9

Araling Panlipunan
Ikaapat na Markahan – Modyul 6:
Impormal na Sektor
Araling Panlipunan – Ikasiyam na Baitang
Ikaapat na Markahan – Modyul 6: Impormal na Sektor
Unang Edisyon, 2020

Isinasaad sa Batas Republika 8293, Seksiyon 176 na: Hindi maaaring magkaroon ng
karapatang-sipi sa anomang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayunpaman, kailangan
muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito
ay pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay
ang pagtakda ng kaukulang bayad.

Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand name,
tatak o trademark, palabas sa telebisiyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa modyul na ito ay
nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsumikapang matunton ang mga ito upang
makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at
mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Ang anomang gamit maliban sa modyul na ito ay
kinakailangan ng pahintulot mula sa mga orihinal na may-akda ng mga ito.

Walang anumang parte ng materyales na ito ang maaaring kopyahin o ilimbag sa anomang
paraan nang walang pahintulot sa Kagawaran.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon – Rehiyon XI

Bumubuo sa Pagsusulat ng Modyul

Manunulat: Ana Marie V. Ortega

Editor:
Tagasuri: Generosa T. Ponpon, Aimee D. Chua
Tagaguhit:
Tagalapat: Wedzmer B. Munjilul
Tagagawa ng Template: Neil Edward D. Diaz
Tagapamahala: Reynaldo M. Guillena
Jinky B. Firman
Marilyn V. Deduyo
Alma C. Cifra
Aris B. Juanillo
Amelia Lacerna

Inilimbag sa Pilipinas ng ________________________

Department of Education – Davao City

Office Address: DepEd Davao City Division, Elpidio Quirino Ave., Davao City
Telefax: 224-3274
E-mail Address: davaocity.division@deped.gov.ph

i
 9

Araling Panlipunan
Ikaapat na Markahan – Modyul 6:
Impormal na Sektor

ii
Paunang Salita
Para sa tagapagdaloy:
Bilang tagapagdaloy, inaasahang bibigyan mo ng paunang kaalaman
ang mag-aaral kung paano gamitin ang modyul na ito. Kinakailangan ding
subaybayan at itala ang pag-unlad nila habang hinahayaan silang
pamahalaan ang kanilang sariling pagkatuto. Bukod dito, inaasahan mula sa
iyo na higit pang hikayatin at gabayan ang mag-aaral habang isinasagawa
ang mga gawaing nakapaloob sa modyul.

Para sa mag-aaral:
Ang modyul na ito ay ginawa bilang tugon sa iyong pangangailangan.
Layunin nitong matulungan ka sa iyong pag-aaral habang wala ka sa loob ng
silid-aralan. Hangad din nitong madulutan ka ng mga makabuluhang
oportunidad sa pagkatuto.

Ang mga sumusunod ay mga paalala kung paano gagamitin ang

modyul:
1. Gamitin ang modyul nang may pag-iingat. Huwag susulatan ang bawat
pahina nito. Gumamit ng ibang papel na maaaring sulatan ng mga
kasagutan mula sa iba’t ibang kasanayan.
2. Huwag kalimutang sagutan and Subukin Natin bago dumako sa
susunod na gawain.
3. Basahin at unawaing mabuti ang mga panuto bago isagawa ang mga
gawain.
4. Inaasahan ang inyong katapatan at integridad sa pagsagawa, pagsagot
at pagwawasto ng mga gawain.
5. Tapusin muna ang kahingian ng bawat bahagi bago pa dumako sa
susunod na gawain.
6. Isauli/ Ipasa ang modyul sa inyong guro o tagapagdaloy pagkatapos ng
mga gawain.

Kung sakaling mahirapan ka sa pagsagot sa mga inilaang gawain,

huwag mag-atubiling komunsulta sa inyong guro o tagapagdaloy. Tandaan
na hindi ka nag-iisa sa gawaing ito. Inaasahan namin na sa pamamagitan ng
modyul na ito, ay mararanasan mo ang isang makabuluhan, masining at
malalim na pagkatuto at pag-unawa sa mga kasanayang pampagkatuto.
Kaya mo yan!

iii
 Alamin Natin

Isang mapagpalang araw sa lahat! Sa nakaraang aralin, iyong natutunan ang

tungkol sa bahaging ginagampanan ng mga sektor ng agrikultura, industriya, at
paglilingkod upang matugunan ang mga pangangailangan ng ekonomiya at
pambansang kaunlaran. Sa araling ito ay pagbibigyang-pansin natin ang impormal
na sektor at ang mahahalagang ginagampanan nito sa ekonomiya ng isang bansa.

