Eurypides, Tragedie, Tom V (Fragmenty)

TRAGEDIE
tom V (Fragmenty)
Pamięci
Profesora Jerzego Łanowskiego
znawcy i tłumacza dramatów Eurypidesa
Publikowanie serii „Biblioteka Antyczna”
zainicjowało wydawnictwo
Prószyński i S-ka w 1998 roku
BIBLIOTEKA A N T YC Z N A
EURYPIDES
TRAGEDIE
tom V (Fragmenty)
Przekład i opracowanie zbiorowe

pod redakcją i ze wstępem
Małgorzaty Borowskiej
ISKŚiO UWr
Wrocław 2015
Copyright for the Polish translation, introduction, notes and comments
© by Małgorzata Borowska, Łukasz Dawid, Kaja Dybowska, Jan Kwapisz,
Paweł Majewski, Barbara Malinowska, Monika Mikuła, Katarzyna Pietruczuk,
Tomasz Senduła, Adriana Trzpil, Łucja Zięba, 2014
Copyright for the fragments of Eurypides (s. 555‒598) © Jerzy Łanowski,

Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1980
Redakcja, wykaz skrótów, indeks źródeł, konkordancja fragmentów,

skorowidz motywów
Ariadna Masłowska-Nowak
Indeks
Jan Kwapisz
Korekta
Justyna Mańkowska
Projekt okładki
Katarzyna A. Jarnuszkiewicz
Michał Korwin-Kossakowski
Skład
Pracownia DTP Aneta Osipiak-Wypiór
Publikacja finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa

Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach
2014‒2019; umowa nr 0019/NPRH3/H11/82/2014, projekt pt. „Biblioteka
Antyczna ‒ kontynuacja serii wydawniczej (tomy 45‒71)”
ISBN 978-83-940893-3-7
Wydanie pierwsze
Wydawca
Instytut Studiów Klasycznych, Śródziemnomorskich i Orientalnych
Uniwersytetu Wrocławskiego
ul. Szewska 49, 50-139 Wrocław
www.biblioteka.antyczna.uni.wroc.pl
Druk i oprawa
TOTEM
ul. Jacewska 89
88-100 Inowrocław
WYKAZ AUTORÓW,
DZIEŁ I SKRÓTÓW
ORAZ INDEKS ŹRÓDEŁ
1
Alfabetyczny spis tytułów tragedii i dramatów satyrowych Eurypidesa

zachowanych we fragmentach
Ajgeus I 5 (Kn 1‒13) (Aegeus, Αἰγεύς [Aigeús])
Ajolos I 27 (Kn 13a‒41) (Aeolus, Αἴολος [Aíolos])
Aleksander I 33 (Kn 41a‒64) (Alexander, Ἀλέξανδρος [Aléksandros])
Alkmena I 3 (Kn 87b‒104) (Alcmene, Ἀλκμήνη [Alkméne])
Alkmeon w Koryncie I 50 (Kn 73a‒77) (Alcmaeon in Corintho, Ἀλκμέων
ὁ διὰ Κορίνθου [Alkméon ho diá Korínthu])
Alkmeon w Psofidzie I 8 (Kn 65‒73) (Alcmaeon in Psophide, Ἀλκμέων ὁ διὰ
Ψωφῖδος [Alkméon ho dia Psofídos])
Alkmeon w Koryncie lub Alkmeon w Psofidzie I 8 lub 50 (Kn 78‒87a)
Alopa / Kerkyon I 24 (Kn 105‒113) (Alope, Ἀλόπη [Alópe] / Cercyon,
Kερκύων [Kerkýon])
Andromeda I 39 (Kn 114‒156) (Andromeda, Ἀνδρομέδη [Androméde])
Antiopa I 44 (Kn 179‒227) (Antiope, Ἀντιόπη [Antiópe])
Antygona I 36 (Kn 157‒178) (Antigone, Ἀντιγόνη [Antigóne])
Archelaos I 49 (Kn 228‒264) (Archelaus, Ἀρχέλαος [Archélaos])
Auga I 45 (Kn 264a‒281) (Auge, Αὔγη [Aúge])
Autolikos Pierwszy i Wtóry
II 2. 3 (Kn 282‒284) (Autolycus Aʹ i Bʹ, Αὐτόλυκος Αʹ
i Βʹ [Autólykos Aʹ i Bʹ])
Bellerofont I 14 (Kn 285‒312) (Bellerophontes, Βελλεροφόντης [Bel-
lerofóntes])
Buzyrys II 4 (Kn 312b‒315) (Busiris, Βούσιρις [Búsiris])
Chryzyp I 19 (Kn 838a‒844) (Chrysippus, Χρύσιππος [Chrýsippos])
Danae I 6 (Kn 316‒330a) (Danae, Δανάη [Danáe])
Diktys I 11 (Kn 330b‒348) (Dictys, Δίκτυς [Díktys])
Edyp I 46 (Kn 539a‒557) (Oedippus, Οἰδίπους [Oidípus])
Erechteusz I 29 (Kn 349‒370) (Erechtheus, Ἐρεχθεύς [Erechtheús])
Eurysteusz II 5 (Kn 371‒380) (Eurystheus, Εὐρυσθεύς [Eurystheús])
1
Wykaz skrótów obejmuje wszelkie źródła zamieszczone w niniejszej edycji, natomiast
indeks źródeł zawiera odniesienia wyłącznie do lokalizacji dotyczących poszczególnych frag-
mentów. Cyfra rzymska oznacza jedną z trzech kategorii utworów: I ‒ fragmenty tragedii,
II ‒ fragmenty dramatów satyrowych, III ‒ fragmenty bez atrybucji (adespota); pierwsza cyfra
arabska ‒ numer kolejnej tragedii; cyfra arabska po przecinku ‒ numer fragmentu w obrębie
tytułu.
6 Wykaz skrótów
Faetont I 40 (Kn 771‒786) (Phaethon, Φαέθων [Faéthon])

Filoktet I 10 (Kn 787‒803) (Philoctetes, Φιλοκτήτης [Filoktétes])
Fojniks I 15 (Kn 803a‒818) (Phoenix, Φοῖνιξ [Foíniks])
Fryksos Pierwszy I 31 (Kn 818c) (Phrixus Aʹ, Φρίξος Αʹ [Fríksos])
Fryksos Wtóry I 32 (Kn 819‒821) (Phrixus Bʹ, Φρίξος Βʹ [Fríksos])
Fryksos Pierwszy lub Wtóry I 31 lub 32 (Kn 822‒838)
Hippolytos zasłaniający I 12 (Kn 428‒447) (Hippolytus calyptomenus, Ἱππόλυτος
oblicze καλυπτόμενος [Hippólytos kalyptómenos])
Hypsipyla I 43 (Kn 752‒770) (Hypsipyle, Ὑψιπύλη [Hypsipýle])
Iksjon I 30 (Kn 424‒427) (Ixion, Ἰξίων [Iksíon])
Ino I 18 (Kn 398‒423) (Ino, Ἰνώ [Inó])
Kadmos I 25 (Kn [448]) (Cadmus, Κάδμος [Kádmos])
Kerkyon patrz Alopa
Kresfontes I 26 (Kn 448a‒459) (Cresphontes, Κρεσφόντης [Kresfóntes])
Kretenki I 7 (Kn 460‒470a) (Cressae, Κρῆται [Krétai])
Kreteńczycy I 13 (Kn 471‒472a) (Cretes, Κρῆτες [Krétes])
Lamia II 9 (Kn 472m) (Lamia, Λαμία [Lamía])
Likymnios I 2 (Kn 473‒479) (Licymnius, Λικύμνιος [Likýmnios])
Melanippa mądra I 41 (Kn 480‒488) (Melanippe sapiens, Μελανίππη
σοφή [Melaníppe sofé])
Melanippa w pętach I 42 (Kn 489‒496) (Melanippe vincta, Μελανίππη
δεσμῶτις [Melaníppe desmótis])
Melanippa mądra lub Melanippa w pętach I 41 lub 42 (Kn 497‒514)
Meleager I 37 (Kn 515‒539) (Meleager, Μελέαγρος [Meléagros])
Ojneus I 20 (Kn 558‒570) (Oeneus, Οἰνεύς [Oineús])
Ojnomaos I 21 (Kn 571‒577) (Oenomaus, Οἰνόμαος [Oinómaos])
Palamedes I 34 (Kn 578‒590) (Palamedes, Παλαμήδης [Palamédes])
Peleus I 28 (Kn 617‒624) (Peleus, Πηλεύς [Peleús])
Peliady I 1 (Kn 601‒616) (Peliades, Πελιάδες [Peliádes])
Plejstenes I 35 (Kn 625‒633) (Plisthenes, Πλεισθένης [Pleisthénes])
Polyidos I 38 (Kn 634‒646) (Polyidus, Πολύιδος [Polýidos])
Protesilaos I 16 (Kn 646a‒657) (Protesilaus, Πρωτεσίλαος [Prote-
sílaos])
Skiron II 6 (Kn 674a‒681) (Sciron, Σκίρων [Skíron])
Skiryjczycy I 4 (Kn 681a‒686) (Scyriae, Σκύριοι [Skýrioi])
Steneboja I 23 (Kn 661‒672) (Stheneboea, Σθενέβοια [Sthenéboia])
Syleusz II 7 (Kn 686a‒694) (Syleus, Συλεύς [Syleús])
Syzyf II 8 (Kn 673‒674) (Sisyphus, Σίσυφος [Sísyfos])
Telefos I 9 (Kn 696‒727c) (Telephus, Τήλεφος [Télefos])
Temenidzi I 48 (Kn 728‒[741]) (Temenidae, Τημενίδαι [Temenídai])
Temenos I 47 (Kn 741a‒751a) (Temenus, Τήμενος [Témenos])
Temenidzi lub Temenos I 48 lub 47 (Kn 727e)
Tezeusz I 22 (Kn 381‒390) (Theseus, Θησεύς [Theseús])
Tyestes I 17 (Kn 391‒397b) (Thyestes, Θυέστης [Thyéstes])
Żeńcy II 1 (Kn ‒) (Theristae, Θερισταί [Theristaí])
Fragmenty bez atrybucji III 1‒151 (Kn: incertarum fabularum fragmenta 845‒1106; frag-
menta dubia et spuria 1107‒1132)
Achajos – Aleksander 7
Wykaz autorów i dzieł wraz z indeksem źródeł
Achajos (ur. 484 p.n.e.; Achaeus, Ἀχαιός [Achaiós]); numeracja frg. za: TrGF I 20 [Achaeus I]
(s. 115‒128)
Achilles Tacjusz (III w. n.e.; Achilles Tatius, Ἀχιλλεὺς Τάτιος [Achilleús Tátios])
Wstęp do „Zjawisk” Aratosa (Introductio in Aratum / Isagoge ad Arati „Phae
nomena”, Eἰσαγωγὴ εἰς τὰ Ἀράτoυ φαινόμενα [Eisagogé eis tá Arátu fainómena]);
wydanie: Commentariorum in Aratum reliquiae, collegit, recensuit, prolegomenis indicibusque
instruxit E. Maass, Berolini 1898 (reprint: 1958), s. 25‒75
1 i 20: I 17,9
Aecjusz z Antiochii (I lub II w. n.e.; Aetius Antiochensis, Ἀέτιος Ἀντιοχεύς [Aétios
Antiocheús])
[Poglądy] (Placita, Περὶ τῶν ἀρεσκόντων συναγωγή [Perí tón areskónton synagogé]);
wydanie: DGr, s. 268‒444
5,19,3: I 19,3
patrz Pseudo-Plutarch, Poglądy filozofów
Aftonios z Antiochii (2. połowa IV w. n.e. (?); Aphthonius Antiochensis, Ἀφθόνιος
Ἀντιοχεὺς ὁ Σύρος [Afthónios Antiocheús ho Sýros])
Ćwiczenia wstępne (Progymnasmata, Προγυμνάσματα [Progymnásmata]); nume-
racja za: RGRabe, vol. X, s. 1nn.
4: I 23,1
Ajschines (397 – po 322 p.n.e.; Aeschines, Αἰσχίνης [Aischínes])
Mowy (Orationes, Λόγοι [Lógoi])
1: Przeciw Timarchosowi (In Timarchum, Κατὰ Τιμάρχου [Katá Timárchu])
128: III 6
151: I 23,1
152: I 15,9
Ajschylos (525–456 p.n.e.; Aeschylus, Αἰσχύλος [Aischýlos]); numeracja frg. za: TrGF3
Błagalnice (Supplices, Ἱκέτιδες [Hikétides])
Heliady (Heliades, Ἡλιάδες [Heliádes]); numeracja frg. za: TrGF3, s. 185‒189
Oresteja (Ὀρέστεια [Orésteia])
Agamemnon (Ἀγαμέμνων [Agamémnon])
Eumenidy (Εὐμενίδες [Eumenídes])
2
Przekład: Ajschylos: Tragedie, przełożył i opracował S. Srebrny, Warszawa 1954
Persowie (Persae, Πέρσαι [Pérsai])
Prometeusz w okowach / skowany (Prometheus vinctus, Προμηθεὺς δεσμώτης
[Prometheús desmótes])
patrz Scholia do Ajschylosa
Akcjusz (170 ‒ ok. 86 p.n.e.; Lucius Accius); numeracja frg. za: Ribb.3, s. 157‒263
frg. IV‒VIII. X: I 37,17
Albinus ze Smyrny (fl. ok. 150 n.e.; Albinus, Ἀλβῖνος [Albínos]); numeracja za: Alcinoos,
Enseignement des doctrines de Platon, introduction, texte établi et commenté par J. Whittaker
et traduit par P. Louis, Paris 1990 („Les Belles Lettres”)
Podręcznik nauk platońskich (Epitome doctrinae Platonicae, Διδασκαλικός
τῶν Πλάτονος δογμάτων [Didaskalikós tón Plátonos dogmáton])
24: I 19,3
Aleksander Retor (II w. n.e.; Alexander Rhetor, Ἀλέξανδρος Ῥήτωρ [Aléksandros
Rhétor])
O tropach i figurach retorycznych (De figuris sententiarum et elocutionis,
Περὶ τῶν τῆς διανοίας καὶ τῆς λέξεως σχημάτων [Perí tón tés dianoías kaí tés lékseos
schemáton]);3 numeracja za: RGWalz, t. VIII, s. 414‒486
1,10: III 7
2
Podajemy tylko te przekłady, z których zaczerpnięto cytaty wykorzystane w niniejszym
opracowaniu.
3
Podajemy tylko jeden z możliwych wariantów tytułu przyjmowanych przez kolejnych
wydawców.
8 Wykaz skrótów
Aleksis (ok. 375–275 p.n.e.; Alexis, Ἄλεξις [Áleksis]); numeracja frg. za: PCG, vol. II, s. 21‒195
frg. 63,7: I 9,8
Alkman (VII w. p.n.e.; Alcman, Ἀλκμάν [Alkmán]); numeracja frg. za: Poetae melici Graeci,
edidit D.L. Page, Oxford 1962, nr 1–177, s. 1–91 (reprinty i wydania: 1967, 1975, 31983); przekład
[w:] Liryka starożytnej Grecji, opracował J. Danielewicz, Warszawa–Poznań, s. 169‒179
Amfilochios z Ikonion (ok. 339/340 ‒ 394‒403 n.e.; Amphilochius Iconiensis,
Ἀµφιλόχιος Ἰκονίου [Amfilóchios Ikoníu])
List do Seleukosa pisany w jambach (Iambi ad Seleucum / Epistula iambica
ad Seleucum, Ἴαμβοι πρὸς Σέλευκον [Íamboi prós Séleukon]); wydanie: Amphilochii
Iconiensis Iambi ad Seleucum, edidit E. Oberg, Berolini 1969 („Patristiche texte und Studien” 9)
76: III 91
Ammonios Gramatyk (IV w. n.e.; Ammonius Grammaticus, Ἀμμώνιος Γραμματικóς
[Ammónios Grammatikós])
O pokrewieństwie i różnicach wyrazów (De adfinium vocabulorum diffe-
rentia, Περὶ ὁμοίων καὶ διαφόρων λέξεων [Perí homoíon kaí diafóron lékseon]);
wydanie: Ammonius Grammaticus, Liber qui dicitur „De adfinium vocabulorum differentia”,
edidit Kl. Nickau, Leipzig 1966
113: I 35,5 411: I 9,21
249: I 24,4 478: I 24,1
288: I 44,28
Anakreont z Teos (ok. 582–485 p.n.e.; Anacreon Teius, Ἀνακρέων Τήϊος [Anakréon
Téios]); numeracja frg. za: Anacreon, edidit B. Gentili, Romae 1958
Anaksagoras z Klazomen (ok. 510–428 p.n.e.; Anaxagoras, Ἀναξαγόρας [Anak-
sagóras]); numeracja frg. za: FVor 59 (Bd. II, s. 5–44)
frg. 59 A 112: I 19,3
Anaksandrides (IV w. p.n.e.; Anaxandrides, Ἀναξανδρίδης [Anaksandrídes]); numeracja
frg. za: PCG, vol. II, s. 236‒278
66 [incertae fabulae]: I 45,7
Anaksymenes z Lampsaku (ok. 380‒320 p.n.e.; Anaximenes Lampsacenus,
Ἀναξιμένης Λαμψακηνός [Anaksiménes Lampsakenós])
Retoryka do Aleksandra (Rhetorica ad Alexandrum / Ars rhetorica, Ῥητορική
πρὸς Ἀλέξανδρον / Τέχνη ῥητορική [Rhetoriké prós Aléksandron / Téchne rhetoriké])
18,13‒15 (1433b 2‒4): I 10,10
Anecdota Graeca [Bachmann] ‒ Anecdota Graeca e codd. MSS. Bibl. reg. Parisin.
descripsit L. Bachmannus, vol. I–II, Lipsiae 1828–1829
Anecdota Graeca [Bekker] ‒ I. Bekkeri Anecdota Graeca, vol. I–III, Berolini
1814–1821
vol. I, s. 230,26,5‒6: I 10,1. 2 vol. I, s. 340,16: I 39,37
vol. I, s. 339,5: I 39,37 vol. I, s. 340,25: I 33,32
Anecdota Graeca [Boissonade] ‒ Anecdota Graeca, e codd. regiis descripsit J.-Fr. Bois
sonade, vol. I–V, Paris 1829–1833 (reprint: Hildesheim 1962)
vol. I, s. 90,9: III 24
vol. IV, s. 159,11: I 44,4
patrz Anonim, O barbaryzmach i solecyzmach
patrz Zbiór słów pożytecznych z [pism] różnych mędrców i mówców wielu
Anecdota Graeca Parisiensia; wydanie: Anecdota Graeca, e codd. manuscriptis Bibliothecae
regiae Parisiensis, edidit J.A. Cramer…, vol. I–IV, Oxonii 1839–1841 (reprint: Hildesheim 1967)
1,19‒20: I 50,2
Anecdota Oxoniensia; wydanie: Anecdota Graeca, e codd. manuscriptis bibliothecarum Oxonien-
sium descripsit J.A. Cramer…, vol. I–IV, Oxonii 1835–1837
vol. III, s. 373,18‒23: I 35,4
vol. IV, s. 144,1: I 15,9
vol. IV, s. 204,23: III 25
Anna Komnena (1083–1153 n.e.; Anna Comnena, Ἄννα Κομνηνή [Ánna Komnené])
Aleksjada (Alexias, Ἀλεξιάς [Aleksiás])
przedmowa 4,1: I 27,5
1,2,4: III 74
6,7,6: I 27,5
9,6,4: I 9,23
Aleksis – Apollonios Dyskolos 9
Anonim (?; Anonymus, Ἀνώνυμος [Anónymos])

Komentarze do dzieła Hermogenesa „O postaciach stylu” (Commentaria in
Hermogenem „De ideis”, Σχόλια εἰς τὰς Ἑρμογένους „Ἰδέας” [Schólia eis tás
Hermogénus „Idéas”]); numeracja za: RGWalz, t. VII/2, s. 697‒1087
s. 1072,12: I 38,1
Anonim (XII [II?] w. n.e.; Anonymus, Ἀνώνυμος [Anónymos])
Komentarze do „Etyki nikomachejskiej” Arystotelesa (In „Ethica Nico-
machea” commentarius, Σχόλια εἰς τὸ… τῶν Ἀριστοτέλους Νικομαχείων
ἠθικῶν [Schólia eís tó… tón Aristotélus Nikomacheíon ethikón]); wydanie w: CAG, vol. XX,
s. 122‒255, 407‒460
ad 3,1 (1110a 28) (s. 142,24): I 8,4
ad 5,11 (1136a 10) (s. 240,29): I 14,20
Anonim (XII w. n.e.; Anonymus, Ἀνώνυμος [Anónymos])
Komentarz do „Retoryki” Arystotelesa (Anonymi in „Artem rhetoricam”
commentarius); wydanie w: CAG, vol. XXI 2, s. 1‒262
ad 2,23 (s. 133,21): I 17,6
ad 3,9 (s. 195,32; 197,6‒9): I 37,1
Anonim (?; Anonymus, Ἀνώνυμος [Anónymos])
O barbaryzmach i solecyzmach (De barbarismis et soloecismis, Περὶ βαρ-
βαρισμοῦ καὶ σολοικισμοῦ [Perí barbarismú kaí soloikismú]); wydanie w: Anecdota
Graeca [Boissonade], vol. III, s. 238‒240
Antologia palatyńska (X w. n.e.; Anthologia Palatina); wydanie: E. Beckby, Anthologia
Graeca, vol. I‒IV, München 11957‒1958 (wyd. drugie, poprawione, tamże, b.r.)
10,107: I 4,4; 28,2
Antologia planudejska (XIII/XIV w. n.e.; Anthologia Planudea, Ἀνθολογία
διαφόρων ἐπιγραμμάτων [Anthología diafóron epigrammáton]); wydanie: The Greek Antho-
logy, with an English translation by W.R. Paton, Cambridge, Mass. ‒ London1979 (11918) vol. V,
s. 157‒389: „Book. XVI. Epigrams of the Planudean Anthology not in the Palatine manuscript”
(„Loeb Classical Library” 86)
Antoninus Liberalis (II‒III w. n.e. (?); Antoninus Liberalis, Ἀντωνίνους Λιβεράλις
[Antonínus Liberális])
Przemiany (Metamorphoses, Μεταμορφώσεων συναγωγή [Metamorfóseon synagogé])
2,2: I 37,2
Antyattycysta (?; Antiatticista / Antiatticistes, Ἀντιαττικιστής [Antiattikistés]); wyda-
nie w: Anecdota Graeca, [Bekker], vol. I, s. 75–116 (komentarz: vol. III, s. 1074‒1077)
s. 85,10: II 7,9 s. 109,30: I 23,6
s. 95,23: I 1,11 s. 116,2: I 45,10
s. 106,27: I 1,11
Antyfanes (ok. 403‒334 p.n.e.; Antiphanes, Ἀντιφάνης [Antifánes]); numeracja frg. za:
PCG, vol. II, s. 312‒481
frg. 238,3: III 18
Apollodor / Pseudo-Apollodor (I lub II w. n.e.; Apollodorus, Ἀπολλόδωρος [Apol-
lódoros])
Biblioteka mitów (Bibliotheca, Βιβλιοθήκε [Bibliothéke])
Wyciąg (Apollodori „Bibliothecae” epitoma ex epitoma Vaticana et
fragmentis Sabbaticis composita); wydanie w: Mythographi Graeci, vol. I:
Apollodori „Bibliotheca”. Pediasimi libellus de duodecim Herculis laboribus, edidit
R. Wagner, Lipsiae 1894, s. 171–237
1,8,2: I 37,2
3,5,8: I 46,2
Apollonios Dyskolos (fl. II w. n.e.; Apollonius Dyscolus, Ἀπολλώνιος Δύσκολος
[Apollónios Dýskolos])
O spójnikach (De coniunctionibus, Περὶ συνδέσμων [Perí syndésmon]); wydanie w:
GrGr, pars II, vol. I, fasc. 1, s. 211‒258
s. 246,32: I 7,8; 45,17
O zaimkach (De pronominibus, Περὶ ἀντωνυμίας [Perí antonymías]); wydanie w:
GrGr, pars II, vol. I, fasc. 1, s. 1‒116
s. 73,14: II 7,8
10 Wykaz skrótów
Apollonios Rodyjski (III w. p.n.e.; Apollonius Rhodius, Ἀπολλώνιος Ῥόδιος [Apol-

lónios Rhódios])
Wyprawa Argonautów po złote runo (Argonautiká) (Argonautica, Ἀργοναυ-
τικά [Argonautiká])
patrz Scholia starsze do Apolloniosa Rodyjskiego
Apollonios Sofista (I/II w. n.e.; Apollonius Sophista, Ἀπολλώνιος Σοφιστής [Apol-
lónios Sofistés])
Słownik Homerycki (Lexicon Homericum, Λέξεις Ὁμηρικαί [Lékseis Homerikaí]);
wydanie: Apollonii Sophistae Lexicon Homericum, ex recensione I. Bekkeri, Berolini 1833
s. 48,3: I 44,1
Apostoliusz (Paremiograf) / Michał Apostoliusz, ojciec Arseniusza Apostoliusza
(ok. 1420 po 1474 lub 1486 n.e.; Apostolius Paroemiographus / Michael
Apostolius, Μιχαὴλ Ἀποστόλιος / Ἀποστόλης [Michaél Apostólios / Apostóles])
Zbiór przysłów (Paroemiae, Συναγωγὴ παροιμιῶν καὶ συνθήκη [Synagogé paroi-
míon kaí synthéke]); wydanie w: CPG, t. II, s. 231‒744
5,78g: III 126 11,96a: I 29,8
8,91f: III 139 18,66i: I 24,6
Appendix proverbiorum Bodleiana, Vaticana, Coisliniana (Dodatek przysłów z kodeksów
oksfordzkiego, watykańskiego i koisliniańskiego); wydanie w: CPG, t. I, s. 379‒467
3,97: I 29,5
Appian z Aleksandrii (ok. 100‒180 n.e.; Appianus Alexandrinus, Ἀππιανός
Ἀλεξανδρεύς [Appianós Aleksandreús])
Historia rzymska (Historia Romana, Ῥωμαϊκά [Rhomaiká])
Wojny domowe (Bella civilia, Ἐμφυλία [Emfylía])
2,153: III 69
Aratos z Solów (ok. 315–240 p.n.e.; Aratus Solensis, Ἄρατος Σολεύς [Áratos Soleús])
Zjawiska (Phaenomena, Φαινόμενα [Fainómena])
patrz Scholia do „Zjawisk” Aratosa
Archippos (V/IV w. p.n.e.; Archippus, Ἄρχιππος [Árchippos]); numeracja frg. za: PCG,
vol. II, s. 538‒557
frg. 47: I 36,15
Arnobiusz Starszy (zm. ok. 330 n.e.; Arnobius)
Przeciw poganom (Adversus nationes)
Arrian (ok. 86‒160 n.e.; Lucius Flavius Arrianus, Ἀρριανός [Arrianós])
Wyprawa Aleksandra (Anabasis Alexandri, Ἀλεξάνδρου ἀνάβασις [Aleksándru
anábasis])
7,16,6: III 69
Arseniusz Apostoliusz, syn Michała Apostoliusza (1468‒1538 n.e.; Arsenius
Apostolius, Ἀρσένιος Ἀποστόλιος / Ἀποστόλης [Arsénios Apostólios / Apostóles])
Łąka fiołków (Violaria / Violetum, Ἰωνία [Ionía]); wydanie: patrz Apostoliusz
15,60: III 126
30,7: III 139
Arystiasz (V w. p.n.e.; Aristias, Ἀριστίας [Aristías]); numeracja frg. za: TrGF1, s. 85‒87
Arystofanes (460–450 – 386 p.n.e.; Aristophanes, Ἀριστοφάνης [Aristofánes]); nu-
meracja frg. za: PCG, vol. III 2
Przekład: Arystofanes, Komedie, t. I–II, przełożyła, wstępem i przypisami opatrzyła J. Ławiń-
ska-Tyszkowska,Warszawa 2001‒2003 („Biblioteka Antyczna”)
frg. 111 (Rolnicy ‒ Γεωργοί [Georgoí]): I 26,10
frg. 256 (Danaidy ‒ Δαναΐδες [Danaídes]): I 33,39
frg. 616: I 15,6
Acharnejczycy (Acharnenses, Ἀχαρνεῖς [Acharneís])
576‒577: I 9,16
Chmury (Nubes, Νεφέλαι [Nefélai])
Lizystrata (Lysistrata, Λυσιστράτη [Lysistráte])
706: I 9,4
713: III 13
1124‒1127: I 41,3
Apollonios Rodyjski – Arystoteles 11
Osy (Vespae, Σφῆκες [Sfékes])

Plutos (Plutus, Πλοῦτος [Plútos])
601: I 9,17
Pokój (Pax, Εἰρήνη [Eiréne])
699: I 17,7
Ptaki (Aves, Ὄρνιθες [Órnithes])
Rycerze (Equites, Ἱππεῖς [Hippeís])
813: I 9,17
1302: I 8,2
Tesmoforie / Kobiety na święcie Tesmoforiów (Thesmophoriazousae, Θεσμο
φοριάζουσαι [Thesmoforiádzusai])
177‒178: I 27,16 1065‒1069: I 39,1
413: I 15,3 1070‒1072: I 39,2
518‒519: I 9,15 1098‒1100: I 39,9
768‒784: I 34,10 1101‒1102: I 39,9
1015: I 39,4 1105: I 39,11
1022‒1023: I 39,8 1107‒1108: I 39,14
1029‒1041, 1047‒1055: I 39,7 1110: I 39,13
1058: I 39,13 1128‒1129: I 39,25
1059: I 39,1a
Żaby (Ranae, Βάτραχοι [Bátrachoi])
470‒477: I 22,3 1238: I 37,1
840: III 14 1316: I 37,14
1182: I 36,1 1327: I 43,28
1187: I 36,1 1391: I 36,15
1206‒1208: I 49,2 1475: I 27,14
1217: I 23,1 1476‒1478: I 38,11
1225: I 32,1
patrz Scholia do Arystofanesa
Arystofanes z Bizancjum (257–185/180 p.n.e.; Aristophanes Byzantius, Ἀριστο
φάνης Βυζάντιος [Aristofánes Bydzántios]); numeracja frg. za: 1) Aristophanis Byzantii, gram-
matici Alexandrini, Fragmenta, collegit et disposuit A. Nauck, accedit R. Schmidtii commentarius
de Callistrato Aristophaneo, Halis [Halle] 1848 (reprint: Hildesheim 1963); 2) Aristophanis Byzantii
Fragmenta, post. A. Nauck collegit, testimoniis ornavit, brevi commentario instruxit W.J. Slater,
Berlin‒New York 1986 („Sammlung Griechischer und Lateinischer Grammatiker” 6)
frg. 316: III 40
Arystoteles (384–322 p.n.e.; Aristoteles, Ἀριστοτέλης [Aristotéles]); numeracja frg. za:
Aristotelis qui ferebantur librorum fragmenta, collegit V. Rose, Lipsiae 31886
frg. 92: I 17,5
frg. 61: III 89
Etyka eudemejska (Ethica Eudemia, Ἠθικὰ Εὐδήμεια [Ethiká Eudémeia])
7,1 (1235a 16): III 20
7,2,53 (1238a 34): I 14,8
8,11 (1244a 10): III 15
Etyka nikomachejska (Ethica Nicomachea, Ἠθικὰ Νικομάχεια [Ethiká Niko-
mácheia])
5,8 (1129b 27): I 41,11 7,11 (1152a 20): I 45,7
5,11 (1136a 10): I 8,3; 14,20 8,2 (1155b 1): III 20
6,8 (1141b 34‒1142a 6): I 10,1. 2
Etyka wielka patrz Pseudo-Arystoteles
Poetyka (De poetica, Περὶ ποιητικῆς / Ποιητική [τέχνη] [Perí poietikés / Poietiké
[téchne]])
Przekład: Arystoteles, Poetyka, [w:] tenże, Retoryka * Poetyka, przełożył, wstępem i komen-
tarzem opatrzył H. Podbielski, Warszawa 1988, s. 297–368, przypisy: s. 431–466 („Bi-
blioteka Klasyków Filozofii”); oraz [w:] Arystoteles, Dzieła wszystkie, t. 6, Warszawa
2001, s. 564–626
22 (1458b 19): I 10,6
Polityka (Politica, Πολιτικά [Politiká])
3,4 (1277a 19): I 27,6
8,7 (1328a 15): III 71
12 Wykaz skrótów
Retoryka (Ars rhetorica, Τέχνη ῥητορική [Téchne rhetoriké])

1,11 (1370b 4): I 39,19 3,2 (1405a 29): I 9,10
(1371b 31): I 44,6 3,9 (1409b 8): I 37,1
2,21 (1394b 2): I 23,1 3,16 (1417a 13): I 20,1
2,23 (1397a 17): I 17,6
Zagadnienia przyrodnicze (Problemata physica, Προβλήματα [Problémata])
10,47 (896a 24): III 18
patrz Pseudo-Arystoteles
Asjos z Samos (VI w. p.n.e.; Asius, Ἄσιος [Ásios]); numeracja frg. za: PEG, s. 127‒130
Aspazjusz (ok. 80‒150 n.e.; Aspasius, Ἀσπάσιος [Aspásios])
Komentarze do „Etyki [nikomachejskiej]” Arystotelesa (In „Ethica Nico-
machea” commentaria, Σχόλια εἰς τὰ ἠθικὰ τοῦ Ἀριστοτέλους [Schólia eís tá
ethiká tú Aristotélus]); wydanie w: CAG, vol. XIX 1: passim
Atenagoras z Aten (ok. 133‒190 n.e.; Athenagoras Athenaeus, Ἀθηναγόρας
Ἀθηναῖος [Athenagóras Athenaíos])
Prośba za chrześcijanami (Legatio pro christianis, Πρεσβεία περί τῶν χρισ
τιανών [Presbeía perí tón christianón]); wydanie: Athenagoras, Legatio pro Christianis,
edidit M. Marcovich, Berlin‒New York 1990 („Patristiche Texte und Studien”, Bd. 31)
5,1: III 22 29,3: I 6,8
25,1: III 23 29,4: I 18,27
Atenajos z Naukratis (fl. ok. 200 n.e.; Athenaeus Naucratita, Ἀθήναιος Ναυκρα
τίτης [Athénaios Naukratítes])
Uczta mędrców / Sofiści przy uczcie (Deipnosophistae, Δειπνοσοφισταί [Deip-
nosofistaí]) przekład: Atenajos, Uczta mędrców, przełożyli, wstępem i komentarzem opatrzyli
K. Bartol (księgi I–II, VI–VII, XI–XII, XIV, XV 665a–686c) i J. Danielewicz (księgi III–V,
VIII–X, XIII, XV 686d–702c), Poznań 2010
2,12 (40d): I 6,11 11,109 (503d): I 40,16
3,10 (76c): II 6,7 11,111 (504b): I 7,10
3,51 (97a): I 7,11 12,27 (524c): I 36,1
4,48 (158e): III 16. 17 13,11 (561a): III 19
4,49 (159b): I 6,8 13,11 (561b): I 39,21
4,49 (159c): I 27,8 13,20 (566b): I 27,5
5,2 (186c): I 9,13 13,24 (568f): I 13,5
6,51 (247b/c): I 44,10 13,45 (582d): I 27,14
6,85 (264a): I 31,2 13,73 (599f/600a): III 20
6,99 (270b): III 18 13,74 (600c/d): I 45,13
7,4 (276f): II 7,4 14,2 (613d): I 42,2. 5
9,3 (368d): II 6,5 14,6 (616c): I 44,7
10,5 (413c‒f): II 2 i 3,1 14,46 (640b): I 7,9
10,18 (421f): I 44,43 14,47 (641c): III 118
10,18 (421f‒422a): I 23,10 15,1 (665a): III 21
10,19 (422b): III 33 15,3 (666c): I 20,3
10,30 (427e): I 23,3 15,6 (668b): I 35,8
10,80 (454b): I 22,2 15,19 (677b): I 44,12
11,13 (465b): I 40,10 15,44 (691e): I 9,8
11,53 (477a): I 39,23 15,61 (701b): I 46,2
Aulus Gelliusz patrz Gelliusz Aulus

Bakchylides (ok. 516‒450 p.n.e.; Bacchylides, Βακχυλίδης [Bacchylídes]); nume-
racja frg. za: Bacchylidis Carmina cum fragmentis, post B. Snell edidit H. Maehler, Leipzig
1970, 1992
10
Epinikia (Epinicia, Ἐπινίκια [Epiníkia])

Bazyli Wielki / z Cezarei (329 lub 330 ‒ 379 n.e.; Basilius Magnus / Caesarien-
sis, Βασίλειος Μέγας [Basíleios Mégas])
Listy (Epistulae, Ἐπιστολαί [Epistolaí]); wydanie: Saint Basile, Lettres, texte établi et traduit
par Y. Courtonne, vol. 1‒3, Paris 1957‒1966 („Les Belles Lettres”)
63: III 24
Arystoteles – Cyceron 13
Cecyliusz Stacjusz (ok. 220‒166 p.n.e.; Caecilius Statius); numeracja frg. za: CLR,
s. 29‒69
frg. XV [incertum]: I 45,13
Celiusz Aurelian (fl. V w. n.e.; Caelius Aurelianus)
Choroby przewlekłe (Tardae sive chronicae passiones / De morbis chronicis);
numeracja za: Caelius Aurelianus, Celerum passionum libri I‒III, Tardarum passionum libri
I‒V / Akute Krankheiten Buch I‒III, Chronische Krankheiten Buch I‒V, herausgegeben von
G. Bendz, übersetzt von I. Pape, Berlin 1990‒1993 (CML VI 1/2)
4,9,131: I 9,23
Chajremon (1. połowa IV w. p.n.e.; Chaeremon, Χαιρήμων [Chairémon]); numeracja
frg. za: TrGF1 71,1‒43 (s. 215‒227)
Chojroboskos Jerzy (1. połowa IX w. n.e.; Georgius Choeroboscus, Γεώργιος
Χοιροβοσκός [Geórgios Choiroboskós])
Ortografia (Ortographia, Ὀρθογραφία κατὰ στοιχεία ἀπὸ φωνῆς [Orthografía katá
stoicheía apó fonés]); wydanie: Anecdota Oxoniensia, vol. II, s. 167‒281
s.v. „σκόπολος”: III 12
Wprowadzenie i komentarze do dzieła Teodozjusza Aleksandryjskiego „Re-
guły wstępne dotyczące odmiany czasowników” (Prolegomena et scholia
in Theodosii Alexandrini „Canones isagogicos de flexione verborum”,
Σχόλια σὺν θεῷ εἰς τοὺς ῥηματικοὺς κανόνας ἀπὸ φωνῆς [Schólia sýn theó eis tús
rhematikús kanónas apó fonés]); wydanie w: GrGr, pars IV, vol. II, s. 1‒371
Wprowadzenie i komentarze do dzieła Teodozjusza Aleksandryjskiego „Re
guły wstępne dotyczące odmiany rzeczowników” (Prolegomena et scholia
in Theodosii Alexandrini „Canones isagogicos de flexione nominum”,
Σχόλια σὺν θεῷ εἰς τοὺς ὀνοματικοὺς κανόνας ἀπὸ φωνῆς [Schólia sýn theó eis tús
onomatikús kanónas apó fonés]); wydanie w: GrGr, pars IV, vol. I, s. 103‒417
reguła 2: I 30,1
s. 260,30: III 25
Chorikios z Gazy (fl. V/VI w. n.e.; Choricus Gazaeus, Χορίκιος Γάζης [Choríkios Gádzes])
Obrona mimów (Apologia mimorum, Συνηγορία μίμων [Synegoría mímon]; właś
ciwie: Ὁ λόγος ὑπὲρ τῶν ἐν Διονύσου τὸν βίον εἰκονιζόντων [Ho lógos hypér tón
en Dionýsu tón bíon eikonidzónton]); wydanie: Choricii Gazaei, Opera, recensuit R. Foerster,
editionem confecit E. Richtsteig, Lipsiae 1929, s. 344‒380 (XXXII = oratio 8) („Bibliotheca
Teubneriana”)
52: III 127 133: I 23,2
60: I 15,9 135: III 26
112: III 135
Chryzyp z Solów (ok. 279‒206 p.n.e.; Chrysippus Soleus, Χρύσιππος Σολεύς
[Chrýsippos Soleús]); wydanie: SVF, vol. II i III
frg. 153/706: III 16 frg. 180,17: I 15,16
frg. 180,8: I 4,7 frg. 475: I 11,7; I 23,4
Codex Parisinus Gr. 107B (P) (dawniej: Codex Claromontanus ‒ Kodeks z Cler-
mont); numeracja i rekonstrukcja za: TrGF5,2, s. 801‒823, oraz wydaniem Diggle’a (zob. „Bi-
bliografia” pod tłumaczeniem fragmentów sztuki Faetont, s. 387)
fol. 1r, kol. I: I 40,3 fol. 2r, kol. I: I 40,13
II: I 40,4 II: I 40,13
fol. 1v, kol. I: I 40,2 fol. 2v, kol. I: I 40,12
II: I 40,3 II: I 40,13
Cyceron (106–43 p.n.e.; Marcus Tullius Cicero)
Listy (Epistulae)
Listy do Attyka (Epistulae ad Atticum)
4,6,2,: I 9,23 7,13,4: III 69
6,8,5: I 10,8 9,2a,2: III 58
Listy do przyjaciół / znajomych (Epistulae ad familiares)
12,14,7: I 29,15
13,15,2: III 27
O mówcy (De oratore)
3,141: I 10,8
14 Wykaz skrótów
O najwyższym stopniu dobra i zła (De finibus malorum et bonorum)

2,32,105: I 39,19
O naturze bogów (De natura deorum)
1,121: III 24
O wieszczbiarstwie (De divinatione)
1,42: I 33,1 2,12: III 69
1,66: I 33,32 2,115: I 33,32
1,114: I 33,33 2,127: I 33,5
Rozmowy tuskulańskie (Tusculanae disputationes)
1,48,115: I 26,6 3,25,59: I 43,20
1,26,65: III 89 3,28,61: I 31,1
3,14,29: III 64 4,32,68: I 45,13
Cyryl z Aleksandrii (376‒444 n.e.; Cirillus Alexandrinus, Κύριλλος Ἀλεξανδρείας
[Kýrillos Aleksandreías])
Apologia religii chrześcijańskiej przeciw dziełom bezbożnego Juliana (Pro
sancta Christianorum religione adversus libros athei Iuliani libri decem,
Ὑπὲρ τῆς τῶν Χριστιανῶν εὐαγοῦς θρησκείας πρὸς τὰ τοῦ ἐν ἀθέοις Ἰουλιανοῦ
λόγοι δέκα [Hypér tés tón Christianón euagús threskeías prós tá tú en athéois Iulianú lógoi
déka]); wydanie w: PG 76,489‒1064
4,133: I 41,4
Dialogi o Trójcy (De Trinitate dialogi VII / De sancta et consubstantiali
Trinitate, Περὶ ἁγίας τε καὶ ὁμουσίου Τριάδος [Perí hagías te kaí homusíu Triádos]);
wydanie w: PG 75,657‒1146
2 (k. 456A): I 45,7
Demetriusz Cydoniusz (1324‒1398 n.e.; Demetrius Cydones / Cydonius, Δημή

τριος Κυδώνης [Demétrios Kydónes])
Listy (Epistulae, Ἐπιστολαί [Epistolaí]); wydanie: Démétrius Cydonès, Correspondance,
vol. 1‒2, publiée par R.-J. Loenertz, Città del Vaticano 1956 i 1960 („Studi e testi” 186 i 208)
46: I 15,9
Demetriusz z Faleronu patrz Pseudo-Demetriusz z Faleronu
Demokryt (ok. 460–370 p.n.e.; Democritus, Δημόκριτος [Demókritos]); numeracja frg.
za: FVor 68 (Bd. II, s. 81–230)
B 247: III 113
Demostenes (384–322 p.n.e.; Demosthenes, Δημοσθένης [Demosthénes])
18: W obronie Ktezyfonta, czyli O wieńcu (De corona, Ὑπὲρ Κτησιφῶντος
περὶ τοῦ στεφάνου [Hypér Ktesifóntos perí tú stefánu])
19: O przekroczeniu uprawnień poselskich / O przeniewierczym posel-
stwie (De falsa legatione, Περὶ τῆς παραπρεσβείας [Perí tés parapresbeías])
245: I 15,9
Difilos z Synopy (ok. 340 ‒ po 289 p.n.e.; Diphilus, Δίφιλος [Dífilos]); numeracja
frg. za: PCG, vol. V, s. 45‒123
frg. 60: III 33
Diktys Kreteńczyk (I w. n.e. (?); Dictys Cretensis, Δίκτυς Κρής [Díktys Krés])
Księgi dziennika wojny trojańskiej przetłumaczone z języka greckiego na
łacinę przez Lucjusza Septymiusza (Ephemeridos belli Troiani libri a Lu-
cio Septimio ex Graeco in Latinum sermonem translati ‒ IV w. n.e. (?);
tytuł zaginionego oryginału greckiego: Ἐφημερίς τοῦ Τρωικοῦ πολέμου
[Efemerís tú Troikú polému] – Dziennik wojny trojańskiej)
Diodor Sycylijski (I w. p.n.e.; Diodorus Siculus, Διόδωρος Σικελιώτης [Diódoros Sikeliótes])
Biblioteka (Bibliotheca, Βιβλιοθήκη [Bibliothéke])
1,38,4: I 49,1 20,41,6: II 9,1
9,10,4: III 38 37,30,2: I 6,8
16,54,4: III 91
Diogenes Laertios (III/IV w. n.e.; Diogenes Laertius, Διογένης Λαέρτιος [Diogénes Laértios])
Żywoty i poglądy słynnych filozofów (De vitis et dogmatibus clarorum philo-
sophorum, Βίοι καὶ γνῶμαι τῶν ἐν φιλοσοφίᾳ εὐδοκιμησάντων [Bíoi kaí gnómai
tón en filosofía eudokimesánton])
Cyceron – Elian 15
Przekład: Diogenes Laertios: Żywoty i poglądy słynnych filozofów, przekład I. Krońska, K. Leś
niak, W. Olszewski, B. Kupis, opracowanie przekładu, przypisy i skorowidz I. Krońska,
wstęp K. Leśniak, Warszawa 11968 („Biblioteka Klasyków Filozofii”), 21982, 31984,
4
1988
1,56: II 2 i 3,1 4,29: I 39,15
2,10: I 40,17 4,35: I 33,13
2,44: I 34,8 6,104: I 44,21
3,63: I 2,1 7,60: I 19,3
4,26: I 14,27 7,67: I 33,8
Diogenes z Synopy patrz Pseudo-Diogenes z Synopy
Diogenianos z Heraklei Pontyjskiej (fl. 1. połowa II w. n.e.; Diogenianus,
Διογενιανός [Diogenianós]); numeracja za: CPG, t. I, s. 177‒320
Zbiór wyrazów wszelkich w kolejności alfabetycznej (Λέξεις παντοδαπαὶ κατὰ
στοιχεῖον [Lékseis pantodapaí katá stoicheíon])
8,46: I 9,23
Dion Chryzostom z Prusy (ok. 40–115 n.e.; Dio Chrysostomus, Δίων Χρυσόστομος
[Díon Chrysóstomos])
Mowy (Orationes, Λόγοι [Lógoi]); wydanie: Dionis Prusaensis, quem vocant Chrysosto-
mum, quae extant omnia, edidit, apparatu critico instruxit J. de Arnim, vol. I‒II, Berolini
1893‒1896, 2(właściwie reprint)Berlin 1962
1
23: O tym, że mędrzec jest człowiekiem szczęśliwym (Quod felix sit sa-
piens, Ὅτι εὐδαίμων ὁ σοφός [Hóti eudaímon ho sofós])
2: I 26,6
37 patrz Faworyn z Arelate
52: O Ajschylosie, Sofoklesie i Eurypidesie, czyli o łuku Filokteta (De
Aeschylo et Sophocle, et Euripide aut de Philoctetae arcu, Περὶ
Αἰσχύλου καὶ Σοφοκλέους καὶ Εὐριπίδου ἢ περὶ τῶν Φιλοκτήτου τόξων
[Perí Aischýlu kaí Sofokléus kaí Euripídu é perí tón Filoktétu tókson])
12: I 10,2
59: Filoktet (Philocteta, Φιλοκτήτης [Filoktétes])
1: I 10,2
64 patrz Faworyn z Arelate
67: O sławie (De gloria, Περὶ δόξης Bʹ [Perí dókses 2])
1: I 2,1
73: O wierności (De fide, Περὶ πίστεως [Perí písteos])
73,10: I 44,7. 11
Dionizjusz z Halikarnassu (I w. p.n.e.; Dionysius Halicarnassensis, Διονύσιος
Ἁλικαρνασσεύς [Dionýsios Halikarnasseús])
O zestawianiu wyrazów (De compositione verborum, Περὶ συνθέσεως ὀνο-
μάτων [Perí synthéseos onomáton])
4,24: III 39
25,203: I 49,4
26,218n.: I 9,1
patrz Pseudo-Dionizjusz z Halikarnassu
Elian Klaudiusz (ok. 170–230 n.e.; Claudius Aelianus, Κλαύδιος Αἰλιανός [Klaú
dios Ailianós])
fragmenty; wydanie w: Aeliani „De natura animalium”, „Varia historia”, epistolae et fragmen-
ta, Porphyrii Philosophi „De abstinentia” et „De antro nympharum”, Philonis Byzantii „De
septem orbis spectaculis”, recognovit, adnotatione critica et indicibus instruxit R. Hercher,
Parisiis 1858, s. 427‒486: „Aeliani perditorum operum fragmenta”
frg. 345: III 146
O właściwościach zwierząt (De natura animalium, Περὶ ζῴων ἰδιότητος [Perí
dzóon idiótetos])
3,17: I 18,14 7,47: I 1,11
4,54: I 45,7 8,1: III 18
5,34: I 14,28 12,7: I 46,2
7,39: I 48,13; III 5 14,6: II 5,9
16 Wykaz skrótów
Opowiastki rozmaite (Varia historia, Ποικίλη ἱστορία [Poikíle historía])

Przekład: Klaudiusz Elian, Opowiastki rozmaite. Listy wieśniaków, przełożyła i wstępem po-
przedziła M. Borowska, przypisami opatrzyła M. Borowska, Warszawa 2005, s. 29‒279
(„Biblioteka Antyczna”)
12,15: I 45,9
Eliusz Arystydes (117‒181 n.e.; Aelius Aristides, Αἴλιος Ἀριστείδης [Aílios Aristeídes])
Mowy (Orationes, Λόγοι [Lógoi]); wydania: Aelii Aristidis Smyrnaei Quae supersunt omnia,
edidit B. Keil, vol. II: Orationes XVII‒LIII continens, Berolini 1898 (reprint: 1958);
P. Aelii Aristidis Opera, quae exstant omnia, vol. I: Orationes I–XVI complectens, fasc. 1‒
–4, orationes I et V‒XVI edidit F.W. Lenz, praefationem conscripsit et orationes II, III,
IV edidit C.A. Behr, Leiden 1976–1980
1: Pochwała Aten (Panathenaica oratio, Παναθηναικός [λόγος] [Panathe-
naikós lógos])
60: I 10,13
3: O czterech [Peryklesie, Kimonie, Miltiadesie i Temistoklesie] (Oratio
Platonica secunda pro quatuorviris, scilicet Pericle, Cimone, Mil-
tiade ac Themistocle, Ὑπὲρ τῶν τεττάρων [Hypér tón tettáron])
267: I 26,6
20: O odbudowie Smyrny (Palinodia de Smyrna instaurata, Παλινῳδία
ἐπὶ Σμύρνῃ [Palinodía epí Smýrne])
18: I 10,13
26: Pochwała Rzymu (In Romam oratio, Εἰς Ῥώμην [Eis Rhómen])
2: I 23,2
36: Mowa egipska [o źródłach Nilu] (Oratio Aegyptica, Αἰγύπτιος [λόγος]
[Aigýptios lógos])
18: I 22,1
41: Na Dionizosa (In Bacchum oratio, Διόνυσος [Diónysos])
11: I 23,2
Eliusz Dionizjusz (I/II w. n.e.; Aelius Dionysius, Αἴλιος Διονύσιος [Aílios Dionýsios])
Słownik wyrazów attyckich (Ἀττικὰ ὀνόματα [Attiká onómata]); wydanie: Aelii Dionysii
et Pausaniae atticistarum fragmenta, edidit H. Erbse, [w:] Untersuchungen zu den attizisti-
schen Lexica, Berlin 1950, s. 93‒151 („Abhandlungen der Deutsche Akademie der Wissen-
schaften zu Berlin. Philologisch-historische Klasse” 1949, nr 2)
π 34: I 8,7; 16,6
Eliusz Festus Aftoniusz patrz Aftoniusz
Enniusz (239‒169 p.n.e.; Quintus Ennius), numeracja frg. za: The Tragedies of Ennius, the
Fragments edited with an Introduction and Commentary by H.D. Jocelyn, Cambridge 1969 (11967)
(„Cambridge Classical Texts and Commentaries” 10); I 33,32 za: Ribb.3, s. 272‒318
Aleksander (Alexander) Medea
frg. VII [Ribb.3]: I 33,32 frg. CV: III 27
frg. XVII (c): I 33,32. 33 Melanippa
(d): I 33,33 frg. CXIX‒CXXI: I 41, hip.
frg. XVIII i XXXV: I 33,1 frg. CXX‒CXXI: I 41,1
frg. XIX: I 33,22 Telefos (Telephus)
frg. XXIII: I 33,40 frg. CXLII: I 9,8
frg. XXIV: I 33,25 incerta
frg. XXV: I 33,33 frg. CLXXXVIII: I 44,14
frg. XXVI: I 33,33
frg. CLXXX: I 33,5
Epicharm (ok. 540‒450 p.n.e.; Epicharmus, Ἐπίχαρμος [Epícharmos]); numeracja frg.
za: PCG, vol. I, s. 8‒173
Epiktet z Hierapolis (ok. 55‒135 n.e.; Epictetus, Ἐπίκτητος [Epíktetos])
Diatryby (Dissertationes, Διατριβαί [Diatribaí])
3,24,66: III 113
4,5,15: I 26,6
Epimerismi Homerici (Komentarze do Homera); wydanie: A.R. Dyck, Epimerismi Homerici,
pars II: Epimerismos continens, qui ordine alfabetico traditi sunt, Berlin‒New York 1995 („Sam-
mlung Griechischer und Lateinischer Grammatiker” 5/2)
ζ 7: IΙΙ 11
Elian – Eurypides 17
Erotian / Erodian (I w. n.e.; Erotianus / Erodianus, Ἐρωτιανός / Ἠρωδιανός [Ero-

tianós / Erodianós])
Zbiór wyrazów hippokratejskich (Vocum Hippocraticarum collectio, Τῶν
παρ’ Ἱπποκράτει λέξεων συναγωγή [Tón parʼ Hippokrátei lékseon synagogé]); wy-
danie: Erotiani Vocum hippocraticarum collectio, cum fragmentis, edidit E. Nachmanson,
Uppsala 1918
α 47: I 42,16 κ 22: I 44,29
δ 7: I 12,11 τ 17: I 20,2
27: I 15,12 29: II 5,1
ε, frg. 18: I 47,8 υ 23: I 46,2
Etymologicum Genuinum in codicibus AB servatum (połowa IX w. n.e.); wyda-
nie: Etymologicum magnum genuinum, Symeonis Etymologicum, Etymologicum magnum auctum,
ediderunt F. Lasserre, N. Livadaras, vol. 1: ἀ-ἀμωσ-, Romae 1976; vol. 2: ἀνά-βω-, Athenis 1992;
K. Alpers, Bericht über Stand und Methode der Ausgabe des „Etymologicum Genuinum” (mit einer
Ausgabe des Buchstaben Λ), Hauniae 1969
s.v. „εὐκράς”: I 44,17 s.v. „ λῆις” [Alpers λ 93]: I 35,6
s.v. „ζῆθι”: I 31/32,4 s.v. „σιροί”: I 32,2
s.v. „ᾐδέσθην”: I 24,7 s.v. „φῶι”: I 37,20
s.v. „ἦσθα”: I 28,6
Etymologicum Magnum (ok. 1150 n.e.; Wielki słownik etymologiczny języka grec-
kiego, Ἐτυμολογικὸν Μέγα [Etymologikón Méga]); wydanie: Etymologicon Magnum, seu
verius lexicon saepissime vocabulorum origines indagans ex pluribus lexicis scholiastis et gram-
maticis anonymi cuiusdam opera concinnatum, ad codd. mss. recensuit et notis variorum instruxit
Th. Gaisford, Oxonii 1848 (reprint: Amsterdam 1967)
s. 92,24 (s.v. „Ἀμφίων”): I 44,2 s. 564,22 (s.v. „Λητώ”): I 35,6
s. 294,45 (s.v. „εἴα”): II 7,8 s. 576,30 (s.v. „ Μελέαγρος”): I 37,12
s. 295,43 (s.v. „εἶδος”): I 27,5 s. 714,16 (s.v. „σιροί”): I 32,2
s. 410,44 (s.v. „ζῆθι”): I 31/32,4 s. 796,10‒13 (s.v. „φλήναφος”): I 7,12
s. 411,12 (s.v. „Ζῆθος”): I 44,2 s. 803,45 (s.v. „φῶι”): I 37,20
s. 420,17‒18 (s.v. „ᾐδέσθην”): I 24,7
Eubulos (IV w. p.n.e.; Eubulus, Εὔβουλος [Eúbulos]); numeracja frg. za: PCG, vol. V,
s. 188‒273
frg. 26: I 39,15
Eurypides (ok. 485–406 p.n.e.; Euripides, Εὐριπίδης [Euripídes])
Bakchantki (Bacchae, Βάκχαι [Bákchai])
Błagalnice (Supplices, Ἱκέτιδες [Hikétides])
Elektra (Electra, Ἠλέκτρα [Eléktra])
Fenicjanki (Phoenissae, Φοίνισσαι [Foínissai])
Hekabe (Hecuba, Ἑκάβη [Hekábe])
Helena (Helena, Ἑλένη [Heléne])
Hippolytos uwieńczony (Hippolytus coronatus, Ἱππόλυτος στεφανηφόρος [Hip-
pólytos stefanefóros])
Ifigenia w Aulidzie (Iphigenia Aulidensis, Ἰφιγένεια ἐν Αὐλίδι [Ifigéneia en Aulídi])
Ijon (Ion, Ἴων [Íon])
Medea (Medea, Μήδεια [Médeia])
Orestes (Orestes, Ὀρέστης [Oréstes])
Oszalały Herakles (Hercules furens, Ἡρακλῆς μαινόμενος [Heraklés mainóme-
nos])
Trojanki (Troades, Τρῳάδες [Troádes])
Przekład: Eurypides, Trojanki, [w:] tenże, Tragedie, przełożył, wstępem i przypisami opa-
trzył J. Łanowski, przekład przejrzała J. Ławińska-Tyszkowska, t. II, Warszawa 22006,
s. 141–202
wydanie tragedii: Euripidis „Tragoediae XIX”, accedit nunc recens vigesimae,
cui „Danae” nomen, initium e vetustis Bibliothecae Palatinae membranis,
Graece iunctim et Latine, Latinam interpretationem M. Aemilius Portus
F.P.C.F. passim ita correxit et expolituit, ut nova facie nitidoque cultu
nunc primum in lucem prodeat, carminum ratio ex Gul. Cantero diligenter
18 Wykaz skrótów
observata, additis eiusdem in totum Euripidem notis, [vol. II:] Euripidis

„Tragoediarum” pars altera, Heidelbergae: H. Commelinus, 1597
s. 646: I 6 pseudo-hip.
patrz Scholia do Eurypidesa
Eustacjusz z Tessaloniki (ok. 1115 lub 1125 – 1195/1196 lub 1193/1198 n.e.; Eu-
stathius Thessalonicensis, Εὐστάθιος Θεσσαλονίκης [Eustáthios Thessaloníkes])
Komentarze do „Iliady” Homera (Commentarii ad Homeri „Iliadem”,
Παρεκβολαὶ εἰς τὴν Ὁμήρου „Ἰλιάδα” [Parekbolaí eis tén Homéru „Iliáda”]); wy-
danie: Eustathii archiepiscopi Thessalonicensis Commentarii ad Homeri „Iliadem” pertinen-
tes, ad fidem exempli Romani editi, curavit M. van der Valk, Lugduni Batavorum 1971‒1987,
vol. 1‒4 (pierwodruk: Lipsiae 1827‒1830, t. I‒IV)
1,302 (k. 107,31): II 7,8 11,775 (k. 883,62): I 40,10
2,58 (k. 172,47: I 27,5 11,833‒836 (k. 887,5): III 145
2,353 (k. 236,29): I 34,2 14,201 (k. 978,22): III 20
2,674 (k. 656,58): I 24,2 12,55‒59 (k. 892,39): I 6,11
5,413 (k. 566,13): III 40 12,221 (k. 900,33): I 38,1
8,518 (k. 727,19): I 29,3 13,773 (k. 959,43): I 43,30
9,525nn. (k. 770,21nn.): I 37,2 16,235 (k. 1058,3): I 29,4
10,56 (k. 789,12): I 38,3 20,3 (k. 1192,49): I 44,12
11,629 (k. 867,65): II 7,4 21,306 (k. 1234,42): I 24,2
11,631 (k. 868,33): III 16 23,301 (k. 1301,35): III 21
Komentarze do „Odysei” Homera (Commentarii ad Homeri „Odysseam”,
Παρεκβολαὶ εἰς τὴν Ὁμήρου „Ὀδυσσείαν” [Parekbolaí eis tén Homéru „Odysse-
ían”]); wydanie: Eustathii archiepiscopi Thessalonicensis Commentarii ad Homeri „Odys-
seam”, ad fidem exempli Romani editi, curavit M. van der Valk, t. I‒II, Lipsiae 1825‒1826
1,221 (k. 1412,14): III 87 11,253 (k. 1681,43‒44): I 24,2
2,154 (k. 1439,29): I 38,1 13,15 (k. 1731,54): I 40,5
5,246 (k. 1532,17): I 7,9 12,252 (k. 1720,24): I 29,3
7,305 (k. 1564,32): I 35,5 16,34‒35 (k. 1793,40): I 29,21
8,495 (k. 1607,3): I 24,3 16,190 (k. 1799,54): I 44,28
9,486 (k. 1640,60): I 24,2 21,79 (k. 1902,1): I 24,3
Listy (Epistulae, Ἐπιστολαί [Epistolaí]); wydanie: Eustathii, metropolitae Thessalonicensis,
„Opuscula”, accedunt „Trapezuntinae historiae scriptores”, „Panaretus” et „Eugenicus”,
e codicibis mss. Basileensi, Parisinis, Veneto nunc primum edidit Th.L.F. Tafel…, Francofurti
ad Moenum 1832, s. 308‒361
Eustracjusz z Nikai (ok. 1050/1060 ‒ 1120 n.e.; Eustratius, Εὐστράτιος [Eustrátios])
Komentarz do „Etyki nikomachejskiej” Arystotelesa (Ἐξήγησις εἰς τὸ… τῶν
Ἀριστοτέλους ἠθικῶν Νικομαχείων [Ekségesis eís tó… tón Aristotélus ethikón Niko-
macheíon]); wydanie w: CAG, vol. XX, s. 1‒121, 256‒406
ad 6,8: I 10,1. 2
Euzebiusz z Cezarei (ok. 260–339 n.e.; Eusebius Caesariensis, Εὐσέβιος Παμφίλου
[Eusébios Pamfílu])
Przygotowanie ewangeliczne (Preparatio evangelica, Εὐαγγελικὴ προπαρα-
σκευή [Euangeliké proparaskeué])
15,62,8: I 39,9
Faworyn z Arelate (ok. 80–160 n.e.; Favorinus Arelatensis, Φαβορῖνος Ἀρήλατος

[Faborínos Arélatos])
Mowy (Orationes, Λόγοι [Lógoi]); wydanie: Favorino di Arelate, Opere, introduzione, te-
sto critico e commento a cura di A. Barigazzi, Firenze 1966 („Testi greci e latini con
commento filologico” 4)
Mowa koryntyjska (Corinthiacus, Κορινθιακός [Korinthiakós]) = Dion Chry-
zostom, Mowy 37
37,46: I 16,5
O losie / pomyślności (De fortuna, Περὶ τύχης δεύτερος [Perí týches deúteros])
= Dion Chryzostom, Mowy 64
64,6: I 36,1
64,9: III 37
O wygnaniu (De exilio, Περὶ φυγῆς [Perí fygés])
Eurypides – Filostrat 19
kol. 2,39: I 36,1
kol. 17,41: I 36,1
Ferekydes z Aten (1. połowa V w. p.n.e.; Pherecydes Atheniensis, Φερεκύδης
Ἀθηναῖος [Ferekýdes Athenaíos]); numeracja frg. za: FGrHist 3 (t. IA, s. 58–104)
Festus Pompejusz (II w. n.e.; Sextus Pompeius Festus)
O znaczeniu wyrazów (De verborum significatu / significatione), lokalizacja za
wydaniem: Sexti Pompei Festi De verborum significatu quae supersunt cum Pauli epitome,
Thewrewkianis copiis usus edidit W.M. Lindsay, Lipsiae 1913 („Bibliotheca Teubneriana”;
reprinty: Hildesheim 1965; Stutgardiae et Lipsiae 1997)
s.v. „Metonymia”: I 45,12
s.v. „Taenias”: I 33,40
Filodemos z Gadary (po 110 – po 40 p.n.e.; Philodemus Gadarensis, Φιλόδημος
Γαδαρεύς [Filódemos Gadareús])
P.Herc. 220: III 1
P.Herc. 425: III 73
P.Herc. 1471: III 73
O utworach poetyckich (De poematibus, Περὶ ποιημάτων [Perí poiemáton])
P.Herc. 1676: I 11,1
Retoryka (Ars rhetorica, Τέχνη ῥητορική [Téchne rhetoriké])
P.Herc. 1669: I 46,11
Filon z Aleksandrii (ok. 25 p.n.e. ‒ ok. 50 n.e.; Philo Alexandrinus, Φίλων
Ἀλεξανδρεύς [Fílon Aleksandreús]); wydanie: Philonis Alexandrini Opera quae super-
sunt, ediderunt P. Wendland (vol. II‒III), L. Cohn (vol. I, IV‒V), L. Cohn, S. Reiter (vol. VI),
I. Leisegang (vol. VII, indeks), Berolini 1896‒1930
Alegorie praw (Legum allegoriae, Νόμων ἱερὼν ἀλληγορίας τῶν μετὰ τὴν
ἑξαήμερον [Nómon hierón allegorías tón metá tén heksaémeron]); wydanie: vol. I, s. 61‒169
1,7: I 19,3
Każdy człowiek cnotliwy jest wolny (Quod omnis probus liber sit, Περὶ τοῦ
πάντα σπουδαῖον ἐλεύθερον εἶναι [Perí tú pánta spudaíon eleútheron eínai]); wydanie:
vol. VI, s. 1‒45
22,13: III 58 101,13‒15: II 7,3
99,15‒18: II 7,6 103,4‒5: II 7,5
101,4‒7: II 7,1 141,6‒7: I 45,14
101,8‒11: II 7,2 145: III 17
O dekalogu (De decalogo, Περὶ τῶν δέκα λόγων οἱ κεφάλαια νόμων εἰσίν [Perí
tón déka lógon hoi kefálaia nómon eisín]); wydanie w: vol. IV, s. 269‒307
11,47: I 44,21
O snach / marzeniach (De somniis, Περὶ τοῦ θεοπέμπτους εἶναι τοὺς ὀνείρους
[Perí tú theopémptus eínai tús oneírus]); wydanie w: vol. III, s. 204‒306
1,154: I 18,16
O wieczności świata (De aeternitate mundi, Περὶ ἀφθαρσίας κόσμου [Perí afthar-
sías kósmu]); wydanie w: vol. VI, s. 72‒119
5: I 19,3
30: I 19,3
144: I 19,3
Żywot Mojżesza (mowa I i II) (De vita Mosis (oratio prima et secunda), Περὶ
βίου Μωυσέως (λόγος πρώτος καὶ δεύτερος) [Perí bíu Moyséos (lógos prótos kaí
deúteros)]); wydanie w: vol. IV, s. 119‒268
1,31: I 18,16
Filostrat Starszy (ok. 170–245 n.e.; Flavius Philostratus, Φλάβιος Φιλόστρατος
Μείζων [Flábios Filóstratos Meídzon])
Obrazy (Imagines, Εἰκόνες [Eikónes])
1,10,3: I 44,3
1,29,1: I 39,22
1,29,3: I 39,23
Rozmowa o herosach (Heroicus, Ἡρωικός [Heroikós]); wydanie: Flavii Philostrati
Heroicus, edidit L. de Lannoy, Leipzig 1977; przekład: Flawiusz Filostratos, Rozmowa o hero-
sach, z języka greckiego przełożył, wstępem i komentarzem opatrzył M. Szarmach, Toruń 2003
4,1: I 20,9
34,6: I 34,8
20 Wykaz skrótów
Żywot Apolloniosa z Tyany (Vita Apollonii, Τὰ ἐς τὸν Τυανέα Ἀπολλώνιον

[Tá es tón Tyanéa Apollónion]); przekład: Flawiusz Filostratos, Żywot Apolloniusza z Tiany,
z greckiego przełożył I. Kania, przedmową opatrzyła M. Dzielska, Kraków 1997
4,21: I 44,8
7,5: I 18,16
Żywoty sofistów (Vitae sophistarum, Βίοι σοφιστῶν [Bíoi sofistón])
2,27,4: I 44,13
Florilegium Monacense (Antologia monachijska); wydanie: ΙΩΑΝΝΟΥ ΣΤΟΒΑΙΟΥ
ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ. Ioannis Stobaei Florilegium, recognovit A. Meineke, vol. IV, Lipsiae 1857, s. 267–290
104: I 43,20
130: I 42,12
142: III 145
Focjusz (ok. 820 – 6 II 891 n.e.; Photius, Φώτιος [Fótios])
Biblioteka (Bibliotheca, Βιβλιοθήκη [Bibliothéke]) [właściwie: „Wykaz i spis przeczyta-
nych przeze mnie ksiąg, o które prosił mnie mój umiłowany brat Tarazjusz po to, by uzyskać
sąd ogólny, a których było trzysta mniej dwadzieścia i jeden”]
80 (k. 59b 9): I 27,5
Słownik (Lexicon, Λέξεων συναγωγή [Lékseon synagogé]); wydanie: Photii patriar-
chae Lexicon, vol. I: Α‒Δ, vol. II: Ε‒Μ, vol. III: Ν‒Φ, edidit C. Theodoridis, Berolini
1982‒1989‒2013; Φωτίου τοῦ πατριάρχου Λέξεων συναγωγή. Photii Lexicon, e codice
Galeano descripsit R. Porsonus, pars I‒II, Lipsiae 1823
α‒μ [Theodoridis] 1849: I 29,24
α 257: I 39,37 1949: I 5,1
292: I 33,32 1988: I 5,5
352: III 8 2272: III 55
441: I 46,4 2744: I 24,9
448: I 50,11 δ 219: I 29,11
475: I 23,5 389: I 37,17
483: I 20,11 ε 2231: I 44,17
553: I 38,12 η 224: I 20,10
901: III 9 ν‒ω [Porson]
1164: I 17,8; 22,3; 39,37 s. 309,12: I 23,6
1177: I 39,37 s. 315,13: I 24,10
1228: I 15,5 s. 316,12: I 49,16
1251: I 16,10 s. 410,9‒10: I 8,7; 16,6
1760: II 2 i 3,2 s. 642,19: I 2,1
1787: I 29,1
Frynich Arab / Attycysta (fl. II w. n.e. ; Phrynichus Arabius / Atticista, Φρύνιχος
Ἀράβιος / Ἀττικιστής [Frýnichos Arábios / Attikistés])
Przygotowanie do sofistyki (Praeparatio sophistica, Σοφιστική παρασκευή
[Sofistiké paraskeué]); wydanie: Phrynichi Sophistae „Praeparatio Sophistica”, edidit J. de
Borries, Lipsiae 1911 („Bibliotheca Teubneriana”)
s. 22,12: I 29,4
Galen z Pergamonu (129–199 n.e.; Claudius Galenus, Κλαύδιος Γαληνός [Klaúdios

Galenós]); wydanie: Claudii Galeni Opera omnia, t. 1‒20, editionem curavit C.G. Kühn,
Lipsiae 1821‒1833
Dzieje filozofów (De historia philosophica, Περὶ φιλοσόφου ἱστορίας [Perí filo-
sófu historías]); wydanie: DGr, s. 595‒648
123: I 19,5
Komentarz do pisma Hippokratesa „O stawach” (Hippocratis „De articulis
liber” et Galeni in eum commentarii IV, Ἱπποκράτους „Τὸ περὶ ἄρθρων
βιβλίον” καὶ Γαληνοῦ εἰς αὐτὸ ὑπομνήματα δ [Hippokrátus „Tó perí árthron biblíon”
kaí Galenú eis autó hypomnémata d]); wydanie: t. 18/1, s. 300‒767
3,23: I 43,4
O sporządzaniu lekarstw zgodnie z umiejscowieniem choroby ksiąg 10
(De compositione medicamentorum secundum locos libri decem, Περὶ
συνθέσεως φαρμάκων τῶν κατὰ τόπους λόγοι κ [Perí synthéseos farmákon tón katá
tópus lógoi 10]); wydanie: t. 12, s. 378‒1007, t. 13, s. 1‒361
Filostrat – Grzegorz z Nazjanzu 21
O twierdzeniach Hippokratesa i Platona (De placitis Hippocratis et Platonis

libri novem, Περὶ τῶν Ἱπποκράτους καὶ Πλάτωνος δογμάτων [Perí tón Hippo-
krátus kaí Plátonos dogmáton]); wydanie: t. 5, s. 181‒805
4,6,30: I 11,7; 23,4
4,7,8‒11: I 31,1
9‒11: III 64
29‒30 : I 20,4
O zdrowiu (De sanitate tuenda libri sex, Ὑγιεινῶν λόγοι ζ [Hygieinón lógoi 6]);
wydanie: t. 6, s. 1‒452
5,1,9: III 145
Zachęta do medycyny (Adhortatio ad artes addiscendas / Protrepticus,
Προτρεπτικòς λόγος ἐπὶ τὰς τέχνας / Προτρεπτικòς ἐπ’ ἰατρικήν [Protreptikós
lógos epí tás téchnas / Protreptikós ep’ iatrikén]); wydanie: t. 1, s. 1‒39
8: III 41 13: I 44,21; II 2 i 3,1
10: II 2 i 3,1
Gelliusz Aulus (II w. n.e.; Aulus Gellius)
Noce attyckie (Noctes Atticae)
6,3,28: I 26,2 13,19,4: I 18,20
6,16,6: III 16 20,7: I 26,8
Gnomica Basileensia (Gnomy bazylejskie); wydanie: Gnomica Basileensia, edidit J.F. Kindstrand,
Uppsala‒Stockholm 1991 („Acta Universitatis Upsaliensis. Studia Byzantina Upsaliensia” 2)
392: I 49,24
404a: I 47,6
416: I 48,8
Gnomologium Florentinum (Florencki zbiór sentencji); wydanie: V. Bartoletti, [w:] Atti XI Con-
gresso Papirologico (1966), s. 1–14 (= PSI 1476, vol. XV [niewydany])
frg. A, kol. I 1‒8: I 7,6; kol. I 10‒18: III 42
frg. F, kol. II 1‒4: I 39,26; kol. II 5‒11: III 43
Grakchus patrz Semproniusz Grakchus
Grzegorz Cypryjczyk (ok. 1241‒1290 n.e.; Gregorius Cyprius, Γρηγόριος
Κύπριος [Gregórios Kýprios])
Przysłowia (Proverbia, Παροιμίαι [Paroimíai]); numeracja za: CPG, t. I, s. 349‒378
3,22a: I 20,7
Grzegorz Palamas (1296–1359 n.e.; Gregorius Palamas, Γρηγόριος Παλαμάς
[Gregórios Palamás])
Prozopopeja Duszy oskarżającej Ciało i broniącego się Ciała (Prosopopo-
eia Animae Corpus accusantis et Corporis se defendentis, Προσωποποιία
τῆς μὲν Ψυχῆς κατὰ Σώματος, τοῦ δὲ Σώματος κατὰ αὐτῆς [Prosopopoiía tés
mén Psychés katá Sómatos, tú dé Sómatos katá autés]); numeracja za: PG 150,1347–
‒1372
PG 150,1357B: I 19,3
Grzegorz z Koryntu (V‒VI lub XII/XIII w. n.e. (?); Gregorius Corinthius,
Γρηγόριος Μητροπολίτης Κορίνθιος [Gregórios Metropolítes Korínthios])
Komentarz do dzieła Hermogenesa „O formie stylu doskonałego” (Εἰς τὸ
Ἑρμογένους „Περὶ μεθόδου δεινότητος” [Eis tó Hermogénus „Perí methódu deinó-
tetos”]); wydanie w: RGWalz, t. VII/2, s. 1088‒1352
11: I 37,1
28: I 41, hip. 1(bis)
30: I 23,1
Grzegorz z Nazjanzu (ok. 329 – 389 lub 390 n.e.; Gregorius Nazianzenus,
Γρηγόριος Ναζιανζηνός [Gregórios Nazianzenós])
Mowy (Orationes, Λόγοι [Lógoi]); wydanie: PG 35,395‒1252
2: Obrona/Apologia własnej ucieczki (Apologetica [oratio] de fuga sua,
Ἀπολογητικὸς λόγος [Apologetikós lógos])
13: III 145
5: Przeciw Julianowi II (Secunda in Iulianum imperatorem invectiva,
Κατὰ Ἰουλιανοῦ βασιλέως στηλιτευτικὸς δεύτερος [Katá Iulianú basiléos
steliteutikós deúteros])
22 Wykaz skrótów
15: I 27,5
23: III 69
Pieśni (Carmina, liber I: Poemata theologica, sectio II: Carmina moralia,
Ἔπη, βίβλος αʹ: Ἔπη θεολογικά, τομή βʹ: Ἔπη ἠθικά [Épe, bíblos aʹ: Épe theolo-
giká, tomé bʹ: Épe ethiká]); numeracja za: PG 37,521‒968
1,2,10,376‒378: I 23,1 1,2,10,588: III 18
1,2,10,389‒390: I 27,8 1,2,28,329: I 44,43
Harpokration (II w. n.e.; Valerius Harpocratio, Οὐαλέριος Ἁρποκρατίων [Ualérios

Harpokratíon])
Słownik do dziesięciu mówców attyckich (Lexicon in decem oratores Atticos,
Λεξικὸν τῶν δέκα ῥητόρων [Leksikón tón déka rhetóron]); wydanie: Harpocration et Moe
ris ex recensione I. Bekkeri, Berolini 1833, s. 1‒186: Λέξεις ῥητορικαί [Lékseis rhetorikaí])
s. 61,3 (s.v. „διεκωδώνισε”): I 34,1
s. 144,23 (s.v. „Πάνακτος”): I 5,1
s. 180,7 (s.v. „Ὑσίαι”): I 44,27
Heliodor z Emesy (III w. n.e.; Heliodorus, Ἡλιόδωρος [Heliódoros])
Opowieści etiopskie / Opowieść etiopska o Theagenesie i Chariklei (Aethio-
pica historia, Αἰθιοπικά [Aithiopiká])
7,11,51: I 26,6
Heraklejdes Kreteńczyk (III w. p.n.e.; Heraclides Creticus / Criticus, Ἡρακλείδης
Κρητικός / Κριτικóς [Herakleídes Kretikós / Kritikós])
O miastach Hellady (De urbibus Helladae, Περὶ τῶν ἐν τῇ Ἑλλάδι πόλεων [Perí
tón en té Helládi póleon]); wydanie: F. Pfister, Die Reisebilder des Herakleides, Einleitung,
Text, Übersetzung und Kommentar mit einer Übersicht über die Geschichte der griechischen
Volkskunde, Wien 1951 („Sitzungsberichte, Österreichische Akademie der Wissenschaften.
Philosophisch-Historische Klasse”, Bd. 227,2)
3,3: III 45
Heraklit Gramatyk (fl. I w. n.e.; Heraclitus, Ἡράκλειτος [Herákleitos])
Zagadnienia homeryckie (Quaestiones Homericae, Ὁμηρικὰ προβλήματα
[Homeriká problémata]); wydanie: Heraclitus Grammaticus, Quaestiones Homericae, edidit
F. Buffière, Paris 1962 („Les Belles Lettres”)
22,11: I 19,3
59,4: I 36,15
Hermiasz Filozof / Apologeta (III w. n.e. (?); Hermias Philosophus / Apologetes,
Ἑρμείας Φιλόσοφος / Ἀπολογητής [Hermeías Filósofos / Apologetés])
Scholia do „Fajdrosa” Platona (In Platonis „Phaedrum” scholia, Τὰ εἰς
τὸν Πλάτωνος „Φαῖδρον” σχóλια [Tá eis tón Plátonos „Faídron” schólia]); wydanie:
Hermias, In Platonis „Phaedrum” scholia, édite par P. Couvreur, Paris 1901 („Bibliothèque
de l’École des Hautes Études. Sciences historiques et philologiques”, fasc. 133 )
230e: III 44
Hermogenes Retor, z Tarsu (fl. 2. połowa II w. n.e.; Hermogenes Tarsius / Tarsen-
sis, Ἑρμογένης Ταρσεύς [Hermogénes Tarseús]); wydanie: RGRabe, vol. VI
O formie stylu doskonałego (Περὶ μεθόδου δεινότητος [Perí methódu deinótetos]);
wydanie: tamże, s. 414‒456
28: I 41,1
30: I 23,1
O inwencji retorycznej (De inventione, Περὶ εὑρέσεως [Perí heuréseos]); wydanie:
tamże, s. 93‒212
O postaciach stylu (De ideis, Περὶ ἰδεῶν λόγου [Perí ideón lógu]); wydanie: tamże,
s. 213‒413
2,5,327: I 38,1
patrz Pseudo-Hermogenes
Herodian, Eliusz (fl. II w. n.e.; Aelius Herodianus, Αἴλιος Ἡρωδιανός [Aílios He-
rodianós])
O figurach stylistycznych (De figuris, Περὶ σχημάτων [Perí schemáton]); wydanie
w: RGWalz, t. VIII, s. 578‒610
45: I 39,15
Grzegorz z Nazjanzu – Homer 23
O odmianie rzeczowników (Περὶ κλίσεως ὀνομάτων [Perí klíseos onomáton]): wy-

danie: GrGr, pars III, vol. II 2, fasc. 2, s. 634‒777
s. 635,29: I 44,17
Ogólna nauka o akcencie (De prosodia catholica, Καθολικὴ προσῳδία [Katholi-
ké prosodía]); numeracja frg. za: H. Hunger, „Palimpsest-Fragmente aus Herodians Καθολικὴ
προσῳδία, Buch 5‒7. Cod.Vindob.Hist.Gr. 10, „Jahrbuch der Österreichischen Byzantinischen
Gesellschaft” 16(1967), s. 1‒33
10,5: I 14,26
Herodot z Halikarnassu (ok. 485–420 p.n.e.; Herodotus Halicarnasseus, Ἡρόδο
τος Ἁλικαρνασσεύς [Heródotos Halikarnasseús])
Dzieje (Historiae, Ἱστορίαι [Historíai])
Hesychios z Aleksandrii (koniec V lub VI w. n.e.; Hesychius Alexandrinus, Ἡσύ
χιος Ἀλεξανδρεύς [Hesýchios Alexandreús])
Słownik (Lexicon / Dictionarium, Ὀνομαστικόν / Συναγωγὴ πασῶν λέξεων κατὰ
στοιχεῖον [Onomastikón / Synagogé pasón lékseon katá stoicheíon])
α 733: I 39,37 5220: I 40,1 ζ 121: I 4,6
768: I 39,37 5343: I 1,11 125: I 29,23
1475: I 11,19 5360: I 37,18 κ 1741: I 1,11; 47,8
1500: I 46,4 6842: I 24,9 2282: I 45,11
1613: I 20,11 6893: I 47,8 3629: I 23,3
2120: I 47,8 7439: I 33,42 ο 99: I 49,16
2564: I 20,11 7479: I 1,11 π 2622: I 6,2
3456‒7: II 6,8 8048: I 8,1 ς 379: I 29,16
3539: I 39,37 γ 214: I 10,2 τ 1209: I 44,35
3724: I 15,5 δ 256: I 18,26 1626: II 7,8
3743: I 3,18 ε 2116: II 8,2
465: I 47,8 2307: II 6,9
Hezjod (VIII/VII w. p.n.e.; Hesiodus, Ἡσίοδος [Hesíodos]); numeracja frg. za: Hesiodi
Theogonia, Opera et dies, Scutum, edidit F. Solmsen, Fragmenta selecta, ediderunt R. Mer-
kelbach et M.L. West, Oxonii 1990
3
Katalog kobiet (Mulierum catalogus / Aut qualis, Γυναικῶν κατάλογος / Ἠοῖαι

[Gynaikón katálogos / Eoíai])
Narodziny bogów (Theogonia, Θεογονία [Theogonía])
Prace i dni (Opera et dies, Ἔργα καὶ ἡμέραι [Érga kaí hemérai])
Tarcza Heraklesa (Scutum Herculis, Ἀσπίς [Aspís])
patrz Pseudo-Hezjod
patrz Scholia starsze do „Narodzin bogów” Hezjoda
Hierokles z Aleksandrii (fl. ok. 430 n.e.; Hierocles, Ἱεροκλῆς [Hieroklés])
Komentarz do „Złotych wierszy” Pitagorasa (In aureum Pythagorae carmen
commentarium, Εἰς τὰ τῶν Πυθαγορείων „ Χρυσᾶ ἔπη” ὑπόμνημα [Eis tá tón
Pythagoreíon „Chrysá épe” hypómnema]); wydanie: Hieroclis In aureum Pythagorae carmen
commentarium, edidit F.W. Köhler, Stuttgart 1974
11,7: I 44,36
Hippokrates (ok. 460–370 p.n.e.; Hippocrates, Ἱπποκράτης [Hippokrátes])
Aforyzmy (Aphorismi, Ἀφορισμοί [Aforismoí])
O chorobach kobiecych (De mulierum affectibus, Περὶ γυναικείων νούσων
[Perí gynaikeíon núson])
Hippotoon (?; Hippothoon, Ἱπποθόων [Hippothóon]); numeracja frg. za: TrGF1 210,1‒[6]
(s. 321‒322)
Homer (VIII w. p.n.e.; Homerus, Ὅμερος [Hómeros])
Iliada (Ilias, Ἰλιάς [Iliás])
Przekład: Homer, Iliada, przełożyła K. Jeżewska, wstępem i przypisami opatrzył J. Łanowski,
Warszawa 1(3)1999, 2(4)2000, 2(3)2005 („Biblioteka Antyczna”)
Odyseja (Odyssea, Ὀδύσσεια [Odýsseia])
Przekład: Homer, Odyseja, przełożył i opracował J. Parandowski, Warszawa 1(3)1998, 2(4)2000
(„Biblioteka Antyczna”)
24 Wykaz skrótów
patrz Scholia do „Odysei” Homera

patrz Scholia starsze do „Iliady” Homera
Horacy (65–8 p.n.e.; Quintus Horatius Flaccus)
Pieśni (Carmina)
Sztuka poetycka (De arte poetica epistula ad Pisones ‒ O sztuce poetyckiej
list do Pizonów; Listy [Epistulae] 2,3)
198: III 17
Hyginus (II w. n.e.(?); Hyginus)
O astronomii (De astronomia, Περί ἀστρονομίας / Ποιητικὴ ἀστρονομία [Perí
astronomías / Poietiké astronomía])
Opowieści (Fabulae); wydanie: Hyginus, Fabulae, edidit P.K. Marshall, Stutgardiae‒Lipsiae
1
1993, Monachii‒Lipsiae 22002 („Bibliotheca Teubneriana”)
Hymny homeryckie (?; Hymni Homerici, Ὁμηρικοὶ ὕμνοι [Homerikoí hýmnoi])
4: Do Hermesa (In Mercurium, Εἰς ῾Ερμῆν [Eis Hermén])
inskrypcje
Armavir w Armenii; wydanie: W. Peek, Die metrischen Felsinschriften von Armavir (Taf. I‒III),
„Hyperboreus” 3(1997), s. 1‒9
III 100
Izokrates (436–338 p.n.e.; Isocrates, Ἰσοκράτης [Isokrátes])
argumentum do 11: Buzyrys (Busiris, Βούσιρις [Búsiris]); wydanie: Isocrate,
Discours, t.I, texte établi et traduit par G. Matthieu et E. Brémond, Paris 21956, s. 181‒200
(„Les Belles Lettres”)
24: I 34,8
Jamblich z Apamei (245‒325 n.e.; Iamblichus Chalcidensis, Ἰάμβλιχος [Iámblichos])

Zachęta do filozofii (Protrepticus, Προτρεπτικὸς ἐπὶ φιλοσοφίαν [Protreptikós epí
filosofían]); wydanie: Iamblichi Protrepticus ad fidem codicis Florentini, edidit E. Pistelli,
Lipsiae 1888 (reprint m.in.: Stutgardiae‒Lipsiae 1996) („Bibliotheca Teubneriana”)
8: III 89
Żywot Pitagorasa (De vita Pythagorica / Vita Pythagorae, Περὶ τοῦ Πυθαγο
ρικοῦ βίου [Perí tú Pythagorikú bíu])
237: III 24
Jan Diakon Logoteta (XIII w. n.e.; Ioannes Diaconus Logothetes, Ἰωάννης
Διάκονος Λογοθέτης [Ioánnes Diákonos Logothétes])
Komentarz do dzieła Hermogenesa „O formie stylu doskonałego” (Commen-
taria in Hermogenem „Περὶ μεθόδου δεινότητος” [Perí methódu deinótetos]); wy-
danie: Aus rhetoriken-Handschriften, 5: Des Diakonen und Logotheten Johannes, Kommentar zu
Hermogenes Περὶ μεθόδου δεινότητος, edidit H. Rabe, „Reinisches Museum” 63(1908), s. 127–
–151
s. 144‒146: I 41,1 s. 146n.: I 23, hip. 1
s. 145: I 41, hip. 1 s. 147,28: I 23,1
Jan Filoponos / Jan Gramatyk / Jan z Aleksandrii (ok. 490‒570 n.e.; Ioannes Phi-
loponus, Ἰωάννης Φιλόπονος [Ioánnes Filóponos]); wydanie: Ἰωάννου Ἀλεξανδρέως
„Τονικὰ παραγγέλματα”. Αἰλίου Ἡρωδιάνου „Περὶ σχημάτων”, edidit G. Dindorfius,
Lipsiae 1825
O akcentach (De accentibus, Τονικὰ παραγγέλματα [Toniká parangélmata])
s. 25,7: II 7,8
Jan Lidyjczyk (ok. 490 – po 560 n.e.; Ioannes Laurentius Lydus, Ἰωάννης
Λαυρέντιος Λυδός [Ioánnes Lauréntios Lydós])
O miesiącach (De mensibus, Περὶ τῶν μηνῶν [Perí tón menón])
4,7: I 4,4; 18,16; 28,2
O urzędach państwa rzymskiego (De magistratibus reipublicae Romanae,
Περὶ ἀρχῶν τῆς Ῥωμαίων πολιτείας [Perí archón tés Romaíon politeías]); wydanie: Io-
hannes Lydus, De magistratibus, edidit R. Wünsch, Lipsiae 1903 („Bibliotheca Teubneriana”)
3,25: I 28,5
Homer – Kleantes 25
Jan Tzetzes patrz Tzetzes Jan

Jan z Damaszku (ok. 675 lub 676 ‒ 749 n.e.; Ioannes Damascenus, Ἰωάννης
Δαμασκηνός [Ioánnes Damaskenós])
Pieśni (Carmina / Canones iambici, Κανόνες ἰαμβικοί [Kanónes iambikoí]); wy-
danie: Anthologia Graeca carminum Christianorum, adornaverunt W. Christ et M. Paranikas,
Lipsiae 1871, s. 205‒236; PG 96,818‒856
II 22: I 44,34
Jerzy Chojroboskos patrz Chojroboskos Jerzy
Julian Apostata (331–363 n.e.; Flavius Claudius Iulianus Augustus, Φλάβιος
Κλαύδιος Ἰουλιανός Αὔγουστος / Ἰουλιανός Ἀποστάτης [Flábios Klaúdios Iulianós
Aúgustos / Iulianós Apostátes]); wydanie: The works of the emperor Julian, with an english
translation by W.C. Wright, vol. I‒III, Cambridge, MA ‒ London 1949, 1954, 1953 (t. I, 11913;
t. II, 11913; t. III, 11923)
Listy (Epistulae, Ἐπιστολαί [Epistolaí]); wydanie: The works of the emperor Julian, t. III,
s. 1‒235: Letters 1‒58 with dates, 59‒73 undated
16: I 44,5
43: III 24
2: O czynach cesarza [Konstantyna] albo o władzy cesarskiej (De fac-
tis magnis [Constantini] imperatoris, Περὶ τῶν τοῦ αὐτοκράτορος
πράξεων ἢ περὶ βασιλείας [Perí tón tú autokrátoros prákseon é perí basileías]);
wydanie: The works of the emperor Julian, t. I, s. 129‒269
54A: I 2,1
68D: III 89
6: Przeciw nieuczonym cynikom (In cynicos ineruditos, Εἰς τοὺς ἀπαιδεύτους
κύνας [Eis tús apaideútus kýnas]); wydanie: The works of the emperor Julian, t. II, s. 1‒65
196D: III 89
Justyn Męczennik patrz Pseudo-Justyn Męczennik
Kallimach (przed 310 – po 245 p.n.e.; Callimachus, Καλλίμαχος [Kallímachos]);

numeracja frg. za: Callimachus, edidit R. Pfeiffer, vol. I: Fragmenta, vol. II: Hymni et Epigrammata,
Oxford 1949–1953
Kallistenes patrz Pseudo-Kallistenes
Katullus (ok. 84–54 p.n.e.; Gaius Valerius Catullus)
Księga Katullusa z Werony (Catulli Veronensis liber)
Kerkidas z Megalopolis (ok. 290‒220 p.n.e.; Cercidas, Κερκιδᾶς Μεγαλοπολίτης
[Kerkidás Megalopolítes])
Melijamby (Meliambi, Μελίαμβοι [Melíamboi]); numeracja za: J.U. Powell, Collectanea
Alexandrina, Oxford 1925, s. 201‒212
5,1‒12: III 44
Klaudian (zm. po 404 n.e.; Claudius Claudianus)
Pieśni, tj. różne dzieła poetyckie (Carmina)
Panegiryk na konsulat Manliusza Teodora (Panegyricus de consulatu
Manlii Theodori)
1: III 31
Przeciw Rufinowi (In Rufinum libri duo)
1,1‒3. 12‒14: III 23
Klaudiusz Elian patrz Elian Klaudiusz
Klaudiusz Kasylon (2. połowa IV w. n.e.; Claudius Casilo, Κλαύδιος Κασίλων
[Klaúdios Kasílon])
Zagadnienia wyjęte z retorów attyckich (Παρὰ τοῖς Ἀττικοῖς ῥήτορσι ζητούμενα
[Pará toís Attikoís rhétorsi dzetúmena]); wydanie: Mélanges de Littérature grecque, con-
tenant un grand nombre de textes inédits, par M.E. Miller, Paris 1868
s. 397: I 4,6
Kleantes (ok. 330‒230 p.n.e.; Cleanthes, Κλεάνθης [Cleánthes]); numeracja frg. za:
SVF, vol. I, s. 103–139
frg. 527: I 39,15
26 Wykaz skrótów
Klearchos z Solów (2. połowa IV w. p.n.e.; Clearchus Solius, Kλέαρχoς Σολεύς

[Kléarchos Soleús]); numeracja frg. za: SArist, Heft III: Klearchos
frg. 46: I 36,1
Klemens Aleksandryjski (ok. 150–215 n.e.; Titus Flavius Clemens Alexandrinus,
Τίτος Φλαύιος Κλήμης Ἀλεξανδρεύς [Títos Flaúios Klémes Aleksandreús])
Kobierce (Stromata, Στρώματα / Στρωματεῖς [Strómata / Stromateís]); przekład: Kle-
mens Aleksandryjski, Kobierce zapisków filozoficznych dotyczących prawdziwej wiedzy,
z języka greckiego przełożyła, wstępem, komentarzem i indeksami opatrzyła J. Niemirska-
-Pliszczyńska, t. 1‒2, Warszawa 1994
1,8,41,1: I 12,14 5,14,121: I 31/32,10
5: I 44,35 6,2,7,1: I 29,4
1,14,59,3: III 91 3‒5: I 20,6
1,16,73,4: I 41,4 6,2,10,6: I 47,6
1,24,163,5: I 44,38 6‒7: I 10,14
2,15,63: I 19,2 6,2,8,3: III 32
2,19,102,7: I 44,21 6,2,9,5: I 29,12
3,2,10,1: III 18 6,2,10,6: I 12,8; 47,7
3,3,15,2: I 26,6 8: I 33,20
3,3,22‒23: III 28 6,2,11,3‒4: I 5,2
3,3,22,3: III 29 6,2,12,1‒2: I 12,3
3,3,22,4: III 30 6,2,12,3: III 33
3,3,23,2: I 44,32 6,2,13: I 44,16
4,5,24,3: I 33,17 6,2,13,8: III 34
4,5,24,4: I 38,7 6,2,14,5nn.: I 15,6
4,7,49,4: III 50 6,2,14,7: I 12,19
4,7,53,3: I 43,20 6,2,16,5: I 9,30
4,7,55,1: III 31 6,2,18: I 21,5
4,8,63,2n.: I 46,7. 10 6,2,18,2: I 15,8
4,20,125‒126: I 46,8 6,2,22,1‒2: III 35
4,24,6: I 46,11 6,2,23: I 19,3
5,11,70,2: III 151 6,2,24,5‒6: I 16,9
5,14,111,2: I 44,33 7,4,23,4: I 45,2
Pedagog (Paedagogus, Παιδαγωγός [Paidagogós])
2,6,50,4: III 91
Słowo zachęty dla Greków (Cohortatio ad Graecos / Protrepticus, Προτρεπ-
τικὸς πρὸς Ἕλληνας [Protreptikós prós Héllenas])
7,76,5: II 7,4
Kodeks Klaromontański patrz Codex Parisinus Gr. 107B (P)
Konon (I w. p.n.e. / I w. n.e.; Conon, Κόνων [Kónon]); numeracja frg. za: FGrHist 26
(t. IA, s. 190–211)
Kornutus (fl. ok. 60 r. n.e.; Lucius Annaeus Cornutus, Ἀνναῖος Κορνοῦτος [Annaíos
Kornútos])
Krótki zarys greckich tradycji o bogach (Theologiae Graecae compendium /
De natura deorum, Ἑλληνικὴ θεολογία / Περὶ τῆς τῶν θεῶν φύσεως [Helleniké
theología / Perí tés tón theón fýseos]); wydanie: Cornuti Theologiae Graecae compendium,
edidit C. Lang, Lipsiae 1881 („Theologia Graeca” 16)
20: III 36
Krates (fl. ok. 450 p.n.e.; Crates, Κράτης [Krátes]); numeracja frg. za: PCG, vol. IV,
s. 83‒110
Kratinos (519–422 p.n.e.; Cratinus, Κρατῖνος [Kratínos])
Krytiasz (ok. 460‒403 p.n.e.; Critias, Κριτίας [Kritías]); numeracja frg. za: TrGF1 43,1‒25
(s. 171‒184)
Ksenofanes z Kolofonu (ok. 570‒475 p.n.e.; Xenophanes Colophonius, Ξενοφάνης
Κολοφώνιος [Ksenofánes Kolofónios]); numeracja frg. za: IEG, vol. II, nr 1–45, s. 163–170
Ksenofont (ok. 430 – pomiędzy 355 a 350 p.n.e.; Xenophon, Ξενοφῶν [Ksenofón])
Obrona Sokratesa (Apologia Socratis, Ἀπολογία Σωκράτους πρὸς τοὺς δικαστάς
[Apología Sokrátus prós tús dikastás])
26: I 34,8
Klearchos – Lukian 27
Księga Suda (2. połowa IX w. n.e.; Liber Suda / Suidae Lexicon / Suidas, Βιβλίον
Σοῦδα [Biblíon Súda]); numeracja za: Suidae Lexicon, ed. A. Adler, Stutgardiae 1971
α 1367: I 39,15 ει 258: I 39,15
2082: I 29,16 η 459: I 20,10
2154: I 18,25 κ 2141: I 9,23
4525: I 12,8 2221: I 34,1
β 218: I 16,1 μ 1000: I 39,30
458: I 29,16 ν 603: I 37,24
δ 181: I 5,3 ο 883: I 23,1
284: I 29,11 οι 101: I 14,27
1442: I 43,28 π 963: I 8,7; 16,6
ε 3544: I 44,17 φ 141: I 2,1
3691: III 145 269: III 6
3795: III 146 χ 174: II 8,1
Kwintus ze Smyrny (koniec IV w. n.e. ; Quintus Smyrnaeus, Κόϊντος Σμυρναῖος
[Kóintos Smyrnaíos])
Kontynuacje Homera (Posthomerica, Τὰ μεθ᾿ Ὅμηρον [Tá meth’ Hómeron])
Kwintylian (ok. 35‒100 n.e.; Marcus Fabius Quintilianus)
Kształcenie mówcy (Institutio oratoria)
Lexicon Messanense (Słownik mesyński); wydanie: H. Rabe, „Rheinisches Museum” 47(1892),

s. 404–413
s. 410: I 6,1
Lexicon Vindobonense (Słownik wiedeński); wydanie: Lexicon Vindobonense, accedit Appendix
varia scripta grammatica continens, edidit A. Nauck, Petropoli 1867
φ 11: I 2,1
Libanios (314–393 n.e.; Libanius, Λιβάνιος [Libánios])
Deklamacje (Declamationes, Μελέται [Melétai])
1: Obrona Sokratesa (Socratis apologia, Σωκράτους ἀπολογία [Sokrátus
apología])
175: I 34,8
2: O milczeniu Sokratesa (De Socratis silentio, Κωλύουσι Σωκράτην ἐν τῷ
δεσμωτηρίῳ διαλέγεσθαι καὶ ἀντιλέγει τις [Kolýusi Sokráten en tó desmoterío
dialégesthai kaí antilégei tis])
27: I 34,8
Listy (Epistulae, Ἐπιστολαί [Epistolaí])
516: I 15,9
557,5: III 63
571,3: III 46
64: O tancerzach (Pro saltatoribus, Πρὸς Ἀριστείδην ὑπὲρ τῶν ὀρχηστῶν
[Prós Aristeíden hypér tón orchestón])
107: III 18
Likurg ( ok. 390–324 p.n.e.; Lycurgus, Λυκοῦργος [Lykúrgos])
Przeciw Leokratesowi (Oratio in Leocratem, Κατὰ Λεωκράτους [Katá Leo
krátus]); wydanie: Lycurgus, In Leocratem, edidit N.C. Conomis, Leipzig 1970
100: I 29,14
Liwiusz Andronik (ok. 284‒204 p.n.e.; Lucius Livius Andronicus); numeracja frg.
za: Ribb.3, s. 1‒7
Longinos patrz Pseudo-Longinos
Lucyliusz (180 – ok. 102 p.n.e.; Gaius Lucilius); numeracja frg. za: C. Lucilii Carminum
reliquiae, vol. I: Prolegomena, testimonia, fasti Luciliani, carminum reliquiae, indices, vol. II:
Commentarius, edidit F. Marx, vol. I‒II, Leipzig 1904‒1905 („Bibliotheca Teubneriana”)
Satyry (Saturae)
Lukian z Samosat (ok. 125 – po 180 n.e.; Lucianus Samosatensis, Λουκιανὸς
Σαμοσατεύς [Lukianós Samosateús])
28 Wykaz skrótów
Apologia (Apologia, Ἀπολογία [Apología])

5: III 27
Apologia z powodu pomyłki w pozdrowieniu (Pro lapsu inter salutandum,
Ὑπὲρ τοῦ ἐν τῇ προσαγορεύσει πταίσματος [Hypér tú en té prosagoreúsei ptaís-
matos])
2: I 23,9
Asinus patrz Przygody Lukiosa w osła zamienionego
Charidemos, czyli o pięknie (Charidemus, Χαρίδημος ἢ περὶ κάλλους [Cha-
rídemos é perí kállus])
De domo patrz O domu
De saltatione patrz O tańcu
Dialogi bóstw morskich (Dialogi marini, Ἐνάλιοι διάλογοι [Enálioi diálogoi])
Długowieczni (Macrobii, Μακρόβιοι [Makróbioi])
23: I 32,1
Gallus patrz Sen albo kogut
Iuppiter tragoedus patrz Zeus tragik
Jak należy pisać historię (Quomodo historia conscribenda sit, Πῶς δεῖ ἱστο
ρίαν συγγράφειν [Pós deí historían syngráfein])
1: I 39,21
Macrobii patrz Długowieczni
Menippos, czyli nekromancja (Necyomantia, Μένιππος ἢ νεκυομαντεία [Ménip-
pos é nekyomanteía])
1: I 39,32; III 47
Nauczyciel retorów (Rhetorum praeceptor, Ῥητόρων διδάσκαλος [Rhetóron di-
dáskalos])
8: I 29,20
Necyomantia patrz Menippos, czyli nekromancja
O domu (De domo, Περὶ τοῦ οἴκου [Perí tú oíku])
O tańcu (De saltatione, Περὶ ὀρχήσεως [Perí orchéseos])
Pro lapsu inter salutandum patrz Apologia z powodu pomyłki w pozdro-
wieniu
Przygody Lukiosa w osła zamienionego (Asinus, Λούκιος ἢ Ὄνος [Lúkios
é Ónos])
5: II 7,8
Quomodo historia conscribenda sit patrz Jak należy pisać historię
Revivescentes sive Piscator patrz Zmartwychwstali albo Rybak
Rhetorum praeceptor patrz Nauczyciel retorów
Sen albo kogut (Gallus, Ὄνειρος ἢ ἀλεκτρυών [Óneiros é alektryón])
14: I 6,8
Symposium patrz Uczta
Tymon albo odludek (Timon, Τίμων [Tímon])
41: I 6,8
Uczta (Symposium, Συμπόσιον ἢ Λαπίθαι [Sympósion é Lapíthai])
25: I 37,1
Zeus tragik (Iuppiter tragoedus, Ζεὺς τραγῳδός [Dzeús tragodós])
41: I 41,2
Zmartwychwstali albo Rybak (Revivescentes sive Piscator, Ἀναβιοῦντες ἢ
Ἁλιεύς [Anabiúntes é Halieús])
3: I 33,36. 37
patrz Pseudo-Lukian
Lukrecjusz (ok. 99–55 p.n.e.; Titus Lucretius Carus)
O naturze rzeczy (De rerum natura)
2,991‒1005: I 19,3
Makrobiusz (IV/V w. n.e.; Ambrosius Theodosius Macrobius)

Rozmowy w okresie Saturnaliów (Saturnalia)
Lukian – Mojżesz 29
1,18,6: I 2,5 5,21,13: I 39,23
1,23,8: III 48 6,1,61: I 33,25
5,18,12: I 43,11 6,2,18: I 33,33
5,18,16: I 37,15 6,2,25: I 33,33
Maksym Wyznawca patrz Pseudo-Maksym Wyznawca
Maksym z Tyru (fl. 2. połowa II w. n.e.; Cassius Maximus Tyrius; Μάξιμος Τύριος
[Máksimos Týrios])
Wykłady [o kwestiach filozoficznych i religijnych] (Philosophumena / Dis-
sertationes, Διαλέξεις [Dialékseis]); wydanie: Maximus Tyrius, Philosophumena ‒
Διαλέξεις, edidit by G.L. Koniaris, Berlin 1994 („Texte und Kommentare”, Bd. 17)
15,6: III 27
Malalas Jan (ok. 491‒578 n.e.; Malalas Ioannes, Ἰωάννης Μαλάλας [Ioánnes Malálas])
Kronika świata (Chronographia, Χρονογραφία [Chronografía])
Mała Iliada (za autora uchodzi Lesches z Lesbos [fl. 660 p.n.e.]; Ilias parva,
Ἰλιάς μικρά [Iliás mikrá])
Mantissa proverbiorum (Dodatek przysłów); wydanie w: CPG, t. II, s. 745‒779
3,39: I 50,5
Marcjalis (ok. 40–104 n.e.; Marcus Valerius Martialis)
Księgi epigramów (Epigrammaton libri)
Marek Aureliusz (121–180 n.e.; Marcus Aurelius Antoninus Augustus, Μάρκος
Αὐρήλιος Ἀ ντωνίνος Αὔγουστος [Márkos Aurélios Antonínos Aúgustos])
Rozmyślania (Meditationes, Τὰ εἰς ἑαυτόν [Tá eís heautón – dosłownie: ‘[Rozmowy/
Rozważania] z samym sobą’])
7,38: I 14,13 10,21: III 20
7,40: I 43,20 11,6: I 14,13; 43,20; 44,36
7,50: I 19,3 12,26: III 89
7,71: I 44,36
Mariusz Wiktoryn, Gajusz (281‒291 ‒ 363 n.e.; Gaius Marius Victorinus)
Gramatyka (Ars grammatica); numeracja za: GL, vol. VI, s. 3‒184
4,2,12: I 23,2
Menander (ok. 344/3–292/1 p.n.e.; Menander, Μένανδρος [Ménandros]); numera-
cja frg. za: PCG, vol. VI 2; numeracja wersów za: Menandri Reliquiae selectae, edited by
F.H. Sandbach, Oxford 1990 („Oxford Classical Texts”)
Kobieta z Samos / Samijka (Samia, Σαμία [Samía])
325: I 46,19
Sąd rozjemczy / polubowny (Epitrepontes, Ἐπιτρέποντες [Epitrépontes])
1123‒1124: I 45,7
Tarcza (Aspis, Ἀσπίς [Aspís])
407: I 23,1
patrz Pseudo-Menander
Menander Retor (koniec III w. n.e.; Menander Rhetor, Μένανδρος Ῥήτωρ [Ménan-
dros Rhétor]); numeracja za: RGSpengel, vol. III, s. 329‒446
O mowach popisowych (Περὶ ἐπιδεικτικῶν [Perí epideiktikón])
[9]: I 26,6
Michał Italik (XII w. n.e.; Michael Italicus, Μιχαήλ Ἰταλικός [Michaél Italikós]);
wydanie: Michel Italikos, Lettres et Discours, edidit P. Gautier, Paris 1972 („Archives de
l’Orient Chretien”, t. 14); nasz fragment, jako List 24 Anonima, zamieszczony także w: Anec-
dota Oxoniensia, vol. III, s. 194,1.
35: I 8,5
Mitograf watykański
MOJŻESZ II (?; zMythographus
Chorenu (ok.Vaticanus 410‒490 Secundus); lub VII, lub VIII/IX
wydanie: G.H.w. Bode, n.e. (?);
Scriptores rerum mythicarum Latini tres RomaeՄովսես
Moses Chorenensis, nuper reperti, ad fidem codicum
Խորենացի [Mowsesmss. Guelferby-
Chorenaci])
tanorum, Gottingensis, Gothani et Parisiensis integriores, vol. I: Mythographos continens, Cellis
[Dolna Saksonia] 1834,
MOJŻESZ s. 74‒151
z Chorenu (reprint:
(ok. 410‒490 Hildesheim
lub VII, lub 1968)
VIII/IX w. n.e. (?); Moses Chorenensis, Մովսես Խորենացի [Mowses Chorenaci])
Mojżesz z Chorenu (ok. 410‒490 lub VII, lub VIII/IX w. n.e. (?); Moses Chore-
nensis, Մովսես Խորենացի [Mowses Chorenaci])
Ćwiczenia wstępne (Progymnasmata, Προγυμνάσματα [Progymnásmata]); wydanie:
Eusebii Pamphili Chronicorum canonum libri duo, opus ex Haicano codice a… I. Zohrabo
30 Wykaz skrótów
diligenter expressum et castigatum, A. Maius et J. Zohrabus nunc primum coniunctis curis

Latinitate donatum notisque illustratum, additis Graecis reliquis ediderunt, Mediolani 1818,
s. 294, przyp. 3
Muzoniusz Rufus (I w. n.e.; Gaius Musonius Rufus)
III 16, 113
Nemezjusz z Emezy (fl. ok. 390 n.e.; Nemesius Emesinus, Νεμέσιος [Nemésios])
O naturze człowieka (De natura hominis, Περὶ φύσεως ἀνθρώπου [Perí fýseos
anthrópu]); wydanie: Nemesii Emesini De natura hominis, edidit M. Morani, Lipsiae 1987
(„Bibliotheca Teubneriana”)
43: III 89
Newiusz, Gnejusz (ok. 270‒201 p.n.e.; Gnaeus Nevius); numeracja frg. za: Ribb.3, s. 7‒17
Noniusz Marcellus (IV lub V w. n.e.; Nonius Marcellus)
Kompendium wiedzy (De compendiosa doctrina); wydanie: Nonnius Marcellus,
De compendiosa doctrina libros XX, Onionsianis copiis usus edidit W.M. Lindsay, vol. 1:
Libri I‒III, argumentum, indicem siglorum et praefationem continens, Vol. 2: Liber IV, vol. 3:
Libri V‒XX et indices continens, Lipsiae 1903 („Bibliotheca Teubneriana”; editio stereotypa
editionis prioris: München 2003)
4. 34. 199. 560. 749: I 20,4 (dodatek)
Nonnos z Panopolis (V w. n.e.; Nonnus Panopolitanus, Νόννος Πανοπολίτης [Nón-
nos Panopolítes])
Opowieści dionizyjskie / Historia Dionizosa (Dionysiaca, Διονυσιακά [Dio-
nysiaká])
Olimpiodor Młodszy (ok. 495‒570 n.e.; Olympiodorus, Ὀλυμπιόδωρος Νεώτερος

[Olympiódoros Neóteros])
Komentarze do „Gorgiasza” Platona (In Platonis „Gorgiam” commentaria,
Σχόλια εἰς „τὸν Γοργίαν” [Schólia eis „tón Gorgían”]); wydanie: Olympiodori In Plato-
nis „Gorgiam” commentaria, edidit L.G. Westerink, Leipzig 1970 („Bibliotheca Teubneriana”)
26,13: I 44,6 26,24‒25: I 44,11
26,21: I 44,8 45,4: I 9,9
26,22: I 44,8
Opowieści cypryjskie (VII w. p.n.e.; Cypria, Κύπρια [Kýpria]); numeracja za: PEG, s. 36‒63
Orion z Teb (egipskich) (V w. n.e.; Orion Thebanus, Ὠρίων Θηβαῖος [Oríon
Thebaίos])
Antologia (Florilegium, Ἀνθολογία [Anthología]); wydanie: M. Haffner, Das „Florile-
gium” des Orion, Stuttgart 2001 („Palingenesia” 75)
1,1: I 36,15 2: I 49,35 6,1: I 5,10
1,3: I 33,19 5,1: I 49,26 7,1: I 37,6
1,5: I 18,20 3: I 42,11 2: I 29,20
1,6: I 34,4 4: I 10,16 4: I 17,3
1,10: I 4,3 5: I 21,7 5: I 43,20
2,1: I 44,14 6: I 17,7 8,1: III 49
3,1: I 49,34 7: I 17,1 2: I 49,28
Antologia Eurypidesowa (Florilegium Euripidis, Ἀνθολογνωμικόν [Anthologno-
mikón]); wydanie: Coniectanea critica, scripsit F.G. Schneidewin, insunt Orionis Thebani
„Antholognomici Tituli” VIII nunc primum ex codice Bibliothecae Palatinae Vindobonensis
editi, edidit, Gottingae 1839, s. 33‒58
2: III 50 11: I 24,6 17: I 44,21
6: III 51 12: III 52 20: I 46,11
7‒8: III 2 13: III 53 21: III 95
9+10: III 3 14: III 54 22: I 49,12
Owidiusz (43 p.n.e. – 17 n.e.; Publius Ovidius Naso)
Heroidy / Listy (Heroides / Epistulae heroidum)
Kalendarz (Fasti)
1,493‒494: III 113
Listy z Pontu (Epistulae ex Ponto)
Metamorfozy / Przemiany (Metamorphoseon libri)
Mojżesz – papirusy 31
Pakuwiusz (ok. 220‒130 p.n.e.; Marcus Pacuvius); numeracja frg. za: Ribb. , s. 86‒157 3
Chryzes (Chryses), frg. VI: I 19,3

Periboja (Periboea) frg. I. II. III. XX. XXI: I 20,4 (dodatek)
Palladas (fl. IV w. n.e.; Palladas, Παλλαδᾶς [Palladás])
Epigramy (Epigrammata, Ἐπιγράμματα [Epigrámmata])
papirusy
P.Berol.
5514, fol. 1, frg. A, b: I 42,6 kol. IV: I 42,2
fol. 1, frg. B, a: I 42,6 9908, kol. I i II: I 9,27
fol. 2, frg. A, a: I 42,6 12311: I 5,8
fol. 2, frg. B, b: I 42,6 13217: I 13,5
9772, kol. III: I 42,2 21144r: I 44,45
P.Cairo
65445 (w. 126‒129): I 18,16
P.Colon.
264: I 45, hip.; w. 2: I 45,1
P.Fayum
I 26,6
P.Grenf.
2,1: I 20,12
P.Hamb.
118, frg. a, kol. II, w. 3‒25: I 49,3; kol. III, w. 26‒38: I 49,3
frg. b, kol. II, w. 1‒15: I 43,2
119, kol. III: I 3,1
P.Harris
13, kol. I, frg. 1[+]2: I 7,1
P.Herc.
220, frg. 4,8‒16: III 1 1573, frg. III 27‒31: III 73
425, frg. IV 8‒13: III 73 1669, kol. XXVII 1,262,5: I 46,11
1471, kol. XVIIIb 2: III 73 1676, frg. XI, kol. VII 7‒12: I 11,1
P.Hibeh
4: I 20,12
7: III 91
P.Lit.Lond.
70 patrz P.Petrie 1 i 2
80, kol. I: I 20,12
P.Lugd.Bat. [wydanie: Papyri Graeci Musei Antiquarii Lugduni Batavorum, Leyden 1843]
25,2, w. 18‒23: I 41, hip.
P.Mediol.
15: I 9,1
P.Michigan
1319: I 48, hip. 6973, kol. I, frg. 1 i 2: I 26,1
3020 (a): I 38, hip. kol. II, frg. 2, w. 69‒70: I 26,1
6222A, frg. A, w. 1‒11: I 12, hip. kol. II, frg. 2, w. 71‒81: I 26,1
6222, frg. B, w. 27‒41, i C, w. 12‒26: I 12, hip. kol. II, frg. 2, w. 82‒93: I 26,1
P.Oxy.
ineditus, kol. I, w. 19‒20, i II, w. 1‒18: I 12, hip.
3.419: I 49,37
4.684,12‒17: III 123
5131: I 18,27
6.852
frg. 1, kol. i (kol. II, frg. 1i Cockle): I 43,5
frg. 1, kol. iii + frg. 67 (kol. V, frg. 1iii Cockle): I 43,8
frg. 1, kol. iv + frg. 3 i 92 (kol. VI, frg. 1iv Cockle): I 43,9
frg.1, kol. v (w. 1‒11, 26‒35) + frg. 5/65/75/85 (w. 12‒22) (kol. VII, frg. 1v Cockle):
I 43,10
frg. 2 (kol. III, frg. 2 Cockle): I 43,6
frg. 2, kol. ii (kol. IV, frg. 1ii Cockle): I 43,7
frg. 7, 8+9+E+42 (kol. X Cockle): I 43,12
frg. 12+56/14/13/10+17 (kol. X, frg. 12/14/13/10 Cockle): I 43,14
frg. 18 i 19 (kol. XII, frg. 18 Cockle): I 43,16
32 Wykaz skrótów
frg. 20+21+44 (kol. XII, frg. 20+21 Cockle): I 43,17

frg. 23+37 i 24 (kol. VIII?, frg. 23+37 Cockle): I 43,13
frg. 25, kol. ii, 11, 52 (kol. XI, frg. 25ii, 11, 52 Cockle): I 43,14
frg. 27/68/116/29+A+51+22 (kol. XIV, frg. 27 Cockle): I 43,20
frg. 34+35/26/33/32+48+50+53 (kol. XII, frg. 34+35/33/32 Cockle): I 43,18
frg. 57(+81)/58(+99)/59(+77) (kol. XIX, frg. 57 Cockle): I 43,21
frg. 57(+81)/58(+99)/59(+77) (kol. XX, frg. 58 Cockle): I 43,22
frg. 60, kol. i oraz ii (kol. XV, frg. 60i Cockle): I 43,20
frg. 60, kol. i oraz ii (kol. XVI, frg. 60ii Cockle): I 43,20
frg. 61+82 (kol. XXVI, frg. 61+82 Cockle): I 43,24
frg. 62 [fragmenta incertae sedis]: I 43,28
frg. 63 (kol. XXV, frg. 63 Cockle): I 43,23
frg. 64, kol. i (+ frg. 113 i 90) (kol. XXVII, frg. 64i Cockle): I 43,25
frg. 64, kol. ii (+ frg. 91 i 115) (kol. XXVIII, frg. 64ii Cockle): I 43,27
frg. 70+96 (kol. II, frg. 70+96 Cockle): I 43,3
8.1082: III 44
8.1087, kol. I 21nn.: I 47,7
kol. II 59: I 5,9
9.1176, frg. 37, kol. III 7: III 151
frg. 38, kol. II: III 60
frg. 38, kol. III 8‒21: III 82
frg. 39, kol. II 4: III 83
kol. IV 22: III 84
kol. VI 1‒14: III 85; 15: III 86
kol. XI: I 42,2; kol. XVI 30: I 18,14
13.1611, frg. 1, kol. IV 85‒96: I 50,1
27.2452: I 22,9
27.2455, frg. 1: I 46,2
frg. 2: I 46,2
frg. 4, w. 40‒42: I 46, hip.; w. 41: I 46,1
frg. 5, w. 44‒49: II 8, hip.; w. 74‒90: II 6, hip.
frg. 5+6, w. 50‒73: I 23, hip.
frg. 6, w. 74‒90: II 6, hip.; w. 75: II 6,1
frg. 7, w. 91‒102: II 8, hip.
frg. 8, w. 103‒107: II 7,hip.; w. 108‒110: I 47, hip.; w. 109: I 47,1
frg. 9, w. 112‒126: I 48, hip.
frg. 10, w. 127‒136: I 47, hip.
frg. 11, w. 137‒152: I 48, hip.
frg. 12, w. 154‒162: I 9, hip.
frg. 14, w. 184‒187. 188‒203: I 43, hip.; w. 205‒217: I 40, hip.; w. 218‒
–220: I 43, hip.; w. 221‒232 oraz 236‒240: I 31, hip.; w. 241‒245:
I 15, hip.
frg. 15, w. 33‒36: I 43, hip.
frg. 16: I 31, hip.
frg. 17, w. 246‒266: I 10, hip.
w. 267‒279: I 32, hip.
w. 268: I 32,1
w. 280‒288: I 32, hip.
w. 306‒307: I 19, hip.
frg. 18, kol. I, w. 17‒24: I 46, hip.
kol. II, w. 1‒11: I 1, hip.
frg. 19, w. 5‒19: I 41, hip.
19,2: II 9, hip.
frg. 107: I 48, hip.
27.2457: I 27, hip.
18: I 27,1
27.2458, kol. I, frg. 1, w. 1‒12: I 26,1
kol. I, frg. 2, w. 39‒47: I 26,1
kol. II, frg. 1, w. 13‒31: I 26,1
kol. II, frg. 2, w. 71‒81: I 26,1
kol. II, frg. 3, w. 32‒38: I 26,1
kol. III, frg. 1, w. 48‒50: I 26,1
kol. III, frg. 1, w. 51‒68: I 26,1
papirusy – Pauzaniasz 33
27.2459, frg. 3: I 46,2
frg. 4: I 46,2
frg. 5: I 46,2
27.2460, frg. 1, 5, 6, 9, 10, 12, 25, 33: I 9,25
frg. 11,2: I 9,30
frg. 17‒20: I 9,27
frg. 32: I 9,28
27.2461, kol. I, frg. 2; kol. II, frg. 1 i 3: I 13,4
31.2536, kol. I 28‒30: I 46,4
32.2628: I 39,8
34.2685, kol. I, frg. 1,7 oraz 2,16: I 32,3
kol. II, frg. 1 i 2: I 32,3
45.3214,2‒4: I 36,11
5n.: I 44,37
7: I 15,14
9‒14: I 16,9
47.3317: I 36,18
50.3530: I 22,6
52.3650, kol. I: I 33, hip.
52.3651, w. 1‒22: I 14, hip.; w. 23‒34: II 4, hip.
52.3652, kol. I, w. 19‒30: I 43, hip.
kol. II, w. 16‒31: I 31, hip.; w. 38‒52: I 43, hip.
53.3699, frg. (d), kol. II: II 2 i 3,1
60.4017: I 14, hip.
P.Petrie
1 (= P.Lit.Lond. 70), kol. I, frg. A: I 44,41
kol. II, frg. B (kol. I): I 44,41
kol. III, frg. B (kol. II): I 44,41
kol. III, frg. C (kol. I): I 44,41
kol. IV, frg. C (kol. II): I 44,41
2.49 (= P.Lit.Lond. 81), kol. I‒II: III 65
2.49c (= P.Lit.Lond. 74): I 43,20
P.Ross.Georg. [wydanie: Papyri Russischer und Georgischer Sammlungen, hrsg G. Zereteli,
Bd 1‒5, Tiflis 1925‒1935 (reprint: Amsterdam 1966‒1967)]
9: I 6,8
P.Rylands
482: I 9,26
PSI
1286, kol. 2,9‒27: I 4, hip.; kol. 2,10: I 4,1
1302, kol. I: I 50,14
kol. II: I 50,14
1474, kol. I: I 31,3
1476, frg. A, kol. I 1‒8: I 7,6; kol. I 10‒18: III 42
frg. F, kol. II 1‒4: I 39,26; kol. II 5‒11: III 43
P.Sorb.
2328, kol. I i II: I 29,22
kol. III, IV oraz V, w. 44a‒54: I 29,25
kol. V, w. 55‒63, oraz VI, VII, VIII: I 29,26
P.Strasbourg
2342,1, kol. I: I 33,6
2: I 33,26
3: I 33,28
2343,1: I 33,29
2, kol. II, w. 23‒42: I 33,27; kol. II, w. 22‒36: I 33,29; kol. III, w. 43‒55: I 33,30
2344,1: I 33,5
2: I 33,23
4: I 33,31
2676, frg. a: II 7, hip.
Pauzaniasz Periegeta (ok. 115–180 n.e.; Pausanias Periegeta, Παυσανίας Περι
ηγητής [Pausanías Periegetés])
Wędrówka po Helladzie (Graeciae descriptio, Περιήγησις τῆς Ἑλλάδος [Pe-
riégesis tés Helládos])
34 Wykaz skrótów
Paweł św., apostoł (ok. 5‒67 n.e.; Paulus, Παῦλος [Paúlos])

Pierwszy List do Koryntian (Epistola II ad Corinthios, Πρὸς Κορινθίους Βʹ
[Prós Korinthíus II])
15,33: III 91
Pindar (ok. 518 – po 446 p.n.e.; Pindarus, Πίνδαρος [Píndaros]); wydanie: Pindari Car-
mina cum fragmentis, edidit C.M. Bowra, Oxford 11935, 21947 (i wiele reprintów)
Ody istmijskie (Isthmia, Ἰσθμιονῖκαι [Isthmioníkai])
Ody nemejskie (Nemea, Νεμεονῖκαι [Nemeoníkai])
Ody olimpijskie (Olympionicae, Ὀλυμπιονῖκαι [Olympioníkai])
Ody pytyjskie (Pythia, Πυθιονῖκαι [Pythioníkai])
Przekład: Pindar. Ody zwycięskie. Olimpijskie, pytyjskie, nemejskie, istmijskie, przełożył, wstę-
pem i komentarzem opatrzył M. Brożek, Kraków 1987
patrz Scholia starsze do pieśni Pindara
Platon (427–347 p.n.e.; Plato, Πλάτων [Pláton])
Alkibiades II (Alcibiades secundus, Ἀλκιβιάδης δεύτερος [Alkibiádes deúteros])
146a 3: I 44,6
Fajdros (Phaedrus, Φαῖδρος [Faídros])
276b: I 41,9
Fileb (Philebus, Φίληβος [Fílebos])
Gorgiasz (Gorgias, Γοργίας [Gorgías])
484d‒e: I 44,6 486b: I 44,9
485e: I 44,8 486c: I 44,11
Hippiasz większy (Hippias maior, Ἱππίας μείζων [Híppias meídzon])
283b: III 27
Ijon (Ion, Ἴων [Íon])
533d: I 20,10
1 (309d): III 56
Meneksenos (Menexenus, Μενέξενоς [Menéksenos])
Przekład: Platon, Meneksenos, z języka greckiego przełożyła, słowem wstępnym i komen-
tarzem opatrzyła K. Tuszyńska-Maciejewska, Wrocław 1994 („Biblioteka Przekładów
z Literatury Antycznej”, t. 31)
Obrona Sokratesa / Apologia (Apologia, Ἀπολογία Σωκράτους [Apología So-
krátus])
Przekład: Platon, Uczta, Eutyfron, Obrona Sokratesa, Kriton, Fedon, przełożył oraz wstępem,
objaśnieniami i ilustracjami opatrzył W. Witwicki, Warszawa 1982, s. 225–303
Państwo / Rzeczpospolita (Respublica, Πολιτεία [Politeía])
Teajtet (Theaetetus, Θεαίτητος [Theaítetos])
Uczta (Symposium, Συμπόσιον [Sympósion])
Przekład: Platona Uczta, przełożył oraz wstępem, objaśnieniami i ilustracjami opatrzył W. Wi-
twicki, Warszawa 1957
196e: I 23,2
patrz Pseudo-Plutarch
patrz Scholia do Platona
Plaut (ok. 250–184 p.n.e.; Titus Maccius Plautus)
Amfitrion (Amphitruo)
Pliniusz Młodszy (ok. 62–113 n.e.; Gaius Plinius Caecilius, Minor)
Listy (Epistulae)
4,27,6: I 15,9
Pliniusz Starszy (ok. 23–79 n.e.; Gaius Plinius Secundus, Maior)
Historia naturalna (Naturalis historia)
Plutarch z Cheronei (ok. 50–120 n.e.; Plutarchus, Πλούταρχος [Plútarchos])
fragmenty; numeracja frg. za: Plutarch’s Moralia, vol. XV: Fragments, edited and translated
by F.H. Sandbach, London‒Cambridge 1969 (reprint: 1987) („Loeb Classical Library”)
O miłości (De amore; Περὶ ἔρωτος [Perí érotos])
frg. 136: I 46,2
Pisma moralne (Moralia, Ἠθικά [Ethiká])
Ad principem ineruditum patrz Do władcy niewykształconego
Paweł – Plutarch 35
Adversus Colotem patrz Przeciw Kolotesowi

Aetia Romana patrz Zagadnienia rzymskie
Amatorius patrz O miłości
An recte dictum sit latenter esse vivendum? patrz Czy słusznie można
powiedzieć, że należy żyć w ukryciu?
An seni respublica gerenda sit? patrz Czy stary człowiek powinien zaj-
mować się polityką?
An vitiositas ad infelicitatem sufficiat? patrz Czy złość wystarcza do
unieszczęśliwienia człowieka?
Aquane an ignis sit utilior? patrz Pseudo-Plutarch, Czy woda, czy ogień
są bardziej pożyteczne?
Consolatio ad Apollonium patrz Pseudo-Plutarch, Pocieszenie Apollo-
niosa
Consolatio ad uxorem patrz List pocieszający do żony
Cur Pythia nunc non reddat oracula carmine? patrz Dlaczego Pytia nie
wygłasza już wyroczni wierszem?
Czy słusznie można powiedzieć, że należy żyć w ukryciu? (De latenter vi-
vendo / An recte dictum sit latenter esse vivendum?, Εἰ καλῶς εἴρηται
τὸ λάθε βιώσας; [Ei kalós eíretai tó láthe biósas?])
1 (1128B): III 27
Czy stary człowiek powinien zajmować się polityką? (An seni respublica
gerenda sit?, Εἰ πρεσβυτέρῳ πολιτευτέον; [Eí presbytéro politeutéon?])
5 (786A): I 27,10
10 (790A): I 44,21
Czy złość wystarcza do unieszczęśliwienia człowieka? (An vitiositas ad
infelicitatem sufficiat? Εἰ αὐτάρκης ἡ κακία πρὸς κακοδαιμονίαν; [Eí
autárkes he kakía prós kakodaimonían?])
1 (498A): I 40,5
De adulatore et amico patrz Jak można odróżnić pochlebcę od przy-
jaciela?
De Alexandri Magni fortuna aut virtute patrz O szczęściu czy dzielności
Aleksandra
De amicorum multitudine patrz O wielości przyjaciół
De amore patrz fragmenty: O miłości
De audiendis poetis patrz Jak młodzież powinna słuchać poetów?
De audiendo patrz O słuchaniu
De capienda ex inimicis utilitate patrz Jaką korzyść można odnieść
z nieprzyjaciół
De cohibenda ira patrz O konieczności powściągania gniewu
De communibus notitiis adversus stoicos patrz O poglądach zdrowego
rozsądku przeciw stoikom
De cupiditate divitiarum patrz O żądzy bogactwa
De curiositate patrz O wścibstwie
De defectu oraculorum patrz O zamilknięciu wyroczni
De E apud Delphos patrz O E delfickim
De esu carnium patrz O jedzeniu mięsa
De exilio patrz O wygnaniu
De fortuna patrz O losie
De fraterno amore patrz O miłości braterskiej
De garrulitate patrz O gadulstwie
De genio Socratis patrz O geniuszu Sokratesa
De Homero patrz Pseudo-Plutarch, O Homerze
De iis, qui sero a numine puniuntur patrz O późno karanych przez bóstwo
De Iside et Osiride patrz O Izydzie i Ozyrysie
De latenter vivendo patrz Czy słusznie można powiedzieć, że należy żyć
w ukryciu?
36 Wykaz skrótów
De laude ipsius patrz O chwaleniu samego siebie

De liberis educandis patrz Pseudo-Plutarch, O wychowaniu dzieci
De profectibus in virtute patrz O postępach w cnocie
De Pythiae oraculis patrz Dlaczego Pytia nie wygłasza już wyroczni
wierszem?
De recta ratione audiendi patrz O słuchaniu
De sera numinis vindicta patrz O późno karanych przez bóstwo
De sollertia animalium patrz Które zwierzęta są zmyślniejsze: lądowe
czy wodne?
De Stoicorum repugnantiis patrz O sprzecznościach stoickich
De tranquillitate animi patrz O pogodzie ducha
De tuenda sanitate praecepta patrz Przepisy higieniczne
De virtute morali patrz O cnocie moralnej
De vitioso pudore patrz O ułomnej wstydliwości
Dlaczego Pytia nie wygłasza już wyroczni wierszem? (Cur Pythia nunc
non reddat oracula carmine? / De Pythiae oraculis, Περὶ τοῦ μὴ χρᾶν
ἔμμετρα νῦν τὴν Πυθίαν; [Perí tú mé chrán émmetra nýn tén Pythían?])
10 (399A): III 69
22 (405B): I 17,7
23 (405E): I 23,2
Do władcy niewykształconego (Ad principem ineruditum, Πρὸς ἡγεμόνα
ἀπαίδευτον [Prós hegemóna apaídeuton])
1 (779D): I 10,2
Jak młodzież powinna słuchać poetów? (Quomodo adolescens poetas
audire debeat? De audiendis poetis, Πῶς δεῖ τὸν νέον ποιημάτων
ἀκούειν; [Pós deí tón néon poiemáton akúein?])
3 (18D): I 30,4 (33E): I 19,3
4 (20D): I 49,25; III 133 13 (34B): III 58
(20F): I 14,9; 19, po hipotezie (34C): I 4,5
6 (24D): III 81 (34D): I 27,8
(22E): I 39,22 14 (36C): III 59. 60
7 (25C): I 27,9 (36E/F): I 26,6
9 (28C): III 57 (36F): III 16
12 (33C): I 27,14 32 (71A): I 23,4
Jak można odróżnić pochlebcę od przyjaciela? (De adulatore et amico
/ Quomodo adulator ab amico internoscatur?, Πῶς ἄν τις διακρίνοιε
τὸν κόλακα τοῦ φίλου; [Pós án tis diakrínoie tón kólaka tú fílu?])
22 (63A): I 18,19; 29,19 32 (71E): III 145
28: III 62 33 (72D): I 4,5
Jak się można chwalić bez budzenia zawiści patrz O chwaleniu samego siebie
Jaką korzyść można odnieść z nieprzyjaciół (De capienda ex inimicis
utilitate, Πῶς ἄν τις ὑπ᾿ ἐχθρῶν ὠφελοῖτο; [Pós án tis hyp’ echthrón ofeloíto?])
4 (88C): III 145
7 (90A): I 26,9
Które zwierzęta są zmyślniejsze: lądowe czy wodne? (De sollertia ani-
malium, Πότερα τῶν ζῴων φρονιμώτερα τὰ χερσαία ἢ τὰ ἔνυδρα [Pótera
tón dzóon fronimótera tá chersaía é tá énydra])
1 (959C): I 27,17
8 (965E): I 27,15
List pocieszający do żony (Consolatio ad uxorem, Παραμυθητικὸς πρὸς
τὴν γυναῖκα [Paramythetikós prós tén gynaíka])
3 (608C): I 40,18
Maxime cum principibus philosopho esse disserendum patrz O tym, że fi-
lozof powinien w szczególności rozmawiać ze sprawującymi władzę
Nauka Epikura nie umożliwia przyjemnego życia (Non posse suaviter
vivi secundum Epicurum, Ὅτι οὐδὲ ἡδέως ζῆν ἔστιν κατ’ Ἐπίκουρον
[Hóti udé hedéos dzén éstin kat’Epíkuron])
16 (1097D): I 7,9
Plutarch 37
Non posse suaviter vivi secundum Epicurum patrz Nauka Epikura nie
umożliwia przyjemnego życia
O chwaleniu samego siebie / Jak się można chwalić bez budzenia zawiści
(De laude ipsius, Περὶ τοῦ ἑαυτοῦ ἐπαινεῖν ἀνεπιφθόνως [Perí tú heautú
epaineín anepifthónos])
1 (539A): III 73
14 (544C): I 10,1. 3
O cnocie moralnej (De virtute morali, Περὶ ἠθικῆς ἀρετῆς [Perí ethikés aretés])
4 (442C): III 20
6 (446A): I 19,2. 3
7 (447E): III 4
O E delfickim (De E apud Delphos, Περὶ τοῦ Εἶ τοῦ ἐν Δελφοῖς [Perí tú Eí tú en
Delfoís])
1 (384D): III 68
13 (390C): I 41,1
O gadulstwie (De garrulitate, Περὶ ἀδολεσχίας [Perí adoleschías])
1 (502C): III 21 (507B): I 18,18
9 (506C): I 18,20 22 (514A): I 44,6
10 (507A): III 110
O geniuszu Sokratesa (De genio Socratis, Περὶ τοῦ Σωκράτους δαιμονίου
[Perí tú Sokrátus daimoníu])
12 (581F): II 2 i 3,1
O Izydzie i Ozyrysie (De Iside et Osiride, Περὶ Ἴσιδος καὶ Ὀσίριδος [Perí
Ísidos kaí Osíridos])
45 (369B): I 27,9
71 (379D): I 33,34
O jedzeniu mięsa (De esu carnium, Περὶ σαρκοφαγίας [Perí sarkofagías])
2,5 (998E): I 26,4
O konieczności powściągania gniewu (De cohibenda ira, Περὶ ἀοργησίας
[Perí aorgesías])
16 (464A): III 70
O losie (De fortuna, Περὶ τύχης [Perí týches])
3 (98D): I 27,17
O miłości (Amatorius, Ἐρωτικός [Erotikós])
Przekład: Dialog o miłości erotycznej, [w:] Plutarch, Moralia (wybór), [I], przełożyła
oraz wstępem i przypisami opatrzyła Z. Abramowiczówna, Warszawa 1977,
s. 302‒371 („Biblioteka Klasyków Filozofii”)
5 (751D): I 45,12 13 i 17 (757A i 760D): I 6,16
11 (755B): III 77 17 (762B): I 23,2
13 (756C): I 41,2 21 (767F): II 6,2
13 (756D): III 20 24 (770A): III 20
patrz Plutarch, fragmenty
O miłości braterskiej (De fraterno amore, Περὶ φιλαδελφίας [Perí fila-
delfías])
5 (480D): III 71
6 (481A): III 145
O poglądach zdrowego rozsądku przeciw stoikom (De communibus no-
titiis adversus stoicos, Περὶ τῶν κοινῶν ἐννοιῶν πρὸς τοὺς στωϊκούς
[Perí tón koinón ennoión prós tús stoikús])
22 (1069B): I 14,1
O pogodzie ducha (De tranquillitate animi, Περὶ εὐθυμίας [Perí euthymías])
1: I 40,14 15 (474A): I 27,9
4 (467A): I 14,13 17 (475C): I 14,27
13 (472D): I 9,23
O postępach w cnocie (De profectibus in virtute / Quomodo quis suos
in virtute sentiat profectus, Πῶς ἄν τις αἴσθοιτο ἑαυτοῦ προκόπτοντος
ἐπ᾿ ἀρετῇ [Pós án tis aísthoito heautú prokóptontos ep’ areté])
15 (84F): III 61
38 Wykaz skrótów
O późno karanych przez bóstwo (De iis, qui sero a numine puniuntur / De
sera numinis vindicta, Περὶ τῶν ὑπὸ τοῦ θείου βραδέως τιμωρουμένων
[Perí tón hypó tú theíu bradéos timoruménon])
2 (549A): III 74 12 (556E): III 75
3 (549D): III 74 21 (562E): III 75
11 (556A): I 18,2
O słuchaniu (De recta ratione audiendi / De audiendo, Περὶ τοῦ ἀκούειν
[Perí tú akúein])
11 (43B): I 44,6
16 (46F): I 9,32
O sprzecznościach stoickich (De Stoicorum repugnantiis, Περὶ Στωϊκῶν
ἐναντιωμάτων [Perí Stoikón enantiomáton])
15 (1040B): III 79 33 (1049E): I 14,9; 49,25
20/21 (1043E/1044B): III 16 34: I 49,25
O szczęściu czy dzielności Aleksandra (De Alexandri Magni fortuna aut
virtute, Περὶ τῆς Ἀλεξάνδρου τύχης ἢ ἀρετῆς [Perí tés Aleksándru týches é aretés])
5 (337F): I 29,19
O tym, że filozof powinien w szczególności rozmawiać ze sprawującymi
władzę (Maxime cum principibus philosopho esse disserendum, Περὶ
τοῦ ὅτι μάλιστα τοὶς ἡγεμόσιν δεῖ τὸν φιλόσοφον διαλέγεσθαι [Perí tú hóti
málista toís hegemósin deí tón filósofon dialégesthai])
2 (778B): I 12,4
O ułomnej wstydliwości (De vitioso pudore, Περὶ δυσωπίας [Perí dysopías])
3 (529E): I 14,25
10 (532F): III 72
(533A): I 10,5
O wielości przyjaciół (De amicorum multitudine, Περὶ πολυφιλίας [Perí
polyfilías])
2 (93C): I 43,15
O wścibstwie / wścibskości (De curiositate, Περὶ πολυπραγμοσύνης [Perí
polypragmosýnes])
10 (520C): I 13,3
12 (521A): I 10,4
O wygnaniu (De exilio, Περὶ φυγῆς [Perí fygés])
8 (602B): I 9,23 16 (606A): I 18,20
13 (604D): I 29,14 17 (607B): I 32,1
(604E): III 76
O zamilknięciu wyroczni (De defectu oraculorum, Περὶ τῶν ἐκλελοιπότων
χρηστηρίων [Perí tón ekleloipóton chresteríon])
38 (431A): I 19, po hipotezie; 41,1
40 (432C): III 69
O żądzy bogactwa (De cupiditate divitiarum, Περὶ φιλοπλουτίας [Perí fi-
loplutías])
7 (526C): I 33,13
Parallela minora patrz Pseudo-Plutarch, Porównania mniejsze
Platonicae quaestiones patrz Zagadnienia platońskie
Powiedzenia królów i wodzów (Regum et imperatorum apophtheg-
mata, Βασιλέων ἀποφθέγματα καὶ στρατηγῶν [Basiléon apofthégmata kaí
strategón])
89,12 (205C): I 46,1
Praecepta gerendae reipublicae patrz Rady polityczne
Przeciw Kolotesowi (Adversus Colotem, Πρὸς Κωλώτην [Prós Kolóten])
2 (1108B): I 10,8
8 (1110E): III 145
Przepisy higieniczne (De tuenda sanitate praecepta, Ὑγιεινὰ παραγγέλ-
ματα [Hygieiná parangélmata])
8 (126C): III 18
19 (132A): III 67
Plutarch 39
Quaestiones convivales patrz Zagadnienia biesiadne

Quaestiones Romanae patrz Zagadnienia rzymskie
Quomodo adolescens poetas audire debeat? patrz Jak młodzież powinna
słuchać poetów?
Quomodo adulator ab amico internoscatur? patrz Jak można odróżnić
pochlebcę od przyjaciela?
Quomodo quis suos in virtute sentiat profectus patrz O postępach w cnocie
Rady polityczne (Praecepta gerendae reipublicae, Πολιτικὰ παραγγέλματα
[Politiká parangélmata])
5 (801F): III 78 14 (809D): I 29,15
(802A): I 12,14 15 (811D): III 70
13 (807E): I 14,25 28,5 (821B): I 33,35
Regum et imperatorum apophthegmata patrz Powiedzenia królów i wodzów
Vitae decem oratorum patrz Pseudo-Plutarch, Żywoty dziesięciu mówców
Zagadnienia biesiadne (Quaestiones convivales, Συμποσιακὰ προβλήματα
[Symposiaká problémata])
1,2,1 (615D): I 26,6 4,1,2 (661E): I 43,15
1,4,3 (622A)): I 44,6 4,2,3 (665C): I 40,11
1,5 (622C): I 23,2 4,2,4 (666C): I 2,6
2,1,2 (630B): I 44,6 4,4,2 (668A): II 7,4
2,1,3 (630E): I 39,19 9,1,2 (736F): I 45,19
2,1,13 (634E): I 44,7 9,15,2 (747F): I 3,19
Zagadnienia platońskie (Platonicae quaestiones, Πλατωνικὰ ζητήματα [Pla
toniká dzetémata])
1 (999D): III 89
Zagadnienia rzymskie (Quaestiones Romanae / Aetia Romana, Αἰτία Ῥωμα-
ϊκά [Aitía Romaiká])
86 (285B): I 27,10
Żywoty równoległe (Vitae parallelae, Βίοι παράλληλοι [Bíoi parálleloi])
Aleksander (Alexander, Ἀλέξανδρος [Aléksandros])
53,2: III 27
Antoniusz (Antonius, Ἀντώνιος [Antónios])
36,1: I 18,1
Aratos (Aratus, Ἄρατος [Áratos])
15,5: III 1
Cyceron (Cicero, Κικέρων [Kikéron])
27,4: I 46,1
Fabiusz Maksymus (Fabius Maximus, Φάβιος Μάξιμος [Fábios Máksimos])
17,4: III 80
21,3: III 109
Kimon (Cimon, Κίμων [Kímon])
4,5: I 2,1 [w. 1]
Lizander (Lysander, Λύσανδρος [Lýsandros])
20,5: I 9,18
Marcellus (Marcellus, Μάρκελλος [Márkellos])
21,6: I 2,1
33,4: III 81
Nikiasz (Nicias, Νικίας [Nikías])
9,7: I 29,21
Pompejusz (Pompeius, Πομπήιος [Pompéios])
73,11: III 61
Porównanie Pelopidasa i Marcellusa (Comparatio Pelopidae et Mar-
celli, Σύγκρισις Πελοπίδου καὶ Μαρκέλλου [Sýnkrisis Pelopídu kaí Markéllu])
3,4: III 81
Tezeusz (Theseus, Θησεύς [Theseús])
15,2: I 13,3
patrz Pseudo-Plutarch
40 Wykaz skrótów
Poliajnos (II w. n.e.; Polyaenus, Πoλύαινoς [Polýainos])

Podstępy wojenne (Strategica, Στρατηγήματα / Στρατηγικά [Strategémata / Stra-
tegiká])
Przekład: Poliajnos, Podstępy wojenne, przełożyła, wstępem i przypisami opatrzyła M. Bo-
rowska, Warszawa 2003 („Biblioteka Antyczna”)
Polibiusz (ok. 200–118 p.n.e.; Polybius, Πολύβιος [Polýbios])
Dzieje (Historiae, Ἱστορίαι [Historíai])
Przekład: Polibiusz, Dzieje, t. 1 [Księgi I‒VIII], przełożył, opracował i wstępem opatrzył
S. Hammer, Wrocław 1957 („Biblioteka Przekładów z Literatury Antycznej”, t. 3); t. 2
[Księgi IX‒XL oraz fragmenty], przełożył S. Hammer i M. Brożek, przypisami opatrzył
J. Wolski, Wrocław 1962 (PLA, t. 4)
1,35,4: I 44,21
12,26,5: I 26,10
Polluks Juliusz (2. połowa II w. n.e.; Iulius Pollux, Ἰούλιος Πολυδεύκης [Iúlios Po-
lydeúkes])
Słownik (Onomasticum, Ὀνομαστικόν [Onomastikón])
2,51: I 22,5; 39,37 10,35: II 6,4
3,58: I 23,6 10,108: II 5,4
7,178: I 18,21 10,111: II 2 i 3,3
9,27: I 48,3 10,117: I 3,8
9,50: I 12,17 10,145: II 5,3
9,75: II 6,3 10,178: II 2 i 3,4
Porfiriusz z Tyru (ok. 234–305 n.e.; Porphyrius, Πορφύριος [Porfýrios])
Isagoga (Wstęp do „Kategorii” Arystotelesa) (Isagoge et in Aristotelis „Ca-
tegorias” commentarium, Εἰσαγωγή καὶ εἰς τὰς Ἀριστοτέλους „Κατηγορίας”
[Eisagogé kaí eis tás Aristotélus „Kategorías”]); numeracja frg. za: CAG, vol. IV 1
s. 4,1: I 27,5
O powstrzymywaniu się od jedzenia mięsa (De abstinentia ab esu animalium,
Περὶ ἀποχῆς ἐμψύχων [Perí apochés empsýchon])
4,19,2: I 13,2
Porównanie Menandra i Filistiona (?; Comparatio Menandri et Philistionis); wy-
danie: Menandri Sententiae. Comparatio Menandri et Philistionis, edidit S. Jäkel, Lipsiae 1964,
s. 85‒120 („Bibliotheca Teubneriana”)
1,29: I 44,16
1,187‒188: III 107
1,197‒198: III 68
Probus, Marek Waleriusz (20‒30 ‒ 105 n.e.; Marcus Valerius Probus)
Komentarz do „Bukolik” i „Georgik” Wergiliusza (In Vergilii „Bucolica” et
„Georgica” commentarius); wydanie w: Appendix Serviana ceteros praeter Servium et
Scholia Bernensia Vergilii commentatores continens, edidit. H. Hagen, Lipsiae 1902, s. 323‒387
(reprint: Hildesheim 1961; Servii Grammatici qui feruntur in Vergilii carmina Commentarii,
vol. 3, part 2: Appendix Serviana, edited by G. Thilo, H. Hagen, Cambridge‒New York 2011)
bukolika 6,31 (s. 333,29): I 25,1
(s. 343,24) : I 44,3
Proklos Diadoch (412‒485 n.e.; Proclus Lycaeus / Diadochus [‘Następca’],
Πρόκλος Διάδοχος [Próklos Diádochos])
Komentarze do Platońskiego „Kratylosa” (In Platonis „Cratylum” com-
mentaria); wydanie: Proclus Diadochus, In Platonis „Cratylum” commentaria, edidit
G. Pasquali, Lipsiae 1908 („Bibliotheca Teubneriana”) (i wiele wznowień, m.in. Stutgardiae
et Lipsiae 1994 [„Bibliotheca Teubneriana”], a ostatnie w 2008 r.)
Proklosa «Chrestomatia» (II lub V w. n.e.; Procli «Chrestomatia», Χρηστομαθία
[Chrestomathía]); wydanie: A. Severyns, Recherches sur la Chrestomathie de Proclus, vol. 4, Paris
1963, s. 67‒74, 77‒85, 87‒97 („Les Belles Lettres”)
Prokopiusz z Gazy (ok. 465‒528 n.e.; Procopius Gazaeus, Προκόπιος Γαζαίος
[Prokópios Gadzaíos])
Listy (Epistulae, Ἐπιστολαί [Epistolaí]); wydanie w: EG, s. 533‒598
47: I 26,6
96: I 39,9
154: III 24
Poliajnos – Pseudo-Kallistenes 41
Propercjusz (ok. 50 – 15‒2 p.n.e.; Sextus Propertius)

Elegie (Elegiae)
Proverbia codicis Parisini (Przysłowia kodeksu paryskiego); wydanie: Zu den Paroemiographen.
Mitteilungen aus Handschriften, von L. Cohn, „Breslauer Philologische Abhandlungen”, Band
II 2 (Breslau 1887; reprint 2: 1991) (= Corpus Paroemiographorum Graecorum. Supplemen-
tum, Hildesheim 1961, nr I)
Supplementum Graecum (Dodatek grecki)
676: I 16,11
Pryscjan z Cezarei (fl. 500 n.e.; Priscianus Caesariensis)
Nauka gramatyki (Institutio de arte grammatica / Institutiones grammaticae);
numeracja za: GL, vol. III, s. 1‒377
18,211: I 50,13
Pseudo-Apollodor patrz Apollodor
Pseudo-Arystoteles (IV w. p.n.e.; Aristoteles, Ἀριστοτέλης [Aristotéles])
Etyka wielka (Magna moralia, Ἠθικὰ μεγάλα [Ethiká megála])
2,11 (1208b 16): III 20
2,11,25 (1209b 35): I 14,8
Zagadnienia przyrodnicze (Problemata, Προβλήματα [Problémata])
18,6 (917a 13): I 44,1
Pseudo-Demetriusz z Faleronu (I w. p.n.e. (?), II w. n.e. (?); Demetrius Phalereus,
Δημήτριος Φαληρεύς [Demétrios Falereús])
O stylu (De elocutione, Περὶ ἑρμηνείας [Perí hermeneías]); wydanie: Demetrius, On
Style, The Greek Text of Demetrius’ De elocutione, edited after the Paris Manuscript with
Introduction, Translation, Facsimiles etc. by W. Rhys Roberts, Cambridge 1902
58: I 37,1
Pseudo-Diogenes z Synopy (I w. p.n.e. ‒ II w. n.e.; Diogenes Sinopensis / Cyni-
cus, Διογένης Σινωπεύς / Διογένης Κυνικός [Diogénes Sinopeús / Kynikós])
Listy (Epistulae, Ἐπιστολαί [Epistolaí]); wydanie w: EG, s. 235‒258
34,1n.: I 9,2
Pseudo-Dionizjusz z Halikarnassu (1. połowa II w. n.e. (?); Dionysius Halicar-
nassensis, Διονύσιος Ἁλικαρνασσεύς [Dionýsios Halikarnasseús])
Sztuka retoryki (Ars rhetorica, Τέχνη ῥητορική / Τέχνη περὶ τῶν πανεγυρικῶν
[Téchne rhetoriké / Téchne perí tón panegyrikón]); wydanie w: Dionysius Halicarnasseus,
Quae extant, vol. VI: Opuscula (vol. II), ediderunt H. Usener, L. Radermacher, Stutgardiae et
Lipsiae 11929, s. 253‒387 (reprint: 1997)
8,10: I 41,6
9,11: I 41,5
Pseudo-Hermogenes (IV w. n.e. (?); Hermogenes, Ἑρμογένης [Hermogénes])
O inwencji retorycznej (De inventione, Περὶ εὑρέσεως [Perí heuréseos]); wydanie:
RGRabe, vol. VI, s. 93‒212
4,12: I 25,2
Pseudo-Hezjod (VI w. p.n.e.; Hesiodus, Ἡσίοδος [Hesíodos])
Tarcza Heraklesa (Scutum Herculis, Ἀσπίς [Aspís])
Pseudo-Justyn Męczennik (III n.e.; Iustinus Martyr, Ἰουστῖνος Μάρτυρας /
Φιλόσοφος / Καισαρείας [Iustínos Mártyras / Filósofos / Kaisareías]); wydanie: Pseu-
do-Iustinus, Cohortatio ad Graecos, De monarchia, Oratio ad Graecos, edidit M. Marcovich,
Berlin‒New York 1990
O władzy królewskiej (De monarchia liber, Περὶ μοναρχίας [Perí monarchías]);
wydanie: tamże, s. 79‒100
3: I 31/32,10 5,6: I 14,9. 10; 49,25
5,5: I 12,16 5,8: I 10,7; 31/32,8; 41,2
Pseudo-Kallistenes (II/III w. n.e.; Callisthenes, Καλλισθένης [Kallisthénes])
Romans Aleksandra / o Aleksandrze (Historia Alexandri Magni fabulosa,
Βίος Ἀλεξάνδρου τοῦ Μακεδόνος καὶ πράξεις [Bíos Aleksándru tú Makedónos kaí
prákseis]); wydanie: Der griechische Alexanderroman, Rezension β, herausgegeben von
L. Bergson, Stockholm‒Göteborg‒Uppsala 1965
1,25: I 9,30
42 Wykaz skrótów
Pseudo-Longinos (1. połowa I w. n.e.; Longinus, Λογγῖνος [Longínos])

O wzniosłości (De sublimitate, Περὶ ὕψους [Perí hýpsus])
15,3‒4: I 40,9 39,2: I 23,2
15,4: I 33,33 40,4: I 44,39
23,3: I 33,25
Pseudo-Lukian (?; Lucianus, Λουκιανὸς [Lukianós])
Miłostki (Amores, Ἔρωτες [Érotes])
37: III 44
Pseudo-Maksym Wyznawca (ok. 580 ‒ 13 VIII 662 n.e.; Maximus Confessor,
Μάξιμος Ὁμολογητής [Máksimos Homologetés])
Scholia do dzieła [Pseudo-Dionizjosa Areopagity] „O mistycznej teologii”
(Scholia in librum „De mystica theologia”, Εἰς τὸ „Περὶ τῆς μυστικῆς
θεολογίας” σχóλια [Eis tó „Perí tés mystikés theologías” schólia]); wydanie w: PG
4,415‒432
234: I 39,10
Zbiory sentencji (Loci communes / Capita theologica, id est scite dicta atque
electa ex diversis tum christianorum, tum profanorum libris, Κεφάλαια
θεολογικὰ, ἤτοι ἐκλoγαὶ ἐκ τῶν διαφόρων βιβλίων τε καθ’ ἡμὰς καὶ τῶν θυράθεν
[Kefálaia theologiká, étoi eklogaί ek tón diafóron biblíon te kath’ hemás kaí tón thyráthen]); wy-
danie: Ps.-Maximus Confessor, Erste kritische Edition einer Redaktion des sacro-profanen Flori-
legiums Loci communes nebst einer vollständigen Kollation einer zweiten Redaktion und weiterem
Material, edited von S. Ihm, Stuttgart 2001 („Palingenesia” 73); wydanie w: PG 91,721‒1018
52: I 39,19
Pseudo-Menander (?; Menander, Μένανδρος [Ménandros])
Sentencje jednowierszowe (Monosticha, Γνῶμαι μονόστιχοι [Gnómai monósti-
choi]); wydanie: Menandri Sententiae. Comparatio Menandri et Philistionis, edidit S. Jäkel,
Lipsiae 1964, s. 1‒25: „Menandri sententiarum fragmenta nuper in papyris (I‒XX) reperta,
s. 31‒83: „Menandri Monosticha e codicibus Byzantinis ducta”, s. 121‒137: „Menandri Sen-
tentiae, Appendices 1‒13” („Bibliotheca Teubneriana”)
29: I 14,8 252: I 49,11 588: III 89
34: I 10,13 282: I 36,20 719: I 4,3
57‒58: III 107 307: III 72 726: III 88
145: I 44,14 344: I 28,2 735: III 113
158: I 14,12 349: I 17,7 758: III 92
177: I 19,1 440: III 135 792: I 12,6
187: I 44,36 457: III 27 808: III 91
191: I 15,3 463: I 9,5 854: I 7,6
221: I 29,20 506: I 46,21 858: I 37,22
231: III 18 572: I 29,19
242: I 28,4 596: I 23,1
Pseudo-Platon (IV‒I w. p.n.e.; Plato, Πλάτων [Pláton])
Aksjochos (Axiochus, Ἀξίοχος [Aksíochos])
368a: I 26,6
Pseudo-Plutarch (?; Plutarchus, Πλούταρχος [Plútarchos])
Czy woda, czy ogień są bardziej pożyteczne? (Aquane an ignis sit utilior,
Πότερον ὕδωρ ἢ πῦρ χρησιμότερον [Póteron hýdor é pýr chresimóteron])
7 (957A/B): I 34,3
O Homerze (De Homero, Περὶ Ὁμήρου [Perí Homéru]); wydanie: [Plutarchus], De Ho-
mero, edidit J.F. Kindstrand, Leipzig 1990 („Bibliotheca Teubneriana”)
153: I 14,13
156,2: I 44,21
O wychowaniu dzieci (De liberis educandis, Περὶ παίδων ἀγωγῆς [Perí paídon
agogés])
15 (11E): I 22,8
Pocieszenie Apolloniosa (Consolatio ad Apollonium, Παραμυθητικὸς πρὸς
Ἀπολλώνιον [Paramythetikós prós Apollónion])
2 (102B): III 62 6 (104A): I 18,16
4 (102F): III 63 (104B): I 18,15
(103A): I 23,1 8 (106A): I 11,18
Pseudo-Longinos – Scholia 43
10 (106D): III 58 21 (112D): III 64
15 (110B): I 26,5 29 (116E/F): I 42,15
(110D): I 26,7 (116F): III 65, 142
16 (110F): I 43,20 34 (119F): III 66
Poglądy filozofów (Placita philosophorum, Περὶ τῶν ἀρεσκόντων φιλοσόφοις
φυσικῶν δογμάτων [Perí tón areskónton filosófois fysikón dogmáton])
5,19 (908D): I 19,3
patrz Aecjusz
Porównania mniejsze / Zbiór podobnych wypadków z historii greckiej
i rzymskiej (Parallela minora, Συναγωγὴ ἱστοριῶν παραλλήλων Ἑλληνικῶν
καὶ Ρωμαϊκῶν [Synagogé historión parallélon Hellenikón kaí Rhomaikón])
Żywoty dziesięciu mówców (Vitae decem oratorum, Βίοι τῶν δέκα ῥητόρων
[Bíoi tón déka rhetóron])
4 (837E): I 32,1
PSI patrz papirusy
Satyros (prawdopodobnie III w. p.n.e.; Satyrus, Σάτυρος [Sátyros])
Żywot Euripidesa (Vita Euripidis, Γένος Ἐυριπίδου [Génos Euripídu]); wydanie:
Satiro, Vita di Euripide, a cura di G. Arrighetti, „Studi Classici e Orientali” 13(1964), passim
(?): III 82. 83. 84. 85. 86 s. 64: I 42,2
s. 48: III 151 s. 72: I 18,14
s. 50‒51: III 60
Scholia do Ajschylosa (Scholia ad Aeschylum); wydanie: Scholia Graeca in Aeschylum
quae exstant omnia, pars I–II 2, edidit O.L. Smith, Lipsiae 1976–1982 („Bibliotheca Teubneriana”)
Siedmiu przeciw Tebom (Septem contra Thebas, Ἑπτὰ ἐπὶ Θήβας [Heptá epí Thébas])
772a: I 36,1
775a: I 36,1
1025g: I 38,3
Scholia do Apolloniosa Rodyjskiego patrz Scholia starsze do Apolloniosa Ro-
dyjskiego
Scholia do Aratosa patrz Scholia do „Zjawisk” Aratosa
Scholia do Arystofanesa (Scholia in Aristophanem); wydanie: Scholia Graeca in Aristo-
phanem cum prolegomenis grammaticorum…, annotatione criticorum item selecta, cui sua quaedam
inseruit Fr. Dübner, accedit index nominum et rerum…, Parisiis 1892
Acharnejczycy 1198: I 33,39 1105: I 39,10
7n.: I 9,31 Pokój Żaby
440‒441: I 9,3 76: I 14,22 64: I 43,31
446: I 9,13 97b: I 29,18 72: I 20,7
453n.: I 9,20 114: I 27,3 93: I 3,11
472: I 20,11 119: I 27,4 100: I 33,2; 41,8
496‒497: I 9,8 124: I 23,8 105: I 39,30
540‒556: I 9,14 126: I 23,8 282: I 10,2
1186‒1188: I 9,11 154: I 14,23 311: I 41,8
Chmury 528: I 9,24 368: I 38,3
138b: I 9,1 722: I 14,30 473: I 22,3
891: I 9,22 923: I 33,39 536: I 3,2
1154‒1155: I 28,7 Ptaki 1082: I 38,11
Lizystrata 348: I 39,6 1182 i 1187: I 36,1
713: III 13 494: I 5,3 1211‒1213: I 43,1
963‒964: I 39,3 842: I 34,1 1217: I 23,1
1135: I 29,11 Rycerze 1238: I 37,1
Osy 1240: I 9,7 1244‒1245: I 41,1
111: I 23,4 1249a: I 14,29 1309‒1314: I 43,33
303: I 22,4 1302: I 8,2 1320: I 43,32
757: I 14,24 Tesmoforie 1322: I 43,25
762‒763a: I 7,7 272: I 41,8 1338: I 48,14
1074: I 23,2 404: I 23,3 1356: I 13,1
Plutos 1018, 1020‒1021: 1391: I 36,15
521b: I 18,25 I 39,5 1402: I 37,16
44 Wykaz skrótów
Scholia do Arystydesa (Scholia in Aristidem); wydanie w: Aristides, ex recensione G. Din-

dorfii, vol. III, Lipsiae 1829, s. 1‒734
40,5: III 69
Scholia do Eurypidesa (Scholia in Euripidem); wydanie: Scholia in Euripidem, vol. I–II,
edidit E. Schwartz, Berolini 1887–1891
Andromacha
975: I 10,13
Fenicjanki
6: I 32,1 1130: I 36,2
61: I 46,5 1149: I 49,23
159: I 26,8 1408: I 18,25
402: I 10,13
Hekaba
8: I 23,1
838: II 5,1
Hippolytos uwieńczony
191: I 38,11
Medea
86: I 26,3 476: I 39,15
288: I 22,7 693: I 1,1. 2
Orestes
872: I 14,21
Trojanki
884: III 89
Scholia do „Fajdrosa” Platona patrz Hermiasz
Scholia do Hezjoda patrz Scholia starsze do „Narodzin bogów” Hezjoda
Scholia do Homera patrz Scholia do „Odysei” Homera
patrz Scholia starsze do „Iliady” Homera
Scholia do Likofrona patrz Tzetzes Jan
Scholia do „Odysei” Homera (Scholia in Homeri „Odysseam”); wydanie: Scholia Graeca
in Homeri „Odysseam” ex codicibus aucta et emendata, vol. I–II, edidit G. Dindorfius, Oxonii 1855
Scholia do Pindara patrz Scholia starsze do pieśni Pindara
Scholia do Platona (Scholia Platonica); wydanie: Scholia Platonica, edidit G.Ch. Greene,
Haverford (Penn.) 1938
Fajdros Krytiasz (Κριτίας)
276b 3: I 41,9 112d: I 44,17
Fileb Państwo
66d: I 39,37 9, 583b: I 39,37
Gorgiasz
484e: I 44,6
patrz Hermiasz
Scholia do Sofoklesa patrz Scholia starsze do tragedii Sofoklesa
Scholia do Teokryta patrz Scholia starsze do Teokryta
Scholia do „Tysiączków” Jana Tzetzesa (Scholia ad Tzetzis „Chiliadas”); wydanie:
Scholia ad Tzetzis „Chiliadas” et alia opuscula, [w:] Anecdota Oxoniensia, vol. III, s. 350‒384
12,338: I 35,4
Scholia do Tzetzesa patrz Scholia do „Tysiączków” Jana Tzetzesa
Scholia starsze do Apolloniosa Rodyjskiego (Scholia in Apollonium Rhodium
vetera); wydanie: Scholia in Apollonium Rhodium vetera, edidit K. Wendel, Berlin 1935 (reprinty:
1958, Hildesheim 1999)
3,62: I 30,1
Scholia starsze do „Iliady” Homera (Scholia in Homeri „Iliadem”); wydanie: Scholia
Graeca in Homeri „Iliadem” (Scholia vetera), vol. I–VII, edidit H. Erbse, Berolini 1969–1988
2,353: I 34,2 7,76: I 5,9; 47,7
2,372b: I 44,21 10,56b: I 38,3
4,249: I 12,8 11,774a: I 44,1
4,319c: I 35,2 14,235c: I 39,15
Scholia starsze do „Narodzin bogów” Hezjoda (Scholia vetera in Hesiodi „The-
ogoniam”); wydanie: Scholia vetera in Hesiodi „Theogoniam”, edidit L. Di Gregorio, Milano
1975 („Vita e pensiero, Università Cattolica. Scienze filologiche e letteratura” 6)
Scholia – Sekstus Empiryk 45
138: III 20
285: I 14,30
Scholia starsze do pieśni Pindara (Scholia vetera in Pindari carmina); wydanie:
Scholia vetera in Pindari carmina, vol. I–III, edidit A.B. Drachmann, Lipsiae 1903–1927 (reprint:
Stuttgard‒Leipzig 1997, „Bibliotheca Teubneriana”)
Ody istmijskie Ody pytyjskie
4,40: I 18,1 2,57: I 49,16
6,10a: I 39,37 3,66b: I 18,18
Ody nemejskie 3,177b: I 36,19
1,13a: III 88 4,72: III 90
4,32: I 8,6
10,12b: I 37,25
patrz Teon
Scholia starsze do Teokryta (Scholia in Theocritum vetera); wydanie: Scholia in Theo
critum vetera, edidit C. Wendel, Leipzig 1914 (reprint: Stuttgart 1966; „Bibliotheca Teubneriana”)
5,61b: I 9,23
10,9: III 18
Scholia starsze do tragedii Sofoklesa (Scholia in Sophoclis tragoedias vetera);
wydanie: Scholia in Sophoclis tragoedias vetera, e codice Laurentiano denuo collato edidit P.N. Pa
pageorgius, Lipsiae 1888
Ajas
787‒788: I 11,11
Antygona
781: III 18
Edyp w Kolonos
10: I 16,1
Elektra (Ἠλέκτρα)
188: I 10,13
Scholia do „Zjawisk” Aratosa (Scholia in Arati „Phaenomena”); wydanie w: Com-
mentariorum in Aratum reliquiae, collegit, recensuit, prolegomenis indicibusque instruxit E. Maass,
Berolini 1898 (reprint: 1958), s. 334‒555: VI. Isagoga et scholia Marciana et Parisina, II. Scholia
172: I 40,16
SEG
12,547: I 27,2
Sekstus Empiryk (ok. 160‒210 n.e.; Sextus Empiricus, Σέξτος Ἐμπειρικός [Sékstos
Empeirikós]); wydanie: Sexti Empirici Opera, recensuit H. Mutschmann, vol. I: Πυρρωνείων
ὑποτυπώσεων libros tres continens, editionem stereotypam emendatam curavit, addenda et
corrigenda adiecit J. Mau, Lipsiae 21958; vol. II: Adversus dogmaticos libros quinque (Adv.
mathem. VII‒XI) continens, tamże 11914, 21961; vol. III: Adversus mathematicos libros I‒VI
continens, edidit J. Mau, indices ad vol. I‒III adiecit K. Janáček, tamże 21961
Przeciw uczonym (Adversus mathematicos, Πρὸς μαθηματικούς [Prós mathe-
matikús])
Przeciw etykom (Adversus ethicos, Πρὸς ἠθικούς [Prós ethikús])
Przeciw fizykom (Adversus physicos, Πρὸς φυσικούς [Prós fysikús])
Przeciw gramatykom (Adversus grammaticos, Πρὸς γραμματικούς [Prós
grammatikús])
Przeciw logikom (Adversus logicos, Πρὸς λογικούς [Prós logikús])
Przeciw muzykom (Adversus musicos, Πρὸς μουσικούς [Prós musikús])
Przeciw uczonym 1 = Przeciw gramatykom 271: I 27,8; I 48,7; III 16
274: I 31/32,10
279 (s. 70,26): I 44,21
(s. 71,8): I 27,8
(s. 71,12): I 6,8
308: I 4,2
Przeciw uczonym 6 = Przeciw muzykom 17: I 19,5
27: I 44,7
35: I 44,10
Przeciw uczonym 8,73 = Przeciw logikom 1: I 33,8
Przeciw uczonym 10,314‒315 = Przeciw fizykom 2: I 44,3
Przeciw uczonym 11 = Przeciw etykom 56: I 9,19
46 Wykaz skrótów
122: I 6,8
156: I 45,7
Zarysy / Szkice pyrrońskie (Pyrrhoniae hypotyposes, Πυῤῥώνειοι ὑποτυπώσεις
[Pyrrhóneioi hypotypóseis])
3,230: I 26,6
Semonides z Samos / Amorgos (VII w. p.n.e.; Semonides, Σημωνίδης Ἀμοργῖνος
[Semonídes Amorgínos]); numeracja frg. za: IEG, vol. II, frg. 1‒42, s. 98‒114; przekład [w:] Liryka
starożytnej Grecji, opracował J. Danielewicz, Warszawa–Poznań, s. 410‒415
Semproniusz Gracchus († 14 r. n.e.; Sempronius Gracchus); numeracja frg. za: Ribb.3,
s. 266
Seneka Młodszy / Seneka Filozof (4 p.n.e. – 65 n.e.; Lucius Annaeus Seneca
Minor / Philosophus)
Dialogów ksiąg dwanaście (Dialogorum libri duodecim)
Do Galliona o życiu szczęśliwym (Ad Gallionem de vita beata)
9,4: III 31
Listy moralne do Lucyliusza (Epistulae morales ad Lucilium)
Przekład: Lucius Annaeus Seneca, Listy moralne do Lucyliusza, przełożył W. Kornatowski,
wstępem i przypisami opatrzył K. Leśniak, Warszawa 1961 („Biblioteka Klasyków
Filozofii”)
81,19: III 31
115,14: I 6,8
Tragedie (Tragoediae)
Fedra (Phaedra)
Tyestes (Thyestes)
Udynienie boskiego Klaudiusza (Apocolocynthosis divi Claudii)
4,2: I 26,6
Sofokles (496–406 p.n.e.; (Sophocles, Σοφοκλῆς [Sofoklés]); numeracja frg. za: TrGF4
Ajas (Aiax, Αἴας [Aías])
Antygona (Antigona, Ἀντιγόνη [Antigóne])
Edyp w Kolonos (Oedipus Coloneus, Οἰδίπους ἐπὶ Κολωνῷ [Oidípus epí Kolonó])
Filoktet (Philoctetes, Φιλοκτήτης [Filoktétes])
Król Edyp (Oedipus rex / tyrannus, Οἰδίπους τύραννος [Oidípus týrannos])
Trachinki (Trachiniae, Τραχίνιαι [Trachíniai])
Przekłady: Sofokles, Tragedie: Ajas, Antygona, Trachinki, Król Edyp, Elektra, Filoktet, Edyp
w Kolonos, przełożył K. Morawski, opracował i wstępem opatrzył Z. Kubiak, Warszawa
1969; Sofokles: Antygona, przełożył, wstępem i przypisami opatrzył R.R. Chodkowski,
Warszawa 2004 („Biblioteka Antyczna”)
patrz Scholia starsze do tragedii Sofoklesa
Sokrates Scholastyk (ok. 380 ‒ po 439 n.e.; Socrates Scholasticus, Σωκράτης
Σχολαστικός [Sokrátes Scholastikós])
Historia kościelna (Historia ecclesiastica, Ἐκκλησιαστικὴ ἱστορία [Ekklesiastiké
historía])
3,16,26: III 91
Soranos z Efezu (fl. I/II w. n.e.; Soranus, Σωρανός Ἐφέσιος [Soranós Efésios])
O chorobach ostrych i przewlekłych (De morbis acutis et chronicis, Περὶ
ὀξέων ϰαὶ χρονίων παθῶν [Perí okséon kaí chroníon pathón])
I 9,23
Sotion z Aleksandrii (fl. ok. 200‒170 p.n.e.; Sotion, Σωτίων [Sotíon])
III 62
Sozomen Hermiasz (ok. 400‒450 n.e.; Salaminius Hermias Sozomenus, Σαλα-
μίνιος Ἑρμείας Σωζομενός [Salamínios Hermeías Sodzomenós])
Historia kościelna (Historia ecclesiastica, Ἐκκλησιαστικὴ ἱστορία [Ekklesiastiké
historía])
7,27,7: II 7,8
Stacjusz (ok. 45–96 n.e.; Publius Papinius Statius)
Opowieść o Achillesie (Achilleis)
Tebaida (Thebais)
Sekstus Empiryk – Stobajos 47
Stefan z Bizancjum (VI w. n.e.; Stephanus Byzantius, Στέφανος Βυζάντιος [Stéfanos

Bydzántios])
Ludność miejscowa / Słownik geograficzny (Ethnica, Ἐθνικά [Ethniká]); wydania:
Stephani Byzantii Ethnicorum quae supersunt, ex recensione A. Meinekii, vol. I, Berolini 1849
s.v. „Α ἰθίοψ” (s. 47,13): I 29,2; 49,1
s.v. „ἄντρον” (s. 101,11): I 5,1
s.v. „Ἄργος” (s. 113,9): I 35,3
s.v. „Βοιωτία” (s. 173,11): I 41,12
s.v. „Ε ὐρώπη” (s. 287,11): I 22,1
s.v. „Τευθρανία” (s. 618,15): I 2,4
s.v. „Ὑρία” (s. 651,16): I 44,27
Stobajos (V w. n.e.; Ioannes Stobaeus, Ἰωάννης Στοβαῖος [Ioánnes Stobaíos])
Antologia (Florilegium / Anthologia, Ἀνθολογία [Anthología]); wydanie: Ioannis
Stobaei Anthologium, recensuerunt C. Wachsmuth et O. Hense, vol. I‒V, Berolini 1884‒1912
1 2,31,24: III 94 3,9,14: III 100
1,1,17: I 28,2 2,33,1: I 15,9 3,9,20: I 34,7
1,1,19: I 17,7 2,33,2: I 14,8 3,10,7: I 30,2
1,3,6: I 46,18 2,33,5: I 36,3 3,10,17: I 14,7
1,3,14a: I 41,7 2,46,10: I 1,4 3,10,18: I 6,9
1,3,15a: I 31/32,10 3 3,10,23: I 18,24
1,3,21: III 74 3,1,3: I 46,11 3,10,26: I 43,19
1,3,23: I 39,34 3,1,4: I 48,7 3,12,1: III 101
1,3,30: I 30,5 3,1,6: III 95 3,12,10: I 12,9
1,3,33: I 44,40 3,1,13: III 96 3,13,1: III 102
1,3,35: I 49,30 3,1,61: I 5,8 3,13,2: I 48,10
1,3,40: I 38,9 3,1,63: I 44,23 3,13,3: I 9,12
1,3,47: I 49,26 3,2,13: I 14,18 3,13,5: I 11,8
1,4,2b: I 14,16 3,3,2: I 44,20 3,13,6: III 103
1,4,6: I 2,3 3,3,18: I 29,19 3,13,7: I 36,5
1,5,2: I 39,35 3,3,20: I 38,5 3,13,9: I 49,24
1,5,10: I 28,8 3,3,22: I 1,6 3,13,12: I 18,19
1,6,12: III 88 3,3,29: III 59 3,13,14: I 15,10
1,7,8: I 6,15 3,3,31: I 27,8 3,14,3: I 29,19
1,8,19: I 27,29 3,3,33: I 19,3 3,16,4: I 44,15
1,8,20: I 27,28 3,3,34: III 16 3,16,5: I 18,11
1,8,25: I 12,13 3,3,36: I 19, po 3,16,6: I 6,12
1,9,1: III 20 hipotezie 3,18,19: I 45,12
1,9,2: I 46,12 3,3,38: I 30,4 3,19,3: I 16,7
1,9,2b: I 23,1 3,4,2: III 97 3,20,7: I 27,22
1,9,4a: I 11,4 3,4,9: I 18,23 3,20,11: I 49,36
1,9,4b: I 22,8 3,4,10: I 48,8 3,20,12: I 49,27
1,25,6: I 40,1 3,4,11: I 27,23 3,20,17: I 10,12
2 3,4,21: III 98 3,20,25: I 49,39
2,1,2: I 10,9 3,4,29: III 21 3,20,26: III 104
2,2,8: I 12,14 3,4,30: III 99 3,20,31: I 43,27
2,2,9: I 44,12 3,4,31: I 33,24 3,20,36: I 9,29
2,4,4: III 129 3,5,2: I 12,18 3,20,38: III 105
2,4,7: I 39,26 3,5,36: I 27,14 3,20,39: I 36,18
2,4,8: I 34,3 3,5,61: I 22,8 3,22,1: I 38,10
2,7,10a: I 19,2 3,6,1: I 44,22 3,22,1‒2: I 30,2
2,8,2: I 1,7 3,7,1: I 14,15 3,22,6: III 106
2,8,11: III 92 3,7,4: I 49,37 3,22,7: I 45,3
2,15,11: I 15,7 3,7,5: I 6,14 3,22,8: I 8,8
2,15,12: I 44,35 3,7,8: III 4 3,22,13: I 50,5
2,15,15: I 34,4 3,7,9: I 46,13 3,22,14: I 27,21
2,15,17: I 17,4 3,8,1: I 14,2 3,22,24: I 50,4
2,15,20: I 1,9 3,8,3: I 37,5 3,22,32: I 9,28
2,15,25: I 15,9 3,8,12: I 50,9 3,23,5: III 107
2,15,25a: I 15,10 3,8,13: I 49,14 3,28,3: I 38,9
2,31,2: w. 1 ‒ I 19, 3,8,7: I 31/32,6 3,29,56: I 43,20
po hipotezie; 3,9,2: I 18,17 3,29,7: I 2,2
w. 1‒5 ‒ III 93 3,9,5: I 5,10 3,29,9: I 29,20
2,31,4: I 1,8 3,9,12: I 34,7 3,29,10: I 9,5
48 Wykaz skrótów
3,29,13: I 49,10 4,1,22: I 36,10 4,17,13: I 29,8

3,29,14: I 49,13 4,1,24: I 3,12 4,17,18: I 10,14
3,29,15: I 10,2 4,2,1: III 115 4,18,15: I 38,2
3,29,16: I 10,3 4,2,2: I 11,3 4,19,3: I 37,22
3,29,20: I 39,17 4,2,4: I 29,19 4,19,4: I 44,45
3,29,22: I 29,20 4,4,1: I 5,4 4,19,11: I 49,22
3,29,23: I 7,3 4,4,3: I 38,8 4,19,12: I 44,30
3,29,25a: I 9,5 4,4,7: I 3,14 4,19,13: I 49,38
3,29,31/31a: III 108 4,4,9: I 3,13 4,19,14: I 33,9
3,29,32: I 49,12 4,4,12: I 3,7 4,19,15: I 33,10
3,29,33: I 12,8 4,4,13: I 27,6 4,19,16: I 33,11
3,29,36: I 23,7 4,5,1: II 7,7 4,19,18: I 33,18
3,29,44: I 49,11 4,5,5: I 45,16 4,19,20: I 33,12
3,29,55: I 9,18 4,5,6: II 6,6 4,19,23: I 50,8
3,29,56: I 43,20 4,5,11: I 46,15 4,19,24: II 4,1
(w. 97); III 109 4,5,82: I 44,21 4,19,25: I 50,14
3,29,57: I 39,19 4,6,5: I 49,21 4,19,26: II 5,5
3,30,1: I 44,10 4,6,6: I 5,11 4,19,27: I 3,15
3,30,9: I 44,24 4,7,1: I 35,1 4,19,38: I 42,12
3,30,11: I 42,13 4,7,4: III 116 4,19,39: I 31/32,7
3,31,1: I 47,6 4,7,6: I 36,9 4,19,41: I 44,31
3,31,3: I 12,7 4,7,10: I 44,19 4,20,1: I 27,13
3,31,15: I 26,11 4,8,3: I 45,14 4,20,2: I 44,43
3,32,3: I 14,1 4,8,4: III 1 4,20,3: I 12,4
3,32,23: I 14,1 4,8,5: I 36,8 4,20,4: I 36,4
3,34,2: I 49,24 4,8,6: I 50,6 4,20,11: I 45,13
3,34,3: I 5,12 4,8,9: I 1,3 4,20,22: I 39,24
3,34,12: I 39,12 4,9,1: I 48,1 4,20,24: I 12,19
3,35,3: I 27,16 4,9,6: I 27,27 4,20,25: I 12,2
3,36,10: I 44,25 4,10,2: I 48,5 4,20,36: I 23,2
3,36,14n.: III 110 4,10,3: I 47,4 4,20,38: I 36,6
3,36,15: I 11,16 4,10,4: I 49,12 4,20,40: I 6,16
3,37,19: I 45,5 4,10,7: III 117 4,20,42: I 39,21
3,38,8: I 18,14 4,10,8: I 49,15 4,20,48: I 11,7
3,38,9: I 46,6 4,10,10: I 9,6 4,20,50: I 37,13
3,38,13: I 14,5 4,10,11: I 49,9 4,20,68: I 46,2
3,38,14: I 15,17 4,10,13: I 12,10 4,21,1: I 27,5
3,38,19: I 14,6 4,10,14: I 30,3 4,21,19: I 46,9
3,38,20: I 33,38 4,10,19: I 29,9 4,21,20: I 19,1
3,39,1: I 48,2 4,10,26: III 118 4,22,1: I 46,21
3,39,2: III 111 4,11,4: I 39,32 4,22,2: I 46,7
3,39,4: III 112 4,11,7: I 41,14 4,22,9: III 120
3,39,5: I 27,20 4,11,9: I 49,17 4,22,11: I 39,31
3,39,6: I 5,15 4,11,10: I 11,2 4,22,13: I 36,20
3,39,7/8: I 11,17 4,13,3: I 44,21 4,22,15: I 32,3
3,39,9: I 9,23 4,13,4: I 27,17 4,22,36: I 18,5
3,39,10: I 15,16 4,13,5: I 14,3 4,22,46: I 23,1
3,39,13: I 10,14 4,13,6: I 34,6 4,22,52: I 36,20
3,40,1: I 10,11 4,13,10: I 49,8 4,22,70: III 121
3,40,2: I 40,7 4,13,11: I 49,32 4,22,72: III 122
3,40,9: III 16, 113 4,13,12: I 29,6 4,22,74: I 50,10
3,41,1: I 18,18 4,13,13: I 29,7 4,22,76: I 16,8
3,42,3: I 33,15 4,13,14: III 119 4,22,78: I 42,2
3,43,3: I 5,12 4,13,16‒17: I 47,3 4,22,85: I 46,7
4 4,13,17: I 47,4 4,22,86: I 42,4
4,1,2: I 40,6 4,13,18: I 48,5 4,22,87: I 33,14
4,1,3: I 40,4 4,13,20: I 14,4 4,22,91: I 42,8
4,1,4: I 31/32,5 4,14,1: I 26,10 4,22,93: I 44,37
4,1,7: I 33,41 4,14,4: I 29,21 4,22,94: I 42,9
4,1,12: I 45,15 4,15,13: I 44,11 4,22,96: I 37,10
4,1,13: III 114 4,15,14: I 47,2 4,22,100: I 44,44
4,1,16: I 15,4 4,16,2: I 44,18 4,22,109: I 15,3
4,1,20: I 27,9 4,16,13: I 21,6 4,22,111: I 27,11
Stobajos 49
4,22,113: I 36,11 4,25,27: III 128 4,31,72: I 3,4
4,22,115: I 6,3 4,25,29: I 24,6 4,31,73: I 35,7
4,22,116: I 15,6 4,26,3: I 41,13 4,31,74: I 15,1
4,22,121: I 7,5 4,26,6: I 3,5 4,31,93: I 42,14
4,22,125: I 23,1 4,26,16: I 11,6 4,31,94: I 31/32,3
4,22,127: I 44,42 4,26,17: I 11,10 4,31,95: I 26,12
4,22,131: I 37,4 4,26,18: I 11,9 4,31,96: I 11,14
4,22,132: I 42,10 4,26,21: I 11,5 4,31,97: I 29,19
4,22,136: III 123 4,28,2: I 18,12 4,31,102: I 18,17
4,22,140: I 46,20 4,28,6: I 23,12 4,31,105: I 29,10
4,22,141: III 124 4,29,1: I 11,13 4,32,7: I 38,7
4,22,146: I 42,3 4,29,2: I 33,21 4,32,39: I 49,5
4,22,148: I 6,4 4,29,7: I 33,22 4,32,41: I 49,19
4,22,150: I 24,5 4,29,8: I 18,22 4,33,3: I 33,17
4,22,153: I 45,4 4,29,9: I 5,7 4,33,9a: I 14,1
4,22,154: I 6,6 4,29,11: I 42,6 4,33,11: I 9,19
4,22,155: I 27,18 4,29,25: I 17,5 4,33,14: I 6,11
4,22,157: I 5,14 4,29,27: I 36,13 4,33,16: I 14,1
4,22,161: I 5,13 4,29,31: I 37,7 4,34,4: I 37,21
4,22,168: I 23,11 4,29,40: III 130 4,34,20: I 17,2
4,22,172: I 6,5 4,29,41: I 48,12 4,34,21: I 3,17
4,22,174: I 6,7 4,29,42: I 49,6 4,34,30: I 39,29
4,22,176: I 12,3 4,29,44: I 49,7 4,34,31: I 27,19
4,22,180: I 12,12 4,29,47: III 131 4,34,33: I 44,32
4,22,182: I 18,4 4,29,48: I 18,13 4,34,35: I 44,26
4,22,183: I 18,3 4,29,49: I 18,9 4,34,37: I 44,36
4,22,187: I 46,10 4,29,62: I 18,20 4,34,38: I 14,1
4,22,188: I 37,9 4,30,1: I 36,12 4,34,41: II 5,6
4,22,190: I 37,11 4,30,2: I 50,3 4,34,50: I 12,15
4,22,191: I 15,15 4,30,3: III 132 4,34,51: I 16,3
4,22,197: I 31/32,2 4,30,5: I 11,15 4,35,4: III 134
4,23,2: I 7,4 4,30,7: I 15,11 4,35,8: I 21,2
4,23,6: I 41,10 4,30,8: I 28,1 4,35,10: III 135
4,23,10: III 125 4,30,10: I 14,17 4,35,22: I 39,20
4,23,12: I 37,8 4,31,4: I 6,8 4,35,24: I 44,29
4,23,13: I 6,6 4,31,10: I 15,1 4,35,32: I 3,10
4,23,15: III 126 4,31,11: I 7,6 4,36,5 i 7: I 14,9
4,23,17: I 24,8 4,31,12: I 38,6 4,38,2: III 136
4,23,18: I 44,34 4,31,14: I 34,5 4,40,8: I 36,16
4,23,25: I 1,5 4,31,17: I 49,18 4,40,10: I 27,25
4,23,26a: III 127 4,31,19: I 49,20 4,41,1: I 18,16
4,23,31: I 31/32,1 4,31,21/22: I 39,28 4,41,8: III 137
4,24,2: I 37,3 4,31,24: I 27,7 4,41,11: I 44,16
4,24,3: I 20,8 4,31,25: I 29,19 4,41,12: I 14,19
4,24,4: I 20,5 4,31,29: I 6,10 4,41,13: I 19,4
4,24,5: I 6,2 4,31,35: I 3,3 4,41,15: I 45,18
4,24,10: I 16,12 4,31,36: I 29,19 4,41,16: I 4,4
4,24,17: I 21,1 4,31,37: I 17,5 4,41,17: I 39,36
4,24,24: III 87 4,31,38: I 1,10 4,41,19: I 18,15
4,24,26: I 42,7 4,31,39: I 7,6 4,41,20: I 19,1
4,24,28: I 29,13 4,31,41: I 6,10 4,41,31: I 49,28
4,24,34: I 6,4 4,31,42: II 5,8 4,41,32: I 39,33
4,24,43: I 36,14 4,31,54: I 40,8 4,41,33: I 33,7
4,24,44: II 5,7 4,31,55: I 12,6 4,41,41: III 138
4,24,45: I 39,27 4,31,56: I 18,24 4,41,43: I 12,4
4,24,49: I 45,8 4,31,57: I 11,14 4,41,44: I 46,16
4,24,53: I 6,13 4,31,59: III 133 4,41,45: I 46,17
4,25,2: III 2 4,31,61: I 27,8 4,41,46: I 37,23
4,25,3: III 3 4,31,62: I 28,3 4,41,48: I 23,1
4,25,4: I 29,17 4,31,64: I 9,19 4,42,1: I 14,11
4,25,15: I 50,12 4,31,69: I 49,33 4,42,2: I 11,12
4,25,19: I 49,31 4,31,70: I 36,17 4,42,4: I 20,5
4,25,23: I 50,7 4,31,71: I 33,16 4,42,11: I 48,11
50 Wykaz skrótów
4,44,4: I 36,21 4,47,9: I 3,9 4,52,12: I 12,1

4,44,10: I 23,1 4,47,10: I 33,40 4,52,13: I 37,19
4,44,12: I 43,20 4,47,11: I 14,14 4,52,23: I 36,7
4,44,14: I 36,18 4,48,2: I 39,16 4,52,29: I 10,15
4,44,18: III 141 4,48,4: I 18,10 4,52,37: III 28
4,44,31: III 139 4,48,16: I 20,4 4,52,38: I 31/32,9
4,44,36: III 142 4,48,17: I 39,8 4,52,42: I 26,6
4,44,39: I 14,13 4,48,20: I 18,11 4,53,10: I 15,13
4,44,47: I 33,3 4,48,23: III 143 4,53,25: I 37,21
4,44,48: I 3,6 4,48,30: III 62 4,54,7: I 49,29
4,44,49: I 27,26 4,49,4: I 3,16 4,54,8: I 21,3
4,44,53: III 140 4,49,8: I 33,4 4,54,11: I 31/32,11
4,44,55: I 42,15 4,49,9: I 27,24 4,55,1: I 38,4
4,44,82: III 16 4,50,2: I 14,12 4,55,4: I 39,38
4,45,6: I 46,14 4,50,3: I 29,19 4,56,7: I 18,8
4,45,7: I 7,2 4,50,12: I 41,15 4,56,8: I 16,2
4,45,8: I 4,3 4,50,17: I 28,4 4,56,16: I 42,1
4,46,3: I 18,6 4,50,33: I 38,13 4,56,20: I 33,5
4,46,5: I 18,7 4,50,38: I 27,12 4,56,29: I 48,6
4,46,16: I 43,29 4,50,39: I 21,4 4,57,5: I 36,7
4,47,1: I 45,6 4,50,57: I 41,16 4,58,1: III 144
4,47,2: I 39,18 4,50,71: I 27,10 4,58,6/7: I 48,9
4,47,4: I 46,3 4,50,74: I 15,2
4,47,5: I 16,4 4,51,6: I 5,6
Strabon (ok. 68 p.n.e. – po 21 n.e.; Strabo, Στράβων [Strábon])
Geografia (Geographia, Γεωγραφικά [Geografiká])
1,2,27: I 40,1 8,6,21: II 6,2
5,2,4: I 49,1 10,3,13: I 34,9
8,5,6: I 47,9 11,11,8: I 26,6
8,6,16: I 44,1
Susarion (VII/VI w. p.n.e.; Susario, Σουσαρίων [Susaríon]); numeracja frg. za: PCG,
vol. VII, s. 661‒665
Swetoniusz (I/II w. n.e.; Gaius Suetonius Tranquillus)
Żywoty cezarów (De vita Caesarum)
Neron (Nero)
21,3: I 46,5
49: II 7,8
Tyberiusz (Tiberius)
Syliusz Italik (ok. 26‒101 n.e.; Tiberius Catius Asconius Silius Italicus)
Opowieść o wojnie punickiej (Punica)
13,663: III 31
Symonides z Keos (ok. 556–468 p.n.e.; Simonides Ceus, Σιμωνίδης Κεῖος [Simonídes
Keíos]); numeracja frg. za: PMG, nr 1–148 (506–653), s. 237–323; przekład [w:] Liryka starożytnej
Grecji, opracował J. Danielewicz, Warszawa–Poznań 1996, s. 272–287
Symplicjusz (ok. 490‒560 n.e.; Simplicius, Σιμπλίκιος [Simplíkios])
Komentarze do „Fizyki” Arystotelesa (In Aristotelis „Physicorum” libros
quattuor commentaria); wydanie w: CAG, vol. IX, s. 1‒800, vol. X, s. 801‒1366
2,4: III 88
Synezjos z Cyreny (ok. 373–414 n.e.; Synesius, Συνέσιος [Synésios])
Listy (Epistolae, Ἐπιστολαί [Epistolaí]); wydanie: Synesii Cyrenensis „Epistolae”, recensuit
A. Garzya, Roma 1979 („Scriptores Graeci et Latini”)
101,28: I 9,23
O królestwie (Oratio de regno ad Arcadium imperatorem, Εἰς τόν αὐτοκράτορα
περὶ βασιλείας [Eis tón autokrátora perí basileías]); wydanie: Sinesio di Cirene, Sul regno,
traduzione con testo a fronte a cura di A. Garzya, Napoli 1973
25: II 2 i 3,1
Teles z Megary (fl. ok. 235 p.n.e.; Teles, Τέλης [Téles])

III 16
Stobajos – Terencjusz 51
Temistiusz (317 ‒ ok. 390 n.e.; Themistius, Θεμίστιος [Themístios])

Mowy (Orationes, Λόγοι [Lógoi]); wydanie: Themistii Orationes quae supersunt, t. I, edi-
derunt H. Schenkl, G. Downey, Leipzig 1965; t. II–III, ediderunt G. Downey, A.F. Norman,
tamże 1970–1974 („Bibliotheca Teubneriana”)
13 (k. 164b): I 38,7; III 18
(k. 275b): III 24
15 (k. 191a): I 44,21
16 (k. 207d): I 44,21
Parafraza „Fizyki” Arystotelesa (In Aristotelis „Physica” paraphrasis); wy
danie w: CAG, vol. V 2
ad 3,5 (204 b3): I 19,3
Teodor Hyrtakenos (fl. XIII/XIV w. n.e.; Theodorus Hyrtacenus, Θεόδωρος
Ὑρτακηνός [Theódoros Hyrtakenós])
Listy (Epistulae, Ἐπιστολαί [Epistolaí]); wydanie: F.J.G. La Porte-du Theil, Notices et
extraits des manuscrits de la Bibliothèque Nationale, vol. V, s. 709‒744, Paris 1798, vol. VI,
s. 1‒48, Paris 1800 (Académie des Inscriptions et Belles Lettres)
81: III 46
Teodor Metochita (1270–1332 n.e.; Theodorus Metochites, Θεόδωρος Μετοχίτης
[Theódoros Metochítes])
Rozmaitości filozoficzne i historyczne (Miscellanea philosophica et historica,
Ὑπομνεματισμοὶ καὶ Σημειώσεις γνωμικαί [Hypomnematismoí kaí Semeióseis gnomi-
kaí]); wydanie: Theodori Metochitae Miscellanea philosophica et historica, ediderunt C.G. Mül-
ler, T. Kiessling, Lipsiae 1821 (reprint: Amsterdam 1966)
85: I 18,24; 30,2
Teodoret z Cyru (ok. 393‒457 n.e.; Theodoretus Cyriensis, Θεοδώρητος Κύρρου
[Theodóretos Kýrru])
Leczenie chorób hellenizmu (Graecarum affectionum curatio, Ἑλληνικῶν
θεραπευτικὴ παθημάτων [Hellenikón therapeutiké pathemáton]); numeracja za: The-
odoreti Graecarum affectionum curatio, edidit J. Raeder, Lipsiae 1904 („Bibliotheca Teubne-
riana”) (ad codices optimos denuo collatos recensuit idem, Stuttgart 1969)
6,90: I 21,5
Teofil z Antiochii (fl. 2. połowa II w. n.e.; Theophilus Antiochensis, Θεόφιλος
Ἀντιοχεύς [Theófilos Antiocheús])
Do Autolikosa (Apologia ad Autolycum, Πρὸς Ἀυτόλυκον [Prós Autólykon]); wyda-
nie: Tatiani Oratio ad Graecos, Theophili Antiocheni Ad Autolycum, edited by M. Marcovich,
Berlin‒New York 1995 („Patristische Texte und Studien” 44)
2,8,4: I 17,7; III 147
2,37,4: III 148. 149. 150
2,37,13: I 14,18
Teofrast (371–287 p.n.e.; Theophrastus, Θεόφραστος [Theófrastos])
Metafizyka (Metaphysica, Τὰ μετὰ τὰ φυσικά [Tá metá tá fysiká]); numeracja za:
Theophrastus, Metaphysica, edidit H. Usener, Bonnae 1890
18 (8a 26): I 27,9
Teognis z Megary (VI w. p.n.e.; Theognis Megareus, Θέογνις Μεγαρεύς [Théognis
Megareús]); numeracja wersów za: IEG, vol. I, nr 1–1389 (s. 172–241)
Teon, z Aleksandrii (I w. p.n.e.; Theon, Θέων [Théon])
Komentarze do ód pytyjskich Pindara (Commentarii in Pindari „Pythia”);
wydanie (E.G. Turner) w: The Oxyrhynchus Papyri, XXXI: 2531‒2616, edited by J.W.B. Barns,
P.J. Parsons, J.R. Rea, E.G. Turner, London 1966, s. 16‒22, tab. III
12,25n.: I 46,4
Teon, Eliusz, z Aleksandrii (2. połowa I w. n.e.; Theon Aelius, Θέων Αἴλιος [Théon Aílios])
Ćwiczenia wstępne (Progymnasmata, Προγυμνάσματα [Progymnásmata]); nume-
racja za: RGSpengel, vol. II, s. 57‒130
5,212 [Περὶ χρείας]: III 89
patrz Scholia starsze do pieśni Pindara
Terencjusz (ok. 195/185‒159 p.n.e.; Publius Terentius Afer)
Pasożyt Formion / Formion (Phormio)
241‒246: III 64
52 Wykaz skrótów
Tertulian (ok. 155 – po 220 n.e.; Quintus Septimius Florens Tertullianus)

Do żony (Ad uxorem libri duo)
1,8: III 91
Tibullus (ok. 55‒19 p.n.e.; Albius Tibullus)
Elegie (Elegiae)
TrGF2, adespota
399: I 45,19
402: I 45,12
570: I 45,12
Tryfon (ok. 60‒10 p.n.e.; Trypho, Τρύφων [Trýfon]); numeracja za: RGSpengel, vol. III,
s. 189‒206
O tropach (De tropis, Περὶ τρόπων [Perí trópon])
6: I 45,12
Tukidydes (ok. 460‒455 – 400‒390 p.n.e.; Thucydides, Θουκυδίδης [Thukydídes])
Wojna peloponeska (De bello Peloponnesiaco, Πόλεμος τῶν Πελοποννησίων
καὶ ᾿Αθηναίων / Συνγραφή / τὰ Πελοποννησιακά / Ἱστορίαι [Pólemos tón
Peloponnesíon kaí Athenaíon / Syngrafé / tá Peloponnesiaká / Historíai])
Przekład: Tukidydes, Wojna peloponeska, z języka greckiego przełożył, przedmową i przypi-
sami opatrzył K. Kumaniecki, Warszawa 1988
Tyberiusz Retor (III lub IV w. n.e. (?); Tiberius Rhetor, Τιβέριος Ῥήτωρ [Tibérios Rhétor])
O figurach Demostenesowych (De figuris Demosthenicis, Περὶ τῶν παρὰ
Δημοσθένει σχημάτων [Perí tón pará Demosthénei schemáton]); wydanie w: RGWalz,
vol. VIII, s. 520‒577
47: I 39,22
48: I 49,1
Tzetzes Jan (ok. 1110–1180 n.e.; Ioannes Tzetzes, Ἰωάννης Τζέτζης [Ioánnes Tzétzes])
Egzegeza „Iliady” Homera (Exegesis in Homeri „Iliadem”, Εἰς τὴν Ὁμήρου
„Ἰλιάδα” ἐξήγησις [Eis tén Homéru „Iliáda” ekségesis]); wydanie: Draconis Stratonicen-
sis Liber de metris poeticis, Ioannis Tzetzae Exegesis in Homeri „Iliadem”, primum edidit et
indices addidit G. Hermann, Lipsiae 1812
s. 44,14‒15: I 34,8
s. 53,6: III 89
Komentarze do Arystofanesa. „Plutos” (Commentarii in Aristophanem. In
„Plutum”); numeracja za: Ioannis Tzetzae Commentarii in Aristophanem (In „Plutum”),
edidit L. Massa Positano, Groningae 1960 („Scripta Academica Groningana. Scholia in Ari-
stophanem”, 4.1)
445a (s. 111,23): I 18,20
521b (s. 126a,14): I 18,25
Komentarze do Arystofanesa. „Żaby” (Commentarii in Aristophanem. In
„Ranas”); numeracja za: Ioannis Tzetzae Commentarii in Aristophanem (In „Ranas”),
edidit W.J.W. Koster, Groningae 1962 („Scripta Academica Groningana. Scholia in Aristo-
phanem”, 4.3)
421a (s. 813,12): I 18,20 1391 (s. 1092,6): I 36,15
1219b (s. 1047): I 23,1 1475 (s. 1112): I 27,14
1225 (s. 1047,19): I 31,1; 32,1
Komentarze do „Prac i dni” (Σχόλια εἰς „τὰ Ἔργα καὶ τὰς ἡμέρας” [Schólia eis „tá
Érga kaí tás heméras”]); wydanie w: Poetae Graeci minores, praecipua lectionis varietate et in-
dicibus locupletissimis instruxit, Th. Gaisford…, editio nova, F.V. Reizii annotationibus in Hesio-
dum, plurium poetarum fragmentis aliisque accensionibus aucta, vol. II, Lipsiae 1823, s. 21‒459
135: I 36,15
Scholia do Likofrona (Scholia in Lycophronem, Σχόλια εἰς Λυκόφρονα [Schólia
eis Lykófrona]); wydanie: Ἰσαακίου καὶ Ἰωάννου τοῦ Τζέτζου „Σχολία εἰς Λυκόφρονα”
lectionibus editionis Sebastianae variis in Lycophronis „Alexandram” praemissis et recensitis
ad supplendam et absolvendam edit. Reichardianam e tribus codd. mss. Vitebergensibus uno-
que Cizensi nunc primum collatis emendavit, notis cum Georg. Frid. Thryllitzschii, tum suis
illustravit, scholiis minoribus nondum editis auxit, commentarios Meursii et Potteri addidit et
indicibus instruxit uberrimis M.Chr.G. Müller, vol. I‒III, Lipsiae 1811
805: III 145
Tertulian – Żywot Ezopa 53
Tysiączki / Księga historii (Chiliades / Historiarum variarum chiliades,

Χιλιάδες / Βύβλος ἱστορίων [Chiliádes / Býblos historíon]); wydanie: Ioannis Tzetzae
Historiae [sive Historiarum variarum Chiliades], recensuit P.A.M. Leone, Napoli 1968
1,521‒522: II 5,2
Wprowadzenie do komedii Arystofanesa (Prolegomena de comoedia Aristo-
phanis, Βίβλος Ἀριστοφάνους Τζέτζην φορέουσ’ ὑποφήτην [Bíblos Aristofánus
Tzétzen foréus’ hypoféten])
patrz Scholia do „Tysiączków” Jana Tzetzesa
Waleriusz Flakkus (zm. ok. 90 r. n.e.; Gaius Valerius Flaccus)

Wyprawa Argonautów (Argonautica)
Warron (116–27 p.n.e.; Publius Terentius Varro)
O języku łacińskim (De lingua Latina)
6,83: I 33,22
7,17: I 33,32
7,82: I 33,1
Witruwiusz (I w. p.n.e.; Marcus Vitruvius Pollio (?))
O architekturze (De architectura libri decem)
Przekład: O architekturze ksiąg dziesięć, przełożył K. Kumaniecki, wstęp A. Sadurska, War-
szawa 11999, 22004 („Biblioteka Antyczna”)
9,1,13: I 40,1
Zbiór różnych wyrazów z Pisma i z dzieł świeckich (Ἐκλογαί διαφόρων λέξεων

συνηλεγμένων ἐκ τε τῆς Γραφῆς καὶ τῶν θύραθεν πραγματειῶν [Eklogaí diafóron
lékseon synelegménon ek te tés Grafés kaí tón thýrathen pragmateión]); wydanie w: Anecdota
Oxoniensia, vol. II, s. 427‒487
s.v. „Ζεύς”: III 11
Zbiór słów pożytecznych z [pism] różnych mędrców i mówców wielu (VIII/IX w.
n.e. (?); Συναγωγὴ λέξεων χρησίμων ἐκ διαφόρων σοφῶν καὶ ῥητόρων πολλῶν
[Synagogé lékseon chresímon ek diafóron sofón te kaí rhetóron pollón]); wydanie w: Anecdota
Graeca [Bachmann], vol. I, s. 1‒422; Anecdota Graeca [Bekker], vol. I: Lexica Segueriana,
s. 319‒476
s. 30,16‒18 [Bachmann]; s. 343,31‒344,3 [Bekker]: III 8
s. 74,19‒22 [Bachmann]; s. 382,31‒32 [Bekker]: III 9
s. 139,5 [Bachmann]; s. 440,32 [Bekker]: I 24,9
s. 191,24 [Bachmann]: I 29,11
Zenobios (1. połowa II w. n.e.; Zenobius, Ζηνόβιος [Dzenóbios]); wydanie w: CPG, t. I,
s. 1‒175
Wyciąg ze [zbiorów] przysłów Didymosa Aleksandryjskiego i Lukillosa Tar-
rajskiego ułożony w kolejności alfabetycznej (Ἐπιτoμὴ ἐκ τῶν Ταρραίου
καὶ Διδύμου παροιμιῶν συντεθεῖσα κατὰ στοιχεῖον [Epitomé ek tón Tarrhaíu kaí
Didýmu paroimión syntetheίsa katá stoicheíon])
1,90: I 10,13
Żywot Ezopa (?; Vita Aesopi); wydanie: B.E. Perry, Aesopica. A Series of Texts relating to
Aesop or Ascribed to Him or Closely Connected with the Literary Tradition That Bears His Name,
Collected and Critically Edited, in Part Translated from Oriental Languages with a Commentary
and Historical Essay, vol. I: Greek and Latin Texts, Urbana, Ill. 1952
W 32: III 123
W 109: III 107
Inne
* ‒ fragment bez lokalizacji (brak tytułu) w źródłach antycznych
** ‒ fragment bez atrybucji (brak tytułu i autora) w źródłach antycznych
• ‒ fragment przypisywany różnym sztukom w źródłach antycznych
54 Wykaz skrótów
..... ‒ ciągi kropek we fragmentach zachowanych na papirusach oznaczają ślady

poszczególnych liter
[ ] ‒ w nawiasy kwadratowe ujęto w przekładach tekstów papirusowych liczbę
liter, które widnieją na papirusie lub są rekonstruowane, ale nie dają sensu,
dlatego nie zostały przetłumaczone
[[ ‒ podwójnymi nawiasami kwadratowymi zaznaczono skreślenia w pa-
pirusie
] [ ‒ nawiasami kwadratowymi otwartymi oznaczono ubytki (i uzupełnienia)
lakun w tekście papirusowym
< > ‒ nawiasy kątowe obejmują lakuny (i uzupełnienia) w tekście (z wyjątkiem
papirusów) pochodzące od wydawców lub tłumaczy
{ } ‒ nawiasy klamrowe zawierają tekst usuwany przez wydawców jako nie-
autentyczny
† ‒ crux philologorum (krzyż filologiczny) oznacza miejsce zepsute, a przy tym
niezrozumiałe
Acc. ‒ Accusativus (czwarty przypadek deklinacji)

ad loc. – ad locum (dotyczący tego miejsca)
Dat. ‒ Dativus (trzeci przypadek deklinacji)
d.s. ‒ dramat satyrowy
f. ‒ genus femininum (rodzaj żeński)
fl. – floruit, tj. ‘osiągnął akmé’, tj. szczyt twórczości bądź działalności danej
postaci, który według starożytnych przypadał na ok. 40 rok życia
fol. ‒ folium (karta)
frg. – fragment
Gen. ‒ Genetivus (drugi przypadek deklinacji)
hip. ‒ hipoteza
kol. – kolumna papirusowa
l., ll. ‒ linijka, linijki
loc. cit. – loco citato (w miejscu cytowanym)
mit. – mityczny
n. ‒ i następny [wers]
nn. – i następne [wersy]
plur. ‒ numerus pluralis (liczba mnoga)
r ‒ recto (dosłownie: ‘prosto’; pierwsza, prawa strona zapisanej karty)
s.v. – sub voce (‘pod hasłem’)
v ‒ verso (dosłownie: ‘na odwrocie’; odwrotna, lewa strona odwróconej karty)
Arnim ‒ H. von Arnim, Supplementum Euripideum, Bonn 1913 („Kleine Texte

für Vorlesungen und Übungen” 112).
Austin ‒ C. Austin, Nova fragmenta Euripidea in papyris reperta, Berlin 1968
(„Kleine Texte für Vorlesungen und Übungen” 187).
Barnes ‒ Εὐριπίδου σωζόμενα ἅπαντα… / Euripidis quae exstant omnia: tragoe-
diae nempe XX, praeter ultimam omnes completae, item fragmenta aliarum
plusquam LX tragoediarum et epistolae V, nunc primum et ipsae huc adiectae
scholia demum doctorum virorum in septem priores tragoedias…, opera et
studio Josuae Barnes…, Cantabrigiae [Cambridge] 1694.
Brusewicz ‒ A. Brusewicz, Trylogia Eurypidesa o Pelopidach i Labdakidach,
Toruń 2003.
Churmuziadis1 ‒ N.C. Hourmouziades, Production and Imagination in Euripides.
Form and Function of the Scenic Space, Athens 1965.
Churmuziadis2 ‒ Ν.Χ. Χουρμουσιάδης, ΣΑΤΥΡΙΚΑ, Αθήνα 1974 (21984).
Wykaz skrótów 55
Collard ‒ Ch. Collard: Euripidean Fragmentary Plays: the Nature of Sources

and their Effect on Reconstruction, [w:] Lost Dramas of Classical Athens:
Greek Tragic Fragments, edited by F. McHardy, J. Robson, D. Harvey, Exe-
ter 2005, s. 49–63.
Collard–Cropp ‒ Euripides, Fragments. Oedipus-Chrysippus, Other Fragments,
edited and translated by C. Collard and M. Cropp, Cambridge, MA 2008
(„Loeb Classical Library”, Euripides VIII)
Collard–Cropp–Lee ‒ Euripides, Selected Fragmentary Plays, vol. I, with In-
troductions, Translations and Commentaries by C. Collard, M.J. Cropp and
K.H. Lee, Warminster1995.
Cropp–Fick ‒ M. Cropp, G. Fick, Resolution and Chronology in Euripides. The
Fragmentary Tragedies, „Bulletin of the Institute of Classical Studies” (Lon-
don 1985), Suppl. 43.
Hartung ‒ J.A. Hartungus, Euripides restitutus, sive scriptorum Euripidis inge-
niique censura…, vol. I–II, Hamburgi 1843–1844.
J-L / Jouan–Van Looy ‒ Euripide, Tragédies, t. VIII: Fragments, 1re partie:
Aigeus-Autolykos, Paris 1998; 2e partie: Bellérophon-Protésilas, tamże 2000;
3e partie: Sthénébée-Chrysippos, Paris 2002; 4e partie: Fragments de drames
non identifiés, Paris 2003, texte établi et traduit par Fr. Jouan et H. Van Looy
(„Les Belles Lettres”).
Kn / Kannicht ‒ Tragicorum Graecorum Fragmenta, vol. 5: Euripides, pars prior
et posterior, editor R. Kannicht, Göttingen 2004 [numeracja stron i fragmen-
tów w obu częściach jest ciągła].
Lesky ‒ A. Lesky, Die tragische Dichtung der Hellenen, Göttingen 31972 (11956).
Mette ‒ H.J. Mette, Euripides (insbesondere für die Jahre 1968–1981), Erster
Hauptteil: Die Bruchstücke, „Lustrum” 23–24(1981‒82) (Göttingen 1982).
Murray ‒ G. Murray, Euripides and his age, Oxford 61935 (London‒New York
1
1913).
Musgrave ‒ Εὐριπίδου τὰ σωζόμενα / Euripidis quae extant omnia, tragoedias
superstites… recensuit, fragmenta tragoediarum deperditarum collegit…
S. Musgrave…, accedunt scholia Graeca in septem priores tragoedias…,
vol. I‒IV, Oxonii 1778.
N2 / Nauck ‒ A. Nauck, Tragicorum Graecorum Fragmenta, recensuit A. Nauck,
Lipsiae 21889.
Page ‒ Greek Literary Papyri, vol. I, Texts, Translations and Notes by D.L. Page,
London–Cambridge, Mass. 21942, s. 55‒135 (11941; „Loeb Classical Li-
brary”).
Pechstein ‒ N. Pechstein, Euripides Satyrographos. Ein Kommentar zu den eu-
ripideischen Satyrspielfragmenten, Stuttgart‒Leipzig 1998 („Beiträge zur
Altertumskunde” 115).
Steffen1 ‒ W. Steffen, Satyrographorum Graecorum reliquiae, collegit, disposuit,
praefatione adnotationibusque criticis instruxit V. Steffen, Posnaniae 1935.
Steffen2 ‒ W. Steffen, Satyrographorum Graecorum fragmenta, collegit, dispo-
suit, adnotationibus criticis instruxit V. Steffen, Poznań 1952 („Poznańskie
Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Wydział filologiczno-filozoficzny. Prace Ko-
misji Filologicznej” 11,5).
Steffen3 ‒ W. Steffen, The Satyr-Dramas of Eurypides, „Eos” 59(1971), 2,
s. 203–226.
Stoessl ‒ Euripides. Die Tragödien und Fragmente, Band 1, bearbeitet und ein-
geleitet von F. Stoessl, Zürich 1958.
Valckenaer ‒ Lud[ovici] Casp[ari] Valckenari Diatribe in Euripidis perditorum
dramatum reliquias, Lugduni Batavorum [Leyden] 1767.
56 Wykaz skrótów
Van Looy ‒ Zes verloren tragedies van Euripides. Studie met kritische uitgave en
vertaling der fragmenten door H. Van Looy, Brussel 1964 („Verhandelingen
van de koninklijke Vlaamse Academie voor Wetenschappen, Letteren en
schone Kunsten van Belgie. Klasse der Letteren”, Jaargang XXV, Nr. 51).
Webster ‒ T.B.L. Webster, The Tragedies of Euripides, London 1967.
Wecklein1 ‒ N. Wecklein, Textkritische Studien zu den griechischen Tragikern,
München 1922, s. 1‒104 („Sitzungsberichte der Königlich Bayerischen Aka-
demie der Wissenschaft. Philosophisch-philologisch und historische Klasse”,
Jahrgang 1921, 5. Abhandlung) (reprint: Hamburg 2010).
Wecklein2 ‒ N. Wecklein, Über fragmentarisch erhaltene Tragödien des Euripi-
des, München 1888, s. 87‒139 („Sitzungsberichte der Königlich Bayerischen
Akademie der Wissenschaft. Philosophisch-philologisch und historische
Klasse”, Jahrgang 1888, Band 1).
Weil ‒ H. Weil, Observations sur les fragments d’Euripide, „Revue des Etudes
Grecques” 2(1889), s. 322–342.
Welcker ‒ F.G. Welcker, Die griechischen Tragödien mit Rücksicht auf den epi-
schen Cyclus geordnet, vol. I–III, Bonn 1839.
Wilamowitz1 ‒ U. von Wilamowitz-Moellendorff, Analecta Euripidea, Berlin
1875 (reprint: Hildesheim 1963).
Wilamowitz2 ‒ U. von Wilamowitz-Moellendorff, Einleitung in die griechische
Tragödie (= Band I, von Wilamowitz: Euripides, Herakles), Berlin 1895
(i wiele reprintów, m.in.: Darmstadt 1959, 1974, 1981).
Wilamowitz3 ‒ U. von Wilamowitz-Moellendorff, Dichterfragmente. Lyrische
und dramatische Fragmente, bearbeitet von W. Schubart und U. von Wila-
mowitz-Moellendorff, Berlin 1907 („Berliner Klassikertexte”, Heft V 2).
Zieliński1 ‒ T. Zieliński, Pour reconstituer les tragédies perdues de la littérature
grecque, extrait de la „Revue Belge de Philologie et d’Histoire” 6(1927),
s. 593–603; 7(1928), s. 5‒19.
Zieliński2 ‒ T. Zieliński, Tragodumenon libri tres, Cracoviae 1925.
APF ‒ „Archiv für Papyrusforschung”

CAG ‒ Commentaria in Aristotelem Graeca
vol. IV 1: Porphyrii Isagoge et in Aristotelis „Categorias” commentarium,
edidit A. Busse, Berolini 1887
vol. V 2: Themistii in Aristotelis „Physica” paraphrasis, edidit H. Schenkl,
Berolini 1890
vol. IX: Simplicii in Aristotelis „Physicorum” libros quattuor priores com-
mentaria, edidit H. Diels, Berolini 1882
vol. X: Simplicii in Aristotelis „Physicorum” libros quattuor posteriores
commentaria, edidit H. Diels, Berolini 1895
vol. XIX 1‒2: Aspasii [et Heliodori] in „Ethica Nicomachea” quae super-
sunt commentaria, edidit G. Heylbut, Berolini 1889
vol. XX: Eustratii et Michaelis et Anonyma in „Ethica Nicomachea” com-
mentaria, edidit G. Heylbut, Berolini 1892
vol. XXI 2: Anonymi et Stephani in „Artem rhetoricam” commentaria, edidit
H. Rabe, Berolini 1896
CLR ‒ Scenicae Romanorum poesis fragmenta, recensuit O. Ribbeck, vol. II:
Comicorum Latinorum reliquiae, Lipsiae 1855
CML ‒ Corpus Medicorum Latinorum
CPG ‒ Corpus paroemiographorum Graecorum, t. I: Zenobius, Diogenianus,
Plutarchus, Gregorius Cyprius cum appendice proverbiorum, ediderunt
E.L. a Leutsch et F.W. Schneidewin, Gottingae 1839; t. II: Diogenianus,
Wykaz skrótów 57
Gregorius Cyprius, Macarius, Aesopus, Apostolius et Arsenius, Mantissa

proverbiorum, edidit E.L. a Leutsch, Gottingae 1851
CQ ‒ „Classical Quarterly”
DGr ‒ Doxographi Graeci, collegit, recensuit, prolegomenis indicibusque instru-
xit H. Diels, Berolini et Lipsiae 21929 (11879, 31958, 41965)
EG ‒ ΕΠΙΣΤΟΛΟΓΡΑΦΟΙ ἙΛΛΗΝΙΚΟΙ. Epistolographi Graeci, recensuit, reco-
gnovit, adnotatione critica et indicibus instruxit R. Hercher…, Parisiis 1873
FGrHist – Die Fragmente der griechischen Historiker, ed. F. Jacoby, Leiden
2
1957–1962 (Berlin 11923)
FVor – Die Fragmente der Vorsokratiker, griechisch und deutsch von H. Diels,
sechste verbesserte Auflage herausgegeben von W. Kranz, Bd. I–III, Berlin
6
1951 (Berlin 11903, 51934–1937)
GL ‒ Grammatici Latini, vol. III: Prisciani „Institutionum grammaticarum li-
bri XIII‒XVIII”, ex recensione M. Hertzii, Prisciani „Opera minora”, ex
recensione H. Keilii, Hildesheim 1961 (Lipsiae 11859); vol. VI: Scriptores
artis metricae: Marius Victorinus, Maximus Victorinus, Caesius Bassus, Ati-
lius Fortunatianus, Terentianus Maurus, Marius Plotius Sacerdos, Rufinus,
Mallius Theodorus, fragmenta et excerpta metrica, ex recensione H. Keilii,
Hildesheim 1961 (1Lipsiae 1874)
GRBS ‒ „Greek, Roman and Byzantine Studies”
GrGr ‒ Grammatici Graeci recogniti et apparatu critico instructi, recognoverunt
A. Hilgard, A. Lentz, R. Schneider, G. Uhlig, partes I–IV, Lipsiae 1867–1910
(„Bibliotheca Teubneriana”) (reprint: Hildesheim–New York 1965); pars II,
vol. I, fasc. I: Apollonii [Dyscoli] „Scripta minora”, a R. Schneidero edita,
Lipsiae 1878; pars III, vol. II 2, fasc. 1: Herodiani Technici reliquiae, col-
legit, disposuit, emendavit, explicavit, praefatus est A. Lentz, Lipsiae 1868;
pars IV, vol. I: Theodosii „Canones” et Choerobosci „Scholia” in „Cano-
nes nominales”, excerpta recensuit et apparatum criticum indicesque adiecit
A. Hilgard, Lipsiae 1889; pars IV, vol. 2: Choerobosci „Scholia in «Canones
verbales»” et Sophronii „Excerpta” e Characis „Commentario” continens,
excerpta recensuit et apparatum criticum indicesque adiecit A. Hilgard, Lip-
siae 1894
IEG ‒ Iambi et elegi Graeci ante Alexandrum cantati, edidit M.L. West, vol. I:
Archilochus, Hipponax, Theognidea, Oxford 11971; vol. II: Callinus, Mim-
nermus, Semonides, Solon, Tyrtaeus, minora, adespota, Oxonii 11972 (editio
altera aucta atque emendata 1998)
LDAB ‒ Leuven Database of Ancient Books
NKPP ‒ Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, redakcja
t. I‒III: J. Krzyżanowski; redakcja t. IV: S. Świrko, Warszawa 1969‒1978
(po skrócie podano hasło oraz numer)
ORF2 ‒ Oratorum Romanorum fragmenta liberae rei publicae tempore, itera-
tis curis recensuit, collegit H. Malcovati, Turin 21955 („Corpus Scriptorum
Latinorum Paravianum”)
PCG ‒ Poetae Comici Graeci, ediderunt R. Kassel, C. Austin, vol. I: Comoedia
Dorica, Mimi, Phylaces, Berolini et Novi Eboraci (Berlin–New York) 2001;
vol. II: Agathenor‒Aristonymus, tamże 1991; vol. III 2: Aristophanes. Testi-
monia et fragmenta, tamże 1984; vol. IV: Aristophon‒Crobylus, tamże 1983;
vol. V: Damoxenus‒Magnes, tamże 1986; vol. VI 2: Menander. Testimonia
et fragmenta apud scriptores servata, tamże 1998; vol. VII: Menecrates‒Xe-
nophon, tamże 1989; vol. VIII: Adespota, tamże 1995
PEG ‒ Poetarum epicorum Graecorum testimonia et fragmenta, edidit A. Ber-
nabé, pars I, Stutgardiae‒Lipsiae 21996 (11987) („Bibliotheca Teubneriana”)
58 Wykaz skrótów
PG – Patrologiae cursus completus, seu bibliotheca universalis… omnium ss.

Patrum scriptorumque ecclesiasticorum, sive Latinorum, sive Graecorum.
Series Graeca, ed. J.P. Migne, Paris 1844–1855
PMG ‒ Poetae melici Graeci, edited by D.L. Page, Oxford 1962 (przedruki:
1967, 1975, 31983, 2003)
PSI ‒ Papyri greci e latini, pubblicazioni della Società Italiana per la ricerca dei
papiri greci e latini in Egitto, vol. I‒XIV, Firenze 1912‒1957
RGRabe ‒ „Rhetores Graeci”, vol. VI: Hermogenis Opera, edidit H. Rabe, Lipsiae
1913 („Bibliotheca Teubneriana”; reprint: Stutgardiae 1969, 1985); vol. X:
Aphthonii Progymnasmata, accedunt Anonymi Aegyptiaci, Sopatri, aliorum
fragmenta, edidit H. Rabe, Lipsiae 1926 („Bibliotheca Teubneriana”)
RGSpengel ‒ Rhetores Graeci, ex recognitione L. Spengel, vol. I‒III, Lipsiae
1853‒1856
RGWalz ‒ Rhetores Graeci, ex codicibus Florentinis, Mediolanensibus, Mona-
censibus, Neapolitanis, Parisiensibus, Romanis, Venetis, Taurinensibus et
Vindobonensibus emendatiores et auctiores edidit, suis aliorumque anno-
tationibus instruxit, indices locupletissimos adiecit Chr. Walz…, t. I–IX,
Stuttgartiae [et al.] 1832–1836
Ribb.3 ‒ Scenicae Romanorum poesis fragmenta, tertiis curis, recognovit O. Rib
beck, vol. I: Tragicorum fragmenta, Lipsiae 1897 („Bibliotheca Teubneriana”).
SArist – F. Wehrli, Die Schule des Aristoteles: Texte und Kommentar, Heft I–X,
Basel 21967–1969, 31974–1978 (11944–1959)
SEG ‒ Supplementum Epigraphicum Graecum, ed. J.J. Hondius [et al.], Leyden
1923–
SVF ‒ Stoicorum Veterum Fragmenta, collegit Io. ab Arnim, vol. I: Zeno et
Zenonis discipuli, vol. II: Chrysippi fragmenta logica et physica, vol. III:
Chrysippi fragmenta moralia, fragmenta successorum Chrysipii, vol. IV:
quo indices continentur, Lipsiae 1903–1924 (reprint: Stuttgart 1964; editio
stereotypa editionis primae: München‒Leipzig 2004)
TM ‒ www.trismegistos.org
TrGF1 ‒ Tragicorum Graecorum Fragmenta, vol. 1: Didascaliae tragicae, ca-
talogi tragicorum et tragoediarum, testimonia et fragmenta tragicorum mi-
norum, edidit B. Snell, Göttingen 1971 (editio correctior et addendis aucta
curavit R. Kannicht, Göttingen 1986)
TrGF2 ‒ Tragicorum Graecorum Fragmenta, vol. 2: Fragmenta adespota, edi-
derunt R. Kannicht, B. Snell, Göttingen 1981
TrGF3 ‒ Tragicorum Graecorum Fragmenta, vol. 3: Aeschylus, edidit S. Radt,
Göttingen 1985
TrGF4 ‒ Tragicorum Graecorum Fragmenta, vol. 4: Sophocles, edidit S. Radt,
Göttingen 1977 (editio correctior: 1999)
TrGF5,1 = Kn
TrGF5,2 = Kn
WJA ‒ „Würzburger Jahrbücher für die Altertumswissenschaft”
ZPE ‒ „Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik”
TYLKO FRAGMENT…
„Nokturn” Alkmana
Nie spodziewał się niewątpliwie twórca pieśni chóralnej, archaicz-
ny poeta spartański Alkman (VII w. p.n.e.), że najsławniejszy dziś
fragment jego obfitej twórczości lirycznej zostanie unieśmiertelnio-
ny dzięki pojawieniu się w nim rzadkiego wyrazu κνώδαλα [knódala],
oznaczającego ‘potwory morskie’ (Alkman, frg. 89):
W sen zapadły szczyty gór i jary,

wzgórza, wąwozy i zwierzyna wszelka,
żyjąca z płodów żywicielki – ziemi,
ród pszczół i drapieżcy w górskich legowiskach,
i bestie w głębinach złowrogiego morza,
szerokoskrzydłe usnęły ptaki.
(przekład J. Danielewicz)1
Znaczenie słowa knódala omawiał w Słowniku homeryckim (s.v.

