Class 5 Telugu All Inner Pages Compressed

www.apteachers.
in
‘Ó\T>∑T ‘√≥ ` 5
nsTT<äe ‘·s¡>∑‹
bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ n_Ûeè~∆, Á|ü#·Ts¡D dü$T‹
H
¬ø. yÓÁ{Ïôd*« ◊.m.mdt &Ü. _. Á|ü‘ê|t¬s&ç¶ &ç. eT<ÛäTdü÷<äq sêe⁄
ES
Á|ü‘˚´ø£ n~Ûø±]DÏ dü+#ê\≈£î\T dü+#ê\≈£î\T
sêÁwüº $<ë´|ü]XÀ<ÛäHê •ø£åD≤ dü+düú Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡´ |ü⁄düÔø£ eTTÁ<äD≤\j·T+
AD
bÕsƒ¡XÊ\ $<ä´
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ
dü+bÕ<äø£ es¡Z+ PR
&Ü. &ç. #·+Á<äX‚Ks¡¬s&ç¶
A
R
$ÁXÊ+‘· Á|ü<ÛëHê#ês¡T´\T, Ä+Á<Ûä kÕs¡dü«‘· |ü]wü‘·TÔ ÁbÕ#·´ø£fi≤XÊ\, ôV’≤<äsêu≤<é.

H
&Ü. sê#·bÕfiË+ #·+Á<äX‚Ks¡¬s&ç¶

D
$ÁXÊ+‘· Ä#ês¡T´\T, Áo ø£èwüí<˚esêj·T $X¯«$<ë´\j·T+, nq+‘·|ü⁄s¡+,

AN
&Ü. |ü]$T sêeTqs¡dæ+Vü≤+

$ÁXÊ+‘· ‘Ó\T>∑T Ä#ês¡T´\T, πø+ÁBj·T $X¯«$<ë´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é.
T
&Ü. ø£&çyÓTfi¯fl es¡Á|ükÕ<é

ER
$ÁXÊ+‘· ‘Ó\T>∑T |ü+&ç‘·T\T, qsê‡|ü⁄s¡+, |ü•ÃeT>√<ëe].

l Ä\÷s¡T •s√eTDÏX¯s¡à
SC
$ÁXÊ+‘· ‘Ó\T>∑T |ü+&ç‘·T\T, HÓ\÷¢s¡T
>ös¡e dü\Vü‰<ës¡T\T
&Üˆˆ &ç. eTkÕÔqeTà MA., M.Phil., Ph.D.,
Á|ü<ÛëHê#ês¡T´\T, m. |æ. C…. nãT›˝Ÿ ø£˝≤+, ◊. ◊. ◊. {Ï., ˇ+>√\T, Á|üø±X¯+ õ˝≤¢.
&Üˆˆ |æ. $»j·Tìs¡à\ M.Sc., M.Phil., Ph.D.,
nk˛dæj˚T{Ÿ Ábıô|òdüsY, Ä~ø£$ qqïj·T $X¯«$<ë´\j·T+, sê»eTùV≤+Á<äes¡+.
&Üˆˆ ¬ø. bÕ+&ÉTs¡+>∑ kÕ«$T MA., M.Phil., Ph.D.,
$ÁXÊ+‘· õ˝≤¢ $<ë´ •ø£åD≤~Ûø±], ∫‘·÷Ôs¡T õ˝≤¢.
düeTÁ>∑ •øå±, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ yê]#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°
i
www.apteachers.in
© Government of Andhra Pradesh, Amaravati
First Published 2020
All rights reserved
No part of this publication may be reproduced,

stored in a retrieval system, or transmitted, in any
H
form or by any means without the prior permission
ES
in writing of the publisher, nor be otherwise
circulated in any form of binding or cover other
than that in which it is published and without a
AD
similar condition including this condition being
imposed on the subsequent purchaser.
PR
The copy right holder of this book is the
Commissioner of School Education, Amaravati,
A
Andhra Pradesh.
R
H
D
AN
This book has been printed on 70 G.S.M. SS Maplitho

Title Page 200 G.S.M. White Art Card
T
ER
SC
düeTÁ>∑ •øå±, bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´XÊK,

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ yê]#˚ ñ∫‘· |ü+|æD°
Printed in India
at the A.P. Govt. Text Book Press
Amaravati
Andhra Pradesh
ii
www.apteachers.in
eTT+<äTe÷≥
uÛ≤wü n+fÒ uÛ≤yê‘·àø£yÓTÆq~, düè»Hê‘·àø£yÓTÆq~, Ä˝À#·Hê‘·àø£yÓTÆq~. ìs¡“+<Ûä ñ∫‘· $<ë´Vü≤≈£îÿ #·≥º+ 2009
|æ\\¢ +<äs÷¡ HêDýÓTqÆ $<ä´qT bı+<˚ Vü≤≈£îÿqT ø£*Z ñHêïs¡ì, yê] düs«¡ ‘√eTTU≤_Ûeè~∆øÏ bÕsƒ´¡ Á|üD≤[ø£ ‘√&ÉŒ&Ü\ì #Ó|Œæ +~.
n˝≤π> C≤rj·T q÷‘·q $<ë´$<Ûëq+ mHéÇ|æ`2019 u≤\\+<ä]ø° n‘·T´qï‘· Á|üe÷D≤\‘√ ≈£L&çq $<ä´qT n+~+#ê\ì,
düe÷q $<ë´ neø±XÊ\T ø£*Œ+#·&É+ <ë«sê düTdæúsê_Ûeè~∆ì kÕ~Û+#ê\ì, uÛ≤s¡‘·düe÷C≤ìï n<äT“¤‘·yÓTÆq C≤„q düe÷»+>±
r]Ã ~<ë›\ì Äø±+øÏådüTÔqï~. M{Ïì <äèwæº˝À ñ+#·T≈£îì q÷‘·q bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ uÛ≤cÕ uÀ<ÛäHê \øå±´\qT ìπs›•+#·Tø√e&É+
»]–+~.
q÷‘·q bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\T |æ\¢\ C≤„Hê‘·àø£, kÕe÷õø£, kÕ+düÿè‹ø£ H˚|ü<∏ë´\ø£qT>∑TD+>± ñ+&Ü\ì <˚X¯uÛÑøÏÔ, |æ\¢\
kÕeTsêú´\T, |üsêés¡D düŒèVü≤, dü+düÿèr dü+Á|ü<ëj·÷\T, C≤q|ü<øä fi£ \¯ T, ÅdÔ” X¯ø,ÔÏ HÓ‹’ ø£ $\Te\T, |üsH¡ƒ ê_Û˝≤wü, eTVü≤˙j·TT\
dü÷Œ¤]Ô e+{Ï Ç‹eè‘êÔ\‘√ bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ +£ ‘·j÷· s¡T #˚jT· &É+ »]–+~. á Ç‹eè‘êÔ\ <ë«sê uÛ≤wüô|’ eTeTø±sêìï ô|+#·&ÜìøÏ,
uÛ≤wüqT düeTs¡ú+>± $ìjÓ÷–+#·&ÜìøÏ M\e⁄‘·T+~. Ç+<äTø√dü+ bÕsƒê\T>± ÁbÕNq, Ä<ÛäTìø£ s¡#·sTT‘·\ s¡#·q\qT m+|æø£
#˚j·T&É+ $X‚wü+. Á|ü‹ bÕsƒ¡+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝ÀH˚ ø£$ |ü]#·j·T+ Çe«&É+ á bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ Á|ü‘˚´ø£‘·.
Ç‹eè‘êÔ\qT |ü]#·j·T+ #˚j·T&ÜìøÏ π>j·T+, ø£<∏ä, dü+uÛ≤wüD, yê´dü+, |ü<ä´+, ˝ÒK e+{Ï Á|üÁøÏj·T\qT m+|æø£
H
#˚düTø√e&É+ »]–+~. Ç$ |æ\¢˝À¢ uÛ≤wü|ü≥¢ ÄdüøÏÔì, ñ‘·T‡ø£‘·qT, Ä˝À#·q\qT ô|+bı+~+∫ uÛ≤cÕ_Ûeè~∆øÏ ‘√&ÉŒ&É‘êsTT.
ES
Á|ü‹ bÕsƒ¡+ |æ\¢˝À¢ ÄdüøÏÔì πs¬ø‹Ô+#˚˝≤ düìïy˚X¯ ∫Á‘·+‘√ ÁbÕs¡+uÛÑ+ ne⁄‘·T+~. bÕsƒ¡+ #·<äe>±H˚ nsêú\T |æ\¢˝Ò dü«j·T+>±
Á>∑V≤æ +#˚˝≤ |ü<ë\T`nsêú\ |ü{øºÏ £ Çe«&É+ »]–+~. uÛ≤cÕuÛ´Ñ düq Á|ü<ëÛ q+>± ne>±Vü≤q‘√ ≈£L&çq~>± ñ+&Ü*. Ç+<äTø√dü+
AD
Ç$ #˚j·T+&ç o]¸ø£‘√ nuÛ≤´kÕ\qT bı+<äT|ü]#ê+. Ç$ 1. $q&É+ Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+ 2. #·<äe&É+, e´ø£Ô|üs¡#·&É+
3. |ü<Cä ≤\+ 4. d”«j·Ts¡#q· 5. düè»Hê‘·àø£‘· 6. Á|üX+¯ dü 7. uÛ≤cÕ+XÊ\T 8. <Ûës¡D#˚<ë›+ (|ü<ë´\T) 9. #·<Tä e⁄<ë+ (ø£<\ä∏ T
/ yê´kÕ\T) o]¸ø£˝‘√ ñHêïsTT. #·<äe&É+, sêj·T&É+ H˚s¡TÃ≈£îqï |æ\¢\T eT]+‘· yÓTs¡T>±Z Áø£eT|ü<ä∆‹˝À uÛ≤ee´ø°Ôø£sD¡
PR
#˚j·T&ÜìøÏ M\T>± nuÛ≤´kÕ\T ñHêïsTT. uÛ≤wü Ä˝À#·q\T πs¬ø‹ÔdüTÔ+~. Ä˝À#·q\T düè»Hê‘·àø£‘·≈£î <ë] rkÕÔsTT. |æ\¢\
<Ûës¡D≤X¯øÏÔì ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ Á|ü‹ bÕsƒ¡+ yÓqTø£ ˇø£ |ü<ë´ìï #˚sêÃ+. |üsƒ¡Hê_Û˝≤wüqT, uÛ≤e Á|ükÕs¡ HÓ’|ü⁄D≤´\qT,
A
uÛ≤cÕ_Ûe÷Hêìï ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ ÁbÕC…≈£îº |üqT\T bı+<äT|üs¡#ês.
R
uÛ≤wüqT düeTs¡+ú >± H˚sT¡ Ãø√e&ÜìøÏ, uÛ≤cÕ kÕeTsêú´\qT kÕ~Û+#·&ÜìøÏ bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ +£ <√Vü≤<ä|&ü ‘ç ,˚ H˚sT¡ Ã≈£îqï n+XÊ\qT
H
|ü]|ü⁄wü˜+ #˚j·T&ÜìøÏ Á|üÁ|ü<∏äeT+>± kÕ<Ûäq ù|s¡T‘√ nuÛ≤´dæø£\qT s¡÷bı+~+∫ Çe«&É+ »]–+~. |æ\¢\T ‘·s¡>∑‹ ø£è‘ê´\T
ñbÕ<Ûë´j·TTì düVü‰j·T+‘√ #˚ùdÔ kÕ<Ûäq˝Àì ø£è‘ê´\qT »≥Tº>±qT, e´øÏÔ>∑‘·+>±qT #˚j·T>∑\T>∑T‘ês¡T. bÕsƒ¡XÊ\ |üì>∑+≥\T
D
<äèwæ˝º À ñ+#·T≈£îì bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±\qT, kÕ<Ûqä qT n+~düTHÔ êï+. bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ £ ‘ê‹«ø£‘q· T ns¡+ú #˚dTü ≈£îì ns¡eú +‘·yTÓ qÆ uÀ<Ûqä ≈£î
AN
düVü≤ø£]+#˚˝≤ ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î ø£s¡B|æø£qT n+~düTÔHêï+.

bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±ìï düeTs¡ú+>± ñ|üjÓ÷–+#·&É+˝À ñbÕ<Ûë´j·TT&ç bÕÁ‘· ø°\ø£yÓTÆq~. uÛ≤cÕkÕeTsêú´\ kÕ<Ûäq≈£î πøe\+
T
bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±ìπø |ü]$T‘·+ ø±≈£î+&Ü, Ä<ÛäTìø£ kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„Hêìï, uÛ≤cÕ eqs¡T\qT, |üsƒ¡q kÕeTÁ–ì $ìjÓ÷–+#·T≈£îì
ER
uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·T\qT #˚|ü{≤º\ì ñbÕ<Ûë´j·TT\+<ä]˙ ø√s¡T‘·THêï+.