Maaaring naitanong mo sa iyong sarili kung bakit may mga maliliit na

negosyo na nag-uusbongan sa inyong lugar at ito ay pinapayagan ng ating
pamahalaan. Nagkakaiba-iba lamang ang mga ito marahil sa lawak, dami at
kalikasan ng operasyon. Upang maintindihan ang pagkakaroon ng mga ganoong
negosyo ay pag-aaralan sa modyul na ito ang tungkol sa impormal na sektor ng
ekonomiya. Ang mga aralin ay nakabatay sa Most Essential Learning Competency ng
baiting 9 na: Nabibigyang-halaga ang mga gampanin ng impormal na sektor at
mga patakarang pang-ekonomiyang nakatutulong dito.

Mula sa nabanggit na kasanayan ay pag-aaralan mo ang sumusunod na

paksa:

• Impormal na Sektor
• Mga Patakarang Pang-ekonomiya sa Impormal na Sektor

Pagkatapos mong mapag-aralan ang mga nabanggit na aralin, inaasahang

magagawa mo ang sumusunod:

• naipaliliwanang ang kahalagahan ng mga gampanin ng impormal na

sektor at

• nailalahad ang kahalagahan ng mga patakarang pang-ekonomiya sa

impormal na sektor.

Kapag nagawa mo ang mga layuning ito, tiyak na mas mauunawaan mo at

mapapahalagahan ang mga manggagawa na napabilang sa impormal na sektor.

Halika’t sabay- sabay tayong matuto!

Subukin Natin

Panuto: Basahin at unawain nang mabuti ang mga pahayag. Isulat sa iyong
sagutang papel ang letra ng tamang sagot. Huwag kang mangamba sa pagsagot. May
mga tulong sa pag-aaral na inihanda para sa iyo.

1. Alin sa sumusunod ang maituturing na pinakamatinding dahilan ng paglaganap

ng impormal na sektor sa ating bansa?
A. Kahirapan at kawalan sa buhay

1
 B. Pag-iwas sa pagbayad ng buwis
C. Mabilis na pag-unlad sa buhay
D. Madaliang pagnenegosyo

2. Bakit mahalaga na pagtuunan ng pansin ang mga batas, programa, at

patakarang pang-ekonomiya kaugnay sa impormal na sektor?
A. upang mapalakas ang ugnayan ng pamahalaan sa tao.
B. dahil ito ang paraan upang masupil ang mga ilegal na gawain.
C. ito ang tamang hakbang upang protektahan ang mga negosyante.
D. napipigil nito ang pagtuklas ng natatagong kakayahan ng mamamayan.

3. Ano ang maaaring implikasyon ng paglaganap ng impormal na sektor sa bansa?

A. Maraming mamamayan ang umaasa na lamang sa gobyerno.
B. Naglarawan sa pag-unlad at pagsulong sa ekonomiya ng bansa.
C. Sumasalamin ito sa paglaganap ng backyard industries at micro
enterprises.
D. Ito ay naglalarawan ng pagiging madiskarte ng mga Pilipino sa pagtugon
ng pangangailangan sa araw-araw.

4. May positibong epekto ba ang impormal na sektor sa pambansang ekonomiya?

A. Mayroon, dahil naipakikita sa impormal na sektor ang kakayahan ng
mamamayan na gumawa ng produkto.
B. Mayroon, dahil sa impormal na sektor ang kahirapan sa bansa ay tuluyang
masolusyunan na.
C. Wala, maraming mga mahihirap na mamamayan ang nagkakaroon ng
illegal na trabaho.
D. Wala, dahil hindi naitataas ng impormal na sektor ang antas ng buwis sa
bansa.

5. Tahasang isinasakatuparan ng pamahalaan ang nakasaad sa Social Reform

Agenda (SRA). Alin sa sumusunod ang nagpapatibay nito?
A. layunin ng programang ito na iahon sa kahirapan ang mga Pilipino.
B. ang patakarang ito ay nakakatulong upang yumaman ang lahat ng tao sa
bansa.
C. ang SRA ay hakbang tungo sa pag-unlad ng mga negosyong suportado ng
pamahalaan.
D. ito ay sandigan sa pagbabalangkas ng mga batas na nauukol sa
produksiyon at serbisyo.
6. Alin sa mga sumusunod ang magandang dulot ng impormal na sektor sa
ekonomiya ng bansa?
A. pagbibigay ng trabaho o empleyo sa maraming mamamayan.
B. malawakang paglabag ng mga panuntunan sa pagbuo ng produkto.
C. pagdami ng kabataang pumapasok sa prostitusyon at iba pang ilegal na
gawain.
D. pag-iwas sa pagbabayad ng tamang buwis ng mga gawain sa impormal na
sektor.

