Ψυχοπαθολογία 1, Μέθοδοι αξιολόγησης

προσωπικότητας -
Ανασκόπηση μεθόδων αξιολόγησης
προσωπικότητας
©S.G.Kontogianni (Social Anthropologist, Msc Ministry of
Culture and Sports)
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ
Με τον όρο προσωπικότητα νοείται η συνολική περιγραφή ενός
ατόμου όσον αφορά τον τρόπο σκέψης, τα συναισθήματα, τις
πεποιθήσεις και τις σχέσεις με τα άλλα άτομα – νοημοσύνη, κίνητρα,
η έννοια του εαυτού – ΜΟΝΑΔΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΚΑΙ
ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΠΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΖΟΥΝ ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΚΑΙ
ΚΑΘΟΡΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΑΛΛΗΛΕΠΊΔΡΑΣΉ ΤΟΥ ΜΕ ΤΟ
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ.

ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ/ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

1. Ιδιογραφική προσέγγιση= σε βάθος κατανόηση του κάθε

ατόμου – ξεχωριστή, μοναδική οντότητα,

2. Νομοθετική προσέγγιση= εξεύρεση κοινών, καθολικών

γνωρισμάτων και διατύπωση γενικών νόμων που διέπουν την
συμπεριφορά (Allport, Cattell & Eysenck).
1918, O Woodworth κατασκευάζει το Personal Data Sheet1 , ένα
ερωτηματολόγιο αποτελούμενο από 116 ερωτήσεις το οποίο
προοριζόταν για την αξιολόγηση ατόμων που επρόκειτο να
καταταγούν στο στρατό (πρόδρομος όλων των μετέπειτα
ερωτηματολογίων προσωπικότητας).

Την ίδια περίοδο αναπτύσσονται και οι προβολικές τεχνικές2 , οι

οποίες στηρίζονται στη θεμελιώδη ψυχαναλυτική υπόθεση ότι τα
άτομα έχουν την εγγενή τάση να αντιλαμβάνονται και να
ερμηνεύουν το κόσμο με βάση την προσωπική τους εμπειρία.

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ

Minnesota Multiphasic Personality Inventory, MMPI-2, MMPI-A

Δομημένο ερωτηματολόγιο- γενικό ερωτηματολόγιο επειδή επιχειρεί

μια συνολική περιγραφή των χαρακτηριστικών της
προσωπικότητας σε σύγκριση με άλλα πιο εξειδικευμένα τεστ που
αναφέρονται σε μεμονωμένα χαρακτηριστικά (άγχος, κατάθλιψη).

Σύγκριση προβολικών τεστ με ερωτηματολόγια τύπου MMPI

Tα προβολικά τεστ αξιολογούν την προσωπικότητα μέσω μιας

ολιστικής προσέγγισης που επιτρέπει την αλληλεπίδραση των
διαφόρων χαρακτηριστικών ενώ το MMPI προβάλλει μια δομική
προσέγγιση η οποία συνίσταται στην αναλυτική εξέταση των
επιμέρους στοιχείων και στη σύνθεση τους δευτερογενώς σε μια
ενιαία εικόνα-προφίλ.

1
https://www.si.edu/es/object/nmah_692401 (25/06/2021)
https://www.google.com/search?newwindow=1&hl=el&biw=1280&bih=881&lei=OdjVYIL2K-_87_UPsY678AM&q=woo
dworth%20personal%20data%20sheet%20questions&ved=2ahUKEwjC9tqU8LLxAhVv_rsIHTHHDj4QsKwBKAB6BAg6EA
E
2
Γρηγόρη Α. Ποταμιάνου - Θεωρίες προσωπικότητας και κλινική πρακτική, Εκδόσεις
Ελληνικά Γράμματα
Το ΜΜΡΙ αποτελείται από τέσσερις κλίμακες εγκυρότητας, δέκα
κλινικές και τέσσερις ειδικές κλίμακες. Μεταφράστηκε στα
Ελληνικά το 1970, μερικά χρόνια αργότερα βελτιώθηκε και
συμπληρώθηκε με ξεχωριστά δεδομένα για ΕΝΗΛΙΚΟΥΣ και
ΕΦΗΒΟΥΣ.

ΚΛΙΜΑΚΕΣ ΕΓΚΥΡΟΤΗΤΑΣ (παραδείγματα)

1.“Δεν μπορώ να πω»= αριθμός αναπάντητων ή διπλών

απαντήσεων (διασπαστικότητα, έλλειψη συνεργατικότητας,
δυσκολίες ανάγνωσης, επιφυλακτικότητα...)