eTTqTô|qï&ÉT ˝Òì $<Ûä+>± $<ä´˝À $q÷‘·ï e÷s¡TŒ\T rdüT≈£îsêe&ÜìøÏ, q÷‘·q bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\qT Á|ü‹cÕ˜‘·àø£+>±
SC
s¡÷bı+~+#˚+<äT≈£î dü«j·T+>± |üPqT≈£îì e÷s¡<Z sä Ù¡ q+ #˚dqæ >ös¡e˙j·T Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ eTTKéT+Á‹ l yÓ.’ mdt. »>∑Hyé ÷Ó Vü≤Hé s¬ &ç¶
>±]øÏ <Ûäqýê<ë\T. ø£˙$˙ ms¡T>∑ì Ø‹˝À bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡÷|üø£\Œq˝À Á|ü‘·´ø£å+>± dü÷#·q\T #˚dæ, düMTø£å\T ìs¡«Væ≤+∫,
n+‘·sê®rj·T Á|üe÷D≤\‘√ HêD´‘· >∑\ bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±\ ‘·j÷· ØøÏ ~XÊìπsX› +¯ #˚dqæ bÕsƒX¡ Ê\ $<ë´XÊU≤e÷‘·T´\T >ös¡e˙j·TT˝…q’
&Üˆˆ Ä~eT÷\|ü⁄ düTπswt >±]øÏ Á|ü‘˚´ø£ ø£è‘·»„‘·\T.
á bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡÷|üø£\Œq˝À ~XÊ ìπs›X¯+ #˚dæq bÕsƒ¡XÊ\ $<ä´ Á|ü<Ûëq ø±s¡´<ä]Ù l ãT&ç‹ sê»X‚KsY, ◊mmdt
>±]øÏ, dü\Vü‰\T, dü÷#·q\T Ç∫Ãq bÕsƒ¡XÊ\ $<ä´ ø£MTwüqs¡T l yêÁ&˚e⁄ ∫qMs¡uÛÑÁ<äT&ÉT, ◊mmdt >±]øÏ, Ä+>∑¢ e÷<ÛäéT
Á|ü‘˚´ø£ n~Ûø±]DÏ ¬ø. yÓÁ{Ïôd*«, ◊mmdt >±]øÏ, nø£&É$Tø˘ n&Ó’«»] uÀs¡T¶ düuÛÑT´\≈£î, dü+bÕ<äø£ ãè+<ëìøÏ, dü\Vü‰<ës¡T\≈£î,
$wüj·T ì|ü⁄DT\≈£î, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡÷|üø£\Œq˝À bÕ˝§Zqï ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î, ˝Ò ne⁄{Ÿ &çC…’ì+>¥ #˚dæq yê]øÏ, ∫Á‘·ø±s¡T\≈£î
Á|ü‘˚´ø£ ø£è‘·»„‘·\T.
á bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ |æ\¢\ uÛÑ$wü´‘·TÔ≈£î nedüs¡yÓTÆq uÛ≤cÕ bÕ≥yêìï, kÕeTsêú´ìï ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+<äì
Ä•düTÔHêï+. á bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ô|’ dü÷#·q\qT, dü\Vü‰\qT ÄVü‰«ìdüTÔHêï+.
&Ü. _. Á|ü‘ê|t¬s&ç¶
dü+#ê\≈£î\T
sêh $<ë´|ü]XÀ<Ûqä •ø£Då ≤ dü+dü,ú Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ
iii
www.apteachers.in
e+<˚ e÷‘·s¡+
` ã+øÏ+#·+Á<ä #Û·≥Ø®
e+<˚ e÷‘·s¡+ e+<˚ e÷‘·s¡+
düT»˝≤+ düT|òü˝≤+ eT\j·T» o‘·˝≤+
düdü´XÊéT˝≤+ e÷‘·s¡+ e+<˚ e÷‘·s¡+
X¯óÁuÛÑCÀ´‘ê‡ï|ü⁄\øÏ‘· j·÷$T˙+
|òü⁄\¢≈£îdüT$T‘· Á<äTeT<äfi¯ XÀ_Û˙+
düTVü‰dæ˙+ düTeT<ÛäTs¡ uÛ≤wæD°+
düTK<ë+ es¡<ë+ e÷‘·s¡+ e+<˚ e÷‘·s¡+.
H
e÷ ‘Ó\T>∑T ‘·*¢
ES
` X¯+ø£s¡+u≤&ç düT+<äsê#ê]
AD
e÷ ‘Ó\T>∑T ‘·*¢øÏ eT˝…¢|üP<ä+&É
PR
e÷ ø£qï‘·*¢øÏ eT+>∑fi≤s¡‘·T\T
A
ø£&ÉT|ü⁄˝À ã+>±s¡T ø£qT#·÷|ü⁄˝À ø£s¡TD
R
∫s¡Tqe⁄«˝À dæs¡T\T <=s¡*+#·T e÷ ‘·*¢

H
>∑\>∑˝≤ >√<ë] ø£<ä*b˛‘·T+fÒqT

D
AN
_s¡_sê ø£èwüíeTà |üs¡T>∑T*&ÉT‘·T+fÒqT

ã+>±s¡T |ü+≥˝Ò |ü+&ÉT‘êsTT
T
ER
eTT]bÕ\ eTT‘ê´\T <=s¡\T‘êsTT

neTsêer q>∑s¡ n|ü⁄s¡÷|ü •˝≤Œ\T
SC
‘ê´>∑j·T´ >=+‘·T˝À ‘êsê&ÉT Hê<ë\T

‹ø£ÿj·T´ ø£\eTT˝À ‹j·T´+<äHê\T
ì‘·ýÓTÆ, ìœ\yÓTÆ ì*∫j·TT+&˚<ëø£
s¡TÁ<äeTà uÛÑT»X¯øÏÔ, eT\¢eTà |ü‹uÛÑøÏÔ
‹eTàs¡TdüT BÛj·TTøÏÔ, ø£èwüísêj·T\ ø°]Ô
e÷ #Óe⁄\ ]+>∑TeTì e÷s¡TÁyÓ÷π><ëø£
˙ Ä≥˝Ò Ä&ÉT‘ê+ ` ˙ bÕ≥˝Ò bÕ&ÉT‘ê+
C…’ ‘Ó\T>∑T ‘·©¢ ! C…’ ‘Ó\T>∑T ‘·©¢! C…’ ‘Ó\T>∑T ‘·©¢!
iv
www.apteachers.in
C≤rj·T ^‘·+
` s¡M+Á<äHê<∏é sƒê>∑÷sY
»q>∑DeTq n~ÛHêj·Tø£ »j·TùV≤!
uÛ≤s¡‘· uÛ≤>∑´$<Ûë‘ê!
|ü+C≤ã, dæ+<ÛäT, >∑T»sê‘·, eTsêsƒê,
Á<ë$&É, ñ‘·ÿfi¯, e+>±!
$+<Ûä´, Væ≤e÷#·\, j·TeTTHê, >∑+>±!
H
ñ#·Ã\ »\~Û ‘·s¡+>±!
ES
‘·e X¯óuÛÑHêy˚T C≤π>!
AD
‘·e X¯óuÛÑ Ä•wü e÷"π>
>±ùV≤ ‘·e »j·T>±<∏ë!
PR
»q>∑D eT+>∑fi¯<ëj·Tø£ »j·TùV≤!
A
uÛ≤s¡‘· uÛ≤>∑´ $<Ûë‘ê!
R
»j·TùV≤! »j·TùV≤! »j·TùV≤!

H
D
»j·T »j·T »j·T »j·TùV≤!!

AN
T
ER
Á|ü‹»„
SC
` ô|&’ eç TÁ] yÓ+ø£≥düTu≤“sêe⁄

uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ Hê e÷‘·èuÛÑ÷$T. uÛ≤s¡rj·TT\+<äs¡÷ Hê dü¨<äs¡T\T.
H˚qT Hê <˚XÊìï Áù|$TdüTHÔ êïqT. düTdü+|üqïyÓTqÆ , ãVüQ$<Ûyä TÓ qÆ Hê <˚X¯ yês¡d‘ü «·
dü+|ü<ä Hê≈£î >∑s¡«ø±s¡D+. BìøÏ ns¡Ω‘· bı+<ä&Üì¬ø’ düs¡«<ë H˚qT ø£èwæ #˚kÕÔqT.
Hê ‘·*¢<ä+Á&ÉT*ï, ñbÕ<Ûë´j·TT*ï, ô|<ä›\+<ä]ï >ös¡$kÕÔqT. Á|ü‹yê]‘√qT
eTsê´<ä>± q&ÉT#·Tø=+{≤qT. »+‘·Te⁄\|ü≥¢ <äj·T‘√ ñ+{≤qT.
Hê <˚X¯+|ü≥¢, Hê Á|ü»\|ü≥¢ ùdyêìs¡‹‘√ ñ+{≤qì Á|ü‹»„ #˚düTÔHêïqT.
yê] ÁX‚jÓ÷_Ûeè<äT∆˝Ò Hê Äq+<ëìøÏ eT÷˝+.
v
bÕsƒ¡´|ü⁄düÔøwww.apteachers.in
£ s¡÷|üø£\Œq˝À bÕ˝§Zqïyês¡T
qø±ÿ &˚$&é sêE e+^|ü⁄s¡+ dü«s¡í\‘· dü\yê~ #Ó+>∑j·T´
ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT ñbÕ<Ûë´sTTì ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT
eT+.|ü.ÁbÕ. bÕsƒ¡XÊ\ HÓ+.1, >√bÕ\|ü⁄s¡+, mdt.|æ.|æ.ÄsY.ÄsY. õ˝≤¢ |ü]wü‘Y õ˝≤¢ |ü]wü‘Y ñqï‘· bÕsƒ¡XÊ\, ‘·&É,
sêe⁄\bÕ˝…+ eT+&É\+, ‘·÷s¡TŒ >√<ëe] ñqï‘· bÕsƒ¡XÊ\, ‘êfi¯fl|üP&ç, HÓ\÷¢s¡T
|ü•ÃeT>√<ëe]
eT÷\ ‘ê‘·j·T´ u§ø±ÿ yÓ+ø£≥ dü÷s¡´ düTÁãVü≤àD´+ &Ü. ø=e÷+&É÷] ø£ècÕí
ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT ñbÕ<Ûë´sTTì
Á|üuÛÑT‘·« –]»q dü+πøåeT ñqï‘· bÕsƒ¡XÊ\, eT+.|ü.ÁbÕ. bÕsƒ¡XÊ\ (yÓTsTTHé), yÓTs¡¢bÕ˝…+, mdt.¬ø.|æ.$.$. Væ≤+<ä÷ ôV’≤dü÷ÿ˝Ÿ,
øÏ˝À¢sTT ø±\˙, eT+<ädü eT+ˆˆ, ÄÁ‘˚j·T|ü⁄s¡+ eT+&É\+, ‘·÷s¡TŒ>√<ëe] ø=‘·Ôù|≥, $»j·Tyê&É, ø£ècÕí
Áoø±≈£îfi¯+
&Ü. e+ø±j·T\bÕ{Ï sêeTø£èwüí Äfi¯fl es¡Vü‰ >∑DÒXŸ düj·T´<é U≤d”+
ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT
H
¬ø.$.$.ÄsY. õ˝≤¢ |ü]wü‘Y ñqï‘· bÕsƒ¡XÊ\, eT+&É\ |ü]wü‘Y ÁbÕ<∏ä$Tø£ bÕsƒ¡XÊ\, eT+. |ü. ÁbÕ<∏ä$Tø√qï‘· bÕsƒ¡XÊ\,
ES
nq+‘·es¡+, j·T<ä›q|üP&ç eT+. Á|üø±X¯+ ø=+&Éø=bÕŒø£, nqø±|ü*¢ eT+&É\+, ø={Ïø£\|üP&ç, ÇÅãV”≤+|ü≥ï+, ø£ècÕí
$XÊK|ü≥ï+
AD
>∑C…®\ <äTsêZsêe⁄ n>∑T&É÷] düs¡fi¯eTà
ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT ñbÕ<Ûë´sTTì
eT+.|ü. ÁbÕ<∏ä$Tø√qï‘· bÕsƒ¡XÊ\,
#Ós¡Te⁄ e÷<Ûäes¡+, õ.ø=+&É÷s¡T eT+&É\+, ø£ècÕí
PR |æ.C….ÄsY. eT+&É\ |ü]wü‘Y ÁbÕ<∏ä$Tø√qï‘· bÕsƒ¡XÊ\,
dæ.¬ø.|ü*¢, ∫‘·÷Ôs¡T
A
R
$wüj·Tì|ü⁄DT\T, düeTq«j·Tø£s¡Ô\T
H
lìyêdüT\ s¡|òüTTsêyéT
D
&Ü. {Ï.$.mdt. s¡y˚Twt

AN
bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\ düeTq«j·Tø£s¡Ô ‘Ó\T>∑T bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ düeTq«j·Tø£s¡Ô