7. Ang impormal na sektor ay kinikilala bilang gawaing tumutugon sa pangunahing

pangangailangan ng tao. Alin ang HINDI maituturing na pangunahing dahilan ng
paglaganap ng sektor na ito?
A. maraming mamamayan ng bansa ang walang trabaho
B. nais ng pamahalaan na lumawak ang mga ilegal na gawain sa bansa.
C. hindi lahat ng tao ay nakakabayad ng tamang buwis sa pormal na trabaho.

2
 D. kahirapan ang nag-udyok sa mamamayan na pumasok sa mga ganitong
gawain.

8. Marami sa mga mamamayan ng bansa ang nahahalina sa paglahok sa mga

gawain ng impormal na sektor. Ano ang pangunahing dahilan sa paglaganap ng
impormal na sektor sa bansa?
A. marami sa mga hindi nakapag-aral na kabataan ang madaling nakapasok
sa trabaho gaya ng prostitusyon at ilegal na gawain ng impormal na sektor.
B. marami sa nga mamamayan na walang hanapbuhay ang nagkakaroon ng
pagkakataong makapagtrabaho.
C. maayos na naitatayo ang mga malalaking negosyo sa pamamagitan ng
impormal na sektor.
D. mabilis ang pagyaman ng tao sa impormal na sektor.

9. Bakit lubos na lumaganap ang impormal na sektor sa bansa?

A. dahil ayaw ng mga mamamayan na magbayad ng tamang buwis.
B. upang mas mapadali ang pagyaman ng tao sa impormal na sektor.
C. protektado ang mga ilegal na gawain sa impormal na sektor.
D. dahil ang mamamayan sa impormal na sektor ay walang sapat na
dokumento upang magpatakbo ng malaking negosyo.

10. Hindi maikakaila na bagama’t may positibong dulot ang impormal na sektor sa
bansa, nakikitaan din ito ng mga di-magandang dulot. Alin sa sumusunod ang
maituturing nating negatibong epekto ng impormal na sektor sa ekonomiya ng
bansa?
A. pagyaman ng mga negosyanteng hindi nagbabayad ng tamang buwis.
B. pagkakataong maipakita ang talento o kahusayan ng mamamayan
C. maibsan ang lumalalang kahirapan ng maraming mamamayan
D. pagkakaroon ng empleyo at trabaho.

Aralin Natin

Ang Impormal na Sektor

Ang impormal na sektor ay binubuo ng mga impormal na negosyo at
hanapbuhay na hindi kabilang sa pormal na sektor. Tulad ng mga negosyo na hindi
rehistrado at ang mga manggagawa nito, mga panandaliang hanapbuhay at mula sa
di-lehitimong negosyo, mga hanapbuhay na hindi sumusunod sa patakaran sa
paggawa ng pamahalaan at mga negosyo na hindi nagbabayad ng buwis.

Ang pagtitinda ng kakanin sa palengke, paglalako ng mga kendi, tubig, mani,

pagkain sa kahabaan ng kalsada at pagbebenta ng street foods sa tabi-tabi,
paglalabandera at pagkukumpuni ng sirang kagamitan, pagpapasada ng pedicab o
PUJ o public utility jeepney at pagtatrabaho bilang taga-alaga ng bata ay ang mga
halimbawa ng impormal na sektor.

Ang mataas na bilang ng nasa impormal na sektor sa bansa ay sumasalamin

sa laganap na kahirapan at kawalan ng sapat na oportunidad ng mga mamamayan.
Ang kawalan ng hanapbuhay at matinding kahirapan ang nag-uudyok sa mga
mamamayan na mapabilang sa impormal na sektor. Kadalasan, ang kabilang sa
sektor na ito ang mga walang sapat na edukasyon at kasanayan. Isa sa mga dahilan

3
kung bakit nahihirapan silang makapasok sa pormal na sektor gaya ng paglilingkod
ay upang makaligtas sa paniningil ng buwis ng pamahalaan, makapagtrabaho na
hindi nangangailangan ng malaking kapital o puhunan, at makaiwas sa masalimuot
na proseso ng pakikipag-ugnayan sa pamahalaan o bureaucratic red tape at higit sa
lahat ay upang maibsan ang kahirapan.