„κνώδαλον ὁ”) niejaki Apollonios Sofista, żyjący gdzieś na przeło-
mie I i II w. n.e. Ten niezwykły w całej ocalałej literaturze antycznej
utwór stanowi – pisze Jerzy Danielewicz2 – zagadkę interpretacyj-
ną. Niezależnie jednak od pomysłów dociekających jego kontekstu
i funkcji jedno nie ulega, jak się wydaje, wątpliwości: oto pierwotnie
pomyślany jako część całości, przypadkowo ocalony fragment obda-
rzony został nieprzewidzianą przez autora autonomicznością. Frag-
ment zaistniał na prawach skończonego utworu literackiego i zyskał
nową artystyczną wartość.
Losy tzw. Nokturnu Alkmana są przykładem tego, co spotkało
większość dorobku starożytnych twórców kultury europejskiej. Z piś
miennictwa antycznych Greków doszło do naszych czasów, po
1
Nokturn Alkmana przełożył także Tadeusz Sinko (Literatura grecka, t. I, cz. 1,
Kraków 1931, s. 259).
2
Zob. Liryka grecka, t. II: Melika, opracował J. Danielewicz, Warszawa–Poznań
1999, s. 117–121.
60 Małgorzata Borowska
większej części przypadkowo, ok. 10% całości – tristes reliquiae

(‘smętne szczątki’), by użyć wyrażenia Johannesa Meursiusa.3
Z dramatem greckim czas obszedł się jeszcze okrutniej: z twór-
czości Ajschylosa i Sofoklesa pozostawił jedynie szkolne wybory
z epoki bizantyńskiej, zawierające po 7 dramatów każdego z nich,
a przecież produkcja sceniczna Ajschylosa liczyła przynajmniej
90 dramatów, a na dorobek Sofoklesa składało się 120 znanych
z tytułów utworów. Z 77 (lub 80) poświadczonych w źródłach
sztuk Eurypidesa zachowało się w całości 18 tekstów (nie licząc
tragedii Rezos): 17 tragedii i Cyklop – dramat satyrowy, jedyny,
jaki ocalał z wielu utworów tego gatunku (sam Eurypides miał
ich stworzyć przynajmniej 8). To mniej niż czwarta część całości!
10 sztuk Eurypidesa znalazło się w wyborze szkolnym, lecz anto-
logie takie zapewne bardziej kierują się przydatnością dydaktycz-
ną niż wartością artystyczną dzieła. Z kolei ocalałych do naszych
czasów 9 utworów „alfabetycznych” stanowi część bizantyńskiego
wydania całości spuścizny tragicznej Eurypidesa ułożonej w ukła-
dzie alfabetycznym i są one najzupełniej przypadkowe. Przepadły
dramaty, które zyskały sobie rozgłos po premierze oraz długo-
trwałą popularność w czasach hellenistycznych, jak parodiowane
wielokrotnie przez Arystofanesa dramaty Andromeda czy Telefos
lub zachowane we fragmentach papirusowych Faetont, Bellerofont
czy Hypsipyla.
Z wyjątkiem tragedii Rezos, przypisywanej dawniej powszechnie
Eurypidesowi, a dziś uznawanej raczej za dzieło jego czwartowiecz-
nego zdolnego naśladowcy, nie zachowała się ani jedna sztuka, ani
jedna scena nawet z dorobku rywali i następców wielkiej trójcy tra-
gediopisarzy ateńskich Złotego Wieku.
Fenomen popularności Eurypidesa

Nieustanne zainteresowanie Komedii Starej Eurypidesem poświad-
cza prawdziwość słów, jakie w 405 r. p.n.e. włożył Arystofanes
w usta patrona dramatu, boga Dionizosa, w Żabach (w. 66‒67):
…taka właśnie pożera mnie żądza
Eurypidesa.
(przekład J. Ławińska-Tyszkowska)
Eurypides był bezlitośnie wyszydzany przez współczesnych so-

bie komediopisarzy i ‒ jeśli wierzyć anegdotom antycznym ‒ często
3
Ioannis Meursi Aeschylus, Sophocles, Euripides, sive De tragoediis eorum lib-
ri III, Lugduni Batavorum 1619, k. (:)3v: „Ad Lectorem”; por. także Wergiliusz (Aen.
1,30. 598; 3,87).
Tylko fragment… 61
krzywdzony przez sędziów. Narażał się też na protesty części wi-

downi. Na współczesnej scenie komediowej wprost roiło się od cy-
tatów z twórczości Eurypidesa, parafraz, parodii poszczególnych
scen, nie brakowało burleski mitologicznej opartej na fabułach eu-
rypidejskich dramatów. Już sama choćby liczba zidentyfikowanych
wersetów cytowanych, parafrazowanych i parodiowanych przez
Arystofanesa świadczy o wieloletniej fascynacji tego komediopisa-
rza twórczością ateńskiego tragika, której był najwierniejszym wi-
dzem. Komedie Arystofanesa są dziś pierwszorzędnym źródłem dla
rekonstrukcji zaginionych sztuk Eurypidesa, zwłaszcza pierwszych
scen Andromedy (której początek parodiował Arystofanes w Kobie-
tach na święcie Tesmoforiów).
Eurypides pojawiał się niekiedy także in persona na taneczni ko-
mediowej. Oto w Acharnejczykach Arystofanes pokazał go we wnę-
trzu domu (zapewne na enkyklemacie lub „w maszynie”) w trakcie
tworzenia kolejnej tragedii, w Tesmoforiach ‒ jako uczącego „roli”
chorodidaskalosa, a w Żabach kazał mu (cóż za przewrotny hołd!) wy-
kłócać się w Hadesie z Ajschylosem o pierwszeństwo (Żaby, w. 1520–
–1524):
Pamiętaj, proszę, by ten chytry łotr,

świętokradca i kłamca, i drań
nie dostał się nigdy na tragiczny tron,
nie usiadł tam nawet niechcący!
Pluton, władca Podziemi, nie spełnił tej prośby odchodzącego do

świata żywych zwycięskiego Ajschylosa, jednak Eurypides osta-
tecznie „dostał się na tragiczny tron” ‒ zasłużenie doceniono go po
śmierci.
Wiek IV p.n.e., określany przez Platona (Prawa 701a) wiekiem
„teatrokracji” (θεατροκρατία) ateńskiej, stał się wiekiem Eurypidesa:
komediopisarze Komedii Średniej i Nowej ochoczo poszli w ślady
Arystofanesa, wyśmiewając idiosynkrazje starego mistrza, takie jak
predylekcja do syczącej sigmy, ale jednocześnie, jak Dionizos z Żab,
zafascynowani byli jego sztuką.
Gdybym wiedział, że spotkam w Hadesie Eurypidesa,

natychmiast bym się powiesił
– zapewniał komediopisarz Filemon (frg. 115, PCG 7,290). Nie

brakowało parodii jego osławionych fabuł tragicznych, takich jak
Ajolos, Bellerofont, Antiopa czy Auga.
Powiedzenia „najtragiczniejszego z poetów” (Arystoteles, Poety-
ka 1453a) cytowano teraz jako klasykę, z jego mądrości czerpano nie
tylko dla efektu komicznego, ale niczym z traktowanego z całym sza-

cunkiem źródła.4 Cytat ze „złotego Eurypidesa” nobilitował autora.
Tak niezwykłą popularność zawdzięczał najmłodszy z trzech
wielkich tragików właśnie tym cechom swojego pisarstwa, które na-
rażały go na krytykę współczesnych (Żaby, w. 959–960):
Nasze sprawy domowe pokazałem widzom;

i za to mnie cenili, bo znali je dobrze.
Dzięki piaskom pustyni egipskiej, które na papirusowych strzępach

zwróciły cząstkę dorobku najwybitniejszego twórcy Komedii Nowej,
Menandra, ujawnił się dług, jaki bezpośrednio zaciągnęli u Eurypi-
desa komediopisarze greccy, a pośrednio także rzymscy i niezliczeni
późniejsi dramaturdzy, a także... powieściopisarze doby nowożytnej.
Menander, uczeń Eurypidesa

Paradoksalne wydaje się twierdzenie, że twórczości najwybit-
niejszego przedstawiciela Komedii Nowej patronuje właśnie ów
„najtragiczniejszy” z tragediopisarzy ateńskich. Takie jednak było
niemal zgodne zdanie starożytnych: Satyros uważał, że Menander
zapożyczał od mistrza tragedii wiele wątków (gwałt, porzucenie
dziecka, rozpoznanie). Kwintylian (Kształcenie mówcy 10,1,69) na-
zywał Menandra wprost wielbicielem i naśladowcą tragika.
Anonimowy autor Żywotu Arystofanesa utrzymywał, że w zagi-
nionej sztuce Kokalos Arystofanes wprowadza:
Gwałt i sceny rozpoznania, i w ogóle to wszystko, co będzie naśladował

Menander.5
Z przekazów autorów antycznych wynika, że już wtedy istniał spór

o źródła inspiracji Komedii Nowej: czy główne stanowiła tragedia,
4
Andreas G. Katsouris, który poświęcił zagadnieniu dziedzictwa tragicznego
w komedii Menandra dwie monografie: Linguistic and Stylistic Characterisation –
Tragedy and Menander (Ioannina 1975; „Dodone”, Supplement no 5) oraz Tragic
Patterns in Menander (Athens 1975), omawia wyczerpująco wszystkie możliwe
stanowiska: wyolbrzymiające dług komedii wobec tragedii (A. Sehrt, T.B.L. Web-
ster), odrzucające bezpośrednie zależności na rzecz pośredniego wpływu poprzez
Komedię Średnią (Ph. Legrand), minimalizujące wpływ tragedii (F.H. Sandbach) lub
akcentujące znaczenie innego elementu (Komedia Staroattycka – F.R. Wehrli, filozofia
perypatetycka – A. Barigazzi, naśladownictwo życia – H.W. Prescott), czy wreszcie
dopuszczające współistnienie w sztuce Menandra różnych wpływów (E.W. Handley:
świadomość tradycji dramatycznej gatunku ‒ Komedia Stara i Średnia, oczytanie
w dramacie tragicznym i Arystotelesowej teorii dramatu, praktyka teatralna).
5
ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ / Aristophanes, curante J.-F. Boissonade, t. I, Parisiis 1826, s. 7
(„ΠΟΙΗΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΗ / Poetarum Graecorum Sylloge”, t. XXI).
czy raczej komedia staroattycka. Niezależnie od odpowiedzi trzeba

przyznać, że Komedia Stara nie tylko tragedię wyszydzała i wyśmie-
wała bezlitośnie Eurypidesa, lecz – na dobre sto lat przed Menandrem
– intensywnie tragedią się żywiła. Niemal równocześnie z przyjściem
na świat Menandra w Atenach ustalił się zwyczaj powtarzania klasycz-
nych sztuk wielkich tragików podczas świąt dionizyjskich: w roku
341 pokazano Ifigenię, w 340 ‒ Orestesa. Grywano wszystkich trzech
starych mistrzów, jednak popularnością Eurypides daleko przewyższał
pozostałych, biorąc pośmiertny rewanż na rywalach, którzy go zwy-
ciężali za życia w agonach dramatycznych, i zadośćuczynienie za upo-
korzenia, jakich mu nie szczędziła współczesna „scena” komediowa.
Dla znawcy dramatu Eurypidesa, czytelnika tych kilku zacho-
wanych w większej części komedii Menandra, dług Komedii Nowej
(czyli właśnie Menandra, tylko jego bowiem sztuki zachowały się
w stanie pozwalającym na próbę zbadania wpływu tragedii) nie ulega
wątpliwości, jedynie jego wielkość może być przedmiotem sporu.
Dla opisania postawy tego komediopisarza dałoby się znakomicie
sparafrazować czasownik, jakim rywale Arystofanesa określali jego
„chorobliwą” fascynację twórczością kolegi tragika: Arystofanes
„eurypidarystofanizuje” (εὐριπιδαριστοφανίζων [euripidaristofanídzon];
Kratinos, frg. 342), Menander – „eurypidomenandryzuje”.
Wpływ tragedii Eurypidesa wyraźny jest zarówno w budowie
i strukturze komedii, zatem w tym, co Arystoteles (Poetyka 1449b‒
‒1450a) nazywał składnikami gatunkowymi tragedii i elementami
kompozycyjnymi fabuły (μῦθος [mýthos]), takimi jak prolog, podział na
akty, wykorzystanie monologu, mowy posłańca, stychomytie oraz sce-
ny rozpoznania, jak i w „układzie zdarzeń” (μῦθος-πράξις [mythos-prak-
sis]), jej wątkach treściowych (miłość i przeszkody w miłości, gwałt,
porzucone dzieci), a dalej w tworzeniu charakterów (ἦθος [éthos]), spo-
sobach ich myślenia i wyrażania się (διάνοια [diánoia]) oraz wysłowienia
(λέξις [léksis]), wreszcie w stronie wizualnej spektaklu (ὄψις [ópsis]).
Już choćby taka tragedia Eurypidesa jak Ijon zapowiadała nie-
mal pełny repertuar nowokomediowych loci communes: zgwałcenie
panny, wysadzenie dziecka (zob. przyp. 10, s. 101), rozpoznanie za
pomocą rekwizytów (γνωρίσματα [gnorísmata]), zaskakujące wydarze-
nia, subtelna intryga (podobny schemat fabularny mają zaginione
Alopa czy Auga). Egzotyczna tragedia Helena dodała do tego kło-
poty z ustaleniem tożsamości (sobowtóry), powrót bohatera, któ-
ry uchodził za zmarłego, a także intrygę polegającą na oszukaniu
przeciwnika, teatr-w-teatrze, czyli udawanie innej postaci. Mistrz
Komedii Średniej, Anaksandrydes, zgodnie z przekazem starożyt-
nym (Księga Suda, s.v. [α 1982]), zastąpił bohaterów mitycznych
zwykłymi mieszkańcami greckiego miasta, jako pierwszy wprowa-
dził do komedii miłość (erosa) i gwałt.
Luźną strukturę Komedii Starej, z parabazą i agonem, zastąpiło wzo-

rowane na tragedii regularne następstwo epejsodionów i wstawek
chóru (przy sprowadzeniu roli chóru do funkcji „kurtyny”), poprze-
dzone prologiem ekspozycyjnym typu eurypidejskiego. Względnie
przestrzegano reguły trzech aktorów; w Odludku Menandra możliwe
jest to jednak tylko przy podziale tej samej roli między różnych
aktorów. Za Eurypidesem Menander wprowadził prolog ekspozycyj-
ny, wypowiadany zazwyczaj przez wszystkowiedzące bóstwo (Pan
w Odludku, Agnoja w Dziewczynie z uciętym warkoczem, Tyche
w Tarczy), chociaż bywa, że pozostawał on częściowo „zewnętrz-
ny”, tj. z bezpośrednimi zwrotami do publiczności, a tym samym
zachowywał jeszcze „happeningowy” charakter komediowy.
W tragedii greckiej relacja posłańca (osoby z zewnątrz, niezwią-
zanej z akcją) była z założenia obiektywna, natomiast monolog-aria
bohatera lub bohaterki – subiektywna. Eurypides eksperymentował
z tragediową konwencją mowy posłańca (ῥῆσις ἀγγελική [rhésis angeliké]),
przydając jej subiektywnych rysów, co widać wyraźnie choćby w słyn-
nym sprawozdaniu naocznego świadka (ale i wiernego sługi domu
Atrydów) z procesu dzieci Agamemnona w Orestesie (w. 866‒956).
Monolog rozwijał za Eurypidesem Menander, usunąwszy najpierw
z orchestry chór. Podobnie jak to było w twórczości tragika, mono-
log stał się jednym z najważniejszych elementów dramatu Menandra,
polem wielu innowacji, jak nadanie skardze wygnanego z własnego
domu kochanka cech paraklausithyronu, czyli pieśni u zamkniętych
drzwi, w zachowanej we fragmentach komedii Znienawidzony, czy
emocjonalna spowiedź Moschiona z prawie w całości ocalałej Kobie-
ty z Samos. Także znakomicie konstruowane przez Eurypidesa sceny
rozpoznania (ἀναγνωρισμός [anagnorismós]) weszły na stałe do repertuaru
podstawowych wątków Komedii Nowej, a różne rekwizyty rozpo-
znawcze – gnorísmata – dały zapewne tytuły wielu komediom.
Arystofanes parodiował tragedię, cytując dosłownie poszcze-
gólne wiersze w ośmieszającym kontekście, stosował tragiczną
stylizację, język, a nawet miary metryczne do komicznych scen.
Także w późniejszej komedii nie brakuje takich nawiązań, prowa-
dzących do nieodparcie komicznego efektu. Pierwsze sceny zacho-
wanej w dużej części Menandrowej Tarczy, czyli wejście wiernego
niewolnika opłakującego śmierć młodego pana na polu walki, nie
mają w sobie nic śmiesznego – dopiero kontrastowe zetknięcie tra-
gicznego Daosa z pazernym szelmą Smikrinesem wywołuje śmiech.
Podobnie w Znienawidzonym scena rozpoznania Kratei (córki) i De-
measza (ojca) poprowadzona jest w stylu tragicznym i budzi wzru-
szenie, które rozprasza w końcu pojawienie się prostackiego sługi
Getasa i jego niedorzeczne podejrzenia. Wspaniały komiczny efekt
daje tyrada Demeasza w Kobiecie z Samos, gdy odwołuje się on do
pomocy tragicznej dykcji eurypidejskiej („O grodzie ziemi kekro-

pijskiej, Wielki Eterze!”) w wykonaniu komediowego ojca rodziny
nieskładnej i trochę bez sensu. Nie mogąc uwierzyć, że kochanka
– jego droga Helena – dopuściła się zdrady i to z jego rodzonym
synem, zupełnie traci głowę. Zwykły język nie wystarczy już, by
wypowiedzieć, co czuje. Bezpośrednie odwołania do Eurypidesa wi-
doczne są zresztą w wielu fragmentach sztuk Menandra, zarówno
jako kontynuacja znanej praktyki komedii w ogóle, jak i szczególna
cecha charakterystyczna twórczości tego komediopisarza, zabieg
stosowany w jemu tylko właściwy sposób.
Komedia Nowa odziedziczyła ze spuścizny po tragicznym „filo-
zofie sceny” zamiłowanie do „kucia gnom”. Późniejsi łowcy celnych
powiedzeń bez trudu wyłowili także ze sztuk Menandra setki takich
zdań wyrażających refleksję moralno-filozoficzną w lapidarny, skon-
densowany sposób (monostychy) i zebrali gdzieś w I stuleciu p.n.e.
w zbiorek sentencji (w którym zresztą obok Menandrowych poja-
wiają się i liczne gnomy mistrza Eurypidesa, a sporadycznie także
innych dramatopisarzy).
Naśladownictwo eurypidejskiego wzoru sięga jednak znacznie
głębiej. Jako jedyny chyba z tragików ateńskich Eurypides potrafił
wywoływać w widzach jednoczesne przeciwstawne emocje: grozy
i wzruszenia (np. monolog Medei). William G. Arnott przywołał
termin „technika Mozartowska” (Mozartian),6 by określić sposób
prezentacji zdarzeń właściwy Menandrowi, gdzie bezpośrednie na-
wiązanie do tragedii nie ma na celu wywołania efektu jednoznacznie
komicznego, ale prowadzi do zderzenia emocji przeciwstawnych.
Taki właśnie jednoczesny efekt szczerego wzruszenia i zarazem
śmieszności Menander osiąga, wykorzystując rozbudowane eurypi-
dejskie sceny rozpoznania. We fragmentach Dziewczyny z uciętym
warkoczem jowialny starszy pan, Patajkos, i szlachetna pseudo-he-
tera Glykera prowadzą rozmowę, która przywiedzie ich do wzajem-
nego rozpoznania się jako ojca i córki – scena budzi współczucie
widzów zarówno dla Glykery (niesłusznie oskarżona o niewierność
przez ukochanego usiłuje rozpaczliwie odzyskać w oczach Patajkosa
reputację), jak i Patajkosa (wspomina ze wzruszeniem zmarłą żonę,
zdaje się żałować, że po stracie majątku pozbył się dwojga własnych
dzieci). Parę tę podsłuchuje młody Moschion, który nic nie rozumie-
jąc, wprowadza swymi komentarzami element komiczny, sam jednak
czuje się coraz bardziej bezradny i zbity z tropu (nie domyśla się
jeszcze, że jest bliźniaczym bratem Glykery i ‒ tym samym ‒ synem
Patajkosa).
6
W.G. Arnott, Menander, Plautus, Terence, Oxford 1975, s. 13 („Greece and
Rome New Surveys in the Classics”, No. 9).
Podobną funkcję spełnia w dobrze zachowanym Sądzie polubow-

nym prawdopodobna imitacja sekwencji scen z zaginionej tragedii
Eurypidesa Alopa. Zapewne w tragedii tej dwaj pasterze kłócili się
o przedmioty znalezione przy porzuconym dziecku Alopy i prosili
o rozstrzygnięcie sprawy króla Kerkyona, a ten w trakcie arbitrażu
rozpoznawał wśród gnorísmata szatę córki i w gniewie skazywał
jej dziecko na ponowne porzucenie, a córkę na śmierć. W komedii
Menandra pretensjonalny węglarz Syriskos powołuje się w swojej
mowie na fabuły tragiczne (m.in. losy Peliasa i Neleusa z zaginionej
tragedii Sofoklesa Tyro). Górnolotna mowa Syriskosa w kontraście
do prostoty wystąpienia pasterza Daosa przydaje tej scenie komi-
zmu, mimo jej „tragicznego” charakteru. Rozjemca Smikrines, tak
jak i król Kerkyon w tragedii Eurypidesa, wydaje przecież wyrok
w sprawie własnego wnuka.
Świadome i bezpośrednie naśladownictwo Eurypidesa jest wy-
raźnie widoczne w ocalałych ustępach sztuki Sykiończyk: relacja
z rozprawy sądowej w Eleusis na temat statusu zbiegłej dziewczyny,
kupionej jako branka przez żołnierza Stratofanesa, jest wzorowana
na obszernej (epickiej) relacji posłańca ze wspomnianego już proce-
su matkobójców w eurypidejskim Orestesie. Menandrowy sprawoz-
dawca Blepes, podobnie jak stary sługa domu Atrydów w Orestesie,
nie jest bynajmniej bezstronny. Struktura jego relacji powiela eurypi-
dejską: przytoczenia wystąpień przeplatają się z barwnymi opisami
wyglądu zewnętrznego mówców i komentarzami odnoszącymi się
do charakteru protagonistów sporu. Nie brak cytatów dosłownych
oraz frazeologicznych zapożyczeń z tekstu Eurypidesa. Jaki był cel
zamieszczenia w Sykiończyku tak skomponowanej, najdłuższej w za-
chowanych dziełach okresu Komedii Nowej (ponad 100 wersów),
mowy posłańca? Arnott podejrzewa Menandra o chęć popisania się
wirtuozowską techniką (self-indulgent virtuosity)7 – Eurypides pre-
zentuje wydarzenia i charaktery mityczne tak, jakby były współcze-
sne jego czasom, Menander posuwa się po prostu o krok dalej, zdej-
mując z nich patynę mitycznych imion i odbierając nieuniknioność
ustalonej tradycją fabuły. Wydaje nam się, że zabieg przeszczepienia
scen tragicznych w tkankę komediową służy Menandrowi być może
nie tyle do jej demitologizacji, ile jako element finezyjnej gry pro-
wadzonej z oczytanym widzem – naśladownictwo życia splata się
z naśladownictwem sztuki.
Wspomniany wyżej niepełny stan zachowania dorobku Eurypi-
desa i bardzo niewielki tylko ułamek twórczości Menandra, autora
przynajmniej stu komedii, nie pozwalają na pełną weryfikację długu,
jaki zaciągnął ten i wszyscy pozostali twórcy mizantropów, skąpców,
7
Tamże, s. 14.
sprytnych służących, subretek i żołnierzy samochwałów u mistrza

tragedii. Nawet jednak gdyby Menander był jako naśladowca Eu-
rypidesa wyjątkiem pośród swoich kolegów po piórze, zapożycze-
nia i nawiązania tego najpopularniejszego komediopisarza swoich
czasów i tak świadczyłyby pośrednio o długotrwałej popularności
i niezwykłej żywotności tragedii eurypidejskiej. Dla badaczy spu-
ścizny Eurypidesa stanowią one bezcenne źródło wzbogacające ich
wiedzę i pozwalające na śmielsze próby rekonstrukcji zaginionych
sztuk wielkiego mistrza.
Powieść w masce tragicznej

Równie intensywnie jak komediopisarze czerpali z Eurypidesa twór-
cy gatunku, który zapanować miał w literaturze doby nowożytnej
– powieści. Powstały zapewne w ostatnich dwóch wiekach przed
Chrystusem i rozwijający się aż do III/IV stulecia n.e. romans an-
tyczny – długa opowieść epicka prozą o przygodach (początkowo
historycznej bądź quasi-historycznej, potem już całkiem fikcyjnej)
pary lub par zakochanych, których los rozdziela i rzuca po całej oj-
kumene, zwłaszcza w egzotyczne krainy Wschodu i Południa – przez
samych Greków określana bywała jako opowieść miłosna (διήγημα
ἐρωτικόν [diégema erotikón]) lub – częściej – wręcz jako dramat miłosny
(δράμα ἐρωτικόν [dráma erotikón]). To ostatnie sformułowanie zdaje się
wskazywać, że sami starożytni mieli świadomość, iż obok Homera
patronami nowego gatunku literackiego, jednego z pierwszych chyba
przykładów twórczości przeznaczonej dla odbiorcy masowego, byli
dramatopisarze, przede wszystkim – rzecz oczywista – Eurypides.
Stereotypowa fabuła romansu nie tylko garściami czerpała z re-
pertuaru wątków znanych z Komedii Nowej, a zapożyczonych głów-
nie – jak widzieliśmy – od Eurypidesa (i Homera!), ale i konstruowa-
na była przy użyciu techniki dramatopisarskiej. Można by rzec, iż
autorzy romansu to niemal dramatopisarze, tacy, którzy „uwolnili”
się od wszelkich uwarunkowań, jakie nakładał na nich teatr antycz-
ny ‒ jak choćby konieczność powielania przewidywalnych fabuł
mitycznych, ograniczania liczby postaci, zamykania akcji w ściśle
określonej, właściwie nieruchomej, przestrzeni i skończonym czasie,
rezygnowania z wątków pobocznych, epizodów i dygresji – i w pełni
korzystali z tej wolności, tworząc obszerne utwory (zaginiony romans
Jamblicha z II w. n.e. liczył ponoć 35, a nawet 39 ksiąg!), rozciągając
akcję na wiele lat i komplikując ją spiętrzaniem i mnożeniem wszel-
kich znanych motywów: miłość od pierwszego wejrzenia, często
kończąca się poczęciem dziecka/dzieci (jej odpowiednikiem w tra-
gedii bywało uwiedzenie śmiertelniczki przez boga), porzucone i od-
nalezione po latach dziecko, rozdzielenie kochanków/małżonków,
rozbicie statku, porwanie przez piratów, zaprzedanie w niewolę, po-

zorna śmierć jednego z nich lub obojga, próby wierności itp.). Wy-
zwolony z klatki teatru „dramat” mógł nareszcie w całej rozciągłości
spełnić Arystotelesowski postulat naśladownictwa życia (μίμησις βίου
[mímesis bíu]). Romansopisarza ograniczała jedynie zasada prawdo-
podobieństwa (εἰκός [eikós]); podobnie jak autorzy Komedii Nowej
umieszczał on zazwyczaj akcję utworu w określonych realiach histo-
rycznych lub przynajmniej pseudohistorycznych (tu wzorem mogła
być przede wszystkim historiografia hellenistyczna), a w opisach
przyrody egzotycznych krain czy obyczajów barbarzyńskich ludów
starał się korzystać z ówczesnej wiedzy.
Do zaciągnięcia długu u Eurypidesa przyznawał się otwarcie
zwłaszcza ostatni ze znanych romansopisarzy greckich – Heliodor
z Emezy (III w. lub połowa IV w. n.e.), autor najbardziej skompliko-
wanego romansu antycznego – Opowieści etiopskiej o Theagenesie
i Chariklei w 10 księgach.8 Wielu epizodom nadawał świadomie (co
podkreślało jeszcze stosowanie przez niego terminologii teatralnej)
cechy widowiska dramatycznego, obsadzając np. piratów lub miesz-
kańców obleganego miasta w roli widzów rozgrywającej się na ich
oczach sceny.
Widowiskiem teatralnym jest [...] scena cudownego ocalenia Chariklei,

skazanej na spalenie na stosie. [...] Dodajmy tu jeszcze Hippolytosa Eury-
pidesa, który stał się wzorem do opowieści Knemona – niewinnej ofiary
macochy. Inny przykład: w groźbie złożenia na ofiarę na ołtarzu w Etiopii
można dostrzec wpływ Ifigenii w Aulidzie Eurypidesa, w której Agamemnon,
jak Hydaspes u Heliodora, gotów jest złożyć swoją córkę na ofiarę w imię
dobra swojego kraju.
– pisze Sylwester Dworacki we wstępie do tłumaczenia romansu

Heliodora.9
Łowcy fragmentów
Atrakcyjność intelektualna i tendencja dydaktyczna tragedii „filo-
zofa sceny”: umiejętność zderzania racji w agonach i nadawania
stychomytiom kształtu pojedynku na sentencje; prezentacja w tyra-
dach i monodiach, komponowanych wedle wszelkich reguł sztuki
retorycznej, przeciwstawnych, wyraziście sformułowanych i dobrze
uzasadnionych opinii ze znawstwem godnym zawodowego sofisty,
lekarza, stratega, adwokata; obsesyjnie powracające i poddawane
8
Zob. Heliodor, Opowieść etiopska o Theagenesie i Chariklei, z języka greckiego
przełożył, wstępem i przypisami opatrzył S. Dworacki, Poznań 2000.
9
Tamże, s. XXIII.
wyczerpującej dyskusji podstawowe zagadnienia, takie jak istnienie

bogów, stosunek słowa do czynu, kryteria prawdy i fałszu, pierwszeń-
stwo natury czy wychowania w procesie kształtowania charakteru
człowieka, patologie pożycia małżeńskiego, sposoby rozpoznawania
„człowieka poczciwego”; analiza destrukcyjnego wpływu, jaki na
moralność człowieka miewa nadmierna władza, bogactwo czy żądza
sławy; źródła i objawy szaleństwa oraz wiele innych sprawiły, że
dramaty Eurypidesa stały się dla późniejszych autorów wszelkich
antologii, wypisów i zbiorów sentencji niewyczerpanym źródłem
wykończonych, celnych sformułowań. Wydaje się, jakby Eurypides
celowo inkrustował dłuższe wypowiedzi bohaterów skończonymi
epigramatycznymi „całostkami” – materiałem gotowym do wyko-
rzystania przy popisach recytatorskich na sympozjonach lub w mo-
wie sądowej czy podczas wystąpienia politycznego na eklezji. Żaden
z dramatopisarzy nie odznaczał się w takim stopniu mistrzostwem
puentowania zdań, predylekcją do lapidarnej wypowiedzi gnomicz-
nej, talentem epigramatyka.
Haec praesertim popularis nobis in Euripidis placet ad vitam regendam utilis

philosophia.
Lud[ovici] Casp[ari] Valckenari Diatribe in Euripidis
perditorum dramatum reliquias, Lugduni Batavorum 1767, s. 25
Ta właśnie dostępna wszystkim filozofia Euripidesa zaleca się nam jako po-
żyteczny w kierowaniu żywotem naszym przewodnik.
Poczytność Eurypidesa – już Platon obserwował z dezaprobatą

początki kultury masowej, związane z upowszechnieniem się sztuki
czytania i coraz szerszą dostępnością „książki” – sprawiła, że jego
twórczość stała się jednym z głównych źródeł sentencji i ustępów
dla późniejszych twórców antologii i zbiorów pożytecznych porad.
Z upływem czasu Eurypides, podobnie jak inni autorzy V i IV w.
p.n.e., znalazł się na liście twórców klasycznych – mistrzów „czy-
stego” języka attyckiego, co zapewniło mu także odpowiednie stałe
miejsce w szkole. Nic dziwnego zatem, że w edycji Richarda Kan-
nichta tom poświęcony Eurypidesowi (TrGF, vol. 5) zawiera 884
fragmenty, niemal tyle, ile liczą fragmenty Ajschylosa (389) i Sofo-
klesa (558) razem wzięte.
Gramatycy i leksykografowie przeczesywali jego dramaty w po-
szukiwaniu rzadkich wyrazów, wyjątków czy osobliwości stylistycz-
nych. Zwłaszcza przedstawiciele ruchu tzw. drugiej sofistyki, pury-
styczni obrońcy attycyzmu, wnieśli cenny wkład do leksykografii
antycznej, zachowując przy okazji sporo fragmentów z zaginionych
dzisiaj dramatów Eurypidesa. Materiał ten wykorzystany został
choćby w Słowniku Polluksa, Etymologicum Magnum, w Słowniku

Focjusza czy Księdze Suda.
Retorzy powoływali się na Eurypidesa w swych wystąpieniach.
Jeden z najdłuższych ocalałych fragmentów – patriotyczna tyrada
Praksitei z zaginionego Erechteusza – zachował się dzięki ateńskie-
mu mówcy Likurgowi, który przytoczył go w Mowie przeciw Leokra-
tesowi. Cytaty z tragików znaleźć można w mowach Demostenesa
czy Ajschinesa – w młodości aktora. W mowach popisowych (52
i 59) Dion z Prusy analizował i porównywał fabuły zaginionych dra-
matów o Filoktecie Ajschylosa i Eurypidesa z zachowaną tragedią
Filoktet Sofoklesa, przy okazji przytaczając bądź parafrazując frag-
menty prologu i jednego z epejsodionów sztuki Eurypidesa. Mitogra-
fowie z upodobaniem powielali fabuły eurypidejskie.
Wśród niezliczonych łowców maksym poetów (dicta poeta-
rum) szczególne miejsce należy się Janowi ze Stobów w Macedonii,
zwanemu Stobajosem, który żył w pierwszej połowie V w. Dzieło
Stobajosa, cytowane najczęściej pod tytułem Antologia, to wypisy
zawierające ustępy z twórczości ok. 500 poetów, mówców, myślicieli
i historyków, poczynając od Homera aż po pisarzy czwartowiecz-
nych. Zamiarem autora było stworzenie czegoś w rodzaju szkolne-
go „bryku” dla swego syna Septymiusza, toteż „łowił” on głównie
w dziełach najwybitniejszych i najbardziej znanych, a że do takich
właśnie należały dramaty Eurypidesa, tragik jest (obok Menandra)
najczęściej cytowanym tam autorem (Stobajosowi zawdzięczamy ok.
45% wszystkich ocalałych fragmentów Eurypidesowych).
Sporo wyimków ze sztuk tragików, zwłaszcza Eurypidesa, za-
chowali także tacy pisarze jak Dion Chryzostom (I/II w. n.e.), także
Plutarch (I/II w. n.e.), Lukian z Samosat (II w. n.e.) czy Klemens
Aleksandryjski (II/III w. n.e.). Znacznie mniej ich ocalało w dziele
Atenajosa z Naukratis (II/III w. n.e.) zatytułowanym Uczta mędrców,
gigantycznej antologii zaginionych dramatów, w większości komedii,
a to dlatego, że w założeniu autora zebrani na sympozjonie uczeni
mieli popisywać się nadzwyczajną erudycją, głównie zatem cytowali
utwory mało znane, trudno dostępne lub zgoła zapomniane.
Antyczni łowcy sentencji nie zawsze dobrze znali proweniencję
przytaczanych ustępów, zwłaszcza że ci późniejsi korzystali często
nie z oryginalnych tekstów, lecz z ułożonych wcześniej antologii
i wyborów, toteż wiele atrybucji okazało się niepewnych bądź fał-
szywych.
W drugiej połowie IV w. p.n.e. powstały „teksty państwowe” dra-
matów wielkiej trójcy tragików ateńskich, które w ten sposób chciano
zabezpieczyć przed dowolnymi zmianami, wprowadzanymi przez
reżyserów czy aktorów. Zapoczątkowane przez Arystotelesa i poko-
lenia perypatetyków badania nad dramatem systematycznie kontynu-
owali uczeni aleksandryjscy, aż pod koniec III w. p.n.e. Arystofanes

z Bizancjum opracował krytyczne edycje dorobku trzech tragików,
poprzedzając każdy dramat hipotezą, czyli streszczeniem fabuły, za-
wierającym ponadto informacje o dacie wystawienia i miejscu, jakie
konkretna sztuka zajęła w agonie, głównych postaciach oraz składzie
chóru, pierwszych wersetach prologu, czasem też o innych autorach
dramatyzujących ten sam mit. Cząstka informacji w nich zawartych
zachowała się do naszych czasów.10
Inne źródła
Omówione wyżej źródła fragmentów zaginionych sztuk Eurypidesa
nie są jedynymi. Do najcenniejszych należą bez wątpienia odnajdy-
wane ciągle teksty papirusowe. Dzięki odkryciom archeologicznym
znamy dziś spore fragmenty Faetonta (ok. 330 wersów) czy Antio-
py (ok. 220 wersów). Antologie ocaliły jedynie 3 krótkie fragmenty
z Hypsipyli, podczas gdy prawie 1/3 całości tej tragedii zachowa-
ła się na papirusie (ok. 600 częściowo lub znacznie uszkodzonych
wersów). Niemal wszystko, co wiemy o Kreteńczykach, pochodzi
z dwóch fragmentów papirusowych.
Dla poznania przebiegu fabuły zaginionych tragedii pewne zna-
czenie mają wspomniane wyżej hipotezy, zachowane we fragmentach
na papirusach bądź przywołane w innych tekstach. Zachowały się
papirusowe szczątki hipotez do Ajolosa, Bellerofonta, Aleksandra,
Hypsipyli, Filokteta, strzępy streszczeń Steneboi, Telefosa, Faetonta
i Edypa oraz ocalałe w źródłach rękopiśmiennych hipotezy do Anty-
gony, Antiopy, Filokteta, Steneboi i Telefosa.
Bezcennym źródłem fragmentów i informacji są także bogate
scholia starożytne, nie tylko do dramatów Eurypidesa, ale przede
wszystkim do komedii Arystofanesa (komentują i wyjaśniają wersy
parodiowane), a także do poematów Homera czy Apolloniosa Ro-
dyjskiego.
Wreszcie pomocą w rekonstrukcji zaginionych fabuł (i scen) by-
wają też malunki na wazach, freski i mozaiki o tematyce nawiązującej
do fabuł mitycznych bądź scenek rodzajowych lub zgoła sugerującej
związek z przedstawieniem teatralnym.
Nowożytna „trausmatologia”
Na nowożytnych „łowców fragmentów” trzeba było czekać do cza-
sów Renesansu, na pierwsze systematyczne próby rekonstrukcji za-
ginionych fabuł do początków XIX w. Nic dziwnego, że wydobyte ze
10
Zob. K. Pietruczuk, Dzieje tekstu Ajschylosa, Sofoklesa i Eurypidesa. Między
Atenami i Aleksandrią, Warszawa 2014 („Parnassus”).
źródeł starożytnych szczątki dramatów stawiały wyzwania kolejnym

pokoleniom badaczy, próbujących swoich sił (i fantazji!) w sztuce
rekonstrukcji. Odnalezienie na papirusach partii takich zaginionych
tragedii jak Faetont, Andromeda, Auga czy Hypsipyla pozwoliło
wprawdzie na częściowe odzyskanie ich fabuł, ale też zadało uczo-
nym wiele nowych i wciąż nierozwiązanych zagadek. Bardzo rzadko
dzięki znaleziskom papirusowym można było skonfrontować wyniki
prób odtworzenia przebiegu akcji dramatu z jego autentycznym tek-
stem, a jeszcze rzadziej uzyskiwano ich potwierdzenie.
Systematyczne prace nad zebraniem fragmentów dramatu an-
tycznego, ustaleniem poprawnego tekstu, wydaniem, a często tak-
że przekładem na łacinę i ‒ co za tym idzie ‒ próbami interpreta-
cji podejmowano od połowy XVI w.11 Pierwszym wydawcą (ok.
1570/1580) był Dirk/Theodorus Canter (1545–1617), którego zbiór
poprawiali i uzupełniali Joseph Justus Scaliger (1540‒1609) i Hugo
Grotius (1583‒1645). Cytowany wyżej Ioannes Meursius wydał
zebrane przez siebie źródła w 1619 r., jednak pierwsze wydanie
fragmentów Eurypidesa autorstwa Joshuy Barnesa ukazało się do-
piero w roku 1694. Monumentalna edycja krytyczna fragmentów
tragików greckich Augusta Naucka – Tragicorum Graecorum Frag-
menta, której pierwsze wydanie ukazało się w 1856, poprawione zaś
w 1889 r. ‒ usunęła w cień zarówno oparte na edycji Barnesa wy-
danie Samuela Musgrave’a z roku 1778, jak i kontrowersyjne, choć
w swoim czasie bardzo popularne, Karla Wilhelma Dindorfa z 1869;
korzystał on zresztą z wcześniejszych opracowań Augusta Heinricha
Matthiae (1829 r.) i Friedricha Wilhelma Wagnera (1844 r.). Edycja
Naucka do dziś stanowi punkt odniesienia dla wszystkich badaczy
twórczości tragediopisarzy greckich i współczesnych wydawców
fragmentów i leży u podstaw nowoczesnego wydania Tragicorum
Graecorum Fragmenta, którego tom V (w dwóch częściach), opra-
cowany przez Richarda Kannichta, poświęcony został fragmentom
Eurypidesa.
Coraz obfitszy materiał sprzyjał zarówno krytyce tekstu, jak
i próbom rekonstrukcji przebiegu akcji zaginionych dramatów.
Jednym z pierwszych w szeregu wybitnych rekonstruktorów był
Friedrich Gottlieb Welcker (1784–1868), wysoko ceniony przez
współczesnych mu badaczy i wciąż cytowany przez obecnych,
w przeciwieństwie do gwałtownie krytykowanych dość dowolnych
prób Johanna Adolpha Hartunga (1801–1867).
Najnowsze krytyczne wydania fragmentów są zatem owocem
nieustającej, wielowiekowej, żmudnej pracy licznych pokoleń wy-
11
Historię wydań fragmentów Eurypidesa omawiają szczegółowo we wstępie do
swojej edycji François Jouan i Herman Van Looy.
bitnych uczonych, biedzących się nad ustaleniem poprawnej wersji

każdego, nawet najbardziej szczątkowego, z ocalałych przypadkowo
wersów. Wszyscy wnieśli swój wkład w analizę metryczną, językową
oraz stylistyczną tekstu i wreszcie w próbę odnalezienia jego praw-
dopodobnego miejsca w akcji dramatu.
Uwagi do przekładu
Przekład opiera się na wydaniach:
Tragicorum Graecorum Fragmenta, vol. 5: Euripides, pars prior et posterior,
editor R. Kannicht, Göttingen 2004;
Euripide, Tragédies, t. VIII: Fragments, 1re partie: Aigeus-Autolykos, Paris
1998; 2e partie: Bellérophon-Protésilas, tamże 2000; 3e partie: Sthénébée-Chry-
sippos, Paris 2002; 4e partie: Fragments de drames non identifiés, Paris 2003,
texte établi et traduit par Fr. Jouan et H. Van Looy („Les Belles Lettres”);
Euripides, Fragments. Aegeus-Meleager; Fragments. Oedipus-Chrysippus,
Other Fragments, edited and translated by C. Collard and M. Cropp, Cambridge,
MA 2008 („Loeb Classical Library” 504 i 506, Euripides VII i VIII).
Nad tłumaczeniem i komentarzem pracował przez kilka lat ze-

spół studentów i doktorantów, zaczynających swoją przygodę z frag-
mentami Eurypidesa jako moi seminarzyści w Instytucie Filologii
Klasycznej Uniwersytetu Warszawskiego, w składzie (w kolejności
alfabetycznej):
Łukasz Dawid Monika Mikuła
Kaja Dybowska Katarzyna Pietruczuk
Jan Kwapisz Tomasz Senduła
Paweł Majewski Adriana Trzpil
Barbara Malinowska Łucja Zięba
Zdajemy sobie sprawę, że przyjęta przez nas po długich dys-

kusjach decyzja o odejściu od prezentacji fragmentów znanych
z tytułów tragedii Eurypidesa w stosowanej zwykle kolejności alfa-
betycznej wzbudzi uzasadnione kontrowersje. W źródłach antycz-
nych zachowały się daty wystawienia tylko nielicznych dramatów
(Peliady – 455; Telefos, Alkmeon w Psofidzie, Kretenki i Alkestis
– 438; Medea, Filoktet, Diktys i Żeńcy – 431; Hippolytos uwień-
czony – 428; Erechteusz – 422; Trojanki, Aleksander, Palamedes
i Syzyf – 415; Helena i Andromeda – 412; Orestes – 408; Ifigenia
w Aulidzie i Bakchantki – 405). Datacja większości pozostaje mniej
lub bardziej hipotetyczna. Oparta jest przede wszystkim na wynikach
długoletnich analiz samych sztuk, zarówno pod względem formal-
nym: badania metryki (narastająca z czasem liczba rozwiązanych
stóp jambicznych, w późnych sztukach osiągająca ponad 35%),
użycie w stychomytii tetrametru trocheicznego katalektycznego,
rekonstrukcje składu tetralogii itp., jak i treściowym: predylekcja do

pewnych tematów, prawdopodobne aluzje polityczne, w mniejszym
stopniu na świadectwach antycznych, zwłaszcza Arystofanesa (cy-
taty, parodie, nawiązania). Badania te pozwoliły na ustalenie dość
pewnej chronologii względnej wszystkich zachowanych, a także
przynajmniej niektórych zaginionych tragedii. Wokół nich rozmie-
ściliśmy, z konieczności często arbitralnie, pozostałe, idąc w tym
w ślady Thomasa B.L. Webstera, który zwraca uwagę, że wielkość
ocalałego dorobku Eurypidesa w porównaniu do tego, co zachowało
się z twórczości Ajschylosa czy Sofoklesa, umożliwia nie tylko ba-
dania nad poszczególnymi tragediami, ale wręcz zaprasza do analizy
całokształtu twórczości tego tragika, który przez półwiecze – od de-
biutu w 455 do śmierci w roku 407/406 – wprowadzał swoje chóry
na tanecznię Dionizosa.
O kolejności fragmentów, a co za tym idzie, także o ich numeracji
w obrębie poszczególnych sztuk, decydowali tłumacze (w nawiasach
podajemy numerację wydania TrGF 5,1–2 [Kn] oraz dwujęzycznej
edycji „Belles Lettres” [J-L]). Tam, gdzie odchodziliśmy od kolej-
ności przyjętej czy to przez Kannichta, czy to przez Jouana i Van
Looya, staraliśmy się wykorzystywać wszelkie próby rekonstrukcji
przebiegu akcji, zdając sobie oczywiście sprawę, że miejsca (i atry-
bucji) większości pozbawionych kontekstu cząstek sentencjonalnych
wypowiedzi nie da się określić nawet w przybliżeniu i każda decyzja
będzie równie arbitralna.
Numerację wersów, która zawsze pochodzi od wydawców, sto-
sujemy w przypadku fragmentów dłuższych niż czterowersowe.
Numerację ciągłą zachowujemy w Faetoncie,12 wliczając do niej
uszkodzone kolumny marginalne kart Kodeksu z Clermont, ale po-
mijając wersy niezachowane, również te, które znajdowały się na
obciętych dolnych brzegach kart Kodeksu oraz w dłuższych partiach
papirusowych innych tragedii (za Kannichtem).
Przekład zachowanych fragmentów każdej ze sztuk13 poprze-
dzamy omówieniem mitu, który stanowił (bądź mógł stanowić) jej
osnowę (tam, gdzie to możliwe, wskazując, które wersje poprzedzały
Eurypidejską, a które czerpały już z fabuły dramatu) oraz opartych
na nim prób rekonstrukcji. Niektóre kwestie szczegółowe, pomysły
rekonstrukcyjne i problemy związane z atrybucją omawiamy w ko-
mentarzach towarzyszących poszczególnym fragmentom. W po-
jawiających się niekiedy przy konkretnych dramatach rozdziałach
12
Za wydaniem: Euripides, Phaethon, Edited with Prolegomena and Commenta-
ry by J. Diggle, Cambridge 1970.
13
Edycja niniejsza zawiera przekład 840 różnej długości fragmentów z 50 tra-
gedii o ustalonym tytule, 30 fragmentów z 8 dramatów satyrowych oraz 151 frag-
mentów bez atrybucji.
zatytułowanych „Kontynuacje i nawiązania” zamieszczamy tylko

te filiacje, które w oczywisty sposób nawiązują ściśle do tragedii
Eurypidesa, a nie do mitu w ogóle, dlatego np. nie zamieszczamy
odwołań do przebogatej tradycji ikonograficzej dotyczącej Danae,
Ariadny czy Alkmeny; pominięto także informacje o librettach i in-
scenizacjach operowych, których tylko o Achillesie na Skiros zreali-
zowano w dziejach nowożytnych przeszło 40. Opisy przywoływa-
nych w komentarzach opracowań, o ile nie są zaznaczone czcionką
pogrubioną, znajdują się w „Bibliografii” zamieszczonej na końcu
każdego omawianego dramatu; odwołania wytłuszczone odsyłają
do „Wykazu skrótów”.
Odwzorowania fragmentów, które przetrwały na papirusach (tak-
że hipotez), mają charakter przybliżony. Zachowano układ linijek
(o ile nie zaznaczono inaczej, według wydania Kn), opisano poważ-
niejsze braki, ale nie odnotowywano uzupełnień poszczególnych liter
czy cząstek wyrazowych dokonanych przez wydawców (w przypad-
ku nazw własnych oraz terminów technicznych takie oznaczenia
nawet w przekładzie można wprowadzić dość precyzyjnie, znacznie
trudniej w przypadku wyrazów pospolitych). Numerację wersetów
powtórzono za wydaniem Kn. Dobrze czytelne kilkuliterowe cząstki
wyrazów oraz pojedyncze litery greckie, jako niepoddające się tłu-
maczeniu, zastąpiono liczbą liter podaną w nawiasie kwadratowym
pomniejszonym drukiem.
Brzmienie i pisownię imion starożytnych oddajemy w spolsz-
czeniu, dostosowując je do form przyjętych w tłumaczeniu na język
polski całości dorobku Eurypidesa (Eurypides, Tragedie, przełożył,
wstępem i przypisami opatrzył J. Łanowski, przekład przejrzała
J. Ławińska-Tyszkowska, t. I‒IV, Warszawa 22005‒2007; „Biblio-
teka Antyczna”), wyjątek czyniąc dla imion żeńskich zakończo-
nych w grece na -η, w tomie V Tragedii Eurypidesa znacznie częś-
ciej otrzymujących końcówkę -a, oraz dla greckiej litery θ, która
w obecnym tomie oddawana jest przez t, a nie th. Imię Dzeusa
traktujemy czasami jako dwuzgłoskowe, idąc w tym za zrewidowa-
nym przez Tadeusza Sinkę przekładem Iliady autorstwa Franciszka
Dmochowskiego.
Trymetr jambiczny partii dialogowych sprawia zazwyczaj
tłumaczom kłopot: 13-zgłoskowiec polski bywa zbyt rozwlekły,
a znów w wierszu 11-zgłoskowym czasem trudno go zmieścić.
W rezultacie pozostawiłam tłumaczom swobodę wyboru, tak że
fragmenty przekładamy czasami krótszym, a czasami dłuższym
wierszem. Metra liryczne tam, gdzie to było możliwe, zachowa-
liśmy w formie jak najbliższej oryginałom lub zgoła izometrycz-
nej. Niektóre fragmenty o wadliwej metryce czy lukach w tekście
przekładamy prozą.
* * *
Słowa serdecznego podziękowania winniśmy wielu osobom,
które przyczyniły się do powstania tej książki, nade wszystko panu
Profesorowi Mikołajowi Szymańskiemu, którego nieomylne ję-
zykowe i metryczne ucho wyłapywało bezlitośnie wszelkie nasze
potknięcia, oraz pani Redaktor Ariadnie Masłowskiej-Nowak za
filologiczną akrybię, czujność i dociekliwość, która pozwoliła nam
uniknąć wielu błędów.
Niniejszy tom stanowi uzupełnienie wydania tragedii Eurypi-

desa, które w swoim znakomitym przekładzie udostępnił polskim
czytelnikom Jerzy Łanowski,14 stając się tym samym niejako naszym
Patronem. Poprzednie cztery tomy zawierały tłumaczenia dramatów
zachowanych w całości, w niniejszym zatem zamieszczamy także
wybór fragmentów w tłumaczeniu Profesora. Świadomi, jak wielki
zaciągnęliśmy dług wobec naszego wspólnego Mistrza, Jego Pamię-
ci dedykujemy nasz przekład.
Małgorzata Borowska
Warszawa 2011‒2015
14
Eurypides, Tragedie, [t. 3], przełożył J. Łanowski, Warszawa: Państwowy Insty-
tut Wydawniczy, 1980, s. 633–692: „Wybór fragmentów”.
Bibliografia wybrana ogólna*15
WYDANIA I KOMENTARZE
Blass F., Buecheler F., Neue Fragmente des Euripides und anderer griechi-
scher Dichter, „Rheinisches Museum” 35(1880), s. 74–98.
Bothe F.H., Poetarum scenicorum Graecorum, quorum integra opera super-
sunt, fragmenta, vol. I‒IV, Leipzig 1844–1846.
Bouquiaux-Simon O., Mertens P., Les témoignages papyrologiques d’Euri-
pide: liste sommaire, [w:] Papiri letterari greci e latini, edidit M. Ca-
passo, Lecce 1992.
Fragmenta dramatica: Beiträge zur Interpretation der griechischen Tragi-
kerfragmente und ihrer Wirkungsgeschichte, herausgegeben von H. Hof-
mann, A. Harder, Göttingen 1991.
Hunt A.S., Fragmenta tragica papyracea, Oxford 1980.
Lost Dramas of Classical Athens: Greek Tragic Fragments, edited by
F. McHardy, J. Robson, D. Harvey, Exeter 2005.
Musa tragica. Die griechische Tragödie von Thespis bis Ezechiel, ausgewähl-
te Zeugnisse und Fragmente griechisch und deutsch, unter Mitwirkung
von R. Kannicht bearbeitet von einer Arbeitsgruppe des Philologischen
Seminars der Universität Tübingen und heraugegeben von B. Gauly
[et al.], Göttingen 1991.
Tragicorum Graecorum Fragmenta Selecta, edited by J. Diggle, Oxford 1998.
OPRACOWANIA
Aélion R., Euripide héritier d’Eschyle, t. I–II, Paris 1983 („Les Belles Lettres”).
Bielawski K., Teksty poetyckie greckich fragmentów muzycznych. Komentarz
filologiczny, Kraków 2012.
Chondros Th.G., Deus ex Machina. Reconstruction and Dynamics, [w:] Inter-
national Symposium on History of Machines and Mechanisms [Cassino,
12‒15 May 2004], edited by M. Ceccarelli, Dordrecht 2004.
Greek and Roman Actors. Aspects of an Ancient Profession, edited by P. Eas-
terling, E. Hall, Cambridge 2002.
Gregory J., A Companion to Greek tragedy, Oxford 2005.
Huys M., The Tale of the Hero Who Was Exposed at Birth in Euripidean
Tragedy. A Study of motifs, Leuven 1995.
Michelini A.N., Euripides and the Tragic Tradition, Madison (Wisconsin) 1987.
Pietruczuk K., Dzieje tekstu Ajschylosa, Sofoklesa i Eurypidesa. Między Ate-
nami i Aleksandrią, Warszawa 2014 („Parnassus”).
The Play of Texts and Fragments. Essays in Honour of Martin Cropp, edited
by J.R.C. Cousland, J.R. Hume, Leiden 2009 („Mnemosyne supplements:
monographs on greek and roman language and literature”, v. 314).
Satyr Drama. Tragedy at Play, edited by G.W.M. Harrison, Swansea 2005.
Snell B., Szenen aus griechischen Dramem, Berlin 1971.
* Uwzględniono tylko te pozycje, które w jakiś sposób odnoszą się do frag-

mentów tragedii antycznej. Wydania osobne i bibliografia do poszczególnych sztuk
podawana jest po tłumaczeniu konkretnego fragmentu. Z kolei opracowania wyko-
rzystywane przy omawianiu wielu tragedii znajdzie Czytelnik w „Wykazie skrótów”.
78 Bibliografia
Wiles D., Tragedy in Athens: Performance Space and Theatrical Meaning,

Cambridge 1997.
Zuntz G., An Inquiry into the Transmission of the Plays of Euripides, Cam-
bridge 1965 (reprint: 2011).
RECEPCJA (układ alfabetyczny)

Agard W.R., Classical Myths in Sculpture, Madison (Wisconsin) 1951.
Galinsky G.K., The Herakles Theme: The Adaptations of the Hero in Litera-
ture from Homer to the Twentieth Century, Oxford 1972.
Garland R., Surviving Greek Tragedy, London 2004.
Goff B., M. Simpson: Crossroads in the Black Aegean: Oedipus, Antigone
and Dramas of the African Diaspora, Oxford‒New York 2007.
Goldhill S., How to Stage Greek Tragedy today, Chicago 2007.
Hamburger K., From Sophocles to Sartre; figures from Greek tragedy, classi-
cal and modern, translated by H. Sebba, New York 1969 (tytuł oryginału:
Von Sophokles zu Sartre: Griechische Dramenfiguren antik und modern).
Highet G., The Classical Tradition. Greek and Roman Influence in Western
Literature, Oxford‒New York 1949 (reprint: 1967).
Joseph and Potiphar’s Wife in World Literature. An anthology of the story of
the chaste youth and the lustful stepmother, translated by various hands
and edited with commentary by J.D. Yohannan, New York 1968.
Ley G., The Theatricality of Greek Tragedy. Playing Space and Chorus,
Chicago 2007.
Nowakowska-Sito K., Między Wawelem a Akropolem. Antyk i mit w sztuce
polskiej przełomu XIX i XX wieku, Warszawa 1996.
Wetmore K.J., The Athenian Sun in an African Sky. Modern African adapta-
tions of Classical Greek Tragedy, Jefferson, N.C. 2002.
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒, Black Dionysus. Greek Tragedy and African American The-
atre, Jefferson, N.C. 2003.
Wiles D., Mask and Performance in Greek Tragedy from Ancient Festival to
Modern Experimentation, Cambridge 2007.
Zalewska-Jura H., W rytmie sikinnis. Studium nad warstwą aluzji i podtek-
stów w greckim dramacie satyrowym, Łódź 2006 („Rozprawy Habilita-
cyjne Uniwersytetu Łódzkiego”).
Zinar R., The Use of Greek Tragedy in the History of Opera, „Current Musi-
cology” 12(1971), s. 80–95.
I. FRAGMENTY
TRAGEDII
1. Peliady 81
1. PELIADY
ΠΕΛΙΑΔΕΣ
agon roku 4551 (debiut)
Przekład i opracowanie
Datowanie
Źródła starożytne (Żywot Eurypidesa T1 IA. c.9) podają, że tragediopi-
sarz wystawił swoją pierwszą tetralogię za archontatu Kaliasa, w pierwszym
roku 81 olimpiady, czyli w 455 r. Zaginione Peliady, jedyna znana z tytu-
łu część tej tetralogii, stanowią zatem debiut sceniczny Eurypidesa, debiut
niezupełnie udany, zajął bowiem III i tym samym ostatnie miejsce. Poeta
powrócił do mitu w 431 r., tworząc Medeę, gdzie wspomina o zabójstwie
Peliasa przez własne córki. Wcześniej (w roku 438) tytułową bohaterką
zachowanej tragedii Alkestis uczynił córkę Peliasa, jedyną, która odmówiła
udziału w „odmłodzeniu” ojca, a potem poświęciła się dla męża Admeta,
zgadzając się pójść za niego na śmierć.
Mit
Wyprawa Jazona po złote runo znana była za czasów Homera, który
w jednym słynnym wersecie Odysei (12,70) napomyka o okręcie Argonau-
tów jako „słynącym w całym świecie”; w Iliadzie (7,468–470) wymienia
synów Jazona i Lemnijki Hypsipyli, którzy dostarczają wino Achajom pod
Troją. Hezjod w Narodzinach bogów (992) wspomina o powrocie Jazona
i Medei do Jolkos i charakteryzuje Peliasa jako okrutnego i pysznego wład-
cę. Pełną wersję epizodu znamy z bogatej wielowątkowej tradycji poeury-
pidejskiej. Głównymi jej źródłami są Opowieści (24) Hygina, wzmianki
Diodora Sycylijskiego (Biblioteka 4,51–53) i Apollodora (Biblioteka mitów
1,9,27) oraz omówienie treści tragedii Eurypidesa w armeńskiej wersji Ćwi-
czeń wstępnych (3,3) Mojżesza z Chorenu.
Pelias, syn Tyro i Posejdona, po śmierci swego ludzkiego ojca Kre-
teusa (który miał z Tyro m.in. syna Ajsona, ojca Jazona) wygnał swego
brata bliźniaka Neleusa i objął panowanie w Jolkos, portowym mieście
w Tessalii, u stóp gór Pelion. Został ostrzeżony przez wyrocznię, by się
strzegł „przybysza w jednym sandale”, gdy więc odwiedził go jego brata-
nek Jazon, który zgubił sandał podczas przeprawy przez rzekę, podstępnie
wysłał go po złote runo, sądząc, że zginie po drodze. Podczas nieobecności
Jazona Pelias zamordował jego ojca i małego brata oraz doprowadził do
samobójstwa matkę. Jazon powrócił jednak niespodziewanie wraz z cza-
rodziejką Medeą i złotym runem. Wedle wersji Apollodora oddał runo
1
O ile nie zaznaczono inaczej, wszelkie daty odnoszą się do okresu przed naszą
erą.
82 Eurypides  I. Fragmenty tragedii
Peliasowi, a sam wyjechał do Koryntu, gdzie wraz z Medeą wymyślił plan

zemsty na stryju.
Diodor Sycylijski i Hyginus podają natomiast, że Argonauci wrócili do
Tessalii w tajemnicy. Medea w przebraniu kapłanki Artemidy, udając atak
szaleństwa, skłoniła mieszkańców Jolkos do przyjęcia posągu bogini i pod
pretekstem kłótni z Jazonem otrzymała gościnę w pałacu. Przekonała córki
Peliasa, że potrafi odmładzać – w tym celu poćwiartowała barana i ugoto-
wała go w kotle pełnym magicznych ziół, tak że wyskoczył z niego jako
jagnię. Peliady czym prędzej zabiły ojca – według Pauzaniasza (Wędrówka
po Helladzie 5,17,11) jako jedyna z sióstr sprzeciwiła się temu Alkestis – po
czym ugotowały jego zwłoki. Medea miała następnie zmusić dziewczęta
do złożenia ofiary podziemnej bogini Hekacie, co wiązało się z zapaleniem
pochodni. Na ten znak Argonauci wpadli do pałacu. Jazon miał następnie
przekazać tron Jolkos Akastosowi, synowi Peliasa i zarazem jednemu z Ar-
gonautów, który ustanowił igrzyska ku czci ojca i wygnał sprawców jego
śmierci. Pauzaniasz wspomina, że widział grób Peliad w Arkadii, gdzie się
schroniły (8,11,2).
Ten sam temat podjął Sofokles w zaginionej tragedii Zielarki (Ῥιζοτόμοι
[Rhidzotómoi]). Część badaczy uważa, że Sofokles wystawił tę sztukę przed
rokiem 455 i że mogła stanowić inspirację dla Eurypidesa.
Miejsce akcji: pałac Peliasa w Jolkos w Tessalii

Osoby:
pewne
Jazon ‒ bratanek Peliasa, wódz Argonautów
Medea ‒ ukochana Jazona, czarodziejka z Kolchidy
Pelias ‒ stryj Jazona, król Jolkos
prawdopodobne
Posłaniec
Alkestis ‒ córka Peliasa
Chór: zapewne żeński. Webster sugeruje tytułowe Peliady, ale inni badacze
zwracają uwagę na aktywną rolę córek Peliasa w „odmładzaniu” ojca
(poza sceną!).
Hipoteza
] [ ]..[
jego [
. nadzi[eję odmłodzenia
niosąc. [Ona zaś pomstę
5 jak najszybszą] wzię[ła, córki
przeko]nawszy i, że co [wydawało się
niewiary]godne, jest moż[liwe, na
przykła]dach wykazawszy; bar[ana
już leciwego] wzięła, poćwiartowała go
10 i włożyła do kot[ła, i po zagotowaniu
uczyniła zeń jag]nię; mło[
P.Oxy. 27.2455, frg. 18, kol. II, w. 1‒11
1. Peliady  1–5 83
frg. 1 (Kn 601, J-L 1)

Medeo, tutaj przed domem królewskim…
Scholia do Eurypidesa: Medea 693
Scholiasta poświadcza, że był to pierwszy wers prologu tragedii. Nie wia-

domo, kto wygłaszał wprowadzający monolog lub brał udział w dialogu
otwierającym sztukę. Hartung opowiada się za Alkestis, Jouan–Van Looy
sugerują raczej Jazona.
frg. 2 (Kn 602, J-L 2)

Cóżeś uczynił? Powiedz jaśniej, proszę.
frg. 3 (Kn 605, J-L 3)

To zaś ostatnie, co zachwyca ludzi:
tyrańska władza – nic żałośniejszego!
Przyjaciół łupić każe i zabijać,
obawę wzmaga, czy czegoś nie knują.
Stobajos: Antologia 4,8,9 (Nagana tyranii)
Większość badaczy jest zdania, że wypowiada te słowa stary Pelias, zapewne

w rozmowie z Medeą (zatem już po parodosie, w epejsodionie I).
frg. 4 (Kn 608, J-L 4)

Gdy pośród nieszczęść – arcyprzyjaciele!
Gdy im się wiedzie, nie wiedzą, co wdzięczność,
sądząc, że sobie zawdzięczają szczęście.
Stobajos: Antologia 2,46,10 (O niewdzięczności)
Dalszy ciąg możliwych rozważań Peliasa w rozmowie z Medeą.
frg. 5 (Kn 603, J-L 5)

Pochwalam; dam ci jednak radę, córko.
Dopókiś dzieckiem, rozumuj jak dziecko;
wśród dziewic będąc, strzeż ich obyczajów,
gdy pod zacnego męża legniesz chlajną,2
5 ‹ ›
a wszelkie sztuczki pozostaw mężczyznom.
Stobajos: Antologia 4,23,25 (Porady małżeńskie)
2
chlajna – płaszcz noszony zwykle przez mężczyzn na chitonie i służący często
jako okrycie w nocy.
Słowa być może adresowane do Alkestis, która odmawia udziału w ekspe-

rymencie „odmłodzenia”. Nie wiadomo, kto je wypowiada: Pelias? Medea?
Piastunka?
frg. 6 (Kn 604, J-L 6)

Nie wierzgaj przeciw ościeniom twych panów.3
Stobajos: Antologia 3,3,22 (O rozsądku)
frg. 7 (Kn 606, J-L 7)

Nieprawość nie wśród bogów, ale w ludziach
nikczemnych rodzi się i wszystko miesza.
Stobajos: Antologia 2,8,2 (O tym, co się nam przytrafia)
frg. 8 (Kn 609, J-L 9)

Gdy człowiek podły trafi się śród innych,
na równych sobie łotrów ich wychowa;
zacny na zacnych. Starajcie się, młodzi,
przebywać w kręgu tych, co są szlachetni.
Stobajos: Antologia 2,31,4 (O wychowaniu i kształceniu)
frg. 9 (Kn 610, J-L 10)

Precz! Słów ci nie brak, lecz czynu nie widać!
Stobajos: Antologia 2,15,20 (O tym, co się wydaje, a co jest)
Opozycja terminów „słowo” i „czyn” oraz „piękne słowo” i „szpetny czyn”

stanowi jeden z najczęściej podejmowanych tematów tragedii greckiej i roz-
wijana jest też często przez Eurypidesa; np. Alkmena (frg. 3,9), Palamedes
(frg. 34,4; frg. 34,15).
frg. *10 (Kn 607, J-L *8)

Wydając, myślą tylko o pieniądzach.
Stobajos: Antologia 4,31,38 (O bogactwie)
Mówca ma zapewne na myśli ojców „wydających” córki za mąż za możliwie

najmajętniejszego kandydata.
frg. *11 (Kn 611–616, J-L 11–*16)

odpłacać (?)
Hesychios: Słownik α 5343
3
Nie wierzgaj przeciw ościeniom – wyrażenie przysłowiowe, znane też z trage-
dii Agamemnon (1624) Ajschylosa, która została wystawiona w roku 458; por. także
Dzieje Apostolskie 26,14. Zob. NKPP, „Oścień” a i b: „Przeciw ościeniowi/kosturo-
wi wierzgać trudno”.
1. Peliady  5–11 85
ciąć na sztuki
prosto w cel
Antyattycysta (s. 95,23)
paroksyzm (?)
Hesychios: Słownik κ 1741
rozwiązywalne
oseski
Elian Klaudiusz: O właściwościach zwierząt 7,47
Kontynuacje i nawiązania
Tragik Afareus zajął III miejsce na Wielkich Dionizjach 341 r. trylogią,
której część stanowiły Peliady. Tytuł zachował się też w dorobku tragediopi-
sarza rzymskiego Semproniusza Grakcha (Ribb.3, s. 266), którego wymienia
Owidiusz (Listy z Pontu 4,16,31), a o którym poza tym nic nie wiadomo.
Jedyny zachowany z jego tragedii werset nie pozwala na wyciągnięcie ja-
kichkolwiek wniosków. Komedię Peliady wystawił rywal Menandra Difilos
‒ Atenajos (Uczta mędrców 4,45 [156f]) zachował z niej drobny ułamek
dialogu, w którym rozmówcy wymieniają się wrażeniami z biesiady.
Z co najmniej pięciu waz wymienionych przez Webstera, dla których
inspiracją mogły być eurypidejskie Peliady, najbardziej znana jest pyksida
z ok. 430 r. (tzw. Malarz z Heidelbergu; Luwr, Paryż) z przedstawieniem
Peliasa opartego na lasce, Peliad, kotła i barana.
Bibliografia wybrana
Mierow H.E., Euripides’ first Play, „Classical Journal” 42(1946), s. 106–108.
Meyer H., Medeia und die Peliaden. Eine attische Novelle und ihre Entstehung. Ein
Versuch zur Sagenforschung auf archäologischer Grundlage, Rom 1980.
Robert C., Medea und die Peliaden, „Archaeologische Zeitung” 32(1874), s. 134–140.
Sijpestejin P.S., The Rejuvenation Cure of Pelias, ZPE 9(1972), s. 104–110.
Recepcja
Butler E.M., Alkestis in Modern Dress, „Journal of the Warburg Institute” (1937–
–1938), s. 46–60.
2. LIKYMNIOS
ΛΙΚΥΜΝΙΟΣ
okres wczesny (przed 414)
Datowanie
Niczego pewnego nie da się powiedzieć o datowaniu Likymniosa. Więk-
szość badaczy skłania się do zaliczenia tego dramatu do wczesnego okresu
twórczości Eurypidesa (Webster), w każdym razie przed rokiem wystawie-
nia Ptaków Arystofanesa (414 r.). Według Scholiów do Arystofanesa (Ptaki,
w. 1242) sztuka ta zawiera aluzję do sceny z tragedii, w której mowa o bo-
gini Sprawiedliwości porażającej kogoś „likymnijskim gromem” (Ptaki,
w. 1240–1242). Nie wiadomo jednak, czy komediopisarz wyszydzał tu dra-
mat Eurypidesa, czy też sztukę jego rywala Ksenoklesa.
Mit
Dzieje Likymniosa najobszerniej opowiada Apollodor (Biblioteka mitów
2,4,5–6). Jako syn Elektriona, władcy Tirynsu, i nałożnicy frygijskiej, Li-
kymnios był przyrodnim bratem Alkmeny, a zatem wujem Heraklesa. Ożenił
się z siostrą męża Alkmeny, Amfitriona (przypadkowego zabójcy Elektrio-
na), i miał z nią m.in. synów, którzy towarzyszyli Heraklesowi w wyprawie
na Ojchalię, gdzie zginęli. Sam Likymnios po śmierci Heraklesa osiedlił
się w Argos wraz z synem Heraklesa Tlepolemosem. Tam Tlepolemos zabił
go ciosem pałki podczas sprzeczki lub też przypadkiem, gdy zamierzył się
na niewolnika.
Śmierć Likymniosa wspomina Pindar w Odzie olimpijskiej (7,29‒32) na
zwycięstwo Diagorasa z Rodos:
Likymniosa, przyrodniego brata Alkmeny,
uderzył twardym kijem oliwki, w Tyrynsie,
wychodzącego z pałacu Midei,
i zabił założyciel [tj. Tlepolemos – M.B.] tego kraju, w gniewie.
Poruszenie umysłu nawet mądrego wytrąciło
z równowagi. […]
(przekład M. Brożek)
Problemy rekonstrukcji
Szczupłość zachowanych fragmentów nie pozwala stwierdzić, który epi-
zod dziejów Likymniosa zainteresował Eurypidesa. Webster przypuszczał,
że akcja skupiała się wokół śmierci syna Likymniosa Argeosa pod Ojchalią
i obietnicy Heraklesa, że przywiezie mu ciało syna z powrotem. Tiryns jako
miejsce akcji wykluczałby raczej historię przedwczesnej śmierci Likymnio-
sa, do której doszło w Argos.
2. Likymnios  1–4 87
Miejsce akcji: przed pałacem Likymniosa (?) w Tirynsie (?)

Osoby:
pewne
Likymnios ‒ wuj Heraklesa
Posłaniec
prawdopodobne
Herakles ‒ przyrodni siostrzeniec Likymniosa
Tlepolemos ‒ syn Heraklesa
Alkmena ‒ przyrodnia siostra Likymniosa, matka Heraklesa
Chór: zapewne męski
frg. 1 (Kn 473, J-L 1)

[Chór]
…naiwnego, prostego, mężczyznę na schwał,
co mądrości swej czynem dowodzić by rad,
nie marnując [czasu] w jakiejś lesche4…
Diogenes Laertios: Żywoty i poglądy słynnych filozofów [Platon] 3,63
Plutarch: Żywoty równoległe. Marcellus 21,6
w. 1 ‒ tamże, Kimon 4,5
w. 1 ‒ Focjusz: Słownik (s. 642,19 Porson)
w. 1 ‒ Księga Suda φ 141
w. 1 ‒ Lexicon Vindobonense φ 11 (s. 187,6)
w. 1 ‒ Zbiór słów pożytecznych z [pism] różnych mędrców i mówców wielu
(s. 412,7 [Bachmann])
i inne źródła późne
nawiązanie ‒ Dion Chryzostom: Mowy 67,1
nawiązanie ‒ Julian Apostata: Mowy 2(54A)
Chór (w metrum anapestycznym) charakteryzuje Heraklesa, co wiemy od

Diogenesa Laertiosa. Niektórzy badacze sugerują, że opis ten jest ironiczny,
pierwsze dwa określenia znaczą bowiem także: ‘prostacki, nieokrzesany,
nieobyty’.
frg. 2 (Kn 474, J-L 2)

Trud – powiadają – rodzicem jest sławy.
Stobajos: Antologia 3,29,7 (O pracowitości)
frg. 3 (Kn 475, J-L 3)

Słów brak, jak ciężkie jarzmo Konieczności!
Stobajos: Antologia 1,4,6 (O konieczności boskiej)
frg. 4 (Kn 476, J-L 4)

Teutrasa w kraju Myzów to siedziba…5
Stefan z Bizancjum: Ludność miejscowa, s.v. „Τευθρανία” (s. 618,15)
4
lesche (λέσχη) – budynek służący jako schronienie przed skwarem i deszczem,
miejsce spotkań towarzyskich, dysput i wykładów (pełnił funkcje pokrewne klubom),
w nocy – noclegownia.
5
Por. IX. Telefos, frg. 1, oraz XLV. Auga („Mit”).
Niewykluczone, że Stefan z Bizancjum myli się w atrybucji tej kwestii i po-

chodzi ona z innej sztuki.
frg. 5 (Kn 477, J-L 5)

Wawrzynolubny Bakchu, Pajanie6 Apollonie, mistrzu liry…
Makrobiusz: Rozmowy w okresie Saturnaliów 1,18,6
Interesujące jest w tym lirycznym fragmencie obdarzenie Dionizosa atry-

butem Apollona – wawrzynem (φιλόδαφνος [filódafnos]). „Wymienność”
atrybutów obu bóstw poświadczona jest także we fragmencie Ajschylo-
sa (TrGF3,341), gdzie z kolei Apollon określony jest jako ‘bluszczowy’
(κισσεύς [kisseús]) i ‘bakchowieszczy’ (βακχειόμαντις [bakcheiómantis]). Makro-
biusz, przytaczając ten fragment, powiada, że oba bóstwa zostały tu przez
Eurypidesa utożsamione ze sobą (unum eundemque deum esse).
frg. *6 (Kn *982, J-L *9)

Bez krwi wygubił wielu oddech gromu…
Plutarch: Zagadnienia biesiadne 4,2,4 (Pisma moralne 666C)
Plutarch nie wymienia tytułu sztuki Eurypidesa, której wers cytuje, toteż atry-
bucja tego fragmentu pozostaje niepewna; może pochodzić zarówno z Likym-
niosa, jak i np. z Faetonta, gdzie tytułowego bohatera poraża grom Dzeusa.
Jedynym śladem zainteresowania mitem Likymniosa pozostaje tragedia
Ksenoklesa. Ksenokles, syn tragediopisarza Karkinosa i ojciec Karkinosa
Młodszego, zwyciężył w 415 r. trylogię trojańską Eurypidesa (patrz niżej,
33. Aleksander i 34. Palamedes, oraz Trojanki). Ze Scholiów do Arystofane-
sa (Chmury 1262–1266) wynika, że jedna z postaci sztuki Ksenoklesa opła-
kiwała przedwczesną śmierć Likymniosa z ręki Tlepolemosa. Zwycięstwo
Ksenoklesa nad Eurypidesem komentował niemal 700 lat później Klaudiusz
Elian w swoich Opowiastkach rozmaitych (2,8: „O niegodnym Ateńczyków
przyznaniu zwycięstwa Ksenoklesowi nad Eurypidesem”):
Podczas dziewięćdziesiątej pierwszej olimpiady, wtedy gdy zwycięstwo
w biegu krótkim odniósł Eksajnetos z Akragas [416/415 r.], współzawod-
niczyli ze sobą Ksenokles i Eurypides. I pierwsze miejsce otrzymał Kse-
nokles ‒ a kimże on w ogóle był? ‒ z Edypem, Likaonem, Bakchantkami
oraz dramatem satyrowym Atamas. Dopiero drugi po nim był Eurypides
z Aleksandrem, Palamedesem, Trojankami i dramatem satyrowym Syzyf.
Śmieszne to doprawdy – czyż nie? – że Ksenokles zwyciężył, a Eurypides
został pokonany, i to z takimi dziełami! Musiało zatem zajść jedno z dwojga:
albo sędziowie okazali się głupcami i ignorantami niezdolnymi do wydania
słusznej opinii, albo zostali przekupieni. Niesłychane jest i jedno, i drugie,
i zupełnie Ateńczyków niegodne!
(przekład M. Borowska)
6
Pajan (παιάν) ‒ (‘Uzdrowiciel’) epitet Apollona (i Asklepiosa) jako bóstwa-lekarza.
2. Likymnios  4–6 / 3. Alkmena 89
3. ALKMENA
ΑΛΚΜΗΝΗ
okres wczesny (455‒430?; ok. 420?)
Datowanie
Brak rozwiązań trymetru jambicznego w zachowanych fragmentach su-
geruje raczej wczesną datę tragedii, między rokiem 455 a 430 (Webster).
Natomiast jeśli dramat kończyło pojawienie się bóstwa z maszyny, co nie
jest wykluczone, wówczas należałoby przyjąć datę późniejszą, bliższą 420 r.
Mit
Najbardziej znanym epizodem związanym z Alkmeną jest bez wątpienia
uwiedzenie przyszłej matki Heraklesa przez Dzeusa, który przybrał postać
jej małżonka – Amfitriona. Amfitrion zobowiązał się wobec ojca Alkmeny,
Elektriona, że nie wejdzie do łoża żony, zanim nie pomści śmierci jej braci na
Tafijczykach i Telebojczykach. Wkrótce niechcący zabił teścia, a wówczas
brat Elektriona, Stenelos, wygnał Amfitriona z Tirynsu. Amfitrion i Alkmena
znaleźli schronienie w Tebach, gdzie Amfitrion został oczyszczony ze zma-
zy. Wypełniając przyrzeczenie, wyprawił się na Tafijczyków. Z nieobecności
Amfitriona skorzystał Dzeus. Znając wierność Alkmeny, przyjął postać jej
małżonka, zwiódł ją opowieścią o zwycięstwie nad wrogami (wedle nie-
których wersji podarował jej złotą czarę, stanowiącą jakoby część łupów)
i spędził z nią noc, która trwała trzy razy dłużej niż zwykle. Nic dziwnego
zatem, że gdy Amfitrion powrócił następnego ranka, Alkmena przyjęła go
obojętnie, a na jego pytania odpowiedziała, że przecież ostatnią noc spędzili
razem. Amfitrion zamierzał początkowo ukarać wiarołomną żonę, zaniechał
jednak zemsty, gdy dowiedział się od Tejrezjasza, kim był nocny gość Alk-
meny, lub też gdy Dzeus deszczem zgasił stos, na którym miała spłonąć.
Alkmena urodziła dwóch synów: Heraklesa, syna Dzeusa, i Ifiklesa, syna
Amfitriona. Opowieść tę zawiera przypisywana Hezjodowi Tarcza Herakle-
sa (1‒56), być może także fragmentarycznie zachowany poemat Katalog ko-
biet (frg. 195), przytaczają ją również Apollodor (Biblioteka mitów 2,4,6–8)
oraz Hyginus (Opowieści 29).
Przed publikacją tzw. Papirusu hamburskiego nie wszyscy badacze
byli zgodni co do tego, jaki epizod przedstawił w swojej sztuce Eurypides
(proponowano śmierć Heraklesa lub powrót Heraklidów). Jeśli rzeczywi-
ście zachowany na tym papirusie fragment pochodzi z Alkmeny Eurypidesa,
sprawa tematu tragedii wydaje się rozstrzygnięta. Dyskusje koncentrują się
wokół interpretacji malowideł na dwóch wazach z British Museum. Krater
kielichowy Pytona (IV w.) przedstawia przygotowany dla Alkmeny stos:

bohaterka siedzi u ołtarza, Amfitrion i Antenor podkładają ogień, uderza
grom Dzeusa, całą scenę obserwuje Eos, a Hyjady(?) leją wodę, żeby ugasić
płomienie. Stos Alkmeny ukazuje też amfora z Kampanii (połowa IV w.).
Nie ma jednak mocnych podstaw, żeby przedstawienia te wiązać właśnie
z tragedią Eurypidesa. Także zachowana sztuka Plauta Amphitruo, oparta na
nieznanej komedii greckiej, nie pomaga w rekonstrukcji dzieła ateńskiego
tragika. Wydaje się, że kulminacyjną sceną mógł być agon między małżon-
kami, podczas którego Alkmena dowodziła swojej niewinności w odpowie-
dzi na oskarżenia męża.
Miejsce akcji: przed domem Amfitriona w Tebach

Osoby:
pewne
bóstwo ‒ Hermes lub Eos
Alkmena ‒ żona Amfitriona
Amfitrion ‒ król Teb
Piastunka
Posłaniec
prawdopodobne
Tejrezjasz ‒ ślepy wieszczek
bóstwo z maszyny
Chór: prawdopodobnie żeński
frg. *1 (Kn *87b, J-L *1)

[w ll. 1‒6 cząstki wyrazów]
7 Teb na [cząstki wyrazów
bo rabusie [.] ............ [
Tafijczycy, te przebywszy [
10 wyspy, które zw[ą się Echinady.
Ona odmówi przysięg[i
który nie będzie ścigał za krewny[ch
Tafijczyków; zaś wyrocznia ja[sna
Amfitrion bowiem co do za[ślubin
15 [poszczególne litery].[
P.Hamb. 119, kol. III
Treść tego papirusu wskazuje na prawdopodobną przynależność tego frag-

mentu do prologu Alkmeny. Mowa tu o śmierci braci Alkmeny w starciu
z Tafijczykami i jej przysiędze, że odmówi zamążpójścia, zanim nie zostaną
pomszczeni. Problemem pozostaje forma futuryczna czasownika ἐξομεῖται
[eksomeítai] (‘odmówi przysięgi; będzie się zaklinać, że nie’) z wersu 11. Pro-
log może wygłaszać Hermes, towarzyszący Dzeusowi, lub też Eos, zapo-
wiadająca dzień po nocnej wizycie boga w domu Amfitriona.
3. Alkmena  1–8 91
frg. 2 (Kn 89, J-L 2)

Nie pozwoliłem, by w cel utrafiwszy,
Stenelos twych praw słusznych cię pozbawił.
Scholia do Arystofanesa: Żaby 536
Aluzja do wygnania Amfitriona przez brata Elektriona, Stenelosa, który uzurpo-

wał sobie władzę w Tirynsie. Webster sądzi, że kwestia ta pochodzi z epilogu,
z przemowy Dzeusa (który zdaniem uczonego pojawiał się jako bóg z maszyny)
do Amfitriona. Większość badaczy umieszcza ją w prologu, choć problemem
pozostaje forma czasownika εἴων [eíon] (‘pozwoliłem’ lub ‘pozwolili’).
frg. 3 (Kn 95, J-L 3)

Szlachectwo nic nie znaczy wobec złota;
to nikczemników umieszcza wśród pierwszych.
Przypuszczalnie wypowiedź (Amfitriona raczej niż Alkmeny) podczas ago-

nu małżonków. Zdaniem badaczy Amfitrion oskarżał żonę, że uległa boga-
temu zalotnikowi. Wyrażona w tym fragmencie „nagana bogactwa” pojawia
się często w dramacie greckim.
frg. 4 (Kn 96, J-L 4)

Zgubne: majątek i brak doświadczenia!
Zapewne dalszy ciąg oskarżenia Alkmeny przez Amfitriona.
frg. 5 (Kn 103, J-L 17)

Niezwalczonym do dzieci jakimś bóg
zauroczył był ludzi uczuciem…
Stobajos: Antologia 4,26,6 (Jacy winni być ojcowie względem dzieci)
Anapesty mogłyby świadczyć, że to wypowiedź Chóru i że Alkmena spo-

dziewa się dziecka, co jeszcze bardziej obciąża ją w oczach męża.
frg. 6 (Kn 98, J-L 6)

Szlachetny winien mężnie znosić klęski.
Stobajos: Antologia 4,44,48 (O tym, że należy mężnie znosić, co los zsyła)
frg. 7 (Kn 99, J-L 7)

Szczęśliwy trzeba żeby był też mądry.
Stobajos: Antologia 4,4,12 (O ludziach wpływowych w miastach)
frg. 8 (Kn 90, J-L 5)

Skąd myśl, by chwycić tę sosnową żagiew?
Polluks: Słownik 10,117
Jedyny fragment sugerujący próbę spalenia Alkmeny. Scenę z zapaleniem

stosu i cudownym jego ugaszeniem przez Dzeusa (złoty deszcz, burza) mu-
siał zapewne relacjonować Posłaniec (Eurypides, Błagalnice 990–1071).
frg. 9 (Kn 100, J-L 8)

Odwagi! To się może stać! Bóg wyjście
i wbrew nadziei zsyła często ludziom.
Stobajos: Antologia 4,47,9 (O zdarzeniach niespodziewanych)
frg. 10 (Kn 97, J-L 9)

Niedobrześ zrobił, choć może szlachetnie;
ja, gdym w nieszczęściu, nienawidzę pochwał;
wszak słowo nigdy nie przemoże czynu.
Stobajos: Antologia 4,35,32 (O smutku)
Sens tej wypowiedzi nie jest jasny, nie wiadomo też, ani kto jest mówcą, ani
do kogo skierowane są jego/jej słowa.
frg. 11 (Kn 88, J-L 10)

Wzwyż obfity pełzł bluszcz o mocnych pędach,
słowików7 schron…
Niewykluczone, że echo tego fragmentu pobrzmiewa w pieśni Chóru w tra-

gedii Sofoklesa (Edyp w Kolonos 671‒674):
Słowik tu w liścia gęstwinie
nuci swój żałosny śpiew,
w ciemne bluszcze się zanurzy,
w świętych gajów bujny krzew…
(przekład K. Morawski)
frg. 12 (Kn 91, J-L 11)

Najlepsza bowiem w państwie męża prawego niezłomność.
Stobajos: Antologia 4,1,24 (O państwie)
Fragment w miarach lirycznych, zapewne z partii Chóru.
frg. 13 (Kn 92, J-L 12)

Niech wie, że głupcem, kto, będąc człowiekiem,
pomiata ludem, dufny w swój majątek.
7
W tekście Arystofanesa zamiast ‘słowików’ (ἀηδόνων [aedónon]) są ‘jaskółki’
(χελιδόνων [chelidónon]), przyjmuję jednak (za Kn) propozycję Meinekego.
3. Alkmena  8–19 93
frg. 14 (Kn 94, J-L 13)

Najwięcej znaczy w mieście słowo możnych.
frg. 15 (Kn 93, J-L 14)

Zawsze podobać się rządzącym rzecz to
dla sług najlepsza; niech wszelkie rozkazy
spełniają tak, by dogodzili panom.
Stobajos: Antologia 4,19,27 (O panach i niewolnikach)
frg. 16 (Kn 102, J-L 15)

Mądrzejszym jest się zawsze, gdy się cudze
nieszczęścia sądzi niż gdy klęski w domu.
Stobajos: Antologia 4,49,4 (O tym, że łatwiej radzić innym niż sobie)
frg. 17 (Kn 101, J-L 16)

Bo i dzień wiele, i noc wiele czarna
śmiertelnym niesie…
Stobajos: Antologia 4,34,21 (O życiu. Że krótkie)
frg. 18 (Kn 104, J-L 18)

Nocą, gdy się doi…8
frg. **19 (J-L **20)

Temu Herakles, tamtemu Ifitos
zrodzili się…
Plutarch: Zagadnienia biesiadne 9,15,2 (Pisma moralne 747F)
Jeśli fragment istotnie pochodzi z Alkmeny Eurypidesa (atrybucja wielce

niepewna), to być może bóstwo z maszyny zapowiadało narodziny chłopców
i ewentualnie ich przyszłe losy, jednak forma przeszła czasownika ἐγένοντο
([egénonto] ‘zrodzili się’) wskazuje raczej na prolog nieznanej sztuki. Nauck
poprawia imię Ifitos (Ἴφιτος) na Ifiklos (Ἴφικλος).
Tragiczne Alkmeny wystawiali Ijon z Chios (ok. 490–420), Astydamas
Młodszy (IV w.) i być może Dionizjos Starszy, tyran Syrakuz (V/IV w.);
Amfitriona o nieznanej fabule (Ἀμφιτρύων [Amfitrýon]) napisał Sofokles. Ate-
najos w Uczcie mędrców (13,72 [599e]) zachował jedyny ocalały fragment
8
W oryginale: ἀμολγὸν νύκτα [amolgón nýkta] (‘nocą pory udoju’), metaforycznie:
‘ciemną, głęboką’, może też: ‘trwającą długo’.
z dramatu Amfitrion nieznanego skądinąd Ajschylosa z Aleksandrii. Także

w dorobku Enniusza znalazła się prawdopodobnie adaptacja eurypidejskiej
Alkmeny.
Miłosna przygoda Dzeusa z Alkmeną była jednak przede wszystkim
popularnym tematem komedii greckiej. Komediopisarz Platon (V/IV w.)
wystawił sztukę Νὺξ μακρά ([Nýks makrá]; Długa noc), Archippos (fl. w końcu
V w.) i Rinton z Tarentu (ok. 323‒285) kolejne wersje Amfitriona. Poprze-
dzały one znakomitą, zachowaną sztukę Plauta Amphitruo, opartą ‒ jak już
wspominaliśmy ‒ na nieznanym wzorze greckim, która stała się modelem
dla licznych utworów komediopisarzy nowożytnych.
Aélion R., Le bucher d’Alcmène, „Revue de Philologie” 55(1981), s. 225–236.
Lefevre E., Maccus vortit barbare. Von tragischen Amphitryon zum tragikomischen
Amphitruo, Wiesbaden 1982.
Schwartz J., Essai sur l’Alcmène d’Euripide, „Bulletin de la Faculté des Lettres de
Strasbourg” 30(1951–1952), s. 277–282.
Recepcja
Lindberger O., The Transformations of Amphitryon, Stockholm 1956.
Passage Ch.E., Mantinband J.H., Amphitryon: Three Plays in New Verse Transla-
tions… Together with a Comprehensive Account of the Evolution of the Legend
and Its Subsequent History on Stage, Chapel Hill 1974.
Shero L.R., Alcmena and Amphitryon in Ancient and Modern Drama, „Transactions
and Proceedings of the American Philological Association” 87(1956), s. 192–238.
3. Alkmena / 4. Skiryjczycy 95
4. SKIRYJCZYCY
ΣΚΥΡΙΟΙ
okres wczesny (445‒435)
Datowanie
Większość badaczy jest zgodna, że dramat ten należy do wczesnego
okresu twórczości Eurypidesa (powstał między rokiem 445 a 435). Dawniej
sądzono, że być może poetę zainspirowali Skiryjczycy (Σκύριοι [Skýrioi]) So-
foklesa – sztuka wystawiona zapewne przed lub blisko 450 r., dziś jednak
uczeni są raczej zdania, że dramat Sofoklesa dotyczył nie wykrycia miejsca
pobytu Achillesa, lecz sprowadzenia pod Troję jego syna Neoptolemosa, któ-
rego miał z Deidameją i który wychowywał się na dworze dziadka na wyspie.
Mit
Niewielką wyspę Skiros, położoną w północnej części Morza Egejskie-
go, wsławiła na zawsze rola, jaką odegrała w micie trojańskim jako miejsce
ukrycia młodziutkiego Achillesa i ojczyzna jego syna Neoptolemosa. Na
podstawie informacji ze Scholiów starszych do „Iliady” Homera (1,417;
19,326) uważa się, że Opowieści cypryjskie i inne poematy cyklu epickiego
rozwijały wątki związane z młodością Achillesa i wiszącym nad nim losem.
Prawdopodobnie wedle Opowieści boska matka Achillesa, Tetyda, wróciła
do morza, powierzając Peleusowi ich jedynego syna. Ojciec, znając przy-
szłość, ukrył chłopca na dworze króla Skiros, Likomedesa, gdzie wychowy-
wano go dla niepoznaki w przebraniu dziewczynki. Gdy okazało się, że bez
Achillesa Troi nie da się zdobyć, Nestor, Odyseusz i wychowawca Fojniks
pojechali po niego do Peleusa, a potem na Skiros, gdzie, jak podejrzewali,
przebywał. Scholiaści opowiadają, jakiego podstępu użył Odys, żeby zde-
maskować Achillesa. W końcu Achilles wyjechał pod Troję, spod której nie
miał już powrócić, a tymczasem na Skiros uwiedziona przez niego córka Li-
komedesa, Deidameja, powiła synka, przezwanego Pyrrosem (‘Rudzielec’).
Wedle Małej Iliady (frg. 24) natomiast to sztorm wyrzucił Achillesa na
Skiros podczas wyprawy do Myzji. Poślubił tam córkę króla i począł z nią
Pyrrosa (Neoptolemosa). Z czasem powstały jeszcze inne warianty tej historii.
Np. wedle Apollodora (Biblioteka mitów 3,13,8; Wyciąg 5,11) Tetyda, znając
wyrocznię, zabrała dziewięcioletniego chłopca od jego wychowawcy, centau-
ra Chejrona, i ukryła na wyspie. Zmienia się też skład osobowy achajskiego
poselstwa: Odyseuszowi towarzyszą to Nestor, to Diomedes, to znów Ajas.
Skąd wiedzą, gdzie szukać Achillesa? Wedle jednej z wersji od wieszczka
Kalchasa (Stacjusz, Opowieść o Achillesie 1,198–396), wedle innych dzięki
pogłoskom. Podstęp nieodmiennie wynajduje najprzemyślniejszy z Achajów.
Rozkłada prezenty dla młodych dziewcząt: koszyki, igły, biżuterię, a wśród
nich – oręż. Jedna z dziewcząt natychmiast sięga po włócznię i puklerz…

i tak zdradza się Achilles. Nie omieszkano rozwinąć i skomplikować fortelu:
na znak Odysa trębacz Agyrtes gra sygnał alarmu podczas uczty z udziałem
córek Likomedesa. Te – przerażone – rozbiegają się, jedna z nich jednak
chwyta broń i rusza do walki! Postawa króla również ulega zmianom: poddaje
się losowi lub też wybucha gniewem i usiłuje zatrzymać uwodziciela córki.
Współistnienie różniących się w wielu szczegółach wersji uniemożliwia
właściwie próby gruntowniejszej rekonstrukcji akcji. W każdym razie sztuka
zaczyna się w chwili, gdy przychodzi na świat syn Achillesa, Neoptolemos. Jego
ojciec wciąż jeszcze ukrywa się pod kobiecymi sukniami, lecz w toku sztuki
zostanie rozpoznany i zapewne odpłynie pod Troję, powierzając synka matce
i dziadkowi. Wątek uwiedzionej dziewczyny, która rodzi niemal na oczach wi-
dzów i której głównym zmartwieniem jest, jak to ukryć przed ojcem rodziny,
stanie się typowym motywem Komedii Nowej. Oczywista vis comica tkwi rów-
nież w pomyśle, że ojcem dziecka jest… najbliższa przyjaciółka i powiernica
jego matki! Nie bez przyczyny starożytni uznawali Eurypidesa za ojca komedii.
Miejsce akcji: przed pałacem Likomedesa na Skiros

Osoby:
pewne
Piastunka ‒ służąca Deidamei
Achilles ‒ syn Tetydy i Peleusa
Likomedes ‒ król Skiros, ojciec Deidamei
Odyseusz ‒ król Itaki, jeden z wodzów Achajów pod Troją
prawdopodobne
Deidameja ‒ córka Likomedesa, kochanka Achillesa
Diomedes ‒ towarzysz Odyseusza
Chór: tytuł sugeruje skład męski (mieszkańcy Skiros)
Hipoteza
Skiryjczycy, których początek:
10 (?) „O Tyndarydko, Lakonko [ ”]
a streszczenie:
Tetyda, swego syna Achilles[a przezna-
czenie znając, [na Ili-
on od wyprawy u[chronić go chcia-
15 ła. Ukryła go pod sukni[ą niewieścią i powie-
rzyła Likomedowi, Skiryjczy[ków wład-
cy. Ten wychowywał [córkę,
bez matki, sierotę, imieniem [Deidame-
ja; jej na towarzyszkę przydał [go, nie-
20 świadom, kim jest. A on [potajem-
nie uwiódł Deida[meję i cię-
żarną uczynił. Woje [Agame-
mnona, gdy im wyrocznia na[kaza-
ła, by bez Achillesa nie wy[ruszali
25 na wyprawę .[...]..[
4. Skiryjczycy  1–4 97
Diomed[..] [
dowiedziaw[szy się
PSI 1286, frg. A, kol. 2,9–27 (vol. XII [1951], s. 191‒196)
frg. 1 (Kn 681a, J-L 1)

O Tyndarydko, Lakonko [
PSI 1286, frg. A, kol. 2,10
Początek prologu wypowiadanego przez wierną Deidamei Piastunkę (Jouan–

–Van Looy) lub może znającą wszystkie okoliczności Tetydę, o czym (zda-
niem Webstera) może świadczyć inwokacja do Heleny. Jednak zaufana
powiernica Deidamei wie już zapewne, kim jest „towarzyszka” jej pani,
i zna okoliczności, w jakich zaszła w ciążę (rodzi?). W pewnym momencie
wychodzi z pałacu król Likomedes i wdaje się w rozmowę z Piastunką.
frg. 2 (Kn 682, J-L 2)

[Piastunka]
Chora twa córka. Jest w niebezpieczeństwie.
[Likomedes]
Co jej jest? Jaka dręczy ją choroba?
Czy zapalenie płuc w niej żółć oziębia?
Sekstus Empiryk: Przeciw uczonym 1 = Przeciw gramatykom 308 (vol. III, s. 80,1)
Jeden z licznych ustępów w dorobku Eurypidesa, które świadczą o zain-

teresowaniach medycznych autora i jego obeznaniu z pismami Korpusu
Hippokratejskiego (Corpus Hippocrateum).
frg. 3 (Kn 683, J-L 4)

Mądrzy skrywają domowe występki.
Orion: Antologia 1,10
Stobajos: Antologia 4,45,8 (O tym, że należy ujawniać powodzenie,
a ukrywać nieszczęścia)
Pseudo-Menander: Sentencje jednowierszowe 719
Sentencja często powtarzana w tragedii greckiej, zwłaszcza Eurypidejskiej

(por. 7. Kretenki, frg. 1).
frg. 4 (Kn 684, J-L 3)

Feu, jak nierówne są losy człowiecze!
Jednym się dobrze wiedzie, a znów innych
niedola gniecie straszna, choć czczą bogów,
rozsądnie żywot swój wiodą, ostrożnie,
5 w prawości, z dala od wszelakiej hańby.
Stobajos: Antologia 4,41,16 (O tym, że niepewne jest powodzenie człowiecze)
w. 1‒3 ‒ Jan Lidyjczyk: O miesiącach 4,7 (= Antologia palatyńska
10,107) (s. 71,21)
frg. **5 (Kn **683a, J-L 5)

Odyseusz
Ty, co blask świetny gasisz cnego rodu,
przędziesz, gdy ojcem twym pierwszy wśród Greków?
Plutarch: Jak młodzież powinna słuchać poetów 13 (Pisma moralne 34C)
tenże: Jak można odróżnić pochlebcę od przyjaciela? 33 (72D)
Odyseusz zwraca się ze słowami nagany do Achillesa, siedzącego, jak pisze

Plutarch, pomiędzy dziewczętami.
frg. 6 (Kn 685–686, J-L 7‒8)

wiązadła steru
Hesychios: Słownik ζ 121
parasangi9
Klaudiusz Kasylon: Zagadnienia wyjęte z retorów attyckich (s. 397)
frg. *7 (Kn 880, J-L *6)

Nie pośród niewiast przystoi młodemu
zdobywać sławę, lecz gdzie szczęk żelaza.
Chryzyp, frg. 180,8 (SVF, vol. II, s. 54,14)
Wprawdzie w dorobku Sofoklesa także wymienia się tragedię pod tym tytu-
łem, dotyczyła ona jednak, zdaniem badaczy, późniejszego epizodu sprowa-
dzenia pod Troję urodzonego na Skiros syna Achillesa i Deidamei, Neopto-
lemosa. Natomiast niektórzy uczeni (Bickel) dowodzą, że Achilles Liwiusza
Andronika ([w. 1], s. 1) był łacińską przeróbką właśnie Eurypidesowych
Skiryjczyków. Jedyny zachowany werset, przekazany przez gramatyka No-
niusza Marcellusa w formie: „Si malas imitabo, tum tu premium pro noxa
dabis” (‘jeśli pójdę w ślady złych niewiast, wtedy ty nagrodę przyznasz szko-
dzie’), jest przedmiotem dyskusji (niepewne są lekcje malas / malos, imitabo
/ imitabis oraz premium / pretium). Bickel, przyjmując lekcję malas (‘złych
kobiet’), argumentuje, że heroiną sztuki (Liwiusza? Eurypidesa?) była De-
idameja, grożąca Achillesowi (zabiciem ich syna?), jeśli ją opuści. Zbyt wątłe
to jednak podstawy, żeby wnioskować coś o treści Skiryjczyków Eurypidesa.
Arico G., Contributo alla riconstruzione degli „Skyrioi” Euripidei, [w:] Studi Sa-
lernitani in memoria di Raffaele Cantarella, curatore I. Gallo, Salerno 1981,
s. 215–230.
Bickel E., Die „Skyrioi” des Euripides und der „Achilles” des Livius Andronicus,
„Rheinisches Museum” 86(1937), s. 1–22.
Koerte A., Euripides’ „Skyrioi”, „Hermes” 69(1934), s. 1–12.
9
parasangi (παρασάγγαι [parasángai]) – mile perskie, liczące po ok. 6 km.
4. Skiryjczycy  5–7 / 5. Ajgeus 99
5. AJGEUS
ΑΙΓΕΥΣ
Datowanie
Ajgeus należy zapewne do wczesnych tragedii Eurypidesa i datowany
jest zwykle na okres między rokiem 455 a 432 (tj. przed Medeą).
Mit
W Medei Ajgeus, król Aten, zajechał do Koryntu w drodze powrotnej
z Delf do Trojdzeny, dokąd udał się, by prosić cieszącego się sławą mędrca
króla Pitteusa o interpretację dziwacznej przepowiedni, jakiej udzielił mu
Apollon na pytanie, dlaczego nie może doczekać się potomstwa (Medea,
w. 679, 681):
Z worka sterczącej nie rozwiązać nogi…
…nim znów nie wrócę do ogniska ojców.

(przekład J. Łanowski)
W zamian za popartą przysięgą obietnicę, że udzieli schronienia porzuconej

przez Jazona czarodziejce, Medea obiecała mu uleczyć bezpłodność znany-
mi sobie lekami, jednak nie wyjaśniła znaczenia wyroczni. Konsekwencje
owej niebacznie złożonej Medei przysięgi przedstawia Eurypides właśnie
w Ajgeusie. Wracający do domu król Aten zatrzymuje się w Trojdzenie u Pit-
teusa. Ten, zrozumiawszy sens słów Apollona, upija gościa i podsunąwszy
mu w nocy własną córkę Ajtrę, sprawia, że Ajgeus „rozwiązuje z worka
sterczącą nogę”. Wyjeżdżając z Trojdzeny, Ajgeus ukrywa swój miecz pod
ciężkim głazem i poleca Ajtrze, żeby jeśli urodzi syna i syn ten zdoła z cza-
sem podnieść głaz i wyjąć miecz, wysłała go do Aten. Ateńczycy opowia-
dali, że owej nocy Ajtrę posiadł także Posejdon, prawdziwy ojciec herosa.
Tezeusza wychowywał dziadek Pitteus, aż Ajtra wyjawiła synowi imię ojca
i zaprowadziła do skały, spod której wydobył miecz. Udał się pieszo do
Aten, a w drodze przez Istm i Megarydę dokonał słynnych prac: rozprawił
się z okrutnym rabusiem Perifetesem (używał odtąd jego maczugi); zbój-
cą Sinisem, wiążącym podróżnych do nagiętych sosen, które prostując się,
rozrywały ich ciała; ze straszliwą lochą Fają z Krommyon; dalej ze zbójami
Skironem i Kerkyonem; wreszcie z właścicielem upiornego łoża Damaste-
sem, bardziej znanym jako Prokrustes. Tymczasem Ajgeus miał już z Medeą
syna Medosa. Sytuacja w Atenach była trudna, zbuntowali się bowiem prze-
ciw Ajgeusowi Pallantydzi, synowie jego brata, usiłując strącić go z tronu.
Tematem tragedii Eurypidesa jest przybycie młodego Tezeusza do Aten.
Streszczenie sztuki zawiera zapewne Wyciąg z Biblioteki mitów Apollodora
(1,4–6). Medea w obawie o rodzonego syna, przekonała Ajgeusa, że obcy
mu zagraża. Ajgeus, nieświadom pochodzenia Tezeusza, wysłał go do walki
z bykiem maratońskim. Gdy jednak heros ujarzmił bestię, Medea podsunęła
Ajgeusowi czarę z zatrutym winem, by poczęstował nim gościa. W tym
momencie Tezeusz podał ojcu miecz, wydobyty spod głazu. Wedle Plutarcha
zaczął nim krajać mięso na uczcie i w ten sposób Ajgeus rozpoznał syna
i wytrącił mu puchar z ręki. Medea ponownie musiała ratować się ucieczką.
Dokładniejszy przebieg akcji jest niemożliwy do odtworzenia ze względu
na szczupłość fragmentów.
Miejsce akcji: przed pałacem Ajgeusa w Atenach

Osoby:
pewne
Ajgeus ‒ król Aten, ojciec Tezeusza
Medea ‒ porzucona żona Jazona
Tezeusz ‒ syn Ajtry i Ajgeusa (lub Posejdona)
prawdopodobne
Posłaniec
Chór: obywatele Aten (?)
frg. 1 (Kn 12, 13, 11a; J-L 1–3)

Panaktos
Harpokration: Słownik do dziesięciu mówców attyckich, s.v. „Πάνακτος” (s. 144,23)
mieszkaniec jaskini
Stefan z Bizancjum: Ludność miejscowa,
s.v. „ἄντρον” (s. 101,11)
W pobliżu źródła łoże ukwiecone

Focjusz: Słownik α 1949
Według Jouana–Van Looya to strzępy prologu wygłaszanego przez Te-

zeusza, który incognito przybywa do Aten. Opowiada w nim o swoich
przygodach po drodze: rozprawieniu się z Kerkyonem pod miejscowością
Panaktos, prawdopodobnie ukaraniu Sinisa i miłostce z jego córką.
frg. 2 (Kn 1, J-L 4)

Jakiej cię ziemi mamy zwać mieszkańcem,
skąd zawitałeś do naszego miasta?
Gdzież kraj twój? Rodzic? Kogo ojcem zowiesz?
Klemens Aleksandryjski: Kobierce 6,2,11,3–4
Fragment należy do początkowej partii sztuki. Być może po monologu eks-

pozycyjnym (wypowiadanym przez Tezeusza?) z pałacu wychodził ktoś,
5. Ajgeus  1–6 101
kto w ten gwałtowny, a zarazem „homerycki” sposób (por. Odyseja 1,170;

14,187) wypytywał Tezeusza o jego tożsamość. Uważa się, że była to Me-
dea, której młodzieniec odpowiada, nie zdradzając swego pochodzenia, ale
ona jako czarodziejka zapewne od początku wie, z kim ma do czynienia.
Niektórzy badacze, wnioskując na podstawie liczby mnogiej czasownika
φῶμεν ([fómen]; ‘mamy’), oddają tę kwestię Chórowi.
frg. 3 (Kn 2, J-L 5)

[Chór?]
Jakie ci miano twa matka w dniu dała dziesiątym?10
Scholia do Arystofanesa: Ptaki 494
Księga Suda δ 181
Metra liryczne. Prawdopodobnie Chór usiłuje wydobyć z Tezeusza prawdę

o jego pochodzeniu, zatem kwestia pochodziłaby z dialogu Tezeusza z Chó-
rem po parodosie, z którego pieśni jednak nic się nie zachowało.
frg. 4 (Kn 7a, J-L 6)

Mąż, który mienia wprawdzie jest pozbawion,
lecz ramię silne ma, nie strzyma chęci,
by wyrwać mienie od tych, co je mają!
Jedno z ostrzeżeń, jakie Medea mogła sączyć w uszy Ajgeusa w epejsodio-

-nie I, chcąc go wrogo nastawić do przybysza.
frg. 5 (Kn 11b, J-L 7)

mężobójca
Określenie to może się odnosić do byka maratońskiego, przeciw któremu

Ajgeus wysłał Tezeusza.
frg. 6 (Kn 10, J-L 8)

nie ujdzie śmierci
i ten, co siedzi w domu, nic nie robiąc.
Stobajos: Antologia 4,51,6 (O śmierci)
10
w dniu dziesiątym (ἐν δεκάτᾳ τόκου [en dekáta tóku]) – w dziesiątym dniu od
przyjścia na świat uroczyście nadawano dziecku imię. Następowało to po „oficjal-
nym” przyjęciu go do rodziny. W piątym lub siódmym dniu ojciec uznawał potomka,
podnosząc go z ziemi podczas uroczystości amfidromii (ἀμφιδρομία), czyli obejścia
ogniska domowego. W przeciwnym razie noworodka (częściej dziewczynkę) „wy-
sadzano” (ἐκτίθημι [ektíthemi] ‒ ‘porzucam, wysadzam’; zob. np. Eurypides, Ijon 956),
tj. porzucano.
Tezeusz zapewne mężnie podejmuje wyzwanie (Jouan–Van Looy) Ajgeusa

do zmierzenia się z bykiem.
frg. 7 (Kn 9, J-L 9)

[Chór?]
Od szlachectwa jest lepsze zapewne, by
postępować szlachetnie
Stobajos: Antologia 4,29,9 (O szlachetnym pochodzeniu)
Metrum anapestyczne wskazuje na pieśń Chóru (stasimon I), wykonywaną

być może w czasie, gdy Tezeusz mierzy się z bykiem.
frg. 8 (Kn 11, J-L 10)

Bo cnoty dowód nawet wśród klęsk
ofiarą śmierci można dać
P.Berol. 12311
Stobajos: Antologia 3,1,61 (O cnocie)
Dalszy ciąg (?) pieśni Chóru, z coraz większym niepokojem oczekującego

wieści o losach Tezeusza (daktylo-epitryty).
frg. 9 (Kn 11c, J-L 11)

podjąwszy walkę
Scholia starsze do „Iliady” Homera: 7,76 (= P.Oxy. 8.1087, kol. II 59)
Tyle tylko pozostało z relacji Posłańca, świadka zmagań Tezeusza z by-

kiem, jeśli fragment rzeczywiście odnosi się do tej walki, a nie jest częścią
wcześniejszego sprawozdania Tezeusza z wyczynów na drodze z Trojdzeny
do Aten (por. Błagalnice 317).
frg. 10 (Kn 7, J-L 13)

Od złota lepsze jest i żyznej gleby
przestawać z ludźmi, co zacni i mądrzy.
Stobajos: Antologia 3,9,5 (O sprawiedliwości)
frg. 11 (Kn 8, J-L 14)

Prawego choćby sługą być – jest dobrze.
Stobajos: Antologia 4,6,6 (O tym, że najlepsza jest władza królewska)
frg. 12 (Kn 5, J-L 12)

Nie będziesz milczeć? Spotka cię nieszczęście!
Stobajos: Antologia 3,34,3 (O mówieniu w porę)
5. Ajgeus  6–15 103
frg. 13 (Kn 3, J-L 15)

Tchórzliwych panów kobiety – bezczelne!
Stobajos: Antologia 4,22,161 (O małżeństwie. Nagana kobiet)
frg. 14 (Kn 4, J-L 16)

Zazwyczaj wroga jest poprzednim dzieciom
małżonka, gdy jest w związku z †drugim ojcem†11
Jeśli wersja przekazana w rękopisie jest poprawna, to zdanie musiałoby

znaczyć, że żona w związku z „drugim ojcem”, czyli doczekawszy się po-
tomstwa od męża (który „po raz drugi” został ojcem), zazwyczaj nie darzy
miłością pasierbów (Kannicht). Wypowiedź przypisywana Tezeuszowi
(bądź koryfeuszowi ‒ Jouan–Van Looy) w ostatniej konfrontacji z Medeą,
już po rozpoznaniu.
frg. 15 (Kn 6, J-L 17)

Cóż od ojczystej ziemi jest milszego?
Stobajos: Antologia 3,39,6 (O ojczyźnie)
Tragedię o tym samym tytule wystawił Sofokles, a komediową wersję
mitu stworzył Filyllios (V/IV w.). Możliwe (tak Kannicht), że Eurypideso-
wy Ajgeus stanowił podstawę zaginionej tragedii Enniusza Medea wygnanką
(Medea exul).
Alfieri A., Un nuovo vaso con il mito di Egeo e Medea, Paris 1966, s. 613–619.
Patrz też 22. Tezeusz.
11
Większość badaczy poprawia δευτέρῳ ([deutéro]; ‘drugiemu’) na δευτέρα ([deu-
téra]; ‘druga’) oraz πατρί ([patrí]; ‘ojcu’) na πόσει ([pósei]; ‘mężowi’), co daje sens: ‘mał
żonka, gdy złączona – druga – z mężem’.
6. DANAE
ΔΑΝΑΗ
Monika Mikuła
Datowanie
Źródła starożytne nie podają daty wystawienia tragedii, a i fragmenty
nie zawierają żadnej wskazówki. Ich analiza metryczna wskazuje raczej
na wczesny okres twórczości Eurypidesa. Webster (za Zielińskim2) datuje
sztukę na lata 455–428.
Mit
Ferekydes z Aten (FGrHist 3 F10), cytowany przez Apollodora (Bi-
blioteka mitów 2,2,2. 4,1), opowiada, że Danae była córką Akrizjosa, króla
Argos, i Eurydyki, córki Lakedajmona. Starzejący się Akrizjos, który pra-
gnął męskiego potomka, zasięgnął rady wyroczni i dowiedział się, że nie
będzie miał syna, ale córka urodzi mu wnuka, który go zabije. Kazał zatem
wybudować komnatę z brązu, gdzie zamknął Danae wraz z piastunką. Zako-
chany w dziewczynie Dzeus spłynął jednak na jej łono pod postacią złotego
deszczu. Niektórzy autorzy, jak podaje Apollodor, twierdzili, jakoby Danae
uwiódł brat Akrizjosa, Projtos, co stało się przyczyną ich kłótni. Ze związku
z Dzeusem zrodził się Perseusz. Gdy Akrizjos dowiedział się o istnieniu
Perseusza, w gniewie zabił piastunkę, a córce kazał wyjawić imię kochanka.
Nie uwierzył, że był nim Dzeus, zamknął Danae i wnuka w skrzyni, którą
wrzucił do morza. Fale popchnęły ją ku wyspie Serifos, gdzie została wy-
łowiona przez rybaka Diktysa (por. δίκτυον [díktyon] ‒ ‘sieć’, δικτεύς [dikteús]
‒ ‘rybak’), syna Peristenesa. Otworzył on skrzynię i ulegając błaganiom
Danae, zabrał matkę i dziecko do swojego domu.
Ta część mitu stanowiła przedmiot zainteresowania Eurypidesa w Da-
nae, natomiast dalsze losy protagonistów dramatu podjął autor w zaginionej
tragedii Diktys (patrz niżej, 11.), która wchodziła w skład tetralogii wysta-
wionej w 431 r.
Przygodę miłosną Dzeusa z „dziewczyną o pięknych kostkach” zna już
Homer (Iliada 14,319). Pindar (Ody pytyjskie 12,17) wspomina o „złotym
deszczu, z którego zrodził się Perseusz”, a Symonides z Keos w lirycznej
pieśni, tzw. Skardze Danai (frg. 38(543)), ukazał bohaterkę samotną na roz-
szalałym morzu, zalaną łzami i pełną niepokoju o los śpiącego beztrosko
synka:
. . . . . . . . . . . . . . kiedy ją zamkniętą
w skrzyni rzeźbionej ozdobnie
wichru podmuchy
6. Danae 105
i morze wzburzone
5 trwogą przejęły, zalała się łzami
i Perseusza trzymając w objęciach,
rzekła: „O synu, jakąż cierpię karę!
Ty śpisz sobie słodko
spokojnym snem dziecka
10 w tym smutnym statku, co – spiżem okuty –
wśród nocy błyski rozsiewa,
wygodnie w ciemnym układasz się mroku.
Morską nie trwożysz się pianą,
co tuż nad twymi włosami
15 warstwą spiętrzyła się zbitą,
nie martwi cię wycie wichury,
gdyś liczko śliczne w szatę purpurową wtulił.
Gdybyś się lękał tego, co lęk budzi,
swe drobne uszko ku moim
20 na pewno zwróciłbyś słowom.
Lecz proszę, śpij, dzieciątko,
niech uśnie morze, niech uśnie nieszczęście bezmierne.
Ty zaś zechciej odmienić zamiary,
w swym sercu, ojcze Zeusie!
25 A jeśli modlitwy mej słowa
są nadto śmiałe i niesprawiedliwe
– przebacz mi, panie”.
(przekład J. Danielewicz)
Katalog dzieł Ajschylosa wymienia tragedię zatytułowaną Πολυδέκτης

‒ stanowiła ona zapewne część tetralogii poświęconej dzie-
[Polydéktes]
jom Perseusza, do której należał prawdopodobnie także dramat satyrowy
(Δικτυουλκοί [Diktyulkoí]; Rybacy łowiący siecią), zachowany we fragmentach
papirusowych. Rybacy z Serifos z pomocą niesfornych satyrów wyciągają
z fal skrzynię, w której znajdują Danae z synkiem. Sylen, czuląc się do
malca, zaleca się do niej coraz natarczywiej, aż w sukurs przychodzi matce
Diktys.
Niemal wszystkie zachowane fragmenty pochodzą z Antologii Stoba-
josa i mają wobec tego charakter gnomiczny, co uniemożliwia ich właści-
wą lokalizację w obrębie dramatu. Seneka w Listach moralnych do Lucy-
liusza (115,13) przytacza fragment z Danae (frg. 6,8) i dodaje, że gdy jedna
z postaci dramatu wygłaszała pochwałę złota, lud powstał z zamiarem
wyrzucenia zarówno aktora, jak i autora. Eurypides miał osobiście prosić,
żeby widzowie poczekali i zobaczyli, jak potoczą się dalej losy „wielbi-
ciela złota”. Wzmiankę o tragedii Eurypidesa przynosi też Kronika świata
(2,34,19) Jana Malalasa. Według bizantyńskiego kronikarza tematem tra-
gedii było ukaranie Danae, uwiedzionej przez Dzeusa pod postacią złotego
deszczu, przez zamknięcie jej wraz z dzieckiem w skrzyni i wrzucenie do
morza. Zachowany materiał jest zbyt szczupły, by dociekać, jak mogła
rozwijać się akcja. Sugestie badaczy (Jouan–Van Looy), jakoby małżonka
Akrizjosa, Eurydyka, przedstawiła początkowo wnuka jako swego syna,
uszczęśliwiając tym Akrizjosa, który uwierzył, że powróciły mu męskie

siły, nie mają innych podstaw poza możliwą aluzją do złotego deszczu
poczynioną przez Menandra w Kobiecie z Samos (589‒596).
Miejsce akcji: przed pałacem Akrizjosa w Argos

Osoby:
pewne
Danae ‒ córka Akrizjosa
Piastunka ‒ piastunka Danae
Akrizjos ‒ król Argos, małżonek Eurydyki, ojciec Danae
Eurydyka ‒ żona Akrizjosa
prawdopodobne
Hermes ‒ wygłaszający prolog
Posłaniec
bóstwo z maszyny ‒ Atena lub Tetyda
Chór: kobiety z Argos
Pseudohipoteza
Akrizjos, król Argos, z powodu pewnej wyroczni przetrzymywał
swoją córkę, która była bardzo piękna, zamkniętą w komnatach niewieś-
cich. Zakochał się w niej Dzeus, a ponieważ nie miał jak się do niej
dostać, przemienił się w złoto, spłynął przez dach na łono dziewczyny
oraz uczynił ją brzemienną. Kiedy nadszedł czas, Danae powiła syna.
Gdy Akrizjos dowiedział się o tym, zamknął oboje, matkę i noworodka,
w skrzyni i rozkazał wrzucić do morza. Spostrzegły to Nereidy i prze-
jęte wydarzeniem pchnęły skrzynię w sieć rybaków z Serifos. W ten
sposób ocaleli i matka, i niemowlę, a malca, kiedy dorósł, nazwano
Perseuszem.
Postacie dramatu to: Hermes, Danae, Piastunka, Akrizjos, Posłaniec,
Chór, Atena.
Wciąż trwa spór uczonych, czy streszczenie to, zachowane w wydaniu trage-
dii Eurypidesa z 1597 r. ([vol. II], s. 646), sięga czasów antycznych (Luppe),
czy też jest późniejsze i opiera się na dialogu Lukiana z Samosat (Dialogi
bóstw morskich 12,1) (Kannicht). W każdym razie zarys fabuły zgodny
jest z przekazami Apollodora i Jana Malalasa; należy także zaznaczyć, że
w starym druku bezpośrednio po tekście streszczenia widnieją inicjały:
„AE[milius] P[ortus]”.
frg. 1 (Kn 330a, J-L 1)

wyrocznia
Lexicon Messanense, s. 410
Zachowane w leksykonie słowo sugeruje, że (w prologu?) mowa była o wy-

roczni ostrzegającej Akrizjosa, że zginie z ręki wnuka. Webster podejrzewa,
że Akrizjos posyłał do Delf i otrzymywał odpowiedź w toku sztuki. Hipo-
teza wymienia na pierwszym miejscu Hermesa, który wobec tego może
wypowiadał prolog.
6. Danae  1–4 107
frg. 2 (Kn 316, J-L 2)

Niewiasto, jakże piękny jest ten blask słoneczny
i piękna fala morska przy pomyślnym wietrze,
kwitnąca wiosną ziemia i wezbrane wody.
Wiele wymieniać jeszcze można pięknych zjawisk,
5 nic tak pięknego jednak, nic tak wspaniałego,
jak dla ludzi bezdzietnych, spragnionych potomka,
ujrzeć w swym domu świeżo zrodzoną latorośl.
Stobajos: Antologia 4,24,5 (O tym, że dobrze jest posiadać dzieci)
w. 3 ‒ Hesychios: Słownik π 2622
Wypowiedź w formie preambuły, inaczej priamelu12 ‒ figury retorycznej,

w której po wyliczeniu kilku możliwości następuje nieoczekiwana poin-
ta i dopiero ostatni człon wyliczenia w kontraście lub w porównaniu do
poprzednich okazuje się właściwy (patrz niżej, np. frg. III 123). Webster
postuluje tu agon między Akrizjosem i Eurydyką: oto starzejący się Akri-
zjos bardzo pragnie syna, natomiast jego żona uważa, że starzy rodzice nie
powinni mieć dzieci. Inni badacze z kolei sądzą, że rozmówczynią Akrizjosa
mogła być Danae.
frg. 3 (Kn 317, J-L 3)

A teraz radę daję wszystkim młodym mężom:
niechaj nie odkładają ojcostwa na starość
z próżniactwa, pozbawiają się wszak przyjemności
‒ a dla kobiety stary mąż to zły nabytek ‒
5 niech jak najszybciej mają potomstwo; syn młody
lepiej się chowa, gdy przy młodym wzrasta ojcu.
Stobajos: Antologia 4,22,115 (O małżeństwie. Że w związkach małżeńskich
należy brać pod uwagę wiek partnerów)
frg. 4 (Kn 318, J-L 4)

Niewiasta, gdy opuszcza dom rodzinny, odtąd
nie do rodziców, ale do łoża należy;
szczep męski zawsze w domu ojcowym zostaje
jako bogów opiekun i rodzinnych grobów.
Stobajos: Antologia 4,24,34 (O dzieciach, że lepsi są męscy potomkowie itd.)
w. 1–2 ‒ tamże: 4,22,148 (O małżeństwie. Nagana kobiet)
Zob. W.H. Race, The Classical Priamel from Homer to Boethius, Leiden 1982
12
(„Mnemosyne”, Supplementum 74). Najsłynniejszym antycznym przykładem jest

początek pieśni chóru Antygony (332‒333) Sofoklesa:
Tak wiele jest sił natury,
lecz nic nie przewyższa siły człowieka.
(przekład R.R. Chodkowski)
frg. 5 (Kn 321, J-L 6)

†Wieść niesie, że kobiety w podstępach są biegłe,
mężczyzn zaś wielką troską jest robienie włócznią.
Gdyby tylko podstępy dawały zwycięstwo,
my byśmy mężczyznami władały – kobiety!
frg. 6 (Kn 320, J-L 7)

Nie ma takiego muru, takiego majątku,
co by się upilnować nie dał jak kobieta.
tamże: 4,22,154 (O małżeństwie. Nagana kobiet)
frg. 7 (Kn 319, J-L 5)

Masz słuszność, o tak: gorsze jesteśmy, kobiety,
we wszystkim ‒ przewyższają nas zawsze mężczyźni.
Kwestia przypisywana Chórowi (kobiet argejskich) lub Danae w rozmowie

z ojcem.
frg. 8 (Kn 324, J-L 8)

O złoto, ty najlepszy dla śmiertelnych darze,
toż ani matka takich rozkoszy nie daje,
ani dzieci rodzicom, ani ojciec miły,
jakie ty wszystkim, którzy cię chowają w domu.
5 Jeśli tylko Kipryda ma je przed oczyma,
nie dziwi wszak, że pała tysiącem pożądań.
w. 1–3. 5–6 ‒ P.Ross.Georg. 9
w. 1–3. 5–6 ‒ Stobajos: Antologia 4,31,4 (Pochwała bogactwa)
w. 1–3. 5–6 ‒ Seneka: Listy moralne do Lucyliusza 115,14
w. 1‒6 ‒ Atenajos: Uczta mędrców 4,49 (159b)
w. 1‒4 ‒ Sekstus Empiryk: Przeciw uczonym 1 = Przeciw gramatykom 279 (vol. III, s. 71,12)
w. 1‒3 ‒ Atenagoras: Prośba za chrześcijanami 29,3
w. 1‒2 ‒ Diodor Sycylijski: Biblioteka 37,30,2
w. 1 ‒ Sekstus Empiryk: Przeciw uczonym 11 = Przeciw etykom 122 (vol. II, s. 401)
w. 1 ‒ Lukian: Sen albo kogut 14
w. 1 ‒ tenże: Tymon albo odludek 41
frg. 9 (Kn 325, J-L 9)

Od bogactwa silniejszy nikt się nie narodził,
no, może jeden… kim jest, nie umiem powiedzieć.
Stobajos: Antologia 3,10,18 (O niesprawiedliwości i umiłowaniu pieniędzy)
Niektórzy badacze upatrują w tym zdaniu aluzji do słynnego „obywania się

małym” Sokratesa.
6. Danae  5–14 109
frg. 10 (Kn 326, J-L 11)

Czy wiesz, dlaczego ludzie szlachetnego rodu,
gdy popadają w biedę, przestają się liczyć,
a kto przedtem był nikim, a dziś jest bogaty,
ciesząc się dobrą sławą dzięki swym pieniądzom,
5 zdobywa świetne partie dla siebie i dzieci?
Każdy chętniej podłemu bogaczowi daje
niż biedakowi, choćby z dobrej był rodziny.
Ten podły, co nic nie ma, możni – ci, co mają.
Stobajos: Antologia 4,31,29 (Pochwała bogactwa)
tamże: 4,31,41 (Jak wiele daje bogactwo)
frg. 11 (Kn 327, J-L 12)

Bo słowa ludzi możnych śmiertelnicy zwykle
za mądre biorą; lecz gdy słuszne zdanie powie
ktoś ze skromnego domu, że biedny zeń człowiek,
wyśmieją go. Widzę, jak często mądrzejszymi
5 od bogaczy bywają ludzie całkiem biedni
i są, choć bogom skromne ofiary składają,
od tych, co zarzynają woły, pobożniejsi.
Stobajos: Antologia 4,33,14 (Porównanie biedy i bogactwa)
w. 6‒7 ‒ Atenajos: Uczta mędrców 2,12 (40d)
w. 6 ‒ Eustacjusz: Komentarze do „Iliady” Homera 12,55‒59
(k. 892,39; vol. 3, s. 354,1)
frg. 12 (Kn 328, J-L 13)

Kto cieszy się, że dom mu opływa w dostatki,
lecz nie dba o swe ciało i niszczy je, głodząc,
ten zdolny jest – jak sądzę – ograbić i bogów
posągi, dla najbliższych zaś staje się wrogiem!
Stobajos: Antologia 3,16,6 (O oszczędności)
frg. 13 (Kn 323, J-L 14)

Wnet mógłby w mych ramionach bawić się, na piersi
wspinając się i mnóstwem darząc pocałunków,
zdobyłby moje serce; bo dla śmiertelników
to jest czarem największym, mój ojcze ‒ żyć razem!
Stobajos: Antologia 4,24,53 (O niemowlętach)
frg. 14 (Kn 329, J-L 15)

Ach tak, w szlachetnych ludziach zawsze się objawia
charakter prawy, który ku dzielności wiedzie.
Stobajos: Antologia 3,7,5 (O dzielności)
frg. 15 (Kn 330, J-L 16)

Tak samo, twierdzę, losy ludzkie się zmieniają,
jak †i przestworza†, co eteru noszą miano.
On blask lata rozlewa świetlisty wokoło,
to ‒ zbity w gęstą chmurę ‒ grozi zimą; sprawia,
5 że wzrasta coś lub więdnie, żyje lub umiera.
Tak i z rodem śmiertelnych: jednych uszczęśliwia
pogodnym niebem, innych znów chmurą okrywa
i pośród nieszczęść żyją, tamtych wśród dostatków
niczym kolejne pory roku kres dosięga.
Stobajos: Antologia 1,7,8 (O tym, że nieprzewidywalny jest bieg losu)
frg. 16 (Kn 322, J-L 17)

Leniwa miłość jest i budzi się w leniwych;
uwielbia płowe loki, w zwierciadłach się kocha,
ucieka przed trudami. Jeden na to dowód:
ten, kto o chleb zabiega, nie szalał z miłości ‒
5 {to wśród ludzi majętnych miłość kwitnie w pełni.}
Stobajos: Antologia 4,20,40 (Nagana miłości zmysłowej)
w. 1 ‒ Plutarch: O miłości 13 i 17 (Pisma moralne 757A oraz 760D)
Ostatni werset jest usuwany przez wielu badaczy jako wtręt epitomatora.
Mit o Danae był popularny wśród dramaturgów antycznych. Po Ajschy-
losie także Sofokles opracowywał epizody tej opowieści. W jego dorobku
zachowały się trzy tytuły: Akrizjos (Ἀκρίσιος [Akrísios]), Danae (Δανάη [Da-
náe]) i Larysajczycy (Λαρίσαιοι [Larísaioi]). Ta ostatnia sztuka traktowała za-
pewne o śmierci Akrizjosa, podczas gdy pierwsze (być może chodzi o jeden
dramat) ‒ o wypadkach związanych z narodzinami Perseusza (w zachowa-
nych fragmentach mowa jest o ukaraniu Danae przez ojca). Ślady znajomości
tradycji tragicznej (tragedii Sofoklesa lub, co prawdopodobniejsze, Eurypi-
desa) widać także w Kobiecie z Samos (589nn.) Menandra. Jeden z boha-
terów sztuki, Demeas, pyta swego sąsiada Nikeratosa, czy słyszał kiedyś
tragików twierdzących, jakoby Dzeus stał się złotem, przeciekł przez dach
i uwiódł uwięzioną w domu dziewczynę. W przywołanych już Dialogach
bóstw morskich (12) Lukiana z Samosat Tetyda opowiada swojej przyjaciół-
ce Dorydzie, że widziała młodą dziewczynę z nowo narodzonym synkiem
z rozkazu ojca zamkniętą w skrzyni i spuszczoną na morze. Obie postana-
wiają ocalić nieszczęsną, kierując skrzynię w sieci rybaków z Serifos.
Autorami tragedii Danae byli też pierwsi tragediopisarze rzymscy:
Liwiusz Andronik ([w. 19], s. 3) i Newiusz (frg. I‒XI [w. 2‒12], s. 7‒9).
W wersji mitu znanej z Eneidy Wergiliusza (7,409‒412) skrzynia z Danae
i małym Perseuszem dopłynęła aż na Morze Tyrreńskie, po czym zatrzymała
się u brzegów Lacjum. Danae poślubiła Filumnusa i założyła wraz z nim
6. Danae  15–16 111
Ardeę, rodzinne miasto króla Rutulów, Turnusa. Do mitu o Danae nawiązuje

Horacy (Pieśni 3,16) oraz naturalnie Owidiusz w Metamorfozach (4,611;
6,113; 11,117).
Komediowe Danae tworzyli Sannyrion (V w.), Apollofanes (V w.)
i Eubulos (IV w.). Tematem było uwiedzenie Danae przez Dzeusa, który
dostawał się do jej komnaty pod postacią złotego deszczu.
Patrz też 11. Diktys.
Kannicht R., Die Hypothesis zu Euripides’ „Danae”, ZPE 90(1992), s. 33–34.
Karamanou I., Euripides „Danae” and „Dictys”. Introduction, Text and Commentary,
München-Leipzig 2006 („Beiträge zur Altertumskunde” 228).
Luppe W., Die Hypothesis zu Euripides’ „Danae”, ZPE 87(1991), s. 1–7.
Nochmals zur „Danae” Hypothesis, ZPE 95(1993), s. 65–69.
Morelli G., Il modello greco della „Danae” di Nevio, [w:] Poesia Latina in Fram-
menti. Miscellanea Filologica, a cura di G. Puccioni, Genova 1974, s. 85‒101.
Radermacher L., Danae und der goldene Regen, „Archiv für Religionswissenschaft”
25(1927), s. 216–218.
Wünsch R., Der pseudoeuripideische Anfang der Danae, „Rheinisches Museum”
51(1896), s. 138–153.
7. KRETENKI
ΚΡΗΣΣΑΙ
agon roku 438
Datowanie
Kretenki wystawione zostały za archontatu Glaukinosa w tetralogii z zagi-
nionymi Alkmeonem w Psofidzie (zob. niżej, 8.) i Telefosem (9.) oraz zachowa-
ną Alkestis na miejscu dramatu satyrowego. Agon wygrał Sofokles, Eurypides
zajął drugie miejsce. Próbowano wiązać dramaty w „tematyczną” całość. Col-
lard–Cropp–Lee sugerują jako główny temat „niewierność małżeńską” (Alk-
meona wobec pierwszej żony, Arsinoi, i Aeropy), dla której opozycją byłaby
wierność Alkestis, podczas gdy Telefos wprowadzałby pożądaną różnorodność
– zmianę tematu. Marco del Freo proponuje „gościnność” (dopuszczenie ob-
cego do „ogniska domowego”): gościnne przyjęcie i oczyszczenie Alkmeona
przez Fegeusa i Acheloosa, Tyestesa przez Katreusa (?), Apollona i Heraklesa
przez Admeta. Telefos jednak znowu nie pasuje do schematu.
Mit
Tytułowe Kretenki towarzyszyły Aeropie, córce Katreusa, następcy Mi-
nosa na tronie Krety. W obawie przed przepowiednią ostrzegającą go, że
zginie z ręki swego potomka, Katreus oddał swoje córki Aeropę i Klimenę
Naupliosowi (który w mitach greckich odgrywa rolę handlarza niewolników,
zob. np. 45. Auga), żeby je gdzieś sprzedał. Aeropę poślubił Atreus lub też
Plejstenes, brat Atreusa (zob. 35. Plejstenes), i miał z nią dwóch synów:
Agamemnona i Menelaosa; a Klimenę sam Nauplios (dała mu Ojaksa i Pala-
medesa; zob. 34. Palamedes). Katreus nie uniknął przeznaczenia: zabił go na
Rodos jego syn, który tam zbiegł, nie wiedząc, że przybysz jest jego ojcem.
Dzieje Aeropy opowiadał Apollodor w Bibliotece mitów (3,2,2). O jej
wiarołomstwie jako żony Atreusa wspominał Sofokles w Ajasie (1295–1297),
gdzie Teukros obelżywie wyszydza Menelaosa:
Że cię wydała mać z Krety, na której
schwytawszy ojciec rodzony parobka,
rybom ją rzucił niemownym na strawę?
(przekład K. Morawski)
Scholia starsze do tragedii Sofoklesa (ad.loc.) dodają, że historia ta pokazana

została w Kretenkach Eurypidesa.
Ty, który zbierasz kreteńskie monodie,
związki haniebne do sztuki wprowadzasz…
7. Kretenki  1 113
Powyższy zarzut Arystofanesa (Żaby 849‒850) wobec Eurypidesa uczeni

(za scholiastą ‒ Scholia do Arystofanesa) odnoszą zwykle właśnie do fa-
buły Kretenek, jednak żadna dotychczasowa próba rekonstrukcji przebie-
gu akcji nie spotkała się z aprobatą badaczy. Nie wiadomo nawet, gdzie
rozgrywa się dramat: na Krecie czy może w Argolidzie. Tematem jest
zapewne ukaranie Aeropy za związek ze sługą lub za zdradę męża Atreusa
z jego bratem Tyestesem. W tym ostatnim wypadku Atreus (a nie Katreus)
wydawałby wyrok na wiarołomną żonę i jednocześnie mścił się na Tyeste-
sie, podając mu na uczcie danie z własnych dzieci. Zdaniem Jouana–Van
Looya Katreus oddaje Aeropę Naupliosowi, ten zaś przybywa z nią do
Argolidy, gdzie ostatecznie poślubia ją brat (lub syn) Atreusa, Plejstenes.
Fragmenty opisujące ucztę nie odnosiłyby się wbrew oczekiwaniom do
fatalnej „uczty Tyestesa”, ale do radosnego przyjęcia weselnego. Collard
wysuwa przypuszczenie, że Eurypides „połączył” niejako dwa akty wia-
rołomstwa Aeropy w jeden przez wprowadzenie Tyestesa przebranego za
sługę (niewolnika w łachmanach?). Zjawiałby się on na Krecie incognito
i uwodził Aeropę.
Miejsce akcji: przed pałacem Katreusa na Krecie lub przed pałacem Atreusa
w Mykenach
Osoby:
pewne
Aerope ‒ córka Katreusa
Nauplios ‒ małżonek Klimeny, siostry Aeropy
prawdopodobne
Katreus ‒ król Krety
Atreus ‒ brat Tyestesa
Plejstenes ‒ syn lub brat Atreusa
Tyestes ‒ brat Atreusa
Chór: Kretenki wierne Aeropie
frg. **1 (Kn, s. 495, J-L s. 293)

....... .byłoby nierozsądne,
gdyby kobiety z [Krety] przez Katreu-
sa zostały odesłane; nierozsądne też, gdyby
dobrowolnie były odeszły, porzuci-
5 wszy swoic[h bliskich]; i ślepy
t]akże chór był[by, gdyby] Atreus[a
w] szatach królews[kich] i ze zbrojnymi
[nie tylko nie rozpoznał], ale i .[.
[skraj papirusu]
P.Harris 13, kol. I, frg. 1[ + ]2
Wydawca fragmentu, Michael Gronewald, odniósł ten tekst anonimowego

gramatyka do Kretenek Eurypidesa. Wynikałoby z niego, że albo akcja
sztuki działa się w Argos lub w Mykenach (kobiety wysłane z Krety) oraz że
Chór nie rozpoznawał Atreusa, albo wręcz przeciwnie – akcja umieszczona
była na Krecie, a postawiony w tekście zarzut miał charakter hipotetyczny.

Zdaniem Jouana–Van Looya brak odniesienia do autora czy tytułu oma-
wianego przez gramatyka dzieła sprawia, że atrybucja pozostaje wątpliwa.
frg. 2 (Kn 460, J-L 1)

To przykre popaść w hańbę i nieszczęście;
lecz jeśli się już zdarzy, wtedy ukryć
to trzeba dobrze, nie rozgłaszać wszystkim,
bo łatwo stać się pośmiewiskiem wrogów.
Podobną myśl wyraża Eurypides np. w Skiryjczykach (frg. 4,4).
frg. 3 (Kn 461, J-L 4)

Nie możesz zdobyć szczęścia bez wysiłku;
wstyd, gdy unika trudu młody człowiek.
frg. 4 (Kn 463, J-L 2)

Mąż, jeśli mądry, nigdy żonie cugli
popuszczać nie ma ani też oddawać
rządów. Niech jej nie ufa. Zacną żoną
kto cieszy się, ten szczęście ma w nieszczęściu.
frg. 5 (Kn 464, J-L 3)

Tak, żeńcie się dziś, żeńcie! Wnet umrzecie
od intryg waszych żon lub ich trucizny.
nie należy brać pod uwagę dobrego pochodzenia ani majątku, a jedynie charakter)
frg. 6 (Kn 462, J-L 5)

Aż nazbyt dobrze wiem to z doświadczenia,
że wszyscy ludzie druhami bogaczy!
Nikt do głodnego domu nie zachodzi,
lecz tam, gdzie jadło i współbiesiadnicy.
5 Szlachectwo liczy się pośród zamożnych,
biedak najlepiej zrobi, jeśli umrze.
Gnomologium Florentinum, frg. A, kol. I 1–8 (= PSI 1476 [vol. XV ineditum])
w. 1‒2 ‒ Stobajos: Antologia 4,31,11 (Pochwała bogactwa)
w. 2 ‒ tamże: 4,31,39 (Ile [zła] bogactwo czyni z powodu głupoty większości ludzi)
w. 2 ‒ Pseudo-Menander: Sentencje jednowierszowe 854
7. Kretenki  1–11 115
frg. 7 (Kn 465, J-L 6)

Atreus [?]
‹Hades› o tym rozstrzygnie
Scholia do Arystofanesa: Osy 762–763a
Według scholiasty groźbę tę (pod adresem Aeropy) wypowiada Atreus

(Wilamowitz1 poprawia na: Katreus). Parodiując ten werset, Arystofanes
w miejsce Atreusa wstawił Hadesa.
frg. 8 (Kn 466, J-L 7)

To ja dla ciebie mam ci córkę [córki] zabić?
Apollonios Dyskolos: O spójnikach (s. 246,32)
Większość badaczy przypisuje tę kwestię Naupliosowi, który wzdraga się

przed wykonaniem polecenia Katreusa zabicia córki (Aeropy) (παῖδα [paída])
lub według innej lekcji – córek (παῖδας [paídas]). Zdanie da się odczytać jako
pytanie, stwierdzenie lub wątpliwość.
frg. 9 (Kn 467, J-L 8)

Czegóż brak na tym stole? Czego nie ma?
Pełno owoców morza, jest mięciutkie
cielęce mięsko, wyborna gęsinka,13
są ciastka i są słodkie chrupki, szczodrze
5 podlane miodem płowoskrzydłej pszczoły.
Atenajos: Uczta mędrców 14,46 (640b)
w. 2‒3 ‒ Eustacjusz: Komentarze do „Odysei” Homera 5,246 (t. I, k. 1532,17)
w. 4‒5 ‒ Plutarch: Nauka Epikura nie umożliwia przyjemnego
życia 16 (Pisma moralne 1097D)
frg. 10 (Kn 468, J-L 9)

A resztę zostaw ‒ czara krąży w koło!
Jedna z prawdopodobnych interpretacji (brak kontekstu uniemożliwia jed-

noznaczne odczytanie) odsyła do zachęty bliskiej Horacjańskiemu carpe
diem! ‒ nie martw się, póki trwa biesiada i wino krąży wokół.
frg. 11 (Kn 469, J-L 10)

To jest zwyczaj: psom rzucać resztki ‹uczty›.
Atenajos: Uczta mędrców 3,51 (97a)
13
wyborna gęsinka (σάρκες χηνεία τε δαίς [sárkes cheneía te daís]) ‒ niektórzy tłu-
macze fragmentów Eurypidesa (Jerzy Łanowski, Krystyna Bartol) przyjmują tutaj
poprawkę Augusta Meinekego, zmieniającego ‘gęsinę’ na ‘baraninę’ (σάρκες ἀρνεία
τε δαίς [sárkes arneía te daís]).
frg. 12 (Kn 470, J-L 11)

†nim mnie rozpali i wyrwie mi słowa
Etymologicum Magnum, s. 796,10‒13 (s.v. „φλήναφος”)
Stopień zepsucia tekstu utrudnia jego zrozumienie. Źródło umieszcza go

jako przykład na znaczenie słowa ‘papla, gaduła’, co sugeruje sens ogólny.
Chociaż krwawe dzieje rodu Pelopidów były kanwą wielu dramatów
antycznych (zob. 17. Tyestes, 35. Plejstenes) i nowożytnych, kazirodcza
miłość Tyestesa do córki Pelopii, której owocem miał być Ajgistos, usunęła
w cień jego wiarołomny związek z bratową Aeropą. Sztukę pod tytułem
Aeropa stworzył młodszy rywal, a zarazem przyjaciel Eurypidesa, tragik
Agaton (ok. 448‒400), po nim w IV w. Karkinos Młodszy (fl. 380‒360), dla
nas jednak obie te tragedie pozostają jedynie tytułami.
Freo, M. del, L‘„Alcesti” di Euripide e il problema della tetralogia, „Rivista di Cultura
Classica e Medioevale” 8(1986), s. 198–213.
Luppe W., Nochmals zum Handlungsort der „Kreterinnen” des Euripides, ZPE
115(1997), s. 47–49.
7. Kretenki  12 / 8. Alkmeon w Psofidzie 117
8. ALKMEON W PSOFIDZIE
ΑΛΚΜΕΩΝ Ο ΔΙΑ ΨΩΦΙΔΟΣ
agon roku 438
Katarzyna Pietruczuk
Datowanie
Dramat – jak wynika z hipotezy do Alkestis, sięgającej czasów Arysto-
fanesa z Bizancjum (ok. 257‒185/180) – wystawiony został w tetralogii
z Kretenkami, Telefosem i zachowaną sztuką Alkestis, pokazaną w miejsce
dramatu satyrowego w agonie roku 438.
Mit
Skomplikowane dzieje Alkmeona znane są dzisiaj z tradycji poeurypi-
dejskiej, zwłaszcza z przekazów zawartych w Bibliotece mitów (3,7) Apollo-
dora, Wędrówce po Helladzie (8,24) Pauzaniasza i Bibliotece (4,66) Diodora
Sycylijskiego. Zaginęły pochodzące z VI w. eposy Ἀλκμαιωνίς ([Alkmaionís];
Alkmajonida) nieznanego autora oraz Ἐπίγονοι ([Epígonoi]; Epigoni), opo-
wiadający o wyprawie synów Siedmiu przeciw Tebom.
Alkmeon był starszym synem wróżbity Amfiaraosa. Syn Edypa, Poli-
nejkes, zbierający wojska na wyprawę przeciw bratu Eteoklesowi, przekupił
żonę Amfiaraosa, Eryfilę, żeby namówiła męża do udziału w wyprawie, da-
jąc jej naszyjnik Harmonii (ciążyła na nim klątwa). Amfiaraos, który wie-
dział, że zginie w wyprawie, zobowiązał synów (Alkmeona i Amfilocha)
do zemsty: mieli zabić matkę i zorganizować drugą wyprawę na Teby, tym
razem pomyślną. Po dziesięciu latach od klęski – powiada Apollodor – sy-
nowie Siedmiu wyruszyli na drugą wyprawę, zwaną wyprawą Epigonów.
Przepowiednia głosiła, że zakończy się ona zwycięstwem tylko pod do-
wództwem Alkmeona. Ten się wzbraniał, w końcu jednak uległ namowom
Eryfili, przekupionej ponownie, tym razem peplosem Harmonii, przez syna
Polinejkesa, Tersandra. Po zdobyciu Teb Alkmeon zabił Eryfilę. Ścigany
przez Erynie matki i ogarnięty szaleństwem dotarł do Psofidy, gdzie tamtej-
szy król Fegeus oczyścił go ze zmazy i dał mu za żonę własną córkę, Arsinoe
(lub według Pauzaniasza ‒ Alfesiboję), której Alkmeon podarował naszyjnik
i suknię. Kiedy kraj nawiedziła klęska nieurodzaju, posłuszny wyroczni opu-
ścił Psofidę i po długiej tułaczce trafił do Tesprotydy, do źródeł Acheloosu.
Bóg rzeki oczyścił go ponownie i Alkmeon poślubił z kolei jego córkę, Kal-
liroe. Ta jednak zgodziła się na związek z Alkmeonem tylko pod warunkiem
otrzymania naszyjnika i peplosu Harmonii. Alkmeon powrócił zatem do
Psofidy, oszukał Fegeusa, wmawiając mu, że zostanie ostatecznie uzdrowio-
ny dopiero, gdy podaruje peplos i naszyjnik Apollonowi w Delfach, i tak
odzyskał cenne dary. Jednak Fegeus dowiedział się prawdy od sługi i wysłał
w pogoń synów, którzy uśmiercili Alkmeona, a kiedy siostra oskarżyła ich
o tę zbrodnię, bracia zamknęli ją w skrzyni i oddali jako niewolnicę Aga-

penorowi, królowi Tegei, fałszywie oskarżając o mężobójstwo. Wówczas
Kalliroe uzyskała od Dzeusa, że jej synowie, Akarnan i Amfoteros, dorośli
w cudowny sposób i pomścili ojca, zabijając synów Fegeusa, samego króla
i jego żonę. Naszyjnik i szatę Harmonii poświęcili delfickiemu bogu. Wedle
Pauzaniasza ciągle cierpiący na ataki szaleństwa Alkmeon opuścił Psofidę,
posłuszny wyroczni Apollona, która nakazała mu poszukać ziemi, jaka po-
wstała już po dopuszczeniu się przez niego matkobójstwa. Znalazł ją u ujścia
Acheloosu (rzeka naniosła osady). Został podstępnie zabity, gdy powrócił do
Psofidy po naszyjnik i szatę, które chciał poświęcić Apollonowi.
Szczupłość fragmentów nie pozwala na wysuwanie przypuszczeń co do
przebiegu akcji. Niektórzy uważają, że osią dramatu było uzdrowienie Alk-
meona i jego małżeństwo z Alfesiboją. Niejasne jest, czy chodzi o pierwszy
czy o drugi pobyt Alkmeona w Psofidzie, do czego skłania się większość
badaczy (Schadewaldt). Treść dramatu stanowiłyby wówczas kłamstwa
Alkmeona dla odzyskania cennych darów, odkrycie jego oszustwa, reakcja
Fegeusa i rozpacz oraz zemsta Alfesiboi, a w końcu jej ukaranie przez braci.
W próbach rekonstrukcji wykorzystuje się szczątki rzymskich dramatów
Akcjusza Alkmeon (Alcimeo; frg. I‒VIII [w. 58‒70], s. 165‒167) i Alfesiboja
(Alphesiboea; frg. I‒IX [w. 71‒81], s. 167‒169).
Miejsce akcji: przed pałacem Fegeusa w Psofidzie

Osoby:
pewne
Alkmeon ‒ syn Amfiaraosa
Fegeus ‒ król Psofidy
Alfesiboja ‒ córka Fegeusa, żona Alkmeona
synowie Fegeusa
prawdopodobne
Sługa
Chór: młode kobiety
frg. 1 (Kn 65, J-L 1)

[Chór]
Przybywam wprost z pałacu
Prawdopodobnie słowa Chóru dziewcząt z parodosu. Wypowiedź (w me-

trach lirycznych) sugeruje, że Chór nie wchodził, jak zazwyczaj, jednym
z parodosów, lecz wychodził z drzwi pałacu.
frg. 2 (Kn 66, J-L 2)

Czy nie wiecie, o dziewczęta, co się dzieje w mieście?
(przekład J. Ławińska-Tyszkowska [ze zmianą])
Arystofanes: Rycerze 1302
Scholia do Arystofanesa: ad loc.
8. Alkmeon w Psofidzie  1–6 119
Badacze zwracają uwagę na niezwyczajne użycie tetrametru trocheicznego

w pytaniu skierowanym do Chóru. Niewykluczone, że wiersz został celowo
zmieniony przez komediopisarza.
frg. *3 (Kn 304a = Bellerofont, J-L *3)

[Alkmeon]
Matkę zabiłem. Wystarczą te słowa.
[Fegeus?]
Czy dobrowolnie, czy też po niewoli?
Arystoteles: Etyka nikomachejska 5,11 (1136a 10)
Jeśli powyższy niejasny fragment (Arystoteles pisze, że Eurypides „mówi

na pozór dziwacznie”) istotnie pochodzi z tej sztuki (patrz jednak 14. Belle-
rofont, frg. 20), to zapewne podzielić go należy między dwóch rozmówców:
Alkmeona i prawdopodobnie Fegeusa. Arystoteles powołuje się na Eurypi-
desa, rozważając kwestię, czy można dobrowolnie doznawać krzywdy i czy
jej zadawanie jest zawsze zależne od woli sprawcy.
frg. 4 (Kn *69, J-L 4)

[Alkmeon]
Najbardziej pchały mnie zaklęcia ojca,
gdy w rydwan wsiadał, ruszając na Teby.
Anonim: Komentarze do „Etyki nikomachejskiej”
Arystotelesa 3,1 (1110a 28) (CAG, vol. XX, s. 142,24)
Alkmeon opowiada o okolicznościach zabójstwa matki.
frg. 5 (Kn 71, J-L 5)

Krew matki zmył
Michał Italik: Listy 35 (s. 216,14)
frg. *6 (Kn *70, J-L 6)

[Alkmeon]
On tak Edypa zgubił, jak mnie Edyp,
naszyjnik złoty wnosząc w mury Argos.
Scholia starsze do pieśni Pindara: Ody nemejskie 4,32
Aluzja do naszyjnika Harmonii, który (dzieło Hefajstosa lub wspólne dzieło

Hefajstosa i Ateny) wraz z suknią w podarunku ślubnym otrzymali Kadmos
i jego małżonka. Mitografowie twierdzą, że Hefajstos (i Atena) obciążył dary
klątwą z nienawiści do Harmonii jako córki jego wiarołomnej żony Afrodyty
i Aresa. Wypowiedź ma postać zagadki, podobnej do tych, jakie zawierają
epigramaty z 14. księgi Antologii palatyńskiej.
frg. 7 (Kn 72, J-L 7)

Alkmeon
I ty, o starcze, [
] dziecię swe oddając,
teściem mi będziesz, ojcem i wybawcą.
Focjusz: Słownik 410,6 (= Księga Suda π 963 = Eliusz Dionizjusz:
Słownik wyrazów attyckich π 34)
Słowa Alkmeona do Fegeusa.
frg. •8 (Kn 79 [Alkmeon w Psofidzie lub Alkmeon w Koryncie], J-L 8)

Śmiertelnym niesie klęski, co nad miarę;
ozdoby bogów ludziom nie przystoją.
Stobajos: Antologia 3,22,8 (O pysze)
Z Alkmajona (Ἀλκμαίων [Alkmaíon]) Sofoklesa zachował się jeden werset,
w którym mowa o szaleństwie bohatera. Zapewne fabuła zbliżona była do
treści Eurypidesowego Alkmeona w Psofidzie. Z jego Epigonów, prawdopo-
dobnie tożsamych z Eryfilą (Ἐριφύλη), pozostało ledwie 19 wersów, żaden
z dramatu satyrowego (?) Amfiaraos. Alkmeony wystawiali tragediopisarze:
Achajos i Agaton (V w.), Timoteos, Astydamas Młodszy, Teodektes i Euare-
tos (IV w.) oraz Nikomachos (III w.), nic jednak nie wiadomo o ich treści.
Szaleństwo Alkmeona pojawiało się także na scenie komediowej, wspomi-
nane m.in. w Poezji (Ποίησις [Poíesis]) Antyfanesa (IV w.) i w Kobietach na
święcie Dionizosa (Διονυσιάζουσαι [Dionysiádzusai]) Timoklesa (IV w.). Być
może tragedia Alcmaeo Enniusza była adaptacją Eurypidesowego Alkmeona
w Psofidzie.
W dobie nowożytnej opracowywano na scenę głównie tragiczny wątek
zdrady Eryfili oraz matkobójstwa i szaleństwa Alkmeona. Powstało kilka-
naście oper i tragedii zatytułowanych w zależności od tego, kto był główną
postacią, imieniem bohaterki lub bohatera.
Schadewaldt W., Zu einem Florentiner Papyrusbruchstück aus dem „Alkmeon in Pso-
phis” des Euripides, „Hermes” 80(1952), s. 46–66.
8. Alkmeon w Psofidzie  7–8 / 9. Telefos 121
9. TELEFOS
ΤΗΛΕΦΟΣ
agon roku 438
Kaja Dybowska
Datowanie
Z informacji zawartej w hipotezie do Alkestis wiadomo, że Telefos sta-
nowił część wystawionej na Wielkich Dionizjach tetralogii, do której oprócz
zachowanej Alkestis (pokazanej na miejscu dramatu satyrowego) należały
również tragedie Kretenki oraz Alkmeon w Psofidzie. Eurypides otrzymał
wówczas drugą nagrodę, po Sofoklesie.
Mit
Podstawowym źródłem wiedzy na temat losów Telefosa, poza fragmen-
tami Eurypidesowych tragedii Auga i Telefos, są przypisywane Stasinosowi
Opowieści cypryjskie, z których zachowały się fragmenty, oraz streszczenie
autorstwa Proklosa. Ostatnie badania nad papirusami z Oksyrynchos po-
zwoliły ustalić, że także Archiloch stworzył dzieło w dystychu elegijnym,
opisujące m.in. walki Achajów z Telefosem, królem Myzji. Dzieło to wraz
ze wspomnianymi Opowieściami cypryjskimi stanowiłoby jedno z najwcze-
śniejszych poświadczeń istnienia mitu o Telefosie. Ani Telefos, ani jego syn
Eurypylos nie pojawiają się w Iliadzie, choć Myzyjczycy wymieniani są jako
sprzymierzeńcy Trojan (np. Iliada 2,858; 10,430). Najstarszym tekstem,
w jakim spotkać można imię Telefosa, pozostaje fragment Katalogu kobiet
Hezjoda (P.Oxy. 11.1359, frg. 1) – Telefos jest tu przybranym synem Teu-
trasa, króla Myzji; pomógł władcy odeprzeć najazd Achajów. Telefos jako
przeciwnik Achillesa występuje ponadto m.in. u Pindara (Ody olimpijskie
9,70–72). Kwintus ze Smyrny (Kontynuacje Homera 4,179) wspomina, jak
Achilles rani Telefosa.
Treść mitu na podstawie późniejszych przekazów, m.in. Apollodora
(Biblioteka mitów 2,7,4 i 8), Hygina (Opowieści 99 i 101) oraz Pauzania-
sza (Wędrówka po Helladzie 1,4,6), można zrekonstruować w następujący
sposób.
Matkę Telefosa, Augę, uwiedzioną przez Heraklesa, z rodzinnej Tegei
wygnał jej ojciec Aleos. Dotarła do Myzji i tam została żoną króla Teu-
trasa, który adoptował Telefosa (różne wersje podają, że Telefos przybył
razem z matką lub dopiero tam ją odnalazł, porzucony wcześniej na górze
Partenion – ten właśnie wariant przywołuje Eurypides). Telefos dowodzi
wojskiem myzyjskim przeciw Achajom podczas ich pierwszej wyprawy
na Troję. Zostaje raniony przez Achillesa, ale rana nie goi się, a wyrocz-
nia nakazuje mu udać się do Argos, gdzie ma być uleczony „dzięki temu,
co spowodowało ranę” (początkowo Telefos myśli, że chodzi po prostu
o osobę Achillesa). Wyrocznia zapowiada ponadto, że tylko sam Telefos

może doprowadzić achajskie wojska pod Troję. W Argos, przebrany za
żebraka, żeby nie rozpoznano w nim wroga (a być może także, by zapewnić
sobie gościnne przyjęcie), wkracza do domu Agamemnona i Klitajmestry,
po czym za jej radą porywa Orestesa (ten epizod miał pojawić się także
w sztuce Ajschylosa) i usiłuje wymusić uleczenie rany. Ponieważ i Helle-
nowie otrzymali wyrocznię, z której wynikało, że Telefos ma stać się ich
przewodnikiem do Troi, przekonują Achillesa, by ten pomógł mu wyzdro-
wieć, a Odys tłumaczy Achillesowi, jak powinno się to odbyć (pomocne
miały być opiłki z grota Achillesowej włóczni). Dowódcy greccy uznają,
że Telefos jest „rodowitym Grekiem”, więc mogą wziąć go za przewodni-
ka. Wedle Hygina (99‒100), który nie wspomina o żebraczym przebraniu
Telefosa, odmawia on początkowo pomocy w wyprawie, tłumacząc, że
nie chce popełnić zdrady w stosunku do swojego teścia Priama (drugą
żoną Telefosa była wówczas córka Priama Astyocha, matka Eurypylosa).
Ostatecznie jednak godzi się poprowadzić wyprawę, zastrzegając, że po
dotarciu na miejsce wróci do Myzji. Tego elementu brak u Eurypidesa:
Telefos zgadza się poprowadzić Achajów, jeszcze zanim Achilles dotarł
do Argos ze Skiros.
Telefos jest statystycznie najczęściej parodiowaną przez Arystofane-
sa tragedią Eurypidesa (Acharnejczycy 383nn.; Rycerze 852nn.; Chmury
921–924; Żaby 840nn., 1006nn.; Tesmoforie 689nn.). Parodie te są często
jedynym źródłem fragmentów i przesłanką do rekonstrukcji kluczowych
scen (np. scena porwania bukłaka przez Mnesilochosa na Tesmoforiach
„powtarza” scenę porwania Orestesa przez Telefosa). Stan papirusu (P.Oxy.
27.2460) nie pozwala jednoznacznie określić kolejności fragmentów, po-
nieważ papirus został wtórnie posklejany i kolejność obecnego zapisu nie
oznacza faktycznej ciągłości tekstu.
Nie wiadomo, czy dyskusja Agamemnona i Menelaosa o celowości
kolejnej wyprawy na Troję następowała na początku sztuki, czy też po
wypowiedziach Telefosa, a może nawet po jego rozpoznaniu. Nowożytni
komentatorzy Acharnejczyków Arystofanesa sugerują, że mowa obrończa
Dikajopolisa (496‒556, zwłaszcza 555‒556) wzorowana była na długiej
mowie Telefosa, która wywołała wrogie (?) reakcje wodzów achajskich.
Jedynie parodia Arystofanesa oraz malowidła na wazach poświadczają scenę
porwania małego Orestesa.
Miejsce akcji: Argos, być może przed pałacem Agamemnona

Osoby:
pewne
Telefos ‒ przybrany syn króla Myzyjczyków
Agamemnon ‒ naczelny wódz Achajów, brat Menelaosa, małżonek Kli-
tajmestry
Menelaos ‒ brat Agamemnona, mąż Heleny
Odyseusz ‒ jeden z wodzów achajskich
Achilles ‒ najdzielniejszy z Achajów
9. Telefos  1,1–14 123
prawdopodobne
Klitajmestra ‒ żona Agamemnona
Posłaniec
Chór: argiwscy starcy (?), achajscy wodzowie (Webster)
Hipoteza
] [ [cząstki wyrazów]
[155] ] [ [cząstki wyrazów]
wys]łać na [
] zgodnie z wyrocznią [
5 wysł]ał; dowiedziawszy się zaś [
[160] mi]anować trzeba wodzem [
]..[. . . .] i poza [
P.Oxy. 27.2455, frg. 12,154‒162
Stan zachowania papirusu z tekstem hipotezy nie pozwala na odczytanie

dłuższych partii tekstu, a jedynie kilku słów. Na tej podstawie sugeruje się,
że mowa o wyroczni, na mocy której ktoś (Telefos?) zostaje mianowany
przewodnikiem [Achajów]. Wcześniej fragment ten traktowano jako część
hipotezy Temenosa lub Temenidów.
frg. 1 (Kn 696, J-L 1)

Telefos
Ojczysta ziemio, coś w Pelopsa władzy, witaj,
i ty wśród stromych skał Arkadii igrający
witaj mi, Panie – stąd mój ród z dumą wywodzę:
tu Auga, córa Aleosa, mnie zrodziła
5 tyryntyjskiemu Heraklowi potajemnie.
Poznaję wierchy Partenionu – tam w połogu
pomogła matce Ejlejtyja, świat ujrzałem14
i wiele wycierpiałem, ale dość już o tym.
Przybyłem na równinę Myzji, tu, gdzie matkę
10 znalazłszy, teraz mieszkam, władzę zaś mi oddał
Myzyjczyk Teutras, a imieniem Telefosa
wołają na mnie tam mieszkańcy ziem myzyjskich,
czyli „z dala żyjącym”,15 bom się tam osiedlił.
Ja, Hellen, prowadziłem barbarzyńców † †,
14
tam… / świat ujrzałem (ἔνθα… / … γίγνομαι δ’ ἐγώ [éntha… / … gígnomai d’ egó])
‒ wedle odmiennej mitycznej wersji Auga miała urodzić Telefosa w świątyni Ateny
w Tegei.
15
Eurypides korzysta z okazji do wprowadzenia ulubionej gry słownej: Telefos
– ‘żyjący daleko’ (τελοῦ [telú] – ‘daleko’).
15 w orężnej sile nim wojsko achajskie

skręciło w stronę Myzji i po niej błądziło.
P.Mediol. 15
w. 1–7 ‒ Dionizjusz z Halikarnassu: O zestawianiu wyrazów 26,218n.
w. 13 ‒ Scholia do Arystofanesa: Chmury 138b
Prolog wypowiadany przez Telefosa. Zawiera opis dotychczasowych losów

bohatera, w tym krótką wzmiankę o matce Audze, która stanie się bohaterką
późniejszej tragedii (patrz 45. Auga). Zbudowany jest w sposób typowy dla
prologów ekspozycyjnych Eurypidesa: przedstawienie miejsca, narodziny
i rodzice, ostatnie wydarzenia. Prawdopodobnie pod koniec wypowiedzi
Telefos opowiadał o ranie, którą zadał mu Achilles. Część badaczy (m.in.
Webster), chcąc uzasadnić pojawienie się bohatera w łachmanach, sugeru-
je, że Telefos przed wygłoszeniem powyższej kwestii zjawiał się najpierw
u bram pałacu Agamemnona i Klitajmestry, po czym zatrudniał się jako
odźwierny (wspomina o tym np. Jan Tzetzes, Komentarze do Arystofanesa.
„Chmury” 920). Niektórzy odnoszą do tej sytuacji frg. 19.
frg. 2 (Kn 697, J-L 2)

[Telefos]
Ubogie szat na własne ciało wziąwszy strzępy,
pomocne … losu
Pseudo-Diogenes z Synopy: Listy 34,1n. (s. 248)
Prawdopodobnie kontynuacja prologu. Jako wróg Greków Telefos przyby-

wa do Argos w przebraniu żebraka, chcąc podstępem skłonić Achillesa do
uleczenia zadanej mu przed laty rany. Pomysł ten przywołuje na myśl powrót
Odysa do domu w żebraczym odzieniu (Odyseja 17,200‒203nn.). Wydaje
się, że Telefos już w prologu pojawia się jako żebrak i tym większe wraże-
nie musiał wywrzeć na widzach „królewski” monolog bohatera odzianego
w łachmany. Że sztuka ta zapisała się wyraźnie w pamięci Ateńczyków,
widać choćby po częstotliwości pojawiania się Telefosa i motywu łamiącego
konwencję, tj. „króla w łachmanach”, w twórczości Arystofanesa. Komedio-
pisarz wyśmiewa Telefosa jako jedną z wielu „nieprzystojnie” ułomnych Eu-
rypidejskich postaci (Acharnejczycy 414–434), umieszczając go pomiędzy
oślepionym Fojniksem, kalekim Filoktetem, obalonym królem Ojneusem,
wyrzutkiem Bellerofontem, nieszczęsnym Tyestesem oraz porwaną Ino.
Badacze (Collard–Cropp–Lee) sugerują, że w istocie Arystofanes nie tyle
drwi z samej postaci Telefosa, ile z niezwykłości jego postawy i przebiegu
wypadków w tej tragedii.
frg. 3 (Kn 698, J-L 3)

[Telefos]
Muszę wyglądać na żebraka [dzisiaj właśnie,]
być tym, kim jestem, a przy tym nie do poznania.
(przekład na podstawie tłumaczenia J. Ławińskiej-Tyszkowskiej)
Scholia do Arystofanesa: Acharnejczycy 440–441
9. Telefos  1,15–16 – 7 125
Prawdopodobnie dalszy ciąg prologu. W scenie Acharnejczyków, w której

pojawia się powyższy fragment, Dikajopolis wybiera sobie z garderoby Eu-
rypidesa najbardziej przekonujące przebranie, mające wzbudzić litość ludu,
za chwilę bowiem wysłucha on jego przemowy.
frg. 4 (Kn 699, J-L 30)

[Telefos]
O pani czynów wielkich i zamysłów!
Arystofanes: Lizystrata 706
Być może Telefos zwraca się do Klitajmestry, do której rady zastosował się
w dalszym przebiegu akcji (porywając Orestesa?), zatem urywek pochodził-
by z końcowej (dialogowej) części prologu, gdy Telefos spotyka się z Klitaj-
mestrą i przekonuje ją do udzielenia mu pomocy (Webster). Niewykluczona
jest też apostrofa do bogini (Ateny?). W komedii Arystofanesa w ten sposób
Chór zwraca się do Lizystraty zatroskanej tym, że kobiety nie mogą już
dłużej dotrzymać wspólnej umowy – scena ta jest uważana za paratragiczną.
frg. 5 (Kn 701, J-L 5)

Konieczne, by się trudził, komu ma się powieść.
Stobajos: Antologia 3,29,10 (O pracowitości i studiowaniu, i o tym,
że nie przynosi korzyści lenistwo)
tamże: 3,29,25a (toż)
Gnomiczny charakter tego wersu nie ułatwia lokalizacji; może być to ury-
wek dialogu Telefosa i Klitajmestry w drugiej części prologu, jeszcze przed
parodosem Chóru (Webster), kiedy jedna strona stara się nakłonić drugą
do działania.
frg. 6 (Kn 702, J-L 6)

Odwagi, choćby bóg na barki ciężar zrzucał!
Stobajos: Antologia 4,10,10 (Pochwała odwagi)
Można się tylko domyślać, kto kogo przekonuje tą wypowiedzią; większość

badaczy uważa, że słowa te padają podczas dialogu Telefosa z Klitajmestrą,
ale inni twierdzą, że jest to zachęta Telefosa skierowana do samego siebie.
frg. 7 (Kn 700, J-L 28)

[Telefos]
Fojbie, licki Apollo, cóż ze mną uczynisz?
Scholia do Arystofanesa: Rycerze 1240
Niektórzy badacze umieszczają tę wypowiedź na początku sztuki, inni –

jako wprost skierowaną do Apollona w świątyni podczas porwania Oreste-
sa. Być może jest to kwestia wypowiedziana tuż przed sceną rozpoznania
i wyraża obawę Telefosa, że Apollon wydaje go na łaskę Greków. W komedii

Arystofanesa zdanie to wypowiada Paflagon, kiedy pojmuje, że to właśnie
Kiełbaśnik będzie jego pogromcą wspomnianym w wyroczni.
frg. 8 (Kn 703, J-L 10)

[Telefos]
Nie miejcie za złe mi, o świetni Hellenowie,
że ‒ biedny ‒ pośród znacznych mówić się porwałem.
w. 1 ‒ Aleksis, frg. 63,7 (= Atenajos: Uczta mędrców 15,44 [691e])
w. 1 ‒ Enniusz: Telefos, frg. CXLII
Prawdopodobnie kwestia z epejsodionu I: Telefos przemawia do żołnierzy

bądź wodzów achajskich, tworzących Chór (Webster). W Acharnejczykach
jest to fragment przemowy Dikajopolisa do Chóru.
frg. 9 (Kn 704, J-L 13)

Myzyjczykiem Telefosem
Olimpiodor Młodszy: Komentarze do „Gorgiasza” Platona 45,4
Olimpiodor w komentarzu do fragmentu Platońskiego Gorgiasza (521b) –

„Jeśli ci Myzyjczykiem wygodniej go nazwać, Sokratesie” – sugeruje, że
mamy tu do czynienia z powiedzeniem (‘nazwij go jakkolwiek’) opierają-
cym się, zdaniem badaczy, na grze słów związanej z określeniem „Myzyj-
czyk”, która być może odwołuje się do pogardliwej konotacji tego słowa
(por. sformułowanie Platona, Teajtet 209b: „Myzyjczyk, ten najlichszy”) lub
do dwóch podobnych słów różniących się akcentem bądź długością głoski
ypsilon (por. μύσος – ‘obrzydliwość, zmaza’ oraz Μυσός – ‘Myzyjczyk’).
W każdym razie wyraźne jest podwójne rozumienie tego słowa jako określe-
nia ‘mieszkańca Myzji’ i ‘osobnika nikczemnego pochodzenia’. Olimpiodor
próbuje podać kontekst tej wypowiedzi w tragedii Eurypidesa: ktoś pyta
o Telefosa i wypowiada powyższą kwestię – albo dlatego, że sam jest My-
zyjczykiem, albo że co prawda nie pochodzi z Myzji, ale zna Telefosa (jest
nim?). Gdyby słowa te mówił sam Telefos (który w rzeczywistości nie jest
Myzyjczykiem), ironia mogłaby polegać na tym, że żebrak sugeruje, iż nie
ma z nim nic wspólnego (uważa Telefosa za Myzyjczyka). Jeśli o Telefosa
pyta np. Odyseusz, wypowiedź nabiera sensu metaforycznego.
frg. 10 (Kn 705, J-L 11)

[Telefos?]
Dowodząc flotą, ledwie na ląd zszedłszy w Myzji,
został‹em› zaraz ciężko ranny z wrogiej ręki.
Arystoteles: Retoryka 3,2 (1405a 29; O metaforach)
Przypisanie tej kwestii Telefosowi zależy od przyjęcia lub odrzucenia po-

prawki Naucka (ἐτραυματίσθη‹ν› [etraumatísthen] ‒ ‘został‹em› ciężko ranny’).
9. Telefos  7–13 127
Welcker jako pierwszy zauważył tu możliwy „trik” dramatyczny Eurypidesa:

Telefos opowiada nieprawdziwą historię, która ma w sposób prawdopodobny
wyjaśnić pochodzenie jego rany Klitajmestrze lub też dowódcom achajskim.
Taka postawa coraz bardziej upodabniałaby go do przebiegłego Odysa. Nie-
którzy badacze uznają tę wypowiedź za część prologu (opowieść o losach
Telefosa).
frg. 11 (Kn 705a, J-L 12)

Rabusiów gnając, jak i przymuszając włócznią.
Kontynuacja wypowiedzi z poprzedniego fragmentu albo rzeczywista opo-

wieść o ataku Achajów na Myzję i kontrataku Telefosa. Jeśli poprzedni frag-
ment należał do prologu, ten również. Przedstawia wówczas Telefosa jako
obrońcę swojej ziemi, a nie najeźdźcę.
frg. 12 (Kn 706, J-L 15)

[Telefos]
Agamemnonie, nawet gdyby topór w rękach
dzierżył ktoś i zamierzał się na moją głowę,
nie uciszyłby mnie, bo słuszną mam odpowiedź.
Stobajos: Antologia 3,13,3 (O swobodzie wypowiedzi)
Być może Telefos przechodzi do obrony postawy Myzyjczyków walczących

z Grekami. Webster jednak sytuuje ten fragment na początku przemowy
Telefosa (jako żebraka-odźwiernego) do wodzów achajskich w obronie praw
Trojan. Widać pewne podobieństwo z wypowiedzią Dikajopolisa w Achar-
nejczykach (317–318):
Jeśli prawdy wam nie powiem i nie uzna słów mych lud,
gotów jestem mówić, mając głowę na katowskim pniu.
frg. 13 (Kn 707, J-L 14)

[Telefos]
Niech mi się wiedzie; wiem, co Telefowi życzę!
Scholia do Arystofanesa: Acharnejczycy 446
Atenajos: Uczta mędrców 5,2 (186c)
Zapewne dwuznaczna wypowiedź Telefosa: rozmówcy żebraka jeszcze nie

wiedzą, że Telefos jest wśród nich, więc odbierają „życzenie” dla Telefosa
jako groźbę, podczas gdy on sam (idziemy tu za lekcją w scholiach: ἔχοιμι
[échoimi], interpretowaną jako: ἔχω μοι [écho moi]) życzy sobie oczywiście
jak najlepiej. Żart Arystofanesowy jest odwrotnością komentarza wypo-
wiedzianego przez tragicznego Telefosa: w Acharnejczykach Dikajopolis,
pożyczywszy od Eurypidesa łachmany króla Telefosa, życzy szczęścia
sobie, również z tego powodu, że ma świetny kostium (czyli że „Telefos”

spełni dobrze swoje zadanie).
frg. 14
(w. 1 ‒ Kn 708, J-L 16; w. 2 ‒ Kn 708a, J-L 17;
w. 4 ‒ Kn 709, J-L 18; w. 5‒6 ‒ Kn 710, J-L 19)
[540] [Telefos] Ktoś powie: „Nie trzeba było”. A co trzeba, mówcie!
Gdyby Spartanin wypłynął łódeczką,
zarekwirował szczeniaka z Serifos,
siedzielibyście w domu? Ależ skądże!
5 Toż zaraz byście spuścili na wodę
[545] trzysta okrętów. […]
[…]
[555] Czyż Telefosa,
nie uważamy?
(przekład J. Ławińska-Tyszkowska z modyfikacjami dostosowującymi)
W scenie tej (epejsodion I?) udział biorą zapewne Telefos, Agamemnon

(i Menelaos?), może też Odyseusz. Niektórzy badacze wydzielają ostat-
nią część jako osobną wypowiedź, będącą reakcją na słowa Odysa (?).
W komedii Arystofanesa jest to fragment skargi Dikajopolisa skierowanej
do publiczności: bohater usprawiedliwia w niej reakcję Sparty na dekrety
antymegarejskie Aten z 431 r. Krytyka prowojennej postawy Ateńczyków
poprzez nawiązania do Eurypidesa może sugerować, że i tragik w podob-
nych słowach (padających z ust Telefosa) krytykował dalsze przygotowania
wojenne Achajów (Collard–Cropp–Lee). Prawdopodobne wtręty Arysto-
fanesa sygnalizuje kursywa.
frg. 15 (Kn 711, J-L 20)

I za co gniew na Eurypida?
Wszak krzywda nasza nie większa od winy.
Arystofanes: Tesmoforie 517–519
Być może słowa należą do wypowiedzi Telefosa rozpoczynającej się od frg. 8.
frg. 16 (w. 2 ‒ Kn 712, J-L 23; w. 3 ‒ Kn **712a, J-L 22)

Lamachu, człowiek ten właśnie przed chwilą
znieważał tutaj całe nasze miasto!
Ty, żebrak, śmiałeś gadać takie rzeczy?

Arystofanes: Acharnejczycy 576–577
9. Telefos  13–19 129
Być może jest to epejsodion I. Prawdopodobnie raczej słowa koryfeusza

lub Agamemnona na temat Telefosa niż kwestia Odysa dyskredytującego
Telefosa. Druga część przywodzi na myśl reakcje zalotników na wypo-
wiedzi przebranego Odysa (Odyseja 20,446‒449). Dwa pierwsze wersy
u Arystofanesa wygłasza Chór, wers trzeci – Lamachos. Dikajopolis zda-
niem Lamachosa nie miał prawa jako żebrak zabierać głosu w ważnych
kwestiach.
frg. 17 (Kn 713, J-L 9)

O miasto Argos, wysłuchaj tych słów!
Arystofanes: Rycerze 813
tenże: Plutos 601
Scholia wers ten przypisywały Medei (168) lub Fenicjankom (611–613); ze

względów metrycznych (anapesty) bywa też łączony z frg. 22 i 23; mógł-
by być wtedy komentarzem oburzonego Agamemnona do wcześniejszej
wypowiedzi Telefosa. W komedii Arystofanesa jest to fragment wypo-
wiedzi Kiełbaśnika w reakcji na argumenty Paflagona w agonie dwóch
demagogów.
frg. 18 (Kn 715, J-L 21)

Nie jeden Odyseusz umie być przebiegły:
potrzeba uczy ‒ nawet tępy będzie zmyślnym.
w. 1 ‒ Plutarch: Żywoty równoległe. Lizander 20,5
Kwestia pochodzi zapewne z agonu między Odysem a Telefosem, z epej-

sodionu II. Wypowiedź dotyczy Telefosa (a więc jeszcze nie został zdema-
skowany) i pada prawdopodobnie z ust koryfeusza po wypowiedzi samego
Telefosa.
frg. 19 (Kn 714, J-L 4)

[Telefos]
I co mi po bogactwie †w czas choroby?
Ja wszak niewiele chciałbym mieć, raczej dzień za dniem
bez cierpień pędzić, niż w dostatku i chorować.
Sekstus Empiryk: Przeciw uczonym 11 = Przeciw etykom 56 (vol. II, s. 388,21)
w. 2‒3 ‒ Stobajos: Antologia 4,31,64 (Nagana bogactwa)
w. 2‒3 ‒ tamże: 4,33,11 (Porównanie biedy i bogactwa)
Słowa często przypisywane samemu Telefosowi (w prologu), żalące-

mu się na jątrzącą się ciągle ranę. Jeśli to późniejsza kwestia Telefosa,
wypowiadał ją zapewne już po rozpoznaniu (słowa o bogactwie). Inni
przypisują tę wypowiedź Klitajmestrze. Niektórzy badacze, włączając
ten fragment do początkowych scen tragedii, sugerują dosłowny kontekst
wypowiedzi: Telefos zgodził się pracować jako odźwierny pałacowy za
nędzne grosze.
frg. 20 (Kn 717, J-L 35)

Co, nieszczęśniku, jesteś skłonny mu uwierzyć?
Scholia do Arystofanesa: Acharnejczycy 453n.
Wrogi komentarz dotyczący Telefosa, przy czym możliwe są rozmaite kon-

teksty. Kwestię tę, która w komedii Arystofanesa brzmi dosłownie: „Po
cóż, nieszczęsny, tobie ta plecionka?” (przekład J. Ławińska-Tyszkowska),
wypowiada Eurypides w trakcie wyposażania Dikajopolisa w elementy że-
braczego przebrania.
frg. 21 (Kn 721, J-L 27)
Nikczemnym ten, kto ciebie na rzecznika bierze.
Ammonios Gramatyk: O pokrewieństwie i różnicach wyrazów 411 (s. 106,13)
Wypowiedź dotyczy zapewne „cudzoziemca” Telefosa, którego ma pod

swoją opieką jako „rzecznik” (πρόξενος [próksenos]) Agamemnon lub Klitaj-
mestra; badacze przypisują te słowa Odyseuszowi bądź Achillesowi. Ostrze-
żenie, że przybysz nadużywa prawa do opieki, może padać, gdy wodzowie
achajscy zaczynają podejrzewać, że mają do czynienia ze szpiegiem trojań-
skim, tj. podczas rozpoznania lub gdy Telefos bierze zakładnika.
frg. 22 (Kn 722, J-L 7)

[Agamemnon]
A ty idź sobie stąd, gdzie zechcesz; ja nie umrę
przez tę twoją Helenę
Scholia do Arystofanesa: Chmury 891
Część sporu Agamemnona z Menelaosem w epejsodionie I (Webster), do-

tyczącego sensowności ponowienia wyprawy trojańskiej. Stosunek Aga-
memnona do motywu tej wyprawy przypomina postawę Achillesa w Iliadzie
(9,337–339). Ten i następny fragment pisane są w anapestach, co sugeruje
emocjonalnie napiętą sytuację między rozmówcami.
frg. 23 (Kn 723, J-L 8)

[Agamemnon]
Twoja Sparta, nią władaj,
mym udziałem Mykeny!
w. 1 ‒ jako przysłowie, bez atrybucji, przytaczają m.in.:
Plutarch: O pogodzie ducha 13 (Pisma moralne 472D)
tenże: O wygnaniu 8 (Pisma moralne 602B)
Anna Komnena: Aleksjada 9,6,4
Cyceron: Listy do Attyka 4,6,2
Soranos (O chorobach ostrych i przewlekłych) u Celiusza Aureliana:
Choroby przewlekłe 4,9,131 (s. 848,20)
Scholia starsze do Teokryta 5,61b (= Synezjos, Listy 101,28 [s. 256]
= Księga Suda κ 2141
= Diogenianos: Zbiór wyrazów wszelkich w kolejności alfabetycznej 8,46 [t. I, s. 314]
= Grzegorz Cypryjczyk: Przysłowia 2,76 [t. I, s. 365])
oraz kilka innych przytoczeń u autorów bizantyńskich
9. Telefos  20–25,11 131
Na podstawie pierwszego wersu tego fragmentu (zob. jednak Sofokles, Ajas

1152) powstało powiedzenie dotyczące kogoś, komu dostała się w udziale
gorsza część. Z upływem czasu zyskiwało wiele różnych znaczeń pod
piórem autorów greckich, rzymskich i bizantyńskich (Cyceron, Plutarch,
Michał Psellos (XI w. n.e.), Anna Komnena czy Teodor Metochita). Erazm
z Rotterdamu (Adagia 1401 = II V 1: „Spartam nactus es, hanc orna”)
tłumaczy je na podstawie analizy użycia jako: 1) przyjmowanie z god-
nością tego, co przeznaczone człowiekowi; 2) godzenie się z obowiąz-
kiem, który należy wykonać. Erazm jako pierwszy cytuje oba wersety
i podaje ich kontekst – rozmowę Menealosa i Agamemnona w sztuce
Eurypidesa.
frg. 24 (Kn 727, J-L 29)

Pluję na wraży pomiot wrogiego mi męża.
Scholia do Arystofanesa: Pokój 528
Wypowiedź ta odnosi się zapewne do zamiaru porwania Orestesa przez

Telefosa bądź podczas porwania, jeśli dochodziło do niego na scenie (co
potwierdzają zarówno parodia Arystofanesa, jak i malowidła wazowe).
Według niektórych badaczy o porwaniu opowiadał Posłaniec. W parodii
Arystofanesa dosłownie: „Pluję na wrogi męża-wroga… plecak” (przekład
J. Ławińska-Tyszkowska) ‒ wypowiedź Trygajosa w dyskusji prowadzonej
z Hermesem na temat wojny i pokoju.
frg. 25 (Kn 727a, J-L 25, 26, 31, 40)

[Chór]
]. wszystko znieść, jeśli [coś
] zatem wszyscy [
] po mieście [
].... ani nie ..[
5 zo]czywszy go [
n]am, którym zależy [
pie]rwej wszyscy [
]. miasto przeszukaj[my
co robić].? Jak się wam wydaje? W ja[ki sposób
10 ma]my to wykonać najle[piej
] przeszukać trzeba [
P.Oxy. 27.2460, frg. 1
Na podstawie analogii z Arystofanejskimi Tesmoforiami (574nn.), gdzie

Klejstenes donosi kobietom o tym, że Eurypides ma zamiar przysłać na
święto szpiega i należy mieć się na baczności, wysunięto przypuszczenie, że
we frg. 1 papirusu Chór zobowiązuje się zbadać sprawę doniesienia o „My-
zyjczyku Telefosie” czy też innym tajnym szpiegu Priama przebywającym
w mieście. Od w. 7 chórzyści zachęcają się w metrach anapestycznych do
poszukiwań szpiega (stasimon II?). Z papirusowych frg. 2‒4 ocalały tylko

cząstki słów, dlatego je tutaj pomijamy.
[20] ].[
[fragment słowa]
] powiemy ..[
nic prawdziw[ego
5 chyba, że ja na próżno [
[25] lecz co mówię? [
] jawić się .[
[3 ll. z cząstkami słów]
P.Oxy. 27.2460, frg. 5
Dalszy ciąg wypowiedzi Chóru lub ‒ według części badaczy ‒ raczej rozte-
rek samego Telefosa, niepewnego, co ma zrobić.
[30] bie]dnym będąc, niebiedn[-y(?) -ie(?)

]... wykaza[łby
w]ykazawszy; na co czek[asz
] z nim jest [
5 [cząstka słowa]
P.Oxy. 27.2460, frg. 6
Fragment wskazujący na bliskość rozpoznania Telefosa w przedostatnim (?)

epejsodionie. Frg. 7–8 zawierają tylko nikłe cząstki słów.
] [cząstki słów] [
] sprzymierzeńcó[w
] .... [cząstki słów] [
] Telefo[s
5 [85] ] nas, o [
zro]dzony jeśli ktoś [
po]prowadzi żebr[ak
P.Oxy. 27.2460, frg. 12
Prawdopodobnie protest wodzów greckich, którzy nie chcą, żeby poprowa-

dził ich nieznanego pochodzenia żebrak.
].[
. [ ] .[
] który ani [?]..[
[45] Niech bę]dzie. Co ci pożyte[lub wróż
5 k]ulawego gwałtowną [
9. Telefos  25,20–102 133
c]zy cię zranił .[

czy] ktoś okaże się tego [
]..[...] rzu[cający
[50] ] mówi, że ul[eczy
P.Oxy. 27.2460, frg. 9
....[..].[.]..[ ] [
cóż więc cię powstrzymuj[e
aby nie zdradzić [
t]o nie ktoś z wrogów [
5 [55] n]ie wiem; lękam s[ię
płacząc, będziesz się tułać [
i] dostojny ..[
....[..] .. .[
lecz co przemilcz[a
10 [60] słabszy więc [
Agamemnon[ie
szkodzić wspólnocie [
n]ie znasz Odys[
al]e w czasie ..[
15 [65] ..]. głowa ... [
] usłyszeć pora [
..] dzikiego męża [
]... macie świet[
]. .[..] [
20 [70] ]...[
]..[
P.Oxy. 27.2460, frg. 10
Początki trymetrów jambicznych dialogu (stychomytia) pomiędzy Telefo-

sem a Agamemnonem: Telefos nie chce się dać przekonać do przewodzenia
wyprawie Greków, żeby nie zdradzić Priama, z którym łączą go związki
rodzinne. Papirusowe frg. 11 oraz 14–24 zawierają tylko szczątki słów, które
gdzieniegdzie udało się zrekonstruować.
czyż ni[e
[95] sztuką za[ś
j]ednak .[
ni]e ocenię [
5 o] najdroższy, o .[
kr]oczącemu tera[z
[100] widzi- / idzie]sz; rusz[a
pi]lnujcie tera[z
].[
P.Oxy. 27.2460, frg. 13
] ......[
[135] ].. Achajom [
przeko]nać Odys[
...] że wydaje ci s[ię
5 ] [
P.Oxy. 27.2460, frg. 25
Niewykluczone, że frg. 13 i 25 oraz następne są częścią dialogu Achillesa

z Odysem lub Telefosem (wówczas ta część powinna się znaleźć po frg. 27).
Papirusowe frg. 26–32 zawierają jedynie szczątki słów.
]. .[
[165] ]. [
] Myzyjczyka [
P.Oxy. 27.2460, frg. 33
Frg. 34–51 (kończy się na w. 214) zawierają jedynie szczątki słów lub po-
jedyncze litery.
frg. **26 (Kn **727b, J-L 32)

]wspóln / ów16 [..] przybyw[a
] Telefos na mu[ry
] żeglarzami i kapitan[ami
5 ] obecny z nocy; [.]. potem [
] jako doradca przyjdź .[
] bowiem nas, jak wieść niesi[e
n]ajpierw i prawom helleń[skim
] potrzebować losu [
10 ] popaść, bo jako obywatel
o]bwieszczenie .[.] nie kąsa cię dłużej
] od tego wieczoru szczęk[a
] jeśli dobrze rzecz załatwimy, trzeba, byś zapomniał.
] tobie zniweczyć,
15 ] wszelką niezgodę, aby ów człowiek mógł wejś[ć
[Chór?]
] tymi, a gościowi
] niech ustawi orszak;
i ad]mirałem zaś kto zostanie?
] po tym .[...]. ja wszystko
P.Rylands 482
16
Miejsce różnie uzupełniane: część badaczy rekonstruuje zwrot εἰς τὸ] κοιν[όν
– ‘wspólnie / do wspólnoty’ (por. Trojanki 701); inni ἐ]κεῖν[ος – ‘ów’, tj. Telefos.
9. Telefos  25,134 – 27,37 135
Atrybucja tego fragmentu pozostaje niepewna. Jedni badacze opowiadają

się za autorstwem Eurypidesa (Jouan–Van Looy, Handley/Rea), inni suge-
rują, że pochodzi on z tragedii Sofoklesa Zgromadzenie Achajów (Ἀχαιῶν
σύλλογος [Achaión sýllogos]) (Webster, Preiser). Jeśli należy do omawianej
tragedii, to początkowe wersy są zapewne końcem wypowiedzi Odysa
(w. 1–13) podczas dialogu z Telefosem (w. 14–15; Webster, Kannicht),
będącym częścią epejsodionu III. Telefos być może przypomina Odysowi,
by ten nakłonił Achillesa do uleczenia jego rany. Wiersze 16–19 to anapesty
wypowiadane raczej przez Chór niż aktorów, być może jest to część pieśni,
która kontynuowana jest w następnym fragmencie i należy do stasimonu
rozdzielającego epejsodiony.
frg. 27 (Kn 727c, J-L 33)

[skraj papirusu]
[Chór]
[8 ll. z cząstkami słów i liter]
9 ] uciekinierzy
[3 ll. z cząstkami słów i liter]
[brak co najmniej 12 ll.]
P.Berol. 9908, kol. I
[skraj papirusu]
[Chór]
25 czy Notosa czy Zefira powiew
na wybrzeże nas pośle Troady,
a ty staniesz przy sterze i wskaże[sz
tym, na dziobie co stoją z załogi,
[5] by się prosto na Ilion kierować ‒
30 dla Atrydów kurs dobrze widoczny.
Dla nas ciebie kraina Tegei,
Hellada, nie Myzja, zaś rodzi –
nieśmiertelnym miłego żeglarza,
[10] przewodnika też słonych wioseł.
Pieśń Chóru o rytmie eolo-chorijambicznym, naśladującym uderzenia

wioseł okrętów zmierzających pod Troję. Dawniej przypisywano ten frag-
ment zaginionej tragedii (dramatowi satyrowemu?) Sofoklesa Zgromadze-
nie Achajów, zapewne tożsamej ze sztuką Współbiesiadnicy (Σύνδειπνοι
[Sýndeipnoi]). Publikacja papirusu z Oksyrynchos ostatecznie rozstrzygnęła
atrybucję.
Achilles
35 Czyżeś i ty niedawno z oblanej morzem ziemi
nie przybył tu, Odysie? Gdzież druhów zebranie?
Czemu zwlekacie? Nie czas odpoczywać stopom!
Od[yseusz]
Do wyprawy gotują się nasi wodzowie ‒
[15] w dobry czas tu przybywasz, potomku Peleusa.
Ach[illes]
40 Na brzegu jednak gromad nie widać wioślarzy
ani żaden hoplita nie ćwiczy tam zbrojny.
Od[yseusz]
Wnet będzie! Pośpiech dobry, kiedy czas po temu.
Ach[illes]
Wy zawszeście powolni, wszystko opóźniacie,
[20] i każdy tylko mnóstwo słów wygłasza, siedząc,
45 a praca się tymczasem naprzód nie posuwa.
Co do mnie, jak widzicie, gotów jestem działać ‒
przybyłem z myrmidońskim wojskiem i wypłynę,
nie dbając o Atrydów i ich opieszałość.
[brak nieznanej liczby ll.]
P.Berol. 9908, kol. II
P.Oxy. 27.2460, frg. 17–20
Po partii Chóru (dziesięć wersów) następuje dialog między Achillesem

a Odysem. Widać, że Achilles dopiero co przybył i Odys zapoznaje go
z sytuacją na miejscu. W kol. III papirusu zachowała się jedynie notacja
kolejnych zmian mówcy, świadcząca o tym, że dialog między Odyseuszem
a Achillesem toczył się dalej.
frg. 28 (Kn 716, J-L 37)

Ulegnij konieczności i z bogami nie walcz;
miej śmiałość spojrzeć na mnie i tę oto przełknij
dumę! Bóstwo to często, co się wywyższyło,
ponownie niższym czyni, jakim było wprzódy.
5 ] [
] [
w. 1–4 ‒ Stobajos: Antologia 3,22,32 (O pysze)
w. 2‒6 ‒ P.Oxy. 27.2460, frg. 32
Jeśli są to słowa Telefosa albo jednego z Achajów skierowane do Achillesa,

fragment ten powinien następować po frg. 27 (a więc po przybyciu Achillesa
i jego gwałtownej rozmowie z Odysem).
frg. 29 (Kn 718, J-L 36)

Czas nadszedł, byś silniejszą przemógł gniew swój myślą.
Stobajos: Antologia 3,20,36 (O gniewie)
9. Telefos  27,38 – 32 137
Być może Telefos lub Odys próbują przekonać Achillesa.
frg. 30 (Kn 719, J-L 38)

My, Gre[cy, a będziemy służyć barbarzyńcom?
P.Oxy. 27.2460, frg. 11,2
Klemens Aleksandryjski: Kobierce 6,2,16,5
Pseudo-Kallistenes: Romans Aleksandra 1,25 (s. 37,11)
Barbarzyńcą może tu być nazwany Telefos, który musi dowieść swego hel-
leńskiego pochodzenia, zanim poprowadzi Greków na Troję, albo też Tro-
janie, którzy ‒ o ile Grecy nie znajdą drogi pod Troję ‒ pozostaną bezkarni.
Być może jest to wypowiedź Achillesa, choć niewykluczone, że Menelaosa,
wtedy z wcześniejszej partii sztuki. Por. też Eurypides, Ifigenia w Aulidzie
400–404.
frg. 31 (Kn 720, J-L 34)

Zatem niech ginie – dobrze będzie dla Hellady.
Scholia do Arystofanesa: Acharnejczycy 7n.
Sugeruje się odniesienie do Telefosa, Parysa lub Heleny; jeśli do Telefosa

– może z ust Achillesa.
frg. 32 (Kn 724, J-L 39)

Drobnymi opiłkami ostrza ją uleczy.
Plutarch: O słuchaniu 16 (Pisma moralne 46F)
Mowa o ranie Telefosa. Być może Odys wyjaśnia sposób uleczenia niegoją-
cej się rany lub Posłaniec opowiada o tym, jak została wyleczona (wtedy ten
fragment powinien znaleźć się po frg. 27, w eksodosie). Taki sposób leczenia
nie był niepopularny w starożytności, ponieważ wspominają o nim Hip-
pokrates (O chorobach kobiecych 1,78) i Galen (O sporządzaniu lekarstw
zgodnie z umiejscowieniem choroby 3; t. 12, s. 683).
Dramaty o podobnej fabule stworzyli przed Eurypidesem lub współ-
cześnie z nim Ajschylos – Telefos (Τήλεφος [Télefos]) i Myzyjczycy (Μυσοί
[Μysoí]), oraz Sofokles – zapewne trylogię Telefeja (Τηλέφεια [Τeléfeia]), na
którą składały się: Telefos, Aleadzi (Ἀλέαδαι [Αléadai]) i Myzyjczycy. Treścią
Aleadów było zapewne zabicie braci matki przez Telefosa, a Myzyjczyków
– być może powrót Telefosa do Myzji i odnalezienie Augi.17 W dorobku So-
foklesa jest jeszcze jeden dramat „telefejski”: Εuripylos (Εὐρύπυλος [Eurýpy-
los]), przedstawiający losy tytułowego bohatera, syna Telefosa i Astyochy,
córki Priama.
17
Podczas tej podróży Telefos miał pozostawać niemy (Arystoteles, Poetyka 1460a
34), niewykluczone jednak, że komentarz Arystotelesa dotyczy Myzyjczyków Ajschylosa.
Po Eurypidesie dramaty o tym samym tytule tworzyli Agaton (V w.),

Iofont (V/IV w.), Kleofont (IV w.) i Moschion (IV w.). Z tytułu znany jest
jeszcze utwór satyryczny nieznanego autorstwa, komedia Dejnolochosa
(V w.) oraz hilarotragedia Rintona (IV/III w.).
W literaturze łacińskiej do mitu o Telefosie sięgnął Enniusz. W zacho-
wanych fragmentach jest mowa m.in. o przebraniu za żebraka (frg. CXLIII)
i wzburzeniu, jakie wywołały aroganckie wypowiedzi Telefosa w Argos
(CXLVII). Niewielkie fragmenty (I‒XV [w. 609‒633], s. 248‒252) zacho-
wały się z dramatu Akcjusza. Dotyczą one przebrania żebraka, smutku i ża-
łości przebranego, łagodzenia gniewu. Według niektórych badaczy łachmany
Telefosa w sztuce Akcjusza nie były przebraniem, a sam bohater po prostu
stał się żebrakiem. Niewykluczone, że Akcjusz wzorował się raczej na Te-
lefosie Ajschylosa niż na sztuce Eurypidesa. Także w późniejszej literaturze
łacińskiej wspomina się dzieje Telefosa: w Owidiuszowych Metamorfozach
(12,64, 118) Achilles opowiada o ranie zadanej Telefosowi i o tym, jak ją
uleczył.
Fryz pergamoński (II w.) poświęcony Telefosowi (Muzeum Pergamonu,
Berlin) ze względu na stan zachowania niewiele wnosi do rekonstrukcji
akcji zaginionych tragedii, i to raczej opisy przygód Telefosa pomagają
w odczytywaniu treści fryzu. Tzw. fryz Telefosa umieszczony jest na mu-
rze wewnętrznego dziedzińca Ołtarza Pergamońskiego, a poświęcony został
Telefosowi jako mitycznemu założycielowi miasta Pergamon i protoplaście
miejscowego rodu królewskiego.
W kulturze czasów nowożytnych Telefos pojawia się właściwie w jednej
tylko roli: jako cierpiący ranny, którego uzdrawia ten, kto go zranił. Tak
wspomina Telefosa m.in. Geoffrey Chaucer w Opowieściach Kanterberyjskich
(w. 236–242), Szekspir w Henryku VI (część II, V 1) czy pisarka i podróżnicz-
ka Mariana Starke w prologu sztuki The Sword of Peece or a Voyage of Love.
A Comedy in Five Acts (1788).
W 1858 r. nauczyciel i pisarz niemiecki Friedrich Beck zadedykował
swojemu profesorowi, znakomitemu uczonemu Friedrichowi Thierschowi,
z okazji pięćdziesięciolecia doktoratu oryginalną sztukę Telephos. Eine Tra-
gödie, będącą luźną rekonstrukcją Eurypidesowej fabuły (akcja rozgrywała
się w Mykenach, których obywatele tworzyli Chór).
Współczesne nawiązania do Telefosa są nader sporadyczne. Pojawia się
także na scenie jako postać w wielkim, dziesięciogodzinnym amerykańskim
przedsięwzięciu teatralnym zatytułowanym Tantalus (Tantal), pióra Johna
Bartona (w formie książkowej: Tantalus. Ten New Plays on Greek Myths,
London 2000) w adaptacji Petera Halla. Spektakl miał na celu przedstawie-
nie genezy, kulminacji i następstw wojny trojańskiej poprzez prezentację
elementów wielu tekstów opisujących te wydarzenia. Opowieść o Telefosie
należy do pierwszej z trzech części: The Outbreak of War. Autor wykorzystał
m.in. fragmenty cyklu epickiego, Biblioteki mitów Apollodora, Katalogu
kobiet Hezjoda, a także niezachowanych sztuk tragików ateńskich, w tym
i Eurypidesa.
9. Telefos 139
Benedetto V., Su un fragmento del Telefo di Euripide, „Rivista di Filologia di Instru-
zione Classica” 95(1967), s. 257–258.
Brizi G., Il mito di Telefo nei tragici greci, „Atene e Roma” 9(1928), s. 95–145.
Cavallo Mengano G., Il „Telefo” di Euripide, „Atti della Accademia Pontaniana”
31(1982), s. 315–337.
Csapo E., A note on the Würzburg Bell-Crater H5697 („Telephus travestitus”), „Phoe-
nix” 40(1986), s. 379–392.
Davies M., Euripides „Telephus” fr. 149 (Austin) and the Folk-tale Origins of the
Teuthranians Expedition, ZPE 133(2000), s. 7–10.
Ditifeci M., Note al „Telefo” di Euripide, „Prometheus” 10(1984), s. 210–220.
Erbse H., Zu Aristophanes, „Eranos” 52(1954), s. 70–104.
Euripides’ Telephos, Einleitung, Text, Kommentar herausgegeben von C. Preiser,
Hildesheim 2000.
Goerschen F.C., Zwei zusammenhörige Fragmente aus Euripides’ „Telephos”, „Dio-
niso” 22(1959), s. 106–111.
Handley E.W., Rea J., The „Telephus” of Euripides, London 1957 („Bulletin of the
Institute of Classical Studies”, Supplement V).
Harriott R.M., The Function of the Euripides Scene in Aristophanes „Acharnians”,
„Greece and Rome”, II series 29(1982), 2, s. 35–41.
Heath M., Euripides’ „Telephus”, CQ, n.s. 37(2)(1987), s. 272–280.
Metzger H., Apollon Lycien et Télèphe, [w:] Mélanges d’ archéologie et d’ histoire
offerts à Charles Picard à l’occasion de son 65e anniversaire, Paris 1949, vol. II,
s. 746–751 („Revue archéologique” 31/32).
Miller H.W., Euripides’ „Telephus” and „Thesmophoriazousae” of Aristophanes,
„Classical Philology” 43(3)(1948), s. 174–183.
Preiser C., Achilleus’ Heilmittel für Telephos in den „Kyprien”, in Euripides „Telephos”,
bei Plinius und bei Apollodor, „Rheinisches Museum” 144(3–4)(2001), s. 277–286.
Preiser C., Die Opferung der Iphigenie – ein Motiv in Euripides’ „Telephos”?, WJA
24(2000), s. 29–35.
10. FILOKTET
ΦΙΛΟΚΤΗΤΗΣ
agon roku 431
Katarzyna Pietruczuk, Jan Kwapisz
Datowanie
Według przypisywanej Arystofanesowi z Bizancjum hipotezy do Medei
Eurypidesa18 Filoktet został wystawiony w roku 431, w tetralogii razem
z Medeą, Diktysem i dramatem satyrowym Żniwiarze, na ponad 20 lat przed
Filoktetem Sofoklesa.
Mit
Pierwszą wzmiankę o Filoktecie znajdujemy w „Katalogu okrętów”
w drugiej księdze Iliady (2,716–724), gdzie Homer wspomina o porzuceniu
herosa z powodu rany przez zdążających pod Troję towarzyszy, a także czyni
aluzję do znanej przepowiedni, zgodnie z którą zdobycie Troi było niemoż-
liwe bez Filokteta i jego łuku, daru Heraklesa. Historia Filokteta cieszyła
się w starożytności dużą popularnością,19 temat był podejmowany przez
wszystkich trzech wielkich tragików ateńskich, zachował się jednak tylko
Filoktet Sofoklesa. Według podstawowej wersji mitu Filoktet, „syn Pojasa
z Malii”,20 w drodze pod Troję został ukąszony przez węża. Ze względu na
wstrętną woń rany (przytacza się również inne powody) jego towarzysze
za namową Odyseusza pozostawili go samego na wyspie Lemnos. Prze-
żył tam 10 lat, zdobywając pożywienie dzięki łukowi Heraklesa. W końcu
pojmany przez Greków trojański wieszczek Helenos zdradził im, że muszą
sprowadzić pod Troję Filokteta i jego cudowną broń. Ekspedycji wyrusza-
jącej na Lemnos przewodził Odyseusz. Wokół starań Greków osnuto fabułę
wszystkich trzech tragedii.
Szczupłość zachowanych fragmentów w pewnym stopniu rekompensuje
popisowa mowa 52. Diona Chryzostoma z Prusy, zatytułowana O Ajschy-
losie, Sofoklesie i Eurypidesie, czyli o łuku Filokteta – świetny przykład
starożytnej krytyki literackiej. Jest to porównanie trzech tragedii, kładące
nacisk na kategorię prawdopodobieństwa. Poza konwencjonalnymi i raczej
banalnymi sądami o twórczości trzech tragików (np. o wzniosłości Ajschy-
losa czy o przejawianej przez Eurypidesa dbałości o wiarygodność fabuły)
18
Por. Euripidis Fabulae, t. I, ed. J. Diggle, Oxonii 1984, s. 90.
19
Zob. m.in. Pindar, Ody pytyjskie 1,52–54; Owidiusz, Metamorfozy 13,43‒55.
313‒339.
20
Sofokles, Filoktet 5 (przekład K. Morawski).
10. Filoktet 141
Dion przekazuje bardzo wiele szczegółów o konstrukcji niezachowanych

dramatów. O Filoktecie Eurypidesa powiada, że akcja toczy się na Lemnos,
Chór – jak w sztuce Ajschylosa – składa się z mieszkańców wyspy, ale
odmiennie niż u niego wśród postaci jest Aktor, autochton, który utrzymuje
kontakt z Filoktetem. Odyseusz, bojąc się zemsty porzuconego, przybywa
na wyspę przemieniony przez Atenę; towarzyszy mu Diomedes. Eurypides
komplikuje akcję, wprowadzając poselstwo Trojan, konkurujących z Gre-
kami o przychylność Filokteta – wywiązuje się między nimi typowy dla
Eurypidesa zretoryzowany agon. Dodatkowych informacji dostarcza druga
mowa Diona Chryzostoma, zatytułowana po prostu Filoktet (Mowy 59).
Jest to prozatorska parafraza prologu Eurypidesowej tragedii. Po monologu
Odyseusza następuje dialog między nim a Filoktetem. Porównanie niektó-
rych zachowanych fragmentów tragedii z treścią mowy Diona pozwala je
zlokalizować w fabule.
Miejsce akcji: przed chatą (według Diona, Mowy 59,6) lub grotą21 Filokteta
na Lemnos
Osoby:
pewne
Filoktet ‒ porzucony przez towarzyszy ranny Grek
Aktor ‒ wyspiarz, tubylec
Odyseusz ‒ wysłannik Achajów
Diomedes ‒ towarzysz Odyseusza
prawdopodobne
Parys ‒ wódz poselstwa Trojan
Chór: mieszkańcy Lemnos22
Hipoteza
. . [
. . [ . . . ] Filokteta [ ]
] w miejscu, [w którym] został u-
kąszony. Kiedy [zaczął] bardzo cierpieć,
5[250] na pobliską Lemnos prze-
wiózłszy, zostawili. On zaś dziesięć lat
przeżył w niedoli, utrzymując się przy życiu
dzięki litości napotkanych ludzi.
Potem] Helenos powiedział Trojanom, żeby
10[255] łukiem Heraklesa zapewnili bezpieczeństwo mia-
stu, a wzięty do niewoli, ten
sam sojusz zawrzeć polecił, [wróżąc
Grekom] Filokt[et
] Odyseusz [
15[260] wy]słał [
] Ateny rad [
[2 bardzo uszkodzone ll.]
21
Zob. niżej, frg. 5, wraz z komentarzem.
22
Zob. Dion Chryzostom, Mowy 52,7.
[1 l. z resztkami słowa]
20[265] ] bezpieczeń-
stwa zmusi[ć go do] wejścia wraz z nimi na statek.
P.Oxy. 27.2455, frg. 17 (w. 246‒266)
frg. 1 (Kn 787, J-L 2)

[Odyseusz]
Cóż ze mnie jest za mędrzec? Mogłem bez wysiłku,
nie wystając z szeregu, żołnierz jeden z wielu,
wieść taką samą dolę jak najmędrszy z ludzi.
Arystoteles: Etyka nikomachejska 6,8 (1141a 1‒8)
Eustracjusz: Komentarz do „Etyki nikomachejskiej” Arystotelesa, ad loc. (CAG, vol. XX, s. 340,4)
Plutarch: O chwaleniu samego siebie 14 (Pisma moralne 544C)
w. 2–3 – Anecdota Graeca [Bekker], vol. I, s. 230,26,5–6
Przez porównanie z tekstem Diona Chryzostoma (Mowy 59,1) wiadomo,

że są to słowa Odyseusza z prologu. Sądząc po umiejscowieniu w mowie,
znajdowały się blisko samego początku tragedii. Niewiele dalej należy lo-
kalizować dwa następne fragmenty, którym również odpowiadają blisko
umieszczone passusy w tekście Diona. Odyseusz skarży się na swoją nie-
wdzięczną misję.
frg. 2 (Kn 788, J-L 3)

[Odyseusz]
Nie ma niczego równie pysznego jak człowiek:23
tych, co się wyróżniają i co czynią więcej,
cenimy, takich ludzi poważamy w państwie.
w. 1 – Dion Chryzostom: Mowy 52,12
w. 1 ‒ Arystofanes: Żaby 282
w. 1 ‒ Scholia do Arystofanesa, ad loc.
w. 1 ‒ Plutarch: Do władcy niewykształconego 1 (Pisma moralne 779D)
w. 1 ‒ Hesychios: Słownik γ 214
w. 2 ‒ Arystoteles: Etyka nikomachejska 6,8 (1141b 34–1142a 6)
w. 2 ‒ Eustracjusz: Komentarz do „Etyki nikomachejskiej”
Arystotelesa, ad loc. (CAG, vol. XX, s. 340,4)
w. 2 – Anecdota Graeca [Bekker], vol. I, s. 230,26,5–6
w. 2–3 – Stobajos: Antologia 3,29,15 (O pracowitości)
w. 1‒3 własnymi słowami oddaje Dion Chryzostom: Mowy 59,1
frg. 3 (Kn 789, J-L 4)

[Odyseusz]
Bojąc się, że roztrwonię dawnych trudów chwałę,
nie odpycham od siebie także tych dzisiejszych.
Plutarch: O chwaleniu samego siebie 14 (Pisma moralne 544C)
23
Ten wers parodiuje Arystofanes (Żaby 282), u którego zamiast „człowiek” jest
„Herakles”.
10. Filoktet  1–7 143
W niezachowanej partii prologu, sparafrazowanej przez Diona, Odyseusz

przedstawiał się Filoktetowi jako towarzysz Palamedesa, wygnany z obozu
greckiego w wyniku intrygi Odyseusza (patrz 34. Palamedes). Kiedy Odyseusz
zdobył sobie w ten sposób zaufanie Filokteta, ten opowiadał mu o swoich losach.
Do tego właśnie momentu odnosi się następny fragment (wprawdzie zachowany
bez atrybucji), a jego parafraza kończy tekst mowy 59 Diona Chryzostoma.
frg. 4 (Kn 790, J-L 5)

Fi[loktet]
Lecz wstrętny widok wnętrze przedstawia, przybyszu.
Plutarch: O wścibstwie 12 (Pisma moralne 521A)
frg. *5 (Kn **790a, J-L *6)

Fi[loktet]
Przybyszu, nie ma w grocie tej białego srebra.
Plutarch: O ułomnej wstydliwości 10 (Pisma moralne 533A)
Fragment ten został przekazany bez atrybucji. Uczeni umieszczają go w Fi-

loktecie i uważają, że są to słowa tytułowego bohatera, który bierze Ody-
seusza za złodzieja (podobnie jak Polifem w Cyklopie Eurypidesa, w. 222–
–223). Analogią do tej wypowiedzi miałyby być słowa Filokteta z mowy
Chryzostoma (59,6): „[…] czy przybywasz do tej biednej chaty, by ją złu-
pić?”, ale w wersji Diona nie ma mowy o srebrze, a zamiast groty jest chata,
co każe się zastanowić, czy uznanie tego fragmentu za pochodzący z Filok-
teta jest słuszne, zwłaszcza że Dion zwykle cytuje wiernie.
frg. 6 (Kn 792, J-L 8)

Fi[loktet]
Wrzód się bez przerwy raczy ucztą z mojej nogi.
Arystoteles: Poetyka 22 (1458b 23)
Wers jest przeróbką wiersza z Filokteta Ajschylosa (frg. 253).
frg. 7 (Kn 794, J-L 9)

Spójrzcie: nawet bogowie cenią sobie zyski
i podziw wśród nich budzi ten, co ma w świątyni
najwięcej złota. Cóż więc tobie szkodzi zyskać,
jeśli możesz, i stać się podobnym do bogów?
Pseudo-Justyn Męczennik: O władzy królewskiej 5,8
Prawdopodobnie fragment ten pochodzi z agonu Trojanina (Parysa?) z Ody-

seuszem, gdzie jako sędzia występował albo sam Filoktet, albo może Aktor,
jego przyjaciel z Lemnos. Ponieważ w swojej argumentacji Grecy odwoły-
wali się zapewne do poczucia patriotyzmu i obowiązku, jesteśmy skłonni
przypisywać tę kwestię raczej stronie trojańskiej.
frg. 8 (Kn 796, J-L 10)

[Odyseusz]
Kiedy całej helleńskiej armii los się waży,
hańbą milczeć, by mogli barbarzyńcy mówić.24
Plutarch: Przeciw Kolotesowi 2 (Pisma moralne 1108B)
Cyceron: O mówcy 3,141
frg. w. 2 ‒ Cyceron: Listy do Attyka 6,8,5
Początek kwestii Odyseusza (lub Diomedesa) w agonie, po dłuższej wypo-

wiedzi któregoś z Trojan.
frg. 9 (Kn 795, J-L 11)

Więc po cóż, zasiadając na wieszczbiarskim25 krześle,
klniecie się, że rzekomo znacie sprawy bogów,
wy, ludzie, co słów takich jesteście mistrzami?!
Ten bowiem, który wiedzą o bogach się chwali,
5 nic więcej nie potrafi, niż nakłaniać słowem.
Stobajos: Antologia 2,1,2 (O tych, którzy objaśniają wyroki bogów,
i o tym, że niepojęta jest dla ludzi prawda o istocie bytów)
Sens zdania jest niejasny i bywa różnie interpretowany. Być może Filoktet
odnosi się tu do argumentów jednej ze stron, powołującej się zapewne na
wyrocznię Helenosa. Inni badacze (Collard–Cropp) przypisują wypowiedź
Odyseuszowi.
frg. 10 (Kn 797, J-L 12)

Powiem, mimo że moją mowę on się zdaje
psuć mi, sam przyznając się zawczasu do winy;
lecz z moich ust †o mojej wysłuchasz tu sprawie,
on swoją sam †wyjaśni, mówiąc własnym słowem.
Anaksymenes: Retoryka dla Aleksandra 18,13‒15 (1433b 12–14)
Anaksymenes cytuje te słowa, objaśniając figurę retoryczną προκατάληψις

[prokatálepsis], polegającą na uprzedzeniu zarzutów przeciwnika. Zepsuta
w przekazie i różnie rozumiana kwestia jest przykładem odpowiedzi na taki
24
Według licznych starożytnych przekazów Arystoteles sparodiował drugi
wers, zamiast „barbarzyńców” podstawiając imię mówcy „Izokratesa” lub ‒ wedle
innej lekcji ‒ filozofa „Ksenokratesa”, a samo wyrażenie nabrało cech przysłowia;
zob. Kwintylian, Kształcenie mówcy 3,1,14. Por. także Diogenes Laertios, Żywoty
i poglądy słynnych filozofów (5,1,3).
25
wieszczbiarskim (μαντικοῖς [mantikoís]; dosłownie: ‘proroczym, wieszczym’)
‒ przyjmujemy tu poprawkę (Musgrave, Nauck) najwyraźniej zepsutego słowa
ἀργικοῖς [argikoís] przekazanego w kodeksach; inna propozycja to: ἀρχικοῖς [archikoís]
(Valckenaer) ‒ ‘królewskim’, która również może dać dobry sens. Myśl, że badanie
boskich spraw jest daremne, często pojawia się w literaturze greckiej.
10. Filoktet  8–14 145
chwyt. Trudno powiedzieć, kto wypowiadał te słowa. Odyseusz w agonie

Trojan z Grekami (Parys miałby się kajać za wywołanie nieszczęść wojen-
nych – co wydaje się dość naiwnym pomysłem), czy może Filoktet po tym,
jak zdemaskowany Odyseusz tłumaczył się ze swojego przebrania.
frg. 11 (Kn 798, J-L 13)

Gdy ojczyźnie się wiedzie, to byle kto wtedy
dzięki niej rośnie w siłę; kiedy nie – marnieje.
Stobajos: Antologia 3,40,1 (O obczyźnie)
Słowa te należy uznać albo za ogólny komentarz (np. koryfeusza), albo za

kwestię Odysa, który odwołuje się do patriotyzmu Filokteta.
frg. 12 (Kn 799, J-L 14)

Skoro się nasze ciało zrodziło śmiertelnym,
nieśmiertelnego gniewu nie powinien żywić
ten, kto umie się trzymać zdrowego rozsądku.
Zapewne są to słowa Odyseusza skierowane do Filokteta.
frg. *13 (Kn 799a, J-L 15)

Od męża, co w niedoli, z dala przyjaciele.
Scholia do Eurypidesa: Fenicjanki 402
nawiązanie ‒ Eliusz Arystydes: Mowy 1,60; 20,18
bez imienia poety lub tytułu sztuki ‒
Scholia do Eurypidesa: Andromacha 975
Scholia starsze do tragedii Sofoklesa: Elektra 188
Zenobios: Wyciąg ze [zbiorów] przysłów Didymosa Aleksandryjskiego
i Lukillosa Tarrajskiego ułożony w kolejności alfabetycznej 1,90
Przypisanie tego wiersza do Eurypidesowego Filokteta nie jest pewne, nie-

którzy uczeni uważają bowiem, że pochodzi z jakiejś sztuki Sofoklesa. Może
jest to skarga Filokteta?
frg. 14 (Kn 789a, J-L 1)

Szczęśliwy, kto w dostatku pozostaje w domu:
ładunek ma na lądzie, żegluje na nogach.26
Stobajos: Antologia 4,17,18 (O żegludze)
w. 1 ‒ Stobajos: Antologia 3,39,13 (O ojczyźnie)
w. 1 ‒ Klemens Aleksandryjski: Kobierce 6,2,7,6–7
26
Rękopisy przekazują drugi wers prawdopodobnie w zepsutej postaci; przyj-
mujemy błyskotliwą koniekturę Housmana: ποδοῖν [podoín] ‒ ‘na nogach’, zamiast
niedającego satysfakcjonującego sensu πάλιν [pálin] ‒ ‘znowu’, lub zaproponowanego
przez Westa πόλιν [pólin] ‒ ‘do miasta’.
Tę kwestię można włożyć w usta Odyseusza lub Chóru. Niektórzy uczeni

umieszczają ją w prologu jako skargę Odyseusza, czego nie potwierdza
jednak brak analogii w 59. mowie Diona Chryzostoma.
frg. 15 (Kn 792a, J-L 7)

[Chór]
Dość już, o życie! Starczy,
nim jakiś wypadek
zdarzy się moim dobrom albo mej osobie!
Stobajos: Antologia 4,52,29 (Pochwała śmierci)
Prawdopodobnie fragment pieśni Chóru komentującego (w metrach lirycz-

nych z ostatnim wersem w heksametrze daktylicznym) kolejne wydarzenia
na scenie.
frg. 16 (Kn 800, J-L 16)

[Chór]
Feu,
obym tak zawsze mógł być bogów przyjacielem,
wszystko bowiem spełniają – nawet, gdy powoli!
Najwyraźniej komentarz Chóru z końcowych partii tragedii, gdy Filoktet

(za sprawą boga z maszyny?) decyduje się wyruszyć z Grekami pod Troję.
Zachowana tragedia Sofoklesa jest niewątpliwie późniejsza od wersji
Eurypidesa, toteż można utrzymywać, że to właśnie Filoktet drugiego z wy-
mienionych wywarł pośrednio wpływ nie tylko na dzieła starożytne – jak
sztuka rzymskiego tragika Akcjusza, z której mamy szczupłe fragmenty
(Philocteta, frg. I‒XXII [w. 520‒568], s. 236‒242) – ale też w jakimś stop-
niu, poprzez wersję Sofoklesową, na wszystkie późniejsze.
Napolitano M.L., Philoktetes e l’arco. Dalla Magnesia all’Oeta, Roma 2002 (o źró-
dłach mitu o Filoktecie).
Szarmach M., Esej Diona z Prusy o tragediach osnutych na temacie łuku Filokteta,
„Meander” 33(1978), s. 339–345.
Recepcja
Mandel O., Philoctetes and the Fall of Troy: Plays, Documents, Iconography, Inter-
pretations, Lincoln 1981.
10. Filoktet  14–16 / 11. Diktys 147
11. DIKTYS
ΔΙΚΤΥΣ
agon roku 431
Monika Mikuła
Datowanie
Wystawiona podczas archontatu Pytodorosa w pierwszym roku osiem-

dziesiątej siódmej olimpiady. Euforion był pierwszy, Sofokles drugi, Eury-
pides trzeci z Medeą, Filoktetem, Diktysem, Żniwiarzami.
Zgodnie z przytoczonym tu fragmentem hipotezy do Medei (uważa się, że

hipoteza ta oparta jest na przekazie Arystofanesa z Bizancjum, frg. 2,7‒10
[Nauck]), Diktys stanowił część wystawionej podczas Wielkich Dionizjów
tetralogii, z której zachowała się jedynie Medea.
Mit
Historia Diktysa łączy się z mitem o Danae i Perseuszu. Według prze-
kazu Ferekydesa (FGrHist 3 F11) i Apollodora (Biblioteka mitów 2,4,2‒3)
rybak Diktys (por. wyżej, 6. Danae, s. 104), syn Peristenesa, mieszkaniec
Serifos, wyłowił skrzynię zaplątaną w jego sieci. Ulegając błaganiom do-
chodzącym ze środka, otworzył skrzynię, znalazł w niej matkę z dzieckiem
i dowiedziawszy się, kim są, zaprosił do swojego domu i żywił, jakby byli
jego krewnymi. Ten właśnie epizod był przedmiotem zaginionej tragedii
Danae.
Kiedy Perseusz dorósł, zakochany w Danae Polidektes, brat Diktysa
i król Serifos, chcąc się pozbyć młodzieńca, wysłał go po głowę Gorgony,
sam zaś usiłował posiąść Danae gwałtem. Danae i Diktys szukali ratunku
u stóp ołtarza. Tam też zastał ich po powrocie Perseusz. Wkroczył do
pałacu, gdzie Polidektes biesiadował wraz z gośćmi, i pokazał im głowę
Meduzy, obracając wszystkich w kamień w takich pozach, w jakich się
znaleźli w ostatniej chwili życia. Następnie ustanowił Diktysa władcą
Serifos, a sam z matką ruszył do Argos, do dziadka. Akrizjos na wieść
o tym uciekł do kraju Pelazgów, do króla Laryssy, dokąd podążył za nim
Perseusz. Teutamidas, król Laryssy, urządzał właśnie igrzyska ku czci
zmarłego ojca. Perseusz wziął w nich udział i rzucił dyskiem tak nie-
szczęśliwie, że niechcący trafił Akrizjosa, który zginął. Po odprawieniu
pogrzebu Perseusz udał się do Tirynsu, do kuzyna Megapentesa, z którym
wymienił się na królestwa: Megapentes został władcą Argos, Perseusz
zaś Tirynsu. Nieco różniącą się w szczegółach opowieść przytacza też
Hyginus w Opowieści 63.
Piętnaście z dziewiętnastu zachowanych fragmentów Diktysa pochodzi
z Antologii Stobajosa i ma charakter gnomiczny. Fragmenty nie pozwalają
stwierdzić, czy akcja zaczynała się przed, czy po wyprawie Perseusza prze-
ciw Gorgonie.
Wśród rekonstrukcji przedstawianych do tej pory najbardziej wymyśl-
na, zdaniem Jouana–Van Looya, jest propozycja Weckleina2: oto Danae
i obywatel Argos, Diktys (który nie jest tu ani rodzonym, ani przyrodnim
bratem Polidektesa), zostali połączeni białym małżeństwem w Argos, żeby
następnie zbiec na Serifos (frg. 5). Zakochany w Danae Polidektes chce
przekupić Diktysa, ale ten odmawia (frg. 15). Dowiedziawszy się, że Da-
nae znalazła schronienie na wyspie Serifos, Akrizjos przybywa tam, aby ją
schwytać i wydać za mąż za jakiegoś bogacza.
W tym miejscu Wecklein proponuje umieścić fragment papirusowy
(P.Didot, frg. 953N2); obecnie uznawany za fragment pochodzący z kome-
dii nieznanego autorstwa (frg. 1000 [adespota] = PCG, vol. VIII, s. 289),
zawierający ‒ jego zdaniem ‒ kwestię Danae. Córka zarzuca ojcu, że chce ją
odebrać mężczyźnie, którego kocha i bez którego żadne pieniądze nie zdo-
łają jej uszczęśliwić. Dodaje jeszcze, że chociaż nie zgadza się z jego wolą,
postara się znieść swój los z godnością. Z kolei frg. 18, zdaniem Weckleina,
zawiera wypowiedź Akrizjosa, który zarzuca Diktysowi, że przedkłada obcy
kraj nad własną ojczyznę ‒ Argos. Stoessl wyróżnia dwa agony: pierwszy
kończy się ultimatum Polidektesa grożącego Danae, która liczy na powrót
Perseusza, a Diktys pociesza ją i podziela jej nadzieję; treścią drugiego jest
spór między Diktysem a Polidektesem.
Stoessl usiłuje znaleźć pewien związek tematyczny w trzech dramatach,
które należały do trzech różnych cyklów mitycznych: klęska rozsądku w ob-
liczu namiętności (Medea), zwycięstwo intelektu nad przeciwnościami losu
(Filoktet) i surowa kara za nadmierną namiętność (Diktys).
Miejsce akcji: przed chatą Diktysa albo/i przed siedzibą Polidektesa na

wyspie Serifos; widoczny ołtarz
Osoby:
pewne
Perseusz ‒ syn Danae, pogromca Meduzy
Diktys ‒ rybak z Serifos, brat króla Polidektesa
Danae ‒ matka Perseusza
Polidektes ‒ król Serifos, brat Diktysa
prawdopodobne
Posłaniec
Chór: kobiety z Serifos (?) (Webster), rybacy (?), sąsiedzi i przyjaciele
Diktysa (?)
frg. **1 (Kn **330b, J-L *1)

Serifos oblewane słoną, morską falą.
Filodemos z Gadary: O utworach poetyckich (P.Herc. 1676, frg. XI, kol. VII 7‒12)
11. Diktys  1–5 149
Fragment jest zapewne początkiem prologu, niewykluczone, że jego pierw-

szym wersem, nie wiadomo jednak, kto go wygłaszał. Webster sugeruje
Perseusza, który mógł przy tej okazji (lub zaraz po parodosie) oświadczać,
że zgodził się przynieść Polidektesowi głowę Meduzy.
frg. 2 (Kn 344, J-L 2)

Młody, lecz serce jego doznało już cierpień.
Stobajos: Antologia 4,11,10 (O młodości)
Badacze przypuszczają, że po parodosie Chóru, o którego składzie brak

informacji, następował dialog między Danae a Diktysem. Niewykluczo-
ne, że początkiem sceny był lament (monodia?) Danae opłakującej praw-
dopodobną śmierć syna podczas niebezpiecznej wyprawy. Obawy matki
stara się rozproszyć współczujący Diktys (Webster: epejsodion I – scena
konsolacji).
frg. 3 (Kn 337, J-L 4)

Nie wszczynaj waśni, starcze, z tymi, co dziś rządzą,
cześć okazywać władcom – pradawny to zwyczaj.
Stobajos: Antologia 4,2,2 (O prawach i obyczajach)
Kontekst tej wypowiedzi mógłby wyglądać np. tak: Polidektes nastaje na

Danae, Diktys próbuje ją chronić, ale ona radzi mu nie przeciwstawiać się
władcy. Oboje szukają schronienia przy ołtarzu. Większość badaczy przyj-
muje, że Polidektes najpierw próbował przekonać Danae, by mu uległa, ra-
cjonalnymi argumentami, kiedy jednak nie zgodziła się na jego propozycję,
chciał ją do miłości zmusić siłą.
frg. 4 (Kn 331, J-L 5)

Albowiem był mi drogi. Niech nigdy uczucie
nie pchnie mnie w głupstwo, niech nie skłoni ku Kiprydzie.
Stobajos: Antologia 1,9,4a
(O Afrodycie niebiańskiej i boskiej namiętności)
frg. 5 (Kn 338, J-L 6)

Choć masz już synów, pewne przedłużenie rodu,
potomstwo nowe zasiać pragniesz w swoim domu,
największą podsycając nienawiść w swych dzieciach.
Badacze uważają, że słowa te wypowiada Danae w rozmowie (agonie?)

z Polidektesem. Mitografowie milczą na temat ewentualnego potomstwa
Polidektesa.
frg. 6 (Kn 339, J-L 7)

Łagodnie winien ojciec znieść miłostki synów
i bez zacietrzewienia, a synowie ojca
w miłości wspierać, bo tej nikt sam nie wybiera.
Choroba, w którą wpada, nie jest dobrowolna
5 i zazwyczaj nieszczęście spotyka człowieka,
co chce się leczyć z tego, do czego bóg zmusza.
Kwestia przypisywana Polidektesowi w rozmowie z Danae.
frg. 7 (Kn 340, J-L 8)

Kipryda bez napomnień szybko łagodnieje,
lecz kiedy się ją zmusza, lubi stawiać opór.
i wkrótce wszczyna wojnę, i bunt rodzi w domu,
by takimi kłótniami często go zrujnować.
Chryzyp, frg. 475 (SVF, vol. III, s. 126,3 = Galen:
O twierdzeniach Hippokratesa i Platona 4,6,30)
frg. 8 (Kn 343, J-L 9)

Odwagi, sprawiedliwość bo wielką ma siłę!
frg. 9 (Kn 345, J-L 10)

Uważam, że dla ojca nadroższe są dzieci,
a dla dzieci rodzice; można jeszcze dodać,
że nigdzie sprawiedliwszych nie ma sojuszników.
frg. 10 (Kn 346, J-L 11)

Jedno istnieje prawo wspólne wszystkim ludziom ‒
i bogowie w tym zgodni, że jasno to powiem ‒
i zwierzętom: to kochać dzieci, które rodzą.
A w innych sprawach my te, oni inne mają.
frg. 11 (Kn 342, J-L 12)

Danae
Ach, starcze, o cierpieniu ledwiem zapomniała,
już mnie podnosisz?
Scholia starsze do tragedii Sofoklesa: Ajas 787–788
11. Diktys  6–17 151
frg. 12 (Kn 334, J-L 13)

Ja wielu takich znałem i im zazdrościłem,
co, choć szlachetni, do złych się upodabniali,
ilekroć słów daremnych nie szczędzili w sporze.
Niesłychane to jednak i nie do zniesienia ‒
5 milczeć, gdy lżą cię ludzie podlejsi od ciebie.
Stobajos: Antologia 4,42,2 (O tych, którym powodzi się niezasłużenie)
Być może wypowiedź Perseusza.
frg. 13 (Kn 336, J-L 14)

Niewiele o szlachectwie mam do powiedzenia
dobrego. Kto uczciwy, ten dla mnie szlachetny,
a niegodziwy, choćby go spłodził od Dzeusa
lepszy, z podłego rodu zda mi się pochodzić.
Zapewne dalszy ciąg wypowiedzi Perseusza.
frg. 14 (Kn 341, J-L 15)

Obym nigdy pieniądzom nie uległ i podłym
nie stał się, obym nigdy nie przystał do podłych!
Stobajos: Antologia 4,31,57 (Nagana bogactwa)
tamże: 4,31,96 (O bogactwie. Że pożytek przynoszą pieniądze
nie w nadmiarze i uczciwie zdobyte i że bogactwo mają ci, co się miarkują)
Słowa te mógłby wypowiadać Perseusz, ale też i biedny, lecz uczciwy rybak
Diktys.
frg. 15 (Kn 333, J-L 16)
O jakże jest prawdziwe dawne powiedzenie:
zły ojciec szlachetnego potomka nie spłodzi.
Stobajos: Antologia 4,30,5 (O niskim pochodzeniu)
frg. 16 (Kn 335, J-L 17)

To cechą jest tyrana – umieć wiele mówić.
Stobajos: Antologia 3,36,15 (O gadulstwie)
frg. 17 (Kn 347, J-L 18)

Gdybyś nie był tak podły, nigdy tego miasta
nie chwaliłbyś, ojczyzną własną pogardzając.
Nie można – sądzę – uznać, że rozsądnie myśli,
kto granicami ziemi ojczystej pogardza,
5 inną chwali i cieszą go jej obyczaje.
Stobajos: Antologia 3,39,7/8 (O ojczyźnie)
frg. **18 (Kn **332, J-L *3)

Diktys [?]
Myślisz, że Hades twoim ulegnie błaganiom
i syna ci powróci, jeśli będziesz jęczeć?
Skończ z tym! Gdybyś spojrzała na klęski najbliższych,
łatwiej przyszłoby ci znieść własne. Rozważywszy,
5 ilu śmiertelnych trudzi się w więzach, spętanych,
ilu po stracie dzieci dożywa starości,
że inni, którzy mieli władzę i bogactwo,
nic dzisiaj już nie znaczą ‒ o tym lepiej pomyśl!
Pseudo-Plutarch: Pocieszenie Apolloniosa 8 (Pisma moralne 106A)
Niektórzy badacze uważają, że fragment ten (o niepewnej atrybucji) pocho-

dzi ze sceny konsolacji Danae przez Diktysa. Stoessl umieszcza wypowiedź
w agonie Diktysa lub Danae z Polidektesem. Jest pewne, że matka oba-
wia się tu, iż syna spotka najgorsze, toteż przypuszczenie (m.in. Welcker),
zgodnie z którym Polidektes rozpowszechnia (albo sam ogłasza) fałszywą
wiadomość o śmierci Perseusza, wydaje się kuszące.
frg. 19 (Kn 348, J-L 19)

obym czcił27 (?)
Do wątków mitu nawiązuje m.in. Pindar ‒ Ody pytyjskie 12,11‒18:
Gdy Perseus jedną z trzech sióstr zabił

i zgubny na wyspę Seryfos, na lud jej los ściągnął.
Oślepił okropne Forkosa potomstwo
i pięknolicej Meduzy porwawszy głowę,
żałosną Polidektowi sprawił ucztę – za miłość
do długo więzionej, zniewolonej matki,
on, syn Danai, złotym, mówimy, poczęty w niej deszczem.

(przekład, tu i niżej, M. Brożek)
oraz ‒ Ody pytyjskie 10,44‒48:
Do tej to ludzi szczęśliwych wspólnoty

dotarł był niegdyś syn Danai,
serca odwagą dysząc – wiedzion przez Atenę –
i zabił Gorgonę,
27
W oryginale: ἀζοίμην [adzoímen] z wyjaśnieniem leksykografa: ἀγανακτοίμην
[aganaktoímen] (ἀγανακτέω [aganaktéo] – ‘irytuję się, wzburzam’). Z przydechem mocnym:
ἅζομαι [házomai] znaczy: ‘czczę z bojaźnią’, ze słabym (1) ἄζω [ádzo] – ‘jęczę’ (Sofokles,
frg. 980) lub (2) ἄζω ‒ ‘płonę, wysuszam’ (w stronie biernej: ‘wysycham’).
11. Diktys  18–19 153
i uszedł z jej głową z rozwichrzonymi wężowłosami,
niosąc wyspiarzom śmierć, mieniąc ich w skałę.
Historia Danae, Perseusza i Diktysa zainspirowała Ajschylosa do na-

pisania sztuki Polidektes (Πολυδέκτης [Polydéktes]), która razem z drama-
tem Forkidy (Φορκίδες [Forkídes]) albo Przygotowujący komnatę ślubną
(Θαλαμοποιοί [Thalamopoioí]) stanowił część zaginionej tetralogii poświęco-
nej Perseuszowi; w jej skład wchodził też dramat satyrowy Rybacy łowią-
cy siecią (Δικτυουλκοί [Diktyulkoí]). Przygody Perseusza opisuje Owidiusz
w Metamorfozach (4,604 – 5,249). Nie wspomina wprawdzie o Diktysie,
ale relacjonuje śmierć Polidektesa.
W literaturze doby nowożytnej sięgano głównie po epizod łączący Per-
seusza z Andromedą. Tragedię liryczną Perseusz do tekstu Quinaulta skom-
ponował Jean-Baptiste Lully (1682).
Patrz też 39. Andromeda.
Karamanou I., Euripides. „Danae” and „Dictys”, Introduction, Text and Commen-
tary, Leipzig 2006 („Beiträge zur Altertumskunde”, Band 228).
Koerte A., Zum griechischen Drama. Ein ubersehenes Fragment des Euripides?,
„Hermes” 67(1932), s. 367–368.
Oakley J.H., Danae and Perseus in Seriphos, „American Journal of Archaeology”
86(1982), s. 111–115.
HIPPOLYTOS
12.
ZASŁANIAJĄCY OBLICZE
ΙΠΠΟΛΥΤΟΣ ΚΑΛΥΠΤΟΜΕΝΟΣ
455‒428
Paweł Majewski
Datowanie
Tragedia została wystawiona w latach 455–428, ponieważ właśnie
w roku 428 Eurypides przedstawił publiczności jej drugą wersję: Hippoly-
tosa uwieńczonego (Ἱππόλυτος στεφανοφόρος [Hippólytos stefanofóros]). Co do
tego, że Hippolytos zasłaniający oblicze powstał wcześniej niż Uwieńczony,
uczeni niemal bez wyjątku są zgodni. Zachowane fragmenty nie pozwalają
jednak ustalić na podstawie danych metrycznych czasu powstania sztuki,
a innych przesłanek brak. Wszelkie domniemania, usiłujące np. powiązać
wystawienie dramatu z zaćmieniem księżyca w roku 432 (Webster), mają
charakter spekulatywny. Jeśli druga tragedia powstała w bezpośrednim
następstwie klęski, jaką poniosła w agonie pierwsza, wówczas być może
odstęp czasu między nimi był niewielki.
Mit
Mit o Hippolytosie i Fedrze, wywodzący się może w jakimś zakresie od
biblijnego wątku Józefa i żony Putyfara, należy do najszerzej znanych mitów
greckich i był często podejmowany przez autorów w późniejszych epokach.
Jego najwcześniejszym zachowanym przekazem są Scholia do „Odysei”
Homera (11,321). Odyseusz widzi Fedrę pośród dusz, które przychodzą
z Podziemi do wylanej krwi ofiarnej – oznacza to, że mit o niej był już znany
w czasach redakcji poematów Homerowych. Scholiasta wyjaśnia, że Fedra,
siostra Ariadny, została żoną Tezeusza i że zakochała się w swoim pasier-
bie Hippolytosie, synu Tezeusza i królowej Amazonek. Był on czcicielem
Artemidy i odmawiał uznania Afrodyty, za co bogini miłości zemściła się,
zsyłając na niego zgubną miłość macochy. Hippolytos odrzucił zaloty Fedry,
wobec czego oskarżyła go ona przed mężem o próbę gwałtu. Tezeusz wygnał
syna i poprosił swego boskiego ojca Posejdona o uśmiercenie przeniewiercy.
Bóg zesłał potwora morskiego, który przeraził konie w rydwanie Hippo-
lytosa, zwierzęta poniosły, strąciły młodzieńca z wozu na ziemię i wlokły
go, zaplątanego w lejce. Gdy Fedra dowiedziała się o śmierci Hippolytosa,
popełniła samobójstwo.
Tłumaczenie tytułu sztuki jako Hippolytos zasłaniający oblicze nie jest
wierne, ponieważ tytuł oryginału znaczy dosłownie: ‘Hippolytos zasłonięty /
12. Hippolytos zasłaniający oblicze 155
osłonięty’, w czym tradycja filologiczna widzi aluzję do kulminacyjnej sce-

ny dramatu, kiedy to Fedra wyznawała jakoby miłość bezpośrednio samemu
Hippolytosowi (a nie przyznawała się do swojego uczucia wiernej Piastunce,
jak w drugiej, zachowanej, wersji sztuki), na co Hippolytos reagował, za-
słaniając twarz skrajem szaty w odruchu przerażenia, odrazy i wstydu. Ten
gest sceniczny nie jest wprawdzie poświadczony w zachowanym materiale
źródłowym, niemniej uznawany bywa za prawdopodobny element tragedii.
Przyjmuje się też, na podstawie wzmianek w źródłach, że sztuka ta ‒ właśnie
z powodu szokującej dla Ateńczyków otwartości wyznania Fedry ‒ prze-
padła w agonie, wobec czego Eurypides stworzył jej drugą, „poprawio-
ną” wersję, zachowanego Hippolytosa uwieńczonego. Niektórzy badacze
podważają jednak wiarygodność tych przekazów, uznając je za „dopisane”
później próby wyjaśnienia klęski pierwszego Hippolytosa.
Nie wiadomo, jakie jeszcze, poza wymienioną, różnice dzieliły obie
redakcje. Hipoteza, odnaleziona na rozpaczliwie zniszczonym strzępie papi-
rusu, jest zbyt fragmentaryczna, by rekonstruować przebieg akcji pierwszej
tragedii. Pewną wskazówkę dają Żaby (1043) Arystofanesa, gdzie Ajschylos
mówi:
Na Zeusa, ja dziwek Fedr nie tworzyłem czy innych tam Stheneboi!

Jak sądzą uczeni, jest to aluzja do pierwszej wersji sztuki, gdzie Fedra była
bardziej „bezwstydna” niż w drugiej. Anonimowy autor starożytnego Ży-
wotu Eurypidesa powiada, że Eurypides:
Pojąwszy za żonę Chojrilę, córkę Mnesilochosa, zauważył, że źle się ona

prowadzi, i z tego powodu napisał pierwszą sztukę o Hippolytosie, w której
napiętnował bezwstyd kobiecy.
W pierwszej wersji Hippolytosa Fedra była zapewne kobietą samodziel-

ną i niezależną, inaczej niż w drugiej, gdzie jej uczucia są w dużej mierze
uzależnione od woli Afrodyty. W prologu Piastunka Fedry opowiadała
przypuszczalnie o niepokojącym zachowaniu chorej z miłości pani. Bogini
Afrodyta mogła pojawiać się na początku sztuki, by zapowiedzieć zemstę na
Hippolytosie. W epejsodionie I Fedra mogła zwierzać się zaufanej Piastun-
ce, a ta, przerażona, próbowała przywrócić jej rozsądek. W epejsodionie II
możliwa była konfrontacja Fedry i Hippolytosa. Następnie Fedra oskarżała
pasierba przed Tezeuszem. Nie wiadomo, czy sam Hippolytos bronił się
przed ojcem, czy też Tezeusz rozmawiał o nim z Przodownikiem Chóru. Ta
kulminacyjna część sztuki pozostaje niejasna. Z pewnością Tezeusz skazy-
wał syna na wygnanie i Hippolytos ginął podczas jazdy na rydwanie, a Fe-
dra zadawała sobie śmierć. Ktoś (Fedra bezpośrednio przed samobójstwem
lub może Piastunka) wyjaśniał Tezeuszowi prawdę. W zakończeniu bóstwo
z maszyny (Posejdon lub Afrodyta) ustanawiało kult Hippolytosa. Istnienie
takiego kultu w Trojdzenie poświadcza Pauzaniasz (Wędrówka po Helladzie
1,22,1nn.; 2,31,6‒32,1).
Miejsce akcji: przed pałacem Pitteusa w Trojdzenie

Osoby:
pewne
Piastunka Fedry
Fedra ‒ żona Tezeusza, macocha Hippolytosa
Hippolytos ‒ syn Tezeusza i Amazonki
Tezeusz ‒ ojciec Hippolytosa, małżonek Fedry, król Aten
Posłaniec
bóstwo z maszyny
prawdopodobne
Afrodyta ‒ bogini miłości (bóstwo z maszyny?)
Sługa Hippolytosa
Chór: kobiety
Hipoteza
p]opad[ła
zwróci]wszy się ze sło[wami
p]rosiła[
] nie mogła [
5 s]prawić[
po]jaw[i
] Tessali[a
[4 ll. nieczytelne]
P.Michigan 6222A, frg. A, w. 1‒11
] i [
] dziewic [
] i na po [
[15] ] przybywszy do Trojdzen[y
5 ] Tezeusz uwie[rzył
].[..] przeciwko syn[owi
] i po niedługi[m
sprawiedliwości], jego wygnawszy, sam zaś [
[20] ] bezbożnika, je[mu
10 ] gdy słudzy Hippolytosa [
z]aprzęgli .[.]…[..].[.] konie [
[4 ll. z cząstkami wyrazów]
P.Michigan 6222, frg. C, w. 12‒26
[2 ll. z literą i cząstką wyrazu]

Hi]ppolytosa szatę [
[30] ] rozkazał [
5 za]słoniwszy [
] usiąść [
] prawdziwy [
do]wód, gdy stał [
[35] ] a Fedra [
10 ] -
słu]ga
12. Hippolytos zasłaniający oblicze  1–2 157
P.Michigan 6222, frg. B, w. 27‒41
Hippoly]tos [....] [
[20] ].[
P.Oxy. ineditus, kol. I, w. 19‒20
[skraj papirusu]
ich zabi[ł
wyrywszy na..[
Hippolytosa z[aś
przemocą [
5 dziewic [
liczniejszego [
uwierzywszy [
niedługo po[tem
przestęp[cę
10 opuszczamy[
[7 ll. nieczytelnych]
..[cząstka słowa].
P.Oxy. ineditus, kol. II, w. 1‒18
Na pozostałych fragmentach papirusu (Ba, Bb oraz D) nie udało się odczytać

niczego więcej, poza niektórymi cząstkami wyrazów lub zidentyfikować
poszczególne litery.
frg. 1 (Kn 443, J-L 2)

Eterze jasny, światło dnia przeczyste,
wasz słodki widok raduje szczęśliwych
i nieszczęśliwych, do których należę!
Stobajos: Antologia 4,52,12 (Pochwała życia)
Od przeszło 300 lat trwa pomiędzy uczonymi zagorzały spór o to, kto wypo-
wiada powyższe słowa: Tezeusz po wyjściu z Hadesu, gdzie ratował swego
druha Pejritoosa (dlaczego jednak miałby być wówczas nieszczęśliwy?),
czy Fedra, gdy po raz pierwszy wychodzi z pałacu lub też znacznie później,
przed popełnieniem samobójstwa. Problem w dalszym ciągu pozostaje nie-
rozstrzygnięty. Jouan–Van Looy sugerują, że prolog wygłaszała bogini
Afrodyta (inni opowiadają się raczej za Artemidą), a po jej odejściu z pałacu
wychodziła piastunka Fedry, zaniepokojona innym niż zwykle zachowaniem
swojej pani.
frg. 2 (Kn 430, J-L 4)

Mam ja odwagę oraz hardość mistrza,
co w najtrudniejszych sprawach obeznany,
to Eros jest nim – bóg niepokonany.
Stobajos: Antologia 4,20,25 (O miłości zmysłowej)
Słowa te prawdopodobnie wypowiada Fedra do Piastunki. Motyw Erosa-

-nauczyciela pojawia się też w Steneboi (frg. 23,2). Uczeni przypuszczają,
że w epejsodionie I Fedra wyznawała swą miłość do Hippolytosa Piastunce,
a ta, przerażona, daremnie próbowała przywrócić rozsądek swej pani.
frg. 3 (Kn 429, J-L 5)

[Chór]
Naprzeciw ognia inny ogień,
a potężniejszy my kobiety
roznieciłyśmy – niezwalczony.
Klemens Aleksandryjski: Kobierce 6,2,12,1‒2
Fragment stasimonu Chóru (chorijamby). Ten sam topos, kobiet rozpalają-

cych ogień silniejszy od „zwykłego” lub będących takim ogniem, pojawia
się we fragmencie zaginionej komedii Arystofanesa Πολύιδος [Polýidos] (frg.
469 = PCG, vol. III 2, s. 251) oraz w epigramacie Palladasa (Antologia
palatyńska 9,167).
frg. 4 (Kn 428, J-L 6)

Ci, co nazbyt od spraw Kiprydy stronią,
na równi z tymi, co na nie polują –
są chorzy
Plutarch: O tym, że filozof powinien w szczególności rozmawiać
ze sprawującymi władzę 2 (Pisma moralne 778B)
Kwestia ta, wypowiadana przez Fedrę lub Piastunkę, dotyczy bez wątpienia
Hippolytosa, na co wskazuje użycie określenia z dziedziny łowiectwa.
frg. 5 (Kn 437, J-L 7)

Ja bowiem widzę dobrze: powodzenie
w większości ludzi rychło rodzi pychę.
frg. 6 (Kn 438, J-L 8)

Bogactwo rodzi pychę, nie oszczędność.
frg. 7 (Kn 436, J-L 9)

O władco Wstydzie, gdybyś ty śmiertelnych
był towarzyszem, z ich serc wygnał bezwstyd!
Stobajos: Antologia 3,31,3 (O wstydzie)
Kwestia Hippolytosa (?), która zdaniem większości uczonych pochodzi ze

sceny konfrontacji (agonu) Fedry i Hippolytosa.
frg. 8 (Kn 432, J-L 10)

Najpierw sam działaj, potem bogów wzywaj,
bo kto się trudzi, temu bóg pomaga.
Scholia starsze do „Iliady” Homera 4,249 (vol. I, s. 495,11)
w. 1 ‒ Księga Suda α 4525
w. 2 – Stobajos: Antologia 3,29,33 (O pracowitości)
w. 2 ‒ Klemens Aleksandryjski: Kobierce 6,2,10,6
Wyrażenie przysłowiowe (por. także I 47,6). Podobną myśl można znaleźć

w Persach Ajschylosa (w. 742):
i bóstwo snadź jakoweś mocą wsparło jego myśl

(przekład S. Srebrny)
oraz we frg. 395 (TrGF3 [incertae fabulae]) tegoż autora:
bóg lubi sprzyjać temu, kto się trudzi.
frg. 9 (Kn 433, J-L 11)

Ja zaś powiadam, że w niebezpieczeństwie
praw nie wynosi się ponad konieczność.
Stobajos: Antologia 3,12,10 (O kłamstwie)
frg. 10 (Kn 434, J-L 12)

Pobożność losu ludziom nie wyznacza,
tylko odwagą i siłą ramienia
pochwycą wszystko i wszystko ułowią.
frg. 11 (Kn 435, J-L 13)

Jak cię ukarać, gdy mnie zelżysz – wolny?
Erotian: Zbiór wyrazów hippokratejskich δ 7 (s. 31,17)
frg. 12 (Kn 440, J-L 14)

Tezeju, dam ci dobrą radę. Mądryś?
Nie wierz kobiecie, nawet słysząc prawdę.
frg. 13 (Kn 441, J-L 15)

Czas przenikliwy prawdę lubi jawić.
Stobajos: Antologia 1,8,25 (O czasie. O istocie czasu,
jego częściach i jak wielu rzeczy jest sprawcą)
Podobną myśl odnajdujemy np. w Aleksandrze (frg. 33,20).
frg. 14 (Kn 439, J-L 16)

O, gdyby ludzkim rzeczom głos przydano,
tak by stracili posłuch podli mówcy!
Obrotna gęba samą prawdę skradnie ‒
ludzie nie wiedzą już, w co mają wierzyć.
Stobajos: Antologia 2,2,8 (O dialektyce)
w. 1–2 – Plutarch: Rady polityczne 5 (Pisma moralne 802A)
w. 3‒4 ‒ Klemens Aleksandryjski: Kobierce 1,8,41,1
Zdanie to wpisuje się w często pobrzmiewającą w sztukach Eurypidesa kry-

tykę sofistycznego relatywizmu.
frg. 15 (Kn 444, J-L 17)

Bogowie, klęsk nie unikną śmiertelni ‒
ni tych z natury, ni przez was zesłanych.
Stobajos: Antologia 4,34,50 (O życiu. Że krótkie i pełne trosk)
frg. 16 (Kn 445, J-L 18)

Racji bogowie nie mają w tych sądach.
frg. 17 (Kn 442, J-L 19)

‹ › wnet pędząc ku zagrodzie koni
Fragment relacji Posłańca o śmierci Hippolytosa.
frg. 18 (Kn 446, J-L 20)

[Chór]
O szczęśliwcze, o jaki ci przypadł los,
Hippolycie herosie, za roztropność twą?
Dla śmiertelnych bo żadna moc
nad cnotę większa nie może być;
5 przecz prędzej czy później godny dar
za pobożność przychodzi w odpłacie.
Stobajos: Antologia 3,5,2 (O roztropności)
Prawdopodobnie końcowa pieśń (w anapestach) Chóru (eksodos), sławiąca

Hippolytosa. Zapewne bóstwo z maszyny (Posejdon lub Afrodyta) zapowia-
dało heroizację bohatera i ustanawiało jego kult. Istnienie lokalnego kultu
Hippolytosa w Trojdzenie ‒ jak już wspominaliśmy wyżej ‒ poświadcza
Pauzaniasz.
frg. *19 (Kn 431 [= TrGF4 684], J-L *22)

Eros nie tylko włada mężczyznami
i kobietami, lecz i pośród bogów
tam, w górze, rządzi – wstrząsa ich duszami,
w głąb morza schodzi; nawet Dzeus wszechwładny
5 go nie pokona ‒ sam mu się pokłoni.
w. 1–3 – Klemens Aleksandryjski: Kobierce 6,2,14,7
Atrybucja niepewna. Stobajos przypisuje ten fragment tragedii Sofoklesa

Fedra (Φαίδρα [Faídra]), Klemens Aleksandryjski natomiast twierdzi, że
Eurypides powtórzył go po Anakreoncie (frg. 37).
Obok Eurypidesa także Sofokles wystawił swoją wersję tragicznej
historii Fedry, z której zachowało się w Antologii Stobajosa i Słowniku
Hesychiosa 20 wersów i 7 oderwanych słów. Fedrę Likofrona, sławnego
pisarza-erudyty z czasów hellenistycznych, znamy tylko z tytułu. Trage-
dię o losach Fedry stworzył też Lucjusz Anneusz Seneka. Jerzy Axer28 na
podstawie analizy ruchu scenicznego postaci w tej sztuce przypuszcza, że
prolog do Fedry Seneki jest częściowo imitacją prologu Hippolytosa za-
słaniającego oblicze.
Temat Fedry podjął Jean Racine w ostatniej ze swoich świeckich sztuk
(1677). Jego Phèdre pozostaje jednym z najwybitniejszych osiągnięć
francuskiego klasycyzmu. W wieku XIX dramat o Fedrze napisał Alger-
non Charles Swinburne (1866). W XX w. nastąpił prawdziwy renesans
tej postaci – osobne utwory poświęcili jej m.in.: Gabriele D’Annunzio
(1909), Miguel de Unamuno (1911), Marina Cwietajewa (1928), Margue-
rite Yourcenar (Phèdre ou le désespoir [Fedra albo rozpacz] w zbiorze
Feux [Ognie], 1936), Janis Ritsos (1972), Hugo Claus (1980), Per Olov
Enquist (Till Fedra [Dla Fedry], 1980) i wreszcie Sarah Kane (Phaedra’s
love [Miłość Fedry], 1996). Dramaty o Fedrze są stale obecne na scenach
światowych.
Craik E., Euripides First „Hippolytos”, „Mnemosyne” 4(40)(1987), s. 137–139.
Danek G., Zur Prologrede der Aphrodite im „Hippolytus” des Euripides, „Wiener
Studien” 105(1992), s. 10–37.
Euripides, Hippolytos, edidit M.R. Halleran, Warminster 1995.
Euripides, Hippolytus, edidit W.S. Barrett, Oxford 1964.
Euripides, Hippolytos, für den Schulgebrauch erklärt von N. Wecklein, Leipzig 1908.
Fauth W., Hippolytos und Phaidra. Bemerkungen zum religiösen Hintergrund eines
tragischen Konflikts, part 1‒2, „Abhandlungen der Akademie im Mainz” (1958),
9, s. 563nn.; (1959), 8, s. 387nn.
Gibert J.C., Euripides Hippolytus-plays: which came first?, CQ 47(1997), s. 85–97.
28
J. Axer, Filolog w teatrze, Warszawa 1991, s. 71–89.
Heldmann K., Senecas „Phaedra” und ihre griechische Vorbilder, „Hermes” 96(1968),
s. 88–117.
Herter H., Theseus und Hippolytos, „Rheinisches Museum” 89(1940), s. 273–292;
91(1942), s. 234.
Kalkmann A., De Hippolytis Euripideis quaestiones novae, Bonn 1882.
12. Hippolytos zasłaniający oblicze / 13. Kreteńczycy 163
13. KRETEŃCZYCY
ΚΡΗΤΕΣ
pomiędzy 455 a 428
Datowanie
Z analiz metrycznych wynika, że Kreteńczycy powstali w latach 455–
–428, niewykluczone, że w nieodległym terminie od Alkestis (438 r.).
Mit
Zwłaszcza we wczesnym okresie twórczości fascynowała Eurypidesa „pa-
tologia” miłości: szaleństwo prowadzące do zbrodni czy związki kazirodcze.
Kreteńczyków poświęcił dziwacznej namiętności Pazyfai do byka i narodzi-
nom Minotaura. Zgodnie z powszechnie przyjętą wersją, jaką przytacza Apol-
lodor w Bibliotece mitów (3,1,3–4), Minos naraził się Posejdonowi, złamał
bowiem obietnicę i zamiast złożyć w ofierze byka, którego mu zesłali bogowie
jako dowód swej życzliwości, zatrzymał go dla siebie. W zemście Posejdon
sprawił, że żona Minosa, Pazyfae, zapałała do byka namiętnością i dzięki
pomocy przemyślnego Dedala, który sporządził dla niej sztuczną krowę, po-
łączyła się ze zwierzęciem, w rezultacie czego powiła Asteriosa, pół człowie-
ka, pół byka, zwanego Minotaurem. Minos kazał go zamknąć w labiryncie,
zbudowanym na jego rozkaz przez Dedala. Hyginus (Opowieści 40) winą
obarcza wyłącznie Pazyfaę, która miała zaniedbać składania ofiar Afrodycie.
Szczupłość zachowanych fragmentów, brak hipotezy i nieliczne tylko
wzmianki u innych autorów uniemożliwiają próby rekonstrukcji akcji. Naj-
większe dyskusje wzbudza skład i rola Chóru – mystów, wtajemniczonych
w kult Dzeusa na górze Ida, i związany z tym problem ewentualnych wpły-
wów orfickich w dziele Eurypidesa.
Miejsce akcji: przed pałacem Minosa na Krecie
Osoby:
pewne
Minos ‒ władca Krety, małżonek Pazyfae
Pazyfae ‒ małżonka Minosa
Piastunka
prawdopodobne
Afrodyta ‒ obrażona bogini
Dedal ‒ budowniczy i wynalazca ateński, ojciec Ikara
Ikar ‒ syn Dedala
bóstwo z maszyny
Chór: wtajemniczeni Kreteńczycy (mystowie)
frg. 1 (Kn 472f, J-L 1)

Dalej Kreteńczycy, synowie Idy
Większość badaczy uznaje tę apostrofę za część parodosu Chóru, Cozzoli

(a także Kannicht, Cantarella i inni) sugerują monodię Ikara.
frg. 2 (Kn 472, J-L 2)

Chór
Fenickiego ty rodu potomku, tyryjskiej Europy
latoroślo i Dzeusa wielkiego, co władasz,
gdzie stumiestny Krety gród,
tu przybyłem, przeświętą rzuciwszy świątynię,
5 dla niej belki stropowe ciosała siekiera
Chalybowa;29 tutejsze je daje nam drzewo
i wiążą je kleje ze skóry wołowej –
cyprysowe bierwiona, potężne pnie!
Czysty żywot wiedziemy od czasu,
10 Idajskiego kiedym Dzeusa stał się mystą,
Dzagreusa wolarzem; po nocach go czczą…
Z surowego mięsiwa wieczerzę spełniwszy
i dla górskiej Macierzy unosząc pochodnie,
†z kuretami30 pospołu
15 wyświęconym zostałem bakchantem.
Śnieżnobiałe przywdziawszy wnet szaty, unikam
i narodzin śmiertelnych, i grobowców z prochami
ja nie dotknę przenigdy, od żywego
pożywienia z daleka się trzymam.
Porfiriusz: O powstrzymywaniu się od jedzenia mięsa 4,19,2
Anapestyczny parodos Chóru Kreteńczyków wtajemniczonych w obrzędy

Dionizosa-Dzagreusa, pełen odniesień do nauk orfickich.
frg. 3 (Kn 472a, J-L 3)

Dwukształtny potwór, podstępna to bestia.
Plutarch: Żywoty równoległe. Tezeusz 15,2
tenże: O wścibstwie 10 (Pisma moralne 520C)
Słowa odnoszą się niewątpliwie do Minotaura, nie wiadomo jednak, kiedy

ani przez kogo były wypowiadane.
Tj. żelazna.
29
30
z kuretami (Κουρήτων [Kuréton]) – czyli kapłanami kreteńskimi. Por. niżej,
przyp. 178.
13. Kreteńczycy  1–4,30 165
frg. 4 (Kn 472b i c, J-L 4)

] kiedy dmucha
] z Likii
La]tony synu
].[.] o panie
5 [5] ] śpiewając
] wielkie
] [cząstka słowa]
có]ro sławnego ojca
[brak co najmniej 27 ll.]
P.Oxy. 27.2461, kol. I, frg. 2
Z kolumny I papirusu zachowały się powyższe końce wersów, z kol. II (frg. 2

= 9 ll.) tego samego fragmentu jedynie początki jeszcze bardziej uszkodzo-
ne. Po pieśni Chóru (fragment jest częścią peanu skierowanego do Apollona)
zaczyna się dialog Minosa z Piastunką (na papirusie postaci oznaczone są
jako A. i B.).
[Piastunka]
] właśnie ma zamiar .[
[Minos]
] trzeba za[.]. [
[Piastunka]
[25] ]. natarcie [
[Minos]
] od ciebie pragnę się [
[Piastunka]
10 [niezrozumiała cząstka słowa]
[Minos]
] .... będąca [ ] ... ..[
[Piastunka]
W nim z byczą miesza się ludzka natura.
[Minos]
[30] To] już słyszałem; jaki [
[Piastunka]
Na ludzkich bar]kach byczą głowę [dźwiga.
[Minos]
15 Na czte]rech, czy na dwóch kończyn[ach chodzi?
[Piastunka]
Dwu]nogi, czarnej [
[Minos]
Co] nadto w nim jest innego [
[Piastunka]
[35] Ślepaka gza [
[Minos]
..].[ ] głos [
[Piastunka]
20 ..]..[....].[..] na pastwisko [
[Minos]
M]atczyną pierś ssie? Może wymię krowie?! .[
[Piastunka]
Rodzeni karmią go rodzice .[[
[Minos]
[40] ...] .[....]. z domu [
[Piastunka]
...].[....] dla tych, co rodzic[ami są
[2 ll. z cząstkami słów ]

P.Oxy. 27.2461, kol. II, frg. 1
Kannicht przydziela kwestie dwóm postaciom (A i B) dopiero od w. 26.
[2 ll. uszkodzone]
bez precedensu [
na Krecie ca[łej
5 co boskie, budzi strach [w rozsądnych ludziach,
13. Kreteńczycy  4,31 – 5,26 167
bo wielka .[
mnie ....[
P.Oxy. 27.2461, kol. II, frg. 3
Tożsamość rozmówców jest sprawą dyskusyjną: zamiast Piastunki proponu-

je się też koryfeusza Chóru (Cozzoli, Austin), jednak okoliczności porodu
i wygląd noworodka najlepiej zna obecna przy Pazyfai zaufana służąca.
Minos, który zapewne już w prologu wyrażał swoje zaniepokojenie, wy-
pytuje Piastunkę o okoliczności połogu żony i wygląd potwornego potomka
– byko-człeka. Z fragmentu 5 kolumny II udało się odczytać łącznie 8 liter
w 5 linijkach.
frg. 5 (Kn 472e, J-L 5)

[Minos? Chór?]
Żadna się na to inna nie ważyła.
[Chór]
Ty, †wśród tych nieszczęść†, panie,
bacz, byś je dobrze ukrył!
Pazyfa[e]
Nie przekonam cię nigdy zaprzeczaniem,
5 a jasne przecież, jak rzecz ta się miała.
Gdybym mężczyźnie oddała swe ciało,
sprzedajną plamiąc się skrycie Kiprydą,
rozpustną by mnie ‒ i słusznie ‒ nazwano.
Lecz dziś, skoro to bóg mnie napastował,
10 znoszę nieszczęście, co wbrew mojej woli.
To nie do wiary! Cóż ja bym w tym byku
zobaczyć miała, by z żądzy zachorzeć?
Czy przepych stroju oczy mi oślepił,
czy kędzior płowy i blask jego oczu,
15 co lśnieniem kładł się na różanych licach?
Chyba nie zgrabna [postać ob]lubieńca?!
Dla takich związków [w byczą ja się] skórę
[nie przyoblekę,] on [
Przechodzi wiarę, bym go miała ojcem
20 czynić mych dzieci! [ ] Mężem! Skąd ma żądza?
To z jego winy bóg mnie tak udręczył,
to on najbardziej ponieść [
Nie zarżnął byka, [co był mu zes]łany,
morskiemu bogu, tak jak przyobiecał.
25 Stąd to Posejdon zemstą w ciebie go[dzi,
lecz karząc ciebie, mnie dotknął chor[obą.
Teraz pomstujesz i klniesz się na bogi,

choć tyżeś winny i ty mnie zhańbiłeś.
Kiedy ja, matka, jakkolwiek bezwinna,
30 ten straszny dopust boga chciałam ukryć,
to ty – podziwu godne i pochwały! –
zapierasz własnej się żony, zbrodniarzu,
najgorszy z ludzi, i wyjawiasz wszystkim!
To ty mnie gubisz, to jest twoja wina,
35 tyś mnie zaraził! Jeśli za to w morzu
chcesz mnie utopić, zrób to! Jesteś biegły
w mordach wszelakich, ludobójczych rzeziach.
Chcesz się nasycić surowym mym ciałem?
Bierz, naści! Uczty sobie nie odmawiaj!
40 Wolna i żadną nieskalana winą
za twoje błędy ja †zapłacę śmiercią.
Ch[ór]
Dla wielu jasne jest, że to nieszczęście
bóg zesłał; gniewu [ ], panie.
Min[os]
Zamknąć jej usta! [ ], krzyczy.
45 Podejdźcie, straże [
Chwyćcie zbrod[niarkę, nie]chaj pięknie umrze,
i jej wspólniczkę! Wprowadźcie do środka!
A zam]knąć mi je dob[rze w ciem]nym lochu,
by] nigdy blasku [nie ujrz]ały słońca!
Ch[ór]
50 O panie, [wstrzy]maj się; namysłu godna
to sprawa. [...].. kto nieostrożny z ludzi.
[Minos]
Po[stanowiłem] nie zwlekać z wyrokiem.
P.Berol. 13217 (karta kodeksu pergaminowego;
recto: w. 1‒26, verso: w. 27‒52)
w. 7, 12 ‒ Atenajos: Uczta mędrców 13,24 (568f)
Postać Minotaura i jego niezwykłego więzienia – labiryntu – fascynowa-
ły artystów wszystkich epok i obrosły w tak wiele symbolicznych znaczeń,
że nie sposób ich tu nawet zasygnalizować. O ile mieszkaniec labiryntu
należy do postaci całkowicie i tylko mitycznych, labirynt to także przestrzeń
najzupełniej realna: w różnych czasach budowano rzeczywiste architekto-
13. Kreteńczycy  5,27–52 169
niczne bądź roślinne labirynty (błędniki) i pełniły one różne funkcje; two-
rzono je też w słowach.31
Znacznie mniej uwagi poświęcano protagonistce tragedii Eurypidesa
– Pazyfai. W dobie nowożytnej Pazyfae stała się symbolem „zwierzęcego
pożądania” i tak przedstawił ją Dante w Boskiej komedii (Piekło 26,41). Jej
przygody doczekały się kilku tragedii (do najciekawszych należy André
Suarèsa Minos et Pasiphaé, ogłoszona pośmiertnie w 1950 r., z rysunkami
Picassa), oper, baletów i poematów, z których najbardziej znany jest Henri
de Montherlanta Pasiphae. Chant de Minos z 1928 r. (poemat ten ilustrowali
Henri Matisse i Jean Cocteau).
W 1947 r. Jorge Luis Borges wydał powieść La casa de Asterion (Dom
Asteriona), gdzie bohater opowiada o swojej rodzinie i losach, a czytelnik
dopiero na końcu tej relacji dowiaduje się, kim jest narrator. Minotaur obja-
wiał się we śnie bohaterowi powieści Hanny Malewskiej (Labirynt, 1970)
– kreteńskiemu wieszczkowi, tajemniczemu Epimenidesowi, a w wierszu
Mieczysława Jastruna (Dusza, 1977) zespalał się z Freudem w człowieczej
jaźni.
Patrz też 5. Ajgeus, 22. Tezeusz.
Cantarella R., I „Cretesi”. Testi e Commenti, Milan 1974.
Casadio G., I „Cretesi” di Euripide e l’ascesi orfica, „Didattica del Classico” 2(1990),
s. 278–310.
Cozzoli ‒ Euripide, Cretesi, introduzione, testimonianze, testo critico, traduzione e com-
mento a cura di A.-T. Cozzoli, Pisa‒Roma 2001 („Università di Urbino. Istituto
di filologia classica. Testi e Commenti” 15).
Croiset M., „Les Cretois” d’ Euripide, „Revue des Etudes Grecques” 28(1915), s. 217–
–233.
Gallistl B., Der Zagreus-Mythos bei Euripides, WJA, Neue Folge 7(1981), s. 235–247.
Kappelmacher A., Zu den „Kretern” des Euripides, Graz 1909, s. 26–37.
Koerte G., „Die Kreter” des Euripides, [w:] Historische und philologische Aufsätze
E. Curtius gewidmet, Berlin 1884, s. 195–208.
Mette H.J., Euripides Kreter, „Hermes” 91(1963), s. 256.
31
Zob. M. Głowiński, Labirynt, przestrzeń obcości, [w:] tenże, Mity przebrane:
Dionizos, Narcyz, Prometeusz, Marchołt, labirynt, Kraków 1990 (Kraków 21994;
przekład niemiecki: Frankfurt am Main 2005); P. Santarcangeli, Księga labiryntu,
tłumaczenie I. Bukowski, redakcja naukowa A. Krawczuk, Warszawa 1982
(pierwodruk: Le livre des labirynthes: histoire d’un mythe et d’un symbole, Paris 1979).
14. BELLEROFONT
ΒΕΛΛΕΡΟΦΟΝΤΗΣ
okres wczesny (430‒425 lub 428)
Datowanie
Aluzje do Bellerofonta w Acharnejczykach (w. 426‒429) Arystofanesa
(425 r.) oraz parodia w Pokoju (w. 74‒77, 82‒89, 147‒149; 421 r.), gdzie
„Pegazem” wieśniaka Trygajosa staje się żuk gnojnik, sytuują ten dramat
pośród wczesnych sztuk Eurypidesa. Większość uczonych umieszcza tra-
gedię w latach 430–425, Webster datuje ją na rok 428.
Mit
W 6. pieśni Iliady (145nn., zwłaszcza 155‒205) walczący po stronie Tro-
jan Glaukos przedstawia się przed pojedynkiem Diomedesowi, opowiadając
mu obszernie dzieje swojego przodka Bellerofonta, syna Glaukosa i wnuka
Syzyfa. Kłamliwie oskarżony o próbę gwałtu przez pragnącą go uwieść An-
teję, żonę króla Projtosa, Bellerofont został wysłany do Likii ze „znakami
zbrodniczymi”, czyli listem, w którym Projtos polecał teściowi zabić gościa.
Ten wysłał go najpierw do walki z Chimerą, potem z Solymami i Amazon-
kami, a w końcu kazał go zabić z zasadzki najlepszym wojownikom kraju.
Bellerofont pokonał wszystkich. Teść Projtosa rozpoznał w przybyszu potom-
ka bogów i oddał mu córkę za żonę. Heros miał z nią synów, Hippolochosa
i Isandra, oraz córkę Laodamię, z którą połączył się Dzeus, płodząc waleczne-
go Sarpedona. Opowieść Glaukosa kończy się nieoczekiwanie (6,200‒202):
Ale gdy wszyscy bogowie tamtego [Bellerofonta] znienawidzili,

zaczął się biedak wałęsać sam wśród alejskiej równiny,
z sercem zgryzotą przeżartym, stroniący od wszystkich ludzi.
(przekład K. Jeżewska)
Homer nie wyjaśnia powodów tej nagłej odrazy bogów. Nieobecny w opo-
wieści Pegaz pojawia się w Narodzinach bogów (281–286) Hezjoda, a Pin-
dar (Ody istmijskie 7,44‒47) opowiada, jak Pegaz zrzucił swego pana, gdy
ten chciał wzlecieć na Olimp i spotkać się z Dzeusem.
Wątek miłości żony Projtosa, bardziej znanej pod imieniem Steneboi,
Eurypides rozwinął w późniejszej zaginionej tragedii Steneboja (23).
Szczupłość informacji nie pozwala na rekonstrukcję fabuły tej interesu-
jącej sztuki o niewinnie oskarżonym herosie, samotniku, który znienawidził
14. Bellerofont 171
ludzi i rzucił wyzwanie bogom. Jedynym źródłem hipotetycznego epizodu,

w którym biorą udział syn Steneboi, Megapentes, i syn Bellerofonta, Glau-
kos, jest epigram z Antologii palatyńskiej (3,15), gdzie mowa o próbie za-
bójstwa Bellerofonta (okaleczonego po upadku) przez Megapentesa, którego
w obronie ojca zabija Glaukos.
Miejsce akcji: przed chatą Bellerofonta na odludziu zwanym Równiną Alejską

Osoby
pewne
Bellerofont ‒ pogromca Chimery
Jobates ‒ król Likii
Glaukos ‒ syn Bellerofonta
Posłaniec
prawdopodobne
Megapentes ‒ syn Steneboi, żony Projtosa
Chór: mężczyzni (wieśniacy Likijscy?)
Hipoteza
[skraj papirusu]
ni]eszczęście . [
6 ]. Stenebo[ja] [.. ..].[
] miejsc .[..].. ..[
[4 ll. z pojedynczymi literami]
P.Oxy. 60.4017
[skraj papirusu]
rozpoznawszy [
] przybywsz[y
własnego bra[ta (lub siostry)
Bellerofon[t
5 odpowiedni[ą
sam osobiście [
] zabitego .[
] wroga [
od [ludzi z Tauros(?)
10 ] ] [ Bel-
lero]fonta [
...].. . rzek[ę
Me]andra [lub Isandra]
16 ].. kra[ju
[1 l. z cząstkami słów]
] kary [
i] samego Beller[ofonta
20 ..].... Likii [
...] statek [
[1 l. z cząstkami słów]
P.Oxy. 52.3651, w. 1‒22
Stopień uszkodzenia hipotezy zachowanej na dwóch strzępach papirusu nie

pomaga w próbach rekonstrukcji fabuły.
frg. 1 (Kn 285, J-L 1)

[Bellerofont]
Ja też się zgadzam z powszechną opinią:
śmiertelnik lepiej żeby się nie rodził!
Ze wszystkich trzech dól człeczych jedną tylko
cenię. Bogactwo, krew dobrego rodu,
5 ubóstwo – oto wyliczyłem wszystkie.
Majętny, nawet jeśli niski rodem,
tak, cierpi, prawda, lecz jak pięknie cierpi,
gdy ręką pełny swój otwiera skarbiec;
gdy czas przychodzi, że źle mu się wiedzie,
10 wzdycha i jęczy pod jarzmem nieszczęścia.
Kto ze szlachetnej dumny krwi, lecz życie
w ubóstwie pędzi, choć rodem szczęśliwy,
z bólem nędzę, co go osłabia, znosi,
a przecież wstyd mu nie pozwala pracą
15 parać się rąk. Kto niczym i nic nie ma,
krom nieszczęść, w tym jest górą, bo dostatku
nie poznał, zawsze w nieszczęściu i biedzie.
Najlepiej zatem nie znać dobrobytu.
Pamiętam przecież, kim ja niegdyś byłem
20 wśród ludzi wtedy, gdy i mnie los sprzyjał.
w. 1‒18 ‒ Stobajos: Antologia 4,33,16 (Porównanie biedy i bogactwa)
w. 15‒20 ‒ tamże: 4,33,9a (toż)
w. 1‒2 ‒ tamże: 4,34,38 (O życiu. Że krótkie)
w. 8 ‒ Plutarch: O poglądach zdrowego rozsądku przeciw stoikom 22
(Pisma moralne 1069B)
w. 11‒14 ‒ Stobajos: Antologia 3,32,23 (Nagana biedy)
w. 20 ‒ tamże: 3,32,3 (O braku wstydu)
Jeśli tyradę tę wygłasza Bellerofont w prologu, to zapewne pojawiał się

w nim tak, jak go przedstawiał Arystofanes w Acharnejczykach, czyli
„w brudnych szmatach”. Żyje na odludziu, mając przy sobie jedynie syna
Glaukosa i Pegaza. Wspomina minione szczęście, nie wiadomo jednak, co
właściwie przywiodło go do takiego stanu. Ta i dalsze wypowiedzi charakte-
ryzują pogromcę Chimery jako sfrustrowanego samotnika, rozgoryczonego
na ludzi, którzy go zawiedli, i bogów, którzy do tego dopuścili.
frg. 2 (Kn 288, J-L 2)

Podstęp i mroczne knowania nam, ludziom,
tchórzostwo zsyła w potrzebie – jak leki.
Stobajos: Antologia 3,8,1 (O tchórzostwie)
14. Bellerofont  1–8 173
Dalszy ciąg rozważań Bellerofonta. Być może aluzja do podstępnych kno-

wań Jobatesa.
frg. 3 (Kn 290, J-L 3)

Ja zawsze głupca, choćby był siłaczem,
mniej boję się niż mędrca słabeusza.
Stobajos: Antologia 4,13,5 (O dowódcach
oraz rady co do potrzeb wojennych)
frg. 4 (Kn 289, J-L 4)

Bo kłótnie ludzi, zabójstwa i walki
rozstrzyga podstęp, a ty nic nie wskórasz
tu drogą prawdy – Ares sprzyja kłamcom.
Zapewne dalszy ciąg gorzkiego monologu Bellerofonta, w którego konkluzji

postanawiał on może zażądać od Dzeusa sprawiedliwości.
frg. 5 (Kn 294, J-L 5)

Zawistni są ci, co z natury gorsi;
opinię dobrą zazdrość lubi brukać.
Stobajos: Antologia 3,38,13 (O zawiści)
frg. 6 (Kn 295, J-L 6)

Sprawiedliwości widziałem już dzielnych
obrońców, których niecna zmogła zawiść.
frg. 7 (Kn 297, J-L 7)

Wszystkim śmiertelnym wrodzona jest podłość:
kto parę nędznych32 groszy mając w garści,
zło czyni, niech nie czeka przebaczenia;
kto więcej zyskał za większą zuchwałość,
5 ten łatwiej zniesie naganę krytyków.
Stobajos: Antologia 3,10,17 (O chciwości i niesprawiedliwości)
frg. 8 (Kn 296, J-L 8)

Nie zwykł, kto prawy, prawych nienawidzić,
podły się z podłym chętnie stowarzysza;
32
Rękopisy mają tu πλεῖστον ([pleíston]; ‘więcej’), przyjmuję poprawkę Jouana–
–Van Looya: μείω ([meío]; ‘mniej’).
to, co podobne, zbliża do się ludzi.

