СОЦИЈАЛНА ПСИХОЛОГИЈА 2

МЕНУВАЊЕ НА СТАВОВИТЕ

Една од карактеристиките на ставовите е конзистентност, но и покрај оваа карактеристика,

ставовите сепак можат да се променат. Истите фактори кои влијаат на формирањето на
ставовите, исто така, влијаат на нивната промена. Промена на сегашниот став значи
формирање на нов став.
Постојат различни видови на ставови. Тие можат да се менуваат само во интензитет, од
екстремни ставови во поместување во помалку екстремни, или обратно од ставови со
неутрален или со низок интензитет, да се менуваат во екстремни ставови. Ставовите, исто
така, можат да се менуваат според нивната насока, соодветно, од позитивни ставови во
промени во негативни ставови и обратно, од негативни ставови во позитивни ставови.
Промената на ставовите зависи од карактеристиките на ставовите. Многу е
веројатно дека екстремните ставови, оние со поголем интензитет на убедување во нивната
точност (ставови) ќе се променат потешки отколку помалку екстремните ставови.
Промената на ставовите зависи и од сложеноста на ставовите, соодветно се состојат
од когнитивни, емоционални елементи и склоност кон акција. Помалку сложени ставови,
оние што вклучуваат помалку елементи на ставови, ќе се променат (насочуваат) полесно
отколку сложените ставови. Комплексните ставови полесно ќе се разликуваат од
едноставните, односно помалку сложените кога промената е насочена кон промена на
интензитетот на ставот.
Карактеристиката од која во голема мера зависи ефектот на дејствување врз
ставовите е компатибилноста на ставот со другите ставови. Став кој е во однос на голем
број други ставови и со кој е компатибилен ќе биде поотпорен на промена, наспроти став
кој не е во согласност со другите ставови.
Освен карактеристиките на нивните сопствени ставови, нивната промена (ставови)
зависи и од голем број карактеристики на личноста. Како општи квалитети на личноста од
кои зависи промената на ставовите во литературата, се потенцираат следниве:
интелигенција, убедување и

1
когнитивна јасност. Постојат различни податоци поврзани со интелигенцијата. Голем број
автори истакнуваат дека повисокото ниво на интелигенција го олеснува менувањето на
ставовите, додека други истакнуваат дека пониското ниво на интелигенција го олеснува
менувањето на ставот. Сепак, истражувањата покажуваат дека и двете тези содржат
вистина и дека повисокото или пониското ниво ја олеснува промената на ставовите, но
исто така зависи и од тоа на кои податоци се засноваат ставовите. Колку е повисоко нивото
на интелигенција ќе ја олесни промената на ставовите ако нивниот став и аргументот за тој
став се засноваат на логички аргументи, и потешко ќе биде да се смени ставот ако
аргументите се засноваат само на авторитет или емотивна врска со феномен за кој
постои.останете.
Друга карактеристика што е важна за промена на ставовите е убедувањето - како
општа карактеристика на личноста - опаѓа под влијание на каква било комуникација без
оглед на содржината, комуникаторот, средствата за комуникација и условите во кои се
одвива комуникацијата.
Когнитивната јасност е друга карактеристика што влијае врз промената на
ставовите. Луѓето генерално отстапуваат од јасноста на ситуациите, но луѓето се
разликуваат во „когнитивниот стил“. Одредени лица во недефинирана, двосмислена,
сомнителна ситуација реагираат барајќи нови податоци и обидувајќи се да ја
пронајдат врската помеѓу податоците за да ја разјаснат ситуацијата. Другите лица во
двосмислена ситуација реагираат со одбранбени механизми и се обидуваат да се
ослободат од немирите преку поедноставување и се карактеризираат со фактот дека
тие ценат сè според црно-белата шема и ќе им биде потешко да прифатат нови
информации што би донесоа широка промена на ставот и промена на создадената
слика во однос на дадената состојба.
Бидејќи факторите што влијаат на создавањето ставови е групата, истото влијае и на
промената на ставовите. Напуштањето од групата што има одредени сфаќања и ставови,
како и закопчување во нова група со други ставови, честопати доведува до значителни
промени во ставовите. Со доаѓањето во новата средина, луѓето прифаќаат низа ставови
што се
карактеристично за тоа опкружување. Учениците кои од час во кој постои општо
расположение да не оценуваат трудоубивост и успех во училиште, ако одат на час во кој се
оценуваат, го менуваат својот став кон учењето. Слично е на поединци кои доаѓаат од
неразвиени средини во развиени средини.
 2
Промената на ставовите зависи и од други специфични фактори, како што се
специфични услови поврзани со групата; ситуацијата во која се менува комуникацијата за
промена на ставот; како и вредноста на ставовите за личните цели.

I. Специфичните услови во однос на групата од која зависи промената на ставовите

се: а) јачината на групните норми и проценка на разумноста на групните
норми, б) проценка на важноста да се биде член на групата и
в) статус на група.

а Ако групните вредности се силно прифатени од членовите на групата, потешко ќе

биде да се променат нивните ставови. Ако „нападнеме“, соодветно, се обидеме да ги
смениме ставовите на луѓето кои се длабоко убедени во точноста и вредноста на ставовите,
по „нападот“ ќе се постигне спротивен ефект, тие се уште поубедени и со уште посилни
ставови. Дури и од искуството и секојдневниот живот знаеме дека е тешко да се влијае и да
се променат ставовите и разбирањето на поединците кои се силни верници и се посветени
на одредени движења, идеологии. Затоа, ако сакаме членовите на која било организација да
бидат отпорни на пропаганда против таа организација, важно е да се обезбеди силно
верување во рационалноста на идеите и ставовите на кои таа организација е посветена.
Ефектот на промена на ставовите зависи од нивото на убедување во рационалноста на
ставовите што се карактеристични за групата.
б Погоре споменавме дека следниот момент во врска со припаѓањето во групата и
од кој зависи промената на ставовите е проценка на важноста да се биде член на групата.
Ако некој смета дека е важно самиот да биде член на групата, тогаш силно ќе се
придржува до ставовите на групата. Ако некој влезе во организација не затоа што смета
дека е важно и вредно да се приклучи, туку случајно, соодветно другите да се приклучат,
голема е веројатноста дека таа индивидуа многу бавно или воопшто нема да ги прифати
ставовите што се карактеристични за таа група, соодветно организација.
в Статусот на поединецот во групата има влијание и врз промената на ставовите.
Ако одредена индивидуа сака повисок статус во групата, толку посилно таа личност се
придржува кон ставовите карактеристични за групата и тешко дека овие ставови ќе се
променат. Истото важи и за поединци кои сакаат да бидат членови на одредена група.
 3

Ставовите на одредени групи се силно задржани, особено од поединци кои сакаат да бидат
членови или да бидат третирани како членови на одредена група и имаат потешкотии да
бидат дел од групи.
Од друга страна, честопати се случува поединци кои имаат висок статус, прифатени
и кои се сигурни во тој статус од време на време, да се толерираат себеси да не се
придржуваат до ставовите што се карактеристични за групата.

II. Во литературата се споменуваат три специфични услови во врска со ситуацијата во која

се соопштува и од која зависи промената на ставовите:
а) прифаќање на масовна комуникација или изолирана ситуација,
б) јавна декларација за прифаќање на позициите и
в) групна дискусија и групно донесување одлуки.

а Честопати се посочува дека најефективниот начин за промена на ставовите е

комуникација на ставовите во неизолирани ситуации, во присуство на други, во групи или
во групи. Во такви ситуации, разни знаци што се забележуваат кај присутните и кои
изразуваат прифаќање на ставовите (аплауз, одобрување, изразување на позитивни
емоции) придонесуваат полесно и целосно да ги прифатат изразените ставови. Тука лежи
причината што масовните митинзи и митинзи се користат за ширење на одредени идеи.
Сепак, истражувањата покажуваат дека изразувањето идеи и ставови пред масата не води
секогаш до промена на ставовите. Дејството на комуникација, соодветно, изразувањето на
ставовите, при промена на ставовите зависи од нивото на обединување на групата пред
која се изразуваат ставовите, како и од нивото на согласност на членовите на групата во
однос на изразените ставови. Истражувањето на Asch ја покажува вредноста на нивото на
групно обединување за прифаќање на изразените ставови. Кога сите, освен еден од
членовите на групата, се согласуваат со изразување на одредени идеи, тогаш дури и
поединецот кој имал значително спротивен став кон изразените идеи, што му се чинело
апсолутно неразумно, сепак лесно ќе го смени ставот на и ќе го прифати наведената
позиција на групата.
Истражувањето спроведено во врска со ставовите кон расната толеранција,
соодветно мерењето на предрасудите кон црнците, исто така дава податоци за
ефективноста на промената на ставовите кога тие се изразени во изолирана ситуација или
во јавност. Од тоа истражување се заклучува дека:
4
1) кога групата беше составена од субјекти со предрасуди што само го гледаа
филмот, предрасудите беа намалени.
∙ ако по филмот имаше групна дискусија со субјекти кои изразија предрасуди, тогаш
намалувањето на предрасудите беше помало отколку кога немаше групна дискусија.
Дискусијата служеше за наоѓање на одредени лица во аргументите на одредени
дискутанти за образложението за расна дискриминација за да се најде поддршка за
да се задржат нивните предрасуди.
∙ кај такви индивидуи со предрасуди, ефектот на намалување на предрасудите бил
поголем во изолирани ситуации.
∙ кај лица во кои предрасудите не беа силни, групната дискусија придонесе широко за
значително намалување на предрасудите, ефектот од групната дискусија беше
поголем отколку кај лицата со силни предрасуди.

б Јавна изјава - Истражувањата покажуваат дека е силно задржано и тешко е да се

променат ставовите што индивидуите ги искажуваат јавно, пред други луѓе или маси. Дури
и јавната изјава дека ги оставаме старите ставови и прифаќаме нови ставови, како
последица има зачувување, а не промена на нови ставови.

в Групна дискусија и групно донесување одлуки - истражувањата покажаа дека

групната дискусија има предност во промената на ставовите во споредба со само слушање
на стручно предавање и обид да се убедат одредени луѓе поединечно.
Одредени фактори влијаат на ситуацијата кога имаме групна дискусија за полесно да
дојдеме до промена на ставовите:
∙ активно учество на поединци за време на групна дискусија, соодветно со фактот дека
постои групна дискусија полесно е да се откажеме од старите ставови и да
прифатиме нови ставови.
∙ За време на групната дискусија, се гледа подготвеноста на членовите на групата да се
справат и да го земат предвид образложението за промена на нивното мислење,
односно да ги „стагнираат“ претходните ставови.
∙ дека за време на групната дискусија се одлучуваат за нови ставови, се носи одлука за
 прифаќање на нови ставови.

5
III. Кога се обидуваме да ги смениме ставовите, не е сосема исто какви информации
и аргументи ќе користиме. Еден од важните моменти е ценење на важноста на ставовите за
лични цели. Кога се обидувате да ги промените ставовите, најефикасни ќе бидат оние
објави според кои со нови ставови во одредени објекти се гледа на нов начин и дека новите
ставови се оценуваат како ставови кои помагаат во реализацијата на личните цели. Од ова
можеме да заклучиме дека кога се обидуваме да ги промениме ставовите треба да најдеме
информации што ќе влијаат на создавање на разбирање и верувања дека новите ставови се
во согласност со личните цели и вредности и придонесуваат за нивно реализирање.
Дали ќе можеме да го промениме ставот на одредена индивидуа е исто така важно
дали се обидуваме да постигнеме радикални промени во ставовите или повеќе „блага“
промена на ставовите. Поголема промена на ставовите може да се постигне кога се
стремиме кон поекстремни промени на ставовите, радикално да ги промениме ставовите.
Но, оваа промена може да се постигне само кога лицата кон кои се обидуваме да ги
смениме ставовите не се многу заинтересирани за прашањето на ставот и кога ставовите не
се важен дел од нивната личност. Но, во случаи кога имаме силни ставови, кога
поединецот е во силна врска со нив, тогаш нашиот обид за радикално менување на
ставовите нема ефект. Во овој случај може да се постигне „мека“ промена,
Во обидот да се постигне промена на ставовите, честопати се практикува да се
иницираат емоционални реакции, особено стимулирање на страв кај оние на кои сакаме да
постигнеме промена на ставовите. Политичарите кои се обидуваат да имаат корист на
гласачкото тело во однос на нивната политика за вооружување, зборуваат за опасностите
што ги носи непријателот, како и за тешките последици што би ги имала нивната држава
доколку не биде доволно вооружена во случај на војна.
Некои истражувања покажуваат дека содржината со помало заплашување има поголем
ефект врз промената на ставовите и практикувањето на истото, додека содржината со
поголем интензитет на заплашување има помал ефект врз промената на ставот. Овие
резултати се објаснуваат со фактот дека заканата од висок интензитет предизвикува
непријателство кон лицето кое го изразува ставот, соодветно на содржината и доведува до
широко распространета отпорност на целата комуникација воопшто. Ако интензивниот
ризик предизвикува силен страв, тогаш индивидуата не постапува соодветно
 6
закана. Користи одредени механизми со цел да се намали нивото на анксиозност. Други
истражувања дадоа спротивставени резултати. Колку е поголема заканата, соодветно колку
е поголем стравот предизвикан, толку е поголема промената на ставовите. Овие спротивни
резултати се разјаснети ако сметаме дека не постои „монотона“ врска помеѓу интензитетот
на стравот и промената на ставовите. Влијанието на интензивниот или помалку
интензивниот страв зависи од нивото на страв што веќе постоело кај индивидуата. Ако
стравот, соодветно, претходната вознемиреност бил помал, тогаш поголемо ќе биде
дејството на интензивен страв.

Фактори кои придонесуваат за отпорност на промена на ставовите Луѓето се

изложени на голем број обиди за промена на ставовите. Оваа убедлива комуникација
е толку честа што на поединците им е тешко да ја задржат својата независност и
идентитет. Но, што придонесува луѓето да се спротивстават на промената на
ставовите? Луѓето користат разни средства за одржување на конзистентноста на
нивното однесување и ставовите усвоени порано кои покажуваат силна отпорност на
промените.
Во психолошката литература постојат повеќе причини за отпорност на промени кои
постојат дури и кога промената би била логично разумна и корисна. а) Селективниот
карактер на набvationудување и меморија во постојните ставови придонесуваат за
отпорност на промена на ставовите. Ставовите што ги имаме влијаат врз нас да ги
набудуваме и запомниме пред сè оние содржини и настани што се во согласност со
постојните ставови. Ако има предрасуди кон кој било народ, наскоро ќе забележиме што е
негативно кај членовите на тој народ и ќе се потсетиме на такви моменти кои се негативни.
б) Ние ги игнорираме или „избегнуваме“ податоците што се спротивни на ставовите
што ги имаме. Ако сме традиционални или имаме конзервативна ориентација, ќе
пренесеме податоци што се во рамките на нашите ставови и разбирање и ги игнорираме
или воопшто не „доаѓаме“ во податоците и информациите што се спротивни на нашите
традиционални ставови.
в) Притисокот на групата на која припаѓаме се придржуваме кон нормите и
ставовите карактеристични за групата е следниот момент што предизвикува отпор при
промена на ставовите. Не само надворешниот притисок и групните санкции придонесуваат
за почитување на групните норми, туку исто така придонесува и за отпорност на промена
на ставовите
 7
нашата тенденција нашите ставови да бидат во согласност со ставовите на нашата
референтна група. Ние сакаме членовите на групите што ги среќаваме, нашите пријатели,
роднини, братучеди да бидат во право, а нивните ставови да бидат и наши ставови. Сето
ова ни овозможува да ја прифатиме групата, затоа ги игнорираме податоците што
зборуваат за спротивни ставови и кои можат да влијаат на промената на нашите ставови.
Во оваа тенденција нашите ставови да бидат во согласност со ставовите на групата лежи
една од основите на конформизмот.
г) Ставовите претставуваат измислени стандарди кои помагаат да се ориентираме
во сложената реалност и секојдневниот живот. Тие ни помагаат со многу малку напор да
ги категоризираме феномените со кои се среќаваме во секојдневниот живот. Овој момент е
важен стимул да се придржуваме кон ставовите од кои сме имале корист претходно и да се
спротивставиме на нивното менување.
д) повеќе функционален карактер на ставови. Бенефитот за остварување на
економските интереси, за зачувување на самодовербата, за ослободување од насобраната
агресија, за исполнување на мотивите неприфатени во општеството се важни фактори кои
придонесуваат за отпор кон промена на ставовите.
ѓ) Постојаната употреба на аргументи спротивни на нашите ставови придонесува да
останеме имуни на тие аргументи, а со тоа и да бидат отпорни на промена на ставовите.
Аргументите и податоците што се спротивни на нашите ставови полека ја губат својата
моќ. Ставовите ќе бидат уште поотпорни ако честопати сме наишле на такви аргументи,
кои честопати од одредени причини не влијаеле на нас.
е) Дури и употребата на различни одбранбени механизми е еден од начините преку
кои редовно се обидуваме да ги одржиме своите ставови. Одрекувањето на нови податоци
е еден од наједноставните механизми што ги користиме кога се напаѓаат нашите ставови и
аргументи. на пример, пушачите го игнорираат известувањето за рак. Тие велат дека
корелационите податоци помеѓу интензитетот на пушење и инциденцата на рак не значат
дека тие се каузално поврзани. Зајакнување на претходното држење на телото е уште еден
механизам што често се користи. Се бараат и наоѓаат нови аргументи за претходната
позиција и на овој начин податоците што се спротивни на позицијата стануваат уште
послаби. Друг механизам што се користи е изолација на нови податоци. Новите податоци
што не се во согласност со ставовите се изолирани. на пр
 8

ТЕОРИЈА ЗА КОГНИТИВНО ДИСОНСАНЦИЈА

Луѓето имаат тенденција да видат дали нивните идеи и мисли се точни

споредувајќи ги со мислите на другите луѓе. Бидејќи тие сакаат нивните лични
мислења да бидат „точни“ нели, тие ги споредуваат со мислењата на оние лица со кои
имаат исти или слични мислења. Според теоријата на Фестингер за когнитивна
дисонанца, потребата да се знае дека нашите мисли се исправни, се протега на
потребата нашето знаење, когнитивните елементи да не бидат дисонантни,
некомпатибилни и нашите мисли да бидат во согласност не само со мислите на
другите, туку и меѓу вети.
Оваа тенденција на луѓето за компатибилност се манифестира во напорот ставовите
што ги имаме да бидат во хармонија едни со други, соодветно, знаењето, ставовите да
бидат конзистентни, хармонични едни со други. Ставовите се усогласени едни со други,
кога имаме еден став знаеме дека тогаш следи другиот став, соодветно тогаш велиме дека
нашите мисли, знаење или ставови се согласни, на пример, ако имаме позитивен став кон
демократијата не можеме да имаме позитивен став кон фашизмот. Вредната и совесна
личност на една работа покажува трудо diliубивост и совесност и на други работни места.
Исто така, имаме тенденција дека ставовите и постапките што ги преземаме се
конзистентни, некој што има позитивен став кон школувањето ќе преземе чекори за да ги
одржи своите деца образовани.
Според теоријата на когнитивна дисонанца, пред сè, постои тенденција да се прилагодиме
на когнитивните елементи на нашите верувања и ставови. Фестингер со когнитивни
елементи значеше знаење, мисли, идеи за различни нешта, за себеси, како и за личното
однесување. Когнитивните елементи се некомпатибилни едни со други или несогласни,
дисхармонични, тие се судираат едни со други кога од еден когнитивен елемент се
појавува, следи спротивното, спротивставувањето на она што го чека.
Косонантите се два когнитивни елементи, ако едниот излезе од другиот, ако
логично се вклопуваат заедно, на пр., Косонантите се знаење дека сме влажни и дека врне.
Но, јасно е дека кај луѓето имаме голем број на когнитивни елементи кои не се меѓусебно
поврзани, но не претставуваат дисонанца, недоследност, доколку едниот елемент не е
релевантен за другиот. Знаеме дека земјата се врти околу Сонцето и знаеме дека е здраво
да се консумираат протеини, но овие два когнитивни елементи не се релевантни едни за
други и меѓу нив

9
не може да има ниту дисонанца, ниту согласување, со други зборови, овие когнитивни
елементи не се поврзани едни со други.

Дисонанцата може да биде голема или мала. Нивото на дисонанца

зависи од: а) вредноста на елементите што се во дисонанца;
б) бројот на елементи што се во дисонанца;
в) односот помеѓу бројот на дисонантни елементи и бројот на согласки елементи во
однос на даден предмет.
Дисонанцата во однос на објектот може да биде поголема ако имаме повеќе
дисонантни елементи и помалку косонантни елементи и кога дисонанцата е поголема од
согласката тогаш има непријатност, вознемиреност. Луѓето имаат тенденција да ја
избегнуваат оваа непријатност и таа игра улога на мотиватор за индивидуата да преземе
нешто за да ја намали, со други зборови, непријатноста игра улога на мтивакон. Според
Фестингер, дисонанцата е непријатна психолошка состојба што човекот е мотивиран да ја
елиминира, да ја избегне. Поединци обично имаат тенденција да избегнуваат ситуации и
информации што можат да ја зголемат дисонанцата. Но, кога дисонанцата е голема,
притисокот е поголем за да се избегне,
Еден од начините да се намали когнитивната дисонанца е промена на ставовите на
неколку начини:
а) го менуваме нашето однесување или постапки. Ако видиме дека нашето знаење
за објект не е во согласност со нашите постапки кон тој објект, наједноставниот начин да
се намали дисонансата е да се прекине дејството што не е во согласност со знаењето. на
пример, ако пушач дојде до знаење и верување дека пушењето е штетно, дисонанцата
може да се намали така што тој повеќе нема да пуши. Ова е наједноставниот начин за
намалување на дисонанцата, но не и најчестиот.
б) Другиот начин да се намали дисонанцата е промена на некои когнитивни
елементи. Разликата помеѓу задоволството при пушење и сознанието дека пушењето е
штетно и предизвикува рак има тенденција да се намали на таков начин што се потребни
податоци што се косат со информациите дека пушењето предизвикува рак. Потоа тие се
повикани на различни органи
 10
кои претставуваат идеи дека пушењето не предизвикува рак или фактот дека самите
лекари се пушачи.
в) третиот начин да се намали когнитивната дисонанца е додавање или
дополнување со нови когнитивни елементи. Кога ни е тешко да ги смениме постојните
когнитивни елементи, тогаш може да се бараат нови когнитивни елементи кои се во
согласност со претходните когнитивни елементи врз кои се заснова ставот. Пушачот кој
бил вознемирен од информациите дека пушењето предизвикува рак, започнува да го
оправдува понатамошното пушење нагласувајќи дека пушењето го намалува стресот, ја
ублажува вознемиреноста, а со тоа и ја намалува напнатоста и стресот и вознемиреноста
всушност му помага на здравјето на човекот.