2.Ψεύδους= κοινωνικά αποδεκτές απαντήσεις (συμβατικότητα,

αυστηρότητα, απλοικότητα)

3.Σπανιότητα=ασυνήθιστες απόψεις (εκκεντρικότητα,

δημιουργικότητα, παράδοξες απόψεις, σκόπιμη επίδειξη «κακής
εικόνας»),

ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΚΛΙΜΑΚΕΣ (παραδείγματα)

● Υποχονδρίαση=υπερβολική ενασχόληση με θέματα υγείας*

● Κατάθλιψη=έλλειψη ενέργειας, κοινωνική απόσυρση, θλίψη,
πιθανές τάσεις αυτοκαταστροφής,
● Σχιζοφρένεια=παράδοξες σκέψεις, ανηδονία.
● Η αρχική κλίμακα αποτελούνταν από 566 ερωτήσεις (αργότερα
κάποιες από αυτές αναδιατυπώθηκαν, άλλες εγκαταλείφθηκαν
προκειμένου να προσαρμοστούν σε νεότερα κοινωνικά
δεδομένα.
από την πιο πρόσφατη αναθεώρηση και στάθμιση της κλίμακας
προέκυψε το MMPI-2 (τρείς νέες κλίμακες εγκυρότητας –ΜΟΝΟ
ΓΙΑ ΕΝΗΛΙΚΕΣ.

Τρία χρόνια μετά το MMPI-2 εκδόθηκε το MMPI-A το οποίο είναι

κατασκευασμένο και σταθμισμένο για εφήβους 14-18 ετών-
διαφοροποιημένο από την κλίμακα των ενηλίκων προκειμένου να
ανταποκρίνεται στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της εφηβικής
προσωπικότητας. αποτελείται από

7 κλίμακες εγκυρότητας,

10 βασικές κλινικές κλίμακες και

15 νεες κλίμακες περιεχομένου (Άγχος, Κατάθλιψη, απομόνωση,

Παράδοξη Σκέψη...)

Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ των αποτελεσμάτων γίνεται είτε αναλυτικά κατά

κλίμακα (scale-by-scale), είτε συνολικά ως γενική εικόνα-προφίλ (full
code) είτε κατά ομάδες δύο – τριών κλιμάκων που εμφανίζουν τις
υψηλότερες βαθμολογίες (code types).

H χρήση των υπολογιστικών προγραμμάτων στην βαθμολόγηση και

ερμηνεία του τεστ (+ και -).

Personality Inventory for Children-Revised

Στο πρότυπο του MMPI κατασκευάστηκε και το Personality Inventory

for children (παιδικό MMPI, αναθεωρημένη έκδοση PIC-R).

Σε αντίθεση με το MMPI, το PIC-R ΔΕΝ είναι αυτοχορηγούμενο αλλά

συμπληρώνεται από τους γονείς των παιδιών (3-16 ετών). Το
σκεπτικό βασίζεται σε δύο βασικά σημεία:
1.Τα περισσότερα παιδιά παραπέμπονται για απειθαρχία, μαθησιακά
και ιδιαίτερα αναγνωστικά προβλήματα,

2.Στις υπο εξέταση ηλικίες εμφανίζεται διαφοροποίηση ως πρός τον

τρόπο με τον οποίο τα παιδιά αντιλαμβάνονται τις ερωτήσεις.

ΤΡΟΠΟΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ των αποτελεσμάτων

1.Εκτίμηση κάθε κλίμακας χωριστά,

2.αξιολόγηση του γενικού προφίλ του εξεταζόμενου,

3.σύγκριση του προφίλ αυτού με προφίλ παιδιών από κλινικά και μη

κλινικά δείγματα.

1995, Personality Inventory for Youth (PIY), κλίμακα αυτοαναφοράς για

παιδιά και εφήβους 9-18 ετών –εξετάζει προβλήματα
συναισθήματος και συμπεριφοράς, δυσκολίες προσαρμογής στο
σχολικό και οικογενειακό περιβάλλον και ακαδημαική επίδοση.

16PF, NEO-PI-R, TEXAΠ, Ε-ΔΙΠΡΟΠΕ3

Η λεξικολογική υπόθεση στη μελέτη της προσωπικότητας= η

ανάλυση των όρων που χρησιμοποιούνται στην καθημερινή
φυσική γλώσσα των ανθρώπων για την απόδοση χαρακτηρισμών
και αξιολογικών κρίσεων στην συμπεριφορά των γύρω αλλά και
των ίδιων.

1943, ο Cattell κατέληξε σε (18.000->171->16) 16 πρωτογενείς

παράγοντες-διαστάσεις της προσωπικότητας (ζεύξη αντίθετων
εννοιών). από τους παράγοντες αυτους προέκυψε το
ερωτηματολόγιο 16PF (Personality Factors)-για Ενήλικες. Ανάλογα

3
http://www.ikpp.si/att/130/HIERAR~1.PDF
 ερωτηματολόγια κατασκευάστηκαν και για τις υπόλοιπες ηλικίες
όπως

High School Personality Questionnaire (12-18 ετών)

Children’s Personality Questionnaire (8-12 ετών),

Early School Personality Questionnaire (6-8 ετών)

Από νεότερες αναλύσεις των παραγόντων του Cattell αλλά και άλλων
ερωτηματολογίων προσωπικότητας προέκυψε το μοντέλο των 5
μεγάλων παραγόντων της προσωπικότητας (BIG FIVE). Με βάση το
μοντέλο αυτό, κατασκευάστηκε το NEO-Personality Inventory
–Revised και η βραχεία του έκδοση NEO-Five Factor Inventory.