$<ë´Á|üD≤[ø£ bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ $uÛ≤>∑eTT, eT+.|ü. Ä. ÅbÕ. bÕsƒ¡XÊ\, ù|πs#Ós¡¢,
sêÁwüº $<ë´|ü]XÀ<ÛäHê •ø£åD≤ dü+düú, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ y˚T&çø=+&É÷s¡T, >∑T+≥÷s¡T
T
ER
kÕ+πø‹ø£ düVü‰j·T≈£î\T, $wüj·T ì|ü⁄DT\T

SC
&Ü. y˚+|ü*¢ >∑+>±<ÛäsY e+^|ü⁄s¡+ dü«s¡í\‘· eT÷\ ‘ê‘·j·T´

mdt.|æ.|æ.ÄsY.ÄsY. õ˝≤¢ |ü]wü‘Y ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT
õ˝≤¢ |ü]wü‘Y u≤\Ts¡ bÕsƒ¡XÊ\, eTT<ä›q÷s¡T, Á|üuÛÑT‘·« –]»q dü+πøåeT ñqï‘· bÕsƒ¡XÊ\,
yÓ’.mdt.ÄsY. ø£&É|ü ñqï‘· bÕsƒ¡XÊ\, ‘êfi¯fl|üP&ç,
øÏ˝À¢sTT ø±\˙, eT+<ädü eT+ˆˆ,
|ü•ÃeT>√<ëe] Áoø±≈£îfi¯+
∫Å‘·ø±s¡T\T ˝Ò ne⁄{Ÿ &çC…’ì+>¥

ñ‘·ÔyéT kÕºsY MT&çj·÷ düØ«ôddt, ôV’≤<äsêu≤<é
vi
www.apteachers.in
ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î dü÷#·q\T
5e ‘·s¡>∑‹ q÷‘·q ‘Ó\T>∑T bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ uÛ≤wüqT n‘·´+‘· düeTs¡ú+>± H˚s¡Œ&ÜìøÏ ñ|üø£]+#˚˝≤ s¡÷bı+~+#·&É+
»]–+~. ÁbÕ<∏ä$Tø£ kÕúsTT˝À ∫e] ‘·s¡>∑‹, ñqï‘· kÕúsTTøÏ ‘=*yÓT≥Tº>± ñ+&˚ 5e ‘·s¡>∑‹ bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ nìï ÁbÕ+‘ê\
ø£e⁄\ s¡#·q\‘√ n\]düTÔ+~.
bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+˝À e÷‘·èuÛ≤wüô|’ eT≈£îÿe ô|+#˚˝≤ bÕsƒê\T, nuÛ≤´kÕ\T bı+<äT|ü]#ê+. bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+‘√ u≤≥T |æ\¢\≈£î
uÛ≤cÕ kÕeTsêú´\ kÕ<Ûäq¬ø’ kÕ<Ûäq\qT ≈£L&Ü ÇdüTÔHêï+. yÓTT<ä{Ï s¬ +&ÉT bÕsƒê\˝Àì π>j·T+, ø£<∏ä pHé, E˝…’ HÓ\˝À¢
dü+dæ<ä∆‘ê bÕsƒê\T>± ìs¡«Væ≤+#ê*. Ä>∑wüßº HÓ\ qT+&ç bÕsƒê\T |üP]Ô kÕúsTT˝À uÀ~Û+#ê*.
e÷‘·èuÛ≤wü uÀ<Ûäq≈£î Á|ü‹s√E 90 ì$TcÕ\ düeTj·T+ ñ+≥T+~. Ç+<äT˝À yÓTT<ä{Ï 45 ì$TcÕ\T ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT
uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·T\T ìs¡«Væ≤+#ê*. ¬s+&Ée 45 ì$TcÕ\T Ä s√E uÀ~Û+∫q n+X¯+ Ä<Ûës¡+>± ªkÕ<Ûäqμ˝Àì n+XÊ\qT
|æ\¢\‘√ »≥Tº>±qT e´øÏÔ>∑‘·+>±q÷ #˚sTT+#ê*.
Á|ü ‹ bÕsƒ ¡ + ˇø£ dü ì ïy˚ X ¯ ∫Á‘· + ‘√ ÁbÕs¡ + uÛ Ñ e Te⁄‘· T +~. ∫Á‘· + >∑ T ]+∫ |æ \ ¢ \ ‘√ e÷{≤¢ & ç + #· ≥ + ˇø£
H
ñqTàFø£s¡D+>± ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~. Ç~ bÕsƒ¡+˝ÀøÏ yÓfi¯fl&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~. Bì øÏ+<˚ ø£$ |ü]#·j·T+ ñ+~. n~
ES
|æ\¢\≈£î |ü]#·j·T+ #˚j·÷*.
bÕsƒ¡+ uÀ~Û+#·&É+ n+fÒ düìïy˚X¯ ∫Á‘·+ qT+&ç ª#·<äTe⁄<ë+μ o]¸ø£‘√ Ç∫Ãq ø£<∏ä es¡≈£î ìs¡«Væ≤+#·e\dæ ñ+≥T+~.
AD
n˝≤π> ˇø£ bÕsƒêìøÏ kÕ<Ûäq˝À Ç∫Ãq nuÛ≤´kÕ\qT |üP]Ô #˚j·T&É+ ≈£L&Ü bÕsƒ¡+ uÀ~Û+#·&É+˝À uÛ≤>∑+>±H˚ uÛ≤$+#ê*.
M{Ï ø√dü+ |üP]Ô‘·s¡>∑‹ ø£è‘·´+ <ë«sê >±˙, »≥Tº|üì <ë«sê >±˙ uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·T\T ìs¡«Væ≤+#ê*. nuÛ≤´dæø£˝À
e´øÏÔ>∑‘·+>± #˚ùd ø£è‘ê´\qT |üs¡ý˚øÏå+#ê*. PR
uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·T\ ìs¡«Vü≤D
A
yÓTT<ä{Ï 45 ì$TcÕ\T øÏ+~ k˛bÕHê\T bÕ{Ï+#ê*.
R
1. ñb˛<ëÈ‘·+ : |ü\ø£]+|ü⁄, ñqTàFø£s¡D, H˚|ü<∏ä´+.

H
D
2. bÕsƒê´+X¯ uÀ<Ûäq / kÕeTsêú´\ ne>±Vü≤q : ∫Á‘ê\qT >∑T]+∫ e÷{≤¢&ç+#·≥+, |æ\¢\‘√ u≤Vü≤´|üsƒ¡q+,

AN
ñbÕ<Ûë´j·TT&ç Ä<äs¡Ù |üsƒ¡q+, |æ\¢\‘√ ns¡údü+Á>∑Vü≤D, bÕsƒê´+X¯

$wüj·T+ô|’ #·s¡Ã, ne>±Vü≤q.
3. ne>±Vü≤q |ü]o\q : Ä s√E uÀ~Û+∫q n+XÊ\ô|’ |æ\¢\ ne>±Vü≤qqT |ü]o*+#·≥+.
T
ER
¬s+&Ée 45 ì$TcÕ\T bÕ{Ïƒ+#·e\dæq k˛bÕHê\T

1. nuÛ≤´dü $es¡D, »≥Tº ø£è‘ê´\ ìs¡«Vü≤D
SC
2. e´øÏÔ>∑‘· ø£è‘ê´\T #˚sTT+#·&É+, |üs¡ý˚øÏå+#·&É+

♦ bÕsƒ¡+ ∫es¡ ñqï ª<Ûës¡D #˚<ë›+μ |ü<ä´+ |æ\¢\+<ä]ø° ø£+sƒ¡düú+ ø±yê*. ª#·<äTe⁄<ë+μ o]¸ø£‘√ ñqï ø£<∏ä / yê´dü+
|æ\¢\T kı+‘·e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ>∑\>±*. yêfi¯flì dü«‘·+Á‘· bÕsƒ¡≈£î\T>± m<ä>∑ìyê«*.
♦ kÕ<Ûäq˝Àì ø£è‘ê´\qT |æ\¢\T yês¡+‘¡≥yês¡T kı+‘·+>± #˚ùd˝≤ #·÷&Ü*.
♦ kÕ<Ûäq˝À ˇø£ bÕsƒêìøÏ dü+ã+~Û+∫q nuÛ≤´kÕ\T |üP]Ô #˚kÕø£, ªH˚qT H˚s¡TÃ≈£îqï$μ o]¸ø£‘√ ñqï d”«j·TeT÷˝≤´+ø£Hêìï
|æ\¢\‘√ |üP]Ô #˚sTT+#ê*.
♦ |æ\¢\ nuÛÑ´düq+˝À bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+, kÕ<Ûäq ¬s+&É÷ düe÷q ÁbÕ<Ûëq´‘· ø£*–q kÕ<ÛäHê\T>± uÛ≤$+#ê*.
♦ Á|ür bÕsƒêìï Ä bÕsƒ¡+ <ë«sê kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\ kÕ<Ûäq≈£î Á|üD≤[ø£qT s¡÷bı+~+#·T≈£îì neT\T #˚j·÷*.
uÛ≤wü H˚sT¡ Ãø√e&É+, uÀ<ÛHä êuÛ´Ñ düq Á|üÁøÏjT· \˝À |æ\\¢ uÛ≤>∑kÕ«eT´+‘√H˚ kÕ<Û´ä eTe⁄‘·T+~. |æ\\¢ ns¡eú +‘·yTÓ qÆ nuÛ´Ñ düHêìøÏ,
‘·s¡>∑‹ >∑~˝À uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·T\ ìs¡«Vü≤D≈£î, Á|üD≤[ø£\T s¡÷bı+~+#·Tø√e{≤ìøÏ, neT\T #˚j·T{≤ìøÏ
ñbÕ<Ûë´j·TT\ ìs¡íj·Ty˚T n+‹eT+.
vii
www.apteachers.in
$<ë´s¡Tú\≈£î dü÷#·q\T
|æ\¢\÷!
‘Ó\T>∑T bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ MTø√dü+ n+<äyÓTÆq ∫Á‘ê\‘√ s¡+>∑T s¡+>∑T\‘√ n+~düTÔHêï+. ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü u≤>± H˚s¡TÃø√e&ÜìøÏ,
düeTs¡ú+>± ñ|üjÓ÷–+#·&ÜìøÏ á bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ MT≈£î <√Vü≤<ä|ü&ÉT‘·T+~. n+<äT≈£î MTs¡T #˚j·Te\dæ+~ bÕsƒ¡´ |ü⁄düÔø±ìï u≤>±
ñ|üjÓ÷–+#·Tø√e&Éy˚T. n<Ó˝≤>√ #·÷<ë›+...
H Á|ü‹ bÕsƒ¡+ ˇø£ düìïy˚X¯ ∫Á‘·+‘√ ÁbÕs¡+uÛÑeTe⁄‘·T+~. n~ bÕsƒ¡+ yÓ’|ü⁄ $TeTà*ï rdüT¬øfi¯ó‘·T+~. Ä ∫Á‘·+ >∑T]+∫
ùd«#·Ã¤>± e÷{≤¢&É+&ç.
H ø£$ |ü]#·j·T+ >∑T]+∫ MT ñbÕ<Ûë´j·TT\T #ÓãT‘ês¡T. Ä ø£$ >∑T]+∫ eT]ìï $wüj·÷\T ‘Ó\TdüTø√+&ç.
H bÕsƒ¡+ ∫Á‘ê\ >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç. MT nqTuÛÑyê\qT CÀ&ç+∫ #Ó|üŒ+&ç. bÕsƒ¡+ kı+‘· e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ+&ç.
H bÕsƒêìï u≤>± #·<äe+&ç. ns¡ú+ ø±ì |ü<ë\ øÏ+<ä ^‘· ^dæ ì|òüT+≥Te⁄qT |ü]o*+∫ nsêú\T ‘Ó\TdüTø√+&ç.
H MT ñbÕ<Ûë´j·TT\T bÕsƒ+¡ uÀ~Û+#˚≥|ü&ÉT ÁX¯<>∆ä ± $q+&ç. dü+<˚V‰ü \qT ìeè‹Ô #˚dTü ø√+&ç. ns¡+ú ø±ì$ n&ç– ‘Ó\TdüTø√+&ç.
bÕsƒ¡+ ∫es¡ ªÇ$ #˚j·T+&çμ o]¸ø£q nuÛ≤´kÕ\T ñ+{≤sTT. n$ MT uÛ≤cÕ kÕeTsêú´\qT ô|+#·T‘êsTT.
H
H
nuÛ≤´kÕ\T ñbÕ<Ûë´j·TTì düVü‰j·T+‘√ #˚ùd$ ø=ìï, MT $TÁ‘·T\‘√ ø£*dæ »≥Tº>± #˚ùd$ ø=ìï, MTs¡T e´øÏÔ>∑‘·+>± #˚ùd$
ES
H
ø=ìï ñ+{≤sTT.
AD
H Á|ü‹ nuÛ≤´dü+ #˚ùd≥|ü&ÉT MTs¡T ñ‘ê‡Vü≤+>± bÕ˝§ZHê*. á nuÛ≤´kÕ\ kÕ<Ûqä e\¢H˚ MT uÛ≤cÕ |ü]C≤„q+ ô|s¡T>∑T‘·T+~.
Ç$ ns¡ú+ #˚düT≈£îì kı+‘·+>± #˚j·T+&ç.
H
H
PR
$q&É+ ` Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+˝Àì Á|üX¯ï\≈£î ùd«#·Ã¤>± düe÷<ÛëHê\T #·]Ã+#·+&ç.
#·<eä &É+ ` e´ø£|Ô sü #¡ &· +É ˝À Ç∫Ãq ù|sê\qT u≤>± #·<eä +&ç. »≥¢˝À #·]Ã+#·+&ç. düe÷<ÛëHê\qT kı+‘·+>± sêj·T+&ç.
|ü<äC≤\+ ø£è‘·´+˝À MTs¡T q÷‘·q |ü<äC≤˝≤ìï H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. yê{Ïì MTs¡T »≥¢˝À #·]Ã+#·+&ç. MT kı+‘·+>± q÷‘·q
A
H
R
|ü<äC≤˝≤ìï ‘·j·÷s¡T #˚j·T+&ç.