Ang paglaganap ng impormal na sektor ay maaari ding ituring na

manipestasyon ng pagiging mapamaraan ng mga Pilipino, lalo na sa harap ng krisis
sa buhay. Ipinakikita rin nito ang kanilang katatagan sa harap ng mga suliraning
pangkabuhayan tulad ng pagtaas ng presyo ng bilihin, kawalan ng trabaho, maliit
na pasahod, mababang antas ng produktibidad at iba pa. Nagkakaroon ng
pagkakataon ang maraming mamamayan na makapaghanapbuhay at matustusan
ang mga pangangailangan ng pamilya sa pang-araw-araw na buhay. Isang
mahalagang implikasyon ito ng pagmamahal at pagpapahalaga sa pamilya.

Sa kasalukuyan, ang ating bansa ay dumaranas ng matinding kahirapan

dahil sa pandaigdigang pandemya at krisis dulot ng COVID-19. Dahil dito maraming
mga Pilipino ang naapektuhan lalong-lalo na ang mga naghahanapbuhay sa
impormal na sektor. Subalit hindi naging hadlang para sa mga Pilipino na maging
madiskarte bagkus dahil sa tulong ng teknolohiya at social media mas madali ang
mga gawaing pang-ekonomiya na matugunan ang mga pangunahing
pangangailangan sa pamamagitan ng online selling. Naibenta ang mga produktong
nais bilhin ng mga tao kahit nasa loob lamang ito ng tahanan. Bunsod nito, mas
napapahalagahan ang mga produktong gawang Pinoy na nagpapakita ng pagiging
makabansa ng mga mamamayang Pilipino.

Mga Batas, Programa at Patakarang Pang-ekonomiya

kaugnay sa Impormal na Sektor
Ang mga batas at programang ito ay nilikha ng ating mambabatas upang
isulong at suriin ang kapakanan ng mga manggagawa na napabilang sa impormal
na sektor.

1. REPUBLIC ACT 8425 – SOCIAL REFORM AND POVERTY ALLEVIATION

ACT OF 1997
Ang hangarin sa batas na ito ay maiahon ang mga Pilipinong
napabilang sa impormal na sektor. Nakapaloob din sa batas na ito ang mga
‘’poor’’ at ‘’marginalized’’ na binubuo ng magsasaka, mangingisda, mga
manggagawang tumatanggap ng mababa pa sa minimum wage, OFW at
mga taong may kapansanan.

2. PRESIDENTIAL DECREE 442 - PHILIPPINE LABOR CODE

Ito ay itinuturing bilang pangunahing batas ng bansa para sa mga
manggagawa. Ito ay naglalaman ng mga probisyon para sa “espesyal na
manggagawa” kabilang ang mga industrial homeworker, kasambahay, batang
manggagawa, at kababaihan – na kabilang sa impormal na sektor.

3. SELF- EMPLOYMENT ASSISTANCE KAUNLARAN PROGRAM (SEA-K)

4
 Isang programang pangkabuhayan na inilunsad ng Department of
Social Welfare and Development (DSWD) na naglalayong magbigay ng mga
pagsasanay upang mapaunlad at makapagtayo ng sariling pangkabuhayan at
magtatag ng samahang panlipunan na maaring magpautang sa mga kasapi
nito.

4. DOLE INTEGRATED LIVELIHOOD PROGRAM (DILP)

Ito ay ipinatutupad ng Department of Labor and Employment (DOLE) na
nauukol sa pangkabuhayang pangkaunlaran sa pamamagitan ng mga
pagsasanay ng mga mamamayan partikular na para sa mga self-employed at
walang sapat na trabaho.

Ang lahat ng batas at programa na inilunsad ng pamahalaan ay para sa

kapakanan ng mga mamamayan na napabilang sa impormal na sektor. Hindi ito
maging matagumpay kung ang pamahalaan lamang ang kikilos para sa
mamamayan. Bagkus, dapat magkaisa ang mamamayan at pamahalaan na
magtutulungan upang maging pulido ang implementasyon ng batas at mga
programang ito. Kapag ito ay naipatupad nang maayos, tiyak na makakabenepisyo
ang mamamayan sa mga batas at programa ng pamahalaan.

