١ :‫رہ‬ ٥٨: ١٢٧ ‫………ا م آ د‬.

 ‫ و‬

    ‫ا‬     ‫     آ‬ ‫ ا‬

‫ت    دار‬  
‫خ‬
‫از ا‬
‫خ‬
 
The Role of Jurisprudential Commonalities of Islamic
Schools of Thought in Religious Harmony

Shiraz Akhtar‫ﺦ‬
Shabbir Hussain‫ﺦ‬

ABSTRACT

In early Islam, there was a strong unity, harmony, and

entirety in the religious and secular matters of Muslims.
However, with the passage of time, and especially with
the development of different schools of thought, the
differences slowly gave way to divisions and discord.
However, there are numerous doctrinal and
jurisprudential commonalities in different Islamic schools
of thought which need to be put forth in a systematic
form. This article attempts to locate such commonalities

 ‫۔‬  ‫ آزاد  ں و‬،  ‫ں‬  ، ‫ور‬   ‫ ا‬ ‫   ا‬، ‫  م ا‬  ،  ‫ ا  ڈى‬ ‫خ‬
(sherazwaseemiiui@gmail.com)
(s.hussain@miu.edu.pk) ‫۔‬  ‫  آزاد  ں و‬،  ‫ ں‬،  ‫ور‬   ‫ ا‬ ‫   ا‬، ‫  م ا‬  ، ‫  و‬ ‫ا‬ ‫خ‬
‫ﺦ‬ Ph.D Scholar, Department of Islamic Studies, Mohi-ud-Din Islamic University,
Nerian Sharif, Azad Jammu and Kashmir. (sherazwaseemiiui@gmail.com)
‫ﺦ‬ Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Mohi-ud-Din Islamic
University, Nerian Sharif, Azad Jammu and Kashmir. (s.hussain@miu.edu.pk)
 ‫‪١٢٨‬‬

‫‪in various jurisprudential schools of thought with which‬‬

‫‪Pakistani Muslims associate themselves. It is also argued‬‬
‫‪in the article that bringing forth the commonalities‬‬
‫‪among Muslims could lead to the existence of a tolerant‬‬
‫‪and peaceful society.‬‬

‫ﺦﺦﺦﺦﺦ‬

‫ت    دار‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫   آ    ‬

‫ت     ‬ ‫۔  ان    د ‪ ،‬د وى اورا وى ‬ ‫  ل ‬ ‫ وا ہ   ‬ ‫ن ‬ ‫اوا  ا م   ‬
‫―‬
‫  ں    م  ‬ ‫  ―   اہ  وہ  ‬ ‫ ز‬ ‫ اور  ‬ ‫‪،‬‬ ‫‪،‬‬ ‫آ   ۔  ا   ح  ان    ا ادى‪  ،‬ا‬
‫ں    ت ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ن ‬ ‫ و  د ت  د د      ‬ ‫ ‬ ‫  ۔ ‬ ‫ہ ‬ ‫ ‬ ‫ا د و و ت   ‬
‫ ‬ ‫ و‬ ‫   ‬ ‫‪ ،‬‬ ‫‪ ،‬‬ ‫ ا‬ ‫ ا‬ ‫   ‬ ‫۔ا‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ و  د ع    ‬ ‫و  س   ‬
‫   ‬ ‫   ا‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ را  ا ر ‬ ‫ ا  ا  ‬ ‫ آ    وہ ا    ر    ‬ ‫ در‬
‫ ۔ ‬ ‫  ا ن    ہ ‬ ‫ى  و  ‬
‫ت و د   آ    ‬ ‫  و ہ  و  ‬ ‫ و  ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫   ا‬ ‫ہ       ‬ ‫ ‬ ‫ا  ‬
‫ و ت  و‬ ‫ و  ا‬ ‫   اور  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   را‬ ‫ى  ا  اور  و ت  و  ‬ ‫ ا  ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫   ا‬
‫    ۔ ‬ ‫   ‬ ‫ در‬ ‫   ‬ ‫ت اور  و ں   ‬ ‫ و ا ادى آرا و ‬ ‫ ‬ ‫   ا‬
‫ اور  ى ‬ ‫‪ ،‬‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ا  ا          ا ر و ا ف    ر اس ا‬ ‫ ‬
‫ وا  ا    و ا س    اد ا ں         ‬ ‫  م   ‬ ‫ ‬ ‫  اور ا‬ ‫    س ‬ ‫ت   ا‬
‫د ‬ ‫  ر   اد    ‬ ‫ت ‬ ‫ ‬ ‫ اور  ا‬ ‫ ‬ ‫ وا‬ ‫ ‬ ‫    ں ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫۔ م  ا‬
‫  ‬ ‫ اور  ام ا س   ان   آ ہ   ‬ ‫  م     ‬ ‫ط  رت   ‬ ‫ و  ‬ ‫ت   ‬ ‫۔ ان  م ‬
‫    ہ  راہ     ى ‬ ‫ و   ى  ‬ ‫    وغ      اور ‬ ‫ و   دا‬ ‫ ‬ ‫   آ  اور  ‬ ‫ے   ‬ ‫ ‬
‫   راہ   وار    ۔ ‬ ‫  م زن ‬
‫ و ‬ ‫ن   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫           از    و‬ ‫    دى  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ز  ‬
 ‫‪١٢٩‬‬

‫ اور ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫۔  ا  دو ے    آرا  ‬ ‫   ‬ ‫ت   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫       آ    ‬

‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ا‬ ‫۔ اس  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ د‬ ‫ ‬ ‫ ا از  و  ا ب   ‬ ‫ت  دو‬ ‫ ‬ ‫ا‬
‫   ‬ ‫ ا د  و    ‬ ‫ وا ن  اور  ‬ ‫   ا‬ ‫ ‪   ،‬دو ى   ف  و  ‬ ‫   آ     وغ  ‬ ‫روادارى  اور  ‬
‫ط  دوں   ا ار        ۔ ‬ ‫ ‬

‫ ا ل    م   آ‬
‫   ا    زوال ‬ ‫ ‬ ‫ت     ف  ا رہ  ‬ ‫ ‬ ‫ ا ل       دى  اور  ا‬ ‫ ‬ ‫ ا‬
‫    زوال  م ان ا ظ   د   ‪:‬‬ ‫ ا    ا د و   ‬ ‫” اب  ہ“      ا ر   ‬
‫ ا‬ ‫ن ‬ ‫ اس   م   ‪  ،‬‬ ‫ ‬ ‫ ا‬
‫ ا‬ ‫  ‪  ،‬ا ن  ‬ ‫    ‪ ،‬د‬ ‫   ‬ ‫ا‬
‫ ا‬ ‫  ‪   ،‬آن  ‬ ‫م   ك   ‪  ،‬ا‬
‫ ا‬ ‫ن ‬ ‫   ‬ ‫ ‪،‬‬ ‫  ى ت ‬
‫ ‬ ‫ ذا‬ ‫ اور  ‬ ‫ ‬ ‫  ى  ‬
‫) ‪(١‬‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ز‬
‫ اور ‬ ‫  دا‬ ‫ وا ں   ‬ ‫ ‬ ‫   د   ۔   ا‬ ‫ ا‬ ‫ روادارى   اور ‬ ‫ا م و ت ‪ ،‬‬
‫  ے   ‬ ‫   ا ف ‬ ‫  اور  اس    ا ام  ‬ ‫ ‬ ‫روادارى     م  د   ۔  دو وں    راے  ‬
‫  ۔ ‬ ‫ت     ‬ ‫ ‬ ‫ د  ا‬ ‫     ‬ ‫ت   دا  ‬ ‫ا‬

‫     آ     ل ‬ ‫ ر‬
‫  ى     م    اور ‬ ‫ آ  اور ‬ ‫ و  ‬ ‫ ‬ ‫       ‬ ‫ ‬ ‫    ت  ت ‬ ‫ان  ‬
‫  ‬ ‫  ى     ‬ ‫  ام        گ     آ  اور ان   ‬ ‫ا   دت   و   س     ‬
‫  ى     دت    ‬ ‫ و    ‬ ‫  ز  ر  اور ‬ ‫ ‬ ‫  ام    اس  ‬ ‫ آپ    ‬ ‫  ۔  اس  و‬
‫۔‬ ‫ ‬ ‫ا زت ‬
‫روا    ا ظ    ں  ‪:‬‬

‫ ا ل‪  ،‬ت ا ل ) ر‪  :‬ا ل ا د ‪١٩٩٠،‬ء(‪   : ،٢٣٠ ،‬اب  ہ۔‬ ‫ ‬ ‫‪–١‬‬
 ‫‪١٣٠‬‬

‫ﻗﺎل اﺑﻦ اﺳﺤﺎق و ﺣﺪﺛﻨﻲ ﳏﻤﺪ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ اﻟﺰﺑﲑ ﻗﺎل ‪ :‬ﳌﺎ ﻗﺪﻣﻮا ﻋﻠﯽ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ وآﻟﻪ وﺳﻠﻢ اﳌﺪﻳﻨﺔ ﻓﺪﺧﻠﻮ اﻋﻠﻴﻪ ﻣﺴﺠﺪه ﺣﲔ ﺻﻠﯽ اﻟﻌﴫ‪ ،‬ﻋﻠﻴﻬﻢ ﺛﻴﺎب اﳊﱪات ﺟﺒﺐ و‬
‫اردﻳﺔ‪ ،‬ﰲ ﲨﺎل رﺟﺎل ﺑﻦ اﳊﺎرث ﺑﻦ ﻛﻌﺐ ﻗﺎل‪ :‬ﻳﻘﻮل ﺑﻌﺾ ﻣﻦ رآﻫﻢ ﻣﻦ أﺻﺤﺎب اﻟﻨﺒﻲ ﺻﻠﯽ‬
‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وآﻟﻪ وﺳﻠﻢ ﻳﻮﻣﺌﺬ ﻣﺎ رأﻳﻨﺎ ﺑﻌﺪﻫﻢ وﻓﺪا ﻣﺜﻠﻬﻢ وﻗﺪ ﺣﺎﻧﺖ ﺻﻼﲥﻢ‪ ،‬ﻓﻘﺎﻣﻮا ﰲ ﻣﺴﺠﺪ‬
‫رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وآﻟﻪ وﺳﻠﻢ ﻳﺼﻠﻮن‪ :‬ﻓﻘﺎل رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ آﻟﻪ وﺳﻠﻢ دﻋﻮﻫﻢ‪،‬‬
‫)‪(٢‬‬
‫ﻓﺼﻠﻮا إﻟﯽ اﳌﴩق‪.‬‬