Stobajos: Antologia 2,33,2 (O tym, że podobieństwo charakterów rodzi przyjaźń)
w. 2 ‒ Arystoteles: Etyka eudemejska 7,2,53 (1238a 34)
w. 2 ‒ Pseudo-Arystoteles: Etyka wielka 2,11,25 (1209b 35)
frg. 9 (Kn 286b=292, J-L 9)

I lekarz musi przyjrzeć się chorobie,
nim leczyć zacznie, a nie, jak popadnie
podawać leki, choćby niewłaściwe.
Wśród chorób jednym ludzie sami winni,
5 od bogów inne, lecz my leczmy wszystkie
zgodnie z regułą. To ci chcę powiedzieć:
nie są bogami bogowie złoczyńcy!
Stobajos: Antologia 4,36,5 i 7 (O chorobie)
w. 7 ‒ Pseudo-Justyn Męczennik: O władzy królewskiej 5,6
w. 7 ‒ Plutarch: Jak młodzież powinna słuchać poetów? 4 (Pisma moralne 20F)
w. 7 ‒ tenże: O sprzecznościach stoickich 33 (Pisma moralne 1049E)
frg. 10 (Kn 286, J-L 10)

[Bellerofont]
Powie ktoś, że tam w niebie są bogowie?
Nie ma ich, nie ma! Chyba że ktoś zechce
jak głupiec wierzyć w dawne bajdurzenia.
Zważcie to sami, zanim ulegniecie
5 mojemu zdaniu. Twierdzę, że tyrani
mordują setki ludzi, kradną mienie,
nie dotrzymując przysiąg, biorą miasta,
i mimo tylu przestępstw są szczęśliwsi
niźli ci, którzy zbożnie pędzą życie.
10 Znam małe państwa, szanujące bogów,
poddane większym, co za nic ich mają,
trzymane siłą włóczni w posłuszeństwie.
Myślę, że wy też, jeśli ktoś leniwy
modliłby się, a ręką nie chciał ruszyć,
‹ ›
15 boskie się spiętrzą i wszelkie nieszczęścia.
Początek tej słynnej tyrady Bellerofonta uczeni zestawiają z poglądami

nielicznych w czasach antycznych ateistów, m.in. Diagorasa (V w.), wy-
szydzanego w komediach Arystofanesa (Chmury 830) niedowiarka, któ-
remu ‒ jak podaje Diodor Sycylijski (Biblioteka 13,6) ‒ wytoczono proces
o bezbożność (ok. 415 r.?).
frg. 11 (Kn 293, J-L 12)

– Zaszczyty wbiły cię w zbyt wielką dumę.
– Niech umrę! Na cóż światło dnia oglądać,
widząc, jak podłych czci się bezpodstawnie.
Podczas gdy wielu badaczy interpretuje tekst jako dialog dwóch osób (z któ-
rych drugą jest zapewne Bellerofont), inni uważają go za przypadkowy
zlepek dwóch osobnych fragmentów, niektórzy zaś, jak Kannicht, uznają
za część wypowiedzi jednej postaci.
frg. 12 (Kn 291, J-L 13)

Mój synu, silne są do czynów ręce
młodzieży, lepsze za to zdanie starców,
czas bowiem mistrzem wszelkich jest pouczeń.
Stobajos: Antologia 4,50,2 (O starości. Że bezsilna)
frg. 13 (Kn 287, J-L 14)

Nie gniewaj się, gdy trafisz na przeszkody,
to ich nie wzruszy, lecz gdy ktoś napotka
trudności i je pokona – zwycięży.
Plutarch: O pogodzie ducha 4 (Pisma moralne 467A)
Pseudo-Plutarch: O Homerze 153
w. 1‒2 i 1 ‒ Marek Aureliusz: Rozmyślania 7,38; 11,6
frg. 14 (Kn 301, J-L 15)

Widzisz tysiące nagłych odmian losu:
wielu z odmętów morza uszło cało,
wielu, chociaż od wrogów lepszych w boju,
poniosło klęskę, by wkrótce zwyciężyć.
frg. 15 (Kn 302, J-L 16)

Odwaga wobec nieszczęść wiele może.
frg. 16 (Kn 299, J-L 17)

Wszystko bezsilne wobec konieczności.
Stobajos: Antologia 1,4,2b (O konieczności)
frg. 17 (Kn 298, J-L 11)

Nie można odnieść rany, gdy się ścina
zarośla w bagnie ani podła matka
nie zrodzi synów godnych nosić oręż.
Niezbyt jasna metafora stanowiła zapewne wyrażenie przysłowiowe.
frg. 18 (Kn 303, J-L 18)

Chór
Nigdy dostatku nikczemnika ni pomyślności pysznej
nie trzeba mieć za pewne,
ni łotrów dobrego rodu; Czas bowiem, który nie zna ojca,
sprawiedliwe stosując reguły,
5 ujawni †zawsze ludzkie nieprawości.
Stobajos: Antologia 3,2,13 (O występku)
Teofil z Antiochii: Do Autolykosa 2,37,13 (s. 95)
Fragment pieśni Chóru w metrum daktylo-jambicznym, o nierychliwym,

lecz sprawiedliwym czasie i niestałości ludzkich losów.
frg. 19 (Kn 304, J-L 19)

[Chór]
Gdzie znaleźć pewność w ludzkim żywocie?
Polotnym korabiom wichry kurs przez głębiny
prostują; a z losów człowieczych, co wielkie, to w nicość
czas długi obraca, co mniejsze – powiększa.
Fragment pieśni Chóru w anapestach i chorijambach, należący najprawdo-

podobniej do tego samego stasimonu (choć innej pary strof), co poprzedni.
frg. 20 (Kn 304a, J-L 20)

– Matkę mą zabił‹em›. Wystarczą te słowa.
– Czy dobrowolnie czy też poniewoli?
Arystoteles: Etyka nikomachejska 5,11 (1136a 10)
Anonim: Komentarze do „Etyki nikomachejskiej” Arystotelesa,
ad loc. (CAG, vol. XX, s. 240,29)
Uznanie tego dialogu za fragment tragedii Bellerofont zależy od przyjęcia

wersji kodeksów: κατέκτα ([katékta]; ‘zabił’), a nie poprawki (na podstawie
antycznej wersji łacińskiej pisma Arystotelesa): occidi → κατέκταν ([katék-
tan]; ‘zabiłem’); por. 8. Alkmeon w Psofidzie, frg. 3. Drugiemu rozmówcy
zapewne chodziło o to, czy matka popełniła samobójstwo, czy też była to
zbrodnia „z premedytacją”. Pierwszym rozmówcą byłby syn Steneboi, Me-

gapentes, drugim może Ojneus lub Glaukos.
frg. 21 (Kn 305, J-L 21)

[Posłaniec]
Νa gładkim wzgórku, gdzie był sąd Danaid,
stanął; na znak heroldów rzekł do tłumu.
Scholia do Eurypidesa: Orestes 872
Zapewne fragment relacji Posłańca/Jobatesa(?) z procesu, jaki Megapen-

tes wytoczył Bellerofontowi za zabójstwo matki. Scholiasta wyjaśniał, że
chodziło o miejsce sądu w Argos, na wzgórzu, gdzie odbył się proces córek
Danaosa oskarżonych o wymordowanie mężów.
frg. 22 (Kn 306, J-L 22)

[Bellerofont]
Hej, Pegaza miłe mi skrzydło chyże.
Bellerofont dosiada Pegaza, żeby ujść przed zemstą Megapentesa (?) i/lub
zażądać od Dzeusa sprawiedliwości (scenę tę sparodiował Arystofanes
w Pokoju). Bellerofont wznosi się zapewne na wyobrażającym konia ma-
nekinie przy użyciu żurawia lub machiny.
frg. 23 (Kn 307, J-L 23)

Bellerofont
Złotouzdy, leć naprzód! Skrzydłami bij!
Anapestyczne wezwanie Pegaza do lotu.
frg. 24 (Kn 307a–308, J-L 24)

Bellerofont
{Śpiesz się, ma duszo!}
O pozwól, cienisty gaju, niechaj wzwyż

nad kryniczne twe wody się wzniosę; chcę,
czy pomyślną – zbadać – pogoda mi dziś
5 zwiastuje podróż.
Scholia do Arystofanesa: Osy 757
Bellerofont chce przed lotem sprawdzić warunki panujące w przestworzach.

Fragment ma rytm anapestyczny (marszowy), stanowi więc prawdopodobnie
kontynuację poprzedniego. Zapewne Posłaniec przychodził po stasimonie
Chóru i opowiadał o locie Bellerofonta i być może spotkaniu Glaukosa

z Megapentesem oraz śmierci tego ostatniego. Większość badaczy uważa
apostrofę „do duszy” za dodatek Arystofanesa, ale por. niżej, frg. 28, oraz
np. III. „Fragmenty bez atrybucji (adespota)”, frg. 39.33
frg. 25 (Kn 309, J-L 25)

[Posłaniec]
Przysiadł i zgiął się bardziej niż †on pragnął†.
Plutarch: O ułomnej wstydliwości 3 (Pisma moralne 529E)
tenże: Rady polityczne 13 (Pisma moralne 807E)
Zapewne fragment (częściowo zepsuty) relacji Posłańca z lotu Belle-

rofonta zakończonego upadkiem jeźdźca. Pegaz przysiada, żeby ułatwić
staremu Bellerofontowi wspięcie się na swój grzbiet. Jouan–Van Looy
sugerują, że może chodzić o opis momentu, gdy Pegaz strząsa z grzbietu
Bellerofonta.
frg. 26 (Kn 309a, J-L 26)

Od wilgotnych dlań pozdrowień przestworzy.
Herodian: Ogólna nauka o akcencie 10,5 (s. 22: fol. 5r)
Kolejny strzęp relacji Posłańca o ostatnim locie Bellerofonta. Metaforycz-

ny obraz mokrego od deszczu ciała Bellerofonta?
frg. 27 (Kn 300, J-L 27)

[Bellerofont]
Biada mi! Biada?! Toż to los śmiertelnych.
Diogenes Laertios: Żywoty i poglądy słynnych filozofów [Krantor] 4,26
Księga Suda οι 101
Plutarch: O pogodzie ducha 17 (Pisma moralne 475C)
Wypowiedź Bellerofonta, którą jedni badacze (Jouan–Van Looy) umiesz-

czają tuż po upadku bohatera, inni jeszcze przed (Collard–Cropp–Lee).
frg. 28 (Kn 310, J-L 28)

Bellerofont
Żywiłaś cześć dla bogów, póki żyłaś,
dbałaś o gości, nie zwodziłaś druhów.
Elian, cytując te słowa, powiada, że Bellerofont (wniesiony na scenę) wy-

powiadał je do własnej duszy, gdy mężnie gotował się na śmierć po upadku.
Buntownik negujący istnienie bogów, by potem szukać sprawiedliwości na
Olimpie, umierając, jedna się ze sobą i bogami.
33
Por. J. Bremmer, The Early Greek Concept of the Soul, Princeton 1983.
frg. 29 (Kn 311, J-L 29)

Zanieście go do domu, nieszczęśnika!
Scholia do Arystofanesa: Rycerze 1249a
Prawdopodobnie rozkaz wniesienia Bellerofonta do chaty wydaje Glaukos,

choć niektórzy badacze przypisują te słowa albo samemu Bellerofontowi
(Kannicht), albo bóstwu z maszyny.
frg. 30 (Kn 312, J-L 30)

W Dzeusa rydwanie błyskawice wozi.
Scholia starsze do „Narodzin bogów” Hezjoda 285
Zapewne w zakończeniu sztuki (eksodos) słowa bóstwa z maszyny, które

m.in. zapowiada, co stanie się z Pegazem po zrzuceniu Bellerofonta. O tym,
że Pegaz znalazł miejsce w stajniach na Olimpie, wspominali już Hezjod
(Narodziny bogów 285–286) i Pindar (Ody olimpijskie 13,92).
Buntowniczy bohater Eurypidesa okazał się, być może, aż nazbyt bun-
towniczy i niemal w ogóle nie pojawiał się w teatrze antycznym. Jedynie
Astydamas Młodszy (IV w.) poświęcił mu tragedię, z której pozostał jednak
tylko tytuł, podobnie jak z komedii Eubulosa (IV w.), która mogła parodio-
wać Bellerofonta Eurypidesowego.
W czasach nowożytnych niezwykła kariera Pegaza, jako symbolu nie-
śmiertelności i natchnienia poetyckiego, niemal usunęła w cień jego pana.
Pegaz nie potrzebował jeźdźca. Choć dzieje Bellerofonta dość rzadko inspi-
rowały twórców, doczekał się jednak tragedii (Philippe Quinault, Bellero-
phon; 1671), dramatów poetyckich (m.in. Georg Kaiser, Bellerophon; 1944),
a nawet komedii (Luigi Antonelli, Bellerofonte; 1936).
W literaturze polskiej Pegaz („anioł koński” – Szymborska) stał się patro-
nem poezji nonsensu i zabaw literackich pod piórem Juliana Tuwima (Pegaz
dęba; 1947), a potem Stanisława Barańczaka (Pegaz zdębiał; 2008).
Barigazzi A., „Il Faetonte” e „il Bellerofonte” di Euripide in un passo di Plutarco,
„Prometheus” 16(1990), s. 97–110.
Caputi A., Euripide e le sue tragedie sul mito di Bellerofonte, „Rendiconti della Classe di
Scienze morali, storiche e filologiche dell’Accademia dei Lincei” 18(1909), s. 509–526.
Di Grigorio L., „Il Bellerofonte” di Euripide I e II, „Civilta Classica e Cristiana”
4(1983), s. 195–214, 365–382.
Harvey F.D., Pegasus: A Cup, a Coin and a Context, [w:] Pegasus: Classical Essays
from the University of Exeter, edited by H.W. Stubbs, Exeter 1981, s. 19–24.
Paterlini M., Note al „Bellerofonte” Euripideo, „Sileno” 19(1990), s. 513–523.
Riedweg C., The „atheistic” fragment from Euripides „Bellerophon” (286 N), „Illi-
nois Classical Studies”15(1990), s. 39–53.
Vykozy Z.V., De Euripidis „Bellerophonte”, „Zprávy Jednoty Klasických Filologů”
5(1963), s. 137–145.
15. FOJNIKS
ΦΟΙΝΙΞ
455‒428 (?)
Datowanie
Sztuka datowana jest zwykle na podstawie kryteriów metrycznych mię-
dzy 455 a 428 r.
Mit
Homer, Iliada 9,443:
Abyś przemawiał jak mówca i działał jak człowiek czynu!

(przekład tu i niżej K. Jeżewska)
Fojniks, wychowawca Achillesa, jest symbolem doświadczonego, mą-

drego nauczyciela. Gdy zapiekły w swym gniewie młodzieniec odrzuca
propozycję ugody ze strony Agamemnona, sędziwy Fojniks przypomina
mu dziecinne lata i wspomina własne dramatyczne dzieje, kiedy to Amyntor,
jego ojciec (Iliada 9,449‒461):
Za nałożnicę się na mnie rozgniewał o pięknych warkoczach,

którą pokochał, a prawą swą małżonkę znieważył,
matkę mą. Nieraz mi ona obejmowała kolana,
abym kochankę mu uwiódł, by starca znienawidziła.
Jam to uczynił posłusznie.34 Lecz ojciec, gdy to zrozumiał,
przeklął mnie strasznie, wzywając przeciw mnie mściwe Erynie,
mówiąc, że nigdy nie weźmie na swe kolana miłego
syna, co ze mnie się zrodzi. Bogowie spełnili przekleństwo:
Dzeus władający podziemiem i Persefona straszliwa.
Chciałem go wtedy pozbawić żywota ostrzem spiżowym,
ale powściągnął bóg jakiś mój gniew i obudził mi w duszy
lęk – co lud powie, i pamięć na liczne ludzi zarzuty,
by ojcobójcy mnie mianem nie mogli nazwać Achaje.
Fojniks opowiadał dalej, jak postanowił opuścić ojczyste Ormenion, jak

przyjaciele, którzy chcieli go powstrzymać, czuwali przy nim przez dzie-
więć dni i nocy i jak wreszcie udało mu się zmylić ich i zbiec do Ftyi, gdzie
34
Scholiaści utrzymują, jakoby poprawkę do tego wiersza wprowadził poeta tra-
giczny Sosifanes, a po nim historiograf Arystodemos: polegała ona na poprzedzeniu
zdania przeczeniem. Oczyszczało to całkowicie Fojniksa, a winą obarczało jego matkę
Alkimedę.
15. Fojniks 181
przyjął go serdecznie ojciec Achillesa, Peleus. Nie mogąc mieć własnego

potomstwa, Fojniks stał się dla Achillesa drugim ojcem. Z ocalałej tradycji
epickiej wynika, że Fojniks wychowywał także syna Achillesa, Neoptolemo-
sa, który go pochował. Wydaje się, że epizod oślepienia Fojniksa przez ojca
i jego uzdrowienia przez centaura Chejrona nie był znany (w każdym razie
nie był wykorzystywany dramatycznie) przed Eurypidesem i mógł stanowić
jego innowację. Nie wiadomo, jaki epizod dziejów Fojniksa dramatyzował
Sofokles w zaginionej tragedii Fojniks (Φοῖνιξ [Foíniks]). Wersję inspirowa-
ną tradycją Eurypidesową przekazuje Apollodor (Biblioteka mitów 13,3,8),
który podaje m.in. imię konkubiny Amyntora – Ftyja; inne źródła nazywają
ją Klytią (Jan Tzetzes, Scholia do Likofrona 421‒423 [vol. II, s. 592‒593]).
W porównaniu z opowieścią Homera wersja Eurypidesa zawiera kilka
zasadniczych zmian. Przede wszystkim Fojniks jest całkowicie niewinną
ofiarą gniewu ojca, podobnie jak Hippolytos.35 Badacze przypuszczają, że
źródłem fabuły Eurypidesowej mogło być baśniowe podanie miejscowe
o eponimie jednej z attyckich fyl – Anagyrosie (Anagyrasjosie), zawierają-
ce motywy miłości konkubiny do syna jej kochanka, fałszywego oskarżenia
młodzieńca i oślepienia go przez ojca. Niewykluczone, że konkubina (Ftyja
lub Klytia) sama – co w przypadku prawowitej małżonki (np. Fedry) mu-
siałoby skończyć się protestami widowni (por. 12. Hippolytos zasłaniający
oblicze) – wyznawała na scenie swą miłość Fojniksowi.
Miejsce akcji: przed pałacem Amyntora w Ormenion w Tessalii

Osoby:
pewne
Fojniks ‒ syn Amyntora
Amyntor ‒ ojciec Fojniksa, król Ormenion
Ftyja (Klytia) ‒ konkubina Amyntora
Peleus ‒ król Ftyi
Posłaniec
prawdopodobne
Alkimeda (?) ‒ żona Amyntora, matka Fojniksa
Chór: skład nieznany
Hipoteza
Fojniks, którego początek: [
„Bogactwo, ciężar twój o jakże łatwo
nam dźwigać” a stresz]czenie
A]my[nt.]ro[
[245] kr]ól[ow
P.Oxy. 27.2455, frg. 14, w. 241‒245
35
O hellenistycznych i późniejszych próbach „umoralnienia” historii Fojniksa
zob. Jouan–Van Looy, t. VIII 3, s. 317–318.
frg. 1 (Kn 803a, J-L 1)
[Amyntor?]
Bogactwo, ciężar twój o jakże łatwo
nam dźwigać, choć i klęsk tyle, i trudów
w życie nam wnosisz… kruchy wiek człowieczy.
w. 1‒2 („Bogactwo… dźwigać”) ‒ tamże: 4,31,10 (Pochwała bogactwa)
Prolog wygłaszał prawdopodobnie sam Amyntor.
frg. 2 (Kn 805, J-L 2)

[Amyntor?]
Starości, zgubąś dla tych, co cię znoszą!
Stobajos: Antologia 4,50,74 (Nagana starości)
Zdanie prawdopodobnie z monologu/prologu ekspozycyjnego Amyntora.
frg. 3 (Kn 804, J-L 3)

[Amyntor?]
Ciężko, gdy starzec obarczony dziećmi†,
* * *
choć mu nie pora, żeni się ponownie ‒
a gdy mąż stary, żona zawsze panią.
Stobajos: Antologia 4,22,109 (O małżeństwie.
Że w związkach małżeńskich należy brać pod uwagę wiek partnerów)
w. 3 ‒ Arystofanes: Tesmoforie 413
Zapewne dalszy ciąg monologu Amyntora, który przedstawia sytuację

w swoim domu.
frg. 4 (Kn 803b, J-L 4)

[Amyntor?]
Gdym sam popełnił ten błąd, nie poradzę
drugiemu, żeby synom oddał rządy,
nim powieki †mi zasnują i† cienie,36
jeśli ma †skończyć pod władzą† swych dzieci.
Amyntor zapewne wyznaje swoje obawy i podejrzenia w związku z synem.

Z powodu znacznego stopnia zepsucia sens dwóch ostatnich wersów jest
niepewny i w zależności od przyjętych poprawek różnie rozumiany przez
36
Badacze przyjmujący lekcję Stobajosa: με καὶ ([me kaí]; ‘mnie i’) powołują się
na w. 1444 Hippolytosa uwieńczonego: „Aiai! Już ciemność schodzi mi na oczy!”
(przekład J. Łanowski).
15. Fojniks  1–9,3 183
wydawców. Jouan–Van Looy nadają trzeciemu wersetowi sens: „Nim oczy

cienie mu czarne zasnują”, dzięki czemu mogą zachować lekcję νικώμενον
([nikómenon]; ‘pokonany’) w ostatnim wersie, który znaczyłby wówczas:
„jeśli ma/miałby odejść/umrzeć, [będąc] pod władzą swych dzieci”, czyli:
oddawszy rządy dzieciom, skończyć jako „przez nie pokonany”. Z kolei
sens ostatniego wersu po przyjęciu poprawki Collarda–Croppa ‒ zamiast
νικώμενον wydawcy proponują τιμώμενον ([timómenon]) ‒ zmienia się zasad-
niczo: „jeśli ma życie wieść czczony/poważany przez dzieci”. Dwuznacz-
ny jest czasownik διελθεῖν [dieltheín], który można rozumieć zarówno jako
‘odejść’ (tj. ‘umrzeć’ ‒ Jouan–Van Looy), jak i ‘przechodzić’ (tj. ‘wieść [np.
życie]’ ‒ Collard–Cropp).
frg. 5 (Kn 818, J-L 5)

kobieta nie do zaślubin
Hesychios: Słownik α 3724 (= Focjusz: Słownik α 1228)
Określenie pasuje do nałożnicy Amyntora i definiuje heterę (παλλακή [pal-

laké]), która „umawia się” z mężczyzną, że będzie jego wierną partnerką
życiową bez praw prawowitej małżonki.
frg. 6 (Kn 807, J-L 6)

Mąż stary piołun to dla młodej żony.
Arystofanes, frg. 616 (= Klemens Aleksandryjski: Kobierce 6,2,14,5nn.)
frg. 7 (Kn 809, J-L 9)

co świadectw nie podali,
zdają się raczej mądrzy, niż są nimi.
Stobajos: Antologia 2,15,11 (O tym, co się wydaje, a co jest,
i że nie należy sądzić człowieka po słowach, lecz po charakterze)
frg. 8 (Kn 811, J-L 7)

co niewidzialne,
dzięki świadectwom można jakoś pojąć.
Myśl kilkakrotnie powracająca w twórczości Eurypidesa (np. 21. Ojnomaos,

frg. 5), zapewne echo ówczesnych dyskusji nad wartością rozumowania
opartego na świadectwie zmysłów.
frg. 9 (Kn 812, J-L 8)

Wielu mnie sporów obierano sędzią
i często wersje słyszałem od świadków
tych samych faktów – całkowicie sprzeczne.
I ja zatem, jak każdy mądry człowiek,

5 poznaję prawdę, charakter badając
człowieka i tryb codziennego życia.
* * *
Kto upodobał sobie towarzystwo
nikczemnych, tegom nie pytał, bom wiedział:
10 takim się staje, z jakimi przestaje.
37

Ajschines: Mowy, 1. Przeciw Timarchosowi 152
w. 1‒6 ‒ Stobajos: Antologia 2,15,25 (O tym, co się wydaje, a co jest,
w. 7 ‒ Anecdota Oxoniensia, vol. IV, s. 144,1
w. 7‒9 ‒ Demostenes: Mowy, 19. O przeniewierczym poselstwie 245
w. 7‒9 ‒ Stobajos: Antologia 2,33,1 (O tym, że podobieństwo charakterów rodzi przyjaźń)
w. 8–9 ‒ Pliniusz Młodszy: Listy 4,27,6
źródła późne
nawiązanie ‒ Libanios: Listy 516
nawiązanie ‒ Chorikios z Gazy: Obrona mimów 60 (s. 358,25)
nawiązanie ‒ Eustacjusz: Listy 46 (s. 351a9)
Fragment w całości cytuje ateński mówca Ajschines, zachęcając sędziów,

żeby w taki sam sposób rozważyli charakter oskarżonego. Ostatni wers, ze
względu na swój gnomiczny i „przysłowiowy” wydźwięk, przypisywany
bywał Menandrowi (frg. 308), a nawet Teognisowi (por. np. 1,35‒36).
Fojniks (jeśli to on jest mówcą, choć Collard–Cropp sugerują raczej
mądrego Chejrona) opiera swoją obronę na argumencie, że gdy brak do-
wodów winy (sprzeczne zeznania), należy wziąć pod uwagę charakter
i dotychczasowy sposób życia oraz prowadzenia się oskarżonego, a tak-
że towarzystwo, w jakim się obraca (i które świadczyć może na jego
korzyść).
frg. **10 (Kn **813a, J-L 10)

Pokazałbym mu, gdybyś tylko zechciał,
prawdę, że ja, tak jak on, nienawidzę
takich, co gładko potrafią przemawiać,
ich czyny jednak od słów dużo gorsze.38
Stobajos: Antologia 2,15,25a (O tym, co się wydaje, a co jest,
tamże: 3,13,14 (O swobodzie wypowiedzi)
Fragment o wątpliwej atrybucji, łączony z poprzednim.
37
Podobna myśl pojawia się także w: 14. Bellerofont, frg. 8, oraz Andromacha
683–684.
38
Topos bardzo popularny w tragedii greckiej; zob. np. Eurypides, Hippolytos
uwieńczony 486‒487 (kwestia Fedry):
Oto co gubi ludne piękne miasta
i niszczy domy – nazbyt piękne słowa.
15. Fojniks  9,4 – 13 185
frg. 11 (Kn 810, J-L 11)

Natura ponad wszystko ‒ zła nie zdoła
nikt już poprawić dobrym wychowaniem.
Być może gorzkie podsumowanie Amyntora, który uznaje winę syna i po-
stanawia „wyplenić” zło, oślepiając winowajcę. Zagadnienie „czy cnoty
można nauczyć?” zajmowało wielu myślicieli greckich. Eurypides powra-
ca do niego wielokrotnie (np. Hippolytos uwieńczony 921–922; Błagalnice
911–917; 11. Diktys, frg. 15).
frg. 12 (Kn 815, J-L 12)

[Amyntor?]
Kazałem moim sługom †rozpalonym
żelazem i †
Erotian: Zbiór wyrazów hippokratejskich δ 27 (s. 34,12)
Tekst tego fragmentu jest bardzo zepsuty. Ewentualna wzmianka o rozpa-

lonym żelazie (o ile badacze właściwie rekonstruują brzmienie passusu)
może sugerować, że kwestię wypowiada Amyntor, relacjonując, jak rozkazał
wypalić oczy własnemu synowi – Fojniksowi.
frg. 13 (Kn 816, J-L 14)

[Fojniks]
Gdym niegdyś w mieście widywał ślepego,
jak się swojego trzyma przewodnika,
szydziłem zeń, że na swój los narzeka
i jak tchórz śmierci stara się zejść z drogi.
5 A dzisiaj czynię sam wbrew własnym słowom,
tak niskom upadł, biedny! O wy, ludzie,
co życia się czepiacie, chcecie widzieć
kolejny dzień, choć was tysiące nieszczęść
gniecie ‒ tak wielka jest w was miłość życia!
10 Czym jest życie, już wiemy ‒ śmierć nieznana,
więc boimy się stracić światło słońca.39
Stobajos: Antologia 4,53,10 (Porównanie życia i śmierci)
39
Myśl, że miłość życia jest wrodzona i wspólna wszystkim ludziom, pojawia się
często w tragediach Eurypidesa, także jako argument na rzecz tezy, iż wszyscy ludzie
są równi z natury; por. Orestes 1522–1523:
Orestes
Strach przed Hadem, co-ć z nieszczęść zbawi, niewolniku?
Frygijczyk
Każdy, nawet niewolnik, cieszy się, gdy żyje.
(przekład J. Łanowski).
Fragment monologu Fojniksa, po oślepieniu przez ojca. Wychodzi on na

scenę odziany w łachmany (por. Arystofanes, Acharnejczycy 418–421).40
frg. 14 (Kn 817a, J-L 17)

] ustępują związ[kom
P.Oxy. 45.3214,7
Fragment papirusowy przypisuje ten zachowany tylko w części werset

Fojniksowi. Uzupełnia się go zwykle na podstawie wersu 76 Medei: „Już
dawne związki ustępują nowym” (przekład J. Łanowski). Jouan–Van Looy
uważają, że chodzi o sytuację w pałacu Amyntora po śmierci lub wygnaniu
matki Fojniksa.
frg. 15 (Kn 808, J-L 13)

Kobieta bowiem z wszelkich plag najgorszą.41
Opinię taką mógłby wypowiadać zarówno Fojniks, jak i Amyntor. Być może
należy ona do tej partii sztuki, w której prawda wychodzi na jaw i Amyntor
przekonuje się o wiarołomności swojej nałożnicy.
frg. 16 (Kn 817, J-L 15)

[Amyntor?]
Żegnaj mi, ziemio mych przodków, ojczyzno!
Nie ma, nawet gdyś pod nadmiarem nieszczęść,
nad karmicielkę ziemię nic milszego.
w. 3 ‒ Chryzyp, frg. 180,17 (SVF, vol. II, s. 56,24)
Fojniks żegna się z ojczyzną w epilogu. Zapewne pod koniec jego monologu
pojawiał się (nie wiemy pod jakim pretekstem) Peleus i ofiarowywał mu
gościnę we Ftyi. Jak kończyła się ta historia dla Amyntora i jego wiarołom-
nej konkubiny, nie wiadomo, choć Amyntor zapewne poznawał prawdę,
a dziewczyna ponosiła karę (lub popełniała samobójstwo?).
40
Wyjście na scenę oślepionego bohatera powtarza się w dorobku Eurypidesa
kilkakrotnie: Polimestor w Hekabe (1056), Polifem w Cyklopie (665), zapewne Edyp
w zaginionej tragedii (46. Edyp, frg. 5). Brak informacji co do daty wystawienia
Fojniksa nie pozwala rozstrzygnąć, czy modelem dla tej sceny był Król Edyp
Sofoklesa, co wydaje się wielce prawdopodobne.
41
Mizoginizm obecny jest w literaturze greckiej od jej początków. Najstarszym
zachowanym wersetem tekstu dramatycznego tej treści jest przewrotny dwuwiersz
twórcy komedii Susariona (frg. 1,3-4):
Złem są niewiasty, lecz, obywatele,
cóż to za życie w domu bez zła tego!
15. Fojniks  13–17 187
frg. 17 (Kn 814, J-L 16)
[Chór]
zazdrości nie szanuję,
lecz zazdrość wzbudziłbym w szlachetnych
Fragment pieśni Chóru, być może ostatniej (eksodos).
Tragedie o losach Fojniksa pisał poza Sofoklesem, z którego tragedii za-
chowały się trzy nieznaczne fragmenty (TrGF4, frg. 718‒720), współczesny
Eurypidesowi Ijon z Chios (V/IV w.), a później Astydamas Młodszy (IV w.).
Rzymianin Enniusz zapewne parafrazował w swojej tragedii Phoenix wersję
Eurypidesa. Eubulos (IV w.) wystawił komedię, z której pozostał tylko tytuł.
Papamichael E.M., Poenix and Clytia (or Phthya), „Dodone” 11(1982), s. 213–234.
16. PROTESILAOS
ΠΡΩΤΕΣΙΛΑΟΣ
okres „stylu surowego” (438‒430)
Jan Kwapisz
Datowanie
Na podstawie kryteriów metrycznych – niepewnych, jak w każdym takim
przypadku – uznaje się tę sztukę za należącą do okresu „stylu surowego”.
Umieszcza się jej powstanie w latach 455–430. Ze względu na wyjątkowo
liczne podobieństwa motywów do innych tragedii Eurypidesa z wczesnego
okresu, zwłaszcza Alkestis, zawęża się ten przedział do lat 438–430.
Mit
Protesilaos był tym z wojowników achajskich, który jako pierwszy
postawił nogę na azjatyckiej ziemi podczas wyprawy na Troję i ‒ zgodnie
z wyrocznią ‒ jako pierwszy Grek padł z ręki Hektora lub innego Trojanina.
W tessalskiej Fylace, którą władał, pozostawił w rozpaczy nowo poślubioną
żonę. Taką właśnie prostą wersję zawiera „Katalog okrętów” w 2. księdze
Iliady (2,695‒702). Najwyraźniej już po Homerze dopisano ciąg dalszy, zna-
ny m.in. z Opowieści (103 i 104) Hygina, których podstawą była zapewne
tragedia Eurypidesa. Późnogreckie i rzymskie przekazy opowiadają tę histo-
rię na różne sposoby, powodem przedwczesnej rozłąki małżonków czyniąc
gniew Afrodyty, którą pominięto przy składaniu ślubnych ofiar. Protesilaos
już to otrzymuje od bogów Podziemia pozwolenie spędzenia nocy z żoną, już
to zrozpaczona żona (Laodameja, córka króla Jolkos, Akastosa, i Astydamei)
niczym Pigmalion lepi z wosku podobiznę męża i adoruje ją jak boga (na
sposób menad), wbrew woli ojca, który chce ją oddać innemu. Wzruszeni jej
rozpaczą bogowie dają Protesilaosowi „przepustkę” z Hadesu na jedną lub
kilka nocy. Kiedy czas ten dobiega końca, Laodameja, chcąc towarzyszyć
mężowi, popełnia samobójstwo bądź też czyni to później, gdy ojciec każe
jej spalić podobiznę męża. Rzucają się w oczy strukturalne podobieństwa
tej fabuły o konflikcie śmierci i wiernej miłości do Eurypidesowej Alkestis.
Zgodnie z Opowieściami (103 i 104) Hygina – zależność jego narracji od
fabuły Eurypidesa pozostaje hipotetyczna – niepocieszona Laodameja lepi
podobiznę męża już po jego wizycie, kiedy na ledwie trzy godziny przybył
z Podziemia. Figurę leżącą na łożu w jej sypialni sługa bierze za kochanka
kobiety i donosi o tym Akastosowi. Ten, przekonawszy się, że córka jest
wierna zmarłemu, nakazuje spalić podobiznę. Laodameja rzuca się w pło-
mienie. Logika narracji nakazała uczonym zmienić kolejność opisanych
przez Hygina wydarzeń: duch Protesilaosa (prowadzony przez Hermesa)
pojawiałby się w centralnej partii sztuki zawierającej agon z Akastosem.
16. Protesilaos  1–6 189
Miejsce akcji: przed pałacem królewskim w Fylace

Osoby:
pewne
Laodameja ‒ wdowa po Protesilaosie
Akastos ‒ król Jolkos, ojciec Laodamei
Protesilaos ‒ poległy pod Troją mąż Laodamei
Hermes ‒ przewodnik dusz (psychopompos)
prawdopodobne
Sługa
Posłaniec
Chór: kobiety z Fylaki (?) (Owidiusz)
frg. 1 (Kn 648, J-L 2)

Nie powinien nieczysty tykać tego domu.
Scholia starsze do tragedii Sofoklesa: Edyp w Kolonos 10
Księga Suda β 218
frg. 2 (Kn 649, J-L 3)

Zaznał tego, co ciebie i nas wszystkich czeka.
Stobajos: Antologia 4,56,8 (Pocieszenia)
Ktoś (Piastunka? ojciec?) usiłuje pocieszyć Laodameję.
frg. 3 (Kn 651, J-L 4)

Nic dziwnego w twych słowach: cierpi, kto śmiertelny!
Stobajos: Antologia 4,34,51 (O życiu. Że krótkie, marne i pełne trosk)
frg. 4 (Kn 650, J-L 1)

Nadzieje, jak i słowa, często łudzą ludzi.
frg. 5 (Kn 655, J-L 5)

Laodameja
Ukochanego, nawet bez duszy, nie zdradzę!
Faworyn z Arelate: Mowy. Mowa koryntyjska
(= Dion Chryzostom: Mowy 37,46)
Ta namiętna deklaracja Laodamei pochodzi prawdopodobnie z agonu z oj-

cem; mowa o figurze woskowej.
frg. 6 (Kn 647, J-L 6)

Protesilaos
słusznie teściem moim
nazywam cię, bo córkę dałeś mi za żonę.
Focjusz: Słownik 410,9‒10 (= Księga Suda π 963
= Eliusz Dionizjusz: Słownik wyrazów attyckich π 34)
Słowa Protesilaosa, który ukazywał się publiczności prowadzony przez Her-

mesa. Zapewne w ten sposób przedstawiał się Akastosowi.
frg. 7 (Kn 654, J-L 7)

Gdy dwóch mówi i któryś z nich zapłonie gniewem,
ten drugi, się miarkując w słowach ‒ mądrzej czyni.
Stobajos: Antologia 3,19,3 (O cierpliwości)
frg. 8 (Kn 657, J-L 8)

Kto bez różnicy wszystkie w ogóle kobiety
znieważa, ten jest głupcem, żaden z niego mędrzec,
bo gdzie się wiele zbiera, jedna zła się znajdzie,
lecz inna ‒ jak ta tutaj – szlachetną ma duszę.
Stobajos: Antologia 4,22,76 (O tym, że małżeństwo to rzecz najpiękniejsza)
frg. 9 (Kn 653, J-L 9)

] więc mnie się zwykłym głupcem [zdaje
ten, kto] z powodu kobiety zbytn[io
je]go udziela gościny [
wspólne bowiem powinno być kobiece łoże
5 ta]k szlachetność [
P.Oxy. 45.3214,9–14
w. 4 – Klemens Aleksandryjski: Kobierce 6,2,24,5–6
frg. 10 (Kn 646a, J-L 10)

... Ty idź tylko, ja cię poprowadzę.
Być może słowa te wypowiada Hermes odprowadzający Protesilaosa do

Podziemi lub też Protesilaos do żony.
frg. 11 (Kn 656, J-L 11)

gardło albo cisnąwszy się w studnię,
‹ › głębinę ‹ › wody źródlanej
Proverbia codicis Parisini. Supplementum Graecum 676 (s. 82, nr 95)
frg. 12 (Kn 652, J-L 12)

Ach, jakiż czar kładziecie, dzieci, w serca ludzi!
W opracowywaniu mitu o Protesilaosie i Laodamei, nawiązując do dra-
matu Eurypidesa, w poetyckie szranki stanęli Katullus (Księga Katullusa
z Werony 68) i Propercjusz (Elegie 1,9). Z roku 1902 pochodzi tragedia
16. Protesilaos  6–12 191
Innokientija Annenskiego Laodamija. Najciekawszą interpretacją mitu

w literaturze polskiej jest bez wątpienia dramat Stanisława Wyspiańskiego
Protesilas i Laodamia (1899; premiera 1903).
Buonamici G., La leggenda di Protesilao e Laodamia nella letteratura e nell’arte
figurata, Piza 1902.
Lyne R.O.A.M., Love and Death: Laodamia and Protesilaos in Catullus, Propertius
and others, CQ 48(1998), s. 200–212.
Mayer M., Der „Protesilaos” des Euripides, „Hermes” 20(1885), s. 101–135.
Sechan L., La legende de Protesilas, „Lettres d’ Humanités” 12(1953), s. 3–27.
17. TYESTES
ΘΥΕΣΤΗΣ
455‒421 (? może przed 421)
Datowanie
Nie wiadomo, czy kiedy sługa Eurypidesa w komedii Arystofanesa Achar-
nejczycy (w. 433) grzebie w stosie teatralnych łachmanów, by wydobyć żebra-
czy przyodziewek Telefosa, rzucony między łachy Tyestesa i Ino, autor czyni
aluzję do tragedii Tyestes czy może do Kretenek. Dopiero komedia Pokój
(421 r.) przynosi pewną aluzję do tej tragedii. Poza tym nic pewnego o dacie
wystawienia Tyestesa nie wiadomo i umieszcza się go między 455 a 421 r.
Mit
Skomplikowane dzieje Tyestesa obfitują w dramatyczne epizody i stały
się osnową wielu tragicznych fabuł. Jak wszyscy potomkowie Pelopsa był
on naznaczony klątwą Pelopidów. Jego brat Atreus naraził się bogom, za-
miast bowiem, zgodnie z uroczystym przyrzeczeniem, złożyć im w ofierze
baranka o złotym runie, zatrzymał runo dla siebie. Wówczas jego żona
Aeropa, zakochana w szwagrze, oddała potajemnie runo Tyestesowi, co
umożliwiło mu podstępne zdobycie tronu. Kiedy mianowicie wyrocznia
nakazała Mykeńczykom wybrać władcę spośród Pelopidów, Tyestes za-
proponował, żeby oddali tron temu, kto posiada złote runo, a Atreus ocho-
czo przystał na ten pomysł. Atreus został pokonany, lecz teraz bogowie
odwrócili się od Tyestesa. Za radą Hermesa Atreus oznajmił, że godzi się
z porażką, chyba że słońce zawróci swój bieg, co będzie znakiem, że to
jemu należy się królestwo (wedle większości wersji słońce cofnęło się na
wschód później ‒ ze zgrozy po uczcie Tyestesa). Tak się też stało i Tyestes
musiał pójść na wygnanie.
To jednak sprawy nie zakończyło, bo Atreus jął dociekać, w jaki spo-
sób brat wszedł w posiadanie złotego runa, dowiedział się o zdradzie żony
i wymyślił straszliwą zemstę. Udał, że chce się pojednać z bratem, zaprosił
go do siebie i ugościł po królewsku: podał mu mianowicie mięso z ciał
synów Tyestesa (oderwał ich od ołtarza Dzeusa, gdzie się schronili jako
błagalnicy), po czym pokazał mu ich głowy. W pierwszej części Orestei
Ajschylosa, w Agamemnonie (1587–1598), Ajgistos tak opowiada o tym
wydarzeniu:
[…] Wnet z pośpiechem – złowrogim pośpiechem ‒

sposobić począł Atrej na przyjęcie gościa
i na znak pojednania dla Tyesta ucztę –
i ugościł go – ciałem jego własnych dzieci.
17. Tyestes 193
Dla niepoznaki palce im u stóp i dłoni
odrąbał… Ojciec sięgnął po jadło – do uczty
przy osobnych zasiedli stołach – i nieświadom
jeść zaczął – nie na zdrowie, jak widzisz, dla rodu…
Aż nagle – poznał dzieło bezbożnej ohydy:
zajęczał, na wznak runął, wypluwając jadło
straszliwe – i stół nogą obalił z przekleństwem:
„Tak niechaj Plejstenidów42 cały ród przepada!”.
(przekład S. Srebrny)
Z kolei zemstę knuł Tyestes, a gdy wyrocznia oznajmiła, że dokonać jej

może tylko jego syn spłodzony z własną córką, Tyestes posiadł podstępem
Pelopię (która wychowywała się na dworze króla Tesprotii) i miał z nią
Ajgistosa. Dziewczyna, nieświadoma, kto jest ojcem, porzuciła syna w gó-
rach, gdzie wykarmiła go koza (αἴξ, αἰγός [aíks, aigós]), toteż pasterze nazwali
malca Ajgistosem. Tymczasem Atreus, nie wiedząc, czyją córką jest Pelopia,
poślubił ją wkrótce potem, odebrał dziecko pasterzom i wychował chłop-
ca jak własnego syna. Po latach synom Atreusa, Agamemnonowi i Mene-
laosowi, udało się uwięzić Tyestesa. Atreus kazał Ajgistosowi go zabić,
Tyestes jednak w ostatniej chwili rozpoznał miecz, który Pelopia zabrała
ongiś gwałcicielowi, i wyjawił Ajgistosowi, kto jest jego ojcem. Dowie-
dziawszy się o wszystkim, Pelopia przebiła się owym mieczem, a Ajgistos
dopełnił zemsty, zabijając Atreusa.
Trudności rekonstrukcji zwiększa niemożność określenia tematyki za-
ginionych tragedii Sofoklesa, a nawet ich liczby; źródła zachowały tytuły:
Ἀτρεὺς ἢ Μυκηναῖαι ([Atreús é Mykenaíai]; Atreus albo Mykenki), Θυέστης Α′,
Β′, Γ′ ([Thyéstes A′, B′, G′]; Tyestes Pierwszy, Wtóry, Trzeci), a także Θυέστης
ἐν Σικυῶνι ([Thyéstes en Sikyóni]; Tyestes w Sykionie), tożsamy z jedną z po-
przednich sztuk. Lesky sądzi, że każda z tych trzech sztuk dotyczyła innego
epizodu: pierwsza – zdrady Aeropy i kradzieży złotego runa, druga – uczty
Tyestesa, trzecia – zemsty Tyestesa, podczas gdy tematem tragedii Eurypi-
desa były nieszczęścia wygnanego Tyestesa. Która (które?) z tych tragedii
mogła stanowić źródło zachowanego dramatu Seneki Thyestes, nie wia-
domo. Tyestes pokazywał się u Eurypidesa w łachmanach wygnańca – to
jedyna pewna informacja o treści tej sztuki.
Miejsce akcji: niewiadome

Osoby:
pewne
Tyestes ‒ brat Atreusa
Atreus ‒ brat Tyestesa, król Myken
Posłaniec
42
Według wersji Ajschylosa Atreus był synem Plejstenesa, wnukiem Pelopsa,
prawnukiem Tantala.
frg. 1 (Kn 391, J-L 1)

Nic się nie zdarza nam, ludziom, bez bogów.
Wierząc nadziei, wielce się trudzimy ‒
na próżno! Nic pewnego w tym, co wiemy.
Wypowiedź przypisywana Tyestesowi, być może z monologu ekspozycyj-

nego otwierającego prolog.
frg. 2 (Kn 392, J-L 2)

sądzisz, żeś wolny
od cierpień? Głupcze, toż jesteś śmiertelny!
frg. 3 (Kn 393, J-L 3)

Na nic jest samo męstwo bez rozumu.
frg. 4 (Kn 394, J-L 4)

‹Nie› przedkładałem nigdy słów nad czyny.
frg. 5 (Kn 395, J-L 5)

Gdy brak majątku, wtedy o ślub trudno,
bo ludzie, chociaż i chwalą szlachectwo,
wolą się jednak wiązać z bogatymi.
Stobajos: Antologia 4,31,37 (Jak bogactwo przyczynia się
do ogłupiania większości ludzi)
w. 2–3 – tamże: 4,29,25 (O szlachetnym pochodzeniu) (= Arystoteles, frg. 92)
frg. 6 (Kn 396, J-L 6)

Tyestes
Bo skoro ludzie tyle kłamstw do prawdy
podobnych mówią, wiedz, starcze: odwrotnie ‒
rzeczy się nie do wiary nam zdarzają!
Arystoteles: Retoryka 2,23 (1397a 17)
Anonim: Komentarze do „Retoryki” Arystotelesa, ad loc. (CAG, vol. XXI 2, s. 133,21)
Tyestes zwraca się do Atreusa.
frg. 7 (Kn 397, J-L 7)

Gdy bóg tak zechce, popłyniesz na słomie!
Plutarch: Dlaczego Pytia nie wygłasza już wyroczni wierszem? 22
17. Tyestes  1–9 195
jako przysłowie ‒ Arystofanes: Pokój 699
jako przysłowie ‒ Stobajos: Antologia 1,1,19 (O tym, że bóg jest twórcą rzeczy istniejących)
jako przysłowie ‒ Pseudo-Menander: Sentencje jednowierszowe 349
frg. 8 (Kn 397a, J-L 8)

Przyćmiony jakoś jest blask twoich oczu.
frg. *9 (Kn 397b, J-L *9)

Atreus
Wskazawszy gwiazdom szlak w odwrotną stronę,
dom ocaliłem i królem się stałem.
Achilles Tacjusz: Wstęp do „Zjawisk” Aratosa 1 oraz 20 (s. 28,19; 48,10)
Po Sofoklesie, który Pelopidom poświęcił kilka utworów, tytuł Θυέστης
pojawia się w dorobku wielu dramatopisarzy. Tragedie o nieszczęsnym Pe-
lopidzie tworzyli Chajremon (IV w.), z którego dramatu zachował Atenajos
(13,88 [608f]; TrGF 8) jeden tylko werset, mówiący o płomiennych różach
i białych liliach, dalej, być może, znany z wielu anegdot filozof cynicki
Diogenes z Synopy (zob. Diogenes Laertios 6,2,80) oraz Karkinos Młodszy
(IV w.), o ile jego Tyestes nie był tożsamy ze sztuką Aeropa (Ἀερόπη [Aerópe];
zachowały się tylko oba tytuły). Tragedię o Aeropie źródła (Księga Suda
δ 1142) przypisują także tragediopisarzowi ateńskiemu Diogenesowi (lub
Ojnomaosowi), wystawiającemu na przełomie V i IV w.
Wszystkie te zaginione dziś dramaty, a także rzymskie adaptacje ‒ Tyes-
tesy Enniusza, Semproniusza Grakcha (Ribb.3, s. 266), Wariusza, Firmi-
na Materna i Bassusa oraz Atreusy Akcjusza (frg. I‒XX [w. 196‒234],
s. 186‒192) i Skaurusa ‒ przyćmiła jedyna zachowana do dziś tragedia:
Thyestes Lucjusza Anneusza Seneki.
Poczynając od XVI w., powstało nie mniej niż 15 tragedii poświęco-
nych rywalizacji Atreusa i Tyestesa w oparciu o model senecjański (m.in.
Les Pelopides ou Atrée et Thyeste Woltera z 1771 r. i Tieste Ugo Foskolosa
z 1797 r.). Z nowszych adaptacji warto wspomnieć o Thyestesie Hugona
Clausa z 1966 r. W roku 2008 znany choreograf, tancerz i pisarz Peter Wing
Healer wystawił własną wersję dziejów Tyestesa: Thyestes’ Feast, a trage-
dy, wykorzystując do rekonstrukcji fabuły fragmenty dramatów wszystkich
trzech tragików ateńskich.
18. INO
ΙΝΩ
przed 425 (455‒428? 455‒425? 442?)
Łucja Zięba
Datowanie
Rok wystawienia Acharnejczyków Arystofanesa (425), gdzie znaleźć
można nawiązanie do tej tragedii, wyznacza terminus ante quem dla drama-
tu Ino. Na podstawie analizy metrycznej Webster proponuje lata 455–428;
Cropp–Fick ‒ lata 455–425; Zieliński sugeruje, że Ino mogła stanowić
część wystawionej w 442 r. tetralogii, której poszczególnych tytułów nie
znamy.
Mit
Opowieść o Ino znana jest przede wszystkim z wersji Owidiusza (Me-
tamorfozy 4,512nn.; Kalendarz 6,500nn.) oraz Hygina, który w Opowieści
4. relacjonuje dzieje trzeciej żony Atamasa, króla Beocji lub wedle innych
wersji Teb bądź Tessalii. Król ten wyjątkowo niefortunnie dobierał sobie
małżonki.
Ożenił się najpierw z Nefelą, z którą miał Fryksosa i Hellę, po czym
wypędził ją i pojął za żonę córkę Kadmosa, Ino. Ta, chcąc zapewnić lepszą
pozycję swoim dzieciom, uknuła plan pozbycia się pasierbów, w wyniku
którego Fryksos, a wedle niektórych wersji także i Hella, omal nie zostali
złożeni w ofierze bogom. W ostatniej chwili Nefela (Chmura) zesłała dzie-
ciom latającego barana o złotym runie, który uniósł je w powietrze i poniósł
aż do Kolchidy, gdzie dotarł jednak tylko Fryksos, Hella bowiem spadła
po drodze do morza w miejscu, które na jej cześć zwano odtąd Hellespon-
tem. Według najbardziej znanej wersji Atamas wykrył knowania Ino i kazał
w miejsce rodzeństwa złożyć w ofierze samą Ino i jej syna Melikertesa,
w czym przeszkodził mu, jak opowiada Hyginus (Opowieści 3), Dionizos.
W Opowieściach dionizyjskich Nonnosa (9,79) Hermes powierza opiece
Ino małego Dionizosa (syna jej siostry Semeli) i zapowiada, że ona oraz jej
syn Melikertes staną się bóstwami morskimi. Zgodnie z tą wersją Dionizos
poraził Atamasa szałem, w którym zabił on drugiego syna Learchosa, a prze-
rażona Ino wraz z Melikertesem rzuciła się do morza. Eurypides idzie jednak
za inną tradycją (bądź częścowo ją wymyśla?). Według niej Ino – zapewne
po wykryciu przez Atamasa jej zbrodniczego planu – w dionizyjskim szale
zbiegła w góry i stała się bakchantką.
Przekonany o jej śmierci Atamas ożenił się po raz trzeci z córką Hyp-
seusza, Temisto, która urodziła mężowi dwóch synów: Sfinkiosa i Orcho-
menosa, lub wedle innej wersji czterech: Schojneusa, Leukona, Porfiriona
i Ptojosa. Tymczasem Ino po czterech latach wróciła do domu nierozpoznana
18. Ino 197
i została służebną Temisto, choć istnieje też wersja, że stało się to na rozkaz
Atamasa, który ją rozpoznał. Temisto, podobnie jak przedtem Ino, chciała
pozbyć się synów poprzedniczki, lecz zwiedziona przez piastunkę (którą
była Ino!) zabiła własne dzieci (Nonnos twierdzi, że byli to dwaj ostatni
z czterech wymienionych wyżej). Kiedy się o tym dowiedziała, popełniła
samobójstwo. To właśnie wówczas, jak opowiada Nonnos, dotknięty szałem
Atamas zabija syna Learchosa, którego miał z Ino, biorąc go podczas polo-
wania za jelenia. Gdy dostrzega młodszego, Melikertesa, usiłuje wrzucić go
do kotła z wrzącą wodą. Ino zabiera synka i ucieka, biegnąc po Białej Rów-
ninie (stąd według Nonnosa jej nowe imię: Leukotea, czyli ‘Biała bogini’).
Dobiega do morza. Żali się Dzeusowi i Hermesowi, że dostała niepiękną
nagrodę za opiekę nad Dionizosem. Zdaje się jej, że ścigają ją Erynie posłane
przez Nefelę, pierwszą żonę Atamasa. Wreszcie prosi morze, żeby przyjęło
ją i synka, po czym skacze w jego odmęty.
Zieliński wydobywa z tej różnorodnej tradycji mitycznej trzy „posta-
cie” Ino. Pierwsza, córka Kadmosa i Harmonii, to żona króla Teb, Atamasa,
(dobrze znana z baśni ludowych „zła macocha”), nastająca na życie jego
dwojga dzieci z poprzedniego związku z Nefelą – Fryksosa i Helli. Zesłany
przez Nefelę w ostatnim momencie złotorunny baran unosi dzieci z ofiar-
nego ołtarza. Druga postać to „bogini” – Ino-Leukotea. Wraz z Atamasem
pomogła Dzeusowi ocalić Dionizosa, swojego siostrzeńca, przed gniewem
Hery. Hera zemściła się, porażając Atamasa obłędem, tak że zamordował
starszego synka Learchosa, a Ino z młodszym Melikertesem w ramionach
skoczyła do morza, gdzie oboje zostali zamienieni w morskie bóstwa
o imionach Leukotea i Palajmon. Tę właśnie Ino-Leukoteę wspomina Ho-
mer w Odysei (5,353). Ratuje ona Odyseusza, gdy straszliwy sztorm roz-
bija jego tratwę. Hezjod (Narodziny bogów 975) wymienia Ino jako córkę
Kadmosa i Harmonii, siostrę Semeli. Trzecią postać Ino, nazwaną później
przez Horacego (Sztuka poetycka 123) Ino flebilis ‒ ‘Ino płacząca’, miał
stworzyć Eurypides.
Ajschylos zapewne wprowadzał Ino w tragedii Φρίξος (Fryksos), a So-
fokles w tragedii Atamas (Ἀθάμας [Athámas]). Eurypides wprowadza postać
Ino co najmniej w dwóch sztukach: Fryksos Pierwszy (z lat 421–417) i Fryk-
sos Wtóry (z lat 421–414), a przede wszystkim w zachowanej Medei, wy-
stawionej w roku 431 (przedstawione tu losy bohaterki różnią się od wersji
przyjętej przez autora w tragedii Ino). Przerażony dzieciobójstwem Medei
Chór wspomina (w. 1283‒1289):
Chór
Jedna, słyszałam, ongiś
na dzieci miłe rękę podniosła ‒
Przodownica
Ino, szałem bogów tknięta, gdy ją Dzeusowa
małżonka gnała na tułaczkę z domu.
Chór
Skoczyła nieszczęsna w fale
po mordzie bezbożnym dzieci.
Przodownica
Odbiwszy stopę z nadmorskiego brzegu
zginęła, zmarła z dwojgiem swoich dzieci!43
Fiona McHardy zauważa, że to przypomnienie zbrodni Ino jeszcze bardziej

obciąża Medeę, Ino bowiem dokonała dzieciobójstwa dotknięta szaleń-
stwem z woli bogów, podczas gdy Medea działała świadomie i z preme-
dytacją.
Fragmenty liczące zaledwie 79 wersów nie pomagają w rekonstrukcji
sztuki. Treść jej oddaje zapewne Hyginus w Opowieści 4. Oto Ino, ogar-
nięta nagle szałem bakchicznym, zbiegła na Parnas i dołączyła do bak-
chantek. Jej mąż, Atamas, król Tessalii, uznał, że żona umarła, i poślubił
Temisto, z którą doczekał się dwóch synów. Po pewnym czasie dowiedział
się jednak, że Ino żyje, i sprowadził ją z powrotem do pałacu. Temisto,
której doniesiono, że poprzednia żona króla jest w mieście, nie potrafiła
jej odnaleźć. Zaniepokojona o przyszłość synów, postanowiła uśmiercić
dzieci Ino. Na powiernicę swoich zamysłów wybrała służkę, którą była…
Ino. Rozkazała, żeby jej własnych synów odziała na biało, a pasierbów na
czarno.44 Służka, czyli Ino, uczyniła odwrotnie i Temisto w nocy zabiła
własne dzieci. Kiedy pojęła, co zrobiła, popełniła samobójstwo. Dotknięty
obłędem Atamas zabijał Learchosa, a Ino skakała z Melikertesem do morza,
gdzie zamieniali się w bóstwa.
Miejsce akcji: przed pałacem Atamasa w Tessalii

Osoby:
pewne
Ino ‒ druga żona Atamasa
Temisto ‒ trzecia i obecna żona Atamasa
Atamas ‒ król Tessalii, małżonek kolejno Ino i Temisto
Posłaniec
prawdopodobne
bóstwo z maszyny ‒ Dionizos
Chór: dziewczęta (?) lub kobiety życzliwe Ino (Finglass)
43
Fragment sugeruje, że Ino sama zabiła swoje dzieci. Tragedia Eurypidesa
byłaby jedynym świadectwem takiej wersji mitu, większość autorów (podobnie jak
i sam Eurypides, jeśli wierzyć streszczeniu Hyginusa) jest zgodna, że to oszalały
Atamas zamordował starszego syna, Ino zaś z młodszym (jeszcze żywym) skoczyła
do morza.
44
Ten motyw popularny jest w baśniach ludowych także nowogreckich; por. np.
Trzynastek i Spryciarz Tsirtsonek, [w:] Bajki, baśnie i bajdy ludu greckiego. Antologia,
część I, wybrała, przełożyła, wstępem i notami opatrzyła M. Borowska, Warszawa
2006, s. 156‒161; część II, przekład zbiorowy, redakcja i noty M. Borowska,
Warszawa 2006, s. 160‒167 („Arcydzieła Literatury Nowogreckiej”, t. IV–V).
18. Ino  1–5,3 199
frg. *1 (Kn *398, J-L *1)

Nieszczęście Ino, uśpione na długo,
otwiera oczy
Scholia starsze do pieśni Pindara: Ody istmijskie 4,40
Plutarch: Żywoty równoległe. Antoniusz 36,1
Fragment przypuszczalnie należący do prologu. Nieszczęścia Ino były w sta-

rożytności przysłowiowe.
frg. *2 (Kn **399, J-L *2)

Ino
Kochane moje, jakżebym na nowo
zamieszkać mogła w domu z Atamasem,
tak jakbym nic nie zrobiła?
Plutarch: O późno karanych przez bóstwo 11 (Pisma moralne 556A)
Wypowiedź Ino skierowana do Chóru (zatem po parodosie). Wedle części

badaczy chodzi o moment, gdy Ino przestaje być bakchantką i powraca do
pałacu. Inni umieszczają te słowa w zakończeniu sztuki, po zabiciu przez
Atamasa Learchosa (Hartung).
frg. 3 (Kn 400, J-L 3)

O ludzki losie, o serce kobiece!
Jakąż chorobą jest dla nas Kipryda.45
Większość badaczy przypisuje te słowa Ino.
frg. 4 (Kn 401, J-L 4)

Biada,
o ileż żeńska płeć jest nieszczęśliwsza
od męskiej ‒ toż jej i do rzeczy pięknych
dalej i w złych ma zawsze większy udział.
frg. 5 (Kn 402, J-L 5)

Bo złe są prawa dotyczące kobiet!
Ten winien, komu dobrze się powodzi,
{tyle żon żywić, ile tylko zdoła},
45
Myśl wyrażana też w polskich przysłowiach, np.: „Ach, jak ciężkie miłości sa-
dzele [tj. rany], nie może żadne zleczyć ziele” (przekład Heroid Owidiusza, czyli Roz-
mowy listowne Stanisława Wojciecha Chróścińskiego z 1695 r.) lub „Choroba miłości
zdrowie psuje, a ciało suszy, także kości” (H. Morsztyn, Antypasty małżeńskie, 1736).
tak by złą żonę mógł wyrzucić z domu,

5 a dobrą chętnie przy sobie zatrzymać.
Tymczasem dziś na jedną tylko patrzy.
Cóż za ryzyko ‒ jej natury zgoła
nie znając, żonę sobie brać do domu!
Że ożenek nie jest niczym dobrym)
frg. 6 (Kn 408, J-L 6)

Z nadzieją mędrcy winni wieść swe życie.
Stobajos: Antologia 4,46,3 (O nadziei)
Być może wypowiedź koryfeusza/koryfeuszki Chóru.
frg. 7 (Kn 409, J-L 7)

Nie puszczaj cugli, gdy jesteś szczęśliwa,
w nieszczęściu chwytaj się dobrej nadziei.46
Welcker przypisuje te słowa Ino, być może w dialogu z Temisto, ale mógł-
by je także wypowiadać Atamas.
frg. 8 (Kn 418, J-L 8)

Człowieczą dolę poznaj i nad miarę
nie cierp ‒ nie ciebie jedną zło dotyka.
Wypowiedź ta (chóru?) dotyczyć może zarówno Temisto, opłakującej śmierć

synów, jak i Ino, bolejącej po śmierci Learchosa (zob. niżej, frg. 27, oraz
Finglass, s. 71).
frg. 9 (Kn 405, J-L 9)

Ród dobry, nawet jeśli panna brzydka,
wybiera wielu, mając wzgląd na dzieci,
i wyżej ceni rangę niż majątek.47
Twierdzenie przeciwne patrz np. 27. Ajolos, frg. 7.
46
Topos często powtarzany. Z przysłów polskich: „W szczęśliwym losie nie
brykaj, a w nieszczęściu nie sykaj” (NKPP, „Los” 21); „Nie trać nadzieje, choć ci
się źle dzieje” (NKPP, „Nadzieja” 34); Jan Kochanowski, Pieśń IX 1: „Nie porzucaj
nadzieje, jakoć się kolwiek dzieje”.
47
Kolejna sentencja znana z „mądrości ludowych”: „Ród starodawny, koń
w rasie poprawny długo się odznacza” (NKPP, „Ród” 4).
18. Ino  5,4 – 14 201
frg. 10 (Kn 406, J-L 10)

nie traktuj zbyt srogo
ludzi w nieszczęściu ‒ sam jesteś człowiekiem.48
Stobajos: Antologia 4,48,4 (O zachowaniu wobec ludzi nieszczęśliwych.
Że nie należy cieszyć się z cudzego nieszczęścia)
frg. 11 (Kn 407, J-L 11)

Prostakiem, kto nad losem nieszczęśliwych
łzy nie uroni; łotrem, gdy nikomu
w dostatku ‒ skąpiec ‒ dobra nie wyświadczy.
w. 1‒2 ‒ tamże: 4,48,20 (O zachowaniu wobec ludzi nieszczęśliwych.
Że nieszczęśliwi potrzebują współczujących)
O znaczeniu pojęcia ἀμουσία [amusía] i skutkach braku ogłady zob. też III
(adespota) 94 i 99.
frg. 12 (Kn 410, J-L 12)

Winno się żonie dać taką służącą,
co słusznej rzeczy nigdy nie zatai,
lecz złem pogardzi, w oczy prawdę powie.
Stobajos: Antologia 4,28,2 (O gospodarstwie domowym)
frg. 13 (Kn 404, J-L 13)

ich ród dobry wielką
nadzieję daje, że tu rządzić będą.
frg. 14 (Kn 403, J-L 14)

[Ino?]
Jakąż to matkę, jakiego ma ojca
to zło największe – przeklęta nienawiść?
Gdzie ona mieszka, w której części ciała:
czy w dłoniach albo w trzewiach, czy też w oczach?
5 †Jest w nas, i wielkim lekarzy zadaniem
byłoby tę największą ludzką plagę
przepędzić ostrym nożem lub naparem.
w. 2 ‒ Elian Klaudiusz: O właściwościach zwierząt 3,17
w. 3‒4 ‒ Satyros: Żywot Eurypidesa (= P.Oxy. 9.1176, frg. 39, kol. XVI 30) (s. 72)
Wypowiedź Ino, być może w konfrontacji z Temisto.
48
Jeszcze jedna myśl przysłowiowa: „Z nieszczęścia się cudzego nie ciesz” (NKPP,
„Nieszczęście” 34).
frg. 15 (Kn 415, J-L 15)

[Ino?]
O pani, wielu popada w nieszczęścia ‒
opuszczą jednych, wnet innych udręczą.
Plonami ziemi i rodzajem ludzkim
ten sam cykl włada: jednym daje życie,
5 innym odbiera, gdy znów przyjdą żniwa.
w. 3‒5 ‒ Pseudo-Plutarch: Pocieszenie Apolloniosa 6 (Pisma moralne 104B)
Kwestia przypisywana Ino w rozmowie z Temisto.
frg. 16 (Kn 420, J-L 16)

[Ino?]
Czy widzisz? Długie są rządy tyranów,
lecz zachwieje ich byle co; dzień jeden
tych strąca, tamtych na szczyty wynosi.49
Skrzydlaty wszak jest Plutos, bo ‒ jak widzę ‒
5 kto go miał, dzisiaj pada bez nadziei.
w. 1‒2, 4‒5 ‒ P.Cairo 65445 (w. 126‒129)
w. 1‒3 ‒ Filostrat Starszy: Żywot Apolloniosa z Tyany 7,5
w. 2‒3 ‒ Pseudo-Plutarch: Pocieszenie Apolloniosa 6 [Demetriusz z Faleronu] (Pisma moralne 104A)
w. 2‒3 ‒ Filon z Aleksandrii: O snach 1,154 (= Jan Lidyjczyk: O miesiącach 4,7; s. 73,1)
w. 2‒3 nawiązanie ‒ tenże: Żywot Mojżesza 1,31
Zapewne fragment wypowiedzi Ino. Bożka bogactwa Plutosa wyobrażano

sobie częściej jako ślepego niż skrzydlatego, czyli ulotnego.
frg. 17 (Kn 417, J-L 17)

Zachowuj dobra zdobyte uczciwie,
†ceń prawdę, choćbyś miała mieć niewiele,†
nie jak ów podły armator – chciał więcej,
choć dobrze mu się wiodło – wszystko stracił!
Stobajos: Antologia 4,31,102 (O tym, że majątek nabyty uczciwie
i z umiarem nie szkodzi i że bogactwem cieszą się ci średni)
w. 1‒2 ‒ tamże: 3,9,2 (O sprawiedliwości)
Kwestia przypisywana bywa przez jednych badaczy Ino, która miałaby

zwracać się do Temisto, przez innych – Atamasowi, który miałby zwracać
się do Ino.
49
Myśl powszechnie znana też z przysłów, w wersji polskiej np.: „Fortuna toczy
się kołem, kto dziś górą, jutro dołem”, „Szczęście kołem się toczy: co teraz jest na
górze, za chwilę upadnie, kto dziś panuje, jutro może być żebrakiem” (NKPP, „For-
tuna” 13b).
18. Ino  15–21 203
frg. 18 (Kn 411, J-L 18)

Tego, co tajne, niech nikt nie zna lepiej,
bo łatwo mógłby spalić zbocza Idy
choćby najmniejszą iskrą; szepniesz słówko
jednemu – całe miasto pozna {sekret}.
Stobajos: Antologia 3,41,1 (O sprawach, o których należy milczeć,
to znaczy o tajemnicach, o sekretach)
w. 2‒4 ‒ Plutarch: O gadulstwie 10 (Pisma moralne 507B)
w. 2‒3 ‒ Scholia starsze do pieśni Pindara: Ody pytyjskie 3,66b
Prawdopodobnie odpowiedź Temisto.
frg. 19 (Kn 412, J-L 19)

Dla mnie biedakiem może być, nędzarzem
ostatnim, byle dobrze mi on życzył
i mówił szczerze, nie myśląc o strachu.
Plutarch: Jak można odróżnić pochlebcę od przyjaciela? 22 (Pisma moralne 63A)
frg. 20 (Kn 413, J-L 20)

Ino [?]
Wiem, co przystoi kobiecie szlachetnej:
milczeć, gdy trzeba; mówić, kiedy wolno;
patrzeć, gdy można, nie – gdy się nie godzi,
i władać sobą; nawet gdym w nieszczęściu,
5 jak wolny człowiek umiem się zachować.
Stobajos: Antologia 4,29,62 (Jaki winien być człowiek szlachetny)
w. 1–3 ‒ Orion: Antologia 1,5
w. 1‒2 ‒ Plutarch: O gadulstwie 9 (Pisma moralne 506C)
w. 2 ‒ tenże: O wygnaniu 16 (Pisma moralne 606A)
w. 2 ‒ Aulus Gelliusz: Noce attyckie 13,19,4
Jan Tzetzes: Komentarze do Arystofanesa. „Żaby” 421a (s. 813,12)
tenże: Komentarze do Arystofanesa. „Plutos” 445a (s. 111,23)
frg. 21 (Kn 421, J-L 21)

[Posłaniec? Bóstwo z maszyny?]
Jak dzikie zwierzę ‒ sam w ciemnej jaskini.
Finglass zwraca uwagę, że chociaż musi tu być mowa o Atamasie, jako

o jedynej postaci męskiej poświadczonej dla sztuki, jednak odkrycie no-
wego fragmentu (frg. 27) wyklucza hipotezę (m.in. Collarda–Croppa),
że dotknięty szałem Atamas zbiegł do jaskini po zabiciu syna, konkluduje
zatem, iż kontekst wypowiedzi nadal pozostaje nieznany. W przypisie pró-
buje łączyć ją z ewentualną przepowiednią bóstwa z maszyny wypowiadaną
w zakończeniu tragedii.
frg. 22 (Kn 414, J-L 22)

Szanujmy ludzi szlachetnych, szanujmy ‒
plujmy na podłych, gdy są tego warci!
Stobajos: Antologia 4,29,8 (O szlachetnym pochodzeniu.
Że szlachetni są ci, co żyją w cnocie, nawet jeśli nie pochodzą od świetnych rodziców)
frg. 23 (Kn 416, J-L 23)

Jak wielu ludzi zuchwałością pragnie
nieszczęścia okryć i klęski zataić.
Stobajos: Antologia 3,4,9 (O bezmyślności)
frg. 24 (Kn 419, J-L 24)

Zaszczyty siłą wyrywajcie, łotry,
bogactwo zewsząd zgońcie jak na łowach!
Bezprawie miesza dziś się z uczciwością ‒
zbierzecie wkrótce nędzne tego żniwo.
Stobajos: Antologia 3,10,23 (O chciwości i pazerności)
tamże: 4,31,56 (Nagana bogactwa)
w. 2‒4 ‒ Teodor Metochita: Rozmaitości filozoficzne i historyczne 85 (s. 559,4)
frg. 25 (Kn 422, J-L 25)

Tłum liczny był, lecz kłamliwe Tessalów…
Scholia do Arystofanesa: Plutos 521b
Jan Tzetzes: Komentarze do Arystofanesa. „Plutos” 521b (s. 126a,14)
Księga Suda α 2154
Scholia do Eurypidesa: Fenicjanki 1408)
frg. 26 (Kn 423, J-L 26)

A zaś?50
Hesychios: Słownik δ 256
frg. **27 (nowy)

[Chór?]
] .... . [
] ..... [
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
inna przy[darzyła się klęska?
albowiem oni przybyl[i ...]. . .[.] ...[
5 z nieszczęsnymi marami [
Kadmosa potom[. . . . . .] . [
do [si]edziby je pa[ńskiej] dźwig[ając
7a < >
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
50
Tłumaczenie zależy tu od akcentu w greckim słowie: jak wyżej, jeśli czytamy:
δ᾿ ἄρα, ‘Czyżby?᾿, jeśli czytamy: δ᾿ ἆρα.
18. Ino  22–27 205
Atamas
deuteragonista
Złóżcie [go teraz] ostrożnie przed d[omem,
dla was małe to brzemię, [dla mnie] boleść.
10 Odkryjcie, niech dzień ujrzy [
niech go peplosy nie kryją [
[‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒]
In[o
[protagonista]
] .. dusza .. .... [ ] [
[.]...[...]... ..[.].. [
. ] . . [...... nie]stosowny, o cierpiąc[....
15 ] nieszczęsny [
[3 linijki zawierające poszczególne litery]
19 ]. nieszczęsn[
[9 linijek z cząstkami wyrazów: ll. 20‒28]
P.Oxy. 5131
Ten opublikowany w 2012 r. (Luppe i Henry) fragment papirusowy z du-

żym prawdopodobieństwem przypisany został tragedii Ino. Papirus zawiera
imiona dwóch postaci: Atamasa (z rzadko występującą przy imieniu liczbą
2 (β') dla oznaczenia deuteragonisty, czyli drugiego z trzech aktorów, oraz
Ino (Ιν[ ), przy której imieniu widać możliwy ślad litery α' oznaczającej
liczbę 1 – aktora protagonistę. Pierwsze dwa wersy, oddzielone znakiem
paragrafos, stanowią koniec pieśni lirycznej, po której następują przynaj-
mniej cztery wersy w anapestach51 – zapowiedź wniesienia na orchestrę
zwłok małego Learchosa, zabitego przez Atamasa w ataku szału na ło-
wach. Przed znalezieniem tego papirusu niektórzy badacze (np. Jouan–
–Van Looy) przypuszczali, że to sam Atamas przywoził trupa syna jako
zdobycz myśliwską (por. Eurypides, Bakchantki) i że na jego widok Ino
w panice uciekała wraz z Melikertesem lub też czyniła to, gdy Posłaniec
przynosił wieść o śmierci Learchosa i szaleństwie Atamasa. Bez wątpienia
Posłaniec istotnie opowiadał wcześniej o tym, co zaszło na polowaniu,
z fragmentu wynika bowiem, że zarówno chór („Kadmosa potom[ ”), jak
i Atamas wiedzą już, czyje zwłoki okrywają peplosy. Nie ma śladu sza-
leństwa w zwięzłej i opanowanej wypowiedzi Atamasa (skomponowanej
w trymetrach jambicznych), z czego badacze wnioskują, że zdążył już
ochłonąć i zdać sobie sprawę z popełnionego synobójstwa, w przeciwień-
stwie do Ino, której emocjonalna reakcja (ułożona w metrach lirycznych)
sugeruje wybuch rozpaczy (początek sceny kommosu?). Finglass przypusz-
cza, że w scenie lamentu prawdopodobnie brało udział oboje rodziców
51
Badacze zwracają uwagę na trudne do wyjaśnienia anomalie metryczne anape-
stów (przyczyną mogą być lakuny bądź zepsucia w tekście zawinione przez skrybę).
Stan metryczny fragmentu budzi też wątpliwości co do osoby (osób) je wygłaszających.
(śpiew amojbaiczny? liryczny lament Ino i jambiczne odpowiedzi Atama-

sa?) oraz że w interpretacji Eurypidesa Ino rzucała się do morza z małym
Melikertesem w objęciach nie w ucieczce przed szalonym Atamasem, ale
dlatego, że zdawszy sobie sprawę, iż ceną za zamordowanie synów Temisto
była śmierć jej własnego dziecka, traciła zmysły (por. Owidiusz, Kalendarz
6,489–494).
frg. **28 (J-L 27‒28 [incerta])

Ino po napadzie szaleństwa i wynikłych potem nieszczęściach została,
jak się uważa, boginią i ‒
wędrowcy morza zwą ją Leukoteą.52
a jej syna ‒
żeglarze nazwą zacnym Palajmonem.
Atenagoras: Prośba za chrześcijanami 29,4
Jeśli fragment ten pochodzi z tragedii Ino autorstwa Eurypidesa (w co wątpił
już Wilamowitz), może to świadczyć, że przyszłe losy bohaterów wyjawia-
ło widzom bóstwo z maszyny, które musiało też wypowiadać przytoczone
wyżej słowa.
P.Oxy. 5131, zawierający oznaczenie cyframi kwestii protagonisty
i deuteragonisty, może pośrednio świadczyć o niesłabnącej popularności
sztuk Eurypidesa w epoce hellenistycznej i rzymskiej. Zdaniem Finglassa
(s. 79) nie jest wykluczone, że jeszcze w 1. połowie III w. n.e. wystawiano
tragedie Eurypidesa, m.in. Ino, w ogromnym teatrze (mieszczącym ponad
12 000 widzów) w Oxyrhynchos w Egipcie i tym samym papirus przyno-
siłby być może informację o jednym z ostatnich starożytnych przedstawień
dramatu Eurypidesa.
Dzieje Ino-Leukotei stały się inspiracją dla wielu twórców czasów no-
wożytnych. Najczęściej Ino pojawia się w utworach literackich, choćby
w Białej bogini Roberta Gravesa, występując zazwyczaj jako homerycka
morska bogini Leukotea, rzucająca przepaskę Odysowi. Wersję mitu zgodną
z hipotetyczną treścią tragedii Eurypidesa przedstawiają dwa osiemnasto-
wieczne dramaty: François-Josepha de Lagrange Ino et Melicerte (1713 r.)
oraz Giovanniego B. Niccoliniego Ino e Temisto (1758). W literaturze XX w.
Ino-Leukotea stała się bohaterką Dialogów z Leukoteą (1947) włoskiego
pisarza Cezare Pavese.
d’Anto W., L’Athamas di Ennio e di Accio, „Studia Latina” 1(1971), s. 371–378.
Farnell L.R., Ino-Leucothea, „Journal of Hellenic Studies” 36(1916), s. 36–44.
Finglass P.J., A New Fragment of Euripides’ Ino, ZPE 189(2014), s. 65–82.
52
Wers rekonstruowany.
18. Ino  27–28 207
Fontenrose J., The Sorrows of Ino and Procne, „Transactions of American Philological
Association” 79(1948), s. 125–167.
McHardy F., Filicide in Tragic Fragments, [w:] Lost Dramas of Classical Athens,
edited by F. McHardy, J. Robson, D. Harvey, Exeter 2005, s. 131–135.
Newton R.M., Ino in Euripides’ „Medea”, „American Journal of Philology”
106(1985), s. 496–502.
Wilamowitz-Moellendorff U. von, Der Glaube der Hellenen I, Berlin 1931–1932,
s. 218,3.
Zieliński T., Flebilis Ino, „Eos” 32(1929), s. 121–141.
19. CHRYZYP
ΧΡΥΣΙΠΠΟΣ
okres wczesny (455‒428) (?)
Datowanie
Kwestia datowania Chryzypa pozostaje przedmiotem dyskusji. Webster
proponuje datę raczej wczesną (między rokiem 455 a 428). Próby połączenia
tej sztuki w trylogię z zaginionym Ojnomaosem i zachowanymi Fenicjankami
(ok. 409 r.), sięgające Arystofanesa z Bizancjum, nie mają dostatecznie moc-
nych podstaw. Wysuwa się też przypuszczenie, że trzecią sztuką trylogii obok
Ojnomaosa i Chryzypa był zaginiony Edyp (Müller, Luppe, Brusewicz).
Mit
Nieszczęsnego Chryzypa zgubiła jego wyjątkowa uroda. Dzieje chłop-
ca znane są ze stosunkowo późnych przekazów (Pauzaniasza, Wędrówka
po Helladzie 6,20,7; Apollodora, Biblioteka mitów 3,5,5; Atenajosa, Uczta
mędrców 13,79 [602f]; Eliana, Opowiastki rozmaite 13,5). W młodzieńcu,
nieprawym synu Pelopsa i nimfy Aksjochy (zwanej też Danaidą), zakochał
się gość Pelopsa Lajos, wygnany z Teb późniejszy ojciec Edypa – mityczny
„wynalazca” pederastii.53 Uwiódł chłopca, a ten zabił się ze wstydu. Zroz-
paczony Pelops przeklął Lajosa, życząc mu, żeby zabił go jego własny syn
(początki klątwy Labdakidów). Mitografowie opowiadają też inną wersję:
mianowicie Lajos porwał Chryzypa, a wówczas Pelops posłał swoich synów,
Atreusa i Tyestesa, w pogoń. Kiedy ci istotnie schwytali uciekinierów, Pelops
przebaczył uwodzicielowi, który działał pod wpływem uczucia. Korzystając
z okazji do usunięcia pasierba, żona Pelopsa, Hippodameja, próbowała skło-
nić synów, żeby zabili przyrodniego brata, ponieważ jednak się wahali, uczy-
niła to sama, rzucając podejrzenie na Lajosa. W ciele Chryzypa znaleziono
miecz Lajosa, zanim jednak chłopiec skonał, zdołał wyjawić prawdę i oczy-
ścić Lajosa z zarzutu. Wariant tej wersji czyni sprawcami zbrodni synów Hip-
podamei, w konsekwencji czego Pelops wyklina ich i skazuje na wygnanie.
Scholia do Eurypidesa (Fenicjanki 1760) zachowały ślady tradycji, zgodnie
z którą Edyp zabił Lajosa dlatego, że obaj rywalizowali o względy Chryzypa.
Przed Eurypidesem tragedię Lajos wystawił Ajschylos, nie wiadomo jed-
nak, czy i jaką rolę odgrywał w niej Chryzyp. Webster na podstawie szczu-
53
Zob. K. Dover, Homoseksualizm grecki, przełożył J. Margański, Kraków 2004,
s. 242–243.
19. Chryzyp  1 209
płych szczątków łacińskiej tragedii (zob. niżej, „Kontynuacje i nawiązania”)

Akcjusza przypuszcza, że Lajos porywał Chryzypa podczas igrzysk w Olim-
pii, gdzie chłopiec wyróżnił się w biegu (?) (relacja Posłańca). Kulminacyjną
sceną byłby agon między zrozpaczonym ojcem Pelopsem i równie zrozpaczo-
nym miłośnikiem Chryzypa, Lajosem, zakończony przekleństwem Pelopsa.
Inni komplikują fabułę, czyniąc z Hippodamei sprawczynię śmierci Chryzypa.
Miejsce akcji: przed pałacem Pelopsa w Pisie

Osoby:
pewne
Pelops ‒ król Pisy, ojciec Chryzypa
Chryzyp ‒ nieprawy syn Pelopsa
Lajos ‒ wygnany król Teb, gość Pelopsa
prawdopodobne
Hippodameja ‒ żona Pelopsa
Posłaniec
Wychowawca Chryzypa
Hipoteza
Ch[ryz]y[p, którego] początek:
’(.).].mi.[ ]..[
P.Oxy. 27,2455, frg. 17 (w. 306‒307)
Spośród licznych pozbawionych atrybucji fragmentów zaginionych sztuk

Eurypidesa dwa mają w odpowiednim miejscu zachowane na papirusowym
strzępie te dwie litery:
Kn 972: Przemyślnymi nas mieszają sztuczkami

bogowie jako z natury silniejsi.
Plutarch: Jak młodzież powinna słuchać poetów? 4 (Pisma moralne 20F)
tenże: O zamilknięciu wyroczni 38 (Pisma moralne 431A)
Kn 1027,1: Młodyś, strzeż mi się haniebnych występków!

Jedna z tych wypowiedzi może stanowić początek tragedii.
frg. 1 (Kn 842, J-L 2)

†Wolałbym bystry sąd† i dzielne ramię,
raczej być brzydkim niż pięknym i podłym.
Stobajos: Antologia 4,21,20 (Przeciwko pięknu)
Webster uważa, że słowa te wypowiadał Chryzyp wygłaszający prolog, jed-

nak gnomiczny charakter wypowiedzi uniemożliwia jej lokalizację. Jouan–
–Van Looy sugerują, że prolog wygłaszał raczej wychowawca Chryzypa.
frg. 2 (Kn 840, J-L 3)

Lajos
Nie uszedł żaden mi z twoich zarzutów ‒
zgadzam się z nimi, lecz zmusza natura.
Klemens Aleksandryjski: Kobierce 2,15,63
w. 2 ‒ Stobajos: Antologia 2,7,10a (O filozofii etycznej)
w. 2 ‒ Plutarch: O cnocie moralnej 6 (Pisma moralne 446A)
Próba usprawiedliwienia się przez Lajosa. Rozumie on swój błąd i zgadza

się z zarzutami rozmówcy, powołuje się jednak na siły silniejsze niż rozum
– naturę (miłość?). Fragment przytaczany bywa jako świadectwo polemiki
Eurypidesa z Sokratesową myślą, że ten, kto rozpoznaje, co dobre, a co złe,
nie popełni błędu (patrz Medea 1078–1081).
frg. 3 (Kn 841, J-L 4)

[Lajos]
Aj, jakież to zło zsyłają nam bóstwa:
wiedzieć, co dobre ‒ zgodnie z nim nie czynić!
Albinus: Podręcznik nauk platońskich 24 (s. 47)
Plutarch: O cnocie moralnej 6 (Pisma moralne 446A)
Plutarch: Jak młodzież powinna słuchać poetów? 12 (Pisma moralne 33E)
Stobajos: Antologia 3,3,33 (O milczeniu)
Grzegorz Palamas: Prozopopeja Duszy oskarżającej Ciało i broniącego się Ciała (PG 150,1357B)
Myśl pokrewna stwierdzeniu Medei (patrz wyżej, frg. 2), znana w wersji
łacińskiej ze słynnego powiedzenia Medei w Metamorfozach Owidiusza
(7,20‒21): „Video meliora proboque, / deteriora sequor” (Widzę, co lepsze,
lecz idę za gorszym).54 Rozterki Lajosa zestawiano z konfliktem wewnętrz-
nym Eurypidesowych heroin: Fedry i Medei.
frg. 4 (Kn 843, J-L 5)

O panie, żaden człowiek nie zna miary
zarówno w swoim szczęściu jak nieszczęściu.
Μηδὲν ἄγαν [medén ágan] – ‘nic ponad miarę’, to najczęściej powtarzane zale-
cenie mędrców greckich. Przed skutkami jego przekroczenia ostrzegali wszy-
scy poeci, a poprzestawania na małym uczyli wszyscy greccy filozofowie.
frg. 5 (Kn 839, J-L 6)

[Chór]
Gaja bezkresna i Eter Dzeusowy:
on rodzicielem tak ludzi, jak bogów,
54
Na temat kontekstu literackiego i filozoficznego por. J. Czerwińska, Człowiek
Eurypidesa wobec zagrożenia życia, namiętnej miłości i ekstazy religijnej, Łódź
1999, zwłaszcza rozdział II: „Rola uczucia (thymos) i rozumu (bouleumata) na przy-
kładzie «Medei» Eurypidesa” (s. 104–182).
19. Chryzyp  2–5 211
ona przyjąwszy deszczy południowych

wilgotne mioty, śmiertelników rodzi,
5 rośliny rodzi, zwierząt pokolenia,
skąd i słusznie
macierzą wszystkiego ją zwą.
Wnet ponownie
to, co z Ziemi było, powróci pod ziemię,
10 co z Eteru początki swoje ma,
ku biegunom niechybnie podąży niebios.
Co zrodzone, przenigdy nie umrze,
rozdzielając się jedno od drugiego,
pod odmiennym pojawi się kształtem.
w. 1‒7 ‒ Sekstus Empiryk: Przeciw uczonym 6 = Przeciw muzykom 17 (vol. III, s. 166,18)
w. 1 ‒ Diogenes Laertios: Żywoty i poglądy słynnych filozofów [Posejdonios] 7,60
w. 8‒14 ‒ Filon z Aleksandrii: O wieczności świata 30
w. 8‒11 ‒ Heraklit Gramatyk: Zagadnienia homeryckie 22,11 (s. 27)
w. 9‒11 ‒ Marek Aureliusz: Rozmyślania 7,50
w. 9‒11 ‒ Temistiusz: Parafraza „Fizyki” Arystotelesa, ad 3,5 (204 b3) (CAG, vol. V 2, s. 86,25)
w. 12‒14 ‒ Filon z Aleksandrii: O wieczności świata 5 i 144
w. 12‒14 ‒ tenże: Alegorie praw 1,7
w. 12‒14 ‒ Klemens Aleksandryjski: Kobierce 6,2,23
w. 12‒14 ‒ Aecjusz z Antiochii: [Poglądy] 5,19,3 (s. 430,10)
(= Pseudo-Plutarch: Poglądy filozofów 5,19 [908D]
= Galen, Dzieje filozofów 123 [s. 645,4])
w. 12‒14 ‒ Anaksagoras, frg. 59 A 112
parafraza łacińska ‒ Pakuwiusz: Chryzes (frg. VI [w. 86‒92], s. 99)
parafraza łacińska ‒ Lukrecjusz: O naturze rzeczy 2,991–1005
Ten słynny fragment pieśni Chóru (w metrum anapestycznym) doczekał się

licznych komentarzy. Zdaniem uczonych, Eurypides objawia się tutaj jako
uczeń Anaksagorasa z Kladzomen, powtarzając zwłaszcza pogląd wyrażony
językiem mitycznej metafory, że życie powstało „w środowisku wilgotnym”,
z deszczu, który spadł na ziemię. Najbliższy wypowiedzi tragika jest poniż-
szy fragment (B 17) zaginionego dzieła Anaksagorasa O naturze:
Hellenowie mają fałszywe wyobrażenie o narodzinach i śmierci. Żadna

bowiem rzecz się nie rodzi i nie umiera, tylko miesza się z rzeczy istniejących
i na nie rozkłada. Tak więc poprawnie powinni narodziny nazywać zmiesza-
niem się, a śmierć rozdzieleniem.55
(przekład M. Podbielski)
Niektórzy badacze widzą w wypowiedzi Chóru pochwałę związku mał-

żeńskiego (deszcz Uranosa-Nieba-Eteru zapładniający Gaję-Ziemię) i tym
samym krytykę miłości homoseksualnej (Poole).
55
Cytat [za:] G. Reale, Historia filozofii starożytnej, I: Od początków do Sokratesa,
przełożył E.I. Zieliński, Lublin 1999, s. 181; por. też G.S. Kirk, J.E. Raven, M. Scho-
field, Filozofia przedsokratejska. Studium krytyczne z wybranymi tekstami, przekład
J. Lang, Poznań 1999, s. 348–377.
Po Eurypidesie sztukę o Chryzypie stworzył być może filozof Diogenes
z Synopy (Diogenes Laertios ‒ 6,2,80 ‒ wymienia 7 tytułów jego tragedii,
zastrzegając, że niektórzy odmawiają ich autorstwa filozofowi), a znaną
jedynie z tytułu komedię, będącą zapewne parodią tragedii, wystawił attyc-
ki komediopisarz Strattis (IV w.). Temat Chryzypa okazał się interesujący
dla tragików rzymskich. Zdaje się, że jako pierwszy Pakuwiusz przeniósł
sceny z Eurypidesowego Chryzypa do swojego zaginionego Chryzesa (frg.
I‒XXI [w. 76‒112], s. 98‒103), wzorowanego głównie na tragedii Sofokle-
sa. Z Chryzypa autorstwa najwybitniejszego tragediopisarza rzymskiego
przed Seneką, Lucjusza Akcjusza, zachowało się kilka jednowierszowych
fragmentów (frg. I‒V [w. 262‒268], s. 196‒197).
Kock F.L., de, The Peisandros scholium, its sources, unity and relationship to Euri-
pides „Chrysippos”, „Antiquité Classique” 5(1962), s. 15–37.
Lesky A., Die griechische Pelopidendramen und Senecas „Thyestes”, „Wiener Stu-
dien” 43(1922–1923), s. 172–198.
Luppe W., Zur Datierung der „Phoenissai” des Euripides, „Rheinisches Museum”
N.F. 130(1987), 1, s. 28–34.
Müller C.W., Zur Datierung des sophokleischen „Ödipus”, Meinz 1894 („Akademie
der Wissenschaften und Literatur”, nr 5).
Poole W., Male homosexuality in Euripides, [w:] Euripides. Women and Sexuality,
edited by A. Powell, London 1990, s. 136–150.
Susemihl F., Zum „Chrysippos” des Euripides, „Jahrbuch für Klassische Philologie”
149(1894), s. 817.
19. Chryzyp / 20. Ojneus 213
20. OJNEUS
ΟΙΝΕΥΣ
455‒428/425 (?); 449‒425 (?)
Datowanie
Jak przy datowaniu wielu innych zaginionych sztuk Eurypidesa to Arysto-
fanesowi zawdzięczamy terminus ante quem powstania Ojneusa – jest nim rok
wystawienia Acharnejczyków (425 r.), zawierających wzmiankę o „łachma-
nach” Ojneusa. Webster datuje utwór na lata 455–428, Slater na lata 449–425.
Mit
Ojneus jest jedną z zaskakująco niewielu postaci tragedii greckiej bez-
pośrednio związanych z Dionizosem. To właśnie królowi Kalidonu jako
pierwszemu w Helladzie Bakchos podarował pęd winorośli i to Ojneus miał
dać nazwę boskiemu napojowi. W wersji Hygina (Opowieści 129) Dionizos,
będąc gościem króla Kalidonu, zakochał się w jego żonie Altai, już wówczas
matce kilkorga dzieci, m.in. Meleagra (zob. 31. Meleager). Ojneus uprzej-
mie się usunął i ze związku Altai z Dionizosem przyszła na świat Dejanira,
późniejsza nieszczęśliwa żona Heraklesa. Po łowach na dzika kalidońskiego
i śmierci Meleagra Altaja popełniła samobójstwo, a Ojneus ożenił się z córką
Hipponoosa, króla Olenos w Arkadii, Periboją, z którą miał syna Tydeusa
(później jednego z uczestników wyprawy Siedmiu przeciw Tebom, ojca
Diomedesa). Gdy Tydeus poległ pod Tebami, brat Ojneusa, Agrios (lub jego
synowie), pozbawił go tronu. Później Ojneus pędził nędzne życie, upoka-
rzany i dręczony przez bratanków. W jakiś czas potem Diomedes wkradł się
do pałacu w towarzystwie jednego z Epigonów (Alkmeona lub Stenelosa)
‒ pozabijali synów Agriosa z wyjątkiem dwóch, którym udało się zbiec, po
czym oddali tron Kalidonu Andrajmonowi, mężowi jednej z córek Ojneusa,
a starca zabrali do Argos. Zbiegli synowie Agriosa, urządziwszy zasadzkę,
zamordowali jednak starego Ojneusa. Pogrzebał go Diomedes w miejscu,
gdzie powstało miasto jego imienia – Ojnoe. Inne wersje mitu czynią Ty-
deusa mimowolnym zabójcą Ojneusa lub też opowiadają, jak to Diomedes
opiekował się dziadkiem w Argos aż do jego spokojnej śmierci.
Krótkie streszczenie akcji zachowało się w Scholiach do Arystofanesa
(Acharnejczycy 418). Wynika z niego, że Diomedes po śmierci Tydeusa
i wyprawie Epigonów wrócił potajemnie do Kalidonu, zabił uzurpatora
Agriosa i przywrócił tron dziadkowi.
Przy próbach rekonstrukcji dramatu Eurypidesa badacze usiłują wy-
korzystywać fragmenty tragedii Pakuwiusza Periboea (frg. I‒XXVIII
[w. 272‒312], s. 128‒134), jakkolwiek są zdania, że tragediopisarz rzym-

ski skomplikował intrygę: rozbudował rolę Periboi i wprowadził epizody
nieistniejące w tekście greckim. Również pozostałości dramatu Akcjusza
Diomedes (frg. I‒XII [w. 269‒284], s. 197‒199) nie są pewną pomocą, wciąż
nierozstrzygnięty pozostaje bowiem spór uczonych, czy temat sztuki rzym-
skiej istotnie zaczerpnięty został z Ojneusa Eurypidesowego.
Miejse akcji: przed pałacem w Kalidonie w Etolii

Osoby:
pewne
Ojneus ‒ stary, obalony król Kalidonu
Agrios ‒ brat Ojneusa, uzurpator
Diomedes ‒ wnuk Ojneusa
prawdopodobne
Stenelos ‒ syn Kapaneusa, towarzysz Diomedesa
Periboja ‒ żona Ojneusa
Posłaniec
Sługa
Chór: wieśniacy kalidońscy (?)
frg. 1 (Kn 558, J-L 1)

Diomedes
Witaj mi, ziemio ojców, o najdroższy
mój Kalidonie! Stąd to niegdyś Tydej,
syn Ojneusa, a mój ojciec, uszedł
przed krwi krewniaczej zmazą,56 potem w Argos
5 osiadł i z córą Adrasta się związał
57

Arystoteles: Retoryka 3,16 (1417a 13)
Początek prologu tragedii. Diomedes, który ukradkiem przybył do Kalidonu,

zaczyna od przedstawienia się, po czym opowiada o ojcu i własnych losach.
frg. 2 (Kn 559, J-L 2)

[Diomedes]
Ja za krew ojca chciałem wziąć odpłatę
wraz z potomkami tych, co wówczas padli.58
Erotian: Zbiór wyrazów hippokratejskich τ 17 (s. 85,15)
56
Wedle różnych wariantów mitu Tydeus zabił synów Melasa, którzy zmówili się
przeciw Ojneusowi, bądź swego stryja Alkatoosa, bądź też własnego brata Oleniasa.
57
O okolicznościach związku Tydeusza z Deipylą, córką Adrastosa, zob. 43. Hypsipyla.
58
Tj. synami Siedmiu, czyli Epigonami. Byli to: Alkmeon, syn Amfiaraosa (zob.
43. Hypsipyla); Tersandros, syn Polinejkesa; Ajgialeos, syn Adrastosa; Diomedes,
syn Tydeusa; Stenelos, syn Kapaneusa; Promachos, syn Partenopajosa, i Polidor, syn
Hippomedonta. Wszystkich poległych Siedmiu, ojców Epigonów, charakteryzuje
Eurypides w Błagalnicach (857‒917), wkładając ich pochwałę w usta Adrastosa,
jedynego, który przeżył.
20. Ojneus  1–4 215
Diomedes wspomina o wyprawie synów Siedmiu, czyli Epigonów, zakoń-

czonej zdobyciem Teb i pomszczeniem klęski ojców. Być może po mo-
nologu ekspozycyjnym Diomedesa wychodził z pałacu Sługa, od którego
Diomedes dowiadywał się o sytuacji Ojneusa.
frg. 3 (Kn 562, J-L 3)

[Posłaniec?]
Ulewą Bakcha pocisków godzili
w głowę starego; wieńczyć miałem tego,
kto w cel utrafił, nagrodą kottaba.
Zapewne Sługa dawnego króla opowiada (w prologu?) o udrękach, jakie

musiał znosić stary Ojneus. Zabawa w κότταβος / κόσσαβος [kóttabos / kóssabos]
polegała na gwałtownym strząśnięciu resztek wina z kielicha do metalowej
miski z równoczesnym może głośnym wypowiedzeniem imienia ukocha-
nej osoby (z dźwięku naczynia wróżono o ewentualnym odwzajemnieniu
uczuć), albo na zawodach w trafianiu rozbryzgami wina (pociski Bakcha)
w wyznaczony cel. Tu celem tym jest czaszka starca.
frg. 4 (Kn 563, J-L 4)

[Ojneus?]
Czasu brak, ale jakże nieszczęsnemu
przyjemnie szlochać i biadać nad losem.59
Stobajos, Antologia 4,48,16 (O zachowaniu wobec ludzi nieszczęśliwych.
Galen: O twierdzeniach Hippokratesa i Platona 4,7,29‒30
Słowa przypisywane Ojneusowi. Z Acharnejczyków Arystofanesa wynika,

że pojawiał się na scenie w nędznych łachmanach. Webster sugeruje, że
Diomedes (ze Stenelosem) udawał się po dziadka na pola, podczas gdy
na orchestrę wkraczał Chór wieśniaków (parodos). Fragmenty Periboi Pa-
kuwiusza zawierają urywki opisu udręk starca i skarg Ojneusa, być może
wzorowane na tekście Eurypidesa.
frg. XX [w. 301], s. 132 Strach, nędza, rozpacz, wygnanie i starość 60

Noniusz Marcellus: Kompendium wiedzy 4
frg. XXI [w. 302], s. 132 Potrójnym bólem duszy porażony, błąka się, niepewny
frg. I [w. 272‒273], s. 128 po stromych i dzikich zboczach
chwiejnym podąża krokiem
frg. II [w. 274‒275], s. 128 starzeje się me ciało
od cierpienia, błądzenia, chudnięcia
59
Zob. też 39. Andromeda, frg. 8; 21. Ojnomaos, frg. 3.
60
U Ribbecka (loc. cit.) zamiast: senectus (tak D’Anna) jest: desertitas.
frg. III [w. 276], s. 128 Troska serce przygniata, nędza ciało pożera
frg. 5 (Kn 564, J-L 5)

Ilekroć dobrze powodzi się podłym,
dla przyjemności, dufni w swą bezkarność,
na wszystko ważyć śmią się, o przybysze!
Wypowiedź ta (zwrot „o przybysze”) przypisywana jest albo Słudze (wówczas na-

leżałaby do dialogu sprzed parodosu), albo już samemu Ojneusowi (epejsodion I).
Niektórzy badacze (Wecklein) łączą pierwszy wers z jakimś zdaniem poprze-
dzającym typu gnomicznego, drugi odnosiłby się do zachowania uzurpatorów.
frg. 6 (Kn 560, J-L 6)

Temu ten zwyczaj, temu inny bliski.61
frg. 7 (Kn 565, J-L 7)

[Diomedes]
Czy śmierć cię czeka, bo nie masz przyjaciół?
[Ojneus]
Pomarli jedni, drudzy – nic niewarci!
Grzegorz Cypryjczyk: Przysłowia 3,22a (t. I, s. 369,19)
W Żabach Arystofanesa Dionizos odpowiada tak na pytanie o poetów ateń-

skich; zdanie przytaczane w późnych źródłach jako przysłowie.
frg. 8 (Kn 566, J-L 8)

[Diomedes?]
Jednemu można tylko ufać – dzieciom.
[Ojneus?]
Dla zysku nawet i więzy krwi słabną.
Fragment stychomytii, być może stanowiący część dialogu Diomedesa

z Ojneusem; kończył się on zapewne sceną rozpoznania dziadka i wnuka,
po czym obaj planowali zemstę na Agriosie i jego synach.
61
Por. przekład Janiny Niemirskiej-Pliszczyńskiej: „Wszak każdy cieszy się na
własny sposób swój”.
20. Ojneus  4–12,8 217
frg. 9 (Kn 561, J-L 9)

Karmisz ‹teraz› swojego karmiciela?
Filostrat Starszy: Rozmowa o herosach 4,1
frg. 10 (Kn 567, J-L 10)

…śmiertelnych
zdania †ważąc†, jak kamień z Magnezji
przyciąga sławę, to znów ją odpycha.
Focjusz: Słownik η 224
Księga Suda η 459
nawiązanie ‒ Platon: Ijon 533d
Brak pierwszego członu porównania uniemożliwia zrozumienie tego frag-

mentu. Z Księgi Suda wynika, że w porównaniu do magnezu chodziło o „sre-
bro”, czyli majątek.
frg. *11 (Kn 568–570, J-L 11–13)

zbyt natrętny, nie dbając, że mnie nienawidzą władcy
Scholia do Arystofanesa: Acharnejczycy 472
Scholia przynoszą informację, że kwestia ta jest parodią Eurypidesowego

Ojneusa (lub Telefosa).
bez okrycia
Ojneus – „król w łachmanach” – uskarża się być może na warunki, w jakich

musi wegetować w pałacu Agriosa.
idąc na palcach
frg. **12 (TrGF2, frg. 625, kol. I [adespota]; J-L appendix I)

że]laza nie[ ]... mordem
]. .......[. . . .].[. .]..
] moich słów masz tu oto
] do czynu krok skieruję
5 bra]tu Meleagrowi obiaty,
j]ak godzi się, spełnię na jego grobie,
igrzysk dostąpi, będą najwspanialsze,
jak władcom to przystoi [
Pieśń Ch[óru? Ojneus?]

Jaki zamęt, [jakież cie]rpienie
dla duszy [ ] nieszczęsnych śmiertelnikó[w;
12 ja [wi]działem [ ] martwego
. . . .[ ] żywych przyjaciół
kim jest [ten, który jest] mi życzliwy?
15 ...]...... .[ ] ........................
. .]. . ...[ ]...
] złym
] patrzy
] ..
[nie wiadomo, ilu ll. brak]
P.Lit.Lond. 80, kol. I (= P.Grenf. 2,1 = P.Hibeh 4)
Większość badaczy przypisuje ten bardzo uszkodzony fragment pa-

pirusowy, zawierający tekst dramatyczny bez atrybucji, zaginionej sztuce
Chajremona, znanego tragediopisarza z IV w., naśladowcy Eurypidesa, lub
kwalifikuje go bez atrybucji. Jouan–Van Looy nie wykluczają jednak jego
przynależności do tragedii Eurypidesa.
Dramaty o losach Ojneusa stworzyli w IV w. wspomniany już Chajre-
mon i Filokles, z którego sztuki pozostał tylko tytuł, a w czasach rzymskich
Pakuwiusz i Akcjusz, jednak to, w jakim stopniu i czy w ogóle rzymscy dra-
matopisarze naśladowali tę tragedię Eurypidesa, pozostaje ‒ jak wspomnia-
łam wyżej ‒ kwestią dyskusyjną. Z tragedii Ojneus Chajremona zachował
się wart przytoczenia fragment (TrGF1, frg. 14), inspirowany bez wątpienia
wspaniałym opisem menad odpoczywających na zboczach Kitajronu w Bak-
chantkach (677–712) Eurypidesa:
Leżała, ukazując w księżycowym blasku

biel piersi w fałdach szaty zsuniętej z ramienia;
a innej znów gwałtowny taniec lewe udo
odsłonił: naga się jawiła niczym żywy
5 malunek oczom nieba, a jej cera – biała
dla patrzących – tym mocniej lśniła w cieniu nocy;
inna znowu ramiona obnażyła kształtne
i nimi towarzyszki swej szyję objęła;
a tamtej spoza poły rozerwanej sukni
10 wyjrzało biodro, ale jej radosną młodość
piętnem swym znaczy smutna miłość bez nadziei.
Leżały tak uśpione na posłaniu z kwiatów
i gniotły ciemne płatki fiołków i krokusów,
a te słoneczne swe odbicie cieniem kładły
15 na tkaninie peplosów jak odcisk pieczęci;
kwitnący majeranek wykarmiony rosą
wyciągał delikatne swe szyjki ku łąkom.
20. Ojneus  12,9–19 219
Z fabułą Eurypidesowego Ojneusa wiązane jest malowidło na wazie

(British Museum, Londyn). Widnieje na niej Agrios (podpis identyfikuje po-
stać) na ołtarzu, ze związanymi rękoma, a obok młodzieniec w podróżnym
kapeluszu, zapewne Diomedes, podaje miecz starcowi, którego podtrzymuje
kobieta. Scenie przygląda się widoczna do połowy Erynia z wężem w dłoni.
D’Anna I., M. Pacuvii fragmenta, Roma 1967.
Slater N.W., The Date of Euripides’ „Oineus”, „Liverpool Classical Monthly” 13(1988),
s. 147–148.
Wecklein N., Dramatisches und Kritisches zu den Fragmenten der griechischen Tra-
giker, München 1890, s. 1–57 („Sitzungsberichte der Königlich Bayerischen Aka-
demie der Wissenschaften. Philosophisch-philologisch und historische Klasse”,
Jahrgang 1890, Band 1).
21. OJNOMAOS
ΟΙΝΟΜΑΟΣ
415‒408 (?)
Przekład i opracowania
Datowanie
Jakkolwiek większość uczonych uważa, że brak przesłanek nie pozwala
na żadne przypuszczenia co do możliwej daty wystawienia tragedii Ojno-
maos (Cropp–Fick, Webster), strzępy hipotezy do Fenicjanek sugerują
(przy pewnej interpretacji), że stanowiła ona część tej samej tetralogii, da-
towanej zazwyczaj między rokiem 415 a 408 (o innych możliwościach zob.
19. Chryzyp).
Mit
Ktokolwiek szukałby początków straszliwej klątwy prześladującej kolej-
ne pokolenia rodu Atrydów, musiałby natrafić na opowieść związaną z kró-
lem Pisy w Elidzie na Peloponezie. Przekazało ją wielu mitografów, m.in.
Diodor Sycylijski (Biblioteka 4,73), Pauzaniasz (Wędrówka po Helladzie
6,20. 17; 8,14. 10), Apollodor (Biblioteka mitów 3,10,1), Lukian z Samosat
(Charidemos, czyli o pięknie 19) czy Hyginus (Opowieści 84).
Królem tym był Ojnomaos, syn Aresa (i córki Atlasa, Asteropy, bądź
Harpiny, córki boga-rzeki Asoposa). Wielu starało się o rękę jego pięknej
córki, Hippodamei, którą dała mu żona Euareta, król jednak odmawiał
wszystkim. Według jednego z wariantów mitu czynił tak z miłości (wedle
Lukiana – nienaturalnej!) do dziewczynki, wedle innego ‒ z powodu wy-
roczni, że zginie z ręki zięcia. Od ojca Aresa otrzymał rumaki, których żadne
inne nie były w stanie pokonać, wyzywał zatem zalotników starających się
o rękę córki do wyścigu rydwanów na trasie z Pisy do ołtarza Posejdona na
Istmie, a pokonanym ucinał głowy i nabijał je na pale, które następnie zaty-
kał wokół pałacu. Nie odstraszyło to jednak Pelopsa, syna Tantala. Podobno
zakochana w nim Hippodameja przekonała woźnicę ojca, Myrtilosa (obiecu-
jąc mu wspólne spędzenie nocy), lub też przekupił go sam Pelops (w zamian
za połowę królestwa), żeby doprowadził do przegranej króla. (Wariant mitu
„wybielający” Pelopsa przyczynę przegranej Ojnomaosa upatruje w tym,
że młodzieńcowi pomógł Posejdon, dając mu konie lepsze od Aresowych).
Sprytny Myrtilos (nie na darmo syn Hermesa!) zastąpił spiżową oś wozu
osią woskową: ta się stopiła i Ojnomaos zabił się, spadając z rydwanu (wedle
różnych wariantów: zginął z ręki Pelopsa, popełnił samobójstwo z rozpaczy
po przegranej itp.). Zdążył jednak przedtem przekląć Myrtilosa. Po powrocie
do Pisy Pelops zamordował go, zrzucając do morza, zwanego odtąd Morzem
Myrtyjskim. Z kolei Myrtilos rzucił przed śmiercią klątwę na Pelopidów.
W Orestesie (988‒1000) Elektra wspomina zabójstwo Myrtilosa:
21. Ojnomaos  1,1–6 221
[...] powożąc uskrzydlonym zaprzęgiem
czterech koni, Pelops
Myrtilosa zabitego strącił
w fale morza
i wóz skierował
ku brzegom Gerajstu62
białym od piany
bijących w nie fal!
Kiedy to na mój dom
przyszło z jękami przekleństwo:
płód między trzody zesłany przez syna Mai63 ‒
jagnię o złotym runie,
zgubny, zgubny dziw
dla Atreusa, hodowcy koni.
O ile fabuła Ojnomaosa (Οἰνόμαος [Oinómaos]) Sofoklesa, wystawionego
przed rokiem 414, jest w zasadzie jasna: ze szczupłych fragmentów (TrGF4,
frg. 471‒477) wynika, że dramatyzował on przytoczony wyżej epizod, treść
Ojnomaosa Eurypidesa pozostaje przedmiotem dyskusji. Niczego nie da
się wywnioskować z siedmiu zaledwie ocalałych fragmentów o charakte-
rze ogólnych maksym. Webster, z którym zgadzają się Jouan–Van Looy,
wysuwa hipotezę, że Eurypides przedstawia Ojnomaosa jako ofiarę przebie-
głego i pozbawionego skrupułów Pelopsa, ojca, który traci ukochane dziecko
i zapewne sam się zabija z rozpaczy (o innej możliwości zob. Brusewicz).
Miejsce akcji: przed pałacem Ojnomaosa w Pisie w Elidzie

Osoby:
pewne
Ojnomaos ‒ król Pisy, ojciec Hippodamei
Pelops ‒ syn Tantala, pretendent do ręki Hippodamei
Hippodameja ‒ córka króla Pisy
Posłaniec
prawdopodobne
Myrtilos ‒ wiarołomny woźnica Ojnomaosa
Chór: mężczyźni z Pisy (?)
frg. 1 (Kn 571, J-L 1)

Pewności nie mam ni jak się przekonać,
czy lepiej ludziom, kiedy mają dzieci,
czy może, gdy się bez nich cieszą życiem.
Jak nieszczęśliwi – widzę – są bezdzietni,
5 lecz i rodzice nie zawsze szczęśliwsi.
Gdy dzieci podłe, nie ma gorszej plagi,
62
Tj. przylądku na południowym wybrzeżu Eubei.
63
Czyli Hermesa.
jeśli roztropne – równie źle, bo wtedy

rodzic się boi, że coś im się stanie.
Stobajos: Antologia 4,24,17 (O dzieciach. Że posiadanie dzieci
nie przynosi pożytku i nie wiadomo, czy to aby własne tych,
którzy je za takie mają, i czy nie sprawiają sobie przybranych)
Tyradę tę przypisuje się Ojnomaosowi lub Hippodamei (Hartung), żalącej

się w prologu, że nie może wyjść za mąż.
frg. 2 (Kn 572, J-L 2)

Najpierw †to jedno trzeba z wszystkich rzeczy
wiedzieć: jak zmiany losu znosić godnie;
kto to potrafi ‒ prawdziwie szlachetny
i klęski mniej go dotkną. Lecz tak łatwiej:
5 radzić, niż robić – tego nie umiemy.
Według Webstera tak mógł pocieszać się Ojnomaos po przegranej i stracie

córki.
frg. 3 (Kn 573, J-L 3)

Nawet śród nieszczęść rozkosz jakąś znajdą
śmiertelni – w bólu swym i łez strumieniach:
to one niosą nam ulgę w cierpieniu
i uwalniają serce od boleści.
Stobajos: Antologia 4,54,8 (O żałobie)
frg. 4 (Kn 575, J-L 4)

Kto ze śmiertelnych marzy do starości
dojść lat niesławnych, ten niedobrze liczy,
bo wiek leciwy tysiąc cierpień rodzi.
frg. 5 (Kn 574, J-L 5)

Z rzeczy widzialnych sądzimy o skrytych.
Teodoret z Cyru: Leczenie chorób hellenizmu 6,90 (s. 179,22)
Collard–Cropp zwracają uwagę, że podobny pogląd wyrażał współczesny

Eurypidesowi filozof pitagorejski Alkmajon z Krotony (Diogenes Laertios
8,5,83).
frg. 6 (Kn 576, J-L 6)

Tym częściej błądzi, im kto bardziej czynny.
Stobajos: Antologia 4,16,13 (O spokoju)
21. Ojnomaos  1,7 – 7 223
frg. *7 (Kn 577, J-L *7)

Ilekroć widzę, jak podłych dosięga
zagłada, twierdzę, że istnieją bóstwa.64
Żadnego z późniejszych greckich tragediopisarzy nie zainteresował,
jak się zdaje, mit o Ojnomaosie, natomiast w dorobku przynajmniej dwóch
czwartowiecznych komediopisarzy ateńskich, Antyfanesa i Eubulosa,
zachował się tytuł Ojnomaos lub Pelops (Οἰνόμαος ἢ Πέλοψ [Oinómaos
é Pélops]), sugerujący, że były to parodie (najprawdopodobniej) tragedii Eury-
pidesowej. Ze sztuki Lucjusza Akcjusza (Oenomaus; frg. I‒X [w. 493‒511],
s. 232‒234) zachowało się zbyt mało, by można rozstrzygnąć, która z trage-
dii – Sofoklesowa czy Eurypidesowa – stanowiła jej model.
64
Myśl odwrotna, zob. np. 14. Bellerofont, frg. 10.
22. TEZEUSZ
ΘΗΣΕΥΣ
przed 422
Datowanie
Tezeusz został wystawiony przed Osami Arystofanesa, które zawierają
do niego aluzje, czyli przed rokiem 422. Innych wskazówek nie ma.
Mit
Najsłynniejszy epizod związany z attyckim herosem to bez wątpienia
zabicie Minotaura w czeluściach labiryntu. W zemście za śmierć syna, An-
drogeosa, którego w Attyce zabił byk, Minos zażądał od Ateńczyków krwa-
wego trybutu w postaci siedmiu chłopców i tyluż dziewcząt. Jak pisze Plu-
tarch (Żywoty równoległe. Tezeusz 15,2), znajdowali oni śmierć, błąkając się
w labiryncie lub pożerani przez człeko-byka. Ofiary losowano, ale Tezeusz,
syn króla Aten, Ajgeusa, zgłosił się dobrowolnie (wśród młodych była córka
króla Megary, Periboja [lub Eriboja]). Wariant tej opowieści głosi, że sam
Minos przybył, by wybrać ateńską młodzież, i Periboja wpadła mu w oko,
a wtedy Tezeusz na jej błagania postanowił dziewczynę ratować. Podczas
podróży doszło do słynnego epizodu: Minos, chcąc się przekonać, czy Te-
zeusz istotnie jest synem Posejdona, wrzucił do morza pierścień i wezwał
herosa, żeby mu go przyniósł. Tezeusz zanurkował i został przyjęty przez
morską parę, Posejdona i Amfitrytę. Posejdon oddał mu pierścień i dołożył
obietnicę spełnienia trzech (lub jednego) życzeń (zob. Hippolytos uwieńczo-
ny 887‒890, 1315‒1324). Zanim Tezeusz wraz z towarzyszami niedoli został
wtrącony do labiryntu, dostrzegła go córka Minosa i Pazyfai, Ariadna, zako-
chała się w młodzieńcu i dała mu kłębek nici, pouczając, jak ma go użyć, by
znaleźć drogę powrotną, bądź poleciła Dedalowi jako budowniczemu labi-
ryntu zdradzić młodzieńcowi wyjście (Apollodor, Biblioteka mitów. Wyciąg
1,8–9). W ten sposób Ariadna zdradziła swojego brata Minotaura (Owidiusz,
Heroidy 10,69–70). Tezeusz zabił potwora i zabrawszy Ariadnę, ruszył do
domu. Jednak po przybiciu do wyspy Naksos nieoczekiwanie porzucił Ariad-
nę i odpłynął. Mitografowie starali się go usprawiedliwić. Wyjaśniano, że
to sam Dionizos (Atena, Hermes) kategorycznie nakazał herosowi opuścić
Ariadnę, która miała dostąpić nieśmiertelności jako małżonka boga wina.
Próby rekonstrukcji fabuły Tezeusza są utrudnione nie tylko z powodu
szczupłości zachowanego materiału, ale i dlatego, że późniejsza tradycja
opierać się mogła w równej mierze na zaginionych tragediach Eurypidesa,
Ajgeusie i Kreteńczykach, co na Tezeuszu (Θησεύς [Theseús]) Sofoklesa. Jak
22. Tezeusz 225
piszą o tej tragedii Jouan–Van Looy (VIII/2, s. 148): „Żaden fragment nie
czyni najmniejszej aluzji do Minosa, Ariadny czy Minotaura”. Jako że w Aj-
geusie przedstawiał Eurypides przybycie Tezeusza do Aten i rozpoznanie
przez ojca, a w Kreteńczykach narodziny Minotaura, zapewne w Tezeuszu
udramatyzował najsłynniejszy epizod związany z bohaterskimi czynami
wielkiego założyciela Aten – zwycięstwo nad Minotaurem. Wysuwano
sugestie, jakoby Tezeusz należał do sztuk „prosatyrowych”, tj. granych na
miejscu czwartym w tetralogii (Sutton).
Miejsce akcji: przed wejściem do labiryntu (?) na Krecie

Osoby:
pewne
Tezeusz ‒ syn króla Aten
Minos ‒ król Krety, małżonek Pazyfae
Pasterz
prawdopodobne
Ariadna ‒ córka Minosa, zakochana w Tezeuszu
Eriboja ‒ jedna z Atenek (Webster)
Dedal ‒ Ateńczyk, budowniczy labiryntu
Posłaniec
bóstwo z maszyny ‒ Atena (?)
Chór: młodzi Ateńczycy i Atenki (?)
Hipoteza
z]ostawszy; gdy zaś na Krecie
wraz z pozostałą z]nalazł się młodzieżą, wszedłszy do
labiryntu Mi]notaura zabił i z łatwo-
ścią odnalazł wy]jście, albowiem pomógł mu Dedal.
5 Był zaś on] Ateńczykiem i króla
córki Ariadny], wspomagającej Tezeusza w zbożnym
zw]iązany nie zwlekał z przysługą.
Minos zaś, o zgubie] dowiedziawszy się Minotau-
ra ] towarzyszy Tezeusza niebezpieczeństwo
10 j]ako Ariadny woli słu-
żącego? Ona zaś] ojca najpierw przekonała
] uznać za godnego, a Tezeusza nakłoniła
] wypłynąć, ją samą zabraw-
szy. ] do Aten popłynął, a Ariadnę
15 ] poślubił. Gdy Minos zaś ……[ślady liter]
Atena? ] rozkazująca w małżeństwo gniew powstrzy-
mawszy/-mać ] młodszą córkę
] [vacat]
P.Oxy. 4640, kol. I 1‒18
Zachowany na papirusie z I/II w. n.e. fragment hipotezy do Tezeusza sugeru-

je, że jedną z postaci wpływających na przebieg akcji był Dedal, wypełniają-
cy polecenia Ariadny, związany (ζευχθείς [dzeuchtheís]) przysięgą(?) bądź jako
doradca. Atena jako bóstwo z maszyny nakazywała (κελεύσασα [keleúsasa])
Minosowi powstrzymać gniew (po śmierci Minotaura zagroził ‒ κίνδυνον

[kíndynon] ‒ towarzyszom Tezeusza i zapewne także herosowi) i oddać Teze-
uszowi rękę młodszej córki (Fedry), więc tym samym musiała opowiedzieć
o losach porzuconej na Naksos Ariadny, której nie poślubił (ἔγημε [égeme])
Tezeusz lub którą poślubił Dionizos.
frg. 1 (Kn 381, J-L 1)

Niemal u samych granic Europy…
Stefan z Bizancjum: Ludność miejscowa, s.v. „Εὐρώπη” (s. 287,11)
Eliusz Arystydes: Mowy 36,18
Nie wiadomo, kto wygłaszał prolog. Niektórzy badacze opowiadają się za

Ariadną (Hartung), inni sądzą, że był to niepiśmienny Pasterz (Webster).
frg. 2 (Kn 382, J-L 2)

Pasterz
Choć jam niebiegły jest w sztuce pisania,
lecz kształt odtworzę w słowach całkiem wiernie:
wpierw koło niczym cyrklem wykreślone,
w nim znak wyraźny widać w samym środku;
5 potem dwie kreski, jedna obok drugiej,
w połowie trzecia je przecina, łącząc;
znak trzeci jest jak kędzior, co się zwija;
a czwarty – kreska pionowa i prosta,
od której znów trzy inne wybiegają;
10 niełatwo piąty jest opisać: jakby
dwie się od siebie oddalały kreski
i zbiegały na dole znowu w jedną;
ostatni wreszcie jest taki jak trzeci.
Pomysł opisania słowami liter tworzących jakiś wyraz lub imię, tu: Tezeusza
(Θ Η Σ Ε Υ Σ), stosowali też – według Atenajosa – Sofokles w zaginionym
Amfiaraosie (Ἀμφιάραος [Amfiáraos]), młodszy od Eurypidesa Agaton (TrGF1
39, frg. 4) w Telefosie (Τήλεφος [Télefos]) oraz Teodektes z Faselis (IV w.)
w nieznanej z tytułu sztuce (TrGF1 72, frg. 6). Większość badaczy jest zgodna,
że Pasterz, który zobaczył te litery na żaglu bądź kadłubie nowo przybyłego
statku (lub np. na mieczu jednego z obcych), donosi o tym Minosowi (Wise).
frg. 3 (Kn 386c (383+384 N2) [tylko scholion], J-L 3)

Stróżem ci będzie czarna skała Styksu
i krwią zbroczone rafy Acherontu,
psy Kokytosa ułożą się wokół,
a twoje kiszki stugłowa Echidna
22. Tezeusz  1–5 227
5 wydrze, a płuca ci zeżre murena

z Tartessos, nerki razem z wnętrznościami
krwią twoją zlane rozszarpią na strzępy
straszne Gorgony, Tethrazyjki rodem.
Arystofanes: Żaby 470–477
Czerep ci skruszę razem z kędziorami,

10 na ziemię mózg ci †spłynie, a z twych oczu
jak dwa strumienie chlusną krwi potoki.
Scholiaści twierdzą, że groźby, jakie Ajakos miota pod adresem Dionizosa

przebranego za Heraklesa, są parodią Eurypidejskiego Tezeusza (choć Wila-
mowitz1 przypisywał je raczej dramatowi Krytiasza Pejritoos). Nie sposób
wydobyć oryginalnego tekstu tragedii.
frg. 4 (Kn 385+386, J-L 4)

[Półchór I]
Młodzi przeznaczeni na ofiarę dla Minotaura
A więc, drogi ojcze…
[Półchór II: Rodzice?]

‹ ›
Półchór I
Po cóż ty mnie rodziłaś, moja biedna matko?
[Półchór II]
‹ ›
[Półchór I]
Dla domuś spłodził, ojcze, ozdobę, co na nic.
Scholia do Arystofanesa: Osy 303, 312, 314
Dzięki scholiom wiadomo, że Arystofanes parodiuje tu scenę z Tezeusza:

amojbaiczny lament liryczny dzieci i rodziców (w jonikach). Zdaniem Web-
stera był to parodos młodych Ateńczyków, którzy wysiedli właśnie ze statku
na wybrzeżu Krety. Podzieleni na dwa półchóry intonują pieśń przywołującą
scenę pożegnania z rodzicami w odległych Atenach.
frg. 5 (Kn 386a, J-L 5)

Ku niemu pełznie blask stłumiony nocy.
frg. *6 (Kn **386b, J-L *6)

[Posłaniec]
] kolumny [
]. zajęli [
ogrom]nego i wło[chatego
t]ych widzem, co bezpie[czny
5 i widzę] oto by[ka
co godzą]c zgiętym rogiem [w gniewie
]. miotając .[
]. zuchwałego .[
] wewnątrz lędźwi [
10 ten, co] potomkiem go Ajgeusa [zowią
– w istocie] Tezej, Pose[jdona synem –
roz]ebrawszy się, do zwierza [
ma]czugę w swoją prawicę u[jąwszy
P.Oxy. 50.3530
Fragment mowy Posłańca relacjonującego zmagania Tezeusza z bykiem.

Może jednak chodzić zarówno o walkę z bykopodobnym Minotaurem, jak
i wcześniejszy wyczyn Tezeusza: ujarzmienie byka maratońskiego. Jednak
wzmianka o „kolumnie” i nacisk na boskie pochodzenie Tezeusza wskazują,
zdaniem Jouana–Van Looya, że fragment pochodzi raczej z tragedii Teze-
usz (tak też Kannicht) niż z Ajgeusa.
frg. 7 (Kn 387, J-L 7)

Powiem ci o tym, choć godne nagany.
frg. 8 (Kn 388, J-L 8)

Jest w ludziach inny też rodzaj miłości:
sprawiedliwej i mądrej, pięknej duszy.
I dla śmiertelnych to winno być prawem:
pobożnych kochać, którzy są rozsądni,
5 unikać córy Dzeusa – Afrodyty.
Stobajos: Antologia 1,9,4b (O Afrodycie niebiańskiej i boskiej namiętności)
w. 1‒2 ‒ tamże: 3,5,61 (O roztropności)
w. 1‒2 ‒ Pseudo-Plutarch: O wychowaniu dzieci 15 (Pisma moralne 11E)
frg. **9 (J-L appendix)

Sprawą dyskusyjną pozostaje przypisanie Tezeuszowi Eurypidesa
(i w ogóle Eurypidesowi) uszkodzonego papirusu P.Oxy. 27.2452, w któ-
rym, jak się zdaje, dialog prowadzą Ariadna i Eriboja, Minos określany jest
stereotypowo jako tyran i despota, Tezeusz przed wejściem do labiryntu
opowiada o swoich wyczynach (Sinis, świnia kromyońska, Skejron), ktoś
22. Tezeusz  6–9 229
donosi Minosowi o pojawieniu się podwójnej gwiazdy i gromu (TrGF4

[Sofokles], frg. 730).
Kontynuacja i nawiązania
W tradycji ateńskiej Tezeusz – największy heros attycki – jest postrzega-
ny jako sprawiedliwy i rozumny władca, twórca demokracji. Niemal wszyst-
kie jego przygody opracowywano literacko w niezliczonych wariantach.
Zaginione dziś tragedie poświęcili attyckiemu herosowi Sofokles (TrGF4
246‒269 [s. 239‒246]) i Achajos (TrGF1 20, frg. 18 i 18a)
W czasach nowożytnych dzieje Tezeusza i związanych z jego losami
postaci (Ajgeus i Ajtra, Helena, Minos i Ariadna, Fedra, Hippolytos) docze-
kały się wielu interesujących interpretacji. André Gide poświęcił Tezeuszowi
ostatni utwór Thésée (1946), czyniąc go niejako swoim porte-parole i każąc
mu wypowiadać się w pierwszej osobie na różne tematy.
Zmagania Tezeusza z Minotaurem stanowią kulminacyjną scenę dra-
matów: Nikosa Kazandzakisa Κούρος (Kuros, 1953), gdzie heros zamiast
zabijać pół byka, pół człowieka łączy się z nim przy dźwiękach „spraw-
czej” i po platońsku „cywilizującej” muzyki-kłębka nici Ariadny w boskiego
„nadczłowieka” – Kurosa; Marguerite Yourcenar Qui n’a pas son Minotaure
(‘Kto nie ma swego Minotaura’; 1963) i Marcela Aymé Le Minotaure (1966).
Tony Robinson i Richard Curtis uczynili z Tezeusza supermana w pro-
gramach telewizyjnych i książce dla dzieci: Theseus. Monster Killer (1996).
Geraldine McCaughrean opowiedziała na nowo dzieje Tezeusza w jednej
z części czterotomowych zbeletryzowanych opowieści Heroes (Herosi),
zatytułowanej Theseus (2003).
W literaturze polskiej najciekawszym utworem pozostaje ironiczna Hi-
storia Minotaura Zbigniewa Herberta w Panu Cogito.
Patrz także 5. Ajgeus.
Mills S., Theseus, Tragedy and the Athenian Empire, Oxford 1997.
Robert C., Theseus und Meleagros bei Bakchylides, „Hermes” 33(1898), s. 130–159.
Skiadas A.D., Θησεύς από του μύθου εις την τραγικήν σκηνήν, Αθήνα 1968.
Sutton D.F., Euripides’ „Theseus”, „Hermes” 106(1978), s. 49–53.
Wise J., Dionysus Writes. The Invention of Theatre in Ancient Greece, Ithaca, NY
1998.
Recepcja
Herbert K., The Theseus Theme. Some Recent Versions, „Classical Journal” 55(I 1960),
s. 175–185.
23. STENEBOJA
ΣΘΕΝΕΒΟΙΑ
przed 430
Datowanie
Steneboję z upodobaniem wyszydzali i parodiowali komediopisarze
ateńscy. Najwcześniejsze aluzje do niej zawierają zachowane Osy Arystofa-
nesa z 422 r. i wcześniejsze o rok, zaginione Osy (Σφῆκες [Sfékes]) Kratinosa,
a może też Prospaltejczycy (Προσπάλτιοι [Prospáltioi]) Eupolisa65 z 429 r.
(frg. 259‒267 = PCG, vol. V, s. 442‒452). Tym samym tragedia Eurypidesa
była zapewne wystawiona przed rokiem 430.
Mit
Eurypides poświęcił dziejom Bellerofonta dwie sztuki (zob. 14. Bellero-
font). W Steneboi pokazał epizod, którego archetypem jest biblijna historia
Józefa i żony Putyfara (Rdz 39,6‒20). Oto niewinny Bellerofont, podobnie
jak Hippolytos (z Hippolytosa uwieńczonego) i Fojniks (z zaginionego 15.
Fojniksa), pada ofiarą fałszywego oskarżenia zakochanej w nim kobiety.
Opowieść przytacza Homer (Iliada 6,155‒197): żona króla Argos Projtosa,
tu zwana Anteją, zakochuje się w pięknym młodzieńcu, a nie mogąc go
uwieść, oskarża przed mężem o próbę gwałtu. Projtos daje Bellerofonto-
wi list do teścia, króla Likii (z potajemną prośbą, by zabił przybysza), ten
zaś wysyła młodzieńca najpierw przeciw Chimerze, potem wojowniczym
barbarzyńcom i Amazonkom, w końcu zaś oddaje mu rękę własnej córki.
Natomiast związek Bellerofonta z Pegazem, rumakiem zrodzonym z krwi
gorgony Meduzy, w chwili gdy Perseusz obcinał jej głowę, poświadczony
jest już w Narodzinach bogów (325) Hezjoda i poezji lirycznej.
Motyw „żony Putyfara” wyraźnie fascynował Eurypidesa, poświęcił mu
bowiem oprócz dwóch redakcji dramatu o Hippolytosie oraz Steneboi przy-
najmniej dwie inne zaginione tragedie (28. Peleus i 15. Fojniks).
Dyskusje koncentrują się wokół problemu, kiedy Bellerofont wyprawił
się na Chimerę do Karii, skoro akcja sztuki toczy się na Peloponezie, w Ti-
rynsie. Murray (s. 343) wysunął przypuszczenie, że Bellerofont wygłaszał
prolog już po powrocie do Tirynsu jako pogromca Chimery. Jouan–Van
Looy są zdania, że po monologu ekspozycyjnym Bellerofonta pojawiał się
65
Por. S. Dworacki, Eupolis i fragmenty jego komedii, Poznań 1991, s. 84–88
(„Seria Filologia Klasyczna. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Wy-
dział Filologiczny”, nr 15).
23. Steneboja 231
Projtos z rozkazem, żeby młodzieniec udał się do Karii. Po jego odejściu zaś
wyjaśniał sytuację. Dalszy rozwój akcji rekonstruowany bywa na podstawie
Hippolytosa uwieńczonego. Prawie wszyscy badacze zakładają wystąpienie
chorej z miłości Steneboi w monologu podobnym do wypowiedzi Fedry.
Kluczowy i najsławniejszy epizod tragedii – zemsta na wiarołomnej
kobiecie – wydaje się innowacją tragediopisarza, co jest tym bardziej praw-
dopodobne, że zgodnie z inną wersją mitu, gdy prawda wyszła na jaw, żona
Projtosa popełniała samobójstwo. Według hipotezy po triumfalnym powro-
cie Bellerofonta oboje małżonkowie, zazdrosny Projtos i urażona Steneboja,
planują zasadzkę, którą ktoś (Sługa?) wyjawia Bellerofontowi. Ten udaje
wówczas, że odwzajemnia uczucia Steneboi (za pośrednictwem Piastunki?)
i namawia ją do wspólnej ucieczki na Pegazie. Steneboja zgadza się i pod-
czas lotu Bellerofont zrzuca ją z Pegaza, o czym donosi Projtosowi rybak,
świadek wydarzenia.
Miejsce akcji: przed pałacem Projtosa w Tirynsie

Osoby:
pewne
Bellerofont ‒ syn Glaukosa, władcy Koryntu
Projtos ‒ król Tirynsu, małżonek Steneboi
Steneboja ‒ córka Jobatesa, żona Projtosa
Piastunka ‒ służąca Steneboi
Rybak
prawdopodobne
Służący
Posłaniec
Chór: dziewczęta (służące?) z otoczenia Steneboi
Hipoteza
Steneboja, której początek:
„Szczęśliwy całkiem nie jest żaden człowiek”,
a streszczenie:
Projtos był synem Abasa, Akrizjosa
5 bratem, królem zaś Tirynsu.
[55] Poślubiwszy Steneboję, miał z nią
dzieci. Bellerofonta, który
zbiegł z Koryntu z powodu zabójstwa,
on właśnie oczyścił ze zmazy, a tymczasem żona je-
10 go zakochała się w gościu. Nie mogąc jednak
[60] zaspokoić swoich pragnień, oskarżyła
rzekomo nastającego na nią
koryntyjskiego [gości]a o napaść. Projtos zaś,
uwierzywszy jej, wysłał Bellerofonta do Karii,
15 ażeby tam zginął. Tabliczkę
dał mu mianowicie i polecił przekazać
ją Jobatesowi. Ten, co zostało tam napisane,
wiernie spełniając, polecił mu
stawić czoło Chimerze.
20 A młodzieniec stanął do walki i zabił zwierza.
Powróciwszy do Tirynsu,
czynił wyrzuty Projtosowi,
a Steneboję podniecił, mówiąc, że uprowadzi ją do Karii.
Dowiedziawszy się od niej, że Projtos knuje drugi
25 spisek, uprzedził go, wyjeżdżając. Po-
sadziwszy zaś na Pegazie Stene-
boję, wzleciał ponad morze.
[frg. 6] Znalazłszy się w pobliżu wyspy Melos,
zrzucił kobietę. Zmarłą
30 wyłowili rybacy i do Tirynsu
ją zawieźli. Tymczasem, powróciwszy do Projtosa,
Bellerofont sam mu wyznał,
[70] co był uczynił;
jako że małżonkowie dwukrotnie nastawali na jego życie,
35 wymierzył im zasłużoną karę:
ją pozbawił życia, jego okrył żałobą.
P.Oxy. 27.2455, frg. 5+6, w. 50‒73
Jan Diakon Logoteta: Komentarz do dzieła Hermogenesa „O formie stylu doskonałego” (s. 146n.)
frg. 1 (Kn 661, J-L 1)

Bellerofont
Szczęśliwy całkiem nie jest żaden człowiek:
do życia środków nie ma, gdy szlachetny,
a zrodzon podle – rolę żyzną orze.
Lecz wielu dumnym z bogactwa i rodu
5 kobieta głupia hańbę w dom przynosi.
Chorobą taką trapiony jest Projtos,
gdyż mnie, obcego, co w próg jego wstąpił
* * *
namawia słodkim słowem, podstęp knuje –
do łoża swego wabi i zaprasza.
10 Piastunka także stara umysł mąci,
namową zdradzie pomoc zewsząd niesie;
wciąż śpiewkę taką słyszę: „Chłopcze głupi,
posłuchaj! Gniew swój porzuć! Ustąp pani!
* * *
bo zyskasz władzę, jeśli prośbę spełnisz.
15 Lecz ja, szanując prawa Hikesjosa
i czcząc Projtosa, który mnie ugościł,
z Syzyfa ziemi gdym musiał uciekać,
ofiarną zmywszy krwią ręce zbrodniarza,
nie chciałem słuchać słów staruchy ani
20 znieważać domostw dotkniętych nieszczęściem –
bom wróg miłości, która niszczy ludzi!
†Miłości bowiem dwie na ziemi żyją:
23. Steneboja  1–2 233
do wrót Hadesu jedna, wstrętna, niesie†,

rozsądku szuka, cnoty łaknie druga ‒
25 tej to śmiertelni pragną, ja zaś z nimi,
†bo śmierci od niej nikt nie doznał z mądrych.†
Lecz teraz na wieś pójdę rzecz rozważyć.
Na nic na progu siedzieć i za złego
być uznanym, choć nie chcę, lub w proteście
30 Projtosa żonę obciążyć zarzutem
haniebnym i tak zniszczyć szczęście domu.
Jan Diakon Logoteta: Komentarz do dzieła Hermogenesa
„O formie stylu doskonałego” (s. 147,28)
w. 1‒3 ‒ Arystofanes: Żaby 1217
w. 1‒3 ‒ Scholia do Arystofanesa: Żaby, ad loc.
w. 1‒3 ‒ Księga Suda ο 883
w. 1‒3 ‒ Jan Tzetzes: Komentarze do Arystofanesa. „Żaby” 1219b (s. 1047)
w. 1‒3 ‒ Grzegorz z Nazjanzu: Pieśni 1,2,10,376‒378 (PG 37,707)
w. 1 ‒ Stobajos: Antologia 4,41,48 (O tym, że niepewne jest powodzenie człowiecze) [Nikostratos]
w. 1 ‒ tamże: 4,44,10 (O tym, że należy mężnie znosić, co los zsyła) [Filippides]
w. 1 ‒ Menander: Tarcza 407
w. 1 ‒ Aftonios z Antiochii: Ćwiczenia wstępne 4 (RGRabe, vol. X, s. 59,20)
w. 1 ‒ Arystoteles: Retoryka 2,21 (1394b 2)
w. 1 ‒ Pseudo-Plutarch: Pocieszenie Apolloniosa 4 (Pisma moralne 103A)
w. 3 ‒ Scholia do Eurypidesa: Hekaba 8
w. 4‒5 ‒ Stobajos: Antologia 4,22,46 (O małżeństwie. Nagana kobiet)
oraz 4,22,125 (O małżeństwie. Że w związkach małżeńskich
w. 24‒25 ‒ Ajschines: Mowy, 1. Przeciw Timarchosowi 151
w. 24‒25 ‒ Hermogenes: O formie stylu doskonałego 30 (RGRabe, vol. VI, s. 447,8)
w. 24‒25 ‒ Jan Diakon Logoteta: Komentarz do dzieła Hermogenesa
„O formie stylu doskonałego” (s. 146n.)
w. 24‒25 ‒ Grzegorz z Koryntu: Komentarz do dzieła Hermogenesa
„O formie stylu doskonałego” 30 (RGWalz, t. VII, s. 1321,16)
w. 24‒25 ‒ Stobajos: Antologia 1,9,2b (O Afrodycie niebiańskiej)
Prolog wygłaszany przez Bellerofonta zachował się w dużej części. Webster

przypuszcza, że bezpośrednio po tym, jak Bellerofont decydował się na
wyjazd z miasta, pojawiał się Projtos i wysyłał gościa z listem do Jobatesa.
Po odejściu Bellerofonta Projtos w monologu informowałby publiczność
o oskarżeniu Steneboi i treści fatalnego listu.
frg. 2 (Kn 663, J-L 2)

[Piastunka?]
choćby Muz nie znał wprzódy,
jak być poetą ‒ Eros wnet nauczy.
Plutarch: O miłości 17 (Pisma moralne 762B)
tenże: Dlaczego Pytia nie wygłasza już wyroczni wierszem? 23 (Pisma moralne 405E)
tenże: Zagadnienia biesiadne 1,5 (622C)
Platon: Uczta 196e (= Stobajos: Antologia 4,20,36 [O miłości zmysłowej])
Eliusz Arystydes: Mowy 26,3; 41,11
Pseudo-Longinos: O wzniosłości 39,2
Chorikios z Gazy: Obrona mimów 133 (s. 375,2)
parafraza łacińska ‒ Mariusz Wiktoryn: Gramatyka 4,2,12 (GL, vol. VI, s. 160,5‒6)
Prawdopodobnie słowa Piastunki Steneboi, która wchodziła na scenę po

parodosie Chóru i opowiadała mu o cierpieniach miłosnych swojej pani
(epejsodion I).
frg. 3 (Kn 664, J-L 3)

[Piastunka?]
Kiedy niechcący coś jej z rąk wypada,
wnet krzyczy: „To dla korynckiego gościa!”.
Atenajos: Uczta mędrców 10,30 (427e)
Scholia do Arystofanesa: Tesmoforie 404
Hesychios: Słownik κ 3629 (s.v. „Κορίνθιος ξένος”)
Steneboja „ofiarowuje” pamięci gościa wszystko, co upuści na ziemię, tak

jak się ulewa libacje na cześć zmarłych. Webster przypisuje te słowa Pia-
stunce, która zwierza się Chórowi.
frg. 4 (Kn 665, J-L 4)

[Piastunka?]
Tak to szaleje; miłość, gdy ganiona,
tym mocniej dręczy
Plutarch: Jak młodzież powinna słuchać poetów? 32 (Pisma moralne 71A)
Chryzyp, frg. 475 (SVF, vol. III, s. 126,3 = Galen: O twierdzeniach Hippokratesa i Platona 4,6,30)
Najprawdopodobniej dalszy ciąg relacji Piastunki z epejsodionu I.
frg. 5 (Kn 665a, J-L 5)

[Bellerofont]
W Chimery godzę kark; już mnie jej płomień
dosięga, jemu pali mocne skrzydło.
Bellerofont niespodziewanie powraca i opowiada o swoim wyczynie. Jeśli

wypowiedź ta nie stanowi części prologu, może być argumentem na rzecz
tezy, że gdy Bellerofont wygłasza prolog, dzieje się to po próbie uwiedzenia
bohatera przez Steneboję, ale jeszcze przed wyprawą na Chimerę. Bellerofont
wracałby z wyprawy w epejsodionie II (Webster). Niektórzy badacze uważa-
ją, że Pegaz towarzyszy Bellerofontowi i stoi na scenie („jemu… skrzydło”).
frg. 6 (Kn 667, J-L 6)

Któż przeniewiercę uczci gościnności?
Focjusz: Słownik (s. 309,12 Porson) (= Antyattycysta, s. 109,30)
Słowo ξεναπάτης [ksenapátes] jest dwuznaczne: może oznaczać zarówno

‘zdrajca gościa’, jak i ‘zdrajca gospodarza’. Eurypides w Trojankach (866)
23. Steneboja  2–10 235
określa tak Parysa. Pytanie może zatem zadać zarówno Bellerofont w odnie-
sieniu do Projtosa, jak i Projtos w odniesieniu do Bellerofonta.
frg. 7 (Kn 668, J-L 8)

Gdy los nie sprzyja, jak głosi przysłowie,
trud w samotności ludziom †nie popłaca†.
Tekst częściowo zepsuty, co jeszcze bardziej utrudnia zarówno przypisanie

kwestii określonej postaci, jak i lokalizację. Niektórzy badacze przypusz-
czają, że to Bellerofont usiłuje sprytnie uspokoić Steneboję i skłonić ją do
ucieczki.
frg. 8 (Kn 669, J-L 9)

[Steneboja?]
W pobliżu wznosi się tam dziki Kragos,
ostoja bestii, piratów schronienie ‹ ›,
huczący falą i wodnym przybojem.
[Bellerofont?]
Skrzydlaty minie go rumak; nie statkiem
Scholia do Arystofanesa: Pokój 124. 126
Prawdopodobnie strzęp dialogu w epejsodionie III między Steneboją (w. 1–3)

a Bellerofontem (w. 4), który rozprasza jej obawy, twierdząc, że lot na Pe-
gazie pozwoli uniknąć niebezpieczeństw związanych z podróżą morską
(i lądową?).
frg. *9 (J-L *10)

[Posłaniec?]
Witaj mi, władco ziemi tiryntyjskiej!
Lukian: Apologia z powodu pomyłki w pozdrowieniu 2
Fragment bez pewnej atrybucji, jeśli pochodzi ze Steneboi, stanowi zapew-

ne początek relacji Posłańca, jednego z rybaków, którzy byli świadkami
upadku Steneboi i wyłowili jej ciało.
frg. 10 (Kn 670, J-L 11)

poławiacz szkarłatnika z morza
żyje, jego stół skromny, żłób na brzegu;
mokra fala nam matką, nie ląd suchy;
orzemy morze i z niego nam pokarm
5 przychodzi w okach sieci lub więcierzach.
Atenajos: Uczta mędrców 10,18 (421f–422a)
Realistyczny obrazek trudnego życia rybaków, poławiaczy mureksa, mięcza-

ka cenionego jako źródło purpurowego barwnika oraz znakomitego mięsa.
frg. 11 (Kn 666, J-L 7)

O ty zakało, ty… kobieto! Gorszej
obelgi nikt już nie mógłby ci rzucić.
Słowa niewątpliwie odnoszą się do Steneboi, ale brak kontekstu uniemoż-

liwia ich lokalizację.
frg. 12 (Kn 671, J-L 12)

Zanieście ją do wnętrza! Niech nie wierzy,
kto mądry pośród ludzi jest – kobiecie!
Stobajos: Antologia 4,28,6 (O gospodarstwie domowym)
Najprawdopodobniej rozkaz ten wydaje Projtos, gdy Bellerofont, pojawiw-

szy się na Pegazie, niczym deus ex machina, wyjawia mu prawdę.
W czasach starożytnych nikt poza Eurypidesem – jak się zdaje – nie
poświęcił Steneboi dramatu. Natomiast w 2010 r. amerykański profesor
filologii klasycznej i jednocześnie autor wielu oryginalnych adaptacji grec-
kich dramatów, Erez Natanblut, wydał poświęcony jej utwór: Stheneboea.
A Tragedy.
Patrz 14. Bellerofont.
Korzeniewski D., Zum Prolog der „Stheneboia” des Euripides, „Philologus”
108(1964), s. 45–65.
Sellner G., De Euripidis „Stheneboea” quaestiones selectae, Iena 1910.
Wilamowitz-Moellendorf U., De Euripidis „Stheneboea”, „Classical Philology”
3(1908), s. 225–232.
Zuelhke B., Euripides „Stheneboia”, „Philologus” 105(1961), s. 198–225.
23. Steneboja  10–12 / 24. Alopa / Kerkyon 237
24. ALOPA / KERKYON

ΑΛΟΠΗ / ΚΕΡΚΥΩΝ
okres raczej wczesny (?)
Datowanie
Szczupłość zachowanego materiału (13 trymetrów) nie pozwala na wy-
ciąganie jakichkolwiek wniosków co do daty wystawienia dramatu Alopa.
Kilka fragmentów pochodzących zapewne z tej tragedii źródła przypisują
sztuce Kerkyon (prawdopodobnie tożsamej z Alopą). Webster opowiada
się za wczesnym datowaniem (predylekcja do pokazywania dziewcząt
uwiedzionych przez boga), inni na podstawie analizy słownictwa raczej za
późnym.
Mit
O dziejach Alopy opowiada najpełniej Hyginus, streszczając, zdaniem
większości badaczy, tragedię Eurypidesa. Oto jego relacja (Opowieści 287):
Alopa, córka Kerkyona, jako że była wyjątkowej urody, została uwie-

dziona przez Neptuna. Z tego związku zrodził się syn, którego ‒ bez wie-
dzy swego ojca ‒ powierzyła piastunce, żeby ta go porzuciła. Ledwie został
opuszczony, zbliżyła się do niego klacz i karmiła go własnym mlekiem.
Pewien pasterz, idący po śladach klaczy, zobaczył niemowlę i podniósł je,
a kiedy zabrał do chaty owinięte w godną króla szatę, wówczas drugi pasterz
jął go prosić, żeby oddał mu chłopca. Pierwszy pasterz oddał mu dziecko,
ale zachował szatę. Wybuchła między nimi kłótnia, bo ten, który otrzymał
dziecko, żądał też dowodów jego wolnego urodzenia, a ten drugi odmawiał
ich przekazania. Skłóceni przyszli do króla Kerkyona i wyłożyli mu przed-
miot sporu. Ten, który dostał dziecko, upierał się przy żądaniu oznak jego
pochodzenia. Gdy je przyniesiono, Kerkyon rozpoznał, że materiał odcięto
od sukni jego córki. Wówczas piastunka Alopy ze strachu przed królem
wyznała, że dziecko jest synem Alopy. Kerkyon rozkazał uwięzić Alopę aż
do egzekucji, a niemowlę porzucić. Ponownie karmiła go klacz; aż znaleźli
je pasterze i powtórnie podjęli, czując, że dzieje się to za przyczyną boską.
Wychowali go i nazwali Hippotousem. Gdy przechodził tą drogą z Trojdzeny
Tezeusz, zabił Kerkyona. A z kolei Hippotous przybył do Tezeusza i zażą-
dał królestwa po dziadku, które Tezeusz ochoczo mu przekazał, wiedział
bowiem, że jest on synem Neptuna, od którego i sam się wywodził. Ciało
Alopy przemienił Neptun w źródło, nazwane jej imieniem.
Pauzaniasz powiada (Wędrówka po Helladzie 1,14,3), że „boisko Ker-

kyona”, miejsce, gdzie staczał on walki z przechodniami i zabijał pokona-
nych, leżało w pobliżu grobu Alopy na drodze z Megary do Eleusis. Wspo-
mina ponadto, że tragediopisarz Chojrilos uważał Kerkyona za przyrodniego
brata Triptolemosa (1,39,3). Z jego Alopy jednak nie pozostał ani jeden wer-
set. Hippotoos uważany jest za herosa eponima ateńskiej fyli Hippotoontydy.
Wysuwano przypuszczenia, że Alopa mogła należeć do sztuk „prosaty-
rowych” (Hartung), jako czwarta sztuka tetralogii w miejscu dramatu saty-
rowego. Okrutny i zawzięty Kerkyon ponosił karę z rąk Tezeusza, syn Alopy
Hippotoos miał w przyszłości odziedziczyć tron, a sama Alopa otrzymywa-
ła (pośmiertne?) zadośćuczynienie – Posejdon zapowiadał jej przemianę
w życiodajne źródło. Zwrócono także uwagę, że scena sądu i jej następstwa
w zachowanej niemal w całości komedii Sąd rozjemczy (Ἐπιτρέποντες [Epi-
trépontes]) Menandra są najprawdopodobniej naśladowaniem arbitrażu króla
Kerkyona w sporze Pasterzy o znaki rozpoznawcze dziecka Alopy66 (por.
jednak Gomme-Sandbach). Motywy rozwijane w tej sztuce przez Eurypide-
sa składają się na typową fabułę Komedii Nowej: uwiedziona panna „z do-
brego domu”, porzucone i wychowane przez obcych dziecko, rozpoznanie
dzięki pozostawionym przy dziecku znakom. Wprowadzenie rozbudowanej
(?) sceny kłótni dwóch Pasterzy (postaci z gminu) w fabułę tragiczną mogło
przyczynić się do krytyki tragediopisarza, jaką w Żabach (np. 927‒951,
959‒960) formułuje Arystofanes, zarzucając poecie, że dopuścił do gło-
su „szarych ludzi”. Głównym problemem rekonstrukcji zgodnej z relacją
Hygina pozostaje podwojenie motywów (dwukrotne wysadzenie dziecka,
dwukrotne karmienie przez klacz i dwukrotne znalezienie przez Pasterzy).
Miejsce akcji: przed siedzibą (jaskinią?) Kerkyona między Megarą a Eleusis (?)
Osoby:
pewne
Piastunka
Alopa ‒ córka Kerkyona uwiedziona przez Posejdona
Kerkyon ‒ syn Posejdona
Pasterz I
Pasterz II
prawdopodobne
Tezeusz ‒ heros ateński, zabójca Kerkyona
bóstwo z maszyny ‒ Posejdon
Chór: młodzi atleci wracający z palestry
frg. 1 (Kn 105, J-L 1)

[Piastunka?]
Lecz grupę widzę – nagich zawodników,
którzy tu idą po ćwiczeniach w biegu.
66
Podobnie Menander naśladował np. słynną mowę Posłańca z tragedii Orestes
Eurypidesa, relacjonującą przebieg procesu dzieci Agamemnona (Orestesa i Elektry)
oskarżonych o zamordowanie własnej matki, w zachowanej we fragmentach komedii
Sykiończyk (Σικυώνιος [Sikyónios]).
24. Alopa / Kerkyon  1–8 239
Końcowy fragment prologu, przypisywanego zwykle Piastunce: zapowiedź

parodosu Chóru sportowców.
frg. 2 (Kn 106, J-L 2)

‹ › a falą boga zapłodnioną
Eustacjusz: Komentarze do „Iliady” Homera 6,474 (k. 656,58; vol. 2, s. 368,13);
21,306 (k. 1234,42; vol. 4, s. 492,30)
tenże: Komentarze do „Odysei” Homera 9,486 (t. I, k. 1640,60);
11,253 (t. I, k. 1681,43‒44)
frg. 3 (Kn 107, J-L 3)

Użyźnił łono, lecz i we śnie nawet
nie cieszył widok ten przyjaciół…
Eustacjusz: Komentarze do „Odysei” Homera 21,79 (t. II, k. 1902,1);
8,495 (t. I, k. 1607,3)
Ten i poprzedni fragment mogą pochodzić z prologu wygłaszanego przez

Piastunkę, prawdopodobniejsze jest jednak, że to sama Alopa skarżyła się
na zachowanie boskiego uwodziciela.
frg. **4 (Kn **105a, **J-L 4)

Nie patrz tak chmurnie
Ammonios Gramatyk: O pokrewieństwie i różnicach wyrazów 249 (s. 66)
frg. 5 (Kn 108, J-L 5)

Jest sojuszniczką kobiety kobieta.
frg. 6 (Kn 110, J-L 6)

Co najważniejsze, od tego rozpocznę;
powiem: rodzica słuchać mają dzieci
i to uważać za swoją powinność.
Stobajos: Antologia 4,25,29 (O tym, że rodzice winni otrzymywać należną cześć)
Orion: Antologia Eurypidesowa 11 (s. 56,17)
frg. 7 (Kn 109, J-L 7)

Nie liczyłaś się z nami – rodzicami!
Etymologicum Genuinum AB, s.v. „ᾐδέσθην”
(= Etymologicum Magnum, s. 420,17‒18 [s.v. „ᾐδέσθην”])
frg. 8 (Kn 111, J-L 8)

Na cóż zabiegać o zamęście kobiet,
po co ta troska? Dobrze wychowane
hańbią dom częściej niż te zaniedbane.
frg. 9 (Kn 112a, J-L 9)

gdzie nie dochodzi słońce
Zbiór słów pożytecznych z [pism] różnych mędrców i mówców wielu,
s. 139,5 [Bachmann]; s. 440,32 [Bekker] (= Focjusz: Słownik α 2744)
Być może chodzi o loch, do którego ojciec wtrącił Alopę.
frg. 10 (Kn 113, J-L 10)

zaprzedać
Focjusz: Słownik (s. 315,13 Porson)
Dramat satyrowy Kerkyon wystawił Ajschylos ‒ okrutnego ojca pokony-
wał w nim Tezeusz. W IV w. w ślady Eurypidesa poszedł Karkinos Młodszy.
Jego Alopa, jak się wydaje, rehabilitowała Kerkyona, który umierał z roz-
paczy na wieść, że gwałcicielem jego córki był Posejdon (jego ojciec, a jej
dziadek?!).
W 2006 r. Demetrios P. Georgides wydał prywatnie fantastyczną „re-
konstrukcję ze znaczną dozą licencji poetyckiej” obu „naraz” zaginionych
Alop: tej Chojrilosa i tej Eurypidesa, w wersji angielskiej z włączeniem do
tekstu przekładu zachowanych fragmentów. Jak „znaczna” była to „doza”,
świadczy choćby tłum proponowanych przez niego osób dramatu: prolog
wygłasza dowódca straży Ulisses, obok Kerkyona i Alopy pojawiają się
Pytonika, żona Kerkyona, i jej pokojówka Filante, piastunka Terapna, dorad-
ca Kodrides, pasterz Wekadamos (Akademos), zarządca Quqnus (Kyknos),
smagły skryba kreteński Gortys (mistrz pisma linearnego B), ślepy wiesz-
czek z Dodony, Skiros, i jego przewodniczka, Pandrosos, oraz koryfeusz
Klymenos. Akcja toczy się w „skromnej” sali tronowej pałacu w Eleusis
w XV w. p.n.e., w związku z czym niektóre imiona mają pisownię „zbliżoną”
do form mykeńskich.
Borecky B., La tragédie „Alopé” d’Euripide. A propos du motif d’une jeune fille
séduite et d’un enfant rejeté et retrouvé, [w:] Studia antiqua Antonio Salač sep-
tuagenario oblata, Praha 1955, s. 82–89.
Georgides D.P., Euripides „Alope” Reconstructed with Liberal Doses of Poetic Licen-
ce, Torrington, CT, 2006.
24. Alopa / Kerkyon  9–10 / 25. Kadmos  1–2 241
25. KADMOS (?)

ΚΑΔΜΟΣ
przed 428 (?)
Nie ma pewności, czy rzeczywiście Eurypides wystawił tak zatytułowa-

ny dramat. Świadectwa są niepewne, a fragmenty albo fałszywe (Webster),
albo o niepewnej atrybucji. Nie zachowała się też żadna wzmianka o dra-
matycznym wykorzystaniu tej postaci. Istnienie dramatu Eurypidesa po-
świadcza tylko uwaga Probusa (zob. frg. 1).
Datowanie
Jeśli dwa poniższe zachowane fragmenty istotnie pochodzą z zaginio-
nej sztuki Eurypidesa, to na podstawie kruchych kryteriów metrycznych
należałoby ją umieścić raczej we wcześniejszym okresie twórczości tragika
(Webster).
frg. *1 (Kn [448], J-L *1)

Niebiosa ponad nami, †καινῶς φοτῶν† siedziba boska,
co między niebem a ziemią,
jedni chaosem zwą
Probus: Komentarz do „Bukolik” i „Georgik” Wergiliusza, bukolika 6,31 (s. 333,29)
Tekst grecki, zdaniem Naucka (frg. 448), jest zbyt zepsuty, żeby pokusić
się o jakiekolwiek koniektury.
frg. **2 (Kn 930 [incerta], J-L *2)

Ojmoj, pół mego ciała jest już wężem!
Uściskaj, dziecię, co ze mnie zostało!
Pseudo-Hermogenes: O inwencji retorycznej 4,12 (RGRabe, vol. VI, s. 203,19)
Fragment ten mógłby być wypowiadany przez Kadmosa w chwili przemiany

w węża. Niektórzy badacze łączą go z tragedią Kadmos, inni jednak uważają,
że ma on posmak komiczny i odnoszą do jakiegoś dramatu satyrowego.
26. KRESFONTES
ΚΡΕΣΦΟΝΤΗΣ
przed 424; 450‒424 (?); 428‒424 (?)
Datowanie
Większość uczonych datuje Kresfontesa na ok. 425 r.; Cropp–Fick na pod-
stawie analiz metrycznych dopuszczają i wcześniejszą datę (450–424), podczas
gdy Webster uważa, że liczba rozwiązań trymetru jambicznego wskazuje raczej
na okres po 428 r. Wzmianka we fragmencie zaginionych Wieśniaków (Γεωργοί
[Georgoí]) Arystofanesa z 424 r. wyznacza dla tej sztuki terminus ante quem.
Mit
Przepowiednia głosiła, że Heraklidzi w trzecim pokoleniu powrócą
na Peloponez i odzyskają tam władzę. Udało się to jednak dopiero Kres-
fontesowi, jego bratu Temenosowi i bratankom, synom poległego w boju
Arystodemosa (47. Temenos, 48. Temenidzi). Kresfontes i jego bracia byli
synami Arystomachosa i prawnukami Hyllosa, syna Heraklesa i Dejaniry.
Zdobywszy Peloponez, pociągnęli losy o jego krainy: pierwszy dawał wła-
dzę nad Argos, drugi nad Lacedemonem, trzeci nad Messenią. Kresfontes,
który pragnął Messenii, wrzucił do urny z wodą zamiast kamyka grudę gliny.
Ta rozpuściła się w wodzie, bracia wyciągnęli swoje kamienie jako pierwsze
dwa losy i w ten sposób Kresfontes osiągnął cel.
Opowieść o losach Kresfontesa przytaczają m.in. Apollodor (Biblioteka
mitów 2,8,5), Hyginus (Opowieści 137) i Poliajnos (Podstępy wojenne 1,6).
Kresfontes został potem zamordowany wraz z dwoma synami przez
swego kuzyna Heraklidę Polifontesa, który zmusił do małżeństwa wdowę
po nim, Meropę, i przejął władzę. Najmłodszy syn Kresfontesa (Starszego)
i Meropy, Ajpytos (Eurypides nazywa go po ojcu także Kresfontesem), po-
mścił rodziców i braci, mordując uzurpatora.
Ze wzmianki Arystotelesa (Poetyka 14 1454a) wiadomo, że tragedia
Eurypidesa zawierała scenę rozpoznania Kresfontesa przez matkę Mero-
pę w chwili, gdy miała go ona zamordować. Rozpoznanie to Arystoteles
uznał za „najbardziej artystyczne”. Hyginus oraz Plutarch (patrz niżej, frg.
4) wspominają, że do rozpoznania przyczynił się stary wychowawca Kres-
fontesa, który powstrzymał Meropę w momencie, gdy wznosiła już do ciosu
siekierę. Opowieść Hygina streszcza, zdaniem większości uczonych, dość
wiernie fabułę Eurypidesową.
Akcja zaczyna się, gdy Kresfontes, ocalony przed laty jako dziecko
przez matkę, która oddała go na wychowanie do króla Etolii, wraca do
26. Kresfontes  1,1–12 243
domu z zamiarem pomszczenia ojca i braci na uzurpatorze Polifontesie.

Ten wyznaczył nagrodę w złocie za zabicie młodzieńca. Kresfontes zgłasza
się więc po nagrodę, twierdząc, jakoby zabił syna Kresfontesa i Meropy
(Hyginus nazywa go Telefontesem). Król udziela gościny przybyszowi, lecz
zrozpaczona Meropa postanawia go zabić jako zabójcę syna, dowiedziała
się bowiem od starego wychowawcy, że Kresfontesa nie ma już w Etolii
i nie wiadomo, co się z nim stało. Następuje dramatyczna scena rozpoznania
i oboje knują plany zemsty. Kresfontes zabija Polifontesa podczas składania
ofiar (podobnie jak Orestes Ajgistosa). Wedle epigramu z Antologii pala-
tyńskiej (3,5) Meropa własnoręcznie pomogła synowi, uderzając Polifontesa
w głowę pałką lub laską. Czynna rola, jaką odgrywa w sztuce Eurypidesa
matka Kresfontesa, sprawiła, że tragedię znano także pod tytułem Meropa.
Miejsce akcji: przed pałacem Polifontesa w Steniklaros w Messenii

Osoby:
pewne
Kresfontes ‒ syn króla Kresfontesa (Starszego) i Meropy
Polifontes ‒ król Steniklaros, zabójca Kresfontesa (Starszego)
Sługa ‒ wierny zamordowanemu królowi
Meropa ‒ wdowa po Kresfontesie (Starszym), matka Kresfontesa
Sługa ‒ Meropy
Posłaniec
Chór: męski (?)
frg. 1 (Kn 448a, J-L 1)

] podstępem
]. zwycięstwa
]. [cząstka wyrazu]
] [cząstka wyrazu]
5 ] ojciec
] pod
]. [cząstka wyrazu]
8 oj]ca
12 d]zieci
[brak 27 ll.]
P.Oxy. 27.2458, kol. I, frg. 1, w. 1‒12
Brakujące wiersze zawierały prawdopodobnie dalszy ciąg monologu eks-

pozycyjnego Kresfontesa, który wygłaszał prolog. Opowiadał on może
o zbrodni Polifontesa i zdradzał swoją tożsamość publiczności. Zapewne
pukał do drzwi siedziby Polifontesa, z których wychodził ktoś oznaczony
(wyjątkowo!) w papirusie literą Γ' (oznaczającą cyfrę 3, czyli aktora trita-
gonistę); jego rozmówca, bez wątpienia Kresfontes, oznaczony jest literą
A' (cyfra 1 ‒ aktor protagonista).
Protagonista [Kresfontes]
Czyżby pan domu wrogi był przybyszom?
Tritagonista
Obecny tak, ten dawny był łaskawszy.
15 Kim jest? Opowiedz mi potem o tamtym.
Tritagonista
Z krwi Heraklidów, Polifontes, gościu.
A zmarły, to kto? Kto panem był domu?
Tritagonista
O Kresfontesie słyszałeś? Krwi tejże.
Tak, on założył krainę Messenii.
Tritagonista
20 Polifont dom ten przejął, gdy go zabił.
Czy gwałtem, czyli też zrządzeniem losu?
Tritagonista
Podstępnym gwałtem ‒ żeby przejąć rządy.
Zabity nie miał dzieci ani żony?
Tritagonista
Miał, ale tamten zabił mu dwóch synów.
25 A zatem jego potomstwo przepadło?
Tritagonista
Pozostał jeden syn, jeśli wciąż żyje.
Jakże udało mu się ujść przed śmiercią?
26. Kresfontes  1,13–47 245
Tritagonista
Maleńkim dzieckiem był, jeszcze przy piersi.
Czy na obczyźnie żyje, czy jest tutaj?
Tritagonista
30 Ojciec go matki [
].. .[ ].[
[brak kilku ll.]
P.Oxy. 27.2458, kol. II, frg. 1, w. 13‒31
Rozmówca Kresfontesa identyfikowany jest przez Katherine Lu Hsu jako

θεράπαινα [therápaina] – służebna Meropy, zatem dobrze zorientowana w sy-
tuacji na dworze Polifontesa.
] chłopiec ten [
[cząstki wyrazów]
] więc czemu chłopiec nie[
35 ]po śmierci to[
] wrog[i
n]ie trzeba[
[cząstki wyrazów]
[brak kilku ll.]
P.Oxy. 27.2458, kol. II, frg. 3, w. 32‒38
st]awa[ł się
40 ] mieć małżonkę
].. męża
] przedtem szyję
] wrogów ma
] zemści si[ę
45 ] oby się stało mn[ie
do tej? precz od tej?] siedziby idź
[cząstka wyrazu]
P.Oxy. 27.2458, kol. II, frg. 2 I, w. 39‒47
Zdaniem Lu Hsu rozmówca/rozmówczyni Kresfontesa w trosce o bez-

pieczeństwo przybysza nalega (i to przynajmniej dwukrotnie, zob. niżej,
w. 51: „żegnaj”), żeby odszedł (uzurpator Polifontes podejrzliwie traktuje
obcych).
kobieta zaś .[
małżonka [
50 obce [f.
P.Oxy. 27.2458, kol. III, frg. 1, w. 48‒50
W dalszym ciągu rozmowy Kresfontes, jak się wydaje, pytał o losy mat-
ki. Harder sugeruje, że rozmówca/rozmówczyni Kresfontesa wspomina tu
o zalotach Polifontesa oraz żałobie Meropy po stracie męża i dzieci i że
myślała ona raczej o samobójstwie (zob. wyżej, w. 42: „przedtem szyję”),
niż o powtórnym zamęściu.
rozpłakawszy się; żegnaj [ ]..
Kresfontes
Ajaj, co robić?! . [ ].
Dla nieszczęśliwych jakże .......[ ].
trzeba ci, serce me nieszczęs[ne ].
55 miecz ostry, biedn[ ]..
O kraino ty podziemna ..[ ].. od
Hadesie, który władasz .. [ ] dolnym
[którego zgu]bił wróg [ ].[
[cząstki wyrazów] [ ...
60 [cząstki wyrazów]
(60) teraz, jeżeli kiedykolwiek .[
wy zaś pozwólcie [
przypomniawszy sobie ..[
[[ojca]] [
65 o mój najmilszy [
(65) [cząstki wyrazów]
i teraz także [
…[.]..[
P.Oxy. 27.2458, kol. III, frg. 1, w. 51‒68 = P.Michigan 6973, frg. 1 + 2 I
[początki i końce wyrazów]
[brak 5 ll.]
Nie, nie poniecham zuchwałego czy[nu,
70 by wroga zabić z mej matki [pomocą.
P.Oxy. 27.2458, kol. III, frg. 1, w. 69‒70 = P.Michigan 6973, frg. 2 II
Dzeusie, o Dzeusie, daj mi los szczęśli[wszy

niż memu ojcu ‒ ja sam mu został[em.
P.Oxy. 27.2458, kol. III, frg. 2 II, w. 71‒72 = P.Michigan 6973, kol. II, frg. 2 II
26. Kresfontes  1,48–93 247
Po odejściu rozmówcy/rozmówczyni Kresfontes, z początku niepewny, co

ma dalej robić, umacnia się w podjętej przez siebie decyzji ukarania wroga,
wzywa pomocy bogów, wspomina ojca, wreszcie prosi o życzliwość Dzeusa.
Gdy Kresfontes opuszcza scenę, wkracza na nią Chór starszych mężczyzn
(parodos).
Chór
73a Ajaj, feu!
73b Wyjdźcie tędy, starcy,
kolana ciągnąc ciężkie
75(72) od lat długich, wiekowe
kończyny; oprzyjże laskę na ziemi.
Słyszałem, że pałac ten [...]....[.]....
(75) władcy jednego(?) pozbawiony
dawnego [ ,
80 opłakany wieloma łzami;
słuszne mi niewymow[ne wyrzec
P.Oxy. 27.2458, kol. III, frg. 2 II, w. 71‒81 = P.Michigan 6973,
frg. 2 II, w. 73a‒78, frg. 3, w. 78‒81
[Meropa? Chór? na zmianę]

Feu, feu! Starości! Pa[ndi]o[na ?
ty biedna [......]. uskrzydlona
śpiewa[jąca ....] melodyjnie
85 daremnej (?) [........] zwraca się do[
...........[.. sy]na, po którym w tęsknocie jęczysz;
straszne [.........]; brata .............[
ręką ..[......] dla dzieci zbrodnicz[ą]
winny tylu mych nieszczęść
Antystrofa (?)
90 wówczas [ ] ojca dzieci .[
czł[onki? ......[......
..[[cząstki wyrazów] ..................[.......
. ..[....... kr]ólów i psom
P.Michigan 6973, kol. II, frg. 2 II, w. 82‒93
Duże wątpliwości badaczy nasuwa podział kolometryczny tej partii

(zdają się przeważać dochmiaki przeplatane jambami i trochejami). Lu Hsu
(powołując się na Ludwiga Koenena) dzieli fragment między Meropę i Chór,
tak że np. pierwszy wers mówią na zmianę Meropa lub Chór – Chór – Me-
ropa. Jeśli rekonstrukcje tekstu są poprawne, Meropa porównuje tu swój
los do losu zamienionej w słowika Prokne, w żałosnych trelach opłakującej
syna Itysa (którego wcześniej własnoręcznie z zemsty zabiła), a następnie
wspomina swoje dzieci, które zamordował brat ich ojca, a jej obecny mał-
żonek. Znak paragrafos przy wersie 90 sugeruje początek oddzielnej całości
metrycznej, zdaniem Lu Hsu – antystrofy.
Z fragmentów 4‒6 P.Oxy. pozostały jedynie cząstki wyrazów.
frg. 2 (Kn 451, J-L 2)

Meropa
Jeśli zabić cię – twierdzisz – mąż zamierzał
i tyś „zamierzać” winien, gdyż czas minął!
Aulus Gelliusz: Noce attyckie 6,3,28
Meropa zwraca się tu do Polifontesa. Cytujący ten fragment Aulus Gelliusz

przytacza słowa Tirona (cytującego mowę Katona Starszego W obronie
Rodyjczyków; ORF2, frg. 165), wyzwoleńca i przyjaciela Marka Tulliusza
Cycerona. Tiron z kolei powołuje się na Lucyliusza (Satyry, frg. 1169), który
uważał, że Eurypides popełnił błąd, wkładając Meropie w usta tę ironiczną
uwagę w momencie, gdy król Polifontes usprawiedliwiał zamordowanie jej
męża, a swojego brata tym, iż wcześniej brat sam zamierzał go zamordować.
Skoro Kresfontes Starszy nie urzeczywistnił swojego zamiaru, zdaje się
mówić Meropa, to i Polifontes powinien był poprzestać na samym zamiarze,
a nie mordować brata.
frg. 3 (Kn 452, J-L 3)

[Polifontes]
To samo czuję, co wszyscy śmiertelni:
nie wstyd mi, że nad innych kocham siebie.
Scholia do Eurypidesa: Medea 84 i 86
To szczere wyznanie Polifontesa padało zapewne w agonie z Meropą.
frg. 4 (Kn 456, J-L 4)

Meropa
†Korzystniejszą† ci oto zadam zaraz
ranę
Plutarch: O jedzeniu mięsa 2,5 (Pisma moralne 998E)
Z komentarza Plutarcha wynika, że Meropa wypowiada te słowa w chwili,

gdy zamierza się siekierą na śpiącego przybysza w przekonaniu, że mści się
na zabójcy syna. Ruch ten wywołać miał poruszenie widowni, obawiającej
się, że stary wychowawca nie zdąży z interwencją. Plutarch zatem suge-
ruje, że próba zabójstwa dokonywała się na scenie, co jednak pozostaje
w sprzeczności ze wzmianką Hygina, iż Kresfontes nocował w pałacu.67
67
O różnych propozycjach rozwiązania tego problemu zob. Jouan–Van Looy,
t. VIII/2, s. 268.
26. Kresfontes  1–7 249
frg. 5 (Kn 450, J-L 5)

Kresfontes
Lecz jeśli mieszka w podziemnej krainie,
pośród tych, których nie ma, moc swą stracił.
Pseudo-Plutarch: Pocieszenie Apolloniosa 15 (Pisma moralne 110B)
Kresfontes wspomina Heraklesa. Warunkowa forma wypowiedzi (jeśli…)

zdaje się sugerować, że mówca nie jest pewny, jaki los spotkał Heraklesa:
człowieczy (bezsilna mara w Hadesie) czy też boski (szczęśliwa nieśmier-
telność u boku bogini młodości, Heby).
frg. 6 (Kn 449, J-L 6)

[2 ll. z zachowaną jedną literą]
Trzeba nam było zebrać się i płakać
nad noworodkiem: ileż to go nieszczęść
5 czeka w tym życiu! Umarły!
Wynieść go z domu winniśmy ze śpiewem.
P.Fayum (edidit R.A. Coles, ZPE 6(1970), s. 247–248) [TM 59795 = LDAB 910]
w. 3‒6 ‒ Stobajos: Antologia 4,52,42 (Pochwała śmierci)
w. 3‒6 ‒ Sekstus Empiryk: Zarysy pyrrońskie 3,230
w. 3‒6 ‒ Menander Retor: O mowach popisowych [9] (RGSpengel, vol. III, s. 413,25)
w. 3‒6 ‒ Cyceron: Rozmowy tuskulańskie 1,48,115
w. 3‒5 ‒ Epiktet: Diatryby 4,5,15
w. 3‒4 ‒ Eliusz Arystydes: Mowy 3,267
w. 3‒4 ‒ Prokopiusz z Gazy: Listy 47
w. 4‒6 ‒ Strabon: Geografia 11,11,8
w. 4‒6 ‒ Dion Chryzostom: Mowy 23,2
w. 4‒6 ‒ Plutarch: Jak młodzież powinna słuchać poetów? 14 (Pisma moralne 36E/F)
w. 4 ‒ Pseudo-Platon: Aksjochos 368a
w. 6 ‒ Plutarch: Zagadnienia biesiadne 1,2,1 (Pisma moralne 615D)
w. 6 ‒ Seneka Młodszy: Udynienie boskiego Klaudiusza 4,2
w. 6 ‒ Heliodor: Opowieści etiopskie 7,11,51
Popularna w starożytności myśl, znana np. z relacji Herodota (Dzieje 5,4,2)

o obyczajach ludu Trausów. Fragment Eurypidesa przełożył na łacinę i sko-
mentował Cyceron, przytaczając słowa Sylena do króla Midasa o tym, że dla
człowieka najlepiej jest nie urodzić się, a jeśli to się stało, jak najszybciej
umrzeć.
frg. 7 (Kn 454, J-L 7)

Meropa
Nie mnie jedyną odumarły dzieci,
nie tylko jam dziś wdową ‒ tyle innych
tego samego doświadczyło losu.
Pseudo-Plutarch: Pocieszenie Apolloniosa 15 (Pisma moralne 110D)
Te słowa Meropy większość badaczy lokuje w momencie, gdy bohaterka,

wymyśliwszy wraz z Kresfontesem i jego wychowawcą podstęp mający
zgubić Polifontesa, udaje w rozmowie z nim, że pogodziła się ze śmiercią
syna.
frg. 8 (Kn 455, J-L 8)

[Meropa]
dwa razy Nioby po siedmioro
zginęło dzieci od strzał Loksyjasza.
nawiązanie ‒ Aulus Gelliusz: Noce attyckie 20,7
Dalszy ciąg podstępnej „autokonsolacji” Meropy. Podczas gdy ona straciła

jednego syna, Niobe postradała czternaścioro dzieci, zabitych przez Apol-
lona i Artemidę w odwecie za obrazę ich matki Latony.
frg. 9 (Kn 458, J-L 9)

Meropa [?]
a mnie losy,
zapłatę sobie biorąc z mych najdroższych,
nauczyły być mądrą
Plutarch: Jaką korzyść można odnieść z nieprzyjaciół 7 (Pisma moralne 90A)
Kwestia przypisywana Meropie z możliwym podtekstem ironicznym,

Meropa przekonuje bowiem Polifontesa, że chce się z nim w końcu po-
jednać, nieszczęścia nauczyły ją bowiem być mądrą (σοφή [sofé]). Dla
Polifontesa znaczy to zapewne, że Meropa stała się ‘mądra’, czyli ‘roz-
sądna’ (godzi się z losem), dla Meropy i widzów, że ‘przemyślna’ (knuje
podstęp).
frg. 10 (Kn 453, J-L 10)

Chór
Strofa
Ejreno, dóbr dawczyni,
najlepsza ze szczęsnych bóstw,
tęsknię za tobą, lecz ty zwlekasz!
Strach mi, że starość prędzej
5 przygniecie mnie trudami,
niż twoją wiosnę wdzięczną
i pląsy zobaczę wśród pieśni,
i uwieńczone pochody.
Przyjdź, Pani, do mego miasta
26. Kresfontes  7–12 251
Antystrofa
10 i odpędź Bunt złowrogi
od domostw, szalony Spór,
co kocha się w ostrym żelazie!
Stobajos: Antologia 4,14,1 (O pokoju)
w. 1‒8 ‒ Polibiusz: Dzieje 12,26,5 [Timajos]
w. 1 ‒ Arystofanes: Rolnicy, frg. 111
Hymn w metrach lirycznych wzywający boginię pokoju Ejrenę, żeby odpę-

dziła zgubną Stasis (‘wojna domowa, bunt wewnętrzny’) oraz przeciwsta-
wiła się bogini niezgody – Erydzie (‘spór’). Trudno się oprzeć wrażeniu, że
Chór Eurypidesa mówi nie tyle o krwawym zamachu Polifontesa (Jouan–
–Van Looy), ile raczej o ówczesnej sytuacji Aten uwikłanych w wojnę
i zwraca się w tym momencie do zgromadzonych w teatrze Ateńczyków
z politycznym apelem.
frg. 11 (Kn 457, J-L 11)

Wstyd w oczach naszych mieszka, moje dziecko.
Nie wiadomo, kto powołuje się na to popularne przysłowie.
frg. 12 (Kn 459, J-L 12)

Do tych śmiertelni winni dążyć zysków,
których potem nie przyjdzie im żałować.
Stobajos: Antologia 4,31,95 (O bogactwie. Że pożytek przynoszą pieniądze
Pomimo niewątpliwej popularności tej tragedii w wieku IV, co wynika
z pochlebnej wzmianki Arystotelesa (por. wyżej), a także z ironicznej uwagi
Demostenesa (18,129) na temat marnego aktorstwa mówcy (w młodości ak-
tora) Ajschinesa, który m.in. grał właśnie w Kresfontesie, nic nam nie wiado-
mo o innych dramatach greckich poświęconych tej postaci. Ciekawą sugestię
wysunął papirolog brytyjski Eric G. Turner, mianowicie, że zachowany na
P.Oxy. 2458 tekst służyć mógł jako egzemplarz sceniczny w przedstawieniu
Kresfontesa w Oxyrhynchos w Egipcie. Ocalało także kilka fragmentów
z tragedii Cresphontes Enniusza (frg. LIII‒LIX), ale większość badaczy
jest zdania, że bohaterem jej był Kresfontes Starszy, a modelem nieznana
nam grecka tragedia.
Wspomniany wyżej epigramat z Antologii palatyńskiej (3,5) opisuje
malowidło (στυλοπινάκιον [stylopinákion]) zdobiące świątynię w Kyzikos ku
czci Apollonidy, królowej Pergamonu. Przedstawiać ono miało Kresfontesa
i Meropę zabijających Polifontesa. To jedyna wzmianka o ikonografii tego
mitu.
Euripide, Cresfonte, introduzione, testo critico dei frammenti e commento a cura di
O. Musso, Milano 1974.
Euripides’ „Kresphontes” and „Archelaos”, Introduction, Text and Commentary by
A. Harder, „Mnemosyne”, Supplementum 87 (Leyde 1985).
Lu Hsu K., P.Mich. 6973. The Text of a Ptolemaic Fragment of Euripides’ „Cresphon-
tes”, ZPE 190(2014), s. 1–29; P.Mich. 6973. An Interpretation of a Ptolemaic
Fragment of Euripides’ „Cresphontes”, tamże, s. 31–48.
Turner E.G., Dramatic Representations in Graeco-Roman Egypt. How long do they
continue?, „L’Antiquité Classique” 32(1963), s. 120–128.
26. Kresfontes / 27. Ajolos 253
27. AJOLOS
ΑΙΟΛΟΣ
przed 423 lub 421; 427‒423 (?)
zespół
Datowanie
Terminus ante quem wyznaczają Chmury Arystofanesa, wystawione
w roku 423 albo 421, w których (w. 1371–1372) Strepsjades czyni aluzję
do Ajolosa Eurypidesa:
A on Eurypidesa pieśń zaśpiewał o tym,

jak brat – uchowaj boże! – rżnął rodzoną siostrę!
Webster datuje tragedię na lata 427–423, uważając ją za część trylogii

wraz z Hekabą i Błagalnicami.
Mit
Eurypides przejął wątek swej tragedii z Odysei Homera (10,1–7), w któ-
rej sam Odys tak opowiada o Ajolosie, znanym królu wiatrów:
Przybyliśmy do wyspy Ajolii. Mieszkał tam Ajolos, syn Hippotasa, ulu-
bieniec bogów nieśmiertelnych. […] Ajolos spłodził […] dwanaścioro dzieci,
sześć córek i sześciu synów. Gdy dorośli, córki dał synom za żony i żyją oni
wśród biesiad przy drogim ojcu i matce troskliwej. […] A w nocy śpią na
kobiercach i w pięknie rzeźbionych łożnicach przy cnotliwych małżonkach.
(przekład J. Parandowski)
Ważny jest także wyciąg z Opowieści etruskich (Τυρρηνικά [Tyrrheniká])

Sostratosa (IV w.), zachowany w Antologii Stobajosa (4,20,72 [Nagana mi-
łości. Że zdradziecki jest Eros i jak wielkich bywa przyczyną nieszczęść]).
Mowa tam o Ajolosie, królu Tyrrenów, który miał z Amfiteą sześć córek
i siedmiu synów. Najstarszy z nich, Makareus, zakochał się w swojej siostrze
Kanace i współżył z nią cieleśnie. Ajolos, dowiedziawszy się o tym, przysłał
jej miecz, aby się zabiła, co ona uczyniła natychmiast. Tymczasem Maka-
reus ukoił gniew ojca. Znalazłszy jednak ukochaną nieżywą, sam przebił
się mieczem.
Przebieg początku akcji nie nasuwa dzięki hipotezie większych pro-
blemów. Prolog mogła wygłaszać Piastunka Kanaki. Po parodosie Chóru
Ajolos w agonie z Makareusem decydował ostatecznie o ożenieniu synów
z córkami, wskazanymi losem. Los jednak przydzielił Kanakę innemu,

a tymczasem powiła ona Makareusowi syna. Ajolos odkrywał prawdę i roz-
kazywał Kanace popełnić samobójstwo. Nie wiadomo, czy Makareus, któ-
remu (w drugim agonie?) udawało się przebłagać ojca, również się zabijał
(por. Antygona Sofoklesa), czy też udawał się na dobrowolne wygnanie
(z synem?). Sprawą najmocniej dyskutowaną jest obecność (lub nie) Kanaki
jako osoby dramatu oraz losy Makareusa po śmierci Kanaki.
Miejsce akcji: przed posiadłością Ajolosa na wyspie Ajolii

Osoby:
pewne
Piastunka
Makareus ‒ syn Ajolosa
Ajolos ‒ król wiatrów
Kanaka ‒ córka Ajolosa (nie wiadomo, czy należała do „osób mówiących”)
prawdopodobne
Posłaniec
Chór: dziewczęta
Hipoteza
Ajolos, którego [po]czątek:
„O tak, rozkazy boga straszne, niepojęte”,
[20] a streszczenie:
Ajolos, który od bogów otrzymał nad wiatrami w[ła-
dzę, mieszkał na wyspach Morza Tyrreńskiego. On [synów sześciu
spłodził i tyleż córek. Najmłodszy z [tych synów,
Makareus, zakochawszy się w jednej z własnych s[ióstr,
[25] uwiódł ją. Ona zaś po[częła,
po czym ukrywała połóg, chorobę u[da-
jąc. Młodzieniec przekonał swojego ojc[a, z cór-
kami by połączył własnych synów. Ten zatem z[wo-
łał ‹swych synów› i urządził dla nich losowa[nie.
[30] Nie poszczęściło się jednak po[mys-
łodawcy i przegrał, ponieważ tej, którą u[wiódł,
los przeznaczył innego na ws[pólne po-
życie. Spotykają się zatem z pośpiechem w tym sam[ym
.. ..[..]. niemowlę piastunka [
[skraj papirusu]
P.Oxy. 27.2457
frg. 1 (Kn 13a, J-L 1)

[Piastunka?]
O tak, rozkazy boga straszne, niepojęte.
P.Oxy. 27.2457,18
Początek prologu, który być może wygłasza Piastunka. Wychodzi ona z pa-
łacu i opowiada o kazirodczej miłości Makareusa do siostry, jej zajściu
w ciążę i symulowaniu choroby, żeby ukryć moment porodu.
27. Ajolos  1–5 255
frg. **2 (J-L **2)

[Piastunka?]
bo skoroś poza siedzibą Ajola
SEG 12,547
Zapewne słowa Piastunki skierowane do Makareusa, który wychodzi z pała-

cu. Po monologu ekspozycyjnym Piastunki prolog kończyłby się dialogiem.
Być może niania proponuje wyniesienie noworodka pod pozorem koniecz-
ności złożenia ofiar bogom (Owidiusz).
frg. 3 (Kn 17 [+18], J-L 3)

[Chór?]
Wieść to czy aby prawdziwa:
Ajolos łożem dzieci swe połączył?
Fragment ten, sparodiowany przez Arystofanesa, pochodzi być może z paro-

dosu Chóru, który zasłyszawszy niejasne pogłoski, pyta Piastunkę o intencje
Ajolosa (metrum daktyliczne).
frg. 4 (Kn 18 [+17], J-L 4)

Tak mi się zdaje, dziewczęta, nie umiem powiedzieć na pewno.
Zapewne jest to odpowiedź Piastunki (heksametrem!) na powyższe zapytanie

Chóru.
frg. 5 (Kn 15, J-L 8)

[Ajolos?]
Obym doczekał wnuków, synów moich synów!
Mieć postać godną króla to pierwsza zaleta ‒
największą w życiu cnotą jest posiadać ciało
ludzi pięknych, tą oto szczycić się wartością.
Stobajos: Antologia 4,21,1 (O pięknie)
w. 2 ‒ Atenajos: Uczta mędrców 13,20 (566b)
w. 2 ‒ Porfiriusz: Isagoga (CAG, vol. IV 1, s. 4,1)
w. 2 ‒ Eustacjusz: Komentarze do „Iliady” Homera 2,58 (k. 172,47; vol. 1, s. 265,18) [za Porfiriuszem]
w. 2 ‒ Etymologicum Magnum, s. 295,43 (s.v. „εἶδος”) [za Porfiriuszem]
w. 2 jako przysłowie ‒
Focjusz: Biblioteka 80 (k. 59b 9)
Grzegorz z Nazjanzu: Mowy 5,15 (PG 35,681)
Anna Komnena: Aleksjada przedmowa 4,1 oraz 6,7,6
oraz wielu innych autorów bizantyńskich
Prawdopodobnie kwestia z epejsodionu I. To fragment osławionego agonu

pomiędzy Ajolosem a Makareusem, dotyczącego warunków dobrego mał-
żeństwa i podstaw dobrobytu rodziny. Ajolos precyzuje, czego oczekuje od
małżeństwa swych dzieci i jakich chce mieć wnuków.
frg. 6 (Kn 16, J-L 9)

W Aresa dziele świetni i do rady zdolni,
niechaj mi się nie stroją w pstrokate błyskotki,
lecz zawsze niechże miastu radzą, co najlepsze.
w. 2‒3 ‒ Arystoteles: Polityka 3,4 (1277a 19)
Ajolos (?) dalej wymienia cechy swych wymarzonych wnuków, powtarzając

sformułowanie z Iliady Homera, gdzie mowa o tym, jakim mężem chciał
uczynić Achillesa jego stary wychowawca Fojniks, któremu Eurypides po-
święcił tragedię (patrz 15. Fojniks, zwłaszcza frg. 10 i 11).
frg. 7 (Kn 22, J-L 7)

[Makareus]
Na bogów, nie mów więcej, ojcze, o szlachectwie!
Wszak cała rzecz w pieniądzach. Przestań się przechwalać!
Bo pieniądz stale krąży: ma ten, tamten nie ma,
i z rąk do rąk przechodzi, a w czyim on domu
5 najczęstszym bawi gościem, ten wielce szczęśliwy.
Makareus podejmuje polemikę z ojcem, zapewne dowodząc, że ani „dobre

urodzenie”, ani bogactwo nie jest właściwym kryterium wyboru małżonka.
Ostatni wyraz εὐτυχής [eutychés] – ‘szczęśliwy’ uczeni poprawiają na εὐγενής
[eugenés] – ‘dobrego rodu, szlachetny’.
frg. 8 (Kn 20, J-L 5)

[Makareus?]
O bogactwie mi nie mów, ja za nic mam boga,
którego łatwo może posiąść najpodlejszy.
tamże: 3,3,31 (O rozsądku)
Plutarch: Jak młodzież powinna słuchać poetów? 13 (Pisma moralne 34D)
Sekstus Empiryk: Przeciw uczonym 1 = Przeciw gramatykom 271 i 279
(vol. III, s. 68,12 i 71,8)
Grzegorz z Nazjanzu: Pieśni 1,2,10,389‒390 (PG 37,708)
Zapewne Ajolos pragnie wydać córki za szlachetnych, ale zarazem boga-

tych zięciów, natomiast Makareus (jeśli to on wypowiada powyższe zdanie)
zwraca uwagę, że bogatymi bywają często ludzie podłego stanu κάκιστοι
[kákistoi].68 Niektórzy przypisują tę kwestię Ajolosowi jako odpowiedź na
frg. 8.
68
Webster2 widzi tu zmianę zainteresowań Eurypidesa: zamiast analizy przy-
czyn rozkładu małżeństwa tragediopisarz skupia się teraz na kwestii kryteriów wy-
boru odpowiedniej żony/męża (zob. też np. 40. Faetont, 37. Meleager).
27. Ajolos  6–12 257
frg. 9 (Kn 21, J-L 6)

Czy gdyby lud ubogi rządził bez bogatych,
sądzicie, żeby †ziemia† była zamieszkana?
Oddzielnie zło i dobro nie mogłyby istnieć,
lecz muszą się połączyć dla porządku rzeczy.
5 Czego nie mają biedni, dostarczą bogaci;
czego brak nam, bogatym – †zaszczytów† – to wiedzmy,
że tylko dzięki biednym można je posiadać.
w. 3‒4 ‒ Plutarch: O Izydzie i Ozyrysie 45 (Pisma moralne 369B)
w. 3‒4 ‒ tenże: O pogodzie ducha 15 (Pisma moralne 474A)
w. 3‒4 ‒ tenże: Jak młodzież powinna słuchać poetów? 7 (Pisma moralne 25C)
w. 3 ‒ Teofrast: Metafizyka 18 (8a 26)
Kwestia, biorąc pod uwagę jej gnomiczny i uniwersalny charakter, przypi-

sywana raczej Ajolosowi (większość) niż Makareusowi.
frg. 10 (Kn 23, J-L 10)

[Makareus]
Lecz †albo† tylko starość stroni od Kiprydy,
lub sama Afrodyta brzydzi się starcami.
Plutarch: Zagadnienia rzymskie 86 (Pisma moralne 285B)
w. 2 ‒ Plutarch: Czy stary człowiek powinien zajmować się polityką? 5 (Pisma moralne 786A)
Makareus sprzeciwia się ojcu, który chce wydać Kanakę za mężczyznę

wprawdzie bogatego, ale i znacznie od niej starszego.
frg. 11 (Kn 24, J-L 11)

[Ajolos?]
Dziewczynę wydać za młodzieńca złą jest rzeczą,
bo to mężczyzna dłużej siłę zachowuje
niż kobieta ‒ jej młodość jakże szybko gaśnie.
Zapewne Ajolos uzasadnia swój zamiar wydania córki za starca.
frg. 12 (Kn 25, J-L 12)

[Ajolos?]
Och, ile ciągle prawdy w starym tkwi przysłowiu!
My, starcy, czym jesteśmy innym niźli tłumem
cieni, co się błąkają niczym senna mara.
Brakuje nam rozumu ‒ dufni, że go mamy.
Zapewne kwestia Ajolosa, zdającego sobie sprawę, że przegrywa w sporze

z synem.
frg. 13 (Kn 26, J-L 13)

Jak barwną Afrodyta, jak różne ma twarze!
Cieszyć umie najbardziej i najwięcej smuci.
Niech mi będzie ją dane spotkać dobrotliwą!
Jest wielce prawdopodobne, że Koryfeuszka Chóru, młoda dziewczyna, od-

powiada w ten sposób na lamenty starca. Kannicht jednak przypisuje te
słowa Posłance, która kończyłaby tak swoją opowieść o tragicznych losach
Kanaki i Makareusa.
frg. 14 (Kn 19, J-L 14)

[Makareus]
Cóż złego w tym, co takim sprawcy się nie wyda?
Arystofanes: Żaby 1475 (= Jan Tzetzes, Komentarze do Arystofanesa. „Żaby”, s. 1112)
Stobajos: Antologia 3,5,36 (O roztropności)
Plutarch: Jak młodzież powinna słuchać poetów? 12 (Pisma moralne 33C)
Atenajos: Uczta mędrców 13,45 (582d)
Być może wcześniej Makareus namawiał ojca, by pożenił synów z córkami.

Ajolos zapewne protestuje, na co Makareus wygłasza to właśnie słynne
zdanie, często przytaczane i równie często potępiane przez starożytnych.
W końcu Ajolos godzi się na rozwiązanie proponowane przez syna: orga-
nizuje losowanie.
frg. *15 (Kn 24a [„los Hermesa”], J-L 15–*16)

Kamyk do głosowania – oto dziecię losu.
Plutarch: Które zwierzęta są zmyślniejsze: lądowe czy wodne? 8 (Pisma moralne 965E)
Np. Focjusz (Słownik κ 774) i Księga Suda (κ 1785) opisują, powołując się
na Eurypidesa, zwyczaj tzw. „losu Hermesa”, zgodnie z którym jako pierw-
szy „los” wyciągano z naczynia listek oliwki z imieniem Hermesa, czcząc
tak boga, co miało zapewnić szczęście.
frg. 16 (Kn 28, J-L 21)

[Ajolos?]
Jest cnotą, moje dzieci, mądrego człowieka
w niewielu słowach dobrze streścić długi wątek.
Stobajos: Antologia 3,35,3 (O zwięzłości wypowiedzi)
Arystofanes: Tesmoforie 177‒178
Zapewne są to słowa Ajolosa skierowane do synów, gdy objaśnia on zasady

losowania.
27. Ajolos  12–20 259
frg. 17 (Kn 24b, J-L 17)

Chór
Tak, krótkotrwała jest moc człowieka, lecz
obrotnym rozumem
groźne morza, nizin i wierchów
poskramia stwory.
Plutarch: O losie 3 (Pisma moralne 98D)
tenże: Które zwierzęta są zmyślniejsze: lądowe czy wodne? 1 (Pisma moralne 959C)
w. 1‒2 ‒ Stobajos: Antologia 4,13,4 (O dowódcach)
Stasimon (metrum: daktylo-epitryty): Chór wyraża podziw dla sprytu Ma-

kareusa w słowach jako żywo przypominających słynną pieśń Chóru z An-
tygony Sofoklesa.
frg. 18 (Kn 36, J-L 18)

Ktokolwiek źle przestanie mówić o kobiecie,
na głupca sobie miano zasłużył – nie mędrca.
Rozgniewany Ajolos przeklina kobiety. Los przydzielił Kanakę innemu

bratu. Piastunka nie zdołała ukryć dziecka. Jego (?) lub Kanaki (?) krzyk
ujawnił istnienie noworodka Ajolosowi. Na wieść, że to Kanaka jest matką
dziecka, ojciec posyła jej miecz.
frg. 19 (Kn 34, J-L 19)

Bo dziś nie ma już dla mnie dobrej myśli w życiu.
Słowa te można przypisać zarówno Kanace, jak i Makareusowi. Obecność

Kanaki na scenie pozostaje kwestią otwartą.
frg. 20 (Kn 30, J-L 20)

[Makareus]
Jak
opłakany żywot z dala od ojczyzny.
Makareus rozważa wygnanie lub nawet jest do niego zmuszany przez ojca.
Zapewne jednak na widok martwej Kanaki popełniał on samobójstwo. Nie-
którzy badacze, idąc za pobocznymi wersjami mitu, podejrzewają, że jeśli
niemowlę, potomek Kanaki i Makareusa, to Triopas, założyciel małoazja-
tyckiego miasta Knidos, sztuka mogła kończyć się interwencję boską (deus
ex machina).
frg. 21 (Kn 29, J-L 22)

†Wypada w nowym gronie† milczeć roztropnemu.
Obym tak nigdy nie był przyjacielem męża
i nie miał do czynienia z takim, co traktuje
swych przyjaciół jak sługi i sam wie najlepiej.
frg. 22 (Kn 31, J-L 23)

Źle kończy ten, kto łatwo ulega gniewowi ‒
przywodzi on najczęściej ludzi do upadku.
Prawdopodobnie koryfeuszka Chóru próbuje mitygować strony sporu: Ajo-

losa i Makareusa.
frg. 23 (Kn 32, J-L 24)

Jak marny jest początek, to i koniec marny.
frg. 24 (Kn 33, J-L 25)

Ojmoj, któż nie zna bólu, który płynie z nieszczęść?
Kto, też i słysząc o nich, łzy by nie uronił?
Zapewne współczujący konwencjonalny komentarz Chóru.
frg. 25 (Kn 35, J-L 26)

Zło zawsze jedno żyje, gdy drugie odchodzi,
i znów się jako nowe zjawia – od początku.
Stobajos: Antologia 4,40,10 (O nieszczęściu)
Prawdopodobnie fragment eksodosu.
frg. 26 (Kn 37, J-L 27)

Cierpieć to rzecz konieczna, kto zaś ciężar losu
najlepiej znieść potrafi, tego nazwę mądrym.
frg. 27 (Kn 38, J-L 28)

Konieczność każe w życiu ważyć się na wiele.
Stobajos: Antologia 4,9,6 (O wojnie)
27. Ajolos  21–29 261
frg. **28 (Kn **38a, J-L **33)

O wszystkim czas opowie przyszłym pokoleniom,
†gaduła69 z niego, nawet gdy się go nie pyta.
Stobajos: Antologia 1,8,20 (O czasie)
frg. **29 (J-L **32)

Winniście krzywdy? Nie sposób się ukryć!
Bystre ma oko Czas, co wszystko widzi.
Stobajos: Antologia 1,8,19 (O czasie)
Tragedię Ajolos wyszydzał Arystofanes w Chmurach (1370‒1373)
i Żabach (849‒850, 1081, 1475) oraz bez wątpienia w niezachowanej sztu-
ce Αἰολοσίκων [Aiolosίkon] z 388 r. Po Eurypidesie dwóch poetów Komedii
Średniej, Antyfanes i Erifos, wystawiło parodie Ajolosa. Ze sztuki Antyfa-
nesa Atenajos (10,62 [444c–d]) zachował fragment (frg. 19 = PCG, vol. II,
s. 319) prawdopodobnie z Prologu, który jest naśladownictwem prologów
Eurypidesowych, a nawet, jak podejrzewają badacze, może być w jakimś
stopniu cytatem z Ajolosa:
Do siostry Makareus wiedziony miłością
czas długi pożądanie jednak powstrzymywał
i nad sobą panował. Aż raz pod rozkazy
wina się poddał, które jedno może sprawić,
że ludzie nad rozsądek przełożą zuchwałość:
nocą wstał i uzyskał to, czego tak pragnął.
Tragedię na ten sam temat napisał poeta hellenistyczny Likofron.

Kontynuacją wątku jest 11. list Heroid Owidiusza: Kanaka ogarnię-
ta miłością do brata opowiada mu dzieje swego uczucia, nieudane próby
spędzenia płodu – owocu ich miłości, wreszcie sam poród. Eol dowiaduje
się o wszystkim, gdy słyszy płacz dziecka. Każe porzucić niemowlę na
pustkowiu, a córce przysyła miecz, by się nim przebiła. Owidiusz zapewne
sprawił, że temat ten był popularny jeszcze w I w. n.e. Swetoniusz opo-
wiada (Żywoty cezarów. Neron 21), jak to cesarz Neron występował w roli
rodzącej Kanaki.
W bogato ilustrowanym wydaniu Metamorfoz Owidiusza z 1690 r.
znaleźć można jedyne chyba w dobie nowożytnej wyobrażenie Kanaki
na grawiurze Johanna Ulricha Kraussa. Ajolosowi i Ajolidkom Algernoon
Swinbourne poświęcił poemat Aeolus (1888).
69
W tekście: ἄλλος [állos] – ‘inny’; przyjmuję, za większością badaczy, poprawkę
Theodora Cantera: λάλος γάρ [lálos gár] – ‘gadatliwy’.
28. PELEUS
ΠΗΛΕΥΣ
okres wczesny (?); 421 (?)
Jan Kwapisz
Datowanie
Niewiele wiadomo o czasie wystawienia tragedii Peleus. Arystofanes
żartuje z „roztropności” Peleusa, dzięki której zdobył on sobie miecz i żonę,
w Chmurach (w. 1061‒1068) z 421 r., ale niekoniecznie myśli o Eurypide-
sie, a poza tym wspomina sztukę w Żabach (w. 863) z roku 405, a zatem
już po śmierci Eurypidesa. Webster zalicza tragedię do wczesnego okresu
twórczości ateńskiego tragika.
Mit
Peleus, późniejszy ojciec Achillesa, popełnił w młodości zbrodnię, za-
bił mianowicie przyrodniego brata Fokosa i został wypędzony przez ojca
Ajakosa, króla Ajginy. Przyjął go i oczyścił Eurytion, król Ftyi, po czym
oddał mu swoją córkę Antygonę w małżeństwo. Na tym jednak kłopoty
Peleusa się nie skończyły. Niechcący trafił śmiertelnie włócznią Eurytiona
podczas łowów kalidońskich i znów musiał iść na wygnanie. Dotarł do
Jolkos w Tessalii, gdzie podczas igrzysk ku czci Peliasa zmierzył się w za-
pasach z Atalantą. Na jego nieszczęście zakochała się w nim żona tamtej-
szego władcy, Akastosa, Astydameja, a że nie mogła go uwieść, oskarżyła
fałszywie, a ponadto doprowadziła do samobójstwa jego żonę. Akastos
zastawił pułapkę na Peleusa podczas polowania na zboczach góry Pelion.
W ostatniej chwili ocalił go centaur Chejron lub też bogowie (Hermes,
Hefajstos) ofiarowali mu cudowną broń (miecz, włócznię). Pod koniec ży-
cia Peleus, od dawna już opuszczony przez swoją boską małżonkę Tetydę,
którą poślubił po śmierci Antygony, został (według tragedii Sofoklesa?)
wypędzony z królestwa przez synów Akastosa. Mity różnie przedstawiają
okoliczności jego śmierci: stało się to na wyspie przed spotkaniem z powra-
cającym spod Troi wnukiem Neoptolemosem lub w ramionach wnuka, albo
też Peleus najeżdżał Jolkos i cudownym orężem zabijał synów Akastosa
i jego wiarołomną żonę.
Jak wszystko wokół tej tragedii, również jej fabuła pozostaje zagadką.
Nie sposób potwierdzić, czy treścią był opowiedziany przez Apollodora
w Bibliotece mitów (3,164–165) epizod pobytu przyszłego ojca Achillesa
w gościnie u króla Akastosa w Iolkos. Fragmenty nie pozwalają też na żadne
próby rekonstrukcji przebiegu akcji. Opowieść Diktysa Kreteńczyka (Księgi
28. Peleus  1–3 263
dziennika wojny trojańskiej 6,7–9) inspirowana jest prawdopodobnie dra-

matem Peleus (Πηλεύς [Peleús]) autorstwa Sofoklesa.
Miejsce akcji: przed pałacem Akastosa w Iolkos (?)

Osoby:
pewne
Peleus ‒ syn Ajakosa, króla Ajginy
prawdopodobne
Akastos ‒ król Jolkos
Astydameja ‒ małżonka Akastosa
Posłaniec
frg. 1 (Kn 617, J-L 1)

Nie istnieją dla ludzi tak wielkie ciemności
ni jama skryta w ziemi, gdzie by swą naturę
nikczemnik mógł pogrzebać, by †się wydać mędrcem†.
frg. 2 (Kn 617a, J-L 4)

Wbrew bogu się nikomu z ludzi nie powiedzie
ani wyżej nie sięgnie – śmiertelnych pragnienia,
co bez bogów podjęte, ja radzę porzucić!
Stobajos: Antologia 1,1,17 (O pojęciu boga. Że Bóg jest twórcą wszystkich rzeczy
i wszystko ogarnia rozumną opatrznością)
w. 1 ‒ Jan Lidyjczyk: O miesiącach 4,7 (= Antologia palatyńska 10,107) (s. 71,21)
frg. 3 (Kn 618, J-L 3)

Bogactwo śmiertelników niczym jest, tak sądzę,
bo też bóg je wymaże łatwiej niż literę.
Wzmianka o sztuce pisania w porównaniu, które przypomina przysłowie

i wykorzystuje tradycyjny sposób obrazowania, dowodzi, że umiejętność
pisania była już dobrze zadomowiona w Atenach doby Eurypidesa.70
70
Pogląd o dojrzałości ateńskiej kultury piśmiennej może ilustrować ogłoszone
niedawno odkrycie. W datowanym na schyłek V w. (a więc czas życia Eurypidesa)
tzw. Grobie Muzyka w Dafni, podmiejskiej dzielnicy Aten, oprócz szczątków mło-
dego mężczyzny, może rzeczywiście poety czy muzyka, a może raczej nauczyciela,
znaleziono obok kostek do gry, narzędzi rzeźbiarskich i instrumentów muzycznych
przybory pisarskie, przede wszystkim zaś pozostałości najstarszej znanej tabliczki
woskowej do pisania oraz najstarszego greckiego papirusu. Te „książki” zawierały
prawdopodobnie tekst poetycki (ulubione utwory lub może twórczość zmarłego?).
Por. M. West, The Writing Tablets and Papyrus from Tomb II in Dapni, „Greek and
Roman Musical Studies” 1(2013), s. 73‒92.
frg. 4 (Kn 619, J-L 5)

Starość, synu, od młodych serc jest roztropniejsza
i z samej swej natury bardziej niezachwiana;
mieć doświadczenie lepiej, niż go nie posiadać!
Stobajos: Antologia 4,50,17 (O starości. Że nie jest mało warta)
Nie wiadomo, kto mógł wypowiadać te słowa, zwłaszcza jeśli treścią sztuki
był epizod z młodości Peleusa. Niektórzy badacze podejrzewają pomyłkę
Stobajosa i przypisują wypowiedź Peleusowi Sofoklesa.
frg. 5 (Kn 621, J-L 2)

‹ › tego, co potem, nie sposób wyrazić
bez łez wylania
Jan Lidyjczyk: O urzędach państwa rzymskiego 3,25
Być może fragment ten pochodzi z relacji Posłańca lub wypowiedzi sa-
mego Peleusa.
frg. 6 (Kn 622, J-L 6)

Jesteśmy, lecz obecność uszła twej uwagi.
Etymologicum Genuinum AB, s.v. „ἦσθα”
frg. 7 (Kn 623 = Sofokles, frg. 491, J-L **9)

Zakrzyknę wnet rozgłośnym krzykiem:
„Ijo! Jest ktoś u bram lub w domu?”.
Scholia do Arystofanesa: Chmury 1154–1155
Ten liryczny fragment większość rękopisów przypisuje wprawdzie Eurypi-

desowi, ale jeden – Peleusowi Sofoklesa. Ku atrybucji wcześniejszemu z tra-
gediopisarzy skłania się większość uczonych, począwszy od Wilamowitza.
frg. **8 (Kn 620 = PMG 1018 [adespota 100] (a) 1‒3, J-L **10)
Usłyszcie, Mojry! Najbliżej
co tronu Dzeusa siedzicie.
Stobajos: Antologia 1,5,10 (O przeznaczeniu)
Wiersze te uważane są za początek samodzielnego utworu lirycznego, tzw. Hym-

nu do Mojr, który jednak Stobajos z niewiadomych przyczyn rozbija na części
i przypisuje różnym autorom. Całość mogłaby być wprawdzie pieśnią Chóru
(metrum liryczne: daktylo-epitryty), lecz zastanawia jej hymniczny charakter.
Bowra C.M., Hymn to the Fates, CQ 8(1958), s. 231–240.
Papamichael E.M., Peleus and Hippolyte Cretheis (or Astydameia), „Dodone”
12(1983), s. 139–152.
28. Peleus  4–8 / 29. Erechteusz 265
29. ERECHTEUSZ
ΕΡΕΧΘΕΥΣ
423 (?); 422 (?); 416 (?)
Datowanie
Wzmianka Plutarcha (Nikiasz 9,7) datuje tę tragedię na rok 423 lub 422
(Webster), jednak analizy metryczne sugerowałyby nieco późniejszą datę,
ok. 416 r.
Mit
Spośród trzech wielkich tragików ateńskich Eurypides, jak się wydaje,
sięgał najczęściej po epizody związane z dziejami Aten i ich mitycznymi
pierwszymi królami. Mówca ateński Likurg, któremu zawdzięczamy ocale-
nie monologu Praksytei, najdłuższego ciągłego fragmentu zaginionej tragedii
Eurypidesa, poprzedza cytat krótkim przypomnieniem mitu (Mowy. Przeciw
Leokratesowi 98–100). Oto Erechteusz wraz z żoną Praksyteą panował w Ate-
nach, kiedy zostały one napadnięte przez wojska króla Traków, Eumolposa,
syna Posejdona, który pretendował do tronu. Erechteusz poradził się wyroczni
delfickiej (według różnych wersji także wyroczni Dzeusa w Dodonie oraz
wieszczka Tejrezjasza), a ta orzekła, że pokona wrogów, jeśli złoży w ofierze
własną córkę. Uczynił to (za zgodą żony) i odparł najazd (Plutarch, Porów-
nania mniejsze 20Aa = Pisma moralne 310D; Eliusz Arystydes, Pochwała
Aten 1,87). Inna wersja głosi, że Eumolposa wezwali na pomoc toczący woj-
nę z Atenami Eleuzyńczycy (Apollodor, Biblioteka mitów 3,15,4). Według
różnych wariantów Erechteusz miał ofiarować najstarszą (Protogeneję) lub
najmłodszą (Chtonię) ze swoich córek, czasem jedną, to znów dwie, a Hygi-
nus (Opowieści 46) i Apollodor (tamże) dodają, że zgodnie ze złożoną sobie
nawzajem przysięgą pozostałe córki Erechteusza zabiły się po śmierci siostry.
Zarówno Erechteusz, jak i Eumolpos polegli w wojnie. Z Eumolposem i jego
synem Keryksem tradycja wiąże początki misteriów eleuzyńskich.
Spora stosunkowo liczba fragmentów zaowocowała wieloma próbami
rekonstrukcji fabuły i kilkoma wydaniami krytycznymi tragedii. Większość
uczonych jest zdania, że dramat otwierał Posejdon opowieścią o barwnych
dziejach swojego syna Eumolposa (same w sobie nadawałyby się one na
fabułę tragiczną), po czym wchodził Erechteusz powracający z Delf z fatalną
wyrocznią. Centralną część wypełniały zapewne dwie konfrontacje Erech-
teusza: najpierw z wysłannikiem Eumolposa, następnie zaś z żoną Praksy-
teą. Z tego agonu zachowała się długa wypowiedź Praksytei. Nie wiadomo,
czy „Chtonia” pojawiała się na scenie, choć w podobnych Eurypidesowych
scenach młoda ofiara albo sama uzasadnia, dlaczego poświęca się dobro-
wolnie (Makaria w Heraklidach, Menojkeus w Fenicjankach), albo męż-
nie przyjmuje nieuchronną śmierć (synek Hektora w Trojankach, Poliksena
w Hekabie, Ifigenia w Ifigenii w Aulidzie). Tekst sugeruje też agon między
Erechteuszem a jego „synem”, na temat identyfikacji którego toczą się zażarte
dyskusje (zob. frg. 19). Nie jest jasne, czy Posłaniec opowiadał w jednej
relacji zarówno o ofiarowaniu „Chtonii” oraz samobójstwie jej sióstr, jak
i o zwycięstwie Ateńczyków i śmierci Erechteusza. Jouan–Van Looy po-
stulują raczej dwie odrębne relacje oddzielone stasimonem Chóru – „pieśnią
pokojową”. Eksodos zachował się w dużej części dzięki papirusowi.
Miejsce akcji: przed pałacem królewskim na Akropolu ateńskim

Osoby:
pewne
osoba wygłaszająca Prolog ‒ Posejdon (?)
Herold (?) ‒ wysłannik Eumolposa
Erechteusz ‒ król Aten
Praksytea ‒ żona Erechteusza
Posłaniec
Atena
prawdopodobne
„Chtonia” ‒ córka Erechteusza
córki Erechteusza
syn (?) Ksutos (?) ‒ przybrany syn Erechteusza, małżonek jego córki Kreuzy
Chór: starcy ateńscy
frg. 1 (Kn 369a, J-L 1)

śluby nieślubne
Strzęp prologu(?), który najprawdopodobniej wygłaszał Posejdon. Opowia-

dał w nim dzieje swojego nieprawego syna Eumolposa. Matką Eumolpo-
sa była Chiona, córka Boreasza i księżniczki ateńskiej Orejtyi. Jej historia
przypomina przygody innych dziewcząt uwiedzionych przez pana mórz.
W obawie przed ojcem rzuciła noworodka do morza (innymi słowy powie-
rzyła go… ojcu!).
frg. 2 (Kn 349, J-L 2)

Ja go zabrałem do etiopskiej ziemi.
Stefan z Bizancjum: Ludność miejscowa , s.v. „Αἰθίοψ” (s. 47,13)
Dalszy ciąg opowieści Posejdona o losach Eumolposa. Posejdon ocalił syna

i zabrał do Etiopii, gdzie wychowała go jego córka Bentesikyma (‘Głębi-
nofalna’). W dalszej części prologu, jak przypuszczają Jouan–Van Looy,
uzasadniał on wyprawę Eumolposa na Ateny, zapewne jako zemstę na Ateń-
czykach za przyznanie zwycięstwa Atenie w znanym sporze z Posejdonem
o patronat nad miastem.
29. Erechteusz  1–8 267
frg. 3 (Kn 366, J-L 3)

Dalej, sądzę, ryb nieznające żyją ludy…
Eustacjusz: Komentarze do „Odysei” Homera 12,252 (t. II, k. 1720,24)
tenże: Komentarze do „Iliady” Homera 8,518 (k. 727,20; vol. 2, s. 228)
frg. 4 (Kn 367, J-L 4)

na gołej sypiają
ziemi i nóg nie umywają w źródle.
Eustacjusz: Komentarze do „Iliady” Homera 16,235 (k. 1058,3; vol. 3, s. 845,4)
Frynich Arab: Przygotowanie do sofistyki (s. 22,12)
Nie jest jasne, z czym należy wiązać tę wzmiankę o obyczajach Sellów,

kapłanów Dzeusa w wyroczni epirockiej Dodony. Niektórzy badacze przy-
puszczają, że wysłannikiem Eumolposa mógł być Skiros, wróżbita z Do-
dony, lub też że Erechteusz pytał o radę nie tylko Apollona delfickiego, ale
i Dzeusa dodońskiego.
frg. 5 (Kn 368, J-L 5)

dębowa zmaza
Appendix proverbiorum Bodleiana, Vaticana, Coisliniana 3,97 (t. I, s. 434,15)
Kolejne odwołanie do wyroczni w Dodonie. Jest to wyrażenie przysłowiowe

odnoszące się do ukarania pewnej kapłanki dodońskiej. Zakochała się ona
w którymś z petentów i została ukarana przez wrzucenie do kotła z wrzątkiem.
frg. 6 (Kn 352, J-L 6)

Za zgodą bogów winni mądrzy wszczynać
wodzowie wojny ‒ nigdy wbrew ich woli.
Stobajos: Antologia 4,13,12 (O dowódcach)
Apostoliusz: Zbiór przysłów 18,66i (t. II, s. 739,25‒26)
Najprawdopodobniej wypowiedź Erechteusza w konfrontacji z wysłanni-

kiem Eumolposa.
frg. 7 (Kn 353, J-L 7)

Z niesłusznej wojny nie wraca się cało.
Erechteusz nie ulega groźbom wysłannika króla Traków i przeciwstawia

mu swoją wiarę, że bogowie są po jego stronie (jako obrońcy ojczyzny).
frg. 8 (Kn 355, J-L 9)

Potężny okręt lepszy niż łódeczka.
Stobajos: Antologia 4,17,13 (O żegludze)
Apostoliusz: Zbiór przysłów 11,96a (t. II, s. 540,14)
Ta pozornie trywialna wypowiedź pasuje do aroganckiego (?) wysłannika

Eumolposa, który uświadamia Erechteuszowi nierówność sił.71
frg. 9 (Kn 356, J-L 10)

‹Ja mężnych›
niewielu cenię wyżej niż tłum tchórzów.
Zapewne odpowiedź Erechteusza na poprzednie słowa wysłannika Eumolposa.
frg. 10 (Kn 354, J-L 8)

Uczciwą własność szanować należy,
nie rozbój, bo źle nabyty majątek
łatwo jest stracić
frg. 11 (Kn 363, J-L 11)

Tak mówię i tak zawsze kończę mowę!
Scholia do Arystofanesa: Lizystrata 1135
s. 191,24 [Bachmann] (= Focjusz: Słownik δ 219 = Księga Suda δ 284)
frg. 12 (Kn 365, J-L 12)

Mnie też samemu trudno wstyd oceniać ‒
i jest potrzebny, i złem wszak jest wielkim.
Po stasimonie I Chóru, z którego nic nie pozostało, rozpoczynała się w epej-

sodionie II kulminacyjna scena sztuki: agon między Erechteuszem a jego
żoną Praksyteą.
frg. 13 (Kn 359, J-L 13)

[Praksytea?]
Na cóż przybrane dzieci? Czyż rodzonych
nie mamy uznać za lepszych od tamtych?
Słowa przypisywane Praksytei z początku agonu z Erechteuszem. Praksytea

przerażona koniecznością poświecenia życia jednej z córek, próbuje urato-
wać ją kosztem dzieci przybranych. Chodzi być może o Ksutosa (który jest
71
Podobnie zachowuje się pyszny herold Eurysteusza w Heraklidach (np.
280‒282), kiedy grozi synom Tezeusza, królom Aten.
29. Erechteusz  8–14,33 269
jedną z głównych postaci zachowanej tragedii Eurypidesa Ijon), męża jed-

nej z córek Erechteusza, Kreuzy. Z braku własnych potomków męskich (?)
Erechteusz usynowił go i uczynił swoim następcą. Zdaniem Webstera Ksu-
tos mógł być jedną z postaci tragedii.
frg. 14 (Kn 360, J-L 14)

Praksytea
Kto szczodrze świadczy wszelkie dobrodziejstwa,
ten jest śmiertelnym miły; kto je świadczy,
lecz z ociąganiem, już nie tak szlachetny ‹ ›.
Ja życie córki poświęcę w ofierze,
5 do czego wiele skłania mnie powodów.
Po pierwsze, nie ma miasta wspanialszego
niż nasze; ludność nie przybyła z zewnątrz,
pochodzimy z tej ziemi! Inne miasta
oddają sobie nawzajem mieszkańców
10 jak pionki, co po planszy do gry skaczą.
72

Kto jedno miasto na drugie zamienia,

jest jak zły kołek krzywo wbity w belkę ‒
obywatel zeń z miana, lecz nie z czynów!
A dalej, po to potomków rodzimy,
15 żeby ołtarzy bogów i ojczyzny
bronili. Choć ma jedną nazwę miasto,
wielu w nim mieszka. Jakże wszystkich zgubić,
ocalić mogąc ich za jedno życie?
Toż jeśli liczyć umiem, od większego
20 co mniejsze odjąć, to także wiem przecież,
że klęska domu to nie klęska miasta,
że nie są równe… Gdybym miała w domu
syna, nie córki, a miastu wróg groził
pożogą, czybym z obawy, że zginie,
25 nie posłała go w bój przeciwko włóczniom?
Obym ja miała dzieci godne mężów,
nie tych próżniaków, co ich miasto rodzi.
Łzy matek, synów gdy odprowadzają,
odbierają im męstwo tuż przed bitwą.
30 Nienawidzę tych kobiet, które wyżej
niż cześć cenią ich †życie, radząc tchórzyć!
Gdy chłopcy legną w boju, wspólny dzielić
z wieloma będą grób i równą sławę,
72
Chodzi o grę podobną do warcabów, rozgrywaną pionkami (πεσσοί [pessoí]) na
tablicy przypominającej szachownicę. Gry planszowe znał już Homer (Odyseja 1,107).
a mojej córce jeden dadzą wieniec –

35 jedynej, co za miasto śmierć poniosła.
Ocali matkę i ciebie, i swoje
dwie siostry. Cóż w tym można widzieć złego?
Tę córkę – moją ‹ › tylko z praw natury ‒
za kraj poświęcę. Jeśli miasto padnie,
40 cóż za korzyść mieć będę z moich dzieci?
Czyż nie ode mnie wszystko dziś zależy?
Ja je ocalę, niech inni †przewodzą!
Takie zadanie jest członka wspólnoty ‒
ja przyzwolenia nie dam z własnej woli,
45 by ktoś obalał dawne prawa przodków
i miast oliwki i złotej Gorgony
trójząb swój wbijał w fundamenty państwa;
Eumolpos go nie będzie wraz z Trakami
zdobił tu wieńcem, gdy Pallas cześć traci.
50 Bierzcie, krajanie, owoc mego łona,
ratujcie siebie i zwyciężcie! Jednej
duszy mam nie dać, by ocalić miasto?
Ojczyzno, gdyby tak wszyscy mieszkańcy
kochali cię jak ja, łatwiej by było
55 nam tutaj żyć, a ty byś nie cierpiała.
Likurg: Mowy. Przeciw Leokratesowi 100
w. 7‒10 ‒ Plutarch: O wygnaniu 13 (Pisma moralne 604D)
frg. 15 (Kn 360a, J-L 15)

[Praksytea?]
Ja kocham dzieci, lecz bardziej – ojczyznę!
Plutarch: Rady polityczne 14 (Pisma moralne 809D)
Cyceron: Listy do przyjaciół 12,14,7
Kwestia przypisywana zwykle Praksytei, która w tej tragedii jawi się jako
znacznie bardziej zdeterminowana niż Erechteusz.
frg. 16 (Kn 350, J-L 16)

Wytłumacz, po co księżycowych ciastek
z mąki pszennej tak dużo niesiesz z domu?
Księga Suda α 2082 i β 458
Hesychios: Słownik ς 379
Prawdopodobnie wypowiedź związana z przygotowaniem ofiary. Niektórzy

na podstawie wzmianki zachowanej w Pochwale Aten Eliusza Arystydesa
(Mowy 1,87), jakoby Praksytea oszukała córkę, wysyłając ją w uroczystym
stroju, żeby wzięła udział w procesji, sugerują, iż to właśnie córka pyta
matkę o przeznaczenie ciastek. Epejsodion III dotyczyłoby zatem podstępu
29. Erechteusz  14,34 – 19,22 271
Praksytei. Po całkowicie zaginionym stasimonie III Chóru Posłaniec opo-

wiadałby o złożeniu „Chtonii” w ofierze i losie pozostałych Erechteidek.
Inni badacze uważają jednak, że być może siostry, zgodnie ze złożoną sobie
przysięgą, zamierzają pójść w ślady „Chtonii” i jedna z nich pojawia się
z ciastkami ofiarnymi. Wówczas to one oszukiwałyby matkę, uspokajając
ją, że czynią przygotowania do ofiarowania siostry, podczas gdy w rzeczy-
wistości poświęcały siebie.
frg. 17 (Kn 358, J-L 17)

Nic milszego dla dzieci niż ich matka;
kochajcie matkę, dzieci, nie ma bowiem
miłości słodszej niż ta – ta jedyna.
Stobajos: Antologia 4,25,4 (O tym, że rodzice winni otrzymywać
należną cześć i czy trzeba ich we wszystkim słuchać)
frg. 18 (Kn 351, J-L 18)

Płaczcie, kobiety, niech z odsieczą miastu
bogini przyjdzie ze złotą Gorgoną.
Scholia do Arystofanesa: Pokój 97b
frg. 19 (Kn 362, J-L 19)

[Erechteusz]
Tak, słusznie pytasz. Pragnę ci dać, synku ‒
ty umiesz myśleć i słowa ojcowe
zachowasz, kiedy umrę ‒ mądre rady,
wskazówki cenne, zdatne dla młodzieży.
5 W niewielu słowach wiele ujmę treści.
Po pierwsze, zawsze miej łagodność w sercu:
czy bogacz, czy też biedak, niech część równą
dostaną – zyskasz tym szacunek wszystkich.
Jednocześnie dwie sprawy masz? Na później
10 odłóż jedną, tej drugiej poświęć myśli.
Nigdy nie gromadź mienia nieuczciwie,
jeśli ma zostać w domu ‒ co nieprawym
sposobem weszło w dom twój, nie popłaca.
Lecz „mieć” się staraj ‒ to da ci szlachectwo,
15 zapewni związki z pierwszymi wśród rodzin.
Z biedą wiąże się brak znaczenia: choćby
i kto był mądry, nie uniknie wzgardy.
Zdobywaj druhów, co słowa na wodzy
trzymają, a nie przymilnych pochlebców,
20 †nicponi† ‒ tych za próg domu nie wpuszczaj!
Wybieraj starszych ludzi towarzystwo,
unikaj śmiechu wartych utracjuszy:
ze złej rozkoszy krótkotrwała radość.

Nie nadużywaj władzy, by swym żądzom
25 folgować, gwałcąc współobywateli ‒
żelazo czeka i stryczek na tego,
kto hańbi synów uczciwych biedaków.
Nie dopuść, żeby w mieście rośli podli,
bo niegodziwcy, znudzeni bogactwem
30 lub gdy zdobędą jakiś urząd w państwie,
nie znają miary, gdy ich los wyniesie.
Daj rękę, synu, niech jej dotknie ojciec ‒
bywaj zdrów! Wstyd mi wzbrania cię uściskać ‒
niewieścia czułość nie dla mądrych mężów!
w. 11–13 ‒ tamże: 4,31,97 (O bogactwie. Że pożytek przynoszą pieniądze
w. 14–17 ‒ tamże: 4,31,25 (O bogactwie. Pochwała bogactwa); 4,31,36 (O bogactwie.
Ile [zła] czyni bogactwo z powodu głupoty większości ludzi)
w. 18–20 ‒ tamże: 3,14,3 (O schlebianiu)
w. 18‒20 ‒ Plutarch: Jak można odróżnić pochlebcę od przyjaciela? 22 (Pisma moralne 63A)
w. 21‒23 ‒ Stobajos: Antologia 4,50,3 (O starości. Że nie jest mało warta)
w. 24‒27 ‒ tamże: 4,2,4 (O prawach i obyczajach)
w. 29‒31 ‒ Plutarch: O szczęściu czy dzielności Aleksandra 5 (Pisma moralne 337F)
Fragment ten, niewątpliwie wypowiadany przez ruszającego na wojnę

Erechteusza, wzbudził wielką dyskusję. Do kogo zwraca się stary król?
Większość uczonych jest zgodna, że w Eurypidesowej wersji mitu Erech-
teusz nie ma (jeszcze?) męskich potomków (zgodnie z tradycją mityczną
miał ich wielu), chodzi zatem o syna adoptowanego. Webster opowiada się
za Ksutosem, Martínez Díez za Kekropsem (w micie ‒ następcą i rodzonym
synem Erechteusza), większość za Ijonem (który w zachowanej tragedii
Eurypidesa uchodzi wszakże za syna Ksutosa). Z tekstu wynika jednak,
że „syn” ów osiągnął wprawdzie wiek, który umożliwia zrozumienie słów
ojca, ale nie jest jeszcze zdolny do noszenia broni. To, czy Erechteusz ma,
czy nie ma rodzonych synów, nie wydaje się zresztą aż tak ważne dla akcji
sztuki: wyrocznia wyraźnie przecież precyzowała, że tylko ofiara z córki
królewskiej uratuje miasto.
frg. 20 (Kn 364, J-L 20)

Trudy przynoszą śmiertelnikom dobra.
Stobajos: Antologia 3,29,22 oraz 3,29,9 (O pracowitości)
Lukian: Nauczyciel retorów 8
frg. 21 (Kn 369, J-L 21)

[Chór]
Niech oplotą mi włócznię swą przędzą pająki,
niechaj siwą mą starość przeżyję w pokoju ‒
29. Erechteusz  19,23 – 22,14 273
zaśpiewałbym, wieńcząc siwowłosą głowę,

tracką tarczę na Ateny
5 przybytku wieszając kolumnach;
rozwijałbym tabliczki, dzięki którym
sławę zyskuje głos mędrców.
Stobajos: Antologia 4,14,4 (O pokoju)
w. 1 ‒ Plutarch: Żywoty równoległe. Nikiasz 9,7
Eustacjusz: Komentarze do „Odysei” Homera 16,34‒35 (t. II, k. 1793,40)
Piękny fragment lirycznej pieśni Chóru ze stasimonu pomiędzy wyrusze-

niem Erechteusza do bitwy a przybyciem Posłańca.
frg. 22 (Kn 370, J-L 22)

[skraj papirusu]
[Chór]
..] może [ ] uczynił wszystko
..] jeśli Charon .[
[Przewodnik]
Kt]o z was na skałach stanąwszy Pallady,
powie nam, bracia, co się dzieje w wojsku?
[Chór]
5
Kiedyż nareszcie po mieście – ijo pajan! –
z]wycięski zaśpiewam wam hymn,
dzieło starej mej ręki,
Libii dźwięcznego [au]losu?
9 z kitary jękami [ ok. 13 ll. ] [..].
w ślad idące,
10 czy młode do starca się przyłączy
w tańcu dziewczę?
11 L]ecz widzę, że od wojska ktoś nadch[odzi.
[brak ok. 9 ll.]
P.Sorb. 2328, kol. I
Wraz z przybyciem Posłańca rozpoczyna się długi eksodos.
[Posłaniec]
.[... Erecht]eusz tropajon [
postawił tutaj nad barba[rzyńcami.
[Praksytea]
Dobrześ powiedział. Lecz kto .............[
[Posłaniec]
15 Upa[dł ..]...... [
[Praksytea]
Czy Erechteusz, mój mąż, usze[dł cało?
[Posłaniec]
Szczęśliw jest i już wszelkich trosk si[ę pozbył.
[Praksytea]
Jeśli sam żyw, i nam zwycięst[wo niesie.
[Posłaniec]
Tylko ta zdobycz zosta[ła nam po nim.
[Praksytea]
20 Co mówisz? Czy zmarł, czy ogląd[a światło?
[Posłaniec]
Zmarł, lecz ja wierzę, że zmarli z honorem
bardziej są żywi niż †żyjący w hańbie†.
[brak ok. 9 ll.]
[między kol. II i kol. III brak ok. 80 ll.]

P.Sorb. 2328, kol. II
Brak dużej części relacji Posłańca nie pozwala rozstrzygnąć, czy opo-
wiadał on także o śmierci córek Erechteusza, czy ograniczał się do wieści
z placu boju oraz śmierci Eumolposa i Erechteusza, przebitego trójzębem
Posejdona. Prawdopodobnie w którymś momencie wnoszono ciała trzech
Erechteidek.
frg. 23 (Kn 357, J-L 23)

zaprzęg trójdziewiczy
Hesychios: Słownik ζ 125
Być może z tej partii sztuki pochodzi powyższe wyrażenie odnoszące się
do trzech sióstr („Chtonii” i dwóch pozostałych). Po wniesieniu ciał dziew-
cząt następował kommos między zrozpaczoną Praksyteą a współczującym
Chórem.
frg. 24 (Kn 369b, J-L 25)

bez wyjścia
29. Erechteusz  22,15 – 25,44 275
Zwrot ten sugeruje, że dramat zakończy się katastrofą. Jedynym ratunkiem

pozostaje interwencja bóstwa.
frg. 25 (Kn 370, J-L 22)

[brak ok. 10 ll.]
[Praksytea]
] nieszczęsny los
]
25 ] moje córki
[cząstki wyrazów]
]. upadłyście
] zaś wzywająca
]
30 ] pałacu
][cząstki wyrazów]
]............. . .....[
[skraj papirusu]
P.Sorb. 2328, kol. III, w. 23‒32
[Chór]
.[ ].....
Deo głowa. Los pcha nas, niesie nas ku łzom,
35 a ciebie ‒ gorze! ‒ ciebie przeszył, biada!
[Praksytea]
36a Ajaj! Kogo wpierw, ach kogo? Ojczyznę
36b czy ciebie, miłych
córek †obłąkany ty grobie, odwiedzając,
. .. gdziem członki wasze delikatne widziała .... ...
czy męża płakać mam pod ziemią? [ ]
40 podmuchy zgubne; czy twoją za miasto
‹śmierć› świętą73 nieświętą, zbożną i bezbożną
... ..............................[
prze]padłyśmy, przepadłyśmy, o, [
P.Sorb. 2328, kol. IV, w. 33‒43
44a Niecz]uły i okrutny, kto nad nieszczęściem

44b mym nie zapłacze.
73
W wydaniu Kannichta powtórzone dwukrotnie ἀνίερον [aníeron] (ἀνίερος [aníeros] –
‘nieświęty’). Przyjmuję za Jouanem i Van Looyem poprawkę Diggle’a jednego ἀνίερον
na ἱερόν [hierón] (ἱερός [hierós] – ‘święty’). Ich zdaniem chodzi o to, że ofiara z córki
Praksytei jest „święta” i „zbożna” dla państwa, ale „nieświęta” i „bezbożna” dla bliskich.
[Chór]
45 Feu, fe]u! O Ziemio, uciekajcie ... .... ....
Cierpień] mych gdyby kres mógł nastać.
]ciekajcie z podziemi ......
] chwieje się miasta równina pod wstrząsem
.........] napada Posejdon na miasto
50 ] dla mnie ...... najnieszczęśliwszej
] cierpienia grożą, dach się wali,
]. wojsko; przepadłyśmy, .... dla nas
].. ... ... .. .. .. wszystko
w pa]łacu szalejąc jak bakchant.
P.Sorb. 2328, kol. V, w. 44a‒54
Praksytea (i Chór) wpadają w panikę, gdyż rozgniewany Posejdon wzbudza

trzęsienie ziemi, grożące ruiną miasta.
frg. 26 (Kn 370, J-L 22)

[Atena]
55 Proszę cię, odsuń trójząb, Posejdonie,
od mego kraju, nie trzęś więcej ziemią,
ukochanego nie rujnuj mi miasta.
Niech ci szczęsnego nie dadzą ............
Czyż jednej nie dość ci ofiary? Mało,
60 iżeś mi dopiekł, Erechteusza kryjąc
pod ziemią? Czy chcesz owe zbożne rytuały
p]odziemnym [ ].. bogini?
Ty, co [zbawiłaś] kraj, córo [Kefizosa],
P.Sorb. 2328, kol. V, w. 55‒63
wysłuchaj słów tej, która nie zna matki,

65 Ateny. Co do twej córki, przez męża
wydanej na śmierć smutną za tę ziemię:
pogrzeb ją w miejscu, gdzie zgasło jej życie,
i siostry jej złóż w tę samą mogiłę,
czcząc ich odwagę, że złamać nie chciały
70 przysięgi danej ukochanej siostrze.
Nie zeszły dusze cór twych do Hadesu,
sama powiodłam je tam, w górny eter.
Przesławne dam im imię w Grecji całej:
Hiakintydami boskimi je nazwą.
75 Skoro [ ] [cząstki wyrazów]
ty [ ] hiacyntu blask
i kraj zbawiła, mieszkańcom nakażę,
by rok w rok czcili je, niezapomniane,
29. Erechteusz  25,45 – 26,117 277
obiatami i ofiarami z byków

80 przy świętych tańcach korowodów dziewcząt.
Niech] wiedzą, [że gdy w]róg się zbliży zbrojn[y,
[ ] z puklerzem w ręku [
P.Sorb. 2328, kol. VI
im pierwszą złożą przed bitwą ofiarę,

nie dotykając winodajnych pędów
85 ani nie lejąc wina na stos, tylko
miód, owoc trudu pszczół, zmieszany z wodą.
Niedostępny przybytek ich, inaczej
wróg skrycie złoży tam ofiarę, sobie
zwycięstwo dając, a ziemi tej klęskę.
90 Dla męża trzeba wznieść pośrodku miasta
świątynię, wokół niej mury kamienne;
na cześć zabójcy swego przyjmie imię:
czcigodnym zwany będzie Posejdonem
Erechtej, gdy mu składać będą byki
95 obywatele. Tobie, coś to miasto
uratowała, daję prawo pierwszej
czcić mnie ofiarą jako mej kapłance.
Wiesz już, dla kraju co trzeba uczynić;
co rozkazuje ojciec Dzeus tam, w niebie,
100 powiem ci: Eumolp, dziedzic Eumolposa,
P.Sorb. 2328, kol. VII
tego, co po[legł
Demeter [
który ma sta[ć się
poślubiw[szy
105 jedną z [
i ją [
Hyjadom [
gwiazd [
od Deo [
110 tajemne [
cierpienie [
czcigodnych .[
Hermesa [
Kerykowie [
115 lecz strzeż się .[
żałosnych [
i [
[Praksytea]
O pani .[
ż]ałosne [
P.Sorb. 2328, kol. VIII
Atena pojawia się w ostatniej chwili jako dea ex machina. Żąda od Posejdona
powstrzymania gniewu, po czym porządkuje wszystkie sprawy. Erechteidy
będą odtąd czczone jako Hiakintydy, Erechteusz doczeka się sanktuarium
„w środku miasta”, czyli na Akropolu (Erechtejon), jako Posejdon-Erech-
teusz, a Praksytea zostanie kapłanką patronki miasta. W dalszym ciągu
Atena zapowiadała losy Eumolposa Młodszego i ustanowienie misteriów
eleuzyńskich, a także rodów kapłańskich Eumolpidów i Keryków, których
protoplastą był Hermes. Praksytea dziękowała bogini.
Erechteusz inspirował raczej mówców politycznych niż dramatopisarzy.
Z komedii Anaksandrydesa (IV w.) zachował się tylko tytuł, a jedyną znaną
adaptacją tragiczną mitu jest zaginiony Erechteusz (Erectheus) Enniusza,
z którego zachowały się ledwie 2 wersety (frg. LX). W czasach nowożytnych
mit ten podjął Charles Swinburne w dramacie Erechtheus. A Tragedy (1876).
Calder III W.M., The Date of Euripides’ „Erechtheus”, GRBS 10(1969), s. 147–156.
Clairmont C.W., Euripides’ „Erechtheus” and the Erechtheion, GRBS 12(1971),
s. 485–495.
Connelly J.B., Parthenon and Parthenoi. A Mythological Interpretation of the Parthe-
non Frieze, „American Journal of Archaeology” 100(1997), s. 53–80.
Euripide, „Eretteo”, introduzione, testo e commento a cura di P. Carrara, Florence
1977 („Papyrologia Florentina” III).
Kamerbeeck J.C., Remarques sur les fragments de l’„Érechthée” d’Euripide, „Mne-
mosyne”, Series IV 23(1970), s. 113–125.
Lacore M., Euripide et le culte de Poséidon-Érechthée, „Revue des Etudes Anciennes”
85(1983), s. 215–234.
Mort et divinisation des filles du roi d’Athènes dans l’„Érechthée” d’Euripide, „Ken-
tron” 11,2–12,1(1995/1996), s. 89–107.
Martínez-Díez A., Euripides „Erecteo”, Granada 1975.
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒, Reconstrucción del „Erecteó” de Euripides, „Emerita” 43(1975),
s. 207–239; 44(1976), s. 1–22.
Treu M., Der Euripideische „Erechtheus” als Zeugnis seiner Zeit, „Chiron” 1(1976),
s. 115–131.
29. Erechteusz  26,118–119 / 30. Iksjon 279
30. IKSJON
ΙΞΙΩΝ
po roku 420
Paweł Majewski
Datowanie
W Żywotach i poglądach słynnych filozofów Diogenesa Laertiosa czy-
tamy (9,8,55):
Filochoros podaje, że kiedy Protagoras płynął na Sycylię [uciekając
z Aten po wyroku skazującym go za bezbożność – PM], okręt rozbił się na
morzu; aluzję do tego wypadku robi Eurypides w Iksjonie. Niektóre źródła
podają, że Protagoras zginął w tej katastrofie w wieku lat dziewięćdziesięciu.
(przekład I. Krońska)
Nie wiadomo, na czym miałaby polegać ta aluzja, może chodziło o odpowied-

niość postaci Protagorasa-ateisty i Iksjona-bezbożnika. Jeśli wierzyć przeka-
zowi, sztukę wystawiono po roku 420 (mniej więcej wtedy zmarł Protagoras).
Webster datuje Iksjona na lata 420–417, Cropp–Fick na lata 420–406.
Mit
Najstarszą ze znanych wersji mitu o Iksjonie zawiera oda Pindara (Ody
pytyjskie 2,39n.). Zgodnie z nią i z późniejszymi przekazami Apollodora (Bi-
blioteka mitów. Wyciąg 120), Apolloniosa Rodyjskiego (Opowieść o wyprawie
po złote runo 3,62), Hygina (Opowieści 14 i 62) oraz Diodora Sycylijskiego
(Biblioteka 4,69) Iksjon był królem Lapitów w Tessalii. Starając się o rękę Dii,
córki Dejoneusa, obiecywał mu bogate dary. Gdy po ślubie Dejoneus domagał
się spełnienia obietnicy, Iksjon wepchnął go do rowu pełnego rozżarzonych
węgli. Popełnił tym samym podwójnie ciężką zbrodnię: krzywoprzysięstwo
i morderstwo na członku własnej rodziny, przy czym oba występki były tak-
że świętokradztwem. Pindar powiada, że Iksjon jako pierwszy „przelał krew
własnego rodu”. Ogarnięty szałem prosił bogów o oczyszczenie go ze święto-
kradczej zmazy, ale żaden nie chciał się tego podjąć. Wątek podjął Ajschylos
w Eumenidach (439‒441), gdzie Atena mówiła do Orestesa:
Jeśli wiara w słuszność swojej sprawy
każe ci u stóp mego chronić się posągu
i ‒ jak ongi ów Iksjon ‒ błagać oczyszczenia
(przekład tu i niżej S. Srebrny)
Dzeus Oczyszczający (Καθάρσιος [Kathársios]) i Opiekun Błagalników (Ἱκέσιος

[Hikésios])
zgodził się uwolnić Iksjona od zmazy i szaleństwa, zaprosił go do
swego stołu i nakarmił ambrozją. W Eumenidach (717‒718) Apollon pyta:
Azali i mój ojciec pobłądził, gdy przyjął
i oczyścił pierwszego mordercę, Iksjona?
Przebywając u swego dobroczyńcy, Iksjon zapłonął namiętnością do

Hery i próbował ją zgwałcić. Boscy małżonkowie stworzyli Nefele – obłok
w kształcie Hery – i pozwolili Iksjonowi połączyć się z widziadłem.
Z tego związku zrodził się Kentauros, ojciec Centaurów. Dzeus, przeko-
nawszy się o niewdzięczności Iksjona, ukarał go, rozpinając na wirującym
płonącym kole. Tkwiąc na nim, Iksjon musiał powtarzać zdanie: „Należy
czcić dobroczyńców”. Wedle niektórych wersji Dzeus cisnął koło w prze-
stworza (Odyseusz, przywołując dusze zmarłych w 11. księdze Odysei,
nie widzi między nimi Iksjona), według innych – umieścił je w Tartarze,
najniższej części Podziemia, gdzie cierpią najwięksi złoczyńcy. Podobno
koło Iksjona zatrzymało się tylko raz, mianowicie gdy Orfeusz zszedł
do Hadesu w poszukiwaniu Eurydyki i zagrał na lirze. Iksjon, który po
skosztowaniu ambrozji stał się nieśmiertelny, musi znosić swoją karę
przez całą wieczność.
Iksjon był ojcem Pejritoosa, najbliższego druha Tezeusza. Narzędzie
jego kaźni, płonące koło, ma prawdopodobnie związek ze starymi symbo-
lami kultów solarnych.
W Rozmowach bogów (6) Lukiana z Samosat spotykają się m.in. Dzeus
i Hera, a przedmiotem ich zainteresowania jest właśnie Iksjon i jego zapę-
dy wobec Hery. Niektórzy badacze (m.in. Johann Adam Hartung, którego
Johann August Nauck nazywał „Wielkim Rekonstruktorem”) przypuszczali,
że Lukian streścił w niej fabułę tragedii Eurypidesa albo przynajmniej po-
czynił jakieś nawiązania, nie sposób jednak tego dowieść. Istnieje zbyt mało
przesłanek pozwalających formułować domysły na temat przebiegu akcji.
Plutarch w pisemku Jak młodzież powinna słuchać poetów (19 = Pisma
moralne 19E) przytacza anegdotę o tym, jak część widzów przyjęła tę tra-
gedię Eurypidesa:
Powiadają, że Eurypides odpowiedział tym, którzy zarzucali jego Iksjo-
nowi, że jest bezbożny i skalany zbrodnią: „Przecież nie sprowadziłem go ze
sceny, zanim nie przywiązałem do koła”.
Miejsce akcji: nieznane

Osoby:
pewne
Iksjon ‒ syn Flegiasa, król Lapitów
frg. 1 (Kn 424, J-L 1)

Flegiasa synu, królu Iksyjonie ‹ ›
Scholia do Apolloniosa Rodyjskiego: Wyprawa Argonautów po złote runo 3,62 (s. 218,21)
Jerzy Chojroboskos: Wprowadzenie i komentarze do dzieła Teodozjusza Aleksandryjskiego
„Reguły wstępne dotyczące odmiany rzeczowników”, reguła 2 (s. 142,16)
30. Iksjon  1–5 281
Forma cytowanego przez scholiastę zwrotu sugeruje powitanie, nie wiadomo

jednak, kto zwraca się z nim do Iksjona. Flegias jest ojcem Iksjona w więk-
szości znanych wersji mitu.
frg. 2 (Kn 425, J-L 2)

Z obywateli kto więcej z natury
swej pragnie mieć, {nie postępuje słusznie,}
od przyjaciół jest z dala i od miasta.
Stobajos: Antologia 3,10,7 (O chciwości i niesprawiedliwości); 3,22,1‒2 (O pysze)
Teodor Metochita: Rozmaitości filozoficzne i historyczne 85 (s. 558,21)
frg. 3 (Kn 426, J-L 3)

[Iksjon?]
Bo przedsięwzięcia wielkie się spełniają
ludziom, co śmiałość mają, by zwyciężać;
wysiłek władzę daje i dom wielki.
frg. *4 (Kn **426a, J-L *4)

Iksjon
Zdobądź opinię, żeś prawym człowiekiem,
a bez skrupułów działaj – w tym twe zyski.
Plutarch: Jak młodzież powinna słuchać poetów 3 (Pisma moralne 18D)
Podobną radę daje ktoś w Etiopach (Αἰθίοπες [Aithíopes]) Sofoklesa (frg. 28).74
frg. *5 (5 N2 [adespota])
Człek dla mnie wrogiem – lecz święta mi prawość.
Werset o wątpliwej atrybucji. Tradycja rękopiśmienna przypisuje go jakie-

muś Iksjonowi, nie ma jednak pewności, czy pochodzi z tragedii Eurypidesa
(Mette). Niektórzy badacze zaliczają fragment do kategorii ‘nieznanego
autorstwa’ (adespota).
Mit Iksjona jeszcze przed Eurypidesem podjęli Ajschylos (z jego wersji
zachowały się 4 fragmenty ‒ TrGF3 90‒93) i Sofokles (1 fragment jedno-
wyrazowy ‒ TrGF4 296). Postacią wiarołomcy zajmowali się także tragicy
74
Zob. Atenajos 3,94 (122B):
po twej myśli te słowa, bez żadnej pomocy
wypowiadam, ty sam zaś wzorem mędrców pochwal
to, co słuszne, lecz trzymaj się mocno korzyści.
mniejsi: Kallistratos (TrGF1 38), który zdobył 2. miejsce w agonie roku

418 m.in. Iksjonem, i Timesiteos (TrGF1 214) ‒ z obu tych tragedii znamy
tylko tytuły. Komedię o nim, z której zachował się czterowersowy urywek,
napisał Eubulos (frg. 35 = PCG, vol. V, s. 209).
Przydomek „Iksjon” nosił uczony filolog i gramatyk z czasów Augusta,
Demetriusz, znany z erudycyjnych scholiów do poematów Homera. Źródła
podają trzy wyjaśnienia tego przezwiska. Miało się ono wziąć albo stąd, że
okazał niewdzięczność swojemu nauczycielowi Arystarchowi, albo że usiłował
okraść z klejnotów posąg Hery, albo że popełnił plagiat tragedii Eurypidesa.
W późniejszych epokach ani władcy, ani pisarze nie interesowali się szcze-
gólnie postacią Iksjona, jakkolwiek należy nadmienić, że powstała burleska
pióra Beniamina Disraelego Ixion in Haeven (1833), a w 1902 r. Innokien-
tij Annienski (patrz 41. Melanippa mądra, „Kontynuacje i nawiązania”
oraz przyp. 163) opublikował tragedię Car Iksjon. W przedmowie do niej
przywołał całą dostępną ówcześnie wiedzę o tragedii Eurypidesa i wyjaśnił
zasady konstrukcji własnego dramatu, który jest zasadniczo oparty na micie
takim, jakim go przekazali starożytni mitografowie, ale zawiera też pewne
świadomie wprowadzone zmiany (strategia Annienskiego jest zatem podobna
do strategii samego Eurypidesa). Dramat Rosjanina nie zawiera sceny kaźni
Iksjona, występują w nim natomiast siostrzane boginie Szaleństwa (Lissa)
i Ułudy (Apate), córki Nocy. Akcja sztuki rozpoczyna się po zamordowaniu
Dejoneusa. W Akcie I Iksjon opłakuje swoją zbrodnię, towarzyszy mu Lissa.
Zjawia się Hermes i oznajmia, że Dzeus zgodził się oczyścić winowajcę.
W Akcie II Iryda relacjonuje Chórowi składającemu się z nimf górskich (ore-
ad), jak Dzeus ugościł Iksjona, oczyścił ze zmazy i nakarmił ambrozją. Sam
Iksjon wyznaje, że zakochał się w Herze. Akt III wypełnia rozmowa Iksjona
z Herą, podczas której bohater wyznaje miłość bogini, ta zaś odrzuca jego
zaloty, choć przyznaje, że nie jest obojętna na jego urodę. Obiecuje mu „za-
stępstwo” w postaci jednej z nimf. W Akcie IV pojawia się Apate, zwodzi
Iksjona i prowadzi go tam, gdzie ma czekać Hera. Po jej odejściu rozpętuje
się straszliwa burza. W ostatnim V Akcie Lissa i Apate toczą spór o Iksjona.
Apate oznajmia mu, że zaprowadziła go nie do Hery, lecz do widziadła, na co
Iksjon wpada w rozpacz. Po burzy zjawia się Iryda, która opowiedziała Dzeu-
sowi i Herze o postępku Iksjona. Ten przeklina bogów, którzy go omamili.
W tragedii Annienskiego Iksjon pokazany jest nie tyle jako zatwardziały nie-
wdzięcznik i bluźnierczy przestępca, ile raczej jako ofiara złośliwych bogów.
Nieco wcześniej niż utwór Annienskiego, w roku 1890, opublikowano
poemat Iksjon autorstwa polskiego emigranta we Włoszech, Władysława Kul-
czyckiego, piszącego pod pseudonimem Cezary Polewka (1834–1895). Utwór
ten pisany był w latach 1878–1888 z inspiracji, jak twierdzi autor, Franciszka
Liszta. Iksjon jest tam wędrowcem poprzez kraje i epoki symbolizującym
niewinne pragnienia, a zwodzonym przez złośliwe siły bóstw i historii. Liczne
nawiązania sugerują podobieństwo jego losów do dziejów zniewolonej Polski.
Trzy części poematu noszą tytuły: „W Polsce”, „W Helladzie”, „W Italii”.
Sonet o Iksjonie zamieścił także w swoich Poezjach Lucjan Rydel (1909).
Chamay J., Le chatiment d’Ixion, „Antische Kunst” 27(1984), s. 146–150.
30. Iksjon – 32. Fryksos Wtóry 283
31. FRYKSOS PIERWSZY

ΦΡΙΞΟΣ Α’
(?)
32. FRYKSOS WTÓRY

ΦΡΙΞΟΣ Β’
(?)
Datowanie
Przydzielenie ocalałych fragmentów do jednej z dwóch sztuk o tym
tytule jest wątpliwe, nie ma też żadnych wskazówek co do możliwej daty
wystawienia Fryksosów.
Mit
Matką Fryksosa i jego siostry Helli była Nefela, pierwsza żona Atamasa.
Wedle niektórych wersji mitu (Apollodor, Biblioteka mitów 1,9,1) Atamas wy-
gnał ją lub porzucił, żeby poślubić Ino, córkę Kadmosa, z którą miał też dwójkę
dzieci, synów Learchosa i Melikertesa. Zazdrosna o pasierbów Ino postano-
wiła podstępnie zgładzić dzieci Nefeli. Przekonała kobiety, żeby po kryjomu
uprażyły nasiona przeznaczone na siew (Pindar, Ody pytyjskie 4,162). Zboże
nie wzeszło i Atamas posłał do Delf po wyjaśnienie złego znaku. Wysłannicy
(przekupieni przez Ino) przynieśli królowi radę, żeby złożył w ofierze Fryksosa
(lub rodzeństwo). Gdy chłopiec już miał zostać zabity, Nefela posłała uskrzy-
dlonego barana o złotym runie, który ocalił dzieci i ruszył z nimi do Kolchidy,
gdzie dotarł Fryksos, podczas gdy jego siostra spadła z grzbietu barana i utopiła
się w miejscu nazywanym odtąd Hellespontem (‘Morze Helli’). Tradycja wy-
wodząca się zapewne od Eurypidesa (nie należy jednak zapominać, że także
Ajschylos i Sofokles wystawiali zaginione dramaty Atamas) powiada, że sługa
(jeden z wysłanników do Delf) wyjawił Atamasowi podstęp Ino. Atamas skazał
ją na taki sam los, jaki ona gotowała pasierbom, lecz Dionizos ocalił swoją ciot-
kę i mamkę (Ino była siostrą jego matki Semeli), natomiast poraził szaleństwem
dzieci Nefeli (Hyginus, Opowieści 2,2–4; 3,1). Późniejsze losy Atamasa i Ino
przedstawiała zaginiona tragedia Eurypidesa Ino (patrz wyżej, 18).
Wszelkie próby odtworzenia przebiegu akcji obu tragedii komplikuje brak
wyraźnych świadectw, jaki wątek zainteresował Eurypidesa w każdym z dra-
matów, a także istnienie trzeciej, dziś także zaginionej tragedii, związanej z tym
mitem – Ino. Webster zauważa, że jedynym znanym nam przykładem drugiej
redakcji tej samej fabuły są tragedie o Hippolytosie (zob. 12. Hippolytos zasłania-
jący oblicze), podczas gdy np. w dwóch sztukach o Melanippie fabuły są zupełnie
inne. Z fragmentów hipotez wynika jednak, że fabuły obu Fryksosów mogły być
podobne, dotyczą bowiem drugiego małżeństwa Atamasa i zbrodniczej intrygi
Ino. Wedle Hygina (Opowieści 2) Fryksos bez sprzeciwu (lecz wbrew woli ojca)
zgadzał się dla dobra innych na śmierć ofiarną, podczas gdy w wersji Apollo-
dora (tamże) Atamas zmuszony przez swój lud zgadza się na poświęcenie syna,
którego w ostatnim momencie ratuje Nefela. Tzetzes (Scholia do Likofrona 22)
powiada, że Fryksos Wtóry poprzedzał Fryksosa Pierwszego; jeśli miał na myśli
następstwo chronologiczne epizodów, to zgadzałoby się to może z końcem tej
sztuki, gdy Dionizos ratuje Ino (Jouan–Van Looy), grożąc Fryksosowi.
Miejsce akcji:
ryksos Pierwszy: przed pałacem Atamasa w Tessalii
F
Fryksos Wtóry: przed pałacem Atamasa w Orchomenos w Beocji
Osoby:
Fryksos Pierwszy: Fryksos ‒ syn Atamasa i Nefeli
Atamas ‒ syn Ajolosa, król Tessalii
Ino ‒ druga małżonka Atamasa
Sługa
Fryksos Wtóry: Fryksos
Atamas
Ino
Sługa
Chór:
Fryksos Pierwszy: kobiety tessalskie (?)
Fryksos Wtóry: skład nieznany
Fryksos Pierwszy
Hipoteza
[16] Fry[kso]s Pierwszy, którego początek: P.Oxy. 2455 + 3652
„Gdyby ten dzień był pierwszym dniem mych nie-
szczęść”, a streszczenie:
Atamas był synem Ajolosa i królem
5 [225] Tessalii. Miał dwoje dzieci z
Nefelą ‒ Hellę i Fryksosa. Potem poślubił
[20] Ino, córkę Kadmosa. Dziec[i
.] [ ] przeciw tym z po-
przedniego małżeństwa knuła
10 [230] jakby w oba[wie czy czegoś] macochy
gorzkiego .[ ] zwoła-
[25] wszy zaś [tessalskie k]obie[ty przy-
P.Oxy. 3652
sięgami zobowiąza[ła75
na zi[mowy zasiew?
75
Kannicht przyjmuje uzupełnienia różnych badaczy i rekonstruuje ten i następny
wiersz: „przysięgami zobowiązała, żeby uprażyły zboże / na zimowy zasiew, a kiedy
/ nieurodzaj…”.
31. Fryksos pierwszy  1 285
15 nieurodzaju .[
koniec, jeśli Fryksos [76
[30] do Delf .[ posłań-
ca przekonała, że .[
[skraj papirusu]
[brak ok. 13 ll.]
P.Oxy. 2455
[236] ]. ..[
20 .[ ]...[ nie]bezpiecze[ństwo?
.............[ cząstki wyrazów ..]...........[-
[cząstki wyrazów] niż ojcu niebezpieczeństwem [
[240] zagrozi[wszy?] przez[?] kobietę‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒[
w. 1‒12. 19‒23 ‒ P.Oxy. 27.2455, frg. 14, w. 221‒232 oraz 236‒240
w. 12‒18 ‒ P.Oxy. 52.3652, kol. II, w. 16‒31
[w. 16‒24 zgadzają się z w. 221‒231 P.Oxy. 27.2455]
].. Ino[
].. że .[
]....[
P.Oxy. 27.2455, frg. 16
Zachował się tylko początek streszczenia tragedii, toteż w niewielkim stop-

niu jest pomocny w zrekonstruowaniu przebiegu akcji. Nie wiadomo, czy
papirusowy fragment nr 16 należy do hipotezy Friksosa Pierwszego czy
Wtórego.
frg. 1 (Kn 818c, J-L 1)

[Atamas]
Gdyby ten dzień był pierwszym dniem mych nieszczęść,
i gdybym długo nie żeglował morzem trudów,
pewnie wierzgałbym dziś jak dziki źrebak,
co po raz pierwszy poczuł, czym jest uzda,
5 lecz jam obyty i nawykły cierpieć.
Galen: O twierdzeniach Hippokratesa i Platona 4,7,8‒11
w. 1‒2 ‒ Jan Tzetzes: Komentarze do Arystofanesa. „Żaby” 1225 (s. 1047,19)
wersja łacińska – Cyceron: Rozmowy tuskulańskie 3,28,6777
Słowa te wypowiada Atamas w prologu sztuki, zapewne zapoznając widzów

ze skomplikowaną sytuacją w jego domu. To jeden z niewielu fragmentów,
którego atrybucja jest pewna.
76
Kannicht uzupełnia: „zostanie złożony w ofierze Dzeusowi, a tego…”.
77
Si mihi nunc tristis primum inluxisset dies,
nec tam aerumnoso navigavissem salo,
esset dolendi causa, ut iniecto eculei
freno repente tactu exagitantur novo;
sed iam subactus miseriis obtorpui.
frg. •2 (Kn 822a [Fryksos I / II], J-L 7 [Fryksos I / II])
[Atamas]
Penesta,78 sługa w moim dawnym domu.
Termin tessalski sugeruje, że zdanie to pochodzi z Fryksosa Pierwszego.