Maaring ikaw o ang iyong pamilya ay napabilang sa impormal na sektor,

bilang isang mapanagutang mag-aaral, responsibilidad mong suriin at alamin ang
mga programang makatutulong sa iyong magulang at komunidad. Inaasahan sa iyo
na isaisip ang mga araling ito dahil balang araw ito rin ay iyong magagamit.

Gawin Natin

Gawain 1: Pahalagahan!
Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang isang maikling panayam ng isang mag-
aaral sa isang manggagawa na napabilang sa impormal na sektor. Sagutin ang mga
pamprosesong tanong at isulat sa inyong sagutang papel.

Ang isang mag-aaral na nagngangalang Jethro ay nakikipagpanayam sa isang ale na nagbebenta ng

kwek- kwek sa kahabaan ng daan ng Agdao, Lungsod ng Dabaw.
Jethro: Magandang araw po. Ano po ang pangalan ninyo?

Ale: Ako po si Rosa Amancado

Jethro: Ilang taon na po ninyong negosyo ang pag kukwek-kwek? Ilan po yung nakikinabang sa
pamilya ninyo? Sa negosyo ninyo po?

Ale: Ah bale walong taon na akong nagtitinda. Lima ‘yong miyembro ng aking pamilya.
Jethro: Ah, magkano po ‘yong kinikita ninyo sa isang araw?
Ale: Sa panahon ngayon, medyo mahirap kumita ng lagpas sa minimum at hindi sapat sa pang araw-
araw naming pangangailangan.
Jethro: Mabuti naman po. Iyan lang po ang pinagkukunan ninyo ng pera, para sa gastusin sa bahay?
Bakit po yung pagtitinda ng kwek-kwek ‘yong napili ninyo o nagustuhan ninyo na hanapbuhay?

Ale: Kaya ko ‘yan napili dahil sa araw – araw may kita at saka araw – araw nagbabaon ang mga
anak ko.

5
Jethro: Ano po yung magandang naitulong ng trabaho niyo sa buhay niyo po at sa pamilya niyo?
Ale: Ah, malaki naman, dahil natutustusan ko ang pag-aaral ng aking anak lalo na sa panahong ito
na medyo mahirap kumita nang malaki. Nabibigyan ko sila ng pera upang makapag load sa kanilang
cellphone para maipasa ang kanilang gawain sa modyul sa online.
Jethro: Maraming salamat po Aleng Rosa sa paglaan niyo po ng iyong oras sa akin.
Ale: Maraming salamat din po!

Pamprosesong Tanong:
1. Batay sa panayam, ano ang naitulong ng impormal na sektor kay Aleng Rosa
na hindi nakapasok sa magandang trabaho o kompanya?
___________________________________________________________________________
2. Sa sitwasyon ni Aleng Rosa, masasabi mo ba na mahirap at masalimuot ang
kalagayan ng mga manggagawa na napabilang sa impormal na sektor. Bakit?
___________________________________________________________________________
RUBRIK PARA SA PAGMAMARKA SA GAWAIN 1 & 2
5 4 3 2 1
Naipaliwanag nang Naipaliwanag Naipaliwanag Naipaliwanag Hindi
may kaangkupan, nang may nang may nang may saysay naipaliwanag ang
kritikal, kaangkupan at kaangkupan ang opinyon paksa subalit
Nilalaman makabuluhan ang makabuluhan ang opinyon hinggil sa paksa nagbigay ng
opinyon hinggil sa ang opinyon hinggil sa kaunting opinyon
paksa hinggil sa paksa paksa
Nailalahad nang Nailalahad nang Nailalahad Nailalahad ang Hindi gaanong
buong husay ang maka- buluhan nang maayos ideya at nailahad ang
Organisasyon ideya at nagsasaad ang ideya at ang ideya at nagsasaad ng ideya ngunit
ng ideya ng kaugnayan sa nagsasaad ng nagsasaad ng kaugnayan sa nagsasaad ng
paksa kaugnayan sa kaugnayan sa paksa kaugnayan sa
paksa paksa paksa

6
 Sanayin Natin

Gawain 2: T-Chart
Panuto: Ipaliwanag kung nakakabuti ba o nakasasama sa ekonomiya ang
paglaganap ng impormal na sektor.