‫   ‬ ‫ر ﷺ    ‬ ‫  رہ   ‬ ‫ وہ ‬ ‫۔ ‬ ‫  رہ آ ‪ ،‬و    ‪٦٠‬؍ ا اد ‬ ‫ں   و  ‬ ‫) ان   ‬
‫‪ ،‬‬ ‫ اور   در    ‬ ‫  وں     س ‪  ،‬‬ ‫۔ ‬ ‫ ‬ ‫    ز  ادا    ‬ ‫ر  ﷺ‬ ‫ ‬ ‫‪  ،‬اس  و‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫ و  ‬ ‫ د            ان  ‬ ‫  ا م  �    ا‬ ‫   ا اد    او ں     ا ر    ‬ ‫رث    ‬
‫ ‬ ‫ ا‬ ‫ر    ا    وآ  و    ‬ ‫  ۔ ‬ ‫  ى    ز ‬ ‫د ۔ ان    ز   و     ‪  ،‬وہ ا  اور ‬
‫ڑ دو‪ ،‬ا ں    ق    ف رخ      ز ادا  ۔(‬
‫       اس  د  ‬ ‫  ں ا م     و   ف          و ں  اس   ت      د‬ ‫اس  وا  ‬
‫  ا      ۔ ‬ ‫ہ د    آزادا  ‬ ‫ آزاد   اور ا  ‬ ‫     ‬ ‫ د     وى   ‬

‫ت‬ ‫آن       آ    ‬
‫ ‬ ‫اﻟﻨﺎس      ‬
‫ ‬ ‫    أﻣﺔ واﺣﺪة         ر ا ل  ا          ر د  ‬ ‫آن ‬
‫     آ    ا ف  وع     اور  گ  و ں      ۔ ‬ ‫ ا  ا‬ ‫ا ل  ا      رى ا‬
‫)‪(٣‬‬
‫۔‬ ‫ ‬ ‫        گ ا    ا‬ ‫ ا ل ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫   د  أﻣﺔ واﺣﺪة    ‬

‫ ‬ ‫ ‬ ‫ت   ‬ ‫ت     ‬ ‫ وار  اور ا‬ ‫         ا م ‬ ‫ان آ ت      ت ‬

‫  ۔‬ ‫  ون اور ا ق و ا د   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ہ ‬ ‫  ‬ ‫ و  دا‬ ‫ ‬ ‫ ا  دو ے   ‬
‫ ‬ ‫  د   ت   رہ آل  ان     آ        ا    ار د ‬ ‫اس د ے   دو ى ‬
‫َ ََ ُْ َ ًَْ َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫۬‬
‫َ َ َ َ َََْ َََْ ْ َْ ُ َ‬ ‫ٰ‬ ‫ُْ َ ْ َ ْ ٰ ََ َْ‬
‫ﺑﮧ ۪ ﺷﻴﺌﺎ وﻻ ﻳ ِﺬ‬
‫ِ ِ‬‫ک‬ ‫وﻻ‬ ‫اﰍ‬ ‫اﻻ‬
‫ِ‬ ‫ﻌﺒﺪ‬ ‫اﻻ‬ ‫ﻨﮑﻢ‬ ‫وﺑ‬ ‫ﻨﻨﺎ‬ ‫ﺑ‬ ‫ﺳﻮائ‬‫ٍ‬ ‫ﻤﺔ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ا‬ ‫اﻟﮑﺘﺐ ِ ﻌﺎﻟﻮا‬
‫‪﴿:‬ﻗﻞ ﮨﻞ ِ‬

‫  رۃ  آل ‬ ‫        ‪  ،‬ﺗﻔﺴﲑ اﻟﻘﺮآن اﻟﻌﻈﻴﻢ ) وت‪ :‬داراﻟﻜﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴﺔ‪١٤١٩  ،‬ھ(‪  ،٤٢ :٢٠  ،‬‬ ‫ا‬ ‫‪–٢‬‬

‫ان ‪ ،‬آ ت‪٦٣ –٥٩ :‬۔‬

‫اﻟﻘﺮآن‪٢١٣:٢،‬؛ ‪٤٨:٣‬؛ ‪١٩ :١٠‬؛ ‪١١٨ :١١‬؛ ‪٩٣ :١٦‬؛ ‪٩٢ :٢١‬؛ ‪٥٢ :٢٣‬؛ ‪،٨ :٤٢‬؛ ‪٣٣ :٤٣‬۔‬ ‫‪–٣‬‬
 ‫‪١٣١‬‬

‫َ ْ ََ ْ َُُْ ْ َ ُ ْ َ ُ ْ ُْ َ‬ ‫َْ ُ َ َْ ً ََْ ً ّ ْ ُْ‬

‫ﻣﺴﻠﻤﻮن﴾)آپ   د ‪ :‬اے ا ِ   ب!‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫اﺷﮩﺪوا‬ ‫ﻓﻘﻮﻟﻮا‬ ‫ﺗﻮﻟﻮا‬ ‫ﻓﺎن‬
‫ِ‬ ‫ﺚ‬ ‫اﰍ‬
‫ِ‬ ‫دون‬
‫ﻌﻀﻨﺎ ﻌﻀﺎ ار ِﻣﻦ ِ‬
‫  ا       دت ‬ ‫ اس   ت     ف  آ ؤ     رے  اور   رے  در ن   ں   ‪)  ،‬وہ   (    اﷲ‬
‫ ‬ ‫ ا  دو ے   اﷲ‬ ‫ا    اور       ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫     ‬ ‫   اور   اس   ‬ ‫ ‬
‫ن(‬ ‫  ن  )‬ ‫ ‬ ‫     دو     اہ     ؤ        اﷲ‬ ‫  ‪    ،‬ا  وہ  رو دا  ‬ ‫ ‬ ‫ا  رب  ‬
‫)‪(٤‬‬
‫۔(‬
‫   ‬ ‫ ‬ ‫ اس   ت    ‬ ‫ ‬ ‫ت    ذ  ‬ ‫    ہ  ہ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ذ    ا‬
‫ اور    ‬ ‫ك ‬ ‫     ا  ‬ ‫   آرزو  ر‬ ‫ ‬ ‫ اور  ‬ ‫ ‬ ‫     ا     ص  دل  ‬ ‫   ‬
‫۔ ‬ ‫ ‬ ‫   اور      اں  ورت  س ‬ ‫ روادارى   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫د   ‬ ‫اث  ‬

‫ت‬ ‫ا ل   اور     ‬
‫   ا ق  ۔‬ ‫   ‬ ‫  اور ا ع    دى ‬ ‫ ‪ ،‬‬ ‫    آن ‪ ،‬‬ ‫     و ‬ ‫م ‬ ‫‪‬‬
‫   ا ق  ۔‬ ‫ ا‬ ‫    دى  ر    م ‬ ‫ز   و ب اور  ور ت د  ‬ ‫‪‬‬
‫  ۔‬ ‫ ‬ ‫  ا   اور  اد ر ت      م ‬ ‫  زوں   ار ن    اداور ‬ ‫وا‬ ‫‪‬‬
‫   ‬ ‫  ل ‬ ‫ ا‬ ‫ت ‬ ‫)و ب(‬ ‫   ا ق       ز    ‬ ‫اس   ت       م  ‬ ‫‪‬‬
‫۔‬ ‫ا ء   ‬ ‫ا‬
‫  ‪:‬‬ ‫   ا ع   ۔     ر   ل  ‪  ،‬ا   ر  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫  م ‬ ‫ و ب    ‬ ‫ ‬ ‫ز ‬ ‫‪‬‬
‫”وأﲨﻌﻮا ﻋﻠﯽ أن ﺻﻼة اﳉﻤﻌﺔ واﺟﺒﺔ ﻋﻠﯽ اﻷﺣﺮار اﻟﺒﺎﻟﻐﲔ اﳌﻘﻴﻤﲔ اﻟﺬﻳﻦ‬
‫) ‪(٥‬‬
‫   ا ع          ں‪ ،‬آزاد ‬ ‫   ‬ ‫) ز     ان  ں    ض ‬ ‫ﻻﻋﺬر ﳍﻢ‪“.‬‬
‫    ں اور    رى) ر(   ۔(‬ ‫ں‪ ،‬‬
‫   ا ق  ۔‬ ‫ ‬ ‫ں     ‬ ‫ز     دو ‬ ‫‪‬‬

‫اﻟﻘﺮآن‪٦٣ :٣،‬۔‬ ‫‪–٤‬‬

‫   ا ا  ا  ا ر‪ ،‬اﻹﲨﺎع‪ :‬ﻳﺘﻀﻤﻦ اﳌﺴﺎﺋﻞ اﻟﻔﻘﻬﻴﺔ اﳌﺘﻔﻖ ﻋﻠﻴﻬﺎ ﻋﻨﺪ أﻛﺜﺮﻋﻠﲈء اﳌﺴﻠﻤﲔ ) وت‪:‬‬ ‫‪–٥‬‬

‫ى‪  ،‬اﻟﻔﻘﻪ ﻋﻠﯽ اﳌﺬاﻫﺐ اﻷرﺑﻌﺔ) وت‪ :‬ﴍﻛﺔ‬ ‫ ا‬ ‫ﻣﺆﺳﺴﺔ اﻟﻜﺘﺐ اﻟﺜﻘﺎﻓﻴﺔ‪١٩٩٣  ،‬ء(‪١٨ :١،‬؛    ا‬