СОЦИЈАЛНО ВЛИЈАНИЕ
Придржување кон третманот
Една форма на социјално влијание е усогласеност, што значи промена на ставот што
се постигнува кога луѓето поставуваат директни и отворени барања. Барањето може да се
изрази директно и отворено, но понекогаш се изразува и со манипулација и со непријавени
намери. Можеме да постигнеме заговор преку ветувања, измами, галења, политика,
изговори, но и суптилни закани. Која стратегија за усогласеност ќе ја користиме ќе зависи
од нашата личност, култура, околина, статус, меѓучовечки односи.
Една од најуспешните техники на усогласеност е Ingratiation, што значи дека
поединецот се обидува да ја зголеми својата привлечност за одредена личност со цел тој /
таа да ги прифати неговите / нејзините барања. Во контекст на интеграција, една од
стратегиите со кои постигнуваме социјално влијание е ориентирана кон објектот - која се
фокусира на пренесување на позитивни чувства на лицето на кое имаме намера да ги
прифати нашите барања. Овој пренос на позитивни чувства се постигнува и преку
изразување на одобрување за погледите на објектот, покажувајќи интерес за објектот и
прикажувајќи позитивни невербални изрази за личноста на која ја насочуваме.
Друга техника во врамувањето на инструкциите е контрола на впечаток или само-
презентација што вклучува обид да се создаде најпозитивен впечаток за предметот што

11
имаме намера да ги прифатиме нашите барања. Ова се постигнува преку тенденцијата да
ги зголемиме вредностите на самите себе, соодветно на надворешниот изглед со убаво
облекување или со асоцијација со настани или луѓе кои сакаат предмет на нашата намера.
Другата стратегија на затворање е само-амортизација со која мислиме на
обезбедување на негативни информации за нас самите со цел да создадеме слика на
скромност. Самооткривањето е исто така една од тактиките што ги користиме за изолација,
каде што обезбедуваме лични информации за нас, иако таквите информации не ги бара
предметот или ситуацијата кон која се стремиме.
За да може некој пријател да ги исполни нашите побарувања, ние користиме низа
стратегии или техники, почнувајќи од големи побарувања широки до мали или обратно,
започнуваме со мали побарувања и достигнуваме широко со големи побарувања.
Стратегијата за да се постигне усогласеност, соодветно, кога прво презентираме
голема побарувачка, а потоа мала е позната како врата во лицето. На почетокот
презентираме големо барање кое редовно се одбива, а потоа поднесуваме помало барање
што е всушност вистинско барање. Оваа стратегија најчесто се применува во договори од
страна на бизнисмени, политичари, кои првично поставуваат поволни барања за себе и
неповолни барања за противникот, а кога тоа ќе биде одбиено, следи вториот предлог кој е
вистинската и најприфатлива цел за противникот.
Друга стратегија за да се постигне усогласеност е да се користат мали, а потоа и
големи барања, техника позната како врата до врата. Исто како врата за која е тешко да се
отвори, ја отвораме малку и ја ставаме ногата, а потоа се организираме да ја отвориме
целата работа. Обидот да се покори, така што прво имаме прифаќање на најмалото барање
што го среќаваме во различна пропаганда.
Која е причината што не поттикна откако одобривме мало барање да го прифатиме
и големото барање? Психолозите го објаснуваат тоа на два начина.
а како што го прифаќаме малото барање, создаваме позитивна слика за таа
ситуација. Ние го доживуваме како помалку ризичен и не премногу висок трошок.
б бидејќи малото барање е прифатено, тоа влијае на само-перцепција, ние се
гледаме себеси како одредена личност која прави нешто сигурно и кога следува
повисокото барање, сакаме да бидеме во согласност со креираната позитивна слика. Кога
некој учествува дури и само малку во општа акција, тој се вклучува во социјални
активности и се гледа себеси како личност која сега е поактивна во општествениот живот.
Реализацијата на дури и мал удел влијае на промена на односот кон
 12
се менува самата акција, или идејата, или односот кон самата себе, или и двете. Ова ја
прави индивидуата помалку еластична да не презема други слични активности во иднина,
дури и кога тие се поголема и поважна обврска.

ОБЕДИЕНЦА
Луѓето релативно лесно и без отпор се согласуваат да направат нешто што се бара
од нив, и тоа барање не само што не е разјаснето и оправдано, туку честопати не е ниту во
согласност со принципите на однесување на човекот. Луѓето не само што лесно се
прилагодуваат, т.е. под притисок на групата тие ги менуваат своите сфаќања и проценки,
но исто така се подготвени да постапат според барањата на другите, иако тие постапки
може да се оценат како нехумани. Дека таквите форми на однесување постојат, докажува и
подготвеноста на луѓето лесно да се вклучат во разни војни или разни насилни активности.
Мареј споменува два вида основни потреби што можеме да ги поврземе со
однесувањето на луѓето што ги истакнуваме како подготвеност да се покоруваме. Една од
нив (потреби) е потребата за самопочитување како пасивно потчинување на надворешните
сили, подготвеност да се трпи неправда, да се прифати лична инфериорност, да се
прифатат како погрешни лични дела што претходно се сметаа за правилни, да се намалат
личните вредности и болката и неволјите исто така се трпат. Сепак, тешко е да се разбере
склоноста да се покорува како вродена тенденција. Голема веројатност е дека
однесувањето што е карактеристично за поднесување се јавува како резултат на условите
во кои човекот живее подолго време. Дека тоа не е вродена тенденција, покажува и фактот
дека постои постојана борба на народот дека дури и по цена на најголемите жртви тие
доаѓаат до слободата и независноста и се ослободуваат од поднесување. Најмоќната и
карактеристична за човекот е токму спротивната тенденција, пристрасноста на слободата и
независноста. Поднесувањето привремено се манифестира како форми на прилагодување
кон условите во кои живее човекот.
Феноменот на убедување е поблиску до другата потреба за која зборува Мари, а тоа е
потребата од покорност, да се покорува соодветно на послушноста.
Сите знаеме дека во многу области од животот најчесто се користи командата, а
органот е обврска да се покорува. Послушноста е една од формите на социјално влијание
што за разлика од другите влијае врз промената на ставот и однесувањето присилувајќи го
предметот преку команда и директиви.
 13
Послушноста кон авторитетот се нарекува послушност и честопати е слепа, а
последиците што таа покорност може да ги донесе во општеството се огромни.
Дека постои подготвеност да се покоруваме на барањата на другите под одредени
услови дури и во случаи кога се бараат активности што никогаш не би ги правеле ако не
беа потребни и кои се спротивни на прифатените норми, покажува експериментот на
Милграм. Тој истражувал за да види до каде е подготвена личност, на барање на органот,
да им наштети на другите лица со кои претходно не бил во контакт и за кои не знаеме.
Дали луѓето ќе покажат подготвеност да ја прифатат наредбата на барање на органот и без
каква било друга причина и да предизвикаат сериозни повреди дури и само за да го
исполнат поднесеното барање. Тој има тенденција да ги најде причините зошто нормални
или разумни лица се покоруваат на неразумните наредби на авторитарни луѓе да им
нанесуваат болка на невини жртви.
Милграм утврди три фактори кои влијаат на зголемувањето или намалувањето на
послушноста: а) авторитарна фигура, б) блискост на жртвата и в) експериментална
постапка. а) Присуството на авторитарна личност влијае на процесот на покорност.
Наредбите на воениот командант се поубедливи отколку од неговиот помошник. Кога
Милграм го премести експериментот во вообичаената административна зграда од
Универзитетот Јеил, послушноста падна од 65 на 48%. Кога експериментаторот бил
заменет со обична, непозната личност, покорноста се намалила за уште 20%, исто така кога
експериментаторот продолжил да го спроведува експериментот, но без да биде присутен,
давајќи само наредби преку телефон, само 21% од испитаниците се покорувале. Од ова
можеме да заклучиме дека послушноста на дектурките бара физичко присуство на
авторитарна фигура. б) Важна улога во деструктивната покорност игра и ситуацијата во
која се наоѓа жртвата, како и неговата емоционална оддалеченост од субјектот кој користи
насилство. Дури и во секојдневниот живот се случува можноста да се злоупотреби некого
да биде поголема кога тој е отсутен или кога е обезличен.
в) Кога субјектите веруваат дека се одговорни за она што се случува, нивото на
послушност паѓа нагло. И наредбите што се воведуваат имаат постепена природа да
достигнат максимално ниво на послушност. Тие започнуваат со мали и внимателни
упатства и завршуваат со одлучни наредби кои тврдат големи и екстремни барања.
Непослушност и бунт - процесите на општествено влијание можат да
предизвикаат не само слепа послушност кон авторитетот, туку и бунт против него.
Непослушност кога не е мотивирана од криминал
 14
но според религијата, моралот или политиката, тоа е секогаш колективно дејствување.
Постојат многу начини да се спротивстави на присилното општествено овластување и
влијание.
а) Поединците треба да бидат свесни дека кога се соочуваат со наредби од
надлежните органи, одговорноста за последиците ја имаат тие и органот. Доколку се
постигне овој процес на свесност, тенденцијата за послушност е исто така намалена.
б) Процесот на послушност може да биде ослабен ако поединците се запознаат со
моделот на непослушен, кои одбиваат да ги почитуваат наредбите на авторитарните
фигури.
в) Поединците мора да бидат ставени во ситуација да можат да проценат за
точноста, вредноста, мотивите на добиените налози. Кога размислуваат за вредноста на
нарачките, поединците имаат можност да ги испрашуваат. Тие можат да откријат тајни,
непријавени лични и добронамерни мотиви на властите, така што тие стануваат независни
и можат да се бунат против нив.
г) Препознавајќи ја моќта на авторитет да наметнува слепа покорност, поединецот
може да има корист од тоа да стане неповреден. Со убедување и препознавање на процесот
на самоубедување, силата на авторитарната фигура, неможноста да и се спротивстави, се
создаваат простории за подготовка на опозицијата и бунт против авторитетот. Научете да
станете способни да одолеете.

Моќта на авторитет да наметне покорност е многу голема, но не и неодолива, под

одредени услови може да биде ослабена и намалена. Секогаш има луѓе кои се
спротивставуваат на авторитетот и избираат пат на жртва и ризик. Тие предизвикуваат
социјални промени. Од она што беше споменато погоре, гледаме дека послушноста или
покорувањето не се постигнуваат секогаш со социјален притисок. Социјалниот притисок
честопати има ограничувања на ефикасноста. Се случува со употреба на притисок да се
намали наместо да се зголеми подготвеноста за покорност, односно да се постигне
спротивен ефект. Луѓето имаат тенденција да ја одржуваат слободата на своите постапки.
Кога сме под притисок се чини како нешто да ја загрозува нашата слобода, нашите
постапки, и оваа слобода е зачувана со одбивање да ги прифатиме барањата постапувајќи
на спротивен начин. За да се постигне послушност кон тврдење често поуспешно од
употребата на притисок е да се користи вклучување на внатрешни психолошки фактори.
Често прифаќањето на нешто што го сакаме се постигнува на таков начин што на субјектот
му се посветува внимание, ние се обидуваме да го задоволиме и располагаме. Во таа
ситуација, поединецот се чувствува должен кон оној за кого смета дека има добра намера и
сака да му помогне. Тој е тешко да го одбие барањето и покажува подготвеност да постапи
како што се бара и очекува од него. Во таа ситуација, поединецот се чувствува должен кон
оној за кого смета дека има добра намера и сака да му помогне. Тој е тешко да го одбие
барањето и покажува подготвеност да постапи како што се бара и очекува од него. Во таа
ситуација, поединецот се чувствува должен кон оној за кого смета дека има добра намера и
сака да му помогне. Тој е тешко да го одбие барањето и покажува подготвеност да постапи
како што се бара и очекува од него.

15
Друг начин на користење на внатрешни психолошки фактори е да се работи со
вина. Кога некој прави нешто што смета дека е неразумно, тој се чувствува виновен. Тогаш
има тенденција да го намали чувството на вина, може да го намали тоа чувство на неколку
начини:
а Исто како што ќе стори секое добро дело што бара големо задоволство или напор
и така ќе воспостави рамнотежа помеѓу лошата и добрата акција.
б Тој си наметнува некаква непријатност, реализација на дејствие што е непријатно
и што не би го сторил, но на овој начин се казнува себеси за вината што ја сторил.
в Ја намалува негативноста на нејзиното дејство што му предизвикува чувство на
вина, така што го рационализира тоа дејство.
Луѓето кои се чувствуваат виновни полесно ги прифаќаат барањата на другите.
Дури и покрај преземените негативни активности и чувството на вина, лицата кои
извршиле какво било прекршување покажуваат поголема подготвеност да ги прифатат
барањата. Не е важно и неотуѓиво да се повлече или да не се повлече од лицето што го
поднесува барањето, дури и тужбата не може да служи на никого. Честопати кога некој е
повреден, и затоа лицето се чувствува виновно, тој избегнува контакт со оној што му нанел
штета, избегнува допирање, но се обидува да најде начин да ја подобри вината. Постојат
два мотива за оној што предизвикува штета и се чувствува виновен: да ја подобри вината
со оној што ќе стори нешто добро и да избегне средба со жртвата затоа што се плашат дека
нивната вина ќе биде откриена.
 16
КОМУНИКАЦИЈА

Комуникацијата е однос помеѓу единиците кога врската помеѓу нив се воспоставува со

знаци, додека под знаци се мислат на вредностите што заменуваат нешто, ново наместо
нешто. Имаме комуникација кога знаците ги произведува живо суштество, човечко или
животно, а друго живо суштество реагира на тоа. Зборот куќа што се користи во
разговорот е знак затоа што заменува, претставува, одреден предмет. Но, дури и изразот на
лицето што ја карактеризира релаксацијата на мускулите околу очите и усните може да
биде знак. Тоа е знак за некој што го набудува тој израз на лицето и го цени како мизерија.
Со други зборови, знаците се стимули кои ги заменуваат предметите, појавите, настаните
додека истата личност ги набудува и реагира на нив.
Различни видови знаци можат да се разликуваат. Една од најчестите поделби е
поделба на природни и вештачки знаци. Природен знак е на пример израз на лицето кој се
јавува при одредени емоционални состојби и кој го толкуваме како мизерија, радост или
каква било друга емоција. Вештачки знаци се вештачки знаци, како што се броеви што
означуваат количина или знаци со код Морс за обележување на говорни звуци. За
иконските знаци се зборува и како еден вид знаци. Овие се нарекуваат знаци кои содржат
многу одлики на она што тие го претставуваат, кои се слични на предметите во кои се
наоѓаат.
Кога зборуваме за комуникација, важно е да се спомене функцијата за
комуникација. Постојат три функции на комуникација: репрезентативната, експресивната и
функцијата на жалба. Знаците што имаат репрезентативна функција, што претставуваат
нешта и појави, остануваат на нивното место и ние намерно ги користиме за да обележиме
феномени со нив - со други зборови, ние исто така ги нарекуваме симболи. Тие се знаци
кои намерно изразуваат каква било вредност. Таквите знаци - симболи се прво и основно
зборови на јазикот. Сепак, знаците што имаат експресивна функција или привлечност се
само изрази на некаква психолошка состојба или каква било потреба или каква било
карактеристика на поединецот. Со други зборови, тие се познати како сигнали. Сигналите
се знаци кои не се создаваат со цел да се прогласи каква било содржина, но се стимули на
кои повторно реагираат другите лица. Тие имаат експресивна функција кога поединецот на
кого му се појавува знакот нема намера да предизвика туѓа реакција кога знакот е спонтано
создаден. Сигналите имаат функција на привлекување кога презентираат вознемирување
што се емитува со цел да предизвикаат реакција и внимание на други лица, но повторно
тие не се спроведувачи на одредена содржина. Според ова можеме да разликуваме два вида
на но повторно тие не се следбеници на одредена содржина. Според ова можеме да
разликуваме два вида на но повторно тие не се следбеници на одредена содржина. Според
ова можеме да разликуваме два вида на

17
знаци: симболи кои намерно изразуваме некаква вредност, содржина и сигнализира знаци
кои не изразуваат идеи и вредност, но повторно предизвикуваат реакција на други лица.
Честопати, во дефинициите, комуникацијата значи реципрочна вредност на вредноста
помеѓу две лица. Или размена на идеи и искуства помеѓу поединци. Оваа дефиниција ја
ограничува комуникацијата во функција на симболи само затоа што секогаш претставува
размена на идеи и ја ограничува само на луѓе. Кога која било индивидуа реагира на
изразување на среќа, тага на лицето, ние исто така имаме комуникација. Комуникацијата
понекогаш се дефинира како пренос на ефект од едно на друго место.
Но, можеме да кажеме дека можеме да зборуваме за комуникација кога станува збор за
контакт помеѓу организмите, само кај луѓето и животните, и секогаш кога има емисија и
прифаќање на знаци, било да се тоа симболи или сигнали. Имаме комуникација не само
кога постои симболична интеракција, интеракција помеѓу симболите. Комуникацијата е
исто така интеракција помеѓу поединците преку знаци. Се состои од прифаќање знаци, и
симболи и сигнали.
За да може да се зборува за комуникација, важно е: да се има врска на интеракција
помеѓу видовите, што може да бидат луѓето и животните; едниот да го испушти знакот
другиот да реагира на него, да го прифати и на некој начин откако ќе го смени
однесувањето.
Комуникацијата е секогаш интеракција. Интеракцијата претставува вистински
однос помеѓу два или повеќе видови кога едниот влијае на однесувањето на другиот. Ова
ни овозможува да ја третираме комуникацијата што ја дефинираме како врска помеѓу
видовите преку знаците како еден вид интеракција. Покрај комуникацијата, имаме и други
видови на интеракција. Тие се атрибуција, емоционален одговор и разни други видови на
меѓучовечки односи и групни активности.

Невербална комуникација
Вербалната комуникација е карактеристична за човечките суштества. Но, покрај
вербалните симболи, луѓето користат и невербални сигнали како што се нагласување на
одредени звуци за време на говорот и други придружни варијации во изразувањето на
зборовите. Но, луѓето исто така користат различни форми на невербално однесување, не
само како додаток на говорот, туку и промена на изразот на лицето и промените во
движењата, допирот на телото и разликите во седечката положба или односот кон другите
луѓе. Овие знаци можат да бидат носители на вредности, средства со кои се пренесува
порака со одредена содржина. Но, често

18
се ненамерни изрази на која било состојба на телото, позитивни или негативни чувства,
расположение, привлечност и loveубов кон некого или омраза и непријателство кон
одредена личност.
Без употреба на овие знаци, комуникацијата меѓу луѓето би била многу слаба, многу
содржини не би биле изразени или би биле прилично нецелосни, многу држави не би се
манифестирале ниту биле евидентирани.
Елементите на невербална комуникација може да се поделат во 3 категории.
Знаковниот јазик вклучува гестови што се користат наместо зборови, квалитети или
броеви. Јазикот на дејствување ги содржи сите невербални движења кои не само што
служат за задоволување на нашите потреби, туку се и моќни индикатори за оние што
гледаат такви постапки.
Намерна или ненамерна презентација на материјални предмети е дел од јазикот на
предметите.
Постојат две форми на невербална комуникација: кинески и проксемски форми на
комуникација.
Како видови на кинески знаци може да се разликуваат:
а) разни експресивни знаци како израз на лицето и движења, но исто така и други
знаци кои се потпираат на движењата на одредена мускулна група, како што се држење на
телото, насока на видот и контакт со очите;
б) различни типови на допирање на телото за време на комуникација, тактилни
знаци како поздрав на рацете, рачно плескање по рамото или друг дел од телото и галење,
но и удирање на другата личност и други видови допирање на телото со кое се изразува
агресија и непријателство;
в) душкање како средство за комуникација - многу важна форма на комуникација
кај многу животни, но исто така важна за луѓето кои користат вештачки мириси со цел да
промовираат и да постигнат одреден впечаток.
Проксемската форма или просторен говор се однесува на растојанието во комуникацијата
и се состои од: а) различни форми на растојание помеѓу лицата што комуницираат;
б) одредени позиции на телото и деловите на телото додека станувате или седите во
друштво со други;

19
в) ова вклучува различни знаци кои го контролираат личниот вид, како што се
начинот на облекување, украсување, чешлање итн.

Функцијата на невербална комуникација е повеќекратна. Како прво, невербалната

комуникација дава информации за тоа дали индивидуата внимателно внимава на она што
го зборува соговорникот - кима со главата. Второ, преку невербална комуникација се
одредува моментот кога за време на разговорот се зема и се зборува зборот и кога е
прекинат и слушнат; синхронизација на комуникацијата преку разни движења кои
изразуваат исчекување и нетрпеливост. Третата функција на невербална комуникација е
изразување на меѓусебни лични ставови, позитивни, негативни. Преку невербална
комуникација имаме и илустрација за вербалната содржина на комуникацијата. Друга
функција на невербална комуникација е обезбедување повратни информации во врска со
реакцијата на одредена најава, меѓу другото, без разлика дали е разбрано она што го рече
соговорникот, без оглед дали се согласува со тоа или не, дали верува во тоа или не - многу
често овој вид на повратна информација се изразува преку одредени форми на израз на
лицето. Невербалната комуникација служи за замена на известувањата што инаку се
изразуваат преку вербални сигнали. Преку невербална комуникација, ние исто така се
изразуваме, на некој начин информирајќи ги другите за нашата личност, понекогаш
намерно, а понекогаш ненамерно. Друга вообичаена и не помалку важна функција на
невербалната комуникација е изразување на емоции што е составен дел од емоционалниот
одговор. Преку невербална комуникација, ние исто така се изразуваме, на некој начин
информирајќи ги другите за нашата личност, понекогаш намерно, а понекогаш ненамерно.
Друга вообичаена и не помалку важна функција на невербалната комуникација е
изразување на емоции што е составен дел од емоционалниот одговор. Преку невербална
комуникација, ние исто така се изразуваме, на некој начин информирајќи ги другите за
нашата личност, понекогаш намерно, а понекогаш ненамерно. Друга вообичаена и не
помалку важна функција на невербалната комуникација е изразување на емоции што е
составен дел од емоционалниот одговор.
Кинеска комуникација
За видовите на кинеска комуникација ќе се дискутира подолу: изразот на лицето,
гестовите, положбата на телото, насоката на погледот и контактот со очите.
изрази на лицето
Лицето е најизразен дел од телото, затоа е исто така најсигурен информатор за
состојбата на индивидуата со која комуницираме. За време на интеракцијата,
повнимателно го набудуваме лицето на другата личност. Преку изразот на лицето, не се
изразуваат само емоциите, туку и ставовите, особено кон личноста со која комуницираме,
и што е најважно, се соопштува меѓусебната реакција на соговорниците на изразот и
пораките дадени вербално и невербално. Во текот на

20
Покрај тоа, одредени делови од лицето се особено важни: устата, очите, челото, веѓите и
очните капаци.

движење на рацете

Според вредноста за информации во интеракцијата по изразот на лицето, се движењата на

рацете Постојат големи индивидуални разлики во движењата на рацете и облиците на
движење, како и нивното значење. Некои од движењата се појавуваат во различни култури
и имаат слично толкување. Но, многу движења кои се слични во различни култури можат
да бидат изрази на анксиозност на телото и одредени состојби на телото што активираат
одредени делови од телото.
Движењата на рацете имаат поинаква функција од изразот на лицето. Тие служат за
илустрација на говорот, за на крај да ја истакнат секоја содржина што не е доволно
нагласена со вербални изрази или да ја подобрат формулацијата што се чувствува како
несоодветно изразување на мислата.