Nakakabuti ba o nakasasama sa ekonomiya ang

paglaganap ng impormal na sektor

Nakakabuti dahil Nakasasama dahil

__________________ __________________
__________________ __________________
__________________ __________________
__________________ __________________
__________________ __________________
__________________ __________________
__________________ __________________
__________________ __________________
__________________ __________________
__________________ __________________

Tandaan Natin

Ang sumusunod ay pangunahing kaisipan na dapat mong tandaan tungkol sa

modyul na ito.
• Ang pagkalat ng impormal na sektor sa ating bansa ay maaaring ituring na
manipestasyon ng pagiging mapamaraan ng mga Pilipino, lalo na sa
kahirapan ng buhay.
• Sinasalo ng impormal na sektor ang mga mamamayan na hindi nakapasok
sa regular na empleyado sa isang kompanya –- pribado man o publiko.
• Sa pamamagitan ng impormal na sektor, nabibigyan ng pagkakataon ang
mga Pilipino na makapaghanapbuhay. Dito nabibilang o napupunta ang
mga trabahanteng nawalan ng trabaho dahil sa pagsasara ng kompanyang
kanilang pinapasukan.
• Ang pagkakaroon ng laganap na impormal na sektor sa isang bansa ay
sumasalamin sa totoong pangyayari na hindi kaya ng ating pamahalaan na
maisulong ang hangarin sa kaunlarang pang-ekonomiya para sa lahat ng
mamamayan. Ipinapakita lamang ng sektor na ito ang kahinaan sa
pagpapatupad ng mga batas na may kaugnayan sa regulasyon, halimbawa
ng pagbabantay, pagsamsam at paghuli sa sinumang lumabag nito.
• Ang pamahalaan ay gumawa ng paraan gaya na lamang ng batas at
programa upang maisulong ang kapakanan ng mga mamamayan at
manggagawa na napabilang sa impormal na sektor kagaya ngSocial Reform
Program. Integrated Livelihood Program, Philippine Labor Code at Self-

7
 Employed Assistance Program. Ilan lamang ito sa mga programang
inilunsad para sa sektor na ito.

Suriin Natin

Panuto: Matapos mong mabasa ang buong modyul at nasagot ang mga gawain,
subukan mo ang iyong natutunan sa pamamagitan ng pagsagot sa sumusunod na
mga tanong. Isulat sa iyong sagutang papel ang letra ng tamang sagot.

1. Bakit mahalaga na pagtuunan ng pansin ang mga batas, programa, at

patakarang pang-ekonomiya kaugnay sa impormal na sektor?
A. upang mapalakas ang ugnayan ng pamahalaan sa tao.
B. dahil ito ang paraan upang masupil ang mga ilegal na gawain.
C. ito ang tamang hakbang upang protektahan ang mga negosyante.
D. napipigil nito ang pagtuklas ng natatagong kakayahan ng mamamayan.

2. Ano ang maaaring implikasyon ng paglaganap ng impormal na sektor sa bansa?

A. Maraming mamamayan ang umaasa na lamang sa gobyerno.
B. Naglarawan sa pag-unlad at pagsulong sa ekonomiya ng bansa.
C. Sumasalamin ito sa paglaganap ng backyard industries at micro
enterprises.
D. Ito ay naglalarawan ng pagiging madiskarte ng mga Pilipino sa pagtugon ng
pangangailangan sa araw-araw.

3. Alin sa sumusunod ang maituturing na pinakamatinding dahilan ng paglaganap

ng impormal na sektor sa ating bansa?
A. Kahirapan at kawalan sa buhay
B. Pag-iwas sa pagbayad ng buwis
C. Mabilis na pag-unlad sa buhay
D. Madaliang pagnenegosyo

4. Tahasang isinasakatuparan ng pamahalaan ang nakasaad sa Social Reform

Agenda (SRA). Alin sa sumusunod ang nagpapatibay nito?
A. layunin ng programang ito na iahon sa kahirapan ang mga Pilipino.
B. ang patakarang ito ay nakakatulong upang yumaman ang lahat ng tao sa
bansa.
C. ang SRA ay hakbang tungo sa pag-unlad ng mga negosyong suportado ng
pamahalaan.
D. ito ay sandigan sa pagbabalangkas ng mga batas na nauukol sa
produksiyon at serbisyo.

5. May positibong epekto ba ang impormal na sektor sa pambansang ekonomiya?

A. Mayroon, dahil naipakikita sa impormal na sektor ang kakayahan ng
mamamayan na gumawa ng produkto.
B. Mayroon, dahil sa impormal na sektor ang kahirapan sa bansa ay tuluyang
masolusyunan na.
C. Wala, maraming mga mahihirap na mamamayan ang nagkakaroon ng
illegal na trabaho.