H
H d”«j·T s¡#·q˝Àì Á|üX¯ï\T bÕsƒêìøÏ dü+ã+~Û+∫qy˚. n$ MTs¡T kı+‘· e÷{˝À¢ sêj·÷*.

D
H düè»Hê‘·àø£‘· ø£è‘·´+˝À MT≈£î uÛ≤wüô|’ |ü≥Tº sêe&ÜìøÏ $$<Ûä Á|üÁøÏj·T\qT |ü]#·j·T+ #˚kÕ+. bÕ≥qT bı&ç–+∫
AN
sêj·T&É+, dü+uÛ≤wüD\T sêj·T&É+, ˝ÒK sêj·T&É+, ~q#·s¡´ sêj·T&É+ e+{Ï Á|üÁøÏj·T\qT H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. M{Ïì
ñbÕ<Ûë´j·TT\‘√, »≥Tº˝À #·]Ã+∫q ‘·s¡Tyê‘· me]øÏ yês¡T kı+‘·+>± sêj·T+&ç.
Á|üX¯+dü ø£è‘·´+ MT $TÁ‘·T\qT m˝≤ n_Ûq+~+#ê˝À H˚s¡TŒ‘·T+~. $TÁ‘·T\qT n_Ûq+~+#·+&ç. n~ yê]øÏ m+‘√
T
Áb˛‘ê‡Vü‰ìï ÇdüTÔ+~.
ER
H ÁbÕC…≈£îº |üqT\T MT uÛ≤cÕ_Ûe÷Hêìï ô|+#·T‘·T+~. ø£<∏ä\qT ùdø£]+#·&É+ ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À #·]Ã+#·&É+ <ë«sê uÛ≤wüô|’
SC
eT≈£îÿe ô|s¡T>∑T‘·T+~. MT $kÕÔs¡ |üsƒ¡HêìøÏ n~ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~.

H uÛ≤cÕ+XÊ\T ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ ìj·Te÷\qT ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~. yê{Ïì MT ñbÕ<Ûë´j·TT\ düVü‰j·T+‘√ ns¡ú+ #˚düTø√+&ç. eTq
uÛ≤wü ìsêàD+˝Àì dü÷Á‘ê\qT ‘Ó\TdüT≈£îqï|ü&˚ uÛ≤wüqT u≤>± $ìjÓ÷–+#·>∑\T>∑T‘ês¡T.
H <Ûës¡D ø√dü+ Ç∫Ãq |ü<ë´\qT ø£+sƒd¡ +úü #˚jT· +&ç. n$ C≤„|øü X£ ø¯ ìÔÏ ô|+#·&+É ‘√ u≤≥T MT ñ#êÃs¡D düŒwü‘º q· T ô|+#·T‘·T+~.
H bÕsƒ¡´ |ü⁄düÔø£+˝Àì bÕ≥\˙ï kÕ<Ûäq #˚j·T+&ç. MT bÕsƒ¡XÊ\˝À Á|ü<]ä Ù+#·+&ç.
H ø£<∏ä\qT #·<äe+&ç. MT≈£î ns¡úyÓTÆq $<Ûä+>± kı+‘· e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ+&ç.
H ø£<∏ä\qT #·<äe&É+ ˇø£ n\yê≥T>± e÷s¡TÃø√+&ç. n+<äTø√dü+ MT bÕsƒ¡XÊ\ Á>∑+<∏ë\j·T+˝Àì |ü⁄düÔø±\qT u≤>±
#·<äe+&ç.
H bÕsƒ¡´ |ü⁄düÔø£+‘√ u≤≥T MT≈£î uÛ≤cÕ kÕeTsêú´\qT ô|+#·&ÜìøÏ ªkÕ<Ûäqμ ù|s¡T‘√ nuÛ≤´kÕ\qT ÇdüTÔHêïs.
H ªkÕ<Ûäqμ ˝Àì ø£è‘ê´\T MTs¡T kı+‘·+>± #˚j·T>∑*–q$, »≥Tº˝À #·]Ã+∫ #˚ùd$>± ñ+{≤sTT.
H ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü u≤>± H˚s¡TÃø√e&É+ n+fÒ uÛ≤wüqT düeTs¡ú+>± $ìjÓ÷–+#·&Éy˚T. n+<äT≈£î bÕsƒêìï u≤>± ns¡ú+ #˚düTø√+&ç.
MT ñbÕ<Ûë´j·TT\‘√ #·]Ã+#·+&ç. kÕ<Ûäq #˚j·T+&ç.
viii
www.apteachers.in
$wüj·Tdü÷∫ø£
Áø£.dü+. bÕsƒ¡+ Ç‹eè‘·Ô+ Á|üÁøÏj·T e÷dü+ |ü⁄≥
1. @ <˚X¯y˚T–Hê <˚X¯uÛÑøÏÔ π>j·T+ pHé 1` 6
(dü+dæ<ä∆‘ê bÕsƒ¡+)
H
ES
2. kÕj·T+ |üs√|üø±s¡+ ø£<∏äq+ E˝…’ 7`12
AD
(dü+dæ<ä∆‘ê bÕsƒ¡+) (uÛÑ÷‘·<äj·T)
3. ø=+&Éyê>∑T Á|üø£è‹ es¡íq PR
˝ÒK Ä>∑wüßº 13`22
4. »j·T^‘·+ eTVü≤˙j·TT\ #·]Á‘· bÕ≥ ôdô|º+ãs¡T 23`32
A
R
H
5. ‘√\Tu§eTà˝≤≥` ø£fi¯\T yê´dü+ nø√ºãs¡T 33`42

D
ˇø£ C≤q|ü<äø£fi¯
AN
6. ô|H˚ï{Ï bÕ≥ |üsêés¡D+ bÕ≥ qe+ãsY 43`50

T
ER
7. |ü<ä´s¡‘êï\T HÓ’‹ø£ $\Te\T |ü<ë´\T &çôd+ãsY 51`58

SC
8. Ç{ÏvŸ |ü+&ÉT>∑ dü+düÿèr dü+Á|ü<ëj·÷\T dü+uÛ≤wüD »qe] 59`68

9. ‘·]>=+&É y˚+>∑e÷+ã Ád”Ô X¯øÏÔ yê´dü+ |òæÁãe] 69`76
10 eT+∫ ãVüQeT‹ |üsƒ¡Hê_Û˝≤wü dü+uÛ≤wüD e÷]Ã 77`86
|ü⁄qX¯Ãs¡D @Á|æ˝Ÿ
ix
www.apteachers.in
Ä•+∫q nuÛÑ´düq |òü*‘ê\T
1. $q&É+, Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+
u $qï, #·÷dæq, #·~$q n+XÊ\qT Áø£eT |ü<ä∆‹˝À kı+‘·e÷≥˝À¢ #ÓbÕŒ*. u #·s¡Ã˝À¢ ùd«#·Ã¤>± bÕ˝§Zì ‘·eT
n_ÛÁbÕj·÷\T #ÓbÕŒ*. u π>j·÷\T, bÕ≥\T, ø£<∏ä\T, dü+uÛ≤wüD\T, ∫Á‘ê\T, bÕÁ‘·\T yÓTT<ä˝…’q yê{Ï >∑T]+∫
ùd«#·Ã>¤ ± e÷{≤¢&Ü*, Á|ü•ï+#ê*, #·]Ã+#ê*. u ‘·eT |ü]düsê\˝À »]–q dü+|òTü ≥q\qT, dü÷ø£àå +>± |ü]o*+∫q
n+XÊ\qT eTÚœø£+>± e´ø°Ôø£]+#ê*.
2. #·<eä &É+, e´ø£|Ô sü #¡ &· +É
u π>j·T+, ø£<∏ä, dü+uÛ≤wüD, ø£<∏äq+, <äs¡U≤düTÔ, Ä‘·àø£<∏ä, yê´dü+, |ü<ä´+ e+{Ï Á|üÁøÏj·÷ s¡÷bÕ\T <Ûësêfi¯+>±
#·<äyê*. yê{Ï >∑T]+∫ dü+uÛ≤wæ+#ê*, sêj·÷*. u #·~$q n+XÊ\ >∑T]+∫ ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷\qT kı+‘·
H
e÷≥˝À¢ sêj·÷*. u bÕsƒ¡´ |ü⁄düÔø±\‘√ Ç‘·s¡ s¡#·Hê kÕeTÁ– (yêsêÔ |üÁ‹ø£\T, düe÷#ês¡ |ü{Ïºø£\T ø±s¡´Áø£eT
ES
ìy˚~ø£\T, u≤˝kÕVæ≤‘·´+, Á|üø£≥q\T) e+{Ï$ #·<äyê*. yê{Ï >∑T]+∫ e÷{≤¢&Ü*. u ‘·eT |ü]düsê\˝À »]–q
dü+|òüT≥q\qT, dü÷ø£åà |ü]o\q #˚dæq n+XÊ\ô|’ Á|ü‹düŒ+<äq\qT sê‘·|üPs¡«ø£+>± e´ø°Ôø£]+#ê*.
AD
3. |ü<äC≤\+
u q÷‘·q |ü<ë\qT dü+<äs√“¤∫‘·+>± kı+‘· yêø±´\˝À ñ|üj÷ Ó –+#ê*. u dü+<äsê“¤ìï ã{Ïº nsêú\qT, ì|òTü +≥Te⁄
PR
<ë«sê ‘Ó\TdüTø=ì ns¡úe+‘·+>± |ü<ë\qT yêø±´\˝À ñ|üjÓ÷–+#ê*. u uÛ≤cÕ Áø°&É\ <ë«sê dü+<äs√“¤∫‘·+>±
|ü<ë\qT sêj·÷*.
A
4. d”«j·Ts¡#q·
R
u $qï, #·~$q, ‘Ó*dæq n+XÊ\ >∑T]+∫ kı+‘·+>± sêj·÷*. u bÕsƒê´+XÊ˝À¢ bÕÁ‘·\ >∑T]+∫, düú˝≤\ >∑T]+∫
H
dü+|òTü ≥q\ >∑T]+∫ kÕsê+XÊ\T yÓTT<ä˝q’… yê{Ïì kı+‘· e÷≥˝À¢ sêj·÷*. u kÕúsTTøÏ ‘·>Z∑ $wüj÷· \T, eè‘·T\Ô T,
D
ø£<∏ä\≈£î dü+ã+~Û+∫q |ü<ë\qT ‘Ó\TdüTø=ì dü+<äs√“¤∫‘·+>± s¡#·q˝À¢ ñ|üjÓ÷–+#ê*. u }Væ≤+∫ sêj·T&É+,

AN
dü+<äsê“¤ìøÏ ‘·–q≥T¢>± ‘·eT nqTuÛyÑ ê\qT sêj·T&É+, #·÷dæq dü+|òTü ≥\qT, |ü+&ÉT>∑\qT >∑T]+∫ kı+‘· e÷≥˝À¢
sêj·÷*.
T
5. düè»Hê‘·àø£‘·
ER
u π>j·÷\qT, ø£<∏ä\qT bı&ç–+#ê*. ø£<∏äqT }Væ≤+∫ sêj·T&É+, ˝ÒK, dü+uÛ≤wüD yÓTT<ä˝…’q yê{Ïì sêj·÷*.
u π>j·÷\qT sê>∑j·TTø£Ô+>± bÕ&Ü*.ø£<∏ä˝Àì bÕÁ‘·\qT n_Ûqj·T+ #˚j·÷*. u ÄVü‰«q |üÁ‘ê\T, Á|üø£≥q uÀs¡T¶\T,
SC
n_Ûq+<äq |üÁ‘ê\T ‘·j·÷s¡T #˚j·÷*. e÷dtÿ\T ‘·j·÷s¡T #˚düT≈£îì ø£<∏ä\qT #ÓbÕŒ*.

6. Á|üX+¯ dü
u Ç‘·s¡ s¡#·q\˝Àì uÛ≤wüqT, Ç‘·s¡T\ Ä˝À#·q\qT, uÛ≤y√<˚«>±\qT, dü+düÿèr dü+Á|ü<ëj·÷\qT, uÛ≤cÕXË’*ì
>ös¡$+#·>∑\>±*. Ç‘·s¡T\T #˚dæq eT+∫ |üqT\qT, yê] $»j·÷\qT n_Ûq+~+#ê*.