положба на телото
Позицијата на телото исто така може да изрази ставови кон личноста со која
комуницираме, преку позицијата на телото манифестираме одредени црти на личноста и
изразуваме емоции.
Постојат три основни положби на телото: седење, виткање и лежење. Во рамката на секоја
позиција може да се разликуваат специфични позиции на одредени делови од телото,
рацете, рамената, главата. Врз основа на експериментално истражување, се разликуваат
две основни димензии на положбата и деловите на телото:
Димензијата на директност која се карактеризира со наклон, односно свиткување на
телото кон другата личност, приближување кон другата личност и допирање, насоката на
погледот, а сето тоа има значење за намалување на психолошката дистанца и изразување
на привлечност .
Димензијата на релаксација, која се манифестира со асиметрична положба на рацете
и нозете, релаксација на рацете и поддршка на место (на пр. Кариес) и може да значи
раскинување и неутралност. Овие движења се претставени и како манифестација на
ставови кон личноста со која комуницираме, за време на изразување на нашите емоции или
изразување на кој било квалитет на нашата личност. Позитивниот став кон другата
личност доаѓа како израз на несоодветноста на организмот и

21
враќање кон, неговата / нејзината / на личност со најнизок статус во интеракција ние често
ја имаме позицијата на димензијата на релаксација.

насока на видот
За време на комуникацијата, и генерално во интеракција, луѓето редовно, па дури и
понекогаш дури и се гледаат едни со други во очи. Понекогаш погледот во окото е
континуиран и трае долго, а потоа станува збор за фиксација. Насоката на погледот и
времетраењето, реципрочниот поглед очи во очи, промената на големината на ученикот,
исто така, изразуваат меѓучовечки ставови, емоции кон другиот, лични емоции како и
лични карактеристики.

Општо се претпоставува дека луѓето гледаат повеќе и особено во очите на оние што
ги сакаат отколку оние кои не го гледаат тоа. Насоката на видот е индивидуа од
спротивниот пол, фиксацијата е позната како вардисје, проследена со затворање на едното
око намерно, служи за да ја известиме другата индивидуа дека сме заинтересирани за него.
Зголемувањето на зеницата на окото е знак дека постои интерес за другата личност. Но,
насоката на видот не секогаш се толкува како привлечност. Фиксацијата може да
претставува закана и може да се доживее на тој начин. Насоката на погледот дали ќе се
толкува како закана или како повлекување зависи и од другите движења. Ако насоката на
погледот се пренесе со изразување на интерес или насмевка, тоа ќе се оцени како
привлечност, ако е проследено со уплашен поглед ќе се оцени како закана.
Насоката на видот, како и времетраењето на видот, имаат повеќе функции. Тоа не е
само израз на повлекување, или во некои ситуации заканувачки. Тоа може да биде знак
дека лицето сака да оствари контакт со другата личност или дека сака да постави прашање,
дека сака да се дружи со него, дека сака да има секс со него итн.
Треба да се напомене дека насоката на погледот не е на исто ниво знак на одредена
емоционална состојба, на постоење на одредени емоции и ставови кон другата личност
како израз на лицето, гестови и положба на телото. Гледањето во другите е насочено
првенствено на стекнување знаење за личноста што ја гледаме наместо да се изразуваме.
Но, луѓето, дури и без намера да го сторат истото, покажуваат нешто за себе, барем дека
постои интерес за личноста што ја гледаме. Што значи да се погледне и како ќе се толкува,
ќе зависи од другите истовремени податоци, како и од ситуацијата и од големо значење е
физичкото растојание до лицето со кое сме во контакт.

22
Проксимална комуникација - близина

Просторните карактеристики што доаѓаат во израз во интеракцијата честопати се познати

како просторно однесување или како Хол (1969) наречена проксимална комуникација.
Основните видови на близина може да бидат близина или растојание за време на
интеракција со други луѓе, позиција кон другите со кои сме во контакт и територијата или
дел од просторот што го сметаме за наш или важен за нас.

Близината
За време на секој директен социјален контакт со другите, постои одредено ниво на
физичка близина. Луѓето што ги сакаме се секогаш блиски до нас. Но, постојат граници и
на близината и на растојанието на искусниот простор. Долната граница, растојанието од
најблиската близина е физичкиот допир, додека најоддалечената граница на растојанието,
горната граница е можноста поединецот да биде слушнат или виден. Техничките средства
всушност ја прават горната граница практично неограничена.
Хол разликува четири типа на физичко растојание во кое во одредени ситуации е
позиционирана индивидуата и изразува одредени карактеристики на оној што е
позициониран.
1. Интимно растојание - е многу блиска комуникација (ширина до 15 см), значи
директен телесен допир, како што е кај луѓето кои гушкаат или штитат некого со своето
тело. Преку интимна оддалеченост се изразува голема психолошка блискост помеѓу лицата
во интеракција. На интимно растојание (помеѓу 15-50 см) шепоти се користат за размена
на какви било интимни или доверливи информации. И, ова е растојанието што обично
изразува блискост и пријатна врска помеѓу лица, но и за кавги или физички кавги.
2. Втор вид на растојание е личното растојание кое вклучува растојание од 50-80см.
Ова е растојанието кое за време на контактот, на пример за време на разговорот, го
одржуваат лица кои се добро познати и кои разговараат за теми од лична вредност, и
можеме да го допреме соговорникот по желба. Личното растојание е прифатливо и
пријатно за бесплатна размена на информации кога лицата имаат претходно воспоставени
односи. Луѓето во контакт, соодветно, за време на состанокот со странци имаат тенденција
да одржуваат малку поголемо растојание (до 1,5 м).

23
3. Третиот тип на дистанца за кој зборува Хол е социјалната дистанца. Се создава
кога разговараме со некого и кога разменуваме мислења кои немаат лична природа и
растојанието помеѓу партнерите се движи од 1,5 м до 4 м. На ова растојание се
дискутираат проблемите со работата. Колку е поголемо растојанието, толку повеќе
формални и формални се разговорите. На ова растојание нема можност за допир, важен е
контактот со очите и се преземаат активности што немаат личен карактер. Ова обично
вклучува состаноци на „тркалезни маси“ и тука е важен визуелниот контакт.
4. Четвртиот вид е јавна далечина со растојание од 4м. и повеќе. Интеракцијата на
ова растојание има формален карактер. Ова растојание не е погодно за меѓучовечки
размени. Лицата се ограничени во видот и слухот, темите за кои се дискутира се формални,
стилот е јавен и нема многу можности за размена на лични пораки. Ова растојание
овозможува заминување од лицето со кое постои еднонасочна или двонасочна
комуникација. Интензитетот на гласот се зголемува, а гестовите и држењето на телото исто
така земаат вредност.

Близината или овој простор може да се прошират или стеснат во зависност од одредени
услови: ∙ Возраст и пол на лица вклучени во комуникација;
 ∙ Култура и етничка припадност;
∙ Тема за дискусија;
∙ Позиција на соговорници;
∙ Физички карактеристики на учесниците во разговорот;
∙ Емоционална ориентација и ставови на соговорниците;

Поединци покажуваат конзистентност во нивото на блискост со другите луѓе. Некои

доследно одржуваат подалечно растојание од другите, а некои поблиску. За време на
истражувањето, за да се види кои карактеристики на личноста влијаат на оддалечувањето
од другите луѓе, се покажа дека интровертите сакаат поголема далечина. Но, генерално,
луѓето во комуникација со луѓето што ги сакаат имаат поголема физичка блискост. Но, се
подразбира дека физичката близина зависи и од ситуацијата во која се наоѓаме. Близината
при контакт со други лица, истовремено придружена со други вербални и невербални
знаци, зборува за интимност со другата личност. Таквите знаци се контакт со очите,
ориентација кон другиот, физички допир, разговор на лични теми. Кога некоја од овие
карактеристики недостасува, тогаш другите се засилуваат.

24
личноста што ја сакаме тогаш ја бараме со очи. Доколку се прекине разговорот со лична
или интимна содржина, тогаш психолошката блискост се изразува со физичка, телесна
близина, бидејќи и физичката блискост и контактот со очите претставуваат блискост.
Гореспоменатата диференцијација на просторот, односно социјалната исхрана не е
конечна, но зависи од културата, полот, возраста, итн. Растојанието зависи и од тоа колку е
пријатна, неутрална или непријатна темата за која се разговара со соговорникот. Кога
темата е пријатна, луѓето претпочитаат да останат поблиску едни до други. Физичките
услови на просторот каде што се одвива разговорот се уште една одредница на
просторната оддалеченост. Блиското растојание се изразува и кога луѓето имаат висок
концепт за себе, се доминантни, авторитарни или имаат големи придружни потреби.

Позиционирање кон другиот

Кога сме во контакт со другата личност, особено кога седиме можеме да се позиционираме
во различни позиции. Можеме да седнеме пред соговорникот и да се видиме лице в лице за
време на разговорот. Можеме да седиме во иста линија, близу една до друга и односот во
седењето да направиме прав агол, исто како што е можно да седиме свртени еден кон друг,
но на рабовите на масата и да бидеме многу далеку.
Позициите за седење означуваат одредени стапки помеѓу индивидуите кои комуницираат.
Кога учесниците заземаат одредени позиции за време на комуникацијата, тие исто така
покажуваат каков е нивниот однос. Во случаи кога имаме соработка меѓу поединци, тие
најчесто би седеле едни до други во иста линија (48%), додека (22%) би седеле блиску еден
до друг, но под агол и (16%) еден спроти друг.
Ако вреќите беа во конкуренција кај луѓето во САД, најчесто ќе седеа еден спроти друг,
додека во Велика Британија еден до друг во аголот. Кога има конвергенција меѓу
соговорниците, нема соработка ниту конкуренција, најчесто позициите се заземаат едни до
други под агол од околу 50%, а околу 40% спроти едни на други.
На дијагоналата седат луѓе кога не сакаат контакт, нема компанија, оние на кои не
им требаат едни на други.
Позицијата што ќе се заземе, исто така, зависи од полот на поединецот, природните
односи меѓу нив, мотивацијата да се одржи одреден сооднос и други фактори. Но, не е
лесно да се утврди дека одредена позиција е заземена затоа што изразува одредена врска
помеѓу лица или има врска со одредена ситуација.

25
територија
За целосно разбирање на човековото однесување, мора да ја разбереме и природата и
функциите на териториите што ги користи човекот. Со други зборови, третиот елемент во
однос на просторното однесување во однос на близина и позиција во однос на другите
лица со кои комуницираме е територијата. Под ова подразбираме тенденција одредената
територија на која сме тепани секогаш или привремено да се смета како простор на кој
имаме право, додека со доаѓањето на други лица се смета како потценување на нашата
личност или како непријатност. Со други зборови, влегувањето на друго лице на таа
територија, само ако не е спротивно на нашата волја, предизвикува непријатност, а на
крајот дури и одбранбени реакции. Територијата е специфичен регион што поединците го
создаваат и штитат за лична употреба и вклучува три основни процеси: контрола,
обележување и заштита на истиот. Територијалната контрола е кога луѓето заземаат
одредено место, обидете се да го контролираат и да утврдат кој треба да влезе. Оваа
контрола е различна за различни области. Соодветни знаци се користат за идентификување
на релевантни територии. Луѓето користат знаци за да спречат инвазија на територија, но и
да изразат аспекти на нивните интереси, вредности, соодветно, на личноста. Заштитата на
територијата стапува на сцена кога другите ги занемаруваат и занемаруваат знаците и се
обидуваат да ја заземат контролата над назначената територија. Територијата можеме да ја
браниме со вербално однесување, политичко однесување, но и со физичка интервенција
или агресивен напад. И нормално, луѓето интервенираат за да ја заштитат примарната
територија или личниот простор за разлика од јавната.
Во стручната литература има неколку видови територија или простор што се смета
за простор на кој му одговара поединецот. Аргајл разликува личен простор, како најтесен,
како и простор во кој индивидуата е најчувствителна. Не е од сите страни на телото на
исто големо растојание од личниот простор. Од нашиот фронт растојанието е поголемо
отколку од страните и назад. На оваа територија контролата е висока и ја користи
поединецот подолг период.
Вториот вид простор што индивидуата го цени како простор во кој тој има лично
право е лична територија. Ова е најголемиот простор што поединецот го користи и
контролира постојано. На пример, ова е секоја соба или стан или куќа чиј двор или градина
е во сопственост на поединецот. Некои автори ја нарекуваат примарна територија со
истакнување на територијата што ја овозможува индивидуалната приватност, неговата /
нејзината изолација од другите кога тој / таа ја сака. За Аргајл

26
на лична територија го смета просторот што некој го смета за свој затоа што го користи
често: столчето во кое седи, местото од каде што гледа телевизија, кафулето итн. Ние ги
користиме овие места често, но ги споделуваме и со други. Со други зборови, тие не се
законска сопственост, туку редовна употреба.
Третиот вид на територија е она што се нарекува матична или јавна територија. Тоа
е територија што ја користи група луѓе. Инаку, тоа е јавен простор, достапен за другите, но
кој постојано го користи група блиски луѓе. На овој вид територија нашата контрола е
ограничена. Можеме да заштитиме јавна територија се додека сме физички таму, во
спротивно со нашето заминување тие исто така ја губат контролата над неа.
Значењето на сите видови територија е да се помогне во контролата на
интеракцијата во одреден простор и да се избегнат контактите со оние луѓе со кои не
сакаме, и овозможува онолку интеракции и видови на интеракции колку што сакаме и со
луѓето со кои сакаме да го реализираме истото. Поконкретно, примарната територија или
личниот простор ни овозможуваат да знаеме каде можеме да се релаксираме, да
комуницираме со другите. Секундарните територии или личната територија ни
овозможуваат да изведуваме ритуали и да ги правиме нашите постапки вообичаени, додека
јавните територии овозможуваат регулирање на нашите активности со другите.

Набervationудување на личноста

Посебна група на проблеми со социјална интеракција е набудување на други лица. Под

овој поим мислиме на проценка на квалитетите на личноста на другите лица при директен
контакт со нив. Набудувањето на социјалната состојба само по себе вклучува:
а) следење и проценка на односите помеѓу лица и групи;
б) набудување на психичките квалитети и состојбата на другите лица - она што го
нарековме набvationудување на лицата.
Набervationудување на следниве лица во клучното јас:
а) набудување и проценка на долгорочните карактеристики на другите лица и, пред
сè, на квалитетите на личноста.

27
б) набудување на емоционалната состојба на други лица. Евалуацијата и
идентификувањето на личните емоции често се претставува како проблем на набудување
на лицата. Честопати овие два поими се идентификуваат. Но, мора да нагласиме дека и
поимот социјална перцепција и поимот набvationудување на личноста не се соодветни
поими за појавите што ги именуваат. Добро е познато дека ние, под набудување или
перцепција, подразбираме свесност за предметите и нивните квалитети кога дразбите
делуваат директно на нашите сетила и кога станува збор за снимање на карактеристиките
на објектот преку нашите сетила. Говорејќи за социјална перцепција и набудување на
поединци, не мислиме пред сè во функција на податоци од чувства како при набудување на
физички предмети, туку пред сè размислуваме при проценка на квалитетите и состојбата
на другиот. И за тоа заклучуваме преку податоци од повеќе сензации. Кога некого цениме,
тогаш податоците што ни доаѓаат само од чувствата се само извор, дури и тој ограничен
извор на податоци. Кога проценуваме дека некој е вреден, интелигентен или срдечен, не ги
забележуваме овие квалитети директно преку сетилата, но пред сè извлекуваме заклучоци
за нив врз основа на сложени интелектуални процеси. Затоа, би било поразумно да се
зборува за спознавање на лицето отколку за перцепција, соодветно за проценка отколку за
набудување. Поимот набудување на личноста стана техничка идеја и кога зборуваме за
набvationудување на личноста мислиме на проценка на квалитетите, менталната состојба и
како што честопати се среќаваме во стручната литература при формирање на впечаток врз
другата личност. Кога некого цениме, тогаш податоците што ни доаѓаат само од чувствата
се само извор, дури и тој ограничен извор на податоци. Кога проценуваме дека некој е
вреден, интелигентен или срдечен, не ги забележуваме овие квалитети директно преку
сетилата, но пред сè извлекуваме заклучоци за нив врз основа на сложени интелектуални
процеси. Затоа, би било поразумно да се зборува за познавање на лицето отколку за
перцепција, соодветно за проценка отколку за набудување. Поимот на набудување на
личноста стана техничка идеја и кога зборуваме за набудување на личноста мислиме на
проценка на квалитетите, менталната состојба и како што честопати се среќаваме во
стручната литература при формирање на впечаток врз другата личност. Кога некого
цениме, тогаш податоците што ни доаѓаат само од сетилата се само извор, дури и тој
ограничен извор на податоци. Кога проценуваме дека некој е вреден, интелигентен или
срдечен, не ги забележуваме овие квалитети директно преку сетилата, но пред сè
извлекуваме заклучоци за нив врз основа на сложени интелектуални процеси. Затоа, би
било поразумно да се зборува за спознавање на личноста отколку за перцепција, соодветно
за проценка отколку за набудување. Поимот набудување на личноста стана техничка идеја
и кога зборуваме за набvationудување на личноста мислиме на проценка на квалитетите,
менталната состојба и како што честопати се среќаваме во стручната литература при
формирање на впечаток врз другата личност. дури и тој ограничен извор на податоци. Кога
проценуваме дека некој е вреден, интелигентен или срдечен, не ги забележуваме овие
квалитети директно преку сетилата, но пред сè извлекуваме заклучоци за нив врз основа на
сложени интелектуални процеси. Затоа, би било поразумно да се зборува за спознавање на
лицето отколку за перцепција, соодветно за проценка отколку за набудување. Поимот
набудување на личноста стана техничка идеја и кога зборуваме за набvationудување на
личноста мислиме на проценка на квалитетите, менталната состојба и како што честопати
се среќаваме во стручната литература при формирање на впечаток врз другата личност.
дури и тој ограничен извор на податоци. Кога проценуваме дека некој е вреден,
интелигентен или срдечен, не ги забележуваме овие квалитети директно преку сетилата, но
пред сè извлекуваме заклучоци за нив врз основа на сложени интелектуални процеси.
Затоа, би било поразумно да се зборува за спознавање на лицето отколку за перцепција,
соодветно за проценка отколку за набудување. Поимот на набудување на личноста стана
техничка идеја и кога зборуваме за набудување на личноста мислиме на проценка на
квалитетите, менталната состојба и како што честопати се среќаваме во стручната
литература при формирање на впечаток врз другата личност. ние не ги набудуваме овие
квалитети директно преку сетилата, но пред сè извлекуваме заклучоци за нив засновани
врз сложени интелектуални процеси. Затоа, би било поразумно да се зборува за познавање
на лицето отколку за перцепција, соодветно за проценка отколку за набудување. Поимот на
набудување на личноста стана техничка идеја и кога зборуваме за набудување на личноста
мислиме на проценка на квалитетите, менталната состојба и како што честопати се
среќаваме во стручната литература при формирање на впечаток врз другата личност. ние
не ги набудуваме овие квалитети директно преку сетилата, но пред сè извлекуваме
заклучоци за нив засновани врз сложени интелектуални процеси. Затоа, би било поразумно
да се зборува за познавање на лицето отколку за перцепција, соодветно за проценка
отколку за набудување. Поимот набудување на личноста стана техничка идеја и кога
зборуваме за набvationудување на личноста мислиме на проценка на квалитетите,
менталната состојба и како што честопати се среќаваме во стручната литература при
формирање на впечаток врз другата личност.
Ние набудуваме и вреднуваме други лица не помалку отколку што набудуваме разни
физички предмети.

Разликата во набудувањето на физичките предмети и набудувањето на лицата

Иако се зборува за набудување на лица, како и за набудување на предмети, разликата

помеѓу овие две ментални активности е голема.
Набervationудувањето на физичките предмети се заснова на сензации и набудување до кои
доаѓаме преку дејство на стимулација во нашите сетила. Набудувањето на лицето е пред се
и заклучок заснован на различни типови на податоци и не е директна реакција на физичко
вознемирување преку чувства. Доаѓаме до проценка на други лица не само врз основа на
изразот на лицето, туку и

28
исто така врз основа на други делови од телото, кои можат да се снимаат преку сетилата,
но и врз основа на содржината на изразите и вербалните изјави, проценка на значењето на
постапките на другите и разни видови индиректни информации.
Разликата помеѓу овие две ментални активности постои и во природата на
предметот. Кога набудуваме физички предмети, имаме работа со релативно стабилни,
фиксни и непроменливи работи. Ги набудуваме нивните карактеристики како трајни и
релативно непроменети. Можеме да го прекинеме набудувањето на физичкиот објект и
подоцна да продолжиме и повторно да го набудуваме истиот предмет. Наб Obsудувачките
предмети, кога станува збор за физички предмети, се стабилни и пасивни работи.
Објектите за време на набудувањето на индивидуата, пред сè е индивидуата, личноста,
секогаш во движење и акција, променлива и не фиксирана. Ние, другите луѓе ги
доживуваме како центри на цели, дејства, желби, како што сме самите ние, а не како
стабилни, пасивни и непроменливи.
Другата разлика помеѓу овие активности лежи во фактот дека при наб
obserудувањето на физичките објекти не постои реципрочна интеракција помеѓу субјектот
што набудува и наб observedудуваниот предмет. Меѓутоа, при набудување на други лица,
постои реципрочна акција помеѓу набудувачот и набудуваниот и оценет. Дури и личноста
што ја набудуваме ни ја опишува, како што му опишуваме мотиви, одредени ставови и
неговото однесување зависи од тоа како нè цени и наб obserудува.

Формирање впечаток
Одредување на квалитетите на луѓето со кои контактираме е многу важно за нас. Ни
овозможува целосно да го организираме нашето однесување, ни овозможува да го
предвидиме нивното дејствување и соодветно да ги регулираме нашите постапки. Но, не се
обидуваме да ги дефинираме квалитетите на личноста на другите само за тоа. Ние ги
цениме квалитетите на личноста на оние луѓе со кои не доаѓаме во близок контакт и за кои
мислиме дека нема да соработуваме. Ние, на пример, се обидуваме да претпоставиме каква
личност ги одликува нашиот сопатник во автобусот или комбето во кое сме можеби само
неколку минути заедно, или каков карактер и темперамент има индивидуата што ја
среќаваме на патот.
Во докажувањето на квалитетите на личноста на поединците што ги среќаваме,
доаѓаме низ процесот на формирање впечаток врз нив, чие значење е облекување на
квалитети или атрибути. Затоа, кога зборуваме за процесот на формирање впечаток,
зборуваме и за процесот на
 29
атрибуција. Тој процес може да биде краток и долг. Ние ја создаваме сликата за нашиот
пријател преку податоците што ги собираме подолг временски период. Но, ние создаваме
впечаток дури и за време на многу кратки средби со некого. Без разлика дали периодот на
датирање е краток или долг, процесот на формирање впечаток е комплициран процес. За
време на овој процес, ние ги избираме информациите што ги имаме на располагање и ги
организираме информациите што ги избравме според одредени принципи и ги толкуваме
користејќи одредена законитост. Голем број психички процеси се вклучени во овој процес
на формирање впечаток, пред сè, когнитивни процеси. Процесот на формирање впечаток
може да се каже дека е процес кој се состои од 3 фази: чин на малтретирање и примање
информации,
Кога се формира впечаток за некоја личност, може да се забележат неколку
тенденции: Првата општа карактеристика може да доведе до тенденција другата индивидуа
да се оценува како индивидуа која има мотиви, цели, желби, индивидуата која е извор на
дејствата тој извршува.за одредена цел. Другата индивидуа е ценета како личност која има
намери. Намерата дури се припишува на дејство на поединецот што го набудуваме дури и
кога нема основа за таква намера. Ние постојано се обидуваме да најдеме значење во
постапките на другите, барајќи го изворот во специфичните цели на поединците. Кога сме
под притисок да прифатиме дека изворот на одредени активности на друг поединец е во
надворешни околности, а не во самата личност - не би му припишувале позитивни
квалитети на него. Но, дури и во тој случај, ние би му припишувале негативни квалитети,
Друга општа карактеристика на процесот на формирање впечаток е кога ние му
припишуваме на поединецот цениме релативно долгорочни квалитети, тенденција да ја
цениме другата личност како постојана во неговите режими, како иста, и со исти квалитети
во различни случаи. Оценувајќи ја другата личност, започнуваме од претпоставката дека
тој / таа поседува долгорочни карактеристики и се обидуваме да ги докажеме токму овие
долгорочни одредби. Ваквите релативно долгорочни карактеристики претставуваат
квалитети на личноста.
Ние, исто така, имаме тенденција да ги идентификуваме карактеристиките што
влегуваат во игра во поголем број активности, во пошироката област на однесување. Затоа,
при формирање впечаток на некоја личност, се обидуваме да воспоставиме долгорочни и
општи квалитети кои се изразени во апстрактни поими како што се искреност, себичност,
интелигенција, мрзеливост - кои изразуваат општи квалитети кои се долгорочни и кои се
манифестираат во повеќето сфери. нешта.
 30
Друга карактеристика на процесот на формирање впечаток е склоноста кон
конзистентност на податоците што ги имаме за личноста, што доведува до создавање
хомогена рамнотежа и преглед за личноста. Ние ги избираме и толкуваме податоците за
другата личност за да можеме да извлечеме од нив одредени квалитети кои постојано се
манифестираат, како и други квалитети што се компатибилни едни со други. Ние го
наклонуваме огледалото создадено за личноста да биде целина обединета, исти и
неприкосновена.