‫داراﻷرﻗﻢ ﺑﻦ أﰊ اﻷرﻗﻢ‪١٩٩٣ ،‬ء(‪٣٩٥ :١،‬۔‬

 ‫‪١٣٢‬‬

‫ ا   ۔‬ ‫    ں ‬ ‫ ‬ ‫   و ب   ‬ ‫ز ‬ ‫‪‬‬

‫       ‬ ‫   اس          م ‬ ‫  ز   ت) (  ‬ ‫      زوں     ‬ ‫‪‬‬
‫د   ورى  ۔‬
‫    ا ع  ۔‬ ‫   ‬ ‫ ا‬ ‫ و ب روزہ ‪،‬ز ۃ اور      م ‬ ‫ا‬ ‫‪‬‬
‫۔‬ ‫ اور     و ب     ا ف ‬ ‫           و ‪ ،‬‬ ‫   ‬ ‫‪‬‬
‫  ۔‬ ‫ ‬ ‫ و ب   ‬ ‫ات   ا‬ ‫ت    ب    ص ‪  ،‬ود اور ‬ ‫‪‬‬
‫  ۔‬ ‫    ں ‬ ‫ ‬ ‫ ا ر   ‬ ‫ط  دى وا‬ ‫    م   ‬ ‫ازدوا  ز‬ ‫‪‬‬
‫ ‬ ‫ ا ف  د‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫    ں   رت ‪  ،‬ا رہ‪  ،‬ر  اور  ا ے   ات     و‬ ‫م ‬ ‫‪‬‬
‫ آ ۔‬ ‫ ‬
‫    اد       م ‬ ‫ ‬ ‫‪  ،‬اس    ار ن اور  ‬ ‫    ن  دہ  ارث     و‬ ‫آن  و  ‬ ‫‪‬‬
‫   ا ِ     ا ع   ۔‬
‫ ‬ ‫    ں  ں ‬ ‫ ‬ ‫  م ا‬ ‫     و  ‬ ‫درج    م  دى ا ر    ا   ا  اور د‬ ‫‪‬‬
‫  ۔‬
‫   ا ق   ‬ ‫ت اور ان    ا م    رے    م ‬ ‫ ‬ ‫ و  ‬ ‫  ان  م  دى اور ا  ‬
‫  ۔‬
‫   ‬ ‫  —   دى  ر   ‬ ‫ ا ف     —  وہ    ذ  اور  و  ‬ ‫ اور‬ ‫ ‬ ‫ا‬
‫ت و ا ت ‬ ‫ ‬ ‫ ا  ‬ ‫ت    د ‬ ‫ اور  وى ا‬ ‫‪  ،‬ان   و  ‬ ‫ى ا  ‬ ‫ اور ‬ ‫ا‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ا د و و ت     ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ت     ف        ف ا‬ ‫اور  دى ‬
‫ت ‬ ‫  دى  و      ا‬ ‫  ‪    ،‬ان      و  ‬ ‫   ‬ ‫  ے ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫   ا‬ ‫   دور  ‬
‫۔‬
‫  را ن ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ہ ‬ ‫ت   ‬ ‫ت   ‬ ‫ ت و ا‬ ‫   ا اور دى  ‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫  ‪    ،‬اور  ا  ‬ ‫   ا ق  را ے    ‬ ‫ ا ت  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫     ا‬ ‫   ‬ ‫اس  ‬
‫  ف       ‬ ‫د  ‪   ،‬‬ ‫ت ‬ ‫    ا‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ا ق را ے           و ں‬
‫۔‬ ‫ن دہ ‬ ‫  ا  و  ا    رو         ح ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ف ا‬
 ‫‪١٣٣‬‬

‫ ‬ ‫ وا    ‬ ‫ت   ‬ ‫       ا‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫     ا  ‬ ‫ذ       دى ‬

‫۔ ‬

‫ت ‬ ‫ ‬
‫  ۔   وى ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫      ں  ا م    ‪    ،     ،‬ا اد  اور     ان     و‬ ‫‪–١‬‬
‫) ‪(٦‬‬
‫  ن      ۔‬ ‫ا ف  ف       ان  ں     ا‬
‫ ‬ ‫    رے     ا ف   وہ   ‬ ‫    ط ‬ ‫   ‬ ‫     ا  ا  ر  و ف ‬ ‫‪–٢‬‬
‫  زم ‬ ‫ ‬ ‫    د  و ف    ‬ ‫ى  اور      ‬ ‫    ۔   ‬ ‫ن  دہ  ‬ ‫ اور    ‬
‫ اور ‬ ‫ وا   ن ‪  ،‬‬ ‫    ف     ط  ذ        و ف  ‬ ‫ ‬ ‫ اور  ‬ ‫   ‬ ‫؛‬
‫د ‬ ‫   ‬ ‫ ‪  ،‬ف ‬ ‫    ط    ورى ‬ ‫    د  ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫  ش    ؛‬
‫  ن ‬ ‫‪ ،‬‬ ‫    ‬ ‫ و ف     ‬ ‫ ‪ ،‬‬ ‫   ‬ ‫      ‬ ‫   ‬ ‫ر       ‪ ،‬‬
‫) ‪(٧‬‬
‫۔‬ ‫ ‬ ‫  ‬
‫ ‬ ‫  س    رى      اور ر ن   روزے  ا     ر     رت   ر    ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪–٣‬‬
‫   ا ق ‬ ‫ ‬ ‫    در     ‬ ‫ د ں    د ں    آ ہ ر ن   روزوں       ‬

‫‪ ،‬اﻟﺪروس اﻟﴩﻋﻴﺔ ﰲ ﻓﻘﻪ اﻹﻣﺎﻣﻴﺔ ) ‪ :‬ﻣﺆﺳﺴﺔ اﻟﻨﴩاﻹﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬‬ ‫       ‬ ‫ ا‬ ‫ اول‪  ،‬‬ ‫‪–٦‬‬

‫‪   ،‬ﴍح اﻟﻠﻤﻌﺔ اﻟﺪﻣﺸﻘﻴﺔ ) ‪:‬ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﻪ ﻋﻠﻤﻴﺔ‪  ،‬س  ن(‪ ٦٨ :٢،‬؛ ‬ ‫ ‬ ‫  ‪  ،‬ز  ا‬ ‫‪١٤١٤‬ھ  (‪٢٠ :١  ،‬؛‬

‫ ا ى‪ ،‬اﻟﺒﺤﺮ اﻟﺮاﺋﻖ ﰲ ﴍح ﻛﻨﺰ اﻟﺪﻗﺎﺋﻖ ) وت‪ :‬داراﻟﻜﺘﺎب‬ ‫ ‬ ‫ ا‬ ‫ ا ا‬ ‫ ‬ ‫ز  ا‬

‫ ‬ ‫‪ ،‬اﻟﺪراﳌﺨﺘﺎر ) وت‪ :‬داراﻟﻔﻜﺮ‪١٣٨٦  ،‬ھ (‪٥٢٩ :٢،‬؛  ا‬ ‫ ا‬ ‫اﻹﺳﻼﻣﻲ‪  ،‬س  ن(‪٨٥ :٧،‬؛  ء ا‬

‫ ‬ ‫ہ‪ :‬داراﻟﻜﺘﺐ اﻹﺳﻼﻣﻲ‪١٣١٣ ،‬ھ(‪٤٠: ٢،‬؛ ‬ ‫‪  ،‬ﺗﺒﻴﲔ اﳊﻘﺎﺋﻖ ﴍح ﻛﻨﺰ اﻟﺪﻗﺎﺋﻖ )‬ ‫ن     ا‬

‫ ا    ادر  ا ا ‪  ،‬اﻟﺬﺧﲑة‬ ‫‪  ،‬اﳌﺒﺴﻮط ) وت‪ :‬داراﳌﻌﺮﻓﺔ‪  ،‬س  ن(‪٥٢٩ :٤  ،‬؛ ب  ا‬ ‫ ا‬ ‫ا‬

‫‪  ،‬ﴍح ﳐﺘﴫﺧﻠﻴﻞ) وت‪ :‬داراﻟﻔﻜﺮ‬ ‫ ا  ا‬ ‫) وت‪ :‬داراﻟﻐﺮب‪٢٥٨ :٣ ،(١٩٩٤  ،‬؛      ‬

‫ﻟﻠﻄﺒﺎﻋﺔ‪٢٩٤ :٢،(١٩٩٤ ،‬۔‬
‫  زح‪   ،‬ﻛﺘﺎب اﻟﻔﻘﻪ ﻋﻠﯽ اﳌﺬاﻫﺐ اﻷرﺑﻌﺔ وﻣﺬﻫﺐ أﻫﻞ‬ ‫ ‬ ‫   ا وى‪  ،‬ا‬ ‫ى‪    ،‬ا‬ ‫ ا‬ ‫ ا‬ ‫‪–٧‬‬
‫اﻟﺒﻴﺖ ) وت‪ :‬دار اﻟﺜﻘﻠﲔ‪١٩٩٨ ،‬ء(‪٨٧٥ –٨٧٤ :١،‬۔‬
 ‫‪١٣٤‬‬