7. uÛ≤cÕ+XÊ\T
u uÛ≤cÕ yê´ø£sD¡ ≤+XÊ\T (HêeTyê#·ø±\T, düs«¡ Hêe÷\T, $X‚wD ü ≤\T, ÁøÏjT· , ø±\+, $uÛøÑ ,ÔÏ ne´j·T+ yÓTT<ä˝q’… $)
>∑T]Ô+#ê*. yêø£´ ìsêàD+ #˚j·÷*. u ‘·eT s¡#·q˝À $sêeT ∫Vü‰ï\qT ñ|üjÓ÷–+∫ (|üPs¡í $sêeT+, dü«\Œ
$sêeT+) sêj·÷*. u yê´ø£sD¡ dü÷Á‘ê\qT ø£+sƒd¡ +úü #˚jT· ≈£î+&Ü uÛ≤cÕ ìj·Te÷\qT, yêø£´ ìsêàD≤ìï |ü]o*+∫
ne>±Vü≤q #˚düTø√yê*. u bÕ]uÛ≤wæø£ |ü<ë\qT ‘Ó\TdüTø=ì ñ|üjÓ÷–+#ê*.
x
dü+dæ<ä∆‘ê bÕsƒ¡+ www.apteachers.in
1. @<˚X¯y˚T–Hê ...
H
ES
AD
PR
A
R
H
D
AN
T
∫Á‘·+ #·÷&É+&ç. Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É+&ç.

ER
1. ∫Á‘·+˝À @+ »s¡T>∑T‘·Tqï~?
2. ∫Á‘·+˝À me¬ses¡T ñHêïs¡T? @y˚T+ #˚düTÔHêïs¡T?
SC
3. MT ã&ç˝À C…+&Ü m|ü&Ó|ü&ÉT m>∑s¡y˚kÕÔs¡T? @j˚T ø±s¡´Áø£e÷\T ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T?
ø£$ |ü]#·j·T+
sêj·TÁb˛\T düTu≤“sêe⁄ (13-03-1892 - 30`06`1984)
sêj·TÁb˛\T düTu≤“sêe⁄ n_Ûqe qqïj·T _s¡T<ë+øÏ‘·T&ç>±, qe´ ø£$‘ê |æ‘êeTVüQ&ç>±
ù|s¡Tbı+<ës¡T. ª‘·èDø£+ø£D+μ, ªùdïVü≤\‘·μ, ªdü«|üï≈£îe÷s¡+μ, ªø£wüºø£eT\μ, ªÄ+Á<Ûëe[μ,
ª»&É≈£î#·TÃ\Tμ, ªeqe÷\μ yÓTT<ä˝…’q ø±yê´\qT s¡∫+#ês¡T. ªs¡e÷´˝Àø£+μ, ªe÷<ÛäTØ<äs¡Ùq+μ
nH˚ \ø£åD Á>∑+<∏ë\T sêXÊs¡T. M] uÛ≤cÕ ùdeqT >∑T]Ô+∫ uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ |ü<äàuÛÑ÷wüDY‘√
dü‘ÿ· ]+∫+~.
5e ‘·s¡>∑‹ 1 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
www.apteachers.in
@ <˚X¯y˚T–Hê ...
H
ES
AD
PR
A
R
H
D
AN
T
ER
@<˚X¯y˚T–Hê, m+<äTø±*&çq
SC
@ |”sƒ¡yÓTøÏÿHê, me«πseTìq
bı>∑&Ésê ˙ ‘·*¢ uÛÑ÷$T uÛ≤s¡‹ì!
ì\T|üsê ˙C≤‹ ì+&ÉT >ös¡eeTT!
@ |üPs¡« |ü⁄DýÓ÷, @ jÓ÷>∑ ã\yÓ÷
»ìsTT+∫Hê&ÉM, dü«s¡Z K+&ÉeTTq
@ eT+∫ |üPe⁄\Hé, Áù|$T+∫Hêy√
ìqT yÓ÷#Ó á ‘·*¢, ø£qø£ >∑s¡“¤eTTq!
5e ‘·s¡>∑‹ 2 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
www.apteachers.in
H
ES
AD
PR
A
R
H
D
AN
T
ER
˝Ò<äTsê Ç≥Te+{Ï, uÛÑ÷<˚$ jÓT+<äT

SC
˝Òs¡Tsê eTqe+{Ï, bÂs¡T *+¬ø+<äT

dü÷s¡T´ì yÓ\T‘·Ts¡T˝Ÿ, k˛≈£î q+<ëø£
z&É\ C…+&Ü\T Ä&ÉT q+<ëø£!
n+<ëø£ >∑\ á, j·Tq+‘· uÛÑ÷‘·*ì
eTq uÛÑ÷$T e+{Ï, #·\¢ì ‘·*¢ ˝Ò<äT
bÕ&Ésê ˙ ‘ÓqTZ, u≤\ ^‘·eTT\T
bÕ&Ésê ˙ Ms¡, uÛ≤e uÛ≤s¡‘·eTT!
5e ‘·s¡>∑‹ 3 ‘Ó‘Ó\\T>∑
T>∑TT ‘√≥
‘√≥
www.apteachers.in
|ü<ë\T`nsêú\T
|”sƒ¡+ R >∑<Ó›, dæ+Vü‰düq+ ø±*&ÉT R n&ÉT>∑T ô|≥Tº

jÓ÷>∑+ R n<äèwüº+ uÛ≤s¡‹ R uÛ≤s¡‘·<˚X¯+
dü«s¡Z K+&É+ R dü«s¡Z+˝≤+{Ï á uÛ≤s¡‘· <˚X¯+ >∑s¡“¤eTT R ø£&ÉT|ü⁄
»ìsTT+#·T≥ R |ü⁄≥Tº≥ k˛≈£î R ‘·>∑T\T
‘ÓqTZ R ‘Ó\T>∑T nq+‘·+ R n+‘·T˝Òì~
O
O
Ç$ #˚j·T+&ç
H
ES
$q&É+ ` Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É≥+
AD
1. π>j·÷ìï sê>∑j·TTø£Ô+>± bÕ&É+&ç.
2. π>j·T uÛ≤e+ kı+‘· e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ+&ç.
PR
A
3. MT≈£î ‘Ó*dæq <˚X¯uÛÑøÏÔ π>j·÷\T bÕ&É+&ç.
R
4. MT ã&ç˝À »s¡T|ü⁄≈£îH˚ C…+&Ü |ü+&ÉT>∑ >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç.

H
D
AN
|ü<Cä ≤\+
T
ER
n) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äe+&ç.

SC
e\ |ü\ø£ q&Ée&É+ neT\ m+&É

|üqdü }j·T\ ã\|ü+ ˇø£ Ç\
á‘· ms¡ ãTTD+ eTs¡ >∑+|ü
s¡eT <äjT· eT\eT\ X¯+K+ »s¡»s¡
z&É }‘·+ ‘·&Éø£ Vü≤+dü düø£\+
#·\eT ≥+ø£+ &ÉeT&ÉeT @‘·+ >∑»>∑»
5e ‘·s¡>∑‹ 4 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

Ä) øÏ+~ nø£åsê\‘√ yÓTT<ä\j˚T´ |üwww.apteachers.in
<ë\qT sêj·T+&ç.
ø£ _________ &É _________ ã _________ e _________
>∑ _________ ‘· _________ eT _________ X¯ _________
#· _________ <ä _________ j·T _________ wü _________
» _________ q _________ s¡ _________ dü _________
≥ _________ |ü_________ \ _________ Vü≤ _________
Ç) øÏ+~ >∑TDÏ+‘ê\‘√ |ü<ë\qT sêj·T+&ç.
£ T ¬ =
H
± ÷
ES
π √
Ï
è
AD
¬’ ö
°
PR
Á|üX¯+dü
A
R
H
Á|ü|ü+#·eT+‘ê ø£s√Hê e+{Ï eTVü≤e÷à] yê´|æ+∫q|ü⁄Œ&ÉT

D
yÓ<’ Tä ´\T, qs¡T‡\T, b˛©düT\T, bÕ]X¯ó<ä´∆ ø±]à≈£î\T Á|ü»\qT

AN
ø±bÕ&É&É+˝À $X‚wü ø£èwæ #˚kÕs¡T. yê] ÁbÕD≤\T ôd’‘·+

|üD+>± ô|{≤ºs¡T. MTs¡T ‘√{Ïyê]˝Àì eT+∫ì, ÁX¯eT
T
$\TeqT Á|üX¯+dædü÷Ô e÷{≤¢&É+&ç.

ER
SC
<Ûës¡D #˚<ë›+
Ä+Á<ÛäuÛ≤wü j·TeTè‘· e÷+Á<Ûëø£ås¡+ãT\T uÛ≤e+ :` Ä+Á<ÛäuÛ≤wü neTè‘·+ e+{Ï~. ‘Ó\T>∑T

nø£åsê\T >∑T+Á&É+>± eTT‘ê´˝≤¢>± ñ+&ç n+<ë
eTTs¡Te⁄ ˝§\T≈£î >∑T+Á&É eTT‹Ôj·TeTT\T
˝§\T≈£î‘·÷ ñ+{≤sTT. Ä+Á<Ûä<˚X¯+ Äj·TTwüß¸qT,
Ä+Á<Ûä<˚X¯ e÷j·TTsês√>∑´ es¡∆ø£+ Äs√>±´ìï eè~∆#˚düTÔ+~. Ä+Á<ÛäC≤‹ <Ûäsêàìï
u≤+Á<ÛäC≤‹ ˙‹ qqTdü]+#·T nqTdü]+∫ q&ÉT#·Tø=+≥T+~.
` y˚≥÷] Á|üuÛ≤ø£s¡XÊÁdæÔ
5e ‘·s¡>∑‹ 5 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

www.apteachers.in
#·<äTe⁄<ë+ e $y˚ø±q+<äTì wæø±>√ Á|üdü+>∑+ e
ªª@ <˚X¯y˚T–Hê m+<äTø±*&çq bı>∑&Ésê ˙‘·*¢ uÛÑ÷$T uÛ≤s¡‹ìμμ nì mø£ÿ&çøÏ yÓ[flHê

eTq <˚X¯|ü⁄ >=|üŒ‘·Hêìï ‘Ó*j·TCÒj·÷\ì ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T ø£<ë? n˝≤ eTq <˚X¯
U≤´‹ì Á|ü|+ü #êìøÏ ‘Ó*j·TCÒdqæ yês¡T kÕ«$T $y˚ø±q+<ä. n<˚+{À Äj·Tq wæø±>√˝À
#˚dæq Á|üdü+>∑+ <ë«sê ‘Ó\TdüTø√+&ç.
H
1893 ôdô|º+ãs¡T 11e ‘˚B ñ<äj·T+ kÕ«$T $y˚ø±q+<äTì‘√ bÕ≥T düs¡«eT‘· eTVü‰düuÛÑ Á|ü‹ì<ÛäT\+<äs¡÷
ES
wæø±>√˝Àì ø=\+ãdt Vü‰\T˝Àì ˇø£ $uÛ≤>∑+˝À düe÷y˚X¯eTj·÷´s¡T.
e∫Ãq Á|ü‹ì<ÛTä \+‘ê ˇø£] ‘·sT¡ yê‘· ˇø£sT¡ Á|üd+ü –düTHÔ êïs¡T. $y˚ø±q+<äTì e+‘·T
AD
e∫Ã+~. $y˚ø±q+<äT&ÉT ˝Ò#ê&ÉT. ˇø£ÿø£åD+ ‘·q Çwüº<Ó’yêìï ‘·\#·T≈£îì ªªnyÓT]ø± <˚X¯|ü⁄
PR
k˛<äs¡k˛<äØeTDT˝≤sê!μμ n+≥÷ dü+uÀ~Û+#ê&ÉT. Ä dü+uÀ<Ûäq‘√ nø£ÿ&É n+<ä]ì ˇø£
eTôVA‘ê‡Vü≤+ ÄeVæ≤+∫+~. #Óe⁄\T ∫\T¢\T|ü&˚≥≥T¢ ø£s¡‘êfi¯<Ûä«qT\T $Tqï+{≤sTT.
A
$y˚ø±q+<äT&ÉT Ä ø£s‘¡ êfi¯ <Û«ä qT\ eT<Û´ä ø±ùd|ü⁄ e÷{≤¢&˝É øÒ b£ ˛j·÷&ÉT. á |òTü qyÓTqÆ
R
kÕ«>∑‘êìøÏ Äj·Tq #·*+∫b˛j·÷&ÉT.