Πλήρης μορφή=243 ερωτήσεις,

Βραχεία έκδοση=60 ερωτήσεις.

Aπό τα ελληνικά δεδομένα προέκυψε το Τεστ Χαρακτηριστικών της

Προσωπικότητας (ΤΕΧΑΠ), 180 προτάσεις που μετρούν πέντε
βασικούς παράγοντες της προσωπικότητας (Εξωστρέφεια,
Νευρωτισμός, Δεκτικότητας σε Εμπειρίες, Προσήνεια και
Ευσυνειδησία) καθώς και 26 προτάσεις εγκυρότητας- νεότερη και
συνοπτική έκδοση αποτελεί το ΤΕΧΑΠ5 (101 προτάσεις + 26 για
εγκυρότητα).

Στις θεωρητικές και μεθοδολογικές βασεις της λεξικολογικής

προσέγγισης και στο μοντέλο των πέντε παραγόντων της
προσωπικότητας στηρίχθηκε η κατασκευή και στάθμευση του
ελληνικου ερωτηματολογίου Διαστάσεις Προσωπικότητας Παιδιών
και Εφήβων (Ε-ΔΙΠΡΟΠΕ) για παιδιά ηλικίας 2-13 ετών (τέσσερις
κλιμακες=2-4 ετών, 5-7 ετών, 8-10 ετών, 11-13 ετών).
Ερωτηματολόγιο Προσωπικότητας του Eysenck4

Ο Eysenck ανέπτυξε ένα ιεραρχικό μοντέλο οργάνωσης της

προσωπικότητας συνδυάζοντας τυπολογικές θεωρίες και θεωρίες
γνωρισμάτων. Ο τύπος αποτελεί υψηλού βαθμού περιεκτικότητας
χαρακτηριστικό της προσωπικότητας ενώ το γνώρισμα είναι το
έσχατο μερικό βασικό στοιχείο της δομής της προσωπικότητας.

Eysenck Personality Questionnaire (EPQ) το οποίο αποτελείται από τρείς

κλίμακες [(αντίστοιχες των τριών γενικών παραγόντων) =
Εξωστρέφεια, Νευρωτισμός και Ψυχωτισμός] και από μια κλίμακα
ψεύδους. Το αρχικό ερωτηματολόγιο απευθύνεται σε άτομα 16 ετών
και άνω και μια δεύτερη έκδοση του έχει κατασκευαστεί για παιδιά
ηλικίας 7-15 ετών.

ΚΛΙΜΑΚΕΣ COOPERSMITH

1967,Κλιμακα Αυτο-εκτίμησης (μέτρηση αξιολογικών αντιλήψεων για

τον εαυτό στο κοινωνικό, εκπαιδευτικό, οικογενειακό και προσωπικό
τομέα).

Η μαθητική έκδοση απότελείται από 58 ερωτήσεις, τα απότελέσματα

των οποίων συνοψίζονται σε 5 παράγοντες=Γενική Αυτοεκτίμηση,
Κοινωνικότητα, Οικογενειακές Σχέσεις, Σχολική Επίδοση, Σχέσεις
στο Σχολικό Περοβάλλον + μια κλίμακα ψεύδους (πλήρη +βραχεία
μορφή+ κλίμακα για ενήλικες).

4
https://www.sapa-project.org/blogs/EysenckPersonalityQuestionnaire.html (25/06/2021)
ΠΡΟΒΟΛΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

KΗΛΙΔΕΣ Rorschach

Οι κηλίδες μελάνης είχαν χρησιμοποιηθεί αρχικά για την αξιολόγηση

της αντίληψης, της δημιουργικής σκέψης και της νοητικής ανάπτυξης.
Ο Rorschach πρότεινε για πρώτη φορά την χρήση τους για την
αξιολόγηση της προσωπικότητας και τη διάγνωση συναισθηματικών
διαταραχών. ΑΜΦΙΣΒΗΤΟΥΜΕΝΗ αλλά και ΠΛΕΟΝ ΔΗΜΟΦΙΛΗΣ
στο χώρο της αξιολόγησης της προσωπικότητας.

Το πιο διαδεδομένο σύστημα βαθμολόγησης και ερμηνείας του τεστ

Rorschach είναι το Ερμηνευτικό Σύστημα του Exner (ενοποίηση και
σύνθεση πολλών συστημάτων και εμπειρικών δεδομένων
προκειμένου να δημιουργηθεί μια ενιαία διαδικασία χορήγησης,
βαθμολόγησης και ερμηνείας του τεστ (+εμπειρικά δεδομένα από
παιδιά και εφήβους).

Η δοκιμασία απότελείται από 10 κάρτες οι οποίες απεικονίζουν

αδόμητα σχέδια-κηλίδες.

1η φάση (Φάση των Συνειρμών)= ο εξεταζόμενος καλείται να αναφέρει

τι θα μπορούσε να είναι αυτό που απεικονίζεται σε κάθε κάρτα
(καταγραφή περιεχομένου απαντήσεων και συμπεριφορικών
στοιχείων)
2η φαση (Διευκρινιστική)=ο εξεταζόμενος δίνει συμπληρωματικές
πληροφορίες σχετικά με τις απαντήσεις της πρώτης φοράς.