Процес на атрибуција
Тенденции, карактеристични за процесот на формирање на впечатокот споменат погоре,
како што се: другата личност се цени како извор на активности што ги извршува намерно;
како носител на долгорочни карактеристики кои се причина за активности; сите
манифестации на една индивидуа се израз на личност и затоа се поврзани и
соодветствуваат едни на други - тие произлегуваат од концептите на наб obserудување на
другата личност и поинаку позната како теорија на припишување (Хајдер, 1958). Целиот
процес, за време на кој, врз основа на податоците што ги имаме на располагање за некоја
личност, му припишуваме (атрибут) на поединецот кого го цениме со одредени
карактеристики се нарекува процес на припишување. Врз основа на изразување на
индивидуа во одредена ситуација, а особено однесувањето и ефектот што го има врз
поединецот кој наб obserудува за другите, ние му припишуваме одредени долгорочни
карактеристики на поединецот што го набудуваме. Во тие квалитети или долгорочни
расположенија - квалитети на личноста, мотиви - ја наоѓаме причината за однесувањето на
индивидуата. На поединецот му припишуваме дека цениме и одредени намери. Но, дури и
целите што ги поставуваме за поединецот, произлегуваме од трајно претпоставените
карактеристики.
Процесот на припишување започнува од одредени податоци како што се:
∙ изгледот на поединецот - кој ги клучува не само експресивните знаци, туку и
начинот на дејствување, возраста, физичката привлечност, како и другите
податоци што ги добиваме преку сензации;
∙ постапки и изјави кои се исклучително важен извор од кој извлекуваме
заклучоци за квалитетите и мотивите на личноста.
Процесот на проценка и припишување е долг и тежок. Тешко е затоа што:

31
Како прво, индивидуите кои се оценуваат имаат тенденција оценувачот да добие
добра слика за него или слика за која индивидуата што се оценува смета дека му е корисна.
Затоа тој крие многу свои квалитети и се однесува со оние што не ги поседува.
Втората причина е дека одредено однесување во дадена ситуација не е иницирано
од карактеристиките на индивидуата, туку е предизвикано токму од ситуацијата и
барањата.

Димензии на атрибуции - внатрешни и надворешни причини за однесување За да

може да се заклучи од однесувањето за карактеристиките на личноста, потребно е
однесувањето да не биде водено од надворешни фактори. Дури и една од примарните
задачи на припишување е да се процени дали однесувањето се води под влијание на
околината или од внатрешни причини. Со други зборови, основната димензија на
припишување е локацијата на причината за однесувањето што може да биде во
надворешното опкружување или да се претстави како внатрешни фактори. Друга
димензија е стабилноста. Причината може да биде внатрешна, но може да зависи од
стабилноста. И третата димензија е можноста за контрола, соодветно некои причини
може да ги контролира индивидуата, додека други може да бидат помалку
контролирани од страна на поединецот.
Ние се обидуваме да ги разбереме другите луѓе со анализа на нивното однесување. Според
onesонс и Дејвис, (1965), постојат два моменти кои ни помагаат да заклучиме дека секое
дејствие е водено од внатрешни, отколку од надворешни фактори.
Првиот е преписката. Луѓето се обидуваат да извлечат заклучоци од одредено
дејство кога дејството само по себе и неговата цел одговараат на некои очигледни
квалитети на личноста. Со други зборови, однесувањето најдобро се објаснува со постоење
на одредени квалитети. Концептот на преписка подразбира проценка на перцепторот за
однесувањето на субјектот што е предизвикано или одговара на одреден квалитет.
Кога се обидуваме да го објасниме однесувањето на другиот, мислиме на намерата другата
личност да заклучи дека последиците од некое дело биле намерни. Перцепторот мора да
верува дека субјектот ги знаел последиците од дејството и дека има способност да преземе
дејство. Кога некое дејство има многу посакувани резултати, не можеме јасно да ги
откриеме мотивите на лицето, додека дејството што има само намерна последица, ни
кажува за специфични мотиви на поединецот.
Следниот момент е квалитетот на акцијата. Индивидуалните активности кои се
разликуваат од општествените норми, кои се социјално непожелни, ни даваат повеќе
информации за да извлечеме релевантни информации отколку активности што се типични,
дел од социјална улога или од кои се очекува да

32
се јавуваат под одредени околности. Ако некој според своите постапки се разликува од
другите во слични ситуации, разумно е да се заклучи за постоењето на посебните
карактеристики на таа индивидуа.
За да се разликува однесувањето управувано од внатрешни фактори, Кели (1972)
истакнува неколку критериуми. ∙ консензус или исто однесување со другите, соодветно
колку различни луѓе дејствуваат на ист начин кон истите дразби или настани.
∙ конзистентност на нечие однесување, со други зборови кога лицето дејствува во други
случаи исти или слични, соодветно кога лицето дејствува на ист начин со други
стимули и настани.
∙ Карактеристичноста на нечие однесување, соодветно кога лицето дејствува на ист
начин со другите стимули и настани.
Кога консензусот е мал, конзистентноста и густината се високи - тогаш однесувањето ќе го
припишеме на внатрешните фактори, диспозитивните карактеристики на поединецот. Но,
кога консензусот е висок, а конзистентноста и густата конзистентност се ниски, тогаш
однесувањето е водено од надворешни фактори.
Важно е да се процени не само однесувањето, туку и ситуацијата во која се
манифестира однесувањето. Ако го разјасниме однесувањето со ситуацијата, нема да ја
бараме причината за однесувањето во личните одредби. Кога поединецот избира
однесување слободно и природно, имаме повеќе атрибутивни информации отколку кога
однесувањето е присилено и наметнато од околности или други.
Доколку надворешните околности вршат поголем притисок врз одредени однесувања,
толку помалку одредени однесувања би ги припишале на личните одредби. Но, ако секое
однесување е понезависно од условите - или е спротивно на барањата - толку повеќе ќе ни
се чини дека е водено од личен квалитет.
Лично и однесување на другите
Следењето на критериумите што придонесуваат за однесување во зависност од
надворешни или внатрешни фактори доведе до интересно откритие: дека имаме тенденција
однесувањето на другите да го припишуваме почесто на внатрешни фактори, а нашето
лично однесување на надворешни фактори. Во curубопитност зошто нашето и
однесувањето на другите се објаснети различно Janејнс и Нисбет, (1972) дадат две
причини:
∙ за време на нашето однесување посветуваме поголемо внимание на околината
и условите во кои се јавува однесувањето додека кај другите повеќе го
забележуваме нивното однесување отколку ситуацијата во која се
манифестира однесувањето.

33
∙ Втората причина е што ние самите знаеме дека во други ситуации се
однесуваме поинаку, а за другите немаме такви информации.
Не само проценката дека однесувањето ќе биде објаснето со внатрешни или
надворешни фактори, туку и голем број други фактори и други процеси се вклучени во
процесот на припишување. Меѓу другите се: разбирање на суштината на човечкото
суштество, потоа посебни закони што се појавуваат во процесот на формирање на
впечаток: избор, асимилација, стереотипна проценка итн. Но, особено треба да се нагласи
зависноста на припишувањето на одредени квалитети, исто така, од интеракцијата помеѓу
индивидуата која оценува и оној што се оценува, како и од целите и очекувањата на
оценувачот.

МЕERУНАРОДНИ ОДНОСИ

Луѓето се најсоцијалните суштества на земјата. Тие постојано бараат друштво

на едни со други во различни ситуации, се повлекуваат и се врзуваат со одредени
социјални односи, пристапуваат и заминуваат тврдејќи ја среќата од другите и
наоѓаат очај во меѓусебната интимност. Меѓучовечките односи се од витално значење
за поединецот, тие му даваат смисла на животот. Повеќето луѓе мислат дека нивните
животи добиваат вредност и се исполнети, токму од нивните лични односи: од
нивните пријатели, сакани, деца и родители (Клингер 1977). Додека се во изворите на
среќа и радост тие се рангираат на врвот: среќен брак, семеен живот и добри
пријатели. Додека достигнувањата во кариерата, финансиската сигурност и
материјалните добра се рангираат по меѓучовечки односи (Кембел, Конверс и Роџерс,
1976).
Но, меѓучовечките односи не се неподвижни, тие не остануваат на место, некои од
нив растат, се развиваат, достигнуваат врвови и потоа се расплетуваат и завршуваат. Ако
изградиме ретроспектива на нашите социјални односи, ќе се потсетиме на нашите први
познаници со странци кои станаа наши пријатели, најблиски пријатели, сопружници.
Што го турна човекот во оваа интимна врска, да бара блискост со другите? Како
одговор на ова прашање, социјалните психолози донесоа разни аргументи што носат
неколку точки:

34
Прво припадност, дружење, потреба да се биде некој и да се има некого, чувство на
припадност. Без овој прв чекор, тешко е да се најдат мотиви и мотивации потребни за да
стапиме во контакт со луѓето.
Вториот момент се однесува на привлечноста или привлечноста, која започнува со
чувството на допаѓање за некого. Ние комуницираме со многу луѓе во текот на денот, но
ретко има такви што ги сакаме. Кога чувството на согласност се зголемува кога
привлечноста се продлабочува, врската помеѓу нас и привлечниот партнер, станува
премногу блиска, се претвора во пријателство или loveубов. Ова е трета фаза на блиска
врска, кога стануваме ветувачки на партнерот, чувствуваме дека можеме да веруваме и
можеме да кажеме сè едни на други. Со воспоставувањето доверба, интеракцијата станува
поинтимна, се чувствува потребата за споделување лични чувства и се зголемува желбата
да се грижи за другиот.
Но, заедно со интимноста доаѓаат и конфликти, недоразбирања, сомнежи. Кога овие
проблеми не можат да се контролираат, ја достигнуваме четвртата фаза од врската, што е
нивно распуштање или решение. Веќе пријателот станува непознат, додека overубовникот
се претвора во непријател.
 АФИЛИЈАЦИЈА

Припадност или потреба за општеството се третира како една од основните потреби

на општеството, дури и како услов за опстанок. Човекот се смета за социјално суштество,
чии вредности се условени од способноста и потребата да се дружат со другите.
Припадност е токму социјалниот елемент што го разликува човекот од другите видови во
животинскиот свет. Поголемиот дел од животот го поминуваме во друштво со други.
Според пресметките, кога сме будни, поминуваме од 20% до 60% од времето во друштво
на други (Deaux).
Според некои психолози (Мајерс, 1996), луѓето имаат постојана потреба од припадност, да
припаѓаат на некого или да имаат некого, да им се придружуваат на другите во блиски
односи. Истражувачите Баумистер и Лири (1995) даваат бројни примери за да ја
илустрираат човечката потреба за припадност:
∙ Кај нашите предци, контактот и овозможи на групата да преживее.
∙ Врската на loveубовта на маж и жена доведува до раѓање на дете

35
∙ Децата кои растат без родители, запоставени или во институции каде немаат
припадност, стануваат патетични или вознемирени лица во азил, затвореници,
осамени имигранти копнеат по своите роднини и познати места
Потребата за припадност или потребата за другите, за општеството ги турка луѓето да
воспостават контакти едни со други, не само за да комуницираат, туку и да воспостават
меѓучовечки односи. Се разбира, не подеднакво, не секогаш и не кај секого, можеме да
наидеме на припадност. Постојат многу фактори кои влијаат на неговиот изглед.
Не можеме да го развиеме концептот на социјална реалност ако не ги споредиме
нашите мислења, идеи и вредности со оние на другите луѓе. Во спротивно ќе бевме
целосно изолирани; не би разликувале успех од неуспех; не би можеле да уживаме во
уметност, музика, спорт; не би ги препознале нашите морални и политички вредности; не
би го ценеле значењето на секојдневните настани и личните искуства (Фестингер, 1950).
Иако луѓето имаат природна склоност да бараат дружење едни со други, постојат некои
околности што го условуваат појавувањето на припадност.
Theелбата за дружење е поголема од желбата да се биде сам во услови на задоволство и
радост, исто така и во услови на опасност. Во меѓувреме, дека желбата да се биде сам е
поголема во ситуации на незадоволство и во услови кога е потребна концентрација. Хил
(1987) смета дека луѓето се здружуваат главно од четири причини: да ја намалат
несигурноста споредувајќи се со другите, да добиваат позитивни стимуланси преку
интерес и блиски контакти со други, да добијат благодарност и внимание и да добијат
емоционална поддршка.
Во несигурни ситуации сакаме друштво, кога луѓето не знаеја низ каква ситуација
поминаа, не сметаат дека е соодветно да се дружат со нив. Учесниците не сакаа само
информации, туку и го намалија стравот разговарајќи со други.

Мотиви на припадност
Постојат неколку мотиви што ги поттикнуваат луѓето да сакаат припадност, а тие
се: барање безбедност, тенденција да се добие поддршка, едноставна iosубопитност и
изразување на емоциите на поединецот за олеснување. Студиите покажуваат дека постојат
три основни мотивации кои играат голема улога: социјална споредба, ограничување на
анксиозноста и барање информации.
Во невообичаени ситуации, луѓето прашуваат дали сум многу преплашен, дали
само јас се плашам, дали сум многу нервозен. Во такви ситуации, многу значајна и
двосмислена, припадност кон други,

36
да се справат со истата ситуација е можност за поединецот да ги спореди сопствените
реакции со оние на другите, а со тоа да ја процени соодветноста на сопствените чувства.
Истражувањето со оженети лица покажало дека колку повеќе биле несигурни кога
работите не оделе добро во брак, толку повеќе тие претпочитале да разговараат со други во
иста ситуација, особено кога сметаат дека нивниот брак не е задоволителен.
Покрај желбата да се ограничи несигурноста преку социјална споредба, важна улога
игра и желбата да се ограничи вознемиреноста. Поединци имаат тенденција да се дружат
со лица кои имаат помалку емоции од нив самите. Очигледно тие бараат поддршка и
уверување дека нивните надежи и перспектива не се толку лоши како што се чувствувале.
Истражувањата покажаа дека поединците сакаат да се дружат со луѓе кои имале помалку
страв отколку со оние кои имале исто ниво на страв како и во социјалната споредба.
Особено во стресни и опасни ситуации, поединците често бараат луѓе кои обезбедуваат
сигурност и емоционална поддршка. Ова може да го понуди индивидуата која ги доживува
истите чувства, но со помал интензитет,
Осмиот важен елемент што ги мотивира поединците за припадност е потрагата по
информации. Кога се во опасност, побарајте некој што може да обезбеди информации за да
се справат со опасноста што им се заканува.
Трите споменати мотиви може да бидат присутни заедно во одредена ситуација. Поединци
кои се под стрес може да се дружат со други кои се слични на нив, со други зборови, ви
даваат информации за социјална споредба, со кои можат да ги проценат сопствените
емоции; но исто така и со други мирни и без стрес луѓе кои можат да ја намалат вашата
вознемиреност, како и со други добро информирани луѓе кои можат да обезбедат
објективни информации за природата на ризикот.

Ефекти на припадност
Познавајќи ги факторите и мотивите што го поттикнуваат човекот да се дружи,
природно е да се знаат последиците од припадност, т.е. се под стрес луѓето кои можат да
разберат што бараат, дали припадноста навистина помага во намалување на стресот и
несигурноста или се под стрес, способни да ги променат своите чувства како резултат на
социјални споредби, дали е тоа повеќе

37
добро за луѓето со силна вознемиреност и голема вознемиреност и стрес да избегнат
припадност, да останат сами?
Многу психолози се обидуваат да дадат различни одговори на овие прашања. Еден од
ефектите е дека припадноста може да ја намали анксиозноста. Истражувањата покажаа
дека присуството на роднини или познаници има позитивни ефекти врз намалувањето на
стресот и вознемиреноста. Кисе (1965) откри дека присуството на пријател кој ниту
зборува, ниту прави ништо во споредба со присуството на странец го намалува стресот
кога работи со тешка задача.
Другиот ефект на припадност е што резултира во социјална поддршка и ова исто
така значи и намалување на стресот. Социјалната поддршка е поврзана со чувството да
бидете поддржани, поддржани од други. Поддршката обично е поделена на четири
компоненти: емоционална поддршка; евалуативна поддршка; информативна поддршка;
инструментална поддршка. Првите три компоненти се однесуваат на трите функции на
припадност: намалување на стресот, социјална споредба, пребарување информации.
Ефектите од социјалната поддршка се забележани кај стресори, како што се: премин кон
родителски статус, финансиски загуби, здравствени проблеми и стресови во работата.
Емоционалната поддршка е особено важна во блиските односи. Поединци кои на своите
животи гледаат како премногу стресни, имаат повеќе физички симптоми како што се
главоболки,
Дискутирањето за чувствата на поединецот со другите може да има позитивен ефект, но
исто така може да го зголеми чувството на страв.

Недостаток на припадност и осаменост

Недостатокот на припадност или незадоволителните социјални односи ја имаат
како директен и најочигледен индикатор осаменоста. Осаменоста е комплексна афективна
реакција која произлегува од чувството на дефицит и недостатоци во квантитетот и
квалитетот на индивидуалните социјални односи. Рубинштајн (1980) зборува за четири
елементи на чувство на искуство и осаменост: очај (чувство на очај, беспомошност, паника
и напуштеност); депресија (чувство на загриженост, празна состојба, жал за себе и
занемарување); нетрпелива досада (чувство на вознемиреност, нетрпеливост,
вознемиреност, неможност за концентрација); и само-неодобрување (чувство на
непривлечност, несигурност, несигурност). Осаменоста се наоѓа кај оние луѓе кои живеат
сами и особено кај оние луѓе кои немаат задоволителни интимни врски (Ван Тилбирг -
1987).

38
Чувството на осаменост не доаѓа само од несреќните интимни врски, туку и од
недостаток на друштво и пријателство. Според Вајс, постојат две основни форми на
осаменост: емоционална изолација - кога недостасува интимен партнер и социјална
изолација - кога нема пријатели за поддршка и врски со социјалниот систем.
Емоционалната осаменост најчесто се поврзува со вознемиреност, недостаток на интимни
контакти и недостаток на унија; додека социјалната осаменост е поврзана
најчесто со депресија и се поврзува со квалитетот и квантитетот на социјалните односи,
недостаток на пријателство, недостаток на сигурност за поддршка од другите.
Последиците од недостаток на дружење не остануваат само во осаменоста, туку се
рефлектираат и врз здравјето на луѓето. Во студија на постари луѓе било откриено дека
бројот на оние кои имале повеќе интеракции со другите е двојно поголем, а оние кои ја
прилагодиле и прифатиле поддржувачката социјална средина имале 3,4 пати поголема
предиспозиција да живеат уште 30 месеци (Блејзер, 1982 г. )

АТРАКЦИИ

Содржината и карактерот на социјалната интеракција во голема мера зависи од

привлечноста кон личноста со која комуницираме, додека пак, во интеракцијата повторно
има привлечност или непривлечност.
Лекувањето и информирањето за однесувањето на луѓето и нивниот психички живот не
започна со конституирање на психологијата како наука. Луѓето веќе долго време
почитуваат одредени „закони“ во нивното однесување и однесувањето на другите. Кога
наидуваме на исти соопштенија за одредени однесувања во различни култури и јазици,
разумно е да се признае дека имаме работа со формулирање на однесувања кои често
имаат тенденција да бидат исти. Ние мора да прифатиме како генерализации кои имаат
свое резонирање, на крајот на краиштата, редовно ги среќаваме во поговорки или
популарни поговорки изјави со сосема спротивна содржина во однос на однесувањето.
„Секоја птица се враќа во своето гнездо“, поговорка во која се генерализира дека лицата
кои имаат заеднички или слични карактеристики се обединуваат и привлекуваат едни со
други. Но, друг вели - „приговорите се повлекуваат“, оваа поговорка сама по себе ја
отелотворува пораката дека токму она што не е слично или истото ги привлекува луѓето.
Што е вистина? можеби

39
ниту целосно, можеби и двете. За некои карактеристики во одредени околности првата
генерализација е веројатно валидна, додека за други карактеристики и други услови важи и
другата генерализација. Задачата на науката за психологија е, меѓу другото, да ја провери
вистинитоста на овие најави во врска со човековото однесување.
Некаде во 50-тите години на минатиот век социјалните психолози започнаа да се
занимаваат со поимот привлечност. Пронаоѓање на факторите што ја привлекуваат
привлечноста кон другата личност, што предизвикува појава на привлечност, кои се
карактеристиките на врската и луѓето во извештајот и кои се на крајот квалитетите на
ситуацијата во која се презентира извештајот, се истражување проблеми.
Дефиниција на поимот
Привлечноста е дефинирана како каква било директна позитивна или негативна
ориентација на една личност кон друга личност. Привлечноста е позитивна или негативна
проценка на една личност. Оваа широка и непрецизна дефиниција доведува до поим за
привлечност што опфаќа многу видови на позитивни и негативни врски помеѓу луѓето кои
се движат од кратка симпатија кон личност што штотуку ја запознавме и која веќе нема да
ја среќаваме опширно во долга и интензивна loveубов помеѓу родителите и децата.
Стотланд (1969) ја дефинира привлечноста како личен став, соодветно „афективно
здружение“ што има слабо развиена когнитивна компонента, но доминантна е афективната
компонента. Хустон дава слично објаснување: ставовите што ја поттикнуваат
привлечноста вклучуваат три компоненти: афективната компонента која содржи квалитет
и интензитет на чувствата кон другата личност, потоа когнитивната компонента која
содржи верувања за карактеристиките на другата личност и когнитивните процеси преку
кои тие убедувања се формираат; како и компонентата на однесувањето која се состои од
склоност кон приближување или одење од другата личност и како се манифестира оваа
склоност. Важна и доминантна е афективната компонента. Ако постои привлечност кон
некоја личност, тогаш како резултат не се презентира само едно чувство, туку во зависност
од ситуацијата се презентираат многу и различни чувства. Може да биде чувство на
жалење ако му се случи нешто лошо на саканата личност, фалејќи се дали постигнал некој
успех, задоволство и среќа кога ќе покаже дека му изгледаме привлечно, jeубомора ако
покаже привлечност кон некој што го сметаме за конкурент наш, наш противник.