‫و ب  اور  م و ب     رے   ‬ ‫(‬ ‫     رہ )‬ ‫  ا  ‬ ‫  ۔ ‬ ‫ اس     وا‬

‫ ‬ ‫ ا  ا‬ ‫ ‬ ‫ں    د‬ ‫  ۔   ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫ا ف   ‬
‫ ‬ ‫(‬ ‫ اور  ‬ ‫‪ ،‬‬ ‫ى‪  ،‬‬ ‫ ار )‬ ‫   د  ‬ ‫  ؛‬ ‫( وا‬ ‫ر       رہ  )‬
‫)‪(٨‬‬
‫۔‬ ‫ ‬ ‫( وا‬ ‫د   رہ)‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ا‬ ‫    ى      ل  ر  ‪،‬اس ‬ ‫   ‬ ‫  ر ‬ ‫  ىﷺ‬ ‫‪–٤‬‬
‫  ے ‬ ‫    و‬ ‫    ى   ‬ ‫       ا  ‬ ‫  وى ا ف   ‬ ‫د ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫   دودھ    ز دہ ‬ ‫ا   ‬ ‫ ‬ ‫   اس   ل  ‬ ‫ ‬ ‫ ر‬ ‫ار  اس     ے   ں      ‬ ‫اور  ‬
‫ اس    دودھ  ز دہ ‬ ‫    ے   ‬ ‫  ف  د‬ ‫م   ا   اس    ‬ ‫   ‬ ‫دے ۔  دو‬
‫ ‬ ‫‪   ،‬‬ ‫؟  اس   رے      ‬ ‫      ‬ ‫ ‬ ‫ى     ر ‬ ‫۔  ا   رت    ‬
‫ ‪(  ٣‬‬ ‫ ا   ع )‬ ‫   ‬ ‫ وا    ‬ ‫ى ‬ ‫  ىٰ       ا  ‬ ‫   ‬ ‫اور  ‬
‫  ٰى      ‬ ‫   ‬ ‫ى  اور  ‬ ‫     ‬ ‫ وا       ۔‬ ‫  راك   ‬ ‫را  ا‬
‫ وہ ا   ع را  ‬ ‫ ‬ ‫   وا  ‬ ‫        ورى ‬ ‫ ‬ ‫  ر ‬ ‫ار    ‬ ‫ ‬
‫)‪(٩‬‬
‫ دےدے۔‬ ‫  م   ‬ ‫ا‬
‫ت ‬ ‫د ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ا‬ ‫د  در ا‬ ‫  راے  ‬ ‫ ا ت   ‬ ‫رہ ‬
‫ و ‬ ‫ت   ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫  ۔  اس  د ے    و‬ ‫  ى  د‬

‫ا ا ‪  ،‬اﻟﺬﺧﲑة ‪٥١٦ :٢ ،‬۔‬ ‫‪–٨‬‬

‫‪  ،‬ﺣﺎﺷﻴﺔ إﻋﺎﻧﺔ اﻟﻄﺎﻟﺒﲔ ﻋﻠﯽ ﺣﻞ أﻟﻔﺎظ ﻓﺘﺢ اﳌﻌﲔ ﻟﴩح ﻗﺮة اﻟﻌﲔ ﺑﻤﻬﲈت‬ ‫ا        ا‬ ‫‪–٩‬‬

‫اﻟﺪﻳﻦ ) وت‪ :‬داراﻟﻔﻜﺮ‪ ،‬س ن(‪٣٣ :٣ ،‬؛ ا ا ‪ ،‬اﻟﺬﺧﲑة‪ ٣٦:٥،‬؛ ا ا      ا  ا ق  ازى‪  ،‬اﳌﻬﺬب ﰲ‬

‫ ا   ا ‪ ،‬‬ ‫       ا‬ ‫ ا‬ ‫ﻓﻘﻪ اﻹﻣﺎم اﻟﺸﺎﻓﻌﻲ ) وت‪ :‬داراﻟﻜﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴﺔ‪  ،‬س  ن(‪٢٨٢ :١ ،‬؛‬

‫‪  ،‬اﳌﺒﺪع ﰲ ﴍح اﳌﻘﻨﻊ‬ ‫اﻟﴩح اﻟﻜﺒﲑ ) وت‪ :‬داراﻟﻜﺘﺐ اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ‪١٣٩٤  ،‬ھ(‪٨٠:٤،‬؛   ا ا      ا  ‬

‫‪  ،‬ﻛﺸﺎف اﻟﻘﻨﺎع ﻋﻦ ﻣﺘﻦ‬ ‫ ا‬ ‫   ادر‬ ‫ر   ‬ ‫) وت‪ :‬اﳌﻜﺘﺐ اﻹﺳﻼﻣﻲ‪١٩٨٠  ،‬ء(‪  ٤١٩ :٣  ،‬؛    ‬

‫‪ ،‬اﳌﺒﺴﻮط ﰲ‬ ‫   ‬ ‫ اول‪  ،‬اﻟﺪروس‪٧٣ :٣،‬؛  ‬ ‫اﻹﻗﻨﺎع ) وت‪ :‬داراﻟﻔﻜﺮ‪١٤٠٢  ،‬ھ(‪  ٩٥ :٩  ،‬؛  ‬

‫ﻓﻘﻪ اﻹﻣﺎﻣﻴﺔ ) ‪ :‬ﻣﺆﺳﺴﺔ اﻟﻨﴩاﻹﺳﻼﻣﻲ‪١٤٢٢ ،‬ھ( ‪٢٦٢ :٢‬۔‬

 ‫‪١٣٥‬‬

‫۔‬ ‫ وا    ‬ ‫ ‬

‫ت اور   آ  ‬ ‫ ‬
‫ں    ض  زوں   ر ت    اد  ہ   ۔ اس   و ب   ا ر   ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫  م ‬ ‫‪–١‬‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪   ،‬اور ‬ ‫  ‬ ‫       ا    و     ز   ‬ ‫ اور ‬ ‫ ‬ ‫ِ  ہ  ۔  ‬
‫    ا        اور ‬ ‫ ‬ ‫ ا‬ ‫    د‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫  ۔ ‬ ‫    ا ‬ ‫ ‬ ‫   ا‬ ‫د‬
‫   ‪    ،‬‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫  ر ا  ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫  ع   ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ى ‬
‫  ۔‬ ‫  ر اس       د  ‬ ‫  ‬ ‫و ہ  ز   ‬
‫ ‬ ‫ك     ‪    ،‬د    ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫رہ    ل      زى    د    م ا‬
‫)‪(١٠‬‬
‫ك    ۔‬ ‫   ‪ ،‬‬ ‫ ”    د “    ا    ‬
‫ں   ‬ ‫  ۔    و       ے    اور  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ و    وا‬ ‫  ز   ‬ ‫‪–٢‬‬
‫   ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ا ق  ۔  ا ف   ا        ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ اور     ‬ ‫د‬
‫) ‪(١١‬‬
‫؟‬
‫     اس ‬ ‫   ا ِ    اس  ت     ‬ ‫  م ‬ ‫ى  دت   اس ‬ ‫ و   ں   ا  ‬ ‫‪–٣‬‬
‫    ورى  ۔‬ ‫(‬ ‫ ‬ ‫ )‬
‫ك  ‪:‬‬ ‫   ‬ ‫ ا‬ ‫ ‬ ‫ و     ا     ا    درج ذ   ا  ‬ ‫‪–٤‬‬

‫‪ ،‬اﻟﻔﻘﻪ ﻋﻠﯽ اﳌﺬاﻫﺐ اﳋﻤﺴﺔ ) ان‪ :‬ﻣﺆﺳﺴﺔ اﻟﺼﺎدق ﻟﻠﻄﺒﺎﻋﺔ واﻟﻨﴩ‪١٣٦٧ ،‬ھ(‪٧٧ ،‬۔‬ ‫  اد ‬ ‫‪–١٠‬‬

‫ ‬ ‫     ‬ ‫(  ‪،‬‬ ‫ ‬ ‫    ا  ر  )ا‬ ‫  ف   رے     ‪،‬‬ ‫  رے   اور   ں   ‪،‬‬ ‫‪–١١‬‬

‫  ۔ ‬ ‫ ‬ ‫       ا ق      (‬ ‫   )  ا   ا ر     ‬ ‫   ا      ا  ‬ ‫  ‪ ،‬‬
‫ ا ز ى  ‪ ،‬ﺟﻮاﻫﺮ اﻹﻛﻠﻴﻞ ﰲ ﴍح اﳌﺨﺘﴫ) وت‪:‬‬ ‫‪   ،‬اﻟﻔﻘﻪ ﻋﻠﯽ اﳌﺬاﻫﺐ اﳋﻤﺴﺔ‪٣ ،‬؛    ا‬

‫   ‬ ‫‪،‬ﻛﺘﺎب اﻵﺛﺎر) وت‪ :‬داراﻟﻜﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴﺔ‪١٩٩٣ ،‬ء( ‪١٠ –١ :١‬؛  ‬ ‫ ا‬ ‫داراﳌﻌﺮﻓﺔ(‪١٠  ،‬؛      ‬

‫‪ ،‬اﻷم )ر ض‪ :‬ﺑﻴﺖ اﻻﻓﻜﺎر اﻟﺪوﻟﻴﺔ‪  ،‬س  ن(‪٢٤ –٢٣ ،‬؛   ظ    ا  ا ذا ‪   ،‬اﳍﺪاﻳﺔ ﻋﻠﯽ‬ ‫ ا‬ ‫ادر‬

‫‪ :‬ﻏﺮاس ﻟﻠﻨﴩ واﻟﺘﻮزﻳﻊ ‪٢٠٠٤ ،‬ء(‪،‬‬ ‫ﻣﺬﻫﺐ اﻹﻣﺎم أﰊ ﻋﺒﺪاﷲ أﲪﺪ ﺑﻦ ﳏﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ اﻟﺸﻴﺒﺎﲏ )‬