Wypowiada je bez wątpienia Atamas, charakteryzując sługę (wiernego
Nefeli?).
frg. **3 (Kn **822b [Fryksos I / II], J-L 10 [Fryksos I / II])
[Sługa?] Ino [?]
] pytaj, jeśli masz na to ochotę.
Atamas
Masz tu] powiedzieć całą prawdę, starcze.
Sługa
Powiem?] czy jest tu, czy jej nie ma, panie,
z tej]oto ręki ziarno to dostałem,
5 by zasiać?] w rolę; obym nie był przyjął!
Ino
przysiągł]szy ‒ i bez przysiąg ja nie skłamię ‒
nie] z mojej on ręki ramienia dostał.
Atamas
] śpiesząc obmyślić biednej zgubę
ziemi?79] obywatelom czy mym dzieciom;
10 ] kto ci dał ten zasiew?
Sługa
] te same słowa. Czemu ja
za]bijał[bym], będąc twoim niewolnikiem?
] szybko w nim mężczyznę zobaczyłabyś
] zabiwszy; ja zaś w mroku
15 skrywam?] więcej, wiele mogąc jeszcze mówić.
78
Penesta (πενέστης [penéstes]) – wyrobnik, domowy służący najemny w Tessalii.
79
Tak Kannicht (χθονός [chthonós]), inni jednak zupełnie inaczej; np. Wilamowitz:
ητοι [etoi], Vogliano: ἢ τοῖς [é toís].
31. Fryksos pierwszy  2–3 / 32. Fryksos Wtóry 287
Ino
... sły]szysz, jak twojej ubliżają żonie?
Sługa
] patrzę mu prosto w oczy,
] czekając, ‹jeśli› kłamstwa głoszę.
PSI 1474, kol. I
Fragment egipskiego papirusu przechowywanego we Florencji; wprawdzie

bez atrybucji, ale powszechnie przypisywany tragedii Eurypidesa Fryksos.
Niewykluczone, że rozmówca Atamasa jest tożsamy z penestą z poprzed-
niego fragmentu, a w takim razie ustęp pochodziłby z Fryksosa Pierwszego.
Van Looy wraz z frg. Kn 819 i 827 wykorzystuje ten fragment do rekon-
strukcji Fryksosa Wtórego.
Fryksos Wtóry
Hipoteza
Fryksos Wtóry, którego początek:
„Sydońskie miasto opuściwszy, Kadmos”,
a streszczenie:
[270] Atamas panujący w Orchomenos
5 z I]no, córką Kadmosa, żył, dwoje dzieci
pier]wej z Nefelą spłodzi[wszy: Hellę
i F]ryksosa; którym ....[
....] [cząstki wyrazów] [
[275] ....]...[
10 ..]......[
.]........... At[amasa
]...[
] Fry[ks
[brak niemal 14 ll.]
P.Oxy. 27.2455, kol. XIX, frg. 17, w. 267‒279
[280] ] temu, przeciw któremu knut[o;

15 ona zaś Dion[izosa] wezwawszy na pom[oc,
uszła śmierci w ostatniej chwili; szał[em
Dionizos poraził Fryksosa i Hellę, je[go
siostrę, i wyprowadził ich na odludzie,
[285] żeby Menad padli ofiara-
20 mi, lecz Nefela sfrunęła z nieba i por-
wawszy swych bliskich, barana dała im,
żeby ich zabrał do Kolchidy‒‒‒‒‒‒‒‒‒
P.Oxy. 27.2455, kol. XX, frg. 17, w. 280‒288
Z hipotezy tej wynika, że Fryksos Wtóry dotyczył prawdopodobnie tego

samego epizodu, co Fryksos Pierwszy.
frg. 1 (Kn 819, J-L 2)

Sydońskie miasto opuściwszy, Kadmos,
syn Agenora, do Teb przybył kraju;
z rodu Fenicjan zmienił się w Hellena,
gdy tylko osiadł na dirkejskich polach.
5 Dlaczego rzucił fenicką równinę,
powiem. Trzech było synów Agenora:
Kyliks – od niego wiedzie się Kylikia,
Fojniks – co imię dał całej krainie
i Kadmos80
w. 1–6 ‒ Arystofanes, Żaby 1225
w. 1 ‒ P.Oxy. 27.2455, kol. XIX, frg. 17, w. 268
w. 1 ‒ Pseudo-Plutarch: Żywoty dziesięciu mówców. Izokrates 4 (Pisma moralne 837E)
w. 1 ‒ Lukian: Długowieczni 23
w. 3: Plutarch: O wygnaniu 17 (Pisma moralne 607B)
w. 1–6 ‒ Jan Tzetzes: Komentarze do Arystofanesa. „Żaby” 1225 (k. 1047,19)
w. 6–9 ‒ Scholia do Eurypidesa: Fenicjanki 6
Nie wiadomo, kto wygłasza ten prolog genealogiczny (Tzetzes przypisuje

go Fryksosowi Pierwszemu); uczeni wskazują na bóstwo (Dionizos) lub Ino.
frg. 2 (Kn 820a, J-L 4)

Otwarłbym beczki81 zboża, lecz nie śmiałem.
Etymologicum Genuinum AB, s.v. „σιροί” (= Etymologicum Magnum, s. 714,16 [s.v. „σιροί”])
frg. •3 (Kn 822 [Fryksos I / II], J-L 6 [Fryksos I / II])
][ ]
] feu!
P.Oxy. 34.2685, kol. I, frg. 1,7 oraz 2,16
] o służąc[y ].[ ]..[

nienawis[tne]....[.].[.]...
członki[...]..
dajcie do komnat, do ............ [
5 litości godne jak największej ..[..]. .. [
do nieszczęść bowiem nieszczęścia te właśnie [
za falą niczym fala się to[czą
80
Przyjmuję poprawkę Schneidewina („Philologus” 3(1848), s. 534), z całości
fragmentu bowiem wynika, że Agenor miał trzech synów i jednym z nich był
Kadmos. W wersji scholiasty (przytaczającego jedynie 3 ostatnie wersety) występuje
imię Θάσος [Thásos]. W różnych wersjach mitu Tasos jest bratem, synem lub nawet
bratankiem Agenora.
81
beczki (σιρούς [sirús]) – specjalne naczynia do przechowywania produktów
sypkich.
32. Fryksos Wtóry  1–3,41 289
na nasz dom i ..[

jeden z bogów .[.] [] [
10 i ani [..]. ...[
[ ][...].[..][ ] [ ].[
[ ].[..]...[ ] [ ]..[
służący [.]. ... ...[
[niezrozumiały ciąg liter]....[
15 królowa [ ]..[ ][
małżonek/ka kroczy [?] .[
co zaś znaczy [.......
ani .........[
[Ino]
Atamasie, spójrz na to, jeśli ktoś[?] [
20 niosą te[?] służące [
opuściwszy dom moje / mnie[?]
to / te rzeczy więc mój ojciec, Kadmo[s
w posagu dawał teraz [
]..[...] ............ .[
25 ]...[.].[
P.Oxy. 34.2685, kol. II, frg. 1
..].[
..][ ][
.].[ ].[
..][ ].[
5 [30] dusz[...]...[
te.[....]..[
[Atamas?]
Kobieto, .[..][ ][
małżonka .[.]..[ ][
uciec, zdradziwszy [ ][
10 [35] bo żona słodka pośród klęsk i chorób
dla męża, jeśli domem dobrze rządzi.
Łagodzi jego gniew, uwalnia duszę
od smutku; miłe i druhów zwodzenia.82
ich zaś [
15 [40] nabytek; bowiem [
[[........... .............[ ]]
82
Wersja Stobajosa: ἀπάται [apátai] – ‘oszustwa, kłamstwa’ jest trudna do obrony.
Jouan i Van Looy proponują: καπωιδαί [kapoidaí] – ‘i słowa pociechy’.
co do mnie, to ja tak samo [

kiedy wszak ...[
[ ]...[ ]..[
20 [45] .[ ][ ].[
].[].[
P.Oxy. 34.2685, kol. II, frg. 2
w. 35‒38 ‒ Stobajos: Antologia 4,22,15 (O małżeństwie. Że najlepszą rzeczą jest ożenek)
Z fragmentów 3‒9 udało się odczytać tylko 5 cząstek wyrazów.
Fryksos Pierwszy lub Wtóry
frg. •1 (Kn 823, J-L 8)

Słuszne to słowa; z towarzyszem łoża
kobieta winna zawsze losy dzielić.
Być może komentarz przewodnika lub koryfeuszki Chóru do czyjejś wypo-

wiedzi podczas agonu.
frg. •2 (Kn 824, J-L 9)

Macochy ponoć źle myślą o dzieciach
nieprawych ‒ tej się ustrzegę nagany.
frg. •3 (Kn 825, J-L 11)

Lepiej mieć mało, lecz bez ludzkiej krzywdy,
niż pełen bogactw dom – wbrew prawom boskim!
frg. •4 (Kn 826, J-L 12)

Nadzieją żyj i karmże się nadzieją!
Etymologicum Genuinum AB, s.v. „ζῆθι” (= Etymologicum Magnum,
s. 410,44 [s.v. „ζῆθι”])
frg. •5 (Kn 828, J-L 13)

Mężczyźni tworzą miasta, nie pustynia.83
83
Powiedzenie znane też w wersji: „Miasta tworzą mężczyźni, nie mury”; por.
Tukidydes, Wojna peloponeska 7,77,7.
32. Fryksos Wtóry  3,42–46 / 31.–32.  1–10 291
frg. •6 (Kn 829, J-L 14)

Mężemś jest, twierdzisz, a niegodne męża
miano jest tchórza – haniebna choroba!
frg. •7 (Kn 831, J-L 15)

Wielu niewolnych hańbi nazwa ‒ sercem
bardziej są wolni niż niejeden wolny.
Podobną myśl często wyrażają bohaterowie sztuk Eurypidesa, a jej gnomiczny

charakter sprawia, że zarówno lokalizacja, jak i atrybucja pozostają wątpliwe.
frg. •8 (Kn 832, J-L 16)

Gdyby mi wiodło się, skorom pobożny,
tak jak bezbożnym, to byłoby dobrze?
Czyż Dzeus dobry nie wie, co jest słuszne?
frg. •9 (Kn 833, J-L 17)

Fryksos
Kto wie, czy ‘żyć’ nie znaczy właśnie ‘umrzeć’,
a ‘umrzeć’ – to ‘żyć’? †Z tym tylko, że ludzie,
co żyją, cierpią, a ci, co umarli,
nie cierpią ani nieszczęść nie doznają.
Stobajos: Antologia 4,52,38 (Pochwała śmierci)
Początkowe pytanie (patrz też 38. Polyidos, frg. 11), sławne w starożytnoś-
ci, było często cytowane i parodiowane. Ajschylos w Żabach (1079–1082)
Arystofanesa oskarża Eurypidesa m.in. o to, że:
Rajfurki na scenę wprowadzał,
kobiety rodzące w świątyniach
i z braćmi śpiące własnymi,
mówiące, że „żyć” to jest „nie żyć”.
frg. •10 (Kn 835, J-L 19)

Kto ze śmiertelnych sądzi, że codziennie
coś złego czyniąc, ujdzie oczom bogów,
i na spryt liczy, sam w tym się przeliczy,
gdy Dike uzna, że nadeszła pora.
Sekstus Empiryk: Przeciw uczonym 1 = Przeciw gramatykom 274 (vol. III, s. 69,9)
Stobajos: Antologia 1,3,15a (O sprawiedliwości)
Pseudo-Justyn Męczennik: O władzy królewskiej 3
frg. •11 (Kn 834, J-L 18)

Bo to właściwe naturze człowieka:
choćby ktoś zmarł był sprawiedliwą śmiercią,
i tak będziemy płakać naszych bliskich.
Dziejom Fryksosa poświęcili zaginione dziś tragedie Sofokles (TrGF4,
frg. 491) i nieco od niego młodszy Achajos (TrGF1 20, frg. 38) oraz autor,
który zdobył 2. miejsce w agonie roku 340, znany tylko z końcówki imie-
nia -kles (Timokles bądź Filokles; por. TrGF1 86, frg. 3). Fryksos mógł,
być może, występować także jako jedna z postaci w Atamasach Ajschylosa
(TrGF3, frg. 1–4a) i Sofoklesa, który wystawił dwie tragedie o tym tytule
(TrGF4 99–100). W 415 r. Ksenokles zwyciężył Eurypidesa tetralogią, której
ostatnią część stanowił dramat satyrowy Atamas (TrGF1 33, frg. 1). W 341 r.
Astydamas II zdobył 1. miejsce w agonie dramatycznym trylogią, w skład
której wchodziła tragedia Atamas (TrGF1 60, frg. 5). Jeden fragment zacho-
wał się z tragedii Athamas Enniusza (frg. LII [w. 120‒124]), niewiele więcej
ze sztuki Akcjusza (frg. I‒VII [w. 189‒195], s. 184‒185). Komedie o tym ty-
tule wystawiali Amfis (frg. 1 = PCG, vol. II, s. 213‒214) i Antyfanes (frg. 17
= PCG, vol. II, s. 318).
W dobie nowożytnej temat Fryksosa i Helli sporadycznie opracowywa-
no literacko. Fryksos pojawił się w pierwszej części trylogii Franza Grillpar-
zera Das Goldene Vlies (Złote runo), zatytułowanej Der Gastfreund (Druh)
z 1820 r.
Patrz też 18. Ino.
Dubreuil L., „Phrixos” d’Euripide, „Labyrinthe – atelier interdisciplinaire” 9(2001),
s. 93–101.
Luppe W., Die Hypothesis zum „Phrixos deuteros„ des Euripides, „Archiv für Papy-
rusforschung” 30(1984), s. 31–37.
Luppe W., Πατρικός κεραυνός im „Phrixos A’” des Euripides?, ZPE 51(1983),
s. 25–28.
Schadewaldt W., Zum „Phrixos” des Euripides, „Hermes” 63(1928), s. 1–14.
Schauenburg K., Phrixos, „Rheinisches Museum” 101(1958), s. 41nn.
31.–32. Fryksos pierwszy lub Wtóry  11 / 33. Aleksander 293
33. ALEKSANDER
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ
agon roku 415
Jan Kwapisz
Datowanie
Dzięki przekazowi Klaudiusza Eliana w Opowiastkach rozmaitych (2,8)
wiadomo, że Eurypides wystawił Aleksandra w 415 r. Była to pierwsza część
trylogii, w skład której wchodziły także tragedie Palamedes i Trojanki oraz
dramat satyrowy Syzyf. Zachowały się Trojanki, stosunkowo obszerne partie
Aleksandra i bardzo skąpe fragmenty pozostałych dramatów. W Aleksan-
drze Eurypides przedstawił „pradzieje” wojny trojańskiej, w Palamedesie
– epizod z czasu jej trwania, w Trojankach – krwawe zakończenie zmagań.
W pewnym zakresie jest to powrót do koncepcji „połączonej trylogii”, zna-
nej z tragedii Ajschylosa, jednak dramaty są powiązane węzłem luźniejszym
niż w Orestei, jedynej zachowanej trylogii tragicznej.
W agonie tragicznym Eurypides zajął ponoć zaledwie drugie miejsce
(por. wyżej, 2. Likymnios, „Kontynuacje i nawiązania”). Niektórzy uczeni
uważają, że trylogia, w której skład wchodzi tak donośny manifest antywo-
jenny, jaki stanowią Trojanki, wystawiona rok po wydarzeniach na Melos84
i w chwili, kiedy Ateńczycy szykowali się do wielkiej wyprawy na Sycylię85
– formalnie wciąż obowiązywał pokój zawarty ze Spartą w 421 r. – musiała
odnosić się do bieżących wydarzeń i stanowiła „początek pogłębiającego się
odtąd rozdźwięku między poetą a Atenami”.86 W rzeczywistości, mimo że
w tragediach Eurypidesa słychać echa aktualnych debat etycznych (toczo-
nych przez sofistów i obecnych również w dziele Tukidydesa), wydaje się,
że Trojanki, w których widać też ślady poparcia dla ateńskiego imperializmu,
nie są wyraźnym głosem politycznym w konkretnej sprawie i ich interpre-
tacja powinna być bardziej złożona. W jeszcze większym stopniu dotyczy
to Aleksandra, gdzie wojna obecna jest tylko jako przeczucie przyszłości
w świadomości odbiorcy znającego losy Parysa i odczytującego subtelnie
ironiczny rysunek tej postaci. W Aleksandrze jest Parys bohaterem udanie
84
Opisał je w tzw. dialogu melijskim Tukidydes (Wojna peloponeska 5,84–
–116). W wyniku oblężenia przez Ateńczyków Melos, gdy mieszkańcy miasta się
poddali, wszyscy mężczyźni zostali zabici, a kobiety i dzieci – sprzedane w niewolę
(ἀνδραποδισμός [andrapodismós]).
85
Wyprawę sycylijską szczegółowo opisał Tukidydes w 6. księdze Wojny pelo-
poneskiej (6,8‒53).
86
Tak pisze Jerzy Łanowski we wstępie do Trojanek, [w:] Eurypides, Tragedie,
przełożył, wstępem i przypisami opatrzył J. Łanowski, przekład przejrzała J. Ławińska-
-Tyszkowska, tom II, Warszawa 22006, s. 144.
zabiegającym o względy odbiorcy, a jego przyszłość jako sprawcy wielkiej

katastrofy – odległa.
Mit
Nie ma tu potrzeby powtarzać wszystkich słynnych opowieści, które
Grecy, jeszcze przed Homerem,87 opowiadali o Parysie. Bohater zwany jest
w Iliadzie najczęściej Aleksandrem i pod tym samym imieniem występuje
w tragedii Eurypidesa, co znajduje w niej zresztą wytłumaczenie (zob. ko-
mentarz do frg. 1). W poematach Homerowych nie ma śladu znajomości wer-
sji mitu, po którą sięgnął Eurypides. Z Aleksandra (Ἀλέξανδρος [Aléksandros])
Sofoklesa, opowiadającego tę samą historię, zachowało się zaledwie kilka
bardzo uszkodzonych wersów. Nie sposób tym samym potwierdzić teorii, że
to Sofokles wymyślił ową apokryficzną opowieść. Poza tym jako możliwe
źródła wskazywano epicki poemat Opowieści cypryjskie i utwór Stezycho-
ra, ale nie zachował się z nich żaden fragment mogący potwierdzić takie
przypuszczenia. Utwór, który zainspirował Eurypidesa, pozostaje nieznany.
Rekonstrukcja tragedii opiera się na późniejszej tradycji, wyrosłej, jak
się zdaje, na fundamencie tragedii Eurypidesa. Przekazy Hygina (Opo-
wieści 91,4), Apollodora (Biblioteka mitów 3,148–150) i zachowana w pa-
pirusie hipoteza (patrz niżej) stanowią trzy główne – ale w pewnym stopniu
sprzeczne – źródła do poznania fabuły Aleksandra.
Brzemiennej Hekabie przyśniła się płonąca pochodnia, która wznieca
pożar Troi. Kiedy królowa rodzi dziecko, wskutek złowieszczego snu Priam
każe się go pozbyć. Noworodek zostaje porzucony na górze Ida. Przygarnię-
te przez pasterza niemowlę wyrasta na postawnego młodzieńca. W pewnym
momencie Parys trafia do Troi, gdzie bierze udział w zawodach urządzonych
dla upamiętnienia zaginionego syna na życzenie pogrążonej w smutku He-
kaby, ponieważ ‒ według Hygina ‒ chce odzyskać ulubionego byka, którego
ludzie Priama uprowadzili i przeznaczyli na nagrodę w zawodach. Parys po-
konuje synów Priama. Poniżony Deifob zamierza go zabić, ale wtedy w jakiś
sposób zostaje ujawniona prawdziwa tożsamość młodzieńca. Rodzice, mimo
złowrogich przepowiedni Kassandry, z radością witają odnalezionego syna.
Historia z pozoru kończy się szczęśliwie.
Miejsce akcji: przed pałacem Priama w Troi; przed oczami publiczności

znajduje się ołtarz Dzeusa Opiekuna, nieopodal znajduje się świątynia
Apollona
Osoby:
pewne
I aktor: Hekaba ‒ królowa Troi, żona Priama, matka Aleksandra
Priam ‒ król Troi, ojciec Aleksandra
II aktor: Aleksander ‒ syn Priama i Hekaby
87
Zdawkowy passus Iliady (24,25–30) opisujący sławny sąd bogiń zakłada, że
odbiorca zna ten mit skądinąd.
33. Aleksander 295
Posłaniec
Hektor ‒ syn Priama i Hekaby, najstarszy brat Aleksandra
III aktor: Deifob ‒ syn Priama i Hekaby, brat Aleksandra
Pasterz
Kassandra ‒ córka Priama i Hekaby, wieszczka, siostra Aleksandra
prawdopodobne
bóstwo ‒ Afrodyta (?)
Chór I: starcy trojańscy lub kobiety trojańskie
Chór II: pasterze88
Hipoteza
Aleksan]de[r, którego początek:
] i sławne Ilion”.
a str]eszczenie:
Ponieważ] Hekaba miała we śnie widzenia,
5 Priam p]olecił porzucić niemowlę,
pasterz postanowi]ł wychować jak syna Ale-
ksandr]a i nazwał go Parysem. Heka-
ba zaś, opłakując ten dzień
i zarazem pragnąc go uczcić,
10 tęskniła za porzuconym i przekonała Priama,
żeby urządzano wystawne zawody
na jego cześć. Po dwudziestu latach
widać było, że chłopak [silniejszej
jest natury od dzieci wieśnia[ka.
15 Inni pasterze z powodu buty,
jaką okazywał, żyjąc wśród nich, skrępowali go
i doprowadzili przed oblicze Priama.
Wybronił się] przed kró-
lem [ ] i pokonał wszystkich oszczerców.
20 Pozwolono mu w zawodach na własną cześć
wziąć udział; w biegu i pięcioboju,89
a także †w walce na pięści .... zwyciężył,
czym rozwścieczył towarzyszy Deifoba. Ci, sądząc,
że zostali pokonani przez niewolnika, nakłonili
25 Hekabę, żeby doprowadziła do jego śmierci.
Kiedy zjawił się Aleksander,
Kassandra rozpoznała go w wieszczym szale
i przepowiedziała przyszłe wydarzenia.
Hekaba pragnęła go zabić, ale ją po-
30 wstrzymano. Następnie zjawił się ten, kto go wychował;
niebezpieczeństwo zmusiło go, by wyznał
prawdę. Zatem Hekaba odnalazła syna

[skraj papirusu]
P.Oxy. 52.3650, kol. I
88
Wzmianka o takim składzie Chóru pojawia się w Scholiach do Eurypidesa (Hip-
polytos uwieńczony 58).
89
Według Symonidesa (Antologia planudejska 3): skok, bieg, rzut dyskiem i osz-
czepem oraz zapasy.
Papirus zawierający tę hipotezę (której ostatnich linijek brak) został opubli-

kowany stosunkowo niedawno: w roku 1974. Od razu rozbudził dyskusję
uczonych o fabule Aleksandra. Miejsce dawnych problemów zajęły nowe.
frg. 1 (Kn 41a, J-L appendix, frg. 1)

] i sławne Ilion
Urywek pierwszego wersu prologu przekazuje hipoteza. Pojęcie o jego

treści daje obszerny fragment łacińskiej parafrazy tragedii Eurypidesa au-
torstwa Enniusza.
[50] Hekubie we śnie, matce brzemiennej, się zdało,

że rodzi żagiew w ogniu. Za sprawą snu ojciec
– sam władca Priam – z umysłem przejętym obawą,
zmożony znojem zmartwień oraz westchnieniami,
5 ofiary przebłagalne z owiec składał bogom.
Nakazał sen objaśnić w staraniu o spokój,
by poznać z pouczenia, błagając Apolla,
do czego doprowadzą senne przepowiednie.
W wyroczni zaś mu głosem boskim zapowiedział
10 Apollo, żeby chłopca, który odtąd pierwszy
[60] Priamowi się urodzi, nie uznał za syna:
on będzie zgubą Troi, zagładą Pergamu.
Enniusz: Aleksander, frg. XVIII (= Cyceron: O wieszczbiarstwie 1,42)
Prolog przypisywano Kassandrze, ale przeczy tej atrybucji drugi z zacho-

wanych strzępów prologu Enniusza:
dlatego ‹ ›
zwą teraz Aleksandrem Parysa pasterze.
Kn 42d, J-L appendix 2 = Enniusz: Aleksander, frg. XXXV
(= Warron: O języku łacińskim 7,82)
Etymologie w prologach Eurypidesa nie są rzadkością, ponadto fragment

zgadza się z przekazem hipotezy.90 Umieszczenie go w prologu wydaje
się bardzo prawdopodobne, choć wymaga przesunięcia pierwszego słowa
(„dlatego”) do wcześniejszego wersu i postulowania po nim lakuny, tak by
powstało metrum pasujące do prologu – wymagany jest senar jambiczny,
a nie septenar trocheiczny. Zatem prologu nie może wygłaszać Kassandra,
lecz musi to być osoba, która dobrze zna losy przygarniętego przez pasterza
90
„Gdy Enniusz chciał naśladować Eurypidesa i podać etymologię, popełnił
błąd, bo Eurypides pisał po grecku, gdzie etymologia jest oczywista” – pisze Warron
(loc. cit.), który przechował dla nas ten fragment. „Aleksander” znaczy dosłownie
po grecku ‘obrońca ludzi’. Taki sens naturalnie ginie w przekładzie na język łaciński
czy polski, jeśli się zachowa grecką formę imienia. Fragment ten może być zatem
argumentem za tezą, że Enniusz jest wiernym imitatorem Eurypidesa.
33. Aleksander  1–5,1 297
Parysa (Pasterz lub wszechwiedzące bóstwo – najpewniej tradycyjnie wią-

zana z Parysem Afrodyta).
frg. 2 (Kn 42, J-L 1)

a stopa czasu szła przed siebie.
Zapewne fragment prologu: osoba mówiąca przechodzi od relacji wyda-

rzeń z przeszłości (sen Hekaby, porzucenie dziecka) do chwili obecnej, opo-
wiadając, jak Aleksander dorastał wśród pasterzy. Ze względu na uroczysty
ton i szczególny sposób obrazowania twierdzono, że tę kwestię wypowiada
bóstwo. Jednak Eurypides najwyraźniej lubi taką oryginalną metaforę.91
frg. 3 (Kn 43, J-L 2)

[Chór?]
Dla nas wszystkich śmierć. A ten wspólny ból
powściągliwie znieść – to mądrości cel.
Uważa się, że anapesty te wchodziły w skład parodosu. Chór pociesza

wspominającą utratę dziecka Hekabę. Następuje stychomytia: dialog mię-
dzy Hekabą i Chórem, do którego zalicza się dwa kolejne fragmenty znane
ze Stobajosa i obszerniejszy fragment papirusowy, a także kolejny fragment
z Enniusza.
frg. 4 (Kn 45, J-L 4)

[Chór?]
Rozumiem, ale z czasem smutek winnaś zdusić.
[Hekaba]
Powinnam; łatwiej mówić, niż znosić nieszczęście.
Fragment rozmowy Chóru z Hekabą.
frg. 5 (Kn 46, J-L 5)

[Przodownik Chóru]
Bogaty jest w potomstwo twój [dom
91
Por. Eurypides, Bakchantki 889: „wolno kroczy stopa czasu” (przekład J. Ła-
nowski). Metafora – z której naśmiewa się Arystofanes (Żaby 96–106) – to roz-
winięcie zwykłego w języku greckim wyrażenia χρόνος προβαίνει [chrónos probaínei]
‒ ‘czas kroczy’, tj. upływa, mija; zob. np. Herodot, Dzieje 3,53; Szekspir, Wszystko
dobre, co dobrze się kończy 3,5: „the inaudible and noiseless foot of time” (niesły-
szalna, bezgłośna stopa czasu).
[Hekaba]
Rozpaczam, bo to dziecię [
[Przodownik Chóru]
Nieszczęsny Priam [i
[Hekaba]
Jak dobrze o tym wiemy, dotknięci [
[Przodownik Chóru]
5 Na sprawy stare nowych łez lać nie należy.
[Hekaba]
Ktoś obc]y, lecz nie matka, [tak może powiedzieć.
[Przodownik Chóru]
..].. zginęło ponoć dziecko [
[Hekaba]
Na ]pewno nie jest szczęściem [
] tak wielkich doznaję [
10 ] przyjemne wobec zły[ch
[Przodownik Chóru]
Lecz oto twoją] córkę widzę, [to Kassandra
podąża w naszą stronę] z przybytku [Apolla.
[2 ll. z dwiema tylko czytelnymi literami]
P.Strasbourg 2344,1
w. 5 ‒ Stobajos: Antologia 4,56,20 (Pocieszenia)
Jeśli brawurowa, choć nie nieprawdopodobna, rekonstrukcja ostatnich

dwóch linijek jest prawidłowa, pojawia się Kassandra.92 O przebiegu akcji
w tej scenie nie da się jednak nic bliższego powiedzieć. Badacze uważają,
że kwestia Hekuby z tragedii Enniusza mogła stanowić fragment dialogu
królowej z Kassandrą:
92
Po wyrażeniu δέ]δορκα παῖδα [dédorka paída] ‒ dosłownie: ‘widzę dziecko’
na papirusie da się odczytać literę „K”, a spośród imion wszystkich dzieci Pria-
ma tylko imię Kassandry zaczynało się na tę właśnie literę. W następnym wersie
mowa o świątyni: jeśli, jak sugeruje wyrażenie w wersie poprzednim, kwestia kon-
wencjonalnie zapowiada pojawienie się na scenie postaci (por. początek frg. 32),
świątynia jest miejscem, z którego przychodzi (domniemana) Kassandra. Natural-
ne natomiast wydaje się przypuszczenie, że wieszczka przebywała w przybytku
boga Apollona.
33. Aleksander  5,2 – 7 299
Sny bywają prawdomówne, ale wszystkie nie muszą.
Enniusz: Aleksander, frg. CLXXX [incerta] (= Cyceron: O wieszczbiarstwie 2,127)
Zdanie to może jednak pochodzić z innej tragedii, jako że Cyceron, który je

cytuje, nie podał dokładnej atrybucji.
frg. 6 (Kn 46a, J-L 6)

[2 ll. nieczytelne]
nie]szczęsn[ych
] spór
5 ] sługa
]na wozie zaprzężonym w źrebce
] umrzeć
]dziecko, które upamiętniasz
] ród
10 ] trudy, które ich czekają
] oczyszczasz tę ziemię
] i trudy pogrzebu
] już miasto
] z czasem zapał ogarnie
15 ] rządząc miastem
i spu]stoszenia kraju
o lek] się postaraj na zło
zmarłemu
] tak jest pięknie
20 ] potomstwo
[cząstka wyrazu]
P.Strasbourg 2342,1, kol. I
Papirus przechował tylko zakończenia wersów i nie sposób podzielić tego

fragmentu na kwestie, jednak wydaje się, że adresatem wypowiedzi jest
Priam, który udaje się na miejsce zawodów urządzonych dla upamiętnienia
utraconego dziecka. Obraz króla na wozie (w. 4) można uzupełnić o szcze-
gół, który podaje Arystofanes w Ptakach, w miejscu nawiązującym, jak się
uważa, do tej sceny (w. 512):
w tragedii wystąpił Priam i miał siedzącego ptaka na berle

Z kol. II papirusu zachowało się kilka liter z początku każdego wersu. Nie
sposób ułożyć z nich ani jednego wyrazu.
frg. 7 (Kn 44, J-L 3)

Więc nikt, kto jest człowiekiem, nie zna pełni szczęścia.
frg. *8 (TrGF2, frg. 286; J-L *7)

Jak bardzo przypomina pasterz dzieci Priama!
Diogenes Laertios: Żywoty i poglądy słynnych filozofów [Zenon z Kition] 7,67
Sekstus Empiryk: Przeciw uczonym 8,73 (= Przeciw logikom 1)
Na podstawie hipotezy rekonstruuje się tu scenę przyprowadzenia Aleksan-

dra w więzach przed oblicze Priama przez pasterzy (którzy tworzą drugi
Chór). Powyższa kwestia – jeśli jej przypisanie do tej tragedii jest słuszne
(Diogenes Laertios nie podaje tytułu) – mogłaby zapowiadać pojawienie
się oswobodzonego z więzów Aleksandra. Następował zapewne sugero-
wany przez hipotezę spór (agon), mający chyba źródło w konkretnym za-
gadnieniu z życia codziennego Aten, mianowicie: czy niewolnik (w tym
wypadku wychowany przez niewolnych pasterzy Aleksander) może wziąć
udział w zawodach razem z wolnymi ludźmi (dzieci Priama). Antagonistą
Aleksandra byłby Deifob (jego brat), a sędzią Priam. Niektórzy badacze
są jednak zdania, że agonu między Deifobem a Aleksandrem w ogóle nie
było (trudno wywnioskować jego istnienie z hipotezy). Umieszczane w nim
fragmenty trzeba by w takim razie przenieść do późniejszych partii trage-
dii, już po zawodach, gdzie ubolewa się nad zwycięstwem wychowanego
przez pasterzy Aleksandra nad synami króla (por. frg. 23–30). Zachowały
się jednak obszerne fragmenty sceny po igrzyskach, do których trudno albo
nawet nie sposób dopasować tych z domniemanego agonu o dopuszczenie
Aleksandra do zawodów. Jest to poważnym argumentem za tym, że do ta-
kiego sporu rzeczywiście doszło. Proponowana kolejność fragmentów daje
lepszą i bardziej ekonomiczną konstrukcję sceniczną, gdzie poszczególne
sceny tworzą harmonijną całość i żadna nie wydaje się nadmiernie rozwle-
kła. Z braku innych wskazówek słuszny wydaje się postulat, żeby układając
fragmenty w agonie, zachować porządek, w jakim pojawiają się u Stobajosa.
Nie jest wszak nieprawdopodobne, że czerpał on je w kolejności, w jakiej
pojawiły się w tragedii.
frg. 9 (Kn 48, J-L 18)

Choć jesteś mędrcem, Priamie, jednak ci podpowiem:
od sługi, który myśli więcej, niż powinien,
nic tak uciążliwego ni żaden nabytek
dla domu nie jest gorszy i mniej pożyteczny.
Kwestia ta przypisywana jest najczęściej Deifobowi, choć osoba mówiąca

zwraca się do Priama po imieniu, co sprawia, że przydzielenie jej synowi
Priama wydaje się wątpliwe. Niektórzy oddają te słowa Hekabie.
frg. 10 (Kn 49, J-L 10)

Mówiłem: to jest właśnie zły ród niewolników –
brzuch wszystko im przesłania, w przyszłość z zań nie patrzą.
33. Aleksander  8–15 301
W oryginale: τοὐπίσω δ’ οὐδὲν σκοπεῖ [tupíso d’ udén skopeí] ‒ ‘nie oglądają się
za siebie’, ponieważ zgodnie z greckim pojęciem czasu przyszłość, jako nie-
widoczna, znajdowała się za plecami, z przodu zaś, przed oczami, leżało to,
co znane, czyli przeszłość. Te słowa konwencjonalnie podkreślają ciasny
horyzont niewolników, ale ‒ ktokolwiek je wypowiada (przypisuje się je
Deifobowi) ‒ w odniesieniu do Parysa są w szczególny sposób prawdzi-
we, ponieważ stanowią złowieszczą aluzję do jego przyszłości jako sprawcy
zagłady Troi. Podkreśla to rolę, jaką gra w tragedii czas, przesądzający, że
wydarzenia pozornie pomyślne obracają się w klęskę. Wyraża to explicite
Kassandra w dramatycznej, kulminacyjnej scenie wieszczenia (frg. 31–35).93
frg. 11 (Kn 50, J-L 11)

Ci niewolnicy, którzy ród panów miłują,
podobnym sobie wielką wytaczają wojnę.
frg. 12 (Kn 51, J-L 9)

niedobrą jest rzeczą
posiadać sługę, który nad panem góruje.
frg. *13 (Kn 976 [incerta], J-L *12)

Potomstwo niewolników nie umie żyć z ludźmi.
Diogenes Laertios: Żywoty i poglądy słynnych filozofów (Arkesilaos z Pitane) 4,35
Plutarch: O żądzy bogactwa 7 (Pisma moralne 526C)
Fragment zachowany bez atrybucji do konkretnej sztuki.
frg. 14 (Kn 59, J-L 13)

Wśród swoich ludzie podli żon zawsze szukają.
frg. 15 (Kn 56, J-L 18)

[Aleksander]
Oszczerstwa są dla ludzi złem straszliwym, władco,
i często oskarżonym język staje kołkiem:
przegrają z dobrym mówcą, chociaż mają słuszność.
Stobajos: Antologia 3,42,3 (O oszczerstwie)
Słowa skierowane do Priama, sędziego agonu. Aleksander odpowiada na

zarzuty Deifoba (czy też Chóru pasterzy, co zdaje się sugerować hipoteza).
93
Por. frg. 2 oraz frg. 20 i 38 wraz z przypisami. Te fragmenty dają klucz inter-
pretacyjny do Aleksandra.
frg. 16 (Kn 55, J-L 17)
Bogactwo to nieprawość, wiele rzeczy psuje.
Ten i następny fragment zawierają treść na tyle ogólną, że trudno je gdzieś

przyporządkować. Może to być wypowiedź Aleksandra w agonie z Deifobem.
frg. 17 (Kn 54, J-L 16)

Złym więc nauczycielem94 w cnocie męstwa było
bogactwo dla człowieka i przesadny zbytek.
Ubóstwo jest żałosne, ale kształci dzieci
i bardziej pomysłowe, i zahartowane.
Stobajos: Antologia 4,33,3 (Porównanie biedy i bogactwa)
frg. 18 (Kn 57, J-L 8)

Nikczemne łotry, nie zwą was niewolnikami,
jesteście wszakże nimi ‒ macie to od losu.
Z braku kontekstu fragment jest trudno zrozumiały, co nie oznacza, że tekst

należy uznać za zepsuty, jak sugerowali niektórzy uczeni. Być może Alek-
sander zwraca się do Chóru pasterzy, którzy w więzach przyprowadzili go
przed oblicze Priama (nazywa się ich nie niewolnikami – choć właściwie
są nimi, stanowiąc własność Priama – lecz pasterzami). Jako adresatów
wskazywano też synów Priama, co byłoby jednak wyjątkową obelgą nawet
jak na niepowściągliwy język butnego Aleksandra.
frg. 19 (Kn 61, J-L 15)

nienawidzę tego,
kto mądry jest, gdy gada, w działaniu – niemądry.95
frg. 20 (Kn 60, J-L 19)

[Priam]
Przedstawi cię czas ‒ z jego świadectwa się dowiem,
czy uznać, żeś jest dobrym, czy że złym człowiekiem.
94
Przyjmuję – za Kannichtem, a wbrew Jouanowi i Van Looyowi – zachowa-
ny u Klemensa Aleksandryjskiego wariant tekstu: παίδευμ’[α] ([paídeuma]; dosłownie:
‘lekcja, środek wychowawczy’) zamiast βούλευμ’[α] ([búleuma]; ‘plan, postanowie-
nie’) u Stobajosa, który moim zdaniem nie daje dobrego sensu.
95
Krytyka retorycznych nadużyć jest toposem nieobcym nie tylko tragediom Eury
pidesa; por. słynny ustęp Tukidydesa, który opisuje tło wojny (Wojna peloponeska 3,82):
„Wtedy również zmieniano dowolnie znaczenie wielu wyrazów” (przekład K. Kumaniecki).
33. Aleksander  16–21 303
Priam uznaje argumenty Aleksandra i pozwala mu wziąć udział w zawodach.

Słowa mają podwójny sens i złowieszczy wydźwięk, jeśli wziąć pod uwagę
przyszłe losy młodzieńca. Sugerowano, że mogłyby nawet kończyć tragedię.
Wydaje się jednak, że w zakończeniu dramatu Priam akceptuje Aleksandra
bez zastrzeżeń, poza tym umieszczenie fragmentu w tamtym miejscu usu-
nęłoby atrakcyjną literacko dwuznaczność.
frg. 21 (Kn 61b, J-L 20)

Chór
Zbytecznie o tym mówić: świetne urodzenie
śmiertelnych pochwałą uświetniać.96
Bo dawno, u początków naszego istnienia,
gdy Ziemia Matka rozdzieliła
5 śmiertelnych, ten sam wygląd zaszczepiła Ziemia
wszystkim.97 Nic właściwego sobie nikt z nas nie miał.
Z jednego pędu wyrastały świetność rodu i podłość,
lecz dumę czas rozbudził wraz z powstaniem prawa.
Rozsądek i bystrość są szlachetnością, ale
10 rozdaje je bóg, nie majątek.
98

Stobajos: Antologia 4,29,2 (O szlachetnym pochodzeniu. Że szlachetni są ci,
co żyją w cnocie, nawet jeśli nie pochodzą od świetnych rodziców)
Fragment lirycznego stasimonu Chóru.
96
Ciekawą w kontekście całego fragmentu paralelę (por. następny przypis) daje
Platon w Meneksenosie (237a); mowa Aspazji o poległych Ateńczykach:
[…] od czego można by dobrze zacząć pochwałę zacnych mężów, którzy za życia cieszyli swoich
bliskich cnotą i wybrali dla siebie śmierć za cenę ocalenia żyjących? Wydaje mi się, że skoro z natury
byli szlachetni, to należy ich szlachetność pochwalić. A byli szlachetni przez to, że się z ludzi szlachet-
nych urodzili. Pochwalmy zatem najpierw ich dobre urodzenie […].
(przekład tu i niżej K. Tuszyńska-Maciejewska)
97
Por. Platon, Meneksenos (237e):
[…] kiedy cała ziemia płodziła i wydawała na świat wszelkiego rodzaju zwierzęta, zarówno dzikie,
jak i domowe, kraina nasza okazała się czysta i nie rodziła dzikich stworzeń, ale dokonała wśród zwie-
rząt wyboru i wydała na świat człowieka […].
Można przypuszczać, że Eurypides polemizuje z tekstem, który stał się również

wzorem – ale pozytywnym – dla Platona. Próba ustalenia tożsamości tego tekstu by-
łaby ryzykowna. Osobliwe użycie czasowników i obrazowanie w tym zdaniu i całym
fragmencie odpowiada niezwykłości greckiego oryginału.
98
Ostatnie dwa wersy uważano za interpolację, ale trzeba raczej uznać, że roz-
poczynają nową myśl. Sądzono, że cały fragment jest zależny od sofisty Antyfona
(P.Oxy. 1364 = frg. 44b), ale odkrycie papirusowe (P.Oxy. 3647) poszerzyło naszą
wiedzę o jego myśli i wykluczyło taki związek. Słuszne zdają się jednak poszuki-
wania jakiegoś źródła inspiracji dla oryginalnego mitu o pierwotnym egalitaryzmie
(por. poprzedni przypis).
frg. 22 (Kn 61c, J-L 21 oraz appendix, frg. 4)

Chór
Nie podłych ludzi cechą jest ród znakomity,
lecz dobrych.
Koniec pieśni Chóru. Następujące po niej epejsodion zawiera relację Posłań-

ca z zawodów. Zapowiadał ją może niecierpliwie oczekujący wieści Chór,
tak jak w tragedii Enniusza:
Już długo pożądają duch i uszy wieści

z zawodów, niecierpliwie czekają.
Enniusz: Aleksander, frg. XIX (= Warron: O języku łacińskim 6,83)
frg. 23 (Kn 61d, J-L 22)

[Przodownik Chóru]
Losowi daję wszys[tko
[Posłaniec]
5 Jest lepszy [
[Przodownik Chóru]
Jego więc wieńczą [ ?
[Posłaniec]
I mówią, że jest godny [
[Przodownik Chóru]
Urodą tak odmien[ny ?
[Posłaniec]
To wszystko, co powinien człowiek [
[Przodownik Chóru]
10 ] past[erz
[Posłaniec]
[l. nieczytelna]
[Przodownik Chóru]
A gdzie zawody [ ?
33. Aleksander  22–26,1 305
[Posłaniec]
Urządził Priam [
[Przodownik Chóru]
Dla niego nagroda .[ ?
[Posłaniec]
15 I [cząstki wyrazów] [
P.Strasbourg 2344,2
Papirusowe strzępy pozwalają wyrobić sobie pogląd o zawartości tej sceny:

Aleksander niespodziewanie wygrywa zawody.
frg. 24 (Kn 61a, J-L 23)

Nie wiedzie ci się, władco, w czym winieneś wygrać,
a szczęści ci się, kiedy wcale nie powinno:
wygrywasz dzięki sługom, nie zaś dzięki wolnym.
Być może komentarz – Posłańca lub koryfeusza – dotyczący wyniku zawo-

dów, skierowany do Priama, który jednak jest w tym momencie nieobecny.
Ze względu na tytuł rozdziału u Stobajosa umieszczano ten fragment na
końcu wcześniejszego agonu: miałby komentować to, że Priam rozsądza
spór na korzyść Aleksandra.
frg. *25 (TrGF2, frg. 289; J–L *24 oraz appendix, frg. 6‒8)
[Posłaniec?]
Hektorzy wystąpili i Sarpedonowie.99
Fragment o niepewnej atrybucji, mógłby jednak, razem z tym zaczerpniętym

z Enniusza, opisywać osoby biorące udział w zawodach – obok uczestników
„szlachetnychˮ, takich jak Hektor oraz Sarpedon, jest również miejsce dla
mniej znacznych:
Wielu innych nadciągnęło, bieda skryła imiona.

Enniusz: Aleksander, frg. XXIV (= Makrobiusz: Rozmowy w okresie Saturnaliów 6,1,61)
frg. 26 (Kn 62a, J-L 25)

[1 l. nieczytelna]
99
Por. podobne sformułowanie Marcjalisa (Księgi epigramów 8,55,5): „Niech
będą Mecenasowie: nie zbraknie, Flakku, Maronów”.
[Przodownik Chóru]
] Hektor utrudzony
tu idzie] po zawodach z bratem, twoje dzieci [
] rozpoczynają potyczkę na słowa.
[Deifob]
5 Nikogo nie poważam,] kto przykry w obejściu,
gdy przyjdzie nań] nieszczęście, serce chce ci zmiękczyć.
[Hektor]
Ja tego, kt]óry, chociaż drobnej doznał krzywdy,
za straszną ją uw]aża i ulega trwodz[e.
[Deifob]
Hektorze, bracie, jak to? Nie boli cię w serc[u,
10 że oto jakiś sługa] zagarnął nagrodę?
[Hektor]
Zanadto tra]cisz ducha, Deifobie. Czemu
miałbym go nienawidzić? Nie] czas, by się dręczyć.
[Deifob]
] spokojnie to znosisz.
Fr]ygom na pewno się wydasz.
[Hektor?]
15 ] młodym być [
pr]agnie zaś nierozsąd[ny
] złącze[ni
u]stanow[ił
] ja zaś nie [
20 ] na przedzie [
][cząstka słowa][
P.Strasbourg 2342,2
Agon między Deifobem i Hektorem, którzy pojawiają się po zakończeniu

zawodów. Deifob nadal przeżywa porażkę, natomiast Hektor radzi szybko
o niej zapomnieć.
frg. 27 (Kn 62b, J-L 26)

[z kol. I da się odczytać słowo „dzieci” w l. 15,
w kol. II brak nieokreślonej liczby i ślady 21 ll.]
33. Aleksander  26,2 – 28 307
[Deifob]
].. [cząstka słowa][
Męż]owie wolni wszy[scy
a sł]udzy by ćwiczyli [
[25] wsz]elakie tamtych [
5 …] nie byłoby ich [
[ślady 3 ll.]
[Hektor]
[30] Majątku] nie pomnażał, ani [
10 z zapałem działał, choć to niewolnik ..[
by mojej duszy nie [
A jeśli on jest lepszy, miarkuj swą n[aturę,
przez którą cię pokonał. Masz za wiele władzy.
[35] A ja go, bo jeśli .[
15 człowiekiem] najsilniejszym [
[Deifob]
zawsze bowiem, Hektorze [
] jego i dom[
[Hekaba]
On zawsze, dziecko [
[40] Deifobie, a reszty nie[
20 Wyrządzisz nam tym przykrość [
zabiwszy niewolni[ka
[skraj papirusu]
P.Strasbourg 2343,2, kol. II, w. 23‒42
Dalszy ciąg agonu między Hektorem i Deifobem. Hekaba zdaje się stawać
w tym momencie po stronie Hektora. Zaraz jednak zmieni zdanie. Trzeba
wspomnieć, że podział kwestii w tym fragmencie między osoby mówiące
jest niepewny, nie budzi jednak wątpliwości sama tożsamość rozmówców.
frg. 28 (Kn 62c, J-L 27)
[Hekaba]
[cząstka słowa]
przypadkowe [
więc teraz mi[
i ich ukradkiem ..[
5 ten syn] niewolnicy [
na pewno już nie są [?
lecz nie ‒ biada mi ‒ [
[skraj papirusu]
P.Strasbourg 2342,3
Dalszy ciąg tej samej sceny: Hekaba ulega argumentom Deifoba. Zgłoszono
pomysł, że Deifob mógł zasugerować, iż Aleksander jest bękartem Priama,
co tłumaczyłoby, dlaczego przyznał mu zwycięstwo.
frg. 29 (Kn 62d, J-L 28)

[ślady 10 i brak ok. 11 ll.]
P.Strasbourg 2343,1, kol. I
[Hekaba]
choć] taki jest, Frygowie go będą podziwiać
i czcić jako pogromcę Priamowego domu.
[Deifob]
Więc jak [ ] aby było dobrze?
[Hekaba]
[25] ] ręki musi zginąć.
[Deifob]
5 Bez ran na pewno w progi Hadesa nie wejdzie.
[Hekaba]
Gdzie teraz się znajduje w swym zwycięskim wieńcu?
[Deifob]
Wypełnia swoją pychą każde miejsce w Troi.
[Hekaba]
] tutaj, bo mógłby wpaść w sieci.
[Deifob]
[30] nie] patrz, jak góruje nad twoimi dziećmi.
10 ] w sieci
] ciebie chcę
je]st niewolnik, ale jednak
] zaś moim
[35] ]... zgubę
15 ] raz
[ślady 6 ll.]
P.Strasbourg 2343,2, kol. II, w. 22‒36
Teraz Hekaba wraz z Deifobem obmyśla zabójstwo Aleksandra. Podział

kwestii jest hipotetyczny.
33. Aleksander  28–32 309
frg. 30 (Kn 62d, J-L 29)

niewolnika [
zmian [
[45] ..[
[
5 dom [
królowo [
do króla [
[50] liśćmi [
gdzie [
10 Hekabo, pow[iedz mi
[1 l. nieczytelna]
starzec [
[55] Hekabę [
[ślady 8 ll., wersy: 14‒21 [56‒63]]
P.Strasbourg 2343,2, kol. III, w. 43‒55
Jest to kwestia Chóru, która kończyła scenę planowania przez Hekabę i Dei-
foba spisku na życie Aleksandra.
frg. 31 (Kn 62e, J-L 30)
] usłyszała głos [
b]akchantki szaleństwo [
[resztki wyrazów w 2 ll.]
P.Strasbourg 2344,4
Najprawdopodobniej zapowiedź nadejścia Kassandry, zapewne kwestia Chóru.
frg. *32 (Kn 867 [incerta], J-L *31 oraz Enniusz: appendix, frg. 11–13)
[Chór]
Lecz zbliża się kobieta, co w mocy Fojbosa.
Anecdota Graeca [Bekker], vol. I, s. 340,25 (= Focjusz, Słownik α 292)
Fragment o niepewnej atrybucji; jeśli należy do Aleksandra, zapewne zapo-

wiada ukazanie się publiczności Kassandry. Następuje scena wieszczenia,
rekonstruowana z poniższych fragmentów przypisywanych Enniuszowi
(z wyjątkiem pierwszego, niepewnego autorstwa), bezpośrednio poprze-
dzająca rozpoznanie Aleksandra. Złowieszcze proroctwa Kassandry, nawet
jeśli zbiegają się z próbą realizacji morderczego planu Deifoba i Hekaby
(frg. 36–39), ostatecznie przechodzą bez echa w obliczu radości wywołanej
odnalezieniem dziecka.100
100
O znaczeniu tej sceny dla interpretacji tragedii por. wyżej, przyp. 92.
[Kassandra]
Boski Apollinie, który pępkiem ziem pewnie władasz,
skąd po raz pierwszy się dobył głos proroczy, prześwięty.
[Enniusz: Aleksander], Ribb.3, frg. VII [w. 18‒19], s. 274
[ex incertis incertorum fabulis] (w wydaniu Jocelyn brak)
(= Cyceron: O wieszczbiarstwie 2,115; Warron: O języku łacińskim 7,17)
[Hekuba]
Cóż niespodzianie płonącym oczom się przywidziało?
Gdzie się podziało to dawne mądre i skromne dziewczę?
[Kassandra]
Matko, któraś od najlepszych kobiet o wiele lepsza,
przyjść mi tu kazała siła proroczego natchnienia,
bo Apollo wbrew mej woli wznieca wieszcze szaleństwo.
Lękam się moich rówieśnic, wstyd mi przed moim ojcem,
mężem najlepszym. Tyś biedna, matko, ja sobie wstrętna –
dałaś Priamowi potomstwo piękne prócz mnie. To boli:
wadzę, gdy oni wspierają, wierzgam, kiedy słuchają.
Enniusz: Aleksander, frg. XVII (c)
(= Cyceron: O wieszczbiarstwie 1,66)
frg. *33 (Kn *62f, J-L *32 oraz Enniusz: appendix 15–18)
[Kassandra]
Trojanie koniolubni
Tę kwestię, jak informuje Pseudo-Longinos, wygłasza Kassandra, rozpoczy-

nając wieszczenie i zwracając się do Trojan. Chociaż źródło nie wymienia
tytułu sztuki, atrybucja wydaje się pewna. Fragmenty z tragedii Enniusza
podpowiadają, jak brzmiała treść proroctw Kassandry.
[Kassandra]
Jest tu, jest pochodnia w ogniu zanurzona i we krwi,
wiele lat ukryta. Ludzie, ugaście ją, pomóżcie!
Szybka już flota po wielkim morzu
płynie. Rój rychłą niesie zagładę.
Przyjdą. Z lecących na żaglach statków
zastęp okrutny wyległ na plażę.101
Enniusz: Aleksander, frg. XVII (c)
Zobaczcie, biada:
ktoś rozstrzygnął między trzema boginiami spór sławny,
przez co kobieta ze Sparty, jedna z Furii, tu przyjdzie.102
Enniusz: Aleksander, frg. XVII (d)
101
Zapowiedź wojny trojańskiej.
102
Aluzja do słynnego sporu Hery, Ateny i Afrodyty, który rozstrzygnął Parys
(por. wyżej, przyp. 87) i w wyniku którego uwiódł Helenę.
33. Aleksander  32–36 311
… O światło Troi, Hektorze, bracie,
co to, nieszczęsny, dlaczego całe ciało masz w ranach?!
Kto w taki sposób się obszedł z tobą na naszych oczach?103
Enniusz: Aleksander, frg. XXV
(= Makrobiusz: Rozmowy w okresie Saturnaliów 6,2,18)
Wielkim skokiem mur przesadził koń brzemienny w żołnierzy,

porodem pogrąży Pergam wysoki.104
Enniusz: Aleksander, frg. XXVI
(= Makrobiusz: Rozmowy w okresie Saturnaliów 6,2,25)
frg. *34 (Kn *62h, J-L *33)

[Kassandra]
Ty będziesz suką, znakiem Hekaty z pochodnią.
Plutarch: O Izydzie i Ozyrysie 71 (Pisma moralne 379D)
Kassandra zwraca się do Hekaby, zapowiadając jej współwinę w upadku

Troi (pochodnia) i przyszłą przemianę w sukę (motyw ten wykorzystuje
Eurypides w zachowanej tragedii Hekabe 1265, 1273).
frg. **35 (Kn **62g, J-L **34)

Kassandra
Na próżno przepowiadam ze zrządzenia boga,
a ci, których nieszczęścia dotknęły lub dotkną,
uznają mnie za mądrą, lecz wcześniej – szaleję.
Plutarch: Rady polityczne 28,5 (Pisma moralne 821B)
Gorzkie zakończenie proroctwa Kassandry, świadomej, że z woli Apollona

nikt nie wierzy w jej przestrogi.
frg. **36 (J-L **35)

[Aleksander?]
Nie morduj! Błagalnika nie wolno mordować.
Lukian z Samosat: Zmartwychwstali albo Rybak 3
Fragment o niepewnej atrybucji, najprawdopodobniej wypowiada go – wraz

z trzema następnymi (poza frg. 38 ich przypisanie Aleksandrowi także nie
jest poświadczone w źródłach) – Aleksander, chroniąc się u ołtarza Dzeusa
Opiekuna przed mieczem Deifoba, który zamierza zrealizować swój zbrod-
niczy plan.105
Zapowiedź śmierci Hektora, opisanej przez Homera (Iliada 22).

103
Wzmianki o koniu trojańskim można znaleźćw Homerowej Odysei (4,271–273;

104
8,492–495).
105
Por. Hyginus, Opowieści 91,6.
frg. **37 (J–L **36)

[Aleksander?]
Teraz więc zabijecie mnie za moje słowa?
Lukian z Samosat: Zmartwychwstali albo Rybak 3
Aleksander broni się przed atakiem braci, podejrzewając, że mogą mu za-

rzucać butę wypowiedzi.
frg. 38 (Kn 62i, J-L 37)

[Aleksander]
Nieszczęście! Zabiją mnie za moje zalety –
dla wszystkich pozostałych to by było dobrem.106
frg. **39 (J–L **38)

Niech Dzeus Opiekun będzie moim świadkiem
Arystofanes: Danaidy, frg. 256
Scholia do Arystofanesa: Pokój 923; Plutos 1198
frg. 40 (Kn 62, J-L 39 oraz appendix 9)

Hekabo, jakże nagle bóstwo się objawia
śmiertelnym! I losuje wciąż nowe przypadki.
Zapewne komentarz Chóru w eksodosie do niespodziewanego rozpoznania.

Nie wiadomo, w jaki sposób przebiegało: najprawdopodobniej tożsamość
Parysa zdradził pasterz, który go przygarnął (jak sugeruje hipoteza) lub
może bóg z maszyny, jak uważają niektórzy uczeni na podstawie analogii
do innych tragedii. Tę kwestię próbowano także umieszczać po frg. 23 jako
komentarz do niespodziewanego zwycięstwa Aleksandra w zawodach. Pod
koniec tragedii Enniusza pojawiała się dea ex machina – Wenus. Nie jest
pewne, czy tak samo kończył swoją tragedię Eurypides – ani w hipotezie,
ani w zachowanych greckich fragmentach nie ma śladu bóstwa. Odpowia-
dającą Wenus boginię Wiktorię (Nike) widać na serii malowideł na etruskich
urnach, które przedstawiają mit o młodości Parysa-Aleksandra, i być może
jest to nawiązanie do dramatu Eurypidesa. Enniuszowa Wenus pojawiała się:
zlatując z nieba w wieńcu oplecionym wstęgą.

Enniusz: Aleksander, frg. XXIII
(= Festus Pompejusz, O znaczeniu wyrazów, s.v. „Taenias” [s. 496,4])
106
Fragment w oryginale dwuznaczny. Interpretowano go dwojako, ale biorąc
pod uwagę niejednoznaczną wymowę tragedii (por. wyżej, przyp. 92) niewykluczo-
ne, że owa niejasność dotycząca sposobu rozumienia jest zamierzona: „to” może się
odnosić zarówno do wspomnianych zalet (tj. przewagi w zawodach), jak i do grożą-
cej Aleksandrowi śmierci, która rzeczywiście byłaby zbawienna dla Troi.
33. Aleksander  37–42 313
frg. *41 (Kn 1082 [incerta]; J-L *40)

Dzeus Ojciec klęskę Troi, a trudy Hellenom
zamyślił i dlatego te powziął zamiary.
Zwolennicy teorii, że w Aleksandrze pojawia się bóstwo z machiny uważają,

iż można przypisać Afrodycie ten fragment, którego przynależność do Alek-
sandra wcale nie jest jednak pewna. Może to być także kwestia Kassandry
z wcześniejszej sceny wieszczenia.
frg. 42 (Kn 63, J-L 42)

nienazwana Dziewczyna107
Fragment pochodzący niewątpliwie z tragedii Aleksander, ale z niewiadomego

miejsca.
Tragedię o tym samym tytule napisał Nikomachos z Aleksandrii – ocalał
z niej jeden wers (TrGF1 127,1 [= s. 285]) – a przede wszystkim Enniusz. Za-
chowane fragmenty jego dramatu stanowią, jak widzieliśmy, cenne źródło do
rekonstrukcji sztuki Eurypidesa. Choć mit o Parysie cieszył się tak przed, jak
i po Eurypidesie ogromną popularnością, nie można tego samego powiedzieć
o historii młodości Parysa, po którą sięgnął tragik. Pewną karierę zrobił epi-
zod o płonącej pochodni – wyśnionej przez Hekabę zapowiedzi zagłady Troi.
W literaturze łacińskiej pojawia się np. w poetyckim liście Heleny do Parysa
w Heroidach (17,237‒240) Owidiusza i w prologu Trojanek (36‒41) Seneki,
gdzie Hekuba porównuje się do Kassandry. Wspomnienie proroczego snu
Hekaby jest w tych dziełach drobnym, ale ważnym detalem historii trojańskiej.
Na początku lat sześćdziesiątych XX w. sen Hekaby i porzucenie małego
Parysa zostały wspomniane w feministycznym poemacie epickim Helena
w Egipcie (Helen in Egypt), dla którego punktem wyjścia jest Helena Eu-
rypidesa. Jest to dzieło amerykańskiej poetki Hildy Doolitle, znanej pod
inicjałami H.D., która była też tłumaczką Eurypidesa.
Coles R.A., A New Oxyrhynchus Papyrus: the Hypothesis of Euripides’ „Alexandros”,
London 1974.
Koniaris G.L., Alexander, Palamedes, Troades, Sisyphus. A Connected Tetralogy?,
„Harvard Studies in Classical Philology” 77(1973), s. 85–124.
Kovacs D., On the „Alexandros” of Euripides, tamże 88(1984), s. 47–70.
Scodel R., The Trojan Trilogy of Euripides, Göttingen 1980.
107
Dziewczyna ‒ w greckim tekście κόρη [kóre].
34. PALAMEDES
ΠΑΛΑΜΗΔΗΣ
agon roku 415
Jan Kwapisz
Datowanie
Patrz 33. Aleksander.
Mit
Istota opowieści o Palamadesie streszcza się w stwierdzeniu Filostratosa
Starszego (Żywot Apolloniosa 3,22), że Palamedes:
[…] zyskał sobie najzażartszych wrogów w Odysie i Homerze, pierwszy
bowiem sprawił, że przypisano mu podstępy, za które został ukamienowany,
drugi zaś nie znalazł go godnym swojego eposu.
(przekład I. Kania)
Przyczyny milczenia Homera o Palamedesie były przedmiotem

dyskusji już w starożytności, przypuszczano np., że stanowił zbyt silną
konkurencję dla Odyseusza, Palamedes był bowiem najszlachetniejszym
z greckich herosów, Prometeuszem doby wojny trojańskiej. Miał obdarzyć
Greków wielkimi wynalazkami: przede wszystkim pismem, pieniądzem
i umiejętnością liczenia, ale również grą w kości i warcaby; ratował ich
też przed głodem i zarazą. Jego kłopoty zaczęły się, kiedy na Itace odkrył
podstęp symulującego obłąkanie Odyseusza, który chciał uniknąć wypra-
wy pod Troję (na podstawie wzmianki Proklosa, arg. 5, przypuszcza się, że
opis tej sceny znajdował się w poemacie epickim Opowieści cypryjskie).
Odys nigdy mu tego nie wybaczył, a jego zawiść miała też podsycać mą-
drość Palamedesa. Toteż władca Itaki spreparował obciążający Palamedesa
list i podrzucił go wraz z pewną ilością „frygijskiego” złota do namiotu
swego przeciwnika. Gdy wraz z Diomedesem oskarżył następnie Pala-
medesa o zdradę, ten nie miał szans obrony: został ukamienowany przez
greckich żołnierzy. Jego brat Ojaks w niezwykły sposób (zob. komentarz
do frg. 10) powiadomił o tych wydarzeniach ojca Naupliosa, który po-
święcił resztę życia szukaniu możliwości zemsty na Grekach: namawiał
do zdrady małżonki greckich wodzów przebywających pod Troją, a przede
wszystkim spowodował wielką katastrofę floty wracającej spod Troi, spro-
wadzając ją na skały.
Poświęcone Palamedesowi tragedie stworzyli wszyscy trzej wielcy tra-
gicy ateńscy, ale żadna się nie zachowała. Najobfitsze – choć i tak skromne
– są fragmenty dramatu Eurypidesa. Jakieś pojęcie o jego akcji próbuje
34. Palamedes  1 315
się wyrobić na podstawie streszczeń, niestety sprzecznych, u mitografów

i scholiastów.
Szczupła liczba ocalałych fragmentów uniemożliwia rekonstrukcję ak-
cji. Nie wiadomo, kto wygłaszał prolog (Palamedes? Odyseusz? Ojaks?
bóstwo?). Jouan–Van Looy po monologu ekspozycyjnym proponują dialog
Agamemnona i Odyseusza knujących intrygę. Inni uczeni opowiadają się
raczej za Diomedesem jako prawdopodobnym rozmówcą Odysa.
Miejsce akcji: przed namiotem Agamemnona w obozie Achajów pod Troją

Osoby:
pewne
Palamedes ‒ syn króla Naupliosa, wynalazca
Odyseusz ‒ przebiegły król Itaki
Agamemnon ‒ władca Myken, największy z wodzów greckich pod Troją
Ojaks ‒ brat Palamedesa
prawdopodobne
Diomedes ‒ druh Odyseusza
Posłaniec
Chór: (prawdopodobnie) greccy wojownicy
frg. 1 (Kn 589, J-L 1)

nosiciele dzwonków
Harpokration: Słownik do dziesięciu mówców attyckich, s.v. „διεκωδώνισε” (s. 61,3)
Scholia do Arystofanesa: Ptaki 842 (= Księga Suda κ 2221)
Scholiasta objaśnia słowo (κωδωνοφόροι [kodonofóroi]; ‘nosiciele dzwonków’):

Strażnicy, którzy sprawdzali warty, podchodzili do nich z dzwonkami;108
być może [Arystofanes] parodiuje Palamedesa Eurypidesa, wystawionego
niedługo wcześniej.109
Większość badaczy jest zgodna, że określenie może się odnosić do Chó-

ru żołnierzy achajskich. Jeśli akcja rozpoczyna się tuż przed świtem, „nosi-
ciele dzwonków” sprawdzają straże, sygnalizując swoje nadejście dzwonie-
niem. Chodziło o to, żeby czuwający żołnierze nie spali na warcie, musieli
oni bowiem natychmiast odpowiadać na dźwięk dzwonka. Tak oryginalnego
parodosu nie omieszkałby oczywiście sparodiować Arystofanes. Wysunię-
to przypuszczenie, że dzwonki były jednym z wynalazków Palamedesa,
a więc wymieniałby on to dokonanie w swojej apologii i wówczas trzeba by
fragment umieścić w sąsiedztwie frg. 3. Ale może raczej wspominał o nich
Odyseusz, mówiąc o rzekomej nocnej zdradzie Palamedesa?
108
Na dźwięk których wartownicy musieli zapewne odpowiedzieć. O podobnej
praktyce wspomina Tukidydes (Wojna peloponeska 4,135).
109
Ptaki zostały wystawione w 414 r., a więc zaledwie rok po Palamedesie.
frg. 2 (Kn 579, J-L 2)

od dawna już, od dawna chcąc ciebie przepytać,
brak zajęć mnie wstrzymywał.110
Scholia starsze do „Iliady” Homera: 2,353
Eustacjusz: Komentarze do „Iliady” Homera 2,353 (k. 236,29; vol. 1, s. 360,9–10)
Kwestię mógł wypowiadać Agamemnon (lub Odyseusz) do Palamedesa, za-

pewne niedługo następowała jego apologia. Z braku kontekstu niezrozumiałe
pozostaje stwierdzenie zawarte w drugim wersie.
frg. 3 (Kn 578, J-L 3)

Palamedes
Ja jeden sporządziłem lek na zapomnienie,
złożywszy samogłoski, spółgłoski, sylaby,
przed ludźmi ja odkryłem wiedzę o literach,
tak żeby nieobecny za równiną morza
5 o wszystkim się dowiedział, co się dzieje w domu,
w obliczu śmierci wolę podziału majątku
na piśmie pozostawił, dziedzic zaś ją poznał ‒111
nieszczęściom, które trapią ludzi, gdy są w sporze,
tabliczka zapobiega, nie pozwala kłamać.112
Stobajos: Antologia 2,4,8 (O mowie i piśmie)
odniesienie do w. 1 ‒ Plutarch: Czy woda, czy ogień są bardziej pożyteczne? 7
(Pisma moralne 957A/B)
Fragment zapewne dłuższej apologii Palamedesa, który opowiada o swoich

zasługach, w tym największej: wynalazku pisma.113 Scena agonu między
Odyseuszem i Palamedesem, w którym sędzią był Agamemnon – należały-
by do niej także kolejne fragmenty – jest jedyną w tragedii, jaką możemy
z dużym prawdopodobieństwem rekonstruować na podstawie zachowanych
fragmentów. Użyta tu terminologia gramatyczna jest śladem zaintereso-
wania wciąż świeżą w czasach Eurypidesa nauką i refleksją nad językiem.
110
Ten fragment był cytowany przez starożytnych i zachował się jako przykład
gramatycznego curiosum, dopuszczalnego jednak w poezji: to anakolut w rodzaju
„idąc do szkoły, padał deszcz”.
111
W obozie Greków pod Troją te przykłady użyteczności pisma są bardzo trafnie
dobrane. Zwłaszcza pierwszy nabiera szczególnego wydźwięku, jeśli zestawić go z Ody-
seją i uświadomić sobie, że w chwili, gdy Palamedes wypowiada te słowa, zalotnicy
ubiegający się o rękę Penelopy pustoszą dom władcy, który został uznany za zmarłego.
112
Naiwny idealizm ostatniego stwierdzenia demaskują losy samego Palamedesa,
zgubionego przez sfałszowany list. Alternatywną legendę o tym, jak pismo wynalazł
egipski bóg Theuth (Thoth) – wynalazca i idealista (w dzisiejszym sensie tego słowa),
z którym Palamedes ma sporo wspólnego – opowiada Platon w Fajdrosie (274c–275b).
Jest tam zawarta krytyka pisma, również nazwanego z początku „lekarstwem pamięci
i mądrości” (μνήμης τε γὰρ καὶ σοφίας φάρμακον [mnémes te gár kaí sofías fármakon]).
113
Fikcyjną mowę Obrona Palamedesa (Τοῦ ἀυτοῦ ὑπέρ Παλαμήδους ἀπολογία
[Tú autú hypér Palamédus apología]) napisał sofista Gorgiasz (ok. 485‒380).
34. Palamedes  2–7 317
frg. 4 (Kn 583, J-L 6)

Jeżeli ktoś przemawia pięknie, broniąc czynów
haniebnych – w tym biegłości nigdy nie pochwalę.114
Mogą to być słowa Odyseusza w odpowiedzi na poprzednią tyradę Palame-

desa. Odys stara się zdezawuować osiągnięcia rywala.
frg. 5 (Kn 580, J-L 5)

Agamemnonie, losy człowiecze wszelakie
postaci przybierają, lecz w jednym jest zgoda:
dla tego115 wszyscy ludzie – miłośnicy sztuki
i ci, co z dala od niej – dla pieniędzy wszyscy
5 się trudzą. Najbogatszy największym jest mędrcem.
Prawdopodobnie kwestia Odyseusza, który oskarża Palamedesa, „odkrywa-

jąc” złoto znalezione w jego namiocie.
frg. 6 (Kn 581, J-L 4)

Doprawdy, mógłby być nas, wodzów, tutaj tysiąc,
lecz mądry by się trafiał jeden lub dwóch z rzadka.
Można by się spodziewać, że słowo „mądry” (σοφός [sofós]) odnosi się do

Palamedesa, ale kto wypowiada te słowa, trudno ustalić.
frg. *7 (Kn 584 i *585, J-L 7–8)

Bo jeden sprawiedliwy rój niesprawiedliwych
przewyższa; sprawiedliwość idzie w parze z bóstwem.
Ma bowiem sprawiedliwy u ludzi i bogów
na zawsze nieśmiertelną sławę – i nikt więcej.
Stobajos: Antologia 3,9,12; 3,9,20 (O sprawiedliwości)
114
Topos rozbieżności między urodą słowa i szpetnością działań pojawia się we
wszystkich tragediach tej trylogii: także w Aleksandrze (frg. 19) i Trojankach (967–
–968), gdzie Przodownica Chóru mówi do Hekaby po apologii Heleny:
zniwecz jej racje, bo przemawia pięknie,
a działa szpetnie! A to ciężka sprawa.
Te urywki to za mało, żeby wykazać łączność pomiędzy tragediami, ale dość, by poznać
niepokoje Eurypidesa.
115
Odyseusz wskazuje na odkryte w namiocie Palamedesa złoto; zaimek poprze-
dza wyraz „pieniądze”, do którego się odnosi.
Bez wątpienia słowa te odnoszą się do Palamedesa, być może wypowiada

je jego brat Ojaks lub Chór. Połączyliśmy w jeden fragment dwa dystychy
przekazane przez tradycję osobno.
frg. 8 (Kn 588, J-L 10)
[Chór]
… zabiliście, zabiliście,
– o Danaowie! – biegłego
we wszystkim Muz słowika, który nikogo nie skrzywdził.116
Diogenes Laertios: Żywoty i poglądy słynnych filozofów [Sokrates] 2,44
Filostrat Starszy: Rozmowa o herosach 34,6
Izokrates: argumentum do Buzyrysa 24
Jan Tzetzes: Egzegeza „Iliady” Homera (s. 44,14‒15)
Ksenofont: Obrona Sokratesa 26
Libanios: Deklamacje 1,175; 2,27
Chór opłakuje śmierć Palamedesa. Filostrat Starszy, który przytacza ten

fragment, przekazuje ponadto, że Eurypides:
[…] mówi jeszcze dobitniej w dalszych wierszach, że [Grecy, którzy
zabili Palamedesa] uczynili to posłuszni człowiekowi sprytnemu i bezwstyd-
nemu [tj. Odyseuszowi].
(przekład M. Szarmach)
frg. 9 (Kn 586, J-L 12)

Chór
† † Dionizosa,
† † który na Idzie
wraz z matką swoją się cieszy,
gdy kotły huczą Iakchem.117
Strabon: Geografia 10,3,13
Fragment pieśni Chóru.
116
Ten słynny fragment uważano dość powszechnie w starożytności za aluzję do
śmierci Sokratesa, skazanego przez Ateńczyków (w roku 399), ale już współcześnie
zwalczano ów absurdalny pogląd, wskazując, że Eurypides umarł wcześniej niż So-
krates. Jednak wciąż uważa się, że słowa te mogłyby się odnosić do Protagorasa lub
w ogóle sofistów, a tragedia miałaby wówczas wydźwięk polityczny. Dowodzi to
w każdym razie nośności metafory „słowika Muz” – w innych przypadkach w staro-
żytności konwencjonalnego określenia poety. Sam Sokrates porównuje się z Palame-
desem u Platona (Obrona Sokratesa 41b):
Przecież i ja przedziwne miałbym tam [w Hadesie] rozmowy, ilekroć bym spotkał Palame-
desa i Ajasa, syna Telamona, i jeśli ktoś inny ze starożytnych padł z niesprawiedliwego wyroku,
to porównywać swoje losy i ich cierpienia byłoby, myślę, wcale przyjemnie.
(przekład W. Witwicki)
117
Dwie pierwsze linijki w tym fragmencie są uszkodzone i trudno je zadowalająco
naprawić. ■ z matką swoją (σὺν ματρὶ φίλᾳ [sýn matrí fíla]) – Semele, chociaż śmiertel-
niczka, jako matka boga była otoczona kultem. ■ gdy κotły huczą Iakchem (τυμπάνων
ἰάκχοις [tympánon iákchois]) – tympana były instrumentem używanym w kulcie Dionizosa,
a słowo ἴακχος oznacza albo pieśń ku czci Dionizosa, albo jego przydomek.
34. Palamedes  7–10 319
frg. 10 (Kn 588a, J-L 9)

Ojaks
[…] Skądby wziąć jakiegoś posła,
wysłać do niego? Już wiem! Już mam sposób –
[770] z „Palamedesa”: tak jak on na wiosłach
napiszę, rzucę. Lecz tu nie ma wioseł!
5 Skąd mam wziąć wiosła? skąd je wziąć? no, skądże?
Gdybym te święte wziął obrazki zamiast
wioseł i na nich napisał, rozrzucił?
[775] Świetnie, to także drewno, tak jak tamte.
O dłonie me,
10 do dzieła, co ratunek wam da!
O malowane, gładzone deszczułki!
Przyjmijcie noża ślad,
[780] posłańca biedy mej!
Oj, nieładnie wyszło „r”!
15 Idzie, już idzie! Cóż to za ryt!
Idźcie, śpieszcie wszystkimi ścieżkami,
tędy, siędy, byle szybko!
(lekko zmieniony przekład J. Ławińskiej-Tyszkowskiej)
Arystofanes: Thesmoforie 768–784
Poniższy ustęp pochodzi z Arystofanesa, a scholiasta (Scholia do Arystofa-

nesa, ad loc.) potwierdza, że opisana scena znajdowała się w Palamedesie.
Ojaks, pragnąc powiadomić o śmierci brata ich ojca Naupliosa, a nie mogąc
wydostać się z obozu Greków, opisał losy Palamedesa na wiosłach odpły-
wającego spod Troi okrętu (niczym rozbitek wkładający list do butelki).118
W Arystofanesowych Tesmoforiach powyższe słowa wypowiada Mnesilo-
chos, powinowaty Eurypidesa, chcąc go do siebie sprowadzić. Prawdopo-
dobne wtręty Arystofanesa zaznaczono kursywą.
W starożytności uważano Palamedesa za symbol niewinnie zgładzonego
mędrca i ‒ jak już wspominaliśmy ‒ doszukiwano się pod jego postacią
Sokratesa. Wiele uwagi poświęcił mu Filostrat Starszy w Rozmowie o he-
rosach, którą próbuje się czasem wykorzystywać w próbach rekonstrukcji
tej tragedii Eurypidesa. Sam Sokrates – według tego, jak przedstawia go
Platon w Apologii – miał również czuć pewną więź z Palamedesem, a w Faj-
drosie (274c–275b) ‒ jak już wspominaliśmy ‒ Platon włożył w jego usta
legendę o bogu Theucie, wynalazcy pisma, który ma pewne cechy wspólne
z Palamedesem.
118
Ten desperacki pomysł przywodzi na myśl płótno, na którym Filomela, zgwał-
cona i pozbawiona języka przez Tereusza, męża swojej siostry Prokny, wyhaftowała
swoją historię dla Prokny; zob. Owidiusz, Metamorfozy 6,424–674.
Postać Palamedesa ożywiła literatura XVII w. W 1625 r. Joost van den

Vondel, poeta holenderskiego baroku, napisał alegoryczną tragedię zatytu-
łowaną Palamedes of Vermoorde onnoselheit (Palamedes, czyli niewinność
zamordowana), która była protestem przeciw sądowemu mordowi na wy-
bitnym holenderskim mężu stanu i bojowniku o niepodległość Johanie van
Oldenbarneveldcie. Nieco później, w roku 1707, Gian Vincenzo Gravina
stworzył tragedię Palamede.
Dziś Palamedesa niełatwo spotkać w literaturze czy sztuce. Gdy
wzmianka o nim pojawia się na chwilę w wierszu Josifa Brodskiego, nie
jest nawet postacią pozytywną – przedtem był nią zawsze i bezwarunkowo
– ale przyczyną rozłąki ojca i syna.
Koniaris G.L., Alexander, Palamedes, Troades, Sisyphus. A Connected Tetralogy?
A Connected Trilogy?, „Harvard Studies in Classical Philology” 77(1973),
s. 85–124.
Nightingale A.W., Genres in Dialogue: Plato and the Construct of Philosophy, Cam-
bridge 1995, s. 149–154 (opowieść o Theucie w Fajdrosie a Palamedes Eury-
pidesa).
Scodel R., The Trojan Trilogy of Euripides, Göttingen 1980.
Szarmach M., Le „Palamède” d’Euripide, „Eos” 63(1975), s. 249–271.
34. Palamedes / 35. Plejstenes 321
35. PLEJSTENES
ΠΛΕΙΣΘΕΝΗΣ
414 (?)
Datowanie
Arystofanes w Ptakach (w. 1232), które wystawiono w 414 r., parodiu-
je werset (frg. 5) tragedii Plejstenes, wyznaczając w ten sposób terminus
ante quem jej powstania. Na podstawie analiz metryki Webster skłonny jest
umieszczać sztukę tuż przed Ptakami.
Mit
Wedle Hezjoda (frg. 194) Plejstenes, syn Atreusa, to zmarły przedwcześnie
ojciec Agamemnona i Menelaosa, zwanych też czasem Plejstenidami. Przed
śmiercią oddał swoich synów na wychowanie Atreusowi. Z kolei w Scholiach
starszych do pieśni Pindara (Ody olimpijskie 1,144) rodzicami Plejstenesa
byli Pelops i Hippodameja (patrz też 21. Ojnomaos), a jego braćmi Atreus,
Tyestes i Pitteus. Jeszcze inną wersję podają Scholia do Eurypidesa (Orestes
4), zgodnie z którymi Plejstenes był synem Atreusa i Kleoli, poślubionej przez
niego, gdy przebywał na wygnaniu za zamordowanie wespół z Tyestesem ich
brata Chryzypa. Plejstenes poślubił Eryfilę i miał z nią synów: Agamemnona
i Menelaosa oraz córkę Anaksibię. Warianty te świadczą o próbach uporządko-
wania genealogii rodu Atrydów i niepewnego w niej statusu Plejstenesa. Apol-
lodor twierdzi (Biblioteka mitów 3,15), że Plejstenes był wprawdzie synem
Atreusa, ale wychował go Tyestes; poślubił Aeropę, córkę Katreusa, a ona dała
mu Agamemnona i Menelaosa. Epizod mityczny najprawdopodobniej leżący
u podstaw fabuły Eurypidejskiej przekazuje Hyginus (zob. niżej).
Podstawę rekonstrukcji fabuły Plejstenesa stanowi – z braku innych źródeł
– wersja zachowana w Opowieściach (88) Hygina. Tyestes zostaje wypędzony
z ojczyzny przez brata Atreusa za to, że uwiódł jego żonę Aeropę. W zemście
nasyła na niego zabójcę, mianowicie rodzonego syna Atreusa, Plejstenesa,
którego wychował jak własnego. To Atreus jednak zabija młodzieńca jako
potomka Tyestesa, nieświadom, że pozbawia życia własnego syna. W dwóch
innych Opowieściach (244 i 246) Hygina śmierć Plejstenesa wygląda zupełnie
inaczej: zostaje on wraz z bratem Tantalem podany na uczcie Tyestesa; tę samą
wersję przyjmuje też Seneka w tragedii Thyestes (726nn.).
Szczupłość źródeł i zawarte w nich sprzeczności uniemożliwiają re-
konstrukcję przebiegu akcji. Wilamowitz (s. 185‒187), opierając się na
analizach języka i metryki fragmentów, wysuwa przypuszczenie, że dramat
Plejstenes nie jest autorstwa Eurypidesa, lecz powstał raczej w IV w. (za tą
tezą opowiada się Lesky, przeciwnego zdania są Jouan–Van Looy).
Miejsce akcji: przed pałacem Atreusa (?) w Mykenach

Osoby:
pewne
Plejstenes ‒ przybrany syn Tyestesa
Tyestes ‒ wygnany brat Atreusa
Atreus ‒ król Myken, rodzony ojciec Plejstenesa
prawdopodobne
Posłaniec
Aeropa ‒ żona Atreusa
frg. 1 (Kn 626, J-L 3)

Nie uzależniaj w pełni swej władzy od ludu
ani go nie krzywdź, siłę tylko czcząc pieniądza,
i nie wypędzaj tego, komu lud zaufał,
lecz i zbytnio nie wynoś go – to niebezpieczne:
5 w obywatelu tyran może się obudzić!
Temu na drodze stań, kto zaszczytów niegodny ‒
podli, którym się wiedzie, to dla państwa zguba!
Stobajos: Antologia 4,7,1 (Napomnienia dotyczące władzy królewskiej)
Uczeni, przy rekonstrukcji tragedii Plejstenes wykorzystujący fragmenty

(frg. I‒VI, s. 202‒203) zaginionego dramatu Pelopidzi (Pelopidae) rzym-
skiego tragika Akcjusza, przypisują te słowa Atreusowi, który serdecznie
podejmuje u siebie Plejstenesa (jako syna Tyestesa) i zamierza przekazać
mu władzę. Nie pasuje to jednak (zdaniem Jouana–Van Looya) do fabuły
przekazanej przez Hygina. Niewykluczone, że to Tyestes, wysyłając przy-
branego syna, by zabił króla, udziela mu wskazówek jako następcy tronu.
frg. 2 (Kn 625, J-L 2)

Nie zabiłem ci ojca, choć był moim wrogiem.
Scholia starsze do „Iliady” Homera 4,319c (vol. I, s. 505,57)
Wydaje się, że są to słowa Atreusa skierowane do Plejstenesa, który przed-

stawił mu się jako syn Tyestesa, zapewne w momencie, gdy zamierzał zabić
swojego gospodarza.
frg. 3 (Kn 630, J-L 1)

Moje miasto to Sardes, †już nie jestem† z Argos.
Stefan z Bizancjum: Ludność miejscowa, s.v. „Ἄργος” (s. 113,9)
Jouan–Van Looy przypuszczają, że Tyestes pojawia się w przebraniu

mieszkańca Sardes, żeby po zabiciu Plejstenesa przez Atreusa wyjawić mu,
iż pozbawił życia rodzonego syna.
35. Plejstenes  1–8 323
frg. 4 (Kn 627, J-L 4)

Są – tak! – są skóry zapisane czarnym tuszem,
w nich przepowiedni pełno rozlicznych Loksjasza.
Scholia do „Tysiączków” Jana Tzetzesa 12,338
(= Anecdota Oxoniensia, vol. III, s. 373,18–23)
Żadne ze źródeł do mitu o Plejstenesie nie wspomina o wyroczni, być może

zatem atrybucja tego fragmentu jest błędna.
frg. 5 (Kn 628, J-L 5)

Składa owce w ofierze bóstwom przed ołtarzem.
Ammonios Gramatyk: O pokrewieństwie i różnicach wyrazów 113
(s. 28,12) (wersja: „Złóżcie owce…”)
Eustacjusz: Komentarze do „Odysei” Homera 7,305 (t. I, k. 1564,32)
parodia ‒ Arystofanes: Ptaki 1232 (?)
frg. 6 (Kn 629, J-L 6)

i zapal, i rób, co tylko chcesz
Etymologicum Genuinum AB λ 93 (s.v. „λῆις”)
Etymologicum Magnum, s. 564,22 (s.v. „Λητώ”)
frg. 7 (Kn 632, J-L 8)

Bogactwo jest dla ludzi źródłem wielu nieszczęść.
frg. 8 (Kn 631, J-L 7)

Rozgłośna wrzawa kottabosa119
rozbrzmiewa pieśnią Afrodyty
w całym domostwie
Ta wzmianka o grze w kottabos ‒ dźwięki pieśni miłosnej mieszają się

z odgłosem kropel wina uderzających o metalową powierzchnię misy ‒ być
może odnosi się do uczty związanej jakoś z przebiegiem akcji.
Jedynym nawiązaniem do dziejów Plejstenesa wydaje się epizod w dra-
macie Atreus i Tyestes autorstwa Prospera Jolyot de Crébillon (1707 r).
Zabawną igraszką jest dramat Pleisthenes and Artemesia (Oxford 1912)
pióra J.D.M. Pymbershawa. W przedmowie autor dziękuje Panom Eurypide-
sowi, Szekspirowi, Crebillonowi i Lordowi Tennysonowi za cenne sugestie.
Plejstenes jest tu dziekanem Uniwersytetu w Bostonie, przebranym za pu-
cybuta, Artemesja (Artemisja) jego żoną, udającą Safonę, a np. Klitajme-
stra – dyrektorką Minerva Hall. Towarzyszy im Chór studentek z różnych
wydziałów.
kottabosα (κοσσάβων [kossábon]) – zob. wyżej, 20. Ojneus, frg. 3.

119
Kakridis J.Th., Pleistheniden oder Atriden, ZPE 30(1978), s. 1–4.
Wilamowitz-Moellendorff von, U., Kleine Schriften, vol. 4: Lesefrüchte und Verwand-
tes, Berlin 1962 (11921).
35. Plejstenes / 36. Antygona 325
36. ANTYGONA
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
„okres swobodny” (lata 420‒406)
Katarzyna Pietruczuk, Jan Kwapisz
Datowanie
Na podstawie analizy metrycznej fragmentów badacze umieszczają
Antygonę wśród najpóźniejszych dramatów Eurypidesa (lata: 420–406),
w okresie „stylu swobodnego”. Webster uważa, że tragedia ta stanowiła
część trylogii wraz z Ifigenią w Taurydzie i Heraklesem oszalałym. Pierw-
szeństwo Antygony Sofoklesa wydaje się potwierdzać frg. 5, prawdopodob-
nie nawiązujący do dzieła tragika z Kolonos.
Mit
Historia sporu Antygony z Kreontem o pogrzebanie ciała jej brata
Polinejkesa jest – dzięki arcydramatowi Sofoklesa – powszechnie znana.
Uczony aleksandryjski, Arystofanes z Bizancjum, w hipotezie do Antygony
Sofoklesa przekazuje, że w tragedii Eurypidesa, inaczej niż w wersji Sofo-
klesowej, w pogrzebaniu Polinejkesa Antygonie pomaga Hajmon. Kiedy
zostają pochwyceni, Antygona poślubia Hajmona i rodzi mu syna Majona
– tragedia Eurypidesa kończyła się zatem szczęśliwie! Natomiast 72. wśród
Opowieści Hygina bardziej kojarzy się z romansem niż z dramatem. Haj-
mon, z woli Kreonta mający zabić Antygonę skazaną za pogrzebanie brata,
zakochuje się w dziewczynie i ukrywa ją pośród pasterzy. Antygona rodzi
mu syna, a kiedy ten osiąga wiek dorosły, przybywa do Teb, by wziąć udział
w igrzyskach. Tam zostaje rozpoznany przez Kreonta za sprawą rodowego
znamienia. Mimo że za Hajmonem wstawia się sam Herakles, nie udaje mu
się ułagodzić gniewu Kreonta. Hajmon zabija Antygonę i siebie.
Uczeni mają rozbieżne poglądy na to, która wersja mitu i jaka jego część
stała się osnową tragedii Eurypidesa. Niektórzy podążają za opowieścią
Hygina (który jednak nie podaje źródła swojej wersji). Niewykluczone, że
Hyginus opierał się na fabule zaginionej Antygony Astydamasa, wystawionej
w 341 r., lub też na innym niezachowanym dramacie. Wprawdzie frg. 12, 14
i 19 zawierają pewne niejasności, które badacze starają się wyjaśnić właśnie
wersją Hygina, z drugiej jednak strony trudno wytłumaczyć milczenie Ary-
stofanesa z Bizancjum na temat dalszych losów Antygony i jej syna, dziecka
Hajmona. Prawdopodobniejsze jest zatem, że fabuła tragedii Eurypidesa,
z wyjątkiem różnic wskazanych przez uczonego z Aleksandrii, zgadzała
się z wersją Sofoklesa, choć zachowane fragmenty nie pozwalają rozstrzy-
gnąć tego z całą pewnością, a ustalenie ich miejsca w dramacie sprawia
wiele trudności. Niepewna pozostaje też atrybucja większości fragmentów,

często bowiem mylone są tytuły dwóch zaginionych tragedii Eurypidesa:
Antygony i Antiopy. Centralną partią dramatu była prawdopodobnie dyskusja
dotycząca warunków zapewniających szczęście w małżeństwie i charakteru
kandydatki na żonę.
Miejsce akcji: przed pałacem Kreonta w Tebach

Osoby:
pewne
Antygona ‒ córka Edypa, siostra Polinejkesa i Eteoklesa
Kreont ‒ król Teb, brat Jokasty i wuj Antygony
Hajmon ‒ syn Kreonta, narzeczony Antygony
Strażnik
prawdopodobne
bóstwo z maszyny ‒ Dionizos lub Herakles
Chór: mieszkańcy lub mieszkanki Teb (?)
frg. 1 (Kn 157. 158, J-L *2)

Był Edyp na początku szczęśliwym człowiekiem,
by potem stać się z ludzi najbardziej żałosnym.
Arystofanes: Żaby 1182, 1187
Faworyn z Arelate: Mowy. O wygnaniu, kol. 2,39 (s. 378,4)
Klearchos, frg. 46 (= Atenajos: Uczta mędrców 12,27 [524c]) (o Scytach)
w. 1 ‒ Scholia do Ajschylosa: Siedmiu przeciw Tebom 772a (II 2, s. 334,9);
775a (II 2, s. 335,5)
w. 1 ‒ Faworyn z Arelate: Mowy. O losie (= Dion Chryzostom: Mowy 64,6)
w. 1 ‒ Aspazjusz: Komentarze do „Etyki [nikomachejskiej]” Arystotelesa 1,11 (1101a 33)
(CAG, vol. XIX 1, s. 31,24)
w. 2 ‒ Faworyn z Arelate: Mowy. O wygnaniu, kol. 17,41 (s. 396,20)
Scholiasta Arystofanesa informuje, że Antygona Eurypidesa rozpoczyna-

ła się tym właśnie dwuwierszem. Nie wiadomo, kto wygłaszał prolog.
W zawartej w nim prawdopodobnie ekspozycji należałoby może umieścić
wzmiankę innego scholiasty, że: „Sfinksa na Teby zesłał Dionizos” (Scholia
do Eurypidesa: Fenicjanki 1031 = Kn *178), jednak taka atrybucja nie jest
pewna.
frg. 2 (Kn 159, J-L 3)

[Chór]
o złotym wierzchu tarczę Kapaneusa.120
120
Kapaneusa (Καπανέως [Kapanéos]) – Kapaneus był jednym z uczestników wy-
prawy Siedmiu przeciw Tebom. Zginął od pioruna Dzeusa, ukarany za bluźnierstwo,
kiedy wspinał się na mury Teb. Scenę pogrzebu Kapaneusa i śmierci jego żony, rzu-
cającej się na płonący stos męża, przedstawił Eurypides w Błagalnicach (w kommosie
i 5. epejsodionie, w. 930‒1122).
36. Antygona  1–6 327
Forma metryczna fragmentu (daktylo-epitryty) wskazuje, że pochodzi on

z pieśni Chóru, zapewne z parodosu. Chór wspominał losy wyprawy Sied-
miu przeciw Tebom (przedakcja tragedii).
frg. 3 (Kn 160, J-L 4)

Z młodymi młodzi razem cierpią †po kryjomu†.
Stobajos: Antologia 2,33,5 (O tym, że podobieństwo charakterów rodzi przyjaźń)
Fragment o niejasnym znaczeniu. Chodzi być może o potajemny związek

Antygony i Hajmona.
frg. 4 (Kn 162, J-L 13)

Gdy młodzieniec swe oczy zwróci ku Kiprydzie,
daremnie go pilnować. Bo choćby był głupcem,
do spraw miłości każdy nabiera rozumu,
†Gdy Kipryda przy boku, najprzyjemniej chwycić†.
Jeśli powyższe cztery wersy zawierają jedną wspólną myśl, jak można by
wnioskować z tego, że Stobajos przytacza je razem, to przekazany tekst czwar-
tego wersu trzeba uznać za zepsuty. Kannicht przypuszcza, że ostatni wers
stanowił pierwotnie początek nowej całości syntaktycznej i nowej myśli.
frg. 5 (Kn 165, J-L 17)

Posłuchaj mnie: ci, których zła dotknęła dola,
nie tracą przecież razem ze szczęściem rozumu.121
Być może wypowiedź Hajmona w agonie z ojcem, podobnie jak kilka na-
stępnych fragmentów.
frg. 6 (Kn 161, J-L 10)

Miłować; dla śmiertelnych miłość to szaleństwo!
Kwestia przypisywana Hajmonowi bądź Antygonie (forma czasownika

w oryginale dopuszcza obie możliwości). Jeśli wypowiada ją Hajmon, to
zapewne odnosi się do swojego współudziału w pogrzebaniu Polinejkesa
wbrew rozkazom Kreonta.
121
Tego fragmentu używa się jako argumnetu za datowaniem tragedii Eurypide-
sa po Antygonie Sofoklesa, ponieważ wydaje się nawiązywać do wersów 563–564
dramatu Sofoklesowego (słowa Ismeny):
Panie, najlepszy nawet rozum niknie,
kiedy człowieka wielkie zło przygniata.
(przekład R. Chodkowski)
frg. 7 (Kn 176, J-L 6)

Śmierć bowiem kres wyznacza waśniom między ludźmi.
Tak łatwo każdy człowiek o tym się przekona.
Czy kamieniom nagrobnym uderzeniem włóczni
przysporzyć można cierpień lub – bezczeszcząc – trupom?
5 Toż one przecież bólu żadnego nie czują.
Stobajos: Antologia 4,57,5 (O tym, że nie należy źle mówić o zmarłych)
w. 1‒2 ‒ tamże: 4,52,23 (Pochwała śmierci)
frg. 8 (Kn 172, J-L 8)

Nie jest słuszne panować i być nie powinno
władcy bez praw. Głupotą jest też, gdy się pragnie
‹ ›
który sam jeden rządzić chce równymi sobie.
frg. 9 (Kn 171, J-L 7)

O względy ludu władca powinien zabiegać.
frg. 10 (Kn 173, J-L 9)

Wojna domowa lubi między mieszkańcami
wybuchać ‒ tam, gdzie miasto dzielą dwa obozy.
frg. 11 (Kn 162a, J-L 11)

W małżeńskie wstąpię łoże, w który mi pisana
jest wszelka pomyślność, w nim się zestarzeję.
P.Oxy. 45.3214,2‒4
Mówi raczej Hajmon niż Antygona (Kannicht).
frg. 12 (Kn 166, J-L 14)

Głupoty w nim przyczyną jest choroba ojca;
zazwyczaj ludzie podli od podłych pochodzą.122
122
Rozważania o znaczeniu pochodzenia i jego wpływie na los oraz życie czło-
wieka są motywem nieustannie powracającym w sztukach Eurypidesa: spotykamy
je również w Alkmeonie w Koryncie (I 50,3), Heraklesie oszalałym (w. 1261–1262),
Diktysie (I 11,15), Fojniksie (I 15,11), Peleusie (I 28,1), Bellerofoncie (I 14,17) i Hip-
polycie uwieńczonym (w. 424–430).
36. Antygona  7–18,5 329
Być może kwestię tę wypowiadała Antygona w agonie z Kreontem, w reak-

cji na jego wypowiedź o głupocie Hajmona. Nie byłoby wówczas potrzeby
dokonywania poprawek w tekście (αὐτῷ [autó] – ‘w nim’, na αὐτῇ [auté]
– ‘w niej’), żeby mógł on pasować do Antygony i Edypa, co proponują
niektórzy uczeni. Inni odnoszą te słowa do syna Hajmona – Majona.
frg. 13 (Kn 167, J-L 15)

Sądzi się, że synowie są podobni ojcom;
zazwyczaj tak się właśnie sprawy mają z dziećmi.
Stobajos: Antologia 4,29,27 (O tym, że dobrze urodzone dzieci
szlachetnych ojców nie zawsze są do nich podobne)
Niektórzy badacze dzielą ten dwuwiersz między dwie postacie, ale nie wy-
daje się to konieczne.
frg. 14 (Kn 168, J-L 16)

Bękarta miano hańbi, lecz naturą równy.
Stobajos: Antologia 4,24,43 (O dzieciach: Że lepiej jest mieć męskich potomków
i że dzieci z nieprawego łoża nie należy uważać za gorsze od ślubnych)
frg. 15 (Kn 170, J-L 18)

Nie ma innej świątyni Namowy niż słowo,
a natura człowieka ma w sobie jej ołtarz.
Jan Tzetzes: Komentarze do „Prac i dni” 135 (s. 126,14‒15)
Archippos, frg. 47
w. 1 ‒ Arystofanes: Żaby 1391
w. 1 ‒ Scholia do Arystofanesa: Żaby, ad loc.
w. 1 ‒ Jan Tzetzes: Komentarze do Arystofanesa. „Żaby” ad loc. (s. 1092,6)
w. 1 ‒ Heraklit Gramatyk: Zagadnienia homeryckie 59,4 (s. 65)
frg. 16 (Kn 169, J-L 19)

doszliśmy już do mety nieszczęść.
Stobajos: Antologia 4,40,8 (O nieszczęściu)
frg. 17 (Kn 163, J-L 21)

Bo złoto przyjaciela, któremu rozumu
brak, bez pożytku, chyba że miałby i cnotę.
frg. *18 (Kn 175, J-L *22)

Nie]dobrowolnie tę opuszczasz [
] powloką cię słu[dzy
za] włosy; w zbytku bowiem ty nie [
] zamieszkujesz heraklejskie [
5 ] przybyłaś, która przez ptaków .[
] równiny [
] skórę jelonka przewieszoną [
] święte te rzeczy nie twoje s[ą
] miałam zginąć wraz z [
10 ] dotknie, będąc niewolnikiem, mnie wol[nej
].. skóry; pójdę dobrowolnie.
Przykre usposobienie i szorstkość w nieszczęściach
u szlachetnego rodem jest znakiem głupoty.
Kto zaś to, co los zdarzy, spokojnie przyjmuje,
15 temu łatwiej nieszczęścia ciężkie przyjdzie znosić.
P.Oxy. 47.3317
w. 12–13 – Stobajos: Antologia 3,20,39 (O gniewie)
w. 14–15 – tamże: 4,44,14 (O tym, że należy mężnie znosić, co los zsyła)
Słudzy Kreonta wywlekają Antygonę z miejsca, gdzie się ukryła. Fragment

pochodzi zapewne z finałowej sceny dramatu, która kończyła się pojawie-
niem bóstwa z maszyny. Wers 4 wykorzystywany bywa jako argument, że
bóstwem tym był Herakles. Jeśli Antygona ukrywała się w świętym okręgu
herosa, na co wskazuje przymiotnik „heraklejskie”, to atrakcyjne wydaje
się założenie, że bóg ten odgrywał jakąś rolę w akcji. Inni uczeni wskazują
Dionizosa, ponieważ wzmianka o stroju menady (w. 7) sugeruje dionizyjskie
tło sceny (patrz też wyżej, frg. 17).
frg. •19 (Kn 177, J-L 20)

O synu Diony, jakże wielkim jesteś bogiem,
123
Dionizosie, śmiertelnym z tobą się nie mierzyć!

Scholia starsze do pieśni Pindara: Ody pytyjskie 3,177b
Proponowano przeniesienie tego fragmentu do Antiopy z uwagi na jego „dio-

nizyjską” tematykę. Eurypides nie traci okazji do przeprowadzenia swoich
ulubionych dociekań etymologicznych, tym razem tłumacząc pochodzenie
imienia Dionizosa od imienia matki (u Pindara: Θυώνᾳ [Thyóna], tj. Semele).
frg. *20 (Kn **164, J-L *12)

Stracił wolność, kto w jarzmo małżeńskie wprzęgnięty,
lecz jedna z tego korzyść: gdy wszedł w dom szlachetny,
z obawą baczy, żeby w niczym nie uchybić.
Stobajos: Antologia 4,22,13 (O małżeństwie. Że najlepszą rzeczą jest ożenek)
(= 4,22,52 [O małżeństwie] = Pseudo-Menander: Sentencje jednowierszowe 282)
Stobajos cytuje ten fragment dwukrotnie, raz przypisując go Eurypidesowi,

a raz tragikowi Hippotoonowi/Hippotoosowi (TrGF1, frg. 3). To, że pojawia
się w zachowanym pod imieniem Menandra zbiorze gnom, może sugerować,
123
Diony (Διώνης [Diónes]) – Diona najczęściej uchodzi za córkę Uranosa i Gai
oraz matkę Afrodyty, a zatem tu Dionizos byłby bratem bogini miłości.
36. Antygona  18,6 – 21 331
iż przypisanie go Antygonie nie jest błędne, bo w kolekcji tej trafiają się

gnomy tragiczne, najczęściej zaczerpnięte właśnie z Eurypidesa.
frg. •21 (Kn 174, J-L 5)

Przestań się więc zadręczać i tego się dowiedz,
że często troska później przeradza się w radość
i nieraz do dobrego to, co złe, prowadzi.
Cechy metryczne tego fragmentu wskazują na przynależność do komedii.

Zapewne Stobajos błędnie przypisał go Antygonie.
Tylko niewielką część z gigantycznej recepcji Antygony da się wywieść
od utworu Eurypidesa. Jego przeróbką mogła być tragedia Astydamasa i ła-
cińska adaptacja Akcjusza (frg. I‒VI [w. 135‒144], s. 177‒178). Wpływo-
wi Eurypidesa przypisuje się też pewną liczbę starożytnych przedstawień
mitu na malowidłach wazowych. O ile jednak Antygona Eurypidesa mogła
górować nad tragedią Sofoklesa w czasach starożytnych, o tyle wzorem
wszystkich nowożytnych wcieleń Antygony jest wyłącznie arcydzieło So-
foklesa. Oksfordzki przewodnik po tradycji klasycznej (The Oxford Guide
to Classical Mythology in the Arts, 1300–1900s; Oxford 1993) odnotowuje
pod hasłem „Antygona” ponad 150 dzieł literackich, muzycznych i plastycz-
nych, od renesansowych tragedii, przez poematy romantyczne, po nowocze-
sne utwory muzyczne i literackie. Z recepcji rodzimej należy wspomnieć
o dwóch realizacjach: drugiej części cyklu Między wojnami Kazimierza
Brandysa ‒ Antygonie z 1948 r., oraz głośnej w świecie sztuce Janusza Gło-
wackiego Antygona w Nowym Jorku, której premiera odbyła się w 1993 r.
Brusewicz A., Spory wokół „Antygony” Eurypidesa, [w:] Sapere aude. Księga pa-
miątkowa ofiarowana profesorowi dr. hab. Marianowi Szarmachowi z okazji 65.
rocznicy urodzin, pod redakcją I. Mikołajczyka, Toruń 2004, s. 55–64.
Huddilston J.H., An archaeological Study of the „Antigone” of Euripides, „American
Journal of Archaeology” 3(1899), s. 183–201.
Paton J.M., The „Antigone” of Euripides, „Harvard Studies in Classical Philology”
12(1901), s. 267–276.
Recepcja
Steiner G., Antigones. The Antigone Myth in Western Literature, Art and Thought, Oxford
1984.
Szastyńska-Siemion A., Polskie Antygony: stan wiedzy i postulaty badawcze, „Eos”
84(1996), s. 245–353.
Zabierowski S., Polskie Antygony, „Roczniki Komisji Historycznoliterackiej” 15(1978),
s. 163–180.
Zimmermann C., Der Antigone-Mythos in der antiken Literatur und Kunst, Tübingen
1993.
37. MELEAGER
ΜΕΛΕΑΓΡΟΣ
okres późny (418‒414 lub 406)
Paweł Majewski
Datowanie
Większość badaczy uważa Meleagra za tragedię należącą do późnego
okresu twórczości Eurypidesa i datuje ją na lata 418–414 (Zieliński2, Web
ster) lub nawet ok. 406 r. (Cropp–Fick).
Mit
Eurypides miał do dyspozycji wyjątkowo bogaty materiał epicki i dra-
matyczny. Homer (Iliada 9,529–605) z losów Meleagra uczynił przestro-
gę, lekcję moralną, której stary wychowawca Achillesa, Fojniks, udzielał
swemu zapiekłemu w gniewie pupilowi. Opowiadał mianowicie, że gdy po
łowach na dzika kalidońskiego wybuchł spór o jego skórę i wojna między
Kuretami a Kalidończykami, Meleager zabił w gniewie swoich wujów,
a wówczas matka go przeklęła, prosząc Erynię, by zesłała nań śmierć.
Meleager zamknął się w domu i odmówił dalszej walki, choć zachodzi-
ła obawa, że miasto zostanie zdobyte. Dał się w końcu przekonać żonie
i zginął w boju. Niewiele jednak „okruchów z tej uczty Homera” wyko-
rzystał Eurypides w swojej tragedii. W tej pierwszej znanej nam wersji
brak bowiem najważniejszych dla historii o Meleagrze epizodów: wizyty
Mojr, losu związanego z płonącą głownią, miłości do Atalanty, tragicznego
synobójstwa Altai.
W epinikionie Bakchylidesa (5,93–154) na zwycięstwo Ferenikosa,
rumaka Hierona z Syrakuz, w igrzyskach pytyjskich w 476 r., duch Mele-
agra opowiadał Heraklesowi podczas jego wizyty w Hadesie o okolicznoś-
ciach własnej śmierci: o krwawym sporze o skórę dzika między Kuretami
a Etolami, podczas którego zabił przypadkowo „ślepym pociskiem” włas
nych wujów, Ifiklosa i Afareusa, i o zemście matki, „złego losu szafarki”
(przekład J. Danielewicz).
„Klasyczną” wersję mitu podaje Apollodor (Biblioteka mitów 1,8,2–3).
Zawiera ona, jak się zdaje, pozostałości znacznie starszych wierzeń, łą-
czących trwałość życia ludzkiego z istnieniem przedmiotów związanych
z nim magicznymi siłami. Altaja dała Ojneusowi syna Meleagra, które-
go boskim ojcem był Ares. Przy kołysce noworodka pojawiły się Mojry,
przepowiadając, że dziecko umrze, gdy dopali się płonąca na palenisku
kłoda. Altaja porwała polano i ukryła je w skrzyni. Meleager wyrósł na
wspaniałego młodzieńca. Tymczasem Ojneus obraził Artemidę, pomijając
ją przy składaniu dorocznych ofiar, a ta w zemście nasłała na kraj strasz-
liwego dzika. Ojneus ogłosił polowanie i obiecał skórę odyńca temu, kto
37. Meleager  1,1–2 333
pokona bestię. Zjechali herosi z całej Grecji. Tradycja mityczna podawała

kilka różnych list uczestników łowów: obok Meleagra i braci jego matki,
wymieniano Dioskurów, Tezeusza, Jazona, Admeta, Kefeusa, Ankajosa
i jedną jedyną dziewczynę – Atalantę, córkę Schojneusa z Arkadii. Kilku
bohaterów odmówiło udziału w łowach, jeśli dopuszczona do nich zo-
stanie kobieta. Przekonał ich Meleager, który ‒ choć żonaty z Kleopatrą,
córką Idasa i Marpessy ‒ zapragnął mieć z Atalantą syna. Łowcy otoczyli
odyńca: zginęli Hyleus i Ankajos, a Peleus niechcący przebił włócznią
Eurytiona. Pierwsza trafiła dzika Atalanta, Amfiaraos przeszył mu oko,
a Meleager dokończył dzieła, ubijając zwierza. Przyznaną sobie skórę ofia-
rował Atalancie, co oburzyło jego wujów, którzy zażądali jej dla siebie,
jako najbliżsi krewni, lub też odebrali ją Atalancie podstępem (Diodor
Sycylijski, Biblioteka 4,34,2‒7). W ataku gniewu Meleager zabił wujów
i zwrócił skórę Atalancie. Z rozpaczy po śmierci braci Altaja rzuciła głow-
nię w ogień i Meleager umarł.
Z Meleagra zachowały się 64 wersy, czyli ok. 5% całego tekstu dramatu.
Uzupełnieniem tych fragmentów jest 16, głównie jednowersowych, uryw-
ków rzymskiej tragedii Akcjusza (frg. I‒XVII [w. 440‒462], s. 223‒226).
Wszystkie przechował Noniusz Marcellus, który cytował je, ponieważ
zawierały rzadkie słowa lub konstrukcje gramatyczne. O ile można wnio-
skować na podstawie tych ułomków, Akcjusz nie wprowadził do swojego
utworu żadnych znaczących nowości wobec wersji Eurypidesa, jakkolwiek
zbieżność treści jednego z fragmentów z zachowanym wersetem Meleagra
(Μελέαγρος [Meléagros]) Sofoklesa może sugerować, że rzymski tragediopi-
sarz wzorował się właśnie na jego utworze.
Miejsce akcji: przed pałacem Ojneusa w Kalidonie w Etolii

Osoby:
pewne
Ojneus ‒ król Kalidonu, ojciec Meleagra
Altaja ‒ żona Ojneusa, matka Meleagra
Meleager ‒ syn Altai i Ojneusa
Atalanta ‒ dziewica-łowczyni
Posłaniec
prawdopodobne
Artemida – bogini łowów wygłaszająca Prolog
Tydeus ‒ przyrodni brat Meleagra (?)
Sługa
Atena? Artemida? – bóstwo z maszyny
frg. 1 (Kn 515, J-L 1)

[Artemida?]
Ten kraj to żyzne pola Kalidonu,
za cieśniną, tam, w dali – ląd Pelopsa;
Ojneus włada tą ziemią Etolii,

syn Portaona, małżonek Altai,
5 co siostrą Ledy, córy jest Testiosa.
Arystoteles: Retoryka 3,9 (1409b 8)
w. 1, 2‒5 ‒ Anonim: Komentarz do „Retoryki” Arystotelesa, ad loc. (1409b 8 oraz 16)
(CAG, vol. XXI 2, s. 195,32; 197,6‒9)
w. 1 ‒ Scholia do Arystofanesa: Żaby 1238
w. 1‒2 ‒ Pseudo-Demetriusz: O stylu 58
(= Grzegorz z Koryntu: Komentarz do dzieła Hermogenesa „O formie stylu doskonałego” 11
[RGWalz, t. VII, s. 1213,25])
w. 1–2 ‒ Lukian: Uczta 25
Początek prologu, który – zdaniem większości badaczy – wygłasza bogini

Artemida. Pierwszy wers cytuje Arystoteles w Retoryce (1409b), przypisu-
jąc go Sofoklesowi. Błąd Stagiryty sprostował jeden z jego anonimowych
komentatorów, poza tym zarówno Lukian, jak i Pseudo-Demetriusz zgodnie
przypisują ten wers Eurypidesowi. Z prologiem zapewne należy wiązać in-
formację podaną przez Pseudo-Plutarcha (Porównania mniejsze 26 = Pisma
moralne 312A):
Ares połączył się z Altają i spłodził Meleagra, jak mówi Eurypides
w Meleagrze.
Jest to częsty w mitach wątek „podwójnego ojca”: takiego ojca mają np.
Herakles (boskiego Dzeusa i ziemskiego Amfitriona) i Tezeusz (boskiego
Posejdona i ziemskiego Ajgeusa). Nie wiadomo, czy odegrał on jakąś zna-
czącą rolę w fabule Eurypidesa.
frg. 2 (Kn 516, J-L 2)

Ojneus, z pola zwiózłszy plon bogaty,
ofiarę czyniąc…
Arystofanes: Żaby 1238
w. 2 ‒ Eustacjusz: Komentarze do „Iliady” Homera 9,525nn. (k. 770,21nn.; vol. 2, s. 783,17)
parafraza ‒ Apollodor: Biblioteka mitów 1,8,2
parafraza ‒ Antoninus Liberalis: Przemiany 2,2
Ważny dla rekonstrukcji sztuki strzępek prologu. Artemida zapewne opo-

wiada, jak została obrażona przez króla Ojneusa, który pominął ją przy
składaniu ofiary. Arystofanes przytacza te słowa w scenie agonu Ajschylosa
i Eurypidesa. Eurypides recytuje początki swoich sztuk, a Ajschylos przery-
wa mu, złośliwie kończąc wersety zdaniem „zgubił buteleczkę”, które pasuje
metrycznie, ale nie ma sensu. Zatem dalszy ciąg wersetu brzmiał zapewne:
„i pominął przy tym mnie (tj. Artemidę)”. Zdaniem Webstera po prologu
i parodosie Chóru następował dialog Meleagra i Ojneusa, który dawał syno-
wi (synom?) instrukcje, związane z polowaniem na dzika; z dialogiem tym
uczony wiąże fragment z Meleagra Akcjusza (zob. niżej, frg.15). Z prolo-
gu może też pochodzić inny fragment, odnotowany w tragedii Akcjusza,
a mówiący o niszczycielskiej działalności dzika (frg. I [w. 440], s. 223):
„przeszkadza dojrzewać plonom”.
37. Meleager  1,3 – 6 335
frg. 3 (Kn 518, J-L 5)

Meleager
To zysk największy, matko, od bogactwa
lepszy, bo złoto zbyt szybkie ma skrzydła,
synowie prawi zaś to jest skarb w domu
nawet po śmierci, to ozdoba życia
5 rodziców – nigdy domu nie opuści!
Po stasimonie I Chóru następowało epejsodion II, z którego mogłaby pocho-

dzić ta wypowiedź Meleagra podczas agonu z matką. Altaja przeciwna była
związkowi syna z Atalantą.
frg. 4 (Kn 520, J-L 6)

[Meleager?]
Sądziłem zatem, że gdy kto połączy
nikczemne z prawym w łożu, mieć nie będzie
szlachetnych dzieci ‒ zacni rodzą zacnych!
Podobnie jak poprzedni, fragment ten należy zapewne do agonu Meleagra

z matką. Przekonanie, że zacni rodzą zacnych należy do loci communes
literatury greckiej; por. również 1. Peliady, frg. 3, oraz 50. Alkmeon w Ko-
ryncie, frg. 3.
frg. 5 (Kn 519, J-L 7)

Na polu walki nie liczy się tchórzy:
są nieobecni, nawet gdy obecni.
frg. 6 (Kn 526, J-L 8)

†Najcenniejsza jest, nawet gdy kto †rodem†
góruje ‒ cnota; imię się nie liczy.†
Tekst mocno zepsuty, rekonstruowany rozmaicie. Część badaczy poprawia

wersję kodeksów κράτι[στον [krátiston] na κακός τις [kakós tis] – ‘podły’, a zatem:
‘nawet gdy kto rodem / nikczemny’; oraz w miejsce przekazanego w źródle
γυνή [gyné] ‒ ‘kobieta’ (‘nawet gdyby kobieta była wpływowa /najpotężniej-
sza’), wprowadza γονῇ [goné] ‒ ‘rodem’.
frg. 7 (Kn 527, J-L 9)

[Altaja?]
Za złoto kupić nie mógłbyś jedynie
szlachectwa ani męstwa; lecz potomek
szlachetny może z domu wyjść nędznego.
Spór Meleagra z matką o to, jaka kobieta jest odpowiednią kandydatką na

żonę, sprzyjał zapewne wygłaszaniu ogólnych gnomicznych opinii. Porzu-
cona przez ojca i wykarmiona przez niedźwiedzicę dzika dziewczyna nie-
wiadomego pochodzenia nie była właściwą narzeczoną dla dziedzica tronu.
frg. 8 (Kn 521, J-L 10)

[Altaja?]
Ma w domu siedzieć żona, gdy uczciwa.
Wyjdzie? Niewarta jest jednego grosza.
Wypowiedź przypisywana Altai. W którymś momencie sporu matki z synem po-

jawiała się Atalanta i Altaja oskarżała ją o sprzeniewierzenie się cnocie kobiety.
frg. 9 (Kn 522, J-L 11)

[Altaja?]
Gdyby mężczyźni zasiedli do krosien,
a znów kobietom broń się spodobała,
to ‒ nienawykli do tego zajęcia ‒
nie zdziałaliby nic, i my124 nie więcej!
Zdaniem Webstera pogląd ten wypowiada Altaja, ganiąca Atalantę za „nie-

kobiecy” sposób życia.
frg. 10 (Kn 525, J-L 12)

Atalanta
Gdybym szła za mąż – co niech się nie zdarzy! –
urodziłabym dużo lepszych synów
niż te, co zwykły siedzieć w domach, z matki
i ojca bowiem zaprawionych w trudach
5 i ciężkiej pracy potomstwo zacniejsze.
Stobajos: Antologia 4,22,96 (O małżeństwie. O zalotach)
124
Tradycja rękopiśmienna zawiera dwie formy: ὑμεῖς [hymeís] ‒ ‘wy’ (większość
kodeksów) oraz ἡμεῖς [hemeís] – ‘my’. Jeśli słowa te wypowiadała Altaja do Atalanty,
zaimek ‘my’ (= kobiety) zdaje się bardziej pasować, jakkolwiek niewykluczone, że
królowa z pogardą odcina się od kobiet takich jak Atalanta (‘wy – kobiety’).
37. Meleager  7–14 337
Z tych słów w dialogu z Altają wynika, że Atalanta, przeciwna małżeństwu

w ogóle, nie godzi się (nie wie o nich?) z planami Meleagra. Do wypowiedzi
Atalanty zaliczyć można także słowa z tragedii Akcjusza (frg. III [w. 442],
s. 223): „Niechętnie służąc, uległa słowom mężczyzny”.
frg. 11 (Kn 528, J-L 13)

Nie znoszę kobiet ‒ ponad wszystkie ciebie,
co podłe czyny pięknym zdobisz słowem.
Przypisanie tej kwestii konkretnej postaci zależy od tego, czy w pierwszym

wierszu przyjmiemy lekcję γυναῖκα [gynaíka] – ‘[nienawidzę] kobiety’, czy
też γυναῖκας [gynaíkas] – ‘[nienawidzę] kobiet’ (obie wersje poświadczone
w tradycji rękopiśmiennej). W pierwszym przypadku słowa może wypo-
wiadać Altaja do Atalanty lub nawet Atalanta do Altai nad ciałem Meleagra,
w drugim musi je wygłaszać mężczyzna (wuj Meleagra?).
frg. *12 (Kn 517, J-L *14)

O Czarny Łowco, czarny łów ułowisz!
Etymologicum Magnum, s. 576,30 (s.v. „Μελέαγρος”)
Ulubiona przez Eurypidesa pseudoetymologiczna gra słowna, oparta na podo-

bieństwie brzmienia wyrazów i dwuznaczności ich znaczenia. Imię Meleagra
(‘taki, któremu zależy na łowach’: ‘ᾧ μέλει τὰ τῆς ἄγρας’ [hó mélei tá tés ágras];
por. także Iliada 9,543‒544) dźwiękowo podobne do brzmienia przymiotnika
μέλας [mélas] – ‘czarny’, sugeruje znaczenie: ‘czarne (nieszczęśliwe) łowy’
(μέλεα ἄγρα [mélea ágra]), wzmocnione jeszcze przez zastosowanie figura ethy-
mologica: ἀγρεύεις ἄγραν [agreúeis ágran]. Etymologię tę krytykował Proklos
w Κomentarzu do Platońskiego „Kratylosa” (85). Dwuznaczne słowa (o ile
pochodzą z tej tragedii) stanowić musiały zapowiedź śmierci Meleagra, jed-
nak nie sposób określić, kto i kiedy je wypowiadał.
frg. 13 (Kn 524, J-L 15)

Kipryda zawsze przyjaciółką nocy,
światło dnia zmusza do obyczajności.
Być może i te słowa należały do agonu Altai z Meleagrem.
frg. 14 (Kn 528a, J-L 16)

[Chór]
dźwięcznego czółenka pilny trud
Fragment z pieśni Chóru parodiowany przez Arystofanesa.

frg. 15 (Kn 530, J-L 17)

[Posłaniec]
Telamon nosił na tarczy złotego
orła, by chronił go przed zwierzem, głowę
uwieńczył winnym pędem, Salaminę
tak czcząc, słynącą z win; wstrętna Kiprydzie
5 szła Atalanta z Arkadii ze sforą,
łuk dzierżąc; kręcił dwusiecznym toporem
Ankajos; sandał synowie Testiosa
na prawej mieli stopie, lewą – bosą,
żeby lżej kroczyć – zwyczaj to Etolów.
Posłaniec relacjonuje przebieg łowów na dzika, barwnie opisując uczestni-

ków polowania. Z fragmentów tragedii Akcjusza wynika, że łowcy podzielili
się, żeby wytropić zwierza (frg. II [w. 441], s. 223): „Niech las przepatrzą,
goniąc za zwierzyną”.
frg. 16 (Kn 531, J-L 18)

W prawicy drzewce wzniósł żelazogrotne.
Fragment relacji Posłańca prawdopodobnie opisujący wyczyny poszczegól-

nych uczestników polowania, tu może Tezeusza. W tej części komedii Arysto-
fanesa Ajschylos i Eurypides „rzucają” wersety ze swoich sztuk na szale wagi.
frg. 17 (Kn 531a, J-L 19)

…Minosa zabił dwukształtnego syna.
Focjusz: Słownik δ 389
Zapewne fragment relacji Posłańca łączący się z poprzednim. Posłaniec

chwali odwagę Tezeusza i odwołuje się do jego poprzedniego czynu, zabicia
potwornego Minotaura. Następnie Posłaniec opowiadał zapewne o prze-
biegu łowów. Wśród ułamków Meleagra Akcjusza jest fragment opisujący,
jak cios włócznią jednego z myśliwych „zruszył” dzika czochrającego się
w bagnie (frg. XVII [w. 461/462], s. 226). Kolejny werset (frg. IV [w. 443],
s. 223) opisuje dzika jeżącego szczecinę i ciskającego płomienie z oczu.
Dalej Posłaniec w tragedii Akcjusza opowiadał o radości łowców po zabiciu
dzika przez Meleagra i wieńczeniu odciętego łba bestii (frg. V [w. 444‒445],
s. 224), po czym przechodził może do opowieści o niespodziewanie tragicz-
nym finale polowania (frg. VI [w. 446], s. 224): „Tej tu dziewczynie ofiaro-
wał skórę dzika i wieniec”. Dalsze fragmenty tragedii rzymskiej sugerują
relację ze sporu Atalanty i Meleagra z Testiadami. Meleager uzasadnia swą
decyzję przyznania trofeum Atalancie (frg. VII [w. 447, s. 224]). Krzyki
wywołują Altaję przed pałac (frg. VIII [w. 448‒449, s. 224]):
37. Meleager  15–22 339
wychodzę przerażona
krzykiem, znany głos uderza w me uszy.
Altaja dowiaduje się o śmierci braci z rąk Meleagra i ‒ sądząc z fragmentów
łacińskich ‒ miota się między litością dla syna a gniewem i żądzą zemsty
(frg. X (7), [v. 451‒452, s. 194]):
To samo kresem życia i wyrokiem przeznaczenia będzie
dla Meleagra, gdy płonąca głownia się spopieli.
frg. 18 (Kn 538, J-L 20)

bogowie nasłoneczni
Niektórzy badacze przypuszczają, że to właśnie przed stojącymi w słońcu

u bram pałacu posągami bogów Altaja wrzuciła do ognia głownię, od której
zależało życie Meleagra.
frg. 19 (Kn 533, J-L 21)

[Piastunka]
Przyjemne światło dnia; †w mroki Hadesu
we śnie nawet niemiło jest nam schodzić.†
Ja, chociaż tylem lat przeżyła, przecież
‒ tfu, tfu, uchowaj! ‒ wcale nie chcę umrzeć.
Stobajos: Antologia 4,52,13 (Pochwała życia)
Słowa starej Piastunki, służącej Altai, która przynosi wieść o samobójstwie

pani i jednocześnie „filozofuje” na temat śmierci i życia.
frg. 20 (Kn 534, J-L 22)

[Piastunka?]
Bo w świetle jedno, tamto – to złe mroki!
Etymologicum Genuinum AB, s.v. „φῶι” (= Etymologicum Magnum,
s. 803,45 [s.v. „φῶι”])
frg. 21 (Kn 532, J-L 23)

[Piastunka?]
Przysługi świadczyć żywym, bo kto umrze ‒
ziemią i cieniem. Nic w nic się obraca.
tamże: 4,53,25 (Porównanie życia i śmierci)
frg. 22 (Kn 529, J-L 24)

Jak miło sługom służyć dobrym panom,
panom ‒ oddanych trzymać niewolników.
frg. 23 (Kn 536, J-L 25)

[Chór]
Gorze, jak szybko bóg obraca wniwecz szczęście ludzi!
Komentarz Chóru (w tetrametrach trocheicznych) po którymś z tragicznych

wydarzeń (śmierć Meleagra? samobójstwo Altai?) lub w eksodosie sztuki.
frg. 24 (Kn 535, J-L 26)

Teraz wiesz, jak mnie ukoiłeś, losie!
Księga Suda ν 603 (s.v. „νυνδή”)
Być może słowa umierającego (na scenie?) Meleagra lub też Altai przed
popełnieniem samobójstwa.
frg. 25 (Kn 537, J-L 27)

W ludzkim on mięsie zasmakuje, czaszkę
Melanipposa w krwawych krusząc szczękach.
Scholia starsze do pieśni Pindara: Ody nemejskie 10,12b
Ta kwestia świadczy o tym, że sztukę kończyło pojawienie się bóstwa z ma-

szyny, najprawdopodobniej Ateny, która przepowiadała m.in. przyszłe losy
przyrodniego brata Meleagra, Tydeusa. Podczas wyprawy Siedmiu przeciw
Tebom dopuścił się on aktu kanibalizmu, wgryzając się w czaszkę swego
poległego wroga (przez co utracił szansę na nieśmiertelność). Nie wiadomo,
jaką rolę pełniła postać Tydeusa w tej tragedii (na niektórych przedstawie-
niach plastycznych pojawia się on obok Meleagra).
Opisując jedno z malowideł Polignota, Pauzaniasz wspomina (Wędrów-
ka po Helladzie 10,31,4), że losy Meleagra dramatyzował już Frynich w tra-
gedii Πλευρωνίαι ([Pleuroníai]; Kobiety z Pleuronu).
Autorzy antyczni dość często sięgali po mit o Meleagrze. Wśród tytułów
tragedii Ajschylosa wymieniana jest Atalanta (Ἀταλάντη [Atalánte]), a zbrod-
nię Altai (śmierć Meleagra) opiewa chór Ofiarnic (602–612). Z dramatu So-
foklesa zachowało się zaledwie kilka fragmentów (TrGF4 401‒406). Jeden
cytuje Lukian w Uczcie (25):
Odyńca córa na pola Ojneja
spuściła Leto, strzelająca z dali.
Arystoteles w Poetyce (13 1453a) powiada:
Początkowo bowiem poeci sięgali do pierwszych lepszych podań mi-

tycznych, teraz natomiast najpiękniejsze tragedie układają o nielicznych tyl-
ko rodach: o Alkmeonie, Edypie, Orestesie, Meleagrze, Tyestesie, Telefosie
i o innych, którym było dane dokonać lub doznać czegoś strasznego.
(przekład H. Podbielski)
37. Meleager  23–25 341
Jeżeli wyrażenie „teraz” traktować jako odniesienie do własnych czasów

Stagiryty, oznacza to, że wiele takich tragedii musiało powstać w wieku IV.
Z pomniejszych tragików utwory o Meleagrze pisali Sozyfanes z Syrakuz
(TrGF1 92) i Antyfont (TrGF1 55), z którego dramatu Arystoteles przytoczył
dwa wersety (Retoryka 2,2 1379b 13), a tragedię Atalanta Arystiasz (TrGF1
9,2). Powstało też co najmniej 8 komedii na temat Meleagra lub Atalanty.
Pisywali o nich sztuki także Rzymianie: Akcjusz (zob. wyżej), Pakuwiusz
(frg. I‒XXIV [w. 43‒75a], s. 93‒97), Semproniusz Grakchus (Ribb.3, s. 266)
i twórca atellany literackiej, Pomponiusz, z którego sztuki Atalante pozo-
stał tylko tytuł. Niektórzy badacze twierdzą, że pewne elementy historii
Koriolana (jego odstąpienie od Wolsków na prośbę matki i żony) wykazują
wpływ mitu o Meleagrze. O popularności, jaką cieszył się ten mit w antyku
(nie tylko wśród twórców kultury „wysokiej”), świadczy fakt, że Meleager
i Atalanta bywali bohaterami obrazów pornograficznych, o czym wspomina
Swetoniusz (Żywoty cezarów. Tyberiusz 44).
Wśród XVI–XVIII-wiecznych tragedii poświęcanych Meleagrowi wy-
różnia się wystawiony w 1582 r. w Church Christ w Oxfordzie łaciński dra-
mat Meleager, pióra Williama Gagera. Jak na tragedię klasycyzującą przy-
stało narracja Owidiusza, pośrednio korzystającego zapewne także z fabuły
Eurypidesowej, zinterpretowana tu została w technice i duchu senecjańskim.
W wersji Gagera Meleager stał się ofiarą bezlitosnego Fatum, jego los zapo-
wiadały wizje, sny prorocze, groźne omeny. Prolog wygłaszała Furia. Autor
rozbudował wątek miłości Meleagra i Atalanty. Każda z głównych postaci
miała swego powiernika: Meleager – druha Filemona, Ojneus – wiernego
starego sługę, Altaja – piastunkę, co pozwalało scharakteryzować protago-
nistów i pokazać ich wewnętrzne rozterki.
W literaturze polskiej najbardziej znanym nawiązaniem do mitu o Mele-
agrze jest dramat Stanisława Wyspiańskiego z 1897 r., pt. Meleager. Podobnie
jak inne wersje nowożytne oparty jest na tekstach Homera i Owidiusza. Ta-
deusz Sinko ustalił, że sztuka wykazuje wpływy dramatu wierszem Atalanta
w Kalidonie autorstwa Algernoona Charlesa Swinburne’a (1865) oraz Altei
Felicjana Faleńskiego (1875), pseudoklasycznej tragedii wierszem, w której
Altea jako główna bohaterka upajała się swoją władzą nad życiem Meleagra.
Wyspiański w prozie poetyckiej przedstawia powrót myśliwych z łowów na
dzika (relacjonowany nie bez akcentów komicznych przez Sługi) i niepokój,
jaki ogarnia Ojneusa i Alteę na wieść o śmierci Testiadów i o tym, że wielu
wojowników rezygnuje z dalszej gościny w pałacu i odjeżdża, prosząc bogów
o łaskę dla tego domu. Gdy pojawia się Meleager, przyznaje, że to on zabił wu-
jów, ponieważ obrazili Atalantę. Altea wrzuca do ognia głownię i odchodzi do
pałacu. Ojneus wyśmiewa jej „zabobonną” wiarę. Meleager i Atalanta, sami
na scenie, wypowiadają liryczne monologi w czasie, gdy głownia powoli się
dopala. Meleager kona poza sceną. Słudzy donoszą Ojneusowi, że Altea po-
pełniła samobójstwo. Stary król pozostaje na scenie całkowicie osamotniony.
Bremmer J., La plasticité du mythe: Méléagre dans la poésie homérique, [w:] Méta-
morphoses du mythe en Grèce antique, sous la direction de C. Calame, Genève
1988, s. 37–56.
Croiset M., Sur les origines du recit relatif à Méléagre dans l’ode V de Bacchylide,
[w:] Mélanges Henri Weil. Recueil de mémoires concernant l’histoire et la lit-
térature grecque dédié Henri à Weil…, Paris 1898, s. 73–80.
Page D.L., A new fragment of a Greek Tragedy, „Classical Quarterly” 31(1937), s. 178–
–181.
Renaud J.M., Le mythe de Méléagre. Essai d’ interprétation, Liège 1993.
Swain S., A Note on „Iliad” 9.524–599: the Story of Meleager, CQ 38(1988), 2, s. 271–
–276.
37. Meleager / 38. Polyidos 343
38. POLYIDOS
ΠΟΛΥΙΔΟΣ
ok. 412; po 416
Datowanie
Wystawienie Polyidosa najczęściej umieszcza się na podstawie badań
metryki około roku 412 lub (Webster) po roku 416.
Mit
Koryncki wieszczek Polyidos, syn Kojranosa, a wnuk Melampusa, poja-
wia się po raz pierwszy u Pindara (Ody olimpijskie 13,63‒82): Bellerofont,
nie mogąc okiełznać Pegaza, zwraca się do niego z prośbą o interpretację
snu, w którym Atena ofiarowuje mu złoty łańcuch.
Dłuższą historię zawierają Opowieści (136) Hygina. Oto Glaukos, synek Mi-
nosa i Pazyfai, podczas zabawy wpadł do beczki z miodem. Rodzice, nie mogąc
go odnaleźć, zwrócili się do Apollona (wedle Apollodora, Biblioteka mitów 3,17,
do kuretów), a ten oznajmił, że właśnie przyszło na świat coś osobliwego i że ten,
kto rozwiąże zagadkę, zwróci im syna. Kiedy Minos jął rozpytywać o dziwne
stworzenie poddanych, dowiedział się, że urodziło się cielę, które trzykrotnie
w ciągu dnia zmienia barwę: najpierw jest białe, potem czerwone, wreszcie czar-
ne. Nikt nie potrafił rozwiązać zagadki, aż zjawił się Polyidos, który wyjaśnił,
że cielę podobne jest do owocu morwy, bo ten jest z początku biały, w miarę
dojrzewania czerwienieje i w końcu staje się czarny. Wówczas Minos zażądał od
Polyidosa, żeby zgodnie z wyrocznią Apollona zwrócił mu syna. Polyidos od-
prawił rytuał, w czasie którego zobaczył ponad dachem piwniczki z winem sowę
w pogoni za pszczołami. Tak odnalazł ciało martwego chłopca. Zrozpaczony
Minos kazał Polyidosowi zwrócić mu życie, a gdy ten zarzekał się, że to niemoż-
liwe, zamurował go żywcem w grobowcu wraz ze zwłokami synka. Tymczasem
do ciała Glaukosa podpełzł wąż. Polyidos, sądząc, że chce pożreć chłopca, zabił
węża mieczem. Wkrótce przypełzł drugi wąż i zobaczywszy, że pierwszy nie
żyje, przyniósł zioła i ożywił towarzysza. Polyidos natychmiast uczynił to samo
z Glaukosem. Potem obaj krzyczeli tak długo, aż przechodnie zawiadomili Mino-
sa, który ich uwolnił. Wdzięczny król albo odesłał Polyidosa do domu z bogatymi
darami, albo (w wersji Apollodora, Biblioteka mitów 3,20,3‒6) kazał mu najpierw
wyuczyć Glaukosa swojej sztuki. Wieszczek nauczył więc Glaukosa wszystkiego,
co sam umiał, lecz odchodząc, kazał mu plunąć sobie w usta. Chłopiec wypełnił
polecenie i natychmiast zapomniał dopiero co nabytej wiedzy.
Zarówno Ajschylos, jak i Sofokles dramatyzowali mit Polyidosa; Ajschy-
los w zaginionych Kretenkach (Κρῆσσαι [Kréssai]), Sofokles w zaginionej
tragedii Wieszczkowie albo Polyidos (Μάντεις ἢ Πολύιδος [Mánteis é Polýidos]).

W wersji Ajschylosa Chór składał się z tytułowych Kretenek, w sztuce So-
foklesa tworzyli go wróżbici lub kureci. Niestety, ze względu na gnomiczny
charakter wszystkich niemal zachowanych fragmentów nie da się orzec,
czym różniły się te trzy adaptacje mitu o Polyidosie.
Miejsce akcji: przed pałacem Minosa na Krecie

Osoby:
pewne
Minos ‒ władca Krety, ojciec Glaukosa
Polyidos ‒ wieszczek
Glaukos ‒ synek Minosa (osoba niema?)
prawdopodobne
Pazyfae ‒ żona Minosa, matka Glaukosa
Posłaniec
Hipoteza
Polyidos, którego początek:
„Kojran[os? ] pożeglował…”
P.Michigan 3020 (a) ([za:] APF 50(2004), s. 218; edidit W. Luppe)
frg. 1 (Kn 636, J-L 1)

Polyidos
O, o!
Widzę na brzegu orła, drapieżnika morza ‒
niestety, syn twój biedny przebywa na lądzie.
Jeśliby bowiem wzleciał z ziemi ponad fale
5 ptak, wybrzeża mieszkaniec, to by oznaczało,
że dziecko śmierć spotkało w głębiny odmętach.
Ten jednak, porzuciwszy swój zwykły tryb życia,
aż tu przyleciał, nie ma zatem chłopca w wodzie.
Hermogenes: O postaciach stylu 2,5,327 (RGRabe, vol. VI, s. 344,5)
w. 4‒5 ‒ Anonim: Komentarze do dzieła Hermogenesa „O postaciach stylu”
(RGWalz, t. VII/2, s. 1072,12)
w. 5 ‒ Eustacjusz: Komentarze do „Iliady” Homera 12,221 (k. 900,33; vol. 3, s. 378,7)
w. 5 ‒ tenże: Komentarze do „Odysei” Homera 2,154 (t. I, k. 1439,29)
Wieszczek Polyidos na prośbę Minosa dokonuje ojonoskopii (obserwacji

ptaków), żeby ustalić, gdzie jest mały Glaukos.
frg. 2 (Kn 635, J-L 4)

[Polyidos]
Ci biegli w jakichś sztukach bardziej są nieszczęśni
niż laik ‒ wystawianym być wciąż na krytykę
z wszystkich stron to nie zaszczyt żaden, lecz przekleństwo.
Stobajos: Antologia 4,18,15 (O sztukach)
38. Polyidos  1–8 345
Polyidos uskarża się na swoje niewdzięczne powołanie, prawdopodobnie

w momencie, gdy Minos wybucha gniewem, nie chcąc się pogodzić z tym,
że wieszczek nie ma mocy, by przywrócić do życia jego synka.
frg. 3 (Kn 639, J-L 5)

Niech ten wydatek nie da nic twemu domowi!
Scholia do Ajschylosa: Persowie 48 (scholia nowsze)
Scholia starsze do „Iliady” Homera 10,56b (vol. III, s. 14,4)
(= Scholia do Ajschylosa: Siedmiu przeciw Tebom 1025g [II 2, s. 368])
Zdanie to, podobnie jak następne, pochodzi zapewne z agonu Polyidosa

z Minosem; zajmował on, zdaniem uczonych, centralne miejsce w dramacie.
frg. 4 (Kn 640, J-L 6)

zaś umysły ludzkie szał ogarnia,
ilekroć czcze wydatki ponoszą dla zmarłych.
Stobajos: Antologia 4,55,1 (O pogrzebie)
frg. 5 (Kn 634, J-L 3)

Kto najlepiej panuje nad własną naturą,
ten jest mądry i umie zadbać o korzyści.
frg. 6 (Kn 642, J-L 7)

Nie tylko podczas picia i obfitych biesiad
pieniądze przyjemności dostarczają ludziom,
lecz w nieszczęściach potęga ich jest niemała.
frg. 7 (Kn 641, J-L 8)

Masz majątek, lecz nie sądź, żeś i w innych sprawach
bystry, jakaś ułomność tkwi bowiem w bogactwie,
gdy biedzie losem mądrość – jej krewna – przypadła.
Stobajos: Antologia 4,32,7 (Nagana biedy)
w. 3 ‒ Temistiusz: Mowy 13 (k. 164b; t. I, s. 235,24)
frg. 8 (Kn 644, J-L 9)

Jeśli podłemu w państwie dobrze się powodzi,
wnet chorobę zaszczepi w umysłach tych lepszych,
za przykład bowiem mają sukcesy nikczemnych.
frg. 9 (Kn 645, J-L 10)
Czy myślisz, że bogowie okażą współczucie,
gdy ktoś krzywoprzysięstwem chce uniknąć śmierci
bądź to więzienia, bądź też przemocy od wroga,
lub zamieszka pod jednym dachem z mordercami?
5 Albo bogowie mniej są rozumni niż ludzie,
albo nad sprawiedliwość kładą miłosierdzie.
Stobajos: Antologia 1,3,40 (O tym, że sprawiedliwość boska nadzoruje
działania ludzi na ziemi i mści się na występnych)
w. 1‒3 ‒ tamże: 3,28,3 (O krzywoprzysięstwie)
frg. 10 (Kn 643, J-L 11)

Ciężkie to brzemię ‒ człeka podłego pretensje!
frg. 11 (Kn 638, J-L 12)

Kto wie, czy ‘żyć’ to nie jest to samo, co ‘umrzeć’,
a ‘umrzeć’ znów to, co ‘żyć’, znaczy tam, w podziemiu?
Scholia do Eurypidesa: Hippolytos uwieńczony 191
w. 1 ‒ Arystofanes: Żaby 1476‒1478
Patrz także 32. Fryksos Wtóry, frg. 32,9.
frg. 12 (Kn 638a, J-L 13)

[Chór]
Nieszczęśliwe, we łzach
rodzicielki na świat
wydające synów dla Hada
Forma metryczna (anapesty) wskazuje, że to wypowiedź Chóru, odnosząca

się zapewne do matki małego Glaukosa, Pazyfai.
frg. 13 (Kn 645b, J-L 14)

Feu, feu, jak wiele chorób niesie z sobą starość.
Mit o Polyidosie parodiował Arystofanes w zaginionej komedii Polyidos
(Minos ofiarowywał mu w niej rękę swojej córki Fedry), a Lukian z Samosat
wspomina (O tańcu 45) o pantomimie na ten temat.
W czasach nowożytnych Polyidos doczekał się „własnego” dramatu. Zna-
komity prawnik i zarazem pisarz niemiecki, August Apel, wydał w roku 1805
w Lipsku inspirowaną zaginionym dziełem Eurypidesa sztukę – Polyidos.
Tragödie.
38. Polyidos  9–13 / 39. Andromeda 347
39. ANDROMEDA
ΑΝΔΡΟΜΕΔΑ
412 (?)
Łukasz Dawid
Datowanie
Andromeda wystawiona została najprawdopodobniej w 412 r. wraz
z Heleną, zapewne na Wielkich Dionizjach. W Thesmoforiach z 411 r. Ary-
stofanes parodiował obszerne sceny z Andromedy, toteż tragedię pokazano
przypuszczalnie niedługo przedtem.
Mit
Przedeurypidejska wersja mitu o Andromedzie jest właściwie nieznana.
Jedyne wzmianki zawierają zachowane w strzępach papirusowych fragmenty
dzieł Hezjoda i Safony. O Perseuszu wspomina wprawdzie Homer (Iliada
14,320; 19,116), lecz bez żadnego związku z mitem dotyczącym Andromedy.
Pełną wersję mitu przekazują późni mitografowie: Apollodor (Biblio-
teka mitów 2,4) oraz Hyginus (Opowieści 64). Według relacji Apollodora,
Kasjopea, żona Kefeusa, króla Etiopii, przechwalała się, że jest piękniej-
sza od boginek morskich Nereid (według Hygina pyszniła się urodą swojej
córki Andromedy). Poskarżyły się one Posejdonowi, który zesłał potwora
pustoszącego Etiopię. Zapytana o radę wyrocznia Ammona odpowiedziała,
iż jedynym sposobem uwolnienia kraju od plagi jest wydanie na żer bestii
córki Kefeusa i Kasjopei, Andromedy, jako ofiary przebłagalnej. Kefeus,
zmuszony przez poddanych, kazał przywiązać ją do skały. Dziewczynę za-
uważył Perseusz powracający z wyprawy po głowę Gorgony, zakochał się
w niej i obiecał Kefeusowi, że ją uwolni i zabije potwora, jeśli władca odda
mu córkę za żonę. Kefeus przystał na propozycję. Perseusz zabił potwora
i wyswobodził Andromedę. Jednak brat Kefeusa Fineus (według Hygina
nazywał się on Agenor i działał w porozumieniu z Kefeusem), któremu
wcześniej przyrzeczono Andromedę, uknuł spisek przeciwko Perseuszowi.
Bohater odkrył zasadzkę, a jej uczestnikom pokazał głowę Gorgony, przez
co zamienili się w kamienie. Perseusz zabrał ze sobą Andromedę do Argos.
Zracjonalizowaną redakcję mitu przedstawia Konon (FGrHist 26 F1
[XL] = Focjusz: Biblioteka 138b, 139a). Wedle tej wersji Andromeda była
córką Kefeusa, króla Fenicji dawniej zwanej Joppą. O jej rękę ubiegali się
Fojniks oraz Fineus, brat Kefeusa. Kefeus oddał córkę Fojniksowi, który
miał upozorować porwanie, aby nie wydawało się, że Kefeus lekceważy bra-
ta. Andromeda nie wiedziała, iż porwanie jest sfingowane, krzyczała więc,
wzywając pomocy. Na ratunek ruszył jej przepływający obok Perseusz.
Zabrał Andromedę do Argos, pozostawiając Fojniksa wraz z towarzyszami
„skamieniałych” ze strachu i zdziwienia.
Podstawowym źródłem do rekonstrukcji Andromedy jest komedia
Arystofanesa Tesmoforie. Kobiety zebrane na dorocznym święcie Deme-
ter o przydomku Θεσμόφορος ([Tesmóforos]; Prawodawczyni’) postanawiają
zemścić się na przedstawiającym je w złym świetle Eurypidesie. Tragediopi-
sarz wysyła na uroczystości przebranego za kobietę krewniaka Mnesilocha,
by odwiódł je od powziętego zamiaru. Mnesilochos zostaje zdemaskowany
i zatrzymany. Uwięziony, odgrywa m.in. rolę przykutej do skały Androme-
dy (starający się go uwolnić Eurypides gra rolę Perseusza), cytując urywki
tragedii.
Głównymi trudnościami, jakie wiążą się z przekazanymi przez Arysto-
fanesa fragmentami, są: po pierwsze, niepewność, czy konkretny ustęp jest
dosłownym cytatem (w wypadku zachowanej tragedii Eurypidesa Helena,
również parodiowanej w Tesmoforiach, dosłownie zacytowane zostały tylko
trzy pierwsze wersy, a pozostałe jedynie parafrazują oryginał), po drugie,
w wielu wypadkach niemożność oddzielenia cytatów z Andromedy (dokład-
nych bądź parafrazowanych) od tekstu Arystofanesa.
Sprawą nierozwiązaną pozostaje rola matki Andromedy, Kasjopei,
a także zakończenie tragedii. Wersje mitu przekazane przez Apollodora
i Hygina zakładają udział w sztuce Fineusa (lub Agenora), któremu wcze-
śniej przyobiecano Andromedę i który uknuł spisek przeciwko Perseuszo-
wi. Jednak według wersji Hygina z innego dzieła wyjazdowi Andromedy
wraz z Perseuszem sprzeciwiali się oboje rozdzice. Wątek ten zasługuje na
szczególną uwagę z racji dopisku autora (O astronomii 2,11,1): „Sed de
hac Euripides hoc eodem nomine fabulam commodissime scribit” (‘lecz
o tym najstosowniej napisał Eurypides w tragedii pod tym samym tytułem’).
Można zatem przypuszczać, iż właśnie ta wersja wykorzystana została przez
tragediopisarza.
Miejsce akcji: nadmorskie skały w Etiopii

Osoby:
pewne
Andromeda ‒ córka Kefeusa i Kasjopei
Perseusz ‒ pogromca Gorgony
Kefeus (?) ‒ król Etiopii, małżonek Kasjopei, ojciec Andromedy
prawdopodobne
Fineus ‒ brat Kefeusa
Kasjopea ‒ małżonka Kefeusa, matka Andromedy
Chór: dziewczęta etiopskie
frg. 1 (Kn 114, J-L 1)

Andromeda
O Nocy święta,
co długo swoim zaprzęgiem
gwiaździsty przemierzasz szlak
świętego eteru,
5 czcigodnego przez grzbiet Olimpu
39. Andromeda  1–3 349
Echo
Olimpu grzbiet…
Ze względu na stan zachowania tekstu trudno jednoznacznie stwierdzić, jaką

część mitu obejmuje akcja Andromedy. Jeśli przyjąć za scholiastą, że ten
fragment jest początkiem (parafrazą?) prologu (wyjątkowo w metrach ana-
pestycznych) wygłaszanego przez Andromedę, to akcja sztuki rozpoczyna
się w momencie, gdy główna bohaterka jest już przykuta do skały, w związ-
ku z czym niektórzy uczeni (Jouan–Van Looy) przypuszczają, że Eurypi-
des użył tu enkyklematu. Zgodnie z rekonstrukcją przyjętą przez Webstera
podczas monodii Andromedy ma miejsce oryginalny dialog z nimfą Echo
(pomysł Edwarda Fraenkela), która ukrywa się w jaskini (czyli w budynku
skene) za Andromedą i powtarza ostatnie jej słowa. Terencjusz Warron (O ję-
zyku łacińskim 5,19) przytacza fragment z tragedii Enniusza (frg. XXXIII),
który jest może swobodnym przekładem tego miejsca:
q uae cava caeli która niebios kopułę

signitenentibus conficis bigis. w gwiezdnym twym wozie dwukonnym przemierzasz.
frg. *1a (Kn [114a])

Echo, co słowa powtarza
Arystofanes: Tesmoforie 1059
Autentyczność tego fragmentu podawana jest w wątpliwość.
frg. 2 (Kn 115, J-L 2)

Andromeda
Czemu tak straszny Andromedzie los
przypadł w udziale ‒
nieszczęsna śmierć?
Fragment uznawany za część wypowiadanej przez Andromedę skargi.
frg. *3 (Kn 116, J-L *4)

Jakie strumienie łez, jaka syrena?
Scholia do Arystofanesa: Lizystrata 963–964
W tym niejasnym fragmencie, przez wydawców przypisywanym już to Chó-

rowi, już to Andromedzie, uczeni dopatrują się parodii Andromedy Eurypi-
desa; por. Arystofanes, Lizystrata 962‒963:
Bo jakaże moszna mogłaby to znieść,
jaka dusza i jaja, i lędźwie, i zad?
frg. 4 (Kn 117, J-L 5)

[Andromeda?]
Miłe dziewczęta, miłe moje!
Arystofanes: Tesmoforie 1015
Prawdopodobnie słowa Andromedy skierowane do Chóru dziewcząt etiop-

skich. Zapewne po monologu-skardze Andromedy, której wtórowała ukryta
w jaskini Echo, następował parodos Chóru.
frg. 5 (Kn 118, J-L 6)

[Andromeda]
Słyszysz?
Na wstyd cię †zaklinam†, jaskiń mieszkanko,
przestań, pozwól mi, Echo,
wraz z przyjaciółkami pragnienie łez nasycić!
Arystofanes: Tesmoforie 1018-1021
Scholia do Arystofanesa: Tesmoforie 1018, 1018/1019, 1019, 1021
Tekst zapewne zmieniony przez Arystofanesa (metra liryczne). Werset 119

przytacza scholiasta w zepsutej formie. Czasownik προσαυδῶ σέ [prosaudó
sé] – ‘zaklinam cię’ opatrzony przez nas (za Jouan–Van Looy) kruksami jest
koniekturą. Andromeda po wejściu Chóru usiłuje uciszyć Echo.
frg. 6 (Kn 115a = 121, J-L *3)

rzucić na żer potworowi
Scholia do Arystofanesa: Ptaki 348
Część wypowiedzi przypisywanej Andromedzie, być może w rozmowie

z Chórem mającej charakter amojbajonu (alternatywnej pieśni heroiny
i Chóru) w początkowej partii epejsodionu I.
frg. 7 (Kn 122 [w. 1‒14], J-L 7)

[Andromeda]
Widzisz? W taneczny nie idę pląs
[1030] wśród rówieśnych dziewcząt ni
urny w rękach nie mam już,
lecz w łańcuchach wiszę tu ‒
5 dla smoka Glauketesa łup…
Nie weselny pean mi,
[1035] lecz więzienny trzeba dziś
39. Andromeda  3–8 351
śpiewać, o niewiasty, bo,

żałosny jest mój los!
10 O biedny, biedny ja!
Od krewnych ciężkich doznałam krzywd.
[1040] Błagam, na pomoc niech przyjdzie mąż,
u Hada progu lejąc gorzkie łzy.
Ajajaj! ajaj!
15 […]
O bóstwo Losu nieubłagane!
Przeklętym ja!
Któż, ujrzawszy me cierpienie,
[1050] nie przyzna, że gorzki mój los?
20 Niech płomienna gwiazda niebieska
runie, rozbije mnie w proch!
Bo już mi niemiłe, gdy zawisłam tu,
nieśmiertelne światło słoneczne!
[1055] Ściska za gardło ból,
25 do zmarłych podróż już bliska.
(przekład J. Ławińska-Tyszkowska, ze zmianami)
Arystofanes: Tesmoforie 1029–1041, 1047–1055
Niemożliwe jest oddzielenie oryginalnego tekstu Eurypidesa od dodatków

parodiującego eurypidejską Andromedę Arystofanesa. Kursywą zaznaczono
fragmenty uznawane za wtręty Arystofanesa przez większość badaczy. Sło-
wa te są częścią skargi Andromedy wypowiadanej zapewne już w obecności
Chóru.
frg. 8 (Kn 119 + 120, J-L 8)

[Andromeda]
Współczuj! Kto, cierpiąc,
dzieli się łzami,
doznaje ulgi w nieszczęściu.
Chór
Okrutny, kto cię zrodził,
5 jakże nieszczęśliwą,
i oddał Hadesowi na śmierć za ojczyznę.
[5 ll. z cząstkami słów lub tylko śladami ll.]
P.Oxy. 32.2628
w. 1–3 – Stobajos: Antologia 4,48,17 (O zachowaniu wobec ludzi nieszczęśliwych.
w. 4‒6 ‒ Arystofanes: Tesmoforie 1022–1023
frg. 9 (Kn 124, J-L 9)

Perseusz
Bogowie, w jakiż mnie kraj barbarzyński
sandały lotne przyniosły? Eteru
ścieżki skrzydlata ma stopa przebiegła
i nad przestworem morza i Plejad gromadą
5 płynę – Perseusz ‒ do Argos, Gorgony
przynosząc głowę.
(przekład fragmentów Arystofanesa J. Ławińska-Tyszkowska)
w. 1–3 ‒ Arystofanes: Tesmoforie 1098–1100
w. 4 ‒ Euzebiusz z Cezarei: Przygotowanie ewangeliczne 15,62,8
w. 2‒5 ‒ Prokopiusz z Gazy, Listy 96
w. 5–6 ‒ Arystofanes: Tesmoforie 1101–1102
Liryczny dialog Andromedy z Chórem przerywa nagłe pojawienie się Per-

seusza (na machinie?) i pierwsza jego wypowiedź. Kwestią wątpliwą jest
umiejscowienie w sztuce momentu rozmowy Perseusza z Kefeusem oraz
zawarcia ugody, na mocy której młodzieniec zobowiązywał się zabić po-
twora w zamian za rękę Andromedy. Zdaniem Webstera twierdzenie, iż
nastąpiło to tuż po jego pojawieniu się, jest mało prawdopodobne, gdyż
poruszająca scena rozmowy Perseusza z Andromedą nie powinna odbywać
się w obecności osób trzecich. Nie wiadomo również, czy uwolnienie An-
dromedy poprzedzało moment zabicia potwora, czy następowało tuż po nim.
frg. 10 (Kn 125, J-L 10)

[Perseusz]
O biada! Jakiż brzeg urwisty widzę,
spienionym morzem zalany, i posąg
dziewicy, jakby sama go stworzyła
Natura wprawną ręką?
w. 1‒2 – Arystofanes: Tesmoforie 1105‒1106
w. 1–2 ‒ Scholia do Arystofanesa: Tesmoforie 1105
w. 2‒4 ‒ Pseudo-Maksym Wyznawca: Scholia do dzieła [Pseudo-Dionizjosa Areopagity]
„O mistycznej teologii” 234 (= PG 4,424A)
Zlatujący na ziemię Perseusz dostrzega Andromedę, którą początkowo bie-

rze za posąg; wrażenie wzmocnione jeszcze milczeniem dziewczyny.
frg. *11 (Kn [125a])

[Perseusz?]
jak okręt przykutą
Scholia do Arystofanesa: Tesmoforie 1105
Wielu wydawców odrzuca ten fragment jako nieautentyczny. Przykuta do

skały dziewczyna wydaje się Perseuszowi „zacumowana” niczym okręt (por.
Eurypides, Oszalały Herakles 1094).
39. Andromeda  9–15 353
frg. 12 (K 126, J-L 11)

[Perseusz]
Milczysz? Milczenie marnym słów tłumaczem.
Stobajos: Antologia 3,34,12 (O mówieniu w porę)
Perseusz stara się skłonić przerażoną i zawstydzoną Andromedę do odezwa-

nia się. Por. ponadto Owidiusz, Metamorfozy 4,681–682.
frg. •13 (Kn 127 [w. 1=1110], J-L *12)

[Perseusz]
Wisisz, dziewico? Serce mi się ściska!
[Andromeda]
Któż to nad moim lituje się losem?
Arystofanes: Tesmoforie 1110, 1058
Dwa powyższe wersy, pochodzące z różnych miejsc Tesmoforiów Arystofa-

nesa, połączył w dialog Perseusza i Andromedy Barnes (Addenda, s. 518).
Wielu badaczy nie tylko nie uważa tego za zasadne, lecz wątpi w autentycz-
ność drugiego (Kannicht) lub wręcz obydwu fragmentów.
frg. •14 (Kn 128, J-L *13)

[Andromeda]
Przybyszu, zlituj się nad nieszczęśliwą,
uwolnij z więzów!
Arystofanes: Tesmoforie 1107‒1108
Fragment przez wielu badaczy uważany jest za nieautentyczny. Kannicht

przytacza tylko pierwszy werset i zdaje się sugerować, że to reakcja An-
dromedy na słowa współczucia wypowiedziane wcześniej przez Perseusza
(por. frg. 13 = Kn 127).
frg. 15 (Kn 129 oraz 129a=132, J-L 14–15)

Perseusz
Co mi obiecasz, jeśli cię ocalę?
Andromeda
Weź mnie ze sobą, będziesz mieć służącą
lub żonę, lub niewolną…
Diogenes Laertios: Żywoty i poglądy słynnych filozofów [Arkesilaos] 4,29
w. 1 ‒ Księga Suda ει 258
w. 1‒ Scholia starsze do „Iliady” Homera 14,235c (vol. III, s. 617,63)
w. 1 ‒ Eubulos, frg. 26 (= Scholia do Eurypidesa: Medea 476)
w. 2–3 – Herodian: O figurach stylistycznych 45 (= RGWalz, t. VIII, s. 602,5)
w. 2‒3 ‒ Kleantes, frg. 527
w. 2‒3 ‒ Księga Suda α 1367
Rozdarta między nadzieją a zwątpieniem Andromeda jest gotowa na wszyst-

ko, byleby nieznajomy heros ją ocalił. Pytanie Perseusza, które w oryginale
zawiera cztery sigmy w bliskim sąsiedztwie (w przekładzie oddajemy to lite-
rą „c”), parodiowane było przez komediopisarzy jako przykład zamiłowania
Eurypidesa do nadużywania tej syczącej głoski. Scholiasta cytuje (Scholia
do Eurypidesa: Medea 476, gdzie sigma występuje aż sześć razy) dwuwiersz
z komedii Eubulosa Dionizjos (frg. 26), stanowiący zręczną kontaminację
„sygmatycznych” wersetów z Medei i Andromedy.
frg. 16 (Kn 130, J-L 17)

Perseusz
Ja nigdy z cierpień ludzi nieszczęśliwych
nie drwię – z obawy, bym sam ich nie zaznał.
Zapewne Perseusz usiłuje uspokoić Andromedę zapewnieniem, że pragnie

ją ocalić i poślubić.
frg. 17 (Kn 134, J-L 19)

Zyskałem sławę nie bez wielu trudów.
Słowa cytowane przez Stobajosa (łącznie z frg. 19) pochodzą być może
z wypowiedzi Perseusza, który chce przekonać Andromedę o swoich kwa-
lifikacjach zabójcy smoka.
frg. 18 (Kn 131, J-L 16)

Nadzieją darząc, do łez mnie nie przywódź!
Wbrew spodziewaniu wiele się wydarza.
Niektórzy wydawcy przypisują całą powyższą wypowiedź tylko Androme-

dzie (Kannicht), inni dzielą wiersze, pierwszy przydzielając Andromedzie,
a drugi Perseuszowi.
frg. 19 (Kn 133, J-L 18)

Uszedłszy z nieszczęść, miło je wspominać.
Arystoteles: Retoryka 1,11 (1370b 4)
Plutarch: Zagadnienia biesiadne 2,1,3 (Pisma moralne 630E)
Stobajos: Antologia 3,29,57 (O pracowitości i studiowaniu, i o tym, że nie przynosi korzyści lenistwo)
Pseudo-Maksym Wyznawca: Zbiory sentencji 52 (PG 91,953C)
Cyceron: O najwyższym stopniu dobra i zła 2,32,105
Zapewne dalszy ciąg uspokajającej przemowy Perseusza.

39. Andromeda  15–22 355
frg. 20 (Kn 135, J-L 20)
Czy to nie przyszłość co dzień nas przeraża?
Przyszłe nieszczęście gorsze niż obecne.
Stobajos: Antologia 4,35,22 (O smutku. Że nazbyt dokuczliwy)
Atrybucja tej (tych?) wypowiedzi wzbudziła gorące dyskusje: przypisywano

ją Andromedzie, Perseuszowi, ale też Kefeusowi (Wecklein2), co oznaczało-
by, że świadkiem rozmowy Andromedy i Perseusza był jej ojciec. Powyższe
dwa wersy dzielono także jako dwie odrębne kwestie pomiędzy różnych
rozmówców.
frg. 21 (Kn 136, J-L 21)

[Perseusz?]
Erosie, władco bogów oraz ludzi,
jak piękno poznać albo przestań uczyć,
albo wytchnienie daj od trosk kochankom,
których tyle im zsyłasz, obdarz szczęściem!
5 Postąpisz tak, to †bogom† będziesz miły,
125

a nie – to za to, żeś nauczył kochać,

wdzięczności od nich żadnej nie oczekuj.
w. 1 ‒ Lukian: Jak należy pisać historię 1
w. 1–4 ‒ Stobajos: Antologia 4,20,42 (Nagana miłości zmysłowej
i że zdradziecki jest Eros, i jak wielkich bywa przyczyną nieszczęść)
Zapewne wypowiedź Perseusza szykującego się do rozprawy z potworem

morskim.
frg. 22 (Kn 145, J-L 22)

[Posłaniec?]
Widzę: na dziewczę oddane w ofierze
rzuca się potwór z głębin Atlantyku.
w. 1 – Tyberiusz Retor: O figurach demostenesowych 47
(RGWalz, vol. VIII, s. 576)
w. 2 – Plutarch: Jak młodzież powinna słuchać poetów? 6 (Pisma moralne 22E)
Filostrat Starszy: Obrazy 1,29,1
Nic nie ocalało ze stasimonu I Chóru wykonywanego w czasie, gdy Perseusz

walczył z potworem morskim. Powyższe wersety zestawiane są z dwóch
różnych źródeł. Zdaniem uczonych należą one do wypowiedzi Posłańca
z epejsodionu II, zapewne przypadkowego świadka, który opowiadał o walce
Perseusza ze smokiem.
Tak w rękopisie: θεοῖς [theoís]. Uczeni proponują poprawienie na θνητοῖς [thne-

125
toís] – ‘śmiertelnikom’ lub na νέοις [néois] – ‘młodym’.

frg. 23 (Kn 146, J-L 23)

[Posłaniec]
‹ › tłum pasterzy wnet się zbiega,
ten rzeźwi mlekiem z bluszczowego kubka,126
by ulżyć mu po trudach, tamten winem.
Filostrat Starszy: Obrazy 1,29,3
Fragment relacji Posłańca, którym – jak się wydaje – mógł być właśnie
jeden z pasterzy.
frg. 24 (Kn 138, J-L 23)

Bo ludziom, co się poddadzą miłości,
o ile znajdą szlachetnych kochanków,
niczego więcej do szczęścia nie trzeba.
Stobajos: Antologia 4,20,22 (O miłości zmysłowej i że zdradziecki jest Eros,
i jak wielkich bywa przyczyną nieszczęść)
Charakter gnomiczny zarówno tej, jak i poniższych wypowiedzi uniemoż-

liwa ich lokalizację.
frg. **25 (Kn [139], J-L **31)

Ajaj, co robić? Jakich słów tu użyć?
Natury barbarzyńskiej nie przekonam.
Scholia nie komentują tego fragmentu, toteż jego przypisanie Andromedzie

budzi wątpliwości. Jeśli pochodzi on z tej tragedii, to zapewne stanowił
początek wypowiedzi Perseusza w agonie z Kefeusem.
frg. 26 (Kn 140, J-L 30)

Nieszczęsny, nędzne dali ci bogowie
losy, lecz słowa twe czyż nie są dumne?
Gnomologium Florentinum, frg. F, kol. II 1–4 (= PSI 1476 [vol. XV ineditum])
frg. 27 (Kn 141, J-L 27)

Nieślubnych dzieci mieć ci nie pozwalam,
bo choć od prawych niczym się nie różnią,
z wyroku prawa cierpią. Strzeż się tego!
Stobajos: Antologia 4,24,45 (O dzieciach. Że dobrze jest posiadać dzieci)
126
W oryginale κίσσινον σκύφος [kíssinon skýfos], czyli ‒ jak wyjaśnia Atenajos ‒
kubek ‘z bluszczowego drewna’, naczynie wieśniacze.
39. Andromeda  23–32 357
Jeśli słowa te pochodzą istotnie z tragedii Andromeda, stanowią zapewne

ostrzeżenie, jakie Kefeus kieruje do córki, nie chcąc, żeby wiązała się z ob-
cym przybyszem o niepewnym pochodzeniu (być może Kefeus nie wierzy
w boskość ojca Perseusza).
frg. 28 (Kn 142, J-L 25)

Najbardziej złoto w domu chcę posiadać;
bo mąż bogaty, choćby był niewolny,
czci zazna, biedak, choć wolny, jest niczym.
Wiedz, że i tyś szczęśliwy dzięki złotu.
Stobajos: Antologia 4,31,21/22 (Pochwała bogactwa)
Kwestia przypisywana Kefeusowi.
frg. 29 (Kn 143, J-L 26)

szczęści mi się z pieniądzem;
w nieszczęściach, widzisz, całkiem brak mi szczęścia.
Większość uczonych także i powyższe słowa przypisuje Kefeusowi w ago-

nie z Perseuszem.
frg. *30 (Kn *144, J-L *29)

Nie zajmuj mi umysłu, ja tam mieszkam!
Księga Suda μ 1000
Atrybucja niepewna, a przy tym zarówno scholiasta Arystofanesa, jak i Księ-

ga Suda przypisują ten wers zachowanej tragedii Eurypidesa Andromacha,
w której jednak w takiej formie wers ów nigdzie się nie pojawia (por. jednak
Andromacha 237).
frg. 31 (Kn 137, J-L 33)

[Chór?]
Bogactwo to największe
szlachetną znaleźć żonę.
Ze względu na metrum liryczne kwestia przypisywana Chórowi.
frg. 32 (Kn 134a = 149, J-L 24)

Młodość i śmiałość rozsądek przemogły.
Lukian: Menippos, czyli nekromancja 1
frg. 33 (Kn 150, J-L 28)

Ze śmiertelnych naprawdę nikt szczęśliwy
nie przyszedł na świat, †chyba że bóg zechciał†.
Stobajos: Antologia 4,41,32 (O tym, że niepewne jest powodzenie człowiecze,
jako że los łatwo się odmienia)
frg. 34 (Kn 151, J-L 34)

Mówią, że Dike córą jest Dzeusową
i mieszka blisko ludzkiego występku.
Większość badaczy uważa, że są to słowa Perseusza w agonie z Kefeusem.
frg. 35 (Kn 152, J-L 35)

[Chór]
Czy nie widzisz, dokąd wiedzie
boska Mojra ludzkie losy?
Co dnia jednych w tę, innych w tamtą zwraca stronę.
Stobajos: Antologia 1,5,2 (O przeznaczeniu)
Nie wiadomo, do którego z rozmówców (Kefeusa czy Perseusza) skiero-

wane są te słowa Chóru.
frg. 36 (Kn 153, J-L 36)

[Chór]
Ten bogato żył, tamtego znów wyrwał
bóg z grona niedawno szczęśliwych.
Oto kłoni się życie i kłoni się los
z podmuchami wiejących wiatrów.
Dalszy ciąg wypowiedzi Chóru.
frg. 37 (Kn 147; J-L 37)

ci zaś w domu wokół stołu na biesiadzie
Etiopowie…
Anecdota Graeca [Bekker] vol. I, s. 339,5
Werset (w tetrametrze trocheicznym) rekonstruowany na podstawie zawar-

tych w źródłach wyjaśnień wyrazu ἄγορος (ἀγορά [agorá] – ‘zgromadzenie,
miejsce zgromadzeń’); ἄγοροι [ágoroi]– ‘zebrani’), użytego jakoby przez
Eurypidesa w Andromedzie. Zdania wydawców są rozbieżne: Kannicht po-
dejrzewa, że wyraz mógł być komentarzem gramatyka (Etiopowie „zebrani
39. Andromeda  33–39 359
w domu”), podczas gdy Jouan–Van Looy są zdania, że to jednowyrazowy

cytat z tragedii, a komentarzem jest reszta.
frg. 38 (Kn 148, 155, 155a, 156; J-L 38‒41)

ostatni (puchar)
Scholia do Platona: Fileb 66d; Państwo 9, 583b
Scholia starsze do pieśni Pindara: Ody istmijskie 6,10a
łup
Anecdota Graeca [Bekker], vol. I, s. 340,16 (= Focjusz: Słownik α 257)
zmącony wzrok
5 wymienia się
frg. 39 (Kn 154, J-L 42)

Zbywszy się życia, pod ziemią cię uczczą
daremnie ‒ póki życia †staraj się o szczęście!†
Stobajos: Antologia 4,55,4 (O pogrzebie)
Tragedię Eurypidesa Andromeda wspominają m.in.: Hyginus (O astrono-
mii 2,11), Lukian z Samosat (Jak należy pisać historię 1,5), Atenajos (Uczta
mędrców 11,53 [476f‒477a]; 12,53 [537d]), Księga Suda (α 1367; ει 258),
Arystofanes (Żaby 53) i Diogenes Laertios (Żywoty i poglądy słynnych filozo-
fów 4,29). Na malowidle opisanym przez Filostrata Starszego (Obrazy 1,29)
Eros zdejmuje okowy Andromedy, podczas gdy zmęczony Perseusz zasypia.
Mit Andromedy doczekał się wielu opracowań w literaturze greckiej
i rzymskiej. Wśród przekazujących go autorów warto wymienić Diodora
Sycylijskiego (Biblioteka 4,9), Lukiana z Samosat (O domu 22, O tańcu 44,
Dialogi bóstw morskich 14) i Owidiusza (Metamorfozy 4,663‒771).
Tragedie poświęcili Andromedzie Sofokles, Likofron oraz Frynichos II.
Parodię mitu (i tragedii Eurypidesa?) zawierała być może komedia Anty-
fanesa Andromeda. Jej istnienie poświadcza jedyny zachowany fragment,
którego autentyczność jest jednak podważana. W literaturze rzymskiej au-
torami tragedii o tym tytule byli Liwiusz Andronik ([w. 18], s. 3), Enniusz
(frg. I‒VIII [w. 95‒106], s. 30‒32) oraz Akcjusz (frg. I‒XV [w. 100‒118],
s. 172‒174), jednak dzieła ich zachowały się w nielicznych fragmentach.
Szereg nowożytnych dramatów poświęconych Perseuszowi i Androme-
dzie otwierają komedie Hansa Sachsa (1558 r.) oraz Lope de Vegi (1692–
–1604). Tragedię Andromède, wystawioną ok. 1650 r., stworzył Pierre
Corneille, a komedię opartą na Metamorfozach Owidiusza, zatytułowaną
Fortunas de Andrómeda y Perseo (Przygody Andromedy i Perseusza; pre-

miera: 18 V 1653) ‒ Pedro Calderon de la Barca.
Andromedatragödien. Sophocles, Euripides, Livius Andronikos, Ennius, Accius, Text,
Einleitung und Kommentar R. Klimek-Winter, Stuttgart 1993 (tu ponadto pełna
bibliografia).
Euripides, Andromeda, edidit F. Bubel, Stuttgart 1991.
Fraenkel E., Ein Motiv aus Euripides in einer Szene der Neuen Komödie, [w:] Studi in
onore di Ugo Enrico Paoli, a cura di L. Banti, V. Bartoletti, A. Biscardi e A. Ron-
coni, Firenze 1956, s. 293–304 („Pubblicazioni della Università degli Studi di
Firenze. Facolta di Lettere e Filosofia”, Seria IV, vol. 1).
39. Andromeda / 40. Faetont 361
40. FAETONT
ΦΑΕΘΩΝ
okres wczesny (?); 420 (?); 415‒409 (?)
Przekład
Barbara Malinowska i Adriana Trzpil
Opracowanie
Barbara Malinowska
Datowanie
Wilamowitz2 określił tragedię Faetont jako wczesną próbę Eurypidesa,
nieudaną i nigdy niepowtórzoną. Zieliński2 na podstawie liczby rozwiązań try-
metru jambicznego datował tragedię na lata 415–409. Diggle umieścił Faetonta
w pobliżu Błagalnic, Elektry oraz Trojanek i datował na rok mniej więcej 420.
Mit
Przymiotnik φαέθων ([faéthon], gen. φαέθοντος [faéthontos]) znaczy ‘świe-
cący, jaśniejący, promienny, błyszczący’. Jest epitetem bóstw słonecznych:
Eos (uosobienie Jutrzenki) i Heliosa (personifikacja Słońca); oboje (tak jak
Selene, uosobienie Księżyca) uważane są za dzieci tytanów, Hyperiona i Tei
(Hezjod, Narodziny bogów 371‒374), a więc pierwszego pokolenia bogów
zrodzonych z Uranosa i Gai (tamże, 134–135).
W poematach Homera imię Faetonta pojawia się w dwóch kontekstach:
zwykle (Iliada 11,735; Odyseja 5,479; 11,16) jest ono przydomkiem Helio-
sa, raz jednak (Odyseja 23,246) imieniem tym nazywany został jeden z koni
bogini Eos. Być może z tej rozbieżności wywodzą się dwie różne postacie
mityczne o tym samym imieniu: jedna łączona z Heliosem, a druga z Eos.127
Źródła dotyczące mitów o obu Faetontach są w większości fragmentaryczne
i rozbieżne, dlatego niemożliwe okazuje się dokładne zrekonstruowanie wersji
mitu lub mitów, jakie w wieku V zastał Eurypides, a co za tym idzie ‒ ustalenie,
ile z nich przejął, jak bardzo sam je przekształcił lub które ze sobą połączył.
Tradycja mityczna opisująca losy Faetonta, syna Heliosa, zdaje się mieć
źródło w epitecie Słońca. Przydomek φαέθων na zasadzie hipostazy mógł stać
się odrębną postacią mitologiczną, nadal jednak ściśle powiązaną z Helio-
sem. Na podstawie przekazu Hygina (Opowieści 154), powołującego się na
Hezjoda (to dlatego właśnie opowieść ta otrzymała tytuł „Faetont Hezjoda”),
można by przypuszczać, że już w czasach autora Teogonii znany był mit
o Faetoncie, synu Heliosa. W zachowanym tekście Teogonii nie znajdujemy
jednak na to potwierdzenia. Zdaniem Diggle’a nie można też mieć pewności,
czy Hezjod relacjonował cały mit, czy tylko okoliczności śmierci młodzieńca.
W ujęciu Hygina‒Hezjoda Faetont (którego rodzicami są Okeanida Meropa
127
Zob. M.L. West, „Commentary”, [w:] Hesiod, Theogony, edited with Prolego-
mena and Commentary by M.L. West, Oxford 1966, s. 427.
i syn Heliosa, Klimenos) nieumiejętnie powozi rydwanem Słońca, o który po-

prosił, powodując pożar na Ziemi. Wreszcie, rażony piorunem, spada do rzeki
Pad, nazywanej przez Greków Erydanem. Siostry Faetonta opłakujące jego
śmierć zamieniają się w topole, a z ich łez ‒ jak powiada Hezjod ‒ powstaje
bursztyn. Wspomniany jest też Kyknos, król Ligurii i przyjaciel Faetonta,
który z żalu zamienia się w łabędzia. Umiera z tęsknoty, wydając ostatni
„łabędzi krzyk”. Jest to dość szczegółowe przedstawienie mitu o Faetoncie,
wcale jednak nie wiemy, czy taką właśnie wersję zastał Eurypides.
Pierwsze pewne (zachowane) nawiązania do mitu Faetonta, syna Heliosa,
znaleźć można we fragmentarycznie zachowanej tragedii Ajschylosa Helia-
dy (TrGF3, frg. 68‒73) oraz w Eurypidesowym Hippolytosie uwieńczonym
(w. 735–741), gdzie wspomniane są jedynie Heliady płaczące nad grobem
brata. Powiązanie mitu dzieci Heliosa z powstaniem i grecką nazwą bursztynu
ἤλεκτρον ([élektron]; ‘świecący, błyszczący’) ma najprawdopodobniej źródło
w przydomku boga Słońca Ἠλέκτωρ [Eléktor] – tezę tę znajdujemy u Pliniusza
Starszego (Historia naturalna 37,2,31). Eurypides w swoim Faetoncie podjął
wątek syna Heliosa, w zachowanych fragmentach nie znajdujemy jednak
bezpośrednich odniesień do genezy bursztynu czy postaci Kyknosa.
Kolejne wspomnienie o Faetoncie, powożeniu słonecznym rydwanem
oraz śmierci od pioruna, późniejsze niż tragedia Eurypidesa, można zna-
leźć w Timajosie Platona (22C). Najszerszą wersję tej tradycji daje dopiero
Owidiusz w Metamorfozach (1,747 ‒ 2,400). Faetont jest tu synem Heliosa
i Klimeny, żony etiopskiego króla Meropsa. Młodzieniec dorasta w niewie-
dzy o swoim pochodzeniu. Gdy się o nim dowiaduje, prosi Heliosa o zgodę
na powożenie słonecznym rydwanem przez jeden dzień, co ma dowieść,
że rzeczywiście jest jego synem. Pod niewprawną ręką młodzieńca konie
ponoszą i wtedy niektóre rzeki zostają skute lodem, a inne wysychają. Pewne
obszary Ziemi zamieniają się w pustynię, a Etiopom ciemnieje skóra. Zeus,
na prośbę umęczonej Gai, strąca Faetonta uderzeniem pioruna do Erydanu.
Z łez sióstr Faetonta, Heliad, opłakujących śmierć brata, powstaje bursz-
tyn. Owidiusz wspomina również postać Kyknosa zamienionego w łabędzia.
U Hygina znajdujemy również innego Faetonta (Opowieści 152A), postać
o tej samej wprawdzie genealogii, co u Owidiusza i Eurypidesa, ale tu wy-
krada on słoneczny rydwan potajemnie.
Odmienna wobec tragedii Eurypidesa i narracji Owidiusza wydaje się
wersja Diodora Sycylijskiego (Biblioteka 5,23), w której nie pojawiają się
ani Merops, ani Klimena. Takie ujęcie kontynuuje Nonnos (wątek Drogi
Mlecznej jako śladu lotu Faetonta; Opowieści dionizyjskie 38,105‒107),
który korzysta również z narracji Owidiusza.128 Pomija on Meropsa jako
ziemskiego ojca Faetonta, ale uznaje Klimenę za żonę Heliosa.
Zachowały się przekazy podające inną niż Eurypides genealogię mło-
dzieńca. Według Scholiów do „Odysei” Homera (17,208) jego matką jest
Rodos, a z jej związku z Heliosem urodzić się mieli Faetont, Lampetia,
Ajgle i Faetuza. Scholiasta przywołuje też opowieść o tragicznym locie syna
Słońca, która zaczyna się od pytania Faetonta skierowanego do Rodos, kim
128
Jak dowodzi Diggle (s. 180‒200) po porównaniu wersji Owidiusza i Nonnosa.
40. Faetont 363
jest jego ojciec. W wersji tej obecne są wszystkie główne motywy mitu: od
prośby Faetonta o użyczenie słonecznego rydwanu po powstanie burszty-
nu. Jako źródło takiego kształtu przekazu wskazani są tragicy. W Scholiach
starszych do pieśni Pindara (Ody olimpijskie 7,14,71) Faetont również uzna-
wany jest za syna Rodos.
Wiadomo, że Eurypides oprócz mitu syna Heliosa powożącego słonecz-
nym rydwanem wprowadził w swojej tragedii również motyw planowanego
małżeństwa Faetonta. Wiele zagadek z tym związanych wskazuje, że być
może autor powiązał losy obu Faetontów, dlatego też warto przyjrzeć się
bliżej tradycji mitycznej drugiego Faetonta.
Hezjod (Narodziny bogów 986‒991) mówi o Faetoncie, synu Eos i Ke-
falosa, porwanym przez Afrodytę, która uczyniła zeń strażnika świątyni.
Kolejne nawiązania do tej postaci znajdujemy już w tradycji późniejszej
od Eurypidesa. Według Apollodora (Biblioteka mitów 3,14,3) Faetont jest
synem Titonosa, wnukiem Eos i Kefalosa. Ma też syna Astynoosa, a jego
prawnuk Kinyras zakłada Pafos na Cyprze, gdzie gniew Afrodyty dosięga
córki Kinyrasa. W tym przedstawieniu widoczne jest połączenie imienia Fa-
etonta z Afrodytą poprzez wyprowadzenie genealogii Kinyrasa od Faetonta:
obaj byli kapłanami Afrodyty,129 a Kinyras ponadto założycielem miasta na
wyspie bogini miłości.
Pauzaniasz (Wędrówka po Helladzie 1,3,1) matkę Faetonta nazywa Dniem
(Ἡμέρα [Heméra]), choć właściwie jest nią Eos. Epizod łączący Eos z Afrody-
tą może mieć decydujący wpływ na genealogię Faetonta: Eos romansowała
z Aresem, kochankiem Afrodyty, za co bogini zemściła się i skazała rywalkę
na nieustanne namiętne zakochiwanie się. To dlatego Eos porywała swych ko-
chanków, tak jak stało się to w przypadku Kefalosa. Nie można jednak stwier-
dzić, czy porwanie Faetonta przez Afrodytę miało również związek z karą
wymierzoną Eos, ponieważ bogini miłości najczęściej porywała młodzieńców
urzeczona ich urodą. Tak też zdają się sugerować Klemens Aleksandryjski
(Słowo zachęty dla Greków 2,29) i Arnobiusz (Przeciw poganom 4,27).
Obie tradycje istnieją w literaturze równolegle, czego dowodem jest
przywołanie obu Faetontów przez Pauzaniasza (Wędrówka po Helladzie
1,3,1. 4,1; 2,3,2), w dwu różnych kontekstach i z osobną genealogią. Hy-
ginus w innym dziele przedstawia z kolei dwie „gwiazdy” (O astronomii
2,42,2; 2,42,4; 4,18,1): Wenus i Saturna, z którymi łączy odpowiednio obu
Faetontów, przypominając przy tej okazji mity opisujące ich losy.
Obydwu Faetontów łączą też rodzice: Eos i Helios, ponieważ oboje
uosabiają blask słoneczny (poranne i pełne słońce), a więc zasługują na
epitet φαέθων. Według Roberta Faetont (jako syn Słońca) wyodrębnił się
w mitologii właśnie dlatego, że brakowało Grekom bóstwa zachodu, a roz-
płomieniające się co wieczór zachodzącym słońcem niebo podsunęło im
motyw powożenia rydwanem słonecznym przez niewprawnego syna Słońca
i upadku kończącego się pożarem ziemi. Potwierdzeniem tej tezy byłby
wspomniany wyżej przekaz Hygina (O astronomii 2,42,4), który imieniem
Faetonta obdarza Wenus, Gwiazdę Zaranną i Wieczorną, znaną również pod
Pindar (Ody pytyjskie 2,15‒17) czyni Kinyrasa cypryjskim kapłanem Afrodyty.

129
imionami Lucifer lub Hesperus. Diggle przyjmuje inne wyjaśnienie, widząc

w historii Faetonta nawiązanie do spadających meteorów i echo poglądów
Anaksagorasa. Eurypides zatem, według Diggle’a, miałby opisać upadek
Faetonta, porównując go do upadku meteoru na ziemię.
Najważniejszymi wątkami dramatu Eurypidesa są: planowane wesele
Faetonta oraz jego wyprawa do pałacu ojca-Heliosa i wyjazd słonecznym
rydwanem zakończony śmiertelnym upadkiem. Eksponowany na początku
tragedii konflikt tytułowego bohatera z Meropsem, królem Etiopii, wywo-
łany niechęcią młodzieńca do zaaranżowanego przez jego ziemskiego ojca
małżeństwa, przechodzi w dalszej części w opis narastającego napięcia mię-
dzy małżonkami, gdy Merops gotów jest wymierzyć swojej żonie Klimenie
najwyższą karę za oszukanie go i ‒ w rezultacie ‒ utratę syna. Tragedia
kończy się śmiercią Faetonta. Silne wrażenie musiało budzić owo zderzenie
przygotowań do radosnych zaślubin z przedwczesnym zgonem młodzieńca.
W najogólniejszych zarysach tragedia Eurypidesa zdaje się zgodna
z przekazem Owidiusza. W zachowanych fragmentach Faetonta Klimena
zachęca syna do odwiedzin u prawdziwego ojca i przypomina mu o prośbie,
jaką bóg obiecał spełnić. Główna oś tragedii – wątek małżeństwa Faetonta
– nie pojawia się u autorów antycznych. Nie można jednak jednoznacznie
uznać Eurypidesa za jego twórcę, niejednokrotnie bowiem rozwiązania,
które wydają się nowatorskie, okazują się echem lub rozwinięciem epizodu
obecnego w tradycji mitologicznej. Nie brak badaczy, którzy jako podstawę
rekonstrukcji przyjmują założenie o połączeniu przez Eurypidesa mitów
obu Faetontów. Kàroly Kerényi stwierdza, że Faetont jako „boski dajmon”
Afrodyty odpowiada Faetontowi, synowi Klimeny, pod której imieniem
kryje się Persefona.130 W ten sposób ma on kontakt ze światem zmarłych,
pełniąc funkcję, jaką ‒ według Kerényiego ‒ nakładała na niego również rola
nocnego kapłana Afrodyty.
Podstawowym problemem pozostaje tożsamość panny młodej. To właś-
nie z powodu planów małżeńskich, jakie ma wobec syna Merops, niechęt-
ny im Faetont wyrusza do domu swego prawdziwego ojca, Heliosa, i żąda,
żeby ten dowiódł swego ojcostwa. Dlaczego jednak Faetont jest przeciwny
planom ziemskiego ojca? Czy ma to związek z osobą panny młodej i czy udo-
wodnienie własnego „boskiego poczęcia” rozwiąże problem? Gdyby Faetont
był młodzieńcem podobnym do Hippolytosa, czyli przeciwnym małżeństwu
w ogóle, osoba panny młodej nie miałaby znaczenia. Taką możliwość suge-
ruje fragment, w którym Klimena przeklina gimnazjony (frg. *19). Wydaje
się jednak, że opór Faetonta ma i inne przyczyny.
W odnalezionych fragmentach tragedii nie zachowało się imię panny
młodej i nie pojawiała się ona najprawdopodobniej w żadnym epizodzie
sztuki. Antystrofa Hymena (frg. 14,23‒31 [236–244])131 przedstawia ją
K. Kerényi, Mitologia Greków, przełożył R. Reszke, Warszawa 2002, s. 165.

130
W nawiasie kwadratowym podajemy numerację ciągłą całej tragedii, wedle

131
wydania Diggle’a.
40. Faetont 365
jako półboginię. Jeśli słowa z frg. 6 [158‒159] wypowiada Faetont, wy-

nika z nich, że przyczyną niechęci młodzieńca do małżeństwa była za-
możność (zbyt wysoka pozycja społeczna?) panny młodej. Może dumny
Faetont czuł się niegodny żony-półbogini (bogini?) i dopiero udowodnie-
nie, że i on jest synem boga, pozwoliłoby mu na zawarcie związku bez
poczucia niższości?
Słowa Faetonta w prologu (frg. 4,15–17 [59‒61]), zapowiedź Chóru
(frg. frg. 4,59‒65 [102‒108]) o wyjściu z domu „potrójnego zaprzęgu”,
złożonego z Meropsa, Herolda i Faetonta, oraz „przewodzenie śpiewom
weselnym” (wypowiedź Klimeny, frg. 14,4‒5 [217‒218]) sugerują czynny
udział Meropsa w zaaranżowaniu małżeństwa syna. Starzejący się Merops
ma określone nadzieje co do osoby jedynaka: proponuje mu współrządy lub
nawet przejęcie władzy (frg. frg. 5,4‒6 [124‒126]). Jeśli rzeczywiście, jak
twierdzi Strabon (Geografia 1,2,27), bliskość siedzib Heliosa i Eos miała
zasadnicze znaczenie dla przebiegu akcji, być może Merops w ślubie Fa-
etonta widzi również możliwość zawarcia sojuszu politycznego z boskimi
sąsiadami. Wtedy jednak narzeczona musiałaby być w jakiś sposób zwią-
zana z Heliosem lub Eos. Ten tok rozumowania skierował uwagę badaczy
na postacie z mitów solarnych. Jako pannę młodą proponowano Eos (Rau),
Selene (Wecklein2), córkę Okeanosa (Welcker) i jedną z Heliad (córek
Heliosa), a zatem przyrodnią siostrę Faetonta (Weil, Diggle).
Inną perspektywę poszukiwań panny młodej otwiera przyjęcie Hezjo-
dejskiego przekazu o porwaniu Faetonta (syna Eos) przez Afrodytę. Po-
wiązanie Faetonta z boginią miłości spowodowało, że zagadkowe wersy
Hymena (frg. 14,14‒31 [227‒244]) traktowane są przez niektórych badaczy
jako przesłanka pozwalająca na uznanie samej Afrodyty za narzeczoną ty-
tułowego bohatera (Wilamowitz2, Lesky, Volmer) lub też jej córki, nimfy
Rodos (von Arnim). Niektórzy badacze wysuwają tezę, że „ślub z Afrody-
tą” był jedynie podstępem bogini zmierzającym do zemsty na Heliosie za
wyjawienie jej miłostek z Aresem (Webster).
Źródła fragmentów i historia tekstu Faetonta
Dwa najdłuższe zachowane fragmenty tragedii pochodzą z tzw. Kodeksu
z Clermont (Codex Claromontanus), datowanego na VI w. n.e. zbioru listów
św. Pawła. Obecnie kodeks znajduje się Bibliotece Narodowej w Paryżu,
zyskał też nową nazwę: Codex Parisinus Graecus. W Kodeksie z Clermont
w miejsce dwóch zaginionych kart pergaminowych użyto starszych kart pa-
pirusowych (V w. n.e.) zawierających Faetonta. Karty zawierały po dwie ko-
lumny tekstu na każdej ze stron, lecz przycięto je do rozmiaru Kodeksu, przez
co na każdej stronie widnieje tylko jedna pełna kolumna i jedna (marginalna)
z zachowanymi początkami lub – na przeciwnej stronie – końcami wersów.
Karty zostały przycięte również u dołu, co spowodowało kolejne uszczuplenie
zapisanej wcześniej na kartach tragedii o kilka wersów u dołu każdej z ko-
lumn. Na jednej ze stron każdej karty zapisano, po uprzednim wymazaniu
tekstu Eurypidesa, Pierwszy List do Koryntian. W ten sposób w dobrym stanie
przetrwały dwie strony niezapisane powtórnie. W drugiej połowie XVIII w.
przekaz ukryty w palimpseście zwrócił uwagę badaczy biblijnych, którzy
użyli odczynników chemicznych, by odczytać zapis pierwotny.
Na początku XIX w. całość dostępnych wówczas fragmentów odczy-

tali Karl Hase i Immanuel Bekker. Wersję zamieścił w swoim wydaniu
z 1821 r. Gottfried Hermann, jednak w roku 1885 Friedrich Blass opubli-
kował pełniejszy tekst marginalnych (zewnętrznych) kolumn. W latach
1854 i 1889 Johann A. Nauck wydał dwie kolejne edycje Tragicorum
Graecorum Fragmenta, zamieszczając w nich również Faetonta, jednak
w wersji powiększonej względem opublikowanego już Kodeksu z Cler-
mont o fragmenty cytowane przez autorów klasycznych oraz wzmianki
dotyczące tragedii.
Już po drugim wydaniu dzieła Naucka, w 1907 r., dzięki odkryciu
Papirusu Berlińskiego (P.Berol. 9771) z III w. p.n.e., stanowiącego część
antologii najcelniejszych miejsc z tragedii Eurypidesa, odnaleziono zacho-
wany prawie w całości parodos Faetonta.132 Ciekawą operację na tekście
przeprowadził kolejny wydawca fragmentów, Hans von Arnim (s. 67‒80).
Oparłszy się na transkrypcji Blassa, rekonstruował (a właściwie: dopisał)
brakujące części wersów w kolumnach, które zostały obcięte, przedstawiając
w ten sposób własną (hipotetyczną) rekonstrukcję tragedii. Niejednokrotnie
zmieniał jednak miejsca odczytane, by dopasować je do proponowanej przez
siebie wersji, co odebrało jego propozycji wiarygodność.
Z kolei w innym papirusie (P.Oxy. 27.2455), opublikowanym po raz
pierwszy w 1962 r. przez Erica G. Turnera, zachowała się bardzo uszkodzona
hipoteza Faetonta. Diggle uaktualnił wydanie Blassa, dodał do niego uzu-
pełnienia prologu z P.Berol., hipotezę oraz fragmenty zamieszczone przez
Naucka, po czym w 1970 r. ogłosił najpełniejsze (327 wersów, w tym 179
kompletnych) jak dotychczas wydanie fragmentów Faetonta z obszernym
komentarzem. W roku 1995 Collard–Cropp–Lee zaproponowali tłuma-
czenie Faetonta na język angielski w swoim dwujęzycznym wydaniu. Tłu-
maczenie na język francuski (również obok tekstu greckiego) opublikowali
w 2002 r. Jouan–Van Looy. W roku 2004 Kannicht zawarł grecki tekst
tragedii w tomie poświęconym Eurypidesowi (s. 798‒826).
Miejsce akcji: przed pałacem Meropsa w Etiopii, w pobliżu stajni Heliosa i Eos
Osoby:
pewne
Klimena ‒ matka Faetonta, małżonka Meropsa
Faetont ‒ s yn Klimeny i Heliosa (ojciec niebiański) oraz Meropsa (ojciec
ziemski)
Merops ‒ król Etiopów, mąż Klimeny, uważający siebie za ojca Faetonta
Herold
Sługa ‒ służący Meropsa
[Trof.] ‒ postać identyfikowana z wychowawcą Faetonta lub z piastunką
Klimeny133
132
W. Schubart, Papyri Graecae Berolinenses, Bonn 1911, Tafel 4b.
133
Postać oznaczoną jako „Trof.” (τροφεύς [trofeús]) uznaje się zazwyczaj za
Wychowawcę Faetonta (i Posłańca I), choć Webster uważa, że chodzi o kobietę
– piastunkę Klimeny, w żadnej bowiem tragedii Eurypidesa skrót ten nie oznacza
mężczyzny.
40. Faetont  1–2 [1–5] 367
prawdopodobne
Prolog ‒ Afrodyta, Eos lub Okeanos
Posłaniec I ‒ identyfikowany z Wychowawcą Faetonta (postacią oznaczo-
ną skrótem [Trof.], a w przypadku, jeśli opowiadał o śmier-
ci Faetonta, także z Posłańcem II)
Posłaniec II ‒ identyfikowany z Heliadą (córką Heliosa), sługą Heliosa,
Hermesem lub Irydą, wysłanymi przez Dzeusa, lub/i z pa-
sterzem, myśliwym albo osobą z otoczenia Klimeny, wy-
słaną przez nią po ciało syna
bóg z maszyny ‒ Okeanos, Afrodyta, Helios-Apollo, Heliada lub Hermes
Chór I: Służki pałacowe
Chór II pomocniczy: Dziewice
Hipoteza
[205] [.....] [ Me-
ropsowi zaś [ uro-
dziła; twierdziła, że ojciec wszystkich
żyje z nią [tj. Klimeną] według prawa.
5 Faetontowi, gdy osiągnął wiek męski,
[210] wyjawiła prawdę. Niewierzącego jednak,
jakoby był synem Heliosa, zachęciła,
by poszedł do stajni bog[a
znajdujących się w sąsiedztwie i zażądał dar[u,
10 ]...[.] przyszedłszy
[215] ].[.] [.]. ... [
]. mi się narodzić ..[
] [ ]..[
P.Oxy. 27.2455, frg. 14, w. 205‒217
Początek hipotezy nie wyjaśnia żadnego z problemów związanych z rekon-

strukcją treści.
frg. 1–2 (Kn 771 i 772; J-L 1 i 2,6‒7)

Prolog
[Klimena]
] Meropsowi, władcy ziemi,
na którą najpierw złoty blask wylewa
Helios, unosząc rydwan czterokonny,
a czarnoskórzy sąsiedzi134 ją zowią
5[5] Jutrzenki stajnią jasną i Heliosa.
135

134
czarnoskórzy sąsiedzi (γείτονες μελάμβροτοι [geítones melámbrotoi]) – tj. Etiopo-
wie; według jednej z wersji mitu lecący zbyt nisko na wozie Heliosa Faetont miał
spalić ich skórę i z białej uczynić czarną.
135
stajnią jasną (φαεννὰς… ἱπποστάσεις [faennás… hippostáseis]) – metafora miejsca
wschodu Słońca, leżącego po przeciwnej stronie niż stajnia ciemna, czyli miejsce
zachodu.
Zjawiając się nad ziemią, Słońca promień

dalekie miejsca pali, bliskim sprzyja.136
w. 1–5 – Strabon: Geografia 1,2,27
w. 3 ‒ Hesychios: Słownik α 5220
w. 6 – Stobajos: Antologia 1,25,6 (O naturze słońca)
w. 7 – Witruwiusz: O architekturze 9,1,13
Wersy 1–5 zawdzięczamy Strabonowi, który właśnie przy tej okazji za-
znacza, że na bliskości siedzib Meropsa i Heliosa opiera się zamysł sztuki.
Warto zwrócić uwagę, że Eurypides uczynił Etiopów czarnoskórymi jeszcze
przed fatalnym lotem Faetonta. Zachowane fragmenty sugerują dwudzielną
konstrukcję prologu: monolog i dialog.137 Nie ma pewności, kto wygłaszał
monolog ekspozycyjny. Identyfikacja postaci jest zdeterminowana przez
ogólną wizję rekonstrukcji. Bogami związanymi z akcją Faetonta są He-
lios i Okeanos, pośrednio również Eos. Jest mało prawdopodobne, by boski
ojciec nieszczęsnego Faetonta wprowadzał widzów w akcję tragedii. Propo-
nowana bywa Afrodyta,138 która przedstawiałaby plan zemsty na Heliosie.
Jednak określenie ἄναξ ([ánaks]; ‘władca’) w odniesieniu do Meropsa (w. 1)
sugeruje, że przemawia raczej człowiek niż bóstwo, ponieważ w zachowanej
spuściźnie Eurypidesa nie zdarza się, żeby bóg nazwał w ten sposób śmier-
telnika. Merops nie może być brany pod uwagę również dlatego, że przed
rozpoczęciem parodosu jeszcze śpi (frg. 4,15‒16 [59‒60]). Wykluczony
jest także Faetont, nigdy bowiem prologu nie wygłasza postać, która ginie
w toku akcji. Najpewniej monolog wstępny wygłaszała Klimena. Prawdopo-
dobnie opowiadała o swoim związku z Heliosem i bliskim weselu syna (Jou
an–Van Looy). Webster twierdzi, że z hipotezy jasno wynika, iż Klimena
powiadamia syna o boskim pochodzeniu na początku sztuki. Faetont nie
wierzy jej i dlatego (tu rozpoczyna się zachowany fragment) matka zachęca
go do sprawdzenia prawdziwości jej słów. Diggle utrzymuje, że Faetont
dowiaduje się prawdy o swoim ojcu w przedakcji tragedii. Ponieważ taka
scena musiałaby być odpowiednio rozwinięta, jej wstawienie w prolog spo-
wodowałoby jego nadmierne wydłużenie i zakłóciłoby proporcje dramatu.
frg. 3 (Kn 772a, J-L 2,8‒44)

[skraj papirusu]
] bogów
] wysyłając ojciec
[10] ] łoże
]...........
5 ] .... .
136
Gdy słońce stoi w zenicie, daje złudzenie, że jest najdalej od ziemi, lecz grze-
je najmocniej, bo promienie słoneczne padają pod kątem prostym; zachodząc zaś,
zmniejsza kąt padania promieni i chociaż wydaje się być bliżej ziemi, nie pali już,
a łagodnie ją ociepla.
137
Prolog dwudzielny pojawia się w 12 zachowanych tragediach Eurypidesa.
138
Proponuje ją Webster i jego poprzednicy, uznający boginię miłości za narze-
czoną Faetonta.
40. Faetont  1–4 [6–46] 369
] ... małżeństwo:
]..........
[15] ] ....
] widzę
10 ] ......
] ......
we]selnych
[20] ] ojcu
] ......
15 ] . ojciec :
] .............
] małżeństwo bogini
[25] ] zawsze mówisz
] bogów [Acc.]
20 n]adziei [Dat.]
] ...
] ...........
[30] ] .. kocha
] śluby
25 ]. .
] . przykre
] . ............
[35] ] któregokolwiek
] .... . :
30 ] ......
mó]wiąca mi
] ojca [Gen.]
[40] ] ......
]. drogiego
35 t]o, co najmilsze;
] .... .
[44] ] .......
[brak 4 ll.]
Codex Parisinus Gr. 107B (P) (dawniej Kodeks z Clermont), fol. 1v, kol. I
Prawdopodobnie dalsza część prologu.
frg. 4 (Kn 773, J-L 3,45‒120)

[skraj papirusu]
[Klimena]
[45] Co w łożu kiedyś bóg mi rzekł, pamiętaj
i proś o jedno ‒ więcej ci nie wolno.
Jeśli dar dostaniesz, [jaki zechcesz,]

zrodzonyś z niego, jeśli nie, to kłamię.
Faetont
5 Lecz jak w Heliosa dom ognisty wejdę?
139

Klimena
[50] On zadba o to, byś nie doznał szkody.
Faetont
Bo jest mym ojcem? Jeśli tak, masz rację.
Klimena
Bądź pewien, wkrótce o tym się przekonasz.
Faetont
Wystarczy! Wiem, że skłamać byś nie mogła.
10 Lecz idź do domu, ojciec wnet się zbudzi,
[55] bo już się kręcą przed domem służące:
sprzątają pałac i jak co dzień rano
ojcowskie dobra czyszczą, wejście domu
pachnidłem ‒ tak jak zwykle ‒ okadzają.
15 A gdy przegnawszy już sen, ojciec stary
[60] przed bramę wyjdzie, gdy pomówi ze mną
o ślubie, sam do siedzib Słońca pójdę
i, matko, prawdy twoich słów dowiodę.
W tym momencie Faetont zapewne opuszcza scenę, wchodząc za matką do
pałacu. Na orchestrę wkracza Chór I Służek pałacowych.
Parodos
Strofa I
Chór [Służek pałacowych]
Już się pojawia nad ziemią
20 Eos w galopie swym prędkim
[65] i nad naszymi głowami
Pleja[d140 przepędza korowód].
Śpiewa wśród drzew delikatną
139
dom ognisty (δῶμα θε‹ρ›μόν [dóma thermón]) – Helios mieszkał w złotym, ognistym
pałacu, do którego nie mógł wejść żaden śmiertelnik, ponieważ spłonąłby żywcem.
140
Plejad (Πλεια[ [Pleia]) – w siedmiu córkach tytana Atlasa i Plejone zakochał
się bez wzajemności myśliwy Orion i ścigał je przez 5 lat, aż w końcu siostry zamie-
niły się w gołębice. Zdjęty żalem Zeus przemienił je w gwiazdy, z których powstała
konstelacja Plejad.
40. Faetont  4 [47–94] 371
słowik melodię bezsenną,

25 płaczem zawodząc o świcie,
[70] wzywa Itysa, Itysa.141
Antystrofa I
Już na syringach swych grają
górscy pasterze owczarni,
i na pastwiska czekają
30 płowe zastępy źrebaków.
[75] Zwierząt zabójcy – myśliwi
śpieszą na łowy ochoczo,
nurty zaś po Oceanie niosą
żałosny łabędzia lament.142
Strofa II
35 Wiosła więc łodzie prowadzą
[80] i wiatrów podmuchy pomyślne.
Płótna żeglarze podnosząc:
„[Prowadź] nas bryzo! – wołają ‒
do dzieci i żon ukochanych
40 pod przewodnictwem spokojnym
[85] wiatrów milczących i cichychˮ.
Codex Parisinus Gr. 107B (P) (dawniej Kodeks z Clermont), fol. 1v, kol. II
żagiel już w linę uderza!

Antystrofa II
Ale to innych zmartwienia!
Mnie Sprawiedliwość z Miłością
45 w nastrój wprowadza weselny.
[90] Hymen chcę panom zaśpiewać!
Pieśnią radości wzniecają
w sługach ochotę do zabaw,
zanim los ciężki się waży
50 strachem okropnym razić domostwo.
141
Itysa, Itysa (Ἴτυν Ἴτυν [Ítyn Ítyn]) – kiedy Tereus zdradził Prokne z jej siostrą
Filomelą, zrozpaczona żona zabiła swego syna Itysa, ugotowała jego ciało i podała
mężowi na obiad. Ten, poznawszy prawdę, ruszył w pościg za uciekającymi Prokne
i Filomelą. Siostry zwróciły się do bogów z prośbą o pomoc, a ci zamienili je w pta-
ki: Prokne w słowika, a Filomelę w jaskółkę, również Tereus nie uniknął metamor-
fozy i stał się dudkiem.
142
żałosny łabędzia lament (μελιβόας κύκνος ἀχεῖ [melibóas kýknos acheí]) – w opi-
sie zawodzącego łabędzia kryje się z pewnością aluzja do przemiany w tego ptaka
przyjaciela Faetonta, Kyknosa, który nie mógł ukoić żalu po śmierci syna Meropsa.
Epoda
[95] Ślubów dzisiaj jest pora;
niegdyś już o nią prosiłam w modlitwie,
teraz tu z Hymenajem idę
55 miłym dla miłych mych panów.
Bóstwo zesłało, czas te dopełnił
[100] gody dla moich władców.
W końcu i my usłyszymy śpiewy!
Oto wychodzi już z domu nasz władca:
60 z heroldem świętym i Faetontem
w potrójnym zaprzęgu tu wkraczają.
[105] Czas zamilczeć nam teraz,
bo doniosłe zamiary wyjawi,
jak połączyć więzami małżeństwa
65 swego syna z przepiękną dziewicą.
Problemem parodosu jest ruch sceniczny. Jeżeli Faetont wchodzi za matką do

pałacu środkowymi drzwiami, to skąd wychodzi Chór Służek pałacowych?
Webster proponuje parodos, który pełniłby w tym momencie rolę „wejścia
wewnętrznego” (podobnie, jak jego zdaniem, miało to miejsce w Trojankach),
Churmuziadis1 sądzi, że Chór wyjątkowo wychodził bocznymi drzwiami.
Inni uważają, że skoro Służące „kręcą się” przed domem, to mogły wyjść
wcześniej środkowymi drzwiami i „odgrywać” pantomimicznie zajęcia, które
wymienia Faetont. „Pieśń poranna”143 Chóru znalazła się w antologii najpięk-
niejszych miejsc wybranych z tragedii Eurypidesa (P.Berol. 9771).
Epejsodion I
Herold
Wy, Okeańskich144 mieszkańcy brzegów, zbożnie zamilczcie!
68[112] Domy opuście i wy, cudzoziemcy! Śpieszcie się, ludy!
Wszak zapowiadam wam †świętą dla niego mowę królewską,†
72[116] płodność zwiastując małżonkom, dla których pochód ten wiedzie.
Ponieważ ojciec i syn wspólnie pragną
dopełnić śluby, wy w milczeniu stańcie!
Chór zapowiadał wyjście „potrójnego zaprzęgu”, a więc Meropsa, „święte-

go” Herolda i Faetonta. Na tej podstawie oraz ze względu na metrum tego
143
Motywy budzącego się dnia pojawiają się też we wcześniejszych utworach
poetów greckich. Hezjod (Prace i dni 571–581) wymienia Plejady, Eos oraz ludzi ru-
szających do pracy. W partenionie Alkmana (frg. 1) mowa o Plejadach, zwiastunkach
świtu, Syriuszu i Jutrzence, a także żegludze i śpiewie łabędzia.
144
Okeanosa, syna Uranosa i Gai, przedstawiano jako rzekę opływającą Ziemię,
która miała kształt dysku. Tereny, które graniczyły z Okeanosem/Oceanem, wyzna-
czały krańce świata.
40. Faetont  4–5 [95–147] 373
fragmentu (tetrametry i dymetry daktyliczne) wszyscy wydawcy przyjmują,

że w. 66–75 wypowiada Herold, może wysłany przez Afrodytę (Webster).
Ma on przekazać zalecenia dotyczące zaślubin, a ponieważ Merops jesz-
cze śpi, Herold musiałby przybyć poprzedniego dnia. Raczej jednak jest to
królewski „obwoływacz”, który uroczyście ogłasza wszem i wobec, że król
Merops żeni syna (Diggle).
Merops
76 [ ]
[120] [ ] jeśli dobrze mówię
[brak 5 ll.]
Codex Parisinus Gr. 107B (P) (dawniej Kodeks z Clermont), fol. 1r, kol. I)
frg. 5 (Kn 774, J-L 3,121‒157)

W dalszym ciągu przemawia Merops.
[skraj papirusu]
których zaś .[
. .[
u ciebie/twojego . [
zazwyczaj jedna kotwica statku nie ratuje, lepiej
5[125] gdy rzucisz trzy. Król omylić się może,
nie niesie miastu drugi władca szkody.
siłę [
poślubiwszy.[
małżeństwu [
10[130] inny.[
da.[
młody .[
młodości ..[
nie. .[
15[135] ... [
starzec .[
młode. [
tak wielkiemu [.
coś strasznego [
20[140] [
..[
upadłszy [
mając [
ukradnie[
25[145] [
niepokój [
da[.
będziesz mieć [
kiedy [
30[150] i żyjąc [
poślubisz [
[
będącą .[
.[
35[155] dla wszystkich [
spogląd[ać
nieznan.[
[brak 3 ll. i 3‒5 kart]
Codex Parisinus Gr. 107B (P) (dawniej Kodeks z Clermont), fol. 1r, kol. II
w. 124–126 uzupełniane na podstawie: Stobajos: Antologia 4,1,3 (O państwie)
Od tej dłuższej przemowy króla Meropsa rozpoczyna się agon między nim
a Faetontem, tj. między ojcem w podeszłym wieku i bezżennym synem. Me-
rops przedstawia swoje argumenty, usilnie namawiając syna do małżeństwa.
Wiersze 4‒6 [124–126] są prawdopodobnie wyrazem woli Meropsa, by Fa-
etont podzielił z nim rządy ze względu na sędziwy wiek ojca (w wersie 16 [59]
jest określony jako „ojciec stary”).
frg. 6 (Kn 775, J-L 3,158‒159)

[Faetont]
[158] Jest niewolnikiem łoża, chociaż wolny,
bo sprzedał ciało swe za posag żony.145
Plutarch: Czy złość wystarcza do unieszczęśliwienia człowieka 1
(Pisma moralne 498A)
Kwestia przypisywana Faetontowi stanowi przesłankę przemawiającą za

zamożnością „panny młodej”.
frg. 7 (Kn 775a, J-L 3,160‒162)

[Merops]
[160] Najbardziej tego z głupców ja potępiam,
kto władzę †ojców† synom nierozważnym
lub państwa rządy da obywatelom.
Faetont wyrażał zapewne swoją niechęć do małżeństwa, co spowodowało

ostrą reakcję Meropsa.
145
Podobną myśl wyraża frg. 9 Melanippy w pętach. Peleus w Andromasze (1279‒
–1283) otwarcie odrzuca możliwość poślubienia żony niskiego stanu, nawet jeśli wnio-
słaby ona „bogaty posag” mężowi. W okresie Komedii Nowej uxor dotata (‘żona po-
sażna’) należała do typowych postaci komediowych.
40. Faetont  5–9 [148–167] 375
frg. 8 (Kn 777, J-L 3,163)
[Faetont]
Żywiąca ziemia wszędzie jest ojczyzną.146
Stobajos: Antologia 3,40,2 (O obczyźnie)
Diggle uważa, że tymi słowami Faetont odrzuca argument Meropsa odwo-

łującego się do jego uczuć wobec ojczyzny. Webster sugeruje, że taka wy-
powiedź Faetonta może być odpowiedzią na groźbę Meropsa, który straszy
opornego młodzieńca wygnaniem.
frg. 9 (Kn 776, J-L 3,164‒167)

[Faetont]
Straszne to, lecz wrodzone bogaczowi:
[165] głupota wielka. Jakaż tu przyczyna?
Bogactwo ślepe jest im towarzyszem
czy rozum ślepy mają, też od losu?
Merops opuszcza scenę, by przygotować się do pieśni weselnych. Wyjście

ojca po tym, jak nie może on przekonać syna do swoich racji, Webster
odnosi do podobnych scen, typowych dla Komedii Nowej, podkreślając
jednocześnie ich podobieństwo do analogicznych jak w frg. 9 wypowiedzi
w Andromasze (269‒273) oraz Ijonie (1312‒1319). Badacz przyjmuje, że
kiedy Faetont zostaje na scenie sam, mówi o swoim postanowieniu podróży
do pałacu Heliosa i zaznajamia Chór ze słowami Klimeny, w których wska-
zała ona tego boga jako jego ojca.147 Prosi też prawdopodobnie o zachowa-
nie tajemnicy. Inaczej Diggle, uznający Heliadę za pannę młodą, widzi tu
przykład ironii tragicznej: gdy Faetont oznajmia Meropsowi, że udaje się
do pałacu Heliosa, król interpretuje te słowa jako zgodę na małżeństwo.
To wyjaśnia, dlaczego Merops nie niepokoi się nieobecnością syna i nadal
kontynuuje przygotowania do ślubu. Uczony powołuje się na wspomniane
już słowa Strabona (Geografia 1,2,27) o znaczeniu bliskiego sąsiedztwa
pałacu Heliosa i domeny Meropsa.
Stasimon I
Pieśń Chóru, z której nic się nie zachowało, zostaje „przerwana” odgłosem
pioruna, czyli znakiem upadku Faetonta, co zaskakuje Chór i rzuca cień na
radosną atmosferę weselnego dnia (Webster).
146
Zdanie to stało się przysłowiem, najlepiej znanym w wersji łacińskiej: „ubi
patria, ibi bene” (tam ojczyzna, gdzie dobrze); por. Cyceron, Rozmowy tuskulańskie
5,108 (zapewne cytat z Pakuwiusza). Por. NKPP, „Ojczyzna” 1a, b: „Gdzie dobrze,
tam i ojczyzna”.
147
Wilamowitz przesuwa moment, w którym chór dowiaduje się o genealogii
Faetonta, do mowy Posłańca.
Epejsodion II
Na dźwięk grzmotu Klimena wybiega z domu. Diggle przesuwa moment,
w którym przebrzmiewał odgłos pioruna, ze względu na zbyt krótki czas, jaki
upłynął od momentu odejścia Faetonta. Proponuje dialog Klimeny z Chó-
rem (być może częściowo w metrach lirycznych), w którym powiadamia
ona Służki o swoich obawach i wyznaje im prawdę o ojcu Faetonta. Dialog
ten miałby potęgować nastrój niepokoju i przeczucia nadchodzącej katastro-
fy. Wtedy też przybywa Posłaniec i Klimena wysłuchuje relacji Posłańca
o wydarzeniach w pałacu Heliosa, o jego radach dla syna i podróży Faetonta.
frg. 10 (Kn 779, J-L 3,168‒177)

Posłaniec
„Byś nie wpadł, pędząc na libijskie niebo,
bo nie ma tam wilgoci; wóz swój tylko
[170] rozbijesz, paląc ‹i nie ‒ ‒ ‒›
na siedem Plejad drogę swoją obierz”.
5 Wysłuchał syn i wnet pochwycił wodze;
skrzydlatych koni uderzywszy boki,
uleciał ‒ w sfery klacze go uniosły.
[175] Na grzbiet Sejriosa ojciec za nim wskoczył,
wskazówki dziecku dając: „Tu się skieruj,
10 tu wóz zwróć swój, tędy”.
Pseudo-Longinos: O wzniosłości 15,3–4
Posłaniec relacjonuje słowa Heliosa, z jakimi ten zwrócił się do Faetonta,

przekazując mu lejce.
frg. **11 (Kn *896, J-L **12)
148kwiatolubnego Bakcha
zagony późnoletnie rumieni Ajtops
palący, skąd też wino zwą śmiertelni „palącym”.
Fragment ten należy do „niepewnych”, źródła nie podają bowiem jego atry-
bucji. Webster, opierając się na wzmiance o rumaku Heliosa, Ajtopsie, sądzi,
że mogła ona pochodzić z mowy Posłańca opisującego rydwan Słoneczny.
frg. 12 (Kn 786, J-L 4,przed w. 214)
Klimena
ukochanego mego
w dolinie gnije nieobmyte ciało
Plutarch: Zagadnienia biesiadne 4,2,3 (Pisma moralne 665C)
148
Ponieważ Diggle nie przyporządkował frg. 11 i 12 do ciągłego tekstu tragedii,
została przyjęta specjalna numeracja wersów: 177a ‒ 177e.
40. Faetont  9–12 [168–177] 377
Słowa Klimeny o niepogrzebanym ciele Faetonta sugerują, że najpierw do-

wiadywała się ona o śmierci syna, a dopiero potem wnoszono jego ciało.
Stąd też teza o istnieniu dwóch Posłańców, która uzasadnia podział na epej-
sodion II i III, rozdzielone kommosem (lub stasimonem). Analogie do wpro-
wadzenia dwóch Posłańców znaleźć można w Fenicjankach, Ifigenii w Auli-
dzie i Bakchantkach, choć w tych tragediach mowa Posłańca II umieszczona
jest zawsze w eksodosie. Ponieważ opis przygotowań do podróży Faetonta
jest relacjonowany przez naocznego świadka, a nie każdy może zbliżyć
się do ognistego boga, wskazanie, kim był Posłaniec (Posłańcy), nasuwa
wiele trudności. Niektórzy badacze twierdzą, że Posłaniec I był świadkiem
wyjazdu Faetonta na rydwanie Słońca, a Posłaniec II opowiadał o upadku
i śmierci młodzieńca. Według innych to Posłaniec I był świadkiem wyjazdu,
lotu i upadku Heliosowego syna, a Posłaniec II (Wychowawca?) przynosił
jego ciało. Teza, że był to właśnie Wychowawca, jest o tyle prawdopodobna,
że Klimena po otrzymaniu wiadomości o śmierci syna próbowała zapew-
ne sprowadzić jego zwłoki do domu, musiałaby to jednak zlecić zaufanej
osobie.
Diggle sugeruje, że Posłaniec I to jakiś towarzysz Faetonta, który wraz
z nim wyruszał do Słonecznego pałacu, był świadkiem rozmowy Heliosa
z synem i przygotowań młodzieńca do wyruszenia na szlak słoneczny,
mógł to być zatem Wychowawca (postać oznaczona skrótem „Trof.”).
Webster, który uważa, że tylko jeden Posłaniec relacjonował całą tragicz-
ną przygodę Faetonta, proponuje sługę Heliosa lub którąś z Heliad. Mogli
oni jechać wraz z Faetontem na rydwanie, a po jego upadku i przejęciu
wodzy przez Heliosa przybyć na rumaku Sejriosie. Mogli to być również
Posłańcy wysłani przez Dzeusa, np. Hermes lub Iryda, jako że to Dzeus
bezpośrednio przyczynił się do śmierci Faetonta. Irydę proponuje się ze
względu na scenę w Ptakach (1238‒1262) Arystofanesa, w której jako
wysłanniczka Dzeusa ostrzega Pistetajrosa przed gromem poskramiającym
pychę (w. 1259), co jest wyraźną parodią stylu Eurypidesa.149 Hermesa
proponuje się na podstawie przedstawienia na sarkofagu z Florencji.150
Jest to scena upadku syna Słońca, w której uczestniczy, podobnie jak na
sarkofagu z Ostii, postać identyfikowana z Wychowawcą Faetonta. Uka-
zani są również: Kyknos (pod postacią łabędzia), upersonifikowana rzeka
Erydan i Heliady zamienione w topole. Hermes z kaduceuszem w dłoni,
najprawdopodobniej właśnie jako wysłannik Dzeusa, który strącił Faeton-
ta, pociesza Heliosa. Także Jouan–Van Looy są zdania, że był jeden Po-
słaniec – Wychowawca Faetonta.
Diggle podnosi również kwestię innych wątków, które mogły być za-
warte w relacji Posłańca. Ponieważ Faetont już w prologu obawia się
zbliżenia do ognistego boga, być może Posłaniec opowiadał, w jaki sposób
149
Webster wysuwa tezę, że scena z Irydą w Ptakach mogła zostać zainspirowa-
na właśnie Faetontem Eurypidesa.
150
Zob. C. Robert, F. Matz, B. Andreae, Sarkophag-Reliefs III, iii, Berlin 1919,
s. 422‒425, Taf. CXII, nr 342. Szczegółowy opis tego reliefu znajduje się w wydaniu
Diggle’a, s. 214‒217.
Helios zadbał, by nie uczynić szkody synowi.151 W mowie Posłańca mógł

też pojawić się opis pałacu Heliosa,152 za czym przemawiają analogiczne
deskrypcje w Ijonie (1146‒1164) czy fragmentarycznie zachowanej Hypsi-
pyli (frg. 4). Jeśli rzeczywiście już w pierwszej relacji opisany był upadek
Faetonta, powinno w niej znaleźć się również opowiadanie o tym, jak Helios
przywrócił właściwy bieg Słońcu.153 W zakończeniu epejsodionu II Klimena
wysyłała zapewne kogoś po ciało syna. Mogła to być także postać oznaczona
skrótem „Trof.” (Wychowawca).
Co stało się ze słonecznym rydwanem po śmierci Faetonta? Czy jadący
za Faetontem na Sejriosie Helios od razu poskromił swoje konie i przy-
wrócił bieg Słońcu (Webster)? Gdyby Helios, podobnie jak u Owidiusza
(Metamorfozy 2,381‒393), nie podjął się przywrócenia światu jasności dnia,
należałoby oczekiwać jakiejś reakcji Chóru lub jednej z postaci.
frg. 13 (Kn 779a, J-L 3,178‒213)

[skraj papirusu]
] ochota
]......
[180] ]......
] nieszczęśliwe
5 ] … pozostawiam
]. ziemi
] bogactwo ...........
[185] ] ........
]. ......
10 ] ślad
] powiem wszystko
] ciemności ziemi
[190] ] dla miasta
dla wł]adzy
15 ]. .
w]olni
] bogatego
[195] ] miasto
] prawo
20 ] pochwaliłem
]. mądra
dz]iałania
151
Diggle sugeruje, że mogło się to odbyć w podobny sposób, jak to opisuje
Owidiusz (Metamorfozy 2,40‒41): Helios ściąga ognistą koronę z głowy, by Faetont
mógł się do niego zbliżyć.
152
Podobny do opisu u Owidiusza (Metamorfozy 2,1‒30)
153
Według Diggle’a opis ten mógł przypominać wersję Lukrecjusza (O naturze
rzeczy 5,396‒406) lub Owidiusza (Metamorfozy 2,399‒416).
40. Faetont  12–14 [178–224] 379
[200] ] rozgniewam się

]. bezradni
25 ]. znowu intryga
]. to
] ......
[205] ]. ...........
] ...........
30 ] w jakim grobie
].
] po mieście
[210] s]karb
] zmarli
35 ]. przypadki
] ..............
[brak 5 ll.]
Codex Parisinus Gr. 107B (P) (dawniej Kodeks z Clermont), fol. 2v, kol. I
Zdaniem Webstera po epejsodionie II następował najprawdopodobniej li-

ryczny dialog Klimeny z Chórem (kommos), w którym matka opłakiwała
wniesione na scenę ciało syna, Diggle również zakłada, że ciało Faetonta
znajdowało się na scenie. Z uszkodzonej kolumny poprzedzającej wypo-
wiedź Klimeny Webster wnosi, że w epejsodionie III Klimena rozmawiała
z wysłannikiem, który przynosił ciało Faetonta. Ze słów odnoszących się
do miasta, władcy (tyrana) i prawa badacz sugeruje, że rozmówcą Klime-
ny musiał być ktoś z pałacu Meropsa, dobrze zorientowany w sprawach
państwa, być może właśnie Posłaniec (Wychowawca). W kolumnie tej jest
także mowa o zwłokach i grobie.
frg. 14 (Kn 781, J-L 4,214‒327)

Epejsodion III
[skraj papirusu]
[Klimena]
†ognia ......... wśród umarłych ........
[215] ...... † pluje parą widoczną [ ].
Zginęłam! Trupa wniesiecie do domu?
Och mąż mój, mąż mój blisko stąd weselnym
5 przewodzi śpiewom, chór prowadzi dziewic!
No szybko! Krople krwi zetrzyjcie, jeśli
[220] na ziemię jakoś kilka z nich upadło.
Ruszajcie, sługi! Teraz ja go skryję
w kamiennym skarbcu, tam, gdzie złoto leży
10 małżonka, potem rygle zamknę sama.
Heliosie lśniący, jak nas zgubić mogłeś
[225] oboje?! Wie, kto zna sekrety bogów,

że słusznie cię Apollem-Zgubnym zowią!154
Na podstawie pierwszej antystrofy parodosu sugerowano, że ciało Faetonta
przynosi przypadkowy pasterz lub myśliwy, świadek jego upadku (tak Dig-
gle). Na podstawie wersów 3‒9 [214‒222] wysuwa się hipotezę, że ciało Fae-
tonta pojawiało się na scenie. Większość uczonych jest zdania, że wtaczano
je na enkyklemacie (Webster, Diggle), przeciw czemu przemawia jednak to,
że zwłoki przynoszono z zewnątrz. Być może jednak były one ukryte tym-
czasowo w jakimś innym miejscu. W czasie, gdy Służki pałacowe zanoszą
ciało Faetonta do skarbca (lub tylko czyszczą ślady krwi młodzieńca), w tle
rozbrzmiewa już Chór śpiewający pieśń weselną.
Stasimon II lub III

Chó[r II Dziewic]
Strofa
Hymenie! Hymen
15 na cześć niebiańskiej Dzeusowej córy,
miłości pani, która dziewic
[230] prowadzi gody, Afrodyty.
Tobie ja, pani, śpiewam śluby króla,
Kiprydo, najpiękniejsza z bogiń,
20 i dla młodego pana,155
w eterze ukrytego
[235] przez ciebie, dziecię twoich własnych ślubów.
Antystrofa
Wielkiego króla
ojczyzny mojej dziś małżeństwem zwiążesz
25 w gwiaździstych, wyzłoconych murach.
miłego bogom, Afrodyto!
[240] Szczęśliwy panie, tyś bogactwem pierwszy,
do boskiej wkraczasz dziś rodziny
i choć śmiertelny jesteś
30 po bezkres ziemi będą
opiewać ciebie, nieśmiertelnych zięcia.
kto zna sekrety bogów (ὅστις τὰ σιγῶντ’ ὀνόματ’ οἶδε δαιμόνων [hóstis tá sigónt’
154
onómat’ oíde daimónon])

– tzn. jest obeznany z naturą i kultem bogów, np. kapłan. ■ że
słusznie cię Apollem-Zgubnym zowią (ὥς μ’ ἀπώλεσας / καὶ τόνδ’˙ Ἀπόλλων δ’ ἐν
βροτοῖς ὀρθῶς καλῇ [hós m’ apólesas / kaí tónd’; Apóllon d’ en brotoís orthós kalé]) – tutaj imię
„Apollon” jest przydomkiem Heliosa, oznaczającym ‘okrutny, gubiący, zabijający’.
155
młodego pana (τῷ τε νεόζυγι σῷ [tó te neódzygi só]) – dyskusja, czy chodzi o Fa-
etonta (Wilamowitz), czy raczej o syna Afrodyty Hymena (Weil, s. 324‒326, za nim
Diggle, s. 151), pozostaje nierozstrzygnięta.
40. Faetont  14 [225–262] 381
Tezę o wprowadzeniu Chóru pomocniczego w Faetoncie wysunął już Wila-

mowitz2, a przyjmują ją wszyscy badacze rekonstruujący tę tragedię. Chór
Służek pałacowych wie o śmierci Faetonta, a więc nie może wykonywać
pieśni weselnej. Wejście Chóru II wymaga ponownego rozważenia ruchu
scenicznego. Niewątpliwie Chór II Dziewic wraz z Meropsem wychodzi
z pałacu (z wewnątrz) głównym wejściem, zatem Klimena z ciałem Faetonta
musi wejść (do wewnątrz) innymi drzwiami – prowadzącymi do skarbca.
Nie rozwiązuje to jednak kwestii, co dzieje się z głównym Chórem I Słu-
żek. Czy pozostają one na orchestrze podczas wykonywania pieśni wesel-
nej przez Chór II, czy może, jak w Helenie (320–385), opuszczają ją, by
po jakimś czasie wejść ponownie (epiparodos). Niektórzy badacze sądzą,
że Chór Służek dzielił się na dwa (niezależne?) Półchóry; inni, że Chór
pomocniczy pozostawał niewidoczny dla widza; wreszcie, że podczas gdy
Klimena i Chór Służek w pochodzie żałobnym znikali w drzwiach skarbca,
Chór Dziewic intonował za sceną radosną pieśń i wraz z Meropsem jako
eksarchosem Chóru wychodził z głównych drzwi.
Epejsodion IV
Merops
[245] Ty idź, do domu panny prowadź, żonie
dla bogów rozkaż tańczyć w mym pałacu,
a potem niech na zewnątrz wyjdzie, żeby
35 pieśń świętą śpiewać. Hestii zaś świątynię,
od której najpierw każdy, kto rozsądny,
[250] zaczyna swe modlitwy
[brak 4 ll.]
Codex Parisinus Gr. 107B (P) (dawniej Kodeks z Clermont), fol. 2v, kol. II
[skraj papirusu]
W bogini okręg z domu ruszyć trzeba.
Sługa
Panie, z pałacu biegnę co sił w nogach.
Ze skarbca bowiem, w którym złoto trzymasz
45 wspaniałe, poprzez drzwi spojenia płyną
[255] sczerniałe smugi sadzy, w krąg widoczne.
Lecz twarz zbliżywszy, ognia nie widziałem,
a tylko czarne kłębowisko dymu.
Do domu biegnij, by go gniew Hefajsta
50 za próg wpuszczony w popiół nie zamienił,
[260] gdy Faetonta miłe śluby trwają.
Merops
Co mówisz? Spójrz! Nie widzisz?! To nad dachem
z palonych ofiar dym się wznosi w górę!
Sługa
To nie z ołtarzy dymi! Sam sprawdziłem.
Merops
55 A moja żona? Już się dowiedziała?
Sługa
[265] Obrządkiem świętym całkiem jest zajęta.
Merops
Więc idę ‒ sprawy zostawione sobie
podstępnie się w nieszczęście mogą zmienić.
Zaś ty, Demetry córo,156 pani ognia,
60 i ty, Hefajście, progom mym sprzyjajcie!
Stasimon III
Chór [Służek pałacowych]
[270] Nieszczęsna ja, nieszczęsna, gdzie
skrzydlate zwrócę stopy?
Do nieba czy w głębiny ziem,
by zniknąć, ukryć się?
65[275] Ijo, moj moj! Nieszczęścia wyjdą na jaw!
Królowa cierpi, jej syn wewnątrz,
w ukryciu, leży martwy ‒
otototoj! ‒ i Dzeusowe zgubne
gromy, i Heliosowe łoże…
70[280] Jak cierpieć musi w niepojętym bólu!
Okeanosa córo,
†do kolan ojca rzuć się,
niech odejmie to ostrze,
żałosne ostrze, od twojej szyi!†
Eksodos
Merops [z pałacu]
75[284] Ijo, moj moj!
Chór
[285] Słyszycie pierwszy jęk waszego pana!
Merops [z pałacu]
O dziecię!
156
Mowa o Korze-Persefonie, małżonce Hadesa.
40. Faetont  14 [263–314] 383
Chór
Na próżno syna woła ‒ nie usłyszy.
[288] [ ] ................
[brak 3 ll.]
Codex Parisinus Gr. 107B (P) (dawniej Kodeks z Clermont), fol. 2r, kol. I
[skraj papirusu]
[Merops]
...[
[290] który hymen[.
85 pięknie brz[miąc
jak nie[bo
ty zaś [
.[
[295] nik . [
90 hymen[
[
[
[
[300] [
95 [
. [
. [
ktokolwiek .. [
[305] .[
100 [
[
wołajcie[
który moją[
[310] nieszczęścia [plur.
Ze szczątków wypowiedzi Meropsa (w metrach lirycznych) wynika, że

opłakiwał on śmierć syna, czynił wyrzuty Chórowi (?) i nakazywał wezwać
żonę (?) lub Wychowawcę (?).
Chór
105 On z do[mu
syna . [
Chór zapowiada wyjście Wychowawcy (?) z pałacu.
Merops
Niech będzie! Drz[wi
jak do .
[315] .[
110 od bogini [
Wychowawca
Ojmoj! : [
Merops
Jęc[z!
Wychowawca
O biada! : [
Merops
[320] Podwójnie [
Wychowawca
115 Co mó[wisz?
Merops
Kto syn[a
Wychowawca
Wiedząc [
Merops
Ażeby przeciw [
Wychowawca
[325] Mał[y
Merops
120 Mocniej[szy
Wychowawca
Kto cie[bie
Codex Parisinus Gr. 107B (P) (dawniej Kodeks z Clermont),
fol. 2r, kol. II
Teza Diggle’a, który umieszcza początkowy lament Meropsa poza sceną,

jest przyjmowana również przez innych badaczy. Sprawą dyskusyjną po-
zostaje moment pojawienia się Meropsa przed publicznością. Rozmówca
Meropsa (Wychowawca Faetonta lub piastunka Klimeny) informuje go
o okolicznościach śmierci Faetonta (że zabił go „mocniejszy” od śmiertel-
nych Dzeus) oraz o jego prawdziwym pochodzeniu. Po usłyszeniu prawdy
40. Faetont  14–18 [315–327] 385
Merops postanawiał ukarać Klimenę śmiercią (Diggle, Webster). Być może

następował tu agon między małżonkami. Klimenę ratowało najprawdopo-
dobniej bóstwo z maszyny, którym mógł być jej ojciec, Okeanos (Diggle),
Helios lub nawet sam Apollo (Webster).
Przepowiednia dotycząca sanktuarium Faetonta utworzonego w miej-
scu jego pochówku byłaby wyrazem skłonności Eurypidesa do wkładania
w usta bóstw z maszyny ajtiologicznych wyjaśnień odnoszących się do kul-
tu, nazwy lub instytucji. Jako miejsce, które mogłoby pełnić rolę takiego
sanktuarium – wobec braku śladów kultu Faetonta gdziekolwiek indziej na
świecie – Diggle wskazuje świątynię Ammona, o której wspomina Pliniusz
Starszy (Historia naturalna 37,2,33). Miała się ona znajdować w Etiopii,
gdzie Faetont zginął, a w jej granicach mieściła się wyrocznia i znajdowano
tam bursztyn. Zdaniem Diggle’a Eurypides, kontynuując być może wcze-
śniejszą tradycję uznawania Wschodu za miejsce występowania bursztynu
(Pliniusz powołujący się na Sofoklesa: Historia naturalna 37,2,40), nie-
przypadkowo umiejscowił upadek Faetonta właśnie w tej stronie świata.
Webster dodaje, że za lokalizacją grobu na wschodzie157 przemawia stosun-
kowo krótki czas, jaki upływa między odejściem młodzieńca z pałacu króla
Meropsa a odgłosem piorunu. Święty gaj, jaki otacza grób Faetonta, złożony
byłby z topoli, w które zamieniły się Heliady. Webster przyjmuje ponadto,
że w przepowiedni bóstwa z maszyny mieściła się zapowiedź umieszczenia
Faetonta wśród gwiazd.
frg. *15 (Kn **783a, J-L 5)

Merops
Gmin ‹mnie›, szczęśliwym mieniąc, oszołomił.
Plutarch: O pogodzie ducha 1 (Pisma moralne 465A)
frg. *16 (Kn **783b, J-L 6)

trzy Hyjady
Scholia do „Zjawisk” Aratosa 172 (s. 369)
frg. *17 (Kn **782, J-L 7)

ochłodą
darzące drzewa w miłe cię wezmą ramiona.
frg. *18 (Kn **783, J-L 8)

[o Słońcu]
złocista bryła
Diogenes Laertios: Żywoty i poglądy słynnych filozofów [Anaksagoras] 2,10
157
Rozważa również przeniesienie ciała Faetonta przez Okeanosa lub Heliosa na
zachód, przywołując święty gaj z tragedii Hippolytos uwieńczony (735), ulokowany
właśnie na zachodzie.
frg. *19 (Kn **785, J-L 9)

Klimena
[unikająca wspomnień o synu i drżąca w cierpieniu na myśl o nim]
nienawidzę ‹ › wygiętego łuku
z derenia; precz z gimnazjonami!
Plutarch: List pocieszający do żony 3 (Pisma moralne 608C)
Próby rekonstrukcji fragmentów tragedii podjął się Johann Wolfgang
Goethe niedługo po pierwszym wydaniu tekstu odczytanego z kart Kodeksu
z Clermont. Dał przekład dramatu Eurypidesa na język niemiecki i opatrzył
go komentarzem, dopisując wersy m.in. prologu, by ułatwić czytelnikom
odbiór. Goethe, nadając prologowi funkcję wprowadzenia w akcję, nie wy-
kracza poza wiadomości, jakich dostarczają ocalałe fragmenty.
Najciekawszą współczesną próbą ożywienia dramatu Eurypidesa było
wystawienie Faetonta w Efezie w roku 2008 przez Nikosa Charalambusa
w ramach Izmir International Festival. Tenor grecki, Marios Frangulis, śpie-
wał do muzyki skomponowanej przez Michalisa Christodoulidisa fragmenty
tragedii oraz hymny Jorgosa Papakostasa na cześć Apollona.
W 2009 r. pierwszą pełną próbę rekonstrukcji tragedii w języku angiel-
skim dał Alistair Elliot («Phaethon» by Euripides. A reconstruction by Ali-
stair Elliot, London). Dopisał on brakujące wersy, a nawet wydłużył sztukę
o jeden epejsodion, tak by mieściła się w przeciętnych długościach tragedii
Eurypidesa (zaproponoował dwóch Posłańców). Jego rekonstrukcja bliska
jest propozycjom Diggleʼa: panną młodą jest Heliada, a „bogiem z maszy-
ny” Okeanos (choć w komentarzu możemy przeczytać wcześniejszą wersję
epilogu z Afrodytą jako „bogiem z maszyny”). Winę tragiczną Elliot widzi
w ukrywaniu przez Klimenę prawdy o pochodzeniu Faetonta, zaś niechęć
młodzieńca do małżeństwa wynika przede wszystkim ze zbyt wysokiej po-
zycji jego przyszłej narzeczonej. W „nowych” częściach wiele jest pięknych,
lirycznych fraz (m.in. dwie pieśni Chóru), których nie powstydziłby się sam
Eurypides.
Niedługo później, bo w 2010 r., Vladislav Nekliaev ogłosił rekonstrukcję
tragedii w języku rosyjskim (aktualnie dostępna na stronie: http://evripid.
com [dostęp: 07.02.2015]). Nie jest to tłumaczenie propozycji Elliota, a zu-
pełnie nowa próba odtworzenia dramatu Eurypidesa, choć również oparta
na opracowaniu Diggleʼa. Panną młodą jest Heliada, jednak „bogiem z ma-
szyny” ‒ dużo wyraziściej obecny Helios (to on przywozi Wychowawcę, by
przekazał Klimenie wieść o śmierci syna, zapowiada też, że sprowadzi ciało
Faetonta do domu). Wina tragiczna tym razem spoczywa głównie na Merop-
sie, który opisywany jest przez Klimenę jako budzący strach i bezwzględny
władca. Wiąże on też z małżeństwem syna dalekosiężne plany zbratania się
z bogami. Faetont okazuje się typem młodzieńca bardzo podobnego do Hip-
polytosa, który bardziej od małżeństwa ceni sobie polowania i przyjaciół,
jednak co do dumy i porywczego charakteru nie ustępuje Meropsowi. Re-
konstrukcja Nekliaeva wydaje się znacznie bardziej emocjonalna i mroczna,
są to jednak cechy, jakie moglibyśmy przypisać niejednemu dziełu Eury-
40. Faetont  19 387
pidesa. Pod względem edytorskim autor stosuje ciekawy zabieg: wszyst-

kie słowa z uszkodzonych kolumn wstawia w gwiazdki (*), co daje nam
wyobrażenie, jak niewielkie części tych wersów się zachowały i jak żmud-
ną pracę musiał wykonać rekonstruktor. W 2012 r. Nekliaev opublikował
swój własny przekład na język angielski wersji zaproponowanej wcześniej
w języku rosyjskim wraz z obszernym komentarzem (Euripides, Phaethon,
Translation and reconstruction by Vlanes [V. Nekliaev], Kindle Edition).
Bangert A., De fabula Phaethontea, Halle 1885.
Blass F., De „Phaethontis” Euripidei fragmentis Claromontanis, Kiliae [Kiel] 1885.
Burges G., Euripidei „Phaethontis” fragmenta, „Classical Journal” 22(1820), s. 156–
–171.
(Diggle) ‒ Euripides, Phaethon, edited by J. Diggle, Cambridge 11970 (reprint
w miękkiej oprawie: 2004; „Cambridge Classical Texts and Commentaries” 12).
Goethe J.W., „Phaethon”, Tragödie des Euripides, [w:] Goethes Werke, herausge-
geben von H. von Einem, H.J. Schrimpf, Band XII, Hamburg 1967, s. 310–320.
Hermann G., Euripidis Fragmenta duo „Phaethontis” e Codice Claromontano edita,
Lipsiae 1821.
Knaack G., Quaestiones Phaethonteae, Berlin 1886 („Philologische Untersuchun-
gen” 8)
Lesky A., Zum „Phaethon” des Euripides, „Wiener Studien” 50(1932), s. 1–25.
Macurdy G.H., The Dawn songs in „Rhesus” (527–556) and in the Parodos of „Pha-
ethon”, „American Journal of Papirology” 64(1943), s. 408–416.
Rau S.J., Epistula de Euripidis „Phaethonte”, Leyden 1832.
Robert C., Phaethon Hesiodi, „Hermes” 18(1883), s. 434‒441.
Volmer H., De Euripidis fabula quae „Phaethon” inscribitur restituenda, Münster
1930.
Weil H., Observations sur les fragments d’Euripide, „Revue des Études Grecques”
2(1889), s. 322‒342.
Wilamowitz-Moellendorf U., von, Phaethon, „Hermes” 18(1883), s. 396–434.
41. MELANIPPA MĄDRA

ΜΕΛΑΝΙΠΠΗ Η ΣΟΦΗ
między 455 a 411 (?); przed 411 (?); po 422 (?)
Paweł Majewski
Datowanie
Z dwóch sztuk Eurypidesa poświęconych losom Melanippy ta poprze-
dziła zapewne Melanippę w pętach. Wystawiono ją na pewno przed 411 r.,
ponieważ w tym roku widzowie oglądali Lizystratę Arystofanesa, w której
zawarte są aluzje do tej tragedii Eurypidesa. Najwcześniejszą możliwą datę
przesuwa się aż do roku 455. Webster datuje sztukę na rok 422.
Mit
Mit o Melanippie jest słabo znany, a jego dzisiejsza wersja pochodzi do-
piero z czasów rzymskich; przekazują ją m.in. Diodor Sycylijski (Biblioteka
4,67) i Hyginus (Opowieści 186). Imię Μελανίππη [Melaníppe] znaczy ‘czar-
na klacz’, bowiem matką bohaterki miała być Hippe lub Hippo (‘Klacz’),
a dziadkiem – mądry centaur Chejron, wychowawca wielu herosów. Mela-
nippa była córką Ajolosa, syna Hellena, eponima Greków. Pod nieobecność
ojca została uwiedziona przez Posejdona i z tego związku narodziły się
bliźnięta: Ajolos i Bojotos. Z lęku przed ojcem oddała je piastunce, która
umieściła niemowlęta w zagrodzie dla bydła, gdzie odnaleźli je pasterze
i zanieśli do Ajolosa, sądząc, że są to potwory zrodzone przez zwierzęta.
Ajolos kazał je uśmiercić (być może za namową Hellena), a wówczas Me-
lanippa, żeby ratować synów, wyznała (lub może zrobiła to piastunka), że
to jej dzieci. Ajolos nie uwierzył jednak, że ojcem chłopców jest Posejdon,
dlatego polecił zamknąć córkę w lochu i oślepić, a dzieci porzucić w gó-
rach. Tu prawdopodobnie kończy się akcja Melanippy mądrej. O dalszych
dziejach jej i dzieci opowiada 42. Melanippa w pętach.
Nie ma żadnej pewności, czy Eurypides przedstawił w obu swoich sztu-
kach wszystkie elementy mitu, ani też nie wiemy, w jaki sposób to zrobił.
Kwestie te są przedmiotem nieustającej dyskusji badaczy.
Miejsce akcji: przed pałacem Ajolosa w Beocji

Osoby:
pewne
Ajolos ‒ ojciec Melanippy, syn Hellena
Hellen ‒ dziadek Melanippy, ojciec Ajolosa
Piastunka ‒ niania Melanippy
Pasterz
41. Melanippa mądra  1,1–6 389
Hipoteza
Me[lanippa Mądra, której początek:
„Dzeus z[aś
a streszczenie:
Ajolos, latorośl Hellena, syna Dzeusa,
5 z] Eurydyką spłodził Kreteusa i
[10] S]almoneusa, i [Syzyfa, a Chejro-
na córk]ą, Hippą, niezrównanie piękną
Melanipp]ę. Sam, ponieważ popełnił morderstwo,
m[usiał udać się] na jedno[roczne wygnanie,
10 a wtedy Me[l]an[ippę uwiódł Posejdon,
[15] która p]oczęł[a z nim synów bliźniaków.
Oczekując powrotu [ojca, oddała
nowo narodzone dzieci piastunce, by je zaniosła
do obory, zgodnie z poleceniem ich ro-
15 dzica. Zaraz po powrocie
[20] władcy pasterze zauważyli,
że byk pilnuje niemowląt,
a jedna z krów je karmi. Przekonani,
że dzieci są potwornym miotem zwierząt,
20 zanieśli je do króla.Ten, za ojca He]llena pora-
dą [kazał je oddać na ofiarę całopalną
i polecił Melanippie [przygotować
dla nich strój pogrzebowy.] Ona zaś [i
włożyła chłopcom ów przyodziewek, i mowę
25 zarazem wygłosiła namiętną, w której się za nimi wstawiała.
[brak ok. 10‒14 ll.]
w. 1‒15 ‒ P.Oxy. 27.2455, frg. 19, w. 5‒19, P.Lugd.Bat. 25,2 ‒ w. 18‒23
Grzegorz z Koryntu: Komentarz do dzieła Hermogenesa
„O formie stylu doskonałego” 28 (RGWalz, t. VII, s. 1312,10nn.)
papirus uzupełniany za: Jan Diakon Logoteta: Komentarz do dzieła Hermogenesa
„O formie stylu doskonałego” (s. 145);
początek: „Prolog wygłasza Melanippa i mówi w nim, co następuje”
w. 19‒21 ‒ Enniusz: Melanippa, frg. CXIX‒CXXI
Hipoteza do tragedii zachowała się w źródłach zarówno rękopiśmiennych,

jak i na bardzo uszkodzonym papirusie. Podobnie jak wiele innych staro-
żytnych streszczeń tragedii nie zasługuje na pełne zaufanie. Mamy tu praw-
dopodobnie do czynienia z opisem pierwszych scen sztuki.
frg. 1 (Kn 481, J-L 1)

Melanippa
Dzeus, jako twierdzą ludzie zgodnie z prawdą,
spłodził Hellena, ten znów Ajolosa.
Kraj ten, który Peneju i Asopu
wilgotne, kręte nurty ochraniają,
5 podlega cały berłu mego ojca
i jego nosi imię – Ajolida.
Bo jeden ród się wiedzie od Hellena,

choć potomkowie w różne poszli miasta.
‹ ›
Ksutos do sławnych Aten; on to z córki
10 Erechteusza Ijona spłodził, syna,158
na Kekropijskim Wzgórzu. Ale trzeba,
bym stąd zaczęła, skąd biorę †swe imię†.
Mnie Melanippą zwą, Chejrona córka
matką jest moją, Ajol ojcem. To Dzeus
15 pokrył ją całą jasnym końskim włosiem
za to, że hymny wieszcze śmiertelnikom
śpiewała, by od cierpień ich wybawić.
Potężną burzą w eter wyniesiona,
Muz wnet rzuciła górski dom ‒ Korykion.
20 Tej nimfie-wieszczce ludzie imię dali
Hippo – z powodu cielesnej przemiany.
Tak to się z matką moją miały sprawy.
Potem Melanippa dodaje, że ze związku z bogiem Posejdonem urodziła

synów bliźniaków.
Hermogenes: O formie stylu doskonałego 28 (RGRabe, vol. VI, s. 445,7nn.)
streszczenie ‒ Grzegorz z Koryntu: Komentarz do dzieła Hermogenesa
„O formie stylu doskonałego” 28 (RGWalz, t. VII, s. 1312,10nn.)
streszczenie ‒ Jan Diakon Logoteta: Komentarz dzieła do Hermogenesa
„O formie stylu doskonałego” (s. 144‒146)
w. 1‒2 ‒ Grzegorz z Koryntu: tamże (RGWalz, t. VII, s. 1312,11, 24‒25)
w. 1–2 – Scholia do Arystofanesa: Żaby 1244–1245
w. 12 (oryg. 11) ‒ Plutarch: O E delfickim 13 (Pisma moralne 390C)
w. 12 (oryg. 11) ‒ tenże: O zamilknięciu wyroczni 38 (Pisma moralne 431A)
Zachowany wraz z hipotezą fragment prologu wygłasza Melanippa. Jan

Logoteta kończy cytat krótkim prozaicznym omówieniem dalszej części.
Zapewne już po parodosie Chóru pasterze przynoszą Ajolosowi znalezio-
ne w żłobie dzieci. Hellen przekonuje Ajolosa, że to potworne potomstwo
krowy, które należy spalić (por. frg. *11–15). Z rzymskiej tragedii Enniusza
zachowały się dwa fragmenty, które mogą wskazywać na taką właśnie rolę
Hellena w tragedii Eurypidesa:
Posłuchaj synu, każ spalić te dzieci! (frg. CXX)
Nie ma dwóch zdań! To potwór bez wątpienia,

ja ci to mówię, ja to przepowiadam. (frg. CXXI)
158
Zachowała się tragedia Eurypidesa (Ijon) poświęcona losom Ijona, syna Kreu-
zy, małżonki Ksutosa i Apollona. Tragiczny epizod związany z córkami króla Aten
Erechteusza przedstawił tragik z kolei w zaginionym 29. Erechteuszu.
41. Melanippa mądra  1,7 – 4 391
frg. 2 (Kn 480, J-L t. VIII/2, s. 376)

Dzeus… Kimże jest Dzeus? Wiem tyle, co mówią.
Lukian: Zeus tragik 41
Plutarch: O miłości 13 (Pisma moralne 756C)
Pseudo-Justyn Męczennik: O władzy królewskiej 5,8 [Hekaba]
To sławne zdanie uważano dawniej za pierwszy wers Melanippy mądrej na

podstawie przekazu Plutarcha (O miłości 13):
Słyszałeś chyba, jaki gwałt podniósł się dokoła Eurypidesa, kiedy zaczął
swoją Melanippę od wiersza: „Ten Zeus ‒ kimkolwiek jest on ‒ znam go li ze
słów”. Uzyskał więc inny chór159 (gdyż podobno bardzo liczył na tę sztukę,
napisaną stylem niezwykle wytwornym i świetnym) i zmienił ten wiersz, tak
jak go teraz mamy w tekście: „O Zeusie nam powiada samej prawdy głos”.160
(przekład Z. Abramowiczówna)
Żadne źródło antyczne nie poświadcza, jakoby Eurypides, jak sugeruje Plu-
tarch, dwukrotnie wystawił tę samą tragedię, chyba że chodziłoby o całko-
wicie nową wersję (jak w przypadku Hippolytosów; ale por. 31. Fryksos
Pierwszy i 32. Wtóry). Webster wysuwa natomiast przypuszczenie, że wers
ten był parodią.
frg. 3 (Kn 482, J-L 3)

Melanippa
Jestem kobietą, lecz jest we mnie rozum
i mam swój pogląd, swój własny, niegłupi;
od starców mądrych, od ojca słyszałam
sporo, więc nieźle jestem wykształcona.
Arystofanes: Lizystrata 1124–1127
Niektórzy badacze uważają, że tylko pierwszy wers parodii Arystofanesa

pochodzi ze sztuki Eurypidesa, a trzy następne są parafrazą, w której Mela-
nippa, odwrotnie niż Melanippa Eurypidesowa, odwołuje się do autorytetu
nie matki, lecz ojca. W tragedii był to być może początek wypowiedzi Me-
lanippy, w której broniła dzieci przed śmiercią.
frg. 4 (Kn 483, J-L 4)

[Melanippa?]
Wyrocznie boskie pierwsza objawiła,
niemylne, z gwiazd czytając wschodu.
Cyryl z Aleksandrii: Apologia religii chrześcijańskiej przeciw dziełom bezbożnego Juliana 4,133
(PG 76,705C)
159
Tzn. wystawił sztukę po raz drugi.
160
Por. wyżej, frg. 1,1.
Słowa (zapewne) Melanippy odnoszą się prawdopodobnie do Hippo i za-

wierają rzadkie w literaturze greckiej tego okresu odniesienie do astrologii.
frg. 5 (Kn 484, J-L 5)

[Melanippa?]
Nie mój to pomysł, ja go znam od matki:
niebo i ziemia jednym były kształtem,
potem od siebie całkiem oddzielone,
zrodziły wszystko, na światło wydały
5 drzewa i ptaki, i morskie stworzenia,
i ród śmiertelnych…
Pseudo-Dionizjusz z Halikarnassu: Sztuka retoryki 9,11 (s. 345,21)
Ta kosmogonia, w której doszukiwano się wpływu orfików, filozofów joń-

skich oraz Babilończyków, była przedmiotem licznych komentarzy staro-
żytnych. Jeśli słowa te wypowiadała Melanippa, stanowiły one zapewne ele-
ment obrony dzieci poprzez wskazanie naturalności aktu narodzin. Tłumacz
dramatów i fragmentów dramatów Eurypidesa, Jerzy Łanowski, przypisuje
tę wypowiedź mężczyźnie (patrz niżej, s. 580).
frg. 6 (Kn 485, J-L 7)

Oto figura stylistyczna Eurypidesa ‒ Melanippa mówi: „Któż to porzucił
dzieci w bydlęcej zagrodzie ojca?”. Używszy wszelkich argumentów dla oca-
lenia chłopców, powiada: „Skoro uwiedziona dziewczyna ze strachu przed
ojcem porzuciła swoje dzieci, ty teraz chcesz je mordować?”.
Pseudo-Dionizjusz z Halikarnassu: Sztuka retoryki 8,10; 9,11 i 14
Parafraza prozą kolejnego fragmentu mowy wygłoszonej przez Melanippę

do Ajolosa w obronie dzieci.
frg. 7 (Kn 506, J-L 6)

[Melanippa]
Czy wy myślicie, że krzywdy do bogów
na skrzydłach lecą, że ktoś je spisuje
na tabliczkach i że Dzeus, na nie patrząc,
sądzi śmiertelnych? Toż całego nieba
5 nie wystarczyłoby na win spisanie
ni Dzeus nie miałby tylu kar dla wszystkich;
lecz Dike blisko, gdy chcecie zobaczyć.
{– Cierpienia te, kobieto, tym bogowie

zsyłają ludziom, których nienawidzą;
10 ich to nie boli.}
Stobajos: Antologia 1,3,14a (O sprawiedliwości)
41. Melanippa mądra  4–11 393
Większość badaczy przypisuje ten fragment Melanippie mądrej. Jeśli tak jest
istotnie, wypowiedź Melanippy broniącej życia synów bądź też własnego nas
tępowałaby już po wyznaniu, że jest matką niemowląt. Trzy ostatnie wersy
uważane są za nieautentyczne ze względu na brak logicznego związku z po-
przednim tekstem; w każdym razie zwrot „kobieto” (w. 8) wskazuje na zmianę
osoby mówiącej. Tyrada o tabliczkach Dzeusa i „widzialnej” sprawiedliwości
może być krytyką naiwnych antropomorfizujących wyobrażeń religijnych.161
frg. 8 (Kn 487, J-L 8)

Na święty się klnę eter, dom Dzeusowy
Arystofanes: Żaby 100 i 311
tenże: Tesmoforie 272
Scholia do Arystofanesa: Tesmoforie, ad loc.
Prawdopodobnie kwestia Melanippy: gdy wyszło na jaw, że jest matką dwójki

dzieci, przysięga, iż ojcem jej synów jest Posejdon, a nie zwykły śmiertelnik.
frg. 9 (Kn 514, J-L 9)

ogrody Adonisa
Platon: Fajdros 276b
Scholia do Platona: Fajdros 276b 3
Wyrażenie przysłowiowe, które oznacza: ‘to, co nie daje owoców / jest bez-
płodne / umiera młodo / nie osiąga dojrzałości’ (tak jak Adonis). Niewykluczo-
ne, że Melanippa odnosi je do nowo narodzonych dzieci, którym grozi śmierć.
frg. 10 (Kn 497, J-L 10)

Ukarzcie ją! To stąd się wiedzie kobiet
choroba, bo są tacy, co złej żony
nie zgładzili przez wzgląd na pokrewieństwo
lub na dzieci, a w żonach nieprawości
5 szeroko się rozlały i harcują,
tak że się cnota z dala musi trzymać.
Krytyka rozwiązłości kobiet, która może być uznana za element mowy

oskarżycielskiej przeciwko Melanippie (kwestia Ajolosa lub Hellena). Nie-
którzy badacze twierdzą jednak, że tego fragmentu nie da się przypisać do
konkretnej sztuki.
frg. 11 (Kn 486, J-L 11)

[Chór]
(a) Sprawiedliwości złociste oblicze…
161
Por. F. Solmsen, The Tablets of Zeus, „Classical Quarterly” 38(1944), s. 27‒30.
(b) …gwiazdy – zaranna, wieczorna – nie tak wspaniałe jak ono.