40
Извори и детерминанти на привлечноста
Кога зборуваме за факторите на привлечноста на изгледот, мора да ги разликуваме
изворите на привлечност, како и условите што влијаат на интензитетот на одредени
фактори што ја предизвикале привлечноста. На прашањето што би бил генералниот извор
на привлечност, различни автори даваат различни одговори. Некои сметаат дека тоа е
вроден извор, пристрасност на припадност. Другите (ориентирани кон однесување) ја
наоѓаат основата на привлечност кон другите во придобивката што другите ја даваат или
ветуваат. Трето, тие го бараат изворот на привлечност во склоноста да се усогласат со нив,
да се усогласат со другите, да се усогласат со идеи и постапки - основната идеја на
когнитивните-гешталисти. Авторите со психоаналитичка ориентација ја бараат основата на
привлечноста во либидото и неговата трансформација. Сепак, многу автори, тргнале во
потрага по директни услови на изглед на атракција. Тие нагласуваат дека мора да имаме
предвид дека емоционалните и афективните реакции во околината се исто така
карактеристики на човековото однесување. Колку е поважен предметот за поединецот,
толку повеќе ќе се изрази афективната врска, додека луѓето со кои комуницираме се
најважни за нас. Во овој контекст, не треба да се бараат само појаснувања за можноста за
привлекување, туку и карактеристиките на човековата пристрасност за припадност,
афективните врски и тенденцијата да се реагира агресивно на фрустрациите. Колку е
поважен предметот за поединецот, толку повеќе ќе се изрази афективната врска, додека
луѓето со кои комуницираме се најважни за нас. Во овој контекст, не треба да се бараат
само појаснувања за можноста за привлекување, туку и карактеристиките на човековата
пристрасност за припадност, афективните врски и тенденцијата да се реагира агресивно на
фрустрациите. Колку е поважен предметот за поединецот, толку повеќе ќе се изрази
афективната врска, додека луѓето со кои комуницираме се најважни за нас. Во овој
контекст, не треба да се бараат само појаснувања за можноста за привлекување, туку и
карактеристиките на човековата пристрасност за припадност, афективните односи и
тенденцијата да се реагира агресивно на фрустрациите.
Бенефит и штета, сличности и приговори, пред сè, треба да се сфатат како
одредница за изборот кон кој ќе бидат привлечени и не привлечени лица. Авторите
зборуваат за конкретни фактори кои влијаат на изгледот на привлечноста или
привлечноста и нејзиниот интензитет. Некои автори набројуваат повеќе фактори
како што се: лични карактеристики или квалитети на личноста на една личност,
идентификација со личноста, привлечност на лицето кон нас (колку му изгледаме
привлечно на другиот), лична корисност што ни ја ветува личноста и чувство на
сигурност . Другите автори (Мек Дејвид, Харари) како фактори ја бројат сличноста
на ставовите, вредностите и целите, како и комплементарноста на потребите. Берше
и Властер исто така ги сметаат нашите постапки кон другите луѓе како фактори,
Авторите кои ги разликуваат факторите на изгледот на привлечноста, набројуваат и услови
кои придонесуваат привлекувањето да биде со силен или слаб интензитет. Како такви
услови

41
се бројат: физичката близина на лицето кон кое е претставена привлечноста како и
расположението, позитивно или негативно на личноста која ја цени другата индивидуа.
Сличности како детерминанти на привлечноста
Најчеста и истражена одредница за изгледот на привлечноста е вистинската или
проценетата сличност помеѓу лицата, а оваа сличност може да биде со повеќе
карактеристики: физички и психолошки карактеристики, различни видови на социјални
квалитети, цели, слични интереси, слични услови за живот. Сите овие видови на сличности
можат да диктираат во изгледот на атракцијата.
Рубин разликува три вида на сличности, важни за изгледот на привлечноста: а) припадност
на иста социјална заедница, б) заеднички цели и заеднички ризик и в) сличност на
ставовите и вредностите.
Истражувањата покажуваат дека припаѓањето на иста етничка група, религиозно,
социо-економско ниво, истото ниво на образование влијае на дружењето, пријателството и
бракот. Групите на општеството или брачната двојка се со иста националност (дури и во
етнички мешани средини), ист социјален статус, иста субкултура, школување, како и ист
регион. Дури и во работната организација, каде што работат луѓе од различни профили и
професии, тие се претежно придружени од иста професија.
Друга форма на сличност што е важна и влијае на изгледот на атракцијата е истата
цел и истата судбина. Иако со различно потекло, различен статус, образование, квалитети
на личноста, но исто така и повеќето различни ставови и верувања, членовите на
движењето кои се наклонети кон реализација на одредена цел се чувствуваат блиски едни
со други. Дури и колку се поангажирани толку повеќе ќе бидат привлечени еден кон друг.
Заканата, заедничкото загрозување ги има истите последици. Припадниците на
истата армија, или дискриминираното малцинство, се чувствуваат поврзани едни со други.
Најважниот од споменатите фактори е сличноста на ставовите и верувањето.
Newукомб и многу други по него, истакнуваат дека слични ставови и верувања се главната
одредница на привлечноста, т.е. постои врска помеѓу слични верувања, ставови и
вредности од една страна и привлечност од друга страна. „Пријатели се оние кои заедно ги
сметаат истите работи како добри и другите нешта исти и за двете како лоши,

42
"Ние ги сакаме оние кои се слични на нас и се посветуваат на истата работа. Ние ги сакаме
оние кои сакаат исти работи како нас, и кога тоа е случај, можеме да ги споделиме
нештата". Сличноста носи широка близина, а непосредна близина на привлечноста.
Мекгваер прво го поставува прашањето дали постои спротивна насока на дејствување:
близина влијае на сличноста, а потоа и на привлечноста.
Истражувањата покажаа дека ќе имаме поголемо влијание врз луѓето за кои
претпоставуваме дека сме слични отколку во однос на луѓето за кои мислиме дека не сме.
Честопати, начинот на дејствување во пропагандата е да ја убедиме личноста на која
сакаме да влијаеме дека самите пропагандисти се исти или слични на личноста со која
сакаме да „дејствуваме“. Оваа акција се нарекува техника за идентификација.
Врската помеѓу сличноста и привлечноста честопати е реципрочна. Сличноста
доведува до појава на привлечност, додека привлечноста доведува до појава на сличност
или проценка дека постои сличност. И ова е во согласност со законот за перцепција на
лицата: постои тенденција да ги набудуваме луѓето што ги сакаме исто толку слични на
нас, колку што навистина се, и тенденција дека оние што ги набудуваме се слични на нас,
повеќе ги сакаме повеќе отколку оние за кои мислиме дека не се како нас.
Од истражувањето на NwCamb со студенти е заклучено дека врз основа на знаење
за ставовите и вредностите може да се предвиди привлечност и дружење; лица со слични
ставови и вредности стануваат пријатели, додека оние кои немаат слични ставови и
вредности немаат; колку е поголема привлечноста, толку е поголема веројатноста да имаме
поголема компатибилност на ставовите и вредностите.
Резултатите од другите истражувања исто така отидоа во оваа насока. Во
истражувањата каде што се обиде да се најде улогата на други фактори, откриено е дека,
меѓу другото, степенот на привлечност зависи од бројот на слични ставови (колку е
поголем бројот на слични ставови, толку е поголема привлечноста) , и, исто така, повеќе
зависи од процентот на слични ставови во однос на вкупниот број ставови (колку е
поголем бројот на слични ставови во споредба со различните ставови, толку е поголема
привлечноста). Исто така, се покажа дека за изгледот на привлечноста процената сличност
на ставовите е поважна од реалната сличност: верувањето дека другата личност е слична е
поважно од реалното постоење на сличност. И на дневна основа тоа се случува:

43
ставовите што се важни за нас не се согласуваат со нас. Ние цениме некој што го сакаме
повеќе како нас отколку што тој навистина е, и ако не сакаме некого, тогаш почнуваме да
ја истакнуваме разликата помеѓу нас и оној што не го сакаме.

Ограничување на сличноста
Дека влијанието на сличноста не е универзално, потврдува и голем број студии во
кои е посветено внимание на одредени услови во интеракција со други лица. Лицата во
диадата се навистина слични во многу аспекти, но карактеристиките што предизвикуваат
широка заедница и взаемно привлекување се различни квалитети и не се слични. Меѓу
најважните карактеристики на личноста, основните потреби и мотиви, не треба да биде
сличноста со другата личност, туку комплементарноста. Мора да има разлика во
структурата на личноста (на лица кои се во драг) за да има конзистентност во
исполнувањето на нивните потреби. На пример, лице кое се карактеризира со доминација
ќе биде „поврзано“ со лице кое се карактеризира со „потчинетост“. Сепак, мора да имаме
предвид дека привлечноста е комплексен феномен. Тоа зависи од голем број фактори:
а) вид на интеракција (брачна, социјална, когнитивна врска);
б) зависи и од тоа како се набудува личноста кон која ја мериме
привлечноста; в) според квалитетите на оној што го набудуваме,
како и податоците што ги имаме за него,
г) според времетраењето на врската
д) како и функцијата и очекувањата што ги имаме од врската.
Со други зборови, факторите што влијаат на изгледот на привлечноста може да бидат
различни во една фаза на сознание и сосема различни во подоцнежната фаза на
сознанието.

44
Позитивна проценка за нас
Многу важен фактор за покажување привлечност кон некоја личност е кога таа
одредена личност манифестира позитивен став кон нас: тој позитивно ги цени нашите
квалитети, ги прифаќа нашите вредности и ни дава до знаење дека тие нè вреднуваат, а
особено изразувањето на позитивно емоции кон нас.
Карнеги утврдува шест принципи со кои може да се формираат општества и да се влијае
врз луѓето: а) да бидат вистински заинтересирани за другата личност; б) да се насмее; в) не
заборавајте дека името на таа личност е најважниот и најслаткиот звук на кој било јазик; г)
да биде добар слушател, да ги охрабри другите да зборуваат за себе; д) да кажува работи за
кои се интересира и другата личност; ѓ) направи другата личност да се чувствува важна - и
да бидам искрен.
На оние кои ги цениме како наклонети кон нас, исто така е претставена нашата
привлечност кон нив. Постојат повеќе фактори зошто привлечноста на другиот нè води кон
она што нè привлекува кон истото. Една од причините е што очекуваме од оние за кои
сметаме дека не сакаат, дека ќе нè поддржат и дека ќе имаме корист; веруваме дека можеме
да влијаеме на нивното однесување; и дека можеме да сметаме на нив кога ќе ни требаат.
Оние што нè сакаат можат да претпостават дека тие исто така ги прифаќаат нашите ставови
и квалитети и со тоа стануваат валидни и нашите ставови и карактеристики. Важната
причина е што со ова ја задоволуваме потребата за припадност. Треба да сакаме и да
бидеме сакани и треба да бидеме во друштво на други со кои ќе имаме заедничка
привлечност. Повеќе привлечност ќе биде охрабрена и изразена кон лица кои силно ја
манифестираат својата привлечност кон нас. Ако внимателно нè слушате, искрено
насмевнете се, охрабрувате, давате позитивни изјави за нас поинтензивно од другите, таа
личност ќе ни биде подрага. Важно е оној што манифестира привлечност кон нас, да не
изразува таква привлечност кон некој друг.
Onesонс за привлечност го воведува поимот наречен интеграција. Ингресијата се
дефинира како тенденција да се добие согласност од другите. Ова, според onesонс, се
добива со изјавување на позитивни проценки. Ние сакаме другите да не прифаќаат, да
знаат дека тие нè ценат. Haveе има ефект да нè охрабри да ги привлечеме доколку тие
потенцираат позитивни квалитети кои не се прилично видливи и прифатени од сите, а кои
самите мислиме и сакаме да ги имаме, наместо израз на оние квалитети кои ги гледаат сите
други и ги истакнуваат исто. Позитивниот израз на оние квалитети за кои сме убедени дека
ќе бидат негативни нема да има ефект затоа што ќе има

45
почнуваме да се сомневаме дека таа личност има некои скриени намери кон нас и е на
наша штета. За да ни се допаѓаат другите, позитивните оценки што ги искажуваме не треба
да бидат ниту очигледно точни ниту очигледно неточни.
Кога другите изразуваат дека ги сакаме не е ирелевантно дали овој израз доаѓа од
некој што никогаш не изразил дека ни се допаѓаат или дури и порано изразил дека ни се
допаѓаат. Линддер и Аронсон во своето истражување покажуваат дека ќе бидеме
попривлечни за оние луѓе кои претходно не изразиле дека сме привлечни за нив, отколку
за луѓето кои претходно изјавиле дека сме привлечни за нив. Но, некои автори велат дека
не треба да генерализираме на овој начин. Откриа дека повторно нè привлекуваат оние
луѓе кои постојано и доследно изразуваат дека сме привлечни за нив, додека ние ќе
покажеме отфрлање кон оние кои постојано покажуваат негативен став кон нас. Сепак,
дури и Линддер смета дека редоследот на изразување на позитивна и негативна проценка е
од голема важност за тоа дали лицата ќе бидат привлечни за нас или не. Повеќе нè
привлекуваат оние луѓе кои, врз основа на рангирањето, прво ни даваат негативни оценки,
а потоа и позитивни отколку спротивното. Слично на тоа, најнеподготвени ќе бидат луѓето
кои првично изразија позитивен став кон нас, а потоа рекоа дека воопшто не сме
привлечни за нив.
Линддер и Аронсон во истражувањето покажаа дека ја сакаме личноста која во
последно време ни кажува дека сме привлечни за него, отколку личноста која постојано,
долго време ни кажува дека сме привлечни за него. Тие исто така заклучуваат дека
помалку ја сакаме личноста која го губи она што го доживеала дека сме привлечни за него,
отколку личноста која постојано, подолго време изјавува отфрлање, односно дека не му
изгледаме привлечно.
Кога позитивната евалуација доаѓа по негативната, се чини дека е поголема
проценка отколку кога тоа било секогаш позитивно. Негативната евалуација исто така се
доживува како понегативна ако и претходи позитивно оценување отколку ако претходно
сме имале негативни проценки. Негативните оценки предизвикуваат сомневање,
несигурност и вознемиреност. Ако по низа негативни проценки, позитивната проценка
продолжи, нашето задоволство ќе се зголеми. Позитивната проценка само по себе
промовира задоволство и ова дополнително се зголемува затоа што го олеснува
непријатноста создадена со претходната негативна проценка. На ист начин е разјаснето
искуството зголемено со негативната проценка доколку дојде по позитивното. Негативната
проценка не само што е непријатна сама по себе кога ја слушаме, туку исто така го
уништува задоволството што претходно беше создадено со негативната проценка.

46
Аронсон објаснувајќи дека повеќе ќе нè привлекуваат оние луѓе кои изразуваат
добро мислење за нас, вели дека сме привлечни за него, порано имаше негативен став кон
нас отколку некој што постојано покажува позитивен став кон нас, нагласува дека два
услови мора да се исполнат.
а) Мора да има врска со содржина помеѓу негативните изјави дадени порано и
позитивните дадени подоцна.
б) Другиот услов е да изразиме мислење дека сме се промениле чекор по чекор,
затоа што ако е брзо тогаш тоа ќе предизвика да се сомневате дали тоа мислење е
искрено или не.
Аронсон ја објаснува оваа врска преку ефектите на добивката и загубата. Повеќе се
радуваме што знаеме дека сме добиле нешто ново отколку што знаеме дека сè уште имаме
нешто што сме го имале. Слично на тоа: дури и најмала загуба на она што го имавме не
повреди повеќе од највредните работи што никогаш не сме ги имале.
Излегува дека ќе бидеме повеќе ориентирани да добиеме прифаќање од странец отколку од
оние кои се блиски до нас и кои постојано нè оценуваат позитивно, но во исто време ќе
бидеме многу чувствителни на негативна проценка од блиски луѓе. И тие ќе лесно не
повреди.
Колку ќе влијае на нашето ценење кон другите и изразот дека сме привлечни за
другите, меѓу другото, нашите очекувања и нивото на самодоверба играат важна улога.
Кога некој постојано не известува дека сме привлечни за него и кога сме постојано
наградувани, полека стануваме помалку чувствителни. Ние, всушност, се навикнуваме на
позитивно оценување и очекуваме лицето постојано да покажува уште повеќе дека сме
привлечни за нив. И сето ова нè носи до еден вид адаптација. Но, неочекуваните радости се
поголеми од очекуваните, а страдањата се поголеми ако ненадејно ни се случат. Да се знае
што мислат другите за нас не функционира исто за сите луѓе. За некои луѓе, многу е важно
позитивно или негативно размислување од други. Кога ќе сфатат дека другите ги ценат и
сакаат, тие се пресреќни и кога веруваат дека не ги сакаат и вреднуваат, тие се
вознемирени. Реакцијата на проценките на другите во голема мера зависи од
самодовербата, самодовербата. Луѓето кои имаат самодоверба се помалку зависни од
проценките на другите отколку индивидуите кои не се самоуверени. Сите ние, во
позитивните проценки, реагираме со зголемување на привлечноста, додека кај
негативните, реагираме со намалување на истата кон личноста која го изразила ставот. Но,
реакцијата на луѓето со ниска самодоверба е поинтензивна и промената на привлечноста
кон Луѓето кои имаат самодоверба се помалку зависни од проценките на другите отколку
индивидуите кои не се самоуверени. Сите ние, во позитивните проценки, реагираме со
зголемување на привлечноста, додека кај негативните, реагираме со намалување на истата
кон личноста која го изразила ставот. Но, реакцијата на луѓето со ниска самодоверба е
поинтензивна и промената на привлечноста кон Луѓето кои имаат самодоверба се помалку
зависни од евалуациите на другите отколку индивидуите кои не се самоуверени. Сите ние,
во позитивните проценки, реагираме со зголемување на привлечноста, додека кај
негативните, реагираме со намалување на истата кон личноста која го изразила ставот. Но,
реакцијата на луѓето со ниска самодоверба е поинтензивна и промената на привлечноста
кон

47
овие лица се најголеми. Берковиц објаснува дека несигурните луѓе постојано се сомневаат
дали се вредни и привлечни за другите луѓе. Тие сакаат да бидат, но не се убедени во ова.
Секое прифаќање и позитивно однесување пред нив е вредно. По чекање некое време, дури
и најмалиот знак на прифаќање се чини голем, поголем отколку што навистина е. Но,
бидејќи тие сакаат да бидат вредни, не се сигурни дали вредат, тие реагираат многу
интензивно на какво било негативно оценување. Ова ја зголемува нивната несигурност, а
со тоа и чувството на непријатност и вознемиреност.
Од сето горенаведено можеме да заклучиме дека влијанието на оценувањето на
другите врз нас зависи од многу фактори. Врската помеѓу оценувањето на другите за нас и
колку тие се привлечни за нас не е толку едноставна како што изгледа на прв поглед. Не е
дека секогаш ги сакаме луѓето што покажуваат дека ни се допаѓаат или даваат позитивни
изјави за нас или дека не ги сакаме секогаш оние луѓе што нè критикуваат и не нè сакаат.
Овој сооднос на нашата реакција да ги оценуваме другите за нас зависи од тоа како ја
проценуваме нивната намера што зборува позитивно или негативно за нас; какви
карактеристики има таа личност; дали е таа личност привлечна за нас и за другите; дали е
тој компетентен или не; тоа зависи и од потребите на лицето кое се оценува - без разлика
дали е сигурна или не; потоа, исто така, од секвенцата за евалуација - дали позитивните
или негативните проценки се даваат доследно или се презентираат една по друга. Исто
така, зависи од валидноста на проценката - дали е проценка на реалната состојба,
вистинска проценка која е поддржана од други податоци; дали е важно за нас - дали е тоа
проценка на квалитетот за која сметаме дека е важна карактеристика за нас; и дали е
оценето од нас дали лицето со изјавата е искрено или не. Ниту, пак, значи дека негативната
проценка за нас носи само негативни реакции; може да нè мотивира да и пристапиме на
личноста која нè процени негативно, да се однесуваме мирно кон него и да се обидеме да
го убедиме дека негативната проценка не е разумна за нас. Исто така, зависи од валидноста
на проценката - дали е проценка на реалната состојба, вистинска проценка која е
поддржана од други податоци; дали е важно за нас - дали е тоа проценка на квалитетот за
која сметаме дека е важна карактеристика за нас; и дали е оценето од нас дали лицето со
изјавата е искрено или не. Ниту, пак, значи дека негативната проценка за нас носи само
негативни реакции; може да нè мотивира да и пристапиме на лицето кое негативно нè
процени, да се однесуваме мирно кон него и да се обидеме да го убедиме дека негативната
проценка не е разумна за нас. Исто така, зависи од валидноста на проценката - дали е
проценка на реалната состојба, вистинска проценка која е поддржана од други податоци;
дали е важно за нас - дали е проценката на квалитетот што ја сметаме како важна одлика за
нас; и дали е оценето од нас дали лицето со изјавата е искрено или не. Ниту, пак, значи
дека негативната проценка за нас носи само негативни реакции; може да нè мотивира да и
пристапиме на лицето кое негативно нè процени, да се однесуваме мирно кон него и да се
обидеме да го убедиме дека негативната проценка не е разумна за нас. и дали е оценето од
нас дали лицето со изјавата е искрено или не. Ниту, пак, значи дека негативната проценка
за нас носи само негативни реакции; може да нè мотивира да и пристапиме на личноста
која нè процени негативно, да се однесуваме мирно со него и да се обидеме да го убедиме
дека негативната проценка не е разумна за нас. и дали е оценето од нас дали лицето со
изјавата е искрено или не. Ниту, пак, значи дека негативната проценка за нас носи само
негативни реакции; може да нè мотивира да и пристапиме на лицето кое негативно нè
процени, да се однесуваме мирно кон него и да се обидеме да го убедиме дека негативната
проценка не е разумна за нас.

Лични карактеристики во меѓучовечките односи

Разумно е да се претпостави дека повлекувањето и степенот на повлекување, како и
одбивањето, зависат од фактот дека лицето поседува одредени квалитети. Во секоја
култура и субкултура можеме да тврдиме дека постојат квалитети кои се ценети и
квалитети на кои се проценува. На лица кои поседуваат

48
квалитети што ги цени заедницата, почит, од општеството може да се очекува да бидат
привлечни за нас, додека ние нема да ги сакаме оние лица кои поседуваат непожелни
квалитети за таа заедница. Многу е веројатно дека ги сакаме оние луѓе кои поседуваат
ценети квалитети како што се правда, сигурност и одговорност.
Постојат повеќе обиди за емпириско истражување кои квалитети се најценети во
одредени општества и кои се отфрлени, под претпоставка дека луѓето со тие квалитети ќе
ги сакаат луѓето или не.
Мораме да имаме предвид дека резултатите за да бидат веродостојни треба да знаеме дека
тој ги оценил одредени квалитети како најпосакувани за привлекување затоа што поседува
сакана личност и негативни затоа што сметаш дека поседува некој што не го сакаш, во кој
услови на интеракција ви се допаѓаат одредени квалитети, а други не, и во кои интеракции
размислувавте кога ги дадовте одговорите.
Разумно е да се претпостави дека одредени квалитети поттикнуваат привлекување или
отфрлање и дека тоа не зависи само од општата културна пожелност, туку и од многу
фактори: типот на врска и интеракција со другата личност, кои квалитети ги имаме или
мислиме дека ги имаме, специфичното искуство што го имавме со лица кои поседуваат
одреден квалитет, како и од
сличноста на ставовите и вредностите како и проценката што таа личност ја направи
за нас. Андерсон заклучил дека квалитетите што ја привлекуваат привлечноста се
квалитети поврзани со искреност, искреност и доверливост, додека најнеомилените
биле: лажливец, нечесна нечесност.
Најчесто се споменуваат две карактеристики што ја промовираат привлечноста: а)
интелигенција и способност, како и б) физичка привлечност.
Ние ги цениме интелигенцијата и компетентноста не само како пожелни квалитети,
туку и како квалитети што нè привлекуваат. Сепак, нема да биде така во секоја ситуација:
кога сме во конкуренција со способна личност или кога другите нè споредуваат со него
или со самите нас, ние се споредуваме и шансите се дека ќе бидеме оценети како помалку
способни, тогаш супериорната способност на друга личност нема да биде привлечна за
нас, соодветно нема да биде привлечна за нас.
Важно е да се напомене дека кога некое лице ценето и ценето како високо способно и
компетентно, изрази или направи недостаток, не постигне нешто, тој / таа не ја губи
популарноста и привлечноста.