8
 D. Wala, dahil hindi naitataas ng impormal na sektor ang antas ng buwis sa
bansa.

6. Ang impormal na sektor ay kinikilala bilang gawaing tumutugon sa pangunahing

pangangailangan ng tao. Alin ang HINDI maituturing na pangunahing dahilan ng
paglaganap ng sektor na ito?
A. maraming mamamayan ng bansa ang walang trabaho
B. nais ng pamahalaan na lumawak ang mga ilegal na gawain sa bansa.
C. hindi lahat ng tao ay nakakabayad ng tamang buwis sa pormal na trabaho.
D. kahirapan ang nag-udyok sa mamamayan na pumasok sa mga ganitong
gawain.

7. Alin sa mga sumusunod ang magandang dulot ng impormal na sektor sa

ekonomiya ng bansa?
A. pagbibigay ng trabaho o empleyo sa maraming mamamayan.
B. malawakang paglabag ng mga panuntunan sa pagbuo ng produkto.
C. pagdami ng kabataang pumapasok sa prostitusyon at iba pang
ilegal na gawain.
D. pag-iwas sa pagbabayad ng tamang buwis ng mga gawain sa
impormal na sektor.

8. Bakit lubos na lumaganap ang impormal na sektor sa bansa?

A. dahil ayaw ng mga mamamayan na magbayad ng tamang buwis.
B. upang mas mapadali ang pagyaman ng tao sa impormal na sektor.
C. protektado ang mga ilegal na gawain sa impormal na sektor.
D. dahil ang mamamayan sa impormal na sektor ay walang sapat na
dokumento upang magpatakbo ng malaking negosyo.

9. Hindi maikakaila na bagama’t may positibong dulot ang impormal na sektor sa

bansa, nakikitaan din ito ng mga di-magandang dulot. Alin sa sumusunod ang
maituturing nating negatibong epekto ng impormal na sektor sa ekonomiya ng
bansa?
A. pagyaman ng mga negosyanteng hindi nagbabayad ng tamang buwis.
B. pagkakataong maipakita ang talento o kahusayan ng mamamayan
C. maibsan ang lumalalang kahirapan ng maraming mamamayan
D. pagkakaroon ng empleyo at trabaho.

10. Marami sa mga mamamayan ng bansa ang nahahalina sa paglahok sa mga

gawain ng impormal na sektor. Ano ang pangunahing dahilan sa paglaganap ng
impormal na sektor sa bansa?
A. marami sa mga hindi nakapag-aral na kabataan ang madaling nakapasok
sa trabaho gaya ng prostitusyon at ilegal na gawain ng impormal na sektor.
B. marami sa nga mamamayan na walang hanapbuhay ang nagkakaroon ng
pagkakataong makapagtrabaho.
C. maayos na naitatayo ang mga malalaking negosyo sa pamamagitan ng
impormal na sektor.
D. mabilis ang pagyaman ng tao sa impormal na sektor.

9
 Payabungin Natin

Gawain 3: Tula o kanta

Panuto: Bumuo ng sariling tula o kanta (lyrics) tungkol sa kahalagahan ng gampanin
ng impormal na sektor at mga patakarang pang-ekonomiyang nakatutulong dito.
Kung ang iyong mga magulang ay napabilang sa ganitong sektor, maari kayong
magtanong sa kanilang karanasan para mas mapabuti ang paglikha ng tula o kanta
(lyrics).

Rubriks para sa Paggawa ng tula o kanta (lyrics)

5 4 3 2
Naipapakita nang Naipapakita ang Naipapakita ang Walang
may kahusayan ang bahaging bahaging naipakitang
bahaging ginagampanan ginagampanan ng bahaging
Nilalaman ginagampanan ng ng impormal na impormal na sektor sa ginagampanang
impormal na sektor sektor sa tula o tula o kanta ngunit ng impormal na
sa tula o kanta. kanta. may kulang. sektor sa tula o
kanta.
Tunay na kawili-wili Medyo kawili- Hindi gaanong kawili- Walang dating
Pagkamali at nakakapukaw ng wili at wili at hindi gaanong sa mga
khain interes ang kabuuan nakakapukaw nakapupukaw ng mambabasa ang
ng tula o kanta. ng interes ang interes ang kabuuan kabuuan ng tula
kabuuan ng tula ng tula o kanta o kanta
o kanta.