‫‪٥٤ –٥٣‬۔‬
 ‫‪١٣٦‬‬

‫   ۔‬ ‫  ‬ ‫و  ‬ ‫‪.i‬‬

‫     ۔‬ ‫    ك     ‬ ‫‪.ii‬‬
‫۔‬ ‫ ا ل     ‬ ‫ ‬ ‫   ر  ‬ ‫        ث   ‬ ‫‪.iii‬‬
‫ و  و ہ ( ر وٹ    ۔‬ ‫  رى   ‬ ‫   )‬ ‫   ا ل   ‬ ‫‪.iv‬‬
‫ك  ں۔‬ ‫و    ا   و    ‬ ‫‪.v‬‬
‫‪ ،‬‬ ‫ ر وٹ     ) ‪:‬‬ ‫   ‬ ‫           ‬ ‫و            ‬ ‫‪.vi‬‬
‫ و ہ(۔‬ ‫ ‬ ‫‪ ،‬‬
‫)‪(١٢‬‬
‫ و       ۔‬ ‫   ‬ ‫  ز ادا ‬ ‫و  ‬ ‫‪.vii‬‬
‫   زوال ‬ ‫ ‪ ،‬ن      ‬ ‫ ر    ا اج‪  ،‬ا  ‬ ‫   را‬ ‫‪ ،‬‬ ‫‪   ،‬ب‪  ،‬‬ ‫‪.viii‬‬
‫   ا ع  ۔‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ و  ‬ ‫  ‬ ‫   ‪ ،‬ان ‬ ‫  ‬
‫   ا    ‬ ‫    م ‬ ‫ ‬ ‫ و   س( اور  ‬ ‫ ‬ ‫‪ )،‬ر ں    ‬ ‫   ا ب‪  ،‬‬ ‫ ‬ ‫‪–٤‬‬
‫  ۔‬
‫   ‪:‬‬ ‫ ‬ ‫  وا‬ ‫ ا‬ ‫   درج ذ  ا ر    م ‬ ‫      ا‬ ‫‪–٥‬‬
‫۔‬ ‫‪.i‬‬
‫ں     ‪ /‬ز       ۔ ‬ ‫‪.ii‬‬
‫)‪(١٣‬‬
‫ں       ۔‬ ‫ں   ذر   ے  اور ‬ ‫      ہ ‬ ‫‪.iii‬‬
‫   ا ق   ‪:‬‬ ‫   درج ذ  ا ب      م ‬ ‫ ‬ ‫     ‬ ‫‪–٦‬‬
‫۔‬ ‫      ‪ /‬م د‬ ‫‪.i‬‬
‫)‪(١٤‬‬
‫ آ ۔‬ ‫   ا ل   ‬ ‫‪.ii‬‬

‫ى‪،‬اﻟﻔﻘﻪ ﻋﻠﯽ اﳌﺬاﻫﺐ اﻷرﺑﻌﺔ‪٦٣ ،‬و   ۔‬ ‫ا‬ ‫‪–١٢‬‬

‫ى‪ ،‬اﻟﻨﺼﻮص اﻟﻔﻘﻬﻴﺔ اﳌﺨﺘﺎرة ﻃﺒﻘﺎ ﻟﻠﻤﺬاﻫﺐ اﻷرﺑﻌﺔ اﳌﻌﺘﱪة ) وت‪:‬‬ ‫  ا م  ا ا  ا‬ ‫‪–١٣‬‬

‫‪ ،‬اﻟﻘﻮاﻧﲔ اﻟﻔﻘﻬﻴﺔ ﰲ‬ ‫ ا‬ ‫ ا‬ ‫   ا     ى  ا‬ ‫داراﻟﻜﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴﺔ‪٢٠٠٦،‬ء(‪٤١ –٣٧،‬؛  ‬

‫‪ :‬وزارۃ اﻷوﻗﺎف‪ ،‬س ن(‪٦٣ –٦١ ،‬۔‬ ‫ﺗﻠﺨﻴﺺ ﻣﺬﻫﺐ اﳌﺎﻟﻜﻴﺔ )‬

‫ ‬ ‫‪،‬اﻟﻔﻘﻪ ﻋﻠﯽ اﳌﺬاﻫﺐ اﳋﻤﺴﺔ‪٦٨ –٦٧ ،‬؛     ‬ ‫ى‪ ،‬اﻟﻔﻘﻪ ﻋﻠﯽ اﳌﺬاﻫﺐ اﻷرﺑﻌﺔ‪ ١٦٩ :١ ،‬؛‬ ‫ا‬ ‫‪–١٤‬‬
 ‫‪١٣٧‬‬

‫   ا ق  ‪:‬‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ت  ز ‬ ‫ درج ذ   وں   ‬ ‫‪–٧‬‬

‫   ‬ ‫ ‬ ‫           ا‬ ‫د   ‬ ‫  ط ‬ ‫دوران   ز  اس     ا    ‬ ‫‪.i‬‬
‫ف    ڑ  ۔‬
‫۔‬ ‫ ‬ ‫     وا‬ ‫   و    ‬ ‫ ‬ ‫ ا  ا دوران  ز  در ‬ ‫‪.ii‬‬
‫      ۔‬ ‫ز   ‬ ‫‪.iii‬‬
‫دوران  ز            ۔‬ ‫‪.iv‬‬
‫  ۔‬ ‫ ‬ ‫ آواز   ‬ ‫دوران  ز   د وى  م   ‬ ‫‪.v‬‬
‫        ڑ د ۔‬ ‫ن ‬ ‫وا ت  ز   ‬ ‫‪.vi‬‬
‫    ڑد ۔‬ ‫ا  رخ  ز   دوران     ‬ ‫‪.vii‬‬
‫‪  ،‬د  ‬ ‫ ا‬ ‫  م   ا م  دے۔  ‬ ‫ وا  ‬ ‫  ڑ‬ ‫ى ‬ ‫دوران   ز‪   ،‬ز    ‬ ‫‪.viii‬‬
‫) ‪(١٥‬‬
‫و ہ۔‬
‫ك   ‪:‬‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫  درج ذ   ا  ‬ ‫ و ب روزہ   ‬ ‫‪–٨‬‬
‫  ۔ ‬ ‫‪.i‬‬
‫  ۔ ‬ ‫‪.ii‬‬

‫‪،‬‬ ‫‪  ،‬ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺮﻳﺐ اﳌﺠﻴﺐ ﻋﻠﯽ اﻟﺘﻘﺮﻳﺐ ) ‪ :‬ﻣﻄﺒﻌﺔ اﳌﺼﻄﻔﯽ اﻟﺒﺎﰊ‪١٣٤٣ ،‬ھ(‪٩ ،٨  ،‬؛‬ ‫ا ى ‬
‫اﻷم‪٣٧ ،‬۔‬
‫‪  ،‬إرﺷﺎد اﻷذﻫﺎن إﻟﯽ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫ا ‪ ،‬‬ ‫ى‪  ،‬اﻟﻨﺼﻮص اﻟﻔﻘﻬﻴﺔ اﳌﺨﺘﺎرة‪٩٢-٨٩  ،‬؛  ا‬ ‫ا‬ ‫‪–١٥‬‬
‫  دى ‪ ،‬اﻟﻌﺮوة اﻟﻮﺛﻘﯽ‬ ‫   ‬ ‫أﺣﻜﺎم اﻹﻳﲈن ) ‪ :‬ﻣﺆﺳﺴﺔ اﻟﻨﴩ اﻹﺳﻼﻣﻲ‪ ١٤١٠ ،‬ھ(‪٢٦٨-٢٦٧ :١   ،‬؛ ‬
‫‪  ،‬ﻣﻄﺎﻟﺐ أوﻟﯽ اﻟﻨﻬﯽ ﰲ ﴍح‬ ‫ ا‬ ‫ ا‬ ‫) وت‪ :‬اﻟﺪاراﻹﺳﻼﻣﻴﺔ‪١٤١٠ ،‬ھ(‪٢٠٧ -١٩٥ :٢ ،‬؛   ‬
‫  ا ز ى‪ ،‬‬ ‫ ا‬ ‫  ا‬ ‫‪ :‬دار اﻟﻨﴩاﳌﻜﺘﺐ اﻹﺳﻼﻣﻲ‪١٩٦١  ،‬ء(‪٥٣٩-٥٣٦ :١،‬؛‬ ‫ﻏﺎﻳﺔ اﳌﻨﺘﻬﯽ )د‬
‫اﻟﺜﻤﺮاﻟﺪاﲏ ﰲ ﺗﻘﺮﻳﺐ اﳌﻌﺎﲏ ﴍح رﺳﺎﻟﺔ اﺑﻦ أﰊ زﻳﺪ اﻟﻘﲑواﲏ) وت‪ :‬اﳌﻜﺘﺒﺔ اﻟﺜﻘﺎﻓﻴﺔ‪١٤١٥  ،‬ھ(‪ ،‬‬
‫ ا وى‪  ،‬اﳋﻼﺻﺔ اﻟﻔﻘﻬﻴﺔ ﻋﻠﯽ ﻣﺬﻫﺐ اﻟﺴﺎدة اﳌﺎﻟﻜﻴﺔ ) وت‪ :‬داراﻟﻜﺘﺐ‬ ‫‪١٧٩ -١٧٥‬؛    ا‬
‫‪ ،‬‬ ‫ ا‬ ‫‪   ،‬ﺣﺎﺷﻴﺔ إﻋﺎﻧﺔ اﻟﻄﺎﻟﺒﲔ‪٢٧٤ ،٧١ :١  ،‬؛    ا‬ ‫   ا‬ ‫اﻟﻌﻠﻤﻴﺔ‪  ،‬س  ن(‪٨٤-٧٨ :١   ،‬؛‬
‫اﻹﻗﻨﺎع ﰲ ﺣﻞ أﻟﻔﺎظ أﰊ ﺷﺠﺎع ) وت‪ :‬داراﻟﻔﻜﺮ‪١٤١٥  ،‬ھ(‪١٥٢ :١،‬؛ ا   ا ‪  ،‬اﳌﻐﻨﻲ‪٦٩٣ :١ ،‬۔‬
 ‫‪١٣٨‬‬