49
Не само способноста на кандидатот, туку и карактеристиките на лицето кое го
оценува ќе зависи од неговите / нејзините способности. Луѓето со просечна самодоверба
(кои се сметаат себеси со просечни вештини и просечна компетентност) откако
манифестацијата на недостаток на личноста која е способна за вас е уште попривлечна, го
сакаат уште повеќе, додека луѓето со висока самодоверба (кои сметајте дека е многу
способен и компетентен) по изразувањето на недостаток од страна на лицето со високи
способности, почнете да бидете помалку привлечни за вас. Луѓето со висока самодоверба
се идентификуваат со личноста, затоа изразот на недостатоци ве спречува, додека оние со
просечна самодоверба имаат потреба од идеали и херои, направете ги поблиску до нив.
Луѓето кои не покажуваат големи вештини не се под влијание на самодовербата на
проценувачите во привлечноста.

Физички изглед
Распрснато, но исто така докажано со искуство е дека физичкиот изглед на луѓето
влијае на многу меѓучовечки односи, а особено на изгледот на привлечноста. Волтер
спроведе истражување за влијанието на физичката привлечност врз изборот на партнери за
датирање. Истражувањата покажаа дека луѓето кои се физички привлечни, се оценети како
поуспешни во професијата, посреќни во брак, како луѓе со повисок социјален статус, луѓе
со кои разни контакти се пријатни, како луѓе кои постигнале живот. Постои тенденција да
се оценуваат како лица со пожелни и позитивни квалитети на личност наспроти
квалитетите што ги поседуваат физички непривлечни лица.
Со други зборови, постои позитивен стереотип за луѓето кои се физички привлечни.
Но, негативните стереотипи за истите луѓе, соодветно луѓето кои се физички привлечни се:
фанатични, себични, егоцентрични. Сепак, факт е дека физичкиот изглед влијае на нашиот
однос со луѓето.
Истражувањата покажуваат дека дури и децата кои се физички привлечни возрасни
се однесуваат поинаку од помалку физички привлечни деца. Првите се претпочитаат во
општеството, додека вторите се сметаат за агресивни. Ако ги информирате возрасните дека
дете за кое сметаат дека физички не е привлечно, направило било каква штета, возрасните
имаат тенденција да му го припишат тоа на детето како трајна одлика на личноста, додека
за физички привлечно дете тие имаат тенденција да го претставуваат истото дејствие како
случајно однесување. Возрасни во контакти со

50
постојано со деца го истакнуваат прекрасниот изглед како квалитет и за децата подолго
време поимите „убаво“ со „добро“ и поимите „грдо“ со „расипано“ остануваат во врска.
Ако уште од детството постои разлика во односот помеѓу физички привлечни деца и
физички непривлечни деца, тогаш е разумно да се претпостави дека ова ќе влијае на
убавите деца да создадат позитивна слика за себе за разлика од помалку привлечните деца.
Се покажа дека физичкиот изглед е многу важен за сите меѓучовечки односи.
Истражувањата покажаа дека физичкиот изглед е особено важен при изборот на
партнер. Претпочитањето на партнерот се одредува според социјалните проценки на
квалитетите: интелигенција, kindубезна, социјална, репутација, материјална
состојба. Квалитетот е исто така многу важен убав изглед. При избор на партнер, се
зема предвид доволно за да имате убав изглед, но исто така имајќи го предвид и
личниот изглед.
Од истражување за избор на партнер додека танцуваме, се констатира: а)
при избор на партнер нема споредба со личниот физички изглед и дека б)
физичкиот изглед е поважен при изборот на партнер.
Но, подоцнежните истражувања покажуваат дека кога субјектите од спротивниот
пол навистина избираат да излегуваат, изборот е внимателен и се споредува со нивниот
изглед и колку другата личност е привлечна. Физички привлечните лица се претпочитаат
повеќе, но вистинскиот избор се прави со споредување на едниот изглед со другиот,
земајќи предвид дека физички привлечната личност ќе ја одбие помалку привлечната.
Постојат три причини за вредноста на физичката привлечност: а) социјално учење,
б) престиж што се постигнува со тоа што покрај вас имате убава личност и в) дејство на
стереотипите поврзани со физичката привлечност.
а) Од детството, луѓето се учат да им даваат предност на убавите луѓе.
Loveубовниците се убави, во бајки, поговорки, филмови ... секогаш постои идејата дека
она што ќе го сакаме мора да биде убаво.
б) Втората причина е придобивката што ја добиваме од она што го имаме за
убав партнер. Да се има убав партнер значи престиж во очите на другите.
в) Третата причина е позитивниот стереотип на убавите луѓе. Мислиме дека
привлечните луѓе се посигурни, среќни, активни, искрени, сериозни, не зборлести од
оние со просечен изглед. Ние исто така сметаме дека имаат добар карактер, успешни
во општеството и професијата, дека имаат среќни бракови и живеат полн и
интензивен живот.

51
Физички изглед и слични пози:
Физичкиот изглед не е единствениот фактор во изборот на партнер. Факторите што
влијаат на изгледот на привлечност, сличноста на ставовите и позитивната проценка за нас,
исто така, влијаат на изборот на партнер. Истражувањето на Терман покажува дека постои
позитивна корелација во многу начини на однесување, квалитети на личноста,
преференции и односи кај сопружници кои се среќни, додека такви корелации не постојат
или се негативни кај сопружниците кои не се среќни во брак или се разделени. Во крајна
линија е дека брачниот успех е во сличност: колку повеќе сличност, толку поуспешен брак.
Истражувањата покажаа дека сличноста на ставовите имала поголемо влијание врз
разгледувањето на бракот отколку во изборот на личност да работи заедно и да се
забавува. Физичкиот изглед има повеќе влијание врз изборот на лица за состаноци отколку
за брак. Истражувањата покажуваат дека: двата фактори влијаат на изборот на партнер, и
физичкиот изглед и сличноста на ставовите, но кој од нив ќе има најголема вредност
зависи од видот на врската што се предвидува и се очекува.
Се поставува прашањето дали луѓето се однесуваат исто во природни услови кога две лица
полека се приближуваат и се запознаваат. Но, несомнено е дека физичката привлечност
(физичкиот изглед) е важен фактор особено при изборот за прв контакт и дека тоа ќе биде
клучно кога другите фактори споменати погоре се слични. Сепак, останува прашањето
колку физички изглед ќе остане главната одредница ако некој од другите фактори почне да
дејствува во спротивна насока.
Несомнено сличноста е многу важен фактор за избор на партнер. Не само сличноста
на ставовите, туку и другите карактеристики и дека најчесто се венчаат луѓе со повеќе
слични карактеристики: возраст, образование, етничка припадност, религија, социјален
статус и други психолошки карактеристики.

52
Близината
Досега беа споменати повеќе фактори кои промовираат појава на повлекување.
Дејството на секој фактор зависи од различни услови. Две од најчесто споменуваните
околности во литературата за кои вреди да се обратиме се близина и емоционална состојба.
Ефектот на проксималната привлечност е потврден од многу истражувачи: колку повеќе и
поблиску соживувате, толку е посилна привлечноста. Колку е поблизу близина или
функционално растојание во комуникацијата, толку е поголема привлечноста.
Прво, близина избегнува некои препреки што го блокираат развојот на меѓучовечката
привлечност. Можеме да поминеме време во интеракција со луѓе кои често ги гледаме, без
да трошиме многу време и енергија. Полесно е да комуницираме со соседот што го имаме
покрај вратата отколку да се качуваме или качуваме на други катови.
Обидувајќи се да објаснам зошто физичката близина го има овој ефект, некои од
авторите велат дека една од причините што претпоставуваме дека ќе имаме контакти со
соседите е тоа што сакаме тој контакт да биде пријатен и сме мотивирани да го цениме
соседот како квалитетна личност. позитивно што е разумно привлечно за нас.
Истражувањата покажаа дека предвидување контакт со одредена личност навистина
придонесува за позитивно оценување.
Друг фактор што придонесува за појава на привлечност помеѓу оние кои имаат
физичка близина и со кои е неизбежно да се има чест контакт е тоа што со близината и
зачестеноста на контактите се зголемува знаењето и можноста да се процени што ја
отежнува интеракцијата и со тоа да избега однесување што ја комплицира врската.
Докажано е дека она што е познато предизвикува позитивни емоции и придонесува за
појава на привлечност.
Главната причина што блискоста влијае на изгледот на атракцијата е тоа што истото
го донесе на познатото. Сè што е познато влева во нас чувство на сигурност, сè ново и
невообичаено нè загрижува затоа што претставува потенцијална закана или поттикнува
несигурност. Запирањето на заканата и несигурноста се чувствува пријатно. Самиот факт
дека нешто што е непознато станува познато предизвикува појава на задоволство.
Но, близината не секогаш носи изглед на привлечност. Напротив, блискоста и
контактот не само што редовно не го менуваат односот на лицата во контакт, туку исто
така предизвикуваат манифестација на непривлечност помеѓу лица меѓу кои има
претходно непријателство, како и во случаи кога има не само антагонистички интереси,
туку исто така кога луѓето ВО

53
контактот има спротивни склоности или квалитети кои се оценуваат како некомпатибилни,
некомпатибилни. Во овие случаи физичката близина и фреквенцијата на контакт може да
иницираат спротивна акција: засилување на непривлечноста. Кога навистина физичката
близина, контактот и познанствата би биле доволни за изгледот на атракцијата, нема да
има нетрпеливост и предрасуди помеѓу групи, припадници на различни етникуми или
расни групи што живеат на некоја територија.
Дури и емоционалната состојба на поединецот кој го цени другиот е важен услов на
интензитетот на привлечност. Сè што влијае на нашето расположение, исто така, влијае на
привлечноста и степенот на привлечност кон лицата со кои комуницираме. Ако нешто нè
радува, на пример, добри оценки, сметаме дека се привлечни луѓето со кои контактираме и
обратно: ако нешто го наруши нашето расположение, ние кон луѓето кон кои обично сме
биле рамнодушни, ќе станеме непривлечни.
Добар показател за тоа дали две лица ќе стапат во брак е дали живеат блиску еден
до друг. Најголем број на бракови има меѓу оние кои работат заедно или живеат блиску
еден до друг. Иако статистичките податоци покажуваат дека две лица кои се едни со други
подолго или пократко време стапуваат во брак, тоа не значи дека физичката способност е
одлучувачки фактор во бракот. Важен е затоа што овозможува дејство и на други фактори:
физичка привлечност, сличност на ставовите, манифестација на привлечност, квалитети на
личноста. Според Мурстејн (кој долго време се занимаваше со ова прашање), првиот
стадион е стадионот за најава. Младите мажи и жени имаат „слободен простор“ на избор и
дали ќе се доближат едни до други зависи од изгледот, но и од други фактори како што е
сличноста на ставовите. Но, физичката привлечност во оваа фаза игра важна улога. Ако
станува збор за врските, следува втората фаза, состаноци и контакти. Во овој период се
објавуваат квалитетите што ги поседува партнерот. Прво на сите најава за ставови и
вредности. За да се одржи врската, сличноста на ставовите има посебна вредност. Третата
фаза се нарекува „фаза на улоги“. Врската што трае долго, бара од двајцата членови
успешно да ги извршуваат улогите што ги имаат во бракот (или долгата врска). Колку е
помалку важна сличноста на ставовите, толку е поголема компатибилноста на
однесувањето и тоа значи компатибилност на одредени квалитети и потреби. на состаноци
и контакти. Во овој период се објавуваат квалитетите што ги поседува партнерот. Прво на
сите најава за ставови и вредности. За да се одржи врската, сличноста на ставовите има
посебна вредност. Третата фаза се нарекува „фаза на улоги“. Врската што трае долго бара
од двајцата членови успешно да ги извршуваат улогите што ги имаат во бракот (или
долгата врска). Колку е помалку важна сличноста на ставовите, толку е поголема
компатибилноста на однесувањето и ова исто така значи и компатибилност на одредени
квалитети и потреби. на состаноци и контакти. Во овој период се објавуваат квалитетите
што ги поседува партнерот. Прво на сите најава за ставови и вредности. За да се одржи
врската, сличноста на ставовите има посебна вредност. Третата фаза се нарекува „фаза на
улоги“. Врската што трае долго, бара од двајцата членови успешно да ги извршуваат
улогите што ги имаат во бракот (или долгата врска). Колку е помалку важна сличноста на
ставовите, толку е поголема компатибилноста на однесувањето и тоа значи
компатибилност на одредени квалитети и потреби. Врската што трае долго бара од
двајцата членови успешно да ги извршуваат улогите што ги имаат во бракот (или долгата
врска). Колку е помалку важна сличноста на ставовите, толку е поголема компатибилноста
на однесувањето и ова исто така значи и компатибилност на одредени квалитети и
потреби. Врската што трае долго бара од двајцата членови успешно да ги извршуваат
улогите што ги имаат во бракот (или долгата врска). Колку е помалку важна сличноста на
ставовите, толку е поголема компатибилноста на однесувањето и тоа значи
компатибилност на одредени квалитети и потреби.

54
Видови на привлечност
Еден од недостатоците на истражувањето на привлечноста е неразликувањето на
видовите на привлечност. Во некои студии привлечноста е позитивна емоционална
реакција на измислените ставови на измислени лица, во други истражувања како најава
што се претвора во друштво, а понекогаш дури и позитивната реакција на одредени
квалитети на личноста се третира како привлечност. Не се разликува од релативно малата
позитивна емоционална реакција кај измислени или реални лица, како и од длабоката
емоционална врска помеѓу лица како што е theубовта на една личност кон друга.
Алтман разликува четири можни типа на односи со лица кои се разликуваат по ширината и
длабочината на контактите. Првиот е односот кога само површните квалитети на личноста
стапуваат во контакт и тие не се обемни и чести. Вториот е таму каде што исто така нема
длабока врска, но површинските контакти се големи и изразени. Третата врска е (како
„летна романса“ или „брак набрзина“) во која таа го допира јадрото на личноста, но сè
уште нема ширина на контакт. Четвртиот сооднос и по ширина и во длабочина има
интимност. И според Алтман, ова би бил „социјален просторен извештај релевантен за
процесот на привлекување“.
Како прво, мора да се направи разлика помеѓу површната врска, како што е привлечноста
во најтесна смисла на зборот, како и интензивната и посветена емотивна врска со другата
личност или со други зборови, интимната врска.
Во психолошката литература односите или интимните односи се: врски помеѓу
пријатели, флертувања, loversубовници и сопружници. Интимните односи треба да имаат
една од трите компоненти:
а) емоционална привлечност - чувство на приврзаност и loveубов;
б) задоволување на психолошките потреби на партнерите, како што се споделување
чувства и стекнување безбедност;
в) меѓузависност помеѓу поединци, секоја од нив има одредено значење и влијание врз
другата. Идеалните интимни врски ги содржат сите три компоненти: loveубов,
исполнување и интеракција. Секоја интимна врска е единствена, посебна врска помеѓу две
уникатни индивидуи.
Социјалните психолози велат дека постои растојание помеѓу почетоците на привлечноста
и интимните односи. Според Мурстејн, овој развој поминува низ три фази: известување,
состаноци и улога. Loveубовта, како и привлечноста зависи од доживување на позитивни
емоции во присуство на друга личност, но .убов

55
бара повеќе искуство со награда или повлекување. Чекор по чекор со зголемувањето на
наградата се развива и loveубовта, или чекор по чекор со намалувањето на наградата,
слабее loveубовта. Развојот на врските од привлечност кон loveубов минува низ две фази,
квантитативна и квалитативна. Развојот, квалитетот и стабилноста на односите се под
влијание на неколку важни основни фактори.
Според теоријата за социјална размена во стабилни врски, ни се допаѓа она што сме
наградени. Блиските односи зависат од размената на награди помеѓу партнерите.
Инвестицијата на сопругот во врската може да биде неговата убавина, а сопругата треба да
инвестира во врската своја сопствена инвестиција, пари. Во замена за наградата што ја
добиваме од нашиот партнер, треба да му ја дадеме наградата што ја сака.
Според оваа теорија, односите што обезбедуваат повеќе награди и помалку трошоци се
позадоволувачки и траат подолго. Наградите во интимните врски вклучуваат дружење,
loveубов, удобност во време на стрес и сексуално задоволство. Но, интимните односи
имаат и цена: трошење време и напор за одржување на врската, правење компромиси за
одржување на мирот, страдање во време на конфликт и наоѓање друга можност за
продолжување на врската.
Но, наградите и трошоците не се јавуваат во психолошки вакуум, секој
партнер носи специфични предвидувања на рамнотежата до која е врзан. Наградите
и трошоците различно ги перципираат луѓето, иако мислат дека што и да наречат
награда, другите ќе мислат исто.
Кели го користи поимот за компаративно ниво. Лицето со релативно високо ниво
очекува да има наградувачка врска, додека онаа со релативно ниско ниво очекува врска
што не наградува. Односите што одговараат или ги надминуваат предвидувањата на
лицето се позадоволни од оние што се помали од предвидувањата. Што се однесува до
наградата, перцепцијата на трошоците исто така може да се промени. Луѓето често
покажуваат егоцентрични склоности претерувајќи ја нивната улога во настаните. Тие се
почувствителни на сопствениот придонес во врската отколку на придонесот на другите.

56
Друг вид на предвидување, исто така, даден од Кели е оној на компаративното ниво
на алтернативи според кое претпоставува предвидување на лицата што ќе добијат во друга
алтернативна врска. Ако се верува дека потенцијалните награди во овие алтернативи се
големи, лицето ќе биде помалку поврзано со моменталната состојба на врската. Но, кога
луѓето имаат малку алтернативи, тие имаат тенденција да одржуваат односи дури и кога не
се задоволителни. Но, од друга страна, врската влијае и на алтернативите. Поврзани лица
се помалку заинтересирани за алтернативните партнери кои ги доживуваат како помалку
привлечни. Важен фактор тука се инвестициите. Инвестирањето е нешто што поединецот
го става во врската што не може да ја поврати ако врската заврши. Може да биде
потрошено време, напор, романтични и професионални можности. Заради нив, поединците
не заминуваат, туку одржуваат односи.

Самообјавување во интимни односи

Самообјавување е процес на презентирање на информации за себе на друго лице.
Обично започнува со нелични информации. Ова е позната како фаза на ориентација каде
што партнерите се обидуваат да формираат општ впечаток едни за други и евентуално да
создадат добар впечаток за себе. Во афективната истражувачка фаза тие почнуваат да
разговараат за своите лични ставови и мислења, но внимателно избегнуваат интимни теми.
Кога ќе достигнат афективна фаза, партнерите можат да зборуваат за неверојатно лични
проблеми. Конечно, нивната врска достигнува последната фаза каде што се разменуваат
сите лични чувства. Ако се прекине овој постепен циклус на воспоставување блискост,
тогаш и односите се прекинуваат. Ова се случува кога едниот од нив одбива да даде
информации за себе, или кога ќе направи предвремено лично обелоденување.
Првично, луѓето му даваат на другата личност релативно малку информации за себе
и добиваат релативно малку од него. Кога новодојденците ќе бидат наградени, тие
почнуваат да даваат повеќе. Нивната размена станува поширока, вклучува повеќе аспекти
од нивниот живот и подлабока, вклучително и поважни и чувствителни аспекти.
Поширокото и поинтимно самооткривање е исто така поврзано со квалитетот на односите.
Истражувањата покажаа дека партнерите кои се отвораат повеќе покажуваат посилни
емотивни врски во loveубовните врски и поголемо задоволство во бракот.

57
Видови на loveубов
Loveубовта за возрасни каде сексуалната желба е исто така вклучена во
литературата е позната како романтична, еротска, страсна или едноставна убов. Во
психолошката литература има два пристапи кои имаат тенденција да ја дефинираат
loveубовта: теоретскиот и емпирискиот. Фроми е еден од психолозите кои се обиделе да го
теоретираат loveубовта. Според него, „loveубовта е заедница со личност или нешто што е
надвор од нас, под услов да се чува одделно од нечиј интегритет“.
Маслов исто така дава карактеристики на loveубов кон личност која постигнала
самоактуелизација. Loveубовта се состои од нежност и силна привлечност, чувство на
среќа, радост и ентузијазам. Содржи тенденција на физичко и психолошко зближување со
саканата личност. Таа личност е оценета како убава, добра и привлечна. Нема чувство на
вознемиреност, ниту потреба од дистанца и резерва. Во страсната loveубов се изразува
сексуалноста, но секогаш е поврзана со други интензивни чувства кон другата личност.
Важната карактеристика е радоста и играта, а не меѓусебната обврска и договор. Маслов
исто така нагласува дека придружувањето кон другиот не значи напуштање на
независноста и индивидуалноста. Во loveубовта постои и звучна себичност,
самопочитување и неподготвеност да бидете жртви без силна причина. Друга многу важна
карактеристика е дека loveубовта не излегува од никакво отсуство. Loveубовта не е водена
од потребата за безбедност. Loveубовта кај развиените луѓе е израз на развојот и зрелоста
на личноста, таа излегува спонтано од човекот. Не е потреба за нешто или некого, туку
спонтана желба да се сака некој друг и неговото / нејзиното постоење.
Според Хетфилд, романтичната привлечност или страсната loveубов е поврзана со
преокупација со партнерот и негово идеализирање, со желба да се познава другиот како и
со желба да биде познат од него.