Pagnilayan Natin

Sa modyul na ito ay natutunan mo na karamihan sa mga mamamayang

Pilipino ay napabilang sa impormal na sektor. Sa paglaganap nito sa ating bansa,
ito lamang ay nagpapakita na sadyang maparaan, maabilidad at madiskarte ang mga
Pilipino sa pagtugon ng kanilang pangangailangan sa pang-araw-araw. Ito ay
nagpapatunay na ang Pilipino ay hindi lamang umaasa sa pananampalataya sa may
Poon bagkus ito ay sinasabayan ng aksyon upang labanan ang kahirapan na
dinaranas ng mga mamamayan dahil sa kawalan ng mapasukang trabaho, maliit na
pasahod at mababang antas ng edukasyon.

Bilang isang mapanagutang mag-aaral at kabataan, hindi maikakaila na

marahil ang inyong mga magulang ay isa sa mga manggagawa na napabilang sa
sektor na ito. Nawa’y inyong ikintal sa puso’t isipan kung hindi man tayo maging
matagumpay sa tahak na ating tinutungo sa buhay, ang pagiging madiskarte ay isa
sa mahahalagang katangian upang tayo ay patuloy na mabuhay para matugunan
ang ating mga pangunahing pangangailangan. Huwag kalimutan na sa bawat
desisyon na ating ginagawa ito ay may kaakibat na responsibilidad bilang isang mag-
aaral at kasapi ng ating bansa.

Mahusay! Matagumpay mong natapos at naisakatuparan ang lahat ng gawain

sa modyul na ito. Inaaasahan kong naging masaya ka sa iyong pagtatapos ng mga
gawain at nawa’y ipagpatuloy mo ito sa mga susunod pang modyul.

10
 11
Sanayin Natin Suriin Natin
Nakakabuti, dahil nagkaroon ng hanapbuhay ang mga Pilipinong 1. B
walang kakayayahan na pumasok sa pormal na sektor dahil sa 2. D
kakulangan sa edukasyon at kasanayan. Samakatuwid, ito ang 3. A
nagbibigay ng oprtunidad sa kanila na magkaroon ng hanap buhay 4. A
upang mabuhay ang pamilya at masolusyunan ang matinding 5. A
suliranin sa kahirapan. 6. B
7. A
Nakasasama, dahil liliit ang malilikom na pondo ng pamahalaan 8. D
sapagkat hindi nagbabayad ng buwis ang mga nasa impormal na 9. A
sektor. Ito din ay isa sa mga dahilan ng paglaganap ng mga illegal 10. B
na gawain at pang-aabuso ng mga negosyante dahil sa kawalan ng
sapat na regulasyon mula sa pamahalaan sa mga gawaing pang-
ekonomiya nito.
Gawin Natin Subukin Natin
1. Ang magandang naitulong kay Aleng Rosa ng pagkakaroon 1. A
ng maliit na negosyo sa impormal na sektor ay nagkaroon 2. B
siya ng pantustos sa pang-araw-araw na pangangailangan 3. D
ng kanyang pamilya. 4. A
5. A
2. Oo, dahil sa sitwasyon ni Aleng Rosa makikita na kailangan 6. A
niya talagang maghanap buhay upang matugunan ang 7. B
pangangailangan ng pamilya sa maliit ngunit sa marangal 8. B
na paraan. Nagpapatunay din ito ng pagiging madiskarte at 9. D
pagiging mapamaraan ng isang tao upang mabuhay at 10. A
matugunan ang mga pang-araw-araw na pangangailangan
sa kabila ng suliranin.
Susi sa Pagwawasto
 Sanggunian

Balitao, B., et.al, Ekonomiks: Araling Panlipunan Modyul para sa mag-aaral, 2015
Vibal Group, Inc. Meralco Avenue, Pasig City

Balitao, B., et. al, Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon, 2012Vibal Group, Inc.
1253 G. Araneta Avenue, Quezon City.

Most Essential Learning Competencies (MELCs), 2020, Department of Education,

Pasig City, Philippines

12
Para sa mga katanungan o puna, sumulat o tumawag sa:
Department of Education – Region XI Davao City Division

DepEd Davao City, Elpidio Quirino Ave., Davao City

Telefax: 224-3274

Email Address: davaocity.division@deped.gov.ph

hy