‫ن  ۔‬ ‫‪.iii‬‬
‫  ۔‬ ‫روزے   ‬ ‫‪.iv‬‬
‫) ‪(١٦‬‬
‫ اور  س    ك  ۔‬ ‫رت   ‬ ‫‪.v‬‬
‫ت روزہ  درج ذ  ا ر   ‪:‬‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪–٩‬‬
‫       ‪   /‬۔‬ ‫   روزے   ‬ ‫ن ‬ ‫‪.i‬‬
‫ى  ۔‬ ‫ت‪/‬‬ ‫‪.ii‬‬
‫   و       رج  ۔‬ ‫ ا   م ا م دے ‬ ‫     ‬ ‫ا‬ ‫‪.iii‬‬
‫      ۔‬ ‫ن ‬ ‫‪.iv‬‬
‫) ‪(١٧‬‬
‫  ۔‬ ‫ روزہ           ذر    ‬ ‫‪.v‬‬
‫ك   ‪:‬‬ ‫ رؤ   ل    ا    درج ذ  ا  ‬ ‫‪–١٠‬‬
‫ ذا   ر      آ    اس    ‬ ‫ں   ‬ ‫   ر ن     ال    دو ں  ‬ ‫ا    ا  ‬ ‫‪.i‬‬
‫     ا ر     ‬ ‫     روزہ ر  اور  ال   ‬ ‫ دارى       ر ن   ‬ ‫ ذ‬
‫)‪(١٨‬‬
‫   اور         آ      آ ۔ ‬
‫  ز   ار د    ‪:‬‬ ‫ درج ذ   ا     م ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫     وا‬ ‫‪–١١‬‬
‫  ۔‬ ‫‪.i‬‬

‫ا ا ‪ ،‬اﻟﺬﺧﲑة‪٥١٦-٥١٤ : ،٢ ،‬۔‬ ‫‪–١٦‬‬

‫‪،‬اﳌﺒﺴﻮط‪  ١٣:١٨  ،‬؛ ‬ ‫ ا ‪  ،‬اﳉﺎﻣﻊ ﻟﻠﴩاﺋﻊ ) ‪ :‬ﻣﺆﺳﺴﺔ ﺳﻴﺪ اﻟﺸﻬﺪاء‪١٤٠٥   ،‬ھ(‪٣١٦ :١،‬؛  ‬ ‫ ا  ‬ ‫‪–١٧‬‬
‫‪ ،‬ﺑﺪاﻳﺔ اﳌﺠﺘﻬﺪ و‬ ‫ا   ‪ ،‬اﻟﺒﺤﺮ اﻟﺮاﺋﻖ  ‪٤٨١:٢،‬؛  ا  ا ز ى‪  ،‬اﻟﺜﻤﺮاﻟﺪاﲏ‪٥٢٩:١  ،‬۔  و  ؛  ا  ر  ا‬
‫   ‬ ‫‪ ،‬اﻹﻗﻨﺎع‪ ،٨٣٢:١ ،‬؛ ا  ‬ ‫ ‬ ‫ﳖﺎﻳﺔ اﳌﻘﺘﺼﺪ ) ‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻟﴩﻳﻒ اﻟﺮﴈ‪ ١٩٦٦ ،‬ء( ‪٢٤٢ :١‬؛ ‬
‫ہ‪ :‬دار اﻟﺴﻼم‪١٤١٧ ،‬ھ(‪٤٥٢ :٢ ،‬؛ ‬ ‫ ا   د ا ا )‬ ‫‪     ،‬‬ ‫   ا ا ‪ ،‬اﻟﻮﺳﻴﻂ ﰲ اﳌﺬﻫﺐ‪ ،‬‬
‫ن  ا داوى‪  ،‬اﻹﻧﺼﺎف ﰲ ﻣﻌﺮﻓﺔ اﻟﺮاﺟﺢ ﻣﻦ اﳋﻼف ﻋﻠﯽ ﻣﺬﻫﺐ اﻹﻣﺎم أﲪﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‪ ،‬‬ ‫ ا  ‬
‫‪     :‬ا ) وت‪ :‬دارإﺣﻴﺎء اﻟﱰاث اﻟﻌﺮﰊ‪٦٣٠ :٣،(١٣٥٥ ،‬۔‬
‫ى ‪ ،‬اﻟﻔﻘﻪ ﻋﻠﯽ اﳌﺬاﻫﺐ‬ ‫‪   ،‬ﻣﺮاﻗﻲ اﻟﻔﻼح ﴍح ﻣﺘﻦ ﻧﻮر اﻹﻳﻀﺎح‪٣٢٥ ،‬؛  ا‬ ‫    ر     ا‬ ‫‪–١٨‬‬
‫اﻷرﺑﻌﺔ‪٢٢٤ :١ ،‬۔‬
 ‫‪١٣٩‬‬

‫  ۔‬ ‫‪.ii‬‬
‫  ر       ادا     رت ر ۔‬ ‫  ر      اور ‬ ‫ا‬ ‫‪.iii‬‬
‫   و  دا   ۔‬ ‫‪.iv‬‬
‫)‪(١٩‬‬
‫ن   ۔‬ ‫‪.v‬‬
‫   ا ق   ‪:‬‬ ‫    م ‬ ‫ دوران   درج ذ  ا ر    ام ‬ ‫‪–١٢‬‬
‫ح  ۔‬ ‫‪.i‬‬
‫ى  ۔‬ ‫ت  ‪/‬‬ ‫‪.ii‬‬
‫ش     ا ل  ۔‬ ‫‪.iii‬‬
‫ ‪  ،‬ل اور  دے            ا ڑ ۔‬ ‫‪.iv‬‬
‫۔‬ ‫ ‬ ‫    ے اور ا‬ ‫‪.v‬‬
‫۔‬ ‫    ر ‬ ‫ى  ر    ا ‬ ‫‪.vi‬‬
‫)‪(٢٠‬‬
‫ و   ا ل   ۔‬ ‫ا اور‬ ‫ا  ‪ ،‬‬ ‫‪.vii‬‬
‫ك   ‪:‬‬ ‫   ا م ‬ ‫  اف    ا   درج ذ   ا ر   ‬ ‫‪–١٣‬‬
‫۔‬ ‫ ‬ ‫ ا د      اف  وع‬ ‫‪.i‬‬

‫‪ ،‬اﻟﻔﺘﺎوی اﳍﻨﺪﻳﺔ ) وت‪:‬‬ ‫ و  ‬ ‫‪ ،‬اﻟﺒﺤﺮ اﻟﺮاﺋﻖ‪٣٣١ :٦  ،‬؛    م  ا‬ ‫‪  ،‬اﳌﺒﺴﻮط‪٣٤٥ :١  ،‬؛ ا  ا‬ ‫‪–١٩‬‬
‫    ہ ‬ ‫‪ ،‬‬ ‫ ‪  ،‬ﺣﺞ از دﻳﺪ ﮔﺎه ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﻼﻣﯽ‪  ،‬‬ ‫داراﻟﻔﻜﺮ‪١٣١٠  ،‬ھ(‪  ٢١٧-٢١٦ :١،‬؛   ا ا  ‬
‫‪  ،‬س  ن(‪٥٣  ،‬؛  ا  ا ز ى‪ ،‬اﻟﺜﻤﺮ اﻟﺪاﲏ‪٣٥٩: ١  ،‬؛  ا ا ‪  ،‬اﻟﺬﺧﲑة‪١٧٩-١٧٧ : ٣  ،‬؛  ا ا  ‬ ‫اد  )  ‬
‫ى‪ ،‬اﻟﻔﻘﻪ ﻋﻠﯽ اﳌﺬاﻫﺐ اﻷرﺑﻌﺔ‪٦٤٥-٦٤٤ :١ ،‬۔‬ ‫ى‪ ،‬اﻟﻨﺼﻮص اﻟﻔﻘﻬﻴﺔ اﳌﺨﺘﺎرة‪٢٦٠ ،‬؛ ا‬ ‫ا‬
‫‪  ،‬اﳊﺠﺔ ﻋﲆ أﻫﻞ اﳌﺪﻳﻨﺔ ) وت‪ :‬ﻋﺎﱂ اﻟﻜﺘﺐ‪١٤٠٣  ،‬ھ(‪٢١٠: ٢  ،‬؛  ا            ‬ ‫ ا‬ ‫   ‬ ‫‪–٢٠‬‬
‫ى‪ ،‬اﻟﻨﺘﻒ ﰲ‬ ‫ ا‬ ‫     ا‬ ‫ہ‪ :‬اﳌﻄﺒﻌﺔ اﳋﲑﻳﺔ‪١٣٢٢ ،‬ھ(‪١٦٨ :١ ،‬؛ ا  ا‬ ‫ى‪ ،‬اﳉﻮﻫﺮة اﻟﻨﲑة)‬ ‫ا‬
‫‪  ،‬ﺗﺬﻛﺮة اﻟﻔﻘﻬﺎء ) ‪:‬‬ ‫   ا‬ ‫   ‬ ‫اﻟﻔﺘﺎوى ) وت‪ :‬ﻣﺆﺳﺴﺔ اﻟﺮﺳﺎﻟﺔ‪١٤٠٣  ،‬ھ(‪٢١٦ :١  ،،‬؛ ا‬
‫‪،‬‬ ‫‪ ،‬اﻟﺪراﳌﺨﺘﺎر‪٤٨٥-٤٨٠:٢،‬؛  ا‬ ‫ﻣﺆﺳﺴﺔ آل اﻟﺒﻴﺖ ﻹﺣﻴﺎء اﻟﱰاث‪١٤١٤  ،‬ھ(‪٢١٦ :٧،‬؛  ا‬
‫‪  ،‬ﺑﺪاﺋﻊ اﻟﺼﻨﺎﺋﻊ ﻓﯽ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻟﴩاﺋﻊ) وت‪ :‬داراﻟﻜﺘﺐ‬ ‫ ‬ ‫د   ء  ا‬ ‫اﳌﺒﺴﻮط‪١٠: ٤ ،‬؛  ا      ‬
‫اﻟﻌﻠﻤﻴﺔ‪١٩٨٦ ،‬ھ(‪١٢٩-١٢٨: ٢ ،،‬۔‬
 ‫‪١٤٠‬‬