58
Бершеид и Валстер први имаа емпириско-истражувачки пристап кон loveубовта.
Тие не ја покажуваат идеалната форма на loveубов ниту loveубовта на мал број луѓе кои
постигнале самоактуелизација, но всушност го изразуваат своето разбирање за
карактеристиките на loveубовта што постои кај повеќето луѓе и такви какви што тие
разбираат. Според нив, постојат три важни карактеристики на убовта, која е позната и како
страст:
1. Под улога на фантазија тоа значи дека во loveубовта задоволството е пред сè во
имагинацијата на среќата што ја нуди врската со другата личност (за разлика од
привлечноста каде за општеството, директниот контакт е најголемо задоволство).
2. Нестабилност на емоциите значи дека со текот на времето loveубовта ослабува и
исчезнува.
3. Третата и најважна карактеристика е комплексноста на чувствата, која вклучува
не само пријатни, туку и негативни чувства како што се страдање и болка. Хатфилд
зборува за два вида loveубов, страствената и пријателската.
1. Страсната loveубов е емотивна состојба на огнена апсорпција во другата. Луѓето
во страсна loveубов се толку фасцинирани од нивниот партнер што нивните мисли се
збунувачки. Тие доживуваат чувство да бидат опседнати или да бидат опседнати од
overубовникот и наоѓаат мало задоволство во која било друга општествена активност.
Страсните loversубовници сакаат близок физички контакт со нивните партнери,
вклучително и сексуален контакт.
2. Пријателската loveубов е постепена, тоа е однос на доверба, сигурност и
стабилност. Изграден е врз почит и пријателство и завршува во силна реципрочна врска.
Таа се заснова на почит, восхит и доверба, но довербата се цени како најважна.
Интерперсоналната доверба може да биде двојна - сигурност и емоционална доверба. Ние
веруваме во безбедноста на другиот кога веруваме дека ќе го стори она што го вети. И ние
веруваме емотивно во другиот кога мислиме дека тој е загрижен и преокупиран со нашите
чувства и постапува за да ја заштити и зачува нашата духовна благосостојба.
Пријателската loveубов е потрајна и подлабока од страсната убов. Постои помеѓу
пријатели и loversубовници.
Ли, исто така, ги воведува видовите на loveубов и нивните карактеристики.
Романтична (страсна) loveубов се карактеризира со потрага по идеална личност, со акцент
на физичката убавина. Loveубовта во играње се одликува со потрагата по сексуална победа
со малку вклучување во неа, или понекогаш има двајца loversубовници кои ги држат
подалеку едни од други. Социјалната loveубов се карактеризира со приврзаност која лесно
се развива и пријателства кои кулминираат во врските за долго време.

59
Посесивната loveубов содржи опсесивна вклученост (што го напаѓа умот, jeубомората и
емоционално екстремната приврзаност кон lубовникот). Алтруистичката loveубов се
карактеризира со желба да се грижи за другиот, без да очекува реципроцитет. А,
прагматичната loveубов содржи рационални односи, практики засновани на взаемно
задоволство.
Стенберг се занимаваше со компонентите на loveубовта и истакнува три од нив:
а) Интимност: емоционална компонента која вклучува чувства на блискост.
Партнерите имаат длабока интимност, се поврзани едни со други, се ценат едни со други,
максимално се наградуваат, имаат потреба едни од други, се разбираат добро, споделуваат
едни со други што имаат и сè од себе, даваат и добиваат емоционална поддршка и
влегуваат во интимни комуникации.
б) Страста е мотивирачка компонента што ја рефлектира романтичната, сексуалната
и физичката привлечност. Стенберг, исто така, предлага самопочитување, припадност,
доминација и потчинување како потреби што придонесуваат кон страста на партнерите.
в) Одлука: компонента на знаење што содржи одлука на лицето да биде за loveубена
и степен на поврзаност со партнерот, потреба за одржување на врската.
Според Рубин, додека за карактеристична привлечност или привлечност е проценка
на другата личност, проценка на вредностите, за карактеристична loveубов е потребата и
желбата за присуство на саканата личност, активен интерес за него и интимен и близок
однос со него . Соодветно, страсна и пријателска убов може да се случи одделно или
заедно. Според него, овие lovesубови се состојат од три компоненти: поврзаност (треба да
се биде со lубовникот), грижа (желба да се поддржи theубовникот) и блискост (степен на
доверба и доверба).

60
Карактеристики на интимните односи
Квалитетот на чувството на partnersубов кон партнерите зависи и од тоа како
партнерите реагираат на основните карактеристики на врската. Jeубоморна и доверлива
loveубов им помага да ги надминат проблемите исто како што чувствителната loveубов ја
зголемува довербата и приврзаноста. Во овие случаи, особеностите на врската даваат
можност за зајакнување на врската, но во исто време тие го прикажуваат ризикот од
лутина и нерешени спорови. Трите најважни и потенцијално експлозивни одлики на
паровите се: сексуалност, jeубомора и моќ.
влијанието на сексуалноста е присутни во задоволствата во односите, во нивното
продолжување и во сексуалните ставови. Сексуалното задоволство и задоволството од
врската се поврзани со добра комуникација за сексуалните желби и склоности. За некои
парови е потешко во споредба со другите да зборуваат за секс. Истражувањата покажаа
родови разлики во однос на сексуалноста. Мажите се повеќе склони од жените да се
обидат да започнат сексуална активност, додека жените главно реагираат прифаќајќи ги
или одбивајќи ги предлозите на другите. Ова е пасивната улога на женката што може да
биде опасна бидејќи ја стимулира машката сексуална активност насилно, имено силување
и сексуална принуда. Присилното сексуално однесување е психолошко однесување,
карактеристично за мажите со цел да добијат секс.
Alousубомора ëтоа е реакција на перцепцијата на закана што постои во врската, која
не е секогаш заснована на реалноста. Да се биде alousубоморен значи да страдаш, но да се
биде предмет на alousубомора значи постојано да се плашиш. И, понекогаш е фатален, се
убива себеси или другите. Jeубомората е поврзана со чувство на нееднаквост и
несоодветност во врската. Jeубомората е интензивна кога се распаѓа романсата затоа што
партнерот го привлекува некој друг, а најмногу предиспонирани за jeубомора се оние кои
се повеќе зависни од интимната врска. Според Вајт, jeубомората поминува низ четири
фази:
а) на почетокот индивидуата сфаќа дека постои закана за сегашната врска. Обично
оној кој е најнесигурен и зависен во врската е повеќе предиспониран да ја разбере
заканата.
б) Во втората фаза луѓето се обидуваат подобро да ја разберат ситуацијата и да
започнат да размислуваат за начините за нејзино надминување.

61
в) Трет аспект на yубомора е емоционалната реакција на поединецот. Jeубомората
може да предизвика голем број на различни емоционални реакции. Обично негативни
чувства (стрес, конфузија, сомнеж, непријателство, лутина), а понекогаш и позитивни
(возбуда, loveубов, живост).
г) И, конечно, перцепциите, мислите и чувствата на индивидуата за jeубомората
можат да влијаат на напорите на лицето да ја надмине jeубомората. Овие активности за
надминување на jeубомората се разликуваат, можат да бидат конструктивни, но и
деструктивни.
Брисон ги спореди реакциите на студентите од различни култури со jeубомората:
„Се чини дека кога Французите ќе станат alousубоморни лудуваат, Холанѓаните се тажни,
Германците главно не се борат за тоа, Италијанците не сакаат да зборуваат и
Американците се грижат за тоа што мислат нивните пријатели “.
Сепак, психолозите се обидуваат да применат конструктивни методи за да
одговорат на alousубомората и да се фокусираат главно на потребата да се намалат
ирационалните верувања, да се зголеми самодовербата, да се стимулираат
комуникациските вештини и да се зголеми квалитетот на односите, како и формирањето на
независност и лична благосостојба.
Сексуалноста и jeубомората се поврзани и со моќта на партнерите. Одбивањето на
сексуална понуда е знак на моќ во меѓучовечките односи, против кој се користи физичка
сила за да се врати моќта. Jeубомората е состојба на имплицитно ослабување на моќта,
кога theубоморен партнер стравува дека ја изгубил моќта да го привлече другиот.
моќ е општа карактеристика на човечкиот живот и влијае на сите односи,
пријателски, loversубовници, соработници, членови на семејството. Важен фактор на
социјална моќ во интимните односи е изворот на моќ. Социјалната моќ е способност да
влијаеме на однесувањето на другите и да се спротивставиме на влијанието на другите врз
нас.
Извор-базирана моќност постои само кога изворот има вредност. Ако некој
контролира ресурс што нема никаква вредност за нас, тоа лице нема моќ над нас. Дури и
вредноста на самата врска може да влијае на моќта што ја имаат партнерите едни врз
други. Општо, ако односите се поважни за едниот партнер отколку за другиот, оној кој
помалку ги цени врските има поголема моќ. Да ги диктира условите за поврзување и
дружење е способно лицето чиј интерес за продолжување на врската е помал. Само ако се
грижиме за врската, а не за партнерот, тогаш тој е попривилегиран во хиерархијата на
врската.

62
Исто така, моќта заснована на извор може да биде под влијание на алтернативи.
Кога ресурсот што го цениме е контролиран од голем број луѓе, тогаш ниту една одредена
личност нема примарна моќ над нас. Луѓето кои имаат некои внимателни обожаватели
имаат поголема моќ во нивните односи отколку оние кои немаат други понуди.
Ограничување на алтернативите, намалување на можноста за избор и избор на партнери ја
зголемува моќта на секој што е во мали количини.
Ресурсите создаваат основа на моќ, но процесот на нејзино изразување е поврзан со
однесувањето. Примената на јазикот е процес на моќ. Начинот на кој тие зборуваат едни со
други многу влијае на рамнотежата на силите меѓу нив. Оние што прекинуваат обично
имаат социјална моќ. Видовите стратегии за моќ се разликуваат меѓу половите.
Стереотипот е дека жените применуваат индиректни стратегии на моќ како што се
манипулација, алузија, војна и привлечност, додека мажите користат директни стратегии
како што се испрашување, убедување (полнење ум) и договарање.

Проблеми во врската
Jeубомората и социјалната моќ на партнерот можат да создадат сериозни
конфликти во интимните односи. Без оглед на причината, одредено ниво на стрес и
конфликт е неизбежно кога луѓето имаат силни емоционални врски едни со други. По
својата природа, интимните односи создаваат конфликти помеѓу желбата за
независност на секој партнер наспроти желбата за блискост, помеѓу потребата да се
биде отворен и искрен и потребата од приватност, потребата за предвидливо
дејствување и потребата да се доживее спонтан романтизам.
Некои проблеми во врската се универзални:
а) Однесување кое ги иритира и мажите и жените се неверство, физичко
малтретирање и вербално малтретирање.
б) машки однесувања што ги иритираат жените се: обид да имаат секс со сила и
сила, игнорирање на мислењето на жените или третирање на нив како инфериорно или
глупаво, криење емоции, груби постапки, прекумерно пиење алкохол и тутун.
Занемарување на жената, како и кога мажот ќе престане да вели дека ја сака. Кога не
разговара со неа, тој се однесува како будала и ја малтретира.

63
в) женско однесување што ги иритира мажите се: сексуално отфрлање, кога таа не
реагира. Кога женката е мрачна, расположена, лута, лута. Невнимателен за нејзиниот
изглед и фустан.
Кога две лица ќе откријат дека се различни во низа ставови, вредности и
преференции, почнуваат да се појавуваат негативни чувства. Ваквите појави се јавуваат
најчесто во страсна loveубов, кога loveубовта е слепа, емоциите имаат таква моќ што
поседуваат сè и не дозволуваат внимание да се препознаат неприфатливи детали.
Разликите и различностите можат да бидат фатални за интимните односи, но можат да
бидат помалку штетни ако се разликуваат во раните фази на врската отколку подоцна.
Понекогаш разликите се јасно разбрани, но едниот партнер верува дека другиот ќе
се промени. Ова е заштита од промени, но привремена, бидејќи бракот не е магичен да го
менува односот сам по себе. Некои разлики се појавуваат по бракот, во подоцнежните
периоди на врската и не можат да се избегнат. Во овие случаи, сличностите на почетокот
може подоцна да се претворат во разлики. Кога сопругата првично ќе одлучи да биде
примерна присила, но подоцна страсно се посвети на својата кариера, тоа создава огромни
разлики во нејзините ставови. Променетиот и многу голем интерес на сопругата за живот
надвор од домот може да биде извор на конфликт за сопругот изненаден од промените.
За некои поединци, одржувањето на врските станува тешко затоа што им е
здодевно. Секојдневие на нештата, кога партнерот кажува исто нешто секој ден, го прави
истото и на ист начин, создава услов да се вознемири, да биде емоционално заситен и да
добие имунитет за промена, што може да стане извор на разделба . Квалитетите или
вредностите што ја предизвикаа привлечноста сега се вметнати во брзините на рутината и
стануваат извор на досада, а негативните што произлегуваат од досадата се припишуваат
на другиот партнер. Континуитетот во односите станува рутина, потребата едни за други
станува обврска, временски притисок, работни проблеми, интензитетот на вон семејните
контакти ја зголемуваат можноста за досада. Позитивните врски се намалуваат,
вниманието кон партнерот се намалува, а грижата се намалува. Недостаток на позитивна
реципроцитет ја намалува меѓусебната привлечност и комуникацијата се влошува.
Меѓусебно негативните проценки се појавуваат почесто. Двата пола си даваат апсолутно
право да го критикуваат и укоруваат својот партнер, а оваа негативна реципроцитет дава
силен и сериозен удар на чувствата на наклонетост и убов. И кога односите почнуваат да
се влошуваат, секоја индивидуа припишува позитивно однесување на надворешни услови
и лошо однесување на внатрешни фактори. Кур партнер И кога односите почнуваат да се
влошуваат, секоја индивидуа им припишува позитивно однесување на надворешните
услови и лошо однесување на внатрешните фактори. Кур партнер И кога односите
почнуваат да се влошуваат, секоја индивидуа им припишува позитивно однесување на
надворешните услови и лошо однесување на внатрешните фактори. Кур партнер

64
постапува правилно не е негова заслуга, туку други фактори што влијаат, додека кога
партнерот не е во право, причината е тој самиот.
Најдобар начин да се справите со конфликти од ваква природа е да избегнете досада
во односите меѓу партнерите со стимулирање на варијации во форма на одмори, курсеви за
обука, социјални контакти, хоби, нови сексуални техники итн.

Влошување на односите
Левингер смета дека односите минуваат низ пет можни фази: првично повлекување,
изградба, продолжување, влошување и прекинување. Многу пријатели, познаници и
најблиски остануваат во меморијата на едни со други, бидејќи познаниците не биле
длабоки и интензивни. Но, кога врските содржат loveубов, тешко е да се разделат мирно,
придружени со болни емоции, чувства на лутина и омраза. Loveубовните врски не се
раскинуваат лесно затоа што вклучуваат инвестирање на време на поединци, размена на
големи награди, чувства на реципроцитет и перцепција дека има сè помалку прифатливи
партнери. Можноста за други партнери игра голема улога во интимните односи. Кога некој
ќе види дека нема многу кандидати да го заземат местото на партнерот, тој или таа ја
прифаќаат сегашната врска како најпозитивна,
Влошувањето на врската започнува кога еден од партнерите формира мислење дека
сегашната врска е помалку пријатна отколку порано, реакцијата на промена може да биде
активна или пасивна. Активни лица може да одлучат да ја прекинат врската или да
направат пауза за да ја подобрат. Пасивниот партнер, пак, очекува од нив да се подобрат
сами или да се влошат. Според Рускулт, интимните односи веројатно нема да раскинат
кога се присутни три фактори: високото ниво на задоволство за секој партнер, претходната
инвестиција на време и напор за градење на врската и недостатокот на нови
loversубовници.

65
НЕ ПОВЛЕКУВАЕ

Непривлечноста не значи, како што звучи етимологијата на зборот, дека нема само
привлечност. Поимот за неповлекување значи дека постои негативен афективен однос. Но,
ваквите негативни афективни стапки можат да бидат различни во содржината и
интензитетот. Можеби е само мала непријатност за личност која дефинитивно ја среќаваме
на работа, здодевна, но може да биде силна омраза кон секоја личност за која проценуваме
дека непријателството кон нас ни наштетило на нас или на некој близок.
И привлечноста е позитивен личен став и непривлечноста е негативен став кон
некој друг. Како и сите ставови, постојат три компоненти: спознание кое се состои од
проценки за негативните квалитети на една личност на која има непривлечност, познавање
на убедувањата на другата личност дека тие се различни од нашите, меморијата на
негативниот извештај до нас, првото, пред сè, убедување дека од некои лица можеме да
очекуваме непријатност и штета за нас. Афективната компонента која претставува
доминантна компонента, претставува систем на емоции кон лицето кон кое доминираат
негативните емоции. Изразот на непривлечност е и кога се радуваме на страдањата на
некоја личност. Контактивната компонента понекогаш се состои само од бегство од
контакти со личноста што не ја сакаме,

Фактори на непривлечност
Самиот факт дека немаме слични ставови и вредности, дека нема манифестација на
привлечност кон нас, дека нема дефиниција за квалитетите на личноста што ги
претпочитаме со личноста со која сме во контакт, не значи дека се јавува непривлечност .
За да се дојде до повлекување потребно е да се имаат ставови и вредности спротивни на
нашите, ставови и вредности што ги отфрламе и негираме. Интензитетот ќе зависи од
пропорцијата на нашите спротивставени ставови кон другите.
Исто така, непривлечна би била личноста што ќе манифестира непривлечност за
нас. Ако некој негативно ги оцени оние наши квалитети што ги сметаме за позитивни, тоа
ќе го охрабри нашето неповлекување повеќе отколку ако некој негативно ги оцени
квалитетите што мислиме дека ги немаме или тие квалитети ги претставуваат нашите
недостатоци. Особено, потценувањето ќе предизвика потценување на оние наши квалитети
што ви даваме голема вредност и кои ние

66
се многу важни. Ако некој ни каже дека не ја познаваме добро нашата професија, на
пример математика, за математичарот, голема е веројатноста дека ќе започне
непривлечност. Важните улоги играат и светогледите кои се карактеристични за одредена
култура. Во културите во кои храброста се цени како позитивен квалитет, повеќе неволно
ќе се поттикне оној што ја цени личноста во таа култура како кукавица отколку да му каже
дека е мрзлив или невообичаен.
Појавата на неповлекување ќе зависи и од она што сметаме дека е причина за
манифестација на неповлекување кон нас; помалку ќе биде нашата непривлечност како
реакција на манифестацијата на туѓа непривлечност кон нас ако сметаме дека тоа широко
во таа непривлечност кон нас е резултат на нашето незнаење од засегнатата личност
отколку ако веруваме во изворот е во посни намери кон нас.

Фрустрација на мотиви
Без оглед какви ставови има некој, какви квалитети на личност, какви чувства има кон нас,
некој што ни забранува цели и дејствување ќе предизвика да бидеме непривлечни и
непријателски расположени кон него.
1. Колку е поголема желбата што е фрустрирана, толку поголема ќе биде
непријателството кон лицето кое е ценето како извор на фрустрација.
2. Интензитетот на неповлекување зависи од бројот на фрустрации што ни ги
предизвика некоја личност. Голем број на уште помали фрустрации што следат една со
друга предизвикуваат поголема агресија отколку само една фрустрација или мал број од
нив. Дејствата на една личност, што особено сметаме дека се досадни, како нешто што
малку иритира, кога ќе се појават, ни предизвикуваат интензивна негативна реакција.
3. Кога активноста на некоја личност се меша во реализацијата на поставената цел,
дали е поголема пречка, непривлечноста кон таа личност ќе биде поголема.

67
Моќ и фрустрација
Нема сомнение дека моќта на лицето кое предизвикува фрустрација влијае на
манифестацијата на непријателство. Фрустрацијата што предизвикува агресија ќе биде
инхибирана, а помалку изразена, ако лицето што ја предизвикало фрустрацијата е силно, и
можноста, ако изразиме непријателство во него, тој ќе реагира остро. Непријателството е
повеќе изразено кон оние кои имаат понизок статус во споредба со нас, отколку кон оние
кои имаат повисок статус.
Но, останува прашањето дали таквата разлика во моќта ќе влијае на вистинскиот
интензитет на непријателство. Според некои автори, нема да има разлика во вистинското
непријателство. Според други, запирање на манифестација на непријателство кон оние со
повисок статус (кое непријателство со употреба на механизам за раселување, ориентирано
кон други лица помалку моќни и со понизок статус од нас) ќе дојде до поголемо
непријателство. Курсевите кон лице со понизок статус (иако не предизвика фрустрација)
зошто изразуваме поинтензивно непријателство кон оние со понизок статус од нас, во
согласност со принципот на рамнотежа, може да доведат до поинтензивни негативни
емоции отколку што би биле емоциите кон вистинскиот извор на фрустрација со личноста
со највисок статус.
На манифестацијата на непривлечност, како и на нејзиниот интензитет, влијае
влијанието на постоењето на поддршка за непријателска реакција кон некоја личност или
група, и дали другите исто така манифестираат такви непријателски чувства и го
дозволуваат она што едно лице го изразува. Кога постои манифестација на непривлечност
кон другите, лицето се чувствува послободно да го изрази своето непријателство, да се
изрази отворено и со поголем интензитет. Не само манифестацијата, туку и вистинската
непривлечност е поголема. Постои широк спектар на поттикнување и меѓусебно
зголемување на непријателството, феномен што се наоѓа и во феноменот на непријателство
кон етникумите, религиите или другите предрасуди, кога лицата со предрасуди се
манифестираат едни на други, непријателството кон нив се зголемува.

68
Фрустрација и очекувања и цели
Еден од факторите што влијае на непривлечноста кон личноста е исто така
очекувањето на фрустрираната личност. Две лица можат да бидат објективно подеднакво
фрустрирани и подеднакво забранети да ја постигнат подеднакво важната цел, а
непријателството предизвикано кон нив може да биде различно. Исто така, зависи од
очекувањата што лицето, кое е фрустрирано, ги поврзало со забранетата активност. Ако
некој очекува успех од сопствената постапка, на пример, непријателските чувства ќе бидат
поинтензивни од оние на друга личност која не била толку сигурна дека неговата постапка
ќе успее. Ако се надеваме дека ќе освоиме награда, тогаш на лицето кое донело одлука за
награда, ќе имаме многу помалку изрази на неповлекување доколку нашите очекувања и
надежи не биле големи.
Сепак, важни фактори се проценка на намерата на лицето кое предизвикува
фрустрација. Ако однесувањето на друг што предизвикува фрустрација е оценето како
редовно, легитимно, карактеристично за културата или ситуацијата и ние сме убедени дека
такво однесување, што е на наша штета, би било сторено од кое било друго лице, и дека
како такво тоа би станало на секоја втора личност, а не само нам, тогаш таквото
однесување не би предизвикало непривлечност, непријателство.
На пример, казна од страна на полицијата. Стануваме доста недостапни за некоја личност
кога проценуваме дека тој направил нешто на наша штета според лична проценка, особено
ако сметаме дека некој дејствува со нас со цел да ни предизвика штета.

група
ЗОШТО ПСИХОЛОШКО ИСТРАУВАЕ НА ГРУПИ?