Arystoteles: Etyka nikomachejska 5,8 (1129b 27)
Kwestia przypisywana Chórowi (dzielona między dwóch choreutów), może

część pochwały sprawiedliwości wygłaszanej po osądzeniu Melanippy.162
frg. *12 (Kn *489, J-L 12)

pomiędzy bydłem – Bojotosem zwany
Stefan z Bizancjum: Ludność miejscowa, s.v. „Βοιωτία” (s. 173,11)
W oryginale gra słów βούς [bús] – ‘byk, wół’ i Βοιωτός ‒ ‘Bojotos’, imię
jednego z synów Melanippy, eponima Beocji; przykład częstych u Eurypi-
desa kalamburów. Być może słowa te padają w końcowej partii sztuki, gdy
Melanippa i jej synowie zostają wygnani. Niektórzy badacze (Kannicht)
uważają, że wers ten pochodzi z początkowej partii Melanippy w pętach.
frg. •13 (Kn 500, J-L 26)

Kto z młodych ojca w domu ma zrzędnego
i surowego, ten żyje wśród nieszczęść.
Nie jest pewne, z której Melanippy pochodzi ten fragment. Webster jest
zdania, że to samokrytyczne słowa Hellena.
frg. •14 (Kn 510, J-L 2)

Och, jakiż on jest młody, jaki głupi!
Okrzyk przypisywany Hellenowi, którego irytuje zachowanie Ajolosa,

niepewnego, co zrobić z bliźniętami. Nie jest pewne, z której Melanippy
pochodzi fragment.
frg. •15 (Kn 508, J-L 29)

Dawna to mądrość: czyny ludzi młodych
i rady starców – one mają siłę!
Stobajos: Antologia 4,50,12 (O starości. Że nie jest mało warta)
Także i tę wypowiedź, cytowaną bez wskazania, z której Melanippy pocho-

dzi, większość badaczy przypisuje Hellenowi w dialogu z Ajolosem.
162
Zainspirowany zapewne tym właśnie fragmentem wybitny poeta grecki,
Odiseas Elitis (1911‒1966), rozpoczął od inwokacji do „złotego oblicza Dike” jedną
z najsławniejszych pieśni swojego poematu Το Ἀξιον εστί ([To Aksion estí]; Godne jest),
opublikowanego w Atenach w roku 1959.
41. Melanippa mądra  11–16 395
frg. •16 (Kn 509, J-L 30)

Czym innym? Głosem i cieniem jest starzec.
Stobajos: Antologia 4,50,57 (O starości. Nagana starości)
Możliwe słowa Hellena lub też cierpka replika Ajolosa.
Mitu o uwiedzeniu Melanippy nie podejmowano w późniejszych epo-
kach. Dopiero w roku 1901 rosyjski poeta i filolog, Innokientij Annienski
(1855–1909), prekursor akmeizmu, autor rosyjskich przekładów wszyst-
kich zachowanych tragedii Eurypidesa, napisał tragedię Miełanippa fiłosof
(Melanippa, miłośniczka mądrości), osnutą na losach bohaterki Eurypide-
sa.163 Annienski wykorzystał w niej informacje przekazane przez Dionizjosa
z Halikarnassu (zob. wyżej) i Grzegorza z Koryntu (zob. wyżej). Jego trage-
dia dzieli się na 4 akty z prologiem i epilogiem. Prolog: monolog, w którym
Melanippa, zwracając się do Dzeusa, opowiada, jak została uwiedziona
przez Posejdona i urodziła mu dwoje dzieci. Akt I: rozmowa Melanippy
z Przewodniczką Chóru i Piastunką; bohaterka nie chce wyjawić przyczyny
swojego zaniepokojenia.164 Akt II: Posłaniec I zawiadamia Melanippę o po-
wrocie Ajolosa; rozmowa Ajolosa, Melanippy i Hellena; ten sam Posłaniec
zjawia się ponownie i opowiada o odnalezieniu nowo narodzonych bliźniąt
karmionych przez krowę; Ajolos i Hellen są wstrząśnięci tą wiadomością;
Hellen chce je uśmiercić, Ajolos się waha; sługa Ajolosa opowiada o cu-
dach, jakie przytrafiają się noworodkom.165 Akt III: długa przemowa Mela-
nippy do Ajolosa w obronie dzieci; nie udaje się jej przekonać ojca, wobec
czego wyznaje, że to ona jest matką; Ajolos, nie wierząc w ojcostwo Posej-
dona, wyrzeka się córki i skazuje ją na wygnanie oraz osądzenie przez lud.
Akt IV: nagła śmierć Hellena; Posłaniec II zawiadamia Ajolosa, że Mela-
nippa została oślepiona przez tłum; wejście ślepej Melanippy poszukującej
swoich dzieci; cierpienia sprawiają, że umysł jej się mąci. Epilog: pojawia
się Hippa jako dea ex machina; potwierdza, że ojcem dzieci jest Posejdon;
163
Wydanie: I. Annienski, Stichotworienija i tragedii, Leningrad 1959. Znajdu-
ją się tu także inne tragedie tegoż autora oparte na wątkach antycznych: Car Iksjon
(1903), Łaodamija (1906), Famiras kifaried (Tamiras kitaroda; 1908). Annien-
ski był zaprzyjaźniony z Tadeuszem Zielińskim i niewątpliwie dyskutował z nim
o niezachowanych tragediach Eurypidesa, które Zieliński wnikliwie rekonstruował.
Mełanippa Annienskiego dedykowana była Borysowi Wasiliewiczowi Warnecke,
filologowi klasycznemu i historykowi teatru, profesorowi Uniwersytetu Kazań-
skiego i Odeskiego. Znamienne, że Seweryn Pollak, wspominając o tej tragedii
we wstępie do przekładu wierszy Annienskiego, bierze Melanippę za mężczyznę
(podaje tytuł w wersji: Melanippos – filozof). Ta pomyłka, jaka zdarzała się także
starożytnym mitografom i kompilatorom, jest może ironicznym potwierdzeniem
nowatorstwa idei Eurypidesa.
164
Podobnie jak Fedra w Hippolytosie uwieńczonym.
165
Tu z kolei Innokientij Annienski nawiązał prawdopodobnie do Bakchantek,
w których Penteus kilkakrotnie otrzymuje informacje o cudach związanych z Ob-
cym-Dionizosem.
Ajolos kaja się przed córką i odchodzi na pokutne wygnanie, Melanippa

również opuszcza miasto.
Melanippa pojawia się też w tytule książki znanej filozofki i pisarki
francuskiej Séverine Auffret, stając się niejako patronką feministek.
Auffret S., Mélanippe la philosophe. Trilogie, Paris 1987.
Luppe W., Das neue Fragment aus der Hypothesis zu Euripides „Melanippe sophe”,
ZPE 89(1991), s. 15–17.
‒‒‒‒‒‒‒, Der Anfang der Hypothesis zur „Melanippe sophe”, ZPE 73(1988), s. 30.
‒‒‒‒‒‒‒, Die indirekte Uberlieferung der euripideischen Gestaltung des Mythos von
Melanippes Mutter. „Sacris Erudiri. Jaarboek voor Godsdienstwetenschappen”
31(1989–1990), s. 257–270.
‒‒‒‒‒‒‒, Plutarch über den Anfangsvers der „Melanippe” des Euripides, WJA, Neue
Folge 9(1983), s. 53–56.
‒‒‒‒‒‒‒, Zum Prolog der „Melanippe sophe”, WJA, Neue Folge 15(1989), s. 83–95.
41. Melanippa mądra / 42. Melanippa w pętach 397
42. MELANIPPA W PĘTACH

ΜΕΛΑΝΙΠΠΗ Η ΔΕΣΜΩΤΙΣ
przed 412 (ok. 420?)
Paweł Majewski
Datowanie
Rok 412 stanowi terminus ante quem dla Melanippy w pętach. Jest to
data wystawienia Demów Eupolisa, który cytuje jeden wers z tej tragedii.
Niektórzy badacze próbują udowadniać bliskość czasową obu Melanipp,
ale jest raczej pewne, że nie należały one do jednej tetralogii. Na podstawie
analiz metrycznych sytuuje się je niekiedy około 420 r.
Mit
Tematem tragedii jest rozpoznanie i ocalenie matki przez odnalezio-
nych po latach synów (por. też np. 43. Hypsipyla, 44. Antiopa). Synowie
Melanippy i Posejdona, bliźniacy Ajolos i Bojotos, są już dorośli. Według
Hygina (Opowieści 186) wychowywali się oni na dworze króla wyspy
Ikarii, Metapontosa. Jego bezdzietna żona, Teano, rozkazała, żeby pasterze
znaleźli dla niej porzucone niemowlęta. Ci natrafili w górach na synów
Melanippy i przynieśli chłopców królowej, a ona udała przed mężem, że
to jej rodzone dzieci. Później powiła własnych synów, król jednak fawo-
ryzował starszych. Teano wyjawiła swoim prawdziwym synom, kim są ich
bracia, po czym namówiła do zgładzenia podrzutków na łowach, ale próba
zabójstwa nie powiodła się, Posejdon bowiem interweniował w obronie
potomków i to oni zabili synów Teano, która na wieść o tym popełniła
samobójstwo. Posejdon objawił się Ajolosowi i Bojotosowi i odkrył im
prawdę o ich pochodzeniu oraz losie matki, którą uwięził i oślepił ojciec
(Ajolos lub Desmontes). Młodzieńcy uwolnili ją z więzienia, a bóg przy-
wrócił Melanippie wzrok. Synowie zabrali matkę do Metapontosa, który
pojął ją za żonę.
Miejsce akcji: przed pałacem króla Metapontosa na Ikarii

Osoby:
pewne
Melanippa ‒ córka Ajolosa
Ajolos i Bojotos ‒ synowie Melanippy
Metapontos ‒ król Ikarii
Teano / Siris ‒ królowa, żona Metapontosa
Posłaniec
prawdopodobne
bóg z maszyny ‒ Posejdon (?)
frg. 1 (Kn 507, J-L 13)

Dlaczego zmarłym nie pozwalasz umrzeć,
wciąż licząc męki, które już minęły?
Słowa te mogą odnosić się do Melanippy, opłakującej (w prologu?) rzeko-

mo nieżyjących synów. Jeśli Hyginus wiernie streszcza fabułę sztuki Eu-
rypidesa, Melanippa jest ślepa (przynajmniej do rozwiązania akcji, gdzie
Posejdon przywraca jej wzrok), co mogło mieć istotne konsekwencje dla
ruchu scenicznego tej postaci.
frg. 2 (Kn 494, J-L 14)

[5] Więc próżne czynią mężczyźni zarzuty
kobietom ‒ celu te strzały chybiają.
Że one lepsze od mężczyzn, pokażę.
] umów bez świadków
5 ].. i nie odmawiają
[10] [ ] [ ] nawzajem w trudach
[ ] [ ] [..] wstyd znosi
...] .[......] [..] wygoni kobieta.
Dbają o dom i strzegą dóbr, co morską
10 zwiezione drogą, a gdy nieobecna
kobieta w domu, nie ma w nim dostatku.
P.Berol. 9772, kol. III
w. 1–3, 5‒16 – Satyros: Żywot Eurypidesa (= P.Oxy. 9.1176, frg. 39, kol. XI) (s. 64)
w. 9‒10 ‒ Atenajos: Uczta mędrców 14,2 (613d)
W boskich zaś sprawach (te są najważniejsze,

jak sądzę) udział nasz największy. W domu
Fojbosa kobiety tłumaczą Loksjasza
15 [5] myśli, a wokół Dodony czcigodnych
siedzib, przy świętych bukach przekazują
Dzeusa słowa Grekom ich ciekawym.
Obrzędy ku czci Mojr i Bezimiennych
są w rękach mężczyzn bezbożne i tylko
20 [10] kobiety mogą je dobrze sprawować.
Taki to dział niewieści w sprawach boskich.
Dlaczego zatem mamy złą opinię?
Czy nigdy mężczyzn daremne obelgi,
†wiedzionych pychą†, nie przestaną kobiet
25 [15] dosięgać? Gdybyż jedna się znalazła
zła wśród tych lżonych! Ale tu zaznaczam:
na świecie od złej nie ma nic gorszego
42. Melanippa w pętach  1–5 399
kobiety, od dobrej zaś nic lepszego,

bo różne w złych i dobrych są natury.166
P.Berol. 9772, kol. IV
w. 27‒29 – Stobajos: Antologia 4,22,78 (O małżeństwie.
Że charakter zawierających małżeństwo sprawia,
iż dla jednych okazało się ono korzystne, dla innych zaś szkodliwe)
Według Satyrosa Eurypides miał jakoby napisać tę tyradę, aby ułagodzić

kobiety ateńskie, rozwścieczone na niego za to, że źle o nich pisze.
frg. 3 (Kn 498, J-L 15)

Z wyjątkiem matki – nienawidzę kobiet.
Większość badaczy uważa, że jest to fragment dyskusji o charakterze kobiet,

a słowa wypowiada przeciwnik Melanippy.
frg. 4 (Kn 493, J-L 16)

Ból nienawiści znosi ród kobiecy,
bo te upadłe tym, co nie upadły,
wstyd niosą, wspólnym czynią potępienie
dla złych i zacnych; co zaś do małżeństwa,
5 to nic dobrego tu nie zamyślają.
Zapewne słowa Melanippy broniące kobiet.
frg. 5 (Kn 492, J-L 24)

Jest wielu ludzi, którzy dla uciechy
złośliwi w żartach, lecz ja dowcipnisiów
takich nie znoszę, co to wobec mądrych
są tak bezczelni; do ludzi szlachetnych
5 nie liczę ich ‒ w prześmiewkach tylko mocni!
Słowa wypowiadane prawdopodobnie przez jednego z synów Melanip-

py, który przedkłada łowy nad uczty i rozrywki towarzyskie. Zawierają
166
Podobny pogląd wypowiada m.in. Hezjod (Prace i dni 702–703), a później
Semonides z Amorgos (frg. 6):
Od dobrej żony nic lepszego nie ma,
od złej – gorszego na świecie dla męża.
Semonidesowi wtórują: Teognis (w. 1225) i Sofokles (Antygona 650–651); zob.

też Eurypides, Edyp, frg. 21.
zapewne krytykę spotykanych na sympozjonach błaznów-prześmiewców

(γελωτοποιοί [gelotopoioí]) lub może komediopisarzy. Fragment łączony bywa
(Mette) z frg. 14.
frg. 6 (Kn 495, J-L 20)

[Posłaniec]
„Któż to [na ślepo oszczep] we mnie (?) / mi tu (?) cisnął?”
Ukryci dobrze, siedzieliśmy cicho;
ten znów, zwróciwszy stopę w jego167 stronę,
szaleńczo biegnie, gotów chwytać zwierza,
5 i krzyczy; wypadamy więc z zasadzki
wyprostowani, godząc w nich włócz[niami.
Zaledwie obaj bracia swoich wujó[w
ujrzeli: „Dalej, weźcie udział w łowa[ch,
w sam czas przyszliście!”. Nie podejrzewali,
10 w swych druhów patrząc oblicza, [podstępu.
Ci oszczepami wiosłują w nata[rciu,
my stąd kamienie i skały mio[tamy,
a stamtąd oni. I długo w milcz[eniu,
walczyliśmy tak, aż nareszcie [wszystko
15 pojęli i w krzyk: „Stójcie, matki [bracia,
cóż wy czynicie? Czy tych chcecie [zabić,
których najmniej się godzi? Nie, na bo[gów!”.
Lecz twoi bracia, [wznosząc głaz potężny,
mówią, że tamtym, [synom niewolnicy,
20 nie należy się ani tro[n, ni berło,
mającym prawa[
Gdy słowa usły[szeli
[cząstki wyrazów]
[cząstki wyrazów]
25 [cząstki wyrazów]
P.Berol. 5514, fol. 1, frg. A, b
na] ziemię rzucił . [ ]. [..],

gdy nasze strzały padały daremnie.
Aż] tu młodszemu z twych braci szeroka
włó]cznia na dzika przebiła wątrobę
30 i cia]ło jego wdzięczne oddał zmarłym
ten sam], którego on chciał pierwej ubić.
167
W tekście πρὸς ἀυτόν [prós autón] – ‘ku niemu, w jego stronę’, co może odnosić
się do dzika, do jednego z braci, synów Melanippy, lub do jednego z łowców.
My wsz]yscy, pozostali, co sił w nogach,

każdy] gdzie indziej, uciekamy szybko.
Widziałem: je]den z nas się w górskich chaszczach
35 schronił], a inny w gałęziach sosnowych;
jedni za]padli w wądoły, znów drugich
cień ukrył krza]ków. Tamci bronią wolnych,
choć widzą], nie chcą niewolnych zabijać.
w]aszych braciach słyszysz.
40 Ja nie wiem zgoła, jaką miarą mierzyć
szlachetność, ale twierdzę, że ktoś dzielny
z natury, sprawiedliwy – choć niewolnik –
szlachetniejszy od bladych wyobrażeń.
[Chór]
] złym źle [się dzieje,
45 ] w domu
o braciach słysząc wieści] twoich.
[Teano]
Biada, już wszystkie upadły] nadzieje
] ...
] [cząstka słowa] [
50 ] .. [
P.Berol. 5514, fol. 1, frg. B, a
w. 40–43 – Stobajos: Antologia 4,29,11 (O szlachetnym pochodzeniu)
[Chór?]
Tak o[to rzecz ta się odbyła
P.Berol. 5514, fol. 2, frg. B, b
[3 ll. z kilkoma literami]

P.Berol. 5514, fol. 2, frg. A, a
Fragment zawiera część mowy Posłańca do królowej Teano. Posłaniec

opowiada o łowach, w których uczestniczyli synowie Melanippy (Ajolos
i Bojotos). Zachowana relacja rozpoczyna się od przytoczenia wypowiedzi
jednego z nich. Młodzieniec zdaje się mówić: „Któż to [na ślepo oszczep we]
mnie (?) / mi tu (?) cisnął?”. Bracia Teano z ukrycia próbują zabić pasierbów
i jeden z synów Melanippy albo ‒ zaskoczony atakiem ‒ pyta, kto rzucił
w niego (i chybił) oszczepem, albo denerwuje się, że któryś z myśliwych
zbytnim pośpiechem zepsuł łowy na dzika. Z fragmentu wynika, że zasadzkę
na pasierbów Teano przygotowali jej bracia, „wujowie” chłopców, a nie
jej rodzeni synowie, jak zgodnie przekazuje tradycja. Wywołało to zażartą
dyskusję wśród uczonych. Nie wydaje się możliwe, żeby termin „bracia”
odnosił się do wzajemnego pozornego pokrewieństwa pasierbów i synów

Teano. Być może rodzeni synowie Teano są jeszcze zbyt mali i wprowadze-
nie jej braci jest innowacją Eurypidesa.
Pomiędzy relacją Posłańca a kończącymi sztukę słowami Chóru (na
skrawku końcowej karty papirusu berlińskiego) mogło się znajdować nawet
kilkaset zaginionych wersetów. Do tej partii sztuki należą zapewne poniższe
fragmenty niemające pewnej lokalizacji.
frg. 7 (Kn 491, J-L 21)

Wiedz: ten jest głupi, kto ‒ sam bezpotomny ‒
wprowadza w swoje progi cudze dzieci
i chce przechytrzyć los, jak nie należy.
Komu bogowie dzieci mieć nie dali,
5 niechaj nie †walczy†, podda się ich woli.
Słowa te odnoszą się prawdopodobnie do Metapontosa, którego pragnienie

posiadania dziedziców doprowadziło do tragedii.
frg. 8 (Kn 501, J-L 17)

Ci, co chcą żenić się wbrew przeznaczeniu,
darmo się trudzą; †na nią mąż właściwy
i bez zalotów czekał† w progach domu.
Nie wiadomo, kto wypowiada te słowa. Mogą się one odnosić do nieuda-
nego związku Metapontosa z Teano i planowanego ślubu z Melanippą, gdy
synowie sprowadzili ją do pałacu.
frg. 9 (Kn 502, J-L 18)

Kto wyższą rodem lub majątkiem żonę
bierze, ten nie wie, co znaczy małżeństwo.
Jeżeli rządy w domu ma kobieta,
mąż niewolnikiem, nie ‒ wolnym człowiekiem!
5 Majątek, który w wianie wniosła żona –
nieużyteczny, rozwód zaś – ‹nie›łatwy.
Końcowe dwa wersy są trudne do interpretacji, w ostatnim bowiem, dla rato-

wania metrum, wydawcy dodają sylabę ‹οὐ› [u] ‒ ‘nie’. Jednak jeśli majątek
wniesiony w wianie przez żonę ma się okazać bez pożytku dla męża, to sta-
nie się to właśnie wtedy, gdy się rozwiodą (i mąż odda wiano), a zatem „gdy
rozwód jest łatwy, mąż łatwo traci pieniądze żony”. Być może chodzi o to,
że dla męża posażnej żony (uxor dotata) rozwód jest trudny, ponieważ traci
wtedy pieniądze, lecz zarazem nie przynoszą mu one pożytku, bo przestaje
być panem we własnym domu.
frg. 10 (Kn 503, J-L 19)

skromne łoże, skromne stadło
roztropnością zapewnić –
to dla śmiertelnych najlepsze!
frg. 11 (Kn 490, J-L 22)

Z bogiem myśl winien mędrzec zawsze zwracać
w najkorzystniejszą dla śmiertelnych stronę.
frg. 12 (Kn 511, J-L 23)

Zacnemu nazwa „niewolnik” nie szkodzi ‒
wielu z nich lepszych jest niż ludzie wolni.
w. 1 ‒ Florilegium Monacense 130 (s. 277)
frg. •13 (Kn 512, J-L 31)

Gnuśny zeń obywatel, bo zły człowiek.
Stobajos: Antologia 3,30,11 (O lenistwie)
Nie wiadomo, do kogo odnoszą się te słowa. W oryginale ἀργὸς πολίτης

[argós polítes] (‘opieszały, gnuśny obywatel’), a zatem ktoś, kto nie spełnia
obowiązków wynikających z przynależności do wspólnoty, utożsamiony
zostaje ze „złym” człowiekiem; zob. też Tukidydes, Wojna peloponeska
2,41), gdzie tego, kogo nie interesuje działalność polityczna, uznaje się za
jednostkę „nieużyteczną”.
frg. •14 (Kn 504, J-L 27)

Dziecko, są ludzie, którym skromne życie
starcza do szczęścia, innym – przepych szkodzi.
frg. •15 (Kn 505, J-L 28)

Śmiertelnik, co odmiany losu godnie
przyjmuje, zacny zda mi się i mądry.
Pseudo-Plutarch: Pocieszenie Apolloniosa 29 (Pisma moralne 116E/F)
frg. •16 (Kn 513, J-L 32)

Alastora ‹…› nie śmiał zabić.
Erotian: Zbiór wyrazów hippokratejskich α 47 (s. 17,14)
Przygody Melanippy i jej synów zostały przyćmione przez podobne
opowieści o Antiopie czy Ino, toteż Melanippa w pętach uległa zapomnieniu.
Burelli L., Euripide e l’Occidente 5. „Melanippe Prigioniera”, [w:] I tragici greci e l’Oc-
cidente, contributi di L. Burelli, E. Culasso Gastaldi, G. Vanotti, introduzione
di L. Braccesi, Bologna 1979, s. 160–162.
Mengano-Cavallo G., Le „Melanippe” euripidee, „Rendiconti dell’Accademia di
Archeologia. Lettere e Belle Arti di Napoli” 52(1977), s. 165–183.
Wilamowitz, U. von, Melanippe, „Sitzungsberichte der Preussischen Akademie der
Wissenschaften. Philologische Abteilung” (1921), s. 61–80 (tenże, Kleine Schrif-
ten, Berlin 1935, I 440–460; reprint: 1971).
Wunsch R., Zu den „Melanippen” des Euripides. „Rheinisches Museum” 49(1894),
s. 91–110.
42. Melanippa w pętach  16 / 43. Hypsipyla 405
43. HYPSIPYLA
ΥΨΙΠΥΛΗ
412‒405 (ok. 408/407)
Datowanie
Jeśli wierzyć Scholiom do Arystofanesa (Żaby 53), Hypsipyla wystawio-
na była (wraz z Fenicjankami i Antiopą) niedługo przed tą komedią, między
rokiem 412 a Lenajami roku 405. Badacze (Wiles) wskazują na datę bliską
roku 408/407.
Mit i wcześniejsza tradycja

Hypsipyla pojawia się w dwóch różnych cyklach mitów: w opowieś-
ci o wyprawie Argonautów i w epizodzie związanym z wyprawą Siedmiu
przeciw Tebom. Wnuczka Dionizosa i Ariadny była córką króla Lemnos
Toasa. Mieszkanki Lemnos zaniedbały kult Afrodyty, za co bogini uka-
rała je dotkliwie – nieznośnym odorem, który odstręczał od nich mężów.
O kobietach lemnijskich wspomina mimochodem Pindar (Ody olimpijskie
4,1,3).
Lemnijki zemściły się za wiarołomność mężów, zabijając wszystkich
mężczyzn, tylko jedna Hypsipyla ocaliła ojca (zamknęła go w skrzyni i puś-
ciła na morze). Wtedy właśnie do wyspy przybili Argonauci w drodze do
Kolchidy lub też podczas powrotu. Piastunka Hypsipyli poradziła jej, żeby
gościnnie przyjęła obcych, a że zapach tymczasem zanikł, Argonauci po-
łączyli się z Lemnijkami. Hypsipyla urodziła Jazonowi bliźnięta, Euneosa
i Toasa Młodszego (w innych źródłach Deifilosa bądź Neofroniosa), które
zabrał on ze sobą w dalszą drogę, a potem powierzył dziadkowi Toasowi.
Przygodę Argonautów na Lemnos opisywał szczegółowo Apollonios Rodyj-
ski (Opowieść o wyprawie po złote runo 1,608–909) oraz Waleriusz Flakkus
(Wyprawa Argonautów 2,242).
W jakiś czas później wyszło na jaw, że Hypsipyla ocaliła ojca, i wówczas
albo Lemnijki sprzedały królową jako niewolnicę, albo zdołała uciec, po
czym pochwycili ją piraci i sprzedali Likurgowi, królowi Nemei. Została
opiekunką Ofeltesa, synka Likurga i Eurydyki, nad którym, wedle Hygina
(Opowieści 73), ciążyła wyrocznia, że zginie, jeśli zostanie położony na
ziemi, zanim nauczy się chodzić. Hyginus i Apollodor (Biblioteka mitów
3,6,4) opowiadają dalej, jak w drodze na Teby uczestnicy wyprawy Siedmiu
przypadkowo spotkali Hypsipylę i poprosili ją o wskazanie im najbliższego
źródła. Hypsipyla położyła malca na ziemi lub – wedle Hygina – na rozroś-
niętym selerze i wskazała źródło. Niestety, wąż, strażnik wody, udusił tym-
czasem niemowlę. Amfiaraos zabił węża i przekonał rodziców chłopca, by
nie karali śmiercią niewolnicy. Jako wieszczek zobaczył w tym wydarzeniu
zapowiedź klęski i śmierci Siedmiu oraz nakazał zorganizowanie igrzysk

ku czci chłopca, przezwanego odtąd Archemorosem (‘Początek śmierci’);
zwycięzców nagradzano zwyczajowo wieńcem z liści selerów.
Wedle różnych źródeł Euneos i Toas przybyli do Nemei w poszukiwaniu
matki lub przypadkiem i wzięli udział w igrzyskach. Eurydyka prześlado-
wała Hypsipylę za śmierć syna. Amfiaraos wyjawił bliźniakom tożsamość
Hypsipyli. Kluczową rolę w rozpoznaniu odegrała złota gałąź winorośli,
którą bracia dostali od dziadka. Uwolnili matkę i zabrali ją do domu. Dzieje
Hypsipyli na Lemnos i późniejszy pobyt w Nemei obszernie przedstawił
Stacjusz (Tebaida 4,646nn.; 5 i 6).
Odkrycie w 1906 r. fragmentów sztuki na papirusie (P.Oxy. 6.852) oraz
częściowo zachowana hipoteza pomagają w rekonstrukcji jedynie początko-
wej partii tragedii. Ustalenie przebiegu akcji utrudnia stan zachowania kart
papirusowych. Liczbę wersetów obliczono na ok. 1740 (ocalało na verso
papirusu 30 kolumn w różnym stanie, zawierających po 55–62 wersety, z kil-
koma adnotacjami oznaczającymi co setny wiersz). Liczba wierszy czyni
z Hypsipyli jedną z najdłuższych sztuk Eurypidesa (zachowane Fenicjanki
z ok. 410 r. mają 1766 wersów).
Niektórzy badacze uważają, że o śmierci małego Ofeltesa informował
Posłaniec, jednak fragmenty zdają się sugerować, że to raczej sama zroz-
paczona i przerażona Hypsipyla opowiadała o losach swego wychowan-
ka. Nie wiadomo, jak i kiedy pojawiali się ponownie synowie Hypsipyli
ani też jak wyglądało rozpoznanie, do którego walnie przyczynić się miał
Amfiaraos. Niektóre późniejsze źródła podają, że nastąpiło ono w wyni-
ku zwycięstwa braci w biegu podczas igrzysk pogrzebowych. Gdy herold
ogłaszał imiona i pochodzenie zwycięzców, Hypsipyla rozpoznała synów
(Mitograf watykański II 141 [s. 123]), o czym widzowie dowiadywali się
zapewne z mowy Posłańca (drugiego?). Synom natomiast miał wskazać
matkę Amfiaraos, a ostatecznym dowodem ich pochodzenia mogła być
złota gałązka winorośli.
Nie zachowały się żadne informacje na temat ewentualnego powrotu
nieobecnego na początku sztuki Likurga ani też roli jego, Amfiaraosa lub
synów w uwolnieniu Hypsipyli. Pewni badacze sugerują, że wyzwolenie
bohaterki następowało już po odejściu Amfiaraosa, zapewne dzięki inter-
wencji boga z maszyny – Dionizosa. Kilku uczonych przypuszcza, że kul-
minacyjną sceną był sąd nad Hypsipylą przy udziale Eurydyki i wieszczka
Amfiaraosa. Hypsipyla chroniła się u ołtarza (Wecklein), a matka Ofeltesa
być może polecała młodzieńcom, by zaprowadzili ją na śmierć (Wecklein,
Page) lub do więzienia.
Rekonstrukcja Hypsipyli poddana została próbie, jaka wyjątkowo rzadko
staje się udziałem fragmentarycznie zachowanych dramatów: sztukę wysta-
wiono w przekładzie angielskim na Uniwersytecie Londyńskim w 1997 r.
w opracowaniu Dawida Wilesa. Przedstawienie „oceniało” dziesięciu starannie
wybranych sędziów (liczyło się pięć spośród ich głosów, wybranych losem).
Jednym z najciekawszych pomysłów inscenizacyjnych był sposób wykorzy-
stania luk w tekście dzieła: po scenie pozornej paniki aktorzy zastanawiali
43. Hypsipyla 407
się, na jakie sposoby można „zagrać” zachowane fragmenty (psychologiczny,

retoryczny, rytualny). Inną strategię przyjął w swojej rekonstrukcji i jednocze-
śnie przekładzie na język nowogrecki Tasos Rusos (1992). W oparciu o edy-
cję Bonda (1963) oraz znajomość mitu „dopisał wierszem” brakujące partie,
w sposób subiektywny i chwilami arbitralny odtwarzając hipotetyczną całość.
Miejsce akcji: przed pałacem Likurga w Nemei

Osoby:
pewne
Hypsipyla ‒ piastunka Ofeltesa
Toas i Euneos ‒ synowie Hypsipyli, postacie „mówiące na zmianę”
Amfiaraos ‒ wieszczek, jeden z Siedmiu
Eurydyka ‒ żona Likurga, matka Ofeltesa
bóg z maszyny ‒ Dionizos
Ofeltes ‒ dziecko Eurydyki i Likurga, postać niema
prawdopodobne
Likurg ‒ król Nemei
Posłaniec
Chór: kobiety (dziewczęta?) z Nemei
Hipoteza
Hypsipyla, której początek:
[185] „Dionizos, który z tyrsami i w nebryd168
odziany skóry” [ ] zaś stre[szczenie:
4 ] .. [
P.Oxy. 27.2455, kol. XIII, frg. 14, w. 184‒187
Kannicht (s. 736) zamieszcza bardzo zepsuty strzęp papirusu P.Oxy. 52.3652
(kol. I, w. 19‒30), zawierający 15 linijek z czytelnymi jedynie końcówkami
wyrazów. Nie wnoszą one nic do rekonstrukcji treści hipotezy.
] . [..] . [
. [....] położyła . [
[190] i pokazała źródł[o przez wę-
20 ża rozszarpa[ny ....... ] [...
miejsca zrodzeni [z Hypsipyli?] chłopcy udali się
na poszukiwanie matki i zatrzy-
mawszy się u żony Likurga,
[195] chcieli wziąć udział w igrzyskach pogrzebowych
25 na cześć dziecka; ona zaś, wspomnianych wyż[ej
ugościwszy, pochwaliła ic[h,
ale matkę chłopców gotowała się z[a-]
bić [ ] jako nieumyśln[ą sp]rawczynię
z tyrsami i w nebryd / odziany skóry (θύρσοισιν καὶ νεβρῶν / δοραῖς [thýrsoi-

168
sin kaí nebrón doraís])

‒ mowa o dwóch atrybutach bakchantek/menad, kobiet z orszaku
Dionizosa, które brały udział w orgiastycznych obrzędach ku czci boga. Jeden z nich
to θύρσος [thýrsos], czyli laska ozdobiona pędami bluszczu lub winorośli i zwieńczona
szyszką, natomiast nebryda νεβρίς [nebrís] to przerzucona przez ramię skóra jelonka.
[200] śmierci je[j] dziecka; A[mfia]raosa zaś ........

30 [....] ..... [...] prz[e]baczy[ła
].[
]. .[
P.Oxy. 27.2455, frg. 14, w. 188‒203
Dalszy ciąg tego papirusu (P.Oxy. 27.2455, frg. 15, w. 33‒36; frg. 14, w. 218‒
–220) oraz kol. II (w. 38‒52) P.Oxy. 52.3652 zawierają jedynie fragmenty
wyrazów. Daje się odczytać: „matkę… znaleźli[?]…” oraz imię „Arche-
moros”, zapewne zatem mowa była o rozpoznaniu Hypsipyli przez synów
i ustanowieniu kultu Ofeltesa-Archemorosa.
frg. 1 (Kn 752, J-L 752 N2 [s. 176])

[Hypsipyla?]
Dionizos, który z tyrsami i w jelenie
odziany skóry wśród sosen Parnasu
pląsa w delfickich dziewcząt korowodzie…
Scholia do Arystofanesa: Żaby 1211–1213
Początek prologu „genealogicznego”, wygłaszanego najprawdopodobniej

przez Hypsipylę (z dzieckiem na rękach), która służy w pałacu Likurga
i opiekuje się małym Ofeltesem. Hypsipyla opowiada o swoim pochodzeniu,
poczynając od dziadka ‒ Dionizosa. To jeden z tych prologów Eurypidesa,
do którego Arystofanes doczepiał swoje absurdalne „i zgubił buteleczkę”,
krytykując w ten sposób monotonny styl obszernych narracyjnych począt-
ków Eurypidesowych dramatów (Bond).
frg. 2 (Kn 752a, J-L 752 N2 [s. 177])

Staf[ylosa
Pepar[etosa
od nich zaś ty.[
w porze ... [
5 Hery . . [
Dionizos .. .[
trzeci Dioni[zos?
z Chios[
którą to [Kn] / Toasa [J-L] [
10 Lemnos .[
ja zaś . [
[4 ll., tj. 12‒15, z fragmentami wyrazów lub liter]
P.Hamb. 118, frg. b, kol. II, w. 1‒15
Dalszy ciąg monologu ekspozycyjnego Hypsipyli (Page oblicza jego długość

na ok. 200 wersów), która relacjonuje widzom przedakcję tragedii. Wymienia
czterech synów Dionizosa i Ariadny: Stafylosa oraz Peparetosa, trzeciego
(zapewne Ojnopiona, który panował na Chios) i na końcu, być może, Toasa,
43. Hypsipyla  1–4 409
swego ojca (władcę Lemnos). Dalej prawdopodobnie opowiada, jak udało się
jej uratować ojca z rzezi mężczyzn dokonanej przez Lemnijki i jak znalazła
się na służbie u Likurga.
frg. 3 (Kn 752b, J-L 752 N2 [s. 177])

wy?]gnańca
] losom
].
]
5 Sym]plegad169
]. światło
ję]czę pod jarzmem
8 ]
[4 ll., tj. 9‒12, z fragmentami wyrazów]
P.Oxy. 6.852, frg. 70+96 (kol. II, frg. 70+96 Cockle)
Strzępki papirusu zawierają kolejną część monologu Hypsipyli. Wzmianka

o Symplegadach świadczy, że wspominała wyprawę Argonautów i być może
narodziny oraz utratę synów, a także własny los wygnanki i niewolnicy.
Zdaniem Jouana–Van Looya płacz Ofeltesa zmuszał ją do pośpiesznego
wejścia do pałacu. Na pustą scenę wkraczali wówczas Toas z Euneosem. Wi-
les nie widzi potrzeby usuwania Hypsipyli ze sceny. Sugeruje, że piastunka
Ofeltesa i przybysze początkowo nie zauważają się: ona zajęta dzieckiem,
oni – podziwiając fronton pałacu. Prolog Hypsipyli należałby zatem do
prologów dwudzielnych: po monologu wstępnym głównej bohaterki na-
stępowałby dialog Toasa (Euneosa) z Hypsipylą.
frg. 4 (Kn 752c = 764 N2, J-L 764 N2 [s. 178])

[Toas?]170
171Spójrz, wzrok podnosząc ku niebu, i popatrz
na malowane rzeźby ‹na fronto›nie172.
Galen: Komentarz do pisma Hippokratesa „O stawach” 3,23 (t. 18/1, s. 519,4nn.)
169
Symplegad (Συμπληγάδων [Symplegádon]) – Symplegady (‘Zderzające się ska-
ły’) to dwie ruchome skały w cieśninie Bosfor, uniemożliwiające przepłynięcie po-
między nimi. Zgodnie z radą Fineusa Argonauci, dopłynąwszy do nich, wypuścili go-
łębia, który przeleciał bezpiecznie, straciwszy tylko piórko z ogona. Argo przemknęła
za nim o wiosłach, tracąc kawałek rufy, a skały znieruchomiały wówczas na zawsze.
170
Większość wydawców przypisuje te słowa Toasowi, ale Rusos (s. 163, uwa-
ga 6) zauważa, że wrażliwość na sztukę pasuje bardziej do Euneosa, ucznia Orfeusza,
niż do biegłego w sztuce wojennej Toasa.
171
Ekfraza, czyli opis np. dzieła sztuki, później popularny temat hellenistycznych
epigramatów, pojawia się często w dramatach Eurypidesa. W Ijonie (184‒218) Chór
wchodzący na orchestrę ogląda rzeźby w przybytku Apollona w Delfach.
172
W oryginale zepsute οισι [oisi], uzupełnione zgodnie z komentarzem Galena:
‹τ᾿ ἐν αἰετ›οῖσι [t’ en aietoísi] (ἀετός / αἰετός / ἄητος lub ἀέτωμα – ‘przyczółek, szczyt,
fronton’).
Poszukujący matki Toas i Euneos docierają do Nemei, podziwiają pałac,

po czym pukają do drzwi, żeby poprosić o gościnę. Hypsipyla wychodzi
z Ofeltesem, ale początkowo zaabsorbowana dzieckiem, nie zwraca na nich
uwagi.
frg. 5 (Kn 752d, J-L 764 N2 [s. 178‒179])

[Hypsipyla]
].[
[ ]
przyjedzi[e ] . [ z]abawki,
co zaraz smutki ci w sercu ukoją.
Czy to wy, chłopcy, pukacie do bramy?
5 Kimkolwiek jest, ma szczęście matka wasza!
Dlaczego wstąpić chcecie w nasze progi?
Toas
Szukamy dachu, kobieto, schronienia,
tylko na jedną noc, jeżeli wolno.
Niczego nam nie trzeba, mamy wszystko,
10 nie sprawimy ci żadnego kłopotu.
[Hypsipyla]
Lecz pana nie ma w domu; brak mężczy[zny
].[..] domy
P.Oxy. 6.852, frg. 1, kol. i (kol. II, frg. 1i Cockle)
Hypsipyla, wyszedłszy z pałacu (lub podchodząc do drzwi) z Ofeltesem

w ramionach i zajęta uspokajaniem dziecka, początkowo „nie widzi” przy-
byszów. Obiecuje malcowi, że tatuś przyjedzie i przywiezie mu zabawki.
Zauważywszy obcych, zwraca uwagę na ich urodę i zazdrości nieznanej
matce takich dzieci, nieświadoma, że to jej rodzeni synowie.
frg. 6 (Kn 752e, J-L 764 N2 [s. 179])

[Hypsipyla]
Likur[g
żona zaś [
Toas
Nie w goś[cinnych pokojach
5 lecz i[nnych
43. Hypsipyla  4–7,17 411
[Hypsipyla]
Ależ skąd znowu[
gości[e
zawsze [
lecz do [
10 ..[.] [
P.Oxy. 6.852, frg. 2 (kol. III, frg. 2 Cockle)
Strzępy papirusu pozwalają zrekonstruować część rozmowy przybyszów

z Hypsipylą. Wydaje się, że bracia, nie chcąc sprawiać kłopotów pod nie-
obecność pana domu, nie przyjmują zaproszenia i proszą o schronienie poza
pałacem. Hypsipyla nalega, powołując się na gościnność gospodarzy (Li-
kurga i jego żony). Młodzieńcy wchodzą do pałacu.
frg. 7 (Kn 752f, J-L 764 N2 [s. 180‒181])

[Hypsipyla]
] ci, którzy
] zobaczyć
]... jak zwierciadła
] jasny refleks
5 ] o twój rozwój
..] ja zadbam, synku,
spojrzeniem i troską.
Patrz, jak krotala173 dzwonią.
‹ ›
nie pieśni tkackie, tony łączącego
10 osnowę czółenka, ukojenie Lemnos,
Muza każe mi śpiewać ‒ do snu nucę
kołysankę, dla dziecięcia radosny
dar, co pociechę maleństwu też niesie;
taką melodię śpiewam.
Podczas wzruszającej monodii Hypsipyli (w metrach lirycznych), która koń-

czy się czułą kołysanką, wchodzi Chór (parodos).
[Chór]
Strofa
15 Co tu robisz u drzwi, miła?
Czy zamiatasz progi domu,
czy wodą zwilżasz podesty
173
krotala (κροτάλων [krotálon]) – kołatki lub kastaniety, dwa krótkie powiązane
kawałki drewna do wybijania rytmu jedną ręką.
jak niewolnica na służbie?

Czy Argo, którą twe zawsze
20 usta sławiły, o wiosłach
pięćdziesięciu ty śpiewasz,
czy też wełnę złocistą
runa świętego, które na dębu
gałęziach wzrok smoka
25 strzeże?174 Czy może wspominasz
Lemnu nadmorskie urwiska,
hukiem rozgłośne potężnych
fal egejskiego odmętu?
Przed tobą pola Nem[ei:
30 patrz, spiżowym lśni orężem
cała argejska równina!
Na dzieło wzniosłej kitary ‒
pracę rąk Amfionowych,175
Adrastos o szybkich nogach [ ]
35 z wojskiem rozlicznym nastaje,
barwne wieją godła [
łuki złocone [
w jednym sandal[e
lecąc ponad zie[mią
40 ] [
P.Oxy. 6.852, frg. 2, kol. ii (kol. IV, frg. 1ii Cockle)
frg. 8 (Kn 752g, J-L 764 N2 [s. 182‒183])

[Hypsipyla]
] [.]
T]rację
.....] skoczywszy
ponad falą opadłą,
5 by cumy mocować,
co go rzeczna có-
ra Ajgina176 porodziła –
Peleus; a w środku przy maszcie
174
Jazon, któremu pomagała Medea, zabił smoka strzegącego złotego runa.
175
dzieło wzniosłej kitary ‒ / pracę rąk Amfionowych (τὸ τᾶ[ς] κιθάρας ἔρυμ[α,
/ τὰς Ἀμφιονίας ἔργον [tó tás kitháras éryma, / tás Amfionías érgon]) – tj. Teby; wzniesione
przez Amfiona grą na kitarze, która poruszała kamienie, tak że same układały się
w mury.
176
Ajgina (Αἴγιν’ [Aígin’]) – córka boga rzeki Asoposa, uwiedziona przez Dzeusa,
matka Ajakosa (zob. przyp. 179), który był ojcem Telamona i Peleusa.
43. Hypsipyla  7,18 – 8,27 413
azjatycki lament
10 tracka kitara zawodziła {Orfeja},
długimi wioseł pociągnięciami
rytm wybijając –
to szybki pęd żeglugi,
to spoczynek sosnowego drzewca.
15 Oto co, oto co serce wyrywa się sławić,
Danaów zaś trudy,
niech kto inny opiewa!
Chór
Antystrofa
Opowieść mędrców słyszałam,
jak kiedyś na morskich falach
20 miasto i dom swój ojczysty
Tyryjka, córa Fojniksa,
Europa,177 rzuciwszy, przyszła
na Kretę, przeświętą Dzeusa
piastunkę, mamkę Kuretów;178
25 to dla dzieci żniw potrójnych179
rzuciła kraj swój i rządy
szczęściem darzące.
177
Europa (Εὐρώπα [Európa]) – córka króla fenickiego Tyru (Agenora lub Foj-
niksa), siostra Kadmosa. Uprowadził ją zakochany w niej Dzeus, zbliżywszy się do
dziewczyny pod postacią łagodnego byka. Gdy w zabawie siadła mu na grzbiet, rzu-
cił się do morza i popłynął z nią na Kretę.
178
piastunkę, mamkę Kuretów (Κουρήτων τροφὸν ἀνδρῶν [Kuréton trofón andrón])
– wedle większości mitów Dzeus narodził się na Krecie, na górze Ida lub Dikte.
Matka, Rea, w obawie, że Kronos pożre najmłodszego synka, tak jak połknął po-
zostałe dzieci, oddała go pod opiekę mitycznym kuretom i nimfom. Kureci, żeby
zagłuszyć płacz niemowlęcia, tańczyli wokół niego, hałaśliwie bijąc w spiżowe
tarcze. Wykarmiła go koza (lub nimfa) Amaltea (jej róg stał się potem rogiem ob-
fitości, a ze skóry Dzeus sporządził tarczę – egidę). W literaturze greckiej Kureci
po raz pierwszy zostali przywołani w zaginionej tragedii Eurypidesa Kréssai (13.
Kreteńczycy), gdzie autor utożsamił ich z Korybantami i dionizyjskimi czcicielami
Dzagreusa (Dionizosa). Kureci wywodzili się prawdopodobnie z rytuałów inicjacyj-
nych, podczas których kreteńscy młodzieńcy wykonywali corocznie tańce wojenne
ku czci Zeusa w górskiej grocie (w grocie na górze Ida odnaleziono tarcze i tympa-
nony z okresu archaicznego).
179
to dla dzieci żniw potrójnych (τέκνων ἀρότοις[ι]ν / τρισσοῖς [téknon arótoisin /
trissoís]) ‒ Europa urodziła Dzeusowi trzech synów: Minosa, Radamantysa i Sarpedo-
na. Dwaj pierwsi zasłynęli z prawości i wydawania sprawiedliwych wyroków, toteż
wraz z innym synem Dzeusa, Ajakosem, zostali sędziami dusz zmarłych w Podzie-
miu. Sarpedon opuścił Kretę i został królem Lykii. Mitografowie wiążą go niekiedy
z Sarpedonem, synem Dzeusa, który poległ pod Troją.
I o innej jeszcze słyszę

królewnie, Ijo Argejce180 ‒
30 …] z niej to klątwę rogów zdjęło
łoże ślu]bne, hen daleko.
Podobną jeśli bóg ci okaże troskę,
....].[.] to, przyjaciółko, środek
] nie zabraknie,
35 oj]ca twego ojca
] .... .....
] szybkim biegiem poszuka
] pokolenie [....]
[końcowe 8 l. bardzo zniszczone, fragmenty słów i pojedyncze litery]
[po w. 46 brak ok. 13 ll.]
P.Oxy. 6.852, frg. 1, kol. iii + frg. 67 (kol. V, frg. 1iii Cockle)
frg. 9 (Kn 752h, J-L 764 N2 [s. 184‒187])

[Hypsipyla]
niegdyś prowadził . [
łowczynię mąż zabił też ‒ P‹r›okris,181
opłakał ją w pieśni [
5[sic!] gdy śmierć przyszła; lecz moje cierpieni[a;
jakiż jęk, jakaż skarga, pieśń jaka,

kitary łzom wtórująca
z Kalliopą pospołu,
wypowie, mękom dorówna?
[Chór]
10 O Dzeusie, o panie ty gaju nemejskiego,
przybyszów widzę, zbliżają się tu
cudzoziemcy, w doryckie odziani ubrania.
180
Ijo Argejce (Ἀργεíαν … / … Ἰώ [Argeían Ió]) – mowa o kapłance Hery z Argos,
którą uwiódł Dzeus. By uchronić ją przed gniewem małżonki, bóg zamienił dziew-
czynę w jałówkę, lecz Hera zażądała jej dla siebie i kazała pilnować stuokiemu Argo-
sowi. Ponieważ Hermes zabił Argosa, Hera zesłała na Ijo gza. W ucieczce przed drę-
czącym owadem Ijo błąkała się po Grecji, przeprawiła do Azji przez Bosfor (‘Krowia
przeprawa’), po czym dotarła do Afryki, do Egiptu, gdzie urodziła Dzeusowi syna
Epafosa. Grecy identyfikowali ją z boginią Izydą.
181
P‹r›okris (Π‹ρ›όκριν [Prókrin]) – wedle najpopularniejszej wersji mitu żona
myśliwego Kefalosa. Zazdrosna o męża, śledziła go, gdy poszedł na polowanie. Ke-
falos, usłyszawszy szelest, wypuścił strzałę (lub rzucił włócznię), która nigdy nie
chybiała, raniąc śmiertelnie żonę skrytą w zaroślach. Zanim Prokris zmarła w ob-
jęciach męża, oboje wyznali sobie miłość. Mit ten był osnową zaginionej tragedii
Sofoklesa Prokris.
43. Hypsipyla  8,28 – 9,38 415
Czemu tutaj kierują, do pałacu, swój krok,

przemierzając lesiste odludzia?
Chór zmienia rytm na anapestyczny, żeby zapowiedzieć pojawienie się ob-
cych. Rozpoczyna się epejsodion I, Amfiaraos (jako przedstawiciel Siedmiu)
poszukuje źródła czystej wody, żeby dokonać odpowiednich libacji.
Amfiar[aos]
15 Uciążliwe są podróże, oj bardzo,
dla ludzi, zwłaszcza gdy, będąc w potrzebie,
wędrowiec widzi jedynie pustkowia ‒
w nieswoich stronach i bez przewodnika
nie wie, gdzie ma się zwrócić. To nieszczęście
20 udziałem jest dziś moim. Co za radość
zobaczyć dom ten na ziemi nemejskiej,
w krainie Dzeusa. Ciebie, niewolnicę
czy może panią swego ciała, pytam:
kogo uważa się za pana pastwisk
25 tutejszej ziemi fliunckiej, powiedz, obca?
Hypsipy[la]
Z]wą dom ten możną siedzibą Likurga,
z] Azopii całej on został wybrany,
by namiestnikiem był Dzeusa w tym kraju.
Amf[iaraos]
C]hciałbym zaczerpnąć świeżej wody w czary,
30 l]ibację wylać bogom za wyprawę,
bo wody w stawach są mętne, muliste,
a tłumy zbrojnych ciągle je bełtają.
Hypsip[yla]
Kto] wy? Z jakiego przychodzicie kraju?
[Amfiaraos]
Z Myken jesteśmy, argejskiego rodu.
35 W] granice kraju obcego wkroczywszy,
ofiarę chcemy złożyć za Danaów.
[Hypsipyla]
Idziecie zatem na Kadmejskie bramy?
[Amfiaraos]
] [.....sz]częśliwie, kobieto.
[Hypsipyla]
] [.....] jeśli wolno poznać.
[Amfiaraos]
40 .....] za Polinejka wygnańca z ojczyzny.
[Hypsipyla]
…].[ ] ścigasz.[
[Amfiaraos]
Jam syn Ojk[lesa ] [zwę się] Amfiar[aos
[Hypsipyla]
O wielki[e ].. i [
[Amfiaraos]
Jak więc [ ].. .[
P.Oxy. 6.852, frg. 1, kol. iv + frg. 3 i 92 (kol. VI, frg. 1iv Cockle)
Następny strzęp papirusu (Kn 752 i, J-L 764 = P.Oxy. 6.852, frg. 4 nad frg. 1,
kol. v (752k); kol. VII, frg. 4 Cockle) przynosi jedynie cząstki poszczegól-
nych słów. Amfiaraos pytał rozmówczynię o imię, Hypsipyla przedstawia-
ła się, wymieniając wyspę Lemnos. W dalszym ciągu rekonstruowanego
dialogu Amfiaraos wyjaśniał zapewne, dlaczego bierze udział w wyprawie
przeciw Tebom.
frg. 10 (Kn 752k, J-L 764 N2 [s. 187‒189])

[Amfiaraos]
ko[bieto?
[Hypsipyla]
zbożne [?] .[
[Amfiaraos]
dost[ała?
[Hypsipyla]
[375] Skąd .[
[Amfiaraos]
5 Poślubił sła[wny
[Hypsipyla]
Jeden był taki, kto .[
43. Hypsipyla  9,39 – 10,21 417
[Amfiaraos]
Jej daj[e
[Hypsipyla]
Bogowie bogów bowie[m
[Amfiaraos]
[380] Zatem Polidor [
[Hypsipyla]
10 Czyżby z bogini zro[dzon?
[Amfiaraos]
Tego potome[k
[Hypsipyla]
.].. .[. s]łodko jest [
[Amfiaraos]
Z nim zgodzili[ się / -śmy się?
[Hypsipyla]
[385] W związku z wyrocznią dla ciebie [
[Amfiaraos]
15 Tak, muszę w zbrojnej uczestniczyć [
[Hypsipyla]
P]rzyjęła zatem dobrowolnie [
[Amfiaraos]
Przy]jęła; ja nie wrócę nigdy z [
[Hypsipyla]
..(.)] co jasne[..] śmier[ć
[Amfiaraos]
[390] ... j]est ..[...].[ ].[
[Hypsipyla]
20 Czemu libacje chcesz lać? I tak umrzesz.
[Amfiaraos]
Tak lepiej; nie jest trudem uczcić bogów.
[Hypsipyla]
].[.].[
[brak ok. 3 ll., tj. w. 23‒25]
[ok. 10 ll., tj. w. 26‒35, z kwestii obu bohaterów,

zawierających cząstki wyrazów]
P.Oxy. 6.852, frg.1, kol. v (w. 1‒11, 26‒35) + frg. 5/65/75/85
(w. 12‒22) (kol. VII, frg. 1v Cockle)
Amfiaraos opowiada o przodkach Polinejkesa i o zdradzie swojej żony, Ery-

fili, która przyjęła w darze naszyjnik Harmonii, w zamian za co nakłoniła
męża do przyłączenia się do wyprawy, choć wyrocznia wieściła mu śmierć.
W rezygnacji wieszczącego klęskę Amfiaraosa, podobnie jak w melancho-
lijnym tonie całej sztuki, pobrzmiewają, zdaniem Wilesa, echa nastrojów
panujących w Atenach w ostatnich latach wojny peloponeskiej – przeczucie
katastrofy.
frg. 11 (Kn 753, J-L 753 N2 [s. 190])

Wskażę Argejom nurt Acheloosu.
Tę wypowiedź Hypsipyli wydawcy (Kannicht, Jouan–Van Looy) sytuują

po dialogu z Amfiaraosem. Zapewne Hypsipyla opuszczała orchestrę wraz
z Siedmioma. Pozostający na orchestrze Chór śpiewał stasimon I, wspomi-
nając okoliczności wygnania Polinejkesa, małżeństwa Polinejkesa i Tydeusa
z córkami Adrastosa i wyprawę Siedmiu.
frg. 12 (Kn 753c, J-L 753 N2 [s. 191‒192])

[Chór]
]..[
] . obfity w ow[oce
] kłosó[w
ro]są zwilżon[e
5 ]. dawcy .[
] .[...][
.. ]...[
P]leur[on
błąkają[c
10 ojczys[....] ..[...].[
(5) wygnaniec [....] .. Argos [ ]
no[cą ].[.] na popasie w podwórcu [
kłótliw[... ... w]ymieniając
[........]
43. Hypsipyla  10,22 – 13 419
15 rzezi [....]
(10) o schronieniu na noc
ich szlachetnych ojców
wygnańcy gniew swój z włócznią [ ].
Czuwał król Adrastos,
20 Fojbosa rady mając w myśli,
(15) by córki dzikim zwierzom dać w zamęście182
]...[ ]
].........
]. [
P.Oxy. 6.852, frg. 7, 8+9+E+42 (kol. X Cockle)
W stosunku do wydania Kannichta zmieniam nieco kolejność poszcze-

gólnych fragmentów. Wydaje się bowiem, że przerażona Hypsipyla wraca
(wpada gwałtownie?) na scenę dopiero po pieśni Chóru (bez Ofeltesa) i roz-
poczyna epejsodion II.
frg. 13 (Kn 753a, J-L 753 N2 [s. 190])

[Chór]
Co mówisz? Ta[m
[Hypsipyla]
Tam .....[
[Chór]
O ty, nieszczę[sna
[kolejne 3 ll., tj. 4‒6, z cząstkami słów i pojedynczą literą]
P.Oxy. 6.852, frg. 23+37 i 24 (kol. VIII?, frg. 23+37 Cockle)
Lokalizacja tego bardzo uszkodzonego fragmentu jest dyskusyjna. Wydaje

się, że Hypsipyla opowiadała współczującemu Chórowi o nieoczekiwanej
śmierci Ofeltesa. Także następne fragmenty papirusowe ‒ (kol. VIII?, frg. 24
Cockle); Kn 753b, J-L 764 = P.Oxy. 6.852, frg. 15 i 25 (kol. IX, frg. 15, oraz
kol. X, frg. 25 Cockle) ‒ zawierające rozmowę Hypsipyli z Chórem, są zbyt
zdefektowane, by udało się sensownie i zadowalająco zrekonstruować ich
treść.
182
Wyrocznia nakazała Adrastosowi oddać córki „lwu i dzikowi”. Gdy wygna-
ny przez brata syn Edypa, Polinejkes, przybył do Argos wraz z Tydeusem, wy-
pędzonym z Kalidonu, Adrastos zauważył, że godła na ich tarczach wyobrażają
wizerunki zwierząt, albo też pokłócili się ze sobą jak „lew i dzik”, co zdaje się
sugerować uszkodzony tekst papirusu. Posłuszny wyroczni Adrastos oddał im córki
w zamęście.
frg. 14 (Kn 753d i e, J-L 753 N2 [s. 192‒193])

o biada [
co za wielkość [ ] [.] [
nie pozosta[ ] [
Hypsipyl[a]
o biada .[ ] [
[Chór?]
5 ]. [ ] [
] [ ] .[
[w kolejnych 2 ll. da się odczytać tylko 2 litery]
[ ] [.....] [
10 [ ] gdzież więc?
Chór
już blisko, niedal[eko
[ zo]baczyć[
[Hypsipyla]
[ kob]iety, które .[
wśród których] ja [
[Chór]
15 ] Co mówisz?
Hypsipyla zdaje się czegoś obawiać, zapowiada czyjeś przybycie (Jouan–

–Van Looy przypisują tę kwestię Chórowi). Bond uważa, że chodzi o Ofel-
tesa i że fragment poprzedzało pytanie Chóru o malca. Hypsipyla reaguje
bardzo gwałtownie:
[Hypsipyla]
] Przepadłam!
] …. [
P.Oxy. 6.852, frg. 12+56/14/13/10+17
(kol. X, frg. 12/14/13/10 Cockle)
W dalszym ciągu Hypsipyla wydaje okrzyki przerażenia i rozpaczy. Odnosi

się wrażenie, że Hypsipyla znajduje się w szoku i nie jest początkowo w sta-
nie odpowiedzieć na pytania Chóru.
43. Hypsipyla  14–16 421
[na marginesie adnotacja:] Z[ ( = 600)

[Hypsipyla?]
[
Ee! E[e!
Ee! E[e!
[Chór?]
..[
5 ..[
.[
[pojedyncze litery w 3. następnych ll., frg. 52]
P.Oxy. 6.852, frg. 25, kol. ii, 11, 52
(kol. XI, frg. 25ii, 11, 52 Cockle)
Jej wzburzenie związane jest ze śmiercią małego Ofeltesa i uzasadnioną obawą

o własny los.
frg. 15 (Kn 754, J-L 754 N2 [s. 193‒194])

na
łące siedząc, zbierał,
jeden za drugim rwąc
naręcza kwiatów, zachwycony,
5 z dziecięcą chciwością
Plutarch: O wielości przyjaciół 2 (Pisma moralne 93C)
tenże: Zagadnienia biesiadne 4,1,2 (Pisma moralne 661E)
Pierwsze dwa wersety mogą stanowić część komentarza Plutarcha (Kan-

nicht). Nie wiadomo, czy to opowiadanie o śmierci małego Ofeltesa jest
częścią relacji Posłańca (który przynosił ciało chłopca), czy raczej wypo-
wiedzią samej Hypsipyli.
frg. 16 (Kn 754a, J-L 754 N2 [s. 194])

Krynica w cieni[u
wąż mieszkani[ec,
groźnym łypiąc okie[m,
trzęsąc grzebieniem, którego się boj[ą
5 pasterze, bowiem w ciszy [.].[
[..]. działać i .[
b[iada], kobiecie wszystko się zda[rza
.....] przybył, a nie było stróża [
] .. [.] [
[litera i fragment słów w 3. następnych ll., frg. 19]
P.Oxy. 6.852, frg. 18 i 19 (kol. XII, frg. 18 Cockle)
Dalszy ciąg relacji Hypsipyli (?) lub Posłańca (?) o okolicznościach śmier-
ci dziecka. Następny fragment papirusu (frg. 19) jest zbyt uszkodzony, by
można wydobyć z niego jakiś sens. Hypsipyla stoi przed pałacem i zapewne
zbiera się na odwagę, żeby zawiadomić rodziców.
frg. 17 (Kn 754b, J-L 754 N2 [s. 195‒196])

[Hypsipyla]
.[ ].[...].....[
stanęłam [tu] ... .[[..... .[`[....].´]]
niezasłużony znieść los; obawy .[..]..... ..[
[Chór]
4 Dobrą nadz[ieję] [...] masz ..[..]..[
[Hypsipyla]
7 Po śmierci dziecka obawiam się ka[ry.
[Chór]
8 Nie jesteś, biedna, nieświadoma c[ierpień!
[Hypsipyla]
9 Tak, wiem to sama i będę się bro[nić.
[Chór]
6 Cóżeś znalazła ku własnej obro[nie?
[Hypsipyla]
5 Uciekać ...[.] z tych [..]..[
[Chór]
10 Dokąd się zwrócisz? W jakim schronisz mieście?
[Hypsipyla]
Gdzie nogi mnie poniosą i ich szybkość.
[Chór]
Ta ziemia kręgiem strażnic otoczona.
[Hypsipyla]
Masz rację. Rzucam plan ten i odchodzę.
[Chór]
Wpierw się zastanów! Życzliwych masz druhów.
43. Hypsipyla  16–18 423
[Hypsipyla]
15 Cóż stąd?... ... .[.]..[.. k]to mnie wywiedzie z kraju?
[Chór]
]...[ ] prowadzić niewolników
]....[
P.Oxy. 6.852, frg. 20+21+44 (kol. XII, frg. 20+21 Cockle)
Hypsipyla zdaje się pukać do drzwi. Z pałacu w pewnej chwili wychodzi

Eurydyka.
frg. 18 (Kn 754c, J-L 754 N2 [s. 196‒197])

].[
] [.... pa]ni[
] rygle, żeby [ ]....[
] z pałacu [ ]....[
5 ]. służąca wciąż na dworze, niańka dziecka
] nie daje i nie wchodzi wciąż do środka.
[4 ll., tj. w. 7‒10, z fragmentami wyrazów i pojedynczymi literami]
[Eurydyka?]
11 Usypia go u drzwi do snu słodki[ego,
lub łzę wstrzymuje, tuląc go w ramion[ach?
[Hypsipyla?]
..].[.]. od domu; przepadł synek drogiej
..]...[ ]...[ ].......[
15 ..]....[ ]. jeśli słów [
..] toa[sa? ] w [moich] ramionach
..].. ...[ ]. zginęł[am
....]...[ ] z rąk .[
P.Oxy. 6.852, frg. 34+35/26/33/32+48+50+53
(kol. XII, frg. 34+35/33/32 Cockle)
Uzupełniany wyraz (w. 2): δέσ]ποινα [déspoina] ‒ ‘pani’ skłania badaczy (Jou
an–Van Looy, Collard–Cropp) do rekonstruowania tej sceny jako ago-
nu między matką Ofeltesa, królową Eurydyką ‒ która wychodzi z pałacu,
zniecierpliwiona tym, że niania nie wraca do domu ‒ a Hypsipylą. Rusos
proponuje przybycie sług wnoszących ciało małego Ofeltesa i Posłańca re-
lacjonującego królowej, co się stało. Jeśli istotnie doszło tu do dramatycznej
konfrontacji Hypsipyli z matką Ofeltesa ‒ Kn 754c oraz 755a (P.Oxy. 6.852,
frg. 30+40/43/36+6+28+55/38 [kol. XIII, frg. 30+40, 36+6+28+55 Cockle]),
J-L s. 197‒199 ‒ to pozostały z niej jedynie części wyrazów. Cząstka (w. 16)

θοα może sugerować imię Θόας ‒ Toas. Jouan i Van Looy wnioskują, że
Hypsipyla wspominała własną tragedię, rozłąkę z synami, o których losach
od wielu lat nic nie wiedziała, i w odpowiedzi na pytania Eurydyki opowia-
dała, co się stało.
frg. 19 (Kn 760a = 758 N2, J-L 758 N2 [s. 199])

[Eurydyka?]
Dla podłych zysk jest ponad tym, co słuszne.
Stobajos 3,10,26 (O niesprawiedliwości)
Wydawcy przypisują to zdanie Eurydyce, zarzucającej Hypsipyli, że umyśl-

nie doprowadziła do śmierci powierzonego jej opiece dziecka. Hypsipyla
broni się w długiej tyradzie, niestety zachowanej w nikłym stopniu.
frg. 20 (Kn 757 = 757 N2, w. 920‒927, J-L 757 N2 [s. 199‒207])
[Hypsipyla]
[800] . ].[
]i wodę na ofiary [
pozostawiam ..[...]..[
.]. .. .....[.. ].. frg. 68
5 cnotę cudzo[ziemca ]..
[805] myślę, że t[o ]....
jeśli cię nie przekonał[am ].
.]..[....]...[ ]...
]..[ ].
10 ]..
[810] ] zło
].
]. szalony/bezmyślny [?]
[7 ll., tj. w. 14‒20, z cząstkami wyrazów lub literami = frg. 29, 116, A+51]
[820] leży .[..].[ frg. 22

z pięknymi [r.ż.] ....[
Fojbosa .. ..[
i nie ....[
lecz z czasem chc[
5[825] to kobi[et
i dziecka .[
i zalicz[yć
jeśli więc zawi[ni-
43. Hypsipyla  18–20 [800–855] 425
Chór
Szlachetne rzekłaś słowa;
10[830] i ja bym chciała liczyć się do mądrych.
[w. 830‒850] P.Petrie 2.49c

Eurydy]k[a]
Czemu tak zręcznie chwytasz ty się słówek?
[w. 800‒831] P.Oxy. 6.852, frg. 27/68/116/29+A+51+22 (kol. XIV, frg. 27 Cockle)
] mająca, i przeciągasz d[ługo

mych oc]zu światło ‒ [Ofe]lta [zabiłaś!
]. nie pamięt[asz ?
[835] ....[...] ... mnie i synkowi, którego zgu[biłaś!
[Hypsipyla]
5 Zatem zamierzasz mnie, o pani, zabi[ć
w swym gniewie, zanim rzecz, jak trzeba, zbad[asz?
Milczysz? Odpowiesz? Nie? O, ja nieszczęsn[a!
Nie tak się skarżę, że mi przyjdzie umrzeć,
[840] lecz, że za dziecka masz mnie zabójczynię.
10 Pociechą był mi, skarbem, w mych objęciach
tuliłam, chociaż nie jam go rodziła,
kochając niczym rodzonego synka.
O dziobie Argo, o spieniony śladzie
[845] wodny, dzieci me, niewinnie dziś ginę!
15 Ojklesa synu, wróżbito, ja umrę!
Na pomoc! Obyś nie widział, jak śmiercią
haniebną ginę ‒ z twej skazana winy!
Przybądź! Znasz moje losy ‒ jako świadka
[850] mych nieszczęść przyjmie cię wiarygodnego.
183
20 Prowadźcie! Tutaj nie widzę nikogo,

by mnie ocalił; próżne me starania.
[Amfiaraos]
Wstrzymaj się, ty, co ją na kaźń posyłasz,
domostwa tego pani; z twej postawy
[855] niewiastę wolną poznaję z natury.
Wprawdzie Eurydyka zjawia się zapewne w żałobnych szatach i z głową

okrytą welonem, mimo to jednak jest zaskakujące, że Amfiaraos, który
w tym momencie wchodzi na scenę, zdaje się nie wiedzieć, kim jest oskar-
życielka Hypsipyli, choć nazywa ją „domostwa tego panią”.
183
Mowa o królowej.
[Hypsipyla]
25 Przypadam do twych kolan, błagalnica,
k]u brodzie sięgam i ‒ na kunszt Apolla!184 ‒
p]roszę: wybaw mnie z nieszczęść, Amfiareju,
s]koroś zdążył na czas; przez ciebie ginę.
[860] Na śmierć dziś idę i widzisz mnie w więzach ‒
30 mnie, com wspomogła obcych ‒ u twych kolan!
Zbożnie uczynisz ‒ zbożny; jeśli zdradzisz,
dla Argejów tyś hańbą i Hellenów!
Ty, co przez dymy ofiarne los widzisz
[865] Danaów, powiedz jej o śmierci syna,
35 wszak byłeś przy tym. Twierdzi, że umyślnie
zabiłam dziecko, przeciw niej spiskując.
[Amfiaraos]
Świadom przychodzę: przewidziałem, jaki
los ciebie czeka, kiedy dziecko skona.
[870] Przybyłem w twoim wspomóc cię nieszczęściu,
40 zbrojny nie w siłę, ale w bogobojność.
Toż hańbą przyjąć byłoby przysługę,
a nic dla ciebie w zamian nie uczynić.
Lecz zechciej odkryć twarz, o nieznajoma;
[875] wzrok mój spojrzeniem mędrca zwykli często
45 zwać Grecy; i tak ze mną jest, kobieto,
że władam sobą i widzę prawdziwie.
Posłuchaj zatem i zbądź się pośpiechu!
We wszystkim wolno się mylić ‒ nie wolno,
[880] gdy rzecz o męża lub kobiety życie.
Amfiaraos pojawia się „w ostatniej chwili” niczym zbawczy bóg z ma-

szyny, podobny w tym do nieoczekiwanego wejścia Ajgeusa w Medei
(663‒666) lub Pytii powstrzymującej Ijona przed matkobójstwem w Ijonie
(1320).
[Eurydyka]
50 Przybyszu z kraju pobliskiego ‒ Argos,
zewsząd słyszałam, żeś sławny z mądrości,
inaczej w moje nie spojrzałbyś oczy.
Wysłucham ciebie, jeśli tego zechcesz,
[885] i przyjmę rady; jesteś tego godny.
184
Tj. sztukę wieszczbiarską, którą Amfiaraos otrzymał w darze od Apollona.
43. Hypsipyla  20 [856–926] 427
[Amfiaraos]
55 Pani, ból, jaki przez tę nieszczęśliwą
tak ciężko znosisz, pragnę już ukoić ‒
nie dla niej, lecz przez wzgląd na sprawiedliwość.
Wstyd byłoby mi Fojba, gdybym skłamał,
[890] sprawując w ofiar dymie jego sztukę.
60 Ja ją skłoniłem, żeby mi wskazała
źródło o czystym nurcie [...]. ...[ ]
za wojsko Argos, żeby straszną [
[skraj papirusu]
[w. 832‒893] P.Oxy. 6.852, frg. 60, kol. i oraz ii
(kol. XV, frg. 60i [w. 832‒893] Cockle)
[brak 3 ll.]
66 ......]....[
....] dziecko ..[
...]......[
[900] m]y zaś[.]῾[
70 ...].. chc[ący
w]ąż ..[
uderzył .[
i go bieg[
[905] okręcił się wokó[ł
75 my na ten wi[dok
ja wypuściłem st[rzałę’
początkiem dla nas [
Archemoros .. [
[910] ty zaś nie tylko sam[ą
80 omen Argiw[om
i żeby nie ....[
lecz nie[
liczni za[ś
[915] Kadmosa [
85 powrotu docze[ka
Adrast powróci ..[
Siedmiu wodz[ów
te wydarzeni[a
[920] Przyjmij więc, pani, ra[dę, którą daję:]
90 nikt, kto [śmiertelny, nie uniknie cierpień;]
pogrzebie dzie[ci, nowe wnet posiędzie,]
i sam też umrz[e ‒ skarżą się śmiertelni,]
do ziemi niosąc [ziemię. Chce Konieczność,]
[925] by ścinać życie ni[czym kłos dojrzały ‒]
95 jeden by ży[ł, a drugi nie…; na próżno]
skarżyć się na to, [co zgodne z naturą.]

[927a] {Nic nie jest straszne, co nieuniknione.}
185
uszkodzone linijki papirusowe uzupełniane na podstawie:

w. 90‒96: „Nikt… naturą” – Stobajos: Antologia 4,44,12 (O tym, że należy mężnie znosić, co los zsyła)
w. 90‒97: „Nikt… straszne” – Pseudo-Plutarch: Pocieszenie Apolloniosa 16 (Pisma moralne 110F)
w. 94‒95: „by ścinać… jeden by” – Marek Aureliusz: Rozmyślania 7,40; 11,6
w. 97: „Nic… straszne” – Stobajos: Antologia 3,29,56 (O pracowitości)
parafraza: Cyceron: Rozmowy tuskulańskie 3,25,59
Co godzi się w Argo[s

pozwól nam pogrzebać [
98a[930] bo nie na jeden dz[ień (?),
lecz już na zawsz[e
100 dla twoich .[
sławić go bę[dą
zawody dla niego [
[935] wieńce przyzna[jąc
obiekt zazdro[ści
105 w tym właśnie [miejscu ?
ten pamiętany będzi[e
imię dostaw[szy
[940] w nemejskim ga[ju
ona niewinna [
110 na dobre dla cie[bie
postawi ciebie i dziecko [
Amfiaraos przekonuje Eurydykę, że śmierć Ofeltesa była mu przeznaczona,

zatem Hypsipyla jest niewinna. Bogowie uczynili z ofiary dziecka przestrogę
dla Siedmiu i zapowiedź ich klęski. Sam Ofeltes zyska pośmiertną sławę nie-
mal jak heros, na jego cześć ustanowione bowiem zostaną igrzyska nemejskie.
[Eurydyka?]
Synku mój, l[os] twój [
[945] ..] mniej niż [
bo [trzeba badać] naturę, [postawę]
115 i czyny ludzi [podłych oraz prawych.
Zaufać trzeba [mądrym całkowicie,]
a o[d nikczem]nych [trzymać się z daleka.]
[skraj papirusu]
w. 114‒117 uzupełniane są na podstawie:
Florilegium Monacense 104 (s. 275) (bez atrybucji)
[w. 894‒949] P.Oxy. 6.852, frg. 60, kol. i oraz ii (kol. XVI, frg. 60ii [w. 894‒949] Cockle)
185
Werset usuwany przez wydawców (nie ma go w wersji papirusowej); zob.
Kn 1043a [adespota].
43. Hypsipyla  20–21 [927–1109] 429
Przypisanie całości ostatniej kwestii Eurydyce jest niepewne. Wiles roz-

dziela ją między członków Chóru. Czy Eurydyka rzeczywiście „godziła się
z losem”? Brak dwóch kolumn (XVII i XVIII Cockle), czyli ok. 120–130
wierszy.
frg. 21 (Kn 758a, J-L 758 N2 [s. 207‒208])

] podobało się [
[1085] ]. Dionizos [
].... .....[
]...... ...[
5 ]... ...[
Zdaniem Webstera, po odejściu Amfiaraosa i (nieco wcześniej?) Hypsipyli

pojawiają się Toas (postać milcząca) i Euneos, po czym zwracają do Eurydy-
ki, prosząc o pozwolenie na wzięcie udziału w igrzyskach na cześć jej synka,
i to oni właśnie (Euneos) wypowiadają słowa „modlitwy do Dionizosa”,
swego przodka. Jeśli istotnie tak wyglądał przebieg akcji, następująca po
wyjściu braci pieśń chóru sygnalizowała upływ czasu, w którym rozegrały
się igrzyska ku czci Ofeltesa-Archemorosa.
[Chór]
Któż to więc .[
[1090] komnat[
rzuca [
poprzez przestwo[rza
10 cóż to za znak [
grono winne .[
[1095] dobywa[ją
i płynie ml[eko ?
kroplami kapie[
15 nektar [
kadzidła [
[1100] niechby tak [
z powodu [
sprzeciwiając [się
20 O czcigodna bogi[ni
.] niewidzialne [
[1105] et]eru najpierw zrodzoneg[o
za]pragnął Eros, gdy n[oc
.w]ykarmiony został wtedy [
25 .]. bogów ró[d
..].[..]... ...[
[w. 1084‒1109] P.Oxy. 6.852, frg. 57(+81)/58(+99)/59(+77)
(kol. XIX, frg. 57 Cockle)
Chór śpiewa stasimon III o trudnym do jednoznacznego ustalenia temacie.

Z zachowanych strzępów wynika, że był to opis jakichś obrzędów dioni-
zyjskich (por. Eurypides, Bakchantki 142–143), może w związku ze złotym
pędem winorośli, znakiem rozpoznawczym potomków Dionizosa, synów
Hypsipyli. W końcowej partii fragmentu Chór zwraca się do bogini (Zie-
mi?) i ‒ jak się zdaje ‒ opowiada o powstaniu świata i pierwotnych jego
elementach (eter, Eros).
frg. 22 (Kn 758b, J-L 758 N2 [s. 209])

[Chór]
z bry]zą [?] pragniemy [
] opary mirry [
w ko]mnatach Bromio[sa] [
] winnego
5 ]. miłe
las]kę niosąca o trzech pę[dach
] z ręki otrzymał[am?
] w domu
] na ramie[niu
10 na cy]prysowym dachu, w ręku [
ze ś]rodka
[frg. 59] ].....[.]..[....]...[
].. .... [ ] [
]. własność [?] ..[....]...[
15 ]. nie ...[
[5] ]. w domach /domu
] jest wprowadzany/a [?] [.......]. .
].. ... . [
] i rzekł/a [?] .[....]....
20 ]... ... [...] trzeba kres [?]
[10] ]. przysługę [?] [....].....
].. ....[
P.Oxy. 6.852, frg. 57(+81)/58(+99)/59(+77) (kol. XX, frg. 58 Cockle)
Brakuje czterech kolejnych kolumn ocalałego na papirusie tekstu (kol. XXI–

–XXIV Cockle).
frg. 23 (Kn 758c, J-L 758 N2 [s. 210])

[Hypsipyla?]
].[.].[..]...[
] do męża zbiegł [/ zbiegła ?
?]ić jest ... ..[.]... [
]... poświęcili ... ...[
43. Hypsipyla  21–24 431
5 ] nie mają sprzymierzeńców [

]. Amfiaraos; ocal[
] niczym okręt .[
b]iorę [
P.Oxy. 6.852, frg. 63 (kol. XXV, frg. 63 Cockle)
Z tego fragmentu, przypisywanego Hypsipyli i umieszczanego zwykle tuż

przed rozpoznaniem matki i synów, zdaje się wynikać, że tym razem nie-
bezpieczeństwo grozi dwójce obcych i że jedynym dla nich ratunkiem jest
ponowna interwencja Amfiaraosa lub też ‒ jak sugerują Collard–Cropp
(a także Rusos) – że Hypsipyla wciąż jeszcze obawia się o swój los (Eury-
dyka oskarża ją przed mężem?), ubolewa, że pozostaje w niewoli (a przecież
niewolnicy nie mają sprzymierzeńców) oraz całą nadzieję pokłada jedynie
w Amfiaraosie.
frg. 24 (Kn 758d, J-L 758 N2 [s. 210‒211])

[Hypsipyla]
[4 ll. z pojedynczymi literami i cząstkami wyrazów:
3 z frg. 82 oraz 1 z frg. 61]
5 ] pomyślny, nie do pozazdroszczenia nieszczę[ście
wsz]edł do serca [
].. [mia]łabyś młodzi[eńców
[5] ].. pospołu obecnego [?] ..[
czy ży]ją czy też zmarli [
10 l]ecz nieszczęśli[wi
w] niewoli obrzyd[łej
]. nadaremnych sł[ów
[10] z]aprzestanę ....[
] ustanowiłbyś mnie [
15 wprzó]dy wolną .[
] jesteś dla mnie, dzie[cko?
ni]ani [?] się twej odwdzię[czysz
[15] ró]wieśni[ce? m]ił[e?
]...[
P.Oxy. 6.852, frg. 61+82 (kol. XXVI, frg. 61+82 Cockle)
Miejsce tego fragmentu, niewątpliwie wypowiadanego przez Hypsipylę,

jest mocno dyskusyjne i zależy od pierwotnego układu kolumn (z których
pozostały osobne strzępy) na kartach papirusu. Bond umieszcza go zaraz
na początku prologu jako wyraz nadziei Hypsipyli, że za troskliwą opiekę
(ni[ani) nad małym Ofeltesem ‒ do którego (dzie[cko) kieruje te słowa ‒
zasłuży sobie na wyzwolenie. Jouan–Van Looy widzą w nim fragment
sceny rozpoznania. Słowa Hypsipyli adresowane byłyby do jej własnego
syna, choć być może nie wie ona jeszcze w tym momencie, do kogo się
zwraca.
frg. 25 (Kn 759a [w. 9‒57 = 1531‒1578], J-L [s. 211])
Fragment ten (oprócz dwóch linijek) zawiera same końcówki wersetów,

które niczego nie wnoszą dla zrozumienia przebiegu akcji.
[początkowe ok. 40 ll. nieczytelne = w. 9‒49 [1531‒1570]]

50 E]donijkom Traczynkom
Pa]ngajon, tracka góra
[kilka ll. nieczytelnych = w. 52‒57 [1572‒1578]]
[skraj papirusu]
P.Oxy. 6.852, frg. 64, kol. i (+ frg. 113 i 90) (kol. XXVII, frg. 64i Cockle)
Zachowane na marginesie wersetów 1571 i 1572 częściowo rekonstruowa-

ne wyrazy wiążą się z kultem Dionizosa i mogą pochodzić ze stasimonu
Chóru. Badacze przypuszczają, że mowa albo o epizodzie związanym
z ukaraniem przez Dionizosa króla Edonów Likurga za odrzucenie jego
kultu (miał zginąć na górze Pangajon poćwiartowany przez poddanych),
albo o śmierci Orfeusza, którego ‒ wedle pewnych wersji mitu ‒ na zbo-
czach Pangajonu miały rozszarpać kobiety trackie. Gdyby tak było, pieśń
mogła niejako przygotowywać widzów na nadejście boga z maszyny –
Dionizosa. A znów wzmianka o Orfeuszu antycypowałaby słowa Euneosa,
że to Orfeusz na prośbę Jazona wychował obu braci i nauczył Euneosa
gry na lirze.
Zdaniem Webstera epejsodion IV rozpoczynało przybycie Posłańca,
który opowiadał o przebiegu igrzysk i zwycięstwie w biegu obcych przy-
byszów. Jeśli obecna była przy tym Hypsipyla, dowiadywałaby się, że zwy-
cięzcami tymi są jej utraceni synowie.
frg. 26 (Kn 765a, J-L 756 N2 [s. 219])

[Hypsipyla]
w ramiona weź mnie, synu mój
Nie wiadomo, w którym momencie następowało rozpoznanie Hypsipyli i sy-

nów, zwłaszcza uświadomienie młodzieńcom, że Hypsipyla jest ich matką,
w czym wydatnie pomagał Amfiaraos, ani ‒ tym samym ‒ gdzie należy
umieścić ów wers parodiowany przez Arystofanesa, który, jak się zdaje,
stanowił kulminację tej sceny.
frg. 27 (Kn 759a [w. 58‒111 = 1579‒1632], J-L 759 N2 [s. 212‒215])
[Hypsipyla]
‹los mnie i›
dzieci na tę samą drogę
[1580] z powrotem wtoczył,
60 to strachem, to radością
43. Hypsipyla  25–27,1603 433
miotanych; lecz z czasem

dzień zabłysnął jasny.
Najwyraźniej Hypsipyla w lirycznej pieśni, świadczącej o jej wzruszeniu,

wyraża radość z połączenia się po wielu latach z synami. Wzajemne roz-
poznanie już się dokonało. Przed publicznością przebywają Amfiaraos oraz
Euneos i Toas (w tej scenie postać niema).
Amfiar[aos]
Dowód wdzięczności masz od nas, kobieto,
[1585] za twą życzliwość przy naszym spotkaniu,
65 spłaciłem dług też synom twym z ochotą.
O sobie teraz pomyśl, wy – o matce.
Żegnajcie! Myśmy gotowi do marszu ‒
pójdziemy, wiodąc wojska przeciw Tebom.
[Hypsipyla]
[1590] Bądź szczęśliwy, boś tego godny, gościu!
[Euneos]
70 Tak, bądź szczęśliwy! A twych cierpień, biedna
matko, sprawcą jest jakiś bóg okrutny.
Hypsipyla
Biada! Gdybyś, synu, ucieczkę
mą znał z lemnijskich brzegów, iżem
[1595] siwej nie tknęła głowy ojca!
[Euneos]
75 Czyżby ci zabić ojca nakazano?
[Hypsipyla]
Groza mnie bierze, gdy pomyślę
o tamtej zbrodni, synu ‒ w łożach
zabiły mężów jak Gorgony!
[Euneos]
[1600] Jakże zdołałaś sama ujść przed śmiercią?
[Hypsipyla]
80 Na brzeg falą grzmiący
zbiegłam, w skały spienione przybojem,
w odludne ptaków siedliska.
[Euneos]
A stamtąd jak tu trafiłaś? Na statku?
[Hypsipyla]
[1605] Żeglarze o wiosłach
85[1606] do odległego mnie portu w Nauplionie
[1606] powieźli
[1607] i zaprzedali w niewolę, o synu,
smutny towar morskiego handlu.
[Euneos]
88 Ach, ileż cierpień!
[Hypsipyla]
[1610] Nie skarż ty się w szczęściu!
90 Lecz ciebie kto wychował, w czyim
byliście obaj ręku, synu,
o synu, powiedz, powiedz matce!
[Euneos]
Argo nas obu przywiozła w kraj Kolchów.
[Hypsipyla]
[1615] Wydartych z moich objęć!
[Euneos]
95 Lecz kiedy umarł Jazon,186 matko, ojciec…
[Hypsipyla]
Złe wieści, biada! Łzy mi z oczu,
wyciskasz, synu...
[Euneos]
...Orfeusz zawiózł nas do ziemi trackiej.
186
Collard–Cropp sugerują, że może to znaczyć, iż w wersji Eurypidesowej Ja-
zon umarł jeszcze w Kolchidzie bądź w drodze powrotnej i wówczas Orfeusz prze-
jął opiekę nad jego małymi synkami. Wedle tradycji mitycznej Jazon wrócił wraz
z Medeą do Jolkos i doczekali się tam potomstwa lub też ‒ po magicznym odmło-
dzeniu Ajzona i zabójstwie Peliasa w wyniku intrygi Medei ‒ uciekli do Koryntu
(zob. Medea). Jazon miał ofiarować okręt Argo Posejdonowi w Koryncie; po stracie
żony i dzieci siadywał pod nim, rozpamiętując przeszłość. Zginął przygnieciony jego
ciężarem.
43. Hypsipyla  27,1604–1632 435
[Hypsipyla]
[1620] Jak on biednemu ojcu wdzięczność
100 okazał? Opowiedz mi, synu.
[Euneos]
Na azjatyckiej cytrze gry mnie uczył,
a brata ćwiczył w Aresowej sztuce.
[Hypsipyla]
Jakże wy przez Egejskie Morze
[1625] przybyliście do brzegów Lemnos?
[Euneos]
105 Twój ojciec Toas †dzieci† twe prowadził.
[Hypsipyla]
Zatem ocalał?
[Euneos]
Za sprawą Bakchosa.
[Hypsipyla]
[ ] [..] trudów
[ ]. w nadziei na życie
[1630] [ przy]prowadził matce dziecko, twojej
110 .[ ] dla mnie
[Euneos]
...[ ] Toasa winną latorośl
[skraj papirusu]
P.Oxy. 6.852, frg. 64, kol. ii (+ frg. 91 i 115) (kol. XXVIII, frg. 64ii Cockle)
Ta kolumna papirusu dotyczy eksodosu sztuki, który Jouan–Van Looy

uznają za najdłuższy w całym znanym tragediowym dorobku Eurypidesa.
Zaczyna się on od pożegnania Amfiaraosa, następnie zjawiają się synowie
Hypsipyli (zapowiadani – rzecz wyjątkowo rzadka! – notatką na margine-
sie papirusu).
Z końcowych partii papirusu (P.Oxy. 6.852, frg. 64, kol. iii; kol. XXIX,
frg. 64iii [1664‒1679] Cockle) zachowały się poszczególne litery z nagłosu
wersów. Jednym z rozmówców był ‒ jak wynika z adnotacji na papirusie ‒
Dioniz[os] jako bóg z maszyny.
frg. 28 (Kn 759b [incerta], J-L 759 N2 [s. 216])

].. ...[
].......
L]emnijkom ten zaś
]...... ..
5 ]nie zabrania [?]
]... iść
].... kogoś
c]uda [?]
]. .....
]... ....[
]..[
P.Oxy. 6.852, frg. 62 [fragmenta incertae sedis]
Pozostałe strzępy papirusu zawierają cząstki wyrazów i poszczególne litery;

nie sposób przypisać ich do określonego miejsca (P.Oxy. 6.852, frg. 66, 69,
71‒74, 76, 78+100, 79‒80, 83‒84, 86+106, 88‒89, 93‒95, 97‒98, 101‒105,
107‒112, 114; J-L s. 216‒219).
frg. 29 (Kn 760, J-L 759 N2 [s. 220])

Gniew odrzuciwszy, każdy jest mądrzejszy.
frg. 30 (Kn 765b = 755 N2, J-L 755 N2 [s. 219])

ku gwieździe dwunastoznacznej
Arystofanes: Żaby 1327 (= Księga Suda δ 1442)
frg. 31 (Kn 761, J-L 761 N2 [s. 220])

Nadzieję miej! Nie ma spraw beznadziejnych!
frg. 32 (Kn 762, J-L 762 N2 [s. 220])

Pomyślne, zdrowe, dobrze poręczone!
frg. 33 (Kn 763, J-L 763 N2 [s. 220])

Wyjaśniam jasno? / Czy mam ci rzec inną?
Scholiasta twierdzi, że Arystofanes cytuje tu hemistych Eurypidesa z Hyp-

sipyli (Dionizos próbuje wyjaśnić Heraklesowi, zadając mu zagadkę na
temat grochówki, dlaczego zżera go tęsknota… za Eurypidesem). Wy-
43. Hypsipyla  28–35 437
dawcy nie są jednak zgodni co do tego, o którą połówkę wersetu chodzi.

Kannicht (także Collard–Cropp) opowiada się za pierwszą, Jouan–Van
Looy ‒ za drugą.
frg. 34 (Kn 765, J-L 765 N2 [s. 220])

winorośl karmi święte grona
frg. •35 (Kn 856 [adespota], J-L *856)

O zimorodki, nad nieskończonymi
falami morza ‹kwilicie›,
zwilżając grzbiety skrzydeł
kroplami rosy dla ochłody.
Scholia do Arystofanesa: Żaby 1309–1314
Atrybucja wątpliwa; scholia przypisują ten fragment liryczny Ifigenii w Au-

lidzie, jednak większość badaczy jest zdania, że pochodzi on z pieśni Hypsi-
pyli. Nieco wcześniej (w. 1305) arystofanejski Ajschylos wzywa jako „Muzę
Eurypidesa” „starą babę i skorupy”, w czym badacze upatrują prześmiew-
czej aluzji do niańki Hypsipyli bawiącej dziecko dźwiękiem kastanietów
(krótala), po czym parodiuje pieśń w eurypidejskim stylu.
Zaginione tragedie dramatyzujące epizody z dziejów Hypsipyli tworzył
przed Eurypidesem Ajschylos, należały do nich, sądząc z tytułów: Hypsipy-
la (Ὑψιπύλη [Hypsipýle]), Nemea (Νεμέα) i Lemnijki (Λήμνιαι [Lémniai]) lub
Lemnijczycy [Λήμνιοι [Lémnioi]). Epizod lemnijski dramatyzował Sofokles
w dwóch wersjach tragedii Λήμνιαι (Lemnijki), która zawierała katalog Ar-
gonautów. Na Lenajach roku 363 tragedię Hypsipyla o nieznanej fabule
wystawił Kleajnetos, zajmując 3., czyli ostatnie, miejsce.
W 2002 r. odbyła się w teatrze w Epidauros premiera rekonstrukcji
eurypidejskiej Hypsipyli w wersji nowogreckiej autorstwa Tasosa Rusosa
w reżyserii Spirosa Ewangielatosa.
Amfora z Apulii (Museo Nazionale, Neapol) ukazuje Hypsipylę w towa-
rzystwie Eurydyki i Amfiaraosa na tle sugerującym scenę teatralną. Hypsi-
pyla z dzieckiem na ręku i Amfiaraos z naczyniem na wodę przedstawieni są
na fresku pompejańskim, także wyraźnie pod wpływem sztuki Eurypidesa.
Cockle W.E.H., Euripides, „Hypsipyle”. Text and Annotations based on a Re-exa-
mination of the Papyri, Rome 1987 („Testi e Commenti. Università di Urbino”).
Euripides, Hypsipyle, edited by G.W. Bond, Oxford 11963 (21969).
Euripidis „Hypsipyla”, cum notis criticis et exegeticis edidit G. Italie, Berlin 1923.
Herwerden, H. von, Euripidis „Hypsipylae” fragmenta, Utrecht 1909.
Scatena U., Studio sulla „Ipsipile” Euripidea, Rome 1934 („Scuola di filologia clas-
sica della R. Università di Roma”).
Wecklein N., Über die Hypsipyle, München 1909 („Sitzungsberichte der Königlisch
Bayerischen Akademie der Wissenschaft. Philosophisch-philologisch und histo-
rische Klasse”, Jahrgang 1909).
Wiles D., ΗΥ]Ψ[ΙΠΥΛH: a Version for the Stage, [w:] Lost dramas of classical Athens.
Greek tragic fragments, edited by F. McHardy, J. Robson, D. Harvey, Exeter
2005, s. 189‒207.
Recepcja
Ρούσσος [Roussos] Τ., Υψιπύλη, Αθήνα 1997.
43. Hypsipyla / 44. Antiopa 439
44. ANTIOPA
ΑΝΤΙΟΠΗ
412‒407 (?); 427‒419 (?)
Datowanie
Ze Scholiów do Arystofanesa (Żaby 52nn.) wynika, że Antiopa została
wystawiona niedługo przed Żabami, po 412, a przed 407 r. (wtedy Eurypides
udał się na dwór króla Macedonii Archelaosa). Analizy metryczne Zieliń-
skiego2 wskazywałyby raczej na lata 427–419 (tak też Cropp–Fick). Istnieje
możliwość, że autor scholiów mógł pomylić Antiopę z Antygoną, jednak nie
ma co do tego zgody uczonych.
Mit
Duch zmarłej Antiopy pojawia się w Odysei (11,260–265) Homera.
Odyseusz, wzywając zmarłych, widzi Antiopę, córkę boga rzeki Asoposa,
która urodziła Dzeusowi dwóch synów: Amfiona i Dzetosa. To oni jako
pierwsi założyli w Tebach stolicę i otoczyli ją murem. Asjos (frg. 1), po-
eta z wieku VI, wspomina o związku Antiopy z Epopeusem, a z Opowieści
cypryjskich (argumentum 27‒28) wynika, że została przez niego porwana.
Również według Pauzaniasza (2,6,1‒2) Antiopę, córkę Nykteusa, porwał
Epopeus, król Sykionu. Ranny w bitwie Nykteus przekazał władzę w Te-
bach swemu bratu, Lykosowi, błagając, by zemścił się na Epopeusie i ukarał
Antiopę (za ucieczkę z Epopeusem?). Epopeus umarł niebawem, a jego na-
stępca sam wydał Antiopę Lykosowi. Inne wersje opowiadają, że Antiopa,
uwiedziona przez Dzeusa, zbiegła ze strachu przed ojcem do Epopeusa i że
po śmierci Nykteusa Lykos wyprawił się na Sykion, zdobył miasto, zabił
Epopeusa i zabrał Antiopę jako brankę. Po drodze, w grocie w Eleuterach,
kobieta urodziła dwóch synów, których musiała porzucić. Zostali przygar-
nięci i wychowani przez pasterza (Apollodor, Biblioteka mitów 3,43). Lykos
tymczasem wydał Antiopę na pastwę swojej żony Dirki. Wedle Propercjusza
(Elegie 3,15) Dirka dręczyła Antiopę, nałożnicę Lykosa, z zazdrości. We-
dług odmiennej wersji Hygina (Opowieści 7) Antiopa, żona Lykosa, została
uwiedziona przez Sykiończyka Epafosa i porzucona przez męża, wówczas
dopiero posiadł ją Dzeus. Lykos tymczasem ożenił się z Dirką, która jednak
podejrzewała go o potajemne schadzki z Antiopą i uwięziła rywalkę.
Kiedy Antiopie udało się zbiec przed Dirką, spotkała synów nieopodal
groty, w której ich porzuciła. Bracia nie rozpoznali matki, biorąc ją za zbiegłą
niewolnicę, toteż kiedy Dirka znalazła się w tej okolicy z zastępem bakchan-
tek, wydali jej Antiopę. Rozpoznał ją pasterz, który wychował chłopców,
i wyjawił im prawdę o ich pochodzeniu. Bracia przywiązali Dirkę do ro-
gów byka, który ją rozszarpał. Zabili również Lykosa (Apollodor, Biblioteka
mitów 3,44) i przejęli władzę w Tebach. W jakiś czas potem Dionizos poraził
Antiopę szaleństwem za śmierć Dirki. Błąkając się po całej Grecji, dotarła
do Fokidy, gdzie wyleczył ją i poślubił Fokos; tam też znajduje się jej grób.
Dzetos poślubił Tebe (która dała nazwę miastu) lub Aedonę, z którą miał
jedynaka Itylosa; Amfion – Niobę, córkę Tantala. Scholia do Eurypidesa
(Fenicjanki 159) wspominają, że podczas składania ofiar w Eleuterach braci
zabili Spartanie, pozostający wówczas w konflikcie z Tebami. Wedle innych
wersji Amfion zginął od strzał Apollona i Artemidy, gdy próbował bronić
swoich dzieci, a Dzetos umarł z rozpaczy po śmierci syna.
Głównym źródłem dla rekonstrukcji treści tragedii i układu fragmentów
jest Hyginus, który powołuje się na Antiopę Eurypidesa (Opowieści 8).
Miejsce akcji: przed grotą187 w Eleuterach, na pograniczu Attyki

Osoby:
pewne
Pasterz
Amfion ‒ syn Antiopy, bliźniaczy brat Dzetosa
Dzetos ‒ syn Antiopy, bliźniaczy brat Amfiona
Antiopa ‒ matka Amfiona i Dzetosa
Dirka ‒ żona Lykosa
Posłaniec
Lykos ‒ król Teb
Hermes ‒ patron Amfiona (podarował mu lirę i nauczył go na niej grać)
Chór I: pasterze attyccy (?)
Chór II: menady pod przewodem Dirki188
frg. 1 (Kn 179, J-L 1)

[Pasterz]
…posiadasz,
daj szczęście mnie i władcy temu, co Ojnoe189
równiny zamieszkuje w bliskości Eleuter.
w. 3 ‒ Scholia starsze do „Iliady” Homera 11,774a (vol. III, s. 279,75)
w. 3 ‒ Apollonios Sofista: Leksykon Homerycki (s. 48,3)
187
Niewykluczone, że podobnie jak położona w pobliżu świątynia (Pauzaniasz, Wę-
drówka po Helladzie 1,38,9) opisana przez Periegetę, grota (wspomniana niżej, we frg.
38), przed którą rozgrywa się akcja Antiopy, poświęcona była Dionizosowi (jak sugeruje
Snell, s. 82), co wyjaśniałoby pojawienie się tam Dirki z orszakiem bakchantek.
188
Obecność dwóch Chórów poświadczają Scholia do Eurypidesa (Hippolytos
uwieńczony 58), choć scholiasta myli się, twierdząc, że główny Chór składał się ze
starców tebańskich. Chór identyfikuje Lykosa po berle królewskim, zatem nie są to
obywatele Teb, a raczej wieśniacy attyccy.
189
Ojnoe była graniczącym z Beocją demem Attyki (Herodot, Dzieje 5,74). Tu-
kidydes (Wojna peloponeska 2,18) wspomina, że Ateńczycy postawili tam twierdzę.
44. Antiopa  1–3 441
Słowa te najprawdopodobniej wypowiadał w prologu Pasterz, który wy-

chował Amfiona i Dzetosa, zwracając się do Dionizosa z przydomkiem
Eleuterios (‘Wyzwoliciel’), ale i Eleuteryjski, zgodnie bowiem z miejscową
tradycją Dionizos miał urodzić się w Eleuterach, miejscowości na granicy
Beocji i Attyki, gdzie też istniał jego kult. Niektórzy badacze sądzą, że pro-
log wygłaszało bóstwo, Dionizos (Ribb.3, Webster) lub Hermes (Hartung,
Weil), ale nie wydaje się konieczne wprowadzanie na scenę dodatkowej
postaci.
frg. 2 (Kn 181. 182, J-L 2)

Pierwszemu nadaj imię Dzetos, bo szukała
matka odpowiedniego miejsca dla połogu;190
Etymologicum Magnum, s. 411,12 (s.v. „Ζῆθος”)
Prawdopodobnie dalszy ciąg wypowiedzi Pasterza. Problem sprawia for-

ma czasownika w w. 1: κίκλησκε [kíkleske], która może być interpretowana
jako 2 os. trybu rozkazującego lub 3 os. czasu przeszłego (wyjątkowo bez
augmentu). Webster, opierając się na Opowieściach Hygina, w których
imiona nadawał chłopcom Pasterz, twierdzi, że w takim razie nie mógł
on wypowiadać tych słów. Być może jednak Pasterz wspominał w swojej
relacji, że zwracał się z tym poleceniem do żony, powierzając jej znale-
zione dzieci. Niektórzy badacze proponują dla tego miejsca koniekturę,
która zmienia wypowiedź z 3. os. na 1. Trzeba założyć, że Pasterz widział,
jak Antiopa porzucała swoje dzieci, dzięki czemu mógł później odegrać
kluczową rolę w rozpoznaniu matki przez synów. Kannicht przyjmuje,
opierając się na przekazie Hygina, że bezpośrednio po tych słowach na-
stępował fragment zachowany w Etymologicum Magnum (s. 92,24, s.v.
„Ἀμφίων”):
drugiemu Amfion, bo przy drodze go zrodziła.191
frg. 3 (Kn 182a, J-L 4)

Amfion [?]
Eter opiewam i Gaję, co rzeczy wszelkie zrodziła.192
Probus: Komentarz do „Bukolik” i „Georgik” Wergiliusza, bukolika 6,31 (s. 343,24)
(= Sekstus Empiryk: Przeciw uczonym 10,314‒315 = Przeciw fizykom 2 [vol. II, s. 367n.])
nawiązanie ‒ Filostrat Starszy: Obrazy 1,10,3
Większość badaczy przyjmuje, że po monologu ekspozycyjnym Pasterza

pojawiał się Amfion z lirą i intonował hymn w metrum daktylicznym.
190
Czasownik ζητέω [dzetéo] oznacza ‘szukam’.
191
przy drodze ‒ po grecku: ἀμφ’ ὁδόν [amf ’ hodón]. Arystofanes (frg. 342) wy-
śmiewał tę etymologię, twierdząc, że w takim razie należało raczej nazwać dziecko
„Amfodos”.
192
Nawiązanie do poglądów Anaksagorasa; por. XIX. Chryzyp, frg. 5.
frg. 4 (Kn 190, J-L 5)

[Amfion?]
Lira ‒ dar przebłagalny po kradzieży wołów.193
Anecdota Graeca [Boissonade], vol. IV, s. 159,11
Prawdopodobnie słowa Amfiona. Po wejściu Amfiona na orchestrę wkraczał

zapewne Chór (parodos). Cyceron w traktacie O wieszczbiarstwie (2,133)
przytacza fragment Antiopy Pakuwiusza (frg. IV [w. 2‒8], s. 86‒87): Amfion
za pomocą zagadek naprowadza tam chłopów attyckich na nazwę instru-
mentu, na którym gra. Jeżeli przyjąć, że podobną scenę w swojej tragedii
umieścił Eurypides, dźwięki nieznanego dotąd instrumentu mogły być pre-
tekstem dla wejścia Chóru na scenę.
frg. 5 (Kn 192, J-L 6)

Amfion
Czas oraz boskie tchnienie i miłość do pieśni
Julian Apostata: Listy 16
Kolejne wypowiedzi badacze umieszczają w kontekście słynnego agonu

między Amfionem a Dzetosem, który musiał w międzyczasie wejść na scenę.
Spór braci dotyczył kwestii, jaki sposób życia jest lepszy: życie aktywne czy
kontemplacyjne, i wypełniał prawdopodobnie epejsodion I.
frg. 6 (Kn 184, J-L 7)

Dzetos
w tej każdy
dziedzinie znakomity jest i w niej się wprawia,
poświęcając większą część dnia na jej ćwiczenie,
do której ma akurat wrodzone zdolności.
Platon: Gorgiasz 484d‒e
Scholia do Platona: Gorgiasz 484e
w. 2‒4 ‒ Arystoteles: Retoryka 1,11 (1371b 31)
w. 2‒4 ‒ Pseudo-Arystoteles: Zagadnienia przyrodnicze 18,6 (Pisma moralne 917a 13)
w. 3‒4 ‒ Platon: Alkibiades II 146a 3
w. 3‒4 ‒ Plutarch: O gadulstwie 22 (Pisma moralne 514A)
w. 4 ‒ Plutarch: Zagadnienia biesiadne 1,4,3 (Pisma moralne 622A); 2,1,2 (630B)
w. 4 ‒ tenże: O słuchaniu 11 (Pisma moralne 43B)
Ze Scholiów do Platona (Gorgiasz, loc. cit.) wiadomo, że słowa te do brata

wypowiada Dzetos.
193
Hermes miał podarować Apollonowi lirę wykonaną ze skorupy żółwia, aby
w ten sposób przeprosić go za kradzież wołów. Historia została opowiedziana w jed-
nym z Hymnów homeryckich (Do Hermesa) oraz udramatyzowana przez Sofoklesa
w częściowo zachowanych Tropicielach (Ἰχνευταί [Ichneutaí]); zob. Sofokles, Tropi-
ciele (Ichneutai). Nowo odkryty dramat satyrowy, przełożył, wstępem i objaśnieniami
opatrzył A. Bednarowski, Brody 1913.
44. Antiopa  4–10 443
frg. 7 (Kn 183, J-L 8)

Dzetos
Moc nieszczęść ściągasz, kiedy w dom wprowadzasz Muzę,
lubiącą wino, gnuśną, co nie dba o pieniądz.
Dion Chryzostom: Mowy 73,10
w. 1 ‒ Plutarch: Zagadnienia biesiadne 2,1,13 (Pisma moralne 634E) (= Atenajos: Uczta mędrców 14,6 [616c])
w. 2 ‒ Sekstus Empiryk: Przeciw uczonym 6 = Przeciw muzykom 27 (vol. III, s. 169,5)
Niewątpliwie kolejna kwestia Dzetosa, ganiącego „beztroski” styl życia Amfiona.
frg. 8 (Kn 185, J-L 9)

Dzetos
Ni dbasz, o co troszczyć się godzi:
szlachetną duszę, która została ci dana,
sam w kobiecopodobną przyoblekasz formę,
ni w wyrokach mądrego nic nie rzekłbyś zgoła
5 ‹ › ani też przenigdy w tarczy
‹ › ty wklęsłość nie zdołałbyś się wpasować, ani
nad młodzieńcze pomysły lepiej w czymś doradzić.
w. 1‒4, 6‒7 ‒ Platon: Gorgiasz 485e
w. 3 ‒ Filostrat Starszy: Żywot Apolloniosa z Tyany 4,21
w. 5‒6 ‒ Olimpiodor Młodszy: Komentarze do „Gorgiasza” Platona 26,22
Dzetos formułuje tu znany z innych dzieł antycznych ideał człowieka: oby-

watela doświadczonego w służbie publicznej ‒ mądrego doradcy, sprawie-
dliwego sędziego i mężnego żołnierza, obrońcy ojczyzny. Nie wiadomo, czy
cały pierwszy werset (niepełny metrycznie) należy do wypowiedzi Dzetosa.
frg. 9 (Kn 186, J-L 10)

Dzetos
Cóż to za mądrość, powiedz, gdy zdolnego męża
jakaś sztuka pochwyci, a wypuści gorszym?
Platon: Gorgiasz 486b
frg. 10 (Kn 187, J-L 11)

[Dzetos]
Mąż bowiem, co ma dużo powodzenia w życiu
i sprawy wokół domu z lenistwa odkłada,
zasmakowawszy w pieśniach, na nie wciąż poluje.
Pożytku z niego nie ma tak w domu, jak w państwie,
5 jest nikim dla przyjaciół. Najważniejsze ginie,
gdy człowiekiem władają słodkie przyjemności.
w. 1 ‒ Difilos, frg. 74,4‒9 (= Atenajos: Uczta mędrców 6,51 [247b/c])
w. 3‒6 ‒ Sekstus Empiryk: Przeciw uczonym 6 = Przeciw muzykom 35 (vol. III, s. 170,18)
frg. 11 (Kn 188, J-L 12)

Dzetos
lecz pójdź za mą radą:
w codziennej pracy kunszcie, zamiast pleść te głupstwa,
ćwicz się, w te tony śpiewaj, a wydasz się mądry ‒
kopiąc i orząc ziemię, doglądając trzody,
5 a oszczędzając innym tych zręcznych wykrętów,
przez które co dnia wracasz do pustego domu.
w. 1‒6 ‒ Platon: Gorgiasz 486c
w. 2‒3, 6 ‒ Olimpiodor Młodszy: Komentarze do „Gorgiasza” Platona 26,24‒25
w. 3‒5 ‒ Stobajos: Antologia 4,15,13 (Pochwała rolnictwa)
w. 6 ‒ Dion Chryzostom: Mowy 73,10
frg. 12 (Kn 189, J-L 13)

Z przeciwnych argumentów człowiek w każdej sprawie
agon by złożył, jeśli mądry byłby w słowach.
Stobajos: Antologia 2,2,9 (O dialektyce)
(= Eustacjusz: Komentarze do „Iliady” Homera 20,3; k. 1192,49; vol. 4, s. 355,14)
frg. 13 (Kn 191, J-L 14)

[Amfion]
od szczęścia potężniejsze posiadłości
Filostrat Starszy: Żywoty sofistów 2,27,4
Według Filostrata powyższe słowa wypowiadał Amfion.
frg. 14 (Kn 195, J-L 15)

[Amfion?]
Ziemia wszystko wszak rodzi i znowu zabiera.
wersja łacińska ‒ Enniusz, frg. CLXXXVIII [incerta]
frg. 15 (Kn 198, J-L 16)

[Amfion]
Jeżeli człowiek, życie mający szczęśliwe,
niczego z pięknych rzeczy do domu nie ściąga,
szczęśliwym tego kogoś ja nigdy nie nazwę –
lecz raczej tylko stróżem bogactwa zamożnym.
frg. 16 (Kn 196, J-L 17)

[Amfion?]
Tak wygląda nieszczęsny żywot śmiertelnika:
szczęśliwy całkiem nie jest ani nieszczęśliwy ‒
44. Antiopa  11–21,2 445
raz mu się szczęści, zaraz w biedę znów popada.

Czemu, skoro dostatek jest rzeczą ulotną,
5 rozkoszom się nie oddać, nie pomnąc na troski?
w. 2 ‒ Porównanie Menandra i Filistiona 1,29
Prawdopodobnie kwestia Amfiona, który polemizuje z „przyziemnymi” po-

glądami Dzetosa.
frg. 17 (Kn 197, J-L 18)

U ludzi przyjemności z umiarem nie spotkasz.
Focjusz: Słownik ε 2231
(= Księga Suda ε 3544 = Etymologicum Magnum, s. 392,29 [s.v. „εὐκράς”])
Scholia do Platona: Krytiasz 112d
Herodian: O odmianie rzeczowników (s. 635,29)
Być może odpowiedź Dzetosa na „hedonistyczną” postawę życiową Amfiona.
frg. 18 (Kn 193, J-L 19)

[Amfion?]
Głupi, kto wciąż się trudzi, choć wcale nie musi,
mógłby przecież żyć miło, żadnych trosk nie znając.
Stobajos: Antologia 4,16,2 (O spokoju)
frg. 19 (Kn 194, J-L 20)

[Amfion]
Spokojny człowiek dobrym będzie przyjacielem
i w państwie doskonały. A niebezpieczeństwa
nie chwalcie, bo żeglarza nigdy nie podziwiam
zbyt zuchwałego ani też przywódcy w kraju.
Stobajos: Antologia 4,7,10 (O władzy królewskiej)
frg. 20 (Kn 199, J-L 21)

[Amfion]
Słabości moje oraz zniewieściałe ciało
niesłusznie mi wyrzucasz, bo jeśli mam zdrowy
rozsądek, to ważniejsze niźli siła ramion.
frg. 21 (Kn 200, J-L 22)

[Amfion?]
Bowiem dobrze zarządza państwem mądrość męża
oraz domem, największą też siłą na wojnie,
bo jedna mądra rada wiele rąk zwycięża ‒

największym złem nieuctwo idące z głupotą.
Stobajos: Antologia 4,13,3 (O dowódcach i o tym, co użyteczne na wojnie)
Pseudo-Plutarch: O Homerze 156,2
w. 1‒2, trawestacja ‒ Diogenes Laertios: Żywoty i poglądy słynnych filozofów 6,104 [Diogenes Cynik]
w. 1‒2, trawestacja ‒ Klemens Aleksandryjski: Kobierce 2,19,102,7
w. 1 ‒ Stobajos: Antologia 4,5,82 (O dowódcach oraz rady co do potrzeb wojennych) [Epiktet]
w. 3 (oryg. 3‒4) ‒ Scholia starsze do „Iliady” Homera 2,372b (vol. I, s. 265,20)
w. 3 (oryg. 3‒4), jako przysłowie ‒ Filon z Aleksandrii: O dekalogu 11,47
w. 3 (oryg. 3‒4), jako przysłowie ‒ Sekstus Empiryk: Przeciw uczonym 1
= Przeciw gramatykom 279 (vol. III, s. 70,26)
w. 3 (oryg. 3‒4), jako przysłowie ‒ Galen, Zachęta do medycyny 13
w. 3 (oryg. 3‒4) ‒ Polibiusz: Dzieje 1,35,4
w. 3 (oryg. 3‒4) ‒ Plutarch: Czy stary człowiek powinien zajmować się polityką? 10 (Pisma moralne 790A)
w. 3 (oryg. 3‒4) ‒ Temistiusz: Mowy 16 (k. 207d; t. I, s. 297,21);
15 (k. 191a; t. I, s. 276,12)
i inne
frg. 22 (Kn 201, J-L 23)

[Amfion?]
Mąż, co życie temu, by zadowolić ciało,
poświęca, gdy majątek jego podupada,
złym jest obywatelem, trzeba bowiem, żeby
wytrwale znosił swego żołądka niekarność.
Stobajos: Antologia 3,6,1 (O nieumiarkowaniu)
frg. 23 (Kn 202, J-L 24)

[Amfion?]
Mógłbym mówić i śpiewać więc o rzeczach mądrych,
pomijać wszystkie, które mogą szkodzić państwu.
frg. 24 (Kn 220, J-L 25)

Takie nieszczęście nęka wielu śmiertelników:
rozumu nie chcą słuchać, choć rozsądnie myślą,
w wielu sprawach przyjaciół radom ulegając.
O tragicznych skutkach słuchania rad obcych por. Andromacha (929‒954),

gdzie Hermiona skarży się, że zgubiły ją rady kobiet (złych), które gościła
w domu.
frg. 25 (Kn 219, J-L 26)

Milczenia zdolność wieńczy szlachetnego męża,
a to gadulstwo, chociaż przyjemności sprawia,
lecz złym jest towarzyszem, w państwie nic niewartym.
Stobajos: Antologia 3,36,10 (O gadulstwie)
44. Antiopa  21,3 – 31 447
frg. 26 (Kn 204, J-L 27)

[Antiopa?]
O, cudzoziemcy, wiele jest nieszczęść wśród ludzi!
Być może są to słowa Antiopy skierowane do Amfiona i Dzetosa. W epej-

sodionie II Antiopa wprawdzie spotyka synów, ale Dzetos bierze ją za
zbiegłą niewolnicę. Czy w tej scenie obaj bracia byli osobami mówiącymi?
Byłoby to możliwe, jeśli założyć, że Dirka pojawia się dopiero w kolejnym
epejsodionie.
frg. 27 (Kn 180, J-L 28)

Hyzje
Harpokration: Słownik do dziesięciu mówców attyckich, s.v. „Ὑσίαι” (s. 180,7)
Stefan z Bizancjum: Ludność miejscowa, s.v. „Ὑρία” (s. 651,16)
frg. 28 (Kn 207, J-L 29)

Antiopa
…ciężarna, zrodziłam dzieci,
gdy mnie z powrotem wieziono…
Antiopa opowiada o swoich losach, próbując zapewne przekonać obcych,

żeby jej nie wydawali.
frg. 29 (Kn 205, J-L 30)

[Antiopa]
Znam swą dolę… niemałe to przecież nieszczęście:
nie wiedzieć ‒ to przyjemność dla tego, co w biedę
popadł; szczęściem w nieszczęściu bywa nieświadomość.
w. 1 ‒ Erotian: Zbiór wyrazów hippokratejskich κ 22 (s. 50,6)
frg. 30 (Kn 217, J-L 31)

‹ x – › nie widzisz, jak wielkim złem jest niewola?
frg. 31 (Kn 218, J-L 32)

Feu, feu, w dziedzinie każdej o ileż los gorszy
rodowi niewolników przydzieliło bóstwo!
frg. 32 (Kn 211, J-L 33)

[Chór]
Feu, feu, o jakże liczne nieszczęść ludzkich kształty,
jak różne losy! Nikt ich kresu nie wypowie.
Stobajos: Antologia 4,34,33 (O życiu. Że krótkie, marne i pełne trosk)
frg. 33 (Kn 210, J-L 34)

Amfion
nie wierzę bowiem, że skrycie
pod dzikiego zwierzęcia przychodząc postacią,
Dzeus, jakby człowiekiem był, wstąpił w twoje łoże.
w. 2, parafraza ‒ Jan z Damaszku: Pieśni II 22 (s. 210) (PG 96,825C)
Według Klemensa słowa te wypowiadał Amfion do Antiopy.

frg. 34 (Kn 209, J-L 35)
Nie nauczyłem się mędrkować. Trzeba mieć wstyd,
kobieto, i powściągać swą przesadną zazdrość.
frg. 35 (Kn 206, J-L 36)

O, dziecię, mogą dobrze wygłoszone mowy
zwyciężyć, bo są piękne w słowach, choć fałszywe,
prawdę! Ale nie to jest najwyższą zasadą,
lecz natura i prawość. Kto zaś pięknym słowem
5 zwycięża, ten jest zręczny, lecz ja zawsze czyny
za ważniejsze uznawać będę niźli słowa.
w. 4‒6 ‒ Stobajos: Antologia 2,15,12 (O tym, co się wydaje, a co jest)
w. 4 ‒ Hesychios: Słownik τ 1209
frg. 36 (Kn 208, J-L 37)

Antiopa
Gdyby o mnie i dzieci nie dbali bogowie,
nawet w tym byłby zamysł: wśród tak wielu ludzi
dla jednych są cierpienia, a dla innych szczęście.
w. 1‒3 ‒ Marek Aureliusz: Rozmyślania 7,71; 11,6 (bez autora i tytułu)
w. 3 ‒ Hierokles: Komentarz do „Złotych wierszy” Pitagorasa 11,4 (s. 44,21)
frg. 37 (Kn 214, J-L 38)

Mądry człowiek powinien żenić się z równymi.
P.Oxy. 45.3214,5n.
44. Antiopa  32–40 449
frg. 38 (Kn 203, J-L 39)

Wewnątrz, w pokojach (…?) pasterza (…?)
boskiego Eujosa słup pokryty bluszczem.194
Słowa te towarzyszyły zapewne przybyciu Dirki. Otaczały ją menady –

w zachowanym fragmencie sztuki Pakuwiusza (frg. XII [w. 18‒19], s. 89)
Dirka zwraca się do nich. Webster twierdzi, że Antiopa powinna pozostać
na chwilę sama na orchestrze, aby mogła ją znaleźć Dirka, jednak, jeżeli
Dzetos w scenie poprzedniej był osobą niemą, nie wydaje się to konieczne.
W tej scenie głos zabierali zapewne Amfion, Dirka i Antiopa. Dzetos, jak się
wydaje, już do końca sztuki pozostawał osobą niemą. Możliwe, że między
Dirką a Antiopą dochodziło do agonu. Ostatecznie Dirka, zabierając ze sobą
Antiopę, schodziła ze sceny. Po jej wyjściu powinien wejść Pasterz, który
wyjawiał chłopcom prawdę. Można przypuszczać, że była to dłuższa se-
kwencja rozpoznania. W jego wyniku Amfion i Dzetos rzucali się w pościg
za Dirką, żeby ratować matkę.
frg. 39 (Kn 221, J-L 40)

[Posłaniec]
i gdzie popadnie,
kręcąc się wkoło (…) włóczył (…), wraz porwawszy
kobietę, skałę, to znów dąb, na zmianę.
Kwestia ta pochodzi z mowy Posłańca, który opowiadał o śmierci Dirki.

Wydaje się, że jedyną osobą, której mógł to opowiadać, był Pasterz, o ile
i on nie zszedł wcześniej ze sceny. Po mowie Posłańca wchodzili zapewne
Antiopa (wciąż nieświadoma, że synowie żyją) oraz Amfion i Dzetos. Nastę-
powała scena rozpoznania, w której uczestniczył zapewne Pasterz, a zatem
jeden z braci musiał być osobą niemą. Z drugiej strony, w kolejnej scenie
przybędzie z wojskiem Lykos, który najprawdopodobniej wyruszył z pałacu,
aby schwytać zbiegłą Antiopę. Aby Amfion i Dzetos mogli obmyślić plan
zabicia Lykosa, muszą zostać o jego przybyciu uprzedzeni. I to zadanie
najlepiej wypełniłby Pasterz. Możliwe zatem, że adresatem mowy Posłań-
ca była publiczność (z taką sytuacją spotykamy się na przykład w Edypie
w Kolonos Sofoklesa).
frg. 40 (Kn 222, J-L 41)

Mówię, że Sprawiedliwość jest dzieckiem Chronosa,
ona ujawnia, kto jest pośród nas bez skazy.
194
Eujosa (εὐίου [euíu]) – tj. Dionizosa, określanego przydomkiem wywodzącym
się z okrzyku Bakchantek, wydawanego na cześć boga (εὐοί [euoí]).
frg. 41 (Kn 223, J-L 42)

[Amfion]
ni] przed nimi nie ma jak uciekać.
bo] ojcem Dzeus, on nas spłodził,
oca]li nas i wroga wraz z nami ukarze.
D]o tego dochodzimy już w naszym nieszczęściu,
5 że] nie ucieklibyśmy, choćbyśmy i chcieli,
prz]ed zapłatą za świeżo przelaną krew Dirki.
Jeże]li zostaniemy, do tego nam przyjdzie,
....] że zginąć trzeba w tym miejscu, w dnia świetle
....] albo wznieść pomnik triumfu195 własną ręką.
10 ..... O]to co powiem, matko, otwarcie im wszystkim.
A tobie, co] eteru przemierzasz równinę,
powiem:] nie szukaj wciąż słodkich miłostek,
gdy potem] dzieci z ciebie nie mają pożytku;
żadna to ch]wała – lepiej stań w obronie synów.
15 .....] żebyśmy poszli na szczęśliwe łowy
i byśmy m]ogli pojmać bezbożnego męża.
[Chór]
Lecz] oto, jak należy sądzić z królewskiego
b]erła, przybywa Lykos. Milczmy, przyjaciele!
[Lykos]
Gdzie j[est Antiopa? ] skałę
20 ucieczkami .[ ] . [ ]...
Kim [są jej] pomocnicy i z jakiego k[raju?
Zdradźcie to, mówcie! [
Za straszne uważając, nie uznałem przecież
za niegodne przybycia [ ] . [
25 ..... [ ]. . [
..] mężom [
...] [ ] .. [...] .. [
P.Petrie 1, kol. I, frg. A
[brak 9 ll. z frg. A, tj. w. 28‒36, oraz 20 ll. z frg. B, tj. w. 1‒20, łącznie 29 ll.]
[Pasterz]
57 . [ ] cieszę się, że jestem od zagrożeń .. [z dala.
195
pomnik triumfu (τροπαῖα [tropaía]) – mowa o pomnikach zwycięstwa, jakie Grecy
wystawiali po zwycięskiej bitwie. Pierwotnie tropajonem nazywano zbroję ściągniętą z po-
konanego wroga i zawieszoną na drzewie bądź na specjalnym stojaku, potem tropajony
wykonywano także z marmuru albo metalu, niekiedy wznoszono też specjalne pomniki.
44. Antiopa  41,1–81 451
[Lykos]
Że niebezpieczne, człeku, mówiłeś, schronis[ko?
[Pasterz]
Trzeba coś zrobić. Wiem, że już nie ży[ją.
[Lykos]
60 Jeśli tak, dobrze, lecz my naradźmy się teraz.
[Pasterz]
Jakie]ż jest inne wyjście, niż wkroczyć do domów?
] i wcześniej mieszkaliśmy [
] pozwalając obcym .[..] . [
] włóczników na zewnątrz gr[oty
65 ] [cząstki wyrazów] [
m]y zaś i ty dobrze się ustawmy.
wi]elu jest obcych
] nie mają w rękach.
[Lykos]
u]stawcie straż wokół groty
70 ] i jeśli ktoś ucieknie z domu,
ja] dziecko Nykteusa moją
] ręką i szybko pójdzie,
P.Petrie 1, kol. II, frg. B (kol. I)
] na próżno słów
] bezużytecznych sprzymierzeńców.
[Chór]
75 ] jeśli bóstwo zechce,
] na ten dach wkrótce.
] w sidła pochwyci
] ludzkimi znów sztukami
.] . [ ] ?
[Lykos]
(wewnątrz jaskini)
Ijo moj, moj!
[Chór]
80 E]a, ea! [
Oto do czynu wzięły się ręce młodzieńców!
[Lykos]
O, słu[dzy! Czy nie przy]biegniecie mi z odsieczą?
[Chór]
Z wnętrza dobiega wołanie o pomoc, przedśmiertna pieśń.
[Lykos]
O,] ziemio Kadmosowa, miasto azopijskie!
[Chór]
85 Czy słyszysz? Widzisz? Przyzywa miasto,
boi się o życie.
86 Dike wszak, Dike, chociaż opieszała,
87 z ukrycia spadnie i schwyta, ilekroć zoczy
pośród ludzi bezbożnika.
[Lykos]
88 Ojmoj, ginę z rąk tych dwóch, bez żadnej pomocy.
[Amfion]
A swojej wśród umarłych nie opłaczesz żony?
[Lykos]
90 Nie żyje? Ach, znów nowe mi wieścisz nieszczęście!
[Amfion]
Rozszarpana na strzępy, włóczona przez byka.
[Lykos]
Z czyjej winy? Czy przez was? Muszę się dowiedzieć.
[Amfion]
Dowiedz się więc, że przez nas została zabita.
[Lykos]
Lecz kim wasi rodzice, że wcale ich nie znam?
[Amfion]
95 Po cóż pytasz? Od zmarłych dowiesz się po śmierci.
[Hermes]
Rozkazuję, przestańcie już] miotać się w szale
tym zbrodniczym. Wład]co Amfionie, polecenia
P.Petrie 1, kol. III, frg. C (kol. I)
44. Antiopa  41,82–132 453
Ja, Hermes, syn M]ai, [

przybyłem tu], od Dzeusa obwieszczenia [ ] niosąc,
100 i najpierw waszej matki opowiem historię.
Obcował z nią Dzeus i nie wypiera się tego.
Cóż zatem ....[
Wszedłszy w łoże Dzeu[sa ?
kiedy przydziela i [ ] złe,
105 zdołała uniknąć strasznego nieszczęścia,
odnalazła swe dzieci [ ] przez Dzeusa spłodzone,
którym masz być posłuszny i władzę królewską
w ziemi kadmejskiej [ ...... ] oddać dobrowolnie, panie.
P.Petrie 1, kol. III, frg. B (kol. II)
Kiedy, w ogniu spaliwszy, pogrzebiesz swą żonę

110 i ciała jej pozbierasz szczątki nieszczęsnego,
wrzuć jej spalone kości do źródła Aresa.
W ten sposób imię Dirki weźmie od niej źródło,
z niego wypłynie woda, która bez ustanku
nawadniać będzie całą tebańską równinę.
115 Wy, gdy wam wolno będzie wstąpić w gród Kadmosa
po oczyszczeniu, idźcie i nad Ismenosem,
[chłopc]y, siedem bram mocnych wybudujcie miastu.
Ty, [ ] chwyciwszy oddech196 wrogów
‹ ›
do Dzetosa to mó]wię. Co zaś do Amfiona,
120 nakazuję mu, aby ujął w ręce lirę
i w hymnach bogów sławił. Wnet pójdą za tobą
urwiste skały, sztuką twą oczarowane,
i drzewa swojej matki opuszczą siedziby,
przynosząc rękom cieślów ułatwienie w pracy.
125 Dar ten zaszczytny dał ci Dzeus, i ja z nim razem,
οd niego wynalazek ten,197 władco Amfionie.
Tak, nazwani „białymi źrebakami Dzeusa”,
cześć najwyższą będziecie mieć w grodzie Kadmosa
i jeden z was za żonę weźmie z Teb niewiastę,
130 w najpiękniejszej sypialni Frygów legnie drugi
z Tantala córą. Teraz trzeba jak najszybciej
gdy bóstwo każe, spełnić, czego sobie życzy.
196
Przyjmujemy lekcję z wydania Jouana–Van Looya: πνεῦμα [pneúma], za-
miast: ἔρυμα [éryma] (‘ochrona, obrona, obwarowanie’) jak u Kannichta.
197
Chodzi prawdopodobnie o wyjątkowy kunszt Amfiona w grze na lirze, przy
dźwiękach której kamienie same ułożyły się w mury tebańskie.
[Lykos]
Dzeusie, ty niespodzianek wiele dzień w dzień zsyłasz,
dobywając [na światło] nasze zaślepienie,
135 znacząc [tych, co nie zdają się] zrodzeni z Dzeusa.
Zostańcie z nami, żyjcie! Odkrył czas jawiący
pomyłki moje, waszej matce los zgotował
szczęsny. Idźcie i rządźcie zamiast mnie w tej ziemi,
Kadmejskie dzierżąc berło. Taki zaszczyt bowiem
140 Dzeus oto wam przyznaje, a ja razem z Dzeusem.
Hermesowi [ ] wrzucę do źródła Aresa,
pochowam żonę, ażeby złączywszy się z ziemią,
strumieniem nawilżyła tebańskie równiny,
któremu potem ludzie dadzą imię Dirki.
145 Kres dzisiaj kładę kłótniom i dawnym przewinom.
[skraj papirusu]
P.Petrie 1, kol. IV, frg. C (kol. II)
Do osoby, z którą (w. 28–40) rozmawia Lykos, zwraca się on: „Człeku”
(ἄνθρωπος [ánthropos]), co oznacza sługę, niewolnika. Uczeni przyjmują dwa
różne rozwiązania: Kannicht przypisuje te kwestie Pasterzowi (βούκολος
[búkolos]), który ma pomóc bliźniakom w planie zwabienia Lykosa do gro-
ty. Webster przypuszcza, że Lykos rozmawia z Amfionem, jednak zwrot do
„człowieka” temu przeczy. W poprzedniej scenie osobami mówiącymi byli
Amfion, Antiopa i prawdopodobnie Pasterz. Antiopa chowa się do jaskini.
Wystarczy, aby towarzyszył jej tam jeden z synów; drugi wejdzie z Lykosem.
Jeżeli Pasterz nie schodzi ze sceny, w momencie finałowym musiałby chył-
kiem ją opuszczać, aby aktor grający jego rolę mógł pojawić się na scenie jako
Hermes – bóg z maszyny. Usunięcie Pasterza ze sceny wcześniej wydaje się
znacznie prostszym rozwiązaniem. Kiedy Lykos wchodzi do groty, bracia go
chwytają. Część badaczy przyjmuje, że w scenie tej użyto enkyklemmatu, aby
pokazać wnętrze groty. Nie jest to konieczne, tym bardziej że Chór (w. 85) daje
do zrozumienia, iż widzi bliźniaków wraz z Lykosem. Wydaje się możliwe,
że Amfion i Dzetos po prostu wyprowadzali Lykosa z groty. Ponadto, jeśli
grota była poświęcona Dionizosowi, przyjęcie rozwiązania z enkyklemmatem
oznaczałoby, że bracia chcieli przelać ludzką krew w świętym przybytku.
frg. 42 (Kn 212, J-L 43)

Jeśli ma rozum. Jeśli nie, na cóż ci piękna
kobieta, co umysłu nie ma przytomnego?
Że w związkach małżeńskich nie należy brać pod uwagę
dobrego pochodzenia ani majątku, a jedynie charakter)
frg. 43 (Kn 213, J-L 44)

Wszystkiego można mieć dość. Znam ja takich ludzi,
których od łóż piękniejszych ku szpetnym coś pchnęło.
44. Antiopa  41,133 – 45 455
Dań biesiadnych już syty człowiek rad z powrotem

do prostej strawy wrócić, miłej podniebieniu.
w. 1, nawiązanie ‒ Grzegorz z Nazjanzu: Pieśni 1,2,28,329 (PG 37,880A)
w. 4 ‒ Atenajos: Uczta mędrców 10,18 (421f)
frg. 44 (Kn 215, J-L 45)

wszystkim wieszczę ludziom:
dzielne dzieci się rodzą ze szlachetnych mężów,
albowiem ostatecznie dobrze im się dzieje.
frg. 45 (Kn 216, J-L 46)

Nie wypada, aby niewolny mąż poglądy
wolnego godne głosił i na gnuśność patrzył…
P.Berol. 21144r
Nikt, jak się zdaje, nie wystawił tragedii o tym tytule, natomiast z kome-
dii przedstawiciela Komedii Średniej, Eubulosa (IV w.), Atenajos zachował
dwa nieco większe fragmenty. Jeden z nich (frg. 9 = Atenajos 2 [47b‒c])
nawiązuje do tragedii Eurypidesa:
Rozkazał Dzetosowi na świętą równinę
Teb iść i tam zamieszkać, bo ponoć tam chleby
sprzedają znacznie taniej, a tyś zawsze głodny!
A znowuż największego z artystów ‒ Amfiona
5 do Aten wysłał sławnych, gdzie Kekropsa syny
wciąż głodem przymierają, karmią się nadzieją
i tylko połykają żarłocznie powietrze.
Kambitsis J., L’Antiope d’ Euripide. Edition commentée des fragments, Athenes 1972.
Borthwick E.K., Two textual problems in Euripides’ Antiope fr. 188, CQ 61(1967),
s. 41–47.
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒, Two unnoticed Euripides fragments?, CQ 62(1968), s. 198–199.
Luppe W., Die Euripides-Anthology, POxy.3214, ZPE 29(1978), s. 33–36.
Mahaffy J.P., New Fragments of the „Antiope” of Euripides, „Hermathena” 8(1891),
s. 38–51.
Schaal H., De Euripidis „Antiopa”, Berlin 1914.
Snell B., Szenen aus griechischen Dramen, Berlin 1971.
Sutton D.F., The Apology of Euripides, „Hermes” 104(1976), s. 241–243.
Wecklein N., Die „Antiope” des Euripides, „Philologus” 79(1923), s. 51–69.
45. AUGA
ΑΥΓΗ
414‒406 (?); 411 (?); 410 (?); 408 (?)
Tomasz Senduła
Datowanie
Auga należy przypuszczalnie do ostatnich sztuk Eurypidesa. Umieszcza
się ją zwykle między Orestesem i zaginionym Archelaosem a Ifigenią w Au-
lidzie oraz Bakchantkami. Zieliński2 na podstawie analiz metryki opowiada
się za rokiem 411, Webster uważa, że Auga stanowiła część trylogii roku
408 razem z zaginionym Edypem i Orestesem, Goossens (s. 596) datuje
tragedię na rok 410, a Cropp–Fick na lata 414–406.
Mit
W tradycji mitycznej Auga występuje w podwójnej roli: kochanki He-
raklesa i matki Telefosa, związanego z cyklem trojańskim. Wedle jednej
ze starszych wersji Herakles posiadł ją na dworze króla Laomedonta, skąd
powędrowała do królestwa Teutrasa ‒ do Myzji. Wedle tradycji późniejszej
(m.in. Opowieści 100 Hygina) król Tegei, Aleos, otrzymał wyrocznię, że
syn jego córki Augi zabije swoich wujów i przejmie tron. Uczynił zatem
dziewczynę kapłanką Ateny i zabronił jej wychodzić za mąż. Aż pewnego
dnia do Tegei przybył Herakles. Gościnnie podjęty przez króla, zgwałcił po
pijanemu Augę (w sanktuarium Ateny lub przy pobliskiej fontannie), nie
wiedząc początkowo, kim jest. Auga potajemnie powiła syna (w świątyni).
Dowiedziawszy się od Pytii (lub w wyniku plag, jakie spadły na kraj za po-
pełnione przez Augę świętokradztwo) o tym, co zaszło, Aleos albo zamknął
córkę z noworodkiem w skrzyni i wrzucił do morza, albo oddał ciężarną
Augę Naupliosowi, żeby ją utopił. Ten jednak sprzedał matkę i syna (lub
tylko matkę) Teutrasowi, królowi Myzji, który poślubił Augę, a Telefosa
uczynił dziedzicem tronu. Inny wariant opowiada, że Telefosa, urodzonego
i porzuconego na górze Partenion, wykarmiła łania i dopiero kiedy dorósł,
odnalazł matkę w Myzji, gdzie pozostał z nią i Teutrasem (patrz 9. Telefos).
Wszyscy trzej tragicy zajmowali się mitami związanymi z domem Ale-
adów – Ajschylos w sztukach Myzyjczycy (Μυσοί [Mysoí]) i Telefos (Τήλεφος
[Télefos]), Sofokles w Myzyjczykach i Aleadach (Ἀλεάδαι [Aleádai]) – co spra-
wia, że trudno rozstrzygnąć, czy zachowane pod imieniem Eurypidesa (czę-
sto bez podania tytułu dramatu) fragmenty istotnie pochodzą z omawia-
nej tragedii. Niektórzy badacze mają wątpliwości nawet co do obecności
Heraklesa na scenie. Jouan–Van Looy uważają, że nie mogłoby dojść do
ukarania niewinnej Augi w obecności herosa, jej gwałciciela, wobec czego
45. Auga  1 457
kobieta musiała zostać oddana Naupliosowi, zanim Herakles wrócił z małym

Telefosem, co więcej, widzą konieczność pojawienia się bóstwa z maszyny –
Ateny. Miała ona przepowiedzieć przyszłość Telefosa i uspokoić Heraklesa
co do losów Augi. Mało tragiczny nastrój sztuki skłonił kilku badaczy do
wysunięcia tezy, że Auga, podobnie jak Alkestis, a może także Heraklidzi
i Alopa, zajmowała w tetralogii miejsce dramatu satyrowego (Welcker).
Miejsce akcji: zapewne przed pałacem Aleosa (J-L: świątynią Ateny Alea)
w Tegei
Osoby:
pewne
Auga ‒ córka Aleosa, matka Telefosa
Piastunka
Aleos ‒ król Tegei
Herakles ‒ kochanek Augi, ojciec Telefosa
prawdopodobne
bogini z maszyny ‒ Atena
Posłaniec
Hipoteza
Auga,] której początek:
„Ateny Ale]jskiej do[m ten złocisty”,
a stresz[czenie:
Aleos ]Arkadii [władca miał cór-
5 kę Augę nad] wszystkie urodą [i rozumem gó-
rującą; Alejsk[iej Ateny kapłanką ją
uczynił], ona zaś całonoc[ne
koro]wody wio[dąc
] upadła [
10 odz]ież piorą[cą Herakles (?)
w po]bliżu kryn[icy
] pod [
b]iesiadują[c
].. [dwie ll.] [
P.Colon. 264
Hipoteza zachowała się tylko w partii streszczającej „przedakcję” tragedii i nie-

wiele wnosi do jej rekonstrukcji. Ostatni zachowany wyraz wydawca papirusu,
Ludwig Koenen, odczytuje jako θ]οινωμένο[ [thoinoménos] – ‘ucztując’.
frg. 1 (Kn 264a, J-L 1)

Ateny Ale]jskiej do[m ten złocisty
P.Colon. 264 (w. 2)
Słowa z prologu przypisywane są zwykle piastunce Augi (Jouan–Van

Looy), choć także Audze, Heraklesowi lub jakiemuś bóstwu (Webster).
Osoba wygłaszająca prolog musiała opowiadać widzom o uwiedzeniu Augi
i porodzie. Jest sprawą dyskusyjną, czy kobieta znała tożsamość gwałciciela

(przyjmuje to Webster; większość badaczy uważa, że nie). W toku sztuki
Herakles znajdywał porzuconego w górach chłopca, a zatem wysadzenie
dziecka musiało być wspomniane w prologu lub też następować na początku
sztuki. Prawdopodobnie tragedia rozpoczynała się już po urodzeniu Telefosa
przez Augę.
frg. 2 (Kn 266, J-L 2)

Auga
[ ] i zdobycze krwawe
i łup po zmarłych ty oglądasz rada,
nie czując wstrętu! A że ja tu zległam,
oburzasz się?
Auga, która, jak z tego wynika, wydała synka na świat we wnętrzu świątyni,
dziwi się oburzeniu Ateny, której nie przeszkadzają dary wotywne z łupów
po poległych. Do tego miejsca Augi czyni zapewne aluzję Arystofanes w Ża-
bach (1077), zarzucając Eurypidesowi, że wprowadzał na scenę „kobiety
rodzące w świątyniach”.
frg. 3 (Kn 271b, J-L 3)

– Gdzie? Jak go ukryć? Kto naszym stronnikiem?
– Szukajmy! Zgubą ludzi jest wahanie.
– Lecz i działanie naraża na błędy.
Niewątpliwie dialog Augi i Piastunki na temat ukrycia nowo narodzonego

Telefosa. Wynika z tego, że Aleos zapewne nie znał jeszcze prawdy i kobie-
ty miały nadzieję, że ją przed nim ukryją. Większość uczonych przydziela
wypowiedzi 1. i 3. strachliwej Piastunce, a 2. zdecydowanej znaleźć jakąś
drogę ratunku Audze (Zieliński1, Jouan–Van Looy), choć nie brak i takich,
którzy uważają, że jest odwrotnie (Webster).
frg. 4 (Kn 271a, J-L 4)

Czasami trwoga nas opanowuje,
czasami śmiałość. Czyż my nie kobiety?
Fragment dialogu Piastunki z Augą.
frg. 5 (Kn 274, J-L 5)

† prawość znieść pomaga przeciwności.
Stobajos: Antologia 3,37,19 (O prawości)
45. Auga  1–10 459
frg. *6 (Kn 271, J-L *6)

Nadzieje płoche, ścigasz, moje dziecko.
†Los przeciw tobie† niejeden ma sposób.
Wypowiedź przypisywana zwykle Piastunce, choć Kannicht rozdziela ją na

dwie osoby. Gdy Aleos odkrył prawdę, rozkazał porzucić dziecko na pastwę
losu. Zapewne Piastunka miała je wynieść i zostawić w górach.
frg. 7 (Kn 265a, J-L 7)

Natura chciała, co za nic ma prawa;
na to kobieta się zrodziła
Menander: Sąd rozjemczy 1123–1124
w. 1 ‒ Cyryl z Aleksandrii: Dialogi o Trójcy 2 (k. 456A; PG 75,777B)
w. 1 ‒ Elian Klaudiusz: O właściwościach zwierząt 4,54
Sekstus Empiryk: Przeciw uczonym 11 = Przeciw etykom 156 (vol. II, s. 408,2)
parodia ‒ Anaksandrides, frg. 66 [incertae fabulae]
(= Arystoteles: Etyka nikomachejska 7,11 [1152a 20])
Jouan–Van Looy sytuują tę wypowiedź w agonie Aleosa i Augi jako słowa

Augi stanowiące dowód jej niezależności i biegłości sofistycznej.
frg. 8 (Kn 272, J-L 8)

Kto z nas nie lubi zabaw małych dzieci?
Stobajos: Antologia 4,24,49 (O dzieciach)
Pod koniec pierwszej partii sztuki pojawiał się niespodziewanie Herakles,

któremu Auga pokazywała pierścień dowodzący, że dziecko jest jego synem.
Być może dochodziło do swoistego rozpoznania gwałciciela i uwiedzionej.
Herakles zapewne ruszał na poszukiwanie malca i (po stasimonie Chóru)
powracał w niezwykłej dla niego roli z dzieckiem na ręku.
frg. *9 (Kn *272a, J-L *9)

Herakles
Bawię się. Miła odmiana wśród trudów.
Elian Klaudiusz: Opowiastki rozmaite 12,15
Wedle Eliana Herakles z synkiem (Telefosem) w ramionach wypowiadał

powyższe słowa do zdumionego takim widokiem Aleosa. Scena musiała
wywołać spore wrażenie, bowiem motyw potężnego herosa z kruchym
chłopczykiem w objęciach stał się popularny w sztuce czasów helleni-
stycznych.
frg. 10 (Kn 281, J-L 10)

chętna karmicielka
Określenie pasuje zarówno do Piastunki (i zarazem mamki) Augi, jak i (co

prawdopodobniejsze) do łani, która wykarmiła mlekiem porzuconego w gó-
rach Telefosa.
frg. 11 (Kn 278, J-L 11)

prosty róg
Chodzi o łanię lub może raczej o metaforyczne przedstawienie gwałtu

(Heraklesa na Audze). Wówczas zwrot pochodziłby z agonu Heraklesa
i Aleosa. Niewykluczone też, że Herakles, pełniąc niejako rolę posłańca,
relacjonuje okoliczności znalezienia dziecka i jego cudowne wykarmienie
przez łanię.
frg. 12 (Kn 272b, J-L 12)

[Herakles]
Tak, pozbawiło mnie rozumu wino!
Wyznaję ci, żem sprawcą, lecz wbrew chęci!
Stobajos: Antologia 3,18,19 (O braku panowania nad sobą)
Herakles usprawiedliwia się wobec Aleosa. Tu być może należą dwa frag-
menty cytowane bez atrybucji:
TrGF2, adespota 402: Gwałtem ją wziąłeś czy za zgodą córki?

Plutarch: O miłości 5 (Pisma moralne 751D)
[Herakles]
TrGF2, adespota 570: Wino skusiło mnie, z bóstw najmocniejsze.
Tryfon: O tropach 6 (RGSpengel, vol. III, s. 195,26)
Festus Pompejusz: O znaczeniu wyrazów, s.v. „Metonymia” (s. 138,22‒23)
frg. 13 (Kn 269, J-L 13)

Kto nie uznaje potęgi Erosa,
wszak z wszystkich bogów on jest najmocniejszy,
jest głupcem albo nie wiedząc, co piękne,
nie wie, że bóg to dla ludzi największy.
w. 1, 3‒4 ‒ Atenajos: Uczta mędrców 13,74 (600c/d)
wersja łacińska ‒ Cecyliusz Stacjusz, frg. XV [incertum] ([w. 259‒260], s. 65)
(= Cyceron: Rozmowy tuskulańskie 4,32,68)
Drugi wers (którego nie cytuje Atenajos) Jouan–Van Looy, idąc za Wila-
mowitzem, usuwają jako dodatek późniejszego interpolatora.
45. Auga  10–19 461
frg. 14 (Kn 275, J-L 14)

Niech sczezną marnie wszyscy, których w mieście
tyrania cieszy albo oligarchia.198
Wolności miano cenniejsze nad wszystko ‒
kto wolny, choćby biedak, jest bogaczem!
w. 3‒4 ‒ Filon z Aleksandrii: Każdy człowiek cnotliwy jest wolny 141,6‒7
frg. 15 (Kn 267, J-L 15)

Miasto, co chore, łatwo zło znajduje.
Webster sugeruje, że to słowa Aleosa odnoszące się do plag, jakie spadły

na miasto z winy Augi.
frg. 16 (Kn 272c, J-L 16)

Uczciwy sąd zna litość, zbrodniarz – nie zna.
Stobajos: Antologia 4,5,5 (O władzy i o tym, kto powinien rządzić)
Być może to słowa Heraklesa, który wstawia się za Augą.
frg. 17 (Kn 268, J-L 17)

Złożyłeś byka na ofiarę w mej intencji?
Apollonios Dyskolos: O spójnikach (s. 246,32)
frg. 18 (Kn 273, J-L 18)

Nie tylko na nas, lecz na wszystkich ludzi
spuszcza nieszczęście bóg prędzej czy później ‒
nikt nie jest nigdy do końca szczęśliwy.
frg. *19 (J-L *19, TrGF2, adespota 399)

Wychować syna tak, by stał się godny
i Heraklesa, i mnie!
Plutarch: Zagadnienia biesiadne 9,1,2 (Pisma moralne 736F)
Fragment cytowany przez Plutarcha bez podania tytułu sztuki. Większość

badaczy przypisuje go Audze (np. Wilamowitz1, s. 186‒193).
198
tyrania (τυραννίς [tyrannís]) – samowładne rządy jednostki, która zdobyła
władzę siłą, zwykle w drodze przewrotu (zjawisko charakterystyczne zwłaszcza dla
epoki późnoarchaicznej: połowa VII – początek V w. p.n.e.). ■ oligarchia (ὀλίγων
[olígon]) – forma ustroju polis greckiej, w której władza skupiona była w rękach nie-
licznej mniejszości, zwykle najbogatszych obywateli.
Kontynuacje o nawiązania
Zaginioną tragedię o tym samym tytule wystawił retor i tragediopisarz
ateński Afareus (IV w. p.n.e.), komedie, parodiujące zapewne tragedię Eu-
rypidesa, pisali Filyllios (V/IV w. p.n.e.) i Eubulos (IV w. p.n.e.). Atenajos
(14,17 [622e–f]) zachował fragment ze sztuki tego ostatniego, w którym
mowa o kimś (Heraklesie?), kto bierze udział w wystawnej uczcie bądź
spóźnia się na nią.
Herakles miał tak wiele pięknych kochanek, że epizod z Augą uszedł
uwagi późniejszych poetów i artystów. Nie poświęcono jej żadnego utworu.
Anderson W.S., Euripides’ „Auge” and Menander’s „Epitrepontes”, GRBS 23(1982),
s. 165–177.
Brule P., Heracles et Auge. A propos d’origines rituelles du mythe, [w:] IIe Rencontre
héracléenne. Héraclès, les femmes et le féminin. Actes du colloque de Grenoble,
Université des Sciences sociales (Grenoble II), 22‒23 octobre 1992, edité par
C. Jourdain-Annequin, C. Bonnet, Brussels‒Rome 1996, s. 35–49.
Goossens R., Euripide et Athènes, Bruxelles 1962.
Koenen L., Eine Hypothesis zur „Auge” des Euripides und Tegeatische Plynterien,
ZPE 4(1969), s. 7–18.
Zieliński T., De „Auge” Euripidea, „Eos” 30(1927), s. 35–56.
45. Auga / 46. Edyp 463
46. EDYP
ΟΙΔΙΠΟΥΣ
ok. 415 (?); 410 (?); 408‒406 (?)
Datowanie
Na podstawie analiz metrycznych przyjmuje się zwykle datę bliską ro-
ku 415 (zatem jakieś 15 lat po słynnym dramacie Sofoklesa). Hose suge-
ruje rok 410. Zdaniem Webstera dramat wystawiony był po Fenicjankach
w ciągu ostatnich dwóch lat życia Eurypidesa.
Mit
Antyfanes, komediopisarz okresu Komedii Średniej, żalił się w zaginio-
nej sztuce o znamiennym tytule Poezja (Ποίησις [Poíesis]), że komediopisarze
zmuszeni są wymyślać swoje fabuły, podczas gdy autorom tragedii „jest
łatwo”, wszystko bowiem od dawna wiadomo (frg. 189,1‒8 [= Atenajos
6,1 [222a-b]]):
Tworzenie tragedii
jest sztuką, co ma zalet niesłychanie wiele.
Po pierwsze – treść jej całą słuchacze już znają,
zanim bohaterowie rozpoczną przemowy.
Poety sprawą tylko – przypomnieć co nieco.
Bo wystarczy rzec „Edyp” – i wszystko już wiedzą:
ojciec Lajos, Jokasta rodzicielka. Córki
i synów znają. Wiedzą, co każdy wycierpiał,
jakie są jego czyny […]
(przekład K. Bartol, J. Danielewicz)
Arcydzieło Sofoklesa, Edyp król ‒ które dla Arystotelesa, biorąc pod

uwagę, jak często powoływał się na ten dramat w Poetyce (np. 1452a –
1453b, 1454b, 1455a), było wzorem tragedii ‒ unieśmiertelniło zawartą
w nim wersję mitu.
Apollon ostrzegł Lajosa, króla Teb, że jeśli spłodzi syna, syn ten zabije
ojca i poślubi własną matkę. Lajos i Jokasta poczęli jednak dziecko i gdy
urodził im się syn, król kazał przebić mu stopy i porzucić w górach. Pasterze
znaleźli dziecko i nazwali je Ojdipusem (w zlatynizowanej wersji: Edypem),
czyli ‘Opuchłonogim’. Wychowali go w Koryncie jako własnego syna Po-
libos i Periboja, bezdzietna para królewska. Gdy Edyp dorastał, towarzysz
zabawy obraził go, nazywając podrzutkiem, młodzieniec udał się zatem do
Delf i usłyszał o ciążącej na nim wyroczni. Przekonany, że chodzi o Poli-
bosa i Periboję, nie wrócił do Koryntu, lecz wybrał dobrowolne wygnanie,
łudząc się, że uniknie losu i „przechytrzy” bogów (imię Edypa bliskie jest
brzmieniowo rdzeniom: ϝoid-/-ϝid- oznaczającym ‘wiem / widzę’, co dało
początek licznym aluzjom i dwuznacznym grom słownym). W ten sposób

jednak sam umożliwił wypełnienie się wyroczni.
Na rozstajach dróg do Delf i Teb spotkał jadącego na wozie starca w oto-
czeniu świty, a ten zażądał ustąpienia mu z drogi. Dumny Edyp odmówił,
doszło do kłótni i Edyp zabił podróżnego, nieświadom, że zabija ojca. Wy-
zwolił Teby od nękającego je potwora Sfinksa (pół kobiety, pół lwa), jako
jedyny potrafił bowiem wpaść na rozwiązanie zadawanej przez Sfinksa za-
gadki, której najpopularniejsza wersja brzmi: „Co to za istota, która najpierw
chodzi na czterech, potem na dwóch, a w końcu na trzech nogach?”. Edyp
odpowiedział: „Człowiek” (w niemowlęctwie raczkuje, potem chodzi na
dwóch nogach, a w starości podpiera się laską). Sukces ten jeszcze bardziej
wzmógł w nim przekonanie o własnej inteligencji i nieomylności. Poślubił
wdowę po królu Lajosie, Jokastę, i został królem Teb.
Miał już z nią dwóch dorastających synów: Eteoklesa i Polinejkesa, oraz
dwie córki Antygonę i Ismenę, gdy Teby pustoszyć jęła straszliwa zaraza,
nieurodzaj i głód. Plagi, zgodnie z orzeczeniem wyroczni, miało zakończyć
wykrycie i ukaranie zabójcy Lajosa. Edyp – dobry i odpowiedzialny władca
– przysiągł, że wykryje sprawcę, „choćby we własnym domu”. Detektyw
przeprowadził sumienne śledztwo i mordercę odkrył w sobie samym. Joka-
sta powiesiła się, a Edyp oślepił się (czynem tym przyznając się do własnej
ignorancji) i poszedł na wygnanie o żebraczym chlebie, prowadzony przez
wierną córkę Antygonę. Jego dalsze losy, pojednanie z samym sobą i bo-
gami oraz spokojną śmierć w attyckim gaju Kolonos, przedstawia Sofokles
w tragedii Edyp w Kolonos.
Edyp król Sofoklesa sprawił zapewne, że badacze z wyjątkową inten-
sywnością ponawiali próby rekonstruowania treści Edypa Eurypidesowego
oraz wydobycia ewentualnych różnic i innowacji młodszego z rywali, jednak
pomimo tych usiłowań przebieg akcji pozostaje przedmiotem dyskusji (zob.
Brusewicz). W przeciwieństwie do poprzednika Eurypidesa zainteresował
zwłaszcza wątek Sfinksa. Z fragmentów papirusowych wynika, że Posłaniec
relacjonował, jak Edyp rozwiązał zagadkę, a zatem działo się to w toku
sztuki, a nie w jej przedakcji, choć niektórzy uczeni uważają, że fragment
ten pochodzi z prologu mówionego przez Kreonta (Webster). Hose wpro-
wadza do akcji przybraną matkę Edypa (Periboję), której przybycie na wozie
należącym do Lajosa (Edyp odesłał go jako łup w darze dla Polibosa) budzi
podejrzenia, że Edyp jest zabójcą Lajosa (Hyginus, Opowieści 67).
Z uwagi scholiasty (Scholia do Eurypidesa: Fenicjanki 61) wiadomo,
że Eurypides zmienił okoliczności oślepienia Edypa. W tragedii Sofoklesa
(i w Fenicjankach Eurypidesa) Edyp oślepia się sam, gdy odkrywa prawdę
o sobie. W sztuce Eurypidesa winni są służący Lajosa i staje się to jeszcze,
zanim Edyp dowie się, kim jest. Przy rekonstrukcji treści dramatu wyko-
rzystuje się malowidła na wazach, zwłaszcza na urnie etruskiej z Florencji,
z której przedstawienia wynika, że Edypa oślepili żołnierze Lajosa przy
aprobacie (na rozkaz?) Kreonta. Moment oślepienia pozostaje nieustalony:
niektórzy sądzą, że stało się to zaraz po zabiciu przez Edypa Lajosa (Turner),
czyli że Edyp spotykałby Sfinksa i żenił się z Jokastą jako „wiedzący niewi-
46. Edyp  1–2,7 465
dzący”. Inni (Robert, vol. I, s. 305‒330, Webster) podkreślają aktywną rolę

Kreonta w tragedii Edypa, nadając sztuce Eurypidesa wydźwięk polityczny
i społeczny (w dramacie Sofoklesa Edyp rzucał na Kreonta oszczercze po-
dejrzenia o chęć przejęcia władzy).
Miejsce akcji: przed pałacem królewskim w Tebach

Osoby:
pewne
Edyp ‒ porzucony w niemowlęctwie syn Lajosa i Jokasty
Kreont ‒ brat Jokasty
Jokasta ‒ wdowa po Lajosie, matka i żona Edypa, siostra Kreonta
Posłaniec
prawdopodobne
Periboja ‒ żona Polibosa, przybrana matka Edypa
Tejrezjasz – wieszczek
Słudzy Lajosa
Hipoteza
E]dyp, [którego początek:
„Foj]ba wbrew woli niegdyś spłodził sy[na
[42] ] dziec[k]o”. [A streszczenie:
P.Oxy. 27.2455, frg. 4, w. 40‒42)
W tym fragmencie brakuje ok. 17 linijek, a z frg. 18 (kol. I, w. 17‒24), gdzie

także brakuje ok. 16 linijek, zachowały się jedynie cząstki wyrazów i jedna
litera łącznie w 5 linijkach.
frg. 1 (Kn 539a, J-L 1)

Foj]ba wbrew woli niegdyś ‹Lajos› spłodził syna
P.Oxy. 27.2455, frg. 4, w. 41
Plutarch: Powiedzenia królów i wodzów 89,12 (Cyceron) (Pisma moralne 205C)
tenże: Żywoty równoległe. Cyceron 27,4
Początek charakterystycznego dla techniki dramatycznej Eurypidesa prologu

ekspozycyjnego. Jako osobę wypowiadającą prolog sugerowano sługę (Vaio),
Kreonta (m.in. Webster), a także bóstwo, Hermesa (Collard–Cropp–Lee).
frg. 2 (Kn 540, 540a, 540b, J-L 2)

[skraj papirusu]
]. i kędzierzawą grzywę;
z ogonem pod lwie łapy pod]winiętym
siedziała,] kurcząc swoje szybkoskrzydłe
] po pewnym czasie;
5 ] potrząsając grzywą
] wystawiła na słońce skrzydła;
lśnił złociście grzbiet zwierza wystawiony
ku koniom Słońca; zwrócony ku chmurom,

ciemniał jak Tęcza, gdy odbija światło.
10 um]arłych .[
].....[
].... ..[
]......[
] ... ... .[
15 ]...[
P.Oxy. 27.2459, frg. 1
w. 1n. ‒ Apollodor: Biblioteka mitów 3,5,8
w. 2‒3 ‒ Elian Klaudiusz: O właściwościach zwierząt 12,7
w. 2 ‒ Erotian: Zbiór wyrazów hippokratejskich υ 23 (s. 89,19)
w. 2 ‒ Atenajos: Uczta mędrców 15,61 (701b)
w. 7‒9 ‒ Plutarch: O miłości, frg. 136 (= Stobajos: Antologia 4,20,68 [O pięknie])
].... .... ...[

]... opuściliśmy [
]... ustawiwszy .[
z]agwizdała .....[
5 [20] ] zagadkę, skal[ana zbrodnią córa
] dodawszy, wyrzekła heksamet[rem słowa
byst]rość mając [
czworonożne i dwu]nożnego coś i trzynoż[ne
].. o trzech . .[
10 [25] ] stąd męskie i [
]... lub znowu .[
].. hymn ..[
w]y powie[dzieliście
]....[
P.Oxy. 27.2455, frg. 2
[30] ].[
].......[
prze]ciwnikowi[
]miałby[?]/miałaby[?]/miałoby[?] ..[
5 ].........[
[35] ]....[
P.Oxy. 27.2459, frg. 3
Fragment, w który włączona jest treść wyroczni w heksametrach, należy

raczej do mowy Posłańca (Collard–Cropp–Lee) niż do prologu. Hose su-
geruje, że to sam Edyp opowiada o swoim wyczynie „matce” Periboi, która
przybyła z Koryntu z wieścią o śmierci króla Polibosa. Sposób opisu Sfinksa
wskazuje, że mamy do czynienia z przykładem ekfrazy (opisu dzieła sztu-
ki), nie jedynym w twórczości Eurypidesa (por. np. opis świątyni Apollona
w Delfach w Ijonie, 184‒218).
46. Edyp  2,8 – 7 467
Frg. 4 (4 ll.) i frg. 5 (3 ll.) P.Oxy. 27.2459 są bardzo uszkodzone.
frg. 3 (Kn 550, J-L 3)

Co niespodziane większą niesie radość
śmiertelnym {niźli to, na co czekają}.
frg. 4 (Kn 556, J-L 4)

Dziecię Melasu, hymnotwórczą trzcinę,
dźwięcznego mądre usta aulosu.
Teon: Komentarze do ód pytyjskich Pindara 12,25n.
(= P.Oxy. 31.2536, kol. I 28–30)
Hesychios: Słownik α 1500 (= Focjusz: Słownik α 441)
Nie wiadomo, czy sztuka muzyczna (lub poetycka) odegrała jakąś rolę w po-
konaniu Sfinksa.
frg. 5 (Kn 541, J-L 5)

Posłaniec Lajosa
Na ziemi kładąc syna Polibosa,
oślepiamy go, niszczymy źrenice.
nawiązanie (?) ‒ Swetoniusz: Żywoty cezarów. Neron 21,3
Fragment relacji Posłańca, sługi Lajosa, który opowiada o tym, jak ośle-
pili Edypa, najwyraźniej nieświadomi, że mają do czynienia z synem nie
Polibosa, lecz Lajosa. Fragment ten jednak wcale nie musi dowodzić, że
oślepienie Edypa należało do akcji sztuki, ponieważ sługa mógł wspominać
wypadki przeszłe.
frg. 6 (Kn 551, J-L 6)

Zawiść, co umysł zgubiła już wielu,
i mnie zniszczyła, i jego pospołu.
Większość badaczy opowiada się za przypisaniem tych słów Jokaście, która

obwinia swego brata Kreonta o zniszczenie z zawiści jej i Edypa; inni widzą
w tej kwestii wypowiedź Edypa o Lajosie.
frg. 7 (Kn 545, J-L 7)

Bo mężowi żona każda, która ma rozsądek, służy,
nierozsądna ponad męża chce się zawsze głupio wynieść.
Klemens Aleksandryjski: Kobierce 4,8,63,2n.
w. 1 ‒ Stobajos: Antologia 4,22,2 (O małżeństwie. Że najlepszą rzeczą jest ożenek)
Metryczna forma wypowiedzi (tetrametry trocheiczne) wiąże ten fragment

z następnym, który wypowiada zapewne Jokasta.
frg. 8 (Kn *545a, J-L 8)
[Jokasta?]
Słusznie czy niesłusznie mówi, rację przyznać zawsze winna,
[8] starać ma się nade wszystko, żeby †zadowolić męża.
* * *
Miło będzie jego żonie, kiedy złego coś go spotka,
[10] gdy podzieli jego smutek, jak dzieliła jego radość.
* * *
5
Ja tak z tobą chcę cierpienia dzielić, kiedy zachorzejesz,
[12] klęski z tobą wspólnie znosić. Nie znam, co to smak goryczy!
* * *
Żadnej piękność nie pomogła przy zdobyciu dla się męża,
ale cnota dała wielu! Bowiem †zacna† gdy kobieta
mocnym z mężem więzom rada, wie, co znaczy być rozsądną.
10 Najważniejsze bowiem to jest: choćby mąż był wielce brzydki,
mądrej zdawać ma się żonie urodziwy ponad wszystkich,
oko bowiem †nie rozsądzi, tutaj sędzią tylko – rozum.
Klemens Aleksandryjski: Kobierce 4,20,125–126
Kwestie te (w tetrametrach trocheicznych), w przekazie Klemensa rozdzie-

lone jego komentarzem, przypisywane są Jokaście. Okazuje się ona wierną
i lojalną żoną, gotową trwać przy mężu do końca. Tym bardziej wstrząsająca
musiała być scena rozpoznania, gdy Jokasta dowiadywała się, że mężem tym
jest jej rodzony syn. Metrum świadczy o wzburzeniu rozmówczyni Edy-
pa. Zdaniem Collarda–Croppa–Lee fragment ten potwierdza, że Jokasta
Eurypidesowa nie popełniała tu samobójstwa, jak w Fenicjankach (1548,
1566–1580), lecz towarzyszyła mężowi na wygnaniu.
frg. 9 (Kn 548, J-L 9)

Rozum się liczy, rozum! Jaka korzyść
z urody, jeśli w sercu szpetne myśli?
Stobajos: Antologia 4,21,19 (O pięknie)
frg. 10 (Kn 546, J-L 10)

Bo też żona od męża warta jest mniej,
nawet jeśli najgorszy ze wszystkich mąż
najzacniejszą śród niewiast małżonkę ma.
Trudno sobie wyobrazić, żeby słowa te (w „energicznym” metrum anape-

stycznym) wypowiadał Chór żeński (Jouan–Van Looy).
46. Edyp  7–15 469
frg. 11 (Kn 542, J-L 11)

Nie tylko białe srebro jest monetą,
nie tylko złoto, także z kruszcu cnoty
monetę biją ludzie ‒ jej używaj!
w. 1‒2 ‒ Filodemos z Gadary: Retoryka (P.Herc. 1669, kol. XXVII 1,262,5)
frg. 12 (Kn 547, J-L 12)

Choć miłość jedna, niejedna z niej rozkosz;
to, co złe, jeden kocha, drugi – piękne!
Stobajos: Antologia 1,9,2 (O Afrodycie niebiańskiej i boskiej namiętności)
frg. 13 (Kn 552, J-L 13)

[Jokasta?]
Kto z tych dwóch przynieść może większą korzyść:
mądry, co tchórzy, czy głupi, lecz śmiałek?
Ten, choć zeń nieuk, przecież się obroni,
tamten powolny ‒ w każdym jakaś wada.
Prawdopodobnie Jokasta gani w tych słowach bezradność (oślepionego?)

Edypa, przeciwstawiając mu energicznego, choć ograniczonego Kreonta.
frg. 14 (Kn 553, J-L 14)

[Edyp?]
Głupotą, kiedy mężczyzna rozpowie
o własnych losach – mądrze jest je skrywać.
Przypuszcza się, że ta wypowiedź (najprawdopodobniej Edypa) wyjaśnia,

dlaczego Edyp nie opowiadał Jokaście o swojej przeszłości. Eurypides „na-
prawiałby” tym samym potknięcie Sofoklesa, które wytykał mu już Arysto-
teles w Poetyce (15 = 1454b 6–8; 24 = 1460a 27‒30).
frg. 15 (Kn 554a, J-L 15)

[Kreont?]
Ja bowiem, gdyby siadł jakiś przestępca
u ołtarza, nie zważałbym na prawo,
lecz oddałbym go sędziom, przed bogami
nie czując strachu ‒ złemu złem się płaci.
Wypowiedź przypisywana Kreontowi. Odrywanie błagalnika od ołtarza jest

straszliwym bluźnierstwem karanym przez bogów, toteż te słowa Kreonta
charakteryzują go jako zuchwalca bez skrupułów (por. wyżej, frg. 13).
frg. 16 (Kn 554, J-L 16)

Bo bóstwo zmiany mi rozliczne w życiu
dało i losu mego ciągłe zwroty.
frg. 17 (Kn 549, J-L 17)

Dzień ‹jeden› wiele zmian z sobą przynosi.199
frg. **18 (Kn **555, J-L 18)

{Bogowie nie są jako psy, nie gryzą:}200
Sprawiedliwość przez ciemność nawet widzi.
Stobajos: Antologia 1,3,6 (O sprawiedliwości ustanowionej przez boga,
by nadzorowała czyny ludzkie i karała błądzących)
frg. 19 (Kn 554b, J-L 19)

o twierdzo kekropijskiej ziemi,
o bezkresny eterze, o…
Menander: Kobieta z Samos 325
(glossa na marginesie: „Edyp Eurypidesa”)
Ta zagadkowa apostrofa do Aten wzbudziła długotrwałą dyskusję wśród

uczonych. Najmniej zwolenników zdobyła teza Di Gregorio o zmianie miej-
sca akcji z Teb na Ateny (wygnanie oślepionego Edypa). Cropp–Fick przy-
puszczają, że Menander zmienił po prostu lokalizację z tebańskiej „Kadmei”
na „Kekropię” w Atenach, gdzie rozgrywa się akcja jego komedii. Collard–
–Cropp–Lee sugerują, że to ślad innowacji Eurypidesa, zgodnie z którą Jo-
kasta zapowiada, że będzie towarzyszyła mężowi na wygnaniu (por. frg. 8),
a miejsce wygnania określa bóstwo z maszyny – Atena.
frg. 20 (Kn 544, J-L 20)

Najtrudniej z wszystkich pokonać kobietę.
199
Popularna gnoma przypisywana też Menandrowi; por. Pseudo-Menander: Sen-
tencje jednowierszowe 75.
200
Pierwszy werset tego fragmentu, przypisany w tekście Stobajosa Eurypide-
sowi, jest autorstwa Kallimacha (frg. 239,5), co poświadcza Pap.Aninoopolis 3.113,
frg. 1.
46. Edyp  15–21 471
frg. 21 (Kn 543, J-L 21)

‹Edyp›
Kobieta z dziećmi panuje nad mężem!
* * *
Bo równym, twierdzę, nieszczęściem dla męża
jest strata dzieci, ojczyzny i mienia
jak cnej małżonki, zaś od (?) samych skarbów…
* * *
5 Dla męża lepiej, jeśli weźmie mądrą.
Niezliczone dramaty wierszem i prozą, opery, balety, poematy, powieści
poświęcone losom Edypa znajdują wzór i inspirację w oszczędzonych przez
czas tragediach Sofoklesa. Tym razem sztuka Eurypidesa przepadła bez echa.
Di Gregorio L., L’„Edipo” di Euripide, „Civiltà Classica e Cristiana” 1(1980), s. 49–
–94.
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒, Le scene d’annuncio nella tragedia greca, Milano 1967 („Pubblica-
zioni dell’Università Cattolica des Sacro Cuore”).
Dingel J., Der Sohn des Polybos und die Sphinx. Zu den Ödipustragödien des Euripi-
des und des Seneca, „Museum Helveticum” 27(1970), s. 90–96.
Hose M., Uberlegungen zum „Oedipus” des Euripides, ZPE 81(1990), s. 9–15.
Kannicht R., Hypomnema zum „Oedipus” des Euripides, WJA 1(1975), s. 71–82.
Robert C., Oidipus. Geschichte eines poetischen Stoffes im griechischen Altertum,
vol. I–II, Berlin 1915.
Turner E.G., P.Oxy.2459, „The Oxyrhynchus Papyri” 27(1962), s. 81–86, tab. V, VI, X.
Vaio J., The New Fragments of Euripides’ „Oedipus”, GRBS 5(1964), s. 43–55.
47. TEMENOS
ΤΗΜΕΝΟΣ
ok. 408‒406 (?)
Datowanie
O dacie wystawienia Temenosa właściwie nic nie wiadomo. Przypusz-
czano (Zieliński2, Webster), że mógł on stanowić część trylogii, do któ-
rej należałyby jeszcze zaginione tragedie Temenidzi i Archelaos, trylogii
stworzonej dla uczczenia króla Macedonii Archelaosa, potomka mitycznego
bohatera tej sztuki, a zatem napisanej między 408 a 406 r. Niektórzy uczeni
wątpią w istnienie dwóch odrębnych tragedii poświęconych mitowi o Te-
menosie i jego potomkach.
Mit
Potomkowie Heraklesa i Dejaniry są bohaterami wielu mitycznych opo-
wieści Dorów. Jednym z nich był Temenos, brat Kresfontesa (patrz 26. Kres-
fontes) i Arystodemosa, prawnuk Hyllosa. Powrót Heraklidów na Peloponez
relacjonuje m.in. Apollodor (Biblioteka mitów 2,8,3–5), a ich ślady tropi
Pauzaniasz (Wędrówka po Helladzie 2,19,1. 28; 4,3,3–5; 5,3,5).
Heraklidzi posuwali się naprzód, prowadzeni zgodnie z wyrocznią przez
„trójokiego”, czyli jednookiego Oksylosa jadącego na mule (Apollodor) lub
też Oksylosa na jednookim mule (Pauzaniasz). Pokonali zbrojnie wojska
Tejsamenosa, syna Orestesa, i odzyskali panowanie nad Peloponezem. Po-
tem albo sam Temenos jako najstarszy dokonał podziału zdobytej krainy,
albo też Heraklidzi ciągnęli losy. W ten sposób Temenosowi przypadła Ar-
golida (patrz 48. Temenidzi).
Królowie macedońskiej dynastii, z której wywodził się Aleksander
Wielki, uważali się za potomków syna Temenosa – Archelaosa (patrz 49.
Archelaos).
Większość ocalałych szczątków hipotez nie daje się przypisać w sposób
pewny do żadnej z dwóch (?) tragedii. Przyjmuję wyniki analiz Turnera
(wydawcy papirusu) i Hardera (patrz 48. Temenidzi), zgodnie z którymi do
tragedii Temenos należą dwa fragmenty papirusu z Oksyrhynchos nr 2455
(frg. 8 i 10; Jouan–Van Looy A i C). Fragmenty sztuki nie pozwalają na
żadną próbę rekonstrukcji. Przypuszcza się, że tematem Temenosa mógł
być podział Peloponezu (podstęp Kresfontesa?) między Heraklidów, pod-
czas gdy w Temenidach przedstawione były smutne losy córki Temenosa,
Hyrneto.
47. Temenos  1–2 473

Osoby:
prawdopodobne
Temenos ‒ najstarszy z Heraklidów
Syn/Synowie Temenosa (?)
Posłaniec
Hipoteza
(Kn, s. 732; J-L A)
Temenos, którego początek:
].. p[ole]g[ł]y na p[o]lu walki [
[110] ].[ zaś stresz]czenie
P.Oxy. 27.2455, frg. 8, w. 108‒110
Ten strzępek papirusu przynosi tylko potwierdzenie istnienia tragedii o ty-

tule Temenos.
(Kn, s. 720‒721; J-L C)

[skraj papirusu]
S]partę ...[.] [
Te]menos od nich [
]im Temenos kawał .[
[130] za] ich dobrowolną zgodą [
5 ] przyznał losem; tak otrzymał [znów
Kresfont]es Messenię; a [znów
Arystodemosa] synom: Agastenesowi i Or[
[135] ].[ ] losem
[cząstki wyrazów 2 ll.]
P.Oxy. 27.2455, frg. 10, w. 127‒136
Jak się zdaje, z fragmentu tego wynika, że Temenos otrzymał Argolidę

w wyniku ugody z pozostałymi Heraklidami i że dopiero potem zorgani-
zował losowanie pozostałych dwóch krain (Messenii i Lakonii), do których
pretendowali Kresfontes i synowie poległego Arystodemosa (w przekazach
noszą oni najczęściej imiona: Eurystenes i Prokles).
frg. 1 (Kn 741a, J-L 15)

].. p[ole]g[ł]y na p[o]lu walki [
P.Oxy. 27.2455, frg. 8, w. 109
W prologu zapoznawano widza z akcją sztuki; nie wiadomo jednak, do

kogo odnoszą się te słowa.
frg. *2 (Kn 742, J-L *16)

Każda ziemia da plon sobie właściwy.
Stobajos: Antologia 4,15,14 (O uprawie ziemi)
Niewykluczone, że zdanie to odnosi się do wspominanego w niektórych

wersjach opowieści sporu między Kresfontesem i Temenosem a synami
Arystodemosa, którzy mieli pretensje, że zostali skrzywdzeni, otrzymując
najgorszą część terytorium – Lakonię. Byłaby to wówczas próba przekona-
nia ich, że każdy region ma swoje zalety.
frg. 3 (Kn 743, J-L 17)

Na tym, jak sądzę, dobre dowodzenie
polega, żeby słabość poznać wroga.
Stobajos: Antologia 4,13,16–17 (O dowódcach
frg. 4 (Kn 744, J-L 18)

Tak masz dowodzić! Dowódca o wojsko
jak pasterz zadba, jeśli sprawiedliwy.
frg. 5 (Kn 745, J-L 19)

[Chór]
Śmiałości tu trzeba! Gdy w porę trud
podjęty, śmiertelnym w końcu da
pomyślności wiele.
Liryczna forma (anapesty) wskazuje, że słowa te pochodzą z pieśni Chóru.
frg. 6 (Kn 746, J-L 20)

Lepiej ludziom wstyd niżeli gniew służy.
Gnomica Basileensia 404a
frg. 7 (Kn 746a, J-L 21)

Kto sam się trudzi, temu bóg pomaga.
frg. 8 (Kn 747–751a, J-L 22–27)

życzliwie
podział
bez murów
47. Temenos  2–9,11 475
natarcie
zakażenie / gangrena
Erotian: Zbiór wyrazów hippokratejskich, frg. 18 (ε; s. 104,13)
u Chalybów
Scholia starsze do „Iliady” Homera 7,76 (= P.Oxy. 8.1087, kol. I 21nn.)
frg. •9 (Kn 727e [Temenos lub Temenidzi], J-L 1 [Temenos lub Temenidzi])
liczne uprawne pola, choć trudne do orki,
kotliny strome pocięte górami,
3 niedostępne dla wrogów,
Strabon cytuje ten opis Lakonii (Półwysep Peloponeski) z tragedii Eurypi-

desa przy opisie krain Lakedajmonu.
owocodajna,
5 tysiącami strug wodnych nawadniana,
ma mnóstwo pastwisk dla bydła i owiec
i nie zna mrozów zimowej zawiei
ani upału słonecznej kwadrygi
Opis ten dotyczy żyznej Messenii i jest silnie skontrastowany z poprzednim

obrazem surowego, górskiego Lakedajmonu. Nic dziwnego, że Kresfontes,
żeby zdobyć panowanie nad tą bogatą krainą, uciekł się do podstępu.
9 panem lakońskiej bezlitosnej ziemi
Relacjonując dalej treść tego ustępu sztuki Eurypidesa, Strabon wspominał

o losowaniu i jego wynikach. Pierwszy los dawał panowanie nad Lakonią.
10 ta zalet więcej ma, niż da się spisać
Ten werset Strabon cytuje, opowiadając o drugim z Heraklidów, który został

panem Messenii, krainy niemającej sobie równych.
11 Pamisos, który rzuca się do morza
Kolejny cytat z tragedii Eurypidesa, który wymienia jako granicę między

Lakonią a Messenią rzekę Pamisos. Strabon krytykuje to zdanie, dowodząc,
że rzeka przepływa przez środek Messenii, a przy okazji wytyka Eurypide-
sowi i inne błędy: mylne twierdzenie, jakoby Messenia nie była dostępna
dla żeglarzy, oraz błędy w opisie granic Elidy.
12 idąc od rzeki, widać tam Elidę,

sąsiadkę Dzeusa201
Strabon nie wymienia z tytułu tragedii Eurypidesa, z której zaczerpnął

wszystkie te wiersze. Większość uczonych jest zdania, że prawdopodob-
niejsze jest, iż pochodzą one z Temenosa niż z Temenidów.
Patrz 48. Temenidzi.
Patrz 48. Temenidzi.
201
sąsiadkę Dzeusa (ἡ Διός / γείτων [he Diós geíton]) – chodzi o Elidę, krainę, w któ-
rej leżał święty okręg Dzeusa – gaj Altis i Olimpia, miejsce poświęconych bogu
igrzysk olimpijskich.
47. Temenos  9,12–13 / 48. Temenidzi 477
48. TEMENIDZI
ΤΗΜΕΝΙΔΑΙ
po 422 (?); 408‒406 (?)
Datowanie
Większość uczonych datuje Temenidów między 422 a 406 r. Próba łącze-
nia ich wraz z Temenosem i Archelaosem w jedną „macedońską” trylogię (lata
408‒406) wzbudza jednak wątpliwości wielu badaczy (patrz 47. Temenos).
Mit
Ze wszystkich swoich dzieci Heraklida Temenos, król Argos, wyróżniał
szczególnie córkę Hyrneto, którą oddał w małżeństwo Heraklidzie Deifon-
tesowi. Synowie Temenosa w obawie, że ojciec ich wydziedziczy na rzecz
zięcia, nasłali na starego króla morderców, ci jednak zdołali go tylko ranić.
Wedle Apollodora (Biblioteka mitów 2,8,3–5) Temenos zmarł, zdołał jednak
przekazać tron córce i zięciowi, dzięki poparciu armii. Natomiast Pauzaniasz
(Wędrówka po Helladzie 2,19,1) twierdzi, że najstarszy z synów objął rządy
w Argos, a Hyrneto przeniosła się z mężem do Epidauros. Temenidom udało
się w końcu porwać Hyrneto. Sprzeciwił się temu tylko jeden z braci (Aglauos?
Agraios? Archelaos?). Deifontes zabił jednego z porywaczy, Kejsosa, ale
wówczas brat zabitego, Falkes, zamordował siostrę.
Patrz 47. Temenos.
Miejsce akcji: przed pałacem królewskim w Argos (?)

Osoby:
pewne
Deifontes ‒ małżonek Hyrneto
Hyrneto ‒ córka Temenosa
syn / synowie ‒ dzieci Temenosa
Posłaniec
Hipoteza
(Kn, s. 719‒720; J-L B)
].[
].[.]. .…[.].[
] na jednookim m[ule
[115] przypomniał Temenosowi wróżbę, k[tóra
5 nakazywała wziąć na drogę ku Argo[s
j]ako ich przewodnika „trójokiego”. Kiedy

zaś] Oksylos podzielił Pelo-
ponez na trzy części: mianowicie Argo-
[120] lidę otrzymał Temenos, najstarszy,
10 Messenię dostał Kr[esfon-
tes] zaś Lak[o]-
nię Arysto]dem[osa] dzieci; niesprawie[
].[..].[…].. ….
[125] d]zieci …-
15 ] Archelaosa
P.Oxy. 27.2455, frg. 9, w. 112‒126
(Kn, s. 721; J-L D)

].[
]...[..] [
]...[.]....[
[140] ]nes synem będąc Ores[ta, syna
5 Agame]mnona; król [
]. ..........[.].[
].. dowiedział się, że [
]drowana; doradzi[
[145] ] synom Temenosa [
10 wysłał] szpiega do Spar[ty
co] do Messenii, jak się mają [sprawy
]. wtrącają[c się
gdy zaś im] się powiodło ..[
[150] ]... marnie zaś [
15 ]. sprzymierz[
].... ...[
]..[
P.Oxy. 27.2455, frg. 11, w. 137‒152
Prawdopodobnie relacja z „przedakcji” tragedii: Heraklidzi staczają bitwę

o Peloponez z Tejsamenosem, synem Orestesa. Kłopot sprawia w wersie 4.
końcówka zapewne imienia syna Orestesa: ]nes. Część badaczy uzupełnia
1. werset: „Tejsamenos, ten Hermiony synem będąc”, część zaś wprowadza tu
imię jednego z synów Tejsamenosa: „Daimenes” lub „Leontomenes”, co jednak
zakłada, że skryba pominął jeden człon: „synem będąc ‹Tejsamenosa syna›
Orestesa”. Przypisanie tego fragmentu Temenidom nie ma mocnego oparcia.
(Kn, s. 722; J-L E)

A oni, używszy wobec ojca przemocy,
stanęli w szyku wraz z synami Heraklesa,
spowodowawszy poruszenie wojsk
Peloponezyjczyków, ruszyli na nich;
5 wśród nich syn Oresta, ‹Tisamenos …› Teme-
nos zaś, najstarszy z Heraklidów,
sprawiając oddziały, oświadczył, że królestwo
odda temu z synów, który
najdzielniej stanie w boju.
48. Temenidzi  1–5 479
10 Najzażartszy bój więc w bitwie rozgo-

rzał tam, gdzie byli Heraklidzi,
najmężniejszym uznano Archelaosa,
najstarszego z [[ ]]
Temenidów .[.]..[
P.Michigan 1319 (w. 7‒11 odpowiadają P.Oxy. 27.2455, frg. 107)
Wydawca papirusu, Eric G. Turner, opisał tekst jako ćwiczenie uczniow-

skie, powtórzone dwa razy (na recto i verso papirusu). Czyżby nieudolności
leniwego ucznia należało przypisać kłopoty z interpretacją tego fragmen-
tu? W pierwszym wersecie nie może chodzić o zamordowanie Temenosa
przez synów, ponieważ pojawia się on niżej. Prawdopodobnie Eurypides
uzasadniał w ten sposób (obraza ojca) niechęć, jaką Temenos żywił do wła-
snych dzieci. Wedle Jouana–Van Looya obietnica Temenosa „przekazania
królestwa” najdzielniejszemu z synów oznacza, że Heraklidzi zdobyli już
Peloponez i przeprowadzili jego podział, ale nie jest to wniosek konieczny,
bo Temenos może zachęcać Heraklidów do walki, obiecując im „przyszłe”
rządy. Nie jest też pewne, kto „stanął w szyku” u boku Heraklidów.
frg. 1 (Kn 728, J-L 1)

‹ x – › Bój nie da ci w pełni sukcesu.
Gdy giną dzielni, wtedy się raduje,
nienawidzi zaś tchórzy. Miastu niesie
zagładę, sławą poległych obdarza.
Stobajos: Antologia 4,9,1 (O wojnie)
frg. 2 (Kn 729, J-L 2)

Trzeba ze wszystkich sił, słowem i czynem
– z miłości do niej – ojczyznę ocalać.
frg. 3 (Kn 730, J-L 3)

Szczęśliwe – całe miasto202 Peloponez.
frg. 4 (Kn 731, J-L 4)

Nic mocniejszego nad przewagę włóczni.
frg. 5 (Kn 732, J-L 5)

Często bezmyślna siła niesie szkodę.
Stobajos: Antologia 4,13,18 (O dowódcach oraz rady co do potrzeb wojennych)
202
Polluks przytacza ten fragment z uwagą, że poeci nieuważnie nazywają „całe
kraje” mianem polis (‘miasto, państwo’).
frg. 6 (Kn 733, J-L 6)

Śmierć czeka wszystkich ludzi bez wyjątku,
Los wspólny dzieląc, wszyscy też cierpimy;
silniejsze wspólne „musieć” niż „nie musieć”.
frg. 7 (Kn 734, J-L 7)

Cnota, nawet gdy umrze ktoś, nie ginie,
choć ciała nie ma – żyje, lecz z podłymi
wszystko razem na śmierć pod ziemię idzie.
w. 1 ‒ Sekstus Empiryk: Przeciw uczonym 1 = Przeciw gramatykom 271
(vol. III, s. 68,9; bez imienia autora i bez tytułu)
frg. 8 (Kn 735, J-L 8)

Bezrozumny, kto boi się, gdy słaby,
a uda mu się coś – zbyt pewny siebie!
Gnomica Basileensia 416
frg. 9 (Kn 736, J-L 9)

Jakiż gbur z człeka niechętnego gościom
i niepomnego, co winien jest druhom.
Skarb rzadki: wobec zmarłych być lojalnym,
choćby i krewnych; bo „mieć” znaczy więcej
5 niźli pobożność; troska ‒ póki życia,203
kończy się, ledwie zmarły dom opuści.
Stobajos: Antologia 4,58,6/7 (O tym, że po większości ludzi, gdy umrą, pamięć szybko znika)
frg. 10 (Kn 737, J-L 10)

Dobrem – prawdziwa, szczera wolność słowa!
frg. 11 (Kn 738, J-L 11)

Wielu się mężów prawdziwych nie może
wykazać, bo są w mocy nikczemników.
frg. 12 (Kn 739, J-L 12)

Feu, feu, pochodzić od świetnego ojca ‒
jakiż to powód do czci i do dumy!
203
W oryginale: ἐν ὀφθαλμοῖς χάρις [en ofthalmoís cháris] – ‘na oczach życzliwość’,
co przypomina polskie porzekadło: „co z oczu, to z serca”.
48. Temenidzi  6–14 481
Choć w biedę wpadniesz, gdyś dobrego rodu,

masz poważanie: wezmą pod uwagę
5 renomę ojca ‒ †jakoś ci pomoże†.
Stobajos: Antologia 4,29,41 (O szlachetnym pochodzeniu.
Że szlachetni pochodzą od znakomitych ojców lub potężnych, lub sławnych)
frg. 13 (Kn 740, J-L 13)

[Chór]
i wyprawił się
za łanią o złotych rogach na łów;
ze swych prac jedną podjął, straszliwy trud:
przez szczeliny pośród skał nieprzebytych biegł,
5 przez pastwiska leśne, przez rozłogi.
Pieśń Chóru (anapestyczna), który wspomina o pracach protoplasty Hera-

klidów, tu: mowa o łowach na łanię keryntejską.
frg. 14 (Kn [741], J-L 14)

No dalej, słudzy, zapalcie mi lampę!
Scholiasta, przypisując te słowa Temenidom, powołuje się na Apolloniosa,

nie sposób jednak stwierdzić, na ile jest to dokładny cytat, ani nawet, czy
istotnie pochodzi z tej tragedii.
Źródła antyczne nie zachowały żadnej wzmianki o tym, by jakiś drama-
topisarz, czy to grecki, czy rzymski, zainteresował się wątkami wykorzysta-
nymi przez Eurypidesa. Jouan–Van Looy przypuszczają, że powodem tej
obojętności może być niechęć do dynastii macedońskiej wywodzącej się od
Temenosa Heraklidy. Ofiarą tej niechęci padła też biedna Hyrneto, o której
nie zapomnieli jedynie entomolodzy, nazywając jej imieniem jeden z ga-
tunków motyla (Archonias bellona hyrnetho), występującego w Ameryce
Środkowej i Południowej.
„When good men die…” – angielskojęzyczny przekład fragmentu 7 jest
dziś inskrypcją najczęściej umieszczaną w nekrologach i na nagrobkach
amerykańskich.
Harder A., A New Identification in POxy. 2455?, ZPE 35(1979), s. 7–14.
49. ARCHELAOS
ΑΡΧΕΛΑΟΣ
407 (?)
Datowanie
Tragedia o jednym z Heraklidów, Archelaosie, powstała „na zamówie-
nie” króla Macedonii Archelaosa, na którego dworze spędził Eurypides
ostatnie lata życia, i tam zapewne została wystawiona (przypuszczalnie
w trylogii z Temenosem i Temenidami) w 407 r. Niewykluczone, że przed-
stawienie uświetniało obchody święta Olimpiów, ku czci Dzeusa i Muz,
ustanowionego przez Archelaosa w Dion u stóp Olimpu (Jouan–Van Looy).
Mit
Protoplasta dynastii macedońskiej, mityczny Archelaos, miał być jednym
z synów Temenosa, potomka Heraklesa (patrz wyżej, 48. Temenidzi i 47. Te-
menos). To on jakoby założył miasto Ajgaj (‘Kozie’), posłuszny wyroczni,
że koza (αἴξ, αἰγός [aíks, aigós]) wskaże mu właściwe po temu miejsce. Sęk
w tym, że wcześniejsze źródła antyczne (Herodot, Tukidydes) nie wspomi-
nają o tej postaci, a za założyciela dynastii uważają Perdikkasa. Wysunięto
całkiem prawdopodobną tezę, że Eurypides po prostu wymyślił (!) tego pra-
prawnuka Heraklesa, przenosząc na niego motywy dobrze znane z innych
mitów, żeby zadowolić dumę swego gospodarza (Jouan–Van Looy).
Przy rekonstrukcji Archelaosa uczeni korzystają głównie z Opowieści
219 Hygina. Trudności sprawia atrybucja fragmentów papirusowych, ponie-
waż nie wiadomo, z której sztuki o Heraklidach pochodzą.
Miejsce akcji: przed pałacem Kisseusa w Tracji

Osoby:
pewne
Archelaos ‒ syn Temenosa, Heraklida
Kisseus ‒ król tracki
Doradca
Sługa
Posłaniec
prawodopodobne
córka Kisseusa
bóstwo z maszyny ‒ Apollon (?)
49. Archelaos  1–3,12 483
frg. 1 (Kn 228, J-L 1a)

Danaos, ojciec pięćdziesięciu córek,
rzuciwszy Nilu brzegi, †z ziem† najpiękniejszej
z rzek, która płynąc przez kraj czarnoskórych ‒
Etiopię, bystrym wzbiera nurtem, kiedy
5 topnieją śniegi, bo Słońce wóz wiedzie
†czterokonny† przez Eter, wszedł do Argos
i wzniósł tam miasto Inacha. Zwać odtąd
Pelazgów prawem w Grecji – Danaami.
w. 1–6 – Tyberiusz Retor: O figurach Demostenesowych 48
(RGWalz, vol. VIII, s. 577,9‒15)
w. 1, 6–8 – Strabon: Geografia 5,2,4
w. 2‒4 ‒ Diodor Sycylijski: Biblioteka 1,38,4
w. 4 ‒ Stefan z Bizancjum: Ludność miejscowa, s.v. „Αἰθίοψ” (s. 47,13)
Większość badaczy podejrzewa, że ustęp o Nilu, niezwiązany z dziejami

Danaosa, jest późniejszą interpolacją.
frg. *2 (Kn/J-L *846)

Ajgiptos – głosi tak znana pogłoska ‒
z pięćdziesięcioma synami przypłynął
morzem do Argos…
Arystofanes: Żaby 1206–1208
Według Scholiów do Arystofanesa (ad loc.) fragment ten miał być błęd-
nie uznawany za początek prologu Archelaosa. Jako początek wywodu
genealogicznego, częstego w prologach, pasowałby zarówno do Danae
(Herwerden), jak i do Diktysa (Harder). Niektórzy badacze obstają jednak
za włączeniem go do Archelaosa, argumentując, że w tak rozbudowanej
genealogii nie mogło zabraknąć wzmianki o Ajgiptosie i jego pięćdziesięciu
synach (Webster).
frg. 3 (Kn 228a, J-L 1b)

]....[
]......[..]..[
Hy].perm.[estra?][.]......[....]....
........ nie dotknął; Lynkeusa ......
5 Abasa wydał; z niego ród podwójny[;
Projtos, ojciec trzech oszalałych córek,
i ten, co zamknął był w spiżowej izbi[e
ślubnej Danae ... .... niegdyś – Akrizjos.
Perseusz zrodził się z Danae, z kropli
10 złotych, Gorgonie który głowę odciął,
w Etiopii pojął Andromedę, córę
Kefeusa. Ta mu powiła trzech synów:
Alkaja; króla Argosu i Myken –

Stenela; trzecim był ojciec Alkmeny
15 Elektrion. Dzeus w Alkmeny łożnicę
wkradł się, sławnego płodząc Heraklesa.
On znów Hyllosa, Hyllos Temenosa,
co Heraklidą będąc, mieszkał w Argos.
Bezdzietny i tym udręczon mój ojciec,
20 Temenos, pragnąc synów, zszedł w dolinę
Dodony świętą, gdzie kapłanka Diony,
z Diosem dzieląca imię, tak mu rzekła:
„O ty, potomku cny krwi Heraklesa,
to przepowiadam: Dzeus da ci syna ‒
25 Archelaosem masz go nazwać ... . [ ].[.].[”
[skraj papirusu]
P.Hamb. 118, frg. a, kol. II, w. 3–25
Z kolumny III (w. 26‒38) pozostały początkowe cząstki słów z około 13 linijek.
frg. 4 (Kn 229, J-L 2)

[Chór]
O Kisseju, włodarzu tych żyznych ziem,
płomieniami równiny migoczą wkrąg.
Dionizjusz z Halikarnassu: O zestawianiu wyrazów 25,203
Fragment pieśni Chóru (w rytmie anapestycznym), przy której starzy miesz-

kańcy Argos (?) wkraczają na scenę (parodos), wzywając Kisseusa. Miastu
grozi atak wrogów.
frg. 5 (Kn 230, J-L 3)

[Chór]
Nad wzburzonych fal szczyty nie unieść nam głów;
najstraszliwsze bo z nieszczęść – bieda rośnie wciąż,
a bogactwo tymczasem ucieka gdzieś w dal.
Dalszy ciąg pieśni Chóru wkraczającego na orchestrę.
frg. 6 (Kn 231, J-L 4)

[Archelaos]
Ode mnie jakiej czekasz więc przysługi?
[Kisseus?]
Nadziei ‒ wielkich tyś ojców potomkiem!
49. Archelaos  3,13 – 13 485
Poznawszy pochodzenie przybysza, Kisseus prosi go o pomoc w pokonaniu

wrogów.
frg. 7 (Kn 232, J-L 5)

W potomkach bowiem cnotliwość szlachetnych;
†.......†204 to lepsze niźli bogaty ożenek,
†bo nawet nędzarz jednego nie straci –
szlachectwa ojca
frg. 8 (Kn 243, J-L 6)

niewielki, bitny oddział
cenniejszy niż sto armii jest dla wodza.
frg. 9 (Kn 244, J-L 7)

Nieliczni dzielni lepsi niż tłum tchórzów!
frg. 10 (Kn 233, J-L 8)

Wysiłkiem sukces złowisz – tak ci rzekłem,
mój synu; patrz, jak ojciec twój jest czczony.
frg. 11 (Kn 236, J-L 9)

Co dobre, żąda niezliczonych trudów.
frg. 12 (Kn 237, J-L 10)

Młody dowodzić winien swej odwagi:
żaden lekkoduch nie zdobędzie sławy,
jedynie trudy rodzą męską dzielność.
w. 2‒3 ‒ Stobajos: Antologia 3,29,32 (O pracowitości)
frg. 13 (Kn {238}, J-L 11)

Nikt, kto łatwego życia pragnie w zbytku,
nie zyska sławy ‒ trzeba się natrudzić.
204
W oryginale: ἐνέλαβε [enélabe]; Jouan–Van Looy przyjmują tutaj poprawkę
Naucka: ἔλαμψε [élampse] – ‘zabłysła’.
Fragment ten, przypisywany w większości rękopisów za tekstem Stobajosa

Archelaosowi Eurypidesa, wielu badaczy (w tym Kannicht) usuwa z po-
wodu użycia form nieattyckich (βιοῦν [biún], εἰσεκτήσατ᾿ [eisektésat’]), które
z kolei inni starają się poprawiać.
frg. 14 (Kn 239, J-L 12)

Zbyt łatwe życie oraz zniewieściałość
nie dźwigną nigdy domu ani państwa.
Ten sam dwuwiersz cytowany jest w innym miejscu Stobajosowej Antologii

(3,29,22: O pracowitości), ale przypisany tam został Erechteuszowi jako
dalszy ciąg wersu: „Trudy przynoszą śmiertelnikom dobra” (Kn 364). Więk-
szość badaczy jest zdania, że dwuwiersz z Archelaosa „zlał się” z wersetem
z Erechteusza.
frg. 15 (Kn 240, J-L 13)

czyż to niesłuszne,
że trudzę się? Kto bez trudów zdobył sławę?
Znasz tchórza, co się wspiął na szczyt wielkości?
Stobajos: Antologia 4,10,8 (Pochwala odwagi)
frg. 16 (Kn 260, J-L 14)

Przepędził zbójców na drogach ‹ ›.
Scholia starsze do pieśni Pindara: Ody pytyjskie 2,57
Focjusz: Słownik (s. 316,12) (= Hesychios: Słownik ο 99)
frg. 17 (Kn 246, J-L 15)

Młody i biedny, a do tego mądry –
to razem wzięte wymaga namysłu.
frg. 18 (Kn 247, J-L 16)

Cnotliwym przestał być, bo się wzbogacił?!
frg. 19 (Kn 248, J-L 17)

Nie ma świątyni Bieda, z bóstw najbrzydsza.
Ja nienawidzę takich, co to mądrzy
są wprawdzie, †lecz nie, gdy chodzi† o pieniądz.
49. Archelaos  13–26 487
frg. 20 (Kn 249, J-L 18)

Wzbogacić mu się nie daj! Jako biedak
pokorny będzie, bo siłę ma wielką
bogactwo, gdy je posiadł mąż szlachetny.
frg. 21 (Kn 250, J-L 19)

Po bogach mamy za najlepszą ‒ władzę:
nie zapobiegnie śmierci, lecz da resztę.
Stobajos: Antologia 4,6,5 (O tym, że najlepsza jest władza królewska)
frg. 22 (Kn 251, J-L 20)

Mądrzy to wiedzą: niebezpiecznie w domu
lepszego trzymać – niewolnik czy wolny.
frg. 23 (Kn 241, J-L 21)

Ja chcę twą głowę wieńcem przyozdobić!
frg. 24 (Kn 253, J-L 22)

To jedno powiem: nie przemawiaj pięknie,
złem – dobrze mówić, jeśli szkodę niesie.
Stobajos: Antologia 3,34,2 (O mówieniu w porę);
3,13,9 (O swobodzie wypowiedzi)
Gnomica Basileensia 392
frg. 25 (Kn 254, J-L 23)

Często, mój synu, bóstwa zwodzą ludzi.
Tak jest najłatwiej, gdy się skarży bogów!
Plutarch: Jak młodzież powinna słuchać poetów 4 (Pisma moralne 20D)
w. 1 ‒ Pseudo-Justyn Męczennik: O władzy królewskiej 5,6
w. 2 ‒ Plutarch: O sprzecznościach stoickich 33 (1049E); 34 (1049F)
frg. 26 (Kn 255, J-L 24)

Wierzysz, że bogów zamysły przemożesz,
że Dike z dala mieszka od śmiertelnych?
Jest bardzo blisko, niewidzialna, widzi
i wie, kogo ma karać ‒ to ty nie wiesz,
5 kiedy nadejdzie, żeby złych wygubić.
Stobajos: Antologia 1,3,47 (O sprawiedliwości ustanowionej przez boga,
by nadzorowała czyny ludzkie i karała błądzących)
w. 1‒3 ‒ Orion: Antologia 5,1
frg. 27 (Kn 259, J-L 25)

W tej marnej złości ileż jest brzydoty!
frg. 28 (Kn 262, J-L 26)

Od dawien dawna śledzę †losy ludzkie†,
jak się zmieniają pięknie: kto się chwieje,
powstaje, kto szczęśliwy był – upada.
frg. 29 (Kn 263, J-L 27)

Jest i we łzach jakaś
słodycz nam dana, śmiertelnym, męża miłego gdy płacze
ktoś w domu.
frg. 30 (Kn 264, J-L 28)

[Chór]
Niegodziwe przewiny godziwą tym karę
wnet przynoszą, co są ich sprawcami.
Stobajos: Antologia 1,3,35 (O prawie boskim)
frg. 31 (Kn 234, J-L 29)

Słów ojca zawsze winny słuchać dzieci.
frg. 32 (Kn 242, J-L 30)

Rzecz to niemała mieć za wodza męża,
co jest szlachetny i dobrą ma sławę.
frg. 33 (Kn 235, J-L 31)

Bogactwo? Z nim głupota i tchórzostwo!
frg. 34 (Kn 252, J-L 32)

Na słusznym prawa oparte pożytki
przynoszą wielkie zawsze ludziom ‹ ›.
To jest bogactwem, jeśli czci się boga.
49. Archelaos  27–39 489
frg. 35 (Kn 256, J-L 33)

Szczęsny, kto rozum ma, żeby czcić bogów:
zysk z tego wielki odniesie dla siebie.
frg. 36 (Kn 257, J-L 34)

I gniew już wielu zgubił, i tępota;
kogo ogarną, są dlań złem podwójnym.
frg. 37 (Kn 245, J-L 35)

]. więc [
m]yśl [
] zabijając ..[
].... zamierzał .[
5 ] [cząstki wyrazów] [
Foj]bie władco, połóż .[
]., synu, naprzó[d
to jedno powiem: nigdy niewoli
ty się nie dawaj, pókiś żywy ‒ lepiej umrzeć wolnym!
10 ] tych w środku ..[
]. jeśli będą mieli szczęści[e
] co do reszty [
[Chór?]
m]ęża trzeba ......[
]. dnia;
15 ] bo los[y
]. ... ....[
P.Oxy. 3.419
w. 8–9 – Stobajos: Antologia 3,7,4 (O dzielności)
frg. 38 (Kn 261, J-L 36)

Sługę niewolną ocaliłem; zwykle
mocniejszym służą słabsi śmiertelnicy.
frg. 39 (Kn 258, J-L 37)

Bo wśród gwałtownych i dzikich łagodność
tak samo działa – poskramia szaleństwo.
Euripides’ „Kresphontes” and „Archelaos”, Introduction, Text and Commentary by
A. Harder, Leiden 1985.
di Gregorio L., L’„Archelao” di Euripide. Tentativo di riconstruzione, „Aevum”
62(1988), s. 16–49.
Herwerden H. van, Studia critica in poetas scenicos Graecorum, Amsterdam 1884
(„Mededelingen der Koniglischen Akademie van Watenschappen Amsterdam”,
Afd. Letterkunde 3/1).
Klinger W., Tragedja Eurypidesa „Archelaos”: próba rekonstrukcji, „Bulletin Inter-
national de l’Academie Polonaise des Sciences et des Lettres, Classe de Philolo-
gie, d’ Histoire et de Philosophie” (Cracovie 1935), s. 99–103.
Pearson A.C., Review of R.J. Walker: The Macedonian Tetralogy, „Classical Review”
35(1921), s. 161–162.
Walker R.J., The Macedonian Tetralogy of Euripides discussed and edited, London
1920.
49. Archelaos / 50. Alkmeon w Koryncie 491
50. ALKMEON W KORYNCIE

ΑΛΚΜΕΩΝ Ο ΔΙΑ ΚΟΡΙΝΘΟΥ
agon roku 405 (?)
Datowanie
Alkmeon w Koryncie – zgodnie ze Scholiami do Arystofanesa (Żaby,
w. 67) – wystawiony został przez Eurypidesa Młodszego w trylogii z za-
chowanymi Ifigenią w Aulidzie i Bakchantkami po śmierci Eurypidesa,
najprawdopodobniej w agonie roku 405. Stary mistrz zwyciężył wówczas
zaledwie po raz piąty.
Mit
Jedynie Apollodor przytacza (Biblioteka mitów 3,7) ten epizod dzie-
jów Alkmeona, i to powołując się właśnie na tragedię Eurypidesa. Alkme-
on w okresie, gdy był ścigany przez Erynie za zabójstwo matki (Alkmeon
w Psofidzie), miał z Manto, córką wieszcza Tejrezjasza, którą Epigoni po
zdobyciu Teb wysłali do Delf jako część łupu, bliźnięta: Amfilocha i Tej-
sifonę. Alkmeon zabrał dzieci do Koryntu i oddał na wychowanie królowi
Kreontowi, a sam wyjechał. Z powodu wyjątkowej urody Tejsifony, Meropa,
kochanka Kreonta, obawiała się, że ten może uczynić wychowankę swo-
ją prawowitą małżonką, kazała zatem sprzedać ją w niewolę. Dziewczynę
zakupił Alkmeon, który początkowo nie wiedział, że posługuje mu własna
córka. Kiedy po latach powrócił do Koryntu, aby odebrać dzieci, odnalazł
tylko syna. Niestety, Apollodor nie wspomina, czy do rozpoznania mię-
dzy Alkmeonem a Tejsifoną doszło wcześniej czy dopiero w Koryncie, co
miałoby duże znaczenie dla rekonstrukcji treści dramatu. Amfiloch zgodnie
z wyrocznią Apollona założył Argos Amfilochijskie w Etolii.
Po 35 latach po raz drugi sięgnął Eurypides po mit Alkmeona, tym razem
wybierając epizody z okresu życia bohatera po matkobójstwie. Wszelkie
próby rekonstrukcji opierają się na jednym źródle (Apollodor), streszcza-
jącym fabułę właśnie tej tragedii, toteż trudno orzec, czy i w jakim stopniu
Eurypides uzupełniał lub przekształcał znany wcześniej mit. Jouan–Van
Looy stwierdzają, że Eurypides, wbrew tradycji korynckiej, kładzie nacisk
na to, iż założyciel Argos, syn Alkmeona, Amfiloch, nie jest Koryntyjczy-
kiem, i wskazują na możliwą antykoryncką, polityczną wymowę sztuki.
Ze względu na umiejscowienie akcji w Koryncie nie ma pewności, czy
Tejsifona w ogóle pojawiała się jako postać. Do jej rozpoznania przez ojca
mogło dojść, choć to mało prawdopodobne, „za kulisami” (relacja Po-
słańca). Kolejnym problemem jest czas akcji: jeśli obejmowała ona epizod
sprzedaży Tejsifony ojcu jako niewolnicy, musiałaby zapewne trwać dłużej

niż jeden dzień (Steneboja). Niejasny jest też charakter relacji łączącej Alk-
meona z Apollonem. Na podstawie fragmentu prologu trudno rozstrzygnąć,
kto jest prawdziwym ojcem rodzeństwa. Jeśli byłby nim Apollon, Alkme-
on pełniłby rolę ojca „ziemskiego”, niewykluczone jednak, że Eurypides
odwraca tu popularny w mitach motyw podwójnego ojcostwa (Meleager,
Faetont, Tezeusz, Alkmena), czyniąc „biologicznym” ojcem dzieci śmier-
telnika Alkmeona. Czy jednak wówczas Apollon (niedoszły boski ojciec?)
sprzyjałby tytułowemu bohaterowi?
Miejsce akcji: przed pałacem Kreonta w Koryncie

Osoby:
pewne
Apollon ‒ postać wygłaszająca prolog, być może ojciec bliźniąt
Alkmeon ‒ syn Amfiaraosa i Eryfili, jeden z Epigonów
Kreont ‒ król Koryntu
Amfiloch ‒ syn Alkmeona
prawdopodobne
Tejsifona ‒ córka Alkmeona
Meropa ‒ kochanka Kreonta
Chór: kobiety korynckie (?)
frg. 1 (Kn 73a, J-L 10)

[Apollon]
Zostałem pozbawiony od niej dzieci, podczas
gdy synów dała Alkmeonowi dziewica.
P.Oxy. 13.1611, frg. 1, kol. IV 85‒96
Kwestia pochodzi prawdopodobnie z prologu wygłaszanego przez Apollona.
frg. 2 (Kn 74, J-L 11)

Ach miłe, miłe,
podejdźcie! Ktoś tu przyszedł! Skąd ten cudzoziemiec
tutaj się na korynckim pojawił wybrzeżu?
Anecdota Graeca Parisiensia 1,19‒20
Z tymi słowami na orchestrę wchodził Chór (parodos). Na scenie, po zejściu

Apollona, musiał już stać Alkmeon.
frg. 3 (Kn 75, J-L 12)

O Kreontydo, ileż prawdy w tym twierdzeniu:
szlachetne dzieci płodzą szlachetni mężowie,
a dzieci podłych mają swych ojców naturę!
50. Alkmeon w Koryncie  1–9 493
Jeśli słowa te wypowiada Alkmeon, to zapewne nie wie jeszcze, że owym

„Kreontydą”, czyli ‛potomkiem Kreonta’, jest jego rodzony syn – Amfiloch.
frg. *4 (Kn 81, J-L *13)

Kto popadł w biedę, winien wszak mówić pokornie
i na minioną swoją wielkość już nie liczyć.
frg. 5 (Kn 76, J-L 14)

Widzicie króla? Stary, bez dzieci uchodzi.
Śmiertelni nie powinni zbyt wysoko mierzyć!
Mantissa proverbiorum 3,39 (t. II, s. 778,13)
frg. 6 (Kn 80, J-L 15)

Feu, ‹feu›, co wielkie, wielkie też cierpi nieszczęścia.
frg. 7 (Kn 84, J-L 16)

Cóż ludziom po tym, ojcze, że mają potomków,
jeśli im nie przyjdziemy z pomocą w nieszczęściu?
frg. 8 (Kn 85, J-L *17)

I niewolnicy dzielą nieszczęścia swych panów.
frg. 9 (Kn 88a [Alkmena], J-L 20)

Strach, kiedy ktoś zamierza przemawiać w obronie
swojego życia, stając do wrogich zawodów,
sprawia, że więzną w ustach ludzi wszelkie słowa
i umysł nie potrafi powiedzieć, co zechce.
5 {Bo jeden się naraża, drugi jest bezpieczny.}
A jednak będę musiał zwyciężyć w tym sporze,
nagrodą bowiem – widzę – jest w nim moja dusza.
Fragment przypisywany jest przez niektórych badaczy zaginionej trage-

dii Alkmena. Nie wiadomo, czy i z której tragedii o Alkmeonie pochodzi.
Jouan–Van Looy wątpią, by należał do Alkmeona w Psofidzie ze względu
na rozwiązania trymetru jambicznego wskazujące na późny okres twórczości
Eurypidesa. Wers 5., uznany powszechnie za nieautentyczny, jest zwykle
usuwany.
frg. 10 (Kn 78, J-L 21)

[Chór]
Kobieta i pożytek,
i szkodę mężowi niesie
największą – dowiodłem w mej mowie.
Stobajos: Antologia 4,22,74 (O małżeństwie)
Wypowiedź w metrach lirycznych, przypisywana Chórowi.
frg. 11 (Kn 78a, J-L 22)

– O nieszczęsny, tunikę tylko masz na grzbiecie!
– W niej w zimowe zawieje chadzam oraz latem.
Nie wiadomo, z kim rozmawia tu Alkmeon.
frg. 12 (Kn 82, J-L 23)

Jak bóstwo karze zmazę zbrodniczą ciążącą
na rodzicach!
frg. 13 (Kn 83, J-L 24)

O ojca, co cię spłodził, jeśli się nie martwisz
Pryscjan: Nauka gramatyki 18,211 (vol. III, s. 311,21)
frg. 14 (Kn 86, J-L 25)

[z kol. I da się odczytać dwie cząstki słów]
[skraj papirusu]
Lecz wejdź do do[mu
niech tego moja nie [
a wam zabrania[m
jeśli któraś, krzycząc [
5 mnie nie oskarża‹j›c[ie
niewolnikowi kto ze śmiertelnych uwierzy,
wnet zyska w naszych oczach opinię szaleńca.
[Chór]
słodka [
szalej [
10 pod ziemią.[
dla dzieci .[
i toczy[yć się?
50. Alkmeon w Koryncie  10–14 495
[z 7 następnych ll. da się odczytać tylko cząstki słów]

20 ... lecz życia[
[skraj papirusu]
PSI 1302, kol. II (vol. XIII [1953], s. 54‒56/tab. III)
w. 6‒7 ‒ Stobajos: Antologia 4,19,25 (O panach i niewolnikach)
Matkobójstwo i szaleństwo Alkmeona usunęło w cień inne jego przygo-
dy, toteż nie ma żadnych nowożytnych nawiązań do losów jego dzieci, z wy-
jątkiem sztuki autorstwa irlandzkiego dramaturga, reżysera i wykładowcy
akademickiego Colina Teevana Alcmaeon in Corinth, wystawionej w 2004 r.
przez Academy at Live Theatre w Newcastle, a wydanej drukiem rok póź-
niej. Autor wykorzystał w swojej swobodnej rekonstrukcji „komicznej tra-
gedii” 20 fragmentów zaginionych dramatów Eurypidesa o Alkmeonie.
Patrz też 8. Alkmeon w Psofidzie.
Carlini A., Due note euripidee, „Studi Classici e Orientali” 14(1965), s. 201–209.
Krókowski G., De Accii „Alcmeone Corinthio”, [w:] B. Biliński, G. Krókowski,
V. Steffen, L. Strzelecki, L. Rychlewska, Tragica II, Wrocław 1954, s. 55–70
(„Travaux de la Société des Sciences et des Lettres de Wrocław”, Série A, no 54).
Teevan C., Alcmaeon in Corinth, London 2004.
Zieliński T., De „Alcmeonis Corinthii” fabula euripidea, „Mnemosyne” 50(1922),
s. 305–327.
II. FRAGMENTY
DRAMATÓW SATYROWYCH
Eurypides wystawił przynajmniej 20 tetralogii tragicznych. Zachowało

się jednak wraz z ocalałym Cyklopem tylko 8 pewnych tytułów dramatów
satyrowych jego autorstwa (Autolykos, Buzyrys, Cyklop, Eurysteusz, Skiron,
Syleusz, Syzyf, Żeńcy), do których należy dodać graną jako czwartą (prosa-
tyrową) tragedię Alkestis. Nawet jeśli przyjmiemy, że istniały dwa dramaty
satyrowe o tytułe Autolykos oraz że Eurypides napisał Lamię, widać, iż nie-
mal połowa jego dramatów satyrowych albo zaginęła bez śladu już na progu
epoki hellenistycznej, podzielając los Żeńców, albo część tragedii grana była
jako ostatnia część tetralogii, w miejsce czwartej sztuki (Dzieci Heraklesa).
1. Żeńcy 499
1. ŻEŃCY
ΘΕΡΙΣΤΑΙ
agon roku 431
Datowanie
Dzięki hipotezie do Medei wiadomo, że Żeńcy zamykali tetralogię wy-
stawioną podczas agonu w roku 431. Eurypides poniósł wówczas klęskę,
zajmując (Medeą, Filoktetem i Diktysem) ostatnie (trzecie) miejsce; zwycię-
ski Euforion (syn Ajschylosa) pokonał wówczas także Sofoklesa. Hipoteza,
sięgająca czasów Arystofanesa z Bizancjum (ok. 257‒185), notuje, że ten
towarzyszący trylogii tragicznej dramat satyrowy zaginął.
Mit
Wobec tak wczesnego i całkowitego zaginięcia dramatu badaczom pozo-
stają jedynie spekulacje co do jego możliwej fabuły. Uważa się na ogół, że do
tytułu „pasuje” opowieść o Lityersesie, przezwanym Żniwiarzem, okrutnym
królu Kelajnów, plemienia żyjącego we Frygii. Wyzywał on swoich gości
na zawody w żęciu zboża, z których zawsze wychodził zwycięsko, po czym
obcinał pokonanym głowy. Karę wymierzył mu Herakles (podczas swojej
służby u Omfali): ponoć uśpił króla kołysanką (λιτυέρσας [lityérsas]), obciął
mu głowę, a ciało wrzucił do Meandra. Z opowieścią tą mitografowie wiązali
pasterza Dafnisa. Młodzieniec podczas poszukiwań swojej porwanej przez
piratów ukochanej wpadł w ręce Lityersesa i w ostatniej chwili został ocalo-
ny dzięki interwencji Heraklesa. Motyw ten rozwijał zapewne w zaginionym
dramacie satyrowym Dafnis, czyli Lityerses poeta aleksandryjskiej plejady
Sositeos (ok. 280 r.).
500 Eurypides  II. Fragmenty dramatów satyrowych
2. i 3. AUTOLYKOS
PIERWSZY i WTÓRY
ΑΥΤΟΛΥΚΟΣ A' B'
wczesny okres twórczości (?)
Datowanie
Większość uczonych umieszcza Autolykosa (Autolykosów?) w grupie
wczesnych utworów Eurypidesa, przed Cyklopem, mniej więcej w roku 430
lub nawet przed Alkestis (438 r.).
Mit
Autolykos jak mało który bohater mityczny nadawał się do roli czarnego
charakteru w dramacie satyrowym. Po swoim ojcu, Hermesie, odziedziczył
zdolności złodziejskie, a ponadto cieszył się bezkarnością: nie można go
było przyłapać na kradzieży, potrafił bowiem dowolnie zmieniać kształ-
ty i kolory skradzionych zwierząt (tę jego umiejętność znał już Hezjod),
a parał się przede wszystkim kradzieżą bydła. W końcu jednak natrafił na
sprytniejszego od siebie, na Syzyfa. Ten podejrzewał Autolykosa o pod-
kradanie stada, wyrył więc na spodach kopyt swoich krów znak (Poliajnos
powiada, że było to zdanie: „Ukradł Autolykos!”; Podstępy wojenne 6,53).
Dzięki temu poszedł śladem zwierząt i znalazł je w obejściu Autolykosa.
Przy okazji ponoć Syzyf zadał się z jego córką, Antikleją, późniejszą żoną
Laertesa, i spłodził Odyseusza, choć wariant tej opowieści głosi, że to prze-
biegły Autolykos podstępem doprowadził do związku Syzyfa z Antikleją,
żeby mieć sprytnego wnuka.
Źródła (zwłaszcza Atenajos, Uczta mędrców 10,5 [413c]) sugerują, że
Eurypides wystawił dwa dramaty satyrowe o tym samym tytule. Fabuła
jednego z nich, zdaniem większości badaczy, dotyczyła najpopularniejszego
epizodu w złodziejskiej karierze syna Hermesa (i Chiony), jakim była kra-
dzież bydła i… cnoty córki Syzyfa (Jouan–Van Looy). Z określeniem treści
Autolykosa Wtórego są kłopoty. Mit łączy bohatera z Heraklesem ‒ miał
on uczyć młodego herosa zapasów. Niewykluczone, że Herakles odgrywał
jakąś rolę w tym drugim Autolykosie i wówczas byłoby w nim miejsce na
zachowaną przez Atenajosa (10,5 [413c‒f]) gwałtowną tyradę przeciw atle-
tom. Tzetzes (Tysiączki 8,453‒454) utrzymuje, że w dramacie satyrowym
o Autolykosie Eurypides wykorzystywał jego talent zmieniania kształtów
istot żywych i że siła komiczna utworu polegała na tym, iż okradziony
otrzymywał z powrotem zamiast rumaka np. osła, a zamiast córki – satyra
lub starego sylena (kulminacyjną sceną byłaby próba podstawienia starego
łysego Sylena jako młodej panny).
2. i 3. Autolykos  1–2 501
frg. 1 (Kn 282, J-L 1)

Z tysięcy plag, co spadły na Helladę,
nie znajdziesz żadnej gorszej niż sportowcy.
Po pierwsze, nie potrafią rządzić domem,
nie mogliby wręcz ‒ bo też jaki człowiek,
5 poddany szczękom i niewolnik brzucha,
zdołałby schedę pomnożyć po ojcu?
A oni nie są w stanie ani biedy
znieść, ani ciosów losu; nienawykłym
do cnoty ciężkie, co niespodziewane.
10 W młodości chodzą w sławie – chluba miasta,
lecz ledwie spadnie na nich gorzka starość,
znikają – marne, wyleniałe płaszcze.
Ganiłem także i zwyczaj Hellenów,
którzy na cześć ich tłumnie się zbiegają
15 i próżne sławią rozrywki dla uczty.
Kto z tych, co dobrze sprawił się w zapasach,
w biegu lub rzucie dyskiem, skruszył szczęki
pięścią, państwo swe wspomógł, biorąc wieniec?
Na wroga może ruszy z dyskiem w ręku?
20 Przepędzi z kraju, uderzając w tarcze
ciosami gołych pięści? Nikt doprawdy
nie będzie aż tak głupi, gdy naprzeciw
żelaza †stanie. Mądrych i szlachetnych
należy wieńczyć mężów; tego, który
25 najlepiej rządzi, mądry jest i prawy;
tego, co wie, jak słowem zło powstrzymać,
łagodząc spory i wojny domowe ‒
to dobre jest dla miasta i Hellenów.
Atenajos: Uczta mędrców 10,5 (413c‒f)
w. 1‒6 ‒ P.Oxy. 53.3699, frg. (d), kol. II
w. 1‒9 oraz 16‒22 ‒ Galen: Zachęta do medycyny 10
w. 12 ‒ Diogenes Laertios: Żywoty i poglądy słynnych filozofów [Solon] 1,56
w. 19‒20 oraz 22 ‒ Galen: Zachęta do medycyny 13
w. 22 ‒ Plutarch: O geniuszu Sokratesa 12 (581F)
Synezjos: O królestwie 25 (s. 440n.)
Cytując to miejsce, Atenajos zauważa, że Eurypides musiał znać utwór Kse-

nofanesa, zawierający gwałtowną krytykę atletów, i przytacza fragment jego
drugiej elegii (frg. 2).
frg. 2 (Kn 282a, J-L 2)

mego ojca
nie obrażajcie, zwąc go tycim człeczkiem
frg. 3 (Kn 283, J-L 3)

osłów, co w koszach znoszą z gór drzewo na opał
frg. 4 (Kn 284, J-L 4)

Wyplata bowiem końskie wodze z łodyg sitowia.
Fragment (wadliwy metrycznie) cytowany jest ze względu na nazwę trudnej

do zidentyfikowania rośliny φλοΐνη [floíne].
Eurypides, jak się zdaje, to jedyny dramaturg antyczny, którego zain-
spirowały wyczyny „księcia złodziei”. Bohaterem komedii (a może nawet
dwóch o tym samym tytule) Autolykos, jaką wystawił w roku 420 rywal
Arystofanesa, Eupolis, był bowiem współczesny autorowi Ateńczyk, syn
Lykona, i ukochany bogacza Kalliasa.
Postać arcyzłodzieja nie została zapomniana dzięki Szekspirowi, który
w Zimowej opowieści wprowadza nicponia, a ten chwali się, że ojciec:
[…] nadał mi imię Autolykosa, gdyż będąc jak ja pomiotem spod znaku
Merkurego, także podkradał zostawione bez opieki drobiazgi. Dzięki ko-
ściom i dziwkom zyskałem ten strój, a dochody czerpię z drobnych oszustw.
Szafot i chłosta zbyt potężnie grasują na gościńcach: bicie i wieszanie budzą
we mnie grozę; więc gardzę myślą o nich, myśląc o przyszłości. Zdobycz,
zdobycz!
(przekład M. Słomczyński)
Kannicht R., De Euripidis „Autolyco” vel „Autolycis”, „Dioniso” 61(1991), s. 91–99.
Markovitch M., Euripides Attack on the Athletes, „Ziva Antika” 27(1977), s. 51–54.
Sutton D.F., The Evidence for a ninth Euripidean Satyr-play?, „Eos” 62(1974),
s. 49–53.
2. i 3. Autolykos  3–4 / 4. Buzyrys  1 503
4. BUZYRYS
ΒΟΥΣΕΙΡΙΣ
(?)
Datowanie
Brak danych.
Mit
W mitycznej tradycji greckiej Buzyrys, syn Posejdona (jak wielu
innych znanych gwałtowników), był władcą Egiptu, okrutnikiem, który
poświęcał obcych przybyszów Dzeusowi, posłuszny wyroczni wieszczka
Frasjosa (pierwszej ofiary). Gdy jednak przygotowywał do złożenia na ołta-
rzu Heraklesa, ten zerwał pęta i pozabijał wszystkich uczestników obrzędu
z królem włącznie. Historię tę przytaczają za Ferekydesem m.in. Herodot
(Dzieje 2,45), który ją odrzuca jako niedorzeczną, Apollodor (Biblioteka
mitów 2,5,11), Diodor Sycylijski (Biblioteka 1,17), a także Hyginus (Opo-
wieści 31). Przed Eurypidesem komedię o tym tytule wystawił Epicharm.
Miejsce akcji: przed ołtarzem Dzeusa (i pałacem Buzyrysa?) w Egipcie
Osoby:
pewne
Buzyrys ‒ okrutny barbarzyńca, król Egiptu
Herakles ‒ heros dorycki
Sylen ‒ ojciec satyrów
Chór: satyrowie
Hipoteza
Buzyry]s satyrowy, którego początek:
o b]óstwo [
[25] a streszczen[ie:
] jabłka .[
5 s]atyrowie przed.[

P.Oxy. 52.3651, w. 23‒34
frg. 1 (Kn 313, J-L 2)

Niewolnikowi prawdy rzec nie wolno,
jeśli dla panów nie jest to wygodne.
Spotkanie Heraklesa z Buzyrysem interesowało zwłaszcza komedio-
pisarzy. Komedię Buzyrys wystawił Kratinos, który debiutował na scenie
niemal w tym samym czasie co Eurypides, nie sposób zatem rozstrzygnąć,

czyj utwór był wcześniejszy. Po Eurypidesie i Kratinosie Buzyrysów two-
rzyli trzej przedstawiciele Komedii Średniej (IV w.): Antyfanes, Efippos
i Mnesimach.
W dobie nowożytnej tragedię poświęcił Buzyrysowi Edward Young:
Busiris. King of Egypt (1735; premiera 1719).
4. Buzyrys / 5. Eurysteusz 505
5. EURYSTEUSZ
ΕΥΡΥΣΘΕΥΣ
(?)
Datowanie
Nic nie wiadomo o dacie wystawienia dramatu. Niektórzy badacze sy-
tuują go w bliskości Heraklesa oszalałego (ok. 417‒409).
Mit
Eurysteusz jest obok Hery głównym czarnym charakterem cyklu o He-
raklesie. Dzięki podstępowi Hery zajmuje niejako miejsce herosa. Dzeus
obiecał mianowicie, że pierworodny w tym pokoleniu potomek Perseusza
będzie panował nad Mykenami. Miał na myśli syna brzemiennej za jego
sprawą Alkmeny, ale Hera, wspomagana przez boginię narodzin Ejlejtyję,
opóźniła przyjście na świat Heraklesa, przyśpieszyła natomiast narodziny
jego kuzyna Eurysteusza. Gdy w przystępie szału Herakles zamordował
żonę i dzieci (temat tragedii Herakles oszalały), Apollon kazał mu odpoku-
tować zbrodnię służbą u władcy Myken. Eurysteusz wyznaczał mu kolejne
zadania – 12 prac – a jako że był z natury tchórzliwy, czynił to za pośrednic-
twem herolda, sam chowając się na wszelki wypadek w brązowym kotle (lub
glinianym pitosie) specjalnie w tym celu sporządzonym. Eurysteusz przeżył
Heraklesa i bezlitośnie prześladował jego potomków, Heraklidów. Ostatecz-
nie został pojmany podczas bitwy z obrońcami Heraklidów, Ateńczykami,
i zabity przez mściwą Alkmenę (tragedia Dzieci Heraklesa).
Prawdopodobnie tematem dramatu było zakończenie służby Heraklesa
u Eurysteusza (ostatnia praca polegała na sprowadzeniu z Hadesu trójgło-
wego psa Cerbera). Nie wiemy, jaki pretekst wymyślił Eurypides, żeby uza-
sadnić obecność satyrów i Sylena.
Miejsce akcji: przed siedzibą Eurysteusza w Mykenach

Osoby:
pewne
Eurysteusz ‒ król Myken
prawdopodobne
Kopreus ‒ herold Eurysteusza
Chór: satyrowie
frg. 1 (Kn 371, J-L 1)

Do Hadu ślesz mnie, żywego, nie trupa;
wyruszam świadom, że kres mnie tam czeka.
Erotian: Zbiór wyrazów hippokratejskich τ 29 (s. 86,17)
Kwestia niewątpliwie wypowiadana przez Heraklesa do Eurysteusza, który

każe mu przyprowadzić psa Cerbera z Podziemia.
frg. 2 (Kn 372, J-L 2)

To niemożliwe ‒ nie bój się, staruszku;
Dedala zawsze ruszać się posągi
zdają i patrzeć ‒ taki zeń człek mądry!
Scholia do Eurypidesa: Hekaba 838
w. 2‒3 ‒ Jan Tzetzes: Tysiączki 1,521‒522 (s. 24) [Platon]
Słowa skierowane do Sylena zapewne wygłasza Herakles. Niewykluczone,

że Sylen towarzyszył Heraklesowi podczas wyprawy do Podziemia (niczym
Ksantiasz Dionizosowi w Żabach Arystofanesa) i przerażał się na widok
robotów, jakie Dedal sporządził dla Hadesa.
frg. 3 (Kn 373, J-L 3)

Skosił je niczym płomieniste kłosy,
tnąc ciosem miecza z czarną rękojeścią.
Ktoś opowiada o wyczynach Heraklesa, tutaj ‒ o zabiciu stugłowej hydry

lernejskiej.
frg. 4 (Kn 374, J-L 4)

[lub] czerpak, lub brązowe sito
pod podbitymi trzymając oczami.
frg. 5 (Kn 375, J-L 5)

†Służący ma być wierny†, utrzymywać
sekrety panów zawsze w tajemnicy.
frg. 6 (Kn 376, J-L 6)

Nie wiem, jaką by trzeba miarą losy
człowiecze mierzyć, by wiedzieć, co robić.
5. Eurysteusz  1–9 507
frg. 7 (Kn 377, J-L 7)

Na próżno nie chcą uznać śmiertelnicy
bastardów, bo kto prawy jest z natury,
to miano mu nie zniszczy charakteru.
Stobajos: Antologia 4,24,44 (O dzieciach. Że dobrze jest posiadać dzieci)
Być może są to dywagacje Heraklesa, którego Eurysteusz jako syna Dzeusa

może za bękarta uznawać.
frg. 8 (Kn 378, J-L 8)

Dziś, jeśli kto ma w domu żłób obfity,
pierwszym go piszą i lepszymi rządzi;
cenimy czyny niżej niż pieniądze.
Dalszy ciąg utyskiwań Heraklesa?
frg. 9 (Kn *863, J-L *12)

Przybył, na barkach dźwigając odyńca
lub rysia, bestię bezkształtną, potworną.
Atrybucja tego fragmentu, choć pasuje on do opisu Heraklesa wracającego

z dzikiem erymanckim, pozostaje niepewna.
6. SKIRON
ΣΚΙΡΩΝ
(?)
Datowanie
Brak danych.
Mit
Ateńczykom zapewne musiały się podobać epizody zaczerpnięte z ich
własnych, rodzimych tradycji, a przygody plemiennego herosa Attyki, Te-
zeusza, nadawały się znakomicie na fabuły dramatu satyrowego. Na drodze
z Trojdzeny do Aten roiło się wprost od straszliwych zbójców i potworów,
gdy zatem młody syn króla Aten, Ajgeusa, ruszył z peloponeskiej Trojdze-
ny, gdzie się urodził i gdzie wychowywała go matka, do Aten, żeby dać się
poznać ojcu, okazji do bohaterskich czynów mu nie zabrakło. Jednym z naj-
groźniejszych był Skiron, syn Posejdona (a zatem przyrodni brat bohatera!)
lub potomek Pelopsa. Zwykł on przymuszać przechodniów, by umywali mu
nogi, po czym kopniakiem strącał ich ze skał prosto w paszczę olbrzymiego
żółwia, czyhającego u podnóża. Zupełnie inną wersję opowiadali Megarej-
czycy, dla których Skiron był dobroczynnym strażnikiem bezpiecznej drogi
nadmorskiej, przodkiem Telamona i Peleusa, a nawet kuzynem Tezeusza
jako syn siostry jego matki, Ajtry.
Szczątki hipotezy pozwalają odtworzyć jedynie sam początek dramatu.
Wynika z niej, że prolog wygłaszał zapewne Sylen i że rozbawiony Chór
satyrów wpadał na scenę w towarzystwie heter z Koryntu. Pojawiał się Te-
zeusz, wędrujący z Trojdzeny do Aten, prawdopodobnie dowiadywał się od
Sylena o sytuacji satyrów (zniewolonych przez Skirona) i obiecywał pomoc
oraz ukaranie rozbójnika. Ktoś (Sylen? Skiron?) stręczył Tezeuszowi którąś
z heter.
Miejsce akcji: przed jaskinią Skirona, przy Skałach Skirońskich

Osoby:
pewne
Skiron ‒ okrutny rozbójnik
Tezeusz ‒ heros ateński
Hetery z Koryntu (osoby nieme?)
prawdopodobne
Chór: satyrowie
6. Skiron  1–2 509
Hipoteza
Skiron [satyrowy, którego początek:
[75] „Hermesie, to ty bowiem [
miewasz…”, a s[treszczenie:
Skiron [
5 skałę zająw[szy
z rozboju utrzymywał się, [synem
[80] Posejdona będąc; [sam jednak do wąwozu
nie pilnował wejścia, [lecz jako szpiega miał
i pomocnika w gwał[cie tym Sylena ‒
10 jemu powierzył st[raż nad szlakiem,
sam się zaś usun[ął. Wkrótce na
[85] odludzie wpadają satyrowie roz[bawieni
z heterami [
[
15 mają[
[
[90] [ ].[ ][
[brakuje nie więcej niż 17 ll.]
P.Oxy. 27.2455, frg. 6, w. 74‒90
] [
45 p]ojawiwszy się zaś Hera[kles
20 ] [
]. chwyciwszy; i [
]... [
] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
P.Oxy. 27.2455, frg. 5, w. 44‒49
Bardzo zniszczony tekst zachowanej na papirusie hipotezy umożliwia różne

jej uzupełnienia. Steffen3 na podstawie własnej rekonstrukcji podejrzewał,
że zamiast Tezeusza Eurypides wprowadzał tu Heraklesa jako gest wobec
Spartan i że wobec tego dramat wystawiono niedługo po zawarciu pokoju
Nikiasza (421 r.).
frg. 1 (Kn 674a, J-L 1)

Hermesie, to ty bowiem [ ] miewasz
P.Oxy. 27.2455, frg. 6, w. 75
Większość badaczy przypisuje tę zapewne otwierającą prolog apostrofę do

Hermesa Sylenowi, który błaga boga o pomoc w uwolnieniu siebie i towa-
rzyszy satyrów z niewoli u Skirona. Po monologu wprowadzającym Sylena
na orchestrę wpadają satyrowie z heterami (parodos).
frg. *2 (Kn/J-L *1084)

Przybywam z Akrokoryntu oblanego falą,
świętego szczytu, miasta Afrodyty
nawiązanie ‒ Plutarch: O miłości 21 (767F)
Fragment pieśni Chóru (w jonikach), z dużym prawdopodobieństwem przy-

pisywanego dramatowi Skiron (Pechstein).
frg. 3 (Kn 675, J-L 2)

Te sobie weźmiesz za jednego „konia”,
a te za „parkę”; te żądają „czwórki”,
i to ze srebra! Kochają „ateńskie
dziewice”, jeśli tylko ‹kto› przyniesie
5 ich wiele
Fragment uważany za część wypowiedzi Sylena, który zachwala Tezeuszowi

hetery sprowadzone z Koryntu. Stręczy je za statery korynckie z wyobra-
żeniem Pegaza i ‒ zapewne ‒ za inne monety z wizerunkiem dwukonnych
i czterokonnych zaprzęgów; najchętniej, jak twierdzi, przyjmują drachmy
ateńskie z wyobrażeniem dziewiczej Ateny. Eurypidejski Sylen w roli strę-
czyciela staje się prekursorem popularnego typu Komedii Nowej – rajfura
(πορνοβοσκός [pornoboskós]).
frg. 4 (Kn 676, J-L 3)

Pasujesz świetnie do łożnicy dziewki
z Koryntu; stopa z posłania nie zwisa
Aluzja do spotkania Tezeusza z rozbójnikiem Prokrustesem.
frg. 5 (Kn 677, J-L 5)

ani jelenie udźce
frg. 6 (Kn 678, J-L 6)

bo dobrze jest
karać nikczemników
frg. 7 (Kn 679, J-L 4)

albo przywiązywać
pędami dzikiego figowca
Jouan–Van Looy widzą tu aluzję do zbrodni Sinisa, który przywiązywał po-

dróżnych do wierzchołków sosen, po czym je puszczał, tak że nieszczęśnicy
albo zostawali rozerwani, albo wylatywali w powietrze i ginęli, rozbijając
się o ziemię.
6. Skiron  2–9 511
frg. 8 (Kn 680, J-L 7)

towarzyszyć
Hesychios: Słownik α 3456–7
frg. 9 (Kn 681, J-L 8)

tarany205
Hesychios: Słownik ε 2307
Sztuki pod tym samym tytułem wystawiali: komediopisarz sycylijski Epi-
charm, z przełomu VI/V w., a zatem przed Eurypidesem (frg. 122–124; s. 94‒
–96), oraz Aleksis, znany przedstawiciel Komedii Średniej, autor ponoć aż
245 komedii. Z jego sztuki zachował się jednak jeden tylko werset (frg. 139).
Luppe W., Die Skyron-Hypothesis, „Archiv für Papyrusforschung” 40(1994), s. 13–19.
Mette H.J., Euripides „Skiron”, „Museum Helveticum” 21(1964), s. 71–72.
Snell B., Zu Euripides Satyrspiel „Skiron”, „Aegyptus” 47(1967), s. 184–186.
Steffen W., Euripides „Skiron” und der Prolog der „Lamia”, „Eos” 58(1971), s. 25–33.
205
W tekście: ἔμβολα [émbola] (ἔμβολος [émbolos] lub ἔμβολον [émbolon] – ‘to, co się
wkłada, wrzuca’, ‘zatyczka, taran’); wyraz używany przez komediopisarzy w zna-
czeniu seksualnym.
7. SYLEUSZ
ΣΥΛΕΥΣ
(?)
Datowanie
Brak danych.
Mit
Przygodę Heraklesa z Syleuszem opowiadają późni autorzy, zwłaszcza
Apollodor (Biblioteka mitów 2,6,3–4) i Diodor Sycylijski (Biblioteka 4,31).
Gdy Herakles w ataku szału zabił swego gościa Ifitosa, Hermes – zgodnie
z wyrocznią delficką – sprzedał go w niewolę królowej Lidii Omfali. Wśród
zadań, jakich podejmował się Herakles w okresie tej niewoli, było ukaranie
Syleusza, mieszkańca Aulidy (Apollodor) lub Pelionu (Diodor). Zmuszał
on przechodniów do pracy w swojej winnicy, a zamiast zapłaty zadawał im
śmierć. Herakles najął się do niego na służbę, spalił winorośle, a Syleusza
zabił wraz z jego córką Ksenodiką. Focjusz (Biblioteka 186, 133b), powołu-
jąc się na gramatyka Konona (FGrHist 26 F1 [XVII]), zachował odmienną
wersję, o zdecydowanie bardziej tragicznym wydźwięku: Ksenodika jest tu
ukochaną żoną Heraklesa, która umiera z tęsknoty podczas jego przedłużają-
cej się nieobecności. Herakles wraca w momencie, gdy żałobnicy gromadzą
się wokół stosu, i z rozpaczy usiłuje się rzucić w ogień. Śmierci bohatera
zapobiega brat Syleusza i opiekun zmarłej, Dikajos (Sprawiedliwy).
Głównym przekazem pomocnym w rekonstrukcji treści zaginionego
dramatu, obok szczupłych fragmentów, jest relacja Tzetzesa (Wprowadzenie
do komedii Arystofanesa 11a2,62–70) przytaczającego przykład Syleusza
jako dramatu nieustannie wzbudzającego wesołość widowni. Źródłem ko-
mizmu jest tu przede wszystkim sam „bohater pozytywny” – Herakles. Ma
on (patrz też Alkestis) z pewnością cechy bliższe tradycyjnemu Heraklesowi
komicznemu niż postaci tragicznej. Sprzedany, a właściwie „wmówiony”
przez Hermesa Syleuszowi jako parobek – pisze Tzetzes – okopuje mu win-
nicę, wyrywając przy tym z korzeniami wszystkie winorośle, rozpala z nich
ognisko, składa ofiarę z największego wołu gospodarza, raczy się mięsiwem
i winem wykradzionym z piwniczki właściciela, której drzwi używa jako
stołu. Z fragmentów wynika ponadto, że wyzywa gospodarza na pojedynek
w piciu. Zabawia się śpiewem, żąda owoców i wetów, a w końcu zmienia
bieg pobliskiej rzeki, która zatapia gospodarstwo. Szczególnie zabawne mu-
siało się wydać widzom to, że Herakles z takim zapamiętaniem niszczy i pali
winnicę poświęconą przecież Dionizosowi! Rehabilituje się jednak niejako,
oddając sprawiedliwość „boskiemu trunkowi” w scenie będącej niewątpli-
7. Syleusz 513
wie parodią sympozjonu (patrz Cyklop). Niektórzy uczeni (Churmuziadis2,

s. 156‒157), na podstawie malowidła na skyfosie z przedstawieniem kobiety
kradnącej herosowi lwią skórę i maczugę, sugerują istnienie takiej sceny
w sztuce z udziałem Ksenodiki.
Luppe na podstawie analizy papirusowych fragmentów hipotezy (hi-
potez?) stawia tezę o istnieniu dwóch dramatów satyrowych: Syleusz I (P.
Oxy. 27.2455, frg. 5; patrz niżej, II 8. Syzyf ‒ „Hipoteza”) oraz Syleusz II
(P.Strasbourg 2676 = P.Oxy. 27.2455, frg. 8).
Miejsce akcji: przed zagrodą (?) Syleusza w Aulidzie

Osoby:
pewne
Syleusz ‒ właściciel winnicy
Herakles ‒ heros dorycki; na służbie u Omfali (?), parobek Syleusza (?)
Hermes ‒ bóg w roli kupca
prawdopodobne
Ksenodika ‒ córka Syleusza
Chór: satyrowie
Hipoteza
Syleusz saty]row[y, którego początek:
‘‒ ‒ ‒ ] z gó[ry ‒ ‒ ‒’
a stresz]czenie:
Heraklesowi, zab]ójcy swe[go gościa
5 Ifitosa, syna E]urytosa, Dzeus na[
sp]rzedanemu [
]. jeśli zaś [
] rok [
]..[..] [
10 .[
] [
]..[
P.Strasbourg 2676, frg. a
[skraj papirusu]
....] i Syleusza [.] władc[
cór]kę zaś wspomnianego wy[żej
15 [105] ] ściganej [
]. ich natomiast [‒ ‒ . Kseno-
di]kę ocalił ‒‒‒‒‒
P.Oxy. 27.2455, frg. 8, w. 103‒107
Z papirusowych strzępów hipotezy wynika, że Herakles z woli Dzeusa pono-

sił karę za zabójstwo Ifitosa i złamanie praw gościnności. Został zaprzedany
w roczną (?) niewolę królowej Omfali lub bezpośrednio Syleuszowi. Dru-
gi fragment hipotezy mówi o tym, że Herakles „uratował” córkę Syleusza
(Ksenodikę?), „ściganą” zapewne przez chutliwych satyrów.
frg. 1 (Kn 688, J-L 2)

Ależ przeciwnie, wcale nie służalczy!
Z postawy godny, nie nazbyt pokorny
ni ociężały, jak zwykle niewolnik,
lecz świetny strojem i mocny swym drzewcem.
Filon z Aleksandrii: Każdy człowiek cnotliwy jest wolny 101,4‒7
Nie wiadomo, kto wypowiadał prolog. Po parodosie Chóru satyrów, zapew-

ne służących Syleuszowi pod przymusem, pojawiali się Herakles (w prze-
braniu?) i Hermes. Hermes być może „przygotowywał” Heraklesa do roli
„pokornego sługi”, po czym, jak przystało na patrona kupców, ze znaw-
stwem „zachwalał” Syleuszowi wystawianego na sprzedaż Heraklesa, nie
bez dwuznacznych podtekstów seksualnych właściwych gatunkowi.
frg. 2 (Kn 689, J-L 3)

Nikt przecież sobie nie kupi do domu
kogoś, kto będzie lepszym odeń panem.
Twój widok budzi strach. Twe oczy płoną
jak oczy byka, kiedy lew nań skacze.
Syleusz miał uzasadnione wątpliwości, czy ten budzący grozę sługa będzie
dostatecznie uległy. Wydaje się, że sam Herakles („niechcący”?) utrudniał
swoją imponującą postawą zadanie Hermesowi, który musiał przecież prze-
konać nabywcę do kupna „towaru”.
frg. 3 (Kn 690, J-L 4)

‹ › sam wygląd już cię zdradza, choćbyś
nie wyrzekł słowa, że słuchać nie będziesz;
ty rządzić wolisz, niż ulegać innym.
Mimo tych wątpliwości Syleusza sprytnemu Hermesowi udaje się w końcu

sprzedać mu Heraklesa jako parobka.
frg. **4 (Kn *907, J-L *10)

Pożerał z mięsem wołów blade figi,
odstraszyłby swym rykiem barbarzyńcę!
Klemens Aleksandryjski: Słowo zachęty dla Greków 7,76,5
w. 1 ‒ Atenajos: Uczta mędrców 7,4 (276f)
w. 1 ‒ Eustacjusz: Komentarze do „Iliady” Homera 11,629 (k. 867,65; vol. 3, s. 270,14)
w. 1, trawestacja ‒ Plutarch: Zagadnienia biesiadne 4,4,2 (Pisma moralne 668A)
Żaden z autorów starożytnych powołujących się na ten fragment nie wy-

mienia dramatopisarza ani tytułu sztuki, toteż atrybucja pozostaje bardzo
wątpliwa. Opis pasuje dość dobrze do relacji z wyczynów Heraklesa, które
7. Syleusz  1–8 515
jednak przynajmniej częściowo musiały odbywać się na oczach widzów, ina-

czej bowiem Herakles nie mógłby wyzywać gospodarza na zawody pijackie.
frg. 5 (Kn 691, J-L 5)

[Herakles]
Połóż się, pijmy! Zaraz mi tu próbę
podejmij ‒ zobacz, czy mnie w tym pokonasz!
Filon cytuje te słowa Heraklesa, przytaczając zarazem ich kontekst, żeby

uzasadnić twierdzenie, iż człowiek z natury wolny, nawet sprzedany jako
niewolnik, nie traci swej godności. Syleusz, wściekły z powodu szkód, jakich
narobił parobek, obrzuca go zniewagami. Herakles zamiast wykrętów i uspra-
wiedliwień wyzywa go do zawodów w piciu, traktuje z góry i wydaje rozkazy.
frg. 6 (Kn 687, J-L 6)

Herakles
Smaż, kładź na węglach moje ciało, czarną
krwią moją racz się, bo prędzej pod ziemię
powschodzą gwiazdy, ziemia wstąpi w eter,
nim się doczekasz ode mnie pochlebstwa!
Te dumne słowa Heraklesa pochodzą prawdopodobnie z agonu między nim

a Syleuszem.
frg. 7 (Kn 692, J-L 7)

Dla dobrych i jam dobry, lecz dla podłych
nie ma większego wroga na tym świecie.
Zgodnie z przekazem Filona Herakles pozabijał wszystkich ludzi Syleusza,

nie oszczędzając nikogo.
frg. 8 (Kn 693, J-L 8)

[Herakles]
‹ › Dalejże, miła pałko,
obudźże mi się i okaż swą twardość!
Eustacjusz: Komentarze do „Iliady” Homera 1,302 [Jerzy Chojroboskos]
(k. 107,31; vol. 1, s. 167,33)
Etymologicum Magnum s. 294,45 (s.v. „εἴα”)
Jan Filoponos: O akcentach (s. 25,7)
w. 1, nawiązanie ‒ Hesychios: Słownik τ 1626
w. 2 ‒ Apollonios Dyskolos: O zaimkach (s. 73,14)
nawiązanie ‒ Lukian: Przygody Lukiosa w osła zamienionego 5
nawiązanie ‒ Swetoniusz: Żywoty cezarów. Neron 49
nawiązanie ‒ Sozomen Hermiasz: Historia kościelna 7,27,7
Uczeni podejrzewają nie bez racji dwuznaczny podtekst tej apostrofy do

maczugi herosa. Herakles uratował Ksenodikę z rąk nastających na nią chu-
tliwych satyrów i… sam zajął ich miejsce.
frg. 9 (Kn 694, J-L 9)

Wejdźmy, pokładźmy się, lecz ‒ proszę ‒ otrzyj
łzy z oczu
Zapewne Herakles pociesza Ksenodikę, której właśnie zabił ojca.
Groningen B.A. van, De Syleo euripideo, „Mnemosyne” 55(1930), s. 293–299.
Luppe W., Identifiezierung des Hypothesis-Schlusses auf P.Oxy. 2455,5, „Anagenne-
sis” 4(1986), s. 223–243.
Mette H.J., Hypothesis von Euripides’ „Syleus”. Zum Wartetext 7., ZPE 4(1969), s. 173.
7. Syleusz  8–9 / 8. Syzyf 517
8. SYZYF
ΣΙΣΥΦΟΣ
agon roku 415
Datowanie
Syzyf kończył słynną trylogię tragiczną roku 415, złożoną z zaginionych
Aleksandra i Palamedesa oraz zachowanych Trojanek. Eurypides został
wówczas pokonany przez Ksenoklesa.
Mit
O Syzyfie, synu Ajolosa i królu Efyry (późniejszego Koryntu), krążyło
wiele opowieści przedstawiających go jako najprzebieglejszego ze śmier-
telnych. Nie wiadomo, który z licznych epizodów mitu zainteresował Eury-
pidesa. Wysuwano najrozmaitsze hipotezy: że mogło chodzić o uwiedzenie
córki Autolykosa, Antiklei, czego owocem był Odyseusz (patrz II 2. i 3. Au-
tolykos), lub o kradzież klaczy Diomedesa, które przyprowadził Herakles,
lub też o wyczyny Syzyfa w Hadesie (wówczas jednak trudno byłoby uza-
sadnić obecność satyrów).