‫۔‬ ‫ ا د      اف       ‬ ‫‪.ii‬‬

‫۔‬ ‫  ف ر  ‬ ‫ وا    ‬ ‫   دوران  اف ‪  ،‬اف ‬ ‫ ا  ‬ ‫‪.iii‬‬
‫۔‬ ‫    د  ا ف   ‬ ‫ ا  ‬ ‫رے ‬ ‫‪.iv‬‬
‫) ‪(٢١‬‬
‫    ا ف    ت    ں۔‬ ‫ ‬ ‫ا ف    ط  ت ‬ ‫‪.v‬‬
‫ ‪:‬‬ ‫ك‬ ‫ ر   ات    ا    درج ذ   ا  ‬ ‫‪–١٤‬‬
‫۔‬ ‫ ‬ ‫ ر  ‬ ‫ں   ‬ ‫‪.i‬‬
‫۔‬ ‫ ‬ ‫ں     اد   ت  ‬ ‫ر  وا  ‬ ‫‪.ii‬‬
‫۔‬ ‫ں    ا  ا       ر  ‬ ‫ر    دوران ‬ ‫‪.iii‬‬
‫)‪(٢٢‬‬
‫       دوران  ر  ا ن   و   ۔‬ ‫‪.iv‬‬
‫   ‪:‬‬ ‫ درج ذ   ا    ‬ ‫ ‬ ‫ ز ۃ   و ب    رے    م ا‬ ‫‪–١٥‬‬
‫ا ن    ۔‬ ‫‪.i‬‬
‫  ۔‬ ‫‪.ii‬‬
‫ن  ۔‬ ‫‪.iii‬‬
‫    ۔ ‬ ‫     ز ۃ دى   ر    وہ  رى    رى  ا ن   ‬ ‫‪.iv‬‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ت    وہ   ا ال   ز ۃ    وا‬ ‫ں  ) ب( ‪  ،‬ں ) ر( اور ‬ ‫‪.v‬‬
‫   ر ۔‬ ‫   ‬ ‫ ا   ل   ‬ ‫ ‬
‫ز ۃ    ب  را   ر   ۔‬ ‫‪.vi‬‬
‫)‪(٢٣‬‬
‫ز ۃ  د  وا  آزاد  ‪    ،‬م    ۔‬ ‫‪.vii‬‬

‫‪ ،‬رداﳌﺤﺘﺎر ﻋﻠﯽ اﻟﺪراﳌﺨﺘﺎر  ) وت‪ :‬دارا ‪١٤١٢ ،‬ھ‪١٩٩٢ /‬ء(‪١٤٨:٨ ، ،‬؛ ا  ‬ ‫‪١٣٠: ٢ ،‬؛ ا  ‬ ‫ ‬ ‫‪–٢١‬‬
‫ا ز ى‪ ،‬اﻟﺜﻤﺮ اﻟﺪاﲏ‪٣٦٧:١ ،‬؛ ا  ر ‪ ،‬ﺑﺪاﻳﺔ اﳌﺠﺘﻬﺪ‪٢٨٢-٢٨١ :١ ،‬۔‬
‫ ا وى‪  ،‬اﻹﻗﻨﺎع ) وت‪:‬‬ ‫‪  ،‬ﴍح ﳐﺘﴫ ﺧﻠﻴﻞ‪٣٣٤:٢  ،‬؛  ا  ا‬ ‫‪٢٩١-٢٩٠:١،‬؛  ا‬ ‫ ‬ ‫‪–٢٢‬‬
‫‪ ،‬اﻹﻗﻨﺎع‪٢٥٧:١ ،‬؛ ا   ا  ‪ ،‬اﻟﴩح اﻟﻜﺒﲑ‪٤٧٤ :٣ ،‬۔‬ ‫داراﳌﻌﺮﻓﺔ‪١٤٠٢ ،‬ھ(‪٢٣٦:١ ،‬؛ ‬
‫ى‪ ،‬اﻟﻔﻘﻪ ﻋﻠﯽ اﳌﺬاﻫﺐ اﻷرﺑﻌﺔ‪٦٠٨ –٦٠٤: ،١ ،‬؛ ‬ ‫‪ ،‬اﻟﻔﻘﻪ ﻋﻠﯽ اﳌﺬاﻫﺐ اﳋﻤﺴﺔ‪١٦٧ –١٦٦ ،‬؛ ا‬ ‫اد ‬ ‫‪–٢٣‬‬
‫ا     ف‪ ،‬اﻷﺣﻜﺎم اﻟﻔﻘﻬﻴﺔ ) وت‪ :‬دارإﺣﻴﺎء اﻟﻌﻠﻮم‪ ،‬س ن(‪٣٣١ –٣٢٧ :٢ ،‬؛ ا ‪ ،‬اﳉﺎﻣﻊ ﻟﻠﴩاﺋﻊ‪،‬‬
‫‪١٣٨ –١٣٤ :١‬؛ا ا ز ى‪ ،‬اﻟﺜﻤﺮ اﻟﺪاﲏ‪٣٣٠:١ ،‬۔‬
 ‫‪١٤١‬‬

‫ ‬ ‫ ‬
‫ ا      ‬ ‫     ‬ ‫ درج  ذ  ‬ ‫   ر  ‬ ‫   ‬ ‫ اور  ‬ ‫ ‪   ،‬ا ‪  ،‬د‬ ‫ہ    ا‬
‫  ‪:‬‬
‫”ا  ‬ ‫ ‬ ‫   ا‬ ‫ ‬ ‫ت ‬ ‫ ‬ ‫  ا‬ ‫ اور  ‬ ‫‪ ،‬‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ر  ا م  ‬ ‫‪–١‬‬
‫  ۔‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ وا  ‬ ‫وا ۃ“    ‬
‫ ا ف ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫  ورى  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ے   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ و   ى  ا ف  ‬ ‫‪–٢‬‬
‫   ا    و ا س ‬ ‫ ‬ ‫   ر  ا ازى   ‬ ‫ں    وغ د  اور ا د ا‬ ‫ں  اور ‬ ‫وہ‬
‫ ا ف    ‬ ‫ ا   م  ‬ ‫    م  ا  ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫  ش ‬ ‫ ا  راہ  ‬ ‫  زم      ‬
‫۔ ‬ ‫ ڈال ‬ ‫   ا  ‬ ‫   ‬ ‫ے  و  ‬ ‫ اور ‬ ‫و د       ‬
‫ ‬ ‫‪ ،‬ا دى اور ‬ ‫ں   ‬ ‫ و  ‬ ‫ن ‬ ‫     ‬ ‫      ت وا  ‬ ‫     ‬ ‫‪–٣‬‬
‫ك  ۔‬ ‫   ا ر ‬ ‫ا ں    ں اور  دى ‬
‫   ا ف  ۔‬ ‫ت   ا   دى و  ا د    ِ ‬ ‫ ا‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪–٤‬‬
‫ ‬ ‫        وى ا ف       ا    ‬ ‫ط روا ت   ‬ ‫ع   ‬ ‫ں ا    ‬ ‫‪–٥‬‬
‫ ا  ‬ ‫  ل ‬ ‫ دو‬ ‫ ا ِ    و  ‬ ‫   ‬ ‫     ‬ ‫   از    اس  ا ف     ت    ‬
‫دار    ر  ر   ادا      ۔‬
‫ آ ہ      ان    ‬ ‫ وا  ا    اس   ت      ‬ ‫ ر‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ا ت ا‬ ‫ ‬ ‫‪–٦‬‬
‫‪     ،‬‬ ‫  ۔     ر   ل  و    و ب‪  ،‬‬ ‫ ‬ ‫ت ‬ ‫ ‬ ‫ ز دہ  ‬ ‫ت ‬ ‫ ا‬
‫ ‬ ‫ت       ‬ ‫ا ل‪ ،‬رو      ‪  ،‬س    ك  ‪  ،‬ا ‪ ،‬ر ع و  د   و ب ا  ‬
‫ ز دہ ‬ ‫ت ‬ ‫   اور  ‬ ‫ ا ف  ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫  ف  ا   دت  ” ز“  ‬ ‫اہ  را‬
‫۔ ‬
‫ت    ا  ‬ ‫ و  ‬ ‫    ر   ۔  ان  ‬ ‫ ‬ ‫ں  ا ادى  و  ا‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫   ا م  ‬ ‫‪–٧‬‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ا ون ا‬ ‫   ا م ‬ ‫   ا ق      ۔ اس و‬ ‫ و   ‬ ‫     ‬ ‫دى ‬
‫ ‬ ‫دى‪ ،‬‬ ‫‪ ،‬ا‬ ‫‪ ،‬‬ ‫ ا  ا   ‪ ،‬‬ ‫ ‬ ‫     ا ون ا‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫ ‬
 ‫‪١٤٢‬‬

‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ك   دات     ا‬ ‫ ‬ ‫  ۔ ‬ ‫ ‬ ‫  دات     داب    ‬ ‫اور  ‬
‫  ‬ ‫  ر     ان ‬ ‫    ظ   ا‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫    ے   ‬ ‫ ‬
‫  ۔ ‬ ‫    ں   ‬ ‫ت   ‬ ‫ ‬ ‫ ا‬ ‫     ا‬ ‫ اور ‬ ‫‪ ،‬‬ ‫‪ ،‬‬ ‫ا‬
‫       ‬ ‫ ر   ں(  ‬ ‫  وہ   ‬ ‫  ‬ ‫‪ ،‬‬ ‫   ‬ ‫ں   ) اہ ‬ ‫  م ‬ ‫‪–٨‬‬
‫   ‬ ‫  م ‬ ‫ و  ر‬ ‫   ا‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ا‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫  ت   ‬ ‫ ‬ ‫ ا م  ‬
‫ ‬ ‫ ا ل ‬ ‫ اور ار    ‬ ‫    ز‬ ‫  ت   ‬ ‫ ‬ ‫وا   ر       ا م ا  ‬
‫ر    ر   ں۔‬
‫ ‬ ‫ور  وا  ”ا‬ ‫ دا‬ ‫   ا‬ ‫ ‬ ‫  ورت  اس  ا         م  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫  دات     داب      ‬ ‫    دردى  ر   ں  اور  ا  ذا ‪   ،‬و  اور  ‬ ‫“ ‬
‫ت   ‬ ‫ ‬ ‫    دى اور ‬ ‫ ‬ ‫  ر  ا‬ ‫ اور ا‬ ‫ آ      ‬ ‫  ں ‪   ،‬‬
‫ وا ں     ف ‬ ‫   ا ر ‬ ‫ ا‬ ‫ت    د     ‬ ‫ اور   وى  و   و  ا‬ ‫ر ‬
‫ و     ن    ‬ ‫ت   ذر    ‬ ‫ ا‬ ‫ ‬ ‫    ‬ ‫ ا‬ ‫ ‬ ‫     ا   ے  ں ‬
‫۔ ‬ ‫ ‬