Постојат важни причини за групно психолошко истражување. Првата причина е

важноста за психолошко пронаоѓање на причините и процесите на групна активност за
подобро разбирање на групните проблеми. За јасно осветлување на историски настан, мора
да обрнеме внимание на главните „актери“ на тој настан, неговите мотиви, верувања,
желби, врски со други луѓе, како и психолошките фактори на одредено однесување на сите
луѓе кои учествуваат во настанот. . Препознавање на психолошките карактеристики на
групното однесување

69
и со користење на психолошко знаење за групата, ние како целина стануваме посвесни и
подобро ги разбираме феномените што секоја наука ги третира во однос на групата.
Втората причина зошто е потребно психолошко следење на групата, е припадноста
кон групи, положбата и активноста на поединците во групи, влијае не само на сегашното
однесување на луѓето, туку влијае и на формирање на голем број карактеристики и
формирање на однесувањето како целина. За тоа сведочи социјализацијата, соодветно
вредноста на семејните и семејните односи во развојот на индивидуалната личност, како и
вредноста на припадност кон групи во формирањето на верувања, вредности и ставови и
квалитети на личноста. Од мало значење за формирање и развој на личноста на поединецот
се мали групи - семејство и врсници. Од нив зависи од какви квалитети на личност ќе има
корист поединецот.
Третата и најважна причина за психологијата како наука е тоа што за време на
функционирањето на групата се појавуваат психолошки појави кои не можеме да ги
најдеме ако ја набудуваме и трагаме до изолираната индивидуа. Како составен дел од
групното однесување и групната интеракција се претставени одредени стапки на моќ и
влијание, привлечност и непривлечност, престиж, како и разни форми на комуникација.
Преку групна интеракција широко доаѓа во менување на ставовите, вредностите и другите
одредби. Презентирани се специфични форми на групно однесување: социјално
олеснување, групно решавање на проблеми, групно одлучување, прилагодување и
менување на ставовите под влијание на групата.
Поимната група се користи за именување на различни собири на луѓе: 1. Понекогаш
по групи дефинираме луѓе кои имаат некои заеднички карактеристики, но не постои
никакво дејствие или просторна врска помеѓу нив; 2. Понекогаш се зборува за група дури и
кога одреден број луѓе, заинтересирани за настан, се на исто место, иако не се во близок
меѓусебен контакт; 3. Имаме трет случај кога кај поголем број луѓе привремено собрани од
разни причини доаѓа до широк пораст на вознемиреност, меѓусебно поттикнување на оваа
состојба, луѓето силно влијаат едни на други, и во сите доаѓаат до израз помалку
контролирано однесување од вообичаеното . Тогаш станува збор за масата.
4. Група е именувана уште повеќе луѓе, кои иако не се на исто место, и нема
никакви контакти меѓу нив, активно придонесуваат за реализација на одредена цел.
Таквите толпи се нарекуваат социјални движења. Не постои просторна врска помеѓу
членовите, но постои идеолошка и акционерска врска.

70
5. Луѓето редовно се именуваат со група меѓу која постои директна, долга и
континуирана интеракција, како што е случај со семејството, или за ограничено или
привремено траење (разни провизии), но се ограничени по број.
 6. Група се нарекува и група луѓе, меѓу кои постои интеракција, но таа интеракција
не е директна помеѓу сите членови, како што е во мали групи, инаку позната како
организации (јавни, училишта, други институции, итн.).
7. И, конечно, групата која вклучува поголем број на население, која се
карактеризира со чувство на заедничка припадност и чии членови ја имаат истата судбина,
како што се: класи, држави, националности, различни верски заедници итн. Позната како
голема социјални групи.
Во психолошката литература, публиката, масите и социјалните движења не се
нарекуваат групи. Тие се познати како агрегати. Во психолошката литература групи се
нарекуваат мали групи, организации и големи социјални групи.

ДЕФИНИЦИЈА ЗА ГРУПА
Психолошките дефиниции на групата нагласуваат поспецифични карактеристики
важни за поимот група: интеракција, меѓусебно влијание, структура на група,
стабилизирање на односите помеѓу членовите на групата, заедничка цел, заеднички норми
на однесување или инструментализација за да се задоволат потребите на групата. членови,
или свесност за припадност кон одредена група.
Луѓето во неговата дефиниција ја нагласуваат интеракцијата „под група мислиме на
одреден број луѓе кои комуницираат едни со други во одреден период, чиј број е толку мал
што му овозможува на секоја личност да може да комуницира со сите други, не
индиректно преку други луѓе, но лице в лице “.
Интеракцијата и взаемното влијание се составен дел од дефиницијата за групата исто така
од Шо „групата се дефинира како две или повеќе луѓе кои комуницираат едни со други на
начин на кој една личност влијае и е под влијание на која било друга личност“.
Шериф и Шериф, во нивната дефиниција ја нагласуваат структурата, соодветно,
стабилизираниот систем на структура и улоги, а преку тоа и постоењето на норми:
„групата е социјална единица која се состои од одреден број на поединци кои стојат заедно

71
другиот во одреден статус и улога и кој поседува систем на норми и вредности со кои го
регулира однесувањето на своите членови, барем за работи важни за групата “. Гиб ја
нагласува заедничката цел како карактеристика на групата: „дури не треба да се дискутира
за да се преиспита дека некои заеднички цели се услов за функционирање на групата и тие
цели мора да ги задоволат потребите на секој член што учествува во групата“. . Обозов
исто така ја дефинира групата преку заедничката цел „ако зборуваме за група луѓе, тогаш
тоа е збир на луѓе кои се поврзани со заедничката цел преку чие исполнување може да се
исполнат индивидуалните потреби на нејзините членови“. Креч и Крачфилд во својата
дефиниција набројуваат некои карактеристики: меѓусебна зависност на членовите,
меѓусебно влијание, заеднички норми и заеднички активности „група може да се дефинира
како две или повеќе лица кои ги исполнуваат следниве услови: 1. Односите меѓу членовите
се меѓусебно зависни - однесувањето на една личност влијае на однесувањето на која било
друга личност; 2. Членовите имаат заеднички идеологии - верувања, вредности, норми кои
го регулираат нивното однесување. „Таа идеологија се развива кога членовите на групата
работат заедно на заеднички задачи, и со текот на времето станува одлика на оние кои се
членови и ја одделува нивната група од другите групи. Членовите имаат заеднички
идеологии - верувања, вредности, норми кои управуваат со нивното однесување. „Таа
идеологија се развива кога членовите на групата работат заедно на заеднички задачи, и со
текот на времето станува одлика на оние кои се членови и ја одделува нивната група од
другите групи. Членовите имаат заеднички идеологии - верувања, вредности, норми кои
управуваат со нивното однесување. „Таа идеологија се развива кога членовите на групата
работат заедно на заеднички задачи, и со текот на времето станува одлика на оние кои се
членови и ја одделува нивната група од другите групи.

НЕСТРУКТУРИРАНИ ГРУПИ
Во стручната литература за различни типови на неструктурирани групи се користат
поимите, масата, толпата, публиката итн.
Главната карактеристика на толпите се: нивниот број, интерстицијализам и поларизирани
интереси е исто така нивната неструктуираност, соодветно неорганизирано однесување.
Како што се разликуваат типови на неструктурирани групи: публика, толпа и социјално
движење. Подолу ќе ги третираме публиката и социјалните движења како типови на
неструктурирани групи.

I. Публика
Една од неструктурираните групи е публиката. Под аудиенција мислиме на
неструктурирана и неорганизирана група на луѓе, собрани во ограничен простор, со
внимание насочено од одреден предмет или настан, чија реакција е пореактивна и
приемчива отколку

72
колку е активен и ангажиран и кај кого има слаба интерстимулација што се изразува во
взаемна поддршка на однесувањето. Дури и порано споменавме дека можеме да
разликуваме случајно собрана публика и публика во обична смисла. Милграм заклучи дека
бројот на членови во случајната публика е важен фактор од кој зависи влијанието врз
другите случајни членови.
Случајната публика може да има три вида трансформации: една можна верзија е
дека по одредено време таа можеби веќе нема, членовите ја напуштаат сцената и секој оди
по својот пат. Втората трансформација е дека може да ве пренесе на друга вид, агресивна
маса. Ако случајната публика, на пример, во сообраќајна несреќа, оцени дека несвеста и
дрскоста на возачот довеле до раширена несреќа, тоа може да доведе до револт и гнев, а
пошироките членови, пасивно-приемчива публика, управувана од возачот и го сметаат за
виновен, односно се претвораат во агресивна маса. Трет вид на трансформација е исто така
можен. Ако повредените можат да иницираат просоцијални одредби на кој било член од
публиката, подготвеност и желба да им помогнат на повредените,
Вториот вид е намерно собраната публика. Понекогаш има публика собрана за
забава, филм или концерт, публика да прима информации - предавања. Дури и намерно
собраната публика има карактеристики како и другите публика: неструктурирани,
поларизирани интереси, одредени хомогени однесувања, собрани во одреден простор и
одредена меѓусебна интерстимулација. Интерстимулацијата не е толку голема како во
маса, но сепак постои. Се изразува малку повеќе во намерно собраната публика, за време
на реакциите, без оглед дали се позитивни или негативни, кон настанот кон кој е насочено
вниманието.
Исто така, намерно собраната публика може да се трансформира во структурирана
група или маса. Станува структурирана група ако имаме дискусија по завршувањето на
предавањата. Масовна трансформација се случува кога дел од fansубителите на фудбалот,
повреден од неуспехот на клубот кон кој се потпираат, во неконтролиран бес го напаѓаат
судијата или навивачите на другиот клуб. Тие се претвораат во агресивни маси.
Некои автори вклучуваат слушатели на радио, ТВ, читатели на одредени публикации,
корисници на масовни медиуми како вид публика. Иако за овие категоризации може
 73
се зборува за поларизација на вниманието во одреден предмет, иако воопшто немаме
меѓукултурно, нема меѓусебно влијание, што е една од основните карактеристики на
толпите.

II. Социјални движења

Тие се дефинирани од различни автори. Кантрил значи толпа што е предмет на
водачот или идеал, како и толпа што врши организирани активности заради реализација на
нивната покорност. Во социјалните движења брои движења на религиозни секти, потоа
политички движења, но и организации. Милграм и Точ го дефинираат социјалното
движење како широка спонтана група конструирана да поддржува цел или верување на
своите членови, чија цел е да направат промена, да реализираат идеја или да решат
социјален проблем.
Социјалните движења се мост помеѓу структурирани и неструктурирани митинзи.
Тие не се структурирани и организирани групи. Ниту, пак, има собири чии членови се во
директен контакт и се собираат на одреден простор. Тие се составени од голем број луѓе.
Она што е важно е нивниот квалитет да имаат одредена идеолошка содржина, верувања и
идеи, заедничка за сите членови и насочена кон постигнување промени и решавање на
проблеми. Овие идеи и проблеми можат да бидат тривијални и бесмислени, но тие можат
да бидат од голема историска вредност, а движењата што се собираат и развиваат околу
овие идеи предизвикуваат големи историски промени.
Давид разликува неколку видови на социјални движења.
1. Пропагандното (или стекнувачко) социјално движење е ориентирано кон
постигнување на нешто што членовите на движењето не го постигнале, но сметаат дека е
разумно да го имаат. Ова вклучува движења кои се насочени кон подобрување на
социјалната позиција на одреден дел од населението.
2. Целта на одбранбените социјални движења е да се заштити или избега нешто, и
преку идентификување со движењето, членовите ја намалуваат вознемиреноста и стравот и
постигнуваат чувство на сигурност.
3. Чести се протестирачките социјални движења кои протестираат против нешто и
бараат исполнување на одредена потреба. Тука е полесно да се открие против што

74
се членови на движењето отколку за што служат. Кога протестот против нешто се претвора
во акција за да се постигне нешто, протестните движења се претвораат во пропаганда или
аквизиција. 4. Може да зборуваме и за агресивни социјални движења чија цел би била да
негуваат омраза кон група или дел од населението. Такви се расистичките, антисемитски
движења. Култните движења се наменети да ги зголемат сите притисоци или верувања.
Некои идеи се зголемуваат и голем број луѓе почнуваат да се собираат кои се подготвени
да го прифатат тој култ. Се проценува дека на овој начин се создадени различни религии.
За различни членови на различни видови движења, припаѓањето на движењето може да
има различно значење. За некои тоа е заштита од страв, за други лична афирмација и
афирмација на личните вредности,
Социјалните движења се во основа неорганизирани, полека, со директни контакти и
влијание едни на други од членовите на групата, можат да се одвиваат во
полуорганизирани и организирани институции. Од дифузните движења стануваат
организирани заедници и секти.
Во психолошката литература со социјални движења, пред сè, се мисли во
неструктурирани групи во кои се нагласува отстапувањето од нормите, каде доминираат
ирационалните елементи и афективните и деструктивни однесувања. Негативните
карактеристики обично се потенцираат, но не треба да заборавиме и да не го игнорираме
фактот дека социјалните движења и масовната активност можат да бидат важни за
социјалните промени и развојот на позитивните појави. Однесувањето на членовите на
движењето и масата не само што е непредвидливо и ирационално, туку честопати за
одредени позитивни вредности претставува важно привлечно и мотивирачко однесување,
како и важен фактор во развојот и унапредувањето на општеството.

СТРУКТУРИРАНИ ГРУПИ

Постојат пет карактеристики на структурирани групи: мали групи, организации и

големи социјални групи.
 75
Првата карактеристика е заедничката цел на членовите на групата. За разлика од
неструктурираните групи каде се зборува за истата цел на членовите на групата, во
структурираните групи постои заедничка цел што се постигнува со обединување на
активностите на сите членови на групата.
Втората карактеристика исто така произлегува од заедничката цел: заедничко
дејствување или интеракција на членовите на групата. Членовите соработуваат за да се
постигне заедничка цел, секој член извршува одредени задачи кои се неотуѓиви за да се
постигнат за да се постигне целта на групата. Интерстимулацијата помеѓу членовите се
реализира токму за време на интеракцијата. Интеракцијата носи широко до взаемно
влијание на некои членови кон другите членови, што исто така е основа за формирање на
одредени специфични односи помеѓу членовите и презентирање на одредени норми на
однесување.
Следната карактеристика се однесува на поделба на функциите помеѓу членовите
на групата, што се изразува преку специфични системи за позиција и улоги. Поделбата на
функциите служи за да се постигне целта на групата, организацијата, како и
компатибилноста на интеракцијата помеѓу членовите. Ова широко однесување при
дефинирање на улоги меѓу членовите, кои ја стабилизираат и претставуваат структурата на
групата. Структурата на групата станува нивниот многу видлив и важен квалитет, со кој
тие се разликуваат пред сè од неструктурираните групи.
Четвртата карактеристика е постоење на систем на правила во врска со
однесувањето на одредени членови на групата, пред сè во врска со однесувањето што е
важно за функционирањето на групата. Овие правила, кои се претставени како механизми
што го регулираат однесувањето на членовите, се познати и како групни норми. Нормите
на групата ги фиксираат формите на однесување во однос на задачите што мора да се
извршат за да се постигне целта и да се регулираат одредени односи на членовите меѓу
себе.
Петтата карактеристика е свеста за припадност кон одредена група. Заедно со ова
оди и свеста за приклучување кон членовите на групата. Во некои групи оваа свест е
поизразена, на пр. семејство, во некои големи социјални групи, на пример националност,
оваа карактеристика е основен квалитет на групата.

Од она што го рековме погоре, структурирани групи се дефинираат како социјални

заедници кои се состојат од две или повеќе лица, или две или повеќе подгрупи, кои преку
интеракција, додека имаат одредена структура, одредени норми, свесност за
припадност кон групата, работат на остварување на целите .

76
Видови на структурирани групи:
Според интензитетот на меѓучовечките односи ги разликуваме примарната и
секундарната група. Примарната група, покрај тоа што се карактеризира со интензивни
меѓучовечки односи, се карактеризира и со широка интеракција помеѓу сите членови и
силно меѓусебно влијание меѓу членовите. За примарната карактеристична група е:
а) интензивно постоење на меѓучовечки односи меѓу нејзините членови;
б) силна емоционална врска помеѓу членовите;
в) изразено чувство не само на емоционална врска помеѓу членовите, туку и силно
чувство на поврзаност со групата;
г) долга и жива интеракција помеѓу сите членови со сите членови; д)
силно влијание на групата врз однесувањето на членовите и нивната
личност; ѓ) долг контакт со очите.
Примарните групи се важен извор на морални норми и вредности на поединецот. Имајќи
го предвид моменталното директно влијание што го има групата врз однесувањето на
членовите, станува збор за референтни и нереферентни групи. Референтните групи служат
како модел и мерка за споредување и проценка на нашето однесување и имаат две
функции: нормативна и компаративна. а) нормативната функција на референтната група е
извор на идеологија и прифаќање на нормите, вредностите, ставовите што ги прифаќаме
како лични. Ние ги прифаќаме и одобруваме нормите на групата во која припаѓаме или
сакаме да припаѓаме како свои. Ова го правиме постојано затоа што сакаме членовите на
групата да не ценат и ценат нас. Оние лица кои ги одобруваат нормите на групата, групата
ги прифаќа и наградува.
б) втората функција на референтната група е компаративната или информативната
функција. Ставовите и погледите на светот на една група исто така можат да послужат
како компаративна алатка, како стандард за проценка на личните ставови. Тие служат само
за споредување на нашите погледи на светот со оние на групата. Но, не тенденцијата
нашите ставови да станат исти како групата, туку да докажеме колку се слични или
различни нашите ставови. Ваквите споредби понекогаш служат и имаат за цел да заземат
позиции со ставови целосно спротивни на одредената група за да се нагласи растојанието и
разликата од која било посебна група. Таквите групи, чии норми ги проценуваме и
намерно заземаме позиции со сосема спротивни ставови, се нарекуваат негативни
референтни групи.

77
Врз основа на тоа дали функциите на членовите се формално заверени или не, ние
ја разликуваме формалната и неформалната група. Со статусот и другите акти се
регулирани, на пример, обврските, правата, односите со другите членови и другите
однесувања на наставниците и студентите, што значи дека факултетот, кој секогаш е
организација, е формална група. Неформалните групи обично се создаваат во рамките на
формалните групи.
Карактеристиките на неформалната група во однос на формалната се:
а) не се докажани со правила ниту однесувањето не е во согласност со целта
бидејќи е карактеристично за формалните групи каде што имаме фиксни позиции, улоги и
норми на однесување. б) односите што се развиваат и начинот на однесување се создаваат
врз основа на заеднички потреби и интереси, а не заради постигнување на фиксни цели
поставени како што е случај со формалните групи.
в) односите меѓу членовите се лични и интимни и не формални и безлични.

Најважно е поделбата на групите засновани врз целите за кои таа всушност постои.
Тука можеме да имаме различни класификации на целите. Она што најчесто се споменува
во литературата е да се тргне од општата цел на постоењето на групата. Оваа поделба може
да биде во социо-групи кои служат за реализација на објективни цели, специфични задачи,
на пр. групи за разни производи. Психо-групите постојат поради потребата и
задоволството да се биде дел од тоа, а не поради одредени задачи, социјални групи каде
што членовите се вклучени со задоволство. Извештаите се особено лични и приватни и
токму одржувањето и зачувувањето на овие извештаи е значењето на постоењето на овие
групи.
Во зависност од создавањето можеме да разликуваме вештачки и природни групи.
Вештачките групи се експериментални. Ние намерно ги создаваме, заради пронаоѓање на
какви било проблеми во групното однесување, и тие обично се формираат во лаборатории.
Тие обично се создадени од луѓе кои дотогаш не се познавале.
Ние исто така правиме разлика помеѓу постојана и привремена група врз основа на
времетраењето. Вештачките групи се толку типичен пример или за решавање на проблеми.
Групите може да се разликуваат и врз основа на други критериуми, на пример, во
зависност од тоа дали ги оценуваме како наша група или не, како група на која припаѓаме
или не, ги разликуваме нашата група и странската група. Поделбата во групи врз основа на
нашето искуство е доста важна за следење на социјалното однесување. Да се прифати
едната група како лична и нашата, додека другата група како странец не значи само да се
знае тоа

78
ние не припаѓаме на едната во другата група, но е вклучено и нашето афективно искуство
поврзано со евалуацијата, а честопати и искуственото искуство кое содржи тенденција да
дејствуваме со пријателство или непријателство кон странската група.

Големи социјални групи

Големите социјални групи се именувани како социјални класи и слоеви, нација и
етнички групи, потоа држава, соодветно оние кои живеат на заедничка територија, пред сè
чие население е во реципрочни економски и административни врски. Големите социјални
групи често ја вклучуваат категоријата на население во која е изразена заедничката
карактеристика на однесувањето на лицата кои се дел од тоа, како што се, на пример,
младите или категоријата стари лица на една земја.
Во литературата за социјална психологија малку се зборува за големи социјални
групи, бидејќи тие се презентираат во голема мера преку социјализација, за нив се зборува
како извор на социјализација преку агенции преку кои се пренесуваат одредени норми и
начини на однесување на сите членови на општеството. Колку и да е важно трагањето на
малите групи, а особено да се препознае директната интеракција, многу карактеристични
форми на однесување на членовите на мали групи не можат да се објаснат без трагање и
препознавање на психолошките квалитети на големите социјални групи и нивното
влијание врз малите групи како целина како како и на социјалното однесување. Од
припадноста на одредена класа, социјалното ниво на одредена национална култура зависи
од вредностите, нормите на однесување, но и од верувањето и ставовите на припадниците
на малите групи, и соодветно на тоа, нормите на однесување на малите групи. Од големи
социјални групи на кои им припаѓаат малите групи, зависи улогата на сродните членови од
позицијата што ја заземаат членовите во малите групи. До одредена мерка од големите
социјални групи зависат и одредени улоги, одредени однесувања што формално ги бара
позицијата. Но, реализацијата на улогата во голема мера зависи, така што нормите и
структурата на малите групи се под влијание на психолошките карактеристики на
големите социјални групи во кои се вклучени индивидуи, членови на мали групи. одредени
однесувања кои формално ги бара позицијата. Но, реализацијата на улогата во голема мера
зависи, така што нормите и структурата на малите групи се под влијание на психолошките
карактеристики на големите социјални групи во кои се вклучени индивидуи, членови на
мали групи. одредени однесувања кои формално ги бара позицијата. Но, реализацијата на
улогата во голема мера зависи, така што нормите и структурата на малите групи се под
влијание на психолошките карактеристики на големите социјални групи во кои се
вклучени индивидуи, членови на мали групи.
Скудото третирање на овие групи од страна на социјалната психологија се должи на
сомневање за тоа колку големи социјални групи поседуваат психолошки карактеристики
на структурирани групи, соодветно на мали групи. Сепак, дури и овие групи (големи
социјални групи)

79
поседуваат карактеристики на структурирани групи споменати погоре во текстот.
Поседуваат норми како карактеристики на однесувањето на нејзините членови. Нивните
норми не се суштински исти како кај малите групи со фиксни позиции и улоги. Но, за
членовите на големите социјални групи овие норми постојат како продорни вредности,
карактеристични ставови и начини на однесување.
Од карактеристиките на структурираните групи најјасно е кога зборуваме за
квалитетот на чувството на припадност и поврзаност. Другите карактеристики, како што се
заедничката цел, заедничкото дејствување и изградената структура, не се во иста форма
како кај малите групи. Не може да се каже дека сите членови на класа, социјална класа или
нација имаат заедничка цел. Но, можеме да зборуваме за постоење на слична тенденција
кај повеќето членови на социјалната група. Не може да се зборува за заедничко
дејствување насочено кон постигнување на заедничката цел. Но, меѓу припадниците на
класата, социјалниот слој и нацијата можеме да најдеме пред сè и најзначајно директни
интеракции и нивно меѓусебно влијание. Во сите нив нема структура како добро
воспоставен и стабилен систем помеѓу сите негови делови.
Класи и слоеви
Класата како вид на големи социјални групи е помалку структурирана. Во
психолошка смисла структурираната група ја прави заедничката цел на припадниците на
одредена класа, до одреден степен заедничките норми на однесување и пред се чувството
дека тие имаат слична позиција во општеството и чувството на меѓусебна поврзаност на
членовите на класата. Врз основа на ориентација и тенденција, часовите се
антагонистички. Додека општата цел на владејачката класа во капиталистичките држави е
да го одржи своето управување и позиција, работничката класа отстапува од промената на
позицијата во која се наоѓа и отстапува од целта за стекнување управување. Нормативите
на однесување кои се карактеристични за секоја класа иницирани од условите во кои
живеат членовите на класата и социјалната состојба во која се наоѓаат, се зајакнуваат
преку социјализацијата.
Класната свест на работничката класа во капиталистичките држави се состои од:
познавање на припадност на дел од населението кое живее во неповолни општествено-
политички услови,

80