H
D
‘·q ñ|üHê´kÕìï ø=qkÕ–dü÷Ô ªªdüeTdüÔ eT‘ê\≈£î, düeTdüÔ <Ûäsêà\≈£î

AN
düHê‘·q<Ûsä à¡ + ‘·*¢ nq<ä–+~. düV≤ü Hêìï, düs«¡ eT‘· dü‘´· ‘ê«ìï ˝Àø±ìøÏ uÀ~Û+∫q
düHê‘·q<Ûäs¡à+ Hê <Ûäs¡à+. düs¡«eT‘· düVü≤HêH˚ï ø±ø£, düs¡«eT‘ê\T dü‘ê´\H˚ y˚T+
T
$X¯«dækÕÔ+. |üs¡|”&ç‘·T˝…’, X¯s¡D≤>∑‘·T˝…’ e∫Ãq yê]øÏ X¯s¡DýÓTÆq <˚X¯+ Hê <˚X¯+.

ER
XÊU≤_Ûe÷q+, eT‘·eTÚ&ÛÉ´+ ˝≤+{Ï yê{Ïì K+&ç+∫ n$ ˝Òq{Ïº ˇø£ düe÷C≤ìï

SC
s¡÷bı+~+#ê\H˚ ˇø£ dü<äT<˚›X¯+‘√ MT eTT+<äT≈£î e#êÃqTμμ nì nHêï&ÉT

$y˚ø±q+<äT&ÉT. nìï eT‘ê\T ˇø£fÒq˙, Ä eT‘ê\˝À »]π> |üPC≤ $<ÛëHê\˙ï
uÛÑ>∑e+‘·T&ç ‘·‘ê«ìï ‘Ó*j·TCÒùdy˚q˙ $y˚ø±q+<äT&ÉT #ÓbÕŒ&ÉT.
ªªÁbÕs¡úq\T, ø£s¡àø£˝≤bÕ\T ∫‘·ÔX¯ó~∆øÏ |üìøÏekÕÔsTT. $Á>∑Vü‰sê<Ûäq <Ûë´HêìøÏ
ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘·T+~. uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì <äsÙ¡ q+ \_Û+#ê\+fÒ eTT+<äT eTq˝Àì nVü≤+ø±s¡+
q•+#ê*μμ nì $y˚ø±q+<äT&ÉT #ÓbÕŒ&ÉT.
$y˚ø±q+<äkÕ«$T düHê‘·q <Ûsä à¡ + >=|üŒ‘·Hêìï ˝Àø±ìøÏ ‘Ó*j·TCÒXÊ&ÉT. á Á|üd+ü >∑+
<ë«sê Á|ü|ü+#· Á|ü»\≈£î uÛ≤s¡rj·T dü+düÿè‹ >=|üŒ‘·Hêìï #ê{≤&ÉT.
` kÕ«$T ∫s¡+‘·Hêq+<ä
5e ‘·s¡>∑‹ 6 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
www.apteachers.in
dü+dæ<ä∆‘ê bÕsƒ¡+ 2. kÕj·T+
H
ES
AD
PR
A
R
H
D
AN
T
ER
∫Á‘·+ #·÷&É+&ç. Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É+&ç.

SC
1. ∫Á‘·+˝À @+ »s¡T>∑T‘·Tqï~?
3. MT¬s|ü⁄Œ&Ó’Hê me]¬ø’Hê düVü‰j·T+ #˚kÕsê? n|ü⁄Œ&ÉT MTπøeTì|æ+∫+~.
ø£$ |ü]#·j·T+
C≤ø˘ø√|t (1913 ` 1991)
C≤ø˘ø√|t <äøÏåD≤Á|òæø± qe˝≤ s¡#·sTT‘·, ø£<∏ë s¡#·sTT‘·, ø£$,
dü+bÕ<ä≈£î\T. Ç~ ˇø£ nqTyê<ä ø£<∏ä.
5e ‘·s¡>∑‹ 7 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
www.apteachers.in
kÕj·T+
s¡$øÏ |ü≈îå£ \+fÒ #ê˝≤ Çwü+º . yê{Ï
eT<ÛäTs¡yÓTÆq øÏ\øÏ˝≤sêyê\T $q&É+
eTØ Çwüº+. s¡$ ìÁ<ä˝Òe>±H˚ øÏ{Ïø°
<ä>∑Zs¡≈£î e∫Ã ì\ã&É‘ê&ÉT. nø£ÿ&É ñqï
|ü≈£åî\qT #·÷dü÷Ô, yê{Ï <Ûä«qT\T $+≥÷
‘·q ~q#·s¡´qT yÓTT<ä˝…&É‘ê&ÉT. á
n+<ä y Ó T Æ q ∫qï∫qï |ü ≈ £ å î \T
mø£ ÿ &É q T+&ç ekÕÔ j Ó ÷ ? mø£ ÿ &ç ø Ï
H
yÓfi¯‘êjÓ÷? nì Ä˝À∫düTÔ+{≤&ÉT.
ES
ˇø£s√E ñ<äj·T+ ˇø£ ô|<ä›
AD
|ü≈£åî\ >∑T+|ü⁄ e∫Ã+~. s√E˝≤π> n$
$<äT´‘Y r>∑\MT<ä ≈£Ls¡TÃHêïsTT. øÏ#ø· #Ï ·
PR eT+≥÷ s¬ ø£ÿ˝≤&çdTü HÔ êïsTT. N{ÏøÏ e÷{ÏøÏ
m>∑Ts¡T‘·÷ eT∞fl e∫Ã n<˚ r>∑ô|’
A
yê\T‘·THêïsTT. Ç<ä+‘ê s¡$ ÄdüøÏÔ>±
R
#·÷düTÔHêï&ÉT. ø=~›ùd|ü{Ïπø ˇø£{§ø£{Ï

H
D
|ü≈£åî\ìï m–]b˛kÕ>±sTT. ø±˙ ˇø£

AN
|æ#·TÃø£ nø£ÿ&˚ ñ+&çb˛sTT+~. n~

m>∑ s ¡ & ÜìøÏ Á|ü j · T ‹ïk˛Ô + ~. ø±˙
T
m>∑s˝¡ øÒ b£ ˛‘√+~. s¡$ Ä |æ#T· Ãø£ì #·÷XÊ&ÉT.

ER
Ä |æ#·TÃø£ ø±\T r>∑˝À Çs¡T≈£îÿb˛e&Üìï

>∑eTì+#ê&ÉT.
SC
ªªne÷à! n≥T #·÷&ÉT Ä |æ#·TÃø£ r>∑˝À Çs¡T≈£îÿb˛sTT+~μμ nHêï&ÉT. ªª|òüs¡yê˝Ò<äT ˝Òsê! ø±ùdô|’‘˚ n<˚
m–]b˛‘·T+~μμ n+~ yêfi¯fl neTà. ªªø±<äe÷à! <ëì ø±\T r>∑˝À Çs¡T≈£îÿb˛sTT+~. n+<äTπø m>∑s¡˝Òø£b˛‘√+~μμ
nHêï&ÉT. ªªÇ˝≤ r>∑˝À¢ Çs¡T≈£îÿb˛‘·÷H˚ ñ+{≤sTT. qTe⁄« ˝À|ü\øÏ sê! <ëì >∑T]+∫ qTy˚«$T Ä+<√fi¯q
|ü&Ü*‡q nedüs¡+ ˝Ò<äT.μμ
ªªbÕ|ü+ ne÷à! qTe⁄« ø±düÔ Ä˝À∫+#·T. n~ á r>∑˝À sêÁ‘·+‘ê Çs¡T≈£îÿb˛sTT ñ+fÒ @eTe⁄‘·T+<√?μμ
ªª@MT ne<äT qTe⁄« bı<äT›q ˝Ò#˚dü]øÏ n~ m–]b˛sTT ñ+≥T+~ #·÷&ÉTμμ n+~ neTà.
s¡$ sêÁ‘·+‘ê Ç<˚ Ä˝À#·q‘√ |ü&ÉT≈£îHêï&ÉT. |æ#·TÃø£øÏ @MT ø±≈£L&É<äì ø√s¡T≈£îHêï&ÉT.
eTs¡Tdü{Ï s√E ñ<äj·T+ ˝Òe>±H˚ |æ#·TÃø£ >∑Ts¡TÔø=∫Ã+~. >∑ã>∑u≤ ãj·T≥¬ø[fl r>∑yÓ’|ü⁄ #·÷XÊ&ÉT. nø£ÿ&ç
<äèX¯´+ #·÷dæ ÄX¯Ãs¡´b˛j·÷&ÉT.
5e ‘·s¡>∑‹ 8 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
Ä |æ#·TÃø£ n˝≤π> ñ+~. ø±ì |æ#www.apteachers.in
·TÃø£ #·T≥÷º Ç‘·s¡ |ü≈£åî\T #˚sêsTT.r>∑≈£î Çs¡T≈£îÿqï |æ#·TÃø£ H√s¡T ‘Ós¡∫
ñ+~. |ü≈£åî\˙ï <ëì H√{ÏøÏ ÄVü‰s¡+ n+~düTÔHêïsTT.
s¡$ Ç+{À¢øÏ |üs¡T¬>‹Ô¬ø[fl yêfi¯fl neTà #ÓsTT´ |ü≥Tº≈£îì ãj·T{ÏøÏ ˝≤≈£îÿe#êÃ&ÉT.
ªª#·÷&Ée÷à! Ä |ü≈£åî\˙ï <ëìøÏ ‹+&çô|&ÉT‘·THêïsTT.μμ neTà ≈£L&Ü ÄX¯Ãs¡´+>± #·÷dæ+~.
s¡$øÏ Ç<ä+‘ê ÄX¯Ãs¡´+>±, $+‘·>± nì|æ+∫+~. ì»y˚T Ä |ü≈£åî\˙ï ø£wüº+˝À ñqï |æ#·TÃø£øÏ düVü‰j·T+
#˚ d ü T Ô H êïsTT. ø±˙ eTìwæ e÷Á‘· + |ü { Ï º + #· T ø√e&É + ˝Ò < ä T . n+<ä s ¡ ÷ #· ÷ dæ ≈£ L &Ü #· ÷ &É q ≥Tº
ñ+≥THêïs¡T nqT≈£îHêï&ÉT.
Ç+‘·˝À nø£ÿ&çøÏ yêfi¯fl Hêqï e#êÃ&ÉT. s¡$ ÄX¯>± ªªHêHêï! HêHêï! Ä |æ#·TÃø£ #·÷&ÉT bÕ|ü+ r>∑˝À
Çs¡T≈£îÿb˛sTT+~. <ëìï m˝≤¬>’Hê ø±bÕ&ÉT<ë+ HêHêï!μμ nHêï&ÉT.
ªªÄ r>∑\T #ê˝≤ ô|’øÏ ñHêïsTTsê! <ëìô|’øÏ mø£ÿ&É+ #ê˝≤ ø£wüº+. n+<äT˝Àq÷ ø£¬s+≥T r>∑\T.μμ
ªªeT] <ëìï mes¡T ø±bÕ&ÉT‘ês¡T HêHêï?μμ n&ç>±&ÉT s¡$.
H
ªªÄ |æ#·TÃø£qT ø±bÕ&Ü\+fÒ ˇø£fÒ e÷s¡Z+. me¬s’Hê $<äT´‘Y düs¡|sòü ê Ä|ò”düT≈£î yÓ[fl $<äT´‘Y düs¡|òüsê
ES
Ä|æy˚ùdÔ <ëìï s¡øÏå+#·e#·TÃ. n~ ≈£L&Ü $<äT´‘Y Ä|ò”düT yêfi‚fl e∫Ã #˚j·÷*. qTe⁄« eTT+<äT ã&çøÏ ãj·T\T<˚s¡T.
AD
Ç|üŒ{Ïπø Ä\dü´+ nsTT+~μμ nHêï&ÉT.
s¡$ ã&çøÏ ãj·T\T<˚sê&ÉT. <ë]˝À q&ÉTdüTÔHêï Ä |æ#·TÃπø >∑Ts¡TÔ≈î£ ek˛Ô+~. $<äT´‘Y Ä|ò”düT˝À me¬s[fl
PR
#ÓãT‘ês¡T? Ä |æ#·TÃø£qT mes¡T ø±bÕ&ÉT‘ês¡T? me] >∑T]+N m<äTs¡T #·÷&É≈£L&É<äT. H˚H˚ <ëìï ø±bÕ&ÉT‘ê
nqT≈£î+≥÷ s¡$ H˚s¡T>± $<äT´‘Y Ä|ò”düT yÓ’|ü⁄ yÓfi≤fl&ÉT.
A
$<äT´‘Y Ä|ò”düT ˝À|ü*øÏ >∑ã>∑u≤ yÓfi≤fl&ÉT. nø£ÿ&É ≈£îØÃ˝À ≈£Ls¡TÃqï n‘·ì‘√ ªªdüsY! düsY! MTs¡T ø=~›ùd|ü⁄
R
ø£¬s+≥T Ä|ü⁄#˚ùdÔ Ä |æ#·TÃø£ ã‘·T≈£î‘·T+<ä+&ûμμ nHêï&ÉT.