‫ﺦﺦﺦﺦﺦ‬
 ١٤٣

List of Sources in Roman Script

 Al-Qur’an.
 ‘Assaf, Ahmad Muhammad. Al-Ahkam al-Fiqhiyyah fi al-
Madhahib al-Islamiyyah al-Arba‘ah. Beirut: Dar Ihya’ al-‘Ulum,
n.d.
 Al-Azhari, Salih Abd al-Sami‘ al-Abi. Al-Thamar al-Dani fi
Taqrib al-Ma‘ani. Beirut: Al-Maktabah al-Thaqafiyyah, 1415 AH.
 Al-Azhari, Salih Abd al-Sami‘ al-Abi. Jawahir al-Iklil fi Sharh al-
Mukhtasar. Beirut: Dar al-Ma‘rifah, 1412 AH.
 Al-Bahuti, Mansur b. Yunus. Kashshaf al-Qina‘ ‘an Matn al-
Iqna‘.Beirut: Dar al-Fikr, 1402 AH.
 Al-Dimyati, Abu Bakr b. al-Sayyid Muhammad Shata. Hashiyat
I‘anat al-Talibin ‘ala Hall Alfaz Fath al-Mu‘in. Beirut: Dar al-Fikr,
n.d.
 Al-Ghazali, Abu Hamid Muhammad b. Muhammad. Al-Wasit fi
al-Madhhab. Cairo: Dar al-Salam, 1417 AH.
 Al-Ghazzi, Muhammad b. Qasim. Fath al-Qarib al-Mujib fi Sharh
Alfaz al-Taqrib. Egypt: Matba‘at Al-Mustafa al-Babi, 1343 AH.
 Al-Hajjawi, Abu al-Naja Musa. Al-Iqna‘.Beirut: Dar al-Ma‘rifah,
1402 AH.
 Al-Haskafi, ‘Ala’ al-Din Muhammad b. ‘Ali, al-Durr al-Mukhtar.
Beirut: Dar al-Fikr, 1386 AH.
 Al-Hilli, Al-Hasan b. Yusuf. Irshad al-Adhhan Ila Ahkam al-Iman.
Qum: Mu’assasat al-Nashr al-Islami, 1410 AH.
 Al-Hilli, Al-Hasan b. Yusuf. Tadhkirat al-Fuqaha’. Qum:
Mu’assasat Aal al-Bayt li Ihya’ al-Turath, 1414 AH.
 Al-Hilli, Yahya b. Sa‘id. Al-Jami‘ li al-Sharai‘. Qum: Mu’assasat
Sayyid al-Shuhada’, 1405 AH.
 Al-Jaziri, ‘Abd al-Rahman and Mazih, Yasir. Al-Fiqh ‘ala al-
Madhahib al-Arba‘ah wa Madhhab Ahl al-Bayt. Beirut: Dar al-
Thaqalayn, 1998.
 Al-Jaziri, ‘Abd al-Rahman. Al-fiqh ‘ala al-Madhahib al-Arba‘ah.
Beirut: Dar al-Arqam b. Abi al-Arqam, 1993.
 ١٤٤

 Al-Kalwadhani, Mahfuz b. Ahmad. Al-Hidayah ‘ala Madhhab al-

Imam Abi ‘Abd Allah Ahmad bin Muhmmad bin Hanbal al-
Shaybani. Kuwait: Gharras li al-Nashr wa al-Tawzi‘, 2004.
 Al-Kasani, ‘Ala’ al-Din Abu Bakr b. Mas‘ud. Bada’i‘ al-Sana’i‘.
Beirut: Dar al-Kutub al-‘Ilmiyyah, 1986 AH.
 Al-Khalidi, Abd al-Salam Al-‘Imrani. Al-Nusus al-Fiqhiyyah al-
Mukhtarah Tibaqan li al-Madhahib al-Arba‘ah al-Mu‘tabarah.
Beirut: Dar al-Kutub al-‘Ilmiyyah, 2006.
 Al-Kharashi, Muhammad b. ‘Abd Allah. Sharh Mukhtasar Khalil.
Beirut: Dar al-Fikr, 1994.
 Al-Mardawi, ‘Ali b. Sulayman. Al-Insaf fi Ma‘rifat al-Rajih min al-
Khilaf ‘ala Madhhab al-Imam Ahmad bin Hanbal. Beirut: Dar
Ihya’ al-Turath al-‘Arabi, 1355 AH.
 Al-Qarafi, Shihab al-Din Ahmad b. Idris. Al-Dhakhirah. Beirut:
Dar al-Gharb, 1994.
 Al-Qarawi, Muhammad al-‘Arabi. Al-Khulasah al-Fiqhiyyah ‘ala
Madhhab al-Sadah al-Malikiyyah. Beirut: Dar al-Kutub al-
‘Ilmiyyah, n.d.
 Al-Rahibani, Mustafa. Matalib Uli al-Nuha fi Sharh Ghayat al-
Muntaha. Damascus: Dar al-Nashr, 1961.
 Al-Sarakhsi, Muhammad b. Ahmad. Al-Mabsut. Beirut: Dar al-
Ma‘rifah, n.d.
 Al-Shafi‘i, Muhammad b. Idris. Al-Umm. Riyad: Bayt al-Afkar al-
Duwaliyyah, n.d.
 Al-Shahid al-Awwal ,Shams al-Din Muhammad b. Makki. Al-
Durus al-Shar‘iyyah fi Fiqh al-Imamiyyah. Qum: Mu’assasat al-
Nashr al-Islami, n.d.
 Al-Shahid al-Thani, Zain al-Din ‘Amili. Sharh al-Lum‘ah al-
Dimashqiyyah. Qum: Chapkhana ‘Ilmiyyah, n.d.
 Al-Sharbini, Muhammad b. Ahmad al-Khatib. Al-Iqna‘ fi Hall
Alfaz Abi Shuja‘. Beirut: Dar al-Fikr, 1415 AH.
 Al-Shaybani, Muhammad b. Hasan. Al-Hujjah ‘ala Ahl al-
Madinah. Beirut: ‘Alam al-Kutub, 1403 AH.
 Al-Shaybani, Muhammad b. Hasan. Kitab al-Athar. Beirut: Dar
al-Kutub al-‘Ilmiyyah, 1993.
 ١٤٥

 Al-Shirazi, Abu Ishaq. Al-Muhadhdhab fi Fiqh al-Imam al-Shafi‘i.

Beirut: Dar al-Kutub al-‘Ilmiyyah, n.d.
 Al-Sughdi, Abu al-Hasan ‘Ali b. al-Husayn. Al-Nutaf fi al-Fatawa.
Beirut: Mu’assasat al-Risalah, 1403 AH.
 Al-Tusi, Muhammad b. Hasan. Al-Mabsut fi Fiqh al-Imamiyyah.
Qum: Mu’assasat al-Nashr al-Islami, 1422 AH.
 Al-Zayla‘i, ‘Uthman b. ‘Ali. Tabyin al-Haqa’iq Sharh Kanz al-
Daqa’iq. Cairo: Dar al-Kutub al-Islami, 1313 AH.
 Al-Zubaydi, Abu Bakr b. ‘Ali al-Haddad. Al-Jawharah al-
Nayyirah. Beirut: Al-Matba‘ah al-Khayriyyah, 1403 AH.
 Ibn ‘Abidin, Muhammad Amin. Radd al-Muhtar. Beirut: Dar al-
Fikr, 1412 AH/ 1992 AD.
 Ibn al-Mundhir, Muhammad b. Ibrahim. Al-Ijma‘. Beirut:
Mu’assasat al-Kutub al-Thakafiyyah, 1993.
 Ibn Juzayy, Muhammad b. Ahmad. Al-Qawanin al-Fiqhiyyah fi
Talkhis Madhhab al-Malikiyyah. Kuwait: Wizarat al-Awqaf, n.d.
 Ibn Kathir, Abu Isma‘il b. ‘Umar. Tafsir al-Qur’an al-‘Azim.
Beirut: Dar al-Kutub al-‘Ilmiyyah, 1419 AH.
 Ibn Muflih, Abu ‘Abd Allah Muhammad b. Al-Mubdi‘ Sharh al-
Muqni‘. Beirut: Al-Maktab al-Islami, 1980.
 Ibn Nujaym, Zain al-Din. Al-Bahr al-Ra’iq fi Sharh Kanz al-
Daqa’iq. Beirut: Dar al-Kutub al-Islami, n.d.
 Ibn Qudamah, ‘Abd al-Rahman b. Ibrahim al-Maqdisi. Al-Sharh
al-Kabir. Beirut: Dar al-Kutub al-‘Arabiyyah, 1394 AH.
 Ibn Rushd, Bidayat al-Mujtahid wa Nihayat al-Muqtasid. Qum:
Intisharat al-Sharif al-Radi, 1966.
 Iqbal, ‘Allamah. Kulliyyat-i Iqbal. Lahore: Iqbal Academy, 1990.
 Mughniyyah, Muhammad Jawwad. Al-Fiqh ‘ala al-Madhahib al-
Khamsah. Tehran: Mu’assasat al-Sadiq, 1367 AH.
 Nizam, Al-Sheikh Nizam wa Jama‘at ‘Ulama’ al-Hind. Al-
Fatawa al-Hindiyyah. Beirut: Dar al-Fikr, 1310 AH.
 Yazdi, Sayyid Muhammad Kazim. Al-‘Urwah al-Wuthqa. Beirut:
Al-Dar al-Islamiyyah, 1410 AH.

‫ﺦﺦﺦﺦﺦ‬