Οι απαντήσεις της πρώτης φάσης αξιολογούνται ως πρός επτά

στοιχεία

1.Θέση,

2.Ορίζουσες,

3.Ποιότητα της αντιλαμβανόμενης μορφής,

4.Περιεχόμενο των απαντήσεων,

5.Συχνότητα,

6.Οργάνωση των ερεθισμάτων,

7.Ειδικά στοιχεία (ασυνάρτητοι συσχετισμοί, αναφορές θανάτου).

Το τεστ Rorschach χρησιμοποιείται και με παιδιά και εφήβους (8-16

ετών) και σε αυτήν την περίπτωση η χορήγηση και ερμηνεία
παρουσιάζουν κάποιες ιδιαιτερότητες:

1.O εξεταστής πρέπει να έχει καλή γνώση των αναπτυξιακών

χαρακτηριστικών αυτών των ηλικιών,

2.Ο εξεταστής θα πρέπει να έχει καλή γνώση του ίδιου του τεστ,

3. Ο εξεταστής θα πρέπει να γνωρίζει τις τυπικές διαφορές που

εμφανίζονται στις απαντήσεις των παιδιών σε σχέση με εκείνες των
ενηλίκων.
ΤΑΤ και CAT

To Thematic Apperception Test (TAT) (1938) είναι το κυριότερο από τις

δοκιμασίες που ανήκουν στις λεγόμενες θεματικές τεχνικές. Οι
τεχνικές αυτές συνίστανται στην κατασκευή και εξιστόρηση
ολοκληρωμένων ιστοριών με αρχικό ερέθισμα εικόνες ανθρώπων σε
διάφορες καταστάσεις.

ΣΚΟΠΟΣ η προβολή στοιχείων της προσωπικότητας και της

συναισθηματικής κατάστασης. Τα δομικά στοιχεία τα οποία
«προβάλλονται» μέσω της τεχνικής αυτής είναι οι ανάγκες (needs), οι
εξωτερικές πιέσεις (press) και τα θέματα (themas). Οι ανάγκες
ενεργοποιούν γνωστικές και συμπεριφορικές διεργασίες για την
ικανοποίηση τους, οι πιέσεις αναφέρονται σε εξωτερικές συνθήκες
που επηρεάζουν το άτομο ενώ τα θέματα προκύπτουν από τον
συνδυασμό των αναγκών και των εξωτερικών πιέσεων και συνιστούν
τον τρόπο με τον οποίο το άτομο διαχειρίζεται και συμβιβάζει αυτά τα
συνήθως αντικρουόμενα χαρακτηριστικά.

Ο εξεταζόμενος παίρνει την οδηγία να φανταστεί την αιτία που

οδήγησε στην απεικονιζόμενη κατάσταση, να περιγράψει την
κατάσταση αυτή, να αναφερθεί στις σκέψεις και τα συναισθήματα των
εμπλεκόμενων και να προβεί σε μια εκτίμηση της τελικής έκβασης της
κατάστασης.
Ανάλυση Περιεχομένου, Θέματα που σχετίζονται με την ερμηνεία του
τεστ=

1. Τα χαρακτηριστικά του ήρωα,

2. Κίνητρα,

3. Ανάγκες και συναισθήματα,

4. Πιέσεις περιβάλλοντος κ.α.

Μια παραλλαγή της TAT είναι η CAT (Children’s Apperception Test) το

οποίο είναι προσαρμοσμένο για παιδιά ηλικίας 3-10 ετών :

(δέκα κάρτες που απεικονίζουν ζώα=

1. Εύκολη ταύτιση,

2. Λιγότερο απειλητικά από τους ανθρώπους)

Αφορά τον έλεγχο για προβλήματα στη σχέση με γονείς και αδέλφια,
επιθετικότητα, διατροφικές συνήθειες, φόβο για το σκοτάδι,
συμπεριφορά που έχει σχέση με τον έλεγχο των σφιγκτήρων, την
αντίληψη του σώματος.

Μια άλλη μορφή του CAT απότελεί το CAT-H, το οποίο χρησιμοποιεί τις
ίδιες καταστάσεις-σενάρια με τη διαφορά οτι οι μορφές είναι
ανθρώπινες (απευθύνεται σε μεγαλύτερα παιδιά και προεφήβους).
PATTE NOIRE

Βασίζεται στην ψυχαναλυτική θεώρηση των σταδίων

ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης. Το τεστ είναι κατάλληλο για παιδιά
ηλικίας 4-10 ετών.

«Οι περιπέτειες του Μαυροποδαράκη» (ασπρόμαυρες εικόνες με

ήρωες μια οικογένεια γουρουνιών. Το παιδί ταυτίζεται με τον κεντρικό
ήρωα, ένα γουρουνάκι με μια μαύρη βούλα στο πόδι του και αναλύει
καταστάσεις που περιγράφονται στις εικόνες μέσα από την οπτική
του συγκεκριμένου ήρωα).