Osoby:
pewne
Syzyf ‒ król Efyry
prawdopodobne
Hermes ‒ bóg
Chór: satyrowie
Hipoteza (?)
].....[
p]okazawszy się zaś Hera[kles
]any przez niego [
]. otrzymawszy i …[
].... jego i ...[
]... ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
P.Oxy. 27.2455, frg. 5, w. 44‒49
(91) ] a satyrowie [
] Hermes sza[ty
] zaprzęgł [
] uciekłszy stamtą[d
5(95) ] walcząc wraz z [ni]m [
poj]awiwszy się nagle przed satyrami [
prz]eraził ich; z nich zaś .[

] [..]. być [
] że spali [
10(100) ] że przywiąże [
że od ni]ch ucieknie [
] [
P.Oxy. 27.2455, frg. 7, w. 91‒102
Atrybucje strzępów tej hipotezy (hipotez?) są różne. W grę wchodzą oprócz

Syzyfa także dramaty Skiron i Syleusz, o ile w nich również pojawiał się He-
rakles, co ‒ zwłaszcza w przypadku Skirona ‒ jest wątpliwe. Niemożności
rozstrzygnięcia dowodzi choćby fakt, że podczas gdy Steffen2 przypisywał
frg. 5 Skironowi (d.s. 6), a frg. 7 Syzyfowi (d.s. 8), Pechstein dowodził,
że frg. 5 stanowi część hipotezy Syzyfa, a frg. 7 – Skirona. Z kolei Luppe
opowiadał się za hipotezą, że w przypadku frg. 7 chodzi o niepoświadczony
w dorobku Eurypidesa dramat satyrowy Penteus, a frg. 5 i 8 (patrz II 7. Sy
leusz ‒ „Problemy rekonstrukcji”) świadczą o istnieniu dwóch Syleuszów
satyrowych autorstwa Eurypidesa.
frg. 1 (Kn 673, J-L 1)

Witam cię, świetny potomku Alkmeny,
‹ ›, gdy niecny sczezł marnie!
Księga Suda χ 174
frg. 2 (Kn 674, J-L 2)

wykręcając ‹słowa›
Hesychios: Słownik ε 2116
Zaginione sztuki o Syzyfie tworzyli Ajschylos (tytuły sugerują, że mogły
to być dramaty satyrowe) i Sofokles. Syzyf Krytiasza był prawdopodobnie
dramatem satyrowym, a komedię wystawił Apollodor z Geli (IV/III w.), nic
jednak nie wiadomo o ich treści.
Syzyf stał się m.in. bohaterem tragedii węgierskiego autora Gregora
Csiky Sisyphus munkaja (‘Syzyfowa praca’, 1892). Najciekawszą współcze-
sną reinterpretacją mitu pozostaje Le mythe de Sisyphe. Essai sur l’absurde
Alberta Camusa (1942 r.).
Dihle A., Das Satyrspiel Sisyphos, „Hermes” 105(1977), s. 28–41.
Kahn Ch., Greek Religion and Philosophy in the Sisyphus Fragment, „Phronesis”
42(1997), s. 247–262.
Luppe W., Identifizierung des Hypothesis-Schlusses auf P.Oxy. 2455, frg. 5, „Anagen-
nesis” 4(1986), s. 223–243.
Winiarczyk M., Nochmal das Satyrspiel Sisyphus, „Wiener Studien” 100(1987), s. 35–45.
8. Syzyf  1–2 / 9. Lamia  1 519
9. *LAMIA (?)
ΛΑΜΙΑ
(?)
Datowanie
Nie tylko nic nie wiadomo o dacie wystawienia Lamii, ale i samo istnie-
nie dramatu satyrowego Eurypidesa pod tym tytułem jest słabo poświadczo-
ne i przez wielu badaczy było dawniej negowane.
Mit
Wiedźma Lamia pełniła rolę Baby Jagi – straszono nią niegrzeczne
dzieci. Pierwotnie była ona rodzajem demonicznego wampira wysysającego
krew i pożerającego serca ofiar. Wedle mitografów nie urodziła się jednak
jako potwór: tę córkę Belosa i Libii, tak piękną, że uwiódł ją sam Dzeus,
zazdrosna Hera jęła prześladować (zabijała jej dzieci), aż Lamia schroniła
się w odludnej jaskini i zyskała osławę potwora porywającego dzieci. Gdy
mściwa Hera pozbawiła Lamię snu, Dzeus obdarzył ją dziwaczną umiejęt-
nością wyjmowania i odkładania oczu.
Hipoteza (?)
Lamia satyrowie,] których początek:
„Któż zatem nie zna mego imienia,] wstrętnego [śmiertelnym”
P.Oxy. 27.2455, frg. 19,2
Stan papirusu pozwala jedynie na hipotetyczne łączenie tego początku z La-

mią (tak Jouan–Van Looy). Wątpliwości wzbudza liczba mnoga zaimka
„których” – sugeruje ona tytuł zaczerpnięty raczej od Chóru niż od tytułowej
postaci (tak twierdzi wydawca papirusu Eric G. Turner).
frg. 1 (Kn 472m, J-L 1)

Któż zatem nie zna mego imienia, wstrętnego
śmiertelnym – Lamii z libijskiego rodu?
Diodor Sycylijski: Biblioteka 20,41,6
Fragment ten (niepoprawny metrycznie) przypisywany był dawniej Buzy-

rysowi. Obecnie uważa się, że może on pochodzić z prologu wygłaszanego
przez tytułową Lamię.
Jedynym poza Eurypidesem znanym nam dramatopisarzem, który stwo-
rzył sztukę pod tym tytułem, był komediopisarz ateński Krates. Z jego ko-
medii zachowało się ledwie 5 drobnych fragmentów (frg. 20–25; s. 96‒98),
z których treści nie da się nic powiedzieć o sposobie opracowania mitu Lamii
(o ile bohaterką sztuki była postać mityczna, a nie np. hetera mająca takie
przezwisko). Frg. 20: „Skopciła się, dzierżąc swą laskę” (czy po wyjęciu
oka macała nią jak ślepiec?) zestawia się z wersami 77–79 Sejmu kobiet
Arystofanesa (392 r.), gdzie wyszydza on jakiegoś „pierdzącego” Lamiosa.
Jouan–Van Looy przywołują wcześniejszą wzmiankę o „niemytych jajach
Lamii” z parabazy (w. 1035) komedii Osy (422 r.) jako być może nawiązanie
do dramatu satyrowego Eurypidesa (lub komedii Kratesa).
III. FRAGMENTY
BEZ ATRYBUCJI
adespota  1–3 523
Wybór, przekład, komentarz

frg. *1 (Kn/J-L *850)

We władzę bowiem godzi się strzałami
żądzy, dlatego strzec się przed nią trzeba.
nawiązanie: Filodemos z Gadary (P.Herc. 220, frg. 4,8‒16)
nawiązanie ‒ Plutarch: Żywoty równoległe. Aratos 15,5
W tekście Stobajosa wypowiedź przypisana jest dramatowi Elektra, jednak

w zachowanej sztuce jej nie ma. Wyrażoną tu metaforą „łuczniczą” (strzały
Erosa) myśl o skutkach pożądania władzy rozwija Eurypides szerzej np.
w Fenicjankach (503–525).
frg. *2 (Kn/J-L *852)

Kto swych rodziców szanuje za życia,
ten – żyw czy martwy – bogom zawsze miły;
kto czci odmawia zaś ojcu i matce,
niechaj nie staje przy mnie u ołtarza
5 ni nie wyprawia się ze mną na morze.206
Orion: Antologia Eurypidesowa 7–8
w. 1–2 – Stobajos: Antologia 4,25,2 (O tym, że rodzice winni otrzymywać należną cześć)
Fragment ten niekiedy przypisywany bywa w źródłach Dzieciom Heraklesa,

ale w zachowanym tekście sztuki go nie ma. Obowiązek szanowania rodzi-
ców (patrz np. Błagalnice 362–364) wraz z nakazem oddawania czci bogom
oraz nakazem obrony ojczyzny to trzy podstawowe przykazania moralności
antycznej.
frg. *3 (Kn/J-L *852a)

I dla rodziców należne mieć względy.
Orion: Antologia Eurypidesowa 9+10
Także ten fragment Stobajos mylnie powiązał z Dziećmi Heraklesa.
206
O niebezpieczeństwach żeglowania na jednym statku ze złoczyńcami lub bluź-
niercami por. np. Elektra 1354–1355.
524 Eurypides  III. Fragmenty bez atrybucji
frg. *4 (Kn/J-L *854)

Śmierć w ofierze – zgon straszny, lecz i sławny,
nic też strasznego207 – przeżyć; jest w tym radość.
Plutarch: O cnocie moralnej 7 (Pisma moralne 447E)
Stobajos przypisał te słowa Dzieciom Heraklesa (dobrowolne poświęcenie

się Makarii). Niektórzy uczeni podejrzewają późniejszą interpolację akto-
ra, inni wysuwają inne możliwe atrybucje, w tym nawet przynależność do
dramatu satyrowego (II 4. Buzyrys).
frg. *5 (Kn 857 [z odesłaniem do Ifigenii w Aulidzie]/J-L *857)

Rogatą łanię w chętne ręce złożę
Achajów ‒ będzie im się wydawało,
że córkę twoją zarzynają
Słowa te bez wątpienia musiałaby wypowiadać Artemida jako pocieszenie

Klitajmestry w zakończeniu Ifigenii w Aulidzie, i tej właśnie sztuce przypi-
suje je Elian. Jednak w zachowanym tekście tragedii Artemida nie pojawia
się „z maszyny”. Niektórzy przypuszczają, że eksodos Ifigenii w Aulidzie
został zmieniony (interpolacja aktorska?) i że Elian mógł cytować jedną
z dwu wersji, jednak problem atrybucji pozostaje nierozwiązany.
frg. *6 (Kn/J-L *865)

Fema 208
cnych wskaże, nawet gdy pod ziemią.
Ajschines: Przeciw Timarchosowi 128
Księga Suda φ 269
frg. *7 (Kn/J-L *866)

Ocaliła mnie, jest mi karmicielką,
matką i siostrą, służącą, kotwicą!
Aleksander Retor: O tropach i figurach retorycznych 1,10 (RGWalz, s. 440,10‒441,1)
Fragment ten zachował się jako przykład figury stylistycznej zwanej ἐπιμονή
([epimoné]; ‘powtórzenie z naciskiem’). Najpiękniejszy jej przykład stanowi
wypowiedź Andromachy przy pożegnaniu z Hektorem u Bramy Skajskiej
(Iliada 6,429‒430):
Jesteś mi teraz, Hektorze, i ojcem, i matką czcigodną,
bratem jedynym mi jesteś i mężem młodością kwitnącym.
(przekład K. Jeżewska)
207
nic też strasznego (δ’οὐ δεινόν [d’ u deinón]) – to wersja Stobajosa, u Plutarcha:
δὲ δειλόν [dé deilón] – ‘wprawdzie tchórzliwe’.
208
Fema (Φήμη) – ‘Rozgłos’, personifikacja dobrej sławy; miała w Atenach oł-
tarz i oddawano jej cześć.
frg. *8 (Kn/J-L *868)

bóstwa podziemne,
niepowrotnych mieszkańcy mroków,
Acherontu rozlewisk i siedlisk umarłych.
s. 30,16‒18 [Bachmann]; s. 343,31–344,3 [Bekker]
Niektórzy uczeni przypisują ten fragment (w anapestach bądź w daktylach)

dramatowi Protesilaos, jednak przynajmniej kilku bohaterów tragedii po-
wróciło z „niepowrotnych mroków”, jak choćby Herakles i Tezeusz.
frg. *9 (Kn/J-L *874)

Źle życząc wrogom, kobieto, pamiętaj,
byś Alastora209 nie szczuła na siebie!
s. 74,19‒22 [Bachmann]; s. 382,31‒32 [Bekker]
frg. *10 (Kn/J-L *875)

Kiprydo, jakżeś słodka ty a gorzka!
Anonim: O barbaryzmach i solecyzmach, s. 239 [Boissonade]
W twórczości Eurypidesa niemal locus communis.
frg. *11 (Kn/J-L *877)

Eter cię rodzi, córo,
Dzeusem go zowią śmiertelni.
Epimerismi Homerici ζ 7
Zbiór różnych wyrazów z Pisma i z dzieł świeckich, s.v. „Ζεύς” (vol. II, s. 443,6‒7)
Fragment lirycznej pieśni Chóru (patrz 19. Chryzyp, frg. 19,5), w którym
uczeni dopatrują się wpływów myśli Anaksagorasa.
frg. *12 (Kn/J-L *878)

Kogo chcą wbić na pal lub kamienować?
Jerzy Chojroboskos: Ortografia, s.v. „σκόπολος” (vol. II, s. 258,2)
O wbijaniu na pal i kamienowaniu jako o barbarzyńskich karach (godnych

Erynii) wspomina Ajschylos (Eumenidy 175–180). Kara kamienowania była
stosowana w Atenach tych czasów.210
209
Alastora (ἀλάστορα) – Alastor to demon zemsty, który rodzi się ze zbrodni
i doprowadza zbrodniarza do zguby.
210
Por. V.L. Rosivach, Execution by Stoning in Atens, „Classical Antiquity” 6(1987),
s. 232–248.
frg. *13 (Kn/J-L *883)

Powiedzieć wstyd i ciężko też zamilczeć.
Arystofanes: Lizystrata 713
frg. *14 (Kn/J-L *885)

Prawda to, morskiej potomku bogini?
Pytanie bez wątpienia skierowane do Achillesa, syna Tetydy; może pochodzić

z Telefosa (Musgrave; Wilamowitz3, s. 70) lub Skiryjczyków (Jouan–Van Looy).
frg. *15 (Kn/J-L *890)

Słuszniej za słowa płacić by słowami,
za czyn zapłatę uiszczać znów czynem.
Arystoteles: Etyka eudemejska 8,11 (1244a 10)
frg. *16 (Kn/J-L *892)

Cóż więcej trzeba ludziom nad dwie rzeczy:
zboże Demeter i źródlaną wodę?
Natura daje nam dosyć pokarmu,
lecz to nie starcza ‒ my pragniemy zbytku,
5 za wykwintnymi goniąc potrawami.
Aulus Gelliusz: Noce attyckie 6,16,6
w. 1–3 – Sekstus Empiryk: Przeciw uczonym 1 = Przeciw gramatykom 271 (vol. III, s. 68,14)
w. 1‒3 ‒ Eustacjusz: Komentarze do „Iliady” Homera 11,631 (k. 868,33; vol. 3, s. 272,17)
w. 1‒3 ‒ Stobajos: Antologia 3,40,9 (O ojczyźnie) [Muzoniusz Rufus]
w. 1‒2 ‒ Chryzyp, frg. 153/706 (SVF, vol. III, s. 36,30/177,9
= Plutarch: O sprzecznościach stoickich 20/21 [Pisma moralne 1043E/1044B])
w. 1‒2 ‒ Plutarch: Jak młodzież powinna słuchać poetów? 14 (Pisma moralne 36F)
w. 1–2 – Stobajos: Antologia 3,3,34 (O rozsądku)
w. 4‒5 ‒ Stobajos: Antologia 4,44,82 (Że należy mężnie znosić, co los zsyła,
skoro jesteśmy ludźmi, którzy winni żyć w zgodzie z cnotą) [Teles z Megary]
Ten popularny i wielokrotnie cytowany fragment pochodzić może z Telefosa

(Welcker, Hartung).
frg. *17 (Kn/J-L *893)

Dość mi prostych dań
skromnego stołu,
co nie w czas i zbyt
nad miarę – nie dla mnie!211
w. 1 ‒ Filon z Aleksandrii: Każdy człowiek cnotliwy jest wolny 145
nawiązanie (?) ‒ Horacy: Sztuka poetycka 198
211
Motyw „skromnego stołu” podejmuje Horacy (Sztuka poetycka 198).
Metra liryczne (bakcheje i ityfaliki) sugerują, że to część pieśni Chóru.
frg. *18 (Kn/J-L *895)

W sytości czas na Miłość, nie o głodzie.
Scholia starsze do Teokryta 10,9 (s. 225,25)
bez podania imienia poety:
Libanios: Mowy 64,107
Scholia starsze do tragedii Sofoklesa: Antygona 781
Grzegorz z Nazjanzu: Pieśni 1,2,10,588 (PG 37,723A)
pierwszą część wersu przytaczają:
Antyfanes, frg. 238,3
Arystoteles: Zagadnienia przyrodnicze 10,47 (896a 24)
Temistiusz: Mowy 13 (k. 164b; t. I, s. 235,24)
Plutarch: Przepisy higieniczne 8 (Pisma moralne 126C)
Zdaniem Atenajosa Eurypides powiada, że miłość rodzi się w dostatku,

a marnieje w ubóstwie, parafrazując werset dramatu satyrowego Achajosa212
pt. Ajton (TrGF1 20,6 [s. 117]). Powiedzenie stało się przysłowiowe, było
często cytowane i komentowane.
frg. *19 (Kn/J-L *897)

Nauczyciel to świetny, mądrości mistrz
przemiłej – Eros,
i żaden śmiertelnym nie milszy bóg,
bo z nim najchętniej obcować chcą.
5 Przyjemnością obdarza, co bez trosk,
ku nadziei prowadzi. Oby los
wśród tych nie dał mi żyć, co nie znają jego dzieł,213
lecz z daleka od dzikich ich zwyczajów!
Przed miłością – taką radę młodym dam –
10 nie uciekać,
ale mądrze jej użyć, gdy nadejdzie.
Większość uczonych przypuszcza, że ten fragment pieśni Chóru (ułożonej

w anapestach) może być odpowiedzią lub komentarzem do wypowiedzi
tytułowego bohatera w 12. Hippolytosie zasłaniającym oblicze.
212
Achajos to współczesny Eurypidesowi poeta tragiczny rodem z Eretrii. Zna-
nych jest 19 tytułów jego sztuk, z czego 9 tytułów dramatów satyrowych; zachowało
się ok. 50 fragmentów.
213
co nie znają jego dzieł (τοῖς ἀτελέστοις / τῶν τοῦδε πόνων [toís d’ateléstois / tón
túde pónon]) – dosłownie: ‘niewtajemniczeni w jego prace / znoje / ćwiczenia’; Jerzy
Danielewicz w przekładzie Uczty mędrców Atenajosa tłumaczy: „misterium jego
trudów”.
frg. *20 (Kn/J-L *898)

Nie widzisz, jaką moc ma Afrodyta?
Nie zdołasz ująć jej w słowa ni zmierzyć,
jak wielka jest i dokąd ona sięga.
Żywi ciebie i mnie, i wszystkich ludzi.
5 Dam dowód, nie wierz tylko moim słowom –
{czynem pokażę potęgę bogini}:
pożąda deszczu ziemia, gdy jej susza
odbierze owoc i brak jej wilgoci;
czcigodne niebo przepełnione deszczem
10 pożąda ziemi, by spaść na nią z woli
Afrodyty ‒ gdy w jedno się połączą,
rodzą nam wszystko i karmią zarazem,
dzięki nim żyje ród ludzki i kwitnie.
Atenajos: Uczta mędrców 13,73 (599f/600a)
Stobajos: Antologia 1,9,1 (O Afrodycie niebiańskiej i boskiej namiętności)
w. 9‒13 (za Atenajosem) ‒ Eustacjusz: Komentarze do „Iliady” Homera 14,201
(k. 978,23‒25; vol. 3, s. 615,23)
w. 1 ‒ Plutarch: O miłości 13 (Pisma moralne 756D)
w. 3 ‒ Plutarch: O cnocie moralnej 4 (Pisma moralne 442C)
w. 7. 9‒10 ‒ Arystoteles: Etyka nikomachejska 8,2 (1155b 1)
w. 7. 9 ‒ Plutarch: O miłości 24 (Pisma moralne 770A)
w. 7. 9 ‒ Marek Aureliusz: Rozmyślania 10,21
w. 7 ‒ Pseudo-Arystoteles: Etyka wielka 2,11 (1208b 16)
w. 7 (niepełny) ‒ Arystoteles: Etyka eudemejska 7,1 (1235a 16)
w. 7 (niepełny) ‒ Scholia starsze do „Narodzin bogów” Hezjoda 138 [Menander]
Inspiracją dla Eurypidesa mogły być tu, zdaniem Jouana–Van Looya,

słowa Afrodyty z zaginionej tragedii Ajschylosa Danaidy. O życiodajnym
związku suchej ziemi i wezbranego deszczem nieba patrz też 19. Chryzyp,
frg. 5. Fragment powyższy niektórzy badacze przypisują 12. Hippolytosowi
zasłaniającemu oblicze.
frg. *21 (Kn/J-L *899)

Gdyby mi nawet wymowność Nestora
lub Antenora Fryga bóg dał talent,214
nie napełniłbym dziurawego dzbana
ani wlał mądrych słów w czerep głupiego.
w. 1–3 – Atenajos: Uczta mędrców 15,1 (665a)
w. 1–3 – Eustacjusz: Komentarze do „Iliady” Homera 23,301
(k. 1301,35; vol. 4, s. 731,17)
w. 3–4 – Plutarch: O gadulstwie 1 (Pisma moralne 502C)
214
Gdyby mi nawet wymowność Nestora / lub Antenora Fryga bóg dał talent
(εἴ μοι τὸ Νεστόρειον εὔγλωσσον μέλος / Ἀντήνορός τε τοῦ Φρυγὸς δοίη θεός [eí moi
tó Nestóreion eúglosson mélos / Anténorós te tú Frygós doíe theós]) – Nestor, najstarszy z Achajów
pod Troją, znany był z mądrości i miodopłynnych, rozsądnych przemów. Jego od-
powiednikiem w obozie Trojan (Frygów) był starzec Antenor, zwolennik oddania
Heleny przybyłym po nią achajskim posłom, Menelaosowi i Odysowi.
frg. *22 (Kn/J-L *900)

Mógłby już ‹chyba›,215 jeśli jest tam, w niebie,
Dzeus, przestać dręczyć wciąż jednego człeka.
Podobną myśl wyraża Jokasta w modlitwie do Dzeusa w Eurypidesowych

Fenicjankach (86–87):
Jeśliś ty mądry, nie dozwól, by zawsze
ci sami ludzie tonęli w nieszczęściach!
frg. *23 (Kn/J-L *901)

[Chór]
Często mi się myśl ta w głowie pojawiała:
czy życiem ludzkim los, czy-li bóstwo włada?
Przeciw spodziewaniu bowiem i temu, co słuszne,
jednych z ich domostw wyrzuca, †bez bogów†,
5 znowu innych odwrotnie – pomyślnością darzy.
nawiązanie ‒ Klaudian Klaudiusz: Pieśni. Przeciw Rufinowi 1,1‒3. 12‒14
Wypowiedź Chóru (w metrach lirycznych) stanowi wariant wyrażonej w po-

przednim fragmencie pretensji do bogów lub losu o sprzyjanie tym samym
ludziom bądź ich stałe udręczanie.
frg. *24 (Kn/J-L *902)

Zacny mąż, choćby żył w dalekim kraju,
choćbym go nigdy nie widział – mym druhem!
Anecdota Graeca [Boissonade], vol. I, s. 90,9 [Jan Georgides: Γνῶμαι [Gnómai]]
Bazyli Wielki: Listy 63 (vol. 1, s. 153)
Jamblich: Żywot Pitagorasa 237
Prokopiusz z Gazy: Listy 154
Temistiusz: Mowy 13 (k. 275b; t. II, s. 65,6)
nawiązanie ‒ Cyceron: O naturze bogów 1,121
nawiązanie ‒ Julian Apostata: Listy 43
To słynne zdanie cytowane było później np. przez Cycerona (O naturze bogów
1,121) i Juliana Apostatę (Listy 43: „τὸν ἐσθλὸν ἄνδρα…”) jako przysłowie.
frg. *25 (Kn/J-L *903)

Kpem byłbym, dbając o sprawy sąsiada.
Jerzy Chojroboskos: Wprowadzenie i komentarze do dzieła Teodozjusza Aleksandryjskiego
„Reguły wstępne dotyczące odmiany czasowników” (s. 260,30) (τύπτοιμι)
Anecdota Oxoniensia, vol. IV, s. 204,23
Etymologicum Magnum, s. 764,52 (s.v. „τρεφοῖν”) [Herodian]
215
Uzupełnienie ‹δῆθεν› pochodzi od wydawców, Jouana–Van Looya.
frg. *26 (Kn/J-L *904)

skrajnej naiwności
dowiódłby, kto by chciał przemóc naturę
Wyższość czynnika wrodzonego – „natury” (φύσις [fýsis]), nad racjonalnym

– „rozumem” (νούς [nús]) jest tematem często podejmowanym w tragediach
Eurypidesa.
frg. *27 (Kn/J-L *905)

Nie znoszę mędrców mądrych nie dla siebie.
Cyceron: Listy do przyjaciół 13,15,2
Plutarch: Żywoty równoległe. Aleksander 53,2
tenże: Czy słusznie można powiedzieć, że należy żyć w ukryciu 1
Lukian: Apologia 5
nawiązanie ‒ Maksym z Tyru: Wykłady [o kwestiach filozoficznych i religijnych] 15,6 (s. 189,124‒125)
nawiązanie ‒ Platon: Hippiasz Większy 283b
nawiązanie ‒ Enniusz: Medea, frg. CV
Intensywnie komentowana opinia, która stała się przysłowiem (por. np. Pla-
ton: Hippiasz większy 283b). Wedle Plutarcha zdanie to zacytował Aleksan-
der w odniesieniu do Kallistenesa.216
frg. *28 (Kn/J-L *908)

Lepiej niż na świat przyjść, jest się nie rodzić!
Potomstwo pośród nieznośnych boleści
wydaję ‒ jeśli bezrozumnych zrodzę,
daremne skargi! Podli mi zostają
5 po stracie dobrych ‒ jeśli tych zachowam,
serce mi zżera nieustanna troska.
Cóż w tym dobrego? Czy nie starczy jednej
cierpiącej duszy i o nią się troszczyć?
Klemens Aleksandryjski: Kobierce 3,3,22–23
w. 1 ‒ Stobajos: Antologia 4,52,37 (Pochwała śmierci)
Tragedia grecka dotyczyła krwawych dziejów wielkich rodzin mitycznych

i często jej bohaterkami bywały kobiety, toteż podobne wypowiedzi można
znaleźć u wszystkich trzech tragediopisarzy; szczególnie szczerze wypo-
wiadały się heroiny Eurypidesa (Medea, Alkestis, Andromacha). Ogólna
myśl, że lepiej się w ogóle nie narodzić, pojawia się również w tragedii
26. Kresfontes, frg. 6.
216
Kallistenes z Olintu (ok. 360‒327), grecki historyk, siostrzeniec Arystotele-
sa, wychowywał się razem z Aleksandrem, a potem towarzyszył mu w wyprawie na
Wschód. Oskarżony o spisek na życie wodza, został stracony.
frg. **29 (Kn/J-L *908a)

‹ › i dziś – jak i od dawna – sądzę:
śmiertelni płodzić nie powinni dzieci,
świadomi cierpień, jakie je czekają.
frg. **30 (Kn/J-L *908b)

O ty, zrodzony do cierpień i klęski,
boś jest człowiekiem ‒ stąd ci przeznaczone
nieszczęścia wszelkie, odkąd ludzi począł
karmić ów Eter życiodajnym tchnieniem;
5 śmiertelny – poznaj dolę śmiertelnika.
frg. **31 (Kn/J-L *908c)

Dlatego cnota, jedyna z cech ludzkich,
nie z zewnątrz bierze zapłatę za trudy,
lecz w sobie samej znajduje nagrodę.
wersje łacińskie:
Seneka Młodszy: Listy 81,19
tenże: Do Galliona o życiu szczęśliwym 9,4
Syliusz Italik: Opowieść o wojnie punickiej 13,663
Klaudian: Pieśni. Panegiryk na konsulat Manliusza Teodora 1
Por. także Jan Kochanowski, Pieśni II 12,13‒16:

Cnotá (ták jest bogáta) nie może wziąć szkody
Áni się téż ogląda ná ludzkié nagrody;
Sámá oná nagrodą i płacą jest sobie
I króm nábytych przypraw świétna w swéj ozdobie.
frg. *32 (Kn/J-L *914)

{Źle {młodą} ‹starą› żonę sprzęgać z młodym mężem.}
‹ ›
On marzy, żeby lec w innej łożnicy,
a ona knuje zemstę, zaniedbana.
Większość badaczy uważa, że pierwszy wers nie daje sensu, toteż albo opa-
trują go znakiem sygnalizującym zepsucie, albo przyjmują poprawkę Józefa
Justusa Scaligera: ‹γραῖαν› ([graían]; ‘starą’). Ponieważ jednak w zależności
od kontekstu (którego tu brak) konkretnej sztuki spotkać można i zdanie
odwrotne (np. 27. Ajolos, frg. 27,11), poprawka ta nie wydaje się konieczna
(tak też Collard‒Cropp).
frg. *33 (Kn/J-L *915)

Potrzeba rządzi mną i ten przeklęty
brzuch mój, skąd wszelkie biorą się nieszczęścia.
Difilos, frg. 60,1‒3 (= Atenajos: Uczta mędrców 10,19 [422b])
Wypowiedź naśladowana przez komediopisarza Difilosa w zaginionej kome-

dii Pasożyt (Παράσιτος [Parásitos]). W komedii głodomorem bywał zazwyczaj
Sługa niewolnik lub Pasożyt.
frg. *34 (Kn/J-L *916)
O żywocie człowieczy, pełen trudów i trosk,
niestałą ty czynisz każdą rzecz,
gdy jednych powiększasz, innym każesz mrzeć,
i nigdzie się żaden nie pojawia port,
5 gdzie by schronić się mógł śmiertelny człek,
aż nareszcie od Dzeusa zesłany kres –
zmrażająca chłodem nadejdzie śmierć.
Anapestyczne metrum sugeruje pieśń Chóru.
frg. *35 (Kn/J-L *917)

ci, co ‹chcą› dobrze leczyć,
winni zbadać i styl życia mieszkańców,
i ziemię ‒ po tym poznają choroby.
Klemens Aleksandryjski: Kobierce 6,2,22,1–2
W komentarzu do tego fragmentu Klemens zwraca uwagę na podobieństwa

sformułowań poety i lekarza. Cytuje Hippokratesa (Aforyzmy 1,2): „Należy
uwzględniać i porę roku, i region, i wiek, i choroby”.
frg. *36 (Kn/J-L *919)

Hen, na szczycie bóstw, otaczając Ziemię,
jaśnieje Eter
Kornutus: Krótki zarys greckich tradycji o bogach 20 (O Atenie)
Jedno z wielu nawiązań do myśli filozofa Anaksagorasa z Kladzomen

w twórczości Eurypidesa.
frg. *37 (Kn/J-L *921)

W złą godzinę morskie przecina fale
* * *
kruchym nadziejom powierzają siebie
* * *
sosnowej desce grubej na trzy palce
Faworyn z Arelate: O pomyślności (= Dion Chryzostom, Mowy 64,9)
frg. *38 (Kn/J-L *923)

Nie ręczę, bo ten, kto ręczy z przyjaźni,
ponosi szkodę ‒ nie takie Delf rady!
Diodor Sycylijski: Biblioteka 9,10,4
Przysłowie, przypisywane Chilonowi, jednemu z Siedmiu Mędrców, mó-

wiło: „Poręcz za kogoś, a ruina pewna!”. Takie ostrzeżenie było ponoć wy-
pisane w Delfach.
frg. *39 (Kn/J-L *924)

Na subtelne ty się słówka mi nie sil,
‹nie sil mi się›, duszo ‒ na co myśli trud?
A może ty chcesz
pośród sobie podobnych zabłysnąć
Dionizjusz z Halikarnassu: O zestawianiu wyrazów 4,24
Tekst tego fragmentu został być może nieco zmieniony przez Dionizjusza
(por. 14. Bellerofont, frg. 14,29), natomiast metrum anapestyczne sugeruje
wzburzenie mówcy.
frg. *40 (Kn/J-L *927)

Kobieta mówić ma do sług i w domu!
Arystofanes z Bizancjum, frg. 316 [Slater]
(= Eustacjusz: Komentarze do „Iliady” Homera 5,413; k. 566,13; vol. 2, s. 113,3)
frg. *41 (Kn/J-L *928)

niebezpiecznie
urodę większą mieć niźli przeciętna.
Galen: Zachęta do medycyny 8 (t. 1, s. 15)
frg. *42 (Kn/J-L *928a)

Pierwszy, kto bogom niebiańskim ołtarze
stworzył i dłutem rzeźbiarza dał życie
posągom świętym, ten zapomniał wtedy
o jednym z nich, jak sądzę: największemu
5 z bóstw tych, wielkiemu bogu Plutosowi,217
217
Plutos, bóg bogactwa, wyobrażany był w rzeźbie antycznej najczęściej jako
dziecko z rogiem obfitości (na ręku bogini Pokoju) lub ślepy starzec (por. Arystofa-
nes, Plutos).
nie wzniósł ołtarza, by go zdobić wieńcem;

co do mnie, ‹ › Dzeus [ ].[.]...[
Gnomologium Florentinum (= PSI 1476, frg. A, kol. I 10–18 [vol. XV, ineditum])
Częsty w literaturze greckiej motyw „pierwszego wynalazcy” (πρῶτος εὑρε-

τής [prótos heuretés]).
frg. *43 (Kn/J-L *928b)

Dzeusie, cóż ty za wiatyk dałeś ludziom?
Obrotny język każdemu złoczyńcy,
za to uczciwym trudność w wysłowieniu!
Gnomologium Florentinum (= PSI 1476, frg. F, kol. II 5‒11 [vol. XV, ineditum])
Argument ten wykorzystywany był często przez strony w procesach sądo-

wych do wzbudzenia współczucia trybunału, składającego się ze współ-
obywateli. O politycznych niebezpieczeństwach ulegania błyskotliwej elo-
kwencji pisał Tukidydes.
frg. *44 (J-L *929a)

Podwójnym tchniesz w nas tchem, Erosie
Hermiasz: Scholia do „Fajdrosa” Platona 230e (s. 33,20)
nawiązanie ‒ Pseudo-Lukian: Miłostki 37
nawiązanie ‒ Kerkidas: Melijamby 5,1‒12 (P.Oxy. 8.1082) (s. 206)
Glikoneje wskazują, że powyższy fragment pochodzi z pieśni Chóru. Podobną

wypowiedź znajdujemy także w innych tragediach Eurypidesa, np. w Medei
(627–644), Hippolytosie uwieńczonym (525‒564) czy w Ifigenii w Aulidzie
(543‒557). O dwóch Afrodytach i dwóch Erosach mówi lekarz Pauzaniasz
w Uczcie Platona (180d‒e):
[…] jedna [Afrodyta], starsza, nie miała matki, córka Nieba, i dlatego
ją niebiańską nazywamy; druga, młodsza, córka Dzeusa i Diony, którą też
wszeteczną zwiemy. Więc i Eros, który tej drugiej pomaga, musi się słusznie
wszetecznym nazywać, a inny Eros niebiańskim.
(przekład W. Witwicki)
frg. *45 (Kn/J-L *929b)

Hellen się ponoć zrodził z Dzeusa; z niego
Ajolos; z tego znów Syzyf, Kreteus,
Atamas i Salmonej, ten, co w szale
gromami ciskał nad brzegiem Alfeju.218
Heraklejdes Kreteńczyk: O miastach Hellady 3,3 (s. 92‒11)
218
Salmoneus, król Elidy, naśladował Dzeusa, korzystając z „efektów specjal-
nych” (łoskot żelaznych kół i łańcuchów, płonące żagwie jako gromy), za co został
porażony piorunem.
Kwestia pochodzi najprawdopodobniej z prologu genealogicznego; bada-

cze przypisują ją bądź tragediom 27. Ajolos lub 41. Melanippa mądra, bądź
dramatowi satyrowemu II 8. Syzyf.
frg. *46 (Kn/J-L *934)

rozsądku dowód da, kto złotem
zapłacić gotów za wiernego druha.
Libanios: Listy 571,3
Teodor Hyrtakenos: Listy 81 (vol. VI, s. 40) (za Libaniosem)
frg. *47 (Kn/J-L *936)

Nie. Hades przyjął mnie jeszcze za życia.
Lukian: Menippos, czyli nekromancja 1
Słowa przypisywane Heraklesowi (dramat satyrowy 5. Eurysteusz) lub Pej-

ritoosowi (dramat Pejritoos?).
frg. *48 (Kn/J-L *944)

i ty, o matko Ziemio; mądrzy ludzie
Hestią219 cię zowią, bo stoisz w Eterze.
Badacze dopatrują się tu ulubionej przez Eurypidesa gry słownej, opartej

na podobieństwie imienia Hestii i rdzenia czasownika (ἵστημι [hístemi]; ‘sta-
wiam, stoję’).
frg. *49 (Kn/J-L *945)

Dzień każdy uczy nas czegoś nowego.
frg. *50 (Kn/J-L *946)

Wiedz, że gdy składa ktoś ofiarę bogom
pobożnie, to i skromna mu pomoże.
Orion: Antologia Eurypidesowa 2
frg. *51 (Kn/J-L *948)

Dbaj o przychylność bogów ‒ kres w ich rękach.
Druga część tej rady jest przysłowiem: „koniec zależy od boga” (por. np.
Pindar, Ody olimpijskie 13,104–105).
219
Hestia, bogini domowego ogniska, jako jedyna zawsze pozostawała na miej-
scu i nigdy nie opuszczała Olimpu.
frg. *52 (Kn/J-L *950)

Przyjemnie dzieciom, gdy ojciec łagodny,
a ojcu, gdy mu dzieci są niewstrętne.
frg. *53 (Kn/J-L *951)

Jeśli rodzice o tym pamiętają,
że byli młodzi, pobłażliwiej zniosą
miłostki dzieci. Nie są chyba głupi!
frg. *54 (Kn/J-L *952)

Ojciec, co wobec dzieci zbyt surowy,
przydaje sobie ciężaru na starość.
frg. *55 (Kn/J-L *955k)

od początku do końca
frg. *56 (Kn/J-L *956)

Zechcesz takiego druha mieć u boku.
Platon: Listy 1 (309d)
frg. *57 (J-L/Kn *957)

Gdy się nie wiedzie, trzeba być pokornym.
frg. *58 (Kn/J-L *958)

Jestże niewolnym, jeśli śmierć ma za nic?
Plutarch: Jak młodzież powinna słuchać poetów 13 (Pisma moralne 34B)
Filon z Aleksandrii: Każdy człowiek cnotliwy jest wolny 22,13
Cyceron: Listy do Attyka 9,2a,2
frg. *59 (Kn/J-L *959)

[Chór]
Starszego nic nie uznam
nad rozsądek, skoro zawsze
zwykł towarzyszyć ludziom dobrym.
Stobajos: Antologia 3,3,29 (O rozsądku) [†Menander]
frg. *60 (Kn *960)

[Chór]
] ....
działającego; tu trzeba trudu, aliści
kto gotów trud podjąć,
by dobrym być nazwanym,
5 niechaj mi druhem będzie![.]
Czemu próżno trudzicie się, śmiertelni,
przekonani, że za złoto
zakupicie sobie cnotę?
Cóż z tego, że kamień z Etny
10 lub marmur złocony
z Pierii w ojcowych
złożycie komnatach[?]
nigdy co nie z urodzenia [?]
W gronie szlachetnych będziecie biedotą!
w. 1‒13 ‒ Satyros: Żywot Eurypidesa (= P.Oxy. 9.1176, frg. 38, kol. II) (s. 50‒51)
w. 6–8, 14 ‒ Plutarch: Jak młodzież powinna słuchać poetów 14 (Pisma moralne 36C)
Pieśń Chóru w metrach lirycznych, zachowana na bardzo uszkodzonym

papirusie, który częściowo tylko udało się uzupełnić na podstawie pisma
Plutarcha.
frg. *61 (Kn/J-L *961)

Feu, wszystko piękne jest w ludziach szlachetnych!
Plutarch: O postępach w cnocie 15 (Pisma moralne 84F)
tenże: Żywoty równoległe. Pompejusz 73,11
frg. *62 (Kn/J-L *962)

‹ › lek na każdą znajdzie się chorobę:
w rozpaczy słowa życzliwe przyjaciół,
w zbytnim wzburzeniu łagodna perswazja.
Pseudo-Plutarch: Pocieszenie Apolloniosa 2 (Pisma moralne 102B)
w. 2‒3 ‒ Plutarch: Jak można odróżnić pochlebcę od przyjaciela? 28 (Pisma moralne 69D)
w. 2‒3 ‒ Stobajos: Antologia 4,48,30 (O zachowaniu wobec ludzi
nieszczęśliwych. Że nie należy cieszyć się z cudzego nieszczęścia) [Sotion]
frg. *63 (Kn/J-L *963)

Niech powodzenie, choćby i największe,
w głowie ci nazbyt mocno nie zawróci,
jeżeli złego coś ci się przytrafi,
niech nie zniewoli cię ‒ bądź zawsze sobą:
5 jak złoto w ogniu okaż swą naturę.
Pseudo-Plutarch: Pocieszenie Apolloniosa 4 (Pisma moralne 102F)
Libanios: Listy 557,5
frg. *64 (Kn/J-L *964)

[Tezeusz]
Tego mnie pewien mądry mąż nauczył:
wyobrażałem sobie w duchu klęski,
wygnanie z mojej ojczyzny, a nadto
przedwczesny życia kres ‒ moc wszelkich nieszczęść,
5 żeby, gdy coś się spełni z moich rojeń,
nie dotknęło mnie bardziej swą nagłością.
Galen: O twierdzeniach Hippokratesa i Platona: 4,7,9–11
wersja łacińska ‒ Cyceron: Rozmowy tuskulańskie 3,14,29
nawiązanie ‒ Terencjusz: Pasożyt Formion 241‒246
Tyrada Tezeusza inspirowana, jak twierdzą źródła starożytne, naukami Pi-

tagorasa i Anaksagorasa.
frg. *65 (Kn/J-L *965)

].. ..
]. bogów
] ....
] ...
5 kto Konieczności ulega z śmiertelnych,
ten mądry – sądzę – i zna ścieżki boże.
]
[4 ll. z końcówkami wyrazów]
12 ] mąż
]
] nazbyt
15 ]
] głowa?
[5 ll. z końcówkami wyrazów]
[skraj papirusu]

[21 ll. z początkami wyrazów; w. 22‒42]
[skraj papirusu]
w. 1‒42 ‒ P.Petrie 2.49, kol. I‒II
w. 5–6: Pseudo-Plutarch: Pocieszenie Apolloniosa 29 (Pisma moralne 116F)
Jeden z wielu ustępów tragedii greckiej mówiący o mocy Ananke (‘Koniecz-

ności)’, której ustępuje nawet Dzeus.
frg. *66 (Kn/J-L *966)

Życie jest życiem z nazwy – trud zna tylko.
frg. *67 (J-L *967)

[Chór]
Bądź ty mi, ale w miarę
bądź i nie opuszczaj!
Plutarch: Przepisy higieniczne 19 (Pisma moralne 132A)
Prośba Chóru skierowana do Afrodyty; wariant pieśni Chóru na temat „roz-

sądnej miłości” (patrz też Ifigenia w Aulidzie 543–557).
frg. *68 (Kn/J-L *969)

Nie chcę – ja biedak – obdarzać bogacza,
bo może uznasz: szalonym lub żebrzę.
Plutarch: O E delfickim 1 (Pisma moralne 384D)
Porównanie Menandra i Filistiona 1,197‒198
Wedle Plutarcha wersy te wypowiedział rzekomo Eurypides do króla Ma-

cedonii, Archelaosa.
frg. *69 (Kn/J-L *973)

Najlepszy ten wróż, co wróży pomyślnie.
Plutarch: O zamilknięciu wyroczni 40 (Pisma moralne 432C)
Arrian: Wyprawa Aleksandra 7,16,6
Appian: Historia rzymska. Wojny domowe 2,153
Cyceron: O wieszczbiarstwie 2,5,12
tenże: Listy do Attyka 7,13,4
Grzegorz z Nazjanzu: Mowy 5,23 (PG 35,692)
Scholia do Arystydesa 40,5 (s. 403,16) [Menander]
nawiązanie ‒ Plutarch: Dlaczego Pytia nie wygłasza już
wyroczni wierszem? 10 (Pisma moralne 399A)
W późniejszych źródłach zdanie to cytowano jako przysłowie.
frg. *70 (Kn/J-L *974)

bóstwo dba o to, co ważne,
pozostawiając głupstwa przypadkowi.
Plutarch: Rady polityczne 15 (Pisma moralne 811D)
tenże: O konieczności powściągania gniewu 16 (Pisma moralne 464A)
Celnie przełożył to zdanie Marek Tulliusz Cyceron (O naturze bogów 2,167):

„Magna di curant, parva neglegunt”.
frg. *71 (Kn/J-L *975)

Bo ciężkie wojny wiedzie z bratem brat.
Plutarch: O miłości braterskiej 5 (Pisma moralne 480D)
Arystoteles: Polityka 8,7 (1328a 15)
Słowa te (w anapestach) wypowiadać może Chór.

frg. *72 (Kn/J-L *977)

Milczenie jest dla mędrców odpowiedzią.
Plutarch: O ułomnej wstydliwości 10 (Pisma moralne 532F)
frg. *73 (Kn/J-L *978)

Jeśliby ludzie kupowali słowa,
to nie gadałby nikt o sobie samym;
skoro spadają one prosto z nieba
za darmo, każdy, co chce, sobie gada:
5 co jest, co nie jest ‒ a wszystko bezkarnie.
Plutarch: O chwaleniu samego siebie 1 (Pisma moralne 539A)
nawiązanie ‒ Filodemos z Gadary (P.Herc. 1471, kol. XVIIIb 2 [o wolności słowa]);
(P.Herc. 425, frg. IV 8‒13 = 1573, frg. III 27‒31 [o retoryce])
frg. *74 (Kn/J-L *979)

Nie bój się! Dike ciebie nie dopadnie:
wątroby ani tobie nie przebije,
ani temu, kto winny ‒ milczkiem, wolno
wkroczy i schwyci złych, gdy przyjdzie pora.
Plutarch: O późno karanych przez bóstwo 2 (Pisma moralne 549A)
Stobajos: Antologia 1,3,21 (O prawie boskim)
w. 3‒4 nawiązanie ‒ Plutarch: tamże 3 (549D)
w. 3‒4 nawiązanie ‒ Anna Komnena: Aleksjada 1,2,4
Motyw nierychliwej sprawiedliwości, „przychodzącej pieszo”, pojawia się

zarówno w greckiej, jak i rzymskiej literaturze (np. Tibullus, Elegie 1,9,4;
Horacy, Pieśni 3,2,31).
frg. *75 (Kn/J-L *980)

Błędy rodziców na głowy potomków
zwracają bóstwa
Plutarch: O późno karanych przez bóstwo 12 (Pisma moralne 556E);
21 (562E)
frg. *76 (Kn/J-L *981)

Jeśli coś jeszcze dodać mam, kobieto:
nad nami równo zmieszane jest niebo ‒
bez nadmiernego skwaru ani mrozu;
co najlepszego mają Grecja z Azją,
5 kraj nasz przyciąga jak przynęta zwierza.
Plutarch: O wygnaniu 13 (Pisma moralne 604E)
Pochwała ziemi attyckiej, którą niektórzy badacze przypisują tytułowemu

bohaterowi dramatu 29. Erechteusz.
frg. *77 (Kn/J-L *986)

Myśl jak śmiertelnik, choć dumnaś z majątku.
Plutarch: O miłości 11 (Pisma moralne 755B)
frg. *78 (Kn/J-L *987)

Gdybyż bez głosu był biedny ród ludzki!
Plutarch: Rady polityczne 5 (Pisma moralne 801F)
frg. *79 (Kn/J-L *991)

Są, ‹są› ‒ choćby wyśmiewał ktoś te słowa ‒
Dzeus i bogowie! Widzą nędzę ludzi.
Plutarch: O sprzecznościach stoickich 15 (Pisma moralne 1040B)
frg. *80 (Kn/J-L *993)

Niemałym kosztem ‹x› sprawdza się przyjaciół.
Plutarch: Żywoty równoległe. Fabiusz Maksymus 17,4
frg. *81 (Kn/J-L *994)

Skoro śmierć prawem, trzeba umrzeć
najpiękniej, w cnocie kończąc życie.
tenże: Żywoty równoległe. Marcellus 33,4
(= tamże, Porównanie Pelopidasa i Marcellusa 3,4)
frg. *82 (Kn/J-L *1007a + b)

poza [Bosfor
i Nil] żeglują, pożądając zysku,
posłuszni gwiazdom. [Siły] trzeciej fali220
z dala od domu ja [nie] chciałbym [poznać,
5 na] złoty Ister czy Bosfo[r wpływając.
Satyros: Żywot Eurypidesa (= P.Oxy. 9.1176, frg. 38, kol. III 8–21)
Zachowany w złym stanie tekst intensywnie uzupełniają badacze, dzieląc go

czasami na dwa fragmenty. Za Bosforem od delty Dunaju (Istru) zaczynały
się barbarzyńskie krainy, nieznane brzegi czekały też na śmiałych żeglarzy
w górnym biegu Nilu (o ile uzupełnienie zaproponowane przez Wilamowitza
jest prawdziwe).
frg. *83 (Kn/J-L *1007c)

– Skoro nikt o tym nie wie, czego się bać?
– Bogów, co dalej widzą niż śmiertelni!
Satyros: Żywot Eurypidesa (= P.Oxy. 9.1176, frg. 39, kol. II 4)
220
[Siły] trzeciej fali ([..]λιαν τρικυ|[μί]αν [lian trikymían]) – trzecia fala uchodziła
za najgroźniejszą, stąd wyraz ten zaczął oznaczać ‘sztorm’.
frg. *84 (Kn/J-L *1007d)

Zyskajcie sobie sławę w przyszłych czasach,
wyczerpując dzień każdy wśród wysiłków,
duszom [....]..[....] . [
Satyros: Żywot Eurypidesa (= P.Oxy. 9.1176, frg. 39, kol. IV 22)
frg. *85 (Kn 1007 e+f [= u nas frg.86]; J-L *1007e)

[.....] [..] [ .....] [.] [.....] ....
i dla własnego rodzica nieznośni.
Gdy ich ogarnie chęć rządzenia w domu,
dla swych najbliższych stają się wrogami.
Satyros: Żywot Eurypidesa (= P.Oxy. 9.1176, frg. 39, kol. VI 1‒14)
frg. *86 (Kn 1007 e [= u nas frg. 85]; J-L *1007f)

Staremu ojcu milsze małe dzieci.
Satyros: Żywot Eurypidesa (= P.Oxy. 9.1176, frg. 39, kol. VI 15)
Fragment łączony (tak Kannicht) z poprzednim. Jednak wielu badaczy niepo-

koi zbyt, ich zdaniem, gwałtowne przejście mówcy od nagany dorastających
dzieci do pochwały małych. Oba fragmenty przypisuje się czasem 6. Danae.
frg. *87 (Kn/J-L *1015)

Bardziej niż ojciec kocha dzieci matka,
bo wie, że są jej; on, że jego – mniema!
Eustacjusz: Komentarze do „Odysei” Homera 1,221 (t. I, k. 1412,14‒15)
oraz kilka scholiów
frg. *88 (Kn/J-L *1017)

Komu się wiedzie, ma rozum – sądzimy.
Scholia starsze do pieśni Pindara: Ody nemejskie 1,13a
Stobajos: Antologia 1,6,12 (O losie) (= Pseudo-Menander: Sentencje jednowierszowe 726)
Simplicjusz: Komentarze do „Fizyki” Arystotelesa 2,4 (CAG, vol. IX, s. 328,1)
frg. *89 (Kn/J-L *1018)

Nasz rozum w każdym z nas jest sobie bogiem.
Scholia starsze do pieśni Pindara: Ody nemejskie 6,7a
Eliusz Teon: Ćwiczenia wstępne 5,212 (RGSpengel, vol. II, s. 103,5)
Cyceron: Rozmowy tuskulańskie 1,26,65
Nemezjusz: O naturze człowieka 43 (s. 127,22) [Eurypides i Menander]
Plutarch: Zagadnienia platońskie 1 (Pisma moralne 999D) [Menander]
Jan Tzetzes: Egzegeza „Iliady” Homera (s. 53,6)
Jamblich: Zachęta do filozofii 8 (s. 48,15)
(= Arystoteles, Zachęta do filozofii, frg. 61)
Scholia do Eurypidesa: Trojanki 884
Marek Aureliusz: Rozmyślania 12,26
Julian Apostata: Mowy 2(68D); 6(196D)
Zdanie wielokrotnie cytowane przez starożytnych i intensywnie komento-

wane. Podkreśla się zbieżność z myślą Anaksagorasa z Kladzomen, twórcy
koncepcji aktywnego umysłu (νούς [nús]) jako praprzyczyny świata, i nieco
odeń młodszego Diogenesa Apolloniaty (fl. 425 r.), filozofa przyrody, którego
nauki wyszydzał może Arystofanes w Chmurach (225 i 828–830), a który
‒ wedle Diogenesa Laertiosa (Żywoty i poglądy słynnych filozofów 9,9,57) –
praprzyczyny świata upatrywał w powietrzu.
frg. *90 (Kn/J-L *1019)

To z niewolników żyjemy – my, wolni!
Scholia starsze do pieśni Pindara: Ody pytyjskie 4,72
frg. *91 (Kn/J-L *1024)

[3 ll. zawierające poszczególne wyrazy]
złe towarzystwo obyczaj cny psuje.
P.Hibeh 7
w. 4 ‒ św. Paweł: Pierwszy List do Koryntian 15,33 [bez imienia autora]
w. 4 ‒ Sokrates Scholastyk: Historia kościelna 3,16,26
w. 4 ‒ tenże: Pedagog 2,6,50,4
w. 4 ‒ Amfilochios z Ikonium: List do Seleukosa pisany w jambach 76 (s. 31)
Tertullian: Do żony 1,8
nawiązanie ‒ Diodor Sycylijski: Biblioteka 16,54,4
i inne źródła
To popularne w starożytności powiedzenie zacytował dosłownie św. Paweł,

nawołując wiernych, aby przestali grzeszyć.
frg. *92 (Kn/J-L *1026)

Większości nieszczęść ludzie sami winni.
Stobajos: Antologia 2,8,11 (O tym, co się nam przytrafia)
frg. *93 (Kn/J-L *1027)

Unikaj, dzieckiem będąc, wszelkiej hańby,
bo jeśliś dobrze wychowany, będziesz
się wstydzić – jako mąż – występku, jednak
jeśliś w młodości grzeszył, to ta skłonność
5 i w starości też będzie ci wrodzona.
Takie wypowiedzi, bliskie myśli Sokratesa, przyczyniły się zapewne do

opinii wyrażanej przez komediopisarzy jakoby Sokrates pomagał Eury-
pidesowi przy tworzeniu tragedii. Arystofanes ganił Eurypidesa (Żaby
1491‒1492), że „niepięknie z Sokratesem / siedzieć sobie, bzdury pleść”
(przekład J. Ławińska-Tyszkowska), a Teleklejdes, autor komedii Chmury,
twierdził, że „to on [Sokrates] układa Eurypidesowi / owe dramaty, które
nie mają sensu, ale za to są głębokie” (przekład I. Krońska); patrz Diogenes

Laertios (2,5,18, gdzie mylnie ‒ Arystofanes).
frg. *94 (Kn/J-L *1028)

Kto młodzieńcem zaniedba Muzy,
ten i przeszły czas zniszczył,
a i przyszłość zabił.
Stobajos: Antologia 2,31,24 (O wychowaniun i kształceniu)
Fragment anapestyczny prawdopodobnie z pieśni Chóru. „Zaniedba Muzy”

(Μουσῶν ἀμελεῖ [Musón ameleí]) znaczy ‘nie zatroszczy się o własne wykształ-
cenie i na zawsze pozostanie prostakiem’.
frg. *95 (Kn/J-L *1029)

Nie ma nad cnotę dobra godniejszego:
zniewolić złotu nie da się ni tłumu
pochlebstwom, ni dobremu pochodzeniu.221
* * *
Im bardziej pragniesz cnotę praktykować,
5 tym bardziej wzrasta i się doskonali.
frg. *96 (Kn/J-L *1030)
Największym dobrem śmiertelnych jest cnota.
frg. *97 (Kn/J-L *1031)

Nie znać się ni swych błędów nie uznawać,
oto zarzewie ludzkiego zuchwalstwa.
Echo myśli Sokratesowej, że niewiedza równa się błądzeniu.
frg. *98 (Kn/J-L *1032)

Nazbyt ruchliwy i zbyt zwinny umysł
w nieszczęścia wtrącił już wielu śmiertelnych.
frg. *99 (Kn/J-L *1033)

Zważ dobrze, jeśli dotąd nie wiedziałeś.
Nieukiem jesteś? – Znaczy: obcyś Muzom!
221
W wersji Stobajosa zamiast εὐγενείας ([eugeneías]; ‘szlachetne pochodzenie’)
jest ἀσφαλείας ([asfaleías]; ‘bezpieczeństwo, ostrożność’).
adespota  93–107 545
frg. *100 (Kn/J-L *1034)

Feu, feu, zwycięstwo w słusznej sprawie – piękne,
w niesłusznej nędzne jest pod każdym względem,
zaś zazdrość i zły język ileż gorsze
od ich użycia choćby przeciw pysznym!
w. 3‒4(?) ‒ inskrypcja z Armavir w Armenii (s. 3‒5)
frg. *101 (Kn/J-L *1035)

Nikczemny ten, kto kłamie w pięknych słowach,
a wykorzystać nie chce pięknej prawdy.
Stobajos: Antologia 3,12,1 (O kłamstwie)
frg. *102 (Kn/J-L *1036)

Czy chcesz, żeby ci miłe mówić łgarstwa,
czy raczej twardą prawdę? Mów! Masz wybór!
frg. *103 (Kn/J-L *1037)

Tego, co słuszne, nie wolno przemilczać.
frg. *104 (Kn/J-L *1038)

Nieszczęścia straszny gniew wzbudzają w ludziach
i zarażają serca ich obłędem.
frg. *105 (Kn/J-L *1039)

Nie można ufać cierpiącemu sercu.
frg. *106 (Kn/J-L *1041)

Kto z ludzi może uznać siebie wielkim,
skoro go ściera w proch byle przypadek?
frg. *107 (Kn/J-L *1042)

My wszyscy mądrzy, gdy innych ganimy,
lecz sami własnych nie widzimy błędów.
Stobajos: Antologia 3,23,5 (O miłości samego siebie)
bez imienia poety:
Pseudo-Menander: Sentencje jednowierszowe 57‒58
(= Porównanie Menandra i Filistiona 1,187‒188)
trawestacja ‒ Żywot Ezopa W109 (s. 101,28)
frg. *108 (Kn/J-L *1043)

Nikt dobrej sławy nie nabył rozpustą.
Stobajos: Antologia 3,29,31/31a (O pracowitości)
frg. *109 (Kn/J-L *1043a)

Dla ludzi nie jest wstydem, co konieczne.
nawiązanie ‒ Plutarch: Żywoty. Fabiusz Maksymus 21,3
frg. *110 (Kn/J-L *1044)

Nie trudniej kamień zatrzymać puszczony
z dłoni niż słowo, co z ust raz wybiegło.
Stobajos: Antologia 3,36,14n. (O gadulstwie)
Plutarch: O gadulstwie 10 (Pisma moralne 507A)
frg. *111 (J-L *1045)

Nie szczędź wysiłku, chcąc wspomóc ojczyznę.
frg. *112 (Kn/J-L *1046)

Nad bogactw bez liku i złoty skarb
‒ kto mądry – własny swój ceni dom;
śmiertelnikom czar jakiś współbiesiady czas
†wnosi nam w życie
Anapesty sugerują wypowiedź Chóru. Tekst zepsuty; możliwa aluzja do

instytucji sympozjonu, mającej w pewnym okresie greckich dziejów pod-
stawowe znaczenie polityczne, społeczne i kulturalne.222
frg. *113 (Kn/J-L *1047)

Jak niebo całe otwarte dla orła,
tak ziemia cała mężnemu ojczyzną.
Stobajos: Antologia 3,40,9 (O ojczyźnie) [Muzoniusz Rufus]
Owidiusz: Kalendarz 1,493‒494
nawiązanie ‒ Demokryt 68 B 247
nawiązanie ‒ Epiktet: Diatryby 3,24,66
frg. *114 (Kn/J-L *1048)

Równości żadnej nie ma pośród ludzi.
Inaczej losy błądzące bez celu
222
Zob. M. Węcowski, Sympozjon, czyli wspólne picie. Początki greckiej biesia-
dy arystokratycznej (IX‒VII wiek p.n.e.), Warszawa 2011 („Parnassus”).
adespota  108–118 547
byłyby niczym, na szczycie ‒ co znaczne.

Kto dla swej siły pierwszym jest nazwany,
5 czy w łuku mocny, czy w robieniu włócznią,
ten rządzić winien tymi, co są gorsi.
Sens pierwszych trzech wersetów, przez wielu badaczy oddzielanych od

reszty fragmentu, pozostaje niejasny. W dalszej części pobrzmiewają echa
dyskusji nad istotą dzielności (ἀρετή [areté]). Zazwyczaj przeciwstawiano
w niej łucznika (barbarzyńcę strzelającego z zasadzki, tchórza) hoplicie
(Hellenowi posługującemu się włócznią i mieczem, mężnie i odważnie
walczącemu w zwartym szeregu).223
frg. *115 (/Kn/J-L *1048a)

podli być winni
pod władzą lepszych, posłuszni silniejszym.
Stobajos: Antologia 4,2,1 (O prawach i obyczajach)
frg. *116 (Kn/J-L *1050)

Ja sądzę, że nie godzi się, by władca
czy człowiek prawy wszczynał spór z podłymi ‒
zbytni to byłby zaszczyt dla pospólstwa.
frg. *117 (Kn/J-L *1051)

Wśród niebezpieczeństw rośnie sława ludzi.
frg. *118 (Kn/J-L *1052)

Młodzieńcem będąc komu wstrętny Ares ‒
loczkiem jest tylko, mięśniem ‒ w czynie niczym!
Widzisz, jak miło żyć przy pełnym stole,
{zbijać majątek z dala od spraw innych,}
5 lecz wieńca z tego nie ma ani sławy,
chyba że śmiałe podejmiesz wyzwanie.
To trudy rodzą waleczność mężczyzny,
w Helladzie w cieniu kryje się przezorność,
bo jeden cel ma: jak najdłużej przeżyć!
w. 3 ‒ Atenajos: Uczta mędrców 14,47 (641c)
223
Zob. Eurypides, Oszalały Herakles: 159–164 ‒ oskarżenie łucznika, 190–205
‒ obrona łucznika; por. też Platon, Laches ‒ próba sformułowania definicji dzielno-
ści. Zob. J. Mańkowski, Mity i świat Eurypidesa. Zagadnienia wybrane, Warszawa
1973, s. 67‒72: rozdz. „Dyskusje o istocie męstwa”.
Tyrada zwykle przypisywana tragedii 49. Archelaos, w której sporo frag-

mentów zawiera pochwałę aktywności i śmiałości (Zieliński2, Webster).
Terminami, jakie tu występują: nagana niemieszania się w sprawy innych
(ἔξωθέν… πραγμάτων [éksothen pragmáton]), ostrożność (εὐλάβεια [eulábeia])
jako przeciwieństwo dzielności (εὐανδρία [euandría]), posługuje się też hi-
storyk Tukidydes przy analizie charakteru Ateńczyków.
frg. *119 (Kn/J-L *1053)

Nie lubię, jeśli kto, nawet przywódca,
uprzejmie nie odnosi się do wszystkich.
frg. *120 (Kn/J-L *1055)

Męża, który dom niszczy, powstrzymuje
małżonka zacna ‒ ona dom ocala.224
frg. *121 (Kn/J-L *1056)

Nie wszystkim marnie wiedzie się w małżeństwie,
nie wszystkim dobrze: kogo los obdarzy
złą żoną – klęska, szczęście – gdy poczciwą.
Stobajos: Antologia 4,22,70 (O tym, że jednym małżeństwo służy, a innym szkodzi)
Podobną myśl rozwija Eurypides np. w Elektrze (1100–1102) oraz licznych

fragmentach zaginionych dramatów. Nie tylko dla mężczyzny małżeństwo
jest „loterią”, jeszcze gorszy los czeka kobietę (Medea 230–246), mąż bo-
wiem, znudzony żoną, może zawsze wyjść z domu i zabawić się z kompana-
mi, żona niedobrego męża jest skazana na „dożywotnie” siedzenie w domu.
frg. *122 (Kn/J-L *1057)

Szczęśliwy, komu udało się związać
z dobrą kobietą, komu nie – nieszczęsny!
Stobajos: Antologia 4,22,72 (O tym, że jednym małżeństwo służy, a innym szkodzi)
Temat „loterii małżeńskiej” (Jouan–Van Looy) ujęty w formę figury styli-

stycznej zwanej μακαρισμός ([makarismós]; ‘błogosławienie’).
frg. *123 (Kn/J-L *1059)

Straszna jest siła wzburzonych fal morza,
straszny nurt †rzeki† i ognia dech wrzący,
straszna i nędza, i tysiąc plag innych,
224
O roli kobiety w gospodarstwie domowym por. np. dzieło Ksenofonta O gos-
podarstwie (Οἰκονομικός [Oikonomikós]).
adespota  118–127,5 549
lecz nic tak straszne nie jest jak kobieta!

5 Nie dość tu liter, żeby to opisać,
nie dość słów, żeby wyrzec. Jeśli dziełem
boga jakiegoś, niechaj wie, że twórcą
nieszczęść on wszelkich i wrogiem śmiertelnych.
w. 1‒4 ‒ Żywot Ezopa W32
w. 1‒4, nawiązanie ‒ P.Oxy. 4.684, 12‒17
Ujęta w formę priamelu (patrz wyżej, 6. Danae, frg. 6,1) gwałtowna, lecz
dość stereotypowa tyrada przeciwko kobietom. Zdaniem Jouana–Van
Looya użyte przez Eurypidesa słownictwo (πλάσμα [plásma] – ‘dzieło’,
δημιουργός [demiurgós] – ‘twórca’) odnosi się do aktu stworzenia pierwszej
kobiety, źródła wszelkich nieszczęść – Pandory.
frg. *124 (Kn/J-L *1060)

Oby los wrogom dał kłótliwą żonę!
Przekleństwo w formie ἐπιπομπή [epipompé], tj. przerzucenia go na głowę

kogoś innego, wypowiedziane zapewne przez doświadczonego taką mał-
żonką męża.
frg. *125 (Kn/J-L *1061)

Daremny trud to – stróżem być kobiety:
jeżeli sama z siebie nie jest † †,225
na cóż, pilnując jej, powiększać klęskę?
frg. *126 (Kn/J-L *1062)

Skarbem kobiety mąż, który ją kocha.
Arseniusz: Łąka fiołków 15,60
(= Apostoliusz: Zbiór przysłów 5,78g; t. II, s. 354,22) [Menander]
frg. *127 (Kn/J-L *1063)

My ciebie, ty zaś nas winieneś uczyć.
Co najważniejsze ‒ to, że mąż rozsądny
zbyt pilnie żony w domu strzec nie może!
Jej oczy chłoną rozkosze na zewnątrz:
5 jeśli swobodę będzie mieć zupełną,
225
Tekst zepsuty, różnie uzupełniany, np. ‘wewnątrz’ (ἔνδον [éndon]), tj. w domu
‹pozostaje›, lub ‘mądra, rozsądna’ (κοσμία [kosmía], σωφρονεῖν [sofroneín], νοῦν ἔχειν
[nún échein]).
obejrzy wszystko i wszystko obejdzie,

nasyci wzrok i wygna zdrożne myśli;
{toż i płeć męska lubi, co ukryte}.
Kto za ryglami i kratami trzyma
10 małżonkę, wierząc, że czyni rozsądnie,
jest głupcem i na próżno myśl wytęża.
Bo ta z nas, której serce jest za drzwiami,
szybciej niż ptak lub strzała tam się znajdzie,
Argosa nawet myląc stuokiego;
15 a wraz z tą klęską przyjdzie pośmiewisko:
mąż niedorajda i upadła żona!
Stobajos: Antologia 4,23,26a (Porady małżeńskie)
w. 2‒7 ‒ Chorikios z Gazy: Obrona mimów 52 (s. 355,19)
Fragment ten wywołał wiele dyskusji. Stobajos przypisuje go Menandrowi,

Chorikios „mądremu mężowi nienawidzącemu kobiet” (czyli Eurypideso-
wi). Utopijny pomysł przyznania całkowitej swobody kobiecie, zdaniem
Jouana–Van Looya, wypowiada niezależna kobieta pokroju Melanippy
mądrej.
frg. *128 (Kn/J-L *1064)

O, wiedz, że nigdy ja tego nie zrobię,
by tobie – matce – odmówić miłości:
przecz tak się godzi i ty mnie zrodziłaś.
Z wszystkich śmiertelnych jednak ojca kocham
5 najbardziej. Tak jest. Ty nie bądź zazdrosna!
Z niego się wiodę ‒ toż żaden mężczyzna
nie szczyci się swą matką, tylko ojcem!
Uważa się, że fragment ten odwołuje się do teorii Anaksagorasa, iż to ojciec

przekazuje potomstwu cechy, podczas gdy matka pełni rolę gleby przyjmu-
jącej ziarno.
frg. *129 (Kn/J-L *1065)

Wiele powiedzeń dawnych wciąż ma wagę ‒
szlachetne słowa leczą strach śmiertelnych.
frg. *130 (Kn/J-L *1066)

W domu nam, prawda, na majątku zbywa,
lecz pozostają szlachectwo i prawość.
adespota  127,6 – 134 551
W tragedii Eurypidesowej często wyrażany jest pogląd, że dobre urodze-

nie i prawość serca należy cenić wyżej niż odziedziczone po przodkach
bogactwo, ale jeszcze częściej jednak mowa o tym, że tak się nie dzieje
(np. 23. Steneboja, frg. 23,1).
frg. *131 (Kn/J-L *1067)

Ależ ja wiem, że syn twój jest rozsądny,
pobożny i że z zacnymi przestaje.
Jakżeby bowiem z takiego się ojca
mógł zrodzić podły? Nikt mnie nie przekona!
Fragment różnie rozumiany: 1) chodzi o syna szlachetnego ojca, który jed-

nak, choć trudno w to uwierzyć, źle się pokierował (Valckenaer); 2) chodzi
o wnuka adresata wypowiedzi, który ma szlachetnego syna (Jouan–Van
Looy), co jest gwarancją doczekania się równie szlachetnych potomków.
frg. *132 (Kn/J-L *1068)

Bo nikt nie zdoła tak wychować dzieci,
by nie przetrwały w nich cechy złych ojców.
Podobnie jak poprzedni fragment wypowiedź ta zawiera określone stano-

wisko w sporze o wyższość cech wrodzonych (φύσις [fýsis] – ‘natura’) nad
wychowaniem (παιδεία [paideía]).
frg. *133 (Kn/J-L *1069)

– Złota masz krocie, tamci zaś biedują.
– Na nic bogacić się – i nic poza tym!
w. 2 ‒ Stobajos: Antologia 4,31,59 (Nagana bogactwa)
frg. *134 (/Kn/J-L *1070)

Ktokolwiek twierdzi, że ludzi zmartwienia
dręczą i lepszy stryczek lub ze skały
skoczyć, ten nie jest mądry ‒ niech już raczej
życzy on sobie tego nie doświadczyć!
Być może wypowiedź ta jest echem toczącej się wówczas dyskusji na temat
samobójstwa. W Oszalałym Heraklesie (1214‒1339, zwłaszcza 1311‒1339)
Tezeusz przekonuje bohatera w krańcowo trudnej sytuacji (zamordował
w ataku szaleństwa własne dzieci i żonę), że samobójstwo byłoby aktem
tchórzostwa (tytułowy Ajas w tragedii Sofoklesa – „najmężniejszy z ludzi”
(1416) – zabija się, by zmyć hańbę ze swojego imienia).
frg. *135 (Kn/J-L *1071)

Troski chorobą zarażają ludzi.
Chodzić może zarówno o dolegliwości fizyczne, jak i choroby umysłowe;

tak somatycznie i psychicznie cierpi np. Fedra w Hippolytosie uwieńczonym.
frg. *136 (Kn/J-L *1072)

Lekarz, co zwleka, dając czas chorobie,
wyleczy lepiej niż ten, co pokroi.
Stobajos: Antologia 4,38,2 (O lekarzach i sztuce lekarskiej)
Echo zainteresowań medycznych Eurypidesa, widocznych w wielu ustępach

jego dramatów. Zdaniem badaczy tragik odwołuje się tu do hippokratejskiej
teorii καιρός [kairós] – ‘odpowiedniej pory / stosownego momentu’.
frg. *137 (Kn/J-L *1073)

Nie wolno, kiedy los nam sprzyja, sądzić,
że zawsze będzie tak samo przyjazny,
bo bóg, jeśli go bogiem trzeba nazwać,
tym samym ciągle sprzyjać niezbyt lubi.
5 Śmiertelnych szczęście jest równie śmiertelne:
kto, ufny w przeszłość, zbyt liczył na przyszłość,
ten się przekonał, czym jest los, w cierpieniu.
Jouan–Van Looy zwracają uwagę, że ostatnie wersy tej wypowiedzi po-

dejmują Ajschylosowy (Agamemnon 177) motyw πάθει μάθος [páthei máthos]
– ‘nauki poprzez cierpienie’.226
frg. *138 (Kn/J-L *1074)

Pewności szczęścia nie ma nikt śmiertelny.
frg. *139 (Kn/J-L *1075)

Skoroś śmiertelny, podziel los śmiertelnych,
‹czy może› żyć chcesz jak bóstwa, ty – człowiek?
w. 1 ‒ Arseniusz: Łąka fiołków 30,7
(= Apostoliusz: Zbiór przysłów 8,91f [t. II, s. 458,12])
226
Por. M. Maślanko-Soro, Nauka poprzez cierpienie (pathei mathos) u Ajschy-
losa i Sofoklesa, Kraków 1991.
adespota  135–145 553
frg. *140 (Kn/J-L *1076)

Najlepiej jest nie sprzeciwiać się bogom
i przyjąć los swój; chcieć niemożliwego
niechęć do tego, co się już ma, budzi.
Stobajos: Antologia 4,44,53 (O tym, że należy mężnie znosić, co los zsyła,
skoro jesteśmy ludźmi, którzy winni żyć w zgodzie z cnotą)
frg. *141 (Kn/J-L *1077)

Cierpisz, jak cierpi większość śmiertelników:
o to, co los im zesłał, nie zadbali,
lecz więcej pragnąc, sami się zgubili.
frg. *142 (Kn/J-L *1078)

To cechą mężów, tych prawych i mądrych:
nawet w nieszczęściach nie oskarżać bogów!
frg. *143 (Kn/J-L *1079)

Nie ma innego leku na zmartwienia
nad pocieszenie od zacnego druha.
Kto szuka, trudne przeżywając chwile,
w pijaństwie ulgi i uspokojenia,
5 na krótko znajdzie, wnet jęczy w dwójnasób.
frg. *144 (Kn/J-L *1081)

Grobowi żaden druh nie będzie wierny.
Stobajos: Antologia 4,58,1 (O tym, że po większości ludzi,
gdy umrą, pamięć szybko znika)
frg. *145 (Kn/J-L *1086)

Uzdrawia innych – pokryty wrzodami.
Księga Suda ε 3691
Plutarch: Jaką korzyść można odnieść z nieprzyjaciół 4 (Pisma moralne 88C)
Plutarch: Jak można odróżnić pochlebcę od przyjaciela? 32 (Pisma moralne 71E)
Plutarch: O miłości braterskiej 6 (Pisma moralne 481A)
Plutarch: Przeciw Kolotesowi 8 (Pisma moralne 1110E)
Galen: O zdrowiu 5,1,9
Grzegorz z Nazjanzu: Mowy 2,13 (PG 35,424A)
Florilegium Monacense 142
Jan Tzetzes: Scholia do Likofrona 805 (vol. II, s. 794)
Eustacjusz: Komentarze do „Iliady” Homera 11,833‒836 (k. 887,5; vol. 3, s. 337,6)
i inne
Zdanie przysłowiowe, znane już Ajschylosowi (Prometeusz w okowach

473–474), popularne w wersji łacińskiej: Medice, cura te ipsum! (‘Leka-
rzu, lecz się sam!’).
frg. *146 (Kn/J-L *1087)

Najlepiej zbożnie milczeć podczas ofiar.
Księga Suda ε 3795 (Elian Klaudiusz, frg. 345 [s. 470])
frg. *147 (Kn/J-L *1089)

Ilekroć bóg ma chęć ocalić,
znajduje tysiąc pretekstów ratunku.
frg. *148 (Kn/J-L *1090)

Znoś teraz ból ‒ chętnieś go zadawał!
frg. *149 (Kn/J-L *1091)

Prawem jest wszędzie, gdzie są, szkodzić wrogom.
frg. *150 (Kn/J-L *1092)

Zadaniem męża – sądzę – szkodzić wrogom.
frg. *151 (Kn *912)

Który wszystko ogarniasz swoją myślą, tobie,
tę obiatę i placek ten niosę, czy Dzeusem,
czy-li Hadem ty wolisz, by cię zwano.
O, przyjmij ofiarę bez ognia, owoców
5 plon wszelakich sypiący się z koszy.
Ty pomiędzy bogami w niebiosach
z Dzeusowym panujesz im berłem,
ty w podziemiach Hadesa tron dzierżysz.
Na blask słońca umarłych wyślij dusze
10 dla pragnących dowiedzieć się wyroków,
skąd się wzięli, gdzie jest korzeń ich nieszczęść,
komu nieść z nieśmiertelnych ofiarę,
by się ulgą móc cieszyć po trudach.
w. 1‒3 ‒ Satyros: Żywot Eurypidesa (= P.Oxy. 9.1176, frg. 37, kol. III 7) (s. 48)
FRAGMENTY W TŁUMACZENIU
JERZEGO ŁANOWSKIEGO
Przedruku dokonano zasadniczo na podstawie wydania: Eurypides, Tra-

gedie, [t. 3], przełożył J. Łanowski, Warszawa: Państwowy Instytut Wydaw-
niczy, 1980, s. 633–692: „Wybór fragmentów”.
Niekiedy zmieniano interpunkcję oraz grafię wielkich i małych liter,
a zgodnie z konwencją serii każdy wers, o ile nie zapoczątkowuje zdania,
rozpoczyna się minuskułą. Dla ułatwienia po tytule tragedii podano jej nu-
mer w wydaniu Kannichta oraz w niniejszej edycji, a po numerze fragmentu
‒ numer w obecnym wydaniu. Konkordancja fragmentów znajduje się na
s. 599‒623.
AJGEUS
(Kn 1 = I 5: Ajgeus)
3 (I 5,13)
Żony tchórzliwych panów są bezczelne.
4 (I 5,14)
Zwykle jest wrogiem pierwszych dzieci ojca
kobieta, którą w drugim wziął małżeństwie.
6 (I 5,15)
Cóż człowiekowi milsze niż ojczyzna?
7 (I 5,10)
I od bogactwa, i od żyznej ziemi
lepsza zażyłość z dobrymi, prawymi!
8 (I 5,11)
Człeka znanego i panem mieć pięknie.
556 Eurypides  Fragmenty w tłumaczeniu Jerzego Łanowskiego
9 (I 5,7)
Bo lepsze nawet niźli krew szlachetna
jest powodzenie.
10 (I 5,6)
Umrzeć musisz, nawet
gdy siedzisz w domu i z dala od trudów.
AJOLOS
(Kn 2 = I 27: Ajolos)
15 (I 27,5)
Niech ujrzę synów, potomków mych synów!
Po pierwsze, niechaj mają godny władzy
wygląd ‒ największą jest w życiu zaletą
mieć wygląd godny szlachetnego męża.
16 (I 27,6)
Świetni w Aresa starciach i naradach
niechaj nie będą ładni i nijacy
i zawsze radzą z korzyścią dla państwa!
19 (I 27,14)
Swym sprawcom hańba nie zdaje się hańbą.
21 (I 27,9)
Myślisz, że jest kraj, gdzie by tylko biedni
tworzyli państwo, nie było bogatych?
Nie ma osobno zła ani też dobra ‒
by wszystko dobrze szło, muszą się mieszać:
5 gdy biedny nie ma, to daje mu bogacz;
czego nie mamy jeszcze, choć bogaci,
praca biedaków przyniesie nam w zysku.
22 (I 27,7)
Na bogów, ty mi nie mów o szlachectwie:
z pieniędzy ono ‒ nie pysznij się, ojcze;
kręgiem się toczą: ten je ma, ten nie ma,
wszystkim są wspólne. A u kogo w domu
5 przetrwają dłużej, ten jest krwi szlachetnej!
23 (I 27,10)
Starość się bowiem żegna z Afrodytą,
a Kypris także gniewa się na starców.
Ajgeus – Aleksander  9–48 557
24 (I 27,11)
Źle młodą żonę oddawać młodemu,
bo więcej siły dłużej ma mężczyzna,
a młodość kobiet prędzej je opuszcza.
25 (I 27,12)
Feu, dobrze mówi to dawne przysłowie,
że tylko marnym tłumem i cieniami
jesteśmy ‒ starzy, marami sennymi;
brak nam rozumu, mamy się za mądrych.
28 (I 27,16)
Mądry mąż, dzieci, ten, co umie krótko
i pięknie przyciąć długie przemówienia.
30 (I 27,20)
A jednak smutna dola porzucać granice ojczyzny!
31 (I 27,22)
Bo kto zbyt łatwo pobłaża gniewowi,
źle kończy. Ludzi gniew gubi najczęściej.
32 (I 27,23)
Za złym początkiem i zły koniec idzie.
35 (I 27,25)
Zawsze zło jedno trwa, gdy inne minie,
a znowu inne na nowo się rodzi.
37 (I 27,26)
Trudzić się musisz ‒ ten los z woli bogów
kto zniósł najpiękniej, ten jest właśnie mędrcem.
ALEKSANDER
(Kn 3 = I 33: Aleksander)
43 (I 33,3)
Nie trzeba nowych łez dla dawnych nieszczęść.
46 (I 33,5)
Wszyscy umrzemy, a cierpienie wspólne
mądrość doradza nam znosić z umiarem.
48 (I 33,9)
Mądryś, Pryjamie, a jednak ci powiem:
od niewolnika nazbyt rozumnego
nie ma gorszego nieszczęścia, dla domu

bardziej zbędnego, gorszego nabytku.
49 (I 33,10)
Masz dowód ‒ podłe niewolnicze plemię:
brzuch dla nich wszystkim, a dalej nie patrzą!
50 (I 33,11)
Ci z niewolników, co kochają panów,
wzbudzają wrogość swych współtowarzyszy.
51 (I 33,12)
To hańba,
by niewolnicy zwyciężali wolnych.
52 (I 33,21)
Mało warte te słowa, jeżeli
ród świetny będziemy chwalić,
bo dawniej, na samym początku,
jednaki wszystkim dała wygląd ziemia,
5 a rozdzieliło śmiertelnych mniemanie:
nic szczególnego nie ma w nas ‒ jeden początek

i szlachetnego rodu, i nieszlachetnego,
czas zaś przez prawo utrwala tę pychę.
Rozum szlachectwem, a mądrość
10 bóg daje nam, nie bogactwo.
54 (I 33,17)
Zła to ludzi zaprawa do męstwa:
pieniądz i zbytnie wydelikacenie.
Plagą jest bieda, ale jednak lepiej
dzieci do trudu i czynu sposobi.
55 (I 33,16)
Niesprawiedliwe bogactwo, i wiele czyni niesłusznie.
56 (I 33,15)
Panie, oszczerstwa to dla ludzi klęska
i często człowiek, co niezbyt wymowny,
chociaż ma słuszność, przegra z krasomówcą.
59 (I 33,14)
Z podobnych sobie podli biorą żony.
Aleksander – Alkmena  48–92 559
60 (I 33,20)
Czas ciebie sprawdzi ‒ on mi da świadectwo,
czyś ty porządnym człowiekiem, czy podłym.
ALKMAJON
PIERWSZY i DRUGI
(Kn 5 = I 8: Alkmeon w Psofidzie)
(Kn 6 = I 50: Alkmeon w Koryncie)
67 (I 50,9)
Strach, gdy ktoś boi się o własne życie,
kiedy potrzeba w sporze głos zabierać,
zamyka usta, umysł w pomieszanie
wtrąca i wzbrania mówić zgodnie z chęcią
5 zagrożonemu, gdy drugi bezpieczny.
A jednak muszę się na spór ten ważyć:

widzę, że stawką jest tu dla mnie życie.
81 (I 50,4)
Ludzie, gdy w biedzie, niech mówią pokornie,
niech się nie puszą swą dawną świetnością!
84 (I 50,7)
Na cóż więcej są dzieci dla ludzi, mój ojcze,
jak nie po to, ażeby nam pomóc w nieszczęściu?
85 (I 50,8)
Słudzy w nieszczęściach panów mają udział.
86 (I 50,14,6‒7)
Kto daje wiarę niewolnemu słudze,
ma u mnie miano potężnego głupca.
ALKMENA
(Kn 7 = I 3: Alkmena)
91 (I 3,12)
Nieustraszoność to największa cnota
obywatela prawego w swym państwie.
92 (I 3,13)
Niech wie, że głupi, kto ‒ choć tylko człowiek ‒
pogardza ludem, chełpiąc się majątkiem.
93 (I 3,15)
Zawsze podobać się władzy najlepiej
dla niewolników, i muszą się starać
we wszystkim zawsze być miłymi panom.
94 (I 3,14)
Największy w państwie głos miewają możni.
95 (I 3,3)
Nic przy majątku zacna krew nie waży ‒
najpodlejszego wyniesie bogactwo.
96 (I 3,4)
Głupie bogactwo, gdy brak doświadczenia.
98 (I 3,6)
Dzielnie złe losy ma znosić szlachetny.
99 (I 3,7)
Skoroś szczęśliwy, musisz być i mądry!
100 (I 3,9)
Odwagi! Jakoś to będzie. Bóg ludziom
i wbrew nadziei wiele łask wyświadcza.
102 (I 3,16)
Każdy mądrzejszy, kiedy w cudzych sprawach
głos ma zabierać niż we własnym domu.
103 (I 3,5)
Potężny czar stworzył w dzieciach
bóg ludziom…
ALOPE, CZYLI KERKYON

(Kn 8 = I 24: Alopa / Kerkyon)
108 (I 24,5)
Jest sojuszniczką kobieta kobiecie.
110 (I 24,5)
Zacznę od tego, co jest najważniejsze
i pierwsze: muszą być posłuszne ojcu
dzieci i wiedzieć, że takie jest prawo.
Alkmena – Andromeda  93–151 561
112 (I 27,28 [Ajolos])
Czas wszystko później potomnym opowie ‒
Czas to gaduła: mówi niepytany.
ANDROMEDA
(Kn 10 = I 39: Andromeda)
114 (I 39,1)
O Nocy święta,
jak długo pędzisz swój zaprzęg,
prowadząc wóz przez głębie usiane gwiazdami
świętego eteru,
5 przez Olimp najczcigodniejszy…
130 (I 39,16)
Z przypadków ludzi, którym się nie wiodło,
nigdy nie szydzę ‒ sam się lękam cierpień.
133 (I 39,19)
Ocalonemu słodko wspomnieć trudy.
135 (I 39,20)
I coraz bardziej lękaj się przyszłości:
cierpienia przyszłe gorsze niż obecne.
136 (I 39,21)
Ty, władco bogów i ludzi, Erosie,
albo mnie naucz, że piękno to pozór,
albo miłości mej szczęśliwie pomóż,
cierpiącej trudy, których tyś jest twórcą.
5 Gdy to uczynisz, zyskasz cześć u bogów,
gdy nie, to za to, że uczysz miłości,

utracisz łaski, jakimi czczą ciebie.
142 (I 39,28)
Najbardziej pragnę mieć w mym domu złoto.
Nawet bogaty niewolnik jest czczony,
a wolny biedak w potrzebie bezbronny ‒
wiedz więc, że złoto czyni cię szczęśliwym.
151 (I 39,34)
Mówią, że Dike jest Dzeusową córą
i mieszka blisko przewinień człowieczych.
ANTYGONA
(Kn 11 = I 36: Antygona)
161 (I 36,6)
Kochałem ‒ miłość jest szałem dla ludzi.
162 (I 36,4)
Gdy młody człowiek popatrzy na Kypris,
nie upilnujesz go. A zresztą każdy,
choćby nic nie wart, w miłości jest mędrszy,
gdy zaś dopuści Kypris, wziąć ją słodko.
164 (I 36,20 ‒ inne brzmienie oryginału)
Skarb męża ‒ żona, która go rozumie.
166 (I 36,12)
Cierpi na ojca chorobę: głupotę,
bo tak już bywa, że ze złych źli idą.
168 (I 36,14)
Miano bękarta hańbi, nie natura.
170 (I 36,15)
Jedna świątynia Namowy jest ‒ słowo,
ołtarzem zaś jej jest ludzka natura.
171 (I 36,9)
Tyran się musi podobać tłumowi.
172 (I 36,8)
Nie winien rządzić i nie miał bezprawnie
być władcą. Głupie jest nawet pragnienie,
by jeden rządzić mógł równymi sobie.
173 (I 36,10)
Także i w domach zwykle spór wybucha,
gdy w państwie walczą z sobą dwa stronnictwa.
175 (I 36,18,14‒15)
Kto ciosy losu umie znieść szlachetnie,
bo bóg tak zrządził, mniej jest nieszczęśliwy.
176 (I 36,7)
Bo śmierć przynosi ludziom koniec sporów
i łatwo wszystkim o tym się przekonać.
Któż, uderzając ostrzem włóczni w skałę,
Antygona / Antiope  161–194 563
ból jej wyrządzi? Jak znieważyć trupa,

5 gdy żadnych więcej cierpień nie odczuwa?
ANTIOPE
(Kn 12 = I 44: Antiopa)
183 (I 44,6)
Każdy, kto świetny, na to się wysila
i na to czasu najwięcej poświęca,
ażeby siebie samego przewyższyć.
186 (I 44,9)
Cóż to za mądrość, jeżeli kunszt jakiś
zdolnego męża tylko gorszym czyni?
187 (I 44,10)
Któż bowiem, jeśli godny wiedzie żywot,
o sprawy domu nie troszczy się, nie dba,
w muzyce tylko szuka przyjemności?
Nieużyteczny dla domu i państwa,
5 a dla przyjaciół nikim będzie, bowiem
ginie charakter, gdzie zwycięża rozkosz.

188 (I 44,11)
Ale mnie usłuchaj:
rzuć swą muzykę, ćwicz się w kunszcie wojny,
tak śpiewaj ‒ wtedy uznają twój rozum,
gdy kopiesz, orzesz ziemię, pasiesz trzody,
5 innym zaś zostaw te wdzięczne wymysły,
przez które będziesz mieszkał w pustym domu.

189 (I 44,12)
Wszak w każdej sprawie dwa przeciwne zdania
może przedstawić ten, kto tęgim mówcą…
193 (I 44,18)
Kto wiele czyni, gdy czynić nie musi ‒
głupi, bo mógłby słodko żyć bezczynnie.
194 (I 44,19)
Człowiek spokojny to pewny przyjaciel
i obywatel najlepszy. Ryzyka
nie chwalcie, bo ja sternika nie lubię
ni rządcy kraju, co jest nazbyt śmiały.
197 (I 44,17)
Ludzie nie znają umiaru w rozkoszy.
198 (I 44,15)
Gdy się ktoś cieszy i szczęściem, i mieniem,
a nic pięknego w domu swym nie tworzy,
nigdy takiego nie nazwę szczęśliwym,
lecz tylko szczęsnym stróżem swego mienia.
201 (I 44,22)
Z tych, którym żywot na pasieniu ciała
mija, gdy skończy się ta ich zamożność ‒
obywatele źli, bo kto się oddał
w służbę brzuchowi, ten już w niej zostanie.
205 (I 44,29)
Znam me cierpienie, a to zło niemałe,
bo jest w tym jakaś rozkosz, gdy się nie wie,
że się jest chorym ‒ zyskiem jest nie wiedzieć.
206 (I 44,35)
Synu, przemowy nawet bardzo piękne
mogą być fałszem, można krasomówstwem
pokonać prawdę ‒ nie to jest istotne,
ale natura i prawość. Kto słowem
5 zwycięża, zręczny, lecz trwam w przekonaniu,
że czyny więcej ważą niźli słowa.

213 (I 44,43)
Przesyt we wszystkim. Widziałem: od zacnych
ludzie schodzili w szpetne związki łoża.
Kto się opychał wyszukanym jadłem,
ze smakiem zjada proste pożywienie.
214 (I 44,37)
Mądry spokrewnia się z równymi sobie.
222 (I 44,40)
Mówią, że Dike jest to córa Czasu
i pokazuje, kto z nas sprawiedliwy.
223 (I 44,41,86‒87)
Dike powolna, ale w końcu nagle
spada, gdy znajdzie kogoś bezbożnego.
Antiope / Archelaos  197–255 565
ARCHELAOS
(Kn 13 = I 49: Archelaos)
236 (I 49,11)
Szlachetność mnóstwo kosztuje wysiłków.
237 (I 49,12)
Młody powinien zawsze być odważny,
nikt lekkomyślny nie zdobędzie sławy,
a rozgłos męża rodzą tylko trudy.
238 (I 49,13)
Nikt, kto ugania się za błogim życiem,
nie zdobył sławy ‒ na to trzeba trudów.
239 (I 49,14)
Rozkoszne życie i podłe tchórzostwo
domu i miasta nigdy nie podźwigną.
243 (I 49,8)
Kilka dzielnych włóczni
lepsze niż wojska wódz niezliczonego.
244 (I 49,9)
Lepsi nieliczni dzielni niźli kupa tchórzów.
246 (I 49,17)
Młody i biedny, a zarazem mądry ‒
te cechy razem warte są uwagi!
248 (I 49,19)
Nie ma świątyni Bieda, najszpetniejsza
z bogiń. Nie cierpię, jeśli ktoś jest mądry,
lecz mądry tylko w robieniu pieniędzy.
249 (I 49,20)
Bogatym nie czyń go ‒ jako uboższy
będzie pokorny. Zbytnio wzrasta w siły
człek krwi szlachetnej, gdy zyska bogactwo.
250 (I 49,21)
Władza cześć bierze zaraz za bogami:
nieśmiertelności nie ma, lecz ma resztę.
255 (I 49,26)
Myślisz, że bogów pokonasz mądrością
i że daleko gdzieś mieszka od ludzi
Prawość, a ona blisko, niewidzialna

widzi, wie kogo ukarać, i nie wiesz,
5 kiedy znienacka przyjdzie i złych zniszczy.
258 (I 49,39)
Łagodność wobec dzikich i gwałtownych
ten sam ma skutek: kiełzna ich wyskoki.
259 (I 49,27)
W przebrzydłym gniewie ileż jest szpetoty!
263 (I 49,29)
Jest także we łzach
jakaś słodycz dla ludzi, kiedy
płakać w domu nad przyjacielem…
AUGE
(Kn 14 = I 45: Auga)
269 (I 45,13)
Erosa wielkim bogiem kto nie mieni
i najznaczniejszym pośród wszystkich bogów,
albo jest tępy, albo nie zna piękna
i nie zna bóstwa, co najpotężniejsze.
271 (I 45,6)
Skrzydlate gonisz, dziecię me, nadzieje:
nie ten los wypadł ‒ niejeden kształt losu.
273 (I 45,18)
To wszystkim ludziom, nie nam jednym tylko,
bądź nagle, bądź też z wolna bóstwo łamie
życie ‒ nikt nie jest do końca szczęśliwy.
AUTOLYKOS
(Kn 15 i 16 = II 2 i 3: Autolykos Pierwszy i Wtóry)
282 (II 2 i 3,1)
Z bezliku nieszczęść, co trapią Helladę,
nie ma gorszego niż plemię atletów.
Po pierwsze, żyć się nie uczą właściwie
ani nie mogliby, bo jakiż człowiek,
5 niewolnik gęby, brzucha swego jeniec,
potrafi mienie ojcowskie pomnożyć.

A biedy znosić i godzić się z losem
Archelaos – Bellerofont  255–285 567
też nie potrafią. W złym zwyczaju wzrosłym,

ciężko przychodzi im znosić trudności.
10 Za młodu świetni, chluba swej ojczyzny,
wędrują w chwale, przyjdzie gorzka starość ‒

niby wytarte łachy z wzorem zdartym!
Ganię Hellenów także obyczaje,
co zwykli dla nich urządzać zebrania ‒
15 czczą tych nicponi, aby święcić uczty.
W czym to zapaśnik albo szybkobiegacz,

dyskobol, ten, co w szczękę umie walić,
zdobywszy wieniec, pomoże ojczyźnie?
Czy z wrogiem walczyć będą, dzierżąc w rękach
20 dyski? Przez tarcz rząd przebiją się pięścią?
Wygnają wrogów tak ze swej ojczyzny?

Nikt nie wygłupia się tak, gdy mu grozi
stal ostra. Myślę, że mądrych i dobrych
należy wieńczyć, i takich, co miastu
25 świetnie przewodzą, rozumnych i prawych
lub mówców władnych słowem zło odsunąć,

od walk odwodzić i waśni ‒ to chwała
każdego miasta i wszystkich Hellenów.
BELLEROFONT
(Kn 18 = I 14: Bellerofont)
285 (I 14,1)
Mówię, co wszędzie ciągle się powtarza:
najlepiej wcale na świat nie przychodzić.
Jeden, uważam, wygrywa z trzech losów:
bogactwa, dalej rodu krwi szlacheckiej
5 i biedy ‒ tylu mogłem się doliczyć.
Ogromny bogacz, gdy jest krwi podlejszej,

cierpi, bo cierpi, lecz ból łagodnieje,
gdy ręką luby swój skarbiec otwiera.
Straci majątek z biegiem czasu ‒ pada,
10 martwi się z jarzmem nieszczęścia na karku.
Kto jest z dumnego, szlachetnego ziarna,

żywot ma skromy, choć się chlubi rodem,
bieda poniża go, więc znów boleje;
widząc to, z wstydu pracę rąk odpycha.
15 Ów zaś, co niczym i nikim, z dna nieszczęść,
ten właśnie wygrał. Nie zaznał dostatku,

nie zna go, zawsze nieszczęsny i biedny.
Lepiej więc szczęścia wcale nie kosztować,

bo pamiętamy je. Takim ja byłem
20 wśród ludzi, kiedy w życiu mi się wiodło.
286 (I 14,10)
Ktoś mówi: „Przecież są bogowie w niebie”.
Nie ma ich, nie ma! Chyba, że ktoś pragnie
głupio się trzymać starego gadania.
Rozważcie sami, nie tylko mym słowom
5 dawajcie wiarę! Mówię, że tyrani
mordują wielu, rabują majątki,

krzywoprzysięstwem rujnują swe państwa;
tak postępując, mają więcej szczęścia
od tych, co zawsze pędzą żywot zbożny.
10 Znam małe miasta, szanujące bogów,
co muszą słuchać znaczniejszych, bezbożnych,

poniewolone większą liczbą włóczni.
Na was też, sądzę, gdyby tylko gnuśnie
nie ruszyć ręką, modlić się do bogów,
15 gniew ich się spiętrzy, nieszczęsne przypadki…
287 (I 14,13)
Na wydarzenia gniewać się nie trzeba ‒
ich to nie wzruszy, ale pierwszy lepszy,
gdy zdarzeniami pokieruje, wygra.
289 (I 14,4)
W krwawych rozprawach i sporach potrzebne
podstęp, oszustwo. Droga prawdy zasię
jest tutaj na nic ‒ Ares lubi kłamstwa.
290 (I 14,3)
Ja zawsze głupca, chociaż i osiłka,
mniej się obawiam niż słabego mędrca.
292 (I 14,9)
Wszak na chorobę także zważać musi
lekarz, gdy leczy, nie kolejno leki
dawać, jeżeli nie są na tę słabość.
Choroby ludzkie jedne same z siebie,
5 inne od bogów, a zatem je leczmy
zgodnie z ich prawem. To ci chcę powiedzieć:

bogowie, sprawcy zła, to nie bogowie.
Bellerofont – Danae  285–320 569
296 (I 14,8)
Zacny zacnego nie zwykł nienawidzić,
podły z radością związuje się z podłym ‒
jedna natura często ludzi zbliża.
302 (I 14,15)
Śmiałość w nieszczęściach wiele może pomóc.
304 (I 14,19)
Gdzież jakaś pewność w ludzkim żywocie?
Wichry morskie gnają szybkie okręty drogą przez głębiny,
a losy ludzkie?
To, co wielkie, z upływem czasu w nicość przechodzi,
5 to, co mniejsze, urasta…
BUSIRIS
dramat satyrowy
(Kn 19 = II 4: Buzyrys)
313 (II 4,1)
Niewolnik prawdy powiedzieć nie może,
gdy jego panom to nie odpowiada.
DANAE
(Kn 20 = I 6: Danae)
316 (I 6,2)
Kobieto, miłe jest to światło słońca,
piękny nurt morski przy pomyślnym wietrze
i ziemia wiosną, i wód rozlewiska.
Mogę pochwały głosić wielu rzeczy,
5 ale nic nie jest tak świetne i piękne,
jak gdy bezdzietnym, nękanym tęsknotą,

zaświeci światło ‒ dzieci się narodzą!
318 (I 6,4)
Kobieta, kiedy dom ojca opuści,
do łoża, nie do rodziców, należy;
ród męski w domu zostaje na zawsze,
by czcić tam bogów ojczystych i groby.
320 (I 6,6)
Nie ma żadnego muru ni majątku,
nic, co by trudniej ustrzec niż kobietę.
321 (I 6,5)
Mówią, że sztuki milsze są kobietom,
mężczyźni lepsi we władaniu włócznią.
Gdyby zwycięstwo dawać za podstępy,
my byśmy miały rząd nad mężczyznami.
322 (I 6,16)
Eros jest gnuśny i żyje wśród gnuśnych:
on lubi lustra, jasny splot warkoczy,
unika trudów. Jeden dam tu dowód:
nikt z tych, co żebrzą, aby żyć, nie kocha ‒
5 siłą swą Eros razi tych, co mają.
324 (I 6,8)
Złoto, dla ludzi skarbie najpiękniejszy,
matki nie taką radością dla dzieci
ni dzieci ludziom, nie tak miły ojciec,
[jak ty i tacy, co cię w domu mają],
5 a jeśli Kypris ma w swych oczach złoto,
nie dziw, że tyle rozpala pożądań!

325 (I 6,9)
Nikt się nie zrodził mocniejszy niż pieniądz,
no, jeden… Kto to? Powiedzieć nie umiem.
327 (I 6,11)
Bo ludzie lubią uważać za mądre
słowa bogaczy, a jeżeli kiedy
z domu skromnego biedak dobrze mówi,
szydzą. I widzę, że niejednokrotnie
5 biedacy mędrsi są niźli bogacze,
i ci, co garstkę skromną ofiarują,

zbożniejsi od tych, co rżną setki wołów.
330 (I 6,15)
Mówię, że temu los ludzki podobny,
co zwą eterem, a co tak wygląda:
on błyszczy światłem promienistym lata,
on zimą gęste goni niebem chmury,
5 on daje kwitnąć, więdnąć, żyć, umierać ‒
tak i ród ludzki jednych uszczęśliwia

spokojnym wiewem, innym pędzi chmury;
żyją wśród nieszczęść, a pośrodku szczęścia
giną, dorocznym przemianom poddani.
Danae / Diktys  321–346 571
DIKTYS
(Kn 21 = I 11: Diktys)
332 (I 11,18)
Myślisz ‒ o jęki twe się troszczy Hades?
Wypuści syna dlatego, że płaczesz?
Przestań, spójrz tylko na nieszczęścia bliskich!
Odzyskasz spokój, gdy zechcesz rozważyć,
5 iluż to ludzi męczy się w kajdanach,
ilu starzeje się, straciwszy dzieci,

ilu ze szczytu władzy i bogactwa
runęło w nicość ‒ na to winnaś baczyć!
333 (I 11,15)
Feu feu, jak straszne jest stare przysłowie:
nie bywa dobry syn podłego ojca.
339 (I 11,6)
Ojciec łagodnie dzieci zakochania
powinien znosić i bez zawziętości,
dzieci tak samo miłość ojca ‒ ludzi
chwyta wbrew woli ta słabość niechciana
5 i nierozumnej domaga się rzeczy
ten, kto chce leczyć nakazania bogów.

340 (I 11,7)
Nie ustępuje Kypris przed naganą ‒
gdy jest tłumiona, jeszcze się nasila,
a potem rodzi wojnę, i to często
przywodzi nawet do ruiny domu.
341 (I 11,14)
Żebym, przez pieniądz zwyciężony, nigdy
podłym nie został, nie trzymał z podłymi!
345 (I 11,9)
Myślę, że ojcu najmilsze są dzieci,
dzieciom rodzice ‒ lepszych sprzymierzeńców,
innych, właściwszych wymienić nie umiem.
346 (I 11,10)
Jest tylko jedno prawo wspólne ludziom,
bogom tak samo, by jasno powiedzieć ‒
wszystkim zwierzętom: kochać swoje dzieci.
Odmienne prawa mamy w sprawach innych.
347 (I 11,17)
Gdybyś ty nie był podły, to byś nie lżył
własnej ojczyzny, wychwalając cudzą,
bo mi się zdaje, że nie myśli zdrowo
ten, kto nie uczci granic swej ojczyzny,
5 a chwali inną, przejął jej obyczaj.
ERECHTEUS
(Kn 24 = I 29: Erechteusz)
355 (I 29,8)
Od małej łódki lepszy wielki statek.
358 (I 29,17)
Nic nie jest milsze dla dzieci niż matka.
Kochajcie matkę, dzieci, bo miłości
innej tak wielkiej ani czulszej nie ma!
360 (I 29,14)
Kto łaski świadczyć potrafi szlachetnie,
ten milszy ludziom, a ci, co je świadczą,
lecz z ociąganiem, już są mniej szlachetni.
Ja moją córkę oddam na zabicie
5 z wielu powodów. Po pierwsze, że nie ma
miasta lepszego niż to, by ją wzięło.

Tu ludność nie jest skądś tam pospędzana ‒
myśmy z tej ziemi, a zaś inne miasta
z przypadku, niby z posunięcia pionków,
10 jedne od drugich wywodzą swą ludność.
Kto zaś z jednego miasta przeszedł w drugie,

to niby kiepski kołek wbity w drzewo
obywatelem z nazwy jest, nie z czynów.
Dalej, gdy dzieci mamy właśnie po to,
15 by bronić bogów ołtarzy, ojczyzny,
jednością całe miasto jest, choć wielu

w nim mieszka ‒ jakże wydać ich na zgubę,
kiedy za wszystkich może umrzeć jedna?
Nie umiem liczyć i wiem, co jest mniejsze,
20 co większe: domu jednego upadek
to nie ruina miasta ‒ nie są równe.

Gdyby w mym domu miast córek był chłopców
siew, płomień wrogi otaczał już miasto,
czyżbym ja syna na bój nie posłała
25 z lęku, ażeby nie zginął? Chcę dzieci,
Diktys / Erechteus  347–362 573
co by walczyły godnie obok mężów,

nie tylko kukieł urodzonych w mieście.
Łzy matek, które wysyłają dzieci,
zmiękczyły wielu idących do walki ‒
30 nie znoszę kobiet, co ponad cześć kładą
życie swych dzieci i radzą im tchórzyć.

Polegli w bitwie wraz z wielu innymi
wspólny grób mają i jednaką sławę.
A mojej córce jeden wieniec ‒ jednej,
35 która za miasto zginęła ‒ przyznają
i matkę swoją, ciebie, swe dwie siostry

ocali! Cóż w tym może być haniebne?
Tę córkę, moją tylko z urodzenia,
oddam za miasto, bo gdy ono padnie,
40 jakaż mi korzyść przyjdzie z moich dzieci?
Czyż to nie dzięki mnie przyjdzie zbawienie?

Inni niech rządzą, ja ocalę miasto.
I to jest moja część we wspólnej sprawie,
że bez mej zgody ani mojej chęci
45 nikt nie obali dawnych ustaw przodków.
Tam, gdzie oliwka i złota Gorgona

u podstaw miasta, nie wbije trójzębu
Eumolpos, wespół z Trakami nie wdzieje
wieńców, a Pallas hołdów nie utraci.
50 Bierzcie, rodacy, tę, którą powiłam,
zwyciężcie, siebie ocalcie ‒ za jedną

duszę ja miałabym nie zbawić miasta?
Ojczyzno, gdyby wszyscy, którzy tutaj
żyją, kochali ciebie jak ja, łatwiej
55 żyć byśmy mogli, ty byś nie cierpiała.
362 (I 29,19)
Słusznie się pytasz, bo ja chcę ci, dziecko
(masz już swój rozum, zapamiętasz słowa
swego ojca, gdy umrę), doradzić,
dać rady cenne, młodym użyteczne.
5 W niewielu słowach wiele tu pomieszczę.
Najpierw potrzeba mieć łagodne serce:

czy kto bogaty, czy też nie, jednako
obdziel ich ‒ wszyscy będą cię szanować.
Gdy dwie masz naraz sprawy, ty ku jednej
10 myśl swoją obróć, a poniechaj drugiej.
Niecnie majątku nie nabywaj, jeśli

chcesz długo mieć go w domu, bo co podle

w dom weszło, wcale zbawienia nie niesie.
Lecz mieć się staraj ‒ toż to rzecz szlachetna
15 i da ci zawrzeć zaszczytne małżeństwo,
a w biednym stanie to i brak uznania,

choćbyś był mądry, i w życiu pogarda.
Szukaj przyjaciół wstrzemięźliwych w słowach,
tych zaś, co, żeby cię zjednać, w rozkosze
20 niegodne ciągną, pod swój dach nie wpuszczaj,
przedkładaj nad nich towarzystwo starców.

Zepsutych, którzy bawią się wspaniale,
unikaj ‒ krótka z tej rozkoszy radość.
Nigdy, choć nawet trafi się okazja,
25 szpetnej miłości rodaków nie szukaj,
bo za nią idzie żelazo i stryczek,

27 kiedy ktoś zhańbi dziecko cnych biedaków.
29 Źli, kiedy albo już syci pieniądza,
albo dorwali się do władzy w państwie,

hulają, gdy ich dom znienacka urósł.
Daj, synu, rękę, niech jej dotknie ojciec…
Bądź zdrów. Całować zaś ciebie się wstydzę ‒
kto mądry, nie zna kobiecych czułości.
EURYSTEUS
(Kn 25 = II 5: Eurysteusz)
376 (II 5,6)
Ja nie wiem, jaką losy ludzkie miarą
trzeba odmierzać, by działać właściwie.
377 (II 5,7)
Próżno śmiertelni przed tym uciekają,
żeby bękartów płodzić ‒ porządnemu
miano natury jego nie zepsuje.
378 (II 5,8)
Teraz, gdy ktoś ma w domu żłób bogaty,
pierwszy jest wszędzie i rządzi lepszymi ‒
czyny kładziemy niżej niż majątek.
Erechteus – Ino  362–402 575
TEZEUSZ
(Kn 29 = I 22: Tezeusz)
384 (I 22,3,9‒11)
Za włosy chwycę, oderwę ci głowę
i mózg rozpryskam, a z twych oczu strugi
krwi tryskające popłyną na ziemię.
388 (I 22,8)
Lecz jest wśród ludzi inna jeszcze miłość:
duszy rozsądnej i prawej, i dobrej.
Rządzić zaś ludźmi powinno to prawo,
żeby tych, co są zbożni i rozumni,
5 miłować, Kypris pozdrawiając z dala.
TYESTES
(Kn 39 = I 17: Tyestes)
393 (I 17,3)
Niczym odwaga, jeśli brak namysłu.
396 (I 17,6)
Lecz skoro można głosić ludziom kłamstwa,
co budzą wiarę ‒ na odwrót, pamiętaj,
że często w prawdę trudno ludziom wierzyć.
INO
(Kn 32 = I 18: Ino)
401 (I 18,4)
Feu!
O ileż kobiet ród jest nieszczęśliwszy
niżeli mężczyzn, albowiem w zaletach
im ustępuje, w wadach ich wyprzedza.
402 (I 18,5)
Prawa tyczące kobiet nie są słuszne,
bo kto bogaty, winien jak najwięcej
mieć żon, jeżeli mógłby je wyżywić,
tak by niegodną mógł wypędzić z domu,
5 a zaś uczciwą z radością zatrzymać ‒
teraz na jedną patrzą i wpadają

w nieszczęścia. Jakie będą młode żony,
ludzie nie wiedzą, gdy biorą ten balast.
403 (I 18,14)
Jakaż to matka i ojciec tę plagę
ludziom spłodzili ‒ obrzydliwą zawiść?
Gdzie, kiedy weszła, mieszka w naszych ciałach?
W rękach czy w trzewiach, może blisko oczu
5 siedzi w nas? Ciężki byłby trud lekarza,
by ją usunąć nożem lub lekami,

najgorszą z wszystkich chorób śmiertelników!
406 (I 18,10)
Nie bądź zbyt surowy
dla nieszczęśliwych ‒ tyś także człowiekiem.
407 (I 18,11)
To brak kultury, żeby nad nieszczęściem
łzy nie uronić ‒ zbrodnia, gdyś zamożny,
z brudnego skąpstwa nic ludziom nie pomóc.
408 (I 18,6)
Mądrzy z nadzieją zawsze żyć powinni.
411 (I 18,18)
Niechaj nikt nie wie, co zamilczeć trzeba!
Małą pochodnią można las na Idzie
spalić ‒ gdy powie raz ktoś coś jednemu,
już całe miasto pozna tajemnicę.
413 (I 18,20)
Wiem wszystko, co ma wiedzieć człek szlachetny:
milczeć, gdy trzeba, mówić, gdy należy,
widzieć, gdy trzeba, nie, kiedy nie trzeba,
i nie ulegać żądzom. Bom w nieszczęściu
5 poznał zwyczaje człowieka wolnego.
415 (I 18,15)
Pani, na wielu spadają nieszczęścia:
jednych mijają wnet, innym znów grożą.
Jednaka bowiem kolej płodów ziemi
i rodu ludzi ‒ życie jednych rośnie,
5 innych zanika, i znów idzie żniwo.
419 (I 18,24)
Gwałtem, niegodni, łowicie zaszczyty,
za wszelką cenę zgarniacie bogactwa
zmieszane razem: prawe i nieprawe ‒
potem zbieracie tego plon nieszczęsny!
Ino – Kresfontes  403–452 577
420 (I 18,16)
Widzisz tyranów: jak bardzo urośli,
jak nisko spadli i jak to dzień jeden
jedno wywyższył, a drugie poniżył.
Lotne bogactwo ‒ ci, którzy je mieli,
5 widzę: runęli, straciwszy nadzieję.
HIPPOLYTOS ZASŁANIAJĄCY OBLICZE

(Kn 34 = I 12: Hippolytos zasłaniający oblicze)
428 (I 12,4)
Ci, którzy nazbyt unikają Kypris,
ci także, co zbyt za nią gonią ‒ chorzy.
431 (I 12,19)
Bo Eros spada nie tylko na mężczyzn
i na kobiety, lecz na bogów w niebie:
dusze im mąci, wyrusza na morze ‒
nikt nie powstrzyma go, nawet wszechmocny
5 Dzeus ustępuje, chętnie się poddaje.
432 (I 12,8)
Sam rób coś teraz, potem bogów wzywaj,
bo trudzącemu się bóg dopomaga.
433 (I 12,9)
A ja powiadam, że i praw nie trzeba
czcić, gdyś w trudnościach, lecz tylko konieczność.
436 (I 12,7)
O Wstydliwości, obyś wszystkim ludziom
towarzyszyła, bezwstyd z serc ich gnała!
437 (I 12,5)
Pośród większości ludzi, jak ja widzę,
zamożność z czasem rodzi też i pychę.
438 (I 12,6)
Pychę bogactwo rodzi, a nie chciwość.
KRESFONTES
(Kn 39 = I 26: Kresfontes)
452 (I 26,3)
Tak samo czuję, jak i wszyscy ludzie:
siebie najbardziej kocham ‒ i nie wstyd mi.
453 (I 26,10)
Ejrene, bogata ogromnie,
najpiękniejsza ze szczęsnych bogów,
pragnę cię, a ty zwlekasz!
Boję się, aby mnie wcześniej
5 nie powaliła starość,
nim ujrzę twoją cudowną wiosnę

i śpiewające piękne korowody,
i uwieńczone procesje.
Przyjdź, pani, do mego miasta,
10 wrogi Tumult od domów odpędź
i szalejący Spór,
co się ostrym raduje żelazem.
454 (I 26,7)
Nie mnie jedynej z kobiet zmarły dzieci,
nie sama męża straciłam ‒ tysiące
taki sam puchar, jak ja, wychyliły.
457 (I 26,11)
Wstydliwość w oczach rodzi się, dziecino!
KRETENKI
(Kn 40 = I 7: Kretenki)
460 (I 7,2)
To żałość upaść pod brzemieniem hańby;
jeśli nadchodzi, trzeba je przystroić,
ukrywać, a nie wszystkim to obwieszczać,
wszak z tego tylko śmiech dla nieprzyjaciół.
461 (I 7,3)
Nie znajdziesz szczęścia, gdy się nie potrudzisz ‒
szpetnie, gdy młody nie chce się pomęczyć.
462 (I 7,6)
Wiem już, i nazbyt tego doświadczyłem,
że dla bogatych wszyscy przyjaciółmi.
464 (I 7,5)
Żeńcie się, żeńcie, a potem umrzecie
od trucizn żony albo jej podstępów.
Kresfontes – Likymnios  453–475 579
467 (I 7,9)
Czego na stole brak? Czegóż tu nie ma?
Pełno ryb morskich, jest też delikatne
mięsiwo cieląt, dania z baraniny,
ciasta i chrupkie, jasnoskrzydłej pszczoły
5 miodem obficie polane ciasteczka.
KRETEŃCZYCY
(Kn 41 = I 13: Kreteńczycy)
472 (I 13,2)
Dziecię fenickiej Europy
i Dzeusa wielkiego, władco
Krety stugrodnej,
przybywam z przeświętej świątyni,
5 którą pokryły pnie zrąbanych na miejscu
siekierą chalybską drzew

i klejem wołowym złączony
w ścisłych spojeniach cyprys!
Święty żywot wiedziemy, od kiedy
10 zostałem mystą Dzeusa z Idy
i wolarzem nocą czczonego Dzagreusa,

i ucztę spożywszy z surowego mięsa,
i dla Matki Górskiej uniósłszy pochodnię,
okrzyknięty zostałem
15 uświęconym bakchantem Kuretów.
Szaty mam śnieżne, unikam

narodzin śmiertelnych i urny z prochami
nie tknę, a spożywania
pokarmów zwierzęcych się strzegę…
LIKYMNIOS
(Kn 43 = I 2: Likymnios)
474 (I 2,2)
Trud, powiadają, ojcem dobrej sławy.
475 (I 2,1)
Niezmiernie ciąży jarzmo Konieczności.
MELANIPPE MĄDRA
(Kn 44 = I 41: Melanippa mądra)
480 (I 41,2)
Dzeus, jakiś tam Dzeus… znam go tylko z wieści!
484 (I 41,5)
Nie ja to zmyślam, słyszałem od matki,
że jednym kształtem były niebo, ziemia,
a gdy się z czasem rozdzieliły, rodzą
wszystko, co żyje, wydają na światło
5 drzewa i ptaki, zwierzęta i ryby,
ród ludzki także…
MELANIPPE W PĘTACH
(Kn 45 = I 42: Melanippa w pętach)
490 (I 42,11)
Z pomocą boską mędrcy winni zwracać
myśl swą ku temu zawsze, co korzystne.
491 (I 42,7)
Wiedz, że jest głupi, kto, nie mając dzieci,
obce potomstwo wprowadził do domu
i los odmienił tak, jak nie potrzeba.
Komu bogowie nie dali mieć dzieci,
5 ten niech ich woli się podda, nie walczy.
492 ([w. 1‒5:] I 42,5 + [w. 6‒7:] 42,2,9‒10)

Niejeden człowiek dla wzbudzenia śmiechu
uprawia chętnie żarty. Ja nie znoszę
tych śmieszków, którzy zawsze wobec mądrych
bez uzdy gęby mają. Ci do liczby
5 mężów nie liczą się ‒ wyborni w śmiechu,
żyją w swych domach i to, co zagarną,

w głębi ich chronią…
493 (I 42,4)
Najgorszy kobiet ród znienawidzony ‒
te, co upadły, tym, co nie upadły,
kobietom hańbą, wspólna im nagana;
złe wstydem dobrych. A co do małżeństwa,
5 to nic dobrego mężczyznom nie życzą.
Melanippe mądra / Melanippe w pętach  480–509 581
494 (I 42,2,27‒29)
Od złej kobiety nie ma nic gorszego,
a znów od zacnej nie ma nic lepszego ‒
taka ogromna natur ich różnica.
498 (I 42,8)
Prócz matki wszystkich kobiet nienawidzę.
499 (I 42,2,1‒3)
Darmo mężczyźni w kobiety naganą
godzą ‒ strzał próżny, zarzut nieprawdziwy.
One od mężczyzn lepsze są, powiadam.
502 (I 42,9)
Ci, co się żenią dla świetnego rodu
lub dla pieniędzy, niemądrze się żenią.
Wszak kiedy żona górą, w niewolnika
obraca męża ‒ on już nie jest wolny;
5 a to bogactwo, co przyszło z posagiem,
nieużyteczne, bo rozwód niełatwy.

504 (I 42,14)
Tak bywa, dziecko: jednym skromny żywot
szczęście przynosi, innym przepych ‒ klęskę.
506 (I 41,7 [Melanippa mądra])
Myślicie: krzywdy na skrzydłach do bogów
lecą, a potem na Dzeusa tabliczkach
ktoś je spisuje, Dzeus je odczytuje,
wymierza ludziom sprawiedliwość. Nieba,
5 gdyby Dzeus na nim pisał ludzkie winy,
nie wystarczyłoby, ani on, widząc,

nie mógł każdego ukarać! To Dike
jest tu gdzieś blisko, jeśli chcecie patrzeć.
507 (I 42,1)
Czemu umarłym nie pozwalasz umrzeć,
czemu znów zbierasz minione cierpienia?
Stara przypowieść: w czynach ludzi młodych
i radach starych jest skuteczna siła.
Czym innym starzec, jak głosem i cieniem?
511 (I 42,12)
Nie jest haniebne miano niewolnika,
gdy zacny ‒ wielu lepszych jest niż wolni.
512 (I 42,13)
Mdły obywatel, a więc i zły człowiek.
MELEAGER
(Kn 46 = I 37: Meleager)
519 (I 37,5)
Mężów tchórzliwych w bitwie nie należy
liczyć ‒ ich nie ma, chociaż są obecni.
521 (I 37,8)
W domu ma siedzieć uczciwa kobieta,
a z domu idzie ta, co nic nie warta.
524 (I 37,13)
Kypris jest zawsze przychylna ciemności,
a światło zmusza zachować przystojność.
525 (I 37,10)
Gdybym szła za mąż ‒ niech mnie los uchroni! ‒
lepsze bym dzieci domowi rodziła
od kobiet, które ciągle siedzą w domu.
Lepsze potomstwo jest z ojca i matki,
5 co żyją w twardym, nieustannym trudzie.
526 (I 37,6)
Bo najważniejsza, choć kto podły rodem,
jest właśnie cnota. Jak co zwiesz ‒ nieważne.
527 (I 37,7)
Jednego tylko pieniędzmi nie kupisz ‒
zacności, cnoty; a szlachetne dziecko
może się zrodzić i z podłych rodziców.
530 (I 37,15)
Telamon tarczę miał ze złotym orłem
jako osłonę, wieniec z winorośli
na cześć ojczyzny, słynnej z win Salamis;
szła Atalanta, wroga Afrodycie,
5 z łukiem i psami; podwójnym toporem
wstrząsał Ankajos; synowie Testiosa

Melanippe w pętach – Edyp  511–548 583
występowali z bosą lewą nogą,

druga w sandale, żeby móc lżej stąpać,
jak to w zwyczaju u wszystkich Etolów.
532 (I 37,21)
Pomagać żywym, bo każdy, kto umarł,
to cień i ziemia. Nic znów w nic przechodzi.
533 (I 37,19)
Miłe to światło. W ciemną głąb Hadesu
nawet i we śnie strasznie ludziom schodzić.
Choć długo żyję, z wstrętem to odsuwam
i wcale jeszcze umierać nie pragnę.
EDYP
(Kn 48 = I 46: Edyp)
542 (I 46,11)
Pieniądzem nie jest tylko jasne srebro
i złoto, ale i cnota dla wszystkich
ludzi pieniądzem ‒ trzeba jej używać.
543 (I 46,21)
Władają mężem i dzieci, i żona.
Bo ‒ mówię ‒ równa to dla niego klęska
utracić dzieci, ojczyznę, pieniądze
i zacną żonę. To jedno cenniejsze
5 jest od pieniędzy, gdy ma dobrą żonę.
545 (I 46,7)
Całkiem jest niewolnicą męża mądra żona,
a niemądra z głupoty gardzi swoim mężem.
546 (I 46,10)
Bo każda żona gorsza od męża,
nawet jeżeli najgorszy
najszlachetniejszą by pojął.
547 (I 46,12)
Jedna jest miłość, rozkosz z niej nie jedna,
bo ci kochają hańbę, tamci ‒ piękno.
548 (I 46,9)
Na umysł zważaj, umysł! Jakaż korzyść
z piękności, gdy ktoś serce ma niepiękne?
549 (I 46,17)
Jeden dzień wiele może przynieść odmian.
550 (I 46,3)
Niespodziewane większą radość ludziom
przynosi niż to, na cośmy czekali.
OJNEUS
(Kn 49 = I 20: Ojneus)
560 (I 20,6)
Każdy się innym cieszy obyczajem.
567 (I 20,10)
Gdy myśli
ludzi rozważać, to tak jakby magnes
[pieniądz] przyciąga ich, potem zostawia.
OJNOMAOS
(Kn 50 = I 21: Ojnomaos)
571 (I 21,1)
W kłopocie jestem i doprawdy nie wiem,
czy lepiej ludziom, kiedy mają dzieci,
czy z bezdzietnego korzystać żywota.
Widzę, że biedni ci, co ich nie mają,
5 a ci, co mają, wcale nie szczęśliwsi.
Straszna to plaga nieudane dzieci;

jeśli roztropne to także zmartwienie
dla ojca, który wciąż się o nie lęka.
572 (I 21,2)
Jedno, z wszystkiego pierwsze, trzeba wiedzieć:
co się przydarzy ‒ znosić bez urazy.
Ten człek najlepszy, takiego przypadki
mniej dręczą. Ale dobre rady dawać
5 umiemy ‒ rzecz zaś wykonać niełatwo.
573 (I 21,3)
Nawet w nieszczęściach bywa jakaś rozkosz
dla ludzi: lament i łez wylewanie.
Bo to łagodzi serdeczne cierpienia,
uwalnia serce od zbyt wielkiej męki.
Edyp – Pejritoos  549–593 585
574 (I 21,5)
Z jawnego można sądzić o ukrytym.
575 (I 21,4)
Kto z ludzi pragnie obrzydłej starości
doczekać, wcale nie myśli rozsądnie ‒
długi wiek rodzi niezliczone trudy.
576 (I 21,6)
Najwięcej błądzi, kto najwięcej działa.
577 (I 21,7)
Ja, kiedy widzę, że ponoszą klęski
podli, to wierzę: bogowie istnieją.
PALAMEDES
(Kn 52 = I 34: Palamedes)
578 (I 34,3)
Jam jeden stworzył lek na zapomnienie.
Kładąc spółgłoski, samogłoski, zgłoski,
dla ludzi sztukę pisma wynalazłem ‒
tak nieobecny, oddzielony morzem,
5 wie doskonale, co u niego w domu;
ten, kto umiera, dzieciom poprzez pismo

spadek rozdziela, one spadek biorą;
a znów nieszczęścia z kłótni między ludźmi
tabliczka przetnie, kłamstwa nie dopuści.
581 (I 34,6)
Wodzów się mogą urodzić tysiące,
mędrców zaś jeden lub dwu na czas długi.
PEJRITOOS
(Kn 53)
593
Który rodzisz się sam i w wirze powietrznym
przyrodę wszechrzeczy oplatasz,
wkoło ciebie światło, wkoło ciebie mroczna,
roziskrzona noc, niezliczony rój gwiazd
5 bez przerwy kręgiem tańczy…
594
Nieznużony czas wiecznie płynącą
falą dokoła wędruje i rodzi
siebie sam, a dwie Niedźwiedzice
trzepotaniem szybko wirujących skrzydeł
5 strzegą bieguna Atlasa.
596
Nie lepiej nie żyć, niżeli żyć podle?
PELIADY
(Kn 54 = I 1: Peliady)
605 (I 1,3)
To wreszcie, czym się zachwycają ludzie:
władza tyrańska ‒ nie ma nic gorszego!
Przyjaciół trzeba niszczyć i zabijać,
i wciąż ta trwoga, czy ci coś nie zrobią.
606 (I 1,7)
Nie pośród bogów, wśród ludzi się rodzi
podłych nieprawość, wszystko często miesza.
607 (I 1,10)
Ci, którzy dają, chcą w zamian pieniędzy.
608 (I 1,4)
W nieszczęściach druh się przyznaje do druha.
Gdy mu się wiedzie, uczynność odpycha ‒
myśli, że sam swe szczęście sobie zdobył.
609 (I 1,8)
Gdy niegodziwiec zadaje się z ludźmi,
to ich wychowa na podobnych sobie,
dobry zaś dobrych kształci. Pamiętajcie,
młodzi, by w zacne trafić towarzystwo.
PELEUS
(Kn 55 = I 28: Peleus)
617 (I 28,1)
Nie ma wśród ludzi tak wielkiej ciemności
ni w ziemi takiej rozpadliny, gdzie by
podły potrafił ukryć swą naturę.
Pejritoos – Polyidos  594–644 587
618 (I 28,3)
Ludzkie ja szczęście za nic ważę sobie,
bo je bóg łatwiej niż pismo wymaże.
619 (I 28,4)
Starość, mój synu, od młodych umysłów
mądrzejsza bywa oraz ostrożniejsza:
tu doświadczenie, tam brak doświadczenia.
PLEJSTENES
(Kn 56 = I 35: Plejstenes)
626 (I 35,1)
Ludowi ani całej nie daj władzy,
ani go nie krzywdź, czcząc tylko bogactwo,
i nie wypędzaj tych, którym lud ufa,
ale nad miarę też ich nie wywyższaj,
5 aby z rodaka tyran ci nie wyrósł,
kiedy zaszczyty zyskuje bezprawnie.

Chorobą państwa źli, gdy im się wiedzie.
POLYIDOS
(Kn 57 = I 38: Polyidos)
634 (I 38,5)
Własną naturą kto włada najlepiej,
ten umie mądrze osiągać korzyści.
641 (I 38,7)
Bogatyś ‒ reszty, zda się, nie rozumiesz;
upośledzenie jest jakieś w bogactwie,
biedzie zaś mądrość los przydał za krewną.
642 (I 38,6)
Nie tylko bowiem przy dzbanie i uczcie
przynoszą ludziom przyjemność pieniądze,
lecz i w nieszczęściu niemała to siła.
644 (I 38,8)
Gdy się podłemu w państwie dobrze wiedzie,
to serca lepszych wpadają w chorobę,
gdy mają przykład, ile mogą podli.
PROTESILAOS
(58 Kn = I 16: Protesilaos)
650 (I 16,4)
Zwodzą śmiertelnych nadzieje i słowa.
654 (I 16,7)
Kiedy dwaj mówią i jeden w złość wpada,
mędrszy, kto słowom się nie przeciwstawia.
657 (I 16,8)
Kto wszystkie razem kobiety piętnuje
ciągle słowami, głupi, a nie mądry,
bo pośród wielu jedną znajdziesz podłą,
a inną ‒ jak ta ‒ o szlachetnym sercu.
RADAMANTYS
(Kn 59)
659
Zamiłowania mamy wszak przeróżne:
z wielkiego rodu pragnie ten pochodzić,
a tamten o to nie dba, ale chciałby
być zwanym ojcem wielkich bogactw domu,
5 innego sercu znów nie odpowiada
nic uczciwego ‒ chce rządzić czelnością,

inni miast tego, co piękne, złych zysków
szukają. Błędny bywa żywot ludzki.
Ja zaś nie pragnę z tych rzeczy niczego,
10 tylko osiągnąć chciałbym piękną sławę.
STENEBOJA
(Kn 61 = I 23: Steneboja)
661 (I 23,1,1‒3)
Nie ma człowieka całkiem szczęśliwego:
jeden, szlachetny, majętności nie ma,
drugi, krwi podłej, orze żyzne pole.
662 (I 23,1,4‒5)
Wielu chełpiących się mieniem i rodem
hańbą okryła w domu głupia żona.
670 (I 23,10)
Żyjemy z połowu purpury,
skromny nasz stół, na brzegu mamy chaty,
Protesilaos – Telefos  650–715 589
matką nam mokre morze, a nie ziemia,

którą depczemy; toń orzemy i z niej
5 siecią i wędką mienie w dom nasz wchodzi.
KOBIETY ZE SKYROS
(Kn 64 = I 4: Skiryjczycy)
683 (I 4,3)
Mądry zataja domowe nieszczęścia.
684 (I 4,4)
Feu, jak nierówne losy śmiertelników!
Jednym się wiedzie, na innych dopusty
ciężkie przychodzą, chociaż czcili bogów
i całe życie skrzętnie i z nadzieją
5 wiedli uczciwie, unikając hańby.
SYLEUS
dramat satyrowy
(Kn 65 = II 7: Syleusz)
687 (II 7,6)
Piecz, smaż me ciało i nasyć się, pijąc
czarną krew moją, wszak pierwej pod ziemią
znajdą się gwiazdy, ziemia wzleci w eter,
zanim ode mnie usłyszysz pochlebstwo!
TELEFOS
(Kn 67 = I 9: Telefos)
706 (I 9,12)
Agamemnonie, choćby ktoś toporem
w ręku trzymanym chciał mi uciąć głowę,
to ja nie zmilczę słusznej odpowiedzi.
714 (I 9,19)
Cóż mi bogactwo pomoże w chorobie?
Wolę mieć mało, żyć sobie beztrosko
z dnia na dzień raczej, niż chorzeć w bogactwie.
715 (I 9,18)
Niejeden tylko Odys taki chytry,
potrzeba mądrym czyni też tępego.
716 (I 9,28,1‒4)
Ustąp musowi i nie walcz z bogami,
śmiej na mnie spojrzeć i powściągnij swoją
hardość! Bóg nieraz to, co jest najwyżej,
na poniżenie skazał, upokorzył.
718 (I 9,29)
Bacz, by twój rozum górował nad gniewem.
DZIECI TEMENOSA
(Kn 68 = I 48: Temenidzi)
728 (I 48,1)
Wojna nie zawsze wszystko osiąga,
cieszy się zgonem szlachetnych młodzieńców,
a nienawidzi tchórzów. I dla miasta
niesie to klęskę, dla poległych sławę.
729 (I 48,2)
Trzeba więc każdym słowem i sposobem
zbawiać ojczyznę, gdy się ją miłuje.
732 (I 48,5)
Szkodę nieść zwykła bezrozumna siła.
734 (I 48,7)
Dzielność nie ginie, kiedy ktoś polegnie ‒
żyje, gdy ciała już nie ma, a z tchórzem
umiera wszystko razem ‒ idzie w ziemię.
735 (I 48,8)
Głupi, kto w strachu słaby, a gdy tylko
trochę łask losu uszczknie, już się puszy!
737 (I 48,10)
Piękna prawdziwa, szczera wolność słowa!
738 (I 48,11)
Wielu prawdziwych mężów się wykazać
nie może w pełni, gdy są w mocy podłych.
739 (I 48,12)
Feu, feu, być synem szlachetnego ojca,
ileż to dumy daje i znaczenia!
I choćby biedny był, syn szlachetnego
Telefos – Faeton  716–777 591
ma poważanie, bo wciąż się przymierza

5 do szlachetności ojca ‒ to go ciągnie.
TEMENOS
(Kn 69 = I 47: Temenos)
743
Dowodzić, myślę, to znaczy znać wroga
świetnie i wiedzieć, jak go umieć zażyć.
746 (I 47,5)
Nieraz wstyd więcej niż gniew ludziom pomógł.
HYPSIPYLE
(Kn 71 = I 43: Hypsipyla)
758 (I 43,19)
Zły wyżej stawia zysk niż sprawiedliwość.
759 (I 43,20,946‒949)
Na czyny trzeba zważać i naturę,
i sposób życia i podłych, i zacnych.
Rozsądnych warto do czegoś nakłaniać,
a z nieprawymi nawet się nie stykaj.
FAETON
(Kn 72 = I 40: Faetont)
775 (I 40,5)
Choć wolny, lecz jest niewolnikiem łoża,
bo ciało swoje zaprzedał za posag.
776 (I 40,8)
To dziwne, ale bogatym wrodzone,
że są tępawi. A jaka przyczyna?
Skoro bogactwo ślepe z nimi idzie,
to ślepe serca mają jak los ślepy.
777 (I 40,7)
Wszędzie ojczyzną ziemia, co cię żywi.
FILOKTET
(Kn 73 = I 10: Filoktet)
795 (I 10,9)
Czemuż na tronach wieszczbiarzy zasiadłszy,
klniecie się: „Dobrze znamy wolę bogów!”?
Nie w ludzkiej mocy bogów myśl wyjaśniać,
a kto się chełpi wiedzą w boskich sprawach,
5 potrafi tylko zręcznie przekonywać.
798 (I 10,11)
Każdego wzmocni ojczyzna szczęśliwa,
a nieszczęśliwa każdego osłabi.
799 (I 10,12)
A kiedy ciało dano nam śmiertelne,
więc i przystoi, by nieśmiertelnego
gniewu nie żywił, kto się mniema mądrym.
FOJNIKS
(Kn 84 = I 15: Fojniks)
804 (I 15,3)
Ciężko jest dziecko oddawać starcowi,
który nie w porę wstępuje w małżeństwo,
bo panią żona staremu mężowi.
806 (I 15,4)
Lecz nigdy, sam już srodze doświadczony,
synom bym władzy oddawać nie radził,
nim oczy czarna noc śmierci okryje,
gdyż skończysz życie w niewoli u synów.
807 (I 15,6)
Goryczą stary mąż dla młodej żony.
812 (I 15,9)
Bywałem sędzią w bardzo wielu sprawach
i wielu sprzecznych słuchałem już świadectw,
które tej samej tyczyły się rzeczy.
Więc ja tak myślę jak każdy człek mądry:
5 by poznać prawdę, trzeba na naturę
człowieka zważać i tryb jego życia…

Gdy ktoś się z ludźmi podłymi zadawał,
tom go nie badał, ponieważ wiedziałem:
„taki on, jaka i jego kompania”.
Filoktet – Friksos  795–833 593
816 (I 15,13)
Ja przecież, kiedy widywałem w mieście
ślepca, co czepiał się swych przewodników,
lżyłem go, że się na swe losy skarży
i tchórzy, śmierci ustępując z drogi.
5 Teraz wbrew temu, co sam powiadałem,
czynię, nieszczęsny! Rozkochani w życiu,

pragniecie zawsze ujrzeć dzień następny,
chociaż dźwigacie brzemię mnóstwa nieszczęść!
Taka to w ludziach siedzi miłość życia,
10 bo życie znamy, a nie znając śmierci,
każdy się boi stracić światło słońca.
FRIKSOS
(Kn 76 i 77 = I 31: Fryksos Pierwszy;
I 32: Fryksos Wtóry)
821 (I 31,1)
Gdyby to pierwszy dzień był moich nieszczęść,
gdybym już dawno nie płynął wśród trudów,
to mógłbym rwać się niby młody źrebiec,
któremu właśnie nałożą wędzidło,
5 alem otępiał, klęski mnie spętały.
822 (I 32,3,35‒38)
Żona mężowi w nieszczęściach, chorobach
najsłodszym lekiem, kiedy pięknie rządzi
domem, gniew koi, zwątpić nie pozwala.
Miło jest nawet dać się zwodzić bliskim.
828 (I 31/32,5)
Państwa to ludzie, nie jakaś pustynia.
831 (I 31/32,7)
Wielu niewolnych tylko nazwę szpetną
ma, a od wolnych serca bardziej wolne.
833 (I 31/32,9)
Któż wie, czy życia nie nazywać śmiercią,
a śmierci życiem? Tylko że ci ludzie,
co żyją, cierpią, a ci, co umarli,
nie cierpią więcej i nieszczęść nie znają.
834 (I 31/32,11)
Bo to wrodzone już ludzkiej naturze:
choć słusznie umrze ktoś, to jednak każdy
pragnie opłakać tych, których ukochał.
CHRYSIPPOS
(Kn 78 = I 19: Chryzyp)
839 (I 19,5)
Ziemia ogromna i Dzeusowy Eter:
on to i ludzi, i bogów rodziciel,
ona, wilgotne krople deszczowe
w łono przyjąwszy, rodzi śmiertelników,
5 rodzi im pokarm i rodzaje zwierząt,
stąd też słusznie

jest uważana za matkę wszystkiego.
Powraca,
co z ziemi zrodzone, w ziemię,
10 co się poczęło z płodnego Eteru,
znów zdąża na biegun nieba.

Nic nie umiera z rzeczy zrodzonych,
tylko oddziela się jedno i drugie,
pod innym jawiąc się kształtem.
842 (I 19,1)
Gdy myśl ma mądra i ręka odważna,
wolę być szpetny niż piękny i podły.
843 (I 19,4)
Panie, nikt, kto się urodził człowiekiem,
nie pozna miary szczęścia i nieszczęścia.
Fragmenty sztuk
o nieznanych tytułach
852 (III 2)
Kto w życiu swoich rodziców szanuje,
żywy i zmarły bywa bogom miły,
a kto czcić nie chce tych, co go zrodzili,
niech razem ze mną nie składa ofiary
5 bogom i jednym nie płynie okrętem.
853
W trzech cnotach, synu, winieneś się ćwiczyć:
czcić bogów oraz twoich rodzicieli
Friksos – Fragmenty sztuk o nieznanych tytułach  834–911 595
i prawa wspólne Grecji. Gdy posłuchasz,

zawsze mieć będziesz cudny wieniec sławy.
865 (III 6)
Rozgłos sławnego i w Podziemiu wskaże.
892 (III 16)
Cóż trzeba ludziom oprócz tych dwu rzeczy:
zboża Demetry i wody do picia?
Są tutaj zawsze, ażeby nas żywić.
One nasycą nas. My, zniewieściali,
5 łowimy inne, wymyślne potrawy.
893 (III 17)

Starczy mi skromny żywot,
umiarkowany stół,
a wszystko, co nie w porę
i ponad miarę, odrzucam.
898 (III 20)
Nie widzisz, jaka to bogini ‒ Kypris?
Nie wypowiedzieć jej ani nie zmierzyć,
jaka zrodziła się i czego sięga.
Ona to żywi ciebie, mnie i wszystkich.
5 Dowód dam na to, byś nie słowu wierzył ‒
w czynie ukaże potęgę bogini:

cień kocha ziemia, gdy sucha równina
plonów nie daje i deszczu pożąda;
niebo też pragnie, czcigodne, nabrzmiałe,
10 spaść na nią deszczem z woli Afrodyty ‒
kiedy tych dwoje połączy się w jedno,

wszystko nam rodzą i wszystko nam żywią,
przez co ród ludzki i żyje, i kwitnie.
902 (III 24)
Mędrca, gdy nawet w innym kraju mieszka,
choć go nie widzę, mam za przyjaciela.
911
Złote skrzydła niechaj mi do ramion,
lotne Syren sandały do stóp przywiążą,
a uniosę się w wysoki eter,
by złączyć się z Dzeusem.
916 (III 34)

O pełen trudów żywocie ludzki,
jakiż we wszystkim jesteś niepewny:
to się rozrastasz, to znów zanikasz,
i nie istnieje pewny kres żaden,
5 który osiągnąć ludziom potrzeba,
dopiero z woli Dzeusa nadejdzie

koniec ‒ śmierć mroźna na nas zesłana.
941
Widzisz tam w górze nieskończony eter,
co ujął ziemię w wilgotne ramiona?
Tego zwij Dzeusem, za boga uważaj!
945 (III 49)
Każdy dzień czegoś nowego nauczy.
950 (III 52)
Miłe to: ojciec łagodny dla dzieci
i dzieci, które ukochały ojca.
951 (III 53)
Gdyby rodzice pamiętali o tym,
że byli młodzi, łatwiej by znosili
kochanie młodych, jeśli nie są głupi.
958 (III 58)
Któż niewolnikiem, kiedy o śmierć nie dba?
972 (I 19, po hipotezie)
Przeróżnymi wykrętami bogowie
zwodzą nas, bo są z natury mocniejsi.
977 (III 72)
Milczenie bywa odpowiedzią mądrych.
1015 (III 87)
Miłość matczyna większa od ojcowskiej:
ona wie, że to jej dzieci ‒ on mniema.
1018 (III 89)
Rozum nam bogiem bywa w każdej rzeczy.
1019 (III 90)
Wolni, żyjemy dzięki niewolnikom.
Fragmenty sztuk o nieznanych tytułach  916–1072 597
1035 (III 101)
Nieszczęsny mówi pięknie i kłamliwie,
ale nie działa pięknie i uczciwie.
1039 (III 105)

Serce zbolałe bywa niebezpieczne.
1042 (III 107)

Wszyscy jesteśmy mądrzy, ucząc innych,
a sami własnych błędów nie widzimy.
1044 (III 110)

Ani kamienia, co wyleciał z ręki,
łatwo nie wstrzymasz, ni słów, które padły.
1047 (III 113)

Przez każdy przestwór może lecieć orzeł
i każda ziemia dzielnemu ojczyzną.
1053 (III 119)
Nie cierpię, jeśli ktoś, nawet wódz kraju,
nie znajdzie słowa miłego dla wszystkich.
1054
Miłość potęgą. Z tych zasię słów wysnuj
to, co najlepsze ‒ miłość nie zna wiary
i lubi rządzić nawet w lichym sercu.
1059 (III 123)
Straszna jest siła morskiego żywiołu,
straszna rzek, ognia gorących podmuchów,
straszna jest bieda, straszne inne rzeczy,
lecz straszniejszego nic ponad kobietę!
5 Nie znajdziesz pisma, żeby to opisać,
słów, aby wyrzec. Jeśli to ktoś z bogów

twór ten ulepił, trzeba go uważać
za stwórcę nieszczęść i wroga śmiertelnych.
1062 (III 126)

Bogactwem żony jest mąż, co ją kocha.
1072 (III 136)

Lekarz, co zwleka, daje czas chorobie ‒
lepiej wyleczy, niż gdy kraje ciało.
1073 (III 137)

Nie trzeba, kiedy nam sprzyjają losy,
wierzyć, że zawsze już będzie tak trwało,
bo bóg, gdy można go nazywać bogiem,
nuży się, stale pomagając jednym.
5 Śmiertelne szczęście śmiertelników: pewni
i zadufani w to, co teraz mają,

czym los jest, ujrzą dopiero w cierpieniu.
KONKORDANCJA FRAGMENTÓW
Kannicht my
Łanowski Jouan–Van Looy
(Nauck) (Nauck)
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ I 3,19 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 20
s. 495 [Kretenki] I 7,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ [nowy frg. z P.Oxy. 5131] I 18,27 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 27‒28
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ [TrGF2, frg. 625] I 20,12 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ appendix I
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ I 22,9 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ appendix
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ I 23,9 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 10
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ I 27,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ I 27,29 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 32
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ [TrGF2, frg. 286] I 33,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 7
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ [TrGF2, frg. 289] I 33,25 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 24 oraz appendix 6‒8
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ I 33,36 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 35
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ I 33,37 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 36
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ I 33,39 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 38
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ [TrGF2, 399 [adespota]] I 45,19 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 19
Deperditarum fabularum fragmenta
(1) I 5 Ajgeus
1 I 5,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
2 I 5,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
3 I 5,13 3 15
4 I 5,14 4 16
5 I 5,12 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 12
6 I 5,15 6 17
7 I 5,10 7 13
7a (389 N2) I 5,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 6
8 I 5,11 8 14
9 I 5,7 9 9
10 I 5,6 10 8
11 I 5,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 10
11a I 5,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
11b I 5,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 7
11c I 5,9 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 11
12 I 5,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
12a [łaciński opis] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
13 I 5,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 3
(2) I 27 Ajolos
13a (947 N2) I 27,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
14 [łacińsko-grecki opis] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
15 I 27,5 15 8
16 I 27,6 16 9
17 [+18] I 27,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 3
18 [+17] I 27,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
19 I 27,14 19 14
20 I 27,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
21 I 27,9 21 6
22 I 27,7 22 7
600 Eurypides  Tragedie. Fragmenty
23 I 27,10 23 10
24 I 27,11 24 11
24a (39 N2) I 27,15 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 15‒16
24b (27 N2) I 27,17 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 17
25 I 27,12 25 12
26 I 27,13 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 13
27 = 24b
28 I 27,16 28 21
29 I 27,21 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 22
30 I 27,20 30 20
31 I 27,22 31 23
32 I 27,23 32 24
33 I 27,24 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 25
34 I 27,19 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 19
35 I 27,25 35 26
36 I 27,18 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 18
37 I 27,26 37 27
38 I 27,27 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 28
38a (112 N2) I 27,28 112 [Alope, czyli Kerkyon] 33
39 = 24a
40 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
41 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
(3) I 33 Aleksander
41a I 33,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ appendix 1
42 I 33,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
42a‒c = 62 f‒h
42d (64 N2) I 33,1 (testimonium) ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ appendix 2
43 (46 N2) I 33,3 46 2
44 (45 N2) I 33,7 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 3
45 (44 N2) I 33,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
46 (43 N2) I 33,5 43 5
46a I 33,6 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 6
47 = 61a
48 I 33,9 48 18
49 I 33,10 49 10
50 I 33,11 50 11
51 I 33,12 51 9
52/53 = 61b/c
54 I 33,17 54 16
55 I 33,16 55 17
56 I 33,15 56 18
57 I 33,18 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 8
58 = 62i
59 I 33,14 59 13
60 I 33,20 60 19
61 I 33,19 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 15
61a (47 N2) I 33,24 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 23
61b (52 N2) I 33,21 52 20
61c (53 N2) I 33,22 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 21 oraz appendix 4
61d I 33,23 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 22
62 I 33,40 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 39 oraz appendix 9
62a I 33,26 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 25
62b I 33,27 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 26
62c I 33,28 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 27
62d I 33,29 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 28
62d I 33,30 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 29
62e I 33,31 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 30
62f (935 N2) I 33,33 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 32 oraz appendix
15‒18
62g I 33,35 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 34
62h (968 N2) I 33,34 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 33
62i (58 N2) I 33,38 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 37
62k [frg. papirusowe] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
63 I 33,42 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 42
64 = 42d
Konkordancja fragmentów 601
(5) I 8 Alkmeon w Psofidzie

65 I 8,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
66 I 8,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
67 = 88a
68 = 304a
69 I 8,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
70 I 8,6 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 6
71 I 8,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
72 I 8,7 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 7
73 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
(6) I 50 Alkmeon w Koryncie
73a I 50,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 10
74 I 50,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 11
75 I 50,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 12
76 I 50,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 14
77 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
(5) I 8 Alkmeon w Psofidzie lub (6) I 50 Alkmeon w Koryncie
78 I 50,10 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 21
78a I 50,11 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 22
79 I 8,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 8
80 I 50,6 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 15
81 I 50,4 81 [Alkmajon pierwszy i drugi] 13
82 I 50,12 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 23
83 I 50,13 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 24
84 I 50,7 84 [Alkmajon pierwszy i drugi] 16
85 I 50,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 17
86 I 50,14 86 [I 50,14,6‒7] [Alkmajon 25
pierwszy i drugi]
87 [3 wersy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
87a [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
(7) I 3 Alkmena
87b I 3,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
88 I 3,11 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 10
88a (67 N2) I 50,9 [Alkmeon w Koryncie] 67 [Alkmajon w Koryncie] 20
89 I 3,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
90 I 3,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
91 I 3,12 91 11
92 I 3,13 92 12
93 I 3,15 93 14
94 I 3,14 94 13
95 I 3,3 95 3
96 I 3,4 96 4
97 I 3,10 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 9
98 I 3,6 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 6
99 I 3,7 99 7
100 I 3,9 100 8
101 I 3,17 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 16
102 I 3,16 102 15
103 I 3,5 103 17
104 I 3,18 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 18
(8) I 24 Alopa / Kerkyon
105 I 24,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
105a I 24,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
106 I 24,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
107 I 24,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 3
108 I 24,5 108 5
109 I 24,7 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 7
110 I 24,6 110 6
111 I 24,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 8
112 = 38a
112a (845 N2) I 24,9 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 9
113 I 24,10 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 10
(10) I 39 Andromeda
114 I 39,1 114 1
[114a] I 39,1a ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
115 I 39,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
115a (121 N2) I 39,6 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 3
116 I 39,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
117 I 39,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
118 I 39,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 6
119+120 I 39,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 8
120a [frg. papirusowe] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
121 = 115a
122 [w. 1‒15] I 39,7 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 7
123 = 124,5n.
124 I 39,9 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 9
125 I 39,10 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 10
[125a] I 39,11 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
126 I 39,12 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 11
127 I 39,13 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 12
128 I 39,14 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 13
129 I 39,15 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 14
129a (132 N2) I 39,15 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 15
130 I 39,16 130 17
131 I 39,18 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 16
132 = 129a
133 I 39,19 133 18
134 I 39,17 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 19
134a (149 N2) I 39,32 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 24
135 I 39,20 135 20
136 I 39,21 136 21
137 I 39,31 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 33
138 I 39,24 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 23
138a (1054 N2) [3 wersy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1054
[139] I 39,25 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 31
140 I 39,26 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 30
141 I 39,27 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 27
142 I 39,28 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 25
143 I 39,29 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 26
144 I 39,30 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 29
145 I 39,22 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 22
146 I 39,23 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 23
147 I 39,37 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 37
148 I 39,37 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 38
149 = 134a
150 I 39,33 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 28
151 I 39,34 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 34
152 I 39,35 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 35
153 I 39,36 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 36
154 I 39,38 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 42
155 I 39,37 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 39
155a (1096 N2) I 39,37 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 40
156 I 39,37 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 41
(11) I 36 Antygona
157. 158 I 36,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
159 I 36,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 3
160 I 36,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
161 I 36,6 161 10
162 I 36,4 162 13
162a (1058 N2) I 36,11 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 11
163 I 36,17 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 21
164 [bez tekstu] I 36,20 164 12
165 I 36,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 17
166 I 36,12 166 14
167 I 36,13 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 15
168 I 36,14 168 16
169 I 36,16 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 19
170 I 36,15 170 18
171 I 36,9 171 7
172 I 36,8 172 8
173 I 36,10 173 9
174 I 36,21 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
175 I 36,18 175 [I 36,18,14‒15] 22
176 I 36,7 176 6
177 I 36,19 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 20
178 [uwaga greckiego scholiasty] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
(12) I 44 Antiopa
179 I 44,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
180 I 44,27 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 28
181. 182 I 44,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
182a (225N2 + 1023 N2) I 44,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
182b [źródła agonu Zethosa i Amfiona] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
183 (184 N )2
I 44,7 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 8
184 (183 N2) I 44,6 183 7
185 I 44,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 9
186 I 44,9 186 10
187 I 44,10 187 11
187a [dwie dłuższe uwagi scholiastów] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
188 I 44,11 188 12
189 I 44,12 189 13
190 I 44,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
191 I 44,13 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 14
192 I 44,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 6
193 I 44,18 193 19
194 I 44,19 194 20
195 I 44,14 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 15
196 I 44,16 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 17
197 I 44,17 197 18
198 I 44,15 198 16
199 I 44,20 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 21
200 I 44,21 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 22
201 I 44,22 201 23
202 I 44,23 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 24
203 I 44,38 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 39
204 I 44,26 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 27
205 I 44,29 205 30
206 I 44,35 206 36
207 I 44,28 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 29
208 I 44,36 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 37
209 I 44,34 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 35
210 I 44,33 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 34
211 I 44,32 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 33
212 I 44,42 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 43
213 I 44,43 213 44
214 I 44,37 214 38
215 I 44,44 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 45
216 I 44,45 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 46
217 I 44,30 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 31
218 I 44,31 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 32
219 I 44,25 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 26
220 I 44,24 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 25
221 I 44,39 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 40
222 I 44,40 222 41
223 (223 N2 = w. 86‒87) I 44,41 223 [I 44,41,86‒87] 42
224 (= Eubulos, frg. 9,1‒2a/4b‒5; PCG, vol. V, s. 194)
225 = 182a
226 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
227 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
(13) I 49 Archelaos
228 I 49,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1a
228a I 49,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1b
229. 230 I 49,4 i 5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2i3

231 I 49,6 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
232 I 49,7 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
233 I 49,10 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 8
234 I 49,31 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 29
235 I 49,33 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 31
236 I 49,11 236 9
237 I 49,12 237 10
[238] I 49,13 238 11
239 I 49,14 239 12
240 I 49,15 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 13
241 I 49,23 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 21
242 I 49,32 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 30
243 I 49,8 243 6
244 I 49,9 244 7
245 I 49,37 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 35
246 I 49,17 246 15
247 I 49,18 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 16
248 I 49,19 248 17
249 I 49,20 249 18
250 I 49,21 250 19
251 I 49,22 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 20
252 I 49,34 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 32
253 I 49,24 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 22
254 I 49,25 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 23
255 I 49,26 255 24
256 I 49,35 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 33
257 I 49,36 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 34
258 I 49,39 258 37
259 I 49,27 259 25
260 I 49,16 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 14
261 I 49,38 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 36
262 I 49,28 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 26
263 I 49,29 263 27
264 I 49,30 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 28
(14) I 45 Auga
264a I 45,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
265 = 272b
265a (920 N2) I 45,7 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 7
266 I 45,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
267 I 45,15 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 15
268 I 45,17 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 17
269 I 45,13 269 13
270 = 272c
271 I 45,6 271 6
271a (276 N2) I 45,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
271b (277 N2) I 45,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 3
272 I 45,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 8
272a (864 N2) I 45,9 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 9
272b (265 N2) I 45,12 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 12
272c (270 N2) I 45,16 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 16
273 I 45,18 273 18
274 I 45,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
275 I 45,14 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 14
276 = 271a
277 = 271b
278 I 45,11 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 11
279 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
280 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
281 I 45,10 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 10
(15 i 16) II 2 i 3 Autolikos Pierwszy i Wtóry
282 II 2 i 3,1 282 1
282a II 2 i 3,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
283 II 2 i 3,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 3
284 II 2 i 3,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
(18) I 14 Bellerofont
285 I 14,1 285 1
286 I 14,10 286 10
286a [kilka wyrazów] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
286b (292 N2) I 14,9 292 9
287 I 14,13 287 14
288 I 14,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
289 I 14,4 289 4
290 I 14,3 290 3
291 I 14,12 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 13
292 = 286b
293 I 14,11 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 12
294 I 14,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
295 I 14,6 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 6
296 I 14,8 296 8
297 I 14,7 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 7
298 I 14,17 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 11
299 I 14,16 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 17
300 I 14,27 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 27
301 I 14,14 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 15
302 I 14,15 302 16
303 I 14,18 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 18
304 I 14,19 304 19
304a (68 N2) I 8,3; I 14,20 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 3; 20
305 I 14,21 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 21
306 I 14,22 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 22
307. 307a. 308 I 14,23 i 24 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 23 i 24
309 I 14,25 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 25
309a I 14,26 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 26
310 (311 N2) I 14,28 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 28
311 (310 N2) I 14,29 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 29
312 I 14,30 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 30
(19) II 4 Buzyrys
312b [frg. papirusowe] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
313 II 4,1 313 2
313a (?) ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
314 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
315 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
(20) I 6 Danae
316 I 6,2 316 2
317 I 6,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 3
318 I 6,4 318 4
319 I 6,7 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
320 I 6,6 320 7
321 I 6,5 321 6
322 I 6,16 322 17
323 I 6,13 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 14
324 I 6,8 324 8
325 I 6,9 325 9
325a [frg. z Satyrosa] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
326 I 6,10 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 11
327 I 6,11 327 12
328 I 6,12 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 13
329 I 6,14 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 15
330 I 6,15 330 16
330a I 6,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
(21) I 11 Diktys
330b I 11,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
331 I 11,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
332 I 11,18 332 3
333 I 11,15 333 16
334 I 11,12 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 13
335 I 11,16 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 17
336 I 11,13 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 14
337 I 11,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
338 I 11,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 6

339 I 11,6 339 7
340 I 11,7 340 8
341 I 11,14 341 15
342 I 11,11 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 12
343 I 11,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 9
344 I 11,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
345 I 11,9 345 10
346 I 11,10 346 11
347 I 11,17 347 18
348 I 11,19 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
(24) I 29 Erechteusz
349 I 29,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
350 I 29,16 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 16
351 I 29,18 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 18
352 I 29,6 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 6
353 I 29,7 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 7
354 I 29,10 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 8
355 I 29,8 355 9
356 I 29,9 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 10
357 I 29,23 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 23
358 I 29,17 358 17
359 I 29,13 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 13
360 I 29,14 360 14
360a I 29,15 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 15
361 = 370,21‒22
362 I 29,19 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 19
363 I 29,11 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 11
364 I 29,20 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 20
365 I 29,12 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 12
366 I 29,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 3
367 I 29,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
368 I 29,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
369 I 29,21 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 21
369a I 29,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
369b I 29,24 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 25
369c = test. v ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
369d (370 N2) [2 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
370 I 29,22, 25, 26 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 22
(25) II 5 Eurysteusz
371 II 5,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
372 II 5,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
373 II 5,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 3
374 II 5,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
375 II 5,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
376 II 5,6 376 6
377 II 5,7 377 7
378 II 5,8 378 8
379 [2 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
379a (933 N2) [3 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
380 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
(29) I 22 Tezeusz
381 I 22,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
382 I 22,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
383+384 N2 = 386c
385+386 I 22,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
386a I 22,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
386aa (1001 N2) [niepełny wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
386b I 22,6 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 6
386c (383+384 N2) I 22,3 384 [I 22,3,9‒11] 3
387 I 22,7 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 7
388 I 22,8 388 8
389 = 7a
390 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
(30) I 17 Tyestes
391 I 17,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
392 I 17,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
393 I 17,3 393 3
394 I 17,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
395 I 17,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
396 I 17,6 396 6
397 I 17,7 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 7
397a I 17,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 8
397b (861 N2) I 17,9 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 9
(32) I 18 Ino
398 I 18,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
399 I 18,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
400 I 18,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 3
401 I 18,4 401 4
402 I 18,5 402 5
403 I 18,14 403 14
404 I 18,13 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 13
405 I 18,9 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 9
406 I 18,10 406 10
407 I 18,11 407 11
408 I 18,6 408 6
409 I 18,7 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 7
410 I 18,12 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 12
411 I 18,18 411 18
412 I 18,19 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 19
413 I 18,20 413 20
414 I 18,22 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 22
415 I 18,15 415 15
416 I 18,23 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 23
417 I 18,17 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 17
418 I 18,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 8
419 I 18,24 419 24
420 I 18,16 420 16
421 I 18,21 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 21
422 I 18,25 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 25
423 I 18,26 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 26
(33) I 30 Iksjon
424 I 30,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
425 I 30,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
426 I 30,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 3
426a (N2 4 [adespota]) I 30,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ (N2 5 [adespota]) I 30,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
427 [krótka uwaga scholiasty] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
(34) I 12 Hippolytos zasłaniający oblicze
428 I 12,4 428 6
429 I 12,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
430 I 12,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
431 = Sofokles, frg. 684 I 12,19 431 22
432 I 12,8 = I 47,6 432 10
433 I 12,9 433 11
434 I 12,10 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 12
435 I 12,11 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 13
436 I 12,7 436 9
437 I 12,5 437 7
438 I 12,6 438 8
439 I 12,14 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 16
440 I 12,12 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 14
441 I 12,13 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 15
442 I 12,17 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 19
443 I 12,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
444 I 12,15 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 17
445 I 12,16 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 18
446 I 12,18 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 20

447 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
I 25 [Kadmos]
[448] I 25,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
(39) I 26 Kresfontes
448a I 26,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
449 I 26,6 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 6
450 I 26,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
451 I 26,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
452 I 26,3 452 3
453 I 26,10 453 10
454 I 26,7 454 7
455 I 26,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 8
456 I 26,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
457 I 26,11 457 11
458 I 26,9 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 9
459 I 26,12 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 12
(40) I 7 Kretenki
460 I 7,2 460 1
461 I 7,3 461 4
462 I 7,6 462 5
463 I 7,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
464 I 7,5 464 3
465 I 7,7 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 6
466 I 7,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 7
467 I 7,9 467 8
468 I 7,10 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 9
469 I 7,11 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 10
470 I 7,12 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 11
470a [grecka sentencja z florilegium] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
(41) I 13 Kreteńczycy
471 = 472f
471a [zdanie z Malalasa] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
472 I 13,2 472 2
472a (996 N2) I 13,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 3
472b I 13,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
472c I 13,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
472d [frg. papirusowe] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
472e I 13,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
472f (471 N2) I 13,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
472g [uwaga scholiasty] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
(42) II 9 Lamia
472m II 9,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
(43) I 2 Likymnios
473 I 2,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
474 I 2,2 474 2
475 I 2,3 475 3
476 I 2,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
477 I 2,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
477a [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
478 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
479 [półtorej linii z papirusu] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
(44) I 41 Melanippa mądra
480 I 41,2 480 t. VIII/2, s. 376
481 I 41,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
482 (483 N2) I 41,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 3
483 (482 N2) I 41,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
484 I 41,5 484 5
485 I 41,6 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 7
486 I 41,11 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 11
487 I 41,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 8
488 = test. v [2 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
(45) I 42 Melanippa w pętach

489 I 41,12 [Melanippa mądra] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 12
490 I 42,11 490 22
491 I 42,7 491 21
492 I 42,5 492 ([w. 1‒5:] I 42,5 + [w. 6‒7:] 42,2,9‒10) 24
493 I 42,4 493 16
494 (w. 1‒3 = 499 N2) I 42,2 494 [I 42,2,27‒29] 14
495 I 42,6 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 20
496 [pół zdania po grecku i łacinie] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
(44) I 41 Melanippa mądra lub (45) I 42 Melanippa w pętach
498 I 42,3 [Melanippa w pętach] 498 [Melanippe w pętach] 15
499 = 494,1‒3 499 [I 42,2,1‒3] [Melanippe w pętach]
501 I 42,8 [Melanippa w pętach] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 17
506 I 41,7 [Melanippa mądra] 506 [Melanippe w pętach] 6
(46) I 37 Meleager
515 I 37,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
516 I 37,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
517 I 37,12 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 14
518 I 37,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
519 I 37,5 519 7
520 I 37,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 6
521 I 37,8 521 10
522 I 37,9 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 11
523 = 528a
524 I 37,13 524 15
525 I 37,10 525 12
526 I 37,6 526 8
527 I 37,7 527 9
528 I 37,11 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 13
528a (523 N2) I 37,14 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 16
529 I 37,22 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 24
530 I 37,15 530 17
531+531a I 37,16 i 17 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 18 i 19
532 I 37,21 532 23
533 I 37,19 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 21
534 I 37,20 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 22
535 I 37,24 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 26
536 I 37,23 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 25
537 I 37,25 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 27
538 I 37,18 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 20
539 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
(48) I 46 Edyp
539a I 46,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
540 I 46,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
540a I 46,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
540b I 46,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
541 I 46,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
542 I 46,11 542 11
543 I 46,21 543 21
544 I 46,20 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 20
545 I 46,7 545 7

545a (909 N2) I 46,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 8
546 I 46,10 546 10
547 I 46,12 547 12
548 I 46,9 548 9
549 I 46,17 549 17
550 I 46,3 550 3
551 I 46,6 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 6
552 I 46,13 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 13
553 I 46,14 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 14
554 I 46,16 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 16
554a (1049 N2) I 46,15 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 15
554b I 46,19 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 19
555 I 46,18 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 18
556 I 46,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
557 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
(49) I 20 Ojneus
558 I 20,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
559 I 20,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
560 I 20,6 560 6
561 I 20,9 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 9
562 I 20,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 3
563 I 20,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
564 I 20,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
565 I 20,7 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 7
566 I 20,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 8
567 I 20,10 567 10
568 I 20,11 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 11
569 I 20,11 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 12
570 I 20,11 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 13
(50) I 21 Ojnomaos
571 I 21,1 571 1
572 I 21,2 572 2
573 I 21,3 573 3
574 I 21,5 574 5
575 I 21,4 575 4
576 I 21,6 576 6
577 I 21,7 577 7
(52) I 34 Palamedes
578 I 34,3 578 3
579 I 34,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
580 I 34,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
581 I 34,6 581 4
[582] [bez tekstu, odsyła do frg. 886 i 887] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
583 I 34,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 6
584 I 34,7 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 7
585 I 34,7 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 7
586 I 34,9 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 12
588 I 34,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 10
588a I 34,10 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 9
589 I 34,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
590 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
(53) (‒) Pejritoos
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 593
591‒600 = Krytiasz, frg. 1‒14 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 594
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 596
(54) I 1 Peliady
601 I 1,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
602 I 1,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
603 I 1,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
604 I 1,6 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 6
605 I 1,3 605 3
606 I 1,7 606 7
607 I 1,10 607 8
608 I 1,4 608 4
609 I 1,8 609 9
610 I 1,9 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 10
611 I 1,11 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 11
612 I 1,11 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 12
613 I 1,11 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 13
614 I 1,11 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 14
615 I 1,11 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 15
616 I 1,11 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 16
(55) I 28 Peleus
617 I 28,1 617 1
617a (1025 N2) I 28,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
618 I 28,3 618 3
619 I 28,4 619 5
620 = PMG 1018 (100 [adespota]) I 28,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 8
621 I 28,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
622 I 28,6 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 6
623 = Sofokles, frg. 491 I 28,7 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 9
624 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
(56) I 35 Plejstenes
625 I 35,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
626 I 35,1 626 3
627 I 35,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
628 I 35,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
629 I 35,6 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 6
630 I 35,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
631 I 35,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 7
632 I 35,7 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 8
633 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
(57) I 38 Polyidos
634 I 38,5 634 3
635 I 38,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
636 I 38,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
637 = 645b
638 I 38,11 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 12
638a I 38,12 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 13
639 I 38,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
640 I 38,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 6
641 I 38,7 641 8
642 I 38,6 642 7
643 I 38,10 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 11
644 I 38,8 644 9
645 I 38,9 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 10
645a = 638a
645b (637 N2) I 38,13 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 14
646 [2 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
(58) I 16 Protesilaos
646a I 16,10 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 10
647 I 16,6 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 6
648 I 16,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
649 I 16,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 3
650 I 16,4 650 1
651 I 16,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
652 I 16,12 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 12
653 I 16,9 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 9
654 I 16,7 654 7
655 I 16,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
656 I 16,11 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 11
657 I 16,8 657 8
(59) (‒) Radamantys
658‒660 = Krytiasz, frg. 16‒18 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 659
(61) I 23 Steneboja
661 I 23,1 661 [I 23,1,1‒3] 1
662 = 661,4‒5 662 [I 23,1,4‒5]
663 I 23,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
664 I 23,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 3
665 I 23,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
665a I 23,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
666 I 23,11 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 7
667 I 23,6 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 6
668 I 23,7 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 8
669 I 23,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 9
670 I 23,10 670 11
671 I 23,12 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 12
672 = 661,24‒25
(62) II 8 Syzyf
673 II 8,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
674 II 8,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
(63) II 6 Skiron
674a II 6,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
675 II 6,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
676 II 6,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 3
677 II 6,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
678 II 6,6 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
679 II 6,7 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
680 ΙΙ 6,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
681 II 6,9 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
(64) I 4 Skiryjczycy
681a I 4,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
682 I 4,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
683 I 4,3 683 4
683a (9 N2 [adespota]) I 4,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
684 I 4,4 684 3
685 I 4,6 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 7
686 I 4,6 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 8
(65) II 7 Syleusz
686a [3 litery z papirusu] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
687 II 7,6 687 6
688 II 7,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
689 II 7,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 3
690 II 7,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
691 II 7,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
692 II 7,7 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 7
693 II 7,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 8
694 II 7,9 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 9
(66) (‒) Tennes
695 = Krytiasz, frg. 21 (‒)
(67) I 9 Telefos
696 I 9,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
697 I 9,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
698 I 9,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 3
699 I 9,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 30
700 I 9,7 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 28
701 I 9,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
702 I 9,6 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 6
702a [wyjaśnienia nt. Dicaeopolis] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
703 I 9,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 10
704 I 9,9 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 13
705 I 9,10 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 11
705a I 9,11 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 12
706 I 9,12 706 15
707 I 9,13 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 14
708 I 9,14, w. 1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 16
708a I 9,14, w. 2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 17
709 I 9,14, w. 4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 18
710 I 9,14, w. 5‒6 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 19
711 I 9,15 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 20
712 I 9,16, w. 2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 23
712a I 9,16, w. 3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 22
713 I 9,17 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 9
714 I 9,19 714 4
715 I 9,18 715 21
716 I 9,28 716 [I 9,28,1‒4] 37
717 I 9,20 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 35
718 I 9,29 718 36
719 I 9,30 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 38
720 I 9,31 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 34
721 I 9,21 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 27
722 I 9,22 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 7
723 I 9,23 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 8
724 I 9,32 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 39
725 [2 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
726 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
727 I 9,24 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 29
727a I 9,25 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 25, 26, 31, 40
727b I 9,26 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 32
727c I 9,27 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 33
(68) I 48 Temenidzi (69) I 47 Temenos
727e (1083 N2) I 47,9 [Temenos] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
(68) I 48 Temenidzi
728 I 48,1 728 1
729 I 48,2 729 2
730 I 48,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 3
731 I 48,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
732 I 48,5 732 5
733 I 48,6 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 6
734 I 48,7 734 7
735 I 48,8 735 8
736 I 48,9 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 9
737 I 48,10 737 10
738 I 48,11 738 11
739 I 48,12 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 12
740 (por. III 5) I 48,13 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 13
[741] I 48,14 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 14
(69) I 47 Temenos
741a I 47,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 15
742 I 47,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 16
743 I 47,3 743
744 I 47,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 18
745 I 47,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 19
746 I 47,6 746 20
746a I 47,7 = I 12,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 21
747 I 47,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 22
748 I 47,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 23
749 I 47,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 24
750 I 47,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 25
751 I 47,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 26
751a I 47,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 27
(71) I 43 Hypsipyla
752 I 43,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 176 (752 N2)
752a I 43,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 177
752b I 43,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 177
752c (764 N2) I 43,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 178 (764 N2)
752d I 43,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 178‒179
752e I 43,6 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 179
752f I 43,7 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 180‒181
752g I 43,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 182‒183
752h I 43,9 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 184‒187
752i ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 187

752k I 43,10 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 187‒189
753 I 43,11 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 190 (753 N2)
753a I 43,13 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 190
753b ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 191
753c I 43,12 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 191‒192
753d I 43,14 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 192‒193
753e I 43,14 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 192‒193
754 I 43,15 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 193‒194
(754 N2)
754a I 43,16 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 194
754b I 43,17 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 195‒196
754c I 43,18 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 196‒197
755 = 765b
755a ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 197
756 = 765a
756a [frg. papirusowe] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
757 (757 N2 = w. 920‒927) I 43,20 759 [I 43,20,946‒949] s. 199‒207
758 N2 = 760a
758a I 43,21 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 207‒208
758b I 43,22 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 209
758c I 43,23 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 210
758d I 43,24 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 210‒211
759 = 757 (w. 946‒949)
759a (w. 9‒57 [1531‒1578]) I 43,25 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 211‒215
759a (w. 58‒111 [1579‒1632]; [1664‒1679]) I 43,27
759b (fragmenta incertae sedis: P.Oxy. 852, I 43,28 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 216
frg. 62‒114)
760 I 43,29 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 220
760a (758 N2) I 43,19 758 s. 199 (758 N2)
761 I 43,31 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 220
762 I 43,32 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 220
763 I 43,33 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 220
764= 752c
765 I 43,34 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 220
765a (756 N2) I 43,26 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 219
765b (755 N2) I 43,30 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ s. 219
765c (942 N2) [uwaga Jana Lydusa] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
766 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
767 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
768 = 752h,15
769 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
770 = 752f,13
(72) I 40 Faetont
771 I 40,1‒2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
772 I 40,1‒2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2,6‒7
772a I 40,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2,8‒44
773 I 40,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 3,45‒120
774 I 40,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 3,121‒157
775 I 40,6 775 3,158‒159
775a (784 N2) I 40,7 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 3,160‒162
776 I 40,9 776 3,164‒167
777 I 40,8 777 3,163
778 = 783a
779 I 40,10 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 3,168‒177
779a I 40,13 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 3,178‒213
780 = 783b
781 I 40,14 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4,214‒327
782 I 40,17 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 7
783 I 40,18 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 8
783a (778 N2) I 40,15 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
783b (780 N2) I 40,16 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 6
784 = 775a
785 I 40,19 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 9
786 I 40,12 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4, przed w. 214
(73) I 10 Filoktet
787 I 10,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
788 I 10,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 3
789 I 10,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
789a (793 N2) I 10,14 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
789b [frg. mów Diona Chryzostoma: 52,12 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
i 59,2‒4]
789c [frg. mowy Diona Chryzostoma: 52,7] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
789d [frg. mowy Diona Chryzostoma: 59,5‒11] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
790 I 10,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
790a (389 N2 [adespota]) I 10,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 6
791 = 792a I 10,15 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 7
792 I 10,6 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 8
792a (791 N2) ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
793 = 789a I 10,14 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
794 I 10,7 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 9
795 I 10,9 795 11
796 I 10,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 10
797 I 10,10 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 12
798 I 10,11 798 13
799 I 10,12 799 14
799a I 10,13 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 15
800 I 10,16 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 16
801 [2 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
801a [poprawione scholion] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
802 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
803 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
(84) I 15 Fojniks
803a (813 N2) I 15,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1
803b (806 N2) I 15,4 806 4
804 I 15,3 804 3
805 I 15,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
806 = 803b
807 I 15,6 807 6
808 I 15,15 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 13
809 I 15,7 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 9
810 I 15,11 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 11
811 I 15,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 7
812 I 15,9 812 8
813 = 803a
813a (515 N2 [adespota]) I 15,10 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 10
814 I 15,17 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 16
815 I 15,12 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 12
816 I 15,13 816 14
817 I 15,16 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 15
817a I 15,14 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 17
818 I 15,5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 5
(76) I 31 Fryksos Pierwszy
818c (821 N2) I 31,1 821 1
(77) I 32 Fryksos Wtóry
819 I 32,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 2
820 [2 zdania z Eratosthenesa i Malalasa] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
820a (827 N2) I 32,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
820b [5 wersów pełnych] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
821 = 818c
(76) I 31 Fryksos Pierwszy lub (77) I 32 Fryksos Wtóry
822 I 32,3 822 [I 32,3,35‒38] 6
822a (830 N2) I 31,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 7
822b I 31,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 10
823 I 31/32,1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 8
824 I 31/32,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 9
825 I 31/32,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 11
826 I 31/32,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 12
827 = 820a
828 I 31/32,5 828 13
829 I 31/32,6 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 14
830 = 822a
831 I 31/32,7 831 15
832 I 31/32,8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 16
833 I 31/32,9 833 17
834 I 31/32,11 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 18
835 I 31/32,10 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 19
836 [2 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
837 [2 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
837a [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
838 [frg. Apolloniosa Rodyjskiego] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
(78) I 19 Chryzyp
838a [2 litery z papirusu] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
839 I 19,5 839 6
839a [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
840 I 19,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 3
841 I 19,3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 4
842 I 19,1 842 2
843 I 19,4 843 5
843a [frg. papirusowe] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
844 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
Incertarum fabularum fragmenta
845 = 112a
846 I 49,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 846
847 = Ba. frg.1 Dodds/(i) Diggle ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
848 = Ba. frg.2 Dodds/dub. (i) Diggle ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
849 = Trojanki 117
850 III 1 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 850
851 [uwaga scholiasty] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
852 III 2 852 852
852a (949 N2) III 3 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 852a
853 [4 wersy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 853
854 III 4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 854
855 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 855
856 I 43,35 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 856
857 = Ifigenia w Aulidzie, frg. 1
Murray/Diggle/Günther III 5 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 857
(zob. I 48,13)
858 [2 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 858
859 patrz 435
860 [2 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 860
861 = 397b
862 [niepełne 2 wersy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 862
863 II 5,9 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 12
864 = 272a
865 III 6 865 865
866 III 7 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 866
866a [3 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 866
867 I 33,32 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 31 oraz a ppendix
11‒13
868 III 8 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 868
869 [2 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 869
870 [3 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 870
871 [3 wyrazy w dwóch ll.] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 871
872 [2 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 872
873 [2 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 873
874 III 9 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 874
875 III 10 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 875
876 [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 876
877 III 11 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 877
878 III 12 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 878
879 [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 879
880 I 4,7 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 6
881 [Apollodor, Biblioteka 1 zdanie] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 881
881a [frg. papirusowe] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ (‒)
882 = Homer, Iliada 16,391 (por. Eurypides, Trojanki 124)
882a [3 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 882a
882b [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 882b
883 III 13 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 883
884 = 696,13
885 III 14 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 885
[886] [887] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
888 [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 888
888a [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ (‒)
888b [wyjaśnienie scholiasty] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ (‒)
889 [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ (‒) [889N2]
889a (68 N [adespota]) [2 wersy niepełne] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
2
889a
889b [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ (‒)
890 III 15 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 890
891 = Eurypides, Błagalnice 440
892 III 16 892 892
893 III 17 893 893
894 [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 894
895 III 18 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 895
896 I 40,11 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 12
897 III 19 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 897
898 III 20 898 898
898a (98 N [adespota]) [1 wers]
2
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 898a
899 III 21 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 899
900 III 22 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 900
901 III 23 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 901
902 III 24 902 902
903 III 25 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 903
904 III 26 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 904
905 III 27 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 905
906 [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 906
907 II 7,4 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 10 [Syleusz]
908 III 28 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 908
908a (111 N [adespota])
2
III 29 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 908a
908b (112 N2 [adespota]) III 30 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 908b
908c (116 N2 [adespota]) III 31 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 908c
909 = 545a
910 [9 wersów] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 910
911 [4 wersy Chóru] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 911 911
912 III 151 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 7 [Kreteńczycy
[incerta vel dubia]]
913 [7 wersów] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 913
914 III 32 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 914
915 III 33 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 915
916 III 34 916 916
917 III 35 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 917
918 [5 wersów] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 918
919 III 36 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 919
920 = 265a
920a = 479
921 III 37 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 921
922 = 472m
923 III 38 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 923
924 III 39 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 924
925 [niepełne zdanie z Pseudo-Eratostenesa ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 925
i Hygina Astronoma]
925a [2 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 925a
925b = Eurypides, Alkestis 608
926 [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 926
926a (152 N2 [adespota]) [1 wers niepełny] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 926a
926b (1116 N2) [3 wyrazy z Chronicorum ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 926b
libri Euzebiusza z Cezarei]
927 III 40 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 927
928 III 41 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 928
928a III 42 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 928a

928b III 43 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 928b
928c [niepełny wers z papirusu] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 928c
929 [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 929
929a (187 N2 [adespota]) III 44 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 929a
929b (14 N2) III 45 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 929b
930 I 25,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 930
931 [2 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 931
932 [2 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 932
933 = 379a
934 III 46 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 934
935 = 62f
936 III 47 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 936
937 [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 937
938 [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 938
939 [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 939
940 [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 940
940a = 293 [adespota] [1 wers]
941 [3 wersy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 941 941
941a [1,5 wersu] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 941a
942 = 765c ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 942
942a [niepełny wers z Jana Lydosa] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 942a
943 = 1111a ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 943
944 III 48 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 944
944a = Chajremon, frg. 42
945 III 49 945 945
946 III 50 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 946
947 = 13a ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 947
948 III 51 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 948
949 = 852a ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 949
950 III 52 950 950
951 III 53 951 951
952 III 54 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 952
[953] = f rg. 1000 [adespota] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
(PCG, vol. VIII, s. 289) [11. Diktys ‒ problemy ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ [953]
rekonstrukcji]
953a [czytelne fragmenty papirusu] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ [953a] (tekst frg.: t. III, s. 41‒42 ‒ d.s. Skiron)
953b [czytelne fragmenty papirusu] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 953b (tekst frg.: t. I, s. 130 ‒ Alkmena = Kn 87b)
953c [czytelne fragmenty papirusu] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 953b
953d [czytelne fragmenty papirusu] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 953c
953e [czytelne fragmenty papirusu] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 953e (tekst frg.: t. I, s. 112 ‒ Alkmeon [incertum])
953f [czytelne fragmenty papirusu] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 753d
953m [czytelne fragmenty papirusu] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 753m
954 [1 zdanie po łacinie z Filona] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 954
954a [niepełne 2 ll.] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
955 [3 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 955
955a [2 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 955a
955b [2 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 955b
955c [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 955c
955d [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 955d
955e = 1096a 955e (vide 1096a)
955f = Eurypides, Andromacha 1249 (por. frg. 1096b) 955f
955g [2 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 955g
955h [2 wersy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ [955h] (tekst ffrg.
rg.: t. I, s. 187 ‒ Andromeda,
7 [dubia vel spuria])
955i = 1097b
955k III 55 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 955k
956 III 56 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 956
957 III 57 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 957
958 III 58 958 958
959 III 59 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 959
960 III 60 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 960
961 III 61 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 961
962 III 62 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 962
963 III 63 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 963
964 III 64 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 964
965 III 65 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 965
966 III 66 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 966
967 III 67 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 967
968 = 62h
969 III 68 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 969
970 = 481,11
971 [2 wersy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 971
972 I 19 po hipotezie 972 972
973 III 69 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 973
974 III 70 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 974
975 III 71 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 975
976 I 33,13 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 12
977 III 72 977 977
978 III 73 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 978
979 III 74 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 979
980 III 75 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 980
981 III 76 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 981
982 I 2,6 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 9
983 [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 983
984 [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 984
985 [2 wersy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 985
986 III 77 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 986
987 III 78 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 987
988 [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 988
989 [niepełny wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 989
989a [2 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 989a
990 [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 990
991 III 79 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 991
992 [3 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 992
993 III 80 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 993
994 III 81 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 994
995 [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 995
996 = 472a
997 = 472b,29
998 [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 998
999 [2 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 999
1000 [2 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1000
1001 = 386aa
1002 [2 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1002
1003 [3 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1003
1004 [niepełne 2 wersy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1004
1005 [4 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1005
1006 [2 wersy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1006
1007 [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1007
1007a+b III 82 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1007 a+b
1007c III 83 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1007c
1007d III 84 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1007d
1007e+f III 85 i 86 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1007e oraz
1007f
[1007g?]
1007h [3 wersy niepełne z papirusu] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1007h
1008 [1 wers niepełny] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1008
1009 [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1009
1009a [niepełne 2 wersy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1009a
1010 [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1010
1011 [1 wers niepełny] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1011
1012 [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1012
1013 [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1013
1014 [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1014
1015 III 87 1015 1015
1015a (1128 N2) [wyjaśnienie scholiasty] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1015a
[1016] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1016
1017 III 88 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1017
1018 III 89 1018 1018
1019 III 90 1019 1019

1020 [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1020
1021 [wyjaśnienie scholiasty] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1021
1022 [komentarz Serwiusza] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1022
1023 = 182a
1024 III 91 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1024
1025 = 617a
1026 III 92 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1026
1027 III 93
w. 1 = I 19 po hipotezie ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1027
1028 III 94 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1028
1029 III 95 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1029
1030 III 96 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1030
1031 III 97 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1031
1032 III 98 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1032
1033 III 99 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1033
1034 III 100 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1034
1035 III 101 1035 1035
1036 III 102 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1036
1037 III 103 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1037
1038 III 104 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1038
1039 III 105 1039 1039
1040 = 1113a
1041 III 106 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1041
1042 III 107 1042 1042
1043 III 108 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1043
1043a III 109 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1043a
1044 III 110 1044 1044
1045 III 111 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1045
1046 III 112 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1046
1047 III 113 1047 1047
1048 III 114 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1048
1048a (1107 N2) III 115 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1048a
1049 = 554a
1050 III 116 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1050
1051 III 117 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1051
1052 III 118 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1052
1053 III 119 1053 1053
1054 = 138a ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1054 [1054] (tekst frg.: t. I, s. 186 ‒ Andromeda,
frg. 3 [dubia vel spuria])
1055 III 120 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1055
1056 III 121 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1056
1057 III 122 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1057
1058 = 162a
1059 III 123 1059 1059
1060 III 124 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1060
1061 III 125 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1061
1062 III 126 1062 1062
1063 III 127 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1063
1064 III 128 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1064
1065 III 129 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1065
1066 III 130 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1066
1067 III 131 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1067
1068 III 132 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1068
1069 III 133 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1069
1070 III 134 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1070
1071 III 135 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1071
1072 III 136 1072 1072
1073 III 137 1073 1073
1074 III 138 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1074
1075 III 139 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1075
1076 III 140 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1076
1077 III 141 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1077
1078 III 142 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1078
1079 III 143 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1079
1080 = 1113b
1081 III 144 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1081
1082 I 33,41 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 40
1083 = 727e
1084 II 6,2 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1084
1085 [2 wersy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1085
1086 III 145 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1086
1087 III 146 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1087
1088 [2 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1088
1089 III 147 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1089
1090 III 148 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1090
1091 III 149 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1091
1092 III 150 ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1092
1093 [1 zdanie Tzetzesa ze scholiów do Likofrona] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1093
1093a [niepełne 3 wersy z Tysiączków Tzetzesa] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ (‒)
1094 [1 zdanie z Warrona O języku łacińskim] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1094
1094a [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ (‒)
1094b (1122 N2) [2 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1094b [1 wyraz]
1095 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1095
1095a [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1095a
1095b (1123 N2) [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ [1095b] vide 1123
1096 = 155a ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ [1096] (tekst frg.: t. I, s. 185 ‒ Andromeda, frg. 40)
1096a [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1096a
1097 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1097
[1097a] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1097a [1 wyraz]
1097b [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1097b
1098 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1098
1098a = 1098d
1098b [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1098b
1098c [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1098c
1098d [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1098d
1099 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1099
1100 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1100
1101 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1101
1102 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1102
1103 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1103
1103a [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ (‒)
1104 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1104
1105 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1105
1106 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1106
Fragmenta dubia et spuria
1107 = 1048a
1108 i 1109 = Rezos test. i a
1109a = Eurypides, Andromacha 158
1110 [2 wersy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1110
1110a = Eurypides, Ifigenia w Aulidzie 80
1111 [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1111
1111a (943 N2) [2 wersy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1111a
1112 [2 wersy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1112
1113 [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1113
1113a (1040 N ) [4 wersy]
2
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1113a
1113b (1080 N2) [4 wersy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1113b
1114 [2 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1114
1115 [wyjaśnienie scholiasty] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1115
1116 = 926b ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1116
1117 [3 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1117
1118 [uwaga Laktancjusza po łacinie] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1118
1119 [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1119
[1120] [1121] [Olimpiodor, Komentarze ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ [1120] 1121
do „Alkibiadesa” Platona]
1121a [uwaga Arystotelesa] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ (‒)
1122 = 1094b
1123 = 1095b
1124 [1 wyraz + uwaga] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1124
1125 [2 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1125
1126 [1 wyraz w trzech wersjach] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1126
1127 [1 wyraz] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1127

1128 = 1015a
1128a [2 wersy niepełne] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1128a
1128b [2 wyrazy] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ 1128b
1128c [1 wers] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ (‒)
1128d [2 wersy niepełne] ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ (‒)
1129 = 622 N2 [adespota] 1129
1130 = 623 N2 [adespota] 1130
1131 = 624 N2 [adespota] 1131
1132 [hipoteza Danae z Cod.Palat.Gr. 287
(w. 1‒18) + obszerny frg. z Lukiana ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒ ‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
(w. 1‒65)]
Wykaz tytułów tragedii (według numeracji Kn; w nawiasie kwadratowym podano

numerację niniejszego wydania lub ‒ w przypadku sztuk zachowanych ‒ numer
tomu i strony w jednym z IV tomów Tragedii Eurypidesa w przekładzie Profe-
sora Jerzego Łanowskiego, opublikowanych w Warszawie, w latach 22005‒2007,
w serii „Biblioteka Antyczna”).
(+) ‒ tragedia lub dramat satyrowy zachowane
(frg.) ‒ tragedia lub dramat satyrowy niezachowane, pozostały fragmenty
1) [I 5] Ajgeus (frg.) 39) [I 26] Kresfontes (frg.)
2) [I 27] Ajolos (frg.) 40) [I 7] Kretenki (frg.)
3) [I 33] Aleksander (frg.) 41) [I 13] Kreteńczycy (frg.)
4) Alkestis (+) [t. I, s. 69‒129] 42) Cyklop (+) [t. IV, s. 161‒203]
5) [I 8] Alkmeon w Psofidzie (frg.) ‒‒‒ [II 9] Lamia (d.s. [42. Cyklop]; frg.)
6) [I 50] Alkmeon w Koryncie (frg.) 43) [I 2] Likymnios (frg.)
7) [I 3] Alkmena (frg.) 44) [I 41] Melanippa mądra (frg.)
8) [I 24] Alopa (frg.) 45) [I 42] Melanippa w pętach (frg.)
9) Andromacha (+) [t. II, s. 9‒66] 46) [I 37] Meleager (frg.)
10) [I 39] Andromeda (frg.) [Myzyjczycy]
11) [I 36] Antygona (frg.) 47) Medea (+) [t. I, s. 131‒195]
12) [I 44] Antiopa (frg.) 48) [I 46] Edyp (frg.)
13) [I 49] Archelaos (frg.) 49) [I 20] Ojneus (frg.)
14) [I 45] Auga (frg.) 50) [I 21] Ojnomaos (frg.)
15) i 16) [II 2. 3] Autolikos Pierwszy i Wtóry (d.s.; frg.) 51) Orestes (+) [t. III, s. 181‒263]
17) Bakchantki (+) [t. IV, s. 9‒79] 52) [I 34] Palamedes (frg.)
18) [I 14] Bellerofont (frg.) 53) Pejritoos (autorem Krytiasz)
19) [II 4] Buzyrys (d.s.; frg.) 54) [I 1] Peliady (frg.)
G
laukos = Polyidos 55) [I 28] Peleus (frg.)
20) [I 6] Danae (frg.) 56) [I 35] Plejstenes (frg.)
21) [I 1] Diktys (frg.) 57) [I 38] Polyidos (frg.)
22) Hekaba (+) [t. I, s. 319‒382] 58) [I 16] Protesilaos (frg.)
23) Helena (+) [t. III, s. 9‒97] 59) Radamantys (autorem Krytiasz)
Epejos (dramat satyrowy?) 60) Rezos (+) [t. IV, s. 205‒257]
24) [I 29] Erechteusz (frg.) 61) [I 23] Steneboja (frg.)
25) [II 5] Eurysteusz (d.s.; frg.) 62) [II 8] Syzyf (d.s.; frg.)
26) Elektra (+) [t. II, s. 203‒274] 63) [II 6] Skiron (d.s.; frg.)
27) Dzieci Heraklesa (+) [t. I, s. 197‒251] 64) [I 4] Skiryjczycy (frg.)
28) Oszalały Herakles (+) [t. II, s. 67‒140] 65) [II 7] Syleusz (d.s.; frg.)
‒‒‒ [II 1] Żeńcy (d.s. [26. Elektra; 27. Dzieci Heraklesa; 66) Tennes (autorem Krytiasz)
28. Oszalały Herakles]; frg.) 67) [I 9] Telefos (frg.)
29) [I 22] Tezeusz (frg.) 68) [I 48] Temenidzi (frg.)
30) [I 17] Tyestes (frg.) 69) [I 47] Temenos (frg.)
31) Błagalnice (+) [t. I, s. 383‒446] 70) Trojanki (+) [t. II, s. 141‒202]
32) [I 18] Ino (frg.) 71) [I 43] Hypsipyla (frg.)
33) [I 30] Iksjon (frg.) 72) [I 40] Faetont (frg.)
34) [I 12] Hippolytos zasłaniający oblicze (frg.) 73) [I 10] Filoktet (frg.)
35) Hippolytos uwieńczony (+) [t. I, s. 253‒317] 74) [I 15] Fojniks (frg.)
36) Ifigenia w Aulidzie (+) [t. IV, s. 81‒159] 75) Fenicjanki (+) [t. III, s. 109‒179]
37) Ifigenia w kraju Taurów (+) [t. II, s. 275‒348] 76) [I 31] Fryksos Pierwszy (frg.)
38) Ijon (+) [t. II, s. 349‒430] 77) [I 32] Fryksos Wtóry (frg.)
[I 25] [Kadmos] (frg.) 78) [I 19] Chryzyp (frg.)
Kerkyon = Alopa
SKOROWIDZ
Skorowidz obejmuje wyłącznie treść fragmentów (pominięto m.in. hipotezy oraz cytaty
z komedii Arystofanesa nieuznawane za parodie Eurypidesowego tekstu, w niniejszym
wydaniu wyróżnione kursywą). Dobór haseł i ich klasyfikacja mają charakter arbitralny,
a w obrębie hasła, szczególnie przy terminach bardzo pojemnych (np. „bieda a bogactwo”,
„płeć” czy „kobieta a mężczyzna”), rejestrowano tylko wystąpienia uznane ‒ znów arbi-
tralnie ‒ za najistotniejsze. Skorowidz ma charakter synoptyczny, tzn. lokalizacje dotyczą-
ce np. sformułowania „ubogi lud” znajdują się zarówno pod hasłem ‘b(B)ieda’, jak i pod
hasłem ‘lud’.
Pierwsza cyfra po przecinku oznacza numer fragmentu, druga ‒ numer wersu w ob-
rębie dłuższego fragmentu (we fragmentach krótszych niż 10 wersów ich numerów nie
wyodrębniano). Jakie tytuły kryją się za poszczególnymi numerami tragedii czy dramatów
satyrowych, najłatwiej zorientować się po spisie treści lub tzw. żywej paginie.
Zapis haseł sprowadzono do abstraktów, bezokoliczników, pierwszego przypadku
deklinacji w liczbie pojedynczej (niekiedy tylko rozróżniając rodzaje) oraz do rodzaju
męskiego, zatem nie odpowiada on dokładnie formie gramatycznej pojawiającej się w tek-
ście. Brzmienie poszczególnych terminów odniesiono do języka polskiego, toteż zwłasz-
cza w miejscach, gdy tłumacz odchodzi od dosłownego przekładu i pojawiają się w nim
np. inne niż w oryginale wyrazy, zwroty frazeologiczne czy idiomy charakterystyczne dla
polszczyzny, w nawiasach podajemy brzmienie oryginalne. Numeracja wersów również
odwołuje się tylko do przekładu (ale w olbrzymiej większości przypadków jest tożsama
z oryginałem bądź przesunięcia dotyczą maksymalnie dwóch wersów). O ile hasło poja-
wia się tylko w jednym fragmencie, lokalizacje podawano w ciągu po haśle podstawo-
wym, kiedy jednak odmiankom hasła przyporządkowane są dwie lub więcej lokalizacji
‒ wyodrębniano je przy stosownym podhaśle pod hasłem głównym.
Form zaprzeczonych oraz antonimów, z wyjątkiem określeń dotyczących „cech
negatywnych” lub „pozytywnych”, należy poszukiwać pod formami głównymi, a form
z przedrostkami pod wyrazami niezłożonymi, choć dla ułatwienia stosowano odnośniki.
Terminy greckie przytoczono po wybranych hasłach, w wypadku form rekonstruowa-
nych, a niekiedy i innych, kopiując brzmienie za wydaniami Kannichta lub Jouana i Van
Looya.
Pogrubiono numery tragedii i dramatów satyrowych oraz numery fragmentów bez
atrybucji.
Skróty:
I ‒ fragmenty tragedii
II ‒ fragmenty dramatów satyrowych
III ‒ fragmenty bez atrybucji (adespota) (dosłownie: ‘bezpańskie’)
(‒) ‒ termin nie ma odpowiednika w języku greckim (pojawia się tam np. tylko
rodzajnik)
(bis) ‒ hasło powtarza się dwukrotnie, (ter) ‒ trzykrotnie, (quater) ‒ czterokrotnie,
(quinquies) ‒ pięciokrotnie
→ ‒ odsyła bezpośrednio do podhasła w wypadku, gdy wystąpień hasła głów-
nego brak
[ ] ‒ tekst niepochodzący od Eurypidesa, będący efektem rekonstrukcji grec-
kiego oryginału
(?) ‒ tekst niepewny, np. uzupełnienie fragmentu papirusowego lub po-

prawka wydawcy
/ oraz // ‒ pojedynczy ukośnik oznacza podhasło, podwójny odsyła do kolejne-
go hasła głównego
agon…I 44,12 (z przeciwnych argumentów w każdej sprawie można złożyć) (ἀγών)

architektura
elementy konstrukcji (także przenośnie)…I 13,2,5 (belki stropowe). 8 (bierwiona); 23,1,23
(wrota) (‒); 29,14,47 (fundamenty państwa) (πόλεως βάθροι); 43,4 (fronton) (ἐν
αἰετ]οῖσι); 7,17 (podesty)
dach (także przenośnie) (στέγη)…I 29,25,51 (wali się); 38,9 (zamieszkać pod jednym ~)
(κοινωνῇ δόμων); 40,14,261 (nad ~ unosi się dym) (κατ’ οἶκον); 43,5,7 (szukać ~ na
jedną noc), 22,10 (cyprysowy); 44,41,76
drzwi (także przenośnie) (θύραι)…I 40,14,254 (ich spojenia) (ἁρμοὶ πύλης). [313]; 43,7,15
(παρά προθύροις); 18,11; III 127,12
kolumny…I 22,6,1 (κίονες); 29,21 (przybytku) (περικίονες θάλαμοι)
próg (także przenośnie) (δόμοι)…I 23,1,28 (siedzieć na ~ na nic); 40,14,259 (wpuścić za
~). 269 (moje); 42,7 (wprowadzać w ~)
domu…I 29,19,20 (στέγη); 42,8; 43,7,16 (εἴσοδοι)
Hadesa…I 33,29,5 (δόμοι); 39,7,13 (‒)
wstąpić w ~…I 23,1,7 (στέγη); 43,5,6 (μέλαθρα)
elementy składowe…I 40,4,57 (wejście); 43,12,12 (podwórzec) (αὐλή); 44,38 (słup)
(στῦλος), 41,130 (sypialnia) (εὐνατήριον); III 127,9 (kraty) (σφραγίσματα)
brama (πύλαι)…I 28,7; 40,4,60; 43,5,4, 9,37; 44,41,117
komnata/izba (θάλαμοι)…I 32,3,4; 43,21,[1090], 22,[3]; 49,3,8 (ślubna) (νύμφευμα);
III 60,[12] (ojcowe)
mur…I 6,6 (τεῖχος); 9,26,2 (πέργαμα); 29,26,91 (kamienne) (περίβολοι); 40,14,238
(gwiaździste, wyzłocone) (δόμοι); 47,8 (bez ~) (ἄπυργος)
patrz państwo
pokój…I 43,[6] (gościnne) (ἐν ξε[νῶσι); 44,38 (θάλαμοι)
rygle (κλῇθρα)…I 40,14,223; 43,18,3; III 127,9 (μοχλοί)
skarbiec…I 14,1,8 (θάλαμος) ; 40,14,222 (kamienny) (ξεστοὶ θάλαμοι). 253 (θησαυρίσματα)
wnętrze…I 10,4 (τἄνδον); 44,41,83 (στέγα)
typy budowli…I 1,1 (dom królewski) (δώματα τυραννικά); 2,1 (lesche); 40,1‒2 (stajnia)
(ἱπποστάσεις); 4,72 (owczarnia) (ποῖμναι), 19 (gimnazjony) (γυμνάσια); 43,17,12
(strażnice) (φρούρια); 46,18 (twierdza) (πόλισμα)
pałac (δῶμα, δώματα)…I 8,1 (οἶκοι); 26,1,77 (μέλαθρα); 29,25,30. [54]; 40,4,56, 14,246
(δόμοι). 252 (δόμοι); 43,9,13 (δόμοι), 18,4
patrz dom // patrz kult / świątynia
argumenty…I 44,12 (przeciwne) (δισσοὶ λόγοι)
armia patrz wojsko
astronomia
bieguny patrz zaraz niżej: niebo
dzień (ἡμέρα)…I 3,17; 9,19(bis) (~ za dniem pędzić); 15,13,8 (kolejny); 18,27,10 (uj-
rzeć); 31,1(bis) (nieszczęść) (ἦμαρ); 40,4,56; 43,27,1583 (jasny zabłysnął)
(εὐάμερος); 44,6 (jego większa część), 41,133 (w ~); 46,17 (co przynosi)
(ἦμαρ)
codziennie / codzienny…I 31/32,10 (ἐφ᾿ ἡμέραν); 44,11 (‒)
jeden (ἡμέρα)…I 18,16 (strąca i wynosi na szczyty); 43,20,[930] (ἡμ[)
każdy…III 49 (uczy czegoś nowego) (ἀεὶ ἡμέρα); 84 (wśród wysiłków) (ἡμέρα)
mrok (σκότος)…I 31,3,14; 37,19 (Hadesu), 20
pory dnia…I 9,26,12 (wieczór) (ἑσπέρα); 40,4,56 (co dzień rano) (καθ᾿ ἡμέραν).
69 (świt) (ὀρθρευομένα)
światło ~…I 12,1; 14,11 (φάος); 37,13 (do czego zmusza) (φῶς), 19 (przyjemne)
(φῶς); 44,41,8
patrz czas / określenia względne
e(E)ter patrz żywioły
gwiazda (ἀστήρ, ἄστρον, ἄστρα)…I 17,9 (wskazać im szlak); 29,26,108; 39,7,20
(płomienna niebieska); 41,4 (czytać ze wschodu ~), 11 (wieczorna, zaranna)
(ἑσπέρας, ἐῷος); 43,30 (dwunastoznaczna); II 7,6 (wzejdą pod ziemię); III 82
(być posłusznym ~ podczas żeglugi)
gwiaździsty…I 39,1 (ἀστεροειδέα); 40,14,238 (ἀστερωποί)
księżycowy…I 29,16 (ciastka) (σελῆναι)
Skorowidz motywów  AG–BIED 627
niebo / niebiosa (również w sensach teologicznym i przenośnym) (οὐρανός)…I 19,5,11 (ich bie-

guny) (οὐράνιος πόλος); 25,1(bis) (ponad nami; jak zwą to, co pomiędzy ~ a zie-
mią); 29,26,99 (dziedzina Dzeusa); 40,10,168 (libijskie) (αἰθήρ), 14,272 (ukryć się
w ~) (αἰθήρ). [292]; 41,5 (~ i ziemia jednym były kształtem), 7,4 (nie wystarczy
~ na spisanie win); 43,4 (wzrok podnosić ku ~) (αἰθήρ); III 20,9 (przepełnio-
ne deszczem); 22 (siedziba Dzeusa); 73 (spadać prosto z ~) (αἰθήρ); 76 (równo
zmieszane nad nami); 113 (otwarte dla orła) (αἰθήρ); 151,6 (siedziba bogów) (θεοί
Οὐρανίδαι)
niebiański…I 40,14,228 (córa) (οὐράνια)
niebieski…I 39,7,20 (gwiazda) (αἰθέρος ἀστήρ)
noc (νύξ)…I 3,17, 18; 9,26,5; 13,2,11 (νυκτίπολος); 22,5; 37,13 (σκότος); 43,5,8, 12,12. 16
(νύκτερος), 21,[1106]
ciemność (σκότος)…I 28,1; 40,13,189; 46,18
sfery…I 40,10,174 (αἰθήρ)
s(S)łońce…I 6,2; 13,5,49 (nie ujrzeć blasku ~); 15,13,11 (stracić światło ~); 24,9 (gdzie
nie dochodzi) (ἀπρόσειλος); 40,1‒2 (jego promień); 46,2,6. 8 (wystawiać co na ~)
(αὐγαί); III 151,9 (jego blask)
nasłoneczny…I 37,18 (bogowie) (ἀντήλιοι)
słoneczny…I 47,9,8 (kwadryga) (τέθριπποι Ἡλίου)
aulos patrz dźwięk / instrumenty
bać się / lękać się…I 9,25,55; 10,3 (roztrwonienia chwały dawnych trudów); 14,3 (mniej
głupca siłacza niż mędrca słabeusza); 15,13,11 (stracić światło słońca); 43,16 (paste-
rze ~ grzebienia węża); 48,8 (gdy się jest słabym); III 83 (nie ma czego)
nie bać się…II 5,2; III 74
bajdurzenia patrz mowa
bakchant patrz kult / uczestnicy
barbarzyńca…I 9,1,14 (prowadzić ~, będąc Hellenem), 30 (Hellenowie nie mogą służyć ~);
10,8 (hańbą dopuszczenie ~ do głosu); 29,22,13; II 7,4 (odstraszyć ~ rykiem)
barbarzyński…I 39,9 (kraj), 25 (natura)
bardziej patrz stopniowanie
barki patrz ciało / ręka
barwny patrz kolory i odcienie
bastardzi patrz ród
bawić (‘przebywać gdzie, zatrzymać się’)…I 27,7 (najczęstszym gościem) (συνοικῇ πλεῖστον)
bawić się…I 6,13 (w ramionach czyich); 45,9
zabawki patrz przedmioty
zabawy…I 40,4,92 (ἐπιχάρματα); 45,8 (ἀθύρματα)
beczki patrz przedmioty
belka patrz przedmioty
belki stropowe patrz architektura / elementy konstrukcji
berło patrz władza / oznaki władzy
bestia patrz zwierzęta / mityczne / potwór
bezbożny patrz kult / pobożność
bezczelny patrz określenia cech / negatywnych
bezdzietny patrz rodzina
bezkarnie / bezkarność patrz karać
bezkres / bezkresny patrz kres
bezkształtny patrz kształt
bezlitosny patrz litość
bezpłodny patrz płodzić
bezpotomny patrz rodzina
bezprawie patrz prawo
bezrozumny patrz rozum
bezsenny patrz sen
bezsilny patrz siła
bezwinny patrz wina
bezwstyd patrz wstyd
bękart patrz ród / bastardzi
biały patrz kolory i odcienie
biec patrz bieg
b(B)ieda (πενία)…I 6,11 (wyśmiewany, kto się do ~ przyznaje) (πένης); 14,1,17 (zawsze w ~)
(δυστυχῶν κακῶς); 29,19,16 (co się wiąże z ~); 34,10,780 (posłaniec ~);
38,7 (krewna mądrości); 49,5 (najstraszliwsze z nieszczęść i wciąż roś-

nie), 19 (najbrzydsza z bóstw); II 2 i 3,1,7 (sportowcy nie potrafią
znieść ~) (οὐδ᾿ αὖ πένεσθαι)
popadać / wpadać w biedę…I 6,10 (gdy dotyczy to ludzi szlachetnych)
(πένητες ὄντες), 44,16 (οὐκ εὐδαιμονεῖ), 29 (nieświadomość ~) (νοσέω);
48,12 (πένης); 50,4 (jak winien mówić ten, kto ~) (κακῶς πράσσω)
biedak / biedota…I 7,6 (najlepiej zrobi, gdy umrze) (ἀνὴρ ἀχρήμων); 18,19
(może nim być, byle dobrze mi życzył) (πτωχός); 29,19,7 (niech dostanie
równą część z bogaczem). 27 (synowie uczciwych ~) (χρηστῶν πενήτων τέκνα);
49,20 (jako ~ jest pokorny) (ἐνδεέστερος ὤν); III 60,14 (być ~ w gronie szla-
chetnych) (ἄνολβοι); 68 (ja ~) (πένης)
biedny…I 6,11(bis) (~ człowiek; ~ bywają mądrzejsi od bogaczy) (πένης ἀνήρ,
πένητες ἄνδρες); 9,8 (porwał się przemówić pośród znacznych) (πτωχὸς
ὤν), 25,[30] (πτω]χὸς ὤν); 27,9(bis) (πένης, πένητες); 49,17 (~ i młody,
i mądry) (πένης)
niebiedny…I 9,25,30(?) (οὐ πτω[χ)
biedować…III 133 (οὐ χαίρειν χρεών)
(a bogactwo / bogaty / bogacz / zamożni)…I 6,10 (każdy chętniej daje podłemu bogaczowi
niż biedakowi), 11 (biedni mądrzejsi od bogaczy); 7,6 (szlachectwo dla zamoż-
nych, dla biedaka śmierć); 27,9(ter) (gdyby lud ubogi rządził bez bogatych; czego
nie mają biedni, dostarczą bogaci; zaszczyty bogatych tylko dzięki biednym);
29,19,7 (i biedak, i bogacz niech dostaną równą część) (τῷ πλουσίῳ τε τῷ τε μὴ ἴσον);
39,28 (biedak choć wolny, jest niczym, a bogaty niewolny zazna czci); 45,14
(wolny, nawet biedak, jest bogaczem); III 68 (ja, biedak, nie chcę obdarzać bo-
gacza, bo będę uchodził za szaleńca lub żebraka)
nędza (πενία)…I 14,1,13 (znosić ~ z bólem); III 79 (~ ludzi widzą bogowie) (πάθη); 123
(straszna)
nędzarz…I 18,19 (πτωχοῦ κακίων); 49,7 (πένης)
nędzny…I 14,7 (grosze); 18,24 (żniwo); 37,7 (dom); 39,26 (losy); III 100 (zwy-
cięstwo)
ubóstwo (πενία)…I 14,1,5 (dola człowieka [jedna z trzech]). 12 (żyć w ~); 33,17 (żałosne,
ale kształci dzieci)
ubogi…I 9,2 (strzępy szat) (πτώχ᾿ ἀμφίβληστρα); 27,9 (lud) (πένης)
żebrak (πτωχός)…I 9,3, 16, 25,87 (πτωχ[)
żebrać…III 68
biedny (‘ubogi’) patrz bieda
(‘nieszczęśliwy’) patrz nieszczęście
bieg…I 43,8,37 (szybki) (ᾠκύπορο[ς), 20,[904]
patrz sport / bieg
biec / biegać…I 40,14,252 (co sił w nogach). 258 (rozkaźnik); 42,6,4 (szaleńczo); 48,13 (pośród
skał)
dobiegać (przenośnie)…I 44,41,83 (z wnętrza wołanie o pomoc)
przybiec…I 44,41,82 (z odsieczą)
wybiegać / wybiec skąd (przenośnie)…I 22,2,9; III 110
zabiegać o co…I 24,8; 36,9
zapobiegać czemu…I 34,3; 49,21
zbiec do kogo / gdzie…I 43,23, 27,1602
zbiegać się…I 22,2,12; 39,23; II 2 i 3,1,14
pędzić…I 12,17; 40,10,168
biegły (w czym) patrz określenia cech / pozytywnych
bieguny patrz astronomia / niebo
bierwiona patrz architektura / elementy konstrukcji
bitwa patrz wojna / walka
blade patrz kolory i odcienie
blask…I 4,5; 6,15; 17,8; 22,5; 29,26,76; 40,1‒2, 40,14,224 (lśniący) (καλλιφεγγές); III 151,9
bliscy patrz rodzina
bluszcz patrz rośliny / gatunki
błagalnik patrz kult
błagania…I 11,18 (ulec ~)
błagać…I 39,7,1040
błagalnik patrz kult
prośba…I 23,1,14 (spełnić ~)
prosić…I 40,4,46 (rozkaźnik). 96
Skorowidz motywów  BIED–BOG 629
(formuła grzecznościowa w pierwszej osobie)…I 1,2 (‒); 29,26,55 (‒); 43,20,858 (‒);
II 7,9 (‒)
błąd…I 13,5,41 (zapłacić za cudze ~ śmiercią); 15,4 (popełnić ~ samemu); 45,3 (co naraża
na ~); III 75 (~ rodziców na głowy potomków); 97 (nie uznawać swych ~); 107 (nie
widzieć własnych ~)
błądzić (‘być w błędzie’)…I 21,6 (tym częściej, im się jest bardziej czynnym) (ὁ πλεῖστα
πράσσων ἁμαρτάνει)
mylić się / omylić się…I 40,5,125; 43,20,879 (wolno we wszystkim oprócz czego)
niemylny…I 41,4 (wyrocznie) (σαφές)
pomyłki…I 44,41,137 (ψευδεῖς)
błądzić (‘chodzić bez celu’)…I 9,1,16 (wojsko po terytorium)
błądzący…III 114 (losy) (μάτην πλανώμεναι)
błąkać się…I 27,12 (niczym senna mara); 43,12,9
błyskawice patrz zjawiska atmosferyczne
błyskotki patrz ozdoba
bogactwo (πλοῦτος)…I 6,9 (nie narodził się nikt silniejszy od ~) (χρήματα); 9,19 (bezużyteczne
w czas choroby); 11,18 (utrata ~); 12,6 (rodzi pychę); 14,1,4 (~ dolą człowieka
[jedną z trzech]); 15,1 (ciężar ~ łatwo dźwigać); 18,24 (zgonić ~ zewsząd jak na
łowach); 23,1,4 (być dumnym z ~); 27,8 (nie mówić o ~); 28,3 (~ śmiertelników
niczym) (ὄλβος); 29,19,29 (być znudzonym ~); 31/32,3 (co lepiej mieć niż dom
pełen ~); 33,16 (to nieprawość), 17 (złym nauczycielem męstwa); 35,7 (czego
źródłem dla ludzi) (χρήματα); 37,3 (co zyskiem lepszym od ~); 38,7 (tkwi w ~
ułomność) (ὄλβος); 39,31 (co największym ~); 40,9 (ślepe czyim towarzyszem)
(ὄλβος), 13,184, 14,240 (być ~ pierwszym); 44,15 (zamożny stróż ~); 49,5 (ucieka
w dal), 20 (ma wielką siłę), 33 (co mu towarzyszy), 34 (~ jest czczenie bogów)
(χρήματα); III 112 (dom nad ~ cenniejszy)
bogacić się / wzbogacić się…I 49,18 (i przestać być cnotliwym), 20 (nie dać komu);
III 133 (na nic)
bogacz…I 6,10 (podły), 11 (biedni mądrzejsi od ~) (πλούσιοι); 7,6 (wszyscy ludzie
druhami ~) (οἱ ἔχοντες); 29,19,7 (i ~, i biedak niech dostaną równą część); 40,9
(co wrodzone ~); 45,14 (wolny, nawet biedak, jest ~); III 68 (biedak nie chce
obdarzać ~)
bogaty / bogato (także przenośnie)…I 6,10 (stawanie się ~) (ὄλβιοι); 17,5 (ludzie
wprawdzie chwalą szlachectwo, ale wolą wiązać się z ~) (εὐδαίμονες); 27,9(ter)
(lud ubogi rządzący bez ~; dostarczą to, czego nie mają biedni; zaszczyty ~ tylko
dzięki biednym) (πλούσιοι, πλούσιος, οἱ πλουτοῦντες); 33,5,[1] (dom ~ w potomstwo);
37,2 (πολύμετρον) (plon); 39,28 (mąż ~ nawet niewolny zazna czci) (πλουτῶν ἀνήρ),
36 (żyć tak) (ὄλβιος); 40,13,194 (πλούσιος); 49,7 (ożenek) (πλούσιος)
patrz stopniowanie / najbogatszy
dobra…I 10,15 (zanim zdarzy im się wypadek); 18,17 (zdobyte uczciwie); 26,10,1 (ich
dawczyni); 29,20 (śmiertelnikom ~ przynoszą trudy); 40,4,57 (ojcowskie czyścić [tu:
siedzibę ojca, pałac]); 42,2,9 (zwiezione morską drogą)
dostatek…I 6,12 (dom opływa w ~) (δόμοι πληρούμενοι), 15 (wśród ~ dosięga kres) (ὄλβος);
9,19 (bezużyteczne w czas choroby); 10,14 (w ~ pozostawać w domu); 14,1,16. 18
(najlepiej nie poznać go), 18 (nikczemnika ~ niepewny); 18,11 (nie wyświadczyć
komu dobra, będąc w ~); 42,2,11 (kiedy brak go w domu); 44,16 (rzecz ulotna) (ὄλβος)
korzyść…I 29,14,40 (jaka z dzieci) (τί παίδων μέτεστι); 36,20 (jedna z czego); 38,5 (umieć
zadbać o ~); 46,9 (jaka z urody), 13 (z kogo większa)
majątek…I 3,4 (zgubny) (χρῆμα, πλοῦτος), 13 (dufać w ~) (χρήματα); 6,6 (łatwiej go upilno-
wać niż kobietę) (χρήματα); 17,5 (gdy brak ~, trudno o ślub) (πλοῦτος); 18,9 (ród
dobry wyżej od ~ ceni rangę) (χρήματα); 29,10 (źle nabyty łatwo stracić) (πλοῦτος);
33,21,10 (nie rozdaje rozsądku i bystrości) (πλοῦτος), 27,9 (niepomnażanie go)
(οὔ[τ᾿ οἶκο]ν αὔξων); 34,3 (wyrażenie woli podziału ~ na piśmie) (χρήματα); 38,7
(mieć) (πλουτεῖν); 42,9(bis) (gdy żona góruje ~; wniesiony przez żonę w wianie)
(χρήματα, πλοῦτος); 44,22 (gdy podupada) (χρήματα); III 77 (dumnym być z ~)
(πλοῦτος); 118 (zbijać ~) (ὄλβος); 130 (zbywa na ~ w domu) (χρήμασιν λελείμμεθα)
majętny…I 6,16 (~ skłonniejsi do miłości) (οἱ ἔχοντες); 14,1,6‒10 (jego los w szczęś-
ciu i nieszczęściu jaki)
możny…I 3,14 (wiele znaczy ich słowo) (δυνασταί); 6,10 (to taki, który wiele ma) (ὄλβιοι),
11 (ich słowa uchodzą za mądre) (ὄλβιοι); 43,9,26 (~ siedziba Likurga) (ὄλβια)
pieniądze (χρήματα)…I 1,10 (myślenie tylko o ~); 6,10 (cieszyć się dobrą sławą dzięki
~) (νόμισμα); 11,14 (nie ulec ~); 27,7(bis) (cała rzecz w ~, nie w szlachec-
twie; stale krąży); 34,5 (dla ~ wszyscy się trudzą); 35,1 (czczenie tylko
siły ~); 38,6 (dostarczają przyjemności ludziom i są potęgą w nieszczęś-

ciach); 39,29 (szczęści się komu z ~); 44,7 (dbać o ~); 49,19 (nie być mą-
drym w sprawie ~); II 5,8 (cenione wyżej niż czyny)
nominały…II 6,3 („ateńskie dziewice”, „czwórka”, „koń”, „parka”)
grosz…I 14,7 (parę nędznych w garści) (πλεῖστον μισθὸν εἰς χεῖρας λαβών);
37,8 (nie być wartym jednego) (ἀξία τοῦ μηδενός)
moneta…I 46,11(bis) (νόμισμα)
mienie (χρήματα)…I 5,4(bis) (nie posiadać ~, więc odbierać je innym); 14,10,6 (kraść ~)
(κτήματα); 29,19,11 (nie należy gromadzić ~ nieuczciwie); 46,21 (czym jego strata)
złoto (χρυσός)…I 3,3 (szlachectwo wobec ~ nic nie znaczy) (χρήματα); 5,10 (lepsze od
~ towarzystwo ludzi) (πλοῦτος); 6,8 (apostrofa); 36,17 (~ przyjaciela bez cnoty
nieprzydatne); 37,3 (zbyt szybkie ma skrzydła) (πλοῦτος), 7 (czego nie można
kupić za ~); 39,28(bis) (przemożna chęć posiadania ~; być dzięki ~ szczęśli-
wym); 40,14,222. 253 (leży / jest trzymane w skarbcu); 46,11(bis) (nie tylko ~
jest monetą); III 46 (zapłacić ~ za wiernego druha) (χρήματα); 60,7 (zakupić
za ~ cnotę) (πλοῦτος); 95 (cnota nie da się ~ zniewolić) (χρήματα)
mieć ~…I 10,7 (najwięcej w świątyni); III 133 (krocie)
patrz metale / złoto
posiadłości…I 44,13 (κτῆμα)
skarb (przenośnie)…I 40,13,210; 46,21; 48,9 (rzadki); III 112 (złoty) (πλοῦτος χρυσός)
jest / są nim…I 37,3 (synowie prawi w domu) (θησαύρισμα); 43,20,841 (dziec-
ko); III 126 (mąż, który kocha)
skarbiec patrz architektura / elementy składowe
własność…I 29,10 (οὐσία); 43,22,14 (κτῆμα)
zamożny…I 7,6 (szlachectwo liczy się tylko pośród ~) (οἱ ἔχοντες); 44,15 (~ stróż bogac-
twa) (χρήματα)
zbytek…I 36,18,3 (τρυφαί); 49,13 (życie w ~); III 16 (pragnienie ~)
zysk (także przenośnie)…I 10,7 (cenią sobie nawet bogowie); 20,8 (słabną dla ~ więzy
krwi); 26,12 (do jakich winno się dążyć); 30,4 (w czym są); 37,3 (największy) (κτῆμα
κάλλιστον); 43,19 (dla podłych ponad czym) (κέρδος); 49,35 (wielki odnieść dla siebie
z czego) (κέρδος μέγα); III 82 (pożądać ~)
bogacz / bogaty patrz bogactwo
bogini patrz bóg
bogobojność patrz bóg
bogowie patrz bóg
bok patrz ciało
boleści / boleć patrz ból
bóg / bóstwo / nieśmiertelni (θεός, θεοί)…I 1,7 (wolni od nieprawości); 3,5 (wpływają na ludzi);
6,4 (mężczyzna zawsze opiekunem ~ w domu ojca), 12 (grabienie posągów
~); 9,6 (zrzucają ludziom ciężar na barki), 27,33 (miły ~ żeglarz), 28(bis)
(nie należy z ~ walczyć; ~ wywyższa i ponowne poniża); 10,7(bis) (cenią
sobie zyski; stać się podobnym do ~), 9 (ludzie rzekomo znający sprawy ~)
(δαίμονες), 16 (być przyjacielem ~); 11,6 (zmusza do czego), 10 (zgadzają się
co do tego, że wspólnym prawem stworzeń żywych jest miłość do dzieci);
12,2 (niepokonany nigdy), 8 (działać należy przed wezwaniem ~) (δαίμονες),
15 (apostrofa) (δαίμων), 16 (nie mają racji), 19 (~ włada Eros); 13,5,9 (napa-
stuje kobietę). 21 (udręczył) (δαίμων). 27 (kląć się i pomstować na ~); 14,9(ter)
(nie są ~ bogowie złoczyńcy; choroby pochodzą od ~), 10,10 (państwa sza-
nujące ~); 17,1 (bez nich nic się ludziom nie zdarza), 7 (gdy ~ zechce co);
26,10,2 (najlepsza z ~); 28,2(bis) (wbrew ~ nie wiedzie się ludziom; porzucić
trzeba, co bez ~ podjęte), 3 (wymaże bogactwo); 29,6 (co winno się robić za
zgodą ~), 26,74; 31/32,10 (ujść oczom ~); 32,1,9 (jeden z ~), 3,9; 33,21,10
(rozdaje rozsądek i bystrość), 35 (ze zrządzenia ~ Kassandra przepowiada na
próżno), 40 (objawia się nagle) (τὸ θεῖον); 34,7(bis) (z kim ~ idzie w parze;
kto ma u ~ nieśmiertelną sławę) (τὸ θεῖον); 36,19 (jakże wielki); 37,23 (szyb-
ko niweczy szczęście ludzi); 38,9(bis) (czy okażą współczucie; czy są mniej
rozumni niż ludzie); 39,9 (apostrofa), 21(bis) (Eros władcą ~ i miły †im dzię-
ki czemu), 26 (nędzne losy dali komu) (δαίμων), 33 (co zechciał) (τὸ θεῖον),
36 (z jakiego grona wyrwał kogo); 40,3,8. 26, 4,45 (co rzekł komu w łożu),
14,246 (tańczyć dla ~); 41,7,1 (czy lecą do nich na skrzydłach krzywdy). 8
(komu zsyłają cierpienia); 42,7 (jeśli nie dali dzieci), 11 (z ~); 43,8,32 (oka-
zuje troskę), 9,30 (wylewanie ~ libacji), 10,8(bis). 21 (nie jest trudem uczcić ~),
27,1592 (okrutny ~ sprawcą cierpień); 44,31 (komu los gorszy przydzie-
Skorowidz motywów  BOG–BYK 631
liło), 36 (gdyby nie dbali o dzieci), 41,75. 121 (sławić ~ w hymnach). 132
(gdy ~ każe, trzeba spełnić); 45,12 (który z ~ najmocniejszy, największy),
13 (największy), 18 (spuszcza nieszczęście na wszystkich ludzi) (δαίμων);
46,15 (nie czuć przed ~ strachu), 18 (~ nie są jak psy, bo nie gryzą); 49,19
(najbrzydsza z ~), 21 (zaraz po ~ najlepszą rzeczą władza), 25(bis) (zwodzą
ludzi; ~ skarżyć najłatwiej), 26 (nie można przemóc zamysłów ~); 50,12
(karze zmazę); III 19,3 (najmilszy śmiertelnym który); 23(bis) (czy ~ włada
ludzkim życiem; bez †~) (δαίμων); 42(bis) (ołtarze ~ stworzyć; największe
z ~); 51 (kres w rękach ~); 65,3; 70 (dba o to, co ważne); 75 (co robią z błę-
dami rodziców); 83 (widzą dalej); 123 (jeśli stworzył kobietę); 137(bis) (lubi
sprzyjać ciągle tym samym); 139 (człowiek chce żyć jak ~); 140 (najlepiej
nie sprzeciwiać się ~); 142 (nie oskarżać ~ nawet w nieszczęściach); 147
(ilekroć chce ocalić); 151,12 (nieść ~ ofiarę) (μάκαρες)
kompetencje i właściwości…I 13,5,24 (morski bóg); 37,18 (nasłoneczni bo-
gowie); III 8 (podziemne bóstwa) (θεοὶ χθόνιοι); 14 (morska bogini); 42
(niebiańscy bogowie); 151,6 (panować pomiędzy ~ w niebiosach) (θεοί
Οὐρανίδαι)
(zaklęcie się na ~)…I 27,7;
42,6,17
cześć / czczenie…I 4,4 (przez ludzi); 14,28 (za życia); 49,34 (~ jest bogactwem),
35 (przez ludzi)
daje…I 39,26 (nędzne losy); 46,16 (zmiany w życiu oraz zwroty losu) (δαίμων); III 21
(talent)
jego / ich…I 8,8 (ozdoby); 13,5,30 (dopust) (δαίμων); 19,5,2 (rodziciel); 24,2 (zapłod-
niona fala) (θεόσπορος); 27,1 (rozkazy jakie); 29,14,15 (ołtarze); 31/32,3 (pra-
wa); 40,14,225 (sekrety) (δαίμονες). 244 (zięć) (ἀθάνατοι); 43,21,1108 (ród); III 36
(szczyt)
jest ~…I 27,8 (bogactwo); III 89 (rozum w każdym z nas)
kto miły ~…I 40,14,239; III 2
pomaga…I 3,9 (ludziom); 12,8 (temu, kto się trudzi); 47,7 (tym, którzy się trudzą)
są czy nie…I 14,10,1 (nie ma ich w niebie); 21,7 (istnieją) (δαιμόνων γένος); III 79
(istnieją)
składanie ofiar ~…I 6,11 (skromnych); 35,5 (δαίμονες); III 50
zsyła…I 13,5,43 (nieszczęście) (θεήλατος); 19,3 (zło) (τὸ θεῖον); 40,4,99 (gody)
bogini (θεά, ἡ θεός, θεαί)…I 29,18 (ze złotą gorgoną), 26,62; 40,3,24 (małżeństwo ~). 251
(okręg ~), 14,232 (najpiękniejsza z ~). 316; 43,10,381 (zrodzony z ~), 21,1103 (czci-
godna); III 14 (potomek morskiej ~); 20,{6} (czynem pokazać potęgę ~)
bogobojność…I 43,20,871 (być zbrojnym w ~)
boski / boży…I 13,4,5 (frg. 3); 14,10,15 (nieszczęścia) (τὰ θεῖα); 25,1 (siedziba) (ἕδος
δαιμόνιον); 29,26,74 (H[y]jakintydy); 31/32,3 (wbrew prawom ~) (δυσσεβῶς); 39,35
(Mojra); 40,14,241 (rodzina); 41,4 (wyrocznie) (τὰ θεῖα); 42,2,11. 21 (sprawy) (ἃ δ’εἰς
θεούς, τἀν θεοῖς); 44,5 (tchnienie) (θεῶν πνεῦμα), 38 (Eujos); III 65,6 (ścieżki) (τὰ θεῖα)
bóstwo z maszyny patrz „Indeks”, s.v. ‘bóg’
zbożny patrz kult / pobożny
bój patrz wojna / walka
ból / boleść…I 14,1,13 (z ~ znosić nędzę); 18,27,9 (dla kogo); 21,3(bis) (znajdować w ~ jakąś roz-
kosz; uwalniać od ~ serce); 27,24 (któż nie zna ~ płynącego z nieszczęść); 33,3 (wspólny
~ znosić powściągliwie); 36,7 (trupy i kamienie nagrobne nie czują ~); 39,7,1054 (ści-
ska za gardło); 40,14,280 (niepojęty); 42,4 (kto znosi ~ nienawiści); 43,20,886 (~ zno-
sić ciężko); III 28 (wydawać potomstwo wśród nieznośnych ~); 148 (rozkaźnik)
boleć → nie boleć…I 33,26,9; 41,7,10 (co ~ bogów)
bóstwo patrz bóg
bramy patrz architektura / elementy składowe
brat patrz rodzina
brązowy patrz metale
broda patrz ciało / twarz
broń patrz uzbrojenie
bryza patrz zjawiska atmosferyczne / wiatr
brzeg patrz geografia / krajobraz
brzemię…I 18,27,9 (małe) (ἄχθος)
brzuch patrz ciało
buki patrz rośliny / gatunki
bydło patrz zwierzęta
byk / byczy patrz zwierzęta / gatunki
byle kto patrz ktokolwiek

bystrość / bystry patrz określenia cech / pozytywnych
cechy…I 11,16 (tyrana); 33,22 (ludzi); III 31 (ludzka); 132 (złych ojców); 142
patrz określenia cech
cel… I 42,2,2 (chybiać ~); III 118 (jeden ~: przeżyć)
trafiać / utrafić w ~…I 1,11 (εὐστόχως); 3,2; 20,3
cenić patrz poważanie
cenniejszy patrz stopniowanie
chaos…I 25,1 (zwą ~ to, co między niebem a ziemią) (χάος)
charakter / postawa…I 6,14 (prawy objawia się w ludziach szlachetnych) (χαρακτὴρ χρηστός);
II 5,7 (prawemu nie zniszczy ~ miano bastarda)
badać go (trzeba)…I 15,9; 43,20,946 (πράγματα)
natura (‘właściwości wrodzone’)…I 13,4,29 (ludzka miesza się z byczą); 15,11 (~ ponad
wszystko); 18,5 (~ żony nie znać); 19,2 (zmusza do czego); 28,1 (~ nikczemnika),
4 (~ starości niezachwiana); 29,14,38 (prawa ~); 30,2 (pragnąć czego ze swej ~);
31/32,11 (co właściwe ~); 33,27,12 (miarkowanie ~); 36,14 (być równym ~), 15
(~ człowieka co ma w sobie); 38,5 (panować nad ~); 39,25 (barbarzyńska); 42,2,29
(różne ~ w złych i dobrych); 43,20,946 (trzeba badać ~); 44,35 (~ najwyższą za-
sadą); 45,7 (za nic ma prawa); 50,3 (dzieci podłych mają ~ taką jak ojcowie); III
26 (czego dowiodłaby chęć przemożenia ~); 63 (okazać ~ niczym złoto w ogniu)
z ~…I 14,5 (gorsi ~ są zawistni); 42,6,41 (dzielny); 43,20,855 (wolny); II 5,7 (prawy)
patrz natura (‘rzeczy i zjawiska tworzące wszechświat’)
wrodzony…I 14,7 (podłość ~ ludziom); 40,9 (głupota ~ bogaczowi); 44,6 (zdolności);
III 93 (skłonność do grzechu ~ w starości)
chaszcze patrz geografia / krajobraz
chcieć / zechcieć…I 13,5,38 (~ nasycić się surowym ciałem kogo); 15,10 (gdybyś tylko ~),
13,7 (~ widzieć kolejny dzień); 17,7 (gdy bóg ~); 33,29,11 (ciebie ~); 36,8
(~ samemu rządzić); 38,9 (~ uniknąć śmierci); 39,28 (najbardziej ~ posia-
dać); 41,7,7 (~ zobaczyć); 43,9,29 (~ zaczerpnąć świeżej wody). 36 (~ zło-
żyć ofiarę), 20,[824]. 829 (~ zaliczyć się do mądrych). 884 (jeśli ~). 901;
44,41,5 (~ uciec, a nie móc). 75; 45,7 (natura ~); 50,9 (umysł nie potrafi
powiedzieć, co ~); III 26 (~ przemóc naturę); 39 (~ zabłysnąć); 56 (~ druha
mieć u boku); 140 (~ niemożliwego)
co (tylko) (się) ~…I 35,6 (robić); 39,33 (bóg); 43,20,924 (Konieczność); III 73
(gadać)
nie chcieć…I 14,10,14 (ruszyć ręką); 23,1,29; 37,19 (umrzeć); 44,24 (słuchać rozumu)
chęć / ochota…I 31,3,1 (mieć na co ~); 40,4,92 (do zabaw), 13,178; 43,27,1586 (z ~ spła-
cić dług); 45,12 (wbrew chęci); III 85 (rządzenia w domu)
pragnąć…I 13,4,26; 14,25; 40,4,117; 43,21,1106, 22,1
wola…I 29,14,44 (nie dać przyzwolenia z własnej ~) (οὐκ ἔσθ᾿ ἑκούσης τῆς ἐμῆς ψυχῆς ἄτερ);
34,3 (pozostawić na piśmie ~ podziału majątku) (χρημάτων μέτρον γράψαντα
λείπειν); 42,7 (nie walczyć, ale poddać się ~ bogów) (οὐ χρὴ †γλεῖσθαι† πρὸς τὸ
θεῖον, ἀλλ᾿ ἐᾶν); III 20,10 (z ~ Afrodyty) (Ἀφροδίτης ὔπο)
dobrowolnie…I 8,3 = 14,20 (ἑκὼν ἑκοῦσα); 36,18,11 (ἑκοῦσα); 43,10,16 (ἑκοῦσα);
44,41,108 (oddać ~ władzę królewską) (μοναρχίαν / ἑκόντα δοῦνα[ι)
wbrew woli / nie dobrowolnie / po niewoli…I 8,3 = 14,20 (‹οὐ› θέλουσαν οὐχ
ἑκών); 13,5,10 (nieszczęście, co ~) (ἔστι δ᾿ οὐχ ἑκο[ύσ]ιον κακόν); 29,6 (nigdy
~ bogów) (τῶν θεῶν δὲ μὴ βίᾳ); 36,18,1 (] ἑκοῦσα); 46,1 (~ Fojbosa) (Φοίβου
οὐκ ἐῶντος)
woleć…II 7,3 (rządzić, niż ulegać innym)
chciwość patrz określenia cech / negatywnych
chęć patrz chcieć
chlajna patrz ubranie
chleb patrz jedzenie / potrawy
chłopcy patrz rodzina / syn
chłopiec patrz okresy życia // patrz płeć
chłód patrz zjawiska atmosferyczne
chmura patrz zjawiska atmosferyczne
choroba (νόσος, νοσεῖν)…I 4,2 (jaka dręczy); 9,19 (w czas ~); 11,6 (miłość nie jest ~ dobrowol-
ną); 13,5,26 (dotknąć ~); 14,9(bis) (lekarz musi rozpoznać ~; jednym winni lu-
dzie, inne od bogów); 18,3 (Kipryda jakąż ~); 23,1,6 (być trapionym ~); 31/32,6
(haniebna); 32,1,35 (żona pośród ~ i klęsk); 36,12 (~ ojca przyczyną głupoty);
Skorowidz motywów  BYL–CIA 633
38,8 (zaszczepić ~ w umysłach), 13 (wiele ~ niesie starość); 41,10 (~ kobiet);
III 35 (można poznać ~ po stylu życia mieszkańców); 62 (lek na każdą ~ się
znajdzie); 135 (troski nimi zarażają); 136 (trzeba dać czas ~)
chorować / zachorzeć…I 9,19 (w dostatku) (νοσεῖν); 13,5,12 (z żądzy); 46,8,5
zarazić…I 13,5,35 (kogo)
chory…I 4,2 (córka); 12,4 (na równi ci, co od miłości stronią, jak ci, co na nią polu-
ją); 45,15 (miasto)
rana…I 14,17 (nie można odnieść ~ przy ścinaniu zarośli w bagnie); 26,4 (zadać ~);
33,29,5 (nie wejdzie się bez ~ do Hadesu)
zranić…I 9,25,47
ranny…I 9,10 (zostać ciężko ~)
schorzenia…I 4,2 (zapalenie płuc); 9,25,46 (kulawy); 10,6 (wrzód); 47,8 (gangrena / za-
każenie); III 145 (wrzód)
patrz leczyć // patrz ranić // patrz zdrowy
chrupki patrz jedzenie / potrawy
chwalić (się)…I 10,9 (wiedzą o bogach); 11,17 (cudzą ojczyznę); 17,5 (szlachectwo)
nie (po)chwalić…I 11,17 (tego miasta); 34,4 (biegłości w czynach haniebnych);
44,19 (niebezpieczeństwa)
pochwała…I 3,10 (nienawidzić ~); 13,5,31 (co godne ~); 33,21,2 (uświetniać ~ urodzenie
świetne)
pochwalać / pochwalić…I 1,5; 40,13,197
przechwalać się…I 27,7
chwała patrz sława
ciało (σῶμα)…I 6,12 (głodzenie ~); 9,2; 10,12 (śmiertelne); 13,5,6 (oddanie ~ mężczyźnie).
38 (nasycić się surowym ~); 18,14; 25,2 (pół ~ w co się przemieniło); 27,5
(~ ludzi pięknych posiadać); 40,6 (sprzedać ~ za posag), 12 (nieobmyte
gnije w dolinie); 42,6,[30] (wdzięczne); 43,9,23 (niewolnica ~ lub pani);
44,20 (zniewieściałe), 22 (poświęcać życie, by zadowolić ~), 41,110 (jego
szczątki); 48,7 (cnota nie ma ~); II 7,6 (smażenie i kładzenie ~ na węglach)
cielesny…I 41,1,21 (przemiana)
uroda…I 33,23,8; 46,9; III 41
części ciała
bok…I 36,4 (Kipryda przy ~); III 56 (u ~ mieć druha)
brzuch…I 33,10 (wszystko przesłania niewolnikom); II 2 i 3,1,5 (niewolnik ~); III 33
(z ~ biorą się wszelkie nieszczęścia)
członki…I 26,1,[91]; 29,25,38; 32,1,3
gardło…I 16,11; 39,7,24
głowa (także przenośnie)…I 9,12, 25,65; 13,4,31 (bycza); 20,3 (starego); 29,21 (siwo-
włosa), 25,34; 37,15 (uwieńczyć ~); 39,9 (Gorgony); 40,4,65; 43,27,1595
(siwa ~ ojca); 49,3,10, 5, 23 (przyozdobić ~ wieńcem); III 23 (myśl w ~);
63 (zawrócić w ~); 65,16; 75 (potomków)
czaszka…I 37,25 // czerep…I 22,3; III 21 // mózg…I 22,3
grzbiet…I 39,1(bis); 50,11
kończyny…I 13,4,32; 26,1,76
kości…I 44,41,111
lędźwie…I 22,6,9
łono…I 24,3 (νηδύς); 29,14,50
mięsień…III 118
noga…I 10,6, 14 (żeglować na ~); 29,4; 43,7,34, 17,11 (gdzie ~ poniosą)
co sił w ~…I 40,14,252; 42,6,32
dwunogi / dwunożny, czworonożny, trzynożny…I 13,4,33; 46,2,23
kolana…I 26,1,74; 40,14,282; 43,20,856. 861
stopa…I 9,27,37; 33,2 (czasu); 37,15 (lewa, prawa); 39,9; 40,14,271 (skrzy-
dlate); 42,6,3; II 6,4
oko, oczy (także przenośnie)…I 6,8; 13,5,13. 14; 17,8 (przyćmiony ~ blask); 18,1
(otwierać ~), 12 (powiedzieć prawdę w ~), 14 (czy w ~ mieszka nienawiść);
22,3; 26,11 (w ~ mieszka wstyd); 27,29 (bystre ~ Czasu); 31,3,16 (patrzeć
prosto w ~); 31/32,10 (~ bogów); 36,4 (zwrócić ~ ku miłości); 43,20,833
(~ światło). 883 (spojrzeć w ~), 27,1617 (łzy z ~ wyciskać); 46,8,12 (~ nie
rozsądzi); 50,14,7 (w czyich ~ zyskać opinię szaleńca); II 5,4 (podbite); 7,9
(ocierać z ~ łzy); III 127,4 (chłoną rozkosze poza domem)
powieki…I 15,4 // źrenice…I 46,5
patrz zwierzęta / części ciała
pierś…I 6,13; 13,4,38 (matczyna); 26,1,28 (przy ~)

ręka (także przenośnie)…I 9,12; 14,1,8 (otwiera skarbiec), 10,14 (nie chcieć ruszyć ~),
12; 23,3 (kiedy coś z ~ wypada); 27,7 (przechodzić z ~ do ~); 29,19,32
(dać ~ ojcu), 22,7 (stara), 26,82 (wróg trzyma w ~ puklerz); 31,3,7;
33,29,4; 39,10 (wprawna ~ natury); 42,2,19 (mężczyzn); 43,18,18,
22,7 (z ~ otrzymać). 10, 27,1612 (być w czyim ~); 44,21 (wiele ~), 41,9
(własna). 68. 72. 81. 88 (ginąć z ~). 120 (ująć w ~ lirę). 124 (cieślów); II 2
i 3,1,19 (dysk w ~); III 51
praca ~…I 14,1,15; 43,7,33
zbrodniarza / zbrodnicza…I 23,1,18; 26,1,88
barki…I 13,4,31; II 5,9
dłoń, dłonie…I 18,14 (czy w ~ mieszka nienawiść); 34,10,9 (apostrofa); III 110
(kamień puszczony z ~)
garść…I 14,7 (parę groszy w ~)
objęcia…I 43,27,1615
palce…I 20,11 (iść na ~); III 37 (gruby na trzy ~)
pięść, pięści…II 2 i 3,1,18. 21 (gołe) (χείρ)
prawica…I 22,6,13 (ująć co w ~); 37,16
ramię (także przenośnie)…I 6,13; 12,10; 19,1; 31,3,7; 40,17; 43,18,12. 16, 22,[9],
26; 44,20
skóra…I 36,18,11; 49,1 (czarnoskóry)
szyja…I 26,1,42; 40,14,284
twarz…I 27,13 (różne mieć ~); 40,14,256 (zbliżyć ~); 43,20,874 (odkryć ~)
broda…I 43,20,857
lica…I 13,5,15 (różane)
oblicze (także przenośnie)…I 34,3; 41,11; 42,6,10
usta…I 10,10; 13,5,44 (zamknąć); 43,7,20 (sławić nimi); 46,4 (aulosu); 50,9
(więznąć w ~); III 110 (słowo, które z ~ wybiegło)
gęba…I 12,14 (obrotna)
język (także przenośnie)…I 33,15 (staje kołkiem) (ἀγλωσσία); III 43 (obrot-
ny) (εὐγλωσ‹σ›ία); 100 (zły) (γλῶσσα φλαύρα)
podniebienie…I 44,43 (jaka strawa mu miła)
szczęka, szczęki…I 9,26,12; 37,25; II 2 i 3,1,5. 17
włosy…I 36,18,3
kędzior…I 13,5,14; 22,2,7, 3 // loki / loczek…I 6,16; III 118 // siwowłosy
…I 29,21
włochaty…I 22,6,[3] // włosie…I 41,1,15
organy
serce (także przenośnie)…I 6,13; 11,2; 12,7 (siedlisko bezwstydu); 16,12; 18,3 (ko-
biece); 21,3 (łzy uwalniają ~ od boleści); 26,1,54 (nieszczęsne); 28,4 (młode);
29,19,6 (mieć w ~ łagodność); 31/32,7 (być nim wolnym bardziej niż kto);
33,26,6 (zmiękczyć ~). 9 (ból w ~ odczuwać); 39,13 (ściska się); 43,5,3 (smutek
w ~ ukoić), 8,15 (do czego się wyrywa), 24,6; 46,9 (szpetne w ~ myśli); III 28
(~ zżera troska); 104 (zarażone obłędem); 105 (cierpiące); 127,12 (za drzwiami
domu)
trzewia…I 18,14 (czy w ~ mieszka nienawiść)
wątroba…I 42,6,29; III 74 (Dike ~ nie przebije)
żołądek…I 44,22 (jego niekarność)
płyny ustrojowe i wydzieliny
krew (także przenośnie)…I 2,6; 8,5 (matki); 20,1 (krewniacza), 2 (ojca), 8 (dla czego
słabną więzy ~); 22,3 (potoki ~); 23,1,18 (ofiarna); 26,1,16. 18 (z ~ jakiej);
40,14,219 (krople ~); 44,41,6 (świeżo przelana); 49,3,23 (potomek ~ Hera-
klesa); II 7,6 (czarna)
krwawy…I 37,25 (szczęki); 45,2 (zdobycze)
żółć…I 4,2 (jej oziębienie)
patrz zwierzęta / części ciała
ciastka patrz jedzenie / potrawy
ciąć…I 1,11 (na sztuki) (ἀρταμεῖν)
odciąć…I 49,3,10 (głowę) (καρατόμος)
cichy / cicho patrz cisza
cielęcina patrz jedzenie / potrawy
ciemność patrz astronomia / noc
cień / cienisty patrz zjawiska atmosferyczne
Skorowidz motywów  CIA–CZA 635
cierpienie… I 9,19 (bez ~, choć biednie, żyć lepiej); 11,2 (serce młodzieńca doznało ~), 11 (za-
pomnieć o ~); 17,2 (wolny od ~); 20,12,10 (~ dla duszy); 21,3 (łzy ulgą w ~), 4
(tysiąc ~ rodzi wiek leciwy); 29,25,[46] (kres ~). 51 (grożą), 26,111; 31,1 (być na-
wykłym do ~); 36,7 (nie można przysporzyć ~ kamieniom nagrobnym); 39,7,1048
(ujrzeć czyje ~), 16 (nie drwić z ~ ludzi nieszczęśliwych); 41,1,17 (wybawić od
~), 7,8 (komu ~ zsyłają bogowie); 43,9,5, 17,8 (być nieświadomym ~), 20,921
(nikt nie uniknie ~), 27,1591 (kto sprawcą ~). 1609 (ileż ich); 44,36 (niektórym
ludziom przeznaczone); 46,8,5 (dzielić z kim ~); III 29 (świadomość czekających
~); 30 (człowiek zrodzony do ~ i klęski); 137 (~ przekonuje, czym jest los)
cierpieć…I 14,1,7(bis) (pięknie); 16,3 (każdy śmiertelny); 18,27,[14]; 31/32,9 (ci,
co żyją, ~); 27,26 (to rzecz konieczna); 36,3 (z młodymi ~ mło-
dzi); 39,8 (kto wówczas dzieli się łzami), 27 (z wyroku prawa);
40,14,276 (królowa). 280 (w niepojętym bólu); 48,6 (wszyscy);
50,6 (wielkie nieszczęścia ~); III 141(bis) (ty ~, jak ~ większość
śmiertelników)
nie cierpieć…I 18,8 (rozkaźnik); 29,14,55; 31/32,9 (ci, co umarli)
cierpiący…III 28 (dusza); 105 (serce)
wycierpieć…I 9,1,8 (wiele)
męki…I 43,9,9 (πόνοι)
cieszyć (się)…I 6,10 (dobrą sławą dzięki pieniądzom), 12 (że dom opływa w dostatki); 7,4
(zacną żoną); 11,17 (kogo ~ obyczaje innej ojczyzny); 20,6 (to tym ~, to czym
innym); 21,1 (życiem bez dzieci); 27,13 (kto umie najbardziej); 34,9 (wraz
z matką); 44,41,57 (że jest się z dala od zagrożeń); 45,14 (w mieście ~ tyrania
albo oligarchia); III 151,13 (ulgą ~ po trudach)
nie cieszyć…I 24,3 (widok czego ~ przyjaciół)
pociecha / pocieszenie…I 43,7,13 (kołysanka ~ dla dziecka), 20,841 (dziecko ~ dla mat-
ki); III 143 (od druha)
cieśnina patrz geografia / krajobraz
ciężarna patrz rodzić (się)
cisza…I 43,16
cichy / cicho…I 40,4,85 (wiatry); 42,6,2
uciszyć → nie uciszyć…I 9,12
cnota (ἀρετή)…I 5,8 (jej dowód); 12,18 (żadna moc nie może być nad ~ większa); 23,1,24
(łaknie ~ jedna z miłości); 27,5 (największą w życiu co), 16 (‒) (mądrego człowieka);
33,17 (męstwa); 36,17 (warunkiem koniecznym spożytkowania złota); 37,6 (najcen-
niejsza, nie imię); 41,10 (dlaczego musi się trzymać z dala); 43,20,804 (cudzoziem-
ca); 46,8,8 (dała kobietom wielu mężów), 11 (z jej kruszcu bić monetę); 48,7 (nie
ginie po śmierci człowieka); II 2 i 3,1,9 (καλά) (sportowcy nienawykli do niej); III 31
(jedyna w sobie samej znajduje nagrodę); 60 (śmiertelni są przekonani, że można ku-
pić ~ za złoto); 81 (w ~ kończyć trzeba życie); 95(bis) (to dobro najgodniejsze; prakty-
kowanie ~); 96 (największym dobrem śmiertelnych)
cnotliwość…I 49,7 (ἁρετή)
zaleta…I 27,5 (‒) (pierwsza); 33,38 (zabić kogo za nie) (τὸ χρήσιμον φρενῶν); 47,9,10 (ἀρετή)
cnotliwy patrz określenia cech / pozytywnych
cny patrz określenia cech / pozytywnych / zacny
codziennie / codzienny patrz astronomia / dzień
córka patrz rodzina
cuda…I 43,[28] (]αυματα)
cudzoziemiec patrz gość
cudzy…I 3,16 (nieszczęścia ~ sądzić) (συμφορὰς τὰς τῶν πέλας διαιρεῖν); 42,7 (~ dzieci w swoje
progi wprowadzać) (παῖδες θυραῖοι)
cugle patrz przedmioty
cumy patrz żegluga / osprzęt
cyprys patrz rośliny / gatunki
cyrkiel patrz przedmioty
cytra patrz dźwięk / instrumenty
czara patrz przedmioty
czarny patrz kolory i odcienie
c(C)zas…I 2,1; 9,25,64, 29 (na co); 12,13 (przenikliwy); 14,1,9 (~ niepowodzeń finansowych
przychodzi), 12 (mistrzem pouczeń), 19 (losy ludzkie wywyższa i obraca w ni-
cość); 20,4 (brak ~); 26,2 (minął); 27,28 (gaduła), 29 (widzi wszystko); 33,2
(stopa ~), 20 (przedstawi człowieka: czy jest zły, czy dobry), 21,8 (rozbudził
dumę); 40,4,99 (dopełnił gody). 105 (~ zamilczeć); 44,5, 41,136 (jawi pomyłki);
50,4 (~ minionego wielkość) (ὄγκος ἄνω τύχης); III 18 (~ na Miłość); 112 (~ współ-
biesiady); 136 (dany chorobie)
godzina…III 37 (w złą ~) // lata…I 21,4; 26,1,75; 37,19 // wiek…I 21,4
określenia względne…I 10,10 (zawczasu); 11,3 (pradawny); 12,5 (rychło); 13,2,9 (od
czasu); 29,19,9 (jednocześnie), 26,78 (rok w rok); 42,6,9 (w sam czas);
43,20,859 (na czas); 44,39 (cały czas); 45,4(bis) (czasami); 46,2,4 (po
pewnym czasie); 49,5 (tymczasem); III 59 (nic starszego); 64 (przed-
wczesny; nagłość); 74 (wolno)
czas przeszły / przeszłość…III 94; 137 // czas przyszły / przyszłość
…I 27,28; 33,10 (nie patrzeć w); 39,20(bis); III 84; 94; 137
nie czas…I 9,27,37; 33,26,12; III 17 (nie w czas)
z czasem…I 33,4, 6; 43,20,824, 27,1582
co dnia/dzień…I 39,20; 40,4,56; 44,11
często…I 36,21; III 23
dawny / dawno…I 14,10,3 (bajdurzenia); 26,1,14. 79; 29,14,45 (prawa przodków);
33,21,3; 41,15 (mądrość)
od dawna…I 34,2(bis); III 29
długo…I 31,1; 39,1; 43,20,832
dziś / dzisiaj…I 11,3, 18; 13,5,9; 14,24; 15,13,5; 18,5, 16, 24; 27,19; 29,14,41;
40,14,237; 43,20,860; 44,41,145; II 5,8; III 29
kiedy…I 9,27,42 (~ czas po temu); 10,8, 11; 11,7; 13,2,10, 4,1, 5,29; 18,20; 21,1;
23,3; 29,19,3, 22,5; 32,3,43; 33,24; 40,5,149, 20,869, 27,1616; 44,7,
41,104. 109; 46,8,3. 5, 14; 49,1, 26; 50,9; II 7,2; III 137
kiedykolwiek / kiedyś…I 26,1,61; 40,4,45; 43,8,19
koniec…I 27,23 // do końca…I 45,18; III 55 // w końcu…I 40,4,101; 47,5
krótkotrwały…I 27,17; 29,19,23
najpierw / pierwej / wpierw…I 9,26,8; 12,8; 21,2; 29,25,36a; 40,14,249; 42,6,31;
44,41,100
niedawno…I 9,27,35; 39,36
niegdyś…I 20,1; 43,9,2; 46,1; 49,3,8
nigdy…I 12,2; 13,5,4; 29,19,11; 43,10,17; 44,15; 45,18; III 24; 60
początek…I 27,23, 25; 33,21,3; 36,1; 43,20,908; III 55
potem…I 9,26,5; 26,1,15; 28,5; 40,14,247
później…I 12,18; 29,19,9; 36,21; 45,18
prędzej…I 12,18; 45,18
teraz…I 9,25,101; 26,1,61. 67; 33,37; 40,4,105; 44,41,60
wcześniej…I 33,35; 44,41,62
wkrótce…I 11,7; 14,14; 18,24; 40,4,52; 44,41,76
wprzódy…I 9,28; 23,2; 43,24,15
zawsze…I 3,15, 16; 6,7; 14,1,17; 15,3; 27,25; 31/32,1; 33,27,16. 18; 34,7; 40,3,25;
43,6, 20,931; 44,35; 46,7; 49,31; II 5,5; III 59; 63
nie zawsze…I 21,1
znowu…I 22,2,12; 40,13,202; 43,6,6; 44,14; 46,2,26; III 23
pora / dobry czas / czas po temu…I 9,25,66 (καιρός), 27,39 (ἐν δέοντι). 42 (pośpiech dobry
kiedy ~); 31/32,10 (nadeszła ~); 40,4,95 (ὁρίζεται δὲ τόδε φάος γάμων τέλει); 43,2
(ὧραι); III 74 (przyjdzie ~) (ὅταν τύχῃ)
nie pora…I 15,3
czaszka patrz ciało / głowa
czcić patrz cześć
czcigodny patrz cześć
czekać…I 9,25,32; 16,2 (co ~ nas wszystkich); 26,6 (ileż nieszczęść ~ w życiu); 29,19,26 (że-
lazo i stryczek ~ na kogo); 31,3,18; 33,6,10 (trudy ~ na kogo); 40,4,74 (na
pastwiska ~ źrebaki); 42,8 (~ w progach domu); 43,20,869 (los jaki ~ kogo);
46,{3}; 49,6 (przysługi ~ od kogo); II 5,1 (kres ~ kogo w Hadesie); III 29
(cierpienia ~ dzieci)
śmierć ~ kogo…I 20,7; 48,6
nie czekać…I 14,7 (rozkaźnik)
doczekać (się)…I 27,5 (wnuków); II 7,6 (pochlebstwa)
czerep patrz ciało / głowa
czerpak patrz przedmioty
cześć…I 11,3 (czym jest okazywanie ~ władcom), 19; 14,28 (żywić ~ dla bogów); 29,14,31
(cenić co wyżej niż ~). 49 (tracić ~), 26,92 (imię na ~); 39,28 (bogaty zazna ~,
choćby był niewolny); 40,14,228; 42,2,18 (obrzędy ku ~ kogo); 44,41,128 (naj-
Skorowidz motywów  CZA–CZŁO 637
wyższa); 48,12 (powód do ~); II 2 i 3,1,14 (zbiegać się tłumnie na ~ sportow-
ców); III 2 (odmawiać ~ ojcu i matce)
czcić…I 13,2,11; 14,11 (bezpodstawnie podłych); 23,1,16 (Projtosa); 29,26,69 (od-
wagę). 78 (rok w rok). 97 (ofiarą); 33,29,2 (kogo jako pogromcę Pria-
mowego domu); 35,1 (siłę pieniądza); 37,15 (Salaminę)
bogów…I 4,4; 49,34, 35
czczony…I 49,10 (ojciec)
czcigodny…I 29,26,93. 112; 39,1; 42,2,15; 43,21,1103; III 20,9
szacunek…I 29,19,8 (zyskać)
uczcić…I 23,6; 39,39; 43,10,21 (bogów)
często patrz czas / określenia względne
częściej patrz stopniowanie
członki patrz ciało
człowiek / człeczek / człeczy / człek / człowieczy (ἄνθρωπος, ἀνήρ)…I 1,8 (‒); 3,13; 4,4
(βρότειος); 9,26,16; 10,2 (nic równie pysznego jak ~); 11,6; 14,1,3 (trzy dole ~),
19 (losy ~ wywyższane i w nicość obrócone przez czas); 15,9 (poznawanie cha-
rakteru ~); 18,8 (poznać dolę ~), 10 (samemu być ~), 20 (wolny); 19,4 (żaden
~ nie zna miary); 27,17 (moc ~ jaka); 30,4 (opinia prawego ~), 5 (wrogiem);
31/32,11 (co właściwe naturze ~); 33,17 (bogactwo złym dla ~ nauczycielem),
20 (dobry czy zły ‒ udowodni czas), 23 (wszystko, co powinien), 27,15 (najsil-
niejszy); 34,5 (losy ~ przybierają wszelakie postaci); 36,1 (początkowo szczę-
śliwy), 7 (o czym łatwo się przekona), 15 (co w sobie ma natura ~); 38,10 (jego
pretensje); 42,9 (niewolny), 13 (zły ~, więc gnuśny obywatel); 44,10 (gdy wła-
dają ~ przyjemności), 12 (‒) (z czego każdy ~ złożyłby agon), 15 (którego nie
można nazwać szczęśliwym), 19 (spokojny ~ jakim przyjacielem i obywatelem),
33 (Dzeus jakby był ~), 41,58 (apostrofa), 43 (rad wrócić do prostej strawy); 48,9
(niechętny gościom); II 2 i 3,1,4 (sportowiec), 2 (zwać kogo tycim ~) (ἀνδρίον);
5,6 (jaką miarą mierzyć losy ~); III 22 (dręczenie wciąż jednego ~); 30 (zro-
dzony do cierpień i klęski); 34(bis) (~ żywot; nie ma portu, gdzie mógłby się
schronić); 116 (prawy); 139 (chce żyć jak bóstwa)
mądry…I 15,9,4; 27,16; 44,37; II 5,2
żaden ~ nie zna pełni szczęścia / nie jest całkiem szczęśliwy…I 23,1,1; 33,7
ludzie…I 1,7 (τἀνθρώπεια); 3,5, 9; 5,10 (przestawanie z ~ zacnymi i mądrymi) (ἀνήρ);
6,16 (majętni) (βροτοί); 7,6 (przyjaciółmi bogaczy); 10,1; 11,10 (jedno
mają wspólne prawo ze zwierzętami); 12,5 (powodzenie rodzi w ~ pychę),
14 (nie wiedzą, w co wierzyć); 13,5,33 (najgorszy z ~). 51 (nieostrożni);
14,1,20 (kim się było wśród ~), 2 (tchórzostwo zsyła ~ knowania jako le-
karstwo), 8 (~ zbliża to, co podobne), 9 (winni chorobom); 15,13,6 (apo-
strofa); 16,4 (~ łudzą słowa i nadzieje), 12 (dzieci kładą czar w serca ~);
17,5 (chwalą szlachectwo, ale wiążą się z bogatymi), 6 (mówią kłamstwa
podobne do prawdy); 18,10 (traktowanie ~ w nieszczęściu), 23 (czego wie-
lu ~ pragnie); 19,5,2 (ich rodziciel); 21,1 (czy lepiej ~ z dziećmi czy bez);
22,8 (jest też w ~ inny rodzaj miłości); 23,1,21 (miłość niszczy ~), 7 (co
im nie popłaca); 27,5 (piękni) (καλοί), 22 (kto przywodzi ~ do upadku);
28,1; 29,19,21 (starsi); 30,3 (spełnia się ~); 31/32,9 (ci, co żyją, cierpią);
33,13 (nie umieć z ~ żyć), 15 (oszczerstwa złem dla ~), 22 (jakich ~ cechą
ród znakomity); 34,3(bis) (kto odkrył przed ~ wiedzę o literach; trapią ich
nieszczęścia), 5 (dla czego wszyscy się trudzą), 7 (kto ma u ~ nieśmiertelną
sławę); 35,7 (co źródłem ich nieszczęść); 36,1 (kto z ~ najbardziej żałosny),
7 (co wyznacza kres waśniom między ~); 38,6 (co dostarcza ~ przyjem-
ności); 39,16 (nieszczęśliwi), 24 (ci, co się poddadzą miłości); 41,1,1 (co
twierdzą); 42,5 (wielu z ~ złośliwych w żartach), 12 (wolni), 14 (jacy są);
43,9,16 (ich podróże jakie); 44,17 (nie spotka się u ~ przyjemności w po-
łączeniu z umiarem), 26 (czego wiele wśród ~), 36 (dla jednych cierpienia,
dla innych szczęście), 43 (znać jakich), 44 (wieścić ~ co); 45,3 (co dla ~
zgubą); 46,11 (z czego biją monetę); 47,6 (co ~ lepiej służy); 48,6 (wszyst-
kich ~ czeka śmierć); 49,34 (co ~ przynosi pożytki); 50,7 (co ~ po potom-
kach), 9 (słowa w ich ustach); III 16 (tylko dwie rzeczy potrzebne ~); 20,4
(wszystkich żywi miłość); 30 (karmieni przez Eter); 43 (wiatyk dla ~); 73
(gdyby kupowali słowa); 92 (sami winni nieszczęściom); 104 (nieszczęścia
wzbudzają w ~ gniew); 106 (kto z ~ może się uznać za wielkiego); 109 (co
dla ~ nie jest wstydem); 114 (nie ma między ~ równości); 117 (gdzie rośnie
sława ~); 134 (dręczą ich zmartwienia); 135 (co ~ sprawiają troski)
(a bogowie)…I 8,8 (ludziom nie przystoją im ozdoby bogów) (θνητοί); 10,9 (lu-