H
D
≈£îØÃ˝À ≈£Ls¡TÃqï e´øÏÔ s¡$ e÷≥\T $ì q$« ªªqTyÓ«es¡T? mø£ÿ&É ñ+{≤e⁄? $<äT´‘Y Ä|ü&Éy˚T+{Ï?
AN
|æ#·TÃø£qT ø±bÕ&É&Éy˚T+{Ï?μμ n+≥÷ Á|üX¯ï\T ≈£î]|æ+#ê&ÉT. ‘·q Ç+{ÏeTT+<äT |æ#·TÃø£ Çs¡T≈£îÿb˛sTTq dü+>∑‘·+‘ê
|üPdü >∑T∫Ãq≥T¢ #ÓbÕŒ&ÉT s¡$.
T
s¡$ #Ó|æŒq<ä+‘ê $ì Ä e´øÏÔ ªªqTe⁄« me]

ER
nu≤“sTT$? MT Ç\T¢ mø£ÿ&√ #Ó|ü. H˚qT eTìwæì

|ü+|ü⁄‘êqT˝Ò, qTe⁄« Ç+{ÏøÏ yÓfi¯óflμμ nHêï&ÉT. ªªkÕsY!
SC
H˚qT sê|òTü e >±] nu≤“sTTì. y˚TeTT b˛kÕº|d”ò Tü M~∏˝À

ñ+{≤+. MT yêfi¯flqT ‘=+<äs¡>± |ü+|ü+&ç. bÕ|ü+
|æ#·TÃø£ ns¡TdüTÔ+fÒ @&ÉTdüTÔqï≥T¢ ñ+~μμ nHêï&ÉT.
n‘·qT qe⁄«‘·÷ n˝≤π>! nHêï&ÉT.
s¡$ Ç+{ÏøÏ e#˚ÃkÕ&ÉT. kÕj·T+Á‘·+ nsTT+~.
Ç+ø± mes¡÷ sê˝Ò<˚$T{Ï? ndü\T ekÕÔsê sêsê!
mes¡÷ sêø£b˛‘˚ á |æ#T· Ãø£ #·ìb˛‘·T+~ ø£<ë! Ç˝≤+{Ï
Ä˝À#·q\T sêe&É+‘√ s¡$ ø£fi¯fl˝À ˙fi¯ófl –Ás¡Tq
‹]>±sTT.
5e ‘·s¡>∑‹ 9 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
www.apteachers.in ªª@sê s¡M! Ä&ÉT≈£î+<ë+ sêμμ nì
s¡$ nø£ÿ |æ*∫+~. ªªH˚qT sêqT b˛μμ
nì eT+#·+ MT<ä |ü&TÉ ≈£îHêï&ÉT. |æ#T· Ãø£
>∑T]+#˚ Ä˝À∫düTÔHêï&ÉT.
ø=+‘·ùd|ü{ÏøÏ ªªs¡M! ˙ ø√dü+
mes√ e#êÃs¡T #·÷&ÉTμμ n+≥÷ neTà
|æ*∫+~. s¡$ ãj·T≥≈£î e#êÃ&ÉT.
m<äTs¡T>± $<äT´‘Y Ä|òd” Tü ˝À |üì#˚ùd e´øÏ.Ô
n‘·ì‘√ u≤≥T ì#ÓÃq‘√ eTs√ eTìwæ.
s¡$ ø£fió¯ fl Äq+<ä+‘√ yÓT]kÕsTT.
ªªe#˚ÃkÕsê! s¡+&ç düsY!μμ
H
Ä e´øÏÔ qe⁄«‘·÷ ªª$<äT´‘Y Ä|ü⁄
ES
#˚kÕeTT˝Ò. |æ#·TÃø£qT s¡øÏå<ë›+. qTe⁄«
AD
≈£L&Ü sê!μμ nHêï&ÉT.
n+<äs÷¡ ø£*dæ ãj·T≥≈£î yÓfi≤fls¡T.
PR e∫Ãq e´øÏÔ ì#ÓÃq y˚düT≈£îì ô|’øÏ møÏÿ
C≤Á>∑ ‘ · Ô > ± |æ # · T Ãø£ ø±\TqT rdæ
A
$&ç | æ + #ê&É T . øÏ + ~øÏ ~–e∫Ã Ä
R
|æ#·TÃø£qT s¡$ #˚‹˝À ô|&ÉT‘·÷ ...

H
D
ªªÇ~>√ ˙ |æ # · T Ãø£ ã‹π ø ñ+~.

AN
dü+‘√wüyT˚ ø£<ë!μμ nHêï&ÉT. s¡$ ÄÁ‘·+>±

Ä |æ#·TÃø£ì #˚‹˝ÀøÏ rdüT≈£îHêï&ÉT.
T
yÓT\¢>± <ëìï H˚\MT<ä e~*ô|{≤º&ÉT.

ER
|æ#·TÃø£ m>∑s¡&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+∫+~. ø±˙ ø=~›>± ô|’øÏ m–] øÏ+<ä |ü&çb˛sTT+~. ≈£î+≥T‘·÷ q&ç∫+~.
ø=~› ùd|ü{ÏøÏ n~ eT∞fl m>∑s¡&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+∫+~. ákÕ] m>∑s¡&É+˝À dü|òü©ø£è‘·+ nsTT´+~. øÏ#Y øÏ#Y
SC
eT+≥÷ >±˝À¢øÏ m–]+~.

s¡$ Äq+<ëìøÏ ne<ÛäT\T ˝Òe⁄. ªªne÷à! |æ#·TÃø£ m–]b˛sTT+~μμ n+≥÷ >∑{Ïº>± #·|üŒ≥T¢ø={≤º&ÉT.
|ü<ë\T`nsêú\T
<äèX¯´+ R #·÷&É<ä–q~ ne<ÛäT\T R Vü≤<äT›\T
ø£wüº+ R Çã“+~ >∑T+|ü⁄ R düeT÷Vü≤+
ÄÁ‘·+ R ‘=+<äs¡ ÄdüøÏÔ R nù|ø£å
5e ‘·s¡>∑‹ 10 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

www.apteachers.in
#·<äTe⁄<ë+ e $y˚ø±q+<äTì wæø±>√ Á|üdü+>∑+ e
ªª@ <˚X¯y˚T–Hê m+<äTø±*&çq bı>∑&Ésê ˙‘·*¢ uÛÑ÷$T uÛ≤s¡‹ìμμ nì mø£ÿ&çøÏ yÓ[flHê

eTq <˚X¯|ü⁄ >=|üŒ‘·Hêìï ‘Ó*j·TCÒj·÷\ì ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T ø£<ë? n˝≤ eTq <˚X¯
U≤´‹ì Á|ü|+ü #êìøÏ ‘Ó*j·TCÒdqæ yês¡T kÕ«$T $y˚ø±q+<ä. n<˚+{À Äj·Tq wæø±>√˝À
#˚dæq Á|üdü+>∑+ <ë«sê ‘Ó\TdüTø√+&ç.
H
1893 ôdô|º+ãs¡T 11e ‘˚B ñ<äj·T+ kÕ«$T $y˚ø±q+<äTì‘√ bÕ≥T düs¡«eT‘· eTVü‰düuÛÑ Á|ü‹ì<ÛäT\+<äs¡÷
ES
wæø±>√˝Àì ø=\+ãdt Vü‰\T˝Àì ˇø£ $uÛ≤>∑+˝À düe÷y˚X¯eTj·÷´s¡T.
e∫Ãq Á|ü‹ì<ÛTä \+‘ê ˇø£] ‘·sT¡ yê‘· ˇø£sT¡ Á|üd+ü –düTHÔ êïs¡T. $y˚ø±q+<äTì e+‘·T
AD
e∫Ã+~. $y˚ø±q+<äT&ÉT ˝Ò#ê&ÉT. ˇø£ÿø£åD+ ‘·q Çwüº<Ó’yêìï ‘·\#·T≈£îì ªªnyÓT]ø± <˚X¯|ü⁄
PR
k˛<äs¡k˛<äØeTDT˝≤sê!μμ n+≥÷ dü+uÀ~Û+#ê&ÉT. Ä dü+uÀ<Ûäq‘√ nø£ÿ&É n+<ä]ì ˇø£
eTôVA‘ê‡Vü≤+ ÄeVæ≤+∫+~. #Óe⁄\T ∫\T¢\T|ü&˚≥≥T¢ ø£s¡‘êfi¯<Ûä«qT\T $Tqï+{≤sTT.
A
$y˚ø±q+<äT&ÉT Ä ø£s‘¡ êfi¯ <Û«ä qT\ eT<Û´ä ø±ùd|ü⁄ e÷{≤¢&˝É øÒ b£ ˛j·÷&ÉT. á |òTü qyÓTqÆ
R
kÕ«>∑‘êìøÏ Äj·Tq #·*+∫b˛j·÷&ÉT.

H
D
‘·q ñ|üHê´kÕìï ø=qkÕ–dü÷Ô ªªdüeTdüÔ eT‘ê\≈£î, düeTdüÔ <Ûäsêà\≈£î

AN
düHê‘·q<Ûsä à¡ + ‘·*¢ nq<ä–+~. düV≤ü Hêìï, düs«¡ eT‘· dü‘´· ‘ê«ìï ˝Àø±ìøÏ uÀ~Û+∫q
düHê‘·q<Ûäs¡à+ Hê <Ûäs¡à+. düs¡«eT‘· düVü≤HêH˚ï ø±ø£, düs¡«eT‘ê\T dü‘ê´\H˚ y˚T+
T
$X¯«dækÕÔ+. |üs¡|”&ç‘·T˝…’, X¯s¡D≤>∑‘·T˝…’ e∫Ãq yê]øÏ X¯s¡DýÓTÆq <˚X¯+ Hê <˚X¯+.

ER
XÊU≤_Ûe÷q+, eT‘·eTÚ&ÛÉ´+ ˝≤+{Ï yê{Ïì K+&ç+∫ n$ ˝Òq{Ïº ˇø£ düe÷C≤ìï

SC
s¡÷bı+~+#ê\H˚ ˇø£ dü<äT<˚›X¯+‘√ MT eTT+<äT≈£î e#êÃqTμμ nì nHêï&ÉT

$y˚ø±q+<äT&ÉT. nìï eT‘ê\T ˇø£fÒq˙, Ä eT‘ê\˝À »]π> |üPC≤ $<ÛëHê\˙ï
uÛÑ>∑e+‘·T&ç ‘·‘ê«ìï ‘Ó*j·TCÒùdy˚q˙ $y˚ø±q+<äT&ÉT #ÓbÕŒ&ÉT.
ªªÁbÕs¡úq\T, ø£s¡àø£˝≤bÕ\T ∫‘·ÔX¯ó~∆øÏ |üìøÏekÕÔsTT. $Á>∑Vü‰sê<Ûäq <Ûë´HêìøÏ
ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘·T+~. uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì <äsÙ¡ q+ \_Û+#ê\+fÒ eTT+<äT eTq˝Àì nVü≤+ø±s¡+
q•+#ê*μμ nì $y˚ø±q+<äT&ÉT #ÓbÕŒ&ÉT.
$y˚ø±q+<äkÕ«$T düHê‘·q <Ûsä à¡ + >=|üŒ‘·Hêìï ˝Àø±ìøÏ ‘Ó*j·TCÒXÊ&ÉT. á Á|üd+ü >∑+
<ë«sê Á|ü|ü+#· Á|ü»\≈£î uÛ≤s¡rj·T dü+düÿè‹ >=|üŒ‘·Hêìï #ê{≤&ÉT.
` kÕ«$T ∫s¡+‘·Hêq+<ä
5e ‘·s¡>∑‹ 6 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
www.apteachers.in
#·<äTe⁄<ë+ e nq≈£î ø£q≈£î $q≈£î e
n~ düãs¡àr ÄÁX¯eT+. >±+BÛJ ˇø£ÿπs ∫s¡T#ê|ü MT<ä ≈£Ls=Ãì ñHêïs¡T. Äj·Tq
n|ü&˚ uÛÑ>∑eBZ‘· bÕsêj·TD+ #˚dæ |ü⁄düÔø±ìï eTT+<äTqï #Óø£ÿô|f…ºMT<ä ô|{≤ºs¡T. ìqï
mes√ ‘·q≈£î ãVüQe÷q+>± ‘Ó∫Ãq u§eTà yÓ’|ü⁄ Bø£å>± #·÷düTÔHêïs¡T u≤|üPJ. eTVü‰<˚e
<˚XÊjYT ˝À|ü*øÏ e#êÃ&ÉT. ‘·<˚ø£<Ûë´q+>± Á|ü‹eTyÓ’|ü⁄ #·÷düTÔqï u≤|üPJì #·÷#ê&ÉT.
@ø±Á>∑‘·‘√ ñqï >±+BÛJøÏ yÓqTø£qT+∫ mes√ qe⁄«‘·Tqï≥T¢ nì|æ+∫+~. u≤|üP
yÓq≈£îÿ ‹]– #·÷#ês¡T. eTVü‰<˚e <˚XÊjYT ì\ã&ç qe⁄«‘·÷ ø£ì|æ+#ê&ÉT.
ªªeTVü‰<˚yé uÛ≤sT÷! sê! ≈£Ls√Ã! m+<äT≈£î qe⁄«‘·THêïe⁄?μμ nHêï&ÉT >±+BÛJ.
ªª$TeTà*ï MTs¡T eTs¡∫ Ä ô|f…ºMT~ u§eTàH˚ #·÷düTÔ+fÒ Hê≈£î qe⁄« e∫Ã+~
u≤|üPJ!μμ nì <˚XÊjYT eT∞¢ |üø£|üø± qe«≥+ yÓTT<ä˝…{≤º&ÉT. >±+BÛJ <˚XÊjYT uÛÑT»+
H
MT<ä #ÓsTT´ y˚dæ ‘·≥Tº‘·÷ ªªndü© u§eTàqT #·÷XÊyê? m+‘· >=|üŒ>± ñqï<√!μμ
ES
nHêï&ÉT.
AD
ªªne⁄qT eT÷&ÉT ø√‘·T\÷ #ê˝≤ n+<ä+>± ñHêïsTTμμ nHêï&ÉT <˚XÊjYT. ªªø√‘·T\T ø±<äT, n$ Hê >∑Ts¡Te⁄\Tμμ
nì, >±+BÛJ Ä ø√‘·T\ u§eTàqT eTVü‰<˚e <˚XÊjYTøÏ #·÷|ædü÷Ô ªªÇ<äT>√ #·÷&ÉT á u§eTà˝À eT÷&ÉT ø√‘·T\T
PR
ø£ìŒdüTÔHêïsTT ø£<ë! n$ eT÷&É÷ eT÷&ÉT |üqT\T #˚dü÷Ô eTq≈£î eT÷&ÉT $<Ûë˝…’q ñ|ü<˚XÊ\T ÇdüTÔHêïsTT.
ªªyÓTT<ä{Ï u§eTà #·÷&ÉT ¬s+&ÉT #˚‘·T\‘√ H√s¡TeT÷düTø=ì ≈£Ls¡TÃ+~. n+fÒ #Ó&ÉT e÷{≤¢&Ée<äT› nì, ¬s+&√
A
u§eTà ¬s+&ÉT #˚‘·T\‘√ ¬s+&ÉT ø£fi¯S¢ eT÷düTø=ì ≈£Ls¡TÃ+~. n+fÒ #Ó&ÉT #·÷&É≈£î nì ns¡ú+μμ nHêï&ÉT >±+BÛJ.
R
>±+BÛJ e÷≥\T $ì eTVü‰<˚e <˚XÊjYT ÄX¯Ãs¡´ #·øÏ‘·T&Éj·÷´&ÉT.