Το τεστ ΕΞΕΤΑΖΕΙ σχέσεις με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας,

οιδιπόδειο, εικόνα του εαυτού, ανάγκες και φόβοι του παιδιού κα) .

ΜΥΘΟΙ ΤΗΣ LOUISE DUSS

Απευθύνονται σε παιδιά ηλικίας 3-15 ετών και εξετάζουν θέματα

όπως η προσκόλληση, η αυτονόμηση από γονείς, ζήλια πρός τα
αδέλφια, οι επιθυμίες, οι φόβοι. Το τεστ απότελείται από 10 ιστορίες,
τις οποίες το παιδί καλείται να συμπληρώσει ή να ερμηνεύσει με τον
δικό του τρόπο (προτιμήσεις).

ΠΡΟΣΟΧΗ στις αντιδράσεις του παιδιού, λεκτική και μη λεκτική

συμπεριφορά, τηλεγραφικές απαντήσεις, συνοχή, πολυπλοκότητα
των ιστοριών, τόνος της φωνής.

ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΣΧΕΔΙΟΥ
Αρχικά χρησιμοποιούνταν μόνο για τη μέτρηση της δημιουργικής
σκέψης και της νοητικής ανάπτυξης, Σήμερα χρησιμοποιούνται
ευρύτατα για την αξιολόγηση της προσωπικότητας παιδιών και
εφήβων.

Σχέδιο Ανθρώπου (Draw-a-man, Goodenough)

Σχέδιο Ανθρώπου (Human-Figure-Drawings, Machover)

Σχέδιο Ανθρώπου (Draw-A-Person Test, Naglieri)

Σχέδιο Σπιτιού-Δέντρου-Ανθρώπου (House-Tree-Person Test, Buck)

Σχέδιο Οικογένειας «εν δράσει» (Kinetic-Family-Drawing, Hulse)

Όλα τα παραπάνω βασίζονται στην ψυχοδυναμική θεώρηση οτι τα

σχέδια απότελούν συμβολική έκφραση του εσωτερικού κόσμου των
παιδιών (της προσωπικότητας, του τρόπου με τον οποίο
αντιλαμβάνονται τις διάφορες καταστάσεις, των συναισθημάτων
τους).

KΡΙΤΗΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ=

1. Η ποιότητα της γραμμής,

2. Το μέγεθος του σχεδίου,

3. Η θέση και η δόμηση του στο χαρτί,

4. Η σειρά σχεδίασης των μορφών

Ανάλυση σχεδίου + Ερωτήσεις πρός το παιδί για το κάθε σχέδιο

____________________________________________________________
__________

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ - Άνθρωπος

Μη ανθρωπόμορφη-τερατόμορφη φιγούρα=πιθανή διαταραχή

προσωπικότητας,

Ελλιπής σχηματισμός χεριών=αίσθημα ανεπάρκειας,

Παράλειψη αυτιών ή κόρης του ματιού=απροθυμία ή απόφυγή

επικοινωνίας με το περιβάλλον, αδυναμία χιρισμού των σχέσεων
με τους άλλους,

Υπερβολικό μέγεθος ή επιμέλεια παλάμης ή των

δακτύλων=επιθετικές τάσεις,

Φαρδείς ώμοι= ανάγκη για φυσική ή εσωτερική δύναμη,

Υπερβολικό μέγεθος ή επιμέλεια πελμάτων=ανασφάλεια

Bender Gestalt Test

Το θεωρητικό της υπόβαθρο στηρίζεται στη μορφολογική θεώρηση,

βασει της οποίας οι μορφές γίνονται αντιληπτές ως ενιαία σύνολα
και οχι ως τα επιμέρους στοιχεία που τις απαρτίζουν.

Η κλίμακα απότελείται από 9 σχήματα, τα οποία, σε πρώτη φάση, ο

εξεταζόμενος καλείται να αντιγραψει από τα πρωτότυπαν και σε
δεύτερη φάση να αναπαραγάγει από μνήμης όσα από τα εννέα
σχήματα θυμάται (αξιολόγηση οπτικής μνήμης)-σε κάθε σφάλμα
χρεώνεται ένα «βαθμός ποινής»-Το σύνολο των βαθμών αυτών
συνιστά την επίδοση του ατόμου στην κλίμακα.
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ

Για την αξιολόγηση της συμπεριφοράς παιδιών –ιδιαίτερα στις

μικρότερες ηλικίες, αξιοποιούνται πληροφορίες από περισσότερες
πηγές όπως από γονείς, εκπαιδευτικούς, τα ίδια τα παιδιά και η
ομάδα των συνομιλήκων. Ο καθένας από τους παραπάνω
αξιολογητές παρέχει μια διαφορετική οπτική της συμπεριφοράς
του ίδιου του αξιολογούμενου παιδιού.

Θέματα για συζήτηση

1. Οι εκπαιδευτικοί ενάντια στους γονείς ως πιο αξιοπιστοι

αξιολογητές,

2. Η συνάφεια των αξιολογήσεων που προέρχονται από

διαφορετικές πηγές.

ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ=Η συμφωνία γονέων-εκπαιδευτικών είναι

μεγαλύτερη όταν αξιολογούνται εξωτερικευμένα προβλήματα ή
κοινωνικές δεξιότητες παρά όταν αξιολογούνται εσωτερικευμένα
προβλήματα (άγχος, κατάθλιψη). Τα ίδια τα παιδιά απότελούν την
πιο έγκυρη πηγή όταν υπάρχουν εσωτερικευμένα προβλήματα.

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΎ από ΓΟΝΕΙΣ

ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ

Κλίμακες Achenbach
Σύστημα αξιολόγηση που περιλαμβάνει ερωτηματολόγια για γονείς,
εκπαιδευτικούς, δομημενες συνεντεύξεις, μεσα καταγραφής της
συμπεριφοράς μέσω παρατήρησης και κλίμακες
αυτο-αξιολόγησης για εφήβους.

Αξιολόγηση: 1. Προβληματικής συμπεριφοράς, 2. Κοινωνικής

επάρκειας (γονείς, δραστηριότητες που προτιμά, κοινωνικές
σχέσεις και σχολική επίδοση), 3.Προσαρμοστικότητα
(εκπαιδευτικούς, δεξιότητες πο σχετίζονται με το σχολείο)

Αξιολόγηση σε δύο επίπεδα 1. Τρείς ευρείες διαστάσεις

(εσωτερίκευση-εξωτερίκευση και συνολικός βαθμός
προβληματικής συμπεριφοράς) και 2. Επιμέρους κλίμακες (8
σύνδρομα, Επιθετική σύμπεριφορά, άγχος/κατάθλιψη, Διάσπαση
προσοχής, Κοινωνικά προβλήματα, Παραπτωματική
Συμπεριφορά κα.).

Ίσως το καλύτερο σύστημα αξιολόγηση σοβαρών συμπτωμάτων

αλλά για ηπιότερα προβλήματα στο οικογενειακό ή σχολικό
περιβάλλον μπορεί να μην απότελεί την καλύτερη επιλογή.

ΚΛΙΜΑΚΕΣ CONNERS

Σύστημα αξιολόγησης της συμπεριφοράς παιδιών και εφήβων (3-17

ετών) το οποίο απαρτίζεται από 4 κλίμακες, δύο για γονείς και δύο
για εκπαιδευτικούς (σε μια πλήρη και μια βραχεία μορφή για
καθένα από τους δύο αξιολογητές).
Παρά το γεγονός οτι υπάρχει δυνατότητα αξιολόγησης πολλών
τομέων, οι κλίμακες αυτές εφαρμόστηκαν ευρύτατα για τη
διάγνωση της διαταραχής Ελλειματικής
Προσοχής-Υπερικινητικότητας και την αξιολόγηση των
θεραπευτικών προγραμμάτων φαρμακευτικής αγωγής στα παιδιά
με το σύνδρομο αυτό.

ΚΛΙΜΑΚΕΣ Προσαρμοστικής Συμπεριφοράς Vineland

Προσαρμοστική συμπεριφορά (κατά το παρελθόν κοινωνική επάρκεια

και κοινωνική ωριμότητα)=καθημερινές δραστηριότητες, επιδόσεις ή
συμπεριφορές του ατόμου οι οποίες διασφαλίζουν την ομαλή
λειτουργία του σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο.

Η προσέγγιση εστιάζει στην ύπαρξη ή την απόυσία ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΩΝ

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΩΝ οι οποίες απαιτούνται για την ομαλή λειτουργία
του ατόμου, σε αντίθεση με αλλες προσεγγίσεις οι οποίες
ενδιαφέρονται για την ύπαρξη ή απόυσία ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΩΝ
ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ στην συμπεριφορά.

Η νεότερη έκδοση της κλίμακας απαρτίζεται από τρείς επιμέρους

κλίμακες α) κλίμακα για δασκάλους παιδιών 3.5 έως 13 ετών, β)
κλίμακα-συνέντευξη για γονείς (βραχείας και εκτεταμένης μορφής) για
παιδιά 0-18 ετών.

Η Προσαρμοστική Συμπεριφορά αναλύεται σε τεσσερις επιμέρους

τομείς που είναι η Επικοινωνία, οι Δεξιότητες της Καθημερινής Ζωής,
η Κοινωνικοποίηση και οι Κινητικές Δεξιότητες.
ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ

BASC (Behavior Assessment System for Children) είναι μια σειρά

κλιμάκων για την αξιολόγηση της συμπεριφοράς παιδιών και
εφήβων. Περιλαμβάνει κλίμακες για γονείς, εκπαιδευτικούς, κλίμακες
αυτοαναφοράς, δομημένο αναπτυξιακό ιστορικό και φόρμα
καταγραφής της συμπεριφοράς μέσω παρατήρησης.

Οι κλίμακες για γονείς και για εκπαιδευτικούς είναι διαθέσιμες σε

Τρείς εκδοχές (4-5, 6-11 και 12-18 ετών).