dzie mówią, że znają sprawy bogów) (ἄνθρωποι); 12,10 (pobożność nie wy-
znacza ludziom losu); 13,4,5 (frg. 3) (w ludziach budzi strach to, co boskie);
17,1 (nic się ludziom nie zdarza bez bogów); 37,23 (co ze szczęściem ludzi
robi bóg); 38,9 (czy bogowie od ludzi są mniej rozumni); 39,21 (kto władcą
ludzi i bogów); 41,7,9 (jakim ludziom bogowie zsyłają cierpienia); 44,41,87
(bezbożnik pośród ludzi); 45,13 (kto największym dla ludzi bogiem), 18
(na wszystkich ludzi bóg w końcu spuszcza nieszczęście); 49,25 (bóstwa
zwodzą ludzi); III 79 (bogowie widzą nędzę ludzi)
czyny ~…I 41,15; 43,20,947
dadzą / dali imię…I 41,1,20; 44,41,144
mądrzy…I 23,12 (kto taki pośród ~, niech nie wierzy kobiecie) (ὅστις εὖ φρονεῖ
βροτῶν); III 48 (οἱ σοφοὶ βροτῶν); 59 (zawsze towarzyszy im rozsądek)
(ἀγαθοί)
podli…I 33,14 (szukają żon wśród swoich); 36,12 (pochodzą od podłych)
patrz stopniowanie / podlejszy
szlachetni…I 6,14 (‒); 18,22 (należy ich szanować); 42,5 (nie zaliczyć kogo do ~);
III 61 (wszystko w ~ piękne)
ludobójczy…I 13,5,37 (rzezie) (σφαγαὶ ἀνδρόκτονοι)
ludzki…I 12,14 (gdyby rzeczom ~ głos przydano); 13,4,29 (natura ~ miesza się
z byczą). 31 (barki); 14,18 (nieprawości ~ ujawnia Czas); 18,14 (~ plaga
największa), 15 (~ rodzajem co włada); 31/32,3 (krzywda); 37,25 (mię-
so); 38,4 (umysły); 39,34 (występek); 44,32 (nieszczęść ~ liczne kształty),
41,78 (sztuki) (βροτῶν τέχναι); III 31 (jedyna z cech ~); 97 (zuchwalstwa
~ zarzewie)
los…I 6,15 (βροτοί); 18,3 (apostrofa); 39,35 (‒); 49,28 (βροτοί)
ród…III 20,13; 78 (biedny)
życie / żywot…I 14,19 (gdzie w ~ znaleźć pewność); III 23 (co włada ~)
śmiertelnik (βροτός, βροτοί)…I 6,11 (słowa możnych biorą za mądre), 13 (największy dla
~ czar); 13,2,17 (unikać ich narodzin); 14,1,2 (lepiej, by się nie rodził); 19,5,4
(rodzi ich Gaja); 20,12,11 (ich dusza); 28,3 (bogactwo ~ niczym); 29,20 (co
przynoszą ~ trudy); 41,1,16 (śpiewać im co); 42,15 (~ , co godnie przyjmuje
odmiany losu, jaki); 44,16 (jak wygląda żywot ~), 24 (jakie nieszczęście nęka
wielu); 49,38 (mocniejszym służą słabsi); II 5,7 (nie chcą uznać bastardów);
III 30 (niech pozna dolę ~ śmiertelny); 77 (myśleć jak ~) (θνητά); 112 (czym dla
~ czas współbiesiady); 141 (cierpią)
śmiertelny (βροτός, βροτοί)…I 6,8 (co dla ~ najlepszym darem); 10,12 (ciało zrodzi-
ło się ~) (θνητός); 11,18 (trudzą się w więzach); 12,7 (towarzyszem ~
Wstyd), 15 (nie odwrócą klęsk), 18 (żadna moc nie może być dla ~
większa od cnoty); 14,7 (wrodzona im podłość), 27 (los ~); 16,3 (cier-
pi); 20,10; 21,3 (w czym znajdą rozkosz), 4 (kto ze ~ marzy, by dojść
do lat starości); 22,8 (co winno być dla ~ prawem); 23,1,25 (jakiej mi-
łości pragną); 26,3 (czuć to samo, co wszyscy ~), 12 (do jakich winni
dążyć zysków); 28,2 (ich pragnienia); 29,14,2 (kto miły ~); 31/32,10
(w czym się przeliczą); 33,21,2 (ich świetne urodzenie). 5 (początki
ich istnienia); 36,6 (czym dla ~ miłość), 19 (nie mierzyć się ~ z kim);
39,33 (nikt ze ~ nie przyszedł na świat szczęśliwy); 40,11 (jak zwą
wino); 41,7,4 (sądzić ~); 42,10 (co dla ~ najlepsze), 11 (zwracać myśl
w najkorzystniejszą dla ~ stronę); 43,20,921 (nikt ze ~ nie uniknie cier-
pień). 923 (skarżą się na co); 47,5 (co da ~ pomyślność); 49,26 (Dike
nie mieszka z dala od ~), 29 (we łzach dana nam ~ słodycz); 50,5 (nie
powinni zbyt wysoko mierzyć), 14,6 (kto ze ~ uwierzy niewolnikowi);
II 9,1 (czyje imię wstrętne ~); III 11 (jak zwą Eter); 29 (nie powinni
płodzić dzieci); 30 (~ niech pozna dolę śmiertelnika); 34 (człek); 60,6
(apostrofa); 65,5 (ulegają Konieczności); 96 (ich największe dobro); 98
(umysł wpędza ~ w nieszczęścia); 123 (kto wrogiem ~); 128 (kochać
kogo najbardziej ze wszystkich ~); 129 (co leczy strach ~); 137(bis)
(szczęście ~ śmiertelne); 138 (nikt ze ~ nie ma pewności szczęścia)
(a bogowie)…I 33,40 (bóstwo objawia się śmiertelnym nagle); III 19,3 (naj-
milszy śmiertelnym bóg); 83 (bogowie widzą dalej niż śmiertelni)
być ~…I 17,2; 40,14,242 (θνατός); III 139(bis) (i dzielić ich los)
co niesie im…I 3,17 (wiele); 8,8 (klęski); 46,3 (większą radość)
ród ~…I 6,15; 41,5
Skorowidz motywów  CZŁO–DOB 639
nieśmiertelny…I 10,12 (~ gniew niewskazany) (ὀργὴ ἀθάνατος); 34,7 (sława)
(ἀθάνατος δόξα); 39,7,1053 (światło słoneczne) (ἀθανάτα φλόξ)
czółenko (tkackie) patrz przedmioty
czyn…I 1,2; 2,1 (jako dowód mądrości); 9,4 (wielkie), 7; 14,12 (lepsze do ~ ręce młodzieży);
20,12,4 (skierować do ~ krok); 26,1,69 (zuchwały); 34,4 (haniebne); 41,15
(~ ludzi młodych a rady starców); 43,20,947 (trzeba je badać); 44,41,81
(wziąć się do ~); 48,2 (~ i słowo); II 5,8 (cenione niżej niż pieniądze);
III 15(bis) (płacić za ~ czynem); 118 (w ~ być niczym)
(w opozycji)…I 19,3 (do wiedzy); 29,14,13 (do miana)
(do słów)…I 1,9; 3,10; 15,10 (czyny gorsze od słów u umiejących gładko
mówić), 13,5 (czynić wbrew własnym słowom); 17,4 (nie przedkładać
słów nad czyny); 21,2 (radzić łatwiej, niż robić); 33,19 (mądry w ga-
daniu, nie w działaniu); 37,11 (podłe pięknym zdobić słowem); 44,35
(czyny zawsze ważniejsze niż słowa); III 20,6
czynić…I 10,2 (poważanie tych, co więcej ~); 15,13,5 (wbrew własnym słowom); 16,7
(mądrzej); 31/32,10 (coś złego); 42,2,1 (kto komu ~ próżne zarzuty), 6,16
czynny…I 21,6 (im kto bardziej, tym częściej błądzi)
działanie…I 33,19 (kto w ~ niemądry, a mądry, gdy gada); 40,13,199; 45,3 (naraża na
błędy)
działać / zdziałać…I 12,8 (rozkaźnik); 27,46 (być gotowym); 30,4 (bez skrupułów;
rozkaźnik); 33,27,10 (z zapałem); 37,9 (nic nie ~); 43,16; 49,39; III 60,2
praca…I 9,27,45; 37,10 (ciężka); 44,11 (codziennej kunszt), 41,124 (ułatwienie w ~);
48,13 (Heraklesa)
rąk…I 14,1,14; 43,7,33
zajęcia…I 34,2 (brak ~)
ćwiczyć (się) / ćwiczenie patrz uczyć

dach patrz architektura / elementy konstrukcji
dania patrz jedzenie / potrawy
dar… I 12,18 (godny ~ za pobożność przychodzi w odpłacie); 40,4,47 (dostać); 43,7,13 (dla
dziecięcia ~ kołysanka); 41,125 (zaszczytny); 44,4 (przebłagalny)
daremny…I 11,12 (słowa); 26,1,[85]; 42,2,23 (obelgi); III 28 (skargi); 125 (trud)
daremnie…I 36,4 (pilnować); 39,39; 42,6,27
nadaremny…I 43,24,9 (słowa)
daty…I 5,3 (w dniu dziesiątym [po połogu]) (ἐν δεκάτᾳ τόκου)
dawno / dawny patrz czas / określenia względne
dąb patrz rośliny / gatunki
dech patrz tchnienie / tchnąć
deska patrz przedmioty
deszcz patrz zjawiska atmosferyczne
deszczułki patrz przedmioty / deska
dłoń patrz ciało / ręka
dług…I 43,27,1586 (spłacić czyim synom) (ἀπέδωκα ἐς παῖδε σώ)
długo patrz czas / określenia względne
dłuto patrz przedmioty
dłużej patrz stopniowanie
dmuchać patrz zjawiska atmosferyczne / wiatr
dobiegać patrz bieg
dobra patrz bogactwo / majątek
dobro, dobra / dobry…I 18,11 (nie wyświadczać ~ nikomu) (εὖ ποιεῖν); 27,9 (nie mogłoby ist-
nieć bez zła) (ἐσθλά); 29,20 (~ przynoszą trudy) (τἀγαθά); 33,38 (σωτηρία); 36,21 (nie-
raz do ~ prowadzi to, co złe) (τὸ κακὸν ἀγαθοῦ γίγνεται παραίτιον); 48,10 (καλόν); 49,11
(τὰ καλά); III 95 (κτῆμα); 96 (καλόν)
dobrze…I 4,4; 5,11; 7,2, 6; 9,26,13, 27,30, 31; 12,5; 13,5,3; 18,5, 17, 19; 20,5; 24,8;
27,16; 29,22,14; 32,3,36; 31/32,8; 33,5,4, 29,24; 38,8; 40,4,120; 42,2,20, 6,2;
43,32; 44,21, 35, 41,60. 66, 44; 49,24; II 2 i 3,16; 6,6; III 35; 93; 99; 121
niedobrze…I 3,10; 21,4
na dobre…I 43,20,942 // nic dobrego…I 42,4 (nie zamyślać)
dobrotliwy patrz określenia cech / pozytywnych
dobrowolnie patrz chcieć / wola
dobry patrz określenia cech / pozytywnych
dobrze patrz dobro
doczekać patrz czekać

dogodzić…I 3,15 (ἁνδάνοντα ποιεῖν)
dola patrz los
dolina patrz geografia / krajobraz
dom / domostwo / domowy (także przenośnie)…I 3,16 (klęski w ~); 4,3 (~ występki); 6,4 (ro-
dzinny); 7,6 (głodny i opustoszały); 10,14 (kto pozostaje w ~ szczęśliwy); 6,8
(złoto w ~ chowane), 12 (dostatni); 11,7 (rujnowany kłótniami z powodu miłoś-
ci); 13,4,40; 14,29 (zanieść kogo do ~); 18,2 (zamieszkać w ~ na nowo), 5(bis)
(wyrzucić z ~ złą żonę; brać do ~ nieznaną żonę), 27,8 (złożyć kogo przed ~);
22,4 (spłodzić ozdobę dla ~); 23,1,20 (znieważać ~). 31 (zniszczyć szczęście ~);
26,1,20 (przejąć ~), 6 (wynieść z ~ umarłego), 10,11 (odpędzić od ~ Bunt); 27,7
(bawić w ~ gościem); 28,7; 29,14,21 (klęska ~ nie jest klęską miasta). 22 (mieć
w ~ syna), 16 (nieść z ~ ciastka), 19,12. 13 (co weszło w ~ nieprawnie i ma tam
zostać). 20 (nie wpuszczać za próg ~ nicponi); 30,3 (wielki ~ zyskuje się wysił-
kiem); 31,2 (dawny); 32,1,8; 33,5,1 (bogaty w potomstwo), 9 (najgorszy dla
~ nabytek), 27,17, 29,2 (pogromca Priamowego ~), 30; 34,3 (jak dowiedzieć
się, co się w ~ dzieje, będąc za morzem); 35,8 (w ~ rozbrzmiewa pieśń); 36,20
(wejść w szlachetny) (ἐν κήδει ὢν / ἐσθλῷ); 37,3(bis) (co w ~ skarbem), 7 (nędzny
~ może wydać szlachetnego potomka); 38,3 (wydatek dla ~ daremny); 39,28 (co
chce się w ~ posiadać), 37; 40,4,49 (ognisty). 54. 55 (iść do ~). 57 (okadzać jego
wejście). 94 (razić go strachem). 102 (wychodzić z ~), 14,216 (wnieść do ~ trupa).
245 (prowadzić kogo do ~). 251 (ruszyć z ~ do kręgu bogini). 258 (biec do ~). [311];
41,1,19 (Muz ~ górski), 8 (co ~ Dzeusowym), 13 (ojciec w ~ zrzędny i surowy);
42,2,13 (Fojbosa), 6,45, 8 (czekać w progach ~); 43,5,11. 12 (nie ma pana), 7,16,
8,20 (ojczysty rzucić), 9,21 (radość z widoku ~). 26 (zwać ~ jak), 18,13, 22,8. 16;
44,7 (wprowadzać w ~ Muzę), 10(bis) (sprawy ~ odkładać z lenistwa; pożytku
nie ma z kogo w ~), 11 (wracać co dnia do pustego), 15 (nie ściągać do ~ pięk-
nych rzeczy), 41,61 (wkroczyć do ~). 70 (uciec z ~); 45,1 (złocisty ~ Ateny);
49,14 (co nie dźwignie ~), 22 (kogo niebezpiecznie trzymać w ~), 29 (płakać
w ~ męża miłego); 50,14,1 (wejść do ~); II 2 i 3,1,3 (~ nie umieją rządzić spor-
towcy); 5,8 (mieć w ~ obfity żłób); 7,2 (kupić sobie do ~ lepszego od siebie
pana); III 23 (bóstwo lub los niektórych z ~ wyrzuca); 40; 82 (z dala od ~);
85 (chęć rządzenia w ~); 112 (cenniejszy niż bogactwa i złoto); 127,3 (mąż nie
powinien w ~ zbyt pilnie strzec żony); 130 (zbywa w ~ na majątku)
jego…I 26,1,13. 17 (pan); 43,20,854 (pani)
kobieta…I 23,1,5 (przynoszą do ~ hańbę); 24,8 (hańbią ~); 42,2,9 (dbają o ~). 11 (jaki
~ gdy w nim nieobecna), 9 (sprawuje w ~ rządy)
ocalić ~…I 17,9; III 120(bis)
opuścić ~…I 32,1,21; 40,4,111‒112; 48,9 (opuszcza ~ zmarły)
pojawia się w nim potomek / nowe potomstwo…I 6,2; 11,5
rządzić / zarządzać dobrze ~…I 32,3,36; 44,21 (co)
siedzenie / siedzieć w ~…I 5,6; 9,14; 37,8 (ma żona uczciwa), 10
domowe wojny patrz wojna
patrz architektura / typy budowli
patrz ród / dom skromny
doradca patrz rada
doradzić patrz rada / radzić
dorównać patrz równość
dosięgać patrz sięgać
doskonały patrz określenia cech / pozytywnych
dostatek patrz bogactwo
dostojny patrz określenia cech / pozytywnych
doświadczenie…I 3,4 (jego brak zgubny przy braku doświadczenia) (ἀπειρία); 7,6 (wiedzieć co
z ~) (πεπείραμαι); 28,4 (lepiej mieć ~, niż go nie mieć) (ἐμπειρία / ἀπειρία)
doświadczyć…I 26,7 (losu wspólnego innym wdowom) (ἐξαντλέω)
nie doświadczyć…III 134 (nie życzyć sobie) (ἄπειρος εἶναι)
dowcipnisie patrz określenia cech / negatywnych
dowiedzieć się patrz wiedza
dowieść patrz dowód
dowodzić (czego) patrz dowód / dowieść
dowodzić (kim) / dowodzenie patrz wojsko
dowód (τεκμήριον)…I 5,8 (cnoty dać czym) (ἀποδείξασθαι); 6,16 (jeden ~ na co); 43,27,1584
(wdzięczności) (φέρειν χάριν); III 20,5 (dać ~); 46 (dać ~ rozsądku) (νοῦν ἔχοντος…)
Skorowidz motywów  DOCZ–DŹWI 641
dowieść / dowodzić (‘uzasadnić, udowodnić, przekonać’)…I 2,1 (mądrości ~ czynem);
40,4,62 (prawdy słów czyich); 49,12 (swej odwagi ~ winien młody); 50,10 (w mowie
~ czego); III 26 (skrajnej naiwności)
dowódca patrz wojsko / dowodzić
doznać patrz znać
dręczyć (się)…I 4,2 (kogo ~ choroba); 23,4 (miłość); 33,26,12 (nie czas); III 22 (przestać ~
wciąż jednego człeka); 134 (ludzi ~ zmartwienia)
udręczyć…I 13,5,21 (kogo ~ bóg); 18,15 (innych ~ nieszczęścia)
udręczony…I 49,3,19 (ojciec)
zadręczać się…I 36,21 (przestać)
droga patrz geografia / krajobraz
drogi (φίλος, φίλα)…I 11,4; 22,4 (apostrofa) (‒); 40,3,41; 43,18,13
najdroższy patrz stopniowanie
druh patrz przyjaciel
drzewce patrz żegluga / osprzęt
drzewo patrz rośliny
drzwi patrz architektura / elementy konstrukcji
duch patrz dusza
dufny patrz określenia cech / negatywnych
duma…I 9,1,3 (wywodzić z ~ ród skąd) (εὔχομαι γένος), 28 (przełknąć ~) (φρόνημα); 14,11
(w zbyt wielką ~ wbijają zaszczyty) (μεῖζον φρονεῖν); 33,21,8 (czas rozbudził ~)
(γαῦρον αὐτό); 48,12 (powód do ~) (φρόνεσις)
dumnym być…I 14,1,11 (ze szlachetnej krwi); 23,1,4 (z bogactwa i rodu); III 78
(z majątku)
dumny…I 39,26 (słowa)
pycha…I 33,29,28 (wypełniać ~ każde miejsce); 42,2,24 (mężczyźni wiedzeni ~)
~ rodzi…I 12,5 (powodzenie), 6 (bogactwo)
pyszny…I 10,2 (nie ma nic bardziej ~ niż człowiek) (γαῦρον); 14,18 (pomyślność)
dusza (ψυχή/ψυχά, ψυχαί)…I 12,19 (wstrząsa ~ miłość) (Ἔρως ψυχὰς ταράσσει); 14,24 (apostrofa);
16,5 (ukochanego nawet bez ~ nie zdradzić) (ἄψυχος), 8 (kobiety ~ szlachetna) (τὴν
λῆμ᾿ ἔχουσαν εὐγενές); 18,27,12; 20,12,11 (cierpienie dla ~) (δυ]σπραξίας / ψυχαῖσιν); 22,8
(sprawiedliwa, mądra i piękna); 29,14,52 (jedną ~ dać, by ocalić miasto), 26,71 (~ cór
nie zeszły do Hadesu); 32,1,30, 3,37 (kto uwalnia ~ od smutku); 33,27,32; 44,8 (szla-
chetna, która została komu dana); 50,9 (moja ~ nagrodą w sporze); III 28 (troska
o jedną cierpiącą); 39 (apostrofa); 84; 151,9 (~ umarłych wysłać na blask słońca)
duch…I 33,26,11 (tracić ~) (ἀθυμεῖν); III 64 (wyobrażałem sobie co w ~) (νοῦν ἐβαλλόμην)
lekkoduch patrz określenia cech / negatywnych
dwukształtny patrz kształt
dym / dymić patrz żywioły / ogień
dysk patrz sport / rzut dyskiem
dzban patrz przedmioty
działanie / działać patrz czyn
dziecko / dziecię patrz okresy życia // patrz rodzina / dziecko
dziedzic patrz ród
dzielny / dzielność patrz określenia cech / pozytywnych
dzieło (ἔργον)…I 27,6 (Aresa) (αἰχμαί); 29,22,7 (starej ręki)
do ~…I 34,10,10 (wezwanie)
dzień patrz astronomia // patrz czas
dziewczę / dziewczyna / dziewica patrz kobieta
dzik patrz zwierzęta / gatunki
dziki patrz określenia cech / negatywnych
dziób patrz żegluga / osprzęt
dziś patrz czas / określenia względne
dzwonki patrz przedmioty
dźwięk
gra na instrumencie…I 43,27,1622 (uczyć ~)
instrumenty
aulos…I 29,22,[8]; 46,4
cytra azjatycka…I 43,27,1622
kitara…I 29,22,9; 43,7,32, 8,10, 9,7
lira…I 2,5; 44,4, 41,120
syringi…I 40,4,71
melodia / melodyjnie patrz śpiewać

pieśń patrz śpiewać
rodzaje dźwięków
dźwięczny…I 29,22,8; 37,14; 46,4
grzmiący…I 43,27,1601
huk…I 34,9 (kotłów); 43,7,27 (fal)
jęk, jęki…I 29,22,9 (kitary); 40,14,285; 43,9,6
jęczeć…I 11,18; 40,14,[318] (rozkaźnik); 43,3 (pod jarzmem); III 143 (w dwój-
nasób)
lament…I 40,4,78; 43,8,9
wrzawa…I 35,8
wzdychać…I 14,1,10
rytm…I 43,8,12
tony…I 43,7,9; 44,11
e(E)ter patrz żywioły

fakty…I 15,9,3 (tych samych ~ [wersje]) (συμφορᾶς μιᾶς πέρι)
fala, fale patrz geografia / morze
fałszywy…I 44,35 (mowy) (ψεύδεα)
figi patrz rośliny
flota patrz wojsko / dowodzić
fronton patrz architektura / elementy konstrukcji
gadać patrz mowa

gadulstwo / gaduła patrz mowa / mówić / gadać
gaj patrz geografia / krajobraz
gałęzie patrz rośliny / struktura
gangrena patrz choroba / schorzenie
ganić patrz nagana
gardło patrz ciało
garść patrz ciało / ręka
gbur patrz określenia cech / negatywnych
geografia
góra (ὄρος, ὄρη)…I 9,1,6 (wierchy); 14,21 (wzgórek); 18,18 (zbocza); 27,17 (wierchy);
43,25,51; 47,9,2; II 2 i 3,3 (znosić z ~ drzewo)
górski…I 13,2,13 (Macierz); 40,4,7 (pasterze); 41,1,19 (dom Muz rzucić); 42,6,34
(chaszcze)
szczyt (także przenośnie)…I 18,16 (wynosić na ~); 49,15 (tchórz żaden nie wspiął się
na ~ wielkości); II 6,2 (święty ~ Akrokoryntu); III 114 (na ~, co znaczne)
patrz zaraz niżej: morze / fala
granice…I 11,17 (ὅροι); 22,1 (κράσπεδα); 43,9,35 (ὅρια)
kraina / kraj…I 2,4; 9,27,31; 26,1,19 (założyć). 56 (podziemna), 5 (podziemna); 29,26,63
(zbawić). 77 (zbawić). 98 (co trzeba dla ~ uczynić); 32,1(bis); 33,6,16 (spusto-
szyć); 37,1; 39,9 (barbarzyński); 41,1,3; 43,9,22. 28. 35 (obcego granice), 17,15
(wywieść z ~), 20,881 (pobliski), 27,1614; 44,41,21; 49,1 (czarnoskórych);
III 76 (nasz)
patrz ojczyzna / kraj
krajobraz
brzeg / wybrzeże…I 9,27,26. 40; 23,10; 38,1; 39,10; 40,4,109‒110; 43,27,1593. 1601.
1625; 49,1; 50,2; III 45
chaszcze…I 42,6,34
cieśnina…I 37,1
dolina…I 40,12; 49,3,20
droga / szlak / ścieżki (‘szlaki, trasy’; także przenośnie)…I 14,4 (prawdy); 15,13,4
(zejść z ~); 35,1 (stanąć na ~ czemu); 39,1 (~ gwiaździsty przemierzać);
40,10,171; 42,2,9‒10 (morską ~ zwiezione dobra); 43,27,1579 (na tę samą
~ wtoczyć); 44,2 (przy ~ zrodzić kogo); 49,16 (przepędzić zbójców na ~);
III 65,6 (boże ~ znać)
gaj…I 14,24 (cienisty) (apostrofa) (σκιερὰ φυλλάς); 43,9,10, 20,940
jaskinia / grota / jama…I 5,1; 10,5; 18,21; 28,1; 39,5; 44,41,64. 69
kotliny…I 47,9,2
las / lesisty…I 43,9,14 (~ odludzia)
Skorowidz motywów  DŹWI–GE 643
niziny…I 27,17
nurt…I 40,4,77; 41,1,4; 43,11, 20,892; 49,1; III 123
ogrody…I 41,9
pastwisko…I 13,4,37; 40,4,73; 43,9,24; 47,9,6; 48,13
pole / zagony…I 32,1; 37,1 (żyzne), 2 (zwozić z ~ bogaty plon); 40,11; 43,7,29;
47,9,1 (uprawne)
pustkowia / odludzia…I 43,9,14. 17 (ἀγροὶ ἔρημοι καὶ μονοίκητοι)
pustynia…I 31/32,5
rozlewiska…III 8
rozłogi…I 48,13
równina…I 9,1,9; 29,25,48; 32,1; 34,3; 36,18,5; 43,7,31; 44,1, 41,11. 114. 143; 49,4
skała…I 9,1,2; 29,22,3; 42,6,1; 43,27,1602; 44,39, 41,19. 122; 48,13 (szczeliny po-
śród nieprzebytych ~); III 134
kamień…I 20,10 (z Magnezji); 42,6,12. [18] (głaz); III 60 (z Etny); 110
marmur…III 60 (z Pierii złocony)
stawy…I 43,9,31
strugi…I 47,9,5
strumień (także przenośnie)…I 22,3; 39,3; 44,41,143
urwiska…I 43,7,26
wądoły…I 42,6,36
wybrzeże…I 38,1
źródło / krynica (także przenośnie)…I 5,1; 29,4; 35,7; 43,16, 20,892 (o czystym nur-
cie); 44,41,111. 112. 141
ląd…I 10,14; 23,10; 37,1; 38,1
morze / morski / nadmorski (także przenośnie)…I 9,27,35 (ziemia oblana ~); 12,19 (w głąb
~ schodzi Eros); 13,5,36 (utopić kogo w ~); 18,28 (wędrowcy ~); 23,10(bis) (po-
ławiać w ~ szkarłatnika; orać ~); 27,17 (stwory ~); 31,1 (trudów); 34,3 (równina
~); 38,1 (drapieżnik ~); 39,9 (przestwór ~), 10 (spienione); 42,2,9‒10 (droga);
43,7,26 (~ urwiska), 35 (fale ~); 47,9,11 (rzucać się do ~); 49,2; III 2 (nie wy-
prawiać się na ~)
fala…I 6,2; 11,1; 23,8, 10 (mokra ~ matką); 24,2 (zapłodniona ~ boga); 32,1,7(bis);
38,1; 43,7,28, 8,4, 27,1601; 49,5 (ich szczyty); II 6,2; III 82 (trzecia)
morskie / morza…I 43,8,19, 35 (nieskończone); III 37; 123
głębiny…I 14,19; 38,1; 39,22
odmęt…I 14,14 (ujść z ~ cało); 38,1; 43,7,28
przybój…I 23,8; 43,27,1602
patrz żywioły / woda
niebo patrz astronomia
rzeka…I 47,9,12; 49,1; III 123
wyspy…I 3,1,10 (νήσοι)
ziemia (we wszelkich znaczeniach)…I 6,2 (kwitnąca wiosną); 9,27,35 (oblana morzem);
15,16 (karmicielka, najmilsza); 18,15 (co włada plonami ~); 19,5,9(bis) (to,
co z ~, powróci pod ~); 20,1 (~ ojców; apostrofa); 23,1,22 (na ~ żyją dwie mi-
łości); 25,1 (jak zwą to, co między ~ a niebem); 26,1,76 (oprzeć na ~ laskę);
27,9 (zamieszkana); 29,4 (goła), 14,8 (pochodzić z tej ~), 26,56 (nie trząść ~). 66
(być wydanym za nią na śmierć). 89 (zadać ~ klęskę); 31,3,[9] (biedna); 33,6,11
(oczyszczać ~); 37,21 (kto umrze ~ i cieniem); 38,1; 40,1‒2 (jej władca), 4,63
(kto pojawia się ponad ~), 8 (żywiąca), 13,183. 189, 14,220 (kilka kropli krwi
na ~ upadło). 243 (jej bezkres). 272 (jej głębiny); 41,5 (~ i niebo były jednym
kształtem); 42,6,26 (rzucić na ~); 43,7,39 (lecieć ponad ~), 17,12 (otoczona straż-
nicami), 20,[924(bis)] (nieść ~ do ~); 44,11 (kopać i orać ~), 14 (wszystko rodzi
i zabiera), 41,123 (matka). 138 (rządzić w ~). 142 (złączyć się z ~); 46,5 (kłaść na
~ kogo, by go oślepić); 47,2 (da plon właściwy), 9,9 (bezlitosna); 49,1 (jej naj-
piękniejsza rzeka), 4 (żyzne); II 7,6(bis) (wzejdą pod ~ gwiazdy, ~ wstąpi w eter);
III 20,7 (pożąda deszczu). 10 (~ pożąda niebo); 35 (trzeba zbadać ~, jeśli chce się
dobrze leczyć choroby); 113 (cała mężnemu ojczyzną)
pod ziemią/ziemię / w ziemi…I 28,1; 29,25,39, 26,61; 39,39; 48,7; 50,14,10; III 6
ziemia, ziemie (konkretne terytorium)…I 9,1,1 (Pelopsa). 12 (myzyjskie); 23,1,17 (Sy-
zyfa), 9 (tiryntyjska); 29,2 (etiopska); 37,1 (Etolii); 40,1‒2 (Meropsa); 43,9,21
(nemejska). 25 (fliuncka), 27,1619 (tracka); 44,41,84. 108 (Kadmosowa / kadmej-
ska); 46,19 (kekropijska); 47,9,9 (lakońska)
patrz ojczyzna
geometria…I 22,2,3 (koło). (κύκλος) 5. 8. 11 (kreska, kreski) (γραμμαί)
gęba patrz ciało / twarz / usta

gęsina patrz jedzenie / potrawy
giez patrz zwierzęta / gatunki
gimnazjony patrz architektura / typy budowli
ginąć patrz śmierć / umrzeć
gleba patrz rola
głaz patrz geografia / krajobraz / skała
głębina patrz geografia / morze // patrz żywioły / woda
głodny / głodzić patrz głód
głos…I 12,14 (przydany ludzkim rzeczom) (φωνή); 13,4,36 (γῆρυς); 29,21 (mędrców) (γῆρυς);
33,31 (usłyszeć) (ἔπος); 41,16 (kto jest ~ i cieniem) (φωνή); III 78 (gdyby bez ~ był ród
ludzki) (ἄφωνον σπέρμα βροτῶν)
głosić patrz mowa / mówić
głowa patrz ciało
głód…III 18 (nie czas o ~ na Miłość)
głodzić…I 6,12 (~ ciało i w ten sposób je niszczyć)
głodny…I 7,6 (dom)
głupi / głupiec…I 3,13 (ἄφρων); 9,18 (βραδύς); 14,3 (bać się mniej ~ siłacza), 10,3 (wierzy
w dawne bajdurzenia); 16,8 (jest ~ ten, kto znieważa kobiety), 9 (σκαιός); 17,2 (wy-
krzyknienie); 23,1,5 (kobieta) (νηπία). 12 (wykrzyknienie); 27,18 (zasłużyć sobie na miano
~); 36,4 (być ~) (φαῦλος); 40,7 (który najgodniejszy potępienia); 41,14 (~ i młody)
(σκαιός); 42,7 (~, kto bezpotomny, a wprowadza w swoje progi cudze dzieci); 44,18
(~, kto trudzi się, choć nie musi); 45,13 (~, kto nie uznaje potęgi Erosa); 46,13 (~, lecz
śmiałek) (ἀμαθής); II 2 i 3,1,22 (nie staje naprzeciw żelaza); III 21 (nie można wlać
mądrych słów w czerep ~); 53 (nie są chyba ~ rodzice); 127,11 (μάταιος)
bezrozumny / brak rozumu patrz rozum
głupio…I 46,7 (wynosić się)
głupota…I 36,8, 12, 18,13 (co znakiem ~); 40,9 (komu wrodzona); 44,21 (największym
złem); 46,14 (~, gdy mężczyzna rozpowiada o własnych losach); 49,33 (towarzyszy
bogactwu) (ἀμαθία)
głupstwo…I 11,4 (do ~ pcha miłość) (μῶρον); 44,11 (~ pleść) (‒); III 70 (bóstwo pozosta-
wia ~ przypadkowi) (τὰ μικρά)
kiep…III 25 (ἄφρων)
tępota…I 49,36 (zgubiła wielu)
patrz rozum
gmin patrz zgromadzenie
gniew (ὀργή, ὀργαί)…I 9,15 (za co na Eurypida) (θυμοῦσθαι), 29 (przemóc ~) (θυμός); 10,12
(nieśmiertelnego nie żywić); 13,5,43; 16,7 (zapłonąć ~ podczas mówienia)
(θυμοῦσθαι); 22,6,[6] (θυμούμενος); 23,1,13 (porzucić) (τί μαίνῃ;); 27,22 (łatwo ule-
gać ~); 32,1,37 (żona łagodzi ~ męża); 40,14,258 (wpuszczony za próg) (χόλος);
43,12,18 (θυμός), 20,837 (w kim zabić), 29 (odrzucić); 47,6 (lepiej służy ludziom
wstyd niż ~); 49,36 (zgubił wielu) (θυμός); III 104 (nieszczęścia wzbudzają ~)
gniewać się → nie gniewać się…I 14,13 (οὐχὶ θυμοῦσθαι)
rozgniewać się…I 40,13,200 (θυμοῦσθαι)
gnuśny / gnuśnik / gnuśność patrz określenia cech / negatywnych / leniwy
godny patrz określenia cech / pozytywnych
gody patrz rodzina / małżeństwo
godzina patrz czas
gorycz / gorzki patrz smak
gość (ξεῖνος / ξένος, ξεῖνοι)…I 9,26,16; 14,28 (dbanie o ~); 23,3 (koryncki); 26,1,16 (apostrofa);
27,7 (~ najczęstszym bawić); 43,6,7, 27,1590 (apostrofa); 48,9 (gbur z czło-
wieka niechętnego ~) (ἄξενος)
gościna / gościnność…I 16,9 (udzielać ~); 23,6 (przeniewierca ~)
gościnny…I 43,6,4 (pokoje)
ugościć…I 23,1,16
cudzoziemiec (ξένος, ξεῖνοι)…I 43,20,804; 40,4,111‒112 (apostrofa) (ἐκτόπιοι); 44,26; 50,2
nieznajoma…I 43,20,874 (apostrofa)
obcy…I 23,1,7 (ξένος); 26,1,50 (ξέναι); 33,5,[6] (]εν); 43,9,25 (apostrofa) (ξένη). 35 (kraj) (ἄλλη
χθών), 20,861 (apostrofa) (ξένοι); 44,41,63. 67 (ξένοι)
przybysz (ξεῖνος / ξένος, ξεῖνοι)…I 26,1,13 (być wrogim ~); 43,9,11 (dostrzec ~)
(apostrofa)…I 10,4, 5; 20,5; 39,14; 43,20,881
góra / górski patrz geografia / krajobraz
granice patrz geografia
Skorowidz motywów  GĘ–IŚ 645
grobowce / groby patrz śmierć / miejsce i czynność pochówku
grom patrz zjawiska atmosferyczne
gromada / gromadzić patrz zgromadzenie
grono patrz rośliny / struktura
grosz patrz bogactwo / pieniądze / nominały
grot patrz metale / żelazo
grota patrz geografia / krajobraz / jaskinia
groza / grozić patrz strach
grób patrz śmierć / miejsce i czynność pochówku
gród patrz państwo
grzbiet patrz ciało // patrz zwierzęta / części ciała
grzebień patrz zwierzęta / części ciała
grzmiący patrz dźwięk / rodzaje dźwięków
grzywa patrz zwierzęta / części ciała
gubić patrz śmierć / umrzeć
gwałt…I 26,1,21. 22 (przejąć ~ dom); 45,12 (wziąć kogo ~)
gwałcić…I 29,19,25 (współobywateli)
napastować…I 13,5,9 (bóg ~ Pazyfae)
gwałtowny patrz określenia cech / negatywnych
gwiazda / gwiaździsty patrz astronomia / gwiazda
gwizdać → zagwizdać…I 46,2,19
handel…I 43,27,1608 (morski) (ἐμπολή)

hańba… I 4,4 (z dala od wszelakiej ~ wieść żywot); 7,2 (popaść w ~); 10,8 (~ jest milczeć);
23,1,5 (kobieta głupia przynosi ~ w dom); 29,22,22 (żyjący w ~ są jakby mar-
twi); 43,20,863 (dla kogo być ~). 872 (przyjęcie przysługi jest ~); III 93 (unikać
wszelakiej)
hańbić / zhańbić…I 13,5,28; 24,8 (kobiety dobrze wychowane ~ dom); 29,19,27 (sy-
nów uczciwych biedaków); 31/32,7 (nazwa ~ niewolnych); 36,14 (~ mia-
no bękarta)
haniebny…I 23,1,31 (zarzut); 31/32,6 (choroba); 34,4 (czyny); 43,20,848
(śmierć)
plamić się…I 13,5,7 (sprzedajną miłością)
hardość patrz określenia cech / pozytywnych / dzielny
heksametr patrz mowa / słowo
herold patrz posłaniec
heros…I 12,18
hiacynt patrz rośliny / gatunki
historia…I 44,41,100 (czyjej matki) (‒)
honor patrz określenia cech / pozytywnych / dzielny
hoplita patrz wojsko / rodzaje
hymen patrz śpiewać / pieśń / gatunki
hymn patrz śpiewać / pieśń / gatunki
igrzyska patrz sport

imię… I 9,1,11. 13 (etymologia imienia ‘Telefos’); 29,26,92 (na cześć zabójcy swego przyjąć);
37,6 (nie liczy się ~, tylko cnota); 41,1,6 (kraj nosi ~ ojca). †12 (zacząć stąd,
skąd się bierze ~); 43,20,939 (dostać ~); 44,2 (nadać ~; rozkaźnik), 41,112
(wziąć ~ od kogo); 49,3,22 (dzielić ~ z kim); II 9,1 (nie znać ~)
Bezimienne patrz „Indeks”, s.v. ‘Erynie’
dać ~…I 29,26,73 (przesławne córom Praksytei); 32,1 (krainie); 41,1,20 (nimfie-
-wieszczce); 44,41,144 (źródłu)
miano…I 5,3 (dała matka w dniu dziesiątym); 6,15 (nosić ~ Eteru); 27,18 (zasłużyć sobie
na ~ głupca); 29,14,13 (tylko z ~ obywatel, nie z czynów); 31/32,6 (tchórza); 36,14
(~ bękarta hańbi); II 5,7 (~ bastarda nie zniszczy charakteru prawemu)
patrz nazwa
instrumenty muzyczne patrz dźwięk
intryga patrz podstęp
iskra patrz żywioły / ogień
iść…I 9,25,100; 20,11 (na palcach); 29,22,9 (w ślad); 33,2 (przed siebie ~ stopa czasu); 34,7
(sprawiedliwość ~ w parze z bóstwem); 37,15; 40,14,266; 43,9,37 (na
co), 28; 44,21 (nieuctwo ~ z głupotą); 47,9,12 (od strony rzeki)
(rozkaźnik)…I 9,22; 16,10; 26,1,46; 34,10,16; 40,4,54, 14,245; 44,41,116. 138
na śmierć…I 43,20,860; 48,7
tu…I 24,1; 33,26,3; 40,4,97
za mąż patrz rodzina / małżeństwo
nie iść…I 39,7,1
kroczyć patrz krok
pójść…I 23,1,27; 36,18,11; 40,4,61; 43,27,1589; 44,11 (rozkaźnik), 41,72. 121
ruszać / ruszyć…I 8,4; 9,25,100; 40,14,221 (rozkaźnik). 251; II 2 i 3,1,19
wyruszyć…II 5,1
izba patrz architektura / elementy składowe / komnata
ja
moja osoba…I 10,15 (wypadek mogący się zdarzyć mej osobie); 12,1 (należę do nieszczęś-
liwych); 14,11 (życzenie sobie śmierci); 18,10 (samemu być człowiekiem), 20 (sobą
władać); 26,3 (kochać siebie nad innych); 27,19 (nie ma dla mnie czego); 29,12
(mnie samemu trudno oceniać co); 33,21,6 (mieć coś właściwego sobie); 36,8 (sam
jeden); 43,20,923 (samemu umrzeć), 27,1600 (samemu ujść przed śmiercią). 1631 (dla
mnie); 48,8 (pewny siebie); III 20,4 (żywi mnie miłość); 31 (w sobie samej znajdy-
wać nagrodę); 63 (być zawsze sobą); 67 (bądź ty mi); 89 (w każdym z nas); 73 (nie
gadać o sobie samym); 97 (nie uznawać swych błędów); 125 (samą z siebie nie być);
140 (swój los)
mój…I 9,1,3 (ród), 12 (głowa); 10,6 (noga), 10(ter) (mowa, sprawa, usta), 15(bis) (do-
bra, osoba); 13,5,10 (wola); 14,10,5 (zdanie); 15,12 (słudzy); 16,6 (teść);
18,2 (kochane); 20,1 (Kalidon); 26,1,65 (najmilszy); 29,14,50 (łono), 21
(starość), 26,56 (kraj). 97 (kapłanka); 31,2 (dom); 32,3,21; 33,29,34, 38
(zalety), 39 (świadek); 34,10,776 (dłonie). 780 (bieda); 40,4,100 (władcy),
12 (ukochany), 14,264 (żona). 309; 41,5 (pomysł); 43,9,20 (udział), 18,16
(ramiona), 20,852 (starania). 875 (wzrok). 883 (oczy), 27,1593 (ucieczka).
1615 (objęcia); 44,11 (rada), 20 (słabości), 41,71. 136 (pomyłki); 45,17 (in-
tencja); 50,14,2; II 7,6 (krew); 9,1 (imię); III 33 (brzuch); 64 (rojenia)
ciało…I 25,2; II 7,6 // cierpienie…I 39,7,1048; 43,9,5 // córka…I 29,14,34.
38, 25,25 // dusza…I 33,27,11; 50,9 // dziecko…I 26,11; 27,16; 29,14,40;
43,20,845; 45,6 // los…I 39,7,10. 19, 13; 43,20,849; 46,16 // matka…I 14,20;
22,4; 26,1,70; 41,1,14. 22 // mąż…I 29,22,16; 40,14,4(bis) // miasto
…I 26,10,9; 35,3 // mowa…I 10,10; 50,10 // ojciec…I 6,13; 20,1; 26,1,72;
32,3,22; 41,1,5; 49,3,19; II 2 i 3,2; III 13 // ojczyzna…I 40,14,237; III 64 //
ręka…I 29,22,7; 31,3,8 // serce…I 6,13; 26,1,54 // słowa…I 20,12,3; 33,37;
III 20,5 // syn(ek)…I 14,12; 27,5; 43,20,944, 26; 49,10, 25
własny…I 9,2 (ciało); 11,10 (prawa nasze ~), 17 (ojczyzna), 18 (klęski); 13,5,32
(żona); 29,14,44 (wola); 38,5 (natura); 40,14,235 (śluby twoje); 43,17,6
(obrona); 44,41,9 (ręka); 46,14 (losy); III 85 (rodzic); 107 (błędy); 112
(swój dom)
słowo…I 10,10; 15,13,5
my…I 9,25,85, 26,7, 27,26. 31, 30 (~ Grecy); 13,2,6; 14,9; 15,1(bis); 17,6; 18,3, 14;
19,3; 21,3; 23,10(bis); 24,7 (rodzice); 25,1; 26,6; 27,9 (bogaci), 12 (star-
cy); 28,6 (jesteśmy); 29,14,55; 22,4 (bracia), 25,34(bis). 52; 33,21,6, 27,20;
34,6 (wodzowie); 37,9, 19; 39,20; 40,4,82. 101. 105, 14,224; 42,6,12. 34;
43,5,9, 20,900. 906. 908. 929, 27,1584. 1614. 1619; 44,40, 41,2. 3(bis). 7. 60. 93.
136; 45,4, 8, 18; 49,5, 29; III 16(bis); 20; 44; 49; 76; 90 (wolni); 112; 127
(ciebie ~, ty nas winieneś uczyć); 130; 137
kobiety…I 6,5, 7; 12,3; 45,4 // ludzie…I 14,2; 17,1 // niebo / niebiosa (po)nad
nami…I 25,1; III 76 // wszyscy…I 16,2; 33,3; 42,6,32; III 107
nasz…I 9,15 (krzywda), 27,38 (wodzowie); 10,12 (ciało); 32,3,8 (dom), 11 (bliscy);
33,5,12 (strona), 21,3 (istnienie); 40,4,65 (głowy). 102 (władca); 42,2,13
(udział), 6,27 (strzały); 43,5,6 (progi), 27,1585 (spotkanie); 44,41,4 (nie-
szczęście). 134 (zaślepienie); 45,3 (stronnik)
miasto…I 5,2; 9,16; 29,14,7 // oczy…I 26,11; 50,14,7
jama patrz geografia / krajobraz / jaskinia
jarzmo patrz przedmioty
jaskinia patrz geografia / krajobraz
jasny patrz kolory i odcienie
jawić (się)…I 9,25,26; 12,13 (czas ~ prawdę)
jawiący…I 40,41,136 (czas)
na jaw wyjść…I 40,14,275
Skorowidz motywów  IŚ–JĘ 647
objawi(a)ć (się)…I 6,14 (w szlachetnych ludziach ~ prawy charakter); 33,40 (bóstwo na-

gle ~ śmiertelnym); 41,4 (wyrocznie boskie)
pojawi(a)ć się…I 19,5,14 (pod odmiennym kształtem); 40,4,64 (nad ziemią ~ Eos); 50,2
(na korynckim wybrzeżu); III 23 (w głowie ~ myśl)
nie pojawiać się…III 34 (port)
ujawni(a)ć…I 14,18 (Czas ~ ludzkie nieprawości); 44,40 (Sprawiedliwość ~ kto bez skazy)
wyjawić…I 13,5,33 (wszystkim ~ dopust boga); 40,4,106 (doniosłe zamiary)
zjawiać się…I 27,25 (zło ~ jako nowe); 40,1‒2 (nad ziemią ~ Słońca promień)
patrz okazać się
jednocześnie patrz czas / określenia względne
jedyny patrz liczebniki / jeden
jedzenie / jadło…I 7,6 (tam, gdzie ~, tam goście)
ofiarne patrz kult / przybory
pokarm…I 23,10 (z morza); III 16 (natura daje nam dosyć ~)
karmić…I 13,4,39 (rodzice ~ kogo); 20,9 (karmiciela); 31/32,4 (rozkaźnik);
43,34 (winorośl ~ święte grona); III 20,12 (ziemia i niebo ~ nas);
30 (Eter ~ ludzi życiodajnym tchnieniem)
karmiciel, karmicielka…I 15,16 (~ ziemia); 20,9; 45,10 (chętna);
III 7 (być komu ~)
wykarmiony…I 43,21,[1107]
pożywienie…I 13,2,19 (od żywego trzymać się z daleka)
żywić (także przenośnie)…I 10,12 (nie powinien kto nieśmiertelnego gnie-
wu); 14,28 (cześć dla bogów); 18,{5} (żon, ile się zdoła); III 20,4
(Afrodyta ~ wszystkich ludzi)
żywiący…I 40,8 (ziemia)
żer…I 39,6 (rzucić na ~ komu)
miejsce
stół…I 7,9 (obfity); 23,10 (skromny) (σώφρων τράπεζα); 39,37; III 17 (skrom-
ny); 118 (pełen)
żłób (także przenośnie)…I 23,10 (na brzegu); II 5,8 (obfity)
naczynia patrz przedmioty
pory posiłków…I 13,2,12 (wieczerza)
potrawy / produkty…I 44,43 (prosta strawa); III 16 (wykwintne ~); 17 (proste dania)
chleb (przenośnie)…I 6,16 (zabiegać o ~) (προσαιτῶν βίοτον)
chrupki…I 7,9 (κροτητά)
ciastka…I 7,9 (πεπτά); 29,16 (księżycowe) (σελῆναι)
cielęcina…I 7,9 (μόσχων τέρειναι σάρκες)
figi…II 7,4 (blade) (χλωρὰ σῦκα)
gęsina…I 7,9 (χηνεία δαίς)
mąka…I 29,16 (pszenna) (πύρινος χλόη)
mięso…I 37,25 (w ludzkim ~ zasmakować) (ἀνδροβρῶτες ἡδοναί); II 7,4 (wołów)
(κρέα βόεια)
mięsiwo surowe patrz kult / przybory
miód…I 7,9 (πελανός); 29,26,86 (‒)
mleko (γάλα)…I 39,23; 43,21,[1096] (γά[)
nektar…I 43,21,1098 (νέκταρ)
owoce…I 7,9 (morza) (ὄψα ποντίων); 43,12,[2] (obfity w ~) (πολυκα[)
patrz kult / przybory
placek patrz kult / przybory
wino…I 29,26,85 (σπένδοντες); 37,15; 39,23; 40,11 (zwane „palącym”) (οἶνος
αἶθοψ); 44,7; 45,12(bis); II 7,5
winnodajny / winny…I 29,26,84; 37,15; 43,22,4
uczta / biesiada / współbiesiada…I 7,11 (resztki ~ rzucane psom); 10,6 (z nogi);
13,5,39 (z ludzkiego ciała); 38,6 (obfita); 39,37 (wokół stołu na ~ kto); II 2
i 3,1,15 (dla ~ co robić); III 112 (czar ~)
biesiadny…I 44,43 (dania)
współbiesiadnicy…I 7,6
picie…I 38,6
pić…II 7,5 (rozkaźnik)
pijaństwo…III 143 (szukać w ~ ulgi) (μέθη)
jelonek patrz zwierzęta / gatunki
jęk / jęczeć patrz dźwięk / rodzaje
język patrz ciało / twarz / usta
kadzidło patrz kult / przybory

kamienie nagrobne patrz śmierć / miejsce i czynność pochówku / grób
kamienować patrz śmierć / sposoby zadawania śmierci
kamień patrz geografia / krajobraz / skała
kamyk do głosowania patrz przedmioty
kapitanowie patrz żegluga / funkcje
kapłanka patrz kult / uczestnicy
kara…I 41,7,6 (nie ma ~ dla wszystkich); 43,17,7 (obawiać się ~); 49,30 (niegodziwe przewi-
ny przynoszą godziwą ~)
bezkarność / bezkarnie…I 20,5 (dufnym być w swą) (οὐ νομίζοντες δίκην); III 73 (ga-
da ~ każdy, co chce)
niekarność…I 44,22 (żołądka)
karać…I 13,5,26; 49,26 (Dike wie kogo); 50,12 (bóstwo ~ zmazę); II 6,6 (dobrze jest ~
nikczemników)
ukarać…I 12,11 (za zelżenie); 41,10 (rozkaźnik); 44,41,3 (wroga wraz z nami)
kark patrz zwierzęta / części ciała
karmiciel / karmić patrz jedzenie / pokarm
kazać patrz rozkaz
kaźń patrz śmierć / sposoby zadawania śmierci
kąsać…I 9,26,11 (δάκνω)
kędzior patrz ciało / włosy
kiedy / kiedykolwiek / kiedyś patrz czas / określenia względne
kiep patrz głupi
kitara patrz dźwięk / instrumenty
klacze patrz zwierzęta / gatunki / koń
klątwa…I 43,8,30 (rogów) (κερ]αφόρος ἄτη)
kląć się…I 10,9; 13,5,27 (na bogi); 41,8 (na święty eter)
pomstować…I 13,5,27 (na bogi)
przekleństwo…I 38,2 (a nie zaszczyt) (δυστυχές ‹κ›οὐκ εὐτυχές)
przeklęty…I 18,14 (nienawiść); III 33 (brzuch)
zaklęcia…I 8,4 (ojca) (ἐπισκήπτειν)
kleje patrz substancje
klęska patrz nieszczęście
kłamstwo (ψευδῆ)…I 17,6 (podobne do prawdy); 31,3,18 (głosić)
kłamcy…I 14,4 (bóg wojny sprzyja ~) (ψευδεῖς)
kłamliwe…I 18,25 (ἄπιστα)
kłamać / skłamać…I 34,3 (co nie pozwala); 40,4,48. 53; 43,20,889; III 101 (w pięk-
nych słowach)
nie skłamać…I 31,3,6
krzywoprzysięstwo…I 38,9 (ὅρκος)
łgarstwa…III 102 (mówić ~ czy twardą prawdę) (μαλθακὰ ψευδῆ)
kłopot…I 43,5,10 (nie sprawić żadnego) (τὸ δὲ σὸν ὡς ἔχεις μ[εν]εῖ)
zmartwienia…I 40,4,87 (τὰ μέριμνα); III 134 (λύπαι); 143 (λύπη)
kłos patrz rośliny / struktura
kłótnie…I 11,7 (zrujnować nimi dom); 14,4 (~ rozstrzyga podstęp) (νείκη); 44,41,145 (kres
położyć ~) (νείκη)
kłótliwy…I 43,12,[13]; III 124 (żona)
spór…I 11,12 (nie szczędzić w ~ słów); 15,9,1 (być obieranym sędzią wielu); 33,6,4; 34,3
(gdy ludzie są w ~); 50,9 (zwyciężyć w ~); II 2 i 3,1,27 (łagodzić ~ słowem); III 116
(nie powinno się wszczynać ~ z podłymi)
patrz „Indeks”, s.v. ‘Spór’
waśnie…I 11,3 (nie wszczynać ~); 36,7 (śmierć wyznacza kres ~)
knowania patrz podstęp
kobieta (γυνή, γυναῖκες)…I 5,13 (bezczelne); 6,3 (czym dla ~ stary mąż), 4 (wychodzi za mąż),
5 (biegłe w podstępach), 6 (trudno ~ upilnować), 7 (zawsze gorsza
od mężczyzny); 7,1; 12,3 (roznieciły ogień niezwalczony), 12 (nie
należy wierzyć ~), 19 (~ włada Eros); 15,5 (nie do zaślubin); 16,8
(znieważanie wszystkich dowodzi głupoty), 9 (z powodu ~); 18,3 (ser-
ce ~), 5 (prawa dotyczące ~ złe), 20 (szlachetnej co przystoi); 23,1,5
(głupia), 11 (zakała), 12 (niech nie wierzy ~, kto mądry); 24,5 (czyją
sojuszniczką), 8 (zabieganie o zamęście ~); 26,1,48; 27,11 (młodość
~ szybko gaśnie), 18 (nie przestać o ~ źle mówić); 29,14,30 (nienawi-
dzić jakich); 31/32,1 (z kim winna dzielić losy); 33,32; 37,9 (gdyby
Skorowidz motywów  KA–KON 649
~ spodobała się broń), 11 (nie znosić ~); 41,3 (być ~), 10 (choroba ~);
42,2,2 (co czynią ~ mężczyźni). 8. 11 (gdy nieobecna w domu). 14 (co
robią w domu Fojbosa). 20 (tylko ~ mogą dobrze sprawować pewne
obrzędy). 23 (obelgi mężczyzn wobec ~). 28 (zła najgorszą rzeczą na
świecie), 3 (nienawidzić wszystkich z wyjątkiem kogo), 9 (jeśli spra-
wuje rządy w domu); 43,14,13, 16 (wszystko zdarza się ~), 20,825.
855 (wolna z natury). 880 (gdy rzecz o życie ~); 44,39, 42 (piękna);
45,4 (czy nie jesteśmy ~), 7 (zrodziła się na co); 46,8,8 (zacna), 20
(~ pokonać najtrudniej), 21 (panuje nad mężem); 50,10 (pożytek
i szkodę niesie mężowi); III 40 (do kogo ma mówić); 122 (dobra);
125 (być stróżem ~); 126 (kto skarbem ~)
(apostrofa)…I 23,11; 29,18; 32,1,32; 41,7,8; 43,9,38, 10,1, 20,876, 27,1584;
44,34; III 9; 76
najgorsza / najstraszniejsza z plag…I 15,15; III 123
kobiecy…I 16,9 (łoże); 18,3 (serce); 42,4 (ród); 44,8 (kobiecopodobna forma)
(γυναικόμιμον μόρφωμα)
dziewczę / dziewczyna (παρθένος, παρθένοι)…I 8,2; 27,4 (κόραι), 11 (źle wydać ~ za mło-
dzieńca) (γυνὴ νέα); 29,22,10 (młode), 26,80 (korowody ~); 39,4 (apostrofa), 7,2 (rówieś-
ne) (ἡλίκαι νεάνιδες), 22 (oddane w ofierze); 43,1
dziewica (παρθένος, παρθένοι)…I 1,5; 29,23 (trójdziewiczy zaprzęg) (ζεῦγος τριπάρθενον);
39,10 (posąg ~), 13 (apostrofa); 40,4,108 (połączyć ~ więzami małżeństwa), 14,218
(chór ~). 229 (kto prowadzi gody ~); 50,1 (dała synów)
niewiasta (γυνή, γυναῖκες)…I 4,7 (nie wśród ~ przystoi zdobywać sławę); 6,2 (apostrofa), 4
(gdy opuszcza dom rodzinny); 39,7,8 (apostrofa); 43,20,855 (wolna) (‒); 44,41,129
(za żonę wziąć ~) (‒); 46,10 (najzacniejsza z ~) (‒)
niewieści…I 29,19,34 (czułość) (γυναικόφρων θυμός); 42,2,21 (taki to dział ~ w spra-
wach boskich) (ταύτῃ τἀν θεοῖς ἔχει δίκης θήλεια)
zniewieściałość / zniewieściały patrz płeć
panna młoda patrz rodzina / małżeństwo
panny…I 40,14,245 (κόραι)
patrz płeć // patrz rodzina / córka / krewni / macocha / małżonka / matka / rodzic /
siostra / wdowa
kochać (się) / kochankowie patrz miłość
kolana patrz ciało / noga
kolory i odcienie
barwny…I 27,13; 43,7,36 // rumienić…I 40,11
biały…I 10,5; 44,41,127; 46,11
blady…I 42,6,43; II 7,4
czarny…I 3,17; 13,4,33; 35,4 (skóry zapisane ~ tuszem) (διφθέραι μελεγγραφεῖς); 37,12(bis);
40,14,257; II 5,3
czarnoskóry…I 40,1‒2; 49,1 // sczerniały…I 40,14,255
jasny…I 12,1 (Eter); 40,1‒2 (stajnia Jutrzenki); 41,1,15 (końskie włosie); 43,7,4 (refleks),
27,1583 (dzień)
płomienisty…II 5,3
płowy…I 6,16; 13,5,14; 40,4,74 // płowoskrzydły…I 7,9 (pszczoła) (ξουθόπτερος)
różany…I 13,5,15
siwy…I 29,21; 43,27,1595 // siwowłosy…I 29,21
śnieżnobiały…I 13,2,16
złoty…I 40,1‒2; III 82 // złocisty / złociście…I 40,18; 41,11; 45,1; 46,2,7 // złocony
…I 43,7,37; III 60
kolumny patrz architektura / elementy konstrukcji
kołek patrz przedmioty
koło patrz geometria
kołysanka patrz śpiewać / pieśń / gatunki
komnaty patrz architektura / elementy składowe
konie patrz zwierzęta / gatunki
koniec patrz czas / określenia względne
konieczność (ἀνάγκη)…I 9,28 (należy ulec ~); 12,9 (w niebezpieczeństwie stoi ponad prawem)
(τὰ ἀναγκαῖα); 14,16 (wszystko bezsilne wobec ~); 27,27 (na co każe ważyć się
w życiu)
patrz „Indeks”, s.v. ‘Konieczność’
konieczny / konieczne (ἀνάγκη)…I 9,5 (by się trudzić); 27,26 (rzecz ~ cierpieć); III 109
(nie jest wstydem to, co ~) (τὰ ἀναγκαῖα)
koń / koński patrz zwierzęta / gatunki

kończyć (się) / skończyć…I 11,18 (rozkaźnik); 15,4† (pod władzą dzieci); 27,22 (źle); 29,11
(mowę); 48,9 (troska); III 81 (w cnocie ~ życie)
nieskończony…I 43,35 (fale morza)
do końca/ w końcu patrz czas / określenia względne
kończyny patrz ciało
korab patrz żegluga / określenia jednostek
korowody patrz taniec
korzeń patrz roślina / struktura
korzystniejszy patrz stopniowanie
korzyść patrz bogactwo
kosze patrz przedmioty
kotliny patrz geografia / krajobraz
kotły patrz przedmioty
kottabos patrz przedmioty
kotwica patrz żegluga / osprzęt
kradzież…I 44,4 (wołów)
kraść…I 14,10,6 (tyrani ~ mienie ludzi)
skraść…I 12,14 (obrotna gęba ~ prawdę) // ukraść…I 40,5,144 // wkraść się (w łoż-
nicę)…I 49,3,16
kraina / kraj patrz geografia // patrz ojczyzna
krajanie patrz ojczyzna
krajobraz patrz geografia
kraść patrz kradzież
kraty patrz architektura / elementy składowe
kres…I 6,15 (dosięga wśród dostatków niczym kolejne pory roku) (ὄλβου μέτα φθίνουσ᾿ ἐτείοις
προσφερεῖς μεταλλαγαῖς); 29,25,46 (cierpień) (πόνων] τί τελευτά); 36,7 (waśniom ~
wyznacza śmierć) (τέλος); 43,22,20 (πέρας); 44,32 (losów ~ nikt nie wypowie)
(τέρμα), 41,145 (kłaść ~ kłótniom i dawnym przewinom) (λύω); II 5,1 (gdzie czeka
żywego) (τὸ τέρθρον); III 34 (zesłany od Dzeusa) (τελευτή); 51 (w rękach bogów)
(τέλος); 64 (przedwczesny życia) (θάνατοι ἄωροι)
patrz śmierć
bezkres…I 40,14,243 (aż po ~ ziemi) (δι᾿ ἀπείρονα γαῖαν)
bezkresny…I 19,5,1 (Gaja) (μεγίστη); 46,19,1 (eter) (ταναὸς αἰθήρ)
kreska patrz geometria
krew patrz ciało / płyny ustrojowe i wydzieliny
krok…I 20,12,4; 43,9,13
kroczyć…I 9,25,99; 32,3,16; 37,15
wkroczyć…I 43,9,35; 44,41,61; III 74
krosna patrz przedmioty
krotala patrz przedmioty
król, królowa / królewski patrz władca
krótkotrwały patrz czas / określenia względne
kryć…I 18,27,11 (peplosy ~ kogo)
odkryć…I 18,27,10 (rozkaźnik)
skrywać…I 4,3
krynica patrz geografia / krajobraz / źródło
krytyk, krytyka…I 14,7 (nagana ~) (τῶν λεγόντων ψόγος); 38,2 (być wystawianym wciąż na ~ ze
wszystkich stron) (ἐν κοινῷ ψέγειν ἅπασι)
krzesło patrz przedmioty
krzyk…I 28,7 (zakrzyknąć rozgłośnym ~) (ὑπέρτονον βοά); 42,6,15 (w ~) (λέγουσι)
krzyczeć (βοάω)…I 13,5,44; 23,3 (αὐδάω); 42,6,5; 50,14,4 (λάσκω)
zakrzyknąć…I 28,7 (βοάω)
krzywda patrz nieszczęście
krzywoprzysięstwo patrz kłamstwo
księżyc / księżycowy patrz astronomia
kształt (μορφή, μορφαί)…I 19,5,14 (pod odmiennym ~ pojawić się); 22,2,2 (odtworzyć w sło-
wach); 41,5 (niebo i ziemia jednym ~); 44,32 (liczne nieszczęść)
bezkształtny…II 5,9 (ἄμορφος) // dwukształtny…I 13,3 (potwór) (σύμμικτος); 37,17 (syn)
(δίμορφος)
ktokolwiek patrz nikt
kubek patrz przedmioty
kulawy patrz choroba / schorzenia
Skorowidz motywów  KOŃ–KUL 651
kult
błagalnik, błagalnica…I 33,36 (nie wolno mordować ~) (ἱκέτης); 43,20,856 (przypada do
kolan i sięga ku brodzie) (ἱκέτις)
przebłagalny…I 44,4 (dar) (οὐσία)
miejsce
okręg…I 40,14,251 (τέμενος)
ołtarz (βωμός, βωμοί)…I 29,14,15 (~ bogów bronić); 35,5 (przed ~) (ἐπ᾿ ἐσχάραις);
36,15 (czyj ~ ma w sobie natura człowieka); 40,14,263 (nie z ~ się dymi)
(ἀκαπνώτως ἔχει); 46,15 (przestępca siedzący u ~); III 2 (nie stawać przy kim u ~)
(μὴ γένοιτο μήτε συνθύτης {τοῖς} θεοῖς); 42(bis) (stworzyć; nie wznieść)
modlitwa…I 40,4,96 (prosić o co niegdyś w ~) (τὸ δή ποτ᾿ εὐχαῖς ἐγώ), 14,250 (zaczynać
swe ~) (εὐχὰς πο[ιεῖσθαι)
modlić się…I 14,10,14 (θεοῖς εὔχομαι)
obrządek / obrzędy…I 40,14,265 (świętym ~ być zajętą) (θυηπολοῦσα θεοῖς); 42,2,18 (‒)
oczyszczenie…I 44,41,116 (po ~ wolno będzie wstąpić w gród Kadmosa) (ὅσιος ᾖ Κάδμου πόλις)
nieczysty…I 16,1 (βέβηλος)
oczyszczać…I 33,6,11 (ziemię) (ἀφαγνίζω)
ofiara…I 29,26,59 (jednej nie dość) (οὐχ εἷς ἄδην σ᾿ ἔπλησεν). 97 (daję prawo czcić mnie [Ate-
nę] ~) (δίδωμι βωμοῖς ἔμπυρα προθύειν); 40,14,262 (palone) (θύματα πυρούμενα);
43,9,30 (χέρνιψ), 10,20 (libacja, libacje) (θύειν), 20,801 (woda na ~) (χ[ερ]
νιβ[). 890 (w dymie ~) (δι᾿ ἐμπύρ[ω]ν); III 151,4 (bez ognia) (θυσία ἄπυρος). 12
(komu z nieśmiertelnych nieść ~) (τίνι δεῖ μακάρων ἐκθυσαμένους)
składanie ofiar…I 6,11 (skromne przez ludzi biednych) (θεοῖσι μικρᾷ χειρὶ
θύοντες); 29,26,83 (przed bitwą) (θύειν πρότομα). 85 (nie lać wina na stos)
(μηδ᾿ εἰς πυρὰν σπένδοντας). 88 (wróg ~ skrycie) (πολεμίων τις θύσῃ λαθών);
35,5 (z owiec) (μηλοσφαγέω); 37,2 (θύων ἀπαρχάς); 43,9,36 (πρ[ο]θῦσαι);
III 50 (pobożnie) (ὅταν τις εὐσεβῶν θύῃ θεοίς); 146 (w zbożnym milcze-
niu ~ najlepsze) (εὐφημία γὰρ παρὰ σπονδαῖσι κάλλιστον)
rytuały…I 29,26,61 (zbożne) (ταῦτα δὴ τ..ες..ρα)
z byka, byków…I 29,26,79 (mieszkańcy H[y]jakintydom) (σφαγαὶ βούκτονοι).
94 (obywatele Erechtejowi) (ἀστοὶ ἐν φοναῖσι βουθύτοις); 45,17 (βουθυτεῖν)
zarżnięcie / zarzynanie…I 6,11 (wołów) (βουθυτοῦντες); 13,5,23 (nie~ byka)
(ταύρον γὰρ οὐκ ἔσφαξ[ε); III 5 (córki) (σφάζω)
ofiarny…I 23,1,18 (krew) (αἷμ᾿ ἐπισφάξας); 43,20,864 (przez dymy ~) (δι᾿ ἁ[γνῶ]ν ἐμπύρων)
w ofierze…I 29,14,4 (poświęcić życie córki) (δώσω παῖδα τὴν ἐμὴν κτανεῖν); 39,22
(dziewczę oddane ~) (τὰ παρθένου θοινάματα); III 4 (śmierć) (τὸ σφαγῆναι)
pobożność…I 12,10 (nie wyznacza ludziom losu) (οὐ γὰρ κατ᾿ εὐσέβειαν αἱ θνητῶν τύχαι), 18
(za ~ w odpłacie godny dar) (τῆς εὐσεβίας χάρις ἐσθλή); 48,9 (co więcej od ~
znaczy) (εὐσέβεια)
pobożny / pobożnie…I 22,8 (winno się ich kochać) (χρῆν τῶν εὐσεβούντων ἐρᾶν);
31/32,8 (gdyby ~ wiodło się tak jak bezbożnym) (εὐσεβὴς ὤν); III 50
(~ składać ofiary bogom) (εὐσεβῶν); 131 (syn) (εὐσεβεῖν)
patrz stopniowanie / pobożniejszy
zbożny / zbożnie…I 14,10,9 (pędzić życie) (οἱ εὐσεβοῦντες ἡσυχῇ καθ᾿ ἡμέραν);
29,25,41 (‹śmierć›) (ἱερός). 61 (rytuały) (ταῦτα δὴ τ..ες..ρα); 40,4,109‒110 (za-
milczeć) (εὐφαμέω); 43,10,373[?] (ὅσια), 20,862(bis) (uczynić co ~, będąc ~)
(ὅσια δὲ πράξεις ὅσιος); III 146 (milczeć ~ podczas składania ofiar) (εὐφημία)
bezbożnik…I 44,41,87 (ἀσεβής)
bezbożny…I 29,25,41 (‹śmierć›) (ἀνίερος); 31/32,8 (gdyby pobożnemu wiodło
się tak jak ~) (οἱ δυσσεβέστατοι); 42,2,19 (obrzędy ku czci Mojr i Bezimien-
nych w rękach mężczyzn ~) (οὐ ὅσια); 44,41,16 (mąż) (ἀνὴρ δυσσεβέστατος)
przybory oraz ofiarowane przedmioty i produkty…I 13,2,12 (z surowego mięsiwa wie-
czerza) (αἱ ὠμόφαγοι δαῖται). 16 (szaty śnieżnobiałe) (πάλλευκα εἵματα); 29,26,85
(nie lejąc wina) (μηδ᾿ σπένδοντας). 86 (miód zmieszany z wodą) (καρπὸν μελίσσης
ποταμίαις πηγαῖς ὁμοῦ); 43,1 (w tyrsy i skóry jelenie [nebrydy] być odzianym) (ὅς
θύρσοισι καὶ νεβρῶν δοραῖς καθαπτός), 21,1099 (kadzidła) (λιβάνου[); III 151,2 (pla-
cek) (πελανός). 4 (owoców plon wszelakich) (παγκάρπεια)
obiata…I 20,12,5 (δ[ωρ]ήματα); 29,26,79 (θυσίαι); III 151,2 (χλόη)
pochodnia…I 13,2,13 (δᾴδες); 33,34 (Hekate z ~) (φώσφορος)
woda…I 29,26,86 (ποτάμιαι πηγαί); 43,20,801 (καὶ χ[ερ]νιβ[)
świątynia / przybytek…I 10,7 (w ~) (ἐν ναοῖς); 13,2,4 (porzucić ~) (ναοί); 29,21 (θάλαμοι),
26,87 (niedostępny) (ἄβατον τέμενος). 91 (pośrodku miasta) (σηκός); 33,5,12 (ἄδυτα);
36,15 (Namowy ~ słowo) (ἱερόν); 40,14,248 (ἕδος); 49,19 (ἱερόν)
święty (również w znaczeniach niezwiązanych z kultem)…I 29,25,41 (‹śmierć›) (ὅσιος), 26,80

(tańce) (ἱερὰ χορεύματα); 30,5 (prawość) (τὴν Δίκην σέβω); 36,18,8 (rze-
czy) (ἱερὰ γὰρ τάδε); 39,1 (Noc; apostrofa) (νὺξ ἱερά); 40,4,103 (herold)
(ἱερός). 113‒114 (mowa królewska) (ὅσια βασιλήϊα αὐδά), 14,248 (pieśń)
(σεμνοὶ ὑμέναιοι). 265 (obrządek) (‒); 42,2,16 (przy ~ bukach) (φηγῷ παρ᾿
ἱερᾷ); 43,7,23 (runo) (ἱερὸν δέρος), 34 (grona) (ἱερός βότρυς); 49,3,21
(w dolinę Dodony świętą zajść) (ἐς ἁγνῆς ἧλθε Δωδώνης πτύχας)
eter…I 39,1 (αἰθὴρ ἱερά); 41,8 (kląć się na ~) (ὄμνυμι δ᾿ ἱερὸν αἰθέρα)
nieświęty…I 29,25,41 (‹śmierć›) (ἀνόσιος)
poświęcić…I 29,14,4. 39 (córkę ~ za kraj) (δώσω κόρην θῦσαι πρὸ γαίας); 43,23
(ἀνέθεσαν)
wyświęcony…I 13,2,15 (bakchantem ~ zostać) (βάκχος ἐκλήθην ὁσιωθείς)
patrz stopniowanie / prześwięty
uczestnicy…I 13,2,10 (mysta [Dzeusa]) (μύστης). 11 (wolarz [Dzagreusa]) (βούτης). 15 (bak-
chant) (βάκχος)
kapłanka…I 29,26,97 (ἱέρεια); 49,3,21 (πρόπολος)
kunszt patrz sztuka
kurs patrz żegluga
kwadryga patrz przedmioty / wóz
kwiaty patrz rośliny
kwitnąć…I 6,2 (wiosną ~ ziemia), {16} (miłość ~ w pełni wśród majętnych); III 20,13 (ród ludzki)
ukwiecony…I 5,1 (łoże)
laik…I 38,2 (φαυλότης)
lament patrz dźwięk / rodzaje dźwięków
lampa patrz przedmioty
las patrz geografia / krajobraz
laska patrz przedmioty
lata patrz czas
lato patrz pory roku
latorośl patrz rodzina / potomek
ląd patrz geografia
leczyć (się)…I 11,6 (nie należy ~ z uczucia, do którego zmusza bóg); 14,9(bis) (co musi zrobić
lekarz, zanim zacznie ~; wezwanie); III 35 (co winni zbadać ci, którzy chcą ~
dobrze); 129 (słowa ~ strach)
uleczyć…I 9,25,50, 32 // uzdrawiać…III 145 (innych) // wyleczyć…III 136 (le-
piej ~ zwlekając)
lek (φάρμακον, φάρμακα)…I 14,2 (są ~ podstępy i knowania), 9 (nie należy podawać ~ jak
popadnie); 33,6,[17] (na zło) (‒); 34,3 (na zapomnienie); III 62 (na każdą chorobę);
143 (na zmartwienia jaki najlepszy)
lekarz (ἰατρός)…I 14,9 (musi przyjrzeć się chorobie, zanim zacznie leczyć); 18,14 (co
wielkim zadaniem ~); III 136 (lepszy ~, który zwleka, niż kroi)
sposoby leczenia…I 9,32 (drobne opiłki ostrza) (πριστὰ λόγχης ῥινήματα); 18,14 (cięcia
noża, napary lub leki) (τομαὶ ἢ πότοι ἢ φάρμακα)
lekkoduch patrz określenia cech / negatywnych
lenistwo / leniwy patrz określenia cech / negatywnych
lepszy / lepiej patrz stopniowanie
lesche patrz architektura / typy budowli
lesisty patrz geografia / krajobraz
lędźwie patrz ciało
lękać się patrz bać się
libacja patrz kult / ofiara
lica patrz ciało / twarz
liczebniki
1…I 14,1,3; 16,8; 18,8, 15, 16, 18; 19,5,13; 20,6, 7, 8; 21,2; 22,2,5. 12; 26,1,26. 78;
27,25; 29,14,11. 16. 18. 34. 51, 19,10, 26,59. 105; 32,1,9; 34,5, 6, 7;
36,8, 20; 37,8, 20; 39,35; 40,4,46, 5,124; 41,1,7, 5; 42,2,25, 6,[34].
[36]; 43,5,8, 7,38, 10,6, 15, 20,926. 930; 44,21, 36, 41,129; 46,12(bis),
[17]; 48,13; 49,24, 37; 50,9; III 20,11; 22; 23; 28; 34; 118
pierwszy…I 3,3; 4,5; 27,5; 29,14,6, 19,6. 15, 26,83. 96; 31,1(bis);
40,14,240. 285; 41,4; 44,2; III 42; 114
niejeden…I 31/32,7; 45,6; 46,12
jedyny…I 26,7; 29,14,35, 17; 37,7; III 31 // raz…I 33,29,15; 44,16; III 110
Skorowidz motywów  KUL–LO 653
2…I 13,4,32. 33; 16,7; 22,2,11; 23,1,22; 26 1,24, 8; 29,14,37, 19,9; 34,6; 44,41,88; 46,13
drugi…I 16,7; 19,5,13; 20,7; 22,2,5; 27,25; 29,14,11, 19,10; 40,5,126; 42,6,36;
43,14,15, 20,926; 44,2, 41,130; 46,12; 50,9
dwójnasób…III 143 // dwukształtny…I 13,3; 37,17 // dwunogi…I 13,4,33 //
dwunożny…I 46,2,23 // obaj…I 42,6,7; 43,27,1612. 1614 // podwójny / po-
dwójnie…I 40,14,320; 49,3, 36; III 44
3…I 14,1,3; 22,2,9; 32,1; 40,5,125, 16; 43,22,6; 46,2,24; 49,3,6. 12
trzeci…I 22,2,6. 7. 13; 43,2; 49,3,14; III 82
potrójny…I 40,4,104; 43,8,25 // trójdziewiczy…I 29,23 // trzynożny…I 46,2,23
4…I 13,4,32
czwarty…I 22,2,8
czterokonny…I 40,1‒2; 49,1 // czworonożne…I 46,2,23
5…piąty…I 22,2,10
7…I 40,10,171; 44,41,117
siedmioro…I 26,8 (dwa razy po); 43,20,918 (wodzów)
10…I 5,3
12…I 43,30 (dwunastoznaczna)
50…I 43,7,21 (wioseł); 49,1 (córek), 2 (synów)
100…I 49,8
setki…I 14,10,6 // stuoki…III 127,14
1000…I 14,14; 15,13,8; 21,4; 34,6; 47,9,5; II 2 i 3,1,1; III 123; 147
nieokreślone: niezliczony patrz liczyć (1) / liczny
liczyć (1) (‘wykonywać działanie arytmetyczne na liczbach’)…I 29,14,19 (umieć); 42,1 (minione męki)
nie liczyć…I 37,5 (tchórzy na polu walki)
liczny…I 18,25 (tłum); 43,20,914; 44,32 (kształty); 47,9,1 (pola)
nieliczny…I 49,9 (dzielni)
niezliczony…I 49,11 (trudy) // rozliczny…I 35,4 (przepowiednie); 43,7,35 (woj-
sko); 46,16 (zmiany)
wyliczyć…I 14,1,5 (dole człowieka)
liczyć (2) (‘oceniać, szacować’)…I 21,4 (niedobrze)
liczyć się / zaliczyć (‘włączać do pewnej grupy, kategorii; oceniać, kwalifikować’)…I 43,20,[827].
830 (do mądrych)
nie liczyć się…I 42,5 (do ludzi szlachetnych)
liczyć (3) (‘polegać na kim, czym; wiązać nadzieje z kim, czym’)…I 31/32,10 (na spryt); III 137
(zbyt ~ na przyszłość)
nie liczyć…I 50,4 (na minioną wielkość)
przeliczyć się…I 31/32,10
liczyć się (4) (‘być ważnym, mieć znaczenie’)…I 6,18 (przestać); 7,6 (szlachectwo ~ pośród za-
możnych); 46,9 (rozum tylko ~)
znaczni…I 9,8 (porwać się wśród nich mówić) (ἐσθλοί)
nie liczyć się…I 24,7 (z rodzicami); 37,6 (imię ~, bo najcenniejsza cnota)
lina patrz żeglowanie / osprzęt
lira patrz dźwięk / instrumenty
liście patrz rośliny / struktura
litera patrz pismo
litość…I 32,3,5 (~ godne jak największej) (οἰ‹κ›τρότατα); 45,16 (kto zna) (οἶκτος)
bezlitosny…I 47,9,9 (ziemia) (φαῦλος)
litować się / zlitować się…I 39,13 (nad czyim losem), 14 (rozkaźnik)
loch patrz więzienie
loki / loczek patrz ciało / włosy
l(L)os (τύχη)…I 6,15 (zmieniają się); 9,2, 26,9; 10,8 (waży się ~ helleńskiej armii); 12,10
(pobożność nie wyznacza ludziom ~), 18 (jaki ~ komu przypadł); 14,14
(odmian ~ tysiące); 15,13,3 (ślepiec narzeka na swój); 18,3 (ludzki; apostro-
fa) (πράγματα), 11 (nieszczęśliwych); 20,4 (biadać nad ~); 21,2 (zmiany ~
godnie znosić); 26,1,21 (zrządzenie ~). 71 (dać szczęśliwszy niż ~ ojca), 7
(doświadczyć takiego samego ~), 9 (nauczyły czego, biorąc sobie zapłatę);
27,15 (dziecię ~), 26 (ciężar ~ znosić); 29,19,31 (gdy wyniesie), 25,23 (nie-
szczęsny). 34 (pcha i niesie ku łzom); 31/32,1 (kobieta z kim powinna ~ dzie-
lić); 33,18 (mieć to od ~, że jest się niewolnikiem), 23,4 (dać ~ wszystko);
36,18,14 (co zdarzy ~ spokojnie przyjmować); 37,24 (apostrofa); 38,7 (bie-
dzie mądrość przypadła ~); 39,2 (straszny przypadł w udziale komu), 7,9 (ża-
łosny). 19 (gorzki), 13 (litować się nad czyim ~), 26 (nędzne ~ dali bogowie),
36 (kłoni się); 40,4,93 (ciężki), 9,167 (mieć od ~ rozum ślepy); 42,7 (chcieć
przechytrzyć ~), 15 (odmiany ~ godnie przyjmować); 43,3, 17,3 (niezasłu-

żony znieść), 20,849 (znać czyje ~). 864 (widzieć przez dymy ofiarne). 869
(przewidzieć, jaki czeka). [944] (synka), 27,‹1578›; 44,31 (gorszy niewolni-
ków), 32 (jak różne ludzkie ~), 41,137 (szczęsny matki); 45,6 (~ niejeden ma
sposób przeciw komu); 46,14 (mężczyzna ma o własnych ~ nie rozpowia-
dać), 16 (kto daje ciągłe zwroty ~); 48,6 (wspólny dzielić); 49,37,15; II 2
i 3,1,8 (ciosów ~ nie zniesie sportowiec); III 19,6 (oby nie dał żyć gdzie); 23
(czy włada życiem ludzkim); 114 (błądzące bez celu); 121 (obdarza złą lub
poczciwą żoną); 124 (oby dał wrogom kłótliwą żonę); 137 (przekonać się,
czym jest); 140 (przyjąć swój); 141 (nie zadbać o to, co zesłał)
człowiecze / ludzkie / śmiertelnych…I 4,4 (nierówne); 14,19, 27; 34,5 (αἱ
τύχαι); 39,35 (dokąd wiedzie Mojra); 49,28 (jak się zmieniają); II 5,6 (jaką
miarą mierzyć); III 139 (podzielić)
sprzyja…I 14,1,20; III 137
nie sprzyja…I 23,7
dola…I 10,1 (wieść ~ jak najmędrszy z ludzi); 14,1,3 (trzy człowiecze); 36,5 (zła
dotknęła); 44,29 (znać swoją)
poznać…I 18,8 (człowieczą; rozkaźnik) (τἀνθρώπεια); III 30 (śmiertelnika)
niedola…I 4,4 (gniecie straszna) (συμφοραὶ σκληραὶ πάρεισιν); 10,13 (być w ~)
(κακῶς πράσσων)
przypadek (τύχη, τύχαι)…I 33,40 (losować wciąż nowe ~); 40,13,212; III 70 (bóstwo
pozostawia głupstwa ~); 106 (człowieka ściera w proch byle ~) (πρόφασις
ἡ τυχοῦσα)
przypadkowy…I 33,28 (πάρεργον)
pomyślność…I 14,18 (pysznej ~ nigdy nie mieć za pewne); 36,11 (pisana w łożu małżeń-
skim); 47,5 (co da jej wiele śmiertelnym); III 23 (darzyć nią)
pomyślny / pomyślnie…I 6,2 (wiatr); 14,24 (podróż) (εὐοδία); 40,4,80 (podmu-
chy); 43,24,5, 43,32; III 69 (wróżyć)
powodzenie…I 12,5 (rodzi pychę); 44,10 (dużo go mieć w życiu); III 63 (niech nie
zawróci w głowie)
powodzić się dobrze…I 18,5 (komu)
podłemu…I 20,5; 35,1; 38,8
wiedzie się / ma się powieść (‘darzy się, udaje się, szczęści się’)…I 1,4; 4,4 (jednym
~ dobrze); 9,5, 13 (rozkaźnik); 10,11 (ojczyźnie); 18,17 (armatorowi);
31/32,8 (gdyby pobożnemu ~ tak jak bezbożnym); III 88 (taki, któremu
~, ma rozum)
nie wiedzie/powiedzie się / wiedzie się źle…I 10,11 (ojczyźnie); 14,1,9
(majętnemu); 28,2; 33,24 (władcy); III 57; 121 (nie wszystkim marnie
~ w małżeństwie)
losować (ἕλκω)… I 33,40 (bóstwo ~ wciąż nowe przypadki)
lśnić / lśniący patrz blask
lubić…I 11,7 (stawiać opór); 12,13 (jawić prawdę); 14,5 (brukać dobrą opinię); 36,10 (wojna
domowa ~ wybuchać); 44,7 (wino); 45,8 (zabawy małych dzieci); III 127,{8} (co
ukryte); 137 (sprzyjać niezbyt ~)
nie lubić…I 45,8; III 119
lud / ludność…I 3,13 (pomiatać ~) (δῆμος); 27,9 (ubogi rządzi) (λαός); 29,3 (nieznające ryb)
(ἀπίχθυς βάρβαροι), 14,7 (nie z zewnątrz) (λεώς); 35,1(bis) (nie uzależniać władzy od ~; komu
zaufał) (δῆμος); 36,9 (kto winien zabiegać o względy ~) (οἱ πολλοί); 40,4,111‒112 (apostrofa) (λαοί)
ludobójczy patrz człowiek / ludzie
lżyć / zelżyć…I 11,12 (nie do zniesienia, gdy ~ podlejsi); 12,11 (jak ukarać tego, kto ~);
42,2,26 (~ kobiety)
łabędź patrz zwierzęta / gatunki

ładunek patrz towar
łagodność / łagodny / łagodnie / łagodnieć patrz określenia cech / pozytywnych
łania patrz zwierzęta / gatunki / jeleń
łańcuchy patrz przedmioty
łapy patrz zwierzęta / części ciała
łaskawszy patrz stopniowanie
łatwo…I 7,2 (stać się pośmiewiskiem wrogów); 15,1 (dźwigać ciężar bogactwa); 18,18 (spalić
zbocza Idy); 27,8 (bogactwo może posiąść najpodlejszy), 22 (ulegać gniewowi);
29,10 (stracić źle nabyty majątek); 36,7 (człowiek przekona się o czym); 45,15
(znajdywać zło)
Skorowidz motywów  LO–MET 655
łatwy…I 49,13 (życie w zbytku), 14 (życie zbyt ~)
niełatwy / niełatwo…I 22,2,10; 42,9
ułatwienie…I 44,41,124 (εὐμ[ά]ρεια)
patrz stopniowanie / łatwiej
łgarstwa patrz kłamstwo
łodygi patrz rośliny / struktura
łodzie patrz żegluga / określenia jednostek
łono patrz ciało
łotr patrz określenia cech / negatywnych
łowczyni / łowy patrz łów
łoże / łożnica patrz przedmioty
łódeczka patrz żegluga / określenia jednostek
łów…I 18,24 (bogactwo tak zgonić jak na ~); 37,12 (ułowić czarny); 40,4,76 (śpieszyć na ~
ochoczo); 42,6,8 (wziąć udział w ~); 44,41,15 (szczęśliwe); 48,13 (wyprawić się na
~ za łanią o złotych rogach)
Łowca patrz „Indeks”, s.v. ‘Meleager’ // łowczyni…I 43,9,3 // myśliwi…I 40,4,75
łup… I 39,7,5 (dla smoka), 38; 45,2 (po zmarłych)
łupić…I 1,3 (przyjaciół)
łzy…I 18,11 (nie uronić ~ nad czym); 26,1,80 (być opłakanym wieloma ~); 27,24 (uronić
~); 28,5 (wylewać); 29,14,28 (~ matek odprowadzają synów), 25,34 (Los niesie ku
~); 33,5,5 (nowe lane na stare sprawy); 38,12 (rodzicielki we ~); 39,5 (pragnienie ~
nasycić), 7,13 (gorzkie lać), 8 (dzielić się ~ w cierpieniu), 18 (nie przywodzić do ~);
43,9,7 (kitary), 18,12 (wstrzymywać ~), 27,1617 (wyciskać z oczu); 49,29 (kiedy we
~ słodycz); II 7,9 (ocierać z oczu)
strumienie ~…I 21,3; 39,3
macierz patrz rodzina / matka

macocha patrz rodzina
maczuga patrz przedmioty
majątek patrz bogactwo
maleństwo patrz okresy życia / dziecko
mały…I 14,10,10 (państwa); 40,14,[325]; 45,8 (dzieci); III 86
mało…I 29,26,59; 31/32,3
niemały…I 38,6 (potęga); 44,29 (nieszczęście); 49,32 (rzecz); III 80 (koszt)
małżeństwo / małżonkowie patrz rodzina
mamka patrz piastunka
mara senna patrz sen
marmur patrz geografia / krajobraz / skała
marnieć / marny / marnie patrz słabeusz
marsz…I 43,27,1588 (być gotowym do ~) (ὡρμήμεσθα δή)
martwy patrz śmierć / trup
maszt patrz żegluga / osprzęt
matka patrz rodzina
mądrość…I 2,1 (dowieść ~ czym); 3,7 (z czym połączona); 33,3 (cel ~); 38,7 (krewna biedy);
41,15 (dawna); 43,20,882 (sławnym być z ~); 44,9 (cóż to za ~), 21 (~ męża gdzie
przydatna); III 19,1 (mistrz ~)
mądry / mądrze…I 6,11 (słowa możnych uchodzą za ~); 44,23 (rzeczy); 46,4 (usta aulosu),
14 (skrywać własne losy)
~ rada…I 29,19,3; 44,21
mędrkować…I 44,34
patrz stopniowanie / mądrzejszy
mądry patrz określenia cech / pozytywnych
mąka patrz jedzenie / potrawy
mąż patrz mężczyzna // patrz okresy życia // patrz rodzina / małżonek
melodia / melodyjnie patrz śpiewać
meta patrz sport
metale
brąz / brązowy…II 5,4 (sito)
spiż / spiżowy…I 43,7,30 (oręż); 49,3,7 (komnata ślubna)
srebro…II 6,1 // białe srebro (λευκὸς ἄργυρος)…I 10,5; 46,11
złoto…I 40,14,253 (trzymane w skarbcu); 46,11 (jest monetą); III 63 (okazuje w ogniu
swą naturę)
patrz bogactwo / pieniądz
złoty…I 8,6 (naszyjnik); 36,2 (wierzch tarczy); 37,15 (orzeł na tarczy); 48,13 (rogi);
49,3,9 (krople); III 112 (skarb)
Gorgona…I 29,14,46, 18
wyzłocony…I 40,14,238 // złocisty…I 43,7,22 (wełna runa); 45,1 (dom Ate-
ny) // złocony…III 60 (marmur) // złotouzdy…I 14,23
żelazo (także w znaczeniu ‘broń’oraz ‘kajdany’)…I 4,7; 15,11; 20,12,1; 26,10,12 (ostre); 29,19,26
(σίδηρον); II 2 i 3,1,23 (stanąć ~ naprzeciw)
żelaznogrotny…I 37,16
mędrkować patrz mądrość
mędrzec patrz określenia cech / pozytywnych / mądry
męki patrz cierpienie
męski patrz mężczyzna
męstwo / mężnie patrz określenia cech / pozytywnych
mężczyzna / mąż…I 2,1 (na schwał); 5,4 (silny); 6,5 (co przeznaczeniem ~); 9,24 (wrogi),
25,67 (dziki); 10,13 (w niedoli); 12,19 (włada nimi Eros); 13,5,6 (oddać ~
ciało); 27,21 (oby nie być przyjacielem jakiego); 29,14,26 (oby mieć dzie-
ci godne ~), 26,90 (świątynia dla ~); 31,3,13 (zobaczyć ~ w kim); 31/32,5
(tworzą miasta), 6(bis) (co niegodne ~); 33,27,2 (wolni); 37,9 (gdyby za-
siedli do krosien); 39,7,12 (niech przyjdzie na pomoc), 28 (bogaty czego
zazna); 42,2,1 (co czynią kobietom). 3 (kobiety lepsze od ~). 19 (co w rę-
kach ~ bezbożne). 23 (daremne obelgi ~ wobec kobiet); 43,5,10 (brak ~
w domu), 20,880 (gdy rzecz o życie ~), 23 (zbiec do ~); 44,9 (zdolny)
(‒), 10 (mający dużo powodzenia w życiu), 21 (jego mądrość), 22 (cze-
mu poświęca życie), 41,16 (bezbożny). 26, 45 (niewolny); 46,14 (głupotą,
gdy opowiada o własnych losach), 21(ter) (kto panuje nad ~; co równym
dla ~ nieszczęściem; jaka małżonka dla ~ lepsza); 48,11 (prawdziwi nie
mogą się wykazać); 49,20 (gdy szlachetny posiadł bogactwo), 29 (miłe-
go płakać w domu), 32 (mieć za wodza szlachetnego), 37,13 (trzeba ~);
II 2 i 3,1,23 (mądrzy i szlachetni); III 65,12; 118 (co rodzi waleczność
~); 128 (żaden nie szczyci się matką, lecz ojcem); 142 (ich cecha); 150
(co zadaniem ~)
(a kobieta) patrz płeć
prawy / zacny…I 1,5; 3,12; 5,11; III 24 (choćby żył daleko)
szlachetny…I 44,25, 44; 49,20, 32; 50,3
męski…I 6,4 (szczep); 46,2,25; 49,12 (dzielność) (εὐανδρία)
patrz płeć
pan młody patrz rodzina / małżeństwo
mężobójca patrz śmierć / osoba zadająca śmierć
miano patrz imię
miara…III 67 (w miarę)
jaką ~ mierzyć…I 42,6,40; II 5,6 // nad / ponad ~…I 8,8; 18,8; III 17 // nie
znać ~…I 19,4; 29,19,31
mierzyć (się)…I 42,6,40; 50,5 (śmiertelni nie powinni zbyt wysoko); II 5,6 (losy
człowiecze)
nie mierzyć się…I 36,19 (śmiertelnym z kim)
zmierzyć…III 20,2 (nie móc)
miary odległości…I 4,6 (parasangi) (παρασάγγαι)
miasto (ἄστυ)…I 9,25,3; 13,2,[3]; 15,13,1 (πτόλις); 18,18 (ἀστοὶ πάντες); 32,1; 35,3 (‒); 40,13,209;
44,41,117
patrz państwo
miecz patrz uzbrojenie
mieć / miewać…I 9,25,68; 31/32,3 (mało); 48,9; II 6,1; III 140 (niechęć do tego, co się ~)
niewiele…I 9,19; 18,17
mieć za złe patrz potępiać
mieszkać / zamieszkiwać / osiedlić się (‘przebywać’)…I 9,1,10. 13; 26,5 (w podziemnej kra-
inie); 29,14,17 (w mieście ~ wielu); 36,18,4; 39,30 (w swoim umyśle); 44,1
(równiny Ojnoe), 41,62 (wcześniej)
gdzie ~…I 18,14 (nienawiść); 26,11 (wstyd); 39,34 (Dike)
patrz stosunki społeczne / mieszkaniec
mieszkaniec, mieszkanka patrz stosunki społeczne
miewać patrz mieć
mięsień patrz ciało
mięsiwo surowe patrz kult / przybory
Skorowidz motywów  MET–MOR 657
milczenie… I 39,12 (marnym tłumaczem słów); 44,25 (kogo wieńczy zdolność ~); III 72 (od-
powiedzią dla mędrców) (σιωπή)
w ~…I 40,4,118 (stanąć); 42,6,13
milczący / milczkiem…I 40,4,85 (wiatry); III 74 (wkroczy Dike)
milczeć…I 10,8 (hańbą, o ile barbarzyńcy mogą mówić); 11,12 (nie do zniesienia, gdy
cię lżą podlejsi); 18,20 (~ gdy trzeba, mówić, kiedy wolno); 27,21 (wypa-
da w nowym gronie roztropnemu); 39,12; 43,20,838; 44,41,18 (rozkaźnik);
III 146 (zbożnie podczas ofiar najlepiej)
nie milczeć…I 5,12
przemilczać…I 9,25,59; III 103 (nie wolno ~ tego, co słuszne) // zamilczeć (czas nam
teraz)…I 40,4,105. 109‒110 (rozkaźnik); III 13
milszy patrz stopniowanie
miłosierdzie…I 38,9 (przedkładać nad sprawiedliwość) (τἀπιεικῆ)
m(M)iłość / Kipryda…I 6,16 (leniwa); 11,4 (uczucie popychające do głupstwa), 6 (synowie
winni wspierać ojca w ~), 7 (łagodnieje bez napomnień); 13,5,7 (sprzedajna);
15,13,9 (życia); 22,8 (trzeba unikać ~); 23,1,21 (niszczy ludzi). 22 (żyją na zie-
mi dwie), 2 (nauczy, jak być poetą), 4 (gdy ganiona); 29,17 (najsłodsza); 36,4
(do spraw ~ każdy nabiera rozumu), 6 (dla śmiertelnych to szaleństwo); 39,24
(poddać się ~); 40,14,229 (~ pani); 44,5 (do pieśni); 46,12 (jedna, a niejedna
rozkosz); 48,2 (do ojczyzny); III 10 (słodka i gorzka); 18 (w sytości, nie o gło-
dzie); 19,9 (nie trzeba przed ~ uciekać); 20,1 (moc ~); 128 (nigdy nie odmówić
~ matce)
kochać (się) / miłować…I 6,6 (miłość leniwa ~ w zwierciadłach); 11,10 (~ dzieci,
to jedno prawo wspólne ludziom i zwierzętom); 22,8 (pobożnych należy);
26,3 (siebie ~ nad innych), 10,12 (w ostrym żelazie); 29,14,54 (ojczyznę jak
Praksytea), 15 (ojczyznę bardziej niż dzieci), 17 (matkę; rozkaźnik); 36,6;
39,21 (nauczyć); 40,3,30; 43,20,843 (kogo niczym rodzonego synka); 46,12
(jeden ~ co złe, drugi ~ co piękne); II 6,3 („ateńskie dziewice”); III 87
(bardziej matka ~ niż ojciec); 126 (mąż, który ~, skarbem kobiety); 128
(najbardziej ojca)
kochany / ukochany…I 16,5 (nie zdradzić ~) (φίλος); 18,2 (apostrofa) (φίλαι
γυναῖκες); 29,26,57 (miasto) (πόλις ἐπήρατος). 70 (siostra) (φίλη ἀδελφή); 40,4,83
(dzieci i żony) (φίλιαι ἄλοχοι), 12 (gnijące w dolinie ciało ~) (φίλος)
kochankowie…I 39,21 (ἔρωτες), 24 (ἐρώμενοι)
miłostki…I 11,6 (ojciec winien łagodnie znieść ~ synów); 44,41,12 (nie szukać wciąż
słodkich); III 53 (~ dzieci zniosą rodzice)
pocałunki…I 6,13 (darzyć mnóstwem ~) (φιλημάτων ὄχλῳ)
żądza / pożądanie…I 6,8 (pałać tysiącem ~); 13,5,12 (zachorzeć z ~). 20 (skąd); 29,19,25
(folgować ~); III 1 (strzały ~ godzące we władzę)
patrz rozkosz
pożądać…III 20,7 (ziemia ~ deszczu). 10 (niebo ~ ziemi); 82 (zysku)
miłośnik sztuki patrz sztuka
miniony patrz czas / określenia względne
miód patrz jedzenie / potrawy
mirra patrz rośliny / gatunki
mistrz…I 2,5 (gry na lirze [o Apollonie]) (εὔλυρος); 10,9 (słów) (χειρώνακτες); 12,2 (mieć od-
wagę i hardość ~) (διδάσκαλος); 14,12 (czas ~ pouczeń) (‒); III 19,1 (Eros ~ mądrości prze-
miłej) (‒)
mleko patrz jedzenie / potrawy
młodość / młody / młodzieniec / młodzieńczy / młodzież patrz okresy życia
mniejszy patrz stopniowanie
mniemać patrz myśl / myśleć / sądzić
moc patrz siła
mocniej / mocniejszy patrz stopniowanie
mocny patrz określenia cech / pozytywnych
modlitwa / modlić się patrz kult
mogiła patrz śmierć / miejsce i czynność pochówku / grób
mokry patrz żywioły / woda
moneta patrz bogactwo / pieniądze / nominały
mord / mordować patrz śmierć / sposoby zadawania śmierci
morderca patrz śmierć / osoba zadająca śmierć
morski patrz bóg / kompetencje // patrz geografia / morze / fala // patrz handel // patrz
zwierzęta / gromady
morze patrz geografia

I 10,10 (psuć komu czyją ~); 29,11 (kończyć
mowa (‘wypowiedź okolicznościowa, przemówienie’)…
~ jak); 40,4,113‒114 (święta królewska) (ὁσία βασιλήϊα αὐδά); 44,35 (dobrze wygłoszone
~ zwyciężają); 50,10 (dowieść czego w ~)
bajdurzenia…14,10,3 (dawne) (παλαιὸς λόγος)
mówca…I 12,14 (kiedy straciliby posłuch); 33,15 (przegrać z dobrym ~ mimo słuszności)
patrz ciało / twarz / usta
mówić…I 9,8 (porwać się), 25,25; 10,8 (hańbą milczeć, by mogli barbarzyńcy ~); 11,16
(umieć wiele); 16,7 (i zapłonąć gniewem); 17,6 (kłamstwa podobne do
prawdy); 18,19 (byle szczerze), 20 (kiedy wolno); 27,18 (źle o kim);
29,11; 31,3,15 (wiele móc jeszcze); 33,4 (łatwiej, niż znosić nieszczęście),
21,1 (zbytecznie), 23; 39,34; 40,3,25. 38, 4,120 (dobrze), 14,261. 321; 41,2;
42,6,19; 43,13, 14,15; 44,23 (o rzeczach mądrych), 40, 41,22 (rozkaźnik).
119; 46,8,1 (słusznie lub nie); 49,24 (dobrze ~ jest złem); 50,4 (pokornie);
III 102(bis) (łgarstwa miłe czy twardą prawdę; rozkaźnik)
nie mówić…I 27,7
niewymowny…I 26,1,[81]
gadać…I 9,16 (choć jest się żebrakiem); III 73(bis) (nie o sobie samym; co się chce)
gadulstwo…I 44,25 (złym towarzyszem) (τὸ ἐκλαλοῦν) // gaduła…I 27,28
(Czas) (λάλος)
głosić…I 29,22,18; 31,3,18
odpowiadać…I 43,20,838
odpowiedź…I 9,12 (słuszną mieć); III 72 (milczenie jest ~ dla mędrców)
(ἀπόκρισις)
opowiedzieć…I 27,28 (przyszłym pokoleniom)
opowieść…I 43,8,18 (λόγοι)
podpowiadać…I 33,9
pomówić…I 40,4,60 (z kim o ślubie)
powiedzieć / mieć do powiedzenia…I 9,25,22; 11,13 (niewiele dobrego o szla-
chectwie); 22,7 (o czymś godnym nagany); 24,6; 27,4; 29,22,14 (dobrze);
31,3,2. 3 (całą prawdę); 32,1; 33,30; 40,13,188 (wszystko); 43,20,865
(o śmierci syna), 27,1613(bis) (rozkaźnik); 44,9 (rozkaźnik), 41,10 (otwarcie).
[12]; 46,2,28; 49,24 (jedno), 37,8 (jedno); 50,9 (nie potrafić tego, co się
chce); III 13 (wstyd)
powiedzenie…I 11,15 (prawdziwe, dawne) (αἶνος); III 129 (dawne mają wagę)
(ἔπη)
przemawiać…I 15,10 (gładko); 34,4 (pięknie, broniąc czynów haniebnych); 50,9
(w obronie życia)
nie przemawiać…I 49,24
rzec…I 40,4,45 (co ~ w łożu kiedyś bóg); 43,20,829 (szlachetne słowa), 22,[19], 33;
44,8 (nic mądrego); 49,10; II 4,1 (prawdę)
wygłosić…I 44,35 (mowy)
wypowiedzieć…I 43,9,9 (cierpienia)
nie wypowiedzieć…I 44,32 (kresu nieszczęść)
wyrzec…I 26,1,[81] (niewymowne); 46,2,21 (heksametrem słowa)
opinia…I 14,1,1 (powszechna), 5 (dobra zbrukana przez zazdrość); 30,4 (zdobyć jaką);
42,2,22 (mieć złą); 50,14,7 (zyskać ~ szaleńca)
przysłowie…I 23,7 (παροιμία); 27,12 (stare) (αἶνος)
słowo / słówko…I 2,3 (brak ~); 3,14 (czyje najwięcej znaczy); 6,11 (~ ludzi możnych);
7,12 (wyrwać komu ~); 10,9(bis) (być mistrzem ~; potrafić tylko ~ nakła-
niać), 10 (własne); 11,12 (daremne, nieszczędzone w sporze); 15,10 (lepsze
od czynu), 13,5 (czynić wbrew ~); 16,3 (nic w ~ dziwnego), 4 (łudzą ludzi),
7 (miarkowanie w ~ dowodzi mądrości); 18,18 (szepnąć); 20,12,3; 22,2,2
(odtworzyć w ~ kształt czego); 23,1,8 (słodkim namawiać). 19 (nie słuchać
~); 27,16 (w niewielu ~ streścić długi wątek); 29,19,2 (ojcowe zachować).
5 (w niewielu ~ wiele ująć treści). 18 (trzymać na wodzy); 31,3,11 (te same);
31/32,1 (słuszne); 33,26 (potyczka na ~), 37 (zostać zabitym za ~); 34,3
(samogłoski, spółgłoski, sylaby) (ἄφωνα, φωνοῦντες, συλλαβαί); 36,15 (czyją
świątynią); 37,11 (pięknym ~ zdobić podłe czyny); 39,1a (powtarzać ~),
12 (co tłumaczem ~), 25 (jakich użyć), 26 (dumne); 40,4,62 (dowieść praw-
dy ~); 42,2,17 (przekazywać ~ komu), 6,[22] (usłyszeć); 43,18,15, 20,829
(szlachetne ~ rzec). 831 (zręcznie chwytać się ~), 24,12 (nadaremne); 44,12
(być mądrym w ~), 35(ter) (mowy w ~ piękne, choć fałszywe; pięknym ~
Skorowidz motywów  MORZ–NAD 659
zwyciężać; czyny zawsze ważniejsze od ~), 41,73; 46,2,[21] (heksametrem
wypowiedziane); 48,2 (~ i czyn), 10 (wolność ~) (παρρησία); 49,31 (dzieci
powinny słuchać ~ ojca); 50,9 (więźnie w ustach ze strachu); II 2 i 3,1,26
(wiedzieć, jak powstrzymać ~ zło); 7,3 (nie wyrzec jednego); 8,2 (wykrę-
cać ~); III 15(bis) (płacić za ~ słowami); 20,2 (nie móc ująć czego w ~). 5
(nie wierzyć wyłącznie ~); 21 (mądre); 39 (nie silić się na subtelne); 62
(życzliwe ~ przyjaciół są lekiem); 73 (kupować ~); 79 (wyśmiewać ~); 101
(kłamać w pięknych ~); 110 (~ co z ust wybiegło); 123 (nie starczy ~); 129
(szlachetne leczą strach)
(w opozycji do czynu)…I 1,9; 3,10; 9,27,44; 17,4; 44,35
wysłuchać ~…I 9,17 (οἷα λέγει); 29,26,64
~ wystarczą…I 8,3; 14,20
śpiewka…I 23,1,12 (μῦθος)
wymowność / wysłowienie…III 21 (gdyby bóg dał ~ Nestora) (τὸ Νεστόρειον εὔγλωσσον
μέλος); 43 (trudność w ~) (ἀδυναμ‹ε›ῖν ἐν τῷ λέγειν)
patrz ciało / twarz / usta / język
zdanie…I 6,11 (słuszne gdy powie ktoś) (εὖ λέγῃ τις); 14,10,5 (ulec mojemu ~) (ἐμοὶ λόγοι),
12 (starców lepsze) (γνῶμαι δ᾿ ἀμείνους εἰσὶ τῶν γεραιτέρων); 20,10 (śmiertelnych) (βροτῶν
γνῶμαι)
możny patrz bogactwo
mówca patrz mowa
mózg patrz ciało / głowa
mrok patrz astronomia / dzień / pory dnia
mróz patrz zjawiska atmosferyczne
mrzeć patrz śmierć
mur patrz architektura / elementy składowe
my patrz ja
myć → nieobmyte…I 40,12 (ciało)
umywać → nie umywać…I 29,4 (nóg w źródle)
zmyć…I 8,5 (krew matki); 23,1,18 (ofiarną krwią ręce zbrodniarza)
mylić…III 127,14 (kogo)
mylić się patrz błąd
mysta patrz kult / uczestnicy
myśl / myślenie…I 9,29 (przemóc gniew silniejszą) (γνώμη); 11,17 (rozsądne); 27,19 (nie ma
dobrej); 29,19,10 (poświęcić ~ czemu); 41,7,1; 42,2,15 (tłumaczyć ~ Lok-
sjasza), 11 (zwracać ~ w jaką stronę); 43,12,20 (mieć co w ~); 20,805; 46,9
(szpetne); 49,37,2; III 39 (trud ~); 127,7 (wygnać zdrożne). 11 (wytężać ~
na próżno); 151,1 (ten, który wszystko ogarnia ~) (μεδέων)
bezmyślny…I 48,5 (siła)
myśleć…I 1,10 (o pieniądzach); 29,19,2 (umieć); 31/32,2 (źle o kim); 33,9 (sługa ~
więcej, niż powinien); 44,24 (rozsądnie)
nie myśleć…I 18,19 (mówić szczerze, ~ o czym)
pomyśleć…I 43,27,1587 (o matce). 1597 (o zbrodni)
sądzić / mniemać…I 17,2; 21,5 (z rzeczy widzialnych o skrytych); 27,9; 36,13
(że synowie są podobni ojcom); 31/32,10 (że ujdzie się oczom bogów);
37,4; 42,2,12; 44,41,17 (z królewskiego berła o czyim przybyciu); 47,3;
III 29; 87 (ojciec ~, że dzieci są jego); 88; 150
namysł…I 13,5,50 (sprawa godna ~); 49,17 (co wymaga ~)
zamysł…I 9,4; 44,36; 49,26 (bogów)
zamyślać / zamyślić…I 33,41 (Dzeus komu co); 42,4 (kobiety co do małżeństwa
nie ~ nic dobrego)
zmyślny patrz określenia cech / pozytywnych / mądry
myśliwi patrz łów
naczynia patrz przedmioty

nadaremny patrz daremny
nadmorski patrz geografia / morze
nadzieja / spodziewanie…I 3,9 (wbrew ~); 16,4 (łudzą ludzi); 17,1 (wierząc ~); 18,6 (wieść
z ~ życie), 7 (chwytanie się dobrej), 13 (wielką dawać), 16 (bez ~); 31/32,4(bis)
(karmić się ~); 39,18(bis) (darzyć ~; wbrew ~); 40,3,27; 42,6,47 (wszystkie upadły);
43,17,4 (dobra), 27,1629 (na życie), 31 (trzeba mieć ~); 45,6 (płoche); 49,6; III 19,6
(kto prowadzi ku ~); 37 (kruche)
beznadziejny…I 43,31 (nie ma takich spraw)
nagana (ψόγος)… I 14,7 (~ krytyków jak znieść łatwiej); 22,7 (godne ~ co) (φθόνου μῦθον ἄξιον);
31/32,2 (ustrzec się ~)
ganić…I 23,4 (miłość); II 2 i 3,1,13 (zwyczaj Hellenów); III 107 (innych)
nagłość patrz czas / określenia względne
nagroda…I 20,3 (wieńczyć ~ kottaba); 33,23,14, 26,10 (zagarnięta przez sługę); 50,9 (w spo-
rze ~ jest dusza); III 31 (cnota znajduje ~ w sobie samej)
wieniec…I 29,14,34 (jeden dać jedynej, co za miasto śmierć poniosła). 49 (nie zdobić ~);
33,29,6 (zwycięski); 43,20,935 (przyznać ~); II 2 i 3,1,18 (biorąc ~ za
osiągnięcia sportowe, nie wspomaga się państwa); III 118 (nie ma ~
z życia przy pełnym stole)
przyozdobić / zdobić nim…I 49,23 (głowę); III 42 (ołtarze)
wieńczyć…I 20,3 (nagrodą kottaba); 29,21 (głowę siwowłosą); 33,23,6; 44,25
(milczenie ~ szlachetnego męża); II 2 i 3,1,24 (należy ~ mądrych i szla-
chetnych)
uwieńczyć…I 37,15 (głowę winnym pędem)
uwieńczony…I 26,10,8 (pochody)
naiwność patrz określenia cech / adiaforycznych
naj- patrz stopniowanie
najbliżsi patrz rodzina / bliscy
najpierw patrz czas / określenia względne
nakaz(yw)ać patrz rozkaz
namowa…I 23,1,11 (nieść ~ pomoc zdradzie) (λόγῳ)
namawiać…I 23,1,8 (słodkim słowem) (πείθω)
patrz „Indeks”, s.v. ‘Namowa’
namysł patrz myśl
napar patrz leczyć / sposoby leczenia
napastować patrz gwałt
naradzić się patrz rada
narodzić się / narodziny patrz rodzić (się)
narzędzia patrz przedmioty
naszyjnik patrz ozdoba
natarcie patrz wojsko / taktyka i strategia
natrętny patrz określenia cech / negatywnych
natrudzić się patrz trud
n(N)atura (‘rzeczy i zjawiska tworzące wszechświat’) (φύσις)…I 29,14,38 (prawa ~); 39,10 (co stwo-
rzyła wprawną ręką) (σοφὴ χείρ); 43,20,927 (na próżno skarżyć się na to, co zgodne z ~)
(κατὰ φύσιν); III 16 (daje nam dosyć pokarmu) (πάρεστι ἡμᾶς τρέφειν)
(‘właściwości wrodzone’) patrz charakter
nauczyć patrz uczyć
nawadniać patrz żywioły / woda
nazwa (ὄνομα)…I 29,14,16 (jedną ma miasto) (πόλεως δ᾿ ἁπάσης τοὔνομ᾿ ἕν); 31/32,7 (kogo hańbi);
42,12 (~ „niewolnik” nie szkodzi zacnemu); III 66 (życie jest życiem tylko z ~)
naz(y)wać (się)…I 13,5,8 (rozpustną [Pazyfae o sobie]); 16,6 (teściem [Protesilaos ‒
Akastosa]); 18,28 (żeglarze syna Leukotei ~ Palajmonem); 27,26 (mądrym
tego, kto potrafi znieść ciężar losu); 29,26,74 (H[y]jakintydami boskimi
~ córy Praksytei); 41,1,13 (Melanippą [ona o sobie]); 44,41,127 (Dzetosa
i Amfiona ~ „białymi źrebakami Dzeusa”); 49,3,25 (Archelaosem ~ syna);
III 60,4 (dobrym); 114 (pierwszym ~ kogo); 137 (boga ~ bogiem, jeśli
trzeba)
nie nazwać…I 44,15 (szczęśliwym)
nienazwany…I 33,42 (ἄρρητος)
zwać (się)…I 3,1; 5,2(bis) (jakiej ziemi ~ mieszkańcem; ojcem ~ kogo); 18,28 (żegla-
rze Ino ~ Leukoteą); 19,5,7 (Gaję ~ macierzą wszystkiego); 22,6,[10] (kogo
~ potomkiem Ajgeusa); 25,1 (to, co między niebem a ziemią ~ chaosem);
29,26,93 (Erechteja ~ Posejdonem); 40,1‒2 (ziemię ~ Jutrzenki stajnią
i Heliosa), 11 (wino ~ „palącym”), 14,226 (Heliosa ~ Apollem-Zgubnym);
41,12 (Bojotosem); 43,9,26 (dom ~ siedzibą Likurga). [42] (~ Amfiaraos),
20,875 (wzrok ~ spojrzeniem mędrca); 49,1 (Pelazgów ~ Danaami); II 2
i 3,2 (ojca ~ tycim człeczkiem); III 11 (Eter ~ Dzeusem); 48 (Ziemię ~ He-
stią); 151,2‒3 (tego, który wszystko ogarnia myślą ~ Dzeusem lub Hadesem)
nie zwać…I 33,18 (kogo niewolnikami)
nektar patrz jedzenie / potrawy
nędza / nędzny / nędzarz patrz bieda
Skorowidz motywów  NAG–NIER 661
niania / niańka patrz piastunka
nic…I 1,3 (żałośniejszego); 6,2(bis) (tak pięknego, tak wspaniałego); 9,25,23 (prawdziwego);
10,2 (równie pysznego); 16,3 (dziwnego); 17,1 (pewnego); 33,9 (uciąż-
liwego), 21,6 (właściwego sobie); 37,21(bis) (w nic się obraca); 42,2,27
(gorszego). 28 (lepszego), 4 (dobrego); 44,15 (z pięknych rzeczy); 48,4
(mocniejszego); III 4 (strasznego); 59 (starszego); 123 (~ tak straszne jak
kobieta)
~ milszego…I 15,16; 29,17
być niczym…I 14,1,15; 27,3; 39,28; III 114; 118
mieć za ~…I 14,10,11; 27,8; 45,7
na ~…I 17,3; 22,4; 23,1,28; III 133
~ nie…I 14,4 (wskórać); 17,1 (zdarza się bez bogów); 36,20 (uchybić); 37,9 (zdzia-
łać); 38,3 (dać); 39,27 (różnić się); 43,5,9 (trzeba), 20,873 (uczynić w za-
mian). 927a (jest straszne, co nieuniknione); 44,8 (rzec)
mieć…I 6,10; 14,1,15 // robić / zrobić…I 5,6; 18,2 // znaczyć…I 3,3 (szla-
chectwo ~ wobec złota); 11,18
~ niewarty…I 20,7; 44,25
~ poza tym…III 133
~ więcej…I 10,9; 39,24
nicość…I 14,19 (obracać w) (ἐς οὐδέν)
nic niewart patrz określenia cech / negatywnych / zły
nicponie patrz określenia cech / negatywnych
niebezpieczeństwo…I 4,2 (w ~ się znaleźć); 12,9 (w ~ praw nie wynosi się ponad koniecz-
ność); 44,19 (nie należy chwalić ~); III 117 (sława rośnie wśród ~)
niebezpiecznie…I 49,22 (trzymać w domu lepszego); III 41 (mieć nieprzeciętną urodę)
niebezpieczny…I 35,1 (wynoszenie ludu); 44,41,58 (schronisko)
niebiański patrz bóg / kompetencje i właściwości
niebieski / niebo patrz astronomia
niecny patrz określenia cech / negatywnych
nieczuły patrz / określenia cech / negatywnych
nieczysty patrz kult / oczyszczać
niedawno patrz czas / określenia względne
niedobry patrz określenia cech / negatywnych / zły
niedola patrz los / dola
niegdyś patrz czas / określenia względne
niegodny patrz określenia cech / pozytywnych / godny
niegodziwy / niegodziwiec patrz określenia cech / negatywnych
niejeden patrz liczebniki / 1
niekarność patrz kara
nieliczny patrz liczyć (1) / liczny
niemylny patrz błąd / błądzić / mylić się
nienawiść…I 11,5 (nowe potomstwo podsyca ~ w starszych dzieciach); 18,14 (największym
złem); 42,4 (kto znosi ból ~)
nienawidzi(e)ć…I 3,10 (pochwał w nieszczęściu); 14,8 (prawy prawych nie zwykł);
15,10 (gładko przemawiających); 20,11 (mnie ~ władcy); 29,14,30 (kobiet,
które wyżej cenią życie synów niż ich cześć); 33,19 (tego, kto mądry, gdy
gada), 26,12; 40,19 (wygiętego łuku z derenia); 41,7,9 (jakich ludzi ~ bo-
gowie); 42,3 (~ kobiet, z wyjątkiem kogo); 48,1 (tchórzy); 49,19 (mądrych
wprawdzie, lecz nie w sprawach finansowych)
nienawistny…I 32,3,2
nie znosić patrz znosić
nienazwana patrz nazwa / naz(y)wać
nieobmyty patrz myć
niepiśmienny patrz pismo
niepokonany patrz zwycięstwo
niepokój patrz pokój
niepomny patrz pamiętać / nie pamiętać
nieprawość patrz określenia cech / negatywnych
nieprawy patrz określenia cech / negatywnych
patrz ród / bastardzi
nierozsądny patrz określenia cech / negatywnych
nierozważny patrz określenia cech / negatywnych / nierozsądny
nierówny patrz równość
nieskończony patrz kończyć

niesławny patrz sława
niesłuszny / niesłusznie patrz słuszność
niespodzianki…I 44,41,133 (wiele ich zsyła Dzeus) (ἄελπτα)
niespodzi(ew)ane to, co…I 46,3 (większą niesie radość) (ἐκ τῶν ἀέλπτων ἡ χάρις μείζων);
II 2 i 3,1,9 (ciężkie) (σκληρῶς μεταλλάσσουσιν εἰς τἀμήχανον)
niesprawiedliwy patrz określenia cech / negatywnych
niestały…III 34 (każdą rzecz czynić ~) (ἐπὶ παντὶ σφαλερὰ κεῖσαι)
nieszczęście (κακόν, κακά)…I 1,4 (arcyprzyjaciele pośród ~); 3,16 (cudze) (συμφοραί); 13,5,2†
(wśród ~). 42 (~ zesłał bóg); 14,1,10 (jęczeć pod jarzmem ~). 16 (mieć
tylko ~), 10,15 (wszelkie spiętrzą się), 15 (odwaga wobec ~); 15,13,8
(gniecie tysiące ~), 16 (pod nadmiarem ~); 18,1 (otwiera oczy), 7
(chwytać się nadziei w ~) (κακῶς), 10 (traktowanie ludzi w ~), 15 (wie-
lu popada w ~), 23 (okryć ~ zuchwałością); 19,4 (nie znać miary ani
w ~, ani w szczęściu); 21,3 (znaleźć wśród ~ rozkosz); 23,1,20 (domo-
stwa dotknięte ~); 26,1,89 (winnym być tylu ~); 6 (ileż ~ czeka w ży-
ciu noworodka); 27,24 (ból płynący z ~); 29,25,44a (zapłakać nad ~);
31,1 (pierwszy dzień ~); 32,3,6(bis) (ἄχεα); 31/32,9 (umarli nie doznają
~); 33,26,6 (gdy przyjdzie na przykrego w obejściu), 35 (dotknęły lub
dotkną). 38 (wykrzyknienie); 34,3 (co zapobiega ~); 35,7 (co źródłem
wielu ~); 36,16 (meta ~) (κακοί), 18,12 (przykre usposobienie i szorst-
kość w ~); 38,6 (potęga pieniądza w ~); 39,8 (doznawać w ~ ulgi),
19 (ujść z ~), 20 (przyszłe a obecne); 40,14,267 (co może się zmie-
nić w ~). 275 (wyjdą na jaw). 310; 43,9,20 (czyim udziałem), 20,850
(świadek czyich). 858 (wybawić z ~). 870 (wspomóc w ~), 24,[5] (nie
do pozazdroszczenia); 44,7 (ściągać moc ~), 24 (które nęka wielu),
26 (wiele ~ wśród ludzi), 29 (niemałe ~: znać swoją dolę), 32 (licz-
ne kształty ~), 41,4 (dochodzić do czego w ~). 90 (wieścić nowe). 105
(zdołać uniknąć strasznego); 45,18 (bóg spuszcza ~); 46,21 (co ~ dla
męża) (συμφορά); 49,5 (najstraszliwsze z ~); 50,6 (wielkie ~ cierpi to,
co wielkie), 7 (przychodzić z pomocą w ~), 8 (~ panów dzielą niewol-
nicy); III 30 (wszelkie przeznaczone ludziom); 33 (wszelkie biorą się
z brzucha); 64 (moc wszelkich); 92 (większości ludzie sami winni); 98
(wielu wtrącił w ~ zbyt ruchliwy umysł); 104 (wzbudzają w ludziach
gniew); 123 (wszelkich twórcą ten bóg, którego dziełem kobieta); 142
(nawet wśród ~ nie oskarżać bogów); 151,11 (korzeń ~)
(a szczęście)…I 7,4 (mieć w nieszczęściu szczęście); 39,29 (brak szczęścia
w nieszczęściach); 44,29 (co szczęściem w nieszczęściu)
być w ~…I 3,10 (δυστυχῶν); 7,2 (ἄτη αἰσχρά); 14,1,17 (zawsze); 18,20 (ἐν
κακοῖσιν ὤν)
spot(y)ka kogo…I 5,12; 11,6
znosić ~…I 13,5,10; 33,4; 36,18,15
żyć pośród/wśród ~…I 6,15; 41,13
patrz stopniowanie / najnieszczęśliwszy / nieszczęśliwszy
nieszczęśliwy…I 12,1 (Eter i światło radują szczęśliwych i ~) (δυστυχεῖς);
18,11 (nie uronić nad losem ~ łzy) (οἰκτροί); 21,1 (bezdzietni) (ἄθλιοι);
26,1,53 (ἄθλιοι); 38,12 (rodzicielki) (δύστηνοι); 39,8 (okrutny, kto zrodził
~) (πολυπονώτατα), 14 (zlitować się nad ~) (παναθλία), 16 (ludzie) (κακῶς
πεπραγότες); 40,13,181 (δυστυχεῖς); 43,20,886 (znosić przez ~ ból) (ταλαίπωρος),
24,10 (δυστυχεῖς); 44,16 (ani nie całkiem szczęśliwy, ani ~) (δυστυχεῖ)
nieszczęśnik…I 9,20 (apostrofa) (τάλας); 14,29 (δυσδαίμων)
nieszczęsny (określenia człowieka)…I 18,27,15 (δύστηνος). [19] (δυστην[); 20,4
(przyjemnie ~ szlochać) (δυστυχῶν), 12,11 (śmiertelnicy) (τλήμονες);
33,5,3 (Priam) (τλήμων), 6,[3] (ἀ]θλιω); 38,2 (biegli w sztukach ~ bar-
dziej niż laik) (ἀθλιώτεροι); 39,26 (wykrzyknienie) (τλήμων); 40,14,270(bis)
(wykrzyknienie) (τάλαινα); 43,13 (παντάλαινα) (wykrzyknienie), 20,838 (wy-
krzyknienie); 50,11 (δύστηνος) (wykrzyknienie); III 122 (ten, komu nie
udało się związać z dobrą kobietą) (εὐτυχεῖ μή)
nieszczęsny (określenia inne)…I 18,27,5 (mary); 26,1,54 (serce); 29,25,23
(los); 39,2 (śmierć); 44,16 (żywot śmiertelnika), 41,110 (ciało)
biedny (‘nieszczęśliwy’)…I 15,13,6 (τλήμων); 22,4 (matka) (μελέα); 26,1,[55] (ὦ ταλ[). 83
(τάλαινα); 31,3,8 (ziemia) (δύστηνος); 43,17,8 (apostrofa) (τάλαινα), 27,1591 (apostro-
fa) (τάλαινα). 1620 (ἄθλιος); III 78 (ród ludzki) (δύστηνοι)
Skorowidz motywów  NIES–NIK 663
klęska…I 3,16 (w domu) (τύχαι); 5,8 (dowód cnoty wśród ~) (πταίσαντα); 8,8 (ponad miarę)
(νόσοι); 11,18 (widząc ~ najbliższych, łatwiej znieść własne); 12,15 (przyrodzone i te
od bogów nie do odwrócenia); 14,14 (po ~ zwycięstwo); 18,23 (zataić ~), 27,3 (inna);
21,2 (kogo mniej dotkną); 29,14,21(bis) (~ domu nie jest ~ miasta), 26,89 (wróg da
~ tej ziemi); 32,1,35 (żona pośród ~ i chorób); 33,41 (Dzeus zamyślił Troi); 46,8,6
(znosić wspólnie); III 30 (zrodzony do ~); 64 (wyobrażać sobie ~); 121 (zła żona ‒
~); 125 (powiększanie ~); 127,15 (wraz z ~ przyjdzie pośmiewisko)
krzywda…I 9,15 (nie większa od winy); 27,29 (kto winny ~); 31/32,3 (bez ludzkiej);
33,26,7 (uważanie drobnej za straszną); 39,7,11 (ciężkich doznać od krewnych);
41,7,1 (czy lecą na skrzydłach do bogów)
skrzywdzić → nie skrzywdzić…I 34,8 (nikogo)
plaga…I 15,15 (kobieta najgorszą); 18,14 (największa ludzka)
tysiące ~…II 2 i 3,1,1; III 123
troska…I 24,8 (o zamęście kobiet); 29,22,17 (pozbyć się wszelkich po śmierci); 36,21
(często przeradza się w radość); 39,21 (wytchnienie od ~); 43,7,7, 8,32 (bóg okazuje
~); 44,16 (nie pomnieć na ~), 18 (nie znać ~); 48,9 (~ póki życia); III 19,5 (bez ~);
28 (serce zżera nieustanna); 34 (żywot człowieczy pełen ~); 135 (zarażają chorobą)
wypadek…I 10,15 (συντυχία τις)
nieszczęśliwszy patrz stopniowanie
nieszczęśnik patrz nieszczęście
nieślubny patrz rodzina / małżeństwo / ślub
nieśmiertelni patrz bóg
nieśmiertelny patrz człowiek / śmiertelny
nieświadomość / nieświadomy patrz świadomość
nieuctwo / nieuk patrz uczyć
nieuczciwie patrz określenia cech / pozytywnych / uczciwy
nieunikniony patrz unikać
niewidzialny patrz widok
niewinny / niewinnie patrz wina
niewolnik, niewolnica / niewolny…I 31,3,12 (być czyim ~); 31/32,7 (~ bardziej wolni ser-
cem); 33,10 (ród ~ zły), 11 (miłujący ród panów), 13 (potomstwo ~), 18 (łotr
jest ~), 27,10. 21 (zabić ~), 29,12, 30,1; 36,18,10; 37,22 (oddanych miło trzymać
panom); 39,15, 28 (bogaty ~ zazna czci); 40,6 (~ łoża, chociaż wolny); 42,6,39
(wolni nie chcą zabijać ~). 42 (mimo że się jest ~), 9 (kiedy mąż staje się ~), 12
(nazwa „niewolnik”); 43,7,18, 9,22 (~ ciała), 17,16; 44,31 (ród ~), 45 (mąż ~
ma nie głosić poglądów wolnego); 49,22 (niebezpiecznie trzymać ~ lepszego od
siebie), 38 (ocalić ~); 50,8 (dzielą nieszczęścia panów), 14,6 (kto uwierzy ~);
II 2 i 3,1,5 (~ brzucha); 4,1 (nie wolno powiedzieć ~ prawdy); 7,1 (ociężały)
(εὔογκος); III 58 (nie być ~); 90 (wolni żyją z ~)
(a wolny) patrz wolność
jej syn / synowie…I 33,28; 42,6,[19]
niewola…I 43,24,11 (obrzydła) (δουλεία πικρά), 27,1607 (zaprzedać w ~) (δουλοσύνη); 44,30
(wielkim złem) (τὸ δοῦλον); 49,37,8 (δουλεία)
zniewolić…III 95 (czemu nie da się ~ cnota) (οὐ γὰρ πέφυκε δοῦλον)
niewstrętny patrz wstręt
niewymowny patrz mowa / mówić / nie mówić
niezachwiany bardziej patrz stopniowanie
niezapomniany patrz pamiętać / zapomnieć
niezasłużony patrz zasłużyć
niezgoda patrz zgoda
niezliczony patrz liczyć (1) / liczny
niezłomność patrz określenia cech / pozytywnych
nieznający / nieznany patrz znać / nie znać
nieznajoma patrz gość
nigdy patrz czas / określenia względne
nikczemność / nikczemny / nikczemnik patrz określenia cech / negatywnych
nikt (nie)…I 6,9 (narodził się silniejszy od bogactwa); 7,6 (zachodzi do głodnego domu); 11,6
(sam nie wybiera miłości); 15,11 (poprawi zła dobrym wychowaniem); 18,18 (zna
lepiej tego, co tajne); 23,1,26† (mądry nie doznał śmierci od cnotliwej miłości), 11
(mógłby już rzucić obelgi gorszej niż „ty… kobieto”); 33,7 (zna pełni szczęścia),
21,6 (miał nic właściwego sobie u początków istnienia człowieka); 34,7 (ma więcej
u bogów i ludzi sławy jak sprawiedliwy); 39,33 (przyszedł na świat ze śmiertelnych
naprawdę szczęśliwy); 43,20,921 (uniknie cierpień spośród śmiertelnych); 44,32
(wypowie kresu nieszczęść); 45,18 (jest nigdy do końca szczęśliwy); 49,13 (zyska
sławy, kto pragnie życia w zbytku); II 2 i 3,1,21 (będzie aż tak głupi, by walczyć
z wrogiem gołymi rękami); 7,2 (kupi sobie do domu lepszego od siebie pana); III 73
(gadałby o sobie samym, gdyby ludzie kupowali słowa); 83 (wie o czymś); 108 (nabył
dobrej sławy rozpustą); 131 (przekona mnie o czym); 132 (zdoła wychować dzieci
jak); 138 (ma pewności szczęścia)
byle kto…I 10,11 (rośnie w siłę lub marnieje jak jego ojczyzna)
ktokolwiek…I 27,18 (źle przestanie mówić o kobiecie); 40,3,35, 14,304; III 134 (twier-
dzi co)
niziny patrz geografia / krajobraz
noc patrz astronomia
noga patrz ciało
nominały patrz bogactwo / pieniądze
noworodek patrz okresy życia
nóż patrz przedmioty
nucić patrz śpiewać
nurt patrz geografia / krajobraz
obaj patrz liczebniki / 2

obawa / obawiać się patrz strach
obcować (1) (‘być z kim w stałym kontakcie, przestawać z kim’)…III 19 (śmiertelni najchętniej chcą
z Erosem) (προσομιλεῖν)
obcować (2) (‘mieć z kim stosunki płciowe, współżyć z kim’)…I 44,41,101 (Zeus z Antiopą) (μείγνυμι)
obcy patrz gość
obczyzna patrz ojczyzna
obejrzeć patrz widok
obelga…I 23,11 (ὄνειδος); 42,2,23 (ψόγος)
obiata patrz kult / przybory
obiecać patrz przysięga
objawi(a)ć się patrz jawić się
objęcia patrz ciało / ręka
oblicze patrz ciało / twarz
oblubieniec patrz rodzina / małżeństwo / pan młody
obłęd patrz szaleństwo
obrona…I 43,17,6 (własna) (εἰς ἀλκ[ὴν); 44,41,14 (stanąć w ~ synów) (συμμαχείν φίλοις); 50,9
(zamierzać przemawiać w ~ swojego życia) (τις σώματος μέλλῃ πέρι λέγειν)
obronić się…I 46,13 (ἀμύνεται)
obrońcy…I 14,6 (sprawiedliwości dzielni) (παραστάτες ἐσθλοί)
obrządek / obrzędy patrz kult
obwieszczenie…I 9,26,11 (κηρύκειον); 44,41,99 (κήρυγμα)
obyczaj patrz zwyczaj
obyczajność patrz określenia cech / pozytywnych
ocaleć…I 43,27,1627
ocalić / ocalać…I 29,14,18 (wszystkich za jedno życie). 36 (matkę i dwie siostry). 42. 52 (mia-
sto); 39,15 (Andromedę); 43,20,852 (Hypsipylę), [23]; 44,41,3 (nas); 48,2 (ojczy-
znę); 49,38 (sługę niewolną); III 7 (mnie); 147 (bóg ma chęć)
dom…I 17,9; III 120
oceniać…I 29,12 (trudno ~ wstyd)
nie ocenić…I 9,25,97
ochłoda patrz zjawiska atmosferyczne / chłód
ochota patrz chcieć
ociężały patrz określenia cech / negatywnych
oczy patrz ciało // patrz zwierzęta / części ciała
oczyszczać / oczyszczenie patrz kult
od czasu / od dawna patrz czas / określenia względne
odciąć patrz ciąć
oddech (πνεῦμα)…I 2,6 (gromu); 44,41,118 (wrogów)
patrz dźwięk / rodzaje dźwięków / wzdychać
oddział patrz wojsko / jednostki
odesłać patrz słać
odkryć patrz kryć
odludzia patrz geografia / krajobraz / pustkowia
odmęt patrz geografia / morze
Skorowidz motywów  NIK–OKRESY ŻYCIA 665
odpłata / odpłacać patrz płacić
odpoczywać…I 9,27,37 (nie czas stopom)
odpowiadać / odpowiedź patrz mowa / mówić
odrzucić patrz rzucić
odsiecz patrz wojsko / taktyka i strategia
odstraszyć patrz strach
odumrzeć patrz śmierć / umrzeć
odwaga patrz określenia cech / pozytywnych
odwdzięczyć się patrz wdzięczność
odyniec patrz zwierzęta / gatunki / dzik
ofiara patrz kult // patrz śmierć
ofiarny patrz kult
ogień patrz żywioły
oglądać patrz widok
ognisty patrz żywioły / ogień
ogon patrz zwierzęta / części ciała
ogrody patrz geografia / krajobraz
ojcostwo patrz rodzina / ojciec
ojczyzna (πατρίς)…I 5,15 (najmilsza); 9,1,1 (apostrofa); 10,11 (gdy ~ się wiedzie); 11,17 (pogar-
dzanie ~, a chwalenie innej); 27,20 (z dala od ~ jaki żywot); 29,14,15
(kto ma bronić ~), 15 (kochać ~ bardziej niż dzieci), 25,36a (odwiedzać
~). 53 (apostrofa); 39,8 (śmierć za ~) (πάτρα); 40,8 (co jest ~ wszędzie),
14,237 (πόλις); 46,21 (czym strata ~); 48,2 (miłość do ~); II 2 i 3,1,20
(jakże sportowiec przepędzi z ~ wroga) (πάτρα); III 111 (nie szczędzić
dla ~ wysiłku); 113 (mężnego)
wygnanie / wygnaniec z ~ (πάτρα)…I 43,9,40; III 64
ojczysty…I 43,8,20 (dom rzucić) (πάτριοι δόμοι), 12,10
ziemia…I 11,17 (pogardzać granicami ~) (πατρῴα γῆ); 15,16 (przodków)
(πατρῴα χθών); 20,1 (ojców) (γῆς πατρῴας πέδον)
kraj (χθών)…I 5,2 (gdzie on) (τίς πάτρας ὅρος); 29,14,39 (poświęcić za ~ córkę) (γαῖα),
26,56 (odsunąć od ~ trójząb) (γῆ). 63. 77 (zbawić) (γῆ). 98 (uczynić co dla ~)
(αἶα); 43,8,26 (rzucić swój) (χώρα), 9,33; II 2 i 3,1,20 (przepędzić z ~ wroga)
(πάτρα); 44,19 (przywódca w ~); III 24 (daleki)
krajanie…I 29,14,50 (πολῖται)
patrz geografia / kraina
obczyzna…I 26,1,29 (na ~ żyć) (ἔκδημο[ς] ὤν)
oka patrz przedmioty / sieć
okazać się (‘zaprezentować się jako’)…I 9,25,48 (φανεῖ τις)
patrz jawić (się)
okaz(yw)ać (‘dać dowód czego, objawić, uzewnętrznić’)…I 9,25,48; 11,3 (cześć władcom); 38,9
(bogowie współczucie); 43,8,32 (bóg troskę), 27,1620 (wdzięczność ojcu); II 7,8 (swą
twardość); III 63 (swą naturę)
oko patrz ciało // patrz zwierzęta / części ciała
okresy życia
chłopiec…I 26,1,33. 34
dziecko / dziecię / maleństwo…I 1,5 (myśleć jak ~); 9,24 (wraży pomiot); 26,1,28 (ma-
leńkie); 33,27,18; 38,1; 43,7,11‒13 (czym dla ~ kołysanka); 44,40 (Sprawiedli-
wość ~ Chronosa); III 93 (unikać hańby, będąc ~)
dziecięcy…I 43,15 (chciwość)
patrz rodzina / dziecko
mąż…III 93 (wstydzi się występku)
młodość…I 27,11 (kobiety szybko gaśnie); 29,19,4 (rady i wskazówki dla ~); 39,32 (~ i śmia-
łość co przemogły); 40,5,133; II 2 i 3,1,10 (sportowcy w ~ chlubą miasta); III 93
(jeśli grzeszyło się w ~)
młody / młodzież / młodzieńczy…I 1,8 (powinien przebywać wśród szlachetnych);
4,7 (gdzie przystoi ~ zdobywać sławę); 6,3(bis) (~ syn lepiej przy ~ wzrasta
ojcu); 7,3 (wstydem, gdy unika trudu); 11,2 (jego serce doznało już cier-
pień); 14,12 (do czynów silne ręce ~) (νέοι); 28,4 (od ~ serc roztropniejsza
starość); 29,22,10 (czy ~ dziewczę zatańczy ze starcem); 33,26,15; 36,3(bis)
(~ cierpią z ~); 40,5,132. 137; 41,13 (który z ~ ma ojca zrzędnego), 14 (~ i głu-
pi), 15 (czyny ~ a rady starców); 44,8 (pomysły); 49,12 (powinien dowo-
dzić swej odwagi); 17 (~ i biedny, a do tego mądry); III 19,9 (rada dla ~);
53 (rodzice winni pamiętać, że byli ~)
mąż…I 6,3; III {32} // pan patrz rodzina / małżeństwo // a żona…I 15,6

(stary ~ młodej); III {32} (młody ~ młodej / starej)
młodzieniec…I 27,11 (źle wydać za ~ dziewczynę); 36,4 (zwraca oczy ku Kipry-
dzie); 43,24,7; 44,41,81 (ręce ~ wzięły się do czynu); III 94 (jeśli zaniedba
Muzy); 118 (jeśli wstrętny mu Ares)
patrz stopniowanie / młodszy
noworodek…I 26,6
oseski…I 1,11 (ὄβρια lub ὀβρίκαλα)
pokolenie…I 19,5,5 (zwierząt) (φῦλά τε θερῶν); 27,28 (przyszłym ~ o wszystkim opowie
czas) (οἱ ὕστερον); 43,8,38 (]γενεα[....])
starzec / staruszek, starucha (γέρων, γέροντες)…I 14,12 (zdanie ~ a ręce młodzieży)
(γεραίτεροι); 15,3 (ciężko ~, gdy obarczony dziećmi) (ἀνὴρ πρεσβύτης); 23,1,19
(nie słuchać jej słów) (οὐπώποτ’… δέξασθαι λόγους); 27,10 (miłość brzydzi
się ~), 12 (to tłum cieni); 29,22,10 (czy w tańcu przyłączy się do ~ młode
dziewczę); 33,30,54 (πρέσβυς); 40,5,136; 41,15 (rady ~ a czyny młodych)
(γεραίτεροι), 16 (głosem i cieniem ~ jest tylko)
(apostrofa) (γεραιός)…I 8,7; 11,3, 11; 17,6 (γέρων); 26,1,73b (γεραιοί); 31,3,2
(γέρων); II 5,2
starość (τὸ γῆρας)…I 6,3 (ojcostwa nie należy odkładać na ~); 11,18 (dożywanie ~
po stracie dzieci) (γηράσκουσιν ὀρφανοὶ τέκνων); 15,2 (apostrofa); 21,4 (dojść do lat
~ niesławnych); 26,1,82 (apostrofa), 10,4 (przygniata trudami); 27,10 (stroni od
miłości); 28,4 (roztropniejsza i bardziej niezachwiana niż młode serca); 29,21
(siwa, przeżyta w pokoju); 38,13 (niesie ze sobą wiele chorób); II 2 i 3,1,11
(gorzka); III 54 (przydawać sobie ciężaru na ~); 93 (skłonność w ~ do grzechu
wrodzona)
stary (γέρων)…I 20,3 (głowa ~ rażona pociskami); 23,1,10 (piastunka) (τροφὸς γεραιά);
27,12 (przysłowie) (παλαιὸς αἶνος); 29,22,7 (ręka) (γεραιά); 33,5,5 (sprawy)
(παλαιά); 50,5 (król); III ‹32› (żona) (γραῖα)
mąż…I 6,3 (zły nabytek dla kobiety) (πρεσβύτης ἀνήρ); 15,3 (gdy mąż ~, wtedy
żona zawsze panią) (γέρων), 6 (piołun dla młodej żony) (πρεσβύτης) // ojciec
…I 40,4,59 (γεραιός); III 86 (γέρων)
patrz stopniowanie / starszy
zestarzeć się…I 36,11
określenia cech (charakteru), właściwości, trybu życia
adiaforycznych
naiwność / naiwny…I 2,1 (φαῦλος); III 26 (skrajna)
przebiegły / spryt…I 9,18 (αἱμύλος); 31/32,10 (na ~ liczyć i samemu się w tym prze-
liczyć) (δοκεῖ πονηρά, καὶ δοκῶν ἁλίσκεται)
przezorność…III 118 (εὐλάβεια)
śmiałość…I 30,3 (mieć) (τόλμα); 39,32 (θράσος); 45,4 (θράσος); 47,5 (τόλμα)
śmiałek…I 46,13 (θρασύς)
śmieć (się) (‘ważyć na co’)…I 20,5 (ważyć na wszystko) (δράω πάντα)
nie śmieć…I 42,16 (zabić) (οὐκ τολμάω)
zręczny…I 44,35 (σοφός)
1
zuchwałość / zuchwały…I 14,7; 18,23 (θράσος); 22,6,8 (θαρσῶν); 44,19 (τολμῶν)
zuchwalstwo patrz określenia cech / negatywnych
negatywnych
bezczelny…I 42,5 (wobec mądrych) (ἀχάλιν᾿ ἔχουσι στόματα)
bezrozumny patrz rozum
chciwość…I 43,15 (dziecięca) (ψυχᾷ τὸ νήπιον ἄπληστον ἔχων)
dowcipnisie…I 42,5 (γελοῖοι)
dufny…I 20,5 (w swą bezkarność) (οὐ νομίζοντες δίκην)
dziki…I 49,39 (ἄγριος)
gbur…I 48,9 (σκαιός)
głupi patrz głupi
gwałtowny…I 9,25,46 (βολαῖα); 49,39 (βίαιος)
lekkoduch…I 49,12 (nie zdobędzie sławy) (ῥάθυμος)
lenistwo / leniwy (ἀργός)…I 6,16; 14,10,13; 44,10 (odkładać co z ~) (ἀμέλεια)
gnuśność / gnuśny (ἀργός)…I 42,13; 44,7, 45 (ἀργία)
1
Kiedy tylko było to możliwe, uznawano ocenę Eurypidesa, stąd ‘zuchwałość’ przypisano do
jednej kategorii, a ‘zuchwalstwo’ do innej.
Skorowidz motywów  OKRESY ŻYCIA–OKREŚLENIA CECH 667
łotr…I 1,8 (wychowywać ~); 14,18 (z dobrego rodu); 18,11 (~ jest skąpiec), 24 (apo-
strofa); 33,18 (są jak niewolnicy)
natrętny…I 20,11 (ὀχληρός)
nicponie…I 29,19,20† (πονηροί)
niecny…II 8,1 (μιαρός)
nieczuły…I 29,25,[44a] (ἄδ]ακρύς)
niegodziwy / niegodziwiec…I 11,13 (pochodzi ze złego rodu); 29,19,29 (nie znają
miary, gdy ich los wyniesie)
nieprawość / nieprawy…I 1,7 (τὰ ἄδικα); 14,18 (κακότηται); 29,19,12 (κακῶς); 41,10
(τἄδικον)
nierozsądny…I 7,1(bis); 33,26,16 (οὐ σῶφρον); 46,7 (żona) (μὴ σώφρων)
nierozważny…I 40,7 (μὴ φρονοῦντες)
niesprawiedliwy…I 34,7 (ἔνδικοι)
nikczemność / nikczemny / nikczemnik (κακός, κακοί, κάκιστος)…I 1,7; 3,3; 9,21;
14,18 (jego dostatek); 15,9 (w towarzystwie ~ łatwo upodobnić się do nich);
28,1 (nie może wydać się mędrcem); 33,18 (~ łotry); 37,4 (połączyć z ~ w łożu
to, co prawe) (χρηστόν); 38,8 (sukcesy ~ przykładem); 43,20,949 (trzeba się od ~
trzymać z daleka) (μὴ δίκαιοι); 48,11 (być w mocy ~); II 6,6 (dobrze jest karać ~);
III 101 (ten ~, kto kłamie w pięknych słowach)
ociężały…II 7,1 (εὔογκος)
okrutny…I 29,25,44a (ὠμόφρων); 39,8 (ἄνοικτος)
podłość / podły / podle (κακός, κακοί / κακή)…I 1,8; 6,10 (to taki, który nic nie ma);
11,14 (oby się nie stać ~ i do ~ nie przystać), 17 (pogardza ojczyzną)
(κάκιστος); 12,14 (~ mówcy); 14,7 (wrodzona śmiertelnym), 8(bis) (stowa-
rzysza się z podłym), 17 (~ matka nie zrodzi synów noszących oręż); 18,22
(pluć na ~); 19,1 (lepiej być brzydkim niż ~); 20,5 (kiedy dobrze powodzi
się ~); 21,1 (~ dzieci najgorszą plagą), 7 (~ dosięga zagłada); 23,1,3 (mimo
że ~, orze żyzną rolę); 29,19,28 (nie wolno dopuścić, by rośli w mieście);
33,14 (szukają żon wśród swoich), 22 (cechą ~ nie jest ród znakomity);
35,1 (zgubą dla państwa); 36,12(bis) (od ~ pochodzą podli); 38,8 (jeśli ~
dobrze powodzi się w państwie), 10 (jego pretensje); 43,19 (zysk dla ~ wię-
cej wart od czego), 20,947 (ich czyny); 48,7 (wszystko z ~ idzie na śmierć);
50,3 (dzieci ~ mają naturę ojców); II 7,7 (największy wróg ~); III 28 (po
stracie dobrych dzieci pozostają ~); 115 (powinni być pod władzą lepszych
i słuchać silniejszych); 116 (nie powinno się z ~ wszczynać sporu); 131 (nie
może się zrodzić z dobrego ojca)
patrz stopniowanie / najpodlejszy / podlejszy
prostak…I 18,11 (ἀμουσία); III 99 (ἀμουσίαν ἔχει)
próżniactwo / próżniacy…I 6,3 (odkładać ojcostwo na starość z ~) (σχολῇ); 29,14,27
(rodzi ich miasto) (σχήματ᾿ ἄλλως ἐν πόλει πεφυκότα)
przykry / przykre / przykrość…I 7,2 (co) (λύπη); 33,26,5 (w obejściu) (δυσχερής),
27,20 (wyrządzić) (ῥέξεις δ᾿ ἃ λυπούμεσθα [); 36,18,12 (usposobienie) (τραχεῖα);
40,3,33 (πικραί)
pyszny…I 10,2 (nic równie ~ jak człowiek) (οὐδὲν γὰρ οὕτω γαῦρον ὡς ἀνήρ); 14,18
(pomyślność ~) (ὑπέρφρων ὄλβος); III 100 (zazdrość i zły język wobec ~) (μὴ καλῶς
ὠγκωμένους)
rozpusta / rozpustny…I 13,5,8 (μάχλος); III 108 (ἡδοναί)
surowy…I 41,13 (στυγνός)
szorstkość…I 36,18,12 (ὀξύθυμος)
tchórz (δειλός, δειλοί)…I 15,13,4 (schodzi śmierci z drogi); 31/32,6 (miano ~); 37,5
(nie liczy się na polu walki); 48,1 (bój nienawidzi ~); 49,15 (nie wspiął
się na szczyt wielkości)
tłum ~ (πολλοὶ κακοί)…I 29,9 (ceniony niżej niż kto); 49,9 (nieliczni dzielni
lepsi od ~)
tchórzostwo…I 14,2 (zsyła podstępy ludziom) (ἄνανδρον); 49,33 (towarzyszy
bogactwu) (δειλόν)
tchórzyć…I 29,14,31 (matki radzą synom, by ~) (παρῄνεσαν κακά); 46,13 (mądry,
co ~) (ἄτολμος)
tchórzliwy…I 5,13 (panowie) (δειλοί)
upadły…I 42,4 (kobiety) (αἱ σφαλεῖσαι); III 127,16 (żona) (ἀχρεῖος γυνή)
utracjusze…I 29,19,22 (ἀκόλαστα ἤθη)
zazdrość / zazdrosny (φθόνος)…I 14,5 (lubi brukać dobrą opinię); 15,17(bis) (nie sza-
nować ~, lecz wzbudzać ją w szlachetnych) (φθονεῖσθαι); 43,20,[936] (obiekt ~)
(ζηλωτὸς ἔστ[αι), 24,5 (nieszczęście nie do pozazdroszczenia) (ἀζήλῳ κα[κῷ);

44,34 (trzeba powściągać przesadną ~) (τὸ λίαν καὶ φυλάσσεσθαι φθόνον);
III 100 (gorsza, nawet jeśli wobec pysznych); 128 (nie być ~) (μὴ φθόνει)
zazdrościć…I 11,12 (szlachetnym upodabniania się do złych)
złośliwy…I 42,5 (w żartach) (ἀσκεῖν χάριτας κερτόμους)
zły / niedobry (‘przynoszący komu nieszczęście, szkodę’) / nic niewart…I 3,10 (οὐ
ὀρθῶς); 20,7 (ὄντες κακοί); 23,1,29 (być za ~ uznanym); 33,5,10 (κακ[),
20 (κακός); 42,2,27‒28 (nic gorszego na świecie od ~ kobiety) (τῆς μὲν
κακῆς κάκιον οὐδὲν γίγνεται / γυναικός), 6,44 (źle się dzieje ~) (] κακοῖς κακά),
13 (~ człowiek, więc gnuśny obywatel) (ἀργὸς πολίτης κεῖνος ὡς κακός γ᾿
ἀνήρ); 44,22 (obywatel) (κακοὶ πολῖται), 25 (towarzysz) (κακός); 46,15
(~ płaci się złem) (κακὸς ἀνήρ); III 132 (~ ojcowie przekazują te cechy
dzieciom) (πονηροί)
(a dobrzy / szlachetni)…I 11,12 (szlachetni upodabniają się do złych) (κακοί),
15 (zły ojciec nie spłodzi szlachetnego potomka); 42,2,29 (‒) (różne
w złych i w dobrych natury), 4 (kobiety upadłe sprawiają, że złe i zacne
potępia się na równi)
Dike ich schwyci / wygubi…I 49,26 (κακοί); III 74 (κακοί)
jedna ~ kobieta wśród wielu…I 16,8; 42,2,26 (lżonych)
~ żona…I 18,5; 41,10
patrz zło
zrzędny…I 41,13 (ojciec) (ἄμικτος)
zuchwalstwo…III 97 (jego zarzewie) (τόλμη καὶ θράσος)
zuchwałość patrz określenia cech / adiaforycznych
pozytywnych…I 33,38 (zostać zabitym za zalety) (τὸ χρήσιμον φρενῶν)
biegli…I 38,2 (w sztukach) (τὰς τέχνας ἔχοντες)
bystrość, bystry…I 38,7 (ξυνιέναι); 33,21,9 (rozdaje ją bóg, nie majątek) (τὸ συνετόν)
cnotliwość patrz cnota
cnotliwy…I 49,18 (przestać być ~) (χρηστός)
czcigodny…I 43,21,1103 (bogini; apostrofa) (πότνια θεῶν)
dobry…I 18,5 (żona) (ἐσθλή); 31/32,8 (Dzeus); 33,20, 22 (cechą ~ ród znakomity);
37,22 (panowie); 42,2,29 (‒) (różne w ~ i w złych natury); 47,3 (~ dowo-
dzenie); II 7,7(bis) (być ~ dla dobrych); III 28 (strata ~); 59 (~ towa-
rzyszy rozsądek) (ἀγαθοί); 60 (być nazwanym ~)
kobieta…I 42,2,28 (najlepszą rzeczą na świecie); III 122 (w małżeństwie)
dobrotliwy…I 27,13 (oby taką spotkać miłość) (εὐμενής)
doskonały…I 44,19 (ἄριστος)
dostojny…I 9,25,57 (σεμνός)
dzielny (ἐσθλοί)…I 14,6 (~ obrońcy sprawiedliwości); 42,6,41 (~ z natury) (ἀνδρεῖοι
φύσιν); 44,44 (~ dzieci z kogo się rodzą) (εὐγενῆ); 48,1 (Bój raduje się,
gdy giną ~) (ἐσθλοί νεανῖαι); 49,9 (nieliczni ~ lepsi od tłumu tchórzy)
dzielność…I 6,14 (prawy charakter wiedzie ku ~) (εὐψυχία); 49,12 (męską
~ rodzą jedynie trudy) (εὐανδρία)
hardość…I 12,2 (mieć ~ mistrza) (θρασύς)
odwaga…I 12,2 (mieć ~) (τόλμη), 10 (tylko dzięki ~ można wszystko osią-
gnąć) (τολμήματα); 14,15 (wiele może wobec nieszczęść) (θράσος);
29,26,69 (czcić ~ czyją) (γενναιότητος οὕνεκα); 49,12 (młody wi-
nien dowodzić swojej ~) (νεανίαν γὰρ ἄνδρα χρὴ τολμᾶν ἀεί)
wezwanie do okazania ~…I 3,9 (θάρσει); 9,6 (τόλμα συ); 11,8 (θάρσει)
porwać się…I 9,8 (mówić)
śmieć (się) patrz określenia cech / adiaforycznych / śmiałość
ważyć się…I 20,5 (na wszystko) (δράω πάντα); 27,27 (co każe w życiu ~ na
wiele) (τὰ πόλλ᾿ διαφέρει τολμήματα)
nie ważyć się…I 13,5,1 (żona żadna inna ~ na co)
godny…I 13,5,31 (podziwu ~ i pochwały) (εὐπρεπῆ γὰρ κἀπιδείξασθαι καλά). 50‒51 (spra-
wa ~ namysłu) (φρο]ντί[δος] γὰρ ἄξιον / τὸ πρ[ᾶγ]μα); 14,17 (synowie ~
nosić oręż) (ἐσθλοὶ παίδες εἰς ἀλκὴν δορός); 22,7 (~ nagany) (φθόνου ἄξιον);
27,5 (postać ~ króla) (εἶδος ἄξιον τυραννίδος); 29,14,26 (oby mieć dzieci
~ mężów) (ἀλλ᾿ εἴη τέκνα / ‹ἃ› καὶ μάχοιτο καὶ μετ᾿ ἀνδράσιν πρέποι); 32,3,5
(~ litości jak największej) (οἰ‹κ›τροτατα); 33,23,7 (ἄχιον); 43,20,885 (być
czego ~) (οὐκ ἀνάξιος γὰρ εἶ), 27,1590 (być czego ~) (ἄξιος γάρ); 44,45 (po-
glądy ~ wolnego głosić) (ἐλευθέρας / γνώμας διώκειν); 45,19 (stać się ~)
(ἀξίως); II 7,1 (~ z postawy) (τὸ σχῆμα σεμνός)
Skorowidz motywów  OKREŚLENIA CECH 669
niegodny…I 31/32,6 (męża miano tchórza); 35,1 (zaszczytów); 44,41,24
(przybycia)
godnie znosić/przyjmować zmiany/odmiany losu…I 21,2; 42,15
godniejszy patrz stopniowanie
honor…I 29,22,21 (umrzeć z ~) (καλῶς τεθνηκότες)
łagodność…I 29,19,6 (mieć w sercu zawsze trzeba) (φρένας μὲν ἠπίους ἔχειν χρεών);
49,39 (co robi pośród gwałtownych i dzikich) (τὸ μαλθακόν)
łagodnieć…I 11,7 (Kipryda ~ bez napomnień)
łagodny / łagodnie……I 11,6 (ojciec ma znosić miłostki synów); III 52
(ojciec); 62 (perswazja)
mądry / mądrze / zmyślny (σοφός, σοφή, σοφοί)…I 4,3 (co umieją ukryć); 5,10 (ile zna-
czy towarzystwo ~) (κἀγαθοί); 7,4 (~ mąż krótko trzyma żonę); 9,18 (na-
wet tępego potrzeba uczy być ~); 15,9 (jak ~ poznaje prawdę); 22,8 (du-
sza) (σώφρων); 23,1,26 (~ nie doznał śmierci); 26,9 (losy uczą być taką);
27,16 (co cnotą ~ człowieka), 26 (kto ~, znosi ciężar losu); 29,19,17
(~ nie uniknie wzgardy, jeśli biedny). 34 (mężowie); 33,19 (~ w ga-
daniu, nie w działaniu), 35 (dotknięci nieszczęściem uznają za ~ Kas-
sandrę) (σοφή); 38,5 (kto ~, panuje nad własną naturą); 40,13,198; 42,5
(kto wobec ~ bezczelny), 15 (kto jest ~); 43,20,829 (zaliczyć się do ~)
(σώφρονες). 948 (trzeba całkowicie zaufać ~); 44,12 (~ w słowach), 37
(z kim ~ powinien się żenić); 46,8,11, 21 (lepiej wziąć ~ żonę) (σώφρων),
13 (~ co tchórzy) (συνετός); 49,17 (~, młody i biedny), 19 (~, ale
nie w sprawach finansowych) (φρονοῦσι), 22 (co ~ wiedzą); II 5,2 (De-
dal); 2 i 3,1,23. 25 (należy wieńczyć ~); III 19,11 (~ użyć miłości)
(ὀρθῶς); 48 (jak ~ zowią matkę Ziemię); 65,6 (kto ~, ulega Koniecznoś-
ci); 107 (my wszyscy ~, gdy ganimy innych); 112 (~ ceni dom ponad
bogactwa); 142 (~ nie oskarżają bogów nawet w nieszczęściach)
nie wierzy kobiecie…I 12,12; 23,12
wódz, wodzowie…I 29,6; 34,6 (rzadkością)
wyda(wa)ć się…I 15,7 (nim raczej, niż być ~); 44,11
mędrzec / mądry…I 10,1 (cóż ze mnie za ~) (πῶς δ᾿ ἂν φρονοίην); 14,3 (~ słabe-
usz groźniejszy niż kto) (ἀσθενὴς σοφός); 18,6 (jak winni wieść życie)
(σοφοί); 28,1 (wydać się ~) (†εἴη σοφός†); 29,21 (sławę zyskuje głos
~) (γῆ- / ρυν ᾇ σοφοὶ κλέονται); 33,9 (σοφός); 34,5 (kto największym)
(σοφώτατος); 42,11 (gdzie powinien zwracać myśl wraz z bogiem) (οἱ
σοφοί); 43,8,18 (ich opowieść) (σοφοί), 20,875 (spojrzenie ~) (σῶφρον
ὄμμα); III 27 (~ nie dla siebie) (σοφιστὴς, ὅστις οὐχ αὑτῷ σοφός); 64 (~ mąż
pewien, czego nauczył) (σοφὸς τινος); 72 (milczenie dla ~ odpowiedzią)
(ἡ γὰρ σιωπὴ τοῖς σοφοῖς‹ιν› ἀπόκρισις)
nie mędrzec / niemądry / nie być mądrym…I 16,8 (żaden z tego ~, kto
znieważa kobiety) (κοὐ σοφός); 27,18 (kto przestanie źle mówić o ko-
biecie) (κοὐ σοφός); 33,19 (w działaniu) (οὐ σοφός); III 134 (kto uważa,
że lepiej umrzeć, niż mieć zmartwienia ~) (οὐκ ἐν σοφοῖσίν ἐστιν)
patrz mądrość
męstwo / waleczność…I 17,3 (bez rozumu na nic) (οὐδὲν ἁρετὴ μονουμένη); 29,14,29
(łzy matek odbierają ~ synom tuż przed bitwą) (πολλοὺς ἐθήλυν᾿ εἰς μάχην
ὁρμωμένους); 33,17 (bogactwo i zbytek złym nauczycielem w cnocie ~)
(εὐανδρία); 37,7 (nie można kupić ~ za złoto) (ἀρετή); III 118 (~ rodzą trudy)
(εὐανδρία)
mężny / mężnie…I 3,6 (należy ~ znosić klęski) (εὖ); 29,‹9› (niewielu ~ cenić
wyżej niż tłum tchórzów) (‹ἐσθλοὺς ἐγώ› / ὀλίγους); III 113 (cała ziemia ~
ojczyzną) (ἅπασα δὲ χθὼν ἀνδρὶ γενναίῳ πατρίς)
mocny / mocno…I 3,11 (pędy) (εὐφυὴς κλάδος); 23,5 (skrzydło) (πυκνὸς πτερός); 42,5
(w prześmiewkach) (εὐπρεπεῖς); 44,41,117 (bramy) (‒); 46,8,8‒9 (kobieta ~
więzom z mężem rada) (γυνή, / ἥτις ἀνδρὶ συντέτηκε); II 7,1 (~ drzewcem)
(ξύλῳ δραστήριος); III 63 (~ zawróci w głowie) (μεῖζον ἢ χρεὼν φρονεῖν); 114
(czy w łuku ~, czy w robieniu włócznią) (ἢ τόξα πάλλων ἢ μάχῃ δορὸς σθένων)
mocniej patrz stopniowanie
niezłomność…I 3,12 (ἀτρέκεια)
obyczajność…I 37,13 (σωφρονεῖν)
piękność…I 46,8,7 (żadnej kobiecie nie pomogła w czym) (κάλλος)
piękny…I 6,2(quinquies) (blask słoneczny, fala morska, zjawiska, nic tak nie jest ~
jak dla bezdzietnych latorośl); 19,1 (~ i podły); 22,8 (dusza) (ἀγαθή);
27,5 (ludzie) (καλοί); 43,20,821 (καλαί); 44,35 (mowy ~ w sło-

wach) (ἐπῶν κάλλη), 42 (kobieta); 45,13 (nie wiedzieć, co jest ~);
46,12 (kochać to, co jest ~) (τὰ καλά); III 61 (wszystko w kim jest ~);
100 (~ zwycięstwo w słusznej sprawie); 101 (prawda)
rzeczy (τὰ καλά)…I 18,4; 44,15
słowo, słowa…I 37,11 (εὖ λέγειν); 44,35 (εὐγλωσσία); III 101 (τὰ καλά)
pięknie…I 13,5,46 (umrzeć); 14,1,7 (cierpieć); 33,6,19; 40,14,291 (brzmieć);
49,28 (zmieniać się)
przemawiać…I 34,4 (εὖ); 49,24
patrz stopniowanie / najpiękniej / najpiękniejszy / piękniejszy / prze-
piękny
patrz piękno
poczciwy…III 121 (małżonka ~ szczęściem) (ἐσθλή)
pokorny / pokornie…I 49,20 (jako biedak) (ταπεινός); 50,4 (mówić) (ταπεινὰ λέγειν);
II 7,1 (nie nazbyt) (οὐ ταπεινός); III 57 (kiedy trzeba być ~) (μικρὸν φρονεῖν χρή)
prawość…I 4,4 (wieść żywot w ~) (δικαίως ζῶσιν); 30,5 (święta) (Δίκην σέβω); 44,35
(najwyższą zasadą) (τοὐρθόν); 45,5 (co ~ pomaga znieść) (τὸ ἐπιεικὲς);
III 130 (τὸ γενναῖον)
prawy…I 3,12 (jego niezłomność) (δίκαιος); 14,8 (~ nie zwykł nienawi-
dzić prawych) (ἀνὴρ δὲ χρηστὸς χρηστὸν οὐ μισεῖ ποτε); 30,4 (zdobyć
opinię ~) (δίκαιος); 37,3 (synowie ~ skarbem w domu) (παῖδες δὲ
χρηστοί … δώμασιν / καλό]ν τι θησαύρισμα); 4 (połączyć z ~ w łożu
to, co nikczemne) (πονηρόν); 43,20,947 (czyny ludzi podłych oraz
~) (διαίται τῶν κακῶν τε κἀγαθῶν); II 2 i 3,1,25 (należy ~ nagradzać)
(δίκαιος); 5,7 (~ z natury) (χρηστὸς φύῃ); III 116 (nie godzi się,
by wszczynał spór z podłymi) (ἀνὴρ χρηστός); 142 (nie oskarżają
bogów nawet w nieszczęściach) (ἔνδικοι)
patrz rodzina / dzieci / ślubne
sprawiedliwy (δίκαιος, δίκαιοι)…I 22,8 (dusza) (δικαία); 34,7(bis) (jeden ~ prze-
wyższa rój niesprawiedliwych; zyskał na zawsze nieśmiertelną sławę);
42,6,42 (choć niewolnik); 47,4 (dowódca)
niesprawiedliwy patrz określenia cech / negatywnych
patrz sprawiedliwość
prosty…I 2,1 (mężczyzna) (ἄκομψος); 22,2,8 (kreska pionowa i ~) (ἡ μὲν εἰς ὀρθὸν μία);
44,43 (strawa) (πάλιν / φαύλῃ διαίτῃ προσβαλών); 45,11 (róg) (κέρας ὄρθιον); III 17
(dania) (μετρία βιοτά)
rozsądek…I 13,4,[5] (frg. 3); 23,1,24 (szuka go jedna z miłości) (τὸ σῶφρον); 33,21,9
(~ rozdaje bóg, nie majątek) (τὸ φρόνιμον καὶ τὸ συνετόν); 39,32 (co
przemogło ~) (νοῦς); 46,7 (żona, która ma ~) (σώφρων); III 46 (dać
dowód ~) (νοῦν ἔχων); 59 (zawsze towarzyszy ludziom dobrym)
(σωφροσύνη)
zdrowy…I 10,12 (σωφρονεῖν); 44,20 (εὖ φρονεῖν)
rozsądny / rozsądnie…I 4,4 (żyć ~) (δικαίως); 14,[4] (frg. 3) (ludzie); 22,8
(~ pobożnych należy kochać) (σώφρονες); 40,14,249 (~ każ-
dy, kto od Hestii zaczyna modlitwy) (σώφρων); 46,8,9 (zacna
kobieta wie, co znaczy być ~) (σωφρονεῖν); III 127,2 (mąż
~ nie może zbyt pilnie strzec żony) (σοφός). 10 (wierzyć, że
postępuje się ~) (σοφόν); 131 (syn) (σωφρονῶν)
myśleć tak / nie myśleć tak…I 11,17 (οὐ καλῶς φρονεῖν); 44,24
(γνώμῃ φρονοῦντες)
nierozsądny patrz określenia cech / negatywnych
roztropność (σωφροσύνη)…I 12,18 (jaki los przypadł komu za ~); 42,10 (co
można dzięki ~ sobie zapewnić)
roztropny…I 21,1 (też niedobrze, gdy dzieci ~) (σώφρονες); 27,21 (~ wy-
pada milczeć) (φρονοῦν)
patrz stopniowanie / roztropniejszy
spokojny / spokojnie…I 33,26,13 (znosić co ~) (ῥᾳδίως φέρεις τάδε); 36,18,14 (~ przyj-
mować, co los zdarzy) (εὐόργως φέρω); 40,4,84 (pod przewodnictwem ~) (ἀκύμονι
πομπᾷ); 44,19 (człowiek ~ dobrym przyjacielem) (ἥσυχος)
sprawiedliwy patrz zaraz wyżej: prawość
szczodrze…I 7,9 (chrupki ~ podlane miodem) (κροτετὰ πελανῷ ἀφθόνως δεδευμένα);
29,14,1 (~ świadczyć dobrodziejstwa) (τὰς χάριτας εὐγενῶς χαρίχεται)
szlachetność…I 16,9 (εὐγένεια)
Skorowidz motywów  OKREŚLENIA CECH–OSI 671
szlachetny / szlachetnie…I 1,8 (starać się przebywać w kręgu ~) (ἐσθλοί); 3,6

(~ winien mężnie znosić klęski) (ἐυγενής), 10 (zrobić co ~) (γενναίως);
5,7 (postępować ~) (καλῶς); 6,14 (co objawia się w ludziach ~)
(γενναῖοι); 11,12 (upodabniają się do złych) (ἐσθλός); 15,17 (wzbudzić
zazdrość w ~) (ἐσθλοί); 18,20 (kobieta) (εὐγενής), 22 (należy szanować
~) (εὐγενεῖς); 21,2 (kto jest prawdziwie ~) (ἄριστος); 29,14,3 (już nie
tak ~); 37,4 (~ dzieci mieć) (εὐτεκνεῖν); 39,24 (kochankowie) (ἐσθλοί),
31 (~ żonę znaleźć); 42,5 (nie zaliczyć kogo do ludzi ~) (κἀς ἀνδρῶν οὐ
τελοῦσιν ἀριθμόν); 43,12,17 (ojcowie) (γενναῖοι); 44,44 (ze ~ rodzą się
dzielne dzieci) (ἐσθλοὶ ἄνδρες); II 2 i 3,1,23 (należy wieńczyć ~); III 60
(w gronie ~ być biedotą); 61 (wszystko w ~ piękne) (γενναῖοι)
dusza…I 16,8 (kobiety); 44,8
mąż…I 44,25 (co zdobi ~) (οὐ κακός); 49,20 (gdy posiadł bogactwo)
(εὐγενὴς ἀνήρ), 32 (~ wodzem) (εὐγενής); 50,3 (~ płodzą szlachetne dzie-
ci) (ἐσθλῶν ἐσθλά)
potomek…I 11,15 (~ zły ojciec nie spłodzi) (χρηστός); 49,7 (~ w cnotli-
wość) (εὐγενεῖς)
słowa…I 43,20,829 (γενν[αῖ᾿ ἔ]λε[ξας); III 129 (λόγοι ἐσθλοί)
patrz ród / pochodzenie / dobre // patrz stopniowanie / szlachetniejszy
uczciwość…I 18,24 (bezprawie miesza się z ~) (δίκαια)
uczciwy / uczciwie…I 11,13 (kto ~, ten i szlachetny) (ὁ μὲν γὰρ ἐσθλὸς εὐγενὴς
ἔμοιγ᾿ ἀνήρ); 18,17 (~ zdobyte dobra) (ὀρθῶς ἃν ἔχῃς ἄνευ ψόγου); 29,10
(~ własność należy szanować) (τὰς οὐσίας τιμᾶν δίκαιον), 19,27 (~ bie-
daków synowie) (χρηστῶν πενήτων τέκνα); 37,8 (żona ~ ma siedzieć
w domu) (ἐσθλή); 45,16 (sąd) (δίκη); III 43 (mają trudności w wysło-
wieniu) (τοῖς δ᾿ οὖσι χρηστοῖς ἀδυναμ‹ε›ῖν ἐν τῷ λέγειν)
nieuczciwie…I 29,19,11 (nie należy gromadzić mienia) (ἀδίκως δὲ μὴ κτῶ
χρήματα)
zacny / cny (ἐσθλός, ἐσθλή)…I 1,5 (lec pod chlajną ~ męża), 8(bis) (~ wychowa na
zacnych ludzi) (χρηστοὺς χρηστός); 4,5 (ród); 7,4 (~ żoną się cieszyć); 18,28
(~ Palajmonem nazwać) (σεμνός); 37,4(bis) (~ rodzą zacnych) (~, ἐσθλοί); 42,4
(kobiety upadłe sprawiają, że potępia się i ~, i takie) (οὐ κακαί), 12 (co ~ nie
szkodzi), 15 (kto jest ~); 46,8,8 (ἀγαθή); 47,21 (małżonka); 49,3,23 (poto-
mek); III 6 (Fema wskaże ~) (ἐσθλός); 24 (choćby żył daleko, mym druhem);
91 (obyczaj); 120 (małżonka); 143 (druh ~ jedynym lekiem na zmartwienia)
przestawać z ~…I 5,10 (δίκαιος); III 131 (χρηστοί)
patrz stopniowanie / najzacniejszy / zacniejszy
zdolność…I 44,6 (wrodzone) (αὐτὸς αὑτοῦ τυγχάνει βέλτιστος ὤν), 25 (milczenia)
(κόσμος)
zdolny…I 44,9 (gdy mężem ~ jakaś sztuka owładnie) (εὐφυής)
znakomity…I 33,22 (ród) (εὐγένεια); 44,6 (kto w jakiejś dziedzinie) (λαμπρός)
życzliwość…I 43,27,1585 (przy spotkaniu) (πρόθυμος)
życzliwy / życzliwie…I 20,12,14; 43,17,14 (druhowie); 47,8; III 62 (słowa
przyjaciół)
okręg patrz kult / miejsce
okręt patrz żegluga / określenia jednostek
okrutny patrz / określenia cech / negatywnych
okrycie patrz ubranie
oligarchia patrz stosunki społeczne
oliwka patrz rośliny / gatunki
ołtarz patrz kult / miejsce
omylić się patrz mylić się
opieszałość / powolny…I 9,27,43. 48; 44,41,86; 46,13
opinia patrz mowa
opisać patrz pismo / pisać
opłakać / opłakany patrz płakać
opływać patrz płynąć
opowiedzieć / opowieść patrz mowa / mówić
opóźniać…I 9,27,43
oręż patrz uzbrojenie
orszak…I 9,26,17 (ustawić) (πομποὺ[ς] παρατασσέσθω)
orzeł patrz zwierzęta / gatunki
osiedlić się patrz mieszkać
oskarżać → nie oskarżać…I 50,14,5 (mnie; rozkaźnik); III 142 (bogów)

oskarżony…I 33,15 (język często staje ~ kołkiem)
osłabnąć patrz słabeusz
osły patrz zwierzęta / gatunki
osnowa patrz prząść
osprzęt patrz żegluga
ostrożnie…I 4,4 (wieść żywot) (ἐπὶ φροντίδων); 18,27,8 (złożyć czyje ciało) (ἡσύχως)
nieostrożny…I 13,5,51 (kto ~ z ludzi) (ο[ὔτις] εὔβουλος βροτῶν)
ostrze patrz uzbrojenie
oszalały patrz szaleństwo
oszczędność…I 12,6 (nie rodzi pychy) (φειδὼ βίου)
oszczędzać…I 44,11
ościenie patrz przedmioty
oślepi(a)ć patrz ślepota
owce patrz zwierzęta / gatunki
owczarnia patrz architektura / typy budowli
owoce patrz kult / przybory
(morza) patrz jedzenie / potrawy
ozdoba (także przenośnie)…I 8,8 (bogów) (κόσμος); 22,4 (spłodzić ~ dla domu co na nic) (ἀνόνατον
ἄγαλμα); 37,3 (synowie prawi ~ życia) (παῖδες δὲ χρηστοί … ἀνάθημα βιότου)
błyskotki…I 27,6 (w pstrokate ~ nie stroić się) (μὴ μοι τὰ κομψὰ ποικίλοι γενοίατο) //
naszyjnik…I 8,6 (złoty) (χρυσὸς ὅρμος)
przyozdobić…I 49,23 (głowę wieńcem)
oziębiać…I 4,2 (zapalenie płuc ~ żółć)
oznaczać patrz znaczyć
oznaki patrz uzbrojenie
ożenek patrz rodzina / małżeństwo
pachnidło…I 40,4,58 (okadzać nim) (ὀσμαί)

pająki patrz zwierzęta
pal patrz śmierć / sposoby zadawania śmierci
palce patrz ciało / ręka
palić…I 23,5 (ogień Chimery ~ skrzydło Pegaza); 40,1‒2 (promień słońca ~ dalekie miejsca),
10,170; 44,41,109 (ciało żony)
palący…I 40,11(bis) (Ajtiops, zwany „palącym”) // palony…I 40,14,262 (ofiary)
rozpalić…I 7,12 (kogo)
rozpalony…I 15,12 (żelazo)
spalić…I 18,18 (zbocza Idy)
spalony…I 44,41,111 (kości)
zapalić…I 35,6; 48,14 (lampę)
zapalenie (płuc) patrz choroba / schorzenia
pałac patrz architektura / typy budowli
pałka patrz przedmioty
pamiętać…I 14,1,19 (kim się było wcześniej); 40,4,45 (rozkaźnik); III 9 (rozkaźnik), 53 (rodzice
~ że byli młodzi)
nie pamiętać / nie pomnieć…I 43,20,834; 44,16
niepomny…I 48,9 (co winno się druhom) (μνημονεύων οὐδέν)
zapomnieć…I 9,26,13; 11,11; III 42
niezapomniany…I 29,26,78 (córki Praksytei)
zapomnienie…I 34,3 (sporządzić lek na ~) (τὰ τῆς λήθης φάρμακα)
być pamiętanym…I 43,20,938
przypominać / przypomnieć…I 26,1,63 (sobie); 33,8 (pasterz ~ dzieci Priama)
upamiętniać…I 33,6,8 (dziecko)
wspominać…I 39,19 (nieszczęścia); 43,7,25 (nadmorskie urwiska Lemnos)
pan / pani patrz władca
pan młody / panna młoda patrz rodzina / małżeństwo
panny patrz kobieta
panować patrz władza
państwo / miasto / gród / kraj / mury (πόλις, πόλεις)…I 3,12 (co w ~ najlepsze), 14 (co w ~
najwięcej znaczy); 5,2 (zawitać do ~); 8,2, 6; 9,16 (znieważać nasze), 25,8 (przeszu-
kiwać ~); 10,2 (poważamy w ~ ludzi wyróżniających się); 11,17; 14,10,7 (tyrani zdo-
bywają). 10 (małe, szanujące bogów, ale poddane większym); 26,10,9 (przyjść do ~);
27,6 (radzić ~ to, co najlepsze); 29,14,6 (najwspanialsze). 8 (co robią inne ~ z miesz-
Skorowidz motywów  OSK–PLU 673
kańcami). 11 (zamieniać jedno na drugie). 16 (jedną ma nazwę). 21 (klęska domu nie
jest klęską ~). 23 (gdy ~ grozi wróg). 27 (rodzi próżniaków). 35 (ponieść śmierć za
~). 39 (jeśli padnie). 47 (wbijać trójząb w fundamenty ~). 52 (ocalić), 18 (przyjść ~
z odsieczą), 19,28 (nie dopuszczać, by rośli w ~ podli). 30 (zdobyć w ~ urząd), 22,5
(chodząc po ~, co śpiewać), 25,40 (‹śmierć› za ~). 48 (chwieje się pod wstrząsem). 49
(na ~ napada Posejdon), 26,57 (ukochanego nie rujnować). 90 (pośrodku ~ świątynia
dla męża). 95 (uratować); 30,2; 31/32,5 (kto tworzy ~); 33,6,13. 15; 35,1 (kto dla ~
zgubą); 36,10 (co dzieje się w ~ podzielonym na dwa obozy); 38,8 (podłemu powo-
dzi się w ~); 40,5,126 (drugi władca nie szkodzi ~), 7 (rządy ~ dać obywatelom) (‒),
13,190. 195; 41,1,8 (potomkowie poszli w różne ~); 43,8,20 (rzucić ~), 17,10 (schronić
się w ~); 44,10 (pożytku nie ma z kogo w ~), 19 (kto w ~ doskonały), 21 (co dobrze ~
zarządza), 23 (pomijać to, co szkodzi ~), 25 (co w ~ nic niewarte), 41,84 (πόλισμα). 85
(przyzywać). 115. 128; 45,14 (co w ~ cieszy), 15 (chore); 48,1 (bój niesie ~ zagładę),
3 (tak określano Peloponez); 49,1, 14 (co ~ nie dźwignie); II 2 i 3,1,10 (sportowcy
chlubą ~ w młodości). 18 (sportowcy nie wspomagają ~). 28 (co dla ~ dobre); 6,2
patrz miasto // patrz ojczyzna
para patrz żywioły / woda
parasangi patrz miary / odległości
paroksyzm (?)…I 1,11 (κατηβολή)
pasterz patrz zawody, profesje i zajęcia
pastwisko patrz geografia / krajobraz
patrzeć patrz widok
pchać (‘skierowywać, wysyłać’)…I 8,4; 29,25,34; 44,43
nie pchnąć…I 11,4 (uczucie w co; wezwanie)
pean patrz śpiewać / pieśń / gatunki
penesta patrz sługa
peplosy patrz ubranie / rodzaje
perswazja…III 62 (łagodna) (νουθετήματα)
pęd patrz rośliny / struktura
pędzić (‘gnać’) patrz bieg / biec
(‘wieść życie’) patrz życie
piastunka / mamka / niania / niańka (τροφός)…I 23,1,10; 43,8,24 (bis), 18,5, 24,[17]
picie / pić patrz jedzenie
pierś patrz ciało
pierwej patrz czas / określenia względne / najpierw
pierwszy patrz liczebniki / 1
pies patrz zwierzęta / gatunki
pieśń patrz śpiewać
piękno…I 39,21 (jak je poznać) (καλά)
piękność / piękny / pięknie patrz określenia cech / pozytywnych
pięść patrz ciało / ręka
pijaństwo patrz jedzenie / picie
pilnować / upilnować…I 6,6 (nigdy nie da się kobieta); 9,25,101 (rozkaźnik); 36,4 (daremnie
młodzieńca); III 125 (daremnie kobietę)
piołun patrz rośliny
pionki patrz przedmioty
piraci patrz żegluga
pismo…I 34,3 (pozostawić na nim wolę podziału majątku w obliczu śmierci) (γράψας)
pisanie…I 22,2,1 (niebiegłym być w sztuce ~)
pisać…II 5,8 (kogo pierwszym)
niepiśmienny…III 99 (to prostak) (σκαιόν)
pisany…I 36,11 (w łożu małżeńskim pomyślność)
zapisany…I 35,4 (skóry czarnym tuszem)
opisać…I 22,2,10 (co niełatwo); III 123 (nie dość na to liter)
spis(yw)ać…I 41,7,2. 5 (krzywdy / winy na tabliczkach / na niebie); 47,9,10
(nie da się zalet)
litera…I 28,3 (γραφή); 34,3 (odkrycie wiedzy o ~ czyim dokonaniem) (γράμματα); III 123
(γράμμα)
placek patrz kult / przybory
plamić się patrz hańba
plansza do gry patrz przedmioty
pląs patrz taniec / taneczny
pluć…I 9,24 (na wraży pomiot); 18,22 (na podłych; rozkaźnik); 40,14,215 (parą widoczną)
płacić (się)…I 13,5,†41 (śmiercią); 46,15 (złemu złem); III 15 (za słowa słowami)
odpłacać…I 1,11(?) (ἀντενδάσασθαι)
odpłata…I 12,18 (w ~ za pobożność); 20,2 (wziąć ~ za krew ojca)
popłacać → nie popłacać…I †23,7; 29,19,13
spłacić…I 43,27,1586 (dług)
zapłata…I 26,9 (brać sobie ~ z najdroższych); 44,41,6 (za świeżo przelaną krew); III 15
(za czyn czynem); 31 (za trudy co bierze ~ nie z zewnątrz)
zapłacić…III 46 (złotem za wiernego druha)
płacz…I 40,4,69 (zawodzić ~)
płakać…I 9,25,56; 26,6 (nad noworodkiem); 29,18 (rozkaźnik); 31/32,11 (zawsze ~ bliskich)
męża…I 29,25,39; 49,29
opłakać / opłakany…I 26,1,80 (wieloma łzami); 27,20 (żywot); 43,9,4 (w pieśni);
44,41,89 (żonę)
rozpłakać się…I 26,1,51 // szlochać…I 20,4 // zapłakać…I 29,25,44b
płaszcze patrz ubranie
płeć
męska…I 18,4 (ἄνδρες); III 127,{8} (τὸ ἄρσεν)
żeńska…I 18,4 (nieszczęśliwsza od męskiej) (τὸ θῆλυ)
kobiecopodobny…I 44,8 (forma)
kobieta sojuszniczką kobiety…I 24,5
(opozycja mąż / kobieta/żona)…I 6,3 (stary mąż to dla kobiety zły nabytek); 7,4 (mąż ma krót-
ko trzymać żonę); 15,3 (gdy mąż stary żona zawsze panią), 6 (stary mąż jak piołun
dla żony); 32,3,36 (żona słodka dla męża pośród niepowodzeń, jeśli dobrze rządzi
domem); 46,7 (żona rozsądna służy mężowi, nierozsądna chce się nad niego wynieść),
10 (żona od męża zawsze warta mniej, nawet jeśli najgorszy ma najzacniejszą mał-
żonkę), 21(bis) (kobieta z dziećmi panuje nad mężem; lepiej dla męża, jeśli weźmie
mądrą małżonkę); III 32 (źle {młodą} ‹starą› żonę sprzęgać z młodym mężem); 126
(mąż, który kocha, skarbem kobiety); 127,2 (mąż nie powinien zbyt pilnie strzec żony)
(opozycja mężczyzna / kobieta)…I 4,7 (młodzieniec pośród niewiast); 6,5 (władza kobiet nad
mężczyznami), 7 (kobiety zawsze gorsze; mężczyźni zawsze je przewyższają); 27,11
(mężczyzna dłużej zachowuje siłę niż kobieta); 29,19,34 (nie dla mężów mądrych
niewieścia czułość); 37,9 (gdyby mężczyźni siedli przy krosnach, a kobiety chwyciły
za broń); 42,2,2 (mężczyźni czynią kobietom próżne zarzuty). 3 (zawsze kobiety są
lepsze od mężczyzn). 24 (obelgi mężczyzn wobec kobiet); 50,10 (kobieta niesie męż-
czyźnie zarazem pożytek i szkodę)
władza Erosa nad kobietami, mężczyznami i pośród bogów…I 12,19
zniewieściałość / zniewieściały…I 44,20 (τὸ θῆλυ) (ciało); 49,14 (ἀνανδρία)
płodzić / spłodzić…I 22,4 (dla domu ozdobę); 41,1,10 (Ksutos Ijona); 46,1 (‹Lajos› syna);
50,3 (szlachetni mężowie szlachetne dzieci), 13 (ojciec kogo); III 29
(śmiertelni nie powinni ~ dzieci)
Dzeus…I 41,1,2 (Hellena); 44,41,2; 49,3,16 (Heraklesa)
nie spłodzić…I 11,15 (zły ojciec szlachetnego potomka); 22,4
płodność…I 40,4,115‒116 (εὐτεκνία)
spłodzony…I 11,13 (niegodziwy przez lepszego od Dzeusa); 44,41,106 (przez Dzeusa)
zapłodniony…I 24,2 (fala boga)
płomienisty patrz kolory i odcienie
płomień patrz żywioły / ogień
płowy patrz kolory i odcienie
płótna patrz żegluga / osprzęt / żagiel
płynąć / pływać (także przenośnie)…I 27,24 (ból ~ z nieszczęść); 39,9 (Perseusz do Argos);
40,14,254 (przez drzwi smugi sadzy); 43,21,1096 (mleko); 49,1 (przez kraj czarno-
skórych)
opływać…I 6,12 (dom w dostatki) // popłynąć…I 17,7 (na słomie) // przypłynąć …I 49,2
(Ajgiptos do Argos) // spłynąć…I 22,3,10 (mózg na ziemię) // wpłynąć…III 82 (na
Bosfor) // wypłynąć…I 9,14 (łódeczką), 27,47 (Achilles); 44,41,113 (woda ze źródła
Dirki)
pnie patrz rośliny / drzewo
po niewoli patrz dobrowolnie
pobożniejszy patrz stopniowanie
pobożność / pobożny / pobożnie patrz kult
pocałunki patrz miłość
pochlebstwo…II 7,6 (nie doczekać się ~) (θὼψ λόγος); III 95 (nie da się ~ zniewolić cnota)
(θωπεία ὄχλου)
Skorowidz motywów  PŁA–POL 675
pochlebcy…I 29,19,19 (przymilni złymi druhami) (οἱ πρὸς χάριν σὺν ἡδονῇ)
pochodnia patrz kult / przybory
pochodzenie / pochodzić patrz ród
pochować patrz śmierć / miejsce i czynność pochówku / pogrzeb
pochód…I 26,10,8 (κῶμοι); 40,4,115‒116 (ἔξοδος)
pochwalać / pochwalić / pochwała patrz chwalić
pociecha / pocieszenie patrz cieszyć (się)
pociski patrz uzbrojenie
początek patrz czas / określenia względne
poczciwy patrz określenia cech / pozytywnych
poddać się → poddany…I 14,10,11 (małe państwa większym); 39,24 (ludzie miłości); 42,7
(bezdzietni woli bogów); II 2 i 3,1,5 (człowiek szczękom)
podesty patrz architektura / elementy konstrukcji
podłość patrz określenia cech / negatywnych
podły patrz ród / zły
podmuchy patrz zjawiska atmosferyczne / wiatr
podobać się / spodobać się…I 3,15 (rządzącym zawsze); 37,9 (kobietom broń); 43,20,1084
upodobać…I 15,9,8 (sobie towarzystwo nikczemnych)
podobny…I 10,7 (~ do bogów stać się); 14,8 (to, co jest ~, zbliża ludzi do siebie); 17,6 (kłam-
stwa ~ do prawdy); 33,11 (sobie ~); 36,13 (synowie ~ ojcom); 43,8,32 (troska); III 39
(tobie ~)
patrz kobieta / kobiecy / kobiecopodobny
podpowiadać patrz mowa / mówić
podróż…I 14,24 (pogoda zwiastuje pomyślną) (τίν᾿ ἔχει / στάσιν εὐοδίας); 39,7,25 (do zmarłych
już bliska) (αἰόλα πορεία); 43,9,15 (są uciążliwe) (ἐχθρὸν ἀνθρώποισιν αἵ τ᾿ ἐκδημίαι)
wędrowiec…I 18,28 (morza) (πόντου πλάνητες); 43,9,17 (ὁδοιπόρος)
podstęp / knowania…I 6,5(bis) (kobiety biegłe w ~) (τέχναι); 14,2(bis) (~ i mroczne ~ zsyła tchó-
rzostwo) (δόλοι καὶ σκοτεινὰ μηχανήματα), 4 (rozstrzyga spory) (δόλοι); 23,1,8 (knuć
~) (δόλος); 26,1,1 (δόλος); 42,6,[10] (nie podejrzewać ~) ([δόλον)
podstępny…I 13,3 (bestia) (ἀποφώλιον); 26,1,22 (gwałt) (βίᾳ δολώσας) // podstępnie
…I 40,14,267 (φαύλως)
intryga…I 7,5 (δόλοι); 40,13,202 (πλοκή)
podupadać patrz upadek
podwójny / podwójnie patrz liczebniki / 2
podwórzec patrz architektura / elementy składowe
podziemie…I 29,25,47 (χθόνιος); 38,11 (co oznaczają w ~ słowa ‘żyć’ i ‘umrzeć’) (κάτω); III 8
(θεοὶ χθόνιοι) (bóstwa)
podziemny…I 26,1,56, 5 (kraina) (νερτέρα χθών); 29,26,62 (ν]ερτέροι[σιν)
patrz „Indeks”, s.v. ‘Hades / Podziemia’
podziw…I 10,7 (budzi ten z bogów, który ma najbogatszą świątynię); 13,5,31 (godne ~)
podziwiać…I 33,29,1
nie podziwiać…I 44,19
poeta…I 23,2 (kto nauczy, jak być ~) (ποιητής)
pogardzać / pogardzić…I 11,17(bis) (ojczyzną własną); 18,12 (złem)
pogłoska patrz wieść
pogoda patrz zjawiska atmosferyczne
pogrzeb / pogrzebać patrz śmierć / miejsce i czynność pochówku
pojawi(a)ć się patrz jawić się
pokarm patrz jedzenie
pokazać…I 15,10 (prawdę); 42,2,3 (że kobiety lepsze od mężczyzn); III 20,{6} (czynem po-
tęgę bogini)
przekazywać…I 42,2,16
wskazać…I 9,27,27; 43,11, 20,891; III 6
wykazać…I 9,25,31. 32; 17,9; 48,11
patrz rozkaz / nakaz(yw)ać // patrz okaz(yw)ać
pokoje patrz architektura / elementy składowe
pokolenie patrz okresy życia
pokonać patrz zwycięstwo / zwyciężyć
pokorny patrz określenia cech / pozytywnych
pokój…I 29,21 (εἰρήνη) (przeżyć w ~ starość)
niepokój…I 40,5,146 (κῆδος)
pokrewieństwo patrz rodzina / krewni
pole patrz geografia / krajobraz // patrz wojna / walka
polec na polu walki patrz śmierć / sposoby zadawania śmierci

polegli patrz śmierć / trup
polowanie patrz łów
połóg patrz rodzić
pomiot patrz okresy życia / dziecko
pomnik triumfu patrz zwycięstwo / oznaki zwycięstwa
pomoc…I 23,1,11 (namową nieść ~ zdradzie); 26,1,[70] (zabić z czyją ~); 43,20,847 (wezwanie);
44,41,83 (wołanie o ~). 88 (ginąć bez żadnej ~)
przyjść na / z…I 39,7,1040; 50,7
pomocnicy…I 44,41,21 (δρῶντες)
pomagać / pomóc…I 9,1,7 (matce w połogu); 45,5 (prawość w czym ~); 48, 12† (jakoś);
III 50 (komu ~ skromna ofiara)
komu ~ bóg…I 12,8; 47,7
nie pomóc…I 46,8,7 (piękność ~ w czym)
pomocny…I 9,2
wspomóc…I 43,20,861 (obcych). 870 (w nieszczęściu); II 2 i 3,1,18 (państwo); III 111
(ojczyznę)
pomówić patrz mowa / mówić
pomstować patrz klątwa
pomyłki patrz błądzić
pomyśleć patrz myśl / myśleć
pomyślność / pomyślny / pomyślnie patrz los
popaść / popadać…I 7,2 (w hańbę i nieszczęście); 9,26,10; 14,9 (jak popadnie); 18,15 (w nie-
szczęścia)
w biedę…I 6,10; 44,16, 29; 50,4
popiół patrz żywioły / ogień
popłacać patrz płacić
popłynąć patrz płynąć
poprowadzić patrz prowadzić
pora patrz czas
porodzić patrz rodzić / urodzić
port patrz żegluga
porwać…I 44,39 (λαβών)
pory roku…I 6,15 (następują kolejno) (ἔτειοι μεταλλαγαί)
lato…I 6,15; 40,11 (późnoletnie zagony); 50,11
wiosna…I 6,2; 26,10,6
zima / zimowy…I 6,15; 47,9,7; 50,11
porzucić patrz rzucić
posag…I 32,3,23 (w ~ dawać teraz) (φερνάς δέδωκεν νῦν); 40,6 (sprzedać ciało za ~ żony) (πεπρα-
μένον τὸ σῶμα τῆς φερνῆς ἔχων)
posąg patrz rzeźby
posiadłości patrz bogactwo
posiłki patrz jedzenie
posłać patrz słać
posłaniec / herold (κήρυξ, κήρυκες)…I 14,21; 34,10,780 (mej biedy); 40,4,103
posłuchać patrz słuchać
posłuszeństwo / posłuch…I 12,14 (oby stracili ~ podli mówcy); 14,10,12 (trzymać w ~)
być posłusznym…I 44,41,107 (Amfion dzieciom Dirki); III 82 (gwiazdom); 115 (podli
powinni ~ silniejszym)
pospólstwo patrz zgromadzenie
postać…I 13,5,16 (zgrabna ~ oblubieńca) (δέμας); 27,5 (godna króla) (εἶδος); 34,5 (wszelakie
losów człowieczych) (ἀνθρώποισι πᾶσαν αἱ τύχαι / μορφὴν ἔχουσι); 44,33 (przychodzić pod ja-
ką ~) (σχήματ᾿ ἐκμιμούμενον)
postanowić…I 13,5,52 (nie zwlekać z wyrokiem)
postawa patrz charakter
poszukać patrz szukać
poślubić patrz rodzina / małżeństwo / ślub
pośmiewisko patrz śmiech
pośpiech patrz śpieszyć się
poświęcić (‘ofiarowywać, składać w ofierze’) patrz kult / święty
(‘przeznaczyć na co’)…I 44,6 (większą część dnia na co) (νέμων τό πλεῖστον ἡμέρας τούτῳ
μέρος), 22 (życie na co) (ἀσκέω βίοτον)
potajemnie patrz tajemnica
Skorowidz motywów  POL–PRA 677
potępienie… I 42,4 (ψόγος)
potępiać…I 40,7,160 (głupców)
potężniejszy patrz stopniowanie
potomek / potomstwo patrz rodzina
potrafić patrz umieć
potrawy patrz jedzenie
potrzeba (χρεία)…I 9,18 (uczy); 14,2 (zsyłać co w ~); III 33 (rządzi mną)
potrzebować / być w potrzebie…I 9,26,9 (χρῆσθαι); 43,9,16 (χρεία)
być potrzebnym…I 29,12 (δεῖ)
potwór patrz zwierzęta / mityczne
poważanie…I 48,12 (mieć)
poważać…I 10,2 (pewnych ludzi w państwie)
nie poważać…I 33,26,5 (nikogo)
cenić…I 10,2 (ludzi robiących więcej), 7 (bogowie ~ sobie zyski); 14,1,4 (jedną
z trzech doli człowieka); 18,9 (wyżej rangę niż majątek), 17 (prawdę); 29,9
(mężnych niewielu), 14,31 (wyżej życie niż cześć synów); II 5,8 (niżej czyny niż
pieniądze); III 112 (własny dom nad bogactwa)
powiedzenie / powiedzieć patrz mowa / mówić
powieki patrz ciało / oko
powierzać patrz wiara
powinność…I 24,6 (co uważać za swoją) (νομίζειν τ᾿ αὐτὸ τοῦτ᾿ εἶναι δίκην)
(po)winien / (po)winno być/się…I 3,6 (szlachetny jak ~ znosić klęski); 11,6 (ojciec jak
~ znieść miłostki synów); 16,9 (kobiece łoże ~ wspólne); 18,6 (mędrcy jak ~
znieść życie), 12 (jaką ~ żonie dać służącą); 22,8 (co dla śmiertelnych ~ prawem);
26,2 (~ zamierzać co), 6 (wynieść z domu ze śpiewem ~ kogo), 12 (do jakich ~
śmiertelni dążyć zysków); 29,6 (jak ~ wszczynać wodzowie wojny); 31/32,1
(co kobieta ~ dzielić z towarzyszem łoża); 33,4(bis) (zdusić smutek), 9 (myśleć
więcej niż ~), 23,9 (co ~ człowiek), 24 (nie wiedzie się, w czym ~ wygrać);
36,9 (władca ~ zabiegać o co); 42,11 (mędrzec gdzie ~ myśl zwracać); 44,37
(mądry z kim ~ się żenić); 48,9 (co ~ druhom); 49,12 (młody ~ dowodzić swej
odwagi), 31 (dzieci ~ słuchać słów ojca); 50,4 (kto ~ mówić pokornie); III 35
(lekarze ~ zbadać styl życia mieszkańców); 114 (kto ~ rządzić gorszymi); 115
(podli ~ pod władzą czyją); 127 (kto kogo ~ uczyć)
nie powinien / nie powinno być/się…I 10,12 (nieśmiertelnego gniewu żywić); 16,1
(nieczysty ~ tykać domu); 33,24 (szczęści się, kiedy ~); 36,8 (władcy bez praw);
50,5 (śmiertelni ~ zbyt wysoko mierzyć); III 29 (śmiertelni ~ płodzić dzieci)
powodzenie / powodzić się patrz los
powolny patrz opieszałość
powrót…I 43,20,916 (doczekać ~) (νόστος)
z powrotem…I 43,27,1580; 44,28, 44
niepowrotny…III 8 (mroki) (ἀδίαυλος)
powrócić…I 11,18 (syna komu); 19,5,9 (co z ziemi ~ pod ziemię); 43,20,917
wracać → nie wracać się / nie wrócić…I 29,7 (cało z niesłusznej wojny); 43,10,388;
44,11 (do pustego domu)
powstrzymać…I 9,25,52 (cóż cię ~); II 2 i 3,1 (słowem zło); III 120 (męża ~ małżonka)
pozbawić (się)…I 3,2 (praw należnych); 6,3 (przyjemności); 45,12 (wino ~ rozumu)
pozbawion(y)…I 5,4 (mąż mienia); 26,1,78 (władcy?)
zostać pozbawionym…I 50,1 (dzieci)
pozbierać patrz zebrać
pozna(wa)ć patrz znać
pozwolić (rozkaźnik / wezwanie)…I 14,24; 26,1,62; 39,5; 43,20,929; 44,41,63
nie pozwolić…I 3,2; 14,1,14 (wstyd ~ na co); 34,3 (tabliczka kłamać); 39,27 (mieć nie-
ślubnych dzieci); 42,1 (umrzeć zmarłym)
pożądanie / pożądać patrz miłość / żądza
pożoga patrz żywioły / ogień
pożywienie patrz jedzenie
później patrz czas / określenia względne
praca patrz czyn
pradawny patrz czas / określenia względne
pragnąć patrz chcieć
prawda…I 12,12 (słyszeć ~ od kobiety), 13 (~ lubi ujawniać czas), 14 (mówcy kradną ~); 14,4
(niczego się drogą ~ nie wskóra) (τῆς δ᾿ ἀληθείας ὁδός / φαύλη τίς ἐστι);15,9 (jak
poznaje ~ człowiek mądry), 10 (pokazać ~); 18,12 (powiedzieć ~ w oczy),
17 (trzeba cenić ~); 27,12 (~ w starym przysłowiu); 31,3,2 (całą powie-

dzieć); 40,4,62 (słów ~ dowieść); 41,1,1 (zgodnie z ~ co twierdzić); 44,35
(co może zwyciężyć ~); 50,3 (~ w twierdzeniu); II 4,1 (niewolnikowi nie
wolno rzec ~); III 14 (czy to ~)
(a kłamstwo)…I 17,6 (kłamstwa podobne do prawdy); III 101 (ten, kto kłamie, a nie
chce wykorzystać prawdy); 102 (twardą prawdę mówić czy miłe łgarstwa)
(σκλήρ᾿ ἀληθῆ)
(przytaknięcie)…I 14,1,7; III 14; 130
prawdziwie / prawdziwy…I 11,15 (dawne powiedzenie); 21,2 (szlachetny); 27,3 (wieść);
43,20,877 (widzieć); 48,10 (wolność słowa), 11 (mężowie)
nic prawdziwego…I 9,25,23 (οὐδὲν ἀληθεσ[)
prawica patrz ciało / ręka
prawo (νόμος, νόμοι)…I 3,2 (~ słusznych pozbawić); 9,26,8 (helleńskie); 11,10 (jedno tylko
wspólne ludziom i zwierzętom); 12,9 (w niebezpieczeństwie ustępują konieczności);
18,5 (dotyczące kobiet złe); 22,8 (co powinno być ~ dla śmiertelnych); 23,1,15 (sza-
nować ~ Hikesjosa) (θεσμοί); 29,14,38 (natury). 45 (dawne przodków), 26,96 (dać do
czego ~); 31/32,3 (wbrew boskim ~) (δυσσεβῶς); 33,21,8 (powstanie ~); 36,8 (nie
powinno być władzy bez ~); 39,27 (wyrok ~); 40,13,196; 42,6,21; 45,7 (natura ma ~
za nic); 46,15 (nie zważać na ~); 49,1 (~ w Grecji jak zwać Pelazgów), 34 (na czym
~ oparte przynoszą pożytki); III 81 (~ jest śmierć); 149 (~ jest szkodzenie wrogom)
bezprawie…I 18,24 (miesza się z uczciwością) (μὴ δίκαια)
prawość / prawy patrz określenia cech / pozytywnych
prawy patrz rodzina / dzieci / ślubne
precedens → bez precedensu…I 13,4,3 (frg. 3) (ἀπείρου)
prędzej patrz czas / określenia względne
proch patrz substancje
progi patrz architektura / elementy konstrukcji / próg
prosić patrz błagać / prośba
prostak patrz określenia cech / negatywnych
prostota patrz określenia cech / pozytywnych
prośba patrz błagać
prowadzić / poprowadzić…I 9,1,14 (Hellen barbarzyńców), 25,87; 40,4,82, 14,245 (rozkaźnik);
16,10; 36,21 (złe do dobrego nieraz); 40,4,79 (wiosła łodzie), 14,218 (Helios chór
dziewic). 230 (Afrodyta gody dziewic); 43,9,1, 17,16, 20,851, 27,1626 (ojciec wnuki);
III 19,6 (przyjemność ku nadziei)
przyprowadzić…I 43,27,1630 (matce dziecko)
próba…II 7,5 (podjąć ~ pokonania kogo w piciu) (πεῖρα)
próg patrz architektura / elementy konstrukcji
próżniactwo / próżniacy patrz określenia cech / negatywnych
próżny (‘bezcelowy, czczy, daremny’)…I 42,2,1 (zarzuty); 43,20,852 (starania); II 2 i 3,1,15 (rozrywki)
(na) próżno…I 9,25,24; 17,1; 33,35; 40,14,287; 43,20,926; 44,41,73; II 5,7; III 60,6;
127,11
prząść…I 4,5 (ξαίνω)
czółenko patrz przedmioty
osnowa…I 43,7,10 (πῆναι)
tkacki…I 43,7,9 (pieśni) (ἱστότονος)
przebaczenie…I 14,7 (nie należy czekać ~) (συγγνώμη)
przebiegły patrz określenia cech / adiaforycznych
przebłagalny patrz kult / błagalnik
przeciwnik patrz wróg
przedmioty / sprzęty / naczynia / narzędzia
beczki…I 32,2
belka…I 29,14,12
cugle (przenośnie)…I 18,7 (niepuszczanie ~)
cyrkiel…I 22,2,3 (τόρνοι)
czara…I 7,10; 43,9,29
czerpak…II 5,4
czółenko (tkackie)…I 37,14; 43,7,10 (κερκίς)
deska…I 34,10,11 (deszczułki); III 37
dłuto…III 42
dysk…II 2 i 3,1,19
dzban…III 21 (niemożność napełnienia dziurawego)
dzwonki…I 34,1
Skorowidz motywów  PRA–PRZE 679
jarzmo…I 2,3 (Konieczności); 36,20 (małżeńskie)
jęczeć pod ~…I 14,1,10; 43,3
kamyk do głosowania…I 27,15 (κλῆρος)
kołek…I 29,14,12
kosze…II 2 i 3,3; III 151,5
kotły…I 34,9
kottabos…I 20,3; 35,8
krosna…I 37,9
krotala…I 43,7,8
krzesło…I 10,9
kubek…I 39,23
lampa…I 48,14
laska…I 26,1,76; 43,22,[6]
łańcuchy…I 39,7,4
łoże (także przenośnie)…I 5,1; 6,4 (kobieta należy do ~); 16,9 (kobiece powinno być wspól-
ne); 23,1,9 (wabić do ~); 27,3 (połączyć dzieci ~); 37,4 (połączyć w ~ nik-
czemne z prawym); 40,3,10, 4,45, 6 (kto niewolnikiem ~), 14,279 (Helioso-
we); 42,10 (skromne); 43,8,31 (ślubne), 27,1599 (zabić w ~ mężów); 44,43
(coś pcha niektórych od tych piękniejszych ku szpetnym)
wstąpić / wejść w ~…I 36,11 (małżeńskie); 44,33, 41,103
łożnica…I 49,3,15; II 6,4; III 32
maczuga…I 22,6,13
nóż…I 18,14 (chirurgiczny); 34,10,12
ościenie…I 1,6
pałka (dwuznacznie)…II 7,8 (miła) (apostrofa) (φίλον ξύλον)
pionki…I 29,14,10 (πεσσοί)
plansza do gry…I 29,14,10
przynęta na zwierza…III 76
puchar…I 39,(38) (κρατήρ)
sidła…I 44,41,77
sieć, sieci…I 23,10 (jej oka); 33,29,8 (wpaść w ~). 10
siekiera…I 13,2,5
sito…II 5,4 (brązowe)
stół patrz jedzenie / miejsce
stryczek patrz śmierć / sposoby zadawania śmierci
tabliczka, tabliczki…I 29,21 (δέλτοι); 34,3 (δέλτος); 41,7,3 (δέλτος)
trójząb…I 29,14,47, 26,55
uzda…I 14,23; 31,1
wiatyk…III 43 (ἐφόδιον)
więcierze…I 23,10
wodza, wodze…I 29,19,18; 40,10,172; II 2 i 3,4
wóz…I 33,6,6 (zaprzężony w źrebce); 40,10,169. 177; 47,9,8 (kwadryga); 49,1† (cztero-
konny Słońca)
zabawki…I 43,5,2 (ἀ]θύρμα[τ]α)
zaprzęg…I 29,23; 39,1; 40,4,104
zwierciadła…I 6,16; 43,7,2
żagiew…I 3,8
przedwczesny patrz czas / określenia względne
przekazywać patrz pokazać
przekleństwo / przeklęty patrz klątwa
przekonać (się)…I 9,25,136; 21,1 (nie mieć się jak ~); 36,7 (łatwo każdy o czym); 40,4,52
(wkrótce); II 7,5 (rozkaźnik)
przekonany…III 60,7 (o czym)
nie przekonać…I 13,5,4 (nigdy ~ zaprzeczaniem); 39,25 (natury barbarzyńskiej); 43,20,
806; III 131 (nikt mnie); 137 (czym jest los)
przeliczyć się patrz liczyć (3)
przemawiać patrz mowa / mówić
przemiana…I 41,1,21 (cielesna) (ἀλλαγά)
przemilczeć patrz milczeć
przepaść patrz śmierć
przepędzić patrz wygnaniec
przepiękny patrz stopniowanie
przepowiednie / przepowiadać patrz wyrocznia
przestępca… I 46,15 (u ołtarza siedzący) (μὴ δίκαιος ὢν ἀνὴρ / βωμὸν προσίζει)

rabusie (λῃσταί)…I 3,1; 9,11 // zbójcy…I 49,16 (przepędzić ~ na drogach) (ἔπαυσ᾿
ὁδουροὺς λυμεῶνας ‹ ›) // złoczyńca…I 14,9 (nie są bogami bogowie ~) (εἰ θεοί
τι δρῶσι φαῦλον, οὔκ εἰσιν θεοί); III 43 (każdemu ~ Dzeus dał obrotny język)
przestępstwa…I 14,10,8 (ταῦτα δρῶντες)
przestworza patrz żywioły / eter
przeszłość patrz czas / określenia względne
przeszukiwać patrz szukać
prześmiewki patrz śmiech
prześwięty patrz stopniowanie
przewiny patrz wina
przewodnik…I 9,27,34 (żeglarz ~ słonych wioseł) (πεμπτήρ); 15,13,2 (ślepy trzyma się swojego ~)
(προηγητήρ); 43,9,18 (bez ~) (ἀνερμήνευτος)
przewodzić…I 40,14,218 (śpiewom)
pod przewodnictwem…I 40,4,84 (wiatrów) (πομπᾷ σιγώντων ἀνέμων)
przeznaczenie…I 42,8 (wbrew ~ się żenić) (γάμοι μὴ πεπρωμένοι)
przeznaczony…III 30 (nieszczęścia wszelkie)
przezorność patrz określenia cech / adiaforycznych
przeżycie / przeżyć patrz życie
przodkowie patrz rodzina
przybiec patrz bieg
przybój patrz geografia / morze
przybyć / przybycie patrz przyjść
przybysz patrz gość
przybytek patrz kult / świątynia
przychodzić na świat patrz rodzić (się)
przyczyna…I 36,12 (~ głupoty choroba ojca); 40,9,165 (jaka ~, że głupota wrodzona bogaczowi)
przyjaciel, przyjaciółka / druh (φίλος, φίλοι)…I 1,3, 4 (wśród nieszczęść); 7,6 (bogaczy);
9,27,36 (zebranie ~); 10,13 (trzymają się z dala od człowieka w niedoli), 16 (bogów);
14,28 (lojalność wobec ~); 20,7 (nie mieć ~), 12,13 (żywi); 24,3 (jaki widok nie
cieszy ~); 27,21(bis) (nie być ~ kogo; traktować ~ jak sługi); 29,19,18 (jakich ~ należy
zdobywać); 30,2 (być z dala od ~); 32,1,38 (miłe zwodzenia ~); 36,17 (złoto ~ bez po-
żytku, gdy głupi); 37,13 (Kipryda ~ nocy); 39,5 (wraz z ~ nasycić pragnienie czego);
42,6,10 (patrzeć w oblicza ~); 43,8,33 (apostrofa), 17,14 (życzliwi); 44,10 (być dla ~
nikim), 19 (kto dobrym ~), 24 (ulegać radom ~), 41,18 (apostrofa); 48,9 (nie pamiętać,
co jest się winnym ~); III 24 (~ jest dla mnie mąż zacny); 46 (płacić za wiernego ~
złotem); 56 (mieć ~ u boku) (ἀνήρ); 60; 62 (lekiem słowa życzliwe ~); 80 (sprawdza-
nie ~); 143 (pocieszenie od ~ lekiem najlepszym); 144 (nie będzie wierny grobowi)
przyjaźń…III 38 (ręczyć z ~) (φιλέγγυος)
przyjemność…I 6,3 (z posiadania dzieci); 20,5 (ważyć się dla ~ na wszystko); 38,6 (co dostar-
cza ~ ludziom); 44,10 (słodkie ~ władają człowiekiem), 17 (nie spotka się z umia-
rem), 25 (co sprawia ~), 29 (to ~ nie wiedzieć); III 19,5 (kto nią obdarza)
przyjemny / przyjemnie…I 20,4 (szlochać); 33,5,10; 37,19 (światło dnia); III 52 (dzie-
ciom i ojcu, gdy jacy)
patrz stopniowanie / najprzyjemniej
przyjść (1) (‘mieć miejsce, zdarzyć się, nastąpić’)…I 11,18 (komu co ~ łatwiej); 33,26,6 (na kogo ~
nieszczęście); 36,18,15 (znosić nieszczęścia); 43,20,839 (umrzeć)
nie przyjdzie…I 26,12 (żałować); 44,41,7 (do tego)
przyjść (2) / przychodzić (‘posuwając się, zbliżyć się do określonego miejsca’)…I 9,26,6 (rozkaźnik);
18,15 (żniwa); 26,10,9 (rozkaźnik); 29,18 (rozkaźnik); 39,7,12 (rozkaźnik); 42,6,9
(w sam czas); 43,8,22 (Europa na Kretę), 9,5 (śmierć); 50,2 (ktoś tu ~); III 74
(pora); 127 (z klęską ~ pośmiewisko)
nie przyjść…I 50,7 (z pomocą)
przybyć…I 8,1; 9,1,9, 26,1, 27,36. 39. 47; 13,2,4; 18,27,4; 29,14,7; 32,1; 36,18,5; 43,16,
20,849 (rozkaźnik). 870, 27,1625; 44,41,18. 99; II 5,9; 6,2
przybycie…I 44,41,24
przybysz patrz gość
patrz rodzić się / przychodzić/przyjść na świat
przykry / przykrość patrz określenia cech / negatywnych
przynęta patrz przedmioty
przyobiecać patrz przysięga
przyozdobić patrz ozdoba
przypadek / przypadkowy patrz los
Skorowidz motywów  PRZE–RO 681
przypłynąć patrz płynąć
przypominać / przypomnieć patrz pamiętać
przyprowadzić patrz prowadzić
przysięga…I 3,1 (odmówić ~) (ἐξομεῖται μηδενὸ[ς); 14,10,7 (nie dotrzymywać ~) (ὅρκοι);
29,26,70 (nie chciały złamać danej ~) (ὅρκους οὐκ ἐτόλμησα[ν λι]πεῖν); 31,3,6 (i bez ~ nie
kłamać) (ὄρκου τ᾿ ἐκτὸς οὐ ψευδῆ λέγω)
przysięgać…I 31,3,6
obiecać…I 39,15 // przyobiecać…I 13,5,24 (ofiarę z byka)
przysłowie patrz mowa
przysługa…I 37,21 (trzeba świadczyć ~ żywym) (τοὺς ζῶντας εὖ δρᾶν); 43,20,872 (hańbą przy-
jęcie ~) (αἰ[σ]χρὸν γὰρ εὖ μὲν ἐξεπίστασθαι παθεῖν), 22,21 (χάριν); 49,6 (czekać jakiej) (τί δῆτα
τυγχάνεις χρείαν ἔχων)
przyszłość patrz czas / określenia względne
przytrafić się patrz trafić się
przywódca patrz władca
przyznać patrz znać
pszczoła patrz zwierzęta / gatunki
pszenica / pszenna patrz rośliny / gatunki
ptak patrz zwierzęta / gromady
puchar patrz przedmioty
puklerz patrz uzbrojenie / tarcza
pustkowia patrz geografia / krajobraz
pustynia patrz geografia / krajobraz
pycha patrz duma
pyszny patrz określenia cech / negatywnych
rabusie patrz przestępca

racja patrz słuszność
rada…I 27,6 (być zdolnym do ~); 41,15 (~ starców a czyny młodych); 43,12,20 (~ Fojbosa
mieć w myśli), 20,885. 920 (przyjąć ~); 44,11 (pójść za czyją ~), 24 (ulegać ~
przyjaciół); III 38 (Delf)
dawać komu ~…I 1,5 (córce); 6,3 (wszystkim młodym mężom); 12,12 (Tezeuszowi
dobrą); III 19,9 (młodym)
mądra ~…I 29,19,3; 44,21
radzić…I 21,2 (łatwiej, niż robić); 27,6 (miastu to, co najlepsze); 28,2 (porzucić, co bez
bogów podjęte); 29,14,31 (tchórzyć)
doradca / doradzić…I 9,26,6 (σύμβουλος); 44,8 (w czym) // naradzić się…I 44,41,60
// poradzić → nie poradzić…I 15,4 (komu)
wskazówki…I 29,19,4 (~ cenne) (κειμήλι᾿ ἐσθλά); 40,10,176 (dziecku dając) (παῖδα νουθετῶν)
radość…I 29,19,23 (ze złej rozkoszy jaka); 36,21 (troska często przeradza się w ~); 40,4,91
(pieśń ~); 43,9,20, 27,1581 (być miotanym to ~, to strachem); 46,3 (co niesie większą),
8,4 (dzielić ~, tak jak dzieliło się smutek); III 4 (jest w śmierci poniesionej w ofierze)
radować (się)…I 12,1 (słodko ~ widok kogo); 48,1 (Bój ~, gdy giną dzielni)
radosny…I 43,7,12 (dar)
ramię patrz ciało / ręka
rana / ranić / ranny patrz choroba
ranga…I 18,9 (wyżej cenić ~ niż majątek) (ἀξίωμα)
rano patrz astronomia / dzień / pory dnia
ratunek…I 34,10,10 (do dzieła, co ~ da) (ἐγχειρεῖν χρὴ ἔργῳ πορίμῳ); III 147 (znajdować tysiąc
pretekstów ~) (πολλὰς προφάσεις δίδωσιν [θεός] εἰς σωτηρίαν)
ratować / uratować…I 29,14,51 (rozkaźnik), 26,96 (miasto)
nie ratować…I 40,5,124 (jedna kotwica ~ statku)
raz patrz liczebniki / 1
reguła patrz zasada
ręce patrz ciało
rękojeść patrz uzbrojenie / miecz
robić patrz czyn / (w opozycji do słów)
rodzaj…I 18,15 (ludzki) (θνητῶν γένος); 22,8 (miłości inny) (ἄλλος τις ἔρως)
rodzic / rodziciel, rodzicielki patrz rodzina
rodzić (się)…I 1,7 (nieprawość ~ w ludziach nikczemnych); 9,27,33 (Hellada ~ żeglarza miłe-
go bogom); 11,7 (Kipryda zmuszana ~ bunt w domu), 10 (dzieci [ludz-
kie i zwierzęce]); 12,5 (powodzenie ~ pychę), 6 (bogactwo ~ pychę);
19,5,4 (Gaja ~ śmiertelników); 21,4 (wiek leciwy ~ tysiąc cierpień);
22,4 (po co ~); 29,14,14 (po co ~ potomków). 27 (miasto ~ próżniaków);