Οι αξιολογούμενες βασικές διαστάσεις είναι η εξωτερίκευση

(επιθετικότητα, υπερκινητικότητα και προβλήματα διαγωγής), η
εσωτερίκευση (άγχος, κατάθλιψη, ψυχοσωματικά συμπτώματα), τα
προβλήματα στο σχολείο (διάσπαση προσοχής και προβλήματα
μάθησης) και οι δεξιότητες προσαρμογής (προσαρμοστικότητα,
ηγετικότητα, κοινωνικές δεξιότητες, δεξιότητες μελέτης).

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΝΔΟΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ (ΕΔΕΠ), ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΩΝ
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ

Το ΕΔΕΠ είναι ένας κατάλογος από 110 προτάσεις-μορφές

συμπεριφοράς του παιδιού που αναφέρονται συχνά από γονείς ή
εκπαιδευτικούς ως ανεπιθύμητες και καθιστούν δυσλειτουργική η
διαπροσωπική ή ενδοπροσωπική του προσαρμογή. Κάθεμια από τις
110 προτάσεις κατατάσσεται σε έναν από τους
παράγοντες-σύνδρομα ενδοπροσωπικής και διαπροσωπικής
προσαρμογής.

Η κλιμακα του ΕΔΕΠ έχει κατασκευαστεί κατά το πρότυπο του

Ερωτηματολογίου Συμπτωμάτων Προβληματικής Συμπερφοράς
(ΕΣΠΣ).

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ (FUNCTIONAL

BEHAVIOR ASSESSMENT)

Η λειτουργική ανάλυση ορίζεται ως ένα σύνολο μεθόδων συλλογής

πληροφοριών σχετικά με τις γενεσιουργές συνθήκες, την ίδια την
συμπεριφορά και τις συνέπειες της ουτως ώστε να προσδιοριστεί η
αιτία (η λειτουργία) της συμπεριφοράς. Αφού προσδιοριστεί η αιτία, οι
πληροφορίες αυτές χρησιμοποιούνται για το σχεδιασμό
παρεμβάσεων με στόχο τη μείωση των προβληματικών και την
ανάπτυξη θετικών μορφών συμπεριφοράς. Η μέθοδος αυτή
στηρίζεται στην εκτίμηση του σκοπού που εξυπηρετεί η
προβληματικη συμπεριφορά και του όφελους που απόφέρει στο
συγκεκριμενο πλαίσιο στο οποίο εμφανίζεται (σχεδιασμός
πρόληπτικών και εξατομικευμένων παρεμβάσεων).

Στάδια αντιμετώπισης της προβληματικής συμπεριφοράς με τη

μέθοδο της λειτουργικής αξιολόγησης (Scott & Nelson, 1999)

Στάδιο Ι=Εκτίμηση της συμπεριφοράς του μαθητή,

Στάδιο ΙΙ=Διαμόρφωση της υπόθεσης,

Στάδιο ΙΙΙ=Έλεγχος της εγκυρότητας της υπόθεσης,

Σταδιο IV=Σχεδιασμός παρέμβασης,

Στάδιο V= Διευκόλυνση πρόσκτησης της θετικής συμπεριφοράς,

Στάδιο VI=Αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της παρέμβασης,

Στάδιο VII=Αλλαγή ή συνέχιση της παρέμβασης

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ από

ΣΥΝΟΜΗΛΊΚΟΥΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΟΜΕΤΡΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

Διάκριση των όρων κοινωνική επάρκεια (γενικός αξιολογικός όρος

που αναφέρεται στην συνολική κοινωνική αποτελεσματικότητα του
ατόμου) και κοινωνικές δεξιότητες (συγκεκριμένες συμπεριφορές
βάσει των οποίων ορίζεται η κοινωνική επάρκεια).

ΕΔΩ η έμφαση στην αξιολόγηση της ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ

ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ=δείκτης επικινδυνότητας για τον εντοπισμό παιδιών τα
οποία είναι πιθανόν να αντιμετωπίσουν διάφορα συναισθηματικά
προβλήματα ή προβλήματα συμπεριφοράς(παραβατικότητα,
επιθετικότητα κλπ). Τα προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις
κατά την παιδική ηλικία είναι δυνατόν να προβλέψουν μια σειρά
αρνητικών αποτελεσμάτων στην εφηβεία και την ενήλικη ζωή.

Μέθοδοι αξιολόγησης ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ από

συνομηλίκους (παιχνίδι ρόλων)

1. Επιλογή συνομηλίκων (peer nomination),

2. Αξιολόγηση από τους συνομηλίκους κάθε συμμαθητή χωριστά

(peer rating),

3. Θεατρικό έργο της τάξης (class play),

4. «Μάντεψε ποιος» (guess who)

5. Χρήση φωτογραφιών (picture sociometrics)

ΚΛΙΜΑΚΕΣ ΑΥΤΟΑΝΑΦΟΡΑΣ

Κλίμακες αυτοαναφοράς για εφήβους του Achenbach

Η κλίμακα Youth Self-Report αποτελεί μέρος του συστήματος

αξιολόγησης Achenbach και απευθύνεται σε παιδιά ηλικίας 11-18
ετων (αναγνωστική ικανότητα Ε Δημοτικού).