37,4 (zacni ~ zacnych); 44,14 (ziemia ~ wszystko), 44 (dzielne dzieci
~ ze szlachetnych mężów); 49,12 (trudy ~ męską dzielność); III 11
(Eter/Dzeus ~ córę); 20,12 (niebo i ziemia wszystko ~ ludziom); 118
(trudy ~ waleczność mężczyzny)
rodzinny…I 6,4(bis) (dom, groby)
rodzony…I 13,4,22 (frg. 2) (rodzice); 29,13 (dzieci); 43,20,843 (synek)
nie rodzić (się)…I 12,6 (oszczędność ~ bogactwa); 43,20,842 (Hypsipyla ~
Ofeltesa)
lepiej…I 14,1,2; III 28
narodzić się → nie narodzić się…I 6,9 (nikt silniejszy od bogactwa)
narodziny…I 13,2,17 (unikać ~ śmiertelnych) (φεύγω / γένεσίν τε βροτῶν)
przychodzić na świat / ujrzeć świat / wydawać na świat / na światło…I 9,1,7;
38,12; 41,5; III 28
nie przyjść na świat…I 39,33 (nikt szczęśliwy)
urodzić / porodzić…I 37,10 (Atalanta ~ synów); 43,8,7 (Ajgina ~ Peleusa)
urodzenie…III 60,[13] (co nie z ~) (τ[ὸ] μὴ πεφυ[κός)
zlec…I 45,2 (ja tu ~) (ἐγὼ ᾿τέκον)
zrodzić (się)…I 10,12 (ciało ~ śmiertelnym); 39,8 (kto cię ~ okrutny); 41,5 (wszystko);
44,2 (przy drodze [Amfiona]), 3 (wszelkie rzeczy ~ Gaja), 28 (dzieci);
45,7 (kobieta ~ na to); III 28 (bezrozumnych); 30 (do cierpień i klę-
ski); 128 (matka); 131 (z takiego ojca nie może ~ podły)
(kto komu kogo)…I 3,19 (temu i tamtemu ~ Heraklesa i Ifitosa); 9,1,4 (Auga
~ Heraklowi Telefosa)
(kto z kogo)…I 40,4,48 (Faetont ~ z Heliosa); 49,3,9 (Perseusz ~ z Danae);
III 45 (Hellen ~ z Dzeusa)
nie zrodzić…I 14,17 (podła matka ~ synów godnych nosić oręż)
zrodzon(y)…I 6,2 (świeżo ~ latorośl); 9,25,86; 19,5,12 (co ~, nie umrze); 23,1,3
(podle); 43,10,381 (z bogini), 21,1105 (co ~ najpierw); 44,41,135 (z Dzeusa)
patrz charakter / wrodzony
rodzina…I 29,19,15 (co zapewni związki z pierwszymi z ~); 40,14,241 (boska)
bezdzietny…I 6,2; 21,1; 49,3,19 (ἀπαιδία)
bezpotomny…I 42,7
bliscy / najbliżsi…I 7,1; 11,18 (widząc klęski ~, łatwiej znieść własne); 31/32,11 (płakać
ich)
stać się dla ~ wrogiem…I 6,12; III 85
brat…I 20,12,5; 26,1,87; 29,22,4 (apostrofa); 33,26,3. 9 (apostrofa); 42,6,7. 15. 18 (matki)
(μητρὸς κασίγνη[τοι) (apostrofa). 28 (młodszy z ~). 39. [46] (słyszeć o ~ wieści); 43,27,1623;
III 71 (prowadzą ze sobą ciężkie wojny)
córka / córa…I 1,5 (rada dla ~); 4,2; 7,8 (zabicie ~); 9,1,4; 13,4,8 (apostrofa); 16,6; 20,1;
29,14,4 (poświęcić życie ~ w ofierze). 34, 25,25. 37. 38 (poświęcić ~ za kraj),
26,63 (apostrofa). 65 (wydana na śmierć przez męża). 71 (ich dusze); 33,5,11;
37,1; 39,34; 40,14,228. 268 (apostrofa). 281 (apostrofa); 41,1,9. 13; 43,8,6‒7
(rzeczna). 21, 12,21 (dać ~ w zamęście dzikim zwierzom); 44,41,131; 45,12
(za zgodą ~ co zrobić); 46,2,20; 49,1, 3,6 (oszalałe). 11; III 5 (jej zarżnię-
cie); 11 (apostrofa)
(w opozycji do syna)…I 29,14,23
dziecko / dziecię…I 3,5 (bóg zauroczył ludzi uczuciem do ~); 5,14 (z poprzedniego
związku); 6,8, 10 (dobre małżeństwa ~ dzięki pieniądzom); 8,7; 11,5 (podsycać
w ~ nienawiść do nowego potomstwa), 9(bis) (najdroższe ojcu; rodzice ~ najdroż-
si), 10 (miłość do ~ wspólna ludziom i zwierzętom), 18 (strata ~ i dożywanie po-
tem starości); 13,5,20; 15,2, 4 (ojciec pod władzą ~); 16,12 (kładą czar w serca
ludzi); 18,9 (wzgląd na ~ przy wyborze małżonka); 20,8 (tylko ~ można ufać);
21,1(bis) (lepiej ludziom z ~ czy bez; podłe); 24,6 (mają słuchać rodzica); 25,2
(apostrofa); 26,1,12. 23 (nie mieć ~). 88. 90, 7 (odumarły), 11 (apostrofa); 27,3 (po-
łączyć ~ łożem), 15 (~ losu), 16 (apostrofa); 29,13 (przybrane a rodzone), 14,26
(jakie chciałoby się mieć). 40 (jaka z ~ korzyść), 15 (kochać ponad ~ ojczyz-
nę), 17(bis) (kto dla ~ kimś najmilszym; apostrofa); 31,3,9 (obmyślić ~ zgubę);
31/32,2 (nieprawe); 33,5,1, 6,8 (upamiętnić ~), 8, 17 (~ kształci ubóstwo), 26,3,
27, 29,9; 36,13 (jak się mają z ~ sprawy); 37,4 (nie mieć szlachetnych); 39,27
(nieślubne); 40,4,83 (ukochane), 10,176 (dawać ~ wskazówki), 14,235. 286 (apo-
strofa); 41,10 (wzgląd na ~ nie pozwala zgładzić żony); 42,7(bis) (cudze wpro-
wadzać w swoje progi; co robić, jeśli bogowie nie dali ~), 14 (apostrofa); 43,8,25
Skorowidz motywów  RODZIĆ–RODZINA 683
(~ potrójne żniwa). 31 (ślubne), 17,7 (śmierć ~), 18,5 (niańka ~), 20,826. 840
(zabójczyni ~). 845 (apostrofa). 867 (zabić ~ umyślnie). 869 (kiedy skona). 898. 922
(pogrzebać ~ i posiąść nowe). 943, 24,[16], 27,1578 (los wtacza ~ na tę samą
drogę). 1626. 1630 (przyprowadzone matce); 44,28 (zrodzić ~), 35 (apostrofa),
36 (gdyby bogowie nie dbali o ~), 41,13 (nie mają pożytku z matki). 71. 106 (odna-
leźć swe ~), 44 (z kogo się rodzą dzielne); 45,6 (apostrofa), 8 (zabawy małych ~);
46,4, 21(bis) (z matką panują nad ojcem; czym strata ~); 49,31 (winny słu-
chać ojca); 50,1 (zostać pozbawionym ~), 3(bis) (kto płodzi szlachetne; ~ pod-
łych), 5 (uchodzić bez ~), 14,11; III 29 (nie powinno się płodzić ~); 52(bis)
(przyjemnie ~, gdy mają łagodnego ojca, a ojcu, gdy ~ są mu niewstrętne);
53 (miłostki ~ pobłażliwie znoszone przez rodziców); 54 (ojciec zbyt surowy
wobec ~); 86 (staremu ojcu milsze małe); 87 (ojciec tylko mniema, że są jego);
132 (w ~ trwają cechy złych ojców)
zginęły…I 26,8; 33,5,7
patrz okresy życia / dziecko
krewny…I 3,1,12 (nieściganie [w pomście] za ~) (ὃς μὴ μετέλθοι συγγόν[ων); 38,7 (biedzie
losem mądrość, jej ~, przypadła) (πενία δὲ σοφίαν ἔλαχε διὰ τὸ συγγενές); 39,7,11
(doznać ciężkich krzywd od ~) (ἀπὸ συγγόνων †ἀλλὰν† ἄνομα πάθεα); 48,9 ([wobec
zmarłych być lojalnym,] choćby i krewnych) (κἂν ὁμόθεν ὦσι)
krewniacza…I 20,1 (zmaza ~ krwi) (αἷμα συγγενές) // pokrewieństwo…I 41,10
(przez wzgląd na ~) (συγγενείας οὕνεκα)
macocha…I 31/32,2 (źle myśli o dzieciach nieprawych) (μητρυιαί)
małżeństwo / stadło…I 40,3,13. 24 (bogini ~). 107 (więzy ~), 5,129, 14,237 (związać ~
kogo); 42,4 (nic dobrego co do ~ nie zamyślać), 9 (nie wiedzieć, co znaczy ~),
10 (skromne); III 121 (nie wszystkim marnie wiedzie się w ~); 122 (z do-
brą kobietą)
małżeński…I 36,11 (łoże), 20 (być wciągniętym w ~ jarzmo) (ζευχθεὶς γάμοις)
małżonkowie…I 40,4,116 (płodność [zwiastować] ~) (αἰτῶ εὐτεκνίαν γάμοις)
gody…I 40,4,100, 14,230
iść za mąż…I 37,10
ożenek…I 49,7 (bogaty)
pan młody / oblubieniec…I 13,5,16; 40,14,233
panna młoda…I 18,9 (brzydka) (ἄμορφος γάμος)
rozwód…I 42,9 (αἱ διαλύσεις)
ślub / zaślubiny…I 3,3,14; 15,5; 17,5; 29,1 (γάμοι); 40,3,31, 4,61. 95. 118, 14,231.
235. 260
ślubny…I 43,8,31 (łoże) (λέκτρον)
nieślubny…I 39,27 (dzieci) (παῖδες νόθοι)
poślubić…I 29,26,104; 40,5,128. 151; 43,10,5
wesele / weselny…I 39,7,6 (pean); 40,4,89 (pochwała ~ moich panów), 14,217
(śpiewy)
wiano…I 42,9 (majątek, który w ~ wniosła żona) (πλοῦτος ἐπακτὸς ἐκ γυναικείων γάμων)
zamęście…I 24,8; 43,12,21
związki…I 29,19,15 (γάμοι)
żenić się…I 15,3; 42,8; 44,37
małżonka / żona…I 5,14 (druga ~ ojca dzieci); 7,4 (mąż nie powinien na wiele pozwa-
lać ~), 5 (intrygują i trują); 13,5,32 (zaprzeć się własnej ~); 15,3 (panią starego
męża), 6 (stary mąż jak piołun dla ~); 16,6; 18,5(ter) (żywić ich tyle, ile się
zdoła; by złą można wyrzucić z domu; ryzykowne branie do domu nie dość po-
znanej), 12 (jaką powinna mieć służącą); 23,1,30; 26,1,23 (nie mieć ~). 40. 49;
31,3,16 (ubliżać ~); 32,1,16(?). 33. 35 (słodka); 33,14 (podli szukają ~ wśród swo-
ich); 37,8 (uczciwa); 39,15, 31 (szlachetną znaleźć największym bogactwem);
40,4,83 (ukochane), 6 (posag ~), 14,245 (ma tańczyć dla bogów). 264; 41,10(bis)
(zła niezgładzona przez wzgląd na co); 42,9 (majątek, który wniosła w wianie,
jaki); 43,6; 44,41,89 (opłakać ~). 109. 129 (wziąć za ~). 142 (pochować ~, wrzu-
ciwszy do źródła Aresa); 46,7 (rozsądna / nierozsądna jaka dla męża), 8,3 (miło
będzie ~ dzielić też smutek męża). 11 (mądra), 10(bis) (zawsze warta mniej od
męża), 21 (czym strata cnej ~); III 32 (źle sprzęgać z młodym mężem {młodą}
‹starą› ~); 120 (ocala dom); 121 (klęską); 124 (kłótliwa); 127,3. 10 (mąż nie
powinien zbyt pilnie strzec ~). 16 (upadła)
patrz kobieta
matka / matczyny / macierz…I 5,3 (nadaje imię); 6,8; 8,3, 5 (zmyć krew ~); 9,1,7. 9 (pomoc
niesiona ~ w połogu); 13,4,38 (pierś ~), 5,29 (bezwinna); 14,17 (podła), 20 (zabić ~);
18,14 (kto ~ nienawiści); 19,5,7; 22,4 (apostrofa); 26,1,30. 70 (zabić wroga z pomocą
~); 29,14,28 (ich łzy). 36 (ocalić ~), 17(bis) (czymś najmilszym dla dzieci), 26,64 (ta
bogini, która nie zna ~); 33,5,6; 34,9 (kto cieszy się z ~); 37,3 (apostrofa), 10 (z za-
prawionej w trudach jakie potomstwo); 40,4,62 (apostrofa); 41,1,14. 22 (jak się miały
sprawy z ~), 5 (pomysł jaki znać od ~); 42,3 (jedynym wyjątkiem wśród znienawidzo-
nych kobiet), 6,15 (bracia ~); 43,5,5 (ma szczęście), 27,1587 (synowie mają pomyśleć
o ~). 1592 (apostrofa). 1613 (wzywa syna, by opowiedział jej swoje losy). 1616 (apostrofa).
1630 (przyprowadzić ~ dziecko); 44,2 (szukała miejsca dla połogu), 41,10 (apostrofa).
100 (opowiedzieć historię ~). 123 (drzewa opuszczą siedziby ~ [uwiedzione grą Am-
fiona]). 137 (szczęsny los ~); III 2 (odmawiać ~ czci); 7 (być ~ dla kogo); 48 (~ Zie-
mia); 87 (wie, że dzieci są jej); 128(bis) (nigdy nie odmówić ~ miłości; mężczyzna
się ~ nie szczyci)
mąż / małżonek…I 6,3 (rada dla młodych ~); 7,4 (ma krótko trzymać żonę); 13,5,20;
26,1,41, 2 (zamierzał zabić [Kresfontes Polifontesa]); 29,22,16, 25,39 (płakać
go), 26,65 (wydał żonę na śmierć); 31/32,1 (towarzysz łoża); 32,1,16(?); 37,1;
40,14,217(bis) (przewodzi weselnym śpiewom). 222 (gdzie leży złoto ~); 42,8
(właściwy), 9 (kiedy niewolnikiem, a nie wolnym człowiekiem); 43,9,3 (zabił
żonę-łowczynię), 27,1599 (zabici w łożach); 46,7 (jaka dla ~ żona rozsądna i nie-
rozsądna), 8,2 (starać się zadowolić ~). 7 (piękność nie wystarcza w zdobyciu
~). 9 (mocne więzy z ~). 10(bis) (zawsze wart więcej niż żona, nawet jeśli najgor-
szy), 21 (lepiej, jeśli weźmie mądrą); III 120 (niszczący dom); 126 (kochający);
127,2 (nie powinien zbyt pilnie strzec żony). 16 (niedorajda)
stary…I 6,3 (czym dla kobiety); 15,3 (wówczas żona zawsze panią), 6 (jak piołun dla
żony); 32,3,36 (żona jaka dla starego męża i pod jakim warunkiem)
ojciec…I 4,5 (dzielny); 5,2, 14† (drugi); 6,3 (młody lepiej chowa syna), 8, 13 (apostrofa);
8,4 (zaklęcia ~), 7; 11,6 (winien łagodnie znieść miłostki synów, a oni winni
wspierać ~ w miłości), 9 (najdroższe ~ dzieci), 15 (zły ~ nie spłodzi szla-
chetnego potomka); 13,4,8 (sławny), 5,19; 14,18 (Czas nie zna ~); 20,1(bis)
(ziemia ~), 2 (odpłata za krew ~); 22,4(bis) (apostrofa); 26,1,5. 8. 30. [[64]]. 72
(prośba o los szczęśliwszy niż los ~). 90; 27,7 (apostrofa); 29,19,32 (dotyka
ręki syna); 32,1,22 (apostrofa); 35,2 (wrogiem); 36,12 (choroba ~), 13 (są-
dzi się, że synowie są podobni ~); 37,10 (z zaprawionego w trudach jakie
potomstwo); 40,3,9. 20. 22. 39, 4,51. 54 (zbudzi się wnet). 59 (stary). 117 (cze-
go pragnie wspólnie z synem), 7† (władza ~), 10,175, 14,282 (rzucić się do
kolan ~); 41,1,5 (podlegać berłu ~). 14, 13 (zrzędny i surowy); 43,8,35(bis)
(~ ojca), 12,17 (szlachetni), 27,1595 (siwa głowa ~). 1596 (nakaz zabicia ~).
1616. 1620 (biedny). 1626; 48,12(bis) (świetny; jego renoma) (τὸ τοῦ πατρὸς
γενναῖον); 49,1, 3,6. 14. 19, 6 (wielcy), 7 (szlachectwo ~), 10 (czczony), 31
(słowa ~); 50,3 (dzieci mają naturę ~), 7(apostrofa); II 2 i 3,1,6 (sportowiec
nie pomnoży schedy po ~), 2 (obrażać ~); III 2 (odmawiać ~ czci); 52(bis)
(przyjemnie dzieciom, gdy łagodny, a ~, gdy one niewstrętne); 54 (zbyt su-
rowy wobec dzieci); 86 (staremu milsze małe dzieci); 87 (mniema tylko, że
dzieci są jego); 128(bis) (kochany najbardziej ze śmiertelnych; mężczyzna
szczyci się właśnie ~); 131 (nie może zrodzić podłego syna); 132 (źli prze-
kazują dzieciom swoje cechy)
co spłodził…I 22,4; 50,13
~ Dzeus…I 29,26,99; 44,41,2
ojcostwo…I 6,3 (nie należy odkładać ~ na później) // ojcowski / ojcowy…I 40,4,57
(dobra); III 60 (komnaty)
patrz mężczyzna
potomek…I 6,2 (ludzie spragnieni ~); 9,27,39 (apostrofa); 11,15 (zły ojciec nie spłodzi
szlachetnego); 13,2,1 (apostrofa); 18,27,[6]; 20,2 (~ tych, co wówczas padli);
29,14,14 (po co rodzimy ~); 33,6,20; 37,7 (szlachetny może wyjść z nędz-
nego domu); 41,1,8 (w różne poszli miasta); 43,10,382; 49,3,23 (apostrofa), 6
(wielkich ojców), 7 (szlachetni w cnotliwość); 50,7 (co ludziom po ~); II 8,1
(apostrofa); III 14 (apostrofa); 75 (na głowy ~ błędy rodziców)
(czyj)…I 9,27,39 (Peleusa); 22,6,10 (Ajgeusa); 49,3,23 (krwi Heraklesa); II 8,1
(Alkmeny); III 14 (morskiej bogini)
latorośl…I 6,2 (ujrzeć świeżo zrodzoną) (παίδων νεογνῶν ἰδεῖν φάος); 13,2,1‒2 (apostrofa)
(τέκνον)
potomstwo…I 6,3 (należy mieć ~ jak najszybciej); 11,5 (nowe zasiać w swoim
domu); 26,1,25 (przepadło); 33,5,1 (dom bogaty w ~), 13 (niewolników); 37,10
(z jakich rodziców zacniejsze); III 28 (wydawać wśród boleści)
Skorowidz motywów  RODZINA–ROŚ 685
przodkowie…I 15,16 (ojczyzna, ziemia mych ~) (πατρῴα χθὼν ἐμῶν γεννητόρων); 29,14,45
(dawne prawa ~) (προγόνων παλαιὰ θέσμια)
rodzic / rodziciel…I 2,2 (trud ~ sławy); 5,2; 6,4 (mężatka już nie należy do ~), 8 (dzie-
ci nie dają ~ takich rozkoszy jak złoto); 11,9 (najdrożsi dzieciom); 13,4,39 (rodzeni
karmią). 41; 19,5,2 (Gaja i Eter Dzeusowy ~ ludzi i bogów); 21,1(bis) (nie zawsze
szczęśliwsi niż bezdzietni; boi się o dzieci); 24,6 (dzieci mają słuchać ~), 7 (nie liczyć
się z ~); 37,3 (kto ozdobą życia ~); 38,12 (nieszczęśliwe, we łzach); 44,41,94 (kim
są); 50,12 (zmaza ciążąca na ~); III 2 (szanowanie ~); 3 (względy dla ~); 53 (powinni
pamiętać, że byli młodzi); 75 (błędy ~); 85 (nieznośnymi być dla ~)
siostra…I 29,14,37 (dwie) (δύο ὁμοσπόρω), 26,68 (złożyć ~ w tej samej mogile) (ἀδελφαί).
70 (ukochana) (ἀδελφή); 37,1 (Altaja ~ Ledy) (ὁμαίμων); III 7 (być ~ dla kogo) (ἀδελφή)
syn / synek / chłopcy…I 6,3 (młody); 11,5 (przedłużeniem rodu), 6(bis) (ojciec winien
łagodnie znieść miłostki ~, a ~ winni go wspierać w miłości), 18 (powróci
z Hadesu); 14,17 (podłej matki niegodni oręża); 15,4 (oddanie rządów ~);
22,6,11 (czyim ~ Tezeusz w istocie); 26,1,24 (zabić dwóch). 26 (pozostały
przy życiu). 86 (tęsknota za ~); 27,5(bis) (~ synów); 29,14,28 (~ odprowa-
dzają łzy matek). 32 (gdy legną w boju), 19,27 (~ uczciwych biedaków);
36,13 (sądzi się, że podobni ojcom); 37,3 (prawi ~ skarbem), 10 (dużo
lepszych urodzić), 17 (dwukształtny); 38,1 (przebywa na lądzie), 12 (ro-
dzeni dla Hadesa); 40,4,108 (połączyć ~ więzami małżeństwa z kim). 117
(czego pragnie wspólnie z ojcem), 7 (nierozważni), 10,172 (pochwycił wo-
dze skrzydlatych koni), 14,276 (martwy). 287 (na próżno wołać ~). 312. 322;
43,18,13 (przepadł), 20,835 (zgubić ~). 843 (kochać niczym rodzonego). 865
(o śmierci ~ powiedzieć komu), 27,1586 (czyim ~ spłacić dług); 44,41,14
(matka winna stanąć w obronie ~); 45,19 (wychować ~ jak); 49,3,20 (pra-
gnienie posiadania ~); 50,1 (dziewica dała ~); III 131 (rozsądny, pobożny
i przestaje z zacnymi)
(apostrofa)…I 13,1, 4; 14,12; 28,4; 29,19,1. 32; 30,1; 36,19; 43,5,4 (chłopcy),
7,6, 20,846. 944, 26, 27,1593. 1598. 1607. 1612. 1613. 1618. 1621; 44,41,[117]
(chłopcy); 49,10, 25, 37,7
(kto czyim)…I 13,1 (Kreteńczycy ~ Idy), 4 (Latony); 20,1 (Tydej ~ Ojneusa);
22,6,[11] (Tezeusz ~ Posejdona); 30,1 (Iksjon ~ Flegiasa); 32,1(bis) (Foj-
niks, Kadmos, Kyliks ~ Agenora); 36,19 (Diony); 37,1 (Ojneus ~ Porta-
ona), 15 (Testiosa); 41,1,10 (Ksutosa); 43,9,42 (Amfiaraos ~ Ojklesa),
20,846 (Ojklesa); 44,41,98 (Hermes ~ Mai); 46,1 (‹Lajosa›), 5 (Polibosa
[w rzeczywistości: Lajosa]); 49,2 (pięćdziesięciu ~ Ajgiptosa), 3,12 (Alka-
jos, Elektrion, Stenelos ~ Perseusza i Andromedy). 24 (Archelaos ~ Teme-
nosa); 50,1 (Alkmeona)
(w opozycji do córek)…I 29,14,22
~ niewolnicy…I 33,[28]; 42,6,[19]
teść (γαμβρός)…I 8,7; 16,6
wdowa…I 26,7 (ἀνδρὸς στερέω)
wnuki (ἔκγονος)…I 27,5
wujowie…I 42,6,7 (θείω)
zięć…I 40,14,244 (nieśmiertelnych) (ἀθανάτων / γαμβρός)
żona patrz rodzina / małżonka
patrz ród
rogi / rogaty patrz zwierzęta / części ciała
rok patrz czas / określenia względne
rola / gleba…I 31,3,5 (zasiać w nią ziarno)
żyzna…I 5,10; 23,1,3
rosa patrz zjawiska atmosferyczne
rośliny…I 19,5,5 (rodzi je Gaja)
drzewo…I 13,2,6. 8 (pnie); 40,4,67, 17; 41,5; 44,41,123; II 2 i 3,2 (na opał)
gatunki
bluszcz…I 3,11; 39,23 (bluszczowy [kubek]); 44,38
buki…I 42,2,16
cyprys…I 13,2,8 (cyprysowe [bierwiona]); 43,22,[10] (cyprysowy [dach])
dąb…I 29,4 (dębowa [zmaza]); 43,7,23; 44,39
dereń…I 40,19
figi…II 6,7 (figowiec dziki) (κράδαι); 7,4
hiacynt…I 29,26,76
mirra…I 43,22,2
oliwka…I 29,14,46
pszenica…I 29,16 (pszenna [mąka])
sitowie…II 2 i 3,4
sosna…I 3,8; 42,6,35 (sosnowe [gałęzie]); 43,1, 8,14 (sosnowe [drzewce]); III 37
(sosnowa [deska])
trzcina…I 46,4
winna latorośl / winorośl…I 43,27,1632, 34
krzaki…I 42,6,[37]
kwiaty…I 40,11 (kwiatolubny [Bakchos]); 43,15
owoc (także przenośnie)…I 29,14,50, 26,86; 47,9,4 (owocodajna [Lakonia]); III 20,8
struktura
gałęzie…I 42,6,35; 43,7,24
grono…I 43,21,1094 (winne), 34 (święte)
kłos…I 43,12,3, 20,925; II 5,3
korzeń (przenośnie)…III 151,11
liście…I 33,30
łodygi…II 2 i 3,4
pęd (także przenośnie)…I 3,11; 29,26,84 (winodajne) (οἰνοποιὸς ἄμπελος); 33,21,7;
37,15 (winny); 43,22,6 (laska o trzech ~); II 6,7 (dzikiego figowca)
słoma…I 17,7
ziarno…I 31,3,4
zarośla…I 14,17
zboże…I 32,2; III 16
rozgniewać się patrz gniew
rozkazy…I 3,15 (spełniać wszelkie ~, by dogodzić panom) (ἐφ᾿ ὅτῳ τεταγμένος / εἴη τις); 27,1
(boga jakie) (βουλεύει θεός)
kazać…I 1,3; 15,12; 27,27; 43,7,11; 44,41,132; III 34
nakaz(yw)ać…I 29,26,77; 43,27,1596; 44,41,120 // rozkaz(yw)ać…I 29,26,99;
40,14,246; 44,41,96
rozkosz (ἡδονή, ἡδοναί)…I 6,8; 21,3; 29,19,23; 44,16 (ὡς ἥδιστα); 46,12; III 127,4
rozlewiska patrz geografia / krajobraz
rozliczny patrz liczyć (1) / liczny
rozłogi patrz geografia / krajobraz
rozpacz…III 62 (co lekiem w ~) (λυπούμενος)
rozpaczać…I 33,5,2
rozpalić / rozpalone patrz palić
rozpłakać się patrz płakać
rozpusta / rozpustny patrz określenia cech / negatywnych
rozrywki…II 2 i 3,1,15 (próżne) (ἡδοναί)
rozsądek / rozsądny / rozsądnie patrz określenia cech / pozytywnych
rozsądzić patrz sądzić
rozstrzygać…I 7,7 (κρίνω); 14,4 (co ~ podstęp) (δόλοισι κλέπτειν)
roztropniejszy patrz stopniowanie
roztropność patrz określenia cech / pozytywnych / rozsądek
rozum / umysł (νοῦς)…I 23,1,10 (mącić) (γνώμη); 27,17 (obrotny) (πραπίδες); 36,4 (każdy na-
biera ~ do spraw miłości) (σοφώτατος), 5 (nie tracić ~ wraz ze szczęściem) (οἱ λόγοι);
38,4 (ludzkie ogarnia szał) (φρένες), 8 (zaszczepić w ~ chorobę) (φρένες); 39,30
(mieszkać w ~); 40,9 (ślepy) (φρένες); 41,3 (jest w kobiecie); 44,24 (słuchać ~) (γνώμῃ
φρονοῦντες), 42(bis) (nie mieć przytomnego ~) (νοῦς, φρένες); 45,12 (wino pozbawia ~)
(οἶνος ἐξέστησέ μέ); 46,6 (co zgubiło ~ wielu) (φρήν), 8,12 (tylko ~ sędzią), 9(bis) (tylko ~
się liczy); 49,35 (kto ma ~, ten szczęsny); 50,9 (nie potrafi powiedzieć tego, co chce);
III 88 (~ ma ten, komu się wiedzie) (γνώμη); 89 (bogiem w nas) (γνώμη); 98 (nazbyt
ruchliwy i zwinny) (γνώμη)
bezrozumny / bez rozumu / brak rozumu…I 17,3 (męstwo na nic); 27,12 (~ starcom);
36,17 (przyjaciel); 48,8 (~ kto boi się, gdy słaby) (ἀσύνετος); III 28 (zrodzić ~)
(ἄφρονες)
patrz głupi
niepojęty…I 27,1 (rozkazy boga) (δύσγνωστα)
rozwiązywalne…I 1,11 (λύσιμον)
rozwód patrz rodzina / małżeństwo
ród (γένος)…I 4,5 (ostatni potomek ~); 6,11 (ktoś ze skromnego domu) (λεπτῶν τις ἀπ᾿ οἴκων),
15 (zmienne koleje ~) (σπέρμα); 9,1,3 (wywodzić ~ z dumą skąd); 11,5
(synowie przedłużeniem ~); 13,2,1 (fenickiego potomek) (φοινικογενής);
Skorowidz motywów  ROŚ–RZEC 687
23,1,4 (być dumnym z ~); 32,1 (z ~); 33,6,9, 11 (panów), 21,7 (świetność
i podłość ~ z jednego pędu) (τό τ᾿ εὐγενὲς καὶ {τὸ} δυσγενές), 22 (znakomity
nie jest cechą ludzi podłych) (εὐγένεια); 37,6 (górować ~) (γονῇ κράτιστον ἦ);
41,1,7 (jeden od kogo się wiedzie); 42,4 (kobiecy), 9 (brać żonę wyższą ~);
43,9,34 (γέν[ος), 21,[1108] (bogów) (γένο[ς); 48,12 (od świetnego ojca) (τὸ
φῦναι πατρὸς εὐγενοῦς ἄπο); 49,3,5 (podwójny) (δίπτυχον γένο[ς); II 9,1
ludzki / śmiertelnych (γένος)…I 41,5; III 20,13; 78 (biedny) (σπέρμα)
dobry…I 14,18 (łotry z niego) (γενεά); 18,9 (εὐγένεια), 13 (τὸ εὐγενές); 48,12 (χρηστὸς γεγώς)
(a bogactwo)…I 6,10 (ludzie ze szlachetnego rodu popadają w biedę) (εὐγενεῖς);
17,5 (ludzie chwalą szlachectwo, a wiążą się z bogatymi) (εὐγένεια); 27,7
(nie ma co mówić o szlachectwie, bo cała rzecz w pieniądzach) (εὐγένεια);
37,7 (nie można kupić szlachectwa za złoto) (γενναιότης)
(a ubóstwo)…I 14,1,11‒15 (σπέρμα γενναῖον)
szlachectwo / szlachetność (εὐγένεια, ηὑγένεια)…I 3,3 (nic nie znaczy wobec zło-
ta); 5,7 (co lepsze od ~); 7,6 (liczy się pośród zamożnych); 11,13 (nie
mieć o ~ wiele do powiedzenia); 29,19,14 (da je staranie, by „mieć”)
(τὸ εὐγενές); 33,21,9 (co nią jest); 42,6,41 (jaką miarą ją mierzyć); 49,7
(~ ojca nie straci nawet nędzarz) (τὸ γενναῖον); III 130 (pozostaje, gdy
zbywa na majątku)
szlachetny…I 11,13 (każdy uczciwy) (ἐσθλὸς εὐγενὴς ἀνήρ); 14,1,11 (krew)
(γενναῖος); 23,1,2 (nie ma środków do życia) (ἐσθλός); 36,18,13 (rodem)
(εὐγένεια), 20 (dom) (ἐσθλός); 37,7 (potomek) (γενναιότης)
świetność / świetny…I 4,5 (blask cnego rodu gasić) (γένος); 6,10 (partie dla
dzieci zdobywać) (γάμοι); 33,21,1 (urodzenie) (εὐγένεια). 7 (rodu) (εὐγενές);
48,12 (ojciec) (εὐγενής); II 8,1 (potomek) (βέλτιστος)
patrz określenia cech / pozytywnych / szlachetność
podły / niski / zły…I 11,13 (pochodzi z ~ niegodziwy, choćby go zrodził Dzeus);
14,1,6 (nawet jeśli kto ~, pięknie cierpi w czas niepowodzenia, gdy majętny);
33,10 (niewolników)
bastardzi / dzieci nieprawe / bękart…I 31/32,2 (νόθοι παῖδες); 36,14 (τὸ νόθον); II 5,7
(νόθοι)
dziedzic…I 29,26,100 (γεγώ[ς); 34,3 (~ poznał [pozostawioną na piśmie wolę podziału ma-
jątku]) (τὸν λαβόντα εἰδέναι)
pochodzenie…III 95 (dobre) (εὐγενεία)
pochodzić…I 11,13 (z podłego rodu); 29,14 (z tej ziemi); 36,12 (podli ~ od pod-
łych); 48,12 (od świetnego ojca)
róg patrz zwierzęta / części ciała
równina patrz geografia / krajobraz
równość…III 114 (żadnej nie ma pośród ludzi) (οὐδὲν ἴσον)
równy…I 1,8 (sobie łotry); 29,14,33 (sława), 19,7 (część); 36,8 (sobie), 14 (naturą
bękart); 44,37 (mądry człowiek powinien się żenić z ~); 46,21 (nieszczęś-
cie dla kogo)
nierówne / nie równe…I 4,4 (losy człowiecze); 29,14,22 (klęska domu i miasta)
równie / na równi…I 10,2 (pyszny); 12,4; 21,1 (źle); III 137 (śmiertelnych szczęś-
cie śmiertelne)
równo…III 76 (niebo zmieszane nad nami)
dorównać…I 43,9,9
różany patrz kolory i odcienie
rumak patrz zwierzęta / gatunki / koń
rumienić patrz kolory i odcienie
ruszać (się) / ruszyć (‘wykonywać ruchy, wprawiać w ruch’)…I 14,10,14 (ręką nie chcieć); II 5,2
(wydają się posągi Dedala)
patrz iść
ruszyć (‘zacząć iść, posuwać się w jakimś kierunku’) patrz iść
ryby patrz zwierzęta / gromady
rychło patrz czas / określenia względne
rydwan patrz uzbrojenie
rygle patrz architektura / elementy składowe
ryś patrz zwierzęta / gatunki
rytm patrz dźwięk
rytuały patrz kult / ofiara / składanie ofiar
rządzący / rządzić / rządy patrz władza
rzec patrz mowa / mówić
rzecz… I 3,15 (jaka ~ najlepsza dla sług) (ταῦτα ἄριστα); 9,16 (śmieć gadać takie ~) (τάδε),
26,13 (dobrze ~ załatwić) (‒); 12,14 (ludzkim ~ głos przydać) (πράγματα); 13,5,5 (jak
się miała) (τάδε); 17,6 (nie do wiary zdarzają się) (πράγματα); 18,4 (piękne i złe) (τὰ καλά,
τὰ αἰσχρά), 12 (słuszna) (τὸ δίκαιον); 21,2 (z wszystkich ~ to jedno [trzeba wiedzieć]) (ἕν
ἐστι πάντων πρῶτον), 5 (widzialne [sądzić z nich o skrytych]) (τὰ πάροντα); 23,1,27 (roz-
ważyć) (‒); 27,7 (cała ~ w czym) (τόδ᾿ ἐστί), 9 (muszą się połączyć dla porządku) (ἔστι
τις σύγκρασις ὥστ’ ἔχειν καλῶς), 11 (złą ~ co jest) (‒), 26 (konieczna [cierpieć]) (ἀνάγκη);
32,3,22 (τάδε); 33,12 (niedobrą ~ co jest) (οὐ καλόν), 16 (wiele ~ psuje bogactwo) (πολλά);
36,18,8 (święte) (ἱερὰ τάδε); 42,6 [(frg. 3)] (odbyła się) (‒); 43,20,837 (zbadać ~ jak trzeba)
(ὀρθῶς πρᾶγμ[α] [τόδε). 880 (o życie) (‒); 44,3 (wszelkie ~ [zrodzili Eter i Gaja]) (πάντα),
15 (piękne) (τὰ καλά), 16 (ulotna) (‒), 23 (mądre) (σοφόν τι); 49,32 (niemała) (τοῦτ᾿ οὐχὶ
μικρόν); III 16 (dwie tylko potrzebne ludziom) (τί πλὴν δυοῖν μόνον); 34 (każdą ~ czynić
niestałą) (ἐπὶ παντί)
rzecznik… I 9,21 (πρόξενος)
rzeka patrz geografia
rzeź patrz śmierć / sposoby zadawania śmierci
rzeźbiarz patrz zawody i profesje, i zajęcia
rzeźby / posąg…I 6,12 (grabienie ~ bogów); 39,10 (dziewicy); 43,4 (malowane); II 5,2 (zdają
się ruszać); III 42 (święte)
rzucić / rzucać (się) (1) (‘ciskać, miotać’)…I 7,11 (psom resztki uczty); 9,25,49 (τὸν βα[λόντα);
23,11 (obelgi nikt nie mógłby); 39,6 (na żer potworowi), 22 (potwór na dziew-
czę); 40,5,125 (lepiej trzy kotwice), 14,282 (do kolan ojca); 42,6,26 (na ziemię);
47,9,11 (do morza)
wrzucać (co gdzie)…I 44,41,111. 141 (spalone kości do źródła Aresa) // wyrzucać
(komu co)…I 44,20 (słabości) // wyrzucać / wyrzucić (kogo skąd)…I 18,5 (złą
żonę z domu); III 23 (z domostw)
zrzucać…I 9,6 (ciężar na barki)
rzut dyskiem patrz sport
rzucić / rzucać (2) (‘opuszczać, odchodzić, poniechać’)…I 13,2,4 (świątynię); 32,1 (fenicką rów-
ninę); 41,1,19 (górski dom); 43,8,22. 26 (dom ojczysty i kraj swój), 17,13 (plan),
21,1091; 49,1 (Nilu brzegi)
odrzucić…I 43,29 (gniew) // porzucić…I 7,1 (bliskich); 23,1,13 (gniew; rozkaźnik); 28,2
(pragnienia podjęte przez bogów); 38,1 (swój zwykły tryb życia)
sadza patrz żywioły / ogień

samogłoski patrz mowa / słowo
sandał patrz ubranie / elementy ubioru
sąd (‘trybunał, rozprawa’)…I 14,21 (Danaid) (Δαναϊδῶν ἐδρασμάτων); 45,16 (uczciwy) (δίκη)
sądzić (‘rozpatrywać w sądzie, decydować o winie’)…I 41,7,4 (Dzeus ~ śmiertelnych)
sędzia…I 15,9 (wielu sporów) (πολλῶν λόγων κριτής); 46,8,12 (~ jest rozum nie oko) (οὐ γὰρ
ὀφθαλμὸς †τὸ κρίνειν ἐστίν, ἀλλὰ νούς), 15 (oddać ~ przestępcę) (πρὸς τὴν δίκην ἄγοιμ᾿ ἄν)
wyrok (δίκη)…I 13,5,52 (nie zwlekać z ~); 39,27 (~ prawa) (νόμος); 44,8
patrz sądzić (‘oceniać’)
sądzić / rozsądzić / sądy (‘oceniać’)…I 3,16; 12,16; 46,8,12
sąd (‘opinia, pogląd’)…I 19,1 (bystry) (†γνώμη σοφός μοι†)
(‘uważać / mniemać’) patrz myśl / myśleć
sąsiad, sąsiadka…I 40,1‒2 (γείτονες); 47,9,13 (γείτων); III 25 (sprawy ~) (τὰ τῶν πέλας)
schronienie / schron / schronisko…I 3,11 (słowików) (μουσεῖον); 23,8 (piratów) (ᾗ λῃσταῖσι
φρουρεῖται); 43,5,7 (στέγης… ἀχθῆναι), 12,16 (κλισία); 44,41,58 (στέγος)
schronić się…I 43,17,10; III 34
sczerniały patrz kolory i odcienie
sczeznąć patrz śmierć / sposoby zadawania śmierci
sekret patrz tajemnica
sen…I 40,4,59 (przegnać) (ὔπνον ἐκλιπών); 43,7,11 (nucić kołysankę do ~) (εἰς ὕπνον) ,18,11 (usy-
piać u drzwi do ~ słodkiego) (π]έλας θυρῶν ἆ[ρ᾿] ὕπνον ἐκτελεῖ γλυκ[ύν)
we śnie…I 24,3 (ὄναρ κατ᾿); 37,19 (εἰς ὄνειρον)
senny…I 27,12 (mara) (ὀνείρων μιμήματα)
bezsenny…I 40,4,68 (melodia) ([ἀηδὼν] ἁρμονίαν / ὀρθρευομένα)
uśpiony…I 18,1 (nieszczęście ~ na długo) (εὕδουσα συμφορὰ πολὺν χρόνον)
serce patrz ciało / organy
sędzia patrz sąd
sfery patrz astronomia
sfora patrz zwierzęta / gatunki / pies
Skorowidz motywów  RZECZ–SŁAĆ 689
sidła patrz przedmioty
sieć patrz przedmioty
siedziba…I 2,4 (Teutrasa) (σχῆμα); 18,27,7 (do ~ pańskiej dźwigając) (πρὸς δεσπόσ[υνον δ]ῶμα
φέρ[οντες); 25,1 (boska) (ἕδος δαιμόνιον); 26,1,46 (ἑστία); 27,2 (Ajola) (σκηνώματα); 40,4,61
(Słońca) (δόμοι); 42,2,16 (Dodony czcigodne) (βάθρα); 43,9,26 (można Likurga) (μέλαθρα);
44,41,123 (matki) (ἑδώλια)
siekiera patrz przedmioty
sięgać / sięgnąć…I 28,2 (nie ~ wyżej); 43,20,857 (ku brodzie); III 20,3 (dokąd ~ Afrodyta)
dosięgać…I 6,15 (kres ~ kogo); 21,7 (zagłada ~ kogo); 23,5 (płomień Chimery ~ kogo);
42,2,25 (obelgi mężczyzn ~ kobiety)
silniejszy patrz stopniowanie
siła…I 9,1,15 (orężna); 10,11 (rosnąć w ~ wraz z ojczyzną); 11,8 (wielka ~ sprawiedliwości);
14,10,12 (włóczni); 27,11 (mężczyzna zachowuje ~ dłużej); 35,1 (pienią-
dza); 40,5,127; 41,15 (co ma ~); 43,20,871 (być zbrojnym nie w ~); 44,21
(mądrość największą na wojnie ~); 48,2 (ze wszystkich ~), 5 (bezmyślna);
49,20 (wielka ~ bogactwa); III 82 (trzeciej fali); 114 (pozwala się wyróż-
nić); 123 (fal morza)
co ~ w nogach…I 40,14,252; 42,6,32
~ ramienia…I 12,10; 44,20
bezsilny…I 14,16 (wszystko ~ wobec konieczności) (πάντα τἄλλ᾿ ἔστ᾿ ἀσθενῆ)
moc…I 12,18 (żadna nie może być większa nad cnotę); 26,5 (stracić swą); 27,17 (czło-
wieka krótkotrwała); 48,11 (być w czyjej ~); III 64 (wszelkich nieszczęść)
siłacz…I 14,3 (ἰσχυρός φύσει)
siostra patrz rodzina
sito patrz przedmioty
sitowie patrz rośliny / gatunki
siwy patrz kolory i odcienie
skała patrz geografia / krajobraz
skarb patrz bogactwo
skarbiec patrz architektura / elementy składowe
skarga…I 43,9,6 (jakiś jęk, jakaż ~) (τίς ἂν ἢ γόος); III 28 (daremne) (στένω ματαίως)
skarżyć (się)…I 43,20,839 (że przyjdzie umrzeć). 923 (że się umrze). 927 (na próżno);
49,25 (bogów)
nie skarżyć się…I 43,27,1610 (rozkaźnik)
skaza patrz wada
składanie ofiar patrz kult
skłamać patrz kłamać
skonać patrz śmierć / umrzeć
skończyć patrz kończyć
skosić…II 5,3
skóra patrz ciało // patrz kult / przybory // patrz zwierzęta / części ciała
skraść patrz kradzież
skryty patrz tajemnica
skrywać patrz kryć
skrzydło / skrzydlaty patrz zwierzęta / części ciała
skrzywdzić patrz nieszczęście / krzywda
skwar patrz zjawiska atmosferyczne
słabeusz…I 14,3 (bać się mędrca ~)
słabnąć…I 20,8 (więzy krwi ~ dla zysku)
osłabiać…I 14,1,13
słabość…I 44,20; 47,3 // słaby…I 48,8
marnieć…I 10,11 (wraz z ojczyzną)
marny / marnie…I 27,23,(bis) (początek i koniec); 39,12 (tłumacz słów); 49,27
(złość); II 2 i 3,1,12 (płaszcze); III 121 (wiedzie się w małżeństwie)
patrz stopniowanie / słabszy
słać
odesłać…I 7,1 (kobiety z Krety)
posłać…I 9,27,26 (kogo na wybrzeże Troady)
nie posłać…I 29,14,25 (w bój)
zesłać / zsyłać…I 3,9 (co ~ bóg ludziom); 12,15 (klęski); 13,5,42 (nieszczęście); 14,2
(co ~ tchórzostwo ludziom); 19,3 (bóstwa ~ zło); 39,21 (co ~ Eros kochankom) (σὺ
δημιουργὸς εἶ); 40,4,99 (gody); 41,7,9 (co ~ bogowie ludziom); 44,41,133 (kiedy Dzeus
~ wiele niespodzianek); III 34 (kres); 141 (co ~ los)
sława (κλεινός, κλειναί)…I 2,2 (kto rodzicem ~); 4,7 (gdzie należy zdobywać ~); 6,10 (cieszyć
się dobrą ~ dzięki pieniądzom); 20,10 (co przyciąga ~); 29,14,33 (rów-
na), 21 (dzięki czemu zyskuje ~ głos mędrców); 34,7 (nieśmiertelna
na zawsze); 39,17 (zyskać ~ nie bez wielu trudów); 48,1 (bój obdarza
~ poległych); 49,12 (lekkoduch nie zdobędzie ~), 15 (nie ma ~ bez
trudów), 32 (dobra); II 2 i 3,1,10 (sportowcy chodzą w ~ w młodości);
III 84 (zyskać ~ w przyszłych czasach); 117 (rośnie wśród niebezpie-
czeństw); 118 (nie ma ~ z czego)
nie nabyć / nie zyskać ~…I 49,13 (bez natrudzenia się); III 108 (nikt ~
rozpustą)
sławny…I 13,4 (frg.1) (ojciec); 33,1 (Ilion); 41,1,9 (Ateny); 43,10,376, 20,882
(z mądrości); 49,3,16 (Herakles)
niesławny…I 21,4 (dojść do ~ lat starości) (δυσώνυμον / εἰς γῆρας ἐλθεῖν)
sławić…I 43,7,19 (usta ~ Argo), 8,15 (serce wyrywa się), 20,933 (będą); 44,41,121
(w hymnach ~ bogów); II 2 i 3,1,15 (próżne rozrywki); III 4 (zgon)
słynąć…I 37,15 (Salaminę czcić ~ z win) (Σαλαμῖνα κοσμῶν πατρίδα τὴν εὐάμπελον)
chwała…I 10,3 (dawnych trudów skłania do podejmowania dzisiejszych) (χάρις); 44,41,14
(żadna to) (οὐ γὰρ κ]αλὸν τόδε)
patrz stopniowanie / przesławny
słodki / słodycz / słodko patrz smak
słoma patrz rośliny / struktura
słony patrz smak
s(S)łońce patrz astronomia
słowik patrz zwierzęta / gatunki
słowo / słówka patrz mowa
słuchać / słyszeć…I 11,10 (naszych własnych praw); 12,12 (prawdę); 13,4,13 (frg. 2); 15,9
(sprzeczne wersje od świadków); 23,1,12 (śpiewkę wciąż taką); 24,6 (rodzica
mają ~ dzieci); 26,1,18. (o Kresfontesie). 77 (że pałac); 27,24 (o nieszczęściach);
31,3,16 (jak ubliżają żonie); 39,5; 40,14,285 (pierwszy jęk pana); 42,6,39. [46]
(o braciach wieści); 43,8,18 (opowieść mędrców). 28 (o królewnie), 20,882 (ze-
wsząd o czym); 44,41,85; 49,31 (dzieci winny ~ słów ojca); II 7,3 (nie będzie się)
nie chcieć ~…I 23,1,19 (słów staruchy); 44,24 (rozumu)
posłuchać (rozkaźnik)…I 23,1,13; 36,5; 43,20,878
patrz posłuszeństwo
usłyszeć…I 9,25,66 (pora); 28,8 (Mojry; rozkaźnik); 33,31 (głos); 40,4,101 (śpiewy);
42,6,[22] (słowa)
nie usłyszeć…I 40,14,287
wysłuchać…I 9,17 (tych słów; rozkaźnik); 10,10 (o mojej sprawie); 29,26,64 (słów tej,
która nie zna matki); 40,10,172 (syn ~ [Faetont słów Heliosa]); 43,20,884 (ciebie)
sługa / służący, służąca (δοῦλος, δοῦλοι)…I 3,15 (co dla ~ najlepsze); 5,11 (dobrze być
choćby ~ u prawego); 15,12 (kazać ~ co); 18,12 (jaka dla żony) (πρόσπολος);
27,21 (traktować przyjaciół jak ~); 31,2(bis) (penesta ~ w domu) (λάτρις); 32,3,1
(πρόσπολοι). 13 (δμῶες). 20 (πρόσπολοι); 33,6,5 (λάτρις), 9 (~, który myśli więcej, niż
powinien), 12 (górujący nad panem), 24 (wygrywać dzięki ~), 26,[10] (zagarnął
nagrodę), 27,3 (δο]ῦλοι); 36,18,2 (powloką kogo) (πρόσπ[ολοι); 37,22 (miło ~
służyć komu); 40,4,55 (kręcą się przed domem) (δμῳαί). 92 (wzniecać w ~ ochotę
do zabaw). 221 (apostrofa) (δμωΐδες); 43,18,5 (wciąż na dworze) (δμωΐς); 44,41,82
(apostrofa) (πρόσπολοι); 48,[14] (apostrofa) (ἀμφίπολοι); 49,38 (niewolną ~ ocalić)
(δούλη); II 5,5 (ma być wierny i dyskretny) (διάκονος); III 40 (kobieta ma mówić
do ~)
być ~ dla kogo…I 39,15 (πρόσπολος); III 7 (δμωίς)
służba…I 43,7,18 (niewolnica na ~) (δούλα)
służyć…I 9,30 (Grecy ~ barbarzyńcom) (δουλεύειν); 46,7 (jaka żona ~ mężowi) (δούλη); 47,6
(ludziom ~ lepiej wstyd niż gniew) (ὠφελεῖν); 49,38 (mocniejszym ~ słabsi) (δουλεύειν)
służalczy…II 7,1 (φαῦλος)
słup patrz architektura / elementy składowe
słuszność…I 6,7 (masz) (συμμαρτυρῶ σοι); 33,15 (mieć ~, a mimo to przegrać z dobrym mów-
cą) (δίκαια λέξας ἧσσον εὐγλώσσου φέρει)
słusznie…I 13,5,8 (nazwać kogo rozpustną); 16,6 (teściem swoim nazwać kogo);
19,5,6 (zwać kogo macierzą wszystkiego); 29,19,1 (pytać); 30,2 (nie postę-
puje); 40,14,226 (zwać kogo Apollem-Zgubnym); 46,8,1 (mówić)
niesłusznie / nie jest słuszne…I 36,8 (panować bez praw); 44,20 (wyrzucać
komu co); 46,8,1 (mówić)
Skorowidz motywów  SŁAW–SPRZĘ 691
słuszny…I 3,2 (prawa); 6,11 (zdanie); 9,12 (odpowiedź); 18,12 (rzecz); 26,1,81;
31/32,1 (słowa), 8 (co jest ~ wie Dzeus); 43,19 (to, co ~); 49,34 (oparte na
~ prawa); III 23 (to, co ~); 100 (sprawa); 103 (to, co ~)
niesłuszny…I 29,7 (wojna); 49,15 (trudzić się to ~); III 100 (sprawa)
patrz stopniowanie / słuszniej
racja…I 46,8,1 (przyznać ~ zawsze) (εὖ λέγειν χρὴ δοκεῖν)
mieć ~…I 40,4,51 (οὐ κακῶς λέγεις); 43,17,13 ([ν]ικᾷ[ς])
nie mieć…I 12,16 (bogowie nie mają ~ w tych sądach) (οὐ γὰρ ὀρθῶς ταῦτα κρίνου-
σιν θεοί)
służąca, służący / służyć / służba patrz sługa
słynąć patrz sława
słyszeć patrz słuchać
smak
goryczy…I 46,8,6
gorzki…I 39,7,13 (łzy). 19 (los); II 2 i 3,1,11 (starość); III 10 (miłość)
słodki / słodko (także przenośnie)…I 12,1 (widok jasnego eteru); 23,1,8 (słowo); 29,17
(miłość); 43,10,12, 18,11 (sen); 44,10 (przyjemności), 41,12 (miłostki); 50,14,8;
III 10 (miłość)
słodycz…I 49,29 (we łzach dana śmiertelnym) (ἔστι ‹ › καὶ παρὰ δάκρυσι κείμενον / ἡδὺ
βροτοῖς)
słony…I 9,27,34; 11,1
smok patrz zwierzęta / mityczne
smutek…I 32,3,38 (uwalniać od ~ duszę) (δυσθυμίας / ψυχὴν μεθιστᾶσα); 33,4 (zdusić ~ z czasem)
(κάμπτειν τῷ χρόνῳ λύπας χρεών); 43,5,2 (zabawki zaraz ukoją ~ w sercu) (ἀ]θύρμα[τ]α /
ἃ σὰς [ὀ]δυρμῶν ἐγκαλη[νιεῖ φ]ρένας); 46,8,4 (dzielić ~ tak jak radość) (ἐν κοινῷ τε λύπης
ἡδονῆς τ᾿ ἔχειν μέρος)
smucić…I 27,13 (co najwięcej)
smutny…I 29,26,66 (śmierć); 43,27,1608 (towar)
sojusznik, sojuszniczka patrz sprzymierzeńcy
sosna / sosnowy patrz rośliny
spać patrz sypiać
spalić / spalone patrz palić
spisać patrz pismo / pisać
spiskować…I 43,20,867 (κἀπιβουλεῦσαι δόμοις)
spiż / spiżowy patrz metale
spłacić patrz płacić
spłodzić / spłodzony patrz płodzić
spłynąć patrz płynąć
spodobać się patrz podobać się
spodziewanie patrz nadzieja
spojrzeć / spojrzenie / spoglądać patrz widok
spokojny patrz określenia cech / pozytywnych
sport
sportowcy…II 2 i 3,1,2 (najgorszą plagą Hellady) (ἀθλητῶν γένος)
bieg…I 24,1 (ćwiczenia w ~) (τρόχοι); II 2 i 3,1,17 (ὠκύπους ἀνήρ)
patrz bieg
igrzyska…I 20,12,7 (dostąpić ~) (ἀγῶνες)
meta…I 36,16 (nieszczęść) (ἄκρα γραμμὴ κακῶν)
rzut dyskiem…II 2 i 3,1,17 (δίσκον ἄρας)
dysk patrz przedmioty
zapasy…II 2 i 3,1,16 (παλαίσας)
zawodnicy…I 24,1 (ἄνδρες)
zawody (ἀγών)…I 33,23,12, 26,3 (ἀγωνίαι); 43,20,934; 50,9 (wrogie)
spółgłoski patrz mowa / słowo
spór patrz kłótnie
sprawiedliwość (δίκη/Δίκη)…I 11,8 (wielką ma siłę) (τὸ δίκαιον); 14,6 (dzielni obrońcy ~); 34,7
(z kim idzie w parze); 38,9 (bogowie wyżej cenią miłosierdzie niż ~); 43,20,888
(przez wzgląd na ~); 46,18 (widzi w ciemności)
sprawiedliwy…I 14,18 (reguły); 22,8 (dusza); 31/32,11 (śmierć)
patrz „Indeks”, s.v. ‘Dike’ // patrz określenia cech / pozytywnych / prawość // patrz
stopniowanie / sprawiedliwszy
spryt patrz określenia cech / adiaforycznych / przebiegły
sprzęty patrz przedmioty
sprzymierzeńcy / sojusznik, sojuszniczka (σύμμαχος, σύμμαχοι)… I 9,25,82; 11,9 (najsprawiedliw-

si ~ rodzic i dzieci); 24,5 (kobiety ~ kobieta); 43,23 (nie mieć ~); 44,41,74 (bezużyteczni)
srebro patrz metale
ssać…I 13,4,38 (matczyną pierś ~, nie wymię krowie) (μ]αστ[ὸς] δὲ μ[η]τρὸς ἢ βοὸς)
stadło patrz rodzina / małżeństwo
stajnia patrz architektura / typy budowli
starość / stary / starzec patrz okresy życia
starszy patrz czas / określenia względne // patrz stopniowanie
statek patrz żegluga / określenia jednostek
stawy patrz geografia / krajobraz
ster patrz żegluga / osprzęt
stopa patrz ciało / noga
stopniowanie…I 29,26,73 (przesławny); 40,4,108 (przepiękny); 43,8,24 (prześwięty) (ζάθεοι)
stopień wyższy…I 6,11 (pobożniejszy); 9,26,11 (dłużej); 11,9 (sprawiedliwszy), 12
(podlejszy); 18,4 (nieszczęśliwszy); 26,1,14 (łaskawszy), 4 (korzystniejszy), 17
(milszy); 28,4 (bardziej niezachwiany, roztropniejszy); 29,14,6 (wspanialszy). 20
(mniejszy); 37,10 (zacniejszy); 42,6,28 (młodszy). 43 (szlachetniejszy); 44,13
(potężniejszy), 20 (ważniejszy), 35 (ważniejszy), 43 (piękniejszy); 49,8 (cen-
niejszy); III 15 (słuszniej); 95 (godniejszy); 110 (trudniej)
bardziej…I 21,6; 29,15, 22,22; 31/32,7; 38,2
częściej…I 21,6; 24,8
gorszy…I 21,1; 23,11; 39,20; 42,2,27; 44,9, 31; III 100; 114
lepszy / lepiej…I 21,1; 29,8, 13; 33,23, 27,12; 31/32,3; 37,3, 10; 38,8; 42,2,3. 28,
12; 44,8; 46,21; 49,7, 8, 22, 37,9; II 5,8; III 115; 136; 143
łatwiej…I 11,18; 14,7; 21,2; 28,3; 29,14,54; 33,4; 36,18,15
mądrzejszy…I 3,16 (~ jest się wobec cudzych klęsk); 6,11 (biedni ~ od bogaczy);
43,29 (każdy ~, kto odrzuci gniew)
mocniejszy / mocniej…I 23,4; 40,14,[326]; 48,4; 49,38
silniejszy…I 9,29; 48,6 (~ wspólne „musieć” niż „nie musieć”); III 115
słabszy…I 9,25,60; 49,38
starszy…I 29,19,21; III 59
szczęśliwszy…I 14,10,8; 21,1; 26,1,71
więcej…I 10,2, 9; 14,7; 18,17; 27,7; 29,26,56; 30,2; 31,3,15; 33,9; 34,7; 37,9;
39,24; 40,4,46; 47,9,10; 48,9; III 16; 141
większy…I 29,14,19; 44,6; 46,3; II 7,7
wyższy / wyżej…I 18,9; 28,2; 29,9, 14,30; 42,9
stopień najwyższy…I 10,1 (najmędrszy); 12,2; (najtrudniejszy); 18,18 (najmniejszy);
20,12,7 (najwspanialszy); 27,7 (najczęstszy), 8 (najpodlejszy), 22 (najczęściej);
28,8 (najbliżej); 29,25,50 (najnieszczęśliwszy); 33,27,15 (najsilniejszy); 34,5
(najbogatszy); 36,4 (najprzyjemniej); 37,6 (najcenniejszy); 42,11 (najkorzyst-
niejszy); 44,35 (najwyższy), 41,128 (najwyższy). 131 (najszybciej); 45,12, 13
(najmocniejszy); 46,10 (najzacniejszy) (εὐδοκιμοῦσα), 20 (najtrudniej); 49,5 (naj-
straszliwszy), 19 (najbrzydszy), 25 (najłatwiej); III 19,4 (najchętniej)
najbardziej…I 13,5,22; 27,13; 36,1; 39,28; 40,7; III 128
najdroższy…I 9,25,98; 20,1; 26,9
najgorszy…I 13,5,33; 46,10
najlepszy / najlepiej…I 3,12, 15; 9,25,10; 26,10,2; 27,6 (radzić to, co ~), 21, 26;
42,10; 49,21; II 2 i 3,1,25; III 69; 76; 146
najmilszy…I 26,1,65; 40,3,42
najpiękniejszy…I 40,14,232; 44,41,130; 49,1; III 81
najważniejszy…I 24,6; 42,2,11; 44,10; 46,8,10; III 127,2
najwięcej…I 3,14; 10,7; 27,13
największy…I 18,14(bis) (ludzka plaga, zło); 27,5 (cnota); 32,1,5 (litość); 34,5 (mę-
drzec); 37,3 (zysk); 39,31 (bogactwo); 42,2,13 (udział); 44,21(bis) (siła, zło); 45,13
(bóg); 50,10 (pożytek i szkoda); III 42 (z bóstw); 63 (powodzenie); 96 (dobro)
stosunki społeczne
mieszkaniec, mieszkanka…I 5,1 (jaskini) (ἀντραῖος), 2 (jakiej ziemi) (‒); 9,1,12 (ziem
myzyjskich) (ἀστοί); 29,14,9 (miasta sobie nawzajem oddają ~) (‒). 53 (gdyby wszyscy
~ tak kochali ojczyznę) (οἳ ναίουσι), 26,77 (nakazać ~ czcić kogo) (ἀστοί); 36,10 (lubi
między nimi wybuchać wojna domowa) (ἄνθρωποι ἐν ἀστοῖς); 38,1 (ptak, ~ wybrzeża)
(οἰκῶν); 39,5 (jaskiń; apostrofa) (‒); 40,4,109‒110 (brzegów Okeańskich) (οἰκήτορες);
43,16 (~ wąż) (πάροικος); III 8 (niepowrotnych mroków) (‒); 35 (kto winien zbadać
styl życia ~) (ἐνοικοῦντες)
Skorowidz motywów  SPRZY–SZAC 693
obywatel (πολίτης, πολῖται)…I 9,26,10 (ἀστός); 29,14,13 (być ~ tylko z miana, a nie z czy-
nów), 26,95 (złożą byki w ofierze Erechtejowi) (‒); 30,2 (któż z ~ pragnie mieć
więcej) (ἀστοί); 31,3,9 (obmyślać ~ zgubę); 35,1 (może się w ~ obudzić tyran)
(‒); 40,7 (przekazanie rządów ~ znamionuje głupca); 42,13 (dlaczego gnuśny);
44,22 (zły ~ jaki)
współobywatele…I 29,19,25 (nie należy gwałcić ~ nadużywaniem władzy) (δημόται)
oligarchia i tyrania…I 45,14 (co ma się stać z tymi, których cieszą w mieście ~) (μοναρχία
ολίγων, τυραννίς)
urząd…I 29,19,30 (jakiś w państwie zdobyć) (ἀρχή)
patrz władca / tyran
stowarzyszać się patrz towarzysz
stół patrz jedzenie / miejsce
strach (φόβος)…I 18,19 (nie myśleć o ~); 26,10,4 (~ mi) (δέδια μή); 40,4,94 (razić okropnym
~ domostwo) (βαρὺν βαρεῖα φόβον ἔπεμψεν οἴκοις); 43,27,1581 (miotanym
być to ~, to radością) (ἐπὶ φόβον ἐπὶ {τε} χάριν / ἑλίξας); 46,15 (nie czuć ~
przed bogami) (οὐ τρέσας θεούς); 50,9 (nie pozwala mówić); III 129 (co
leczy ~ śmiertelnych) (φάρμακον φόβου βροτοῖς)
co budzi ~…I 13,[4] (frg. 3) (φόβος); II 7,2 (twój widok) (σὲ δ᾿ εἰσορῶν / πᾶς
τις δέδοικεν)
straszny / straszliwy…I 4,4 (niedola gniecie); 13,5,30 (dopust boga); 26,1,87;
27,1 (rozkazy boga) (δεινά); 33,15 (oszczerstwa ~ złem), 26,[8] (krzyw-
da); 39,2 (los Andromedy); 40,5,139 (coś), 9,165 (to); 43,20,893.
{927a} (co nie jest ~); 44,41,23 (uważać co za ~). 105 (nieszczęście);
48,13 (trud); III 4(bis) (zgon ~; nic ~ przeżyć); 104 (gniew); 123(qua-
ter) (siła wzburzonego morza; nurt rzeki; nędza; nic nie tak)
najstraszliwszy patrz stopniowanie
groza…I 43,27,1597 (mnie bierze) (φόβος ἔχει με)
grozić…I 6,15 (eter ~ zimą); 29,14,23 (miastu ~ wróg)
obawa…I 1,3 (wzmagać ~) (πλεῖστος φόβος πρόσεστι); 36,20 (baczyć z ~, by nie uchy-
bić) (δέδοικε μηδὲν ἐξαμαρτάνειν); 43,17,3 (οἱ φόβοι)
z obawy…I 29,14,24 (że zginie) (θάνατον προταρβοῦσ᾿); 39,16 (by samemu
nie zaznać cierpień) (αὐτὸς ὀρρωδῶν παθεῖν)
obawiać się…I 43,17,7 (kary po śmierci dziecka)
trwoga…I 33,26,8 (ulegać ~) (συνέστηκεν φόβῳ); 45,4 (czasami nas opanowuje) (τὰ
δ᾿ οὐκ ἂν ἡμῶν θράσος ὑπερβάλοιτό τις)
odstraszyć…I 7,4 (rykiem barbarzyńcę)
straż… I 13,5,45 (apostrofa) (λόγχη[); 44,41,69 (ustawić ~ wokół groty) (φ]ρουρεῖτε περίβολον
πέτρας)
stróż…I 43,16 (nie było ~) (φύλακα δ᾿ οὐ π[); 44,15 (bogactwa zamożny) (φύλαξ χρημάτων
εὐδαίμων); III 125 (~ być kobiety) (θῆλυ φρουροῦντες γένος)
strażnice patrz architektura / typy budowli
stronnik…I 45,3 (πιστὸς φίλος)
strugi patrz geografia / krajobraz
strumień patrz geografia / krajobraz
stryczek patrz śmierć / sposoby zadawania śmierci
strzała patrz uzbrojenie
stwory patrz zwierzęta / mityczne
stworzenia patrz zwierzęta / gromady
substancje (także przenośnie)
kleje ze skóry wołowej…I 13,2,7 (ταυρόδετος κόλλα)
proch…I 13,2,17 (w grobowcach) (νεκροθῆκαι); 39,7,21 (runąć, rozbić w ~) (εἴθε με τὰν
βάρβαρον ἐξολέσειεν); III 106 (ściera w ~ byle przypadek kogo) (ὂν ἐξαλείφει πρόφασις
ἡ τυχοῦσ᾿ ὄλον)
suka patrz zwierzęta / gatunki / psy
susza patrz zjawiska atmosferyczne
sylaby patrz mowa / słowo
syn patrz rodzina
sypiać…I 29,4 (na gołej ziemi)
usypiać…I 43,18,11 (u drzwi do snu)
sypialnia patrz architektura / elementy składowe
syrena patrz zwierzęta / mityczne
syringi patrz dźwięk / instrumenty
szacunek patrz cześć
szaleństwo… I 33,31 (bakchantki); 36,6 (dla śmiertelnych ~ miłość); 49,39 (~ poskramia ła-
godność)
szaleć…I 23,4; 29,25,54 (jak bakchant); 33,35; 50,14,9 (rozkaźnik)
nie szaleć…I 6,16
szaleniec…I 50,14,7. 9 (zyskać opinię ~) (μωρία)
szalony / szaleńczo…I 26,10,11 (Spór) (μαινομένη); 42,6,4 (biec) (χορέω δρομαίαν);
43,20,812 (~ / bezmyślny) (ἄφρων); III 68 (być uznanym za ~) (ἄφρων)
szał…I 38,4 (ludzkie umysły ogarnia) (ἀνθρώπων δὲ μαίνονται φρένες); 44,41,96 (miotać
się w ~) (ἐξορμώμενοι); III 45 (w ~ gromami ciskać) (μαίνω)
obłęd…III 104 (serce zarażone ~) (πλάνος)
oszalały…I 49,3,6 (trzy córki) (μανε[ι]σῶν)
szaty patrz ubranie
szczeniak patrz zwierzęta / gatunki / pies
szczęka patrz ciało / twarz
szczęsny / szczęścić się patrz szczęście
szczęście…I 1,4 (złudnie zawdzięczane samemu sobie); 7,3 (nie ma ~ bez wysiłku); 23,1,31
(zniszczyć ~ domu); 33,5,8 (co nie jest ~), 7 (żaden człowiek nie zna pełni
~); 36,5 (nie tracić wraz ze ~ rozumu); 37,23 (kto szybko obraca ~ w ni-
wecz); 39,21 (obdarzyć ~), 24 (niczego więcej do ~ nie trzeba), 39 (starać
się o ~ póki życia); 42,14 (co starcza do ~), 15 (skromne życie starcza do ~);
43,8,27 (rządy darzące ~ rzucić), 27,1610 (nie trzeba się w ~ skarżyć); 44,1
(dać komu ~), 13 (co potężniejsze od ~), 36 (dla części ludzi przeznaczo-
ne); III 121 (~ gdy los obdarzy kogo poczciwą kobietą); 137 (śmiertelnych
śmiertelne); 138 (pewności ~ nie ma nikt śmiertelny)
(a nieszczęście)…I 7,4 (mieć szczęście w nieszczęściu); 19,4 (nie znać miary
ani w szczęściu, ani w nieszczęściu); 39,29 (w nieszczęściu całkiem brak
szczęścia); 44,16 (nie całkiem szczęśliwy ani nieszczęśliwy), 29 (w nie-
szczęściu szczęściem bywa nieświadomość)
mieć ~…I 43,5,5; 49,37,11
szczęścić się…I 33,24; 39,29; 44,16
szczęśliwiec…I 12,18 (apostrofa) (ὦ μάκαρ)
szczęśliw(y) / szczęsny / szczęśliwie…I 3,7 (trzeba, by był też mądry); 10,14 (pozostaje
w domu); 12,1 (~ raduje widok dnia i eteru); 14,1,12 (rodem); 18,7 (gdy jest się ~ nie
wolno puszczać cugli); 23,1,1 (żaden człowiek nie jest całkiem); 26,10,2 (bóstwa);
27,7 (wielce ~ w czyim domu gości pieniądz); 29,22,17 (już być ~), 26,58; 36,1 (kto
był ~ na początku); 39,28 (być ~ dzięki złotu), 33 (ze śmiertelnych nikt nie przyszedł
na świat naprawdę ~), 36 (bóg wyrwał kogo z grona ~); 40,14,240 (pan), 15 (mienić
kogo ~); 43,9,38; 44,15(bis) (mieć ~ życie; nie można ~ nazwać człowieka, który nie
ściąga do domu pięknych rzeczy), 41,15 (łowy). 138 (los); 45,18 (nikt nie jest nigdy do
końca); 48,3 (miasto całe); 49,28 (kto był ~, upada), 35 (~ ten, kto rozum ma, by czcić
bogów); III 122 (~ ten, komu udało się związać z dobrą kobietą)
szczęśliwym być…I 43,27,1590. 1591 (rozkaźnik)
uszczęśliwiać…I 6,15
patrz los / pomyślność // patrz stopniowanie / szczęśliwszy
szczodrze patrz określenia cech / pozytywnych
szczyt patrz geografia / góra
szereg patrz wojsko
szkarłatnik patrz zwierzęta / gatunki
szkoda…I 40,4,50 (by nie doznać ~) (σῶμα μὴ βλάπτειν τὸ σόν); III 38 (ponosić ~, kto ręczy
z przyjaźni) (ζημία φιλέγγυον / σκοπεῖν)
szkodzić (1) (‘wyrządzać szkodę komu’) / nieść ~…I 9,25,62 (wspólnocie); 42,14 (przepych
komu); 44,23 (państwu); 48,5 (bezmyślna siła ~); 49,24 (piękna przemowa ~);
50,10 (kobieta ~ mężowi); III 149 (wrogom jest prawem); 150 (wrogom zada-
niem męża)
nie szkodzić / nie nieść ~…I 40,5,126 (miastu); 42,12 (zacnemu ~ nazwa „niewolnik”)
szkodzić (2) (‘przeszkadzać komu’)…I 10,7 (tobie)
szlachetniejszy patrz stopniowanie
szlachetność / szlachetny / szlachetnie / szlachectwo patrz określenia cech / pozytywnych
// patrz ród / pochodzenie / dobre
szlak patrz geografia / krajobraz / droga
szlochać patrz płakać
szorstkość patrz określenia cech / negatywnych
sztuka (1) (‘jedna pojedyncza rzecz, jednostka, egzemplarz’) → na sztuki…I 1,11 (ciąć) (ἀρταμεῖν)
Skorowidz motywów  SZAL–ŚMIE 695
sztuka (2) (‘zręczny postępek, fortel’) → sztuczki…I 1,5 (μηχανήματα)
sztuka (3) (‘twórczość artystyczna’) (τέχνη, τέχναι)…I 9,25,95; 22,2,1 (pisania) (γράμματα); 34,5
(miłośnicy ~) (οἵ μουσικῆς φίλοι); 38,2 (ci biegli w jakichś ~); 43,20,890 (sprawowana
w dymie ofiar), 27,1623 (Aresowa) (Ἄρεως μάχη); 44,9 (jakaś ~ pochwyci zdolnego,
a wypuści gorszym), 41,78 (ludzkie). 122 (być oczarowanym ~) (μουσική);
kunszt…I 43,20,857 (Apolla) (τέχνη); 44,11 (codziennej pracy) (πόνων εὐμουσία)
szukać…I 23,1,24 (rozsądku); 33,14 (ludzie podli żon gdzie); 43,5,7 (schronienia pod da-
chem); 44,2 (miejsca do połogu); 45,3 (wezwanie); III 143 (w pijaństwie ulgi)
nie szukać…I 44,41,12 (rozkaźnik)
poszukać…I 43,8,37 (szybkim biegiem) // przeszukiwać…I 9,25,8 (frg. 1). 11 (frg. 1) (miasto)
szybkoskrzydły patrz zwierzęta / części ciała / skrzydło
szydzić…I 15,13,3 (ze ślepego) (λοιδορέω)
szyja patrz ciało
ścieżki patrz geografia / krajobraz

I
ścigać… 3,1 (kogo za krewnych); 15,13,3; 43,9,41; 45,6 (nadzieje płoche)
I
ślepy… 7,1 (chór); 15,13,2 (widywać ~, jak się trzyma przewodnika); 40,9 (bogactwo; ro-
zum); 42,6,1 (na ~)
ślepak patrz zwierzęta / gatunki / giez
oślepi(a)ć…I 13,5,13 (przepych stroju ~); 46,5 (kogo, niszczyć mu źrenice)
zaślepienie…I 44,41,134 (ἀβουλία)
ślub patrz rodzina / małżeństwo
ślubne patrz rodzina / dzieci
śmiałość / śmiałek patrz określenia cech / adiaforycznych
śmiech…I 29,19,22 (~ warci utracjusze) (συγγελᾶν)
pośmiewisko…I 7,2 (γέλως); III 127,15 (μέγας γέλως)
prześmiewki…I 42,5 (ἐν γέλωτι)
uciecha…I 42,5 (dla ~) (τοῦ γέλωτος οὕνεκα)
wyśmi(ew)ać…I 6,11 (biednego) (γελάω); III 79 (konkretne słowa) (ἐγγελάω)
żarty…I 42,5 (być złośliwym w ~) (κέρτομος)
śmieć (się) patrz określenia cech / adiaforycznych / śmiałość
śmierć / kres…I 5,6 (nieunikniona), 8 (ofiara ~); 6,15 (dosięga wśród dostatków); 7,5 (od
intryg i trucizny żon), 6 (dla biedaka najlepsza); 9,22 (z powodu Hele-
ny), 31 (dla Hellady dobra); 13,5,41 (zapłacić ~ za błędy); 14,11 (ży-
czenie sobie ~); 15,13,4 (zejść ~ z drogi). 10 (nieznana); 20,7 (czeka
bez przyjaciół); 23,1,26 (nie doznać ~); 29,14,35 (ponieść ~ za miasto),
25,‹41› (święta i nieświęta, zbożna i bezbożna za miasto), 26,66 (smut-
na); 31/32,11 (sprawiedliwa); 33,3 (dla wszystkich); 34,3 (w obliczu
~ wyrażenie woli na piśmie); 36,7 (wyznacza kres waśniom); 38,1
(spotkać ~), 9 (uniknąć ~ krzywoprzysięstwem); 39,2 (nieszczęsna),
8 (oddać Hadesowi na ~); 43,9,5 (gdy przyszła), 10,[388], 17,7 (dziec-
ka), 20,847 (haniebną ginąć). 860 (iść na ~). 865 (syna), 22,20[?]; 44,32
(wypowiedzieć ~); 48,6 (czeka wszystkich bez wyjątku), 7 (z podłymi
wszystko idzie na ~); 49,21 (posiadanie władzy nie zapobiegnie ~);
II 5,1 (czeka w Hadesie) (τέρθρον); III 4 (w ofierze); 34(bis) (zesłany
przez Dzeusa; zmrażająca chłodem); 51 (w rękach bogów); 58 (mieć ~
za nic); 64 (przedwczesny życia); 81 (prawem)
po ~…I 26,1,35; 37,3; 44,41,95
ujść przed ~…I 26,1,27; 43,27,1600
przedśmiertny…I 44,41,83 (pieśń) (θανάσιμον μέλος)
umrzeć…I 13,5,46 (pięknie); 29,19,3, 22,20[zmarł]. 21[zmarł, zmarli]; 31/32,11 (spra-
wiedliwą śmiercią); 33,6,7; 37,19 (nie chcieć mimo przeżytych
lat), 21 (kto ~, ziemią i cieniem); 42,1 (nie pozwalać ~ zmarłym);
43,10,20 (mimo wylewania libacji), 20,839 (przyjdzie ~). 846. 923
(samemu), 24,9[zmarli], 27,1616; 48,7 (cnota, nawet gdy ktoś ~,
nie ginie); 49,37,9 (wolnym ~ lepiej); III 81 (najpiękniej)
‘umrzeć’ termin co znaczy…I 31/32,9(ter); 38,11
(w opozycji do życia)…I 6,15
nie umrzeć…I 19,5,12 (co zrodzone ~ przenigdy)
ginąć (także przenośnie)…I 9,31 (rozkaźnik); 43,20,845 (niewinnie dziś). 848
(śmiercią haniebną). 859 (przez ciebie); 44,10 (co ~, gdy człowiekiem
władają przyjemności), 41,88 (z rąk czyich); 48,1 (gdy ~ dzielni)
nie ginąć…I 48,7 (cnota)
mrzeć…III 34 (każe żywot człowieczy) // nie żyć…I 44,41,59. 90 // odumrzeć

…I 26,7 // pomarły…I 20,7 (przyjaciele) // przepaść…I 29,25,43(bis). 52;
43,14,16 // skonać…I 43,20,869
miejsce i czynność pochówku…I 13,2,17 (grobowce z prochami) (νεκροθῆκαι); 18,27,5
(mary) (φοράδην); 29,26,68 (w tę samą mogiłę [złożyć siostry]) (ἐν τάφῳ τ[αὐτ]ῷ);
36,7 (kamienie nagrobne) (πετραῖον σκόπελον)
grób…I 6,4 (szczep męski ‒ opiekun rodzinnych ~) (τὸ ἄρσεν γένος ‒ πατρῴων τάφων
τιμάορον); 20,12,5 (obiaty spełniać na ~, jak się godzi) (δ[ωρ]ήματα / ὅπως [γ]
ένηται κἀποπληρωθῇ τάφος); 29,14,33 (wspólny dzielić z wieloma) (πολλῶν
μέτα / τύμβον τε κοινὸν ἔλαχον), 25,37 (obłąkany) (†δραμωνφρ[…]μανει τάφῳ);
40,13,207 (w jakim ~) (ποίῳ τάφῳ); III 144 (żaden druh nie będzie ~ wierny)
(τύμβῳ γὰρ οὐδεὶς πιστὸς ἀνθρώπων φίλος)
pogrzeb…I 33,6,12 (trudy ~) (ἐπικηδείους πόνους)
pogrzebać / pochować…I 28,1 (nikczemnik gdzie ~ swą naturę); 29,26,67
(rozkaźnik); 43,20,922 (dzieci). 929 (pozwolić); 44,41,109 (żonę). 142
(żonę)
osoba zadająca śmierć…I 5,5 (mężobójca) (ἀνθρωποκτόνος); 38,9 (morderca) (αὐθένται)
zabójca, zabójczyni…I 29,26,92 (na cześć ~ przyjąć imię) (κεκλήσθαι δὲ τοῦ κτανόντος
οὕνεκα); 40,4,75 (zwierząt ~ myśliwi) (κυνα- / γοὶ… θηροφόνοι); 43,20,840 (mieć za
~ dziecka) (εἰ δὲ κτανεῖν τὸ τέκνον οὐκ ὀρθῶς δοκῶ)
zbrodniarz, zbrodniarka…I 13,5,32 (najgorszy z ludzi) (apostrofa) (ὦ κάκιστ᾿ ἀνδρῶν
φρονῶν). 46 (chwyćcie ~) (λάζυσθε τὴν πανο[ῦργον); 23,1,18 (jego ręce) (φόνον
ἐμῆς χειρός); 45,16 (nie zna litości) (οὐ τῶν κακούργων οἶκτος)
zbrodniczy…I 26,1,88 (ręka); 44,41,97 (szał); 50,12 (zmaza)
sposoby zadawania śmierci
gubić / zgubić (kogo lub się)…I 8,6 (kto Edypa, kogo Edyp); 13,5,34 (ty ~ mnie);
29,14,17 (jakże wszystkich); 40,14,224 (Helios oboje); 43,20,835;
46,6 (zawiść umysł wielu); 49,36 (gniew i tępota wielu); III 141
(sami się ~, więcej pragnąc)
zgubny…I 3,4 (majątek i brak doświadczenia) (σκαιός); 29,25,40 (podmu-
chy); 40,14,226 (Apollo-Zgubny) (Ἀπόλλων ὀρθῶς καλῇ). 278 (gromy
Dzeusowe)
wygubić…I 2,6 (wielu ~ oddech gromu); 49,26 (Dike ~ złych)
zguba (‘doprowadzenie do upadku, klęski; stracenie czego’)…I 15,2 (starość ~ dla
kogo); 31,3,8 (obmyślić ~ biednej); 33,29,14; 35,1 (podli ~ dla państwa);
45,3 (wahanie ~ ludzi)
kamienować…III 12 (λευσμοῦ τυχεῖν)
kaźń…I 43,20,853
mordować…I 14,10,6 (setki ludzi); 33,36 (nie wolno błagalnika)
mord…I 13,5,37 (wszelakie) (μιαιφόν᾿ ἔργα); 20,12,1 (φόνῳ)
polec…I 29,26,[101]
rzeź…I 13,5,37 (ludobójcze) (σφαγαὶ ἀνδροκτόνοι); 43,12,15 (σφαγα[….]λον)
sczeznąć…I 45,14; II 8,1
skok ze skały…III 134 (πετρῶν ῥίπτειν ἄπο)
stryczek…I 29,19,26 (ἀγχόναι); III 134 (δεῖν δ᾿ ἀγχονῶν)
ubić…I 42,6,31
wbić na pal…III 12 (σκόλοπος τυχεῖν)
zabijanie / zabójstwa…I 14,4 (rozstrzyga podstęp) (φόνια); 42,6,38 (niewolników)
(δούλους φονε[ύειν)
zabi(ja)ć)…I 1,3 (przyjaciół); 7,8 (córkę [córki]); 26,1,20 (Arystomacha ~
Polifont). 70 (wroga z matki pomocą), 2 (mąż zamierzał żonę);
31,3,[12]. 14; 33,27,21 (niewolnika); 34,8(bis) (słowika [Sokrate-
sa?]); 42,6,[16] (tych, których najmniej się godzi), 16 (Alastora
nie śmieć); 43,9,2 (mąż ~ łowczynię Prokris), 20,[833] (Ofelte-
sa). 836 (Eurydyka ~ czy zamierza Hypsipylę). 867 (czy umyślnie
dziecko), 27,1596 (czy nakazano ojca). 1599 (mężów w łożach);
49,37,3; III 94 (przyszłość)
matkę…I 8,3; 14,20
syna, synów…I 26,1,24 (dwóch Arystomacha); 37,17 (Minosa)
(za co)…I 33,37 (za słowa), 38 (za zalety)
nie zabić…I 35,2 (ojca)
zginąć / zabitym zostać…I 26,8 (dzieci Nioby); 29,14,24 (z obawy, że ~, nie
posłać w bój syna); 33,5,7 (ponoć dziecko), 29,4 (musi); 36,18,9 (wraz
Skorowidz motywów  ŚMIE–ŚWIA 697
z [kim?]); 40,14,216 (wykrzyknienie); 43,18,[17]; 44,41,8 (trzeba). 93 (Dirka
przez Amfiona i Dzetosa)
zagłada…I 21,7 (widzę, że dosięga podłych) (ὁρῶ βροτῶν / πίπτοντας); 48,1 (nieść ~
miastu) (τῇ πόλει μὲν οὖν νόσος / τόδ᾿ ἐστί)
zbrodnia…I 43,27,1598 (pomyśleć o ~ ze zgrozą) (τὰ κακά); 46,2,[20] (córa skalana ~)
(ἡ μιαιφ[όνος κόρη)
zgładzić → nie zgładzić…I 41,10 (złej żony przez wzgląd na co)
trup…I 36,7 (bezczeszczone) (ἀτιμάζων νέκυν); 40,14,216 (wnieść do domu) (νέκυς); II 5,1
(nie ~ słać do Hadesu) (πέμψεις δ᾿ ἐς Ἅιδου… κοὐ τεθνηκότα)
martwy…I 20,12,12; 40,14,277; III 2
poległy…I 29,22,19 (zebrać ~ z pola); 47,1 (na polu walki); 48,1 (Bój obdarza ~
sławą)
umarły…I 26,6; 40,14,214; 44,41,89; 46,2,10; III 8 (siedliska ~); 151,9 (duszę ~
wysłać na blask słońca)
zabity…I 26,1,23; 44,41,9
zmarły…I 26,1,17; 33,6,18; 38,4 (czcze wydatki na ~); 39,7,25 (podróż do ~ bliska);
40,13,211; 42,1 (nie pozwalać umrzeć ~), 6,30 (oddać ciało ~); 44,41,95 (dowie-
dzieć się czego od ~); 45,2 (łup po ~); 48,9(bis) (lojalność wobec ~)
śmiertelny patrz człowiek
śniegi patrz zjawiska atmosferyczne
śnieżnobiały patrz kolory i odcienie
śpieszyć (się)…I 14,{24} (rozkaźnik); 31,3,8; 34,10,16 (rozkaźnik); 40,4,76 (na łowy). 111‒112
(rozkaźnik)
pośpiech…I 9,27,42 (kiedy dobry); 43,20,878 (pozbyć się ~)
śpiew… I 26,6 (wynieść umarłego z domu ze ~); 40,4,101 (w końcu usłyszeć ~), 14,218 (prze-
wodzić ~ weselnym)
śpiewać / zaśpiewać…I 13,4,5; 26,1,84 (melodyjnie); 29,21, 22,6; 39,7,8 (pean nie
weselny, lecz więzienny); 40,4,67 (słowik delikatną melodię). 90 (hymen panom),
14,231 (śluby króla). 248 (pieśń świętą); 41,1,17 (hymny wieszcze śmiertelni-
kom); 43,7,11 (Muza każe komu). 14 (melodię). 21 (o wiosłach pięćdziesięciu);
44,11 (w te tony), 23 (o rzeczach mądrych)
melodia…I 40,4,68; 43,7,14 (μελῳδός)
melodyjnie…I 26,1,84
nucić…I 43,7,11 (do snu kołysankę)
pieśń…I 26,10,7 (pląsy wśród ~); 35,8 (Afrodyty); 40,4,90 (radości), 14,248 (święta);
43,7,9 (tkackie) (ἱστότονος), 9,4 (opłakać kogo w ~). 6; 44,5 (miłość do ~), 10
(zasmakować w ~ i na nie polować), 41,83 (przedśmiertna)
gatunki
hymen…I 40,4,90, 14,227. [290]. [296] // hymn…I 29,22,6 (zwycięski); 41,1,16
(wieszcze); 44,41,121; 46,2,27, 4 (hymnotwórczy) // kołysanka…I 43,7,12
(εἰς ὕπνον… πρόσφορα) // pean…I 39,7,6‒7 (weselny, więzienny) // śpiewy
weselne…I 40,14,217‒218
śpiewka patrz mowa
świadek…I 15,9 (sprzeczne wersje ~) (μαρτύρες); 33,39 (niech ~ będzie Dzeus Opiekun)
(μαρτύρομαι δὲ Ζηνὸς Ἑρκείου); 42,2,4 (umowy bez ~) (ξυμβόλαι ἀμάρτυρα); 43,20,849
(czyich nieszczęść) (μάρτυρ ἐμῶν κακῶν)
świadczyć…I 29,14,1 (szczodrze dobrodziejstwa). 2 (z ociąganiem); 37,21 (przysłu-
gi żywym)
doświadczyć patrz doświadczenie
wyświadczyć → nie wyświadczyć…I 18,11 (skąpiec ~ dobra)
świadectwo…I 15,7 (πεῖρα) (nie podać ~), 8 (τεκμήρια) (dzięki ~ można pojąć niewidzial-
ne); 33,20 (czasu) (τεκμήριον)
świadomość…I 9,1,7 (ujrzeć świat) (γίγνομαι), 3 (być tym, kim się jest) (εἶναι μὲν ὅσπερ εἰμί)
świadomy…I 43,20,868 (przychodzić ~) (εἰδώς); II 5,1 (~ jestem, że czeka mnie kres)
(τὸ τέρθρον μοι δῆλον); III 29 (cierpień) (ὁρῶντες)
nieświadomość…I 44,29 (szczęściem w nieszczęściu) (ἀγνωσία)
nieświadomy…I 43,17,8 (cierpień) (ἄπειρος)
świat…I 42,2,27 (co na ~ najgorsze) (οὐδὲν γίγνεται); II 7,7 (największy na ~ wróg dla podłych)
(κατὰ χθόνα)
przyjść na ~ / wydać na ~ patrz rodzić (się)
ujrzeć ~ patrz świadomość
światło…I 29,22,20 (oglądać, tj. ‘żyć’); 37,20 (w ~); 43,3, 20,833 (oczu); 44,41,[134] (dobywać
na ~); 46,2,9 (odbijać)
~ dnia…I 12,1; 14,11; 37,13, 19; 44,41,8

~ słońca / słoneczne…I 15,13,11; 39,7,23
wydać na ~ patrz rodzić (się)
świątynia patrz kult
świetne urodzenie / świetny patrz ród / pochodzenie / dobre
święty patrz kult
świt patrz astronomia / dzień / pory dnia
tabliczka patrz przedmioty

tajemnica / sekret… I 18,{18} (całe miasto pozna ~); 40,14,225 (znać ~ bogów); II 5,5(bis) (~ pa-
nów służący ma utrzymywać w ~)
potajemnie…I 9,1,5 (zrodzić) // skryty…I 21,5 (rzeczy) // taj(em)ny…I 18,18 (le-
piej tego, co ~, nie znać); 29,26,110
zataić…I 18,23 (klęski)
nie zataić…I 18,12 ([dobra] służąca rzeczy słusznej)
talent…III 21 (wymowy) (εὔγλωσσον μέλος)
taniec…I 29,22,10 (przyłączyć się do kogo w ~). 80 (święte ~ korowodów dziewcząt)
taneczny…I 39,7,1 (pląs)
tańczyć…I 40,14,246 (rozkazać ~ dla bogów)
tarcza patrz uzbrojenie
tchnienie…I 44,5 (boskie) (πνεῦμα); III 30 (życiodajne) (πνοή)
tchnąć…III 44 (podwójnym tchem) (δισσὰ πνεύματα πνεῖν)
wytchnienie…I 39,21 (od trosk dać kochankom) (μοχθέω μόχθους)
tchórz / tchórzliwy / tchórzostwo patrz określenia cech / negatywnych
teraz patrz czas / określenia względne
teść patrz rodzina
tępy / tępota patrz głupi
tęsknota…I 26,1,86 (jęczeć w ~ po synu) (παιδ]ὸς οὗ πόθωι στ[έ]νει(ς))
tęsknić…I 26,10,3 (za Ejreną) (ζῆλός μοι σέθεν)
tężyzna patrz siła
tkacki patrz prząść
tłum patrz zgromadzenie
tłumacz…I 39,12 (milczenie ~ słów) (ἑρμηνεύς)
tłumaczyć…I 42,2,14 (kobiety ~ myśli Loksjasza) (προφητεύω)
wytłumaczyć…I 29,16 (rozkaźnik)
tony patrz dźwięk
topór patrz uzbrojenie
towar / ładunek…I 10,14 (mieć na lądzie, żeglować na nogach) (ὁ φόρτος); 43,27,1608 (smutny
~ morskiego handlu) (νάϊος μέλεος ἐμπολή)
towarzysz… I 12,7 (Wstyd ~ śmiertelnych) (apostrofa) (ὦ πότνι᾿ Ἀιδώς); 31/32,1 (łoża) (εὐναῖος
πόσις); 40,9 (bogactwo ślepe jest ~ bogaczom) (ὄλβος αὐτοῖς τυφλὸς συνηρεφεῖ);
44,25 (gadulstwo złym ~) (τὸ δ᾿ ἐκλαλοῦν… / κακὸν δ᾿ ὁμίλημα)
towarzystwo…I 15,9 (nikczemnych upodobać sobie) (ὄστις δ᾿ ὁμιλῶν ἥδεται κακοῖς ἀνήρ);
29,19,21 (starszych ludzi należy wybierać) (ὁμιλία); III 91 (złe psuje obyczaj) (ὀμιλίαι
κακαί)
towarzyszyć / przestawać z / stowarzyszać się…I 5,10 (zacnymi i mądrymi od czego
lepsze); 14,8 (podły chętnie ~ z podłym); II 6,8; III 59 (ludziom dobrym ~ rozsądek)
trafi(a)ć (1) (się) / przytrafić się (‘zdarzać się, nadarzać się’)…I 1,8 (podły ~ wśród innych);
14,13 (na przeszkody); 34,6 (mądry ~ z rzadka); 43,27,1604 (gdzie); III 63 (coś złego)
trafić (2) (‘osiągać cel, ugodzić w cel’) → utrafić…I 3,2; 20,3
triumf patrz zwycięstwo / oznaki zwycięstwa
tron patrz władza / oznaki władzy
tropajon patrz zwycięstwo
troska patrz nieszczęście
trójząb patrz przedmioty
trucizna…I 7,5 (od żony) (φάρμακα)
trud…I 2,2 (czyim rodzicem); 6,16 (miłość leniwa stroni od ~); 7,3 (wstyd, gdy młody unika
~); 10,3 (dawna chwała ~); 15,1 (bogactwo wnosi ~ w życie); 23,7 (w sa-
motności); 26,10,5 (starość przygniata ~); 29,20 (~ przynoszą dobra), 26,86
(owoc ~ pszczół); 31,1 (żeglować po morzu ~); 33,6,10 (czekają). 12 (po-
grzebu), 41 (kto zamyślił ~ Hellenom); 37,10 (jakie potomstwo z matki
i ojca zaprawionych w ~), 14 (pilny ~ czółenka); 39,23 (ulżyć komu po ~);
42,2,6; 43,8,16 (opiewać ~), 10,21 (co nie jest ~), 27,1628; 45,9 (miła od-
Skorowidz motywów  ŚWIA–UCI 699
miana wśród ~); 47,5 (podjęty w porę); 48,13 (straszliwy); 49,11 (co żąda
niezliczonych ~), 12 (rodzą męską dzielność); III 31 (zapłata za ~ skąd);
34 (żywot człowieczy pełen ~); 39 (~ myśli); 60,2. 3 (kto gotów podjąć ~);
66 (życie zna tylko ~); 118 (rodzą waleczność mężczyzny); 125 (daremny)
(μοχθοῦμεν ἄλλως); 151,13 (cieszenie się ulgą po ~)
bez ~ nie ma sławy…I 39,17; 49,15
trudność…I 14,13 (napotkać i pokonać) (οὑντυγχάνων / τὰ πράγματ᾿ ὀρθῶς ἢν τιθῇ); III 43
(w wysłowieniu) (ἀδυναμ‹ε›ῖν ἐν τῷ λέγειν)
trudzić się…I 9,5 (konieczne); 11,18 (w więzach); 34,5 (wszyscy ~ dla pieniędzy);
42,8 (darmo); 44,18 (choć się nie musi); 49,15 (~ to słuszne)
bóg pomaga takiemu, który sam ~…I 12,8; 47,7
na próżno (wielce)…I 17,1; III 60,6
trudny / trudno…I 17,5 (o ślub); 29,12 (oceniać wstyd); 47,9,1 (pola do
orki); III 143 (chwile przeżywać)
natrudzić się…I 49,13 (by zyskać sławę)
utrudzony…I 33,26,2 (Hektor)
wysiłek…I 30,3 (co daje) (οὔτε χωρὶς πόνου γένοιτο); 49,10 (złowi się ~ sukces) (τὰς τῦχας ἐκ
τῶν πόνων / θηρᾶν); III 84 (wyczerpywać wśród ~ każdy dzień) (ἀντλή[σαν] ἡμέρας
[πόν]ον); 111 (nie szczędzić ~) (μὴ κάμνε)
bez ~…I 7,3 (nie można zdobyć szczęścia) (μὴ καμών); 10,1 (wieść dolę najmędrszego
z ludzi) (ἀπραγμόνως)
patrz stopniowanie / najtrudniej / najtrudniejszy / trudniej
trup patrz śmierć
trwoga patrz strach
tryb życia patrz życie
trzcina patrz rośliny / gatunki
trzewia patrz ciało / organy
trzoda patrz zwierzęta / bydło
tułać się…I 9,25,56 (płacząc) (κλαίω[ν] πλανήσεις [)
tunika patrz ubranie
tusz patrz kolory i odcienie / czarny
twardość…II 7,8 (okazać swą) (γίγνου θρασύ)
twardy…III 102 (prawda) (σκλήρ᾿ ἀληθῆ)
twarz patrz ciało
twierdza patrz architektura / typy budowli
twierdzenie…I 50,3 (ileż w tym ~ prawdy) (ὡς ἀληθὲς ἦν ἄρα)
twierdzić (co / że)…I 6,15; 14,10,5; 21,7; 26,2; 31/32,6; 41,1,1 (zgodnie z prawdą co);
42,6,41; 43,20,866; 46,21; III 134
tymczasem patrz czas / określenia względne
tyran patrz władca
tyrania patrz stosunki społeczne
tyrsy patrz kult / przybory
ubogi / ubóstwo patrz bieda

ubranie / okrycie…I 20,11 (bez ~) (ἀθράνευτον); 43,9,12 (być odzianym w doryckie ~) (Δωρίδι
πέπλων / ἐσθῆτι)
strój…I 13,5,13 (przepych ~ oślepił) (ὡς εὐπρεπὴς μὲν ἐν πέπλοισιν ἦν ἰδεῖν); II 7,1
(świetny ~) (στολήν / ἰδόντι λαμπρός)
szaty…I 7,1 (królewskie) (.]. βασιλικ[); 9,2 (ubogie strzępy ~) (πτώχ᾿ ἀμφίβληστρα ῥάκη);
13,2,16 (śnieżnobiałe) (πάλλευκα δ᾿ ἔχων εἵματα)
elementy (sandał)…I 37,15 (πέδιλοι); 39,9 (~ lotne przyniosły) (ἀφίγμεθα / ταχεῖ πεδίλῳ);
43,7,38 (w jednym) (μονοβάμονε[ς)
rodzaje…I 1,5 (chlajna) (); 18,27,11 (peplosy niech kogo nie kryją) (μὴ καὶ λεληθὼς ἐν
πέπλοισιν[); 50,11 (tunikę tylko mieć na grzbiecie) (ὡς ἄπεπλον… σῶμ᾿ ἔχεις σέθεν); II 2
i 3,1,12 (płaszcze marne, wyleniałe) (τρίβωνες ἐκβαλόντες κρόκας)
uchybić…I 36,20 (baczyć, by w niczym nie)
uciecha patrz śmiech
uciekać / uciec…I 6,16 (przed trudami); 23,1,17 (musieć); 29,25,45 (rozkaźnik); 42,6,33 (każdy
gdzie indziej); 43,17,5; 44,41,1. 5 (nie ma jak). 70 (z domu); 49,5 (bogactwo ~
w dal)
nie uciekać…III 19,10 (przed miłością)
uciekinierzy…I 9,27,9 (φυγάδες)
uciszyć patrz cisza
uczcić patrz cześć

uczciwy / uczciwość patrz określenia cech / pozytywnych
uczta patrz jedzenie
uczucie…I 3,5 (jakim ~ bóg zauroczył ludzi) (φίλτρον); 11,4 (oby nigdy nie pchnęło w głup-
stwo) (ἔρως)
patrz miłość
uczyć / nauczyć…I 9,18 (potrzeba ~); 23,2 (jak być poetą ~ Eros); 26,9 (losy ~ być mądrą);
39,21(bis) (przestać ~ ; ~ kochać); 43,27,1622 (gry na cytrze); III 49 (dzień każ-
dy ~ czegoś nowego); 127,1
nie nauczyć się…I 44,34 // nieuctwo…I 44,21 (idące z głupotą największym złem)
// nieuk …I 46,13 (σκαιός)
ćwiczyć (się) / ćwiczenie…I 43,27,1623 (w Aresowej sztuce); 44,6 (w jakiejś dziedzinie),
11 (rozkaźnik)
nie ćwiczyć…I 9,27,41 (żaden hoplita)
udręczyć patrz dręczyć
ufać → nie ufać…III 105 (cierpiącemu sercu)
ugościć patrz gość
ujawni(a)ć patrz jawić się
ujrzeć patrz świadomość
(świat) patrz rodzić (się)
ukarać patrz karać
ukochany patrz miłość
ukojenie…I 43,7,10 (Lemnos ~ Muza każe śpiewać) (παραμύθια)
ukraść patrz kradzież
ukryć…I 7,2 (nieszczęście i hańbę); 13,5,3 (nieszczęścia). 30 (dopust boga); 40,14,234 (kogo
w eterze). 273; 45,3 (kogo gdzie i jak)
ukryć się / być ukrytym…I 27,29; 42,6,2. [35]
ukwiecony patrz kwitnąć
uleczyć patrz leczyć
ulewa patrz zjawiska atmosferyczne
ułatwienie patrz łatwo
umarły patrz śmierć / trup
umieć…I 9,18 (być przebiegłym); 10,12 (trzymać się zdrowego rozsądku); 11,16 (wiele mówić
cechą tyrana); 18,20 (zachować się jak wolny człowiek); 27,17 (kto ~ cieszyć
najbardziej); 29,14,19 (liczyć), 19,2 (myśleć); 38,5 (zadbać o korzyści)
nie umieć…I 6,9 (powiedzieć czego); 21,2 (robić, tylko radzić); 27,4 (powiedzieć
czego na pewno); 33,13 (żyć z ludźmi)
potrafić…I 10,9 (tylko nakłaniać słowem); 15,10 (gładko przemawiać); 21,2 (zmiany
losu znosić godnie); 27,26 (ciężar losu najlepiej znieść)
nie potrafić…I 50,9 (umysł ~ powiedzieć, co zechce); II 2 i 3,1,3 (sportowcy ~ rzą-
dzić domem)
umowy… I 42,2,4 (ξυμβόλαια)
umrzeć patrz śmierć
umysł patrz rozum
umywać patrz myć
unikać…I 7,3 (wstyd ~ trudu); 13,2,16 (narodzin śmiertelnych i grobowców z prochami); 22,8
(Afrodyty); 29,19,22 (rozkaźnik); 38,9 (chcieć ~ śmierci); 44,41,105 (strasznego
nieszczęścia); III 93 (rozkaźnik)
nie uniknąć…I 29,19,17 (wzgardy); 43,20,[921] (cierpień)
nieunikniony…I 43,20,{927a} (nic nie jest straszne, co ~) ({δεινὸν γὰρ οὐδὲν τῶν
ἀναγκαίων βροτοῖς})
stronić…I 12,4 (nazbyt od spraw Kiprydy); 27,10 (starość ~ od spraw Kiprydy)
upadek (‘klęska, ruina, niepowodzenie’)…I 27,22 (przywodzi ludzi do ~ co) (σφάλλει βροτούς)
upaść / upadać (także przenośnie)…I 15,13,6 (nisko); 29,22,[15], 25,27; 40,5,143, 14,220 (kilka
kropli krwi na ziemię); 42,6,47 (nadzieje wszystkie); 49,28 (kto był szczęśliwy, ~)
nie upaść…I 42,4
podupadać…I 44,22 (majątek)
upadły patrz określenia cech / negatywnych
upał patrz zjawiska atmosferyczne
upamiętniać patrz pamiętać
upilnować patrz pilnować
upodobać (sobie) patrz podobać się
uratować patrz ratunek
Skorowidz motywów  UCZ–WEJ 701
uroda patrz ciało
urodzenie patrz ród / pochodzenie
urodzić patrz rodzić
urwiska patrz geografia / krajobraz
urząd patrz stosunki społeczne
uskrzydlona patrz zwierzęta / części ciała / skrzydło
usłyszeć patrz słuchać
usta patrz ciało / twarz
ustawić (się)…I 9,26,17 (orszak); 44,41,66 (dobrze); 46,2,3 (frg. 2)
ustępować…I 15,14; 23,1,13 (rozkaźnik)
usypiać patrz sypiać
uszczęśliwiać patrz szczęście
uśpiony patrz sen
utopić…I 13,5,36 (w morzu)
utrafić patrz trafić
utrudzony patrz trud
uwieńczyć / uwieńczony patrz nagroda / wieniec
uwierzyć patrz wiara
uwolnić patrz wolność
uzbrojenie / oręż / broń…I 9,1,15 (orężna siła) (πολλοῖς σὺν ὅπλοις); 14,17 (synowie godni nosić ~)
(παῖδες εἰς ἀλκὴν δορός); 37,9 (gdyby spodobała się kobietom) (ὅπλα); 43,7,30 (spiżowy)
(χάλκεα ὅπλα)
grot patrz metale / żelazo
łuk (τόξα)…I 37,15; 40,19 (wygięty z derenia) (εὐάγκαλος τόξος κρανείας); 43,7,37 (złocone)
(χρύσεα); III 114
miecz (także przenośnie)…I 26,1,55 (ξίφος); II 5,3 (rękojeść ~) (φάσγανον)
ostrze…I 9,32 (jego opiłki) (λόγχη); 40,14,283 (σφαγαί). 284 (σφαγαί)
oszczep…I 42,6,1 (βέλος μ]εθεὶς ἐμοί). 11 (δόρυ)
oznaki…I 43,7,36 (σάματα)
pociski…I 20,3 (τοξεύματα)
rydwan (ἅρματα)…I 8,4; 14,30; 40,1‒2 (czterokonny Heliosa) (τέθριππα ἅρματα)
strzała (także przenośnie)…I 26,8 (τοξεύματα); 42,2,2 (τόξευμα), 6,27 (βέλη); 43,20,[907] (wy-
puścić) (ἐτόξευσα); III 1 (~ żądzy godzi się we władzę) (τοξεύεται); 127,13 (οἰστός)
tarany…II 6,9 (ἔμβολα)
tarcza / puklerz (ἀσπίς)…I 29,21 (πέλτη), 26,82; 36,2; 37,15 (πέλτη); 44,8; II 2 i 3,1,20
topór…I 9,12 (πέλεκυς); 37,15 (dwusieczny) (πελέκεως δίστομος γένυς)
włócznia (δόρυ)…I 6,5 (λόγχη); 9,11; 14,10,12 (λόγχη); 29,14,25, 21; 36,7; 42,6,[6] (λόγχαι).
[29] (λόγχη); 43,12,18; 48,4; III 114 (robić nią)
drzewce (ξύλον)…I 37,16; II 7,1
uzda patrz przedmioty
uzdrawiać patrz leczyć
uznać patrz znać
wada / skaza…I 44,40 (kto z nas bez ~) (κακός); 46,13 (w każdym jakaś) (νόσος)
wahanie…I 45,3 (zgubą ludzi) (δόκησις)
waleczność patrz określenia cech / pozytywnych / męstwo
walka / walczyć patrz wojna
waśnie patrz kłótnie
ważyć się (na co) patrz określenia cech / pozytywnych / dzielny
wądoły patrz geografia / krajobraz
wątroba patrz ciało / organy
wąż patrz zwierzęta / gatunki
wbić na pal patrz śmierć / sposoby zadawania śmierci
wchodzić / wejść…I 9,26,15 (móc); 36,20 (w dom szlachetny); 44,41,103 (w łoże Dzeusa);
49,1 (do Argos); II 7,9
nie wchodzić…I 43,18,6 (do środka)
wcześniej patrz czas / określenia względne
wdowa patrz rodzina
wdzięczność…I 1,4 (wśród powodzenia); 39,21 (nie oczekiwać ~); 43,27,1584 (dowód ~). 1620
(okazać ojcu)
wdzięczny…I 26,10,6 (wiosna); 42,6,30 (ciało)
odwdzięczyć się…I 43,24,[17] (niani) // zawdzięczać…I 1,4 (sobie szczęście)
wejście patrz architektura / elementy składowe
wejść patrz wchodzić

weselny patrz rodzina / małżeństwo / ślub
wędrowiec patrz podróż
węgle…II 7,6 (kłaść na ~) (καταίθω)
wiać patrz zjawiska atmosferyczne / wiatr
wiara
przechodzi ~…I 13,5,19 // nie do ~…I 13,5,11; 17,6
wierzyć…I 12,12 (kobiecie; rozkaźnik), 14 (ludzie nie wiedzą w co); 14,10,3 (w dawne
bajdurzenia); 17,1 (nadziei); 22,12 (kobiecie; rozkaźnik); 29,22,21 (że zmar-
li z honorem bardziej są żywi niż żyjący w hańbie); 49,26 (że przemoże się
zamysły bogów); III 127,10 (że czyni się rozsądnie)
nie wierzyć…I 44,33 (że Dzeus wstąpił w czyje łoże); III 20,5 (tylko słowom;
rozkaźnik)
powierzać…III 37 (siebie nadziejom)
uwierzyć…I 9,20 (być skłonnym) (πείθεσθαι); 50,14,6 (niewolnikowi kto)
wiarygodny…I 43,20,850 (świadek) (μάρτυρ σαφέστατος)
wiatr / wicher patrz zjawiska atmosferyczne
wiatyk patrz przedmioty
wiązadła patrz żegluga / osprzęt
widok…I 10,4 (wstrętny); 12,1 (słodki); 24,3 (nie cieszył przyjaciół); 43,20,[906]; II 7,1 (budzi
strach)
widzieć / widać / widywać…I 9,25,100; 14,6 (sprawiedliwości obrońców), 11 (jak
czci się podłych), 14 (tysiące odmian losu); 15,13,1 (w mieście ~ śle-
pego). 7 (kolejny dzień); 20,12,12; 22,2,4 (znak wyraźny), 6,[5]; 24,1
(grupę zawodników); 27,29 (Czas wszystko); 29,14,37 (cóż można
złego w czym), 25,38 (delikatne członki); 33,5,11 (córkę czyją); 38,1
(orła); 39,10 (brzeg urwisty); 40,3,16; 42,6,[38]; 43,9,11 (przyby-
szów). 17 (wędrowiec pustkowia), 20,860 (kogo w więzach). 864 (los
przez dymy ofiarne). 877 (prawdziwie); 46,18 (sprawiedliwość przez
ciemność); 47,9,12 (Elidę); 49,26 (Dike, kogo ma karać); III 79 (Bo-
gowie nędzę ludzi); 83 (bogowie dalej)
(jak ~ / ~ jak)…I 9,27,46; 12,5; 18,16; 39,29; III 118
(‘obserwować co’)…I 6,11; 12,5; 18,16; 21,1, 7; 29,22,11; 39,22; 42,6,[34];
50,9
(pytanie)…I 39,7,1; 44,41,85; 50,5
nie widzieć / nie widać…I 1,9 (czynu); 9,27,40 (gromad wiośla-
rzy); 39,35 (dokąd Mojra wiedzie losy); 40,14,256 (ognia);
43,20,847. 851; III 24 (zacnego męża żyjącego w obcym
kraju); 107 (własnych błędów)
(pytanie)…I 40,14,261; 44,30; III 20,1
widz…I 22,6,4 (θεατὴς)
widzialny…I 21,5 (z rzeczy ~ o czym sądzić) (τὰ παρόντα)
niewidzialny…I 15,8 (można pojąć ~ dzięki świadectwom); 43,21,1104;
49,26 (Dike)
widoczny…I 9,27,20 (kurs); 40,14,215 (para). 255 (w krąg)
wzrok…I 39,38 (zmącony) (ἀμβλωπὸς ὄψις); 43,4 (podnosić ku niebu) (πρὸς αἰθέρ᾿),
7,24 (smoka) (ὄμμα δράκοντος), 20,875 (~ Amfiaraosa jak zwykli nazywać Grecy)
(ὄμμα); III 127,7 (nasycić) (ὄψις)
oglądać / obejrzeć…I 14,11 (światło dnia); 29,22,20 (światło); 45,2 (łup po zmarłych);
III 127,6 (wszystko)
patrzeć / popatrzeć…I 18,5 (na jedną tylko żonę), 20 (gdy można); 20,12,18; 31,3,17
(prosto w oczy); 41,7,3 (Dzeus na tabliczki); 42,6,10 (w swych druhów oblicza);
43,4 (rozkaźnik), 7,7. 30 (rozkaźnik); 44,45 (na gnuśność); 49,10 (rozkaźnik); II 5,2
(zdają się posągi Dedala)
nie patrzeć (w przyszłość)…I 24,4 (tak chmurnie) (rozkaźnik); 33,10, 29,30 (rozkaźnik)
spojrzeć / spoglądać…I 9,28 (mieć śmiałość); 10,7 (rozkaźnik); 11,18 (na klęski najbliż-
szych); 32,3,19 (rozkaźnik); 40,5,156, 14,261 (rozkaźnik); 43,4 (rozkaźnik)
nie spojrzeć…I 43,20,883
spojrzenie…I 43,7,7 (εὐ- / ωποῖς), 20,875 (‒)
zobaczyć / zoczyć…I 9,25,5; 13,5,12 (w byku co); 26,10,7 (pląsy); 31,3,13 (w kim męż-
czyznę); 41,7,7 (Dike); 43,7,2, 9,21 (dom ten), 14,[12]; 44,41,87
wieczerza patrz jedzenie / pory posiłków
wieczór patrz astronomia / dzień / pory dnia
Skorowidz motywów  WEJ–WINA 703
wiedza… I 10,9 (o bogach) (θεῶν ἐπίστασθαι πέρι); 34,3 (o literach) (γράμματ᾿ εἰδέναι)
wiedzieć…I 3,13 (rozkaźnik); 6,10 (pytanie); 7,6 (co z doświadczenia); 9,13 (czego się ży-
czy komu); 15,9,9 (co), 13,10 (czym jest życie); 17,1 (nic pewnego w tym,
co ~), 6 (rozkaźnik); 18,20 (co przystoi ~ kobiecie szlachetnej); 19,3 (co do-
bre); 21,2 (to jedno); 27,9 (rozkaźnik), 21 (samemu najlepiej); 29,14,20 (co),
26,81 (rozkaźnik). 98 (co trzeba uczynić dla kraju); 31/32,9 (kto ~, czy ‘żyć’
nie znaczy ‘umrzeć’); 33,5,4 (dobrze o czym); 37,24 (teraz co); 38,11 (kto
~, czy ‘żyć’ to nie jest to samo co ‘umrzeć’); 39,28 (rozkaźnik); 40,4,53 (że
Klimena nie mogłaby skłamać), 14,225 (że słusznie zowią Apollona Zgub-
nym). 323; 41,2 (tyle, co mówią); 42,7 (rozkaźnik); 43,17,9 (samemu co);
44,41,59 (że już nie żyją); 46,8,9 (co znaczy być rozsądną); 49,22 (mądrzy
~ co), 26 (Dike ~, kogo karać); II 2 i 3,1,26 (jak słowem zło powstrzymać);
5,6 (co robić); III 50 (rozkaźnik); 87 (matka ~, że dzieci są jej); 123 (rozkaź-
nik); 128 (rozkaźnik); 131 (że syn czyj jest rozsądny)
nie wiedzieć…I 1,4 (co to wdzięczność); 8,2 (pytanie); 9,25,55; 12,14 (w co
wierzyć); 31/32,8 (Dzeus ~, co jest słuszne); 42,6,40 (jaką miarą mierzyć
szlachetność), 9 (co znaczy małżeństwo); 43,9,19 (gdzie się zwrócić); 44,29
(to przyjemność); 45,13(bis) (co piękne; kto największym bogiem); 49,26
(kiedy nadejdzie Dike); II 5,6 (jaką miarą mierzyć losy człowiecze); III 83
(nikt ~ o czym); 99 (dotąd)
dowiedzieć się…I 33,20 (czego z czyjego świadectwa); 34,3 (o wszystkim); 36,21
(rozkaźnik); 40,14,264; 44,41,92 (musieć czego). 93 (rozkaźnik). 95 (od zmarłych
czego); III 151,10 (wyroków)
wiedzie się patrz los / pomyślność
wiek patrz czas
wielkość…I 43,14,2 (μέ[γε]θος); 49,15 (wspiąć się na szczyt ~) (τῶν μεγίστων ὠρέξατο); 50,4 (na
minioną ~ już nie liczyć) (οὐκ ἄνω βλέπειν τύχης)
wielki / wielce…I 6,5 (troską jest co); 9,4 (czyny); 11,8 (siła); 13,2,2 (Dzeus), 4,6 (frg. 1).
6 (frg. 3); 14,11 (duma), 19 (co ~ z losów człowieczych, to czas obraca w ni-
cość); 15,13 (miłość życia); 17,1 (się trudzimy); 18,13 (nadzieja), 14 (zadanie);
27,7 (szczęśliwy); 28,1 (ciemności); 29,12 (zło); 30,3(bis) (przedsięwzięcia;
dom); 33,5,9, 11 (wojna); 36,19 (bóg); 40,5,138, 9,165 (głupota), 14,236 (król);
43,9,43; 44,30 (zło); 46,8,10 (brzydki); 49,6 (ojcowie), 20 (siła), 34 (pożytki),
35 (zysk); 50,6(bis) (to, co ~, ~ cierpi nieszczęścia); III 20,3 (Afrodyta); 44
(bóg); 106 (uznać siebie ~)
niewielki…I 49,8 (oddział)
wieniec / wieńczyć patrz nagroda
wierchy patrz geografia / góra
wierzyć patrz wiara
wieszczyć patrz wyrocznia
wieś…I 23,1,27 (pójść na ~ rzecz rozważyć) (εἰς ἀγρόν)
wieść…I 6,5 (niesie) (αἶνος); 9,26,7 (niesie) (μῦθος); 27,3 (czy prawdziwa) (φάτις); 42,6,[46]
(o braciach słyszeć); 43,27,1617 (złe) (κακὰ λέγεις)
wieścić…I 44,41,90 (nowe nieszczęście), 44 (wszystkim ludziom co)
pogłoska…I 49,2 (głosi znana) (λόγος)
więcierze patrz przedmioty
więdnąć patrz wzrastać
większy patrz stopniowanie
więzienie / loch…I 13,5,48 (zamknąć w ciemnym) (ἐς κρυπτ]ήριον); 38,9 (uniknąć ~ krzywo-
przysięstwem) (δεσμός)
więzienny…I 39,7,7 (pean) (παιών δέσμιος)
wilgoć / wilgotny patrz żywioły / woda
wina / przewiny…I 9,15 (krzywda nie większa od ~) (παθόντες οὐδὲν μᾶλλον ἢ δεδρακότες); 10,10
(przyznać się zawczasu do ~) (ὑποφθὰς αὐτὸς ἠδικηκέναι); 13,5,21 (z jego ~ bóg mnie
tak udręczył) (δαίμων ὁ τούδε κἄμ᾿ ἐ[νέπλησεν κα]κῶν). 34 (twoja) (σὴ γὰρ ἡ ᾿ξ[αμ]αρτία). 40
(wolna i nieskalana żadną ~) (ἐλεύθεροι γὰρ κοὐδὲν ἠδικηκότες); 41,7,5 (nieba nie wystar-
czy na spisanie ~) (ἁμαρτίαι); 43,20,848 (być skazanym z twojej ~) (διὰ σὲ γὰρ διόλλυμαι);
44,41,92 (z czyjej ~;) (πρὸς τοῦ;). 145 (dawne) (τὰ πρὶν πεπραγμένα); 49,30 (niegodziwe)
(τὰ γὰρ οὐκ ὀρθῶς πρασσόμεν᾿)
być winnym (‘takim, na którym ciąży wina’)…I 13,5,28; 14,9 (niektórym chorobom ludzie
sami ~); 26,1,89 (tylu nieszczęść); 27,29 (krzywdy); III 74 (Dike nie przebije
wątroby temu, kto ~); 92 (większości nieszczęść ~ sami ludzie)
bezwinny / niewinny / niewinnie…I 13,5,29 (matka); 43,20,845 (ginąć). 941
winien (‘mający obowiązek wykonania czego; taki, któremu uczynić wypada, jest pora’) patrz powinność
/ (po)winien
(‘taki, na którym ciąży wina’) patrz wina / być winnym
winna latorośl / winorośl patrz rośliny / gatunki
wino / winny patrz jedzenie / picie
wiosła / wiosłować patrz żegluga / osprzęt
wiosna patrz pory roku
wioślarz patrz żegluga / funkcje
wkraść się patrz kradzież
władać patrz władza
władca (ἄναξ)…I 11,3 (okazywanie czci ~); 12,7 (apostrofa); 13,4,4 (apostrofa), 5,2 (apostrofa). 43
(apostrofa). 50 (apostrofa); 20,11 (kogo nienawidzą) (κοίρανοι), 12,8 (co przystoi ~)
(τύραννοι ἄνδρες); 23,9 (apostrofa); 26,1,78 (być pozbawionym ~); 33,15 (apostrofa),
24 (nie wiedzie się ~); 36,8 (nie powinno być ~ bez praw), 9 (o co powinien za-
biegać) (τύραννος); 39,21 (apostrofa); 40,1‒2 (ziemi), 4,100 (gody dla ~) (ἀρχέται).
102 (wychodzi oto z domu) (βασιλεύς), 5,126 (drugi) (‒); 44,1 (zamieszkujący rów-
niny koło Eleuter) (δεσπότης), 41,97 (apostrofa). 126 (apostrofa); 49,37,6 (apostrofa);
II 4,1 (od wygody ~ zależy co) (δεσπόται); 5,5 (sekrety ~) (δεσπόται); III 116 (nie
godzi się ~ wszczynać sporu z podłymi) (τύραννος)
władczyni / pani (δέσποινα)…I 9,4; 18,15 (apostrofa) (ἄνασσα); 23,1,13; 29,26,118;
40,14,229 (miłości) (πότνια). 231 (apostrofa) (πότνια). 268 (ognia; apostrofa) (πυρὸς
δέσποινα); 43,9,23 (ciała), 18,[2], 20,836 (πότνια). 854 (apostrofa) (ἄνασσα). 886 (apo-
strofa) (γύνη). 920 (apostrofa) (γύνη)
król…I 17,9 (stać się ~) (τύραννος ἱζόμην); 26,1,93 (τυ]ράννων); 27,5 (mieć postać godną
~) (εἶδος ἄξιον τυραννίδος); 30,1 (apostrofa) (δέσποτ᾿); 33,30,7 (πιδεσπο. [ [we-
dług J-L]); 40,5,125 (może się omylić) (προστάτης), 14,231 (śpiewać śluby ~)
(‒). 236 (wielkigo ~ ojczyzny mojej dziś małżeństwem związać) (ἃ τὸν μεγὰν
/ τᾶσδε πόλεως βασιλῆ νυμφεύεαι); 43,12,19 (czuwał ~ Adrastos) (βα[σ]ιλεύς);
49,3,13 (‒); 50,5 (τύραννος)
królowa / królewna (βασίλεια)…I 32,3,15; 33,30,6 (apostrofa) (δέσποινα [według
J-L]); 40,14,276; 43,8,29
królewski…I 1,1 (przed domem ~) (πρὸς μὲν δώμασιν τυραννικοῖς); 7,1 (szaty) (βασιλικ[);
40,4,113‒114 (mowa) (†βασιλήϊον αὐδὰν†); 44,41,17 (z ~ berła sądzić co) (χρὴ
δοξάσαι τυραννικῴ / σ]κ[ή]πτρῳ). 107 (i władzę królewską) ([καὶ χθον]ὸς μοναρχίαν)
pan (δεσπότης, δεσπόται)…I 1,6 (nie należy wierzgać przeciw ościeniom ~); 3,15 (doga-
dzanie ~ przez spełnianie rozkazów); 5,13 (kobiety tchórzliwych ~ jakie);
26,1,13. 17 (domu); 31,3,3 (apostrofa) (ἄναξ); 33,11 (ich ród), 12 (źle, gdy
sługa góruje nad ~); 37,22(bis) (dobrzy); 40,4,90 (zaśpiewać im hymen)
(ἄνακτες). 98 (mili), 14,233 (młody) (νεόζυγος). 240 (szczęśliwy) (‒). 252 (apo-
strofa) (δεσπότης). 285; 43,9,10 (gaju) (ἄλσος ἔχων). 24 (pastwisk); 44,41,108
(apostrofa) (ἄναξ); 47,9,9 (κύριος); 50,8 (nieszczęścia ~); II 7,2
pani…I 40,14,231 (apostrofa) (πότνια)
pański…I 18,27,7 (do siedziby ~) (πρὸς δεσπόσ[υνον δ]ῶμα)
przywódca…I 44,19 (w kraju zbyt zuchwały) (προστάτης χθονός); III 119 (czego w ~ nie
należy lubić) (χθονὸς στρατηλάτης)
tyran…I 11,16 (co cechą ~) (τυραννικόν); 14,10,5 (mordują ludzi) (τυραννίς); 18,16 (rządy ~ dłu-
gie) (τυράννους διὰ μακρῶν ηὐξημένους); 35,1 (może obudzić się w obywatelu) (τύραννος)
tyrania / tyrański (τυραννίς)…I 1,3 (~ władza najżałośniejsza); 45,14
włodarz…I 49,4 (βασιλεύς)
władza / władanie…I 1,3 (tyrańska); 6,5 (kobiet nad mężczyznami); 9,1,1. 10 (oddanie ~);
11,18 (utrata ~ i bogactwa); 12,19 (Erosa nad kobietami, mężczyznami
i pośród bogów); 13,2,2 (stumiestnym grodem Krety) (ἀνάσσων); 15,4 (oj-
ciec pod ~ dzieci); 23,1,14 (zyskać ~); 29,19,24 (nie nadużywać ~); 30,3
(~ daje wysiłek); 33,27,13 (za wiele ~); 35,1 (nie uzależniać ~ od ludu);
40,7 (~ ojców dać synom), 13,[191]; 44,41,107 (królewska); 49,21 (mieć ~
za rzecz najlepszą po bogach); III 1 (trzeba się strzec przed ~); 115 (podli
powinni być pod ~ lepszych)
wszechwładny…I 12,19 (Dzeus) (ὁ παγκρατὴς Ζεύς)
władać…I 9,23 (Spartą, nie Mykenami; rozkaźnik) (κοσμεῖν); 18,20 (sobą); 26,1,57;
37,1 (ziemią Etolii); 44,10 (człowiekiem ~ przyjemności)
panować…I 36,8 (bez praw nie jest słuszne)
rządzić / rządy…I 11,3; 15,4 (oddanie ~ synom); 18,13, 16 (długie tyranów);
26,1,22 (przejąć); 27,9 (lud ~ bez bogatych); 32,3,36 (dobrze domem);
Skorowidz motywów  WINI–WOJ 705
33,6,15 (miastem); 36,8 (równymi sobie); 40,7 (państwa); 42,9 (ko-
biety ~ w domu); 43,8,26 (rzucić darzące szczęściem); 44,41,138 (w tej
ziemi); II 2 i 3,1,3 (sportowcy nie umieją domem). 25 (najlepiej); 5,8
(bogaty ~ lepszymi); 7,3 (woleć bardziej, niż ulegać); III 33 (mną
potrzeba); 85 (w domu); 114 (pierwszy/silniejszy ~ gorszymi)
rządzący…I 3,15 (zawsze podobać się ~) (ἀεὶ δ᾿ ἀρέσκειν τοῖς κρατοῦσι)
zarządzać…I 44,21 (co ~ dobrze państwem i domem)
funkcje…I 43,9,28 (namiestnik) (κλῃδοῦχος)
oznaki władzy
berło…I 41,1,5 (kraj podlega cały ~) (χθών σκήπτρων ἀκούει πᾶσα); 42,6,[20] (ni tron, ni
~ nie należy się komu) (Kn: καὶ οὐ δεί τυρανν[; J-L: κοὐ δεί τύρανν[α σκῆπτρα καὶ θρόνους
λαβεῖν); 44,41,17‒18 (jak należy sądzić z królewskiego ~) (εἰ χρὴ δοχάσαι τυραννικῷ
/ σ]κ[ή]πτρῳ); III 151,7 (σκήπτρον)
tron…I 28,8 (u ~ Dzeusa) (Διὸς παρὰ θρόνον); 42,6,[20] (θρόνοι); III 151,8 (w podzie-
miach Hadesa dzierżyć ~) (χθονίων θ᾿ Ἅιδῃ μετέχεις ἀρχῆς)
własność patrz bogactwo
własny patrz ja
włochaty / włosy patrz ciało / włosy
włócznia patrz uzbrojenie
włócznicy patrz wojsko / rodzaje
wnętrze patrz architektura / elementy składowe
wnuki patrz rodzina
woda / wodny patrz żywioły
wodze patrz przedmioty
wojna…I 29,7 (z niesłusznej ~ nie wraca się cało) (οὐδεὶς στρατεύσας ἄδικα σῶς ἦλθεν πάλιν); 33,11
(wielka ~ wytoczona niewolnikom przez niewolników) (πόλεμον αἴρονται μέγαν);
44,21 (co największą siłą na ~) (εἴς πόλεμον); III 71 (ciężkie bratobójcze) (χαλεποὶ
πόλεμοι ἀδελφῶν)
domowy…I 36,10 (gdzie lubi wybuchać) (οἰκεῖος πόλεμος); II 2 i 3,1,27 (spory i ~
łagodzić słowem) (μύθοις ἀπαλλάσσει μάχας τ᾿ ἀθαιρῶν καὶ στάσεις)
wszczynać…I 11,7 (~ ją przymuszona miłość) ([Κύπρις] τίκτει πόλεμον); 29,6 (je za
zgodą bogów) (σὺν θεοῖσι κινεῖν δόρυ χρή)
walka…I 5,9 (podjąwszy ~) (ἄγωνον ἀθλήσαντα); 14,4 (zabójstwa i ~ rozstrzyga podstęp)
(φόνια καὶ μάχας χρεῶν / δόλοισι κλέπτειν)
bitwa / bój…I 14,14 (lepsi w ~ od wrogów) (λόγχαις πολεμίων ἀμείνονες); 29,14,25
(nie posłać kogo w ~) (οὐκ ἐξέπεμπον εἰς μάχην δορός). 29 (odbierać mę-
stwo tuż przed ~) (πολλοὺς ἐθήλυν᾿ εἰς μάχην ὁρμωμένους). 32 (gdy chłopcy
legną w ~) (καὶ μὴν θανόντες γ᾿ ἐν μάχῃ), 26,83 (złożyć ofiarę przed ~)
(θύειν πρότομα πολεμίου δορός); 48,1 (nie da w pełni sukcesu) (πόλεμος)
pole ~…I 29,22,19 (‒); 37,5 (~ nie liczy się tchórzy) (δειλοὶ γὰρ ἄνδρες οὐκ
ἔχουσιν ἐν μάχῃ / ἀριθμόν); 47,1 (poległy na) (Kn: ]..π[….]ω.[..]ως ἀρεί-
φατο[σ] τις[)
szczęk żelaza…I 4,7 (pośród niego zdobywać sławę komu przystoi) (ἐν
σιδήρῳ κἀν ὅπλοις τιμὰς ἔχειν)
walczyć…I 42,6,14
nie walczyć…I 42,7
wojsko… I 9,1,15 (w orężnej sile ~ achajskie) (πολλοῖς σὺν ὄπλοις Ἀχαϊκὸς στρατός); 29,22,4 (co się
w ~ dzieje) (γένοιτ᾿ ἂν τών κατὰ στ‹ρ›ατόν). 11 (ἀπὸ στρατοῦ), 25,52 (Kn: ].ασενστρααος;
J-L: ].ασεν στρατός); 43,7,35 (rozliczne) (μένο[ς]), 20,893 (στρατιᾶς), 27,1589 (wieść
przeciw Tebom) (στράτευμ᾿ ἄγοντες… Θήβας ἔπι)
armia…I 10,8 (ważą się losy ~) (στρατός); 49,8 (co dla wodza cenniejsze niż sto ~)
(κρείσσον στρατεγῷ μυρίου στρατεύματος)
dowodzić / dowodzenie…I 9,10 (flotą) (κώπης ἀνάσσων); 47,3 (na czym polega) (τὸ δὲ
στρατηγεῖν), 4 (tak masz ~) (ἄρξεις ἄρ᾿ οὕτω)
dowódca…I 47,4 (ma być jak pasterz) (χρὴ δὲ τὸν στρατηλάτην / … ποιμαίνειν στρατόν)
jednostki…I 49,8 (oddział) (δόρυ)
rodzaje…I 9,27,41 (hoplita zbrojny) (ὁπλίτης παρών); 44,41,64 (włócznicy) (δορυφóροι)
szereg…I 10,1 (nie wystawać z ~) (ἐν τοῖσι πολλοῖς ἠριθμημένος στρατοῦ)
taktyka i strategia
natarcie…I 13,4,25 (].οισι προσβ[ολ]ην[); 42,6,[11] (ci oszczepami wiosłują w ~) (οἱ δ᾿
εἰς τὸν αὐτὸν πίτυλον ἤπειγ[ον δορός); 47,8 (κατηβολή)
odsiecz…I 29,18 (niech z ~ miastu przyjdzie bogini) (ὡς ἔλθῃ θεά / … ἐπίκουρος πόλει);
44,41,82 (czy nie przybiegniecie z ~) (]οντες οὐκ ἀρήξετε;)
wódz…I 9,27,38 (gotują się do wyprawy) (δοκεῖ στρατεύειν, καὶ μέλει τοῖς ἐν τέλει / τάδε);
43,20,918 (Siedmiu) (ἑπτὰ στρατηγ[); 49,8 (co dla ~ cenniejsze) (στρατηγός), 32
(mieć za ~ jakiego męża rzecz to niemała) (ἀνὴρ στρατηγῶν)
mądry (στρατηλάται)…I 29,6 (za czyją zgodą winni wszczynać wojny); 34,6 (jeden
lub dwóch na tysiąc)
zbrojny…I 7,1 (ze ~) (δορυφό[); 9,27,41 (hoplita) (ὁπλίτης παρών); 29,26,81 (wróg ~ się
zbliży) (ἐ]χθρ. εἰς μάχη[ν); 43,9,32 (tłumy ~) (στρατοῦ δὲ πλήθει), 10,15 (στρατεύειν), 20,871
(nie w siłę) (τὸ μ[ὲ]ν βίαιον οὐκ ἔχων)
żołnierz…I 10,1 (jeden z wielu) (ἐν τοίσι πολλοῖς ἠριθμημένος στρατοῦ)
patrz architektura / typy budowli / twierdza
wola patrz chcieć
wolarz patrz kult / uczestnicy
wolno (przysłówek) patrz czas / określenia względne
(czasownik: ‘można’) patrz wolność
wolność patrz wolny
wolność…I 36,20 (stracić w małżeństwie) (οὐκέτ᾿ ἔστ᾿ ἐλεύθερος); 45,14 (warto oddać za nią
wszystko inne) (τοὐλεύθερον γὰρ ὄνομα παντὸς ἄξιον); 48,10 (prawdziwa, szczera ~
słowa czym) (ἀληθὴς κἀτενὴς παρρησία)
wolno (‘można’)…I 18,20; 43,5,8, 9,39, 20,879; 44,41,115
nie wolno…I 33,36 (mordować błagalnika); 40,4,46 (więcej); 43,20,879 (mylić
się, gdy rzecz o życie); II 4,1 (rzec prawdy niewolnikowi); III 103 (prze-
milczać tego, co słuszne); 137 (sądzić, że los zawsze będzie sprzyjał)
wolny…I 12,11; 13,5,40; 17,2 (od cierpień); 33,24, 27,2; 39,28 (biedak);
40,13,[193]; 42,12 (ludzie); 43,20,855 (z natury), 24,15 (wprzódy);
45,14 (~ biedak bogaczem); 49,22 (~ lepszy od gospodarza niebez-
pieczny w domu), 37,9 (lepiej umrzeć ~)
~ człowiek…I 18,20; 42,9
(a niewolnik / niewolny)…I 31/32,7(bis) (niewolni bardziej wolni sercem); 36,18,10
(niewolnik dotknie wolnej kobiety); 39,28 (mąż wolny niczym, a bogaty,
choć niewolny, zazna czci); 40,6 (niewolnik łoża, chociaż wolny); 42,6,38
(zabijanie niewolników niegodne wolnych), 9 (mąż rządzącej w domu ko-
biety jest niewolnikiem, nie wolnym człowiekiem), 12 (wielu niewolników
lepszych niż wolni); 44,45 (mąż niewolny ma nie głosić poglądów wolne-
go); III 90 (wolni żyją z niewolników)
uwolnić…I 39,14 (z więzów)
woły patrz zwierzęta / gatunki
wódz patrz wojsko
wóz patrz przedmioty
wpierw patrz czas / określenia względne / najpierw
wpłynąć patrz płynąć
wprowadzić / wprowadzać…I 13,5,47 (do środka); 42,7 (w swoje progi cudze dzieci); 44,7
(w dom Muzę)
być wprowadzanym/ą…I 43,22,17
wprzódy patrz czas / określenia względne
wracać się patrz powrót
wrodzony patrz charakter
wrota patrz architektura / elementy konstrukcji
wróg…I 7,2 (stać się pośmiewiskiem ~) (γέλως γὰρ ἐχθροῖς γίγνεται); 9,25,54 (nie ktoś z ~) (ο]ὔ πού τις
ἐχθρῶν [); 14,14 (lepsi od ~ w boju) (πολλοὶ δὲ λόγχαις πολεμίων ἀμείνονες); 23,1,21
(miłości) (μισῶν ἔρωτα δεινόν); 26,1,43 (mieć ~) (]εις ἐχθροὺς ἔχει). 58 (ἐχθρα[).
70 (zabić ~ z matki pomocą) (ἐχθρὸν κτανεῖν); 29,14,23 (grozi miastu pożogą)
(πόλιν δὲ πολεμία κατεῖχε φλόξ), 26,81 (zbrojny) (ἐ]χθρ. εἰς μάχη[ν). 88 (skrycie zło-
ży ofiarę) (πολεμίων τις θύσῃ λαθών); 30,5 (człek ~ dla mnie) (ἐχθρὸς μὲν ἀνήρ);
35,2 (czyj ojciec ~) (πολέμιόν γε μήν); 38,9 (uniknąć przemocy ~ krzywoprzy-
sięstwem) (βίαια πολεμίων κακά); 44,41,3 (ukarać ~) (ἐχθρὸν ἄνδρα τείσεται). 118
(chwycić oddech ~) (πνεῦμα πολεμίων λαβών); 47,3 (poznać słabość ~) (καλῶς
/ γνῶναι τὸν ἐχθρὸν ᾗ μάλισθ᾿ ἁλώσιμος), 9,3 (niedostępne dla ~ co) (δυσείσβολός
τε πολεμίοις᾿); II 2 i 3,1,19 (ruszyć na ~ z dyskiem w ręku) (πότερα μαχοῦνται
πολεμίοισιν ἐν χεροῖν / δίσκους ἔχοντες); 7,7 (nie ma większego ~ dla kogo na tym
świecie) (πάντων μέγιστος πολέμιος κατὰ χθόνα); III 9 (źle życzyć ~) (ἐχθροί); 123
(kto ~ śmiertelnych) (βροτοῖσι δυσμενής); 124 (oby los dał ~ co) (ἐχθροί)
dla najbliższych stać się ~…I 6,12 (τοῖς φιλτάτοις τε πολέμιον πεφυκέναι); III 85
(τοῖς φιλτάτοις κυρ[ο]ῦσι πολεμιώτατοι)
Skorowidz motywów  WOJ–WYD 707
szkodzenie ~…III 149 (jest prawem) (νόμου τὸν ἐχθρὸν δρᾶν… κακῶς); 150 (jest
zadaniem męża) (ἐχθροὺς κακῶς δράν)
być wrogim / wrogi…I 5,14 (macocha pasierbom) (πολέμιον); 9,10 (zostać ciężko
rannym z ~ ręki) (ἐτραυματίσθη‹ν› πολεμίῳ βραχίονι), 24 (mąż) (ἐχθρὸς φώς); 26,1,13
(pan domu ~ przybyszom) (μ[ῶν ἄδικο]ς οἴκων δε[σ]πότης περὶ ξένους;). 36 (]ν᾿ ἐχθρο[);
50,9 (stając do ~ zawodów) (καταστὰς εἰς ἀγῶν᾿ ἐναντίον)
przeciwnik…I 46,2,[32] (ἀν]ταγωνιστῆ[)
wróż / wróżbita / wróżyć patrz wyrocznia
wrzód patrz choroba
wrzucać patrz rzucić
wskazać patrz pokazać
wskazówki patrz rada
wspominać patrz pamiętać
wspomóc patrz pomoc
wspólnota (κοινόν)…I 9,25,62 (szkodzić ~); 29,14,43 (zadanie członka ~)
wspólniczka…I 13,5,47 (ξυνεργός)
wspólny / wspólnie…I 9,26,1 (κοιν[όν?); 11,10 (prawo); 16,9 (powinno być kobiece łoże);
29,14,32 (grób dzielić); 33,3 (ból); 40,4,117 (pragnąć dopełnić śluby); 42,4 (czynić ta-
kim potępienie) (κοινωνέω); 46,8,6 (znosić klęski); 48,6(bis) (los ~ dzielić; ~ „musieć”)
współbiesiada / współbiesiadnicy patrz jedzenie / uczta
współobywatele patrz stosunki społeczne / obywatel
wstręt…I 45,2 (nie czuć ~) (κοὐ μιαρά σοι ταῦτ᾿ ἐστίν)
wstrętny…I 10,4 (widok); 23,1,23 (miłość); 37,15 (Atalanta Kiprydzie); II 9,1 (imię śmier-
telnym); III 118 (Ares komu)
niewstrętne…III 52 (ojcu dzieci)
wstyd (αἰδώς)…I 7,3 (gdy unika trudu młody człowiek) (αἰσχρόν τε μοχθεῖν μὴ θέλειν νεανίαν);
14,1,14 (nie pozwala parać się pracą rąk, gdy ma się dobre pochodzenie); 26,11
(mieszka w oczach); 29,12 (trudno oceniać ~), 19,33 (wzbrania uściskać); 39,5
(na ~ cię zaklinam) (J-L: †προσαιδουσσαι τας†); 42,2,7 (znosić) (αἰσχ[ύ]νην φέρει), 4
(nieść komu) (αἶσχος); 43,20,889 (αἰσχύνομα[ι]); 44,34 (trzeba mieć) (αἰδεῖσθαι δὲ
χρή); 47,6 (lepiej służy ludziom); III 13 (powiedzieć) (αἰσχρὸν εἰπεῖν); 109 (nie
jest ~ to, co konieczne) (οὑκ αἰσχρὸν οὐδὲν τῶν ἀναγκαίων)
nie wstyd…I 26,3 (nad innych kochać siebie) (φιλῶν μάλιστ᾿ ἐμαυτὸν οὐκ αἰσχύνομαι)
bezwstyd…I 12,7 (władca Wstyd powinien wygnać ~ z serc ludzkich) (εἴθε τἀναίσχυντον
ἐξῃρεῖτο φρενῶν)
patrz „Indeks”, s.v. ‘Wstyd’
wszystko / wszyscy / wszystek…I 9,25,1. 2. 7, 26,19; 10,16; 12,10; 14,16; 15,11; 16,8;
18,17; 19,5,7; 20,5; 26,3; 27,28, 29; 29,14,17. 41. 53, 19,8, 22,1. 19, 25,53;
33,21,6, 23(bis), 38; 34,3, 5(bis), 8; 37,11; 38,2; 40,5,155, 13,188; 41,5, 7,6;
42,6,[14]. [32]. [47]; 43,5,9, 16, 20,879; 44,14, 23, 41,10, 43, 44; 45,13, 14(bis),
18; 46,8,11, 20; 48,2, 6(bis), 7; III 61; 73; 107; 119; 121; 127,6(bis); 128;
151,5
nade ~…I 46,8,2
wszel(a)ki…I 4,4; 9,26,15; 13,5,37; 14,10,15, 12; 29,22,17; 33,27,4; 34,5; 44,3; III 30;
64; 93; 123; 151,5
wujowie patrz rodzina
wybawca…I 8,7 (być teściem, ojcem i ~) (σωτήρ)
wybawić…I 41,1,17 (od cierpień); 43,20,858 (rozkaźnik)
wybiegać / wybiec patrz bieg
wybór…III 102 (mieć)
wybrany…I 43,9,27 (dom)
wybrzeże patrz geografia / krajobraz
wychowanie…I 15,11 (dobre nie poprawi natury)
wychować…I 1,8 (na łotrów); 43,27,1611 (kto ciebie); 45,19 (syna tak, by stał się godny
kogo); III 132 (nie zdołać jak)
wychowany…I 24,8 (kobiety dobrze ~ hańbią dom); III 93 (dobrze)
wycierpieć patrz cierpieć
wydawać na świat / na światło patrz rodzić (się)
wydawać się / zda(wa)ć się…I 9,25,9. 137; 10,10 (psuć komu mowę); 11,13 (z podłego rodu
pochodzić); 15,7 (mądrymi); 16,9 (głupcem); 27,4, 14; 28,1 (mędrcem); 33,26,14
(komu); 42,15 (zacny i mądry); 44,11 (mądry); 46,8,11 (urodziwym żonie); II 5,2
(Dedala posągi ~ ruszać); III 5 (komu co)
nie zdawać się…I 44,41,[135] (zrodzonymi z Dzeusa)
wygłosić patrz mowa / mówić

wygnaniec…I 43,3(?) (Kn: ]όπτολιν; J-L: ἀπ]όπτολιν), 9,40 (z ojczyzny), 12,11. 18
wygnanie…III 64 (z ojczyzny) (φυγάς τ᾿ ἐμαυτῷ… πάτρας ἐμῆς)
wygnać…I 12,7 (z serc bezwstyd); III 127,7 (zdrożne myśli)
przepędzić…I 18,14; 49,16; II 2 i 3,1,20
wygrać patrz zwycięstwo / zwyciężyć
wygubić patrz śmierć / umrzeć / gubić
wyjaśniać…I 10,10 (samemu swoją sprawę); 43,33 (jasno)
wyjawić patrz jawić się
wyjątek patrz precedens
wykarmiony patrz jedzenie / pokarm / karmić
wykazać patrz pokazać
wykonać patrz zrobić
wykręty…I 44,11 (zręczne) (τὰ κομψὰ σοφίσματα)
wykręcać…II 8,2 (słowa)
wyleczyć patrz leczyć
wyliczyć patrz liczyć (1)
wymię patrz zwierzęta / gatunki / krowa
wymowność patrz mowa
wynalazek…I 44,41,126 (εὕρημα)
wypadek patrz nieszczęście
wypłynąć patrz płynąć
wypowiedzieć patrz mowa / mówić
wyprawa…I 9,27,38 (gotować się do ~) (δοκεῖ στρατεύειν); 43,9,30 (libacja za ~) (‒)
wyprawić się…I 48,13 (za łanią); III 2 (na morze)
wyrocznia…I 3,1,13 (jasna) (λιγὺς δὲ χρησ[μὸς); 6,1 (χρησμῳδία); 41,4 (boskie, niemylne pierw-
sza objawiła) (ἣ πρῶτα μὲν τὰ θεῖα προὐμαντεύσατο / χρεσμοῖσι σαφέσιν); 43,10,14
(w związku z ~ dla ciebie) (εἰς χρησμὸν οὖν σοι θα[)
omen…I 43,20,911 (ὄρνιθα) // przepowiednie…I 35,4 (γηρύματα)
wieszczyć / przepowiadać / wróżyć…I 33,35 (na próżno ze zrządzenia boga); 49,3,24;
III 69 (pomyślnie)
nimfa-wieszczka…I 41,1,20 (νύμφη δὲ θεσπιῳδός)
wieszczbiarski…I 10,9 (krzesło) // wieszczy…I 41,1,16 (hymny)
wróż / wróżbita (μάντις)…I 9,25,45(?) (χρησμός); 43,20,846 (apostrofa); III 69 (ten najlep-
szy, co pomyślnie wróży)
wyrok patrz sąd
wyróżniać się…I 10,2 (ceni się ~ ludzi)
wyruszyć patrz iść
wyrzec patrz mowa / mówić
wyrzucać / wyrzucić patrz rzucić
wysiłek patrz trud
wysłowienie patrz mowa / wymowność
wysłuchać patrz słuchać
wyspy patrz geografia
występek…I 4,3 (skrywanie domowych ~) (οἰκεῖαι βλάβαι); 39,34 (ludzki) (βροτῶν ἁμαρτία); III 93
(wstydzić się ~) (αἰσχύνεται αἰσχρὰ δρᾶν)
wyśmi(ew)ać patrz śmiech
wyświadczyć patrz świadek
wytchnienie patrz tchnienie
wytłumaczyć patrz tłumacz
wywyższać…I 9,28 (bóstwo ~ i ponownie czyni niższym)
wyzłocony patrz metale / złoto
wyznać patrz znać
wyższy / wyżej patrz stopniowanie
wzbogacić się patrz bogactwo / bogacić się
wzburzenie…III 62 (w zbytnim ~) (μωραίνοντι)
wzburzony…I 49,5; III 123 (fale)
wzdychać patrz dźwięk / rodzaje
wzgórek patrz geografia / góra
wzrok patrz widok
wzrastać…I 6,3 (syn, który ~ przy młodym ojcu, lepiej się chowa), 15 (~ lub więdnie); III 95
(~ praktykowana cnota)
Skorowidz motywów  WYG–ZAU 709
z czasem patrz czas / określenia względne

zabawki patrz przedmioty
zabawy patrz bawić się
zabiegać patrz bieg
zabijanie / zabi(ja)ć / zabitym zostać / zabójstwa patrz śmierć / sposoby zadawania śmierci
zabity patrz śmierć / trup
zabójca, zabójczyni patrz śmierć / sposoby zadawania śmierci / zabijanie
zabrać…I 29,2 (kogo ~ gdzie)
zabraknąć → nie zabraknąć…I 43,8,34
zabraniać…I 50,14,3
nie zabraniać…I 43,28,5
zachorzeć patrz choroba
zacność / zacny patrz określenia cech / pozytywnych
zadręczać się patrz dręczyć
zagadka…I 46,2,20 (αἴνιγμα)
zagłada patrz śmierć / sposoby zadawania śmierci
zagony patrz geografia / krajobraz / pole
zagwizdać patrz gwizdać
zajęcia patrz czyn // patrz zawody, profesje i zajęcia
zakażenie patrz choroba / schorzenie / gangrena
zaklęcia patrz klątwa
zaleta patrz cnota
zależeć…I 9,25,[6] (nam); 29,14,41 (ode mnie wszystko dziś)
zaliczyć patrz liczyć (2)
zaloty…I 42,8 (i bez ~ mąż właściwy czeka w progach domu) (ἀσπούδαστος)
załatwić…I 9,26,13 (rzecz ~ dobrze)
załoga patrz żegluga / funkcje
zamęście patrz rodzina / małżeństwo
zamiar…I 13,4,23 (mieć) (μέλλουσα); 33,41 (powziąć) (θέλων γενέσθαι ταύτα); 40,4,106 (wyjawić
doniosłe) (γνῶμαι)
patrz myśl / zamysł
zamieszkiwać patrz mieszkać
zamilczeć patrz milczeć
zamożny patrz bogactwo
zamysł patrz myśl
zamyślać / zamyślić patrz myśl / zamysł
zapalenie płuc patrz choroby / schorzenia
zapalić patrz palić
zapasy patrz sport
zapisany patrz pismo
zapłakać patrz płakać
zapłata / zapłacić patrz płacić
zapłodniony patrz płodzić
zapobiegać patrz bieg
zapomnieć patrz pamiętać
zaprzęg patrz przedmioty
zarazić patrz choroba
zarośla patrz rośliny
zarządzać patrz władza / rządzić
zarzynanie / zarżnąć patrz kult / ofiara
zasada…I 44,35 (najwyższa) (τοῦτο τἀκριβέστατον)
reguła…I 14,9 (leczenia) (νόμος), 18 (sprawiedliwe ~ Czasu) (κανόνες)
zasadzka…I 42,6,5 (wypaść z ~) (ἐξεφαινόμεσθα)
zasłużyć…I 27,18 (sobie na miano głupca)
niezasłużony…I 43,17,3 (los)
zaszczyt (τιμή, τιμαί)…I 14,11 (wbijają w dumę); 18,24 (wyrywać ~ siłą); 27,9† (brak ~)
(τιμώμεθα); 35,1 (niegodny ~) (παρὰ δίκην τιμώμενος); 38,2 (żaden ~) (οὐκ εὐτυχές);
44,41,139 (~ przyznaje Dzeus) (ἀξία); III 116 (zbytni dla pospólstwa)
zaszczytny…I 44,41,125 (dar od Dzeusa) (τιμή)
zaślepienie patrz ślepota
zaśpiewać patrz śpiewać
zataić patrz tajemnica
zauroczyć…I 3,5 (bóg ~ uczuciem do dzieci) (ἔθηκεν)
zawczasu patrz czas / określenia względne

zawdzięczać patrz wdzięczność
zawieja patrz zjawiska atmosferyczne / wiatr
zawiść (φθόνος)…I 14,6 (zmogła dzielnych obrońców sprawiedliwości); 46,6 (zgubiła umysły
wielu)
zawistnym być…I 14,5 (są takimi z natury gorsi) (φθονεῖν)
zawodnicy / zawody patrz sport
zawody, profesje i zajęcia
admirał patrz żegluga / funkcje
kapitanowie patrz żegluga / funkcje
kapłanka patrz kult / uczestnicy
lekarz patrz leczyć
pasterz…I 33,8 (ὁ βουκόλος), 23,10 (βουκ[ολ); 39,23 (tłum ~) (πᾶς δὲ ποιμένων… λεώς);
40,4,72 (na syringach grają górscy ~ owczarni) (σύριγγας δ᾿ οὐριβάται / κινοῦσιν ποιμνᾶν
ἐλάται); 43,16 (ποιμένες); 44,38 (βουκόλου); 47,4 (dowódca jak ~ zadba o wojsko) (χρὴ
δὲ τὸν στρατηλάτην / … ποιμαίνειν στρατόν)
rzeźbiarz…III 42 (daje dłutem życie) (γλυπτοὶ τύποι)
sportowiec…II 2 i 3,1,2 (najgorszą plagą Hellady) (ἀθλητῶν γένος)
wioślarz patrz żegluga / funkcje
wolarz patrz kult / uczestnicy
wróż patrz wyrocznia
zawodnicy patrz sport
żeglarz patrz żegluga / funkcje
zawsze patrz czas / określenia względne
zazdrość / zazdrosny / zazdrościć patrz określenia cech / negatywnych
zaznać patrz znać
zbiec / zbiegać się patrz bieg
zbocza patrz geografia / góra
zboże patrz rośliny
zbożny patrz kult / pobożny
zbójcy patrz przestępca
zbrodnia patrz śmierć / sposoby zadawania śmierci
zbrodniarz / zbrodniczy patrz śmierć / osoba zadająca śmierć
zbrojny patrz wojsko / żołnierze
zdanie patrz mowa
zda(wa)ć się patrz wydawać się
zdolny / zdolność patrz określenia cech / pozytywnych
zdrada…I 23,1,11 (nieść jej pomoc namową)
zdradzić…I 32,1,34; 40,41,22 (rozkaźnik); 43,20,862 (jeśli się to zrobi); II 7,3 (wygląd
sam ~ kogo)
nie zdradzić…I 9,25,53; 16,5 (ukochanego)
zdrowy…I 10,12 (rozsądek); 43,32; 44,20 (rozsądek)
(formuła pożegnania)…I 29,19,33 (bywaj zdrów) (χαῖρε)
zdziałać patrz czyn / działanie
zebrać…I 18,24 (nędzne żniwo czego); 29,22,1 (poległych z pola)
pozbierać…I 40,41,110 (szczątki ciała)
zebrać/zbierać się / zebranie patrz zgromadzenie
zechcieć patrz chcieć
zelżyć patrz lżyć
zemsta…I 13,5,25 (Posejdon godzi ~ w kogo) (ὑπῆλθ[ε κἀ]πετείσ[ατο); III 32 (knuć) (βουλεύειν κακά)
zemścić się…I 26,1,44 (ἀντιτείσετα[ι)
zesłać patrz słać
zestarzeć się patrz okresy życia / starzec
zginąć patrz śmierć / sposoby zadawania śmierci / zabijanie
zgładzić patrz śmierć / sposoby zadawania śmierci
zgoda…I 34,5 (w jednym jest) (συντρέχει εἰς ἓν)
za czyją ~…I 29,6; 45,12
niezgoda…I 9,26,15 (μὴ πρόσχορδος)
zgodzić się…I 43,10,384
zgodnie z…I 14,9 (regułą); 19,3 (tym, co dobre); 41,1,1 (prawdą)
zgodny…I 11,10 (bogowie ~ w czym); 43,20,[927] (z naturą)
zgromadzenie
gmin…I 40,15 (oszołomił kogo) (ὄχλος)
Skorowidz motywów  ZAW–ZMARŁ 711
gromada…I 9,27,40 (wioślarzy) (‒); 39,9 (Plejad) (‒)
nie gromadzić…I 29,19,11 (mienia ~ nieuczciwie)
pospólstwo…III 116 (zbytni dla niego zaszczyt) (ἀσθενέστεροι)
tłum…I 14,21 (rzec do niego) (ἐν μέσοισιν); 18,25 (liczny) (πολλοί); 27,12 (cieni) (ὄχλος);
39,23 (pasterzy) (πᾶς λεώς); 43,9,32 (zbrojnych) (στρατοῦ πλήθει); III 95
(ὄχλος) (cnota nie da się zniewolić pochlebstwom ~)
tchórzów…I 29,9 (πολλοί); 49,9 (πολλοί)
tłumnie…II 2 i 3,1,14 (zbiegać się) (σύλλογον ποιούμενοι)
zebranie…I 9,27,36 (druhów) (σύλλογος)
zebrać się…I 16,8 (wiele kobiet ~ gdzie) (πολλαὶ οὖσαι); 26,6 (trzeba było) (σύλλογον
ποιούμενοι)
zguba / zgubny (‘doprowadzenie do upadku, klęski; stracenie czego’) patrz śmierć / umrzeć / gubić
zgubić (się) (‘doprowadzić do zguby, narazić na śmierć’) patrz śmierć / umrzeć / gubić / zguba
zhańbić (się) patrz hańba
ziarno patrz rośliny / struktura
ziemia patrz geografia // patrz ojczyzna // patrz państwo
zięć patrz rodzina
zima patrz pory roku
zimorodki patrz zwierzęta / gatunki
zjawiać się patrz jawić się
zjawiska atmosferyczne…I 14,24 (pogoda) (‒), 30 (błyskawice); 20,3 (ulewa; przenośnie);
41,1,18 (burza) (θύελλη); 46,2,9 (Tęcza); 47,9,8 (upał); 49,1 (śniegi); III 20,7 (susza); 76
(skwar)
chłód…III 34 // ochłoda…I 40,17; 43,35
chmura…I 6,15; 46,2,8 // chmurnie (przenośnie)…I 24,4
cień…I 41,16; 43,16 // cienisty…I 14,24; 42,6,37
deszcz (ὄμβρος)…I 19,5,3 (południowe); III 20,7. 9
grom…I 2,6; 40,14,279; III 45
mróz…I 47,9,7; III 76
rosa…I 43,12,4, 35
wiatr / wicher…I 6,2; 14,19; 39,36; 40,4,85
bryza…I 40,4,82 (apostrofa); 43,22,[1] // podmuchy…I 29,25,40; 39,36; 40,4,80
// zawieja…I 47,9,7; 50,11
wiać / dmuchać…I 13,4,1; 39,36
zlec patrz rodzić (się)
zlitować się patrz litować się
zło / coś złego…I 15,11 (nie naprawi ~ dobre wychowanie) (κακόν); 18,8 (nie ciebie jedną
dotyka) (κακοί), 12 (służąca winna gardzić ~) (τὰ αἰσχρά); 19,3 (zsyłane przez
bóstwa) (κακόν); 27,9 (nie mogłoby istnieć bez dobra) (κακά), 14 (cóż w tym ~)
(αἰσχρόν), 25 (zawsze żyje przynajmniej jedno) (κακόν); 29,14,37 (cóż można wi-
dzieć ~ w czym) (οὐχὶ καλόν); 33,6,17 (lek na ~) (κακά), 15 (oszczerstwa straszli-
wym ~) (κακόν); 36,21 (nieraz prowadzi do dobrego) (τὸ κακόν); 43,20,810 (κακόν);
45,15 (kto łatwo znajduje ~) (κακά); 46,8,3 (kiedy spotka małżonka) (κακόν), 12
(ktoś kocha ~) (κακοί), 15 (płacić złemu ~) (κακῶς); 49,24 (~ jest mówić dobrze)
(δεινόν ἐστιν), 36 (podwójne) (κακώ); II 2 i 3,1,26 (powstrzymać ~ słowem); III 63
(przytrafi się) (δυσχερές)
czynić ~…I 14,7 (κακὸς γένηται); 31/32,10 (κακόν)
największe…I 18,14 (nienawiść); 44,21 (nieuctwo)
wielkim ~…I 29,12 (wstyd) (κακόν); 44,30 (niewola) (κακόν)
zły…I 18,4 (w rzeczach ~ mieć większy udział) (τὰ αἰσχρά), 5 (prawa); 20,12,17; 27,11 (co
jest ~ rzeczą) (κακόν); 29,14,12 (kołek), 19,23 (rozkosz); 36,5 (dola); 37,20 (mroki);
42,2,22 (opinia); 43,27,1617 (wieści); 44,41,104
źle…I 21,1 (równie ~, gdy dzieci podłe i gdy roztropne); 27,18 (mówić o kim), 22 (koń-
czyć); 31/32,2 (myśleć o kim); 42,6,44 (się dzieje)
patrz określenia cech / negatywnych / zły
złocisty / złociście / złocony patrz kolory i odcienie // patrz metale / złoto
złoczyńca patrz przestępca
złość…I 49,27 (marna) (ὀργή)
złośliwi patrz określenia cech / negatywnych
złoto / złoty patrz bogactwo / pieniądze // patrz metale
złoty patrz kolory i odcienie
zły patrz określenia cech / negatywnych // patrz ród // patrz zło
zmarły patrz śmierć / trup
zmartwienia patrz kłopot

zmaza…I 20,1 (krwi krewniaczej) (αἷμα συγγενές); 29,5 (dębowa) (μίασμα); 50,12 (ciążąca na
rodzicach) (τὰ μιάσματα)
zmierzyć patrz miara
zmyć patrz myć
zmyślny patrz określenia cech / pozytywnych / mądry
znaczenie patrz znaczyć
znaczni patrz liczyć się
znaczyć (1) (‘mieć znaczenie’)…I 3,14 (co ~ gdzie najwięcej); 48,9 (‘mieć’ ~ więcej niż co)
znaczenie…I 29,19,16 (jego brak) (ἀδοξία)
znaczny…III 114 (to, co ~ na szczycie)
nie znaczyć…I 3,3 (szlachectwo nic ~ wobec złota); 11,18 (kto ~ dzisiaj nic)
znaczyć (2) (‘oznaczać’)…I 32,1,17; 42,9 (co ~ małżeństwo); 46,8,9 (co ~ być rozsądną); III 99
(co ~ być niepiśmiennym)
to samo ‘żyć’ co ‘umrzeć’…I 31/32,9; 38,11
oznaczać…I 38,1 (lot ptaka ponad morzem co ~)
znaczyć (3) (‘robić na czym znak, opatrywać co znakiem, znakować’) patrz znak
znać…I 10,9 (rzekomo ~ sprawy bogów); 11,12 (wielu ~ takich, co się upodabniali do złych);
14,10,10 (małe państwa szanujące bogów); 40,14,225 (sekrety bogów);
41,5 (pomysł ~ od matki); 43,20,849 (czyje losy), 27,1594 (ucieczkę czy-
ją skąd); 44,29 (swoją dolę), 43 (ludzi, których coś pchnęło ku szpetnym
łożom); 45,16 (uczciwy sąd ~ litość); 49,15 (tchórza, który osiągnął wiel-
kość); III 65,6 (ścieżki boże); 66 (życie ~ tylko trud)
znany…I 49,2 (pogłoska)
nie znać…I 9,25,63; 14,1,18 (najlepiej ~ dobrobytu), 18 (Czas ~ ojca); 18,5 (natury
czyjej), 18 (rozkaźnik); 19,4 (żaden człowiek ~ miary); 23,2 (Muz ~ wprzó-
dy); 27,24 (któż ~ bólu); 29,19,31 (niegodziwcy ~ miary na urzędzie),
26,64 (matki); 33,7 (pełni szczęścia); 44,18 (żadnych trosk), 41,94 (czyich
rodziców); 45,16 (zbrodniarz ~ litości); 46,8,6 (smaku goryczy); 47,9,7
(mrozów); II 9,1 (imienia Lamii); III 19 (dzieł Erosa); 97 (~ się na czym)
nieznający…I 29,3 (ludy ~ ryb) (ἀπίχθυς)
nieznajomy patrz gość / obcy
nieznany…I 15,13,10 (śmierć)
doznać…I 11,2 (serce ~ cierpień); 33,5,9, 26,7 (drobnej krzywdy); 39,7,11 (krzywd od
krewnych), 8 (ulgi w nieszczęściu)
nie doznać…I 23,1,26 (śmierci od jednej z miłości); 31/32,9 (nieszczęść); 40,4,50
(szkody)
pozna(wa)ć…I 9,1,6 (wierchy Partenionu); 15,9,5 (prawdę); 18,8 (rozkaźnik), 18 (całe
miasto ~ sekret); 34,3 (dziedzic ~ wolę podziału majątku); 39,21 (jak ~ piękno);
43,9,39, 20,855 (kogo ~ z natury); 47,3 (słabość ~ wroga); III 30 (rozkaźnik); 35
(choroby ~ po czym); [82] (nie chcieć ~ siły trzeciej fali)
nie poznać…I 9,3 (nie do poznania); 14,1,17 (dostatku)
przyznać…I 43,20,935 (wieńce); 44,41,140 (Dzeus ~ zaszczyt); 46,8,1 (rację)
nie przyznać…I 39,7,19 (któż ~ że gorzki los czyj)
uzna(wa)ć…I 11,17 (nie można czego); 31/32,10 (Dike ~ że nadeszła pora); 33,20 (że
ktoś jest dobry), 35 (kogo ~ za mądrą); 42,6,[38] (za niegodne wolnych ~
co); 44,35 (czyny ~ za ważniejsze niż słowa); III 68 (kogo za szalonego);
106 (siebie ~ wielkim)
nie uzna(wa)ć…I 29,13 (rodzonych dzieci za lepszych od przybranych);
44,41,23; 45,13 (potęgi Erosa); II 5,7 (śmiertelnicy ~ bastardów na próż-
no); III 59 (starszego nic nad rozsądek); 97 (swych błędów)
być uznanym…I 23,1,29 (za złego)
wyznać…I 45,12 (co)
zaznać…I 16,2 (tego, co czeka wszystkich); 39,28 (czci)
nie zaznać…I 39,16 (oby ~ cierpień ludzi nieszczęśliwych)
znak…I 14,21 (heroldów) (κερύκων ‹ὑπό›); 22,2,4 (wyraźny) (σημεῖον). 7 (trzeci) (‒); 33,34 (być
~ Hekaty) (ἄγαλμα); 36,18,13 (głupoty) (ἀμαθίαν ἔχει); 43,21,1093 (σῆμα)
znaczyć (‘opatrywać znakiem’)…I 44,41,135 (Dzeus ~ kogo) (εσσφρ.α ..)
oznaki patrz uzbrojenie
znany patrz znać
znieść / znosić (‘wytrzymać / ścierpieć’)…I 9,25,1 (wszystko); 11,6 (ojciec ~ miłostki synów), 18
(kiedy własne klęski ~ łatwiej); 14,1,13 (z bólem ~ co), 7 (kiedy naganę kryty-
ków ~ łatwiej); 21,2 (zmiany losu ~ godnie); 27,26 (kto najlepiej ~ ciężar losu);
Skorowidz motywów  ZMART–ZWIE 713
33,3 (wspólny ból ~ powściągliwie); 26,13 (spokojnie); 42,2,7 (wstyd), 4 (ból
nienawiści ~ ród kobiecy); 43,17,3 (niezasłużony los), 20,887 (ból ~ ciężko);
44,22 (żołądka niekarność ~ wytrwale); 45,5 (prawość pomaga ~ co)
klęski…I 3,6 (mężnie); 46,8,12 (z kim wspólnie)
nieszczęście…I 13,5,10; 33,4; 36,18,15
nie znosić…I 42,5 (dowcipnisiów złośliwych w żartach); II 2 i 3,1,8 (sportowcy nie są
w stanie ~ biedy); III 27 (mędrców mądrych nie dla siebie)
nie do zniesienia…I 11,12 (niesłychane to jednak i ~) (τὸ δ᾿ ἦν ἄρ᾿ οὐκ άκουστὸν οὐδ᾿
ἀνασχετόν)
znieważać… I 9,16 (miasto); 16,8 (kobiety); 23,1,20 (domostwa)
zniewieściałość / zniewieściały patrz płeć
zniewolić patrz niewolnik
zniweczyć…I 9,26,14
znowu patrz czas / określenia względne
zo(ba)czyć patrz widok
zranić patrz choroba / rana
zręczny patrz określenia cech / adiaforycznych
zrobić (1) (‘wytworzyć, sporządzić’) / wykonać…I 9,25,10; 44,41,59 (trzeba coś)
nie zrobić…I 18,2 (nic); III 128 (nigdy)
zrobić (2) (‘postąpić, zachować się’)…I 3,10 (niedobrze ~, choć szlachetnie); 7,6 (biedak ~ naj-
lepiej, jeśli umrze)
zrodzić patrz rodzić (się)
zrzucać patrz rzucić
zsyłać patrz słać / zesłać
zuchwalstwo patrz określenia cech / negatywnych
zuchwałość / zuchwały / zuchwalec patrz określenia cech / adiaforycznych
zwać (się) patrz nazwa / nazywać
związki patrz rodzina / małżeństwo
zwierciadła patrz przedmioty
zwierzęta / zwierzęcy…I 11,10 (jedno wspólne ~ prawo z ludźmi); 18,21 (jak dzikie ~ gdzie
się znaleźć); 19,5,2 (pokolenia ~ rodzi Gaja); 22,6,12; 37,15 (co chroni przed ata-
kiem ~); 40,4,75 (zabójcy ~); 42,6,4 (chwytać ~); 43,12,21 (dzikie); 44,33 (pod dzi-
kiego ~ postacią); 46,2,7; III 76 (~ przyciąga przynęta)
bydło / trzoda…I 41,12; 44,11; 47,9,6
części ciała…I 13,4,31 (głowa). 38 (wymię); 23,5 (kark); 40,10,173 (boki); 43,16 (grze-
bień, oko); 46,2,2 (łapy i ogon); II 6,5 (udźce)
grzbiet…I 40,10,175; 46,2,7
grzywa…I 46,2,1 (kędzierzawa). 5
róg / rogaty…I 22,6,6; 43,8,30 (ich klątwa); 45,11; 48,13; III 5
skóra…I 13,5,17 (bycza); 35,4 (bycza, zapisana czarnym tuszem); 43,1 (~ jelenie
/ nebrydy)
skrzydło…I 14,22, 23 (Pegaza); 23,5 (Pegaza); 37,3 (złote); 41,7,2 (krzywd); 43,35
(ich grzbiety); 46,2,6 (sfinksa)
skrzydlaty…I 18,16 (o Plutosie); 23,8 (o Pegazie); 39,9 (o Perseuszu); 40,10,173
(o koniach powożonych przez Faetonta), 14,271 (o stopach) // szybkoskrzy-
dły…I 46,2,3 (o sfinksie) // uskrzydlona…I 26,1,83 (πτεροῦ[σ]|σα)
gatunki
byk / byczy…I 13,5,11. 23, 4,29 (natura); 22,6,5; 29,26,79. 94; 44,41,91 (włóczona
przez); 45,17; II 7,2 (jego oczy)
dzik / odyniec…I 42,6,29; II 5,9
giez ślepak…I 13,4,35 (μύωψ οἶστρος)
jeleń / jelonek…I 36,18,7 (jego skóra) (νεβρίς); II 6,5
łania…I 48,13 (o złotych rogach); III 5 (rogata)
koń…I 12,17; 14,23 (złotouzdy); 23,8 (rumak); 40,10,173 (skrzydlate). 174 (klacze);
46,2,8 (Słońca)
czterokonny…I 49,1 // koniolubni…I 33,33 // koński…I 41,1,15 (wło-
sie); II 2 i 3,4 (wodze)
źrebak…I 31,1; 33,6,6; 40,4,74; 44,41,127
patrz bogactwo / pieniądze / nominały
krowa → krowi…I 13,4,21 (wymię)
lew → lwi…I 46,2,2 (łapy); II 7,2 (oczy ~)
łania patrz jeleń
łabędź…I 40,4,78 (κύκνος)
orzeł…I 37,15 (znak na tarczy); 38,1; III 113

osły…II 2 i 3,3
owce…I 35,5; 47,9,6
pająki…I 29,21
pies…I 7,11; 9,[14] (szczeniak); 26,1,93; 33,34 (suka); 37,15 (sfora); 46,18
pszczoła…I 7,9; 29,26,86
ryś…II 5,9
słowik (ἀηδών, ἀηδόνες)…I 3,11; 34,8 (Muz); 40,4,68
szkarłatnik…I 23,10 (poławiacz ~) (πορφυρεύς)
wąż…I 25,2; 43,16, 20,[902] (δρ]άκων)
woły…I 44,4 (kradzież ~); II 7,4 (pożerać mięso ~)
zimorodki…I 43,35 (ἀλκυόνες)
gromady
morskie stworzenia…I 41,5 // ptak…I 36,18,5; 38,1; 41,5; 43,27,1603; III 127,13
// ryby…I 29,3
mityczne…I 13,3 (dwukształtny potwór, podstępna bestia) (σύμμικτον εἶδος κἀποφώλιον
βρέφος); 23,8 (ostoja bestii) (ἔνθηρος); 27,17 (stwory) (παιδεύματα); 39,3 (syrena)
(σειρήν), 6 (potwór) (κῆτος), 22 (potwór z głębin Atlantyku) (κῆτος); II 5,9 (bez-
kształtna, potworna bestia) (ἄμορφον, δύστοκον δάκος)
smok…I 39,7,5 (κῆτος); 43,7,24 (strzegący runa) (δράκων)
zwlekać…I 9,27,37; 26,10,3; III 136 (lekarz, który ~)
nie zwlekać…I 13,5,52 (z wyrokiem)
zwycięstwo…I 6,5 (gdyby ~ dawały podstępy); 26,1,2; 29,22,18 (głosić), 26,89 (wróg da so-
bie); III 100 (w słusznej i niesłusznej sprawie jakie)
zwyciężyć…I 14,13 (ten ~, kto pokona trudności) (πράσσει καλῶς), 14 (klęska nie wy-
klucza ~); 29,14,51 (rozkaźnik); 30,3 (mieć śmiałość, by ~); 44,21 (jed-
na rada ~ wiele rąk), 35(bis) (~ mogą dobrze wygłoszone mowy; ~ pięk-
nym słowem); 50,9 (musieć ~ w sporze)
zwycięski…I 29,22,6 (hymn); 33,29,27 (wieniec)
pokonać / zostać pokonanym…I 14,13 (trudności); 33,27,34 (z powodu natu-
ry); 46,20 (kobietę ~ najtrudniej)
nie pokonać / niepokonany…I 12,2 (Eros), 19 (Dzeus ~ Erosa)
wygrać…I 33,24(bis) (nie wiedzie się, w czym kto winien ~; ~ dzięki sługom)
oznaki zwycięstwa…I 29,22,12 (tropajon ~ nad barbarzyńcami); 33,29,27 (wieniec);
44,41,9 (pomnik triumfu)
zwyczaj…I 7,11 (rzucania psom resztek); 11,3 (pradawny ~ jaki); 37,15 (Etolów ~ jaki); II 2
i 3,1,13 (Hellenów godny nagany ~ jaki); III 19,8 (dzikie)
obyczaj…I 1,5 (strzec ~); 11,17 (cudzej ojczyzny); III 91 (złe towarzystwo psuje ~)
zysk patrz bogactwo
źrebak patrz zwierzęta / koń

źródlany / źródło patrz geografia / krajobraz // patrz żywioły / woda
żagiel patrz żegluga / osprzęt

żagiew patrz przedmioty
żarty patrz śmiech
żądza patrz miłość
żebrak patrz bieda / biedak
żegluga…I 43,8,13 (jej szybki pęd)
żeglować…I 10,14 (na nogach); 31,1 (morzem trudów); III 82 (poza Bosfor i Nil)
flota patrz wojsko / dowodzić
funkcje…I 9,26,3 (kapitanowie) (κυβερνῆται). 18 (admirał) (ναύαρχος), 27,28 (załoga) (‒). 40
(wioślarze) (κωπήρης στρατός); 18,17 (armator) (ναύκληρος)
żeglarz…I 9,26,3 (ναῦται); 18,28 (ναυτίλοι); 40,4,[81] (ν[αῦται]); 43,27,1605 (ναῦται);
44,19 (ναυτίλος)
kurs (πόρος)…I 9,27,30; 14,19
określenia jednostek…I 14,19 (korab polotny) (θοαὶ νῆες); 40,4,79 (łodzie) (ἄκατοι)
łódeczka…I 9,14; 29,8 // okręt…I 29,8; 39,11; 43,23 // statek…I 23,8; 40,5,124;
43,27,1604
osprzęt…I 4,6 (wiązadła); 40,4,86 (lina); 43,8,5 (cumy). 8 (maszt). 14 (drzewce sosnowe)
dziób…I 9,27,28 (stać na ~); 43,20,844
kotwica (także przenośnie)…I 40,5,124; III 7
ster…I 4,6; 9,27,27 (stać przy ~)
Skorowidz motywów  ZWIE–ŻYW 715
wiosła…I 9,27,34 (słone); 40,4,79 (prowadzą łodzie); 43,7,20 (pięćdziesiąt), 8,11 (dłu-

gie pociągnięcia ~), 27,1605
wiosłować…I 42,6,11 (w natarciu oszczepami)
żagiel / płótna…I 40,4,81. 86
piraci…I 23,8 (λῃσταί)
port…I 43,27,1606 (do odległego ~ w Nauplionie powieźć) (Ναύπλιον εἰς λιμένα ξενικὸν πόρον
/ ἄγαγόν με); III 34 (nigdzie żaden się nie pojawia) (οὐκ ἔστιν ὅρος κείμενος οὐδείς)
patrz wojsko / dowodzić
żegnać (rozkaźnik)…I 15,16 (ojczyznę); 26,1,51; 43,27,1588
żelazo patrz metale
żenić się patrz rodzina / małżeństwo
żer patrz jedzenie
żłób patrz jedzenie / miejsce
żniwo (także przenośnie)…I 18,15 (gdy znów przyjdą ~) (θερίζεται πάλιν), 24 (nędzne zebrać) (δύσ-
τηνον θέρος); 43,8,25 (dla dzieci ~ potrójnych) (τέκνων ἀρότοισ[ι]ν / τρισσοῖς)
żołądek patrz ciało / organy
żołnierz patrz wojsko
żona patrz rodzina / małżonka
żółć patrz ciało / płyny ustrojowe i wydzieliny
życie / żywot / tryb życia…I 6,13 (wspólne ~ największym czarem dla ludzi); 10,15 (apostrofa);
14,19 (w ludzkim ~ nie ma pewności); 15,9 (tryb codziennego ~ badać), 13,7
(czepiać się ~). 9 (miłość do ~). 10 (wiadomo, czym jest); 18,6 (jak winni wieść ~
mędrcy), 15 (co jednym daje ~, innym odbiera); 21,1 (cieszyć się ~ bez dzieci);
23,10 (z morza); 26,6 (ile nieszczęść czeka w ~); 27,5 (co największą w ~ cno-
tą), 19 (nie mieć w ~ dobrej myśli), 20 (jaki ~ z dala od ojczyzny), 27 (na wiele
się w ~ ważyć); 29,14,4 (~ córki poświęcić w ofierze). 18 (za jedno ~ wszystkich
ocalić). 31† (cenić ~ wyżej niż cześć), 26,67 (zgasło); 37,3 (co ozdobą ~ rodzi-
ców); 38,1 (zwykły tryb ~ porzucić); 39,36 (kłoni się), 39(bis) (zbyć się ~; póki ~
o co się starać); 42,14 (skromne); 43,20,880 (gdy rzecz o ~). 925 (ścinać ~ niczym
kłos dojrzały), 27,1629 (nadzieja na ~); 44,10 (dużo mieć w ~ powodzenia), 15
(szczęśliwe ~ mieć), 16 (nieszczęsny ~ śmiertelnika jak wygląda), 22 (poświę-
cać ~ czemu), 41,86 (bać się o ~); 46,16 (kto daje w ~ zmiany); 48,9 (troska
o zmarłych póki ~); 49,13 (łatwe w zbytku), 14 (zbyt łatwe); 50,9 (w obronie
~ przemawiać), 14,20; III 23 (co ~ ludzkim włada); 34 (apostrofa); 47 (przyjęty
przez Hades jeszcze za ~); 66 (jest ~ z nazwy); 81 (kończyć ~ w cnocie); 112 (co
wnosi w ~ biesiadowanie)
(w opozycji do śmierci)…I 6,15; 29,22,21‒22; 31/32,9; 38,11
żyć…I 23,1,22 (dwie miłości ~ na ziemi); 26,1,26 (wciąż). 29 (na obczyźnie); 27,25 (za-
wsze ~ przynajmniej jedno zło); 29,3, 14,55 (łatwiej, gdyby wszyscy
kochali ojczyznę); 31/32,4 (nadzieją); 33,13 (umieć z ludźmi); 39,36
(bogato); 40,5,150; 41,13 (wśród nieszczęść); 43,20,926, 24,[9]; 44,18
(miło), 41,136 (rozkaźnik); 48,7 (cnota ~, choć bez ciała); III 20,13 (ród
ludzki ~ dzięki niebu w jedno połączonemu z ziemią); 90 (wolni ~
z niewolników); 118 (miło); 139 (jak bóstwa)
‘żyć’ termin co znaczy…I 31/32,9(ter); 38,11
nie żyć patrz śmierć
żywy…I 20,12,13 (przyjaciele); 29,22,18. 22 (być bardziej ~, zmarłszy z hono-
rem); 37,2 (~ trzeba świadczyć przysługi); 49,37,9 (nie dawać się niewoli,
póki jest się ~); II 5,1 (~ posyłany do Hadesu)
przeżyć…I 37,19 (tyle lat); III 118 (jak najdłużej ~ jedynym celem)
przeżycie…III 4 (radość w ~)
wieść / pędzić życie/żywot…I 4,4 (rozsądnie); 13,2,9 (czysty); 14,10,9 (zbożnie)
życzliwość / życzliwy / życzliwie patrz określenia cech / pozytywnych
życzyć…I 9,13; 18,19 (byle dobrze); 44,41,132 (czego sobie ~ bóstwo); III 9 (źle wrogom);
134 (sobie nie doświadczyć czego)
żyć patrz życie
żywić / żywiący patrz jedzenie / pożywienie
żywioły
e(E)ter / przestworza (αἰθήρ)…I 6,15 (zmienny); 14,26; 19,5,10 (co ma z ~ począt-
ki) (τὰ δ᾿ ἀπ᾿ αἰθερίου βλαστόντα γονῆς); 29,26,72 (górny, w którym dusze); 39,9
(przebiec ścieżki ~); 40,14,234 (ukryć kogo w ~); 41,1,18 (wyniesiona potężną bu-
rzą w ~); 43,21,[1092] (poprzez ~) (ἀνά τ᾿ αἰθ]έρα). 1105 (najpierw zrodzony) (.]έρι
πρωτόγονο[); 44,3 (opiewać ~) (Αἰθέρα… ἀείδω), 41,11 (przemierzać równinę ~)
(ὃς τ]ὸ λαμπρὸν αἰθέρος ναίεις πέδον); 46,19 (bezkresny) (apostrofa) (ὦ ταναὸς αἰθήρ);
II 7,6 (ziemia wstąpi w ~) (γῆ δ᾿ ἄνεισ᾿ ἐς αἰθέρα); III 30 (życiodajnym tchnieniem
karmi ludzi) (ὅθεν ἅπασιν ἤρξατο / τρέφειν ὅδ᾿ αἰθὴρ ἐνδιδοὺς θνητοῖς πνοάς)
święty…I 39,1 (~ gwiaździsty przemierzać szlak) (ἀστεροειδέα νῶτα αἰθέρος ἱερᾶς); 41,8
(na ~ kląć się, dom Dzeusowy) (ὄμνυμι δ᾿ ἱερὸν αἰθέρ᾿, οἴκησιν Διός)
ogień… I 12,3 (naprzeciw ognia ~ niezwalczony, potężny, rozniecony przez kobiety)
(ἀντὶ πυρὸς γὰρ ἄλλο πῦρ / μεῖζον… / πολὺ δυσμαχώτερον); 18,18 (najmniejszą
iskrą spalić zbocza Idy) (μικροῦ γὰρ ἐκ λαμπτῆρος); 29,14,24 (pożoga) (φλόξ);
40,14,214 (Kn: †πυροσθερινυς; J-L: †πυροσθ† Ἐρινὺς). 255 (sczerniałe smugi sa-
dzy) (καπνοῦ μέλαιν᾿ ἄησις). 256 (nie widzieć ~) (φλόγα μὲν οὐχ ὁρῶ πυρός). 259
(by nie zamienił w popiół) (μέλαθρα συμφλέξῃ πυρί); III 63 (jak złoto w ~
okazać swą naturę) (τὴν σαυτοῦ φύσιν / σῴζων βεβαίως ὥστε χρυσὸς ἐν πυρί); 123
(wrzący dech ~) (πυρὸς θερμοῦ πνοαί)
ognisty…I 40,4,49 (Heliosa) (δῶμα θε‹ρ›μὸν Ἡλίου)
dym…I 40,14,257 (czarne kłębowisko ~) ([ὁρῶ] γέμοντα δ᾿ οἶκον μέλανος ἔνδοθεν καπνοῦ).
262 (z palonych ofiar) (θυμάτων πυρουμένων / κατ᾿ οἶκον ἀτμόν); 43,20,864 (po-
przez ~ ofiarne widzieć los) (δι᾿ ἁ[γνῶ]ν ἐμπύρων λωύσσων τύχας). 890 (w ~
ofiar) (δι᾿ ἐμπύρ[ω]ν)
dymić…I 40,14,263 (nie z ołtarzy) (ἀκαπνώτως ἔχει)
płomień / płomienny…I 23,5 (πυρὸς δ᾿ ἀθήρ); 39,7,20 (gwiazda) (πυρφόρος ἀστήρ);
49,4 (~ równiny migoczą wkrąg) (πεδίον πυρὶ μαρμαίρει)
płomienisty patrz kolory i odcienie
żagiew patrz przedmioty
woda (ὕδωρ)…I 6,2 (wezbrane) (πλούσιόν θ᾿ ὕδωρ); 14,24 (kryniczne cienistego gaju) (κρηναῖα
νάπη); 16,11 (głębina źródlanej ~) (‹ › κευθμῶνα πηγαῖον ‹› ὕδωρ); 38,1
(nie ma w ~ chłopca) (οὔκουν ἔσθ᾿ ὁ παῖς ἐν οἴδμασιν); 43,7,17 (zwilżać ~ pode-
sty) (δρόσον ἐπὶ πέδωι / βάλλεις), 9,29 (świeża) (ῥ]υτὸν ὔδωρ). 31 (mętne i muliste
~ w stawach) (στατῶν γὰρ ὐδάτων [ν]άματ᾿ οὐ διειπετῆ), 20,801 (na ofiary) (καὶ
χ[ερ]νιβ[); 44,41,113 (wypłynie ze źródła) (κρήνης [ἀπό]ρρους); III 16 (cóż wię-
cej trzeba ludziom nad źródlaną ~) (τί δεῖ βροτοῖσι πλὴν ὑδρηχόου)
wodny / mokry…I 23,8 (falą i ~ przybojem huczący) (κλύδωνι δεινῷ καὶ βροτο-
στόνῳ [dub.] βρέμει), 10 (~ fala nam matką) (ὑγρὰ δὲ μήτηρ); 43,20,845 (spie-
niony ślad ~) (apostrofa) (λευκαῖνον ἐξ ἅλμης ὕδωρ); 47,9,5 (nawadniać tysiącem
~ strug)
krople…I 40,14,219 (krwi); 43,21,1097 (~ kapie) (στάζει[), 35 (~ rosy) (νοτίοις ῥανίσι
δροσιζόμεναι [ἀλκυόνες]); 49,3,9 (zrodzić się z ~ złotych) (ἐγένετ᾿ ἐκ χρυσορρύτων)
para…I 40,14,215 (ἀτμός)
rosa patrz zjawiska atmosferyczne
wilgoć…I 40,10,169 (nie ma ~) (κρᾶσιν γὰρ ὑγρὰν οὐκ ἔχων); III 20,8 (νοτίς)
wilgotny…I 14,26 (od ~ pozdrowień przestworzy) (ἐξ ὑδρηρῶν προσφθεγμάτων);
19,5,4 (przyjąwszy ~ mioty deszczy południowych) (ἡ δ᾿ ὑγροβόλους σταγόνας
νοτίας / παραδεξαμένη); 41,1,4 (~, kręte nurty ochraniają) (ὕδωρ / ὑγροῖς ὁρίζων
ἐντὸς ἀγκῶσι στέγει)
patrz geografia / morze
ziemia patrz geografia
żywot / żywy patrz życie
INDEKS
Indeks obejmuje wyłącznie treść fragmentów, a także hipotez. Liczba bezpośrednio

po tytule sztuki oznacza numer fragmentu, następująca po przecinku liczba zapisana
mniejszą czcionką – numer wersu. Numer wersu lub linijki pominięto w przypadku
fragmentów krótszych niż sześć wersów oraz w przypadku hipotez. W nawiasy kwa-
dratowe, oprócz transkrypcji greckich nazw, ujęto numery oryginału, o ile nie zgadzają
się one z numerem wersu przekładu.
Skróty:
[ ] ‒ tekst niepochodzący od Eurypidesa, np. hipoteza lub cytat z Arystofanesa
(?) ‒ tekst niepewny, np. uzupełnienie tekstu papirusowego lub poprawka
wydawcy
I ‒ fragmenty tragedii
II ‒ fragmenty dramatów satyrowych
III ‒ fragmenty bez atrybucji (adespota) (dosłownie: ‘bezpańskie’)
(bis) ‒ hasło powtarza się dwukrotnie
(ter) ‒ hasło powtarza się trzykrotnie
(quater) ‒ hasło powtarza się czterokrotnie
(quinquies) ‒ hasło powtarza się pięciokrotnie
d.p. ‒ dramatis persona (‘osoba dramatu’)
d.p.(?) ‒ osoba dramatu prawdopodobna, niepewna
hip. ‒ hipoteza
tyt. ‒ tytuł tragedii
Abas (Ἄβας [Ábas]), król Argos, syn Lynkeusa, ojciec Akrizjosa i Projtosa…I 23,[hip.];
49,3,5
Achajowie, achajski patrz Hellenowie
Acheloos (Ἀχελῷος [Achelóos]), rzeka (dziś: Aspropotamo) w Etolii, wpadająca do
Morza Jońskiego…I 43,11
Acheront (Ἀχέρων [Achéron]), rzeka w Podziemiu…I 22,[3,2]; III 8
Achilles (Ἀχιλλεύς [Achilleús]), najdzielniejszy z Greków walczących pod Troją, syn
Peleusa i Tetydy…I 4,d.p., [hip.(bis)]; 9,d.p.
morskiej potomek bogini (παῖς τῆς θαλασσίας θεοῦ [país tés thalassías theú])…III 14
Peleusa potomek (παῖς Πηλέως [país Peléos])…I 9,27,39
Adonis (Ἄδωνις [Ádonis]), wiecznie młody bóg miłości
Adonisa ogrody (Ἀδώνιδος κῆποι [Adónidos képoi])…I 41,9
Adrastos (Ἄδραστος [Ádrastos]), król Argos, brat Eryfili, wódz i jedyny ocalały z wy-
prawy Siedmiu przeciw Tebom…I 20,1,5; 43,7,34, 12,19, 20,917
Aeropa (Ἀερόπη [Aerópe]), kreteńska królewna, małżonka Atreusa…I 7,d.p.; 35,d.p.(?)

Afrodyta (Ἀφροδίτη [Afrodíte]), bogini miłości…I 12,d.p.(?); 13,d.p.(?); 22,8 (Κύπρις
[Kýpris]); 27,10, 13; 33,d.p.(?); 35,8 (Κύπρις [Kýpris]); 40,d.p.(?), 14,17[230].
26[239]; II 6,2; III 20,1. 11
Dzeusowa córa niebiańska (Διός οὐρανία [Diós uranía])…I 40,14,15[228]
Kipryda / Miłość / miłostki (Κύπρις [Kýpris])…I 6,8; 11,4, 7; 12,4; 13,5,7; 18,3;
27,10; 36,4 (bis); 37,13, 15,4; 40,14,19[232]; III 10; 18; 53
patrz Afrodyta 35,8
Agamemnon (Ἀγαμέμνων [Agamémnon]), naczelny wódz Greków pod Troją…I 4,[hip.
(?)]; 9,d.p., 12, 25,61; 34,d.p., 5; 48,[hip. D,5(?)]
Agastenes (Ἀγασθένης [Agasthénes]), syn Heraklidy Arystodemosa…I 47,[hip.]
Agenor (Ἀγήνωρ [Agénor]), władca Sydonu, ojciec Kadmosa i Fojniksa…I 32,1,2. 6
Agrios (Ἄγριος [Ágrios]), brat Ojneusa, uzurpator w Kalidonie…I 20,d.p.
Ajgejski patrz morza
Ajgeus (Αἰγεύς [Ajgeús]), król Aten, ojciec Tezeusza…I 5,d.p.; 22,6,10
Ajgina (Αἴγινα [Aígina]), córka boga-rzeki Asoposa; uwiedziona przez Dzeusa urodziła
Ajakosa…I 43,8,7
Ajgiptos (Αἴγυπτος [Aígyptos]), władca-eponim Egiptu, brat Danaosa, ojciec pięćdzie-
sięciu synów…I 49,2
Ajolida patrz Tessalia
Ajolos (Eol) (Αἴολος [Aíolos])
Ajolos, król wiatrów, ojciec Makareusa i Kanaki…I 27,d.p., [hip.], 2, 3
Ajol(os), syn Hellena, ojciec Melanippy, Atamasa, Kreteusa, Salmoneusa i Sy-
zyfa…I 31,[hip.]; 41,d.p., [hip.], 1,2. 14; III 45
Ajolos, syn Melanippy, bliźniak Bojotosa…I 42,d.p.
Ajolos, tyt. …I 27,[hip.]
Ajtops (Αἶθοψ [Aíthops]), rumak Heliosa…I 40,11
Akastos (Ἄκαστος [Ákastos]), król Jolkos, ojciec Laodamei…I 16,d.p.; 28,d.p.(?)
Akrizjos (Ἀκρίσιος [Akrísios]), król Argos, ojciec Danae, brat Projtosa…I 6,d.p., [hip.
(ter)]; 23,[hip.]; 49,3,8
Akrokorynt patrz Korynt
Aktor (Ἄκτωρ [Áktor]), mieszkaniec Lemnos w micie o Filoktecie…I 10,d.p.
Alastor (Ἀλάστωρ [Alástor]), demon zemsty…I 42,16; III 9
Alejska Atena patrz Atena
Aleksander
Aleksander (Ἀλέξανδρος [Aléksandros]), tyt. …I 33,[hip.(?)]
Aleksander patrz Parys
Aleos (Ἀλεός [Aleós]), król Tegei, ojciec Augi…I 9,1,4; 45,d.p., [hip.]
Alfejos (Ἀλφειός [Alfeiós]), rzeka na Peloponezie, na granicy Elidy i Arkadii…III 45
Alfesiboja (Ἀλφεσίβοια [Alfesíboia]), córka Fegeusa, małżonka Alkmeona…I 8,d.p.
Alkajos (Ἀλκαῖος [Alkaíos]), król Argos, syn Perseusza i Andromedy…I 49,3,13
Alkestis (Ἄλκηστις [Álkestis]), jedna z córek Peliasa…I 1,d.p.(?)
Alkimeda (Ἀλκιμέδη [Alkiméde]), małżonka Amyntora, matka Fojniksa…I 15,d.p.(?)
Alkmena (Ἀλκμήνη [Alkméne]), małżonka Amfitriona, matka Heraklesa…I 2,d.p.(?);
3,d.p.; 49,3,14. 15
patrz Herakles
Alkmeon (Ἀλκμέων / Ἀλκμαίων [Alkméon / Alkmaíon]), syn Amfiaraosa, małżonek Alfe-
siboi, ojciec Amfilochosa i Tejsifony, uczestnik wyprawy Epigonów na Teby
…I 8,d.p.; 50,d.p., 1
Alopa (Ἀλόπη [Alópe]), córka Kerkyona, uwiedziona przez Posejdona…I 24,d.p.
Indeks  AER–ARG 719
Altaja (Ἀλθαία [Althaía]), siostra Ledy, małżonka Ojneusa, matka Meleagra…I 37,d.p., 1
Amfiaraos (Ἀμφιάραος [Amfiáraos]), król Argos, wieszczek, jeden z Siedmiu wodzów
biorących udział w wyprawie przeciw Tebom…I 43,d.p., [hip.]. 9,42, 20,858,
23
Ojklesa syn (παῖ[ς] Οἰκ[λέους [país Oikléus], πατρὸς Οἰκλέους [patrós Oikléus])…I 43,9,42(?),
20,846
Amfilochos (Ἀμφίλοχος [Amfílochos]), syn Alkmeona, wychowany przez Kreonta, bliź-
niak Tejsifony…I 50,d.p.
Kreontyda (παῖς Κρέοντος [país Kréontos]), (domniemany) syn Kreonta…I 50,3
Amfion (Ἀμφίων [Amfíon]), syn Antiopy, bliźniak Dzetosa, małżonek Nioby, słynął z gry
na lirze…I 44,d.p., 2, 41,97. 119. 126
Amfionowe ręce (Ἀμφιονία [χείρ] [Amfionía cheír])…I 43,7,33
Amfitrion (Ἀμφιτρύων [Amfitrýon]), król Teb, małżonek Alkmeny…I 3,d.p., 1,14
Amyntor (Ἀμύντωρ [Amýntor]), król Ormenionu, ojciec Fojniksa…I 15,d.p.
Ananke patrz Konieczność
Andromeda (Ἀνδρομέδη [Androméde]), córka Kefeusa i Kasjopei, zakochał się w niej
Perseusz…I 39,d.p., 2; 49,3,11
Ankajos (Ἀγκαῖος [Ankaíos]), uczestnik łowów kalidońskich…I 37,15,7
Antenor, starzec trojański, doradca Priama
Antenor Fryg (Ἀντήνωρ Φρύξ [Anténor Frýks])…III 21
Antiopa (Ἀντιόπη [Antiópe]), kochanka Dzeusa, matka Amfiona i Dzetosa…I 44,d.p.,
41,19(?)
dziecko Nykteusa (παῖς Νυκτέως [país Nyktéos])…I 44,41,71
Antygona (Ἀντιγόνη [Antigóne]), córka Edypa, siostra Polinejkesa, Eteoklesa i Ismeny
…I 36,d.p.
Apollo(n) (Ἀπόλλων [Apóllon]), bóg wyroczni, muzyki i słońca…I 33,6,12(?); 43,20,857;
49,d.p.(?); 50,d.p.
patrz Helios
Bakchos, Pajan Apollo (Βάκχος, παιὰν Ἀπόλλων [Bákchos, paián Apóllon])…I 2,5
Fojbos
Fojbos / Feb (Φοῖβος [Foíbos])…I 33,32 (Φοιβεία γυνή [Foibeía gyné]); 42,2,14;
43,12,20, 20,822. 889; 46,1(?); 49,37,6
Fojbos, licki Apollo (Φοῖβος Ἀπόλλων Λύκιος [Foíbos Apóllon Lýkios]), przydomek
„licki” wiązany bywa z Likią lub też z wilkiem (λύκος [lýkos]), który był
jednym ze zwierząt poświęconych Apollonowi…I 9,7
patrz Delfy / dom Fojbosa
Latony syn (Λατῷος παῖς [Latóos país])…I 13,4,3(?)
Loks(y)jasz (Λοξίας [Loksías]), (‘Mówiący niejasno’) przydomek boga jako wieszcz-
biarza…I 26,8; 35,4; 42,2,15
Archelaos (Ἀρχέλαος [Archélaos]), syn Temenosa i przodek Heraklesa…I 48,[hip. B,15,
E,12]; 49,d.p., 3,23
Archemoros patrz Ofeltes
Ares (Ἄρης [Áres]), bóg wojny…I 14,4; 27,6; III 118,1
Aresowa sztuka, tj. wojna (Ἄρεως μάχη [Áreos máche])…I 43,27,1623
Aresa źródło patrz Teby
Argejowie / Argiwowie (Ἀργεῖοι [Argeíoi]), mieszkańcy Argos…I 43,11, 20,863. 911
Argejka patrz Ijo
argejski ród ([ἐσ]μεν Ἀργ...εῖοι γέν[ος [esmen Arg...eíoi génos])…I 43,9,34
Argo (Ἀργώ [Argó]), okręt Argonautów…I 43,7,19, 20,844, 27,1614
Argolida (Ἀργολίς [Argolís]), kraina na Peloponezie…I 48,[hip. B,8‒9]
Argos
Argos (Ἄργος [Árgos]), miasto na Peloponezie…I 6,[hip.]; 8,6; 9,17; 20,1; 35,3
(Ἀργόλας [Argólas]); 39,9; 43,12,11, 20,881. 893. 928(?); 48,[hip. B,5]; 49,1,6,
2, 3,13. 18
argejska równina (Ἀργεῖον πεδίον [Argeíon pedíon])…I 43,7,31
Argos (Ἄργος [Árgos]), stuoki strażnik Ijo…III 127,14
Ariadna (Ἀριάδνη [Ariádne]), córka Minosa i Pazyfae…I 22,[hip.(ter)], d.p.(?)
Arkadia (Ἀρκαδία [Arkadía]), kraina na Peloponezie…I 9,1,2 (Ἀρκάδες [Arkádes])
Arkadyjka patrz Atalanta
Artemida (Ἄρτεμις [Ártemis]), bogini łowów…I 37,d.p.(?)
Arystodemos (Ἀριστόδημος [Aristódemos]), Heraklida…I 47,[hip.(?)]; 48,[hip. B,12(?)]
Asopos (Ἀσωπός [Asopós]), rzeka w Tessalii…I 41,1,3
Astydameja (Ἀστυδάμεια [Astydámeia]), małżonka Akastosa, zakochała się w Peleusie
…I 28,d.p.(?)
Atalanta (Ἀταλάντη [Atalánte]), uczestniczka łowów kalidońskich, zakochał się w niej
Meleager…I 37,d.p.
Atalanta z Arkadii (Ἀρκὰς Ἀταλάντη [Arkás Atalánte])…I 37,15,5
Atamas (Ἀθάμας [Athámas]), władca beocki lub tessalski, syn Ajolosa, brat Kreteusa,
Salmoneusa i Syzyfa, małżonek Nefeli i Ino, ojciec Fryksosa i Helli…I 18,d.p.,
2; 31,d.p., [hip.]; 32,d.p., [hip.], 3,14; III 45,2
Atena (Ἀθηναία, Ἀθάνα [Athenaía, Athána]), bogini, opiekunka Aten…I 6,d.p.(?), [hip.];
10,[hip.]; 22,d.p.(?), [hip.(?)]; 29,d.p., 26,65; 45,d.p.(?);
Atena Alejska (Ἀλέα Ἀθάνα [Aléa Athána])…I 45,[hip.(bis)(?)], 1(?)
Ateny przybytek (Ἀθάνας θάλαμοι [Athánas thálamoi])…I 29,21,4–5
bogini ze złotą Gorgoną (θεά / χρυσῆν ἔχουσα Γοργόνα [theá chrysén échusa Gorgóna])
…I 29,18
Pallas / Pallada (Παλλάς [Pallás])…I 29,14,49, 22,3
Ateny (Ἀθῆναι [Athénai]), miasto-państwo w Attyce…I 22,[hip.]; 41,1,9
kekropijska ziemia (Κεκροπία χθών [Kekropía chthón])…I 46,19
Kekropijskie Wzgórze (Κεκροπίας αὐχή [Kekropías auché]), Akropol…I 41,1,11
Ateńczycy
„ateńskie dziewice”, tj. drachmy (Ἀθηνῶν παρθένοι [Athenón parthénoi])…II 6,3
Ateńczyk (Ἀθηναῖος [Athenaíos])…I 22,[hip.]
Atlantyk patrz morza
Atreus (Ἀτρεύς [Atreús]), król Myken, syn Pelopsa, brat Tyestesa, ojciec Plejstenesa
oraz dziad Agamemnona i Menelaosa…I 7,d.p.(?); 17,d.p.; 35,d.p.
Atrydzi (Ἀτρεῖδαι [Atreídai]), Agamemnon i Menelaos…I 9,27,30. 48
Auga
Auga (Αὔγη [Aúge]), królewna tegejska, córka Aleosa, kochanka Heraklesa i matka
Telefosa…I 9,1,4; 45,d.p., [hip.(?)]
Auga (Αὔγη [Aúge]), tyt. …I 45,[hip.]
Autolykos (Αὐτόλυκος [Autólykos]), syn Hermesa, sprytny złodziej…II 2 i 3,tyt.
Azja (Ἀσία [Asía]), kontynent…III 76
azjatycka cytra (κιθάρα Ἀσιάς [kithára Asiás])…I 43,27,1622
azjatycki lament (Ἀσιὰς ἰήιος [Asiás iéios])…I 43,8,9
Azopia patrz Fliunt
Teby
Bakchos patrz Apollo

Dionizos
Indeks  ARG–CHÓ 721
Bellerofont (Βελλεροφόντης [Bellerofóntes]), heros koryncki, syn Posejdona, zakochała
się w nim Steneboja…I 14,d.p., [hip.(ter)]; 23,d.p., [hip.(ter)]
koryncki / koryntyjski gość (Κορίνθιος ξένος [Korínthios ksénos])…I 23,[hip.], 3
Bezimienne patrz Erynie
Bieda (Πενία [Penía]), personifikacja…I 49,19
bogini
patrz Afrodyta
patrz Atena
patrz H[y]jakintydy
patrz Mojra
patrz Tetyda
Bojotos (Βοιωτός [Boiotós]), eponim Beocji, syn Melanippy, bliźniak Ajolosa…I 41,12;
42,d.p.
Bosfor (Βόσπορος [Bósporos]), cieśnina…III 82 (bis)(?)
bóg
bóstwo z maszyny (deus ex machina)…I 3,d.p.(?); 6,d.p.(?); 10,d.p.(?); 12,d.p.;
13,d.p.(?); 14,d.p.(?); 18,d.p.(?); 22,d.p.(?); 24,d.p.(?); 27,d.p.(?);
29,d.p.; 33,d.p.(?); 36,d.p.(?); 37,d.p.(?); 40,d.p.(?); 41,d.p.(?);
42,d.p.(?); 43,d.p.; 44,d.p.; 45,d.p.(?); 46,d.p.(?); 49,d.p.(?)
patrz Afrodyta
Dionizos
Posejdon
Bój (Πόλεμος [Pólemos]), personifikacja…I 48,1
Bromios patrz Dionizos
Bunt (Στάσις [Stásis]), personifikacja…I 26,10,10
Buzyrys (Βούσιρις [Búsiris])
Buzyrys, król Egiptu, syn Posejdona…II 4,d.p.
Buzyrys, tyt. dramatu satyrowego…II 4,[hip.(?)]
Chalybowie (Χάλυβες [Chálybes]), lud znad Morza Czarnego, jako pierwsi wydobywali
i obrabiali żelazo…I 47,8
Chalybowa siekiera (Χάλυβος πέλεκυς [Chálybos pélekys])…I 13,2,5–6
Charon (Χάρων [Cháron]), przewoźnik zmarłych…I 29,22,2
Chejron (Χείρων [Cheíron]), najmędrszy z centaurów…I 41,[hip.]
patrz Hippa
Chimajra (Χίμαιρα [Chímaira]), potwór zgładzony przez Bellerofonta…I 23,[hip.(bis)], 5
Chios (Χίος [Chíos]), wyspa na Morzu Egejskim…I 43,2,8
Chóry
Chór Ateńczyków…I 5,d.p.(?)
Chór Dziewcząt
Chór Dziewcząt…I 18,d.p.(?); 23,d.p.; 27,d.p.; 40,d.p.
Chór Dziewcząt Etiopskich…I 39,d.p.
Chór Kobiet
chór kobiet…I 3,d.p.(?); 8,d.p.; 12,d.p.
Chór Kobiet Korynckich…I 50,d.p.(?)
Chór Kobiet lub Starców Trojańskich…I 33,d.p.(?)
Chór Kobiet Nemejskich…I 43,d.p.
Chór Kobiet Tessalskich…I 31,d.p.(?)
Chór Kobiet z Argos…I 6,d.p.
Chór Kobiet z Fylaki…I 16,d.p.(?)
Chór Kobiet z Serifos albo Rybaków, albo Przyjaciół Diktysa…I 11,d.p.(?)

Chór Kretenek…I 7,d.p.
Chór Kreteńczyków…I 13,d.p.
Chór Menad…I 44,d.p.
C(c)hór męski / Mężczyzn
chór męski…I 2,d.p.(?); 26,d.p.(?)
Chór Mężczyzn z Pisy…I 21,d.p.(?)
Chór Mieszkanek / Mieszkańców
Chór Mieszkanek lub Mieszkańców Teb…I 36,d.p.(?)
Chór Mieszkańców Lemnos…I 10,d.p.
Chór Mieszkańców Skiros…I 4,d.p.(?)
Chór Mieszkańców Teb patrz Chór Mieszkanek Teb
Chór Młodych
Chór Młodych Ateńczyków i Atenek…I 22,d.p.(?)
Chór Młodych Atletów…I 24,d.p.
Chór Pasterzy
Chór Pasterzy…I 33,d.p.
Chór Pasterzy Attyckich…I 44,d.p.(?)
Chór Peliad…I 1,d.p.(?)
Chór Przyjaciół Diktysa patrz Chór Kobiet z Serifos
Chór Rybaków patrz Chór Kobiet z Serifos
Chór Satyrów…II 4,d.p.; 5,d.p.; 6,d.p.; 7,d.p.; 8,d.p.
Chór Służących…I 40,d.p.
Chór Starców
Chór Starców Argiwskich lub Wodzów Achajskich…I 9,d.p.(?)
Chór Starców Ateńskich…I 29,d.p.
Chór Starców Trojańskich patrz Chór Kobiet
Chór Wieśniaków
Chór Wieśniaków Kalidońskich…I 20,d.p.(?)
Chór Wieśniaków Likijskich…I 14,d.p.(?)
Chór Wodzów Achajskich patrz Chór Starców Argiwskich
Chór Wojowników Greckich…I 34,d.p.(?)
Chronos / Czas (Χρόνος [Chrónos]), personifikacja czasu…I 14,18; 27,29; 44,40
Chryzyp (Χρύσιππος [Chrýsippos])
Chryzyp, syn Pelopsa, zakochał się w nim Lajos…I 19,d.p.
Chryzyp, tyt. …I 19,[hip.(?)]
„Chtoniaˮ (Χθονία [Chthonía]), jedna z córek Erechteusza…I 29,d.p.(?)
Czarny Łowca patrz Meleager
Czas patrz Chronos
Danae (Δανάη [Danáe]), córka Akrizjosa, matka Perseusza…I 6,d.p., [hip.(bis)]; 11,d.p.;

49,3,8. 9
Danaidy (Δαναΐδες [Danaídes]), pięćdziesiąt córek Danaosa…I 14,21
Danaos (Δαναός [Danaós]), ojciec pięćdziesięciu córek…I 49,1,1
Danaowie patrz Hellenowie
Dedal(os) (Δαίδαλος [Daídalos]), ojciec Ikara, ateński budowniczy i wynalazca …I 13,d.p.(?);
22,[hip.]
posągi Dedala (τὰ Δαιδάλεια [tá Daidáleia])…II 5,2,2
Deidameja (Δηιδάμεια [Deidámeia]), córka Likomedesa, ze związku z Achillesem uro-
dziła Neoptolemosa…I 4,d.p.(?), [hip.(bis)]
Indeks  CHÓ–DZE 723
Deifob (Δηίφοβος [Deífobos]), syn Priama i Hekaby, brat Hektora…I 33,d.p., [hip.],
26,11, 27,40
Deifontes (Δηιφόντης [Deifóntes]), jeden z Heraklidów, małżonek Hyrneto…I 48,d.p.
Delfy (Δελφοί [Delfoí]), sanktuarium i wyrocznia Apollona w Grecji środkowej, u stóp
Parnasu…I 31,[hip.]
Delf rady (τὰ Πυθοῖ γράμματα [tá Pythoí grámmata])…III 38
dom Fojbosa (Φοίβου δόμοι [Foíbu dómoi])…I 42,2,14
w delfickich dziewcząt korowodzie (παρθένοις σὺν Δελφίσιν [parthénois sýn Delfísin])…I
43,1
Demeter (Δημήτηρ [Deméter]), patronka kultu misteryjnego, bogini urodzaju, wegetacji
i plonów…I 29,26,102; III 16
Deo (Δηώ [Deó]), święte imię bogini…I 29,25,34, 26,109
patrz Persefona
Deo patrz Demeter
deus ex machina patrz bogowie / bóstwo z maszyny
Dike / Sprawiedliwość (Δίκη [Díke]), personifikacja…I 31/32,10; 39,34; 40,4,44[88];
41,7,7, 11; 44,40, 41,87 (bis); 46,18; 49,26; III 74
Diktys (Δίκτυς [Díktys]), opiekun Danae i Perseusza…I 11,d.p.
Diomedes (Διομήδης [Diomédes]), heros etolski, uczestnik wyprawy Epigonów, uczestnik
wojny trojańskiej…I 4,d.p.(?), [hip.(?)]; 10,d.p.(?); 20,d.p.; 34,d.p.(?)
Diona (Διώνη [Dióne]), bogini, córka Uranosa i Gai…I 36,19; 49,3,21
Dionizos (Διόνυσος [Diónysos]), bóg wina i szału mistycznego, syn Semele lub Diony
…I 18,d.p.(?); 32,[hip.(bis)]; 34,9; 36,d.p.(?), 19; 43,d.p., [hip.(?)], 1, 2,6. 7,
21,1085
Bakchos (Βάκχος [Bákchos])…I 20,3; 40,11; 43,27,1627
patrz Apollo(n)
Bromios (Βρόμιος [Brómios])…I 43,22,3
Dzagreus (Ζαγρεύς [Dzagreús])…I 13,2,11
Eujos boski (εὔιος θεός [eúios theós])…I 44,38
Iakchos (Ἴακχος [Íakchos]), przydomek Dionizosa i pieśń ku jego czci…I 34,9
Dios patrz Dzeus
Dirka (Δίρκη [Dírke])
Dirka, małżonka Lykosa, dręczycielka Antiopy…I 44,d.p., 41,6
Dirka, źródło patrz Teby
dirkejski patrz Teby
Dodona (Δωδώνη [Dodóne]), sanktuarium i wyrocznia Dzeusa w Epirze, u stóp góry
Tomaros…I 42,2,15; 49,3,21
Dorowie (Δωριεῖς [Dorieís])
doryckie ubrania (Δωρίς πέπλων ἐσθής [Dorís péplon esthés])…I 43,9,12
Dzagreus patrz Dionizos
Dzetos (Ζῆθος [Dzétos]), syn Antiopy, bliźniak Amfiona…I 44,d.p., 2, 41,119(?)
Dzeus (Ζεύς [Dzeús]), najważniejsze bóstwo olimpijskiego panteonu…I 6,[hip.]; 11,13;
12,19; 13,2,2; 14,30; 22,8; 26,1,71(bis); 28,[8]; 29,26,99; 31/32,8; 39,34;
41,[hip.], 1,1. 14, 2(bis), 7,3. 6; 42,2,17; 43,8,23, 9,10. 22. 28; 44,33, 41,2. 99. 101.
103. 106. 125. 127, 133. 135. 140 (bis); 47,9,13; 49,3,15. 24; II 7,[hip.]; III 11; 22;
34,6; 42,7; 43; 45; 79; 151,2
Dios (Ζεύς [Dzeús])…I 49,3,22
Dzeus idajski (Ζεὺς Ἰδαῖος [Dzeús Idaíos])…I 13,2,10
Dzeus Ojciec (Ζεὺς Πατήρ [Dzeús Patér])…I 33,41
Dzeus Opiekun (Ζεὺς Ἕρκειος [Dzeús Hérkeios])…I 33,39
Dzeusowa córa patrz Afrodyta

Dzeusowe berło (σκῆπτρον τὸ Διός [sképtron tó Diós])…III 151,7
Dzeusowe gromy (κεραύνιαι ἐκ Διός [keraúniai ek Díos])…I 40,14,68[278]
Hikesjos (Ζεὺς Ἱκέσιος [Dzeús Hikésios])…I 23,1,15
patrz Eros
Echidna (Ἔχιδνα [Échidna]), wężokształtna matka potworów…I 22,[3,4]

Echinady (Ἐχινάδες [Echinádes]), archipelag pięciu wysepek na Morzu Jońskim, naprze-
ciw ujścia rzeki Acheloos, płynącej przez Akarnanię…I 3,1,10
Echo (Ἠχώ [Echó]), nimfa, w której zakochał się Pan…I 39,[1a], 5
Edonijki patrz Trakowie
Edyp (Οἰδίπους [Oidípus]), heros tebański, syn i zabójca Lajosa, syn i małżonek Jokasty
…I 8,6 (bis); 36,1; 46,d.p.
syn Polibosa (Πολύβου παῖς [Polýbu país])…I 46,5
egejski odmęt patrz Morza / Morze Egejskie
Ejlejtyja (Εἰλείθυια [Ejleíthyia]), bóstwo opiekuńcze kobiet w połogu…I 9,1,7
Ejrena (Εἰρήνη [Eiréne]), personifikacja pokoju…I 26,10,1
Elektrion (Ἠλεκτρύων [Elektrýon]), syn Perseusza i Andromedy, ojciec Alkmeny…I 49,3,15
Eleutery (Ἐλευθεραί [Eleutheraí]), sanktuarium Dionizosa na pograniczu Attyki i Be-
ocji…I 44,1
Elida (Ἤλις [Élis]), kraina na Peloponezie…I 47,9,12
Eol patrz Ajolos
Eos / Jutrzenka (Ἠώς [Eós]), bogini poranka…I 3,d.p.(?); 40,d.p.(?), 1–2,5, 4,20[64]
Erechteusz (Ἐρεχθεύς [Erechtheús]), król ateński…I 29,d.p., 22,12. 16, 26,60. 94; 41,1,10
Erechteusza córki…I 29,d.p.(?)
Eriboja (Ἐρίβοια [Eríboja]), jedna z Atenek ofiarowanych Minotaurowi…I 22,d.p.(?)
Eris patrz Spór
Eros / Miłość (Ἔρως [Éros]), bóg miłości…I 12,2, 19; 23,2; 39,21,1; 40,4,44[88];
43,21,1106; 45,13; III 19,2; 44
Eryda patrz Spór
Erynie (Ἐρινύες [Erinýes]), boginie zemsty
Bezimienne (ἀνώνυμοι θεαί [anónymoi theaí])…I 42,2,18
E(e)ter (Αἰθήρ [Aithér]), przestworza i ich personifikacja…I 6,15,2; 12,1; 19,5,10;
29,26,72; 39,1, 9; 40,14,21[234]; 41,1,18; 43,21,1105; 44,3, 41,11; 46,19; 49,1,6;
II 7,6; III 11; 30; 36; 48
Eter, dom Dzeusowy (αἰθήρ οἴκησις Διός [aithér oíkesis Diós])…I 41,8
Eter Dzeusowy (Διὸς Αἰθήρ [Diós Aithér])…I 19,5,1
Etiopia (Αἰθιοπία [Aithiopía]), kraina w Afryce…I 49,1,4, 3,11
etiopijska ziemia (Αἰθιοπία χθών [Aithiopía chthón])…I 29,2
Etiopowie (Αἰθίοπες [Aithíopes]), mieszkańcy Etiopii…I 39,37
Etna (Αἴτνα [Aítna]), wulkan na Sycylii
Etny, kamień z (Αἴτνας πάγος [Aítnas págos])…III 60,9
Etolia (Αἰτωλία [Aitolía]), kraina w Grecji…I 37,1
Etolowie (Αἰτωλοί [Aitoloí]), mieszkańcy Etolii…I 37,15,9
Eujos patrz Dionizos
Eumolpos (Εὔμολπος [Eúmolpos]), król Tracji, syn Posejdona…I 29,14,48, 26,100 (bis)
Euneos (Εὔνεως [Eúneos]), syn Jazona i Hypsipyli, bliźniak Toasa…I 43,d.p.
Europa (Εὐρώπη [Európe])
Europa, córka Fojniksa, uwiedziona przez Dzeusa
Europa tyryjska (Τυρία Ἐυρώπη [Tyría Európe])…I 13,2,1
Indeks  DZE–GLAU 725
Tyryjka, córa Fojniksa, Europa (Φοινίκας Τυρία παῖς Εὐρώπα [Foiníkas Tyría país
Európa])…I 43,8,21–22
Europa, kontynent…I 22,1
Eurydyka (Εὐρυδίκη [Eurydíke])
Eurydyka, małżonka Ajolosa, matka Kreteusa, Salmoneusa i Syzyfa…I 41,[hip.]
Eurydyka, małżonka Akrizjosa, matka Danae…I 6,d.p.
Eurydyka, małżonka Likurga, matka Ofeltesa…I 43,d.p.
małżonka Likurga (Λυκούργου γυνή [Lykúrgu gyné])…I 43,[hip.]
Eurypides (Εὐριπίδης [Euripídes]), tragediopisarz ateński…I 9,[15]; 41,[6]
Eurysteusζ (Εὐρυσθεύς [Eurystheús]), władca Myken znany z cyklu mitów o pracach
Heraklesa…II 5,d.p.
Eurytos (Εὔρυτος [Eúrytos]), ojciec Ifitosa…II 7,[hip.]
Faetont (Φαέθων [Faéthon]), syn Heliosa…I 40,d.p., [hip.], 4,60[103], 14,51[260]

Feb patrz Apollo(n)
Fedra (Φαίδρα [Faídra]), małżonka Tezeusza, macocha Hippolyta…I 12,d.p., [hip.,
frg. B,35]
Fegeus (Φηγεύς [Fegeús]), król Psofidy, ojciec Alfesiboi, teść Alkmeona…I 8,d.p.
Fegeusa synowie…I 8,d.p.
Fema (Φήμη [Féme]), personifikacja rozgłosu…III 6
Fenicjanie (Φοίνικες [Foínikes]), lud zamieszkujący wschodnie wybrzeże Morza Śród-
ziemnego; jednym z nich był z urodzenia Kadmos…I 32,1,3 (Φοῖνιξ [Foíniks])
fenicki patrz Tyr
Filoktet (Φιλοκτήτης [Filoktétes]), syn Pojasa, w drodze pod Troję porzucony przez
towarzyszy…I 10,d.p., [hip.(bis)]
Fineus (Φινεύς [Fineús]), brat Kefeusa…I 39,d.p.(?)
Flegias (Φλεγύας [Flegýas]), ojciec Iksjona…I 30,1
Fliunt (Φλιοῦς [Fliús]), miasto w Argolidzie, w dolinie rzeki Asopos
Azopia (Ἀσωπία [Asopía]), dolina rzeki Asopos…I 43,9,27
fliuncka ziemia (Φλειουντία γή [Fleiuntía gé])…I 43,9,25
Fojbos patrz Apollo(n)
Fojniks (Φοῖνιξ [Foíniks])
Fojniks, ojciec Europy patrz Europa
Fojniks, syn Agenora, brat Europy, eponim Fenicji…I 32,1,8
Fojniks, syn Amyntora, wychowawca Achillesa…I 15,d.p.
Fojniks, tyt. …I 15,[hip.]
Fryksos (Φρίξος [Fríksos])
Fryksos, syn Atamasa i Nefeli, brat Helli…I 31,d.p., [hip.(bis)]; 32,d.p., [hip.(bis)]
Fryksos Pierwszy (Φρίξος α’), tyt. …I 31,[hip.]
Fryksos Wtóry (Φρίξος β’), tyt. …I 32,[hip.]
Frygowie patrz Trojanie
Ftyja (Φθία [Fthía]), vel Klytia, konkubina Amyntora…I 15,d.p.
Gaja / Ziemia (Γαῖα [Gaía]), bogini…I 19,5,1. 9 (bis); 33,21,5; 44,3, 14; II 7,6,2. 3; III 36
Macierz (μήτηρ [méter])…I 19,5,7
Ziemia matka (Γαῖα μήτηρ [Gaía méter])…I 33,21,4; III 48
Glauketes (Γλαυκέτης [Glaukétes]), smakosz ateński…I 39,[7,6]
Glaukos (Γλαῦκος [Glaúkos])
Glaukos, syn Bellerofonta…I 14,d.p.
Glaukos, syn Minosa i Pazyfae…I 38,d.p.
Gorgony (Γοργάδες [Gorgádes]), trzy potworne siostry: Steno, Euryale i Meduza…I

43,27,1599
Gorgony Tejtrazyjki (Γοργόνες Τειθράσιαι [Gorgónes Teithrásiai]), tj. mieszkanki
attyckiego demu Tejtras (Τείθρας)…I 22,[3,8]
Gorgona (Γοργώ [Gorgó]), Meduza…I 39,9; 49,3,10
Gorgona złota (χρυσέη Γοργώ [chrysée Gorgó]), tarcza Ateny udekorowana
głową Meduzy…I 29,14,46, 18
patrz Atena
Grecja patrz Hellada
Grecy patrz Hellenowie
Hades (Ἅιδης [Haídes]), bóg Podziemia i kraina, którą włada…I 7,[7]; 11,18,1; 23,1,23;
26,1,57; 29,26,71; 33,29,26; 37,19; 38,12; 39,[7,14(?)], 8; II 5,1; III 47; 151,3. 8
Podziemia (χθόνια [chthonía])…III 151,8
Zaświaty (κάτω [káto])…I 38,11
Hajmon (Αἵμων [Haímon]), syn Kreonta…I 36,d.p.
Hefajst(os) (Ἥφαιστος [Héfaistos]), bóg ognia…I 40,14,49[258]. 60[269]
Hekaba (Ἑκάβη [Hekábe]), małżonka Priama, matka Hektora i Parysa…I 33,d.p., [hip.
(quinquies)], 30, 40
Hekata (Ἑκάτη [Hekáte]), bogini czarów…I 33,34
Hektor (Ἕκτωρ [Héktor]), syn Priama i Hekaby, brat Parysa…I 33,d.p., 26,2. 9, 27,37
Hektorzy (Ἕκτορες [Héktores])…I 33,25
Helena (Ἑλένη [Heléne]), córka Dzeusa i Ledy, małżonka Menelaosa…I 9,22
Tyndarydka Lakonka (Τυνδάρεια παῖς Λάκαινα [Tyndáreia país Lákaina])…I 4,[hip.], 1
Helenos (Ἕλενος [Hélenos]), wieszczek trojański, syn Priama i Hekaby, bliźniak Kas-
sandry…I 10,[hip.]
Helios / Słońce (Ἥλιος [Hélios]), bóg…I 40,[hip.], 1–2,3[3]. 5[5]. 6[6], 4,5[49]. 17[61],
14,11[224]; 46,2,8[7]; 49,1,5
Apollo-Zgubny (Ἀπόλλων [Apóllon])…I 40,14,13[226]
Heliosowe łoże (λέχεα Ἁλίου [léchea Halíu])…I 40,14,69[279]
słoneczna kwadryga (τεθρίππα Ἡλίου [tethríppa Helíu])…I 47,9,8
patrz Apollo(n)
patrz Klimena
Hella (Ἕλλη [Hélle]), córka Atamasa i Nefeli, siostra Fryksosa…I 31,[hip.]; 32,[hip.
(bis)(?)]
Hellada / Grecja (Ἑλλάς [Hellás]), ojczyzna Greków…I 9,27,32, 31; 29,6,73; 49,1,8;
II 2 i 3,1,1; III 76; 118,8
Hellen (Ἕλλην [Héllen])
Hellen, eponim Hellady, ojciec Ajolosa…I 41,d.p., [hip.(bis)], 1,2. 7; III 45
Hellen, mieszkaniec Grecji patrz Hellenowie
Hellenowie / Grecy (Ἕλληνες [Héllenes]), mieszkańcy Grecji…I 4,5; 9,8, 30; 10,[hip.
(?)]; 33,41; 42,2,18; 43,20,863. 876; II 2 i 3,1,13. 28
Hellen (Ἕλλην [Héllen])…I 9,1,14; 32,1,3[3/4] (γένος Ἑλληνικόν [génos Hel-
lenikón])
helleńska armia (Ἑλλήνων στρατός [Hellénon stratós])…I 10,8,1
helleńskie prawa (νόμοι Ἑλληνικοί [nómoi Hellenikoí])…I 9,26,8
Achajowie (Ἀχαιοί [Achaioí])…I 9,25,135; III 5
achajskie wojsko (Ἀχαϊκός στρατός [Achaikós stratós])…I 9,1,15
Danaowie (Δαναοί [Danaoí])…I 34,8; 43,8,16, 9,36, 20,865; 49,1,8
Pelazgowie (Πελασγοί [Pelasgoí])…I 49,1,8
Indeks  GOR–IKA 727
Hera (Ἥρα [Héra]), najpotężniejsza bogini Olimpu…I 43,2,5
Herakles (Ἡρακλῆς [Heraklés]), heros, syn Dzeusa i Alkmeny…I 2,d.p.(?); 3,19;
36,d.p.(?); 45,d.p., [hip.(?)], 19; 49,3,16. 23; II 4,d.p.; 5,d.p.; 6,d.p.(?);
7,d.p., [hip.]; 8,d.p., [hip.]
Herakles tyryntyjski (Τιρύνθιος Ἡρακλῆς [Tirýnthios Heraklés])…I 9,1,5
potomek Alkmeny (Ἀλκμήνης τέκος [Alkménes tékos])…II 8,1
heraklejskie (o świętym okręgu?) (ηρακ … α [erak … a])…I 36,18,4
Heraklesa łuk (Ἡρακλέο[υς] τόξα [Herakléus tóksa])…I 10,[hip.]
patrz Heraklidzi
Heraklida patrz Temenos
Heraklidzi (Ἡρακλειδαί [Herakleidaí]), synowie i potomkowie Heraklesa…I 26,1,16;
48,[hip. E,6. 11]
synowie Heraklesa (Ἡρακλέους παῖδες [Herakléus paídes])…I 48,[hip. E,2]
Hermes (Ἑρμῆς [Hermés]), przewodnik dusz, posłaniec bogów…I 3,d.p.(?); 6,d.p.(?),
[hip.]; 16,d.p.; 29,26,113; 44,d.p., 41,98(?). 141; II 6,d.p., [hip.], 1; 7,d.p.; 8,d.p.,
[hip.]
Herold (Κῆρυξ [Kéryks]), postać dramatu…I 40,d.p.
Hestia (Ἑστία [Hestía]), bogini ogniska domowego…I 40,14,35[248]; III 48 (utożsa-
miona z Ziemią)
Hikesjos patrz Dzeus
Hippa / Hippo (Ἵππη / Ἱππώ [Híppe, Hippó]), matka Melanippy…I 41,[hip.], 1,21
Chejrona córka (Χείρωνος θυγάτηρ [Cheíronos thygáter])…I 41,1,13
Hippodameja (Ἱπποδάμεια [Hippodámeia]), żona Pelopsa…I 19,d.p.(?); 21,d.p.
Hippolytos (Ἱππόλυτος [Hippólytos]), syn Tezeusza i Amazonki…I 12,d.p., [hip., frg. C,21;
B,29; kol. I, 19; kol. II,3], 18,2
Hjakintydy patrz H[y]jakintydy
Hyjady (Ὑάδες [Hyádes]), nimfy przemienione w gwiazdozbiór…I 29,26,107; 40,16
H[y]jakintydy (Ὑακινθίδες [Hyakinthídes]), córki Erechteusza…I 29,26,74
Hyllos (Ὕλλος [Hýllos]), syn Heraklesa i Dejaniry, ojciec Temenosa…I 49,3,17(bis)
Hymen(ajos) / hymen (Ὑμέναιος [Hyménaios]), bóg zaślubin lub pieśń weselna…I
40,4,46[90]. 54[97], 14,14[227] (bis). 90[296]
Hypermestra (Ὑπερμήστρα [Hyperméstra]), Danaida, małżonka Lynkeusa…I 49,3,3(?)
Hypsipyla (Ὑψιπύλη [Hypsipýle])
Hypsipyla, córka Toasa, ze związku z Jazonem urodziła Toasa i Euneosa…I 43,d.p.;
[hip.]
Hypsipyla, tyt. …I 43,[hip.]
Hyrneto (Ὑρνηθώ [Hyrnethó]), córka Temenosa, małżonka Deifontesa…I 48,d.p.
Hyzje (Ὑσιαί [Hysiaí]), miasto w Beocji…I 44,27
Iakchos patrz Dionizos

Ida (Ἴδη [Íde])
Ida, (dziś: Kaz Dağı) góra w pobliżu Troi, świadek wielu mitycznych wydarzeń
…I 18,18; 34,9
Ida, łańcuch górski na Krecie, miejsce narodzin Dzeusa…I 13,1
idajski Dzeus patrz Dzeus
Ifitos (Ἴφιτος [Ífitos]), syn Eurytosa, zginął z ręki Heraklesa…I 3,19(?); II 7,[hip.]
Ijo, kapłanka Hery z Argos, kochanka Dzeusa, przemieniona w jałówkę
Ijo Argejka (Ἀργεία Ἰώ [Argeía Ió])…I 43,8,29
Ijon (Ἴων [Íon]), eponim Jonów, syn Ksutosa i Kreusy…I 41,1,10
Ikar (Ἴκαρος [Íkaros]), syn Dedala…I 13,d.p.(?)
Iks(y)jon (Ἰξίων [Iksíon]), władca Lapitów, syn Flegiasa, ojciec Pejritoosa…I 30,1

Ilion patrz Troja
Ino (Ἰνώ [Inó]), córka Kadmosa, druga małżonka Atamasa, siostra Semeli…I 18,d.p.,
1; 31,d.p., [hip.]; 32,d.p., [hip.]
Leukotea (Λευκοθέα [Leukothéa]), imię ubóstwionej Ino…I 18,28
Iris / Iryda patrz Tęcza
Isander (Ἴσανδρος [Ísandros]), syn Bellerofonta…I 14,[hip.(?)]
Ismenos (Ἰσμενός [Ismenós]), rzeka w Beocji pod Tebami…I 44,41,116
Ister (Ἴστρος [Ístros]), Dunaj w dolnym biegu…III 82
Itys (Ἴτυς [Ítys]), syn Tereusa i Prokny…I 40,4,26[70] (bis)
Jazon (Ἰάσων [Iáson]), przywódca Argonautów, syn Ajsona…I 1,d.p.; 43,27,1616

Jobates (Ἰοβάτης [Iobátes]), król Likii, ojciec Steneboi…I 14,d.p.; 23,[hip.]
Jokasta (Ἰοκάστη [Iokáste]), matka i małżonka Edypa…I 46,d.p.
Jutrzenka patrz Eos
[Kadmejczycy (Καδμεῖοι [Kadmeíoi])…I 44,41,108]

Kadmos (Κάδμος [Kádmos]), bohater cyklu tebańskiego, założyciel Teb, małżonek Har-
monii, ojciec Ino…I 18,27,6; 31,[hip.]; 32,[hip.(bis)], 1,1. 9, 3,17; 43,20,915
Kadmejskie berło (Κάδμου σκῆπτρα [Kádmu sképtra])…I 44,41,139
Kadmejskie bramy patrz Teby
Kalidon (Καλυδών [Kalýdon]), miasto w Etolii…I 20,1,2; 37,1,1
Kalliopa patrz Muzy
Kanaka (Κανάκη [Kanáke]), córka Ajolosa, siostra i kochanka Makareusa…I 27,d.p.
Kapaneus (Καπανεύς [Kapaneús]), władca Argos, członek wyprawy Siedmiu…I 36,2
Karia (Καρία [Karía]), kraina w Azji Mniejszej…I 23,[hip.(bis)]
Kasjopeja (Κασσιέπεια [Kassiépeia]), małżonka Kefeusa, matka Andromedy…I 39,d.p.(?)
Kassandra (Κασσάνδρα [Kassándra]), wieszczka, córka Priama i Hekaby, bliźniaczka
Helenosa…I 33,d.p., [hip.], 6,11(?)
Katreus (Κατρεύς [Katreús]), władca kreteński, syn Minosa i Pazyfae, ojciec Aeropy
…I 7,d.p.(?)
Kefeus (Κηφεύς [Kefeús]), brat Fineusa, małżonek Kasjopei, ojciec Andromedy…I
39,d.p.; 49,3,12
Kefisos patrz Praksytea
K(k)ekropijski patrz Ateny
Kerkyon (Κερκυών [Kerkyón]), heros eleusyński, ojciec Alopy…I 24,d.p.
Kerykowie (Κήρυκες [Kérykes]), „heroldowie”, kapłani w misteriach eleusyńskich, wy-
wodzący się od syna Hermesa Keryksa…I 29,26,114
Kipryda patrz Afrodyta
Kisseus (Κισσεύς [Kisseús]), król tracki…I 49,d.p., 4
córka Kisseusa…I 49,d.p.(?)
Klimena (Κλυμένη [Klyméne]), małżonka Heliosa, matka Faetonta…I 40,d.p., [hip.(?)]
Okeanosa córa (Ὠκεανοῦ κόρα [Okeanú kóra])…I 40,14,71[281]
Klitajmestra (Κλυταιμήστρα [Klytaiméstra]), małżonka Agamemnona…I 9,d.p.(?)
Klitia patrz Ftyja
Kojranos (Κοίρανος [Koíranos]), ojciec Polyidosa…I 38,[hip.(?)]
Kokytos (Κωκυτός [Kokytós]), rzeka w Podziemiu…I 22,[3,3]
Kolchida (Κολχίς [Kolchís]), kraina na wschodnim wybrzeżu Morza Czarnego…I
32,[hip.] (właśc. Κόλχοι ‒ ‘Kolchowie’)]
Kolchów kraj (Κόλχων πόλις [Kólchon pólis])…I 43,27,1614
Indeks  IKSY–LEM 729
Kolchowie patrz Kolchida
Konieczność (Ἀνάγκη [Anánke]), bóstwo potężniejsze niż bogowie olimpijscy…I 2,3;
9,28; 12,9; 14,16; 27,27; 43,20,924(?); III 65
Kopreus (Κοπρεύς [Kopreús]), herold Eurysteusza…II 5,d.p.
Kora patrz Persefona
Korykion patrz Parnas
koryncki patrz Bellerofont
Korynt (Κόρινθος [Kórinthos]), miasto-państwo na Peloponezie…I 23,[hip.]
Akrokorynt (Ἀκροκόρινθος [Akrokórinthos]), akropol Koryntu…II 6,2
korynckie wybrzeże (Κορίνθιοι ἀγχίαλοι [Korínthioi anchíaloi])…I 50,2
Koryntyjczycy (Κορίνθιοι [Korínthioi]), mieszkańcy Koryntu
Koryntu, dziewka z (Κορινθία [Korinthía])…II 6,4
koryntyjski patrz Bellerofont
Kragos (Κράγος [Krágos]), góra w Likii, w Azji Mniejszej…I 23,8
Kreont (Κρέων [Kréon])
Kreont, król Koryntu…I 50,d.p.
Kreont, król Teb, brat Jokasty…I 36,d.p.; 46,d.p.
Kreontyda patrz Amfilochos
Kresfontes (Κρεσφόντης [Kresfóntes])
Kresfontes, syn Kresfontessa i Meropy…I 26,d.p.
Kresfontes, władca Messenii, Heraklida, małżonek Meropy, ojciec Kresfontesa
…I 26,1,18; 47,[hip.(?)]; 48,[hip. B,10‒11(?)]
Kreta (Κρήτη [Kréte]), wyspa…I 7,1,2(?); 13,2,3, 4,48; 22,[hip.]; 43,8,23
Kreteńczycy (Κρῆτες [Krétes]), mieszkańcy Krety…I 13,1
Kreteus (Κρηθεύς [Kretheús]), syn Ajolosa i Eurydyki, brat Atamasa, Kreteusa, Sal-
moneusa i Syzyfa, małżonek córki Salmoneusa, Tyro, ojczym Peliasa i Neleusa
…I 41,[hip.]; III 45
Ksenodika (Ξενοδίκη [Ksenodíke]), córka Syleusza…II 7,d.p.(?), [hip.(?)]
Ksutos (Ξοῦθος [Ksúthos]), małżonek Kreusy, ojciec Ijona…I 29,d.p.(?); 41,1,9
Kureci (Κουρῆτες [Kurétes]), demony, opiekunowie Dzeusa w niemowlęctwie…I
13,2,14; 43,8,24
Kylikia (Κιλικία [Kilikía]), kraina w Azji Mniejszej…I 32,1,7
Kyliks (Κίλιξ [Kíliks]), eponim Kilikii, syn Agenora…I 32,1,7
Lakonka patrz Helena

Lajos (Λάιος [Láios]), król Teb, małżonek Jokasty, ojciec Edypa…I 19,d.p.; 46,1(?)
Lakonia (Λακωνία [Lakonía]), kraina na Peloponezie…I 48,[hip. B,11‒12(?)]
lakońska ziemia patrz Messenia
lakoński patrz Messenia
Lamachos (Λάμαχος [Lámachos]), jeden z dowódców ateńskich w wojnie peloponeskiej
…I 9,[16]
Lamia (Λαμία [Lamía])
Lamia, córka Belosa i Libii, kochanka Dzeusa, później wiedźma…II 9,1
Lamia, tytuł dramatu satyrowego(?)…II 9,[hip.(?)]
Laodameja (Λαοδάμεια [Laodámeja]), małżonka Protesilaosa…I 16,d.p.
Latona patrz Apollo(n)
Leda (Λήδα [Léda]), małżonka Tyndareosa, kochanka Dzeusa, siostra Altai, matka Kli-
tajmestry, Heleny i Dioskurów…I 37,1
Lemnijki (Λημνίαι [Lemníai]), kobiety z wyspy Lemnos, które zamordowały swoich mężów
…I 43,28
Lemnos (Λῆμνος [Lémnos]), wyspa na Morzu Egejskim…I 10,[hip.]; 43,2,10, 7,10. 26,

27,1525
lemnijskie brzegi (Λῆμνος πόντια [Lémnos póntia])…I 43,27,1594
Leukotea patrz Ino
Libia (Λιβύη [Libýe]), kraina w Afryce…I 29,22,7
libijskie niebo (Λιβυκὸς αἰθήρ [Libykós aithér])…I 40,10,1[168]
Libijczycy (Λίβυες [Líbyes]), mieszkańcy Libii
libijskiego rodu, Lamia z (Λαμίας τῆς Λιβυστικῆς γένος [Lamías tés Libystikés génos])…II 9,1
Likia (Λυκία [Lykía]), kraina w Azji Mniejszej…I 13,4,2; 14,[hip.]
licki Apollo patrz Apollo(n)
Likomedes (Λυκομήδης [Lykomédes]), król Skiros, ojciec Dejdamei…I 4,d.p., [hip.]
Likurg (Λυκοῦργος [Lykúrgos]), król Nemei, małżonek Eurydyki, ojciec Ofeltesa…I
43,d.p.(?), 6, 9,26
patrz Eurydyka
Likymnios (Λικύμνιος [Likýmnios]), syn Elektriona, przyrodni brat Alkmeny, wuj He-
raklesa…I 2,d.p.
Loks(y)jasz patrz Apollo(n)
Lykos (Λύκος [Lýkos]), władca Teb, brat Nykteusa, małżonek Dirki…I 44,d.p., 41,18
Lynkeus (Λυγκεύς [Lynkeús]), syn Ajgiptosa, małżonek Danaidy Hypermestry…I 49,3,4
Łowca Czarny patrz Meleager

Macierz patrz Gaja
Magnezja (Μαγνησία [Magnesía]), region Tessalii
Magnezji, kamień z (Μαγνῆτις λίθος [Magnétis líthos]), magnes…I 20,10,2
Maja (Μαῖα [Maía]), córka Atlasa, matka Hermesa…I 44,41,98(?)
Makareus (Μακαρεύς [Makareús]), syn Ajolosa, brat i kochanek Kanaki…I 27,d.p., [hip.]
Matka Ziemia patrz Gaja
Meander (Μαίανδρος [Maíandros]), rzeka w Jonii w Azji Mniejszej…I 14,[hip.(?)]
Medea (Μήδεια [Médeia]), księżniczka-czarodziejka kolchidzka, córka Ajetesa, ukocha-
na Jazona, później na ateńskim dworze Ajgeusa…I 1,d.p., 1; 5,d.p.
Megapentes (Μεγαπένθης [Megapénthes]), syn Projtosa i Steneboi…I 14,d.p.(?)
Melanippa (Μελανίππη [Melaníppe])
Melanippa, córka Ajolosa, matka Ajolosa i Bojotosa ze związku z Posejdonem
…I 41,[hip.(quater)], 1,13, [6]; 42,d.p.
Melanippa mądra (Μελανίππη σοφή [Melaníppe sofé]), tyt. …I 41,[hip.]
Melanippos (Μελάνιππος [Melánippos]), obrońca Teb przeciw Siedmiu…I 37,25
Melas (Μέλας [Mélas]), Czarna Rzeka (dziś: Mawropotamos) w Beocji…I 46,4
Meleager / Czarny Łowca (Μελέαγρος [Meléagros]), syn Altai i Ojneusa, bohater łowów
kalidońskich…I 20,[14,4]; 37,d.p., 12
Melos (Μῆλος [Mélos]), wyspa na Morzu Egejskim, w archipelagu Cyklad…I 23,[hip.]
Menady (Μαινάδες [Mainádes]), szalejące towarzyszki Dionizosa…I 32,[hip.]
Menelaos (Μενέλαος [Menélaos]), brat Agamemnona, małżonek Heleny…I 9,d.p.
Meropa (Μερόπη [Merópe])
Meropa, kochanka Kreonta…I 50,d.p.(?)
Meropa, matka Kresfontesa…I 26,d.p.
Merops (Μέροψ [Mérops]), król Etiopów, małżonek Klimeny…I 40,d.p., [hip.], 1–2,1
Messenia (Μεσσηνία [Messenía]), kraina na Peloponezie…I 26,1,19; 47,[hip.]; 48,[hip.
B,10, D,11]
lakońska ziemia (γαῖα Λακαίνη [gaía Lakaíne])…I 47,9,9
Indeks  LEM–NYK 731
Metapontos (Μετάποντος [Metápontos]), król Ikarii, małżonek Teano…I 42,d.p.
Miłość patrz Eros
Minos (Μίνως [Mínos]), władca Krety, małżonek Pazyfae…I 13,d.p.; 22,d.p., [hip.(bis)];
38,d.p.
patrz Minotaur
Minotaur (Μινώταυρος [Minótauros]), potworne dziecko Pazyfae i byka…I 22,[hip.(bis)]
Minosa dwukształtny syn (δίμορφος Μίνω γόνος [dímorfos Míno gónos])…I 37,17
Mojry (Μοῖραι [Moírai]), boginie losu…I 28,[8]; 42,2,18
Mojra boska (τὸ δαιμόνιον… μοίρα [tó daimónion moíra])…I 39,35(?)
Morza
Atlantyk (Ocean Atlantycki) (Ἀτλαντικὴ ἅλς [Atlantiké háls])…I 39,22
Egejskie Morze (Αἰγαίου πόρος [Aigaíu póros])…I 43,27,1624
egejski odmęt (Αἰγαῖος [πόντος] [Aigaíos póntos])…I 43,7,28
Tyrreńskiego Morza wyspy (κατὰ Τυρρηνίαν νῆσοι [katá Tyrrhenían nésoi])…I 27,[hip.]
patrz Okeanos
Muzy (Μοῦσαι [Músai]), boskie opiekunki sztuk i nauk…I 23,2 (‒); 34,8; III 94
Muza (Μοῦσα [Músa])…I 43,7,11; 44,7
Kalliopa (Καλλιόπη [Kalliópe]), jedna z Muz…I 43,9,8
patrz Parnas
Mykeny (Μυκῆναι [Mykénai]), miasto na Peloponezie…I 9,23; 43,9,34; 49,3,13
Myrmidonowie (Μυρμιδόνες [Myrmidónes]), lud tesalski
myrmidońskie wojsko (στρατός Μ[υρ]μιδών [stratós Myrmidón])…I 9,27,47
Myrtilos (Μυρτίλος [Myrtílos]), woźnica Ojnomaosa…I 21,d.p.(?)
Myzja (Μυσία [Mysía]), kraina w Azji Mniejszej…I 9,1,9 (Μυσοί [Mysoí]). 16, 10, 27,32
Myzów kraj (Μυσία χθών [Mysía chthón])…I 2,4
myzyjskie ziemie (Μυσία χθών [Mysía chthón])…I 9,1,12
Myzyjczyk (Μύσιος [Mýsios]), mieszkaniec Myzji…I 9,25,166
patrz Telefos
patrz Teutras
Namowa (Πειθώ [Peithó]), personifikacja…I 36,15

Nauplion (Ναύπλιον [Naúplion]), miasto na Peloponezie…I 43,27,1606
Nauplios (Ναύπλιος [Naúplios]), małżonek Klimeny, ojciec Palamedesa i Ojaksa…I
7,d.p.
Nefela (Νεφέλη [Neféle]), małżonka Atamasa, matka Fryksosa i Helli…I 31,[hip.];
32,[hip.(bis)]
Nemea (Νεμέα [Neméa]), kraina na Peloponezie…I 43,7,29
nemejska ziemia (Νεμεάς χθών [Nemeás chthón])…I 43,9,21
nemejski gaj (Νεμέας ἄλσος [Neméas álsos])…I 43,9,10, 20,940
Nereidy (Νηρηίδες [Nereídes]), bóstwa morskie…I 6,[hip.]
Nestor (Νέστωρ [Néstor]), król Pylos, syn Neleusa, najmędrszy z Greków pod Troją
Nestora wymowność (Νεστόρειον εὔγλωσσον μέλος [Nestóreion eúglosson mélos])…III
21
Nil (Νεῖλος [Neílos]), rzeka w Afryce…I 49,1,2; III 82(?)
Nioba (Νιόβη [Nióbe]), córka Tantala, matka czternaściorga dzieci…I 26,8,2
Tantala córa (Ταντάλου παῖς [Tantálu país])…I 44,41,131
Noc (Νύξ [Nýks]), personifikacja…I 39,1
Notos (Νότος [Nótos]), wiatr południowy lub południowo-zachodni, zwykle zapowia-
dający deszcze…I 9,27,25
Nykteus patrz Antiopa
Ocean patrz Okeanos

Odyseusz / Odys (Ὀδυσσεύς [Odysseús]), władca Itaki, syn Laertesa i Antiklei, małżo-
nek Penelopy, ojciec Telemacha…I 4,d.p.; 9,d.p., 18, 25,63(?). 136, 27,36; 10,d.p.,
[hip.]; 34,d.p.
Ofeltes (Ὀφέλτης [Oféltes]), syn Likurga i Eurydyki; zginął, przebywając pod opieką
Hypsipyli…I 43,d.p., 20,833
Archemoros (Ἀρχέμορος [Archémoros]), ’Początek przeznaczenia’, imię Ofeltesa
po śmierci…I 43,20,909
Ojaks (Οἴαξ [Oíaks]), syn Naupliosa i Klimeny, brat Palamedesa…I 34,d.p.
Ojkles patrz Amfiaraos
Ojneus (Οἰνεύς [Oineús]), król Kalidonu, małżonek Altai i Periboi, ojciec Meleagra
i Tydeusa…I 20,d.p., 1; 37,d.p., 1, 2
Ojnoe (Οἰνόη [Oinóe]), dem attycki…I 44,1
Ojnomaos (Οἰνόμαος [Oinómaos]), król Pisy, ojciec Hippodamei…I 21,d.p.
Okeanos / Ocean (Ὠκεανός [Okeanós]), wody otaczające świat i bóstwo morskie, będące
ich uosobieniem…I 40,d.p.(?), 4,33[77]
Okeańskich mieszkańcy brzegów (Ὠκεανοῦ πεδίων οἰκήτορες [Okeanú pedíon oikéto-
res])…I 40,4,67[111]
patrz Klimena
Oksylos (Ὄξυλος [Óksylos]), przewodnik Heraklidów na Peloponezie…I 48,[hip. B,7]
Olimp (Ὄλυμπος [Ólympos]), grzbiet górski na granicy Tessalii i Macedonii, najwyższa
góra Grecji, siedziba bogów…I 39,1 (bis)
Orchomenos (Ὀρχομενός [Orchomenós]), kraina w Beocji…I 32,[hip.]
Orestes (Ὀρέστης [Oréstes]), syn Agamemnona i Klitajmestry…I 48,[hip. D,4, E,5]
Orfeusz (Ὀρφεύς [Orfeús]), muzyk, uczestnik wyprawy Argonautów, małżonek Eury-
dyki…I 43,8,{10}, 27,1619
Pajan patrz Apollo(n)

Palajmon (Παλαίμων [Palaímon]), imię ubóstwionego Melikertesa, syna Ino…I 18,28
Palamedes (Παλαμήδης [Palamédes])
Palamedes, heros, dobroczyńca i wynalazca, syn Naupliosa i Klimeny, brat Ojak-
sa…I 34,d.p.
Palamedes, tyt. …I 34,[10,3]
Pallas / Pallada patrz Atena
Pamisos (Παμισός [Pamisós]), rzeka na Peloponezie…I 47,9,11
Pan (Πάν [Pán]), arkadyjski koźlonogi bóg pasterzy…I 9,1,3
Panaktos (Πάνακτος [Pánaktos]), miejscowość na pograniczu Attyki i Beocji…I 5,1
Pandion (Πανδίων [Pandíon]), król Aten, ojciec Prokny…I 26,1,82(?)
Pangajon (Πάγγαιον [Pángajon]), łańcuch górski w Tracji…I 43,25,51
tracka góra (ὄρος τῆς Θρᾴκης [óros tés Thrákes])…I 43,25,51
Parnas (Παρνασσός [Parnassós]), góra w Beocji, w pobliżu Delf, siedziba Muz…I 43,1
Muz górski dom ‒ Korykion (Μουσεῖον Κωρύκιον ὄρος [Museíon Korýkion óros]), inna
nazwa Parnasu, na którego południowym stoku znajduje się Jaskinia Kory-
kijska (poświęcona Panowi)…I 41,1,19
Partenion (Παρθένιον [Parthénion]), góra na Peloponezie, na granicy Arkadii z Argolidą,
poświęcona Panu…I 9,1,6
Parys (Πάρις [Páris]), syn Priama i Hekaby, kochanek Heleny…I 10,d.p.(?); 33,d.p.,
[hip.]
Aleksander (Ἀλέξανδρος [Aléksandros]), imię młodego Parysa…I 33,[hip.(bis)(?)]
Pasterz (Βουκόλος [Bukólos]), postać dramatu…I 22,d.p.; 24,d.p.; 33,d.p.; 41,d.p.; 44,d.p.
Indeks  OCE–POL 733
Pazyfae (Πασιφάη [Pasifáe]), małżonka Minosa, matka Glaukosa i Minotaura…I

13,d.p.; 38,d.p.(?)
Pegaz (Πήγασος [Pégasos]), skrzydlaty rumak Bellerofonta…I 14,22; 23,[hip.]
Peitho patrz Namowa
Pelazgowie (Πελασγιῶται [Pelasgiótai]), legendarni przedgreccy mieszkańcy Hellady
…I 49,1,8
Peleus (Πηλεύς [Peleús]), król Ftyi, małżonek Tetydy, ojciec Achillesa…I 15,d.p.; 28,d.p.;
43,8,8
patrz Achilles
Pelias (Πελιάς [Peliás]), król Jolkos, stryj Jazona…I 1,d.p.
Peloponez (Πελοπόννησος [Pelopónnesos]), półwysep i kraina…I 48,[hip. B,7‒8]
Peloponez miasto (Πελοπόννησος πόλις [Pelopónnesos pólis])…I 48,3
Pelopsa ląd (Πελοπία χθών [Pelopía chthón])…I 37,1
Pelopsa we władzy ziemia (γαῖα, ἣν Πέλοψ ὁρίζεται [gaía, hén Pélops horídzetai])…I 9,1,1
Peloponezyjczycy (Πελοποννήσιοι [Peloponnésioi]), mieszkańcy Peloponezu…I 48,[hip.
E,4]
Pelops (Πέλοψ [Pélops]), król Pisy, syn Tantala, ojciec Chryzypa…I 19,d.p.; 21,d.p.
patrz Peloponez
Penejos (Πηνειός [Peneiós]), rzeka w Tessalii…I 41,1,3
Penia patrz Bieda
Peparetos (Πεπάρηθος [Pepárethos]), syn Ariadny i Dionizosa, brat Stafylosa, Ojnopiona
i Toasa…I 43,2,2
Periboja (Περίβοια [Períboia])
Periboja, małżonka Ojneusa, matka Tydeusa…I 20,d.p.(?)
Periboja, małżonka Polibosa, opiekunka Edypa…I 46,d.p.
Persefona (Περσεφόνη [Persefóne]), bogini Podziemia, małżonka Hadesa, córka Demeter
i Dzeusa
Demetry córa (Δήμητρος κόρη [Démetros kóre])…I 40,14,59[268]
nienazwana Dziewczyna (ἄρρητος κόρη [árrhetos kóre])…I 33,42
Perseusz (Περσεύς [Perseús]), heros z Argolidy, syn Danae i Dzeusa, wnuk Akrizjosa,
małżonek Andromedy…I 6,[hip.]; 11,d.p.; 39,d.p., 9; 49,3,9
personifikacje patrz Bieda patrz Namowa
patrz Chronos patrz Noc
patrz Dike / Sprawiedliwość patrz Plutos
patrz Ejrena patrz Spór
patrz Eter patrz Wstyd
patrz Fema
Piastunka (Τροφός [Trofós]), postać dramatu…I 3,d.p.; 4,d.p.; 6,d.p.; 12,d.p.; 13,d.p.;
23,d.p., 1,10; 24,d.p.; 27,d.p.; 40,d.p.(?); 41,d.p.; 45,d.p.
Pieria (Πιερία [Piería]), kraina w Macedonii
Pierii marmur z (Πιερία πέτρα [Piería pétra])…III 60,10/11
Plejady (Πληίαδες [Pleíades]), siedem córek Atlasa i Plejone, przemienionych w kon-
stelację…I 39,9; 40,4,22[66(?)], 10,4[171]
Plejstenes (Πλεισθένης [Pleisthénes]), syn lub brat Atreusa, przybrany syn Tyestesa, oj-
ciec Agamemnona i Menelaosa…I 7,d.p.(?); 35,d.p.
Pleuron (Πλευρών [Pleurón]), eponim miasta w Etolii, syn Ajtolosa…I 43,12,8(?)
Plutos (Πλοῦτος [Plútos]), personifikacja bogactwa…I 18,16; III 42,5
Podziemia patrz Hades
Pokój patrz Ejrena
Polibos patrz Edyp
Polidektes (Πολυδέκτης [Polydéktes]), król Serifos, brat Diktysa, zakochał się w Danae-
…I 11,d.p.
Polidor (Πολύδωρος [Polýdoros]), syn Kadmosa i Harmonii, pradziad Edypa…I 43,10,380
Polifontes (Πολυφόντης [Polyfóntes]), Heraklida, morderca Kresfontesa…I 26,d.p.
Polinejkes (Πολυνείκης [Polyneíkes]), syn Edypa, brat Eteoklesa…I 43,9,40
Polyidos (Πολύιδος [Polýidos]), wieszczek na dworze Minosa, syn Kojranosa…I 38,d.p.
Portaon (Πορθάων [Portháon]), ojciec Ojneusa, małżonek Euryty…I 37,1
Posejdon (Ποσειδῶν [Poseidón]), władca mórz…I 13,5,24; 22,6,11(?); 24,d.p.(?);
29,d.p.(?), 25,49, 26,55. 93; 41,[hip.]; 42,d.p.(?); II 6,[hip.]
Posłaniec (Ἄγγελος [Ángelos]), postać dramatu…I 1,d.p.(?); 2,d.p.; 3,d.p.; 5,d.p.(?);
6,d.p.(?); 9,d.p.(?); 11,d.p.(?); 12,d.p.; 14,d.p.; 15,d.p.; 16,d.p.(?); 17,d.p.;
18,d.p.; 19,d.p.(?); 20,d.p.(?); 21,d.p.(?); 22,d.p.(?); 23,d.p.(?); 26,d.p.; 27,d.p.(?);
28,d.p.(?); 29,d.p.; 33,d.p.; 34,d.p.(?); 35,d.p.(?); 37,d.p.; 38,d.p.(?); 40,d.p.(?);
42,d.p.; 43,d.p.(?); 44,d.p.; 45,d.p.(?); 46,d.p.; 48,d.p.; 49,d.p.
postać dramatu patrz Herold patrz Posłaniec
patrz Pasterz patrz Sługa
patrz Piastunka
Praksytea (Πραξιθέα [Praksithéa]), małżonka Erechteusza, córka Kefizosa…I 29,d.p.
córa Kefizosa (Κηφισοῦ κόρη [Kefisú kóre])…I 29,26,63(?)
Priam (Πρίαμος [Príamos]), władca Troi, małżonek Hekaby, ojciec Hektora, Parysa i Kas-
sandry…I 33,d.p., [hip.(ter)(?)], 5,3, 8, 9, 23,13, 29,2 (Priamowy dom)
Projtos (Προῖτος [Proítos]), król Tirynsu, małżonek Steneboi…I 23,d.p., [hip.(quater)],
1,6. 16. 30; 49,3,6; I
Prokris (Πρόκρις [Prókris]), córka Erechteusza, małżonka Kefalosa…I 43,9,2
Protesilaos (Πρωτεσίλαος [Protesílaos]), małżonek Laodamei, pierwszy Grek poległy
pod Troją…I 16,d.p.
Salamina (Σαλαμίς [Salamís]), wyspa w Zatoce Sarońskiej nieopodal Aten…I 37,15,3

Salmoneus (Σαλμωνεύς [Salmoneús]), król Elidy, syn Ajolosa i Eurydyki, brat Atamasa,
Kreteusa i Syzyfa…I 41,[hip.]; III 45
Sardes (Σάρδεις [Sárdeis]), miasto w Azji Mniejszej, stolica Lidii…I 35,3 (Σαρδιανός
[Sardianós])
Sarpedon (Σαρπηδών [Sarpedón]), wódz likijski, wspierał Trojan w wojnie z Achajami
Sarpedonowie (Σαρπηδόνες [Sarpedónes])…I 33,25
satyrowie (Σάτυροι [Sátyroi]), koziokształtni towarzysze Dionizosa…II 4,[hip.(?)];
6,[hip.]; 8,[hip.(bis)]
Sejrios (Σείριος [Seírios]), rumak Heliosa…I 40,10,8[175]
Serifos (Σέριφος [Sérifos]), wyspa na Morzu Egejskim, w archipelagu Cyklad…I
6,[hip.]; 9,[14]; 11,1
Siedmiu wodzów (ἑπτά στρατηγοί [heptá strategoí]), wodzowie wyprawy przeciw Tebom
…I 43,20,918
Siris patrz Teano
Skiron (Σκίρων [Skíron])
Skiron, rozbójnik, pokonany przez Tezeusza…II 6,d.p., [hip.]
Skiron, tytuł dramatu satyrowego…II 6,[hip.]
Skiryjczycy (Σκύριοι [Skýrioi])
Skiryjczycy, mieszkańcy wyspy Skiros…I 4,[hip.]
Skiryjczycy, tyt. …I 4,[hip.]
Sługa (Θεράπων [Therápon]), postać dramatu…I 8,d.p.(?); 12,d.p.(?); 16,d.p.(?);
20,d.p.(?); 23,d.p.(?); 26,d.p.; 31,d.p.; 32,d.p.; 37,d.p.(?); 40,d.p.; 49,d.p.
Indeks  POL–TEG 735
Sparta (Σπάρτη [Spárte]), Lacedemon, miasto na Peloponezie…I 9,23; 47,[hip.(?)];
48,[hip. D,10]
Spartanie (Λακεδαιμόνιοι [Lakedajmónioi]), Lacedemończycy, mieszkańcy Sparty / La-
cedemonu
Spartanin (Λακεδαιμόνιος [Lakedaimónios])…I 9,[14]
Spór (Ἔρις [Éris]), personifikacja…I 26,10,11
Sprawiedliwość patrz Dike
Stafylos (Στάφυλος [Stáfylos]), syn Ariadny i Dionizosa, brat Peparetosa, Ojnopiona
i Toasa…I 43,2,1
Stasis patrz Bunt
Steneboja (Σθενέβοια [Sthenéboia])
Steneboja, likijska księżniczka, małżonka Projtosa, zakochała się w Bellerofon-
cie…I 14,[hip.]; 23,d.p., [hip.(ter)]
Steneboja, tyt. …I 23,[hip.]
Stenelos (Σθένελος [Sthénelos])
Stenelos, syn Kapaneusa, jeden z Epigonów…I 20,d.p.(?)
Stenelos, syn Perseusza i Andromedy, brat Elektriona…I 3,2; 49,3,14
Styks (Στύξ [Stýks]), rzeka w Podziemiu…I 22,[3,1]
sydoński patrz Tyr
Sylen (Σιληνός [Silenós]), ojciec satyrów…II 4,d.p.; 5,d.p.; 6,d.p., [hip.]; 7,d.p.
Syleusz (Συλεύς [Syleús])
Syleusz, postać cyklu heraklejskiego, ojciec Ksenodiki…II 7,d.p., [hip.]
Syleusz, tytuł dramatu satyrowego…II 7,[hip.(?)]
Symplegady (Συμπληγάδες [Symplegádes]), zderzające się skały w cieśninie Bosfor…I 43,3(?)
Syzyf (Σίσυφος [Sísyfos]), przebiegły władca Efyry (Koryntu), syn Ajolosa, brat Atama-
sa, Kreteusa i Salmoneusa…I 23,1,17; 41,[hip.]; II 8,d.p.; III 45
Tafijczycy (Τάφιοι [Táfioi]), mieszkańcy wysepki Tafos (dziś: Meganisi) na Morzu

Jońskim, tradycyjnie trudniący się piractwem…I 3,1,9. 13
Tantal patrz Nioba
Tartessos (Ταρτησσός [Tartessós]), miasto i kraina na Półwyspie Iberyjskim
Tartessos, murena z (Ταρτησσία μύραινα [Tartessía mýraina])…I 22,[3,5–6]
Tauros (Ταῦρος [Taúros]), łańcuch górski w Azji Mniejszej…I 14,[hip.(?)]
Teano (Θεανώ [Theanó]), vel Siris, małżonka Metapontosa…I 42,d.p.
Teby (Θῆβαι [Thébai]), miasto w Beocji…I 3,1,7; 8,4; 32,1,2 (Θηβαία χθών [Thebaía
chthón]); 43,27,1589; 44,41,129 (λέκτρα Θηβαῖα [léktra Thebaía])
Aresa źródło (Ἄρεος κρήνη [Áreos kréne]), tebańskie źródło, noszące później
imię Dirki…I 44,41,111. 141
Dirka (Δίρκη [Dírke]), tebańskie źródło, zwane wcześniej źródłem Aresa…I
44,41,112. 144
dirkejskie pola (Διρκαῖον πέδον [Dirkaíon pédon])…I 32,1,4
gród Kadmosa (Κάδμου πόλις [Kádmu pólis])…I 44,41,115. 128
kadmejska ziemia (Καδμεῖοι [Kadmeíoi])…I 44,41,108
Kadmosowa ziemia, miasto azopijskie (γαῖα Κάδμου καὶ πόλισμ᾿ Ἀσωπικόν [gaía
Kádmu kaí pólism’ Asopikón])…I 44,41,84
Kadmejskie bramy (Κάδμου πύλας [Kádmu pýlas])…I 43,9,37
tebańska równina, tebańskie równiny (πεδία τὰ Θήβης; πεδία Θηβαίας χθονός [pedía
tá Thébes; pedía Thebaías chthonós])…I 44,41,114. 143
Tegea (Τεγέα [Tegéa]), miejscowość w Arkadii na Peloponezie i tereny wokół niej
…I 9,27,31
Tejrezjasz (Τειρεσίας [Teiresías]), ślepy wieszczek…I 3,d.p.(?)

Tejsifona (Τεισιφόνη [Teisifóne]), córka Alkmeona, wychowana przez Kreonta, bliź-
niaczka Amfilochosa…I 50,d.p.(?)
Tejtrazyjki patrz Gorgony
Telamon (Τελάμων [Telámon]), uczestnik łowów kalidońskich, ojciec Ajasa…I 37,15,1
Telefos (Τήλεφος [Télefos]), syn Heraklesa i Augi, adoptowany przez Teutrasa, popro-
wadził Greków pod Troję…I 9,d.p., 1,11, 9, 13, 14, 25,84, 26,2
Myzyjczyk (ἀνὴρ Μυσóς [anér Mysós])…I 9,9
Temenidzi (Τημενίδαι [Temenídai]), synowie Temenosa…I 48,[hip. E,14]
synowie Temenosa…I 48,d.p.
Temenos (Τήμενος [Témenos])
Temenos, Heraklida, syn lub dalszy potomek Hyllosa, brat Kresfontesa…I
47,[hip.(bis)(?)]; 48,[hip. B,4. 9, D,9, E,5‒6]; 49,3,17. 20
Heraklida (Ἡρακλέους γεγὼς ἄπο [Herakléus gegós ápo])…I 49,3,18
patrz Temenidzi
Temenos, tyt. …I 47,[hip.1(?)]
Temisto (Θεμιστώ [Themistó]), małżonka Atamasa…I 18,d.p.
Tessalia (Θεσσαλία / Θετταλία [Thessalía / Thettalía]), kraina w Grecji środkowej, na północ
od Attyki…I 12,[hip., frg. A,7]; 31,[hip.]
Ajolida (Αἰολίς [Aiolís]), dawna nazwa Tessalii…I 41,1,6
Tessalowie (Θεσσαλοί [Thessaloí]), mieszkańcy Tessalii…I 18,25
tessalskie kobiety (Θετταλῶν γυναῖκες [Thettalón gynaíkes])…I 31,[hip.(?)]
Testios (Θέστιος [Théstios]), król Pleuronu, ojciec Ledy i uczestników łowów kalidoń-
skich, zwanych Testiadami…I 37,1, 15,7
Tetyda (Θέτις [Thétis]), bóstwo morskie, małżonka Peleusa, matka Achillesa…I 4,[hip.]
morska bogini (θαλασσία θεός [thalassía theós])…III 14
Teutras (Τεύθρας [Teúthras]), król Myzji, przygarnął Telefosa…I 2,4; 9,1,11
Myzyjczyk (Μυσός [Mysós])…I 9,1,11
Tezeusz (Θησεύς [Theseús]), heros Attyki, syn Ajgeusa i Ajtry, małżonek Fedry, ojciec
Hippolyta…I 5,d.p.; 12,d.p., [hip., frg. C,16], 12; 22,d.p., [hip.(ter)], 6,11; 24,d.p.(?);
II 6,d.p.
Tęcza (Ἴρις [Íris]), bogini…I 46,2,8[9]
Tiryns (Τίρυνς [Tíryns]), miasto na Peloponezie…I 23,[hip.](ter; Τείρυνθος [Teírynthos])
tiryntyjska ziemia (γῆ Τιρυνθία [gé Tirynthía])…I 23,9
tiryntyjski Herakles patrz Herakles
Tlepolemos (Τληπόλεμος [Tlepólemos]), jeden z Heraklidów…I 2,d.p.(?)
Toas (Θόας [Thóas])
Toas, król Lemnos, ojciec Hypsipyli…I 43,2,9(?), 27,1626. 1632
Toas, syn Jazona i Hypsipyli, bliźniak Euneosa…I 43,d.p., 18,16(?)
Tracja (Θρᾴκη [Thráke]), kraina na północy Grecji…I 43,8,2
tracka ziemia (Θρῄκης τόπος [Thrékes tópos])…I 43,27,1619
tracki patrz Pangajon
Trakowie (Θρᾷκες [Thrákes]), mieszkańcy Tracji…I 29,14,48
Edonijki Traczynki (Ἠδωνίδες Θρᾴκιαι [Edonídes Thrákiai]), Traczynki należące
do ludu Edonów…I 43,25,50
tracka góra patrz Pangajon
tracka kitara (Θρῇσσα κίθαρις [Thréssa kítharis])…I 43,8,10
tracka tarcza (Θρῃκία πέλτα [Threkía pélta])…I 29,21,4
tracka ziemia (Θρῄκης τόπος [Thrékes tópos])…I 43,27,1619
Troada (Τρῳάς [Troás]), kraina w Azji Mniejszej…I 9,27,26 (Τρῳάδες ἀκταί [Troádes aktaí])
Indeks  TEJ–ZIE 737
Troja (Τροία [Troía]), miasto w Azji Mniejszej…I 33,29,28 (ἄστυ Τρωϊκόν [ásty Troikón]),
41
Ilion (Ἴλιον [Ílion])…I 4,[hip.]; 9,27,29; 33,[hip.], 1
Trojanie (Τρῶες [Tróes]), mieszkańcy Troi…I 10,[hip.]; 33,33
Frygowie (Φρύγες [Frýges]), mieszkańcy Frygii, tj. Trojanie…I 33,26,14, 29,22;
44,41,130
patrz Antenor
Trojdzena (Τροιζήν [Troidzén]), miasto na Peloponezie…I 12,[hip., frg. C,15]
Tydeus (Τυδεύς [Tydeús]), syn Ojneusa i Periboi, jeden z Siedmiu w wyprawie przeciw
Tebom…I 20,1; 37,d.p.(?)
Tyestes (Θυέστης [Thyéstes]), syn Pelopsa, brat Atreusa…I 7,d.p.(?); 17,d.p.; 35,d.p.
Tyndarydka patrz Helena
Tyr (Τύρος [Týros]), miasto fenickie
fenicka równina (πεδία Φοινίκης [pedía Foiníkes])…I 32,1,5
fenickiego rodu potomek (Φοινικογενοῦς παῖς [Foinikogenús país])…I 13,2,1
Fenicjan, rodu z (Φοῖνιξ πεφυκώς [Foíniks pefykós])…I 32,1,3
sydońskie miasto (Σιδώνιον ἄστυ [Sidónion ásty]), Sydon, miasto fenickie, w parze
z Tyrem…I 32,[hip.], 1,1
tyryjska Europa patrz Europa
Tyrreński patrz morza
Tyryjka, tyryjski patrz Europa
tyryntyjski patrz Herakles
Wstyd (Αἰδώς [Aidós]), personifikacja, władca…I 12,7
Zaświaty patrz Hades

Zefir (Ζέφυρος [Zéfyros]), wiatr zachodni, łagodny i sprzyjający żegludze…I 9,27,25
Zeus patrz Dzeus
Ziemia patrz Gaja

Eurypides, Tragedie, Tom V (Fragmenty)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Eurypides, Tragedie, Tom V (Fragmenty)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TRAGEDIE

Przekład i opracowanie zbiorowe

Copyright for the fragments of Eurypides (s. 555‒598) © Jerzy Łanowski,

Redakcja, wykaz skrótów, indeks źródeł, konkordancja fragmentów,

Publikacja finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa

Alfabetyczny spis tytułów tragedii i dramatów satyrowych Eurypidesa

Faetont I 40 (Kn 771‒786) (Phaethon, Φαέθων [Faéthon])

Anonim (?; Anonymus, Ἀνώνυμος [Anónymos])

Apollonios Rodyjski (III w. p.n.e.; Apollonius Rhodius, Ἀπολλώνιος Ῥόδιος [Apol-

Osy (Vespae, Σφῆκες [Sfékes])

Retoryka (Ars rhetorica, Τέχνη ῥητορική [Téchne rhetoriké])

Aulus Gelliusz patrz Gelliusz Aulus

Epinikia (Epinicia, Ἐπινίκια [Epiníkia])

O najwyższym stopniu dobra i zła (De finibus malorum et bonorum)

Demetriusz Cydoniusz (1324‒1398 n.e.; Demetrius Cydones / Cydonius, Δημή­

Opowiastki rozmaite (Varia historia, Ποικίλη ἱστορία [Poikíle historía])

Erotian / Erodian (I w. n.e.; Erotianus / Erodianus, Ἐρωτιανός / Ἠρωδιανός [Ero-

observata, additis eiusdem in totum Euripidem notis, [vol. II:] Euripidis

Faworyn z Arelate (ok. 80–160 n.e.; Favorinus Arelatensis, Φαβορῖνος Ἀρήλατος

Żywot Apolloniosa z Tyany (Vita Apollonii, Τὰ ἐς τὸν Τυανέα Ἀπολλώνιον

Galen z Pergamonu (129–199 n.e.; Claudius Galenus, Κλαύδιος Γαληνός [Klaúdios

O twierdzeniach Hippokratesa i Platona (De placitis Hippocratis et Platonis

Harpokration (II w. n.e.; Valerius Harpocratio, Οὐαλέριος Ἁρποκρατίων [Ualérios

O odmianie rzeczowników (Περὶ κλίσεως ὀνομάτων [Perí klíseos onomáton]): wy-

Katalog kobiet (Mulierum catalogus / Aut qualis, Γυναικῶν κατάλογος / Ἠοῖαι

patrz Scholia do „Odysei” Homera

Jamblich z Apamei (245‒325 n.e.; Iamblichus Chalcidensis, Ἰάμβλιχος [Iámblichos])

Jan Tzetzes patrz Tzetzes Jan

Kallimach (przed 310 – po 245 p.n.e.; Callimachus, Καλλίμαχος [Kallímachos]);

Klearchos z Solów (2. połowa IV w. p.n.e.; Clearchus Solius, Kλέαρχoς Σολεύς

Lexicon Messanense (Słownik mesyński); wydanie: H. Rabe, „Rheinisches Museum” 47(1892),

Apologia (Apologia, Ἀπολογία [Apología])

Makrobiusz (IV/V w. n.e.; Ambrosius Theodosius Macrobius)

diligenter expressum et castigatum, A. Maius et J. Zohrabus nunc primum coniunctis curis

Olimpiodor Młodszy (ok. 495‒570 n.e.; Olympiodorus, Ὀλυμπιόδωρος Νεώτερος

Chryzes (Chryses), frg. VI: I 19,3

frg. 20+21+44 (kol. XII, frg. 20+21 Cockle): I 43,17

Paweł św., apostoł (ok. 5‒67 n.e.; Paulus, Παῦλος [Paúlos])

Adversus Colotem patrz Przeciw Kolotesowi

De laude ipsius patrz O chwaleniu samego siebie

Quaestiones convivales patrz Zagadnienia biesiadne

Poliajnos (II w. n.e.; Polyaenus, Πoλύαινoς [Polýainos])

Propercjusz (ok. 50 – 15‒2 p.n.e.; Sextus Propertius)

Pseudo-Longinos (1. połowa I w. n.e.; Longinus, Λογγῖνος [Longínos])

Scholia do Arystydesa (Scholia in Aristidem); wydanie w: Aristides, ex recensione G. Din-

Stefan z Bizancjum (VI w. n.e.; Stephanus Byzantius, Στέφανος Βυζάντιος [Stéfanos

3,29,13: I 49,10 4,1,22: I 36,10 4,17,13: I 29,8

4,44,4: I 36,21 4,47,9: I 3,9 4,52,12: I 12,1

Teles z Megary (fl. ok. 235 p.n.e.; Teles, Τέλης [Téles])

Temistiusz (317 ‒ ok. 390 n.e.; Themistius, Θεμίστιος [Themístios])

Tertulian (ok. 155 – po 220 n.e.; Quintus Septimius Florens Tertullianus)

Tysiączki / Księga historii (Chiliades / Historiarum variarum chiliades,

Waleriusz Flakkus (zm. ok. 90 r. n.e.; Gaius Valerius Flaccus)

Zbiór różnych wyrazów z Pisma i z dzieł świeckich (Ἐκλογαί διαφόρων λέξεων

..... ‒ ciągi kropek we fragmentach zachowanych na papirusach oznaczają ślady

Acc. ‒ Accusativus (czwarty przypadek deklinacji)

Arnim ‒ H. von Arnim, Supplementum Euripideum, Bonn 1913 („Kleine Texte

Collard ‒ Ch. Collard: Euripidean Fragmentary Plays: the Nature of Sources

APF ‒ „Archiv für Papyrusforschung”

Gregorius Cyprius, Macarius, Aesopus, Apostolius et Arsenius, Mantissa

PG – Patrologiae cursus completus, seu bibliotheca universalis… omnium ss.

W sen zapadły szczyty gór i jary,

Znaczenie słowa knódala omawiał w Słowniku homeryckim (s.v.

Demetriusz Cydoniusz (1324‒1398 n.e.; Demetrius Cydones / Cydonius, Δημή

frg. 10 (Kn 607, J-L 8)

frg. 11 (Kn 611–616, J-L 11–16)

frg. 6 (Kn 982, J-L *9)

frg. 1 (Kn 87b, J-L *1)