Χωρίζεται σε δύο μέρη (126 ερωτήσεις):

1.πληροφορίες για ενδιαφέροντα, χόμπι, σχέσεις με συνομιλήκους,

οικογένεια και σχολική επίδοση,

2.σειρά περιγραφικών χαρακτηριστικών ή συμπεριφορών

(προβλήματα συμπεριφοράς, κοινωνικά επιθυμητές
συμπεριφορές).

Η ανάλυση γίνεται σε δύο ευρύτερους άξονες=εξωτερίκευσης και

εσωτερίκευσης και οκτώ επιμέρους διαστάσεις-σύνδρομα.
Κλίμακες αυτοαναφοράς για την αξιολόγηση της συμπεριφοράς
και της προσωπικότητας Behaviour Assessment System for
Children-Self-Report of Personality

Oι κλιμακες αυτοαναφοράς BASC-SRP αποτελούν μέρος του ομώνυμου

συστήματος αξιολόγησης. Υπάρχουν δύο εκδοχές:

SRP-C για παιδιά 8-11 ετών,

SRP-A για εφήβους 12-18 ετών -10 κλινικές και 4 κλίμακες

προσαρμοστικότητας, οι οποίες εντάσσονται σε τέσσερις βασικές
διαστάσεις

Κλινική Δυσπροσαρμογή (άγχος, κοινωνικό άγχος, ψυχοσωματικά

συμπτώματα, ενδοπροσωπικός/εξωπροσωπικός έλεγχος),

Σχολική Δυσπροσαρμογή (στάση παιδιού απέναντι στο σχολείο και

τους εκπαιδευτικούς, τάση να αναζητά τη δράση και τον κινδυνο),

Προσωπική Προσαρμογή (σχέση με γονείς, άλλες διαπροσωπικές

σχέσεις, αυτοεκτίμηση και στήριξη στον εαυτό),

Δείκτης Συναισθηματικών Συμπτωμάτων (συνοπτικός δείκτης

συναισθηματικών διαταραχών).

Αντιμετώπιση αγχογόνων καταστάσεων

Ως στρατηγικές αντιμετώπισης αγχογόνων καταστάσεων νοούνται οι

προσπάθειες του ατόμου, τόσο σε γνωστικό όσο και σε
συμπεριφορικό επίπεδο, να διευθετήσει τις εσωτερικές και
εξωτερικές απαιτήσεις της αλληλεπίδρασης του με το περιβάλλον
 που εκτιμάται οτι θέτουν σε δοκιμασία ή ξεπερνούν τις
δυνατότητες του.

Κλίμακα Ways of Coping (Lazarus & Folkman, 1980)-προσαρμόστηκε

στα ελληνικά δεδομένα για εφήβους και παιδιά (ΣΑΚΑ, Στρατηγικές
Αντιμετώπισης Αγχογόνων Καταστάσεων, 10-17 ετών).

Ο εξεταζόμενος καλείται να σκεφτεί και να καταγράψει μια πρόσγατη

αγχογόνο κατάσταση και να περιγράψουν σε μια κλίμακα 4
διαβαθμίσεων τη συχνότητα με την οποία χρησιμοποιούν καθεμία
από τις αναφερόμενες στρατηγικές για να αντιμετωπίσουν μια
κατάσταση.

Στην ελληνική στάθμιση για την παιδική και εφηβική ηλικία

διακρίνονται δύο βασικές διαστάσεις

1.η Αντιμετώπιση (Αναζήτηση Οικογενειακής Στήριξης, η Αναζήτηση

Κοινωνικής Στηριξης και η Λύση του Προβλήματος),

2.η αποφυγή (Συμπεριφορική αποφυγή, Αδυναμία/Παραίτηση, από

μόνωση/Απόσυρση και Αναθεώρηση/Επανεκτίμηση)

Ερωτηματολόγια Κατάθλιψης

Το πιο διαδεδομένο μέσο αυτοαναφοράς για την αξιολόγηση της

κατάθλιψης είναι το Children’s Depression Inventory, CDI
(προσαρμογή του Beck Depression Inventory).

To CDI περιλαμβάνει 27 ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής που

αναφέρονται σε συμπτώματα κατάθλιψης (θλίψη, ανηδονία,
αυτοκτονικός ιδεασμός, διαταραχές ύπνου και όρεξης). Κάθε
ερώτηση αποτελείται από τρεις προτάσεις-επιλογές, από τις
 οποίες το παιδί σημειώνει εκείνη που περιγράφει καλύτερα τη δική
του κατάσταση (βαθμολογία 0-2), π.χ.

● Αισθάνομαι πολύ δυστυχισμένος (2 μονάδες),

● Αισθάνομαι κάπως δυστυχισμένος (1 μονάδα),
● Αισθάνομαι ευτυχισμένος (0 μονάδες)

Η κλίμακα είναι κατάλληλη για παιδιά ηλικίας 6-17 ετών, η δε

χορήγηση της είναι εύκολη και σύντομη (10-20 λεπτά).

● Reynolds Child Depression Scale (RCDS, 8-12 ετών)

● Reynolds Adolescent Depression Scale (RADS, 13-18 ετών)