H
ªªeT÷&√ u§eTà yÓ’|ü⁄#·÷∫ @+ #˚düTÔqï<√ #Ó|üμμ nHêï&ÉT eT∞¢ >±+BÛJ.

D
ªªn~ ‘·q ¬s+&ÉT #˚‘·T\‘√ >∑{Ïº>± ¬s+&ÉT #Óe⁄\T eT÷düT≈£î+~μμ

AN
nHêï&ÉT <˚XÊjYT.
ªª<ëqs¡ú+ @$T≥+fÒ #Ó&ÉT e÷≥*ï $qe<äT› nì n~ eTq*ï
T
ôV≤#·Ã]düTÔqï~. yÓTT‘·Ô+ MT<ä á eT÷&ÉT ø√‘·T\÷ ª#Ó&ÉT nq≈£î,

ER
#Ó&TÉ ø£q≈£î, #Ó&TÉ $q≈£îμ nì e÷qe⁄\≈£î Væ≤‘√|ü<X˚ +¯ #˚dTü HÔ êïj·Tì

SC
Hê ñ<˚›X¯+. @eT+{≤yé?μμ nHêï&ÉT.

ªªu≤|üPJ! MTs¡T eT{Ïº˝À qT+∫ e÷DÏø±´\T yÓ*øÏ rj·T>∑\s¡T.
n+<äTø£H˚ MTs¡T eTVü‰‘·Tà\T. MT uÛ≤yêìï n+<äTø√˝Òø£ q$«q+<äT≈£î qqTï eTìï+#·+&çμμ nì u≤|üPJ bÕ<ë\T
düŒè•+#ê&ÉT eTVü‰<˚yéJ.
ø£$ |ü]#·j·T+
»+<Ûë´\ bÕ|üj·T´XÊÁdæÔ (4`08`1912 ` 21`06`1992)
»+<Ûë´\ bÕ|üj·T´XÊÁdæÔ ø£s¡TDl>± düTÁ|üdæ<äT∆\T. ªñ<äj·Tlμ, ª$»j·Tlμ,
ªø£s¡TDlμ, ªns¡TD øÏs¡D≤\Tμ yÓTT<ä˝…’q$ M] Á|üdæ<ä∆ K+&Éø±yê´\T. |æ\¢\
ø√dü+ ‘Ó\T>∑Tu≤\ X¯‘·ø£+ s¡∫+#ês¡T.
5e ‘·s¡>∑‹ 12 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
www.apteachers.in
3. ø=+&Éyê>∑T
H
ES
AD
PR
A
R
H
D
AN
T
ER
∫Á‘·+ #·÷&É+&ç. Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É+&ç.

SC
1. ô|’ u§eTà˝À MT≈£î @y˚T+ ø£ì|ædüTÔHêïsTT?

2. |æ\¢\+‘ê mø£ÿ&É≈£î yÓfi¯óÔHêïs¡T?
3. MTs¡T #˚dæq ˇø£ Á|üj·÷D+ >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç.
ø£$ |ü]#·j·T+
#Ós¡T≈£î|ü*¢ »eT<ä–ï X¯s¡à (1920 ` 1986)
#Ós¡T≈£î|ü*¢ »eT<ä–ïX¯s¡à ø£$, ø£<∏ä≈£î&ÉT. ª»eT<ä–ïμ nH˚ ø£\+ ù|s¡T‘√ s¡#·q\T
#˚XÊs¡T. ªeTVü≤√<äjT· +μ, ª∫\Tø± >√]+ø£μ, ªnqï<äeTTà\Tμ, ª<Ûsä à¡ Bø£μå yÓTT<ä˝q’… $
M] s¡#·q\T. |æ\¢\ eTqdüÔ‘·« ∫Á‘·D Á|ü<Ûëq+>± ø£<∏ä\T sêXÊs¡T.
5e ‘·s¡>∑‹ 13 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

Á|æj·TyÓTÆq yÓ+ø£{Ÿ, www.apteachers.in
H˚qT πøåeT+>± ñHêïqT. qTe⁄«, eTq ùdïVæ≤‘·T\T s¡V”≤+, &˚$&é m˝≤ ñHêïs¡T? H˚qT yÓTTqï <ädüsê
ôd\e⁄\≈£î sêeT+ yêfi¯fl }s¡T yÓfi≤flqT. yêfi¯fl }s¡T Hê≈£î uÛÑ˝Ò q∫Ã+~. Ä }] $X‚cÕ\T ˙‘√ #Ó|üŒ≈£î+&Ü
ñ+&É˝ÒqT.
H
ES
AD
PR
A
R
H
D
H˚qT, sêeT+, dü÷s¡´ Ä s√E eT<Ûë´Vü≤ï+ }] |ü]düsê\T #·÷&É&ÜìøÏ yÓfi≤fl+. Ä }] #·T≥÷º s¡ø£s¡ø±\
AN
ø=+&É\T, yê>∑T\T, |ü#·Ãì#Ó≥T¢ ñHêïsTT. Ä }]øÏ ÄqT≈£îì ˇø£ }≥yê>∑T bÕs¡T‘√+~. Ä }]yêfi¯ófl <ëìì
ø±eT<Ûq˚ Te⁄>± uÛ≤$kÕÔsT¡ . <ëì yÓ+ã&ç ø=+‘·<÷ä s¡+ ÇdüTø£ y˚T≥y˚dæ \+ø£>± @s¡Œ&ç+~. #·T≥÷ºsê _\_\eT+≥÷
T
˙fi¯ófl bÕs¡T‘·T+fÒ nø£ÿ&É ø±ùd|ü⁄ Äq+<ä+>± ≈£Ls¡TÃHêï+. nø£ÿ&É ≈£Ls¡TÃqï+‘·ùd|üP Ä yê>∑T mø£ÿ&É |ü⁄{Ïº+~?
ER
nø£ÿ&çøÏ m˝≤ yÓfi¯fl&É+? nì Ä˝À#·q\T ø£*>±sTT. yÓ+≥H˚, ªªá yê>∑T |ü⁄{Ïºq #√≥T m+‘· <ä÷s¡+ ?μμ nì
SC
sêeT+ì n&ç>±qT. ªªø=+#Ó+ <ä÷s¡y˚T ø±ì yÓfi¯¢e#·TÃμμ nHêï&ÉT. düsπ yÓfi≤›eTì n+<äs¡+ ãj·T\T<˚sê+.
n<ä+‘ê $T≥º|ü˝≤¢\ <ë]. n˝≤+{Ï#√≥ q&ç#˚ n\yê≥T Hê≈£î ˝Ò<äT. n˝≤ ˇø£ ns¡>∑+≥ q&ç#ê+. nø£ÿ&É
ø=+&ÉMT<ä qT+&ç C≤\Tyês¡T‘·Tqï uÀ˝…&Éìï ˙{ÏbÕj·T\THêïsTT. n˝≤ eTT+<äT≈£î yÓfi≤fl+. nø£ÿ&É Ä >∑T≥º˝À¢
ñqï~ ˇø£ ˙{ÏãT>∑Z. nø£ÿ&çqT+&ç ˙fi¯ófl ãj·T\T<˚] Ç˝≤ bÕj·T\T>± edüTÔHêïsTT. n$ ø=ìï bÕs¡T‘·THêïsTT.
ø=ìï qè‘·´+ #˚düTÔHêïsTT. ø=ìï bÕeTTq&Éø£\T q&ÉTdüTÔHêïsTT. ø=ìï ãTdüãTdü bı+>∑T‘·THêïsTT. Çe˙ï e∫Ã
@ø£eTsTT yê>∑T>± e÷] eTT+<äT≈£îb˛‘·THêïsTT.
nø£ÿ&ç ˇø£ ã+&ÉMT<ä ≈£Ls¡TÃHêï+. dæ+Vü‰düq+˝≤+{Ï Ä ã+&ÉMT<ä ≈£Ls¡TÃì #·÷düTÔ+fÒ dü÷s¡´ø±+‹|ü&ç
Ä bÕj·T\˙ï ‘·fi¯‘·fi≤ yÓTs¡Tdü÷Ô ø£ì|æ+#êsTT. _\_\eT+≥÷ n$ bÕs¡T‘·T+fÒ Hê≈£î uÛÑ˝Ò eTT#·ÃfÒdæ+~. Ä
ñ‘ê‡Vü≤+‘√ Ä $XÊ\yÓTÆq ã+&ÉMT<ä |ü&ç ¬>+‘·T‘·÷ ªªy˚Ty˚T sêE\+μμ n+≥÷ >√\#˚XÊ+. n|üŒ{Ïπø y˚TeTT e∫Ã
#ê˝≤ùd|üsTT+~. dü+<Óy˚fi¯ ø±y=k˛Ô+~. nsTT‘˚ @+? ø=+&ÉMT<ä yÓ\T>∑T u≤>±H˚ ñ+~. y˚dü$ bı<äT›ø£<ë Ç+ø±
5e ‘·s¡>∑‹ 14 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
www.apteachers.in
>∑+≥ùd|ü⁄ ≈£Ls√Ãe#·TÃ nqT≈£îHêï+. HêeT≥T≈£ î Hê≈£î nø£ÿ&çqT+&ç ø£<ä˝≤\ì nì|æ+#·˝Ò<äT. n˝≤ #·T≥÷º
#·÷dü÷ÔH˚ ≈£Ls¡TÃHêïqT.
nø£ÿ&çqT+∫ #·÷düTÔ+fÒ Ä Á|ü<˚X¯eT+‘ê $$<Ûä s¡+>∑T\‘√ ‘·j·÷s¡T #˚dæq <˚X¯|ü≥+˝≤ ø£ì|æk˛Ô+~.
ø±*<ës¡÷¢, yê>∑T\÷, s√&É÷¢ n+‘·ø£+‘·≈£L yÓ&É\ŒsTTq ^‘·˝≤¢ ø£ì|ædüTÔHêïsTT.
<ä÷sêq ñqï Çfi¯fl˙ï ø=+&É|ü*¢ u§eTà˝≤¢ ñHêïsTT. Ä m‘·TÔMT<ä qT+∫ #·÷ùdÔ m≥T#·÷dæHê Á|üø£è‹
kÂ+<äs¡ý˚T ø£ì|æk˛Ô+~.
á H˚\ Ç+‘· n+<ä+>± ñ+~ nqT≈£î+fÒ Äø±X¯+ eT]+‘· n+<ä+>± ñ+~. Äø±X¯+ Ä m‘·TÔqT+&û #·÷ùdÔ
n‘·´<äT“¤‘·+>± ø£ì|æ+∫+~. ˇø£eT÷\ @ e÷s¡TŒ ˝Ò≈£î+&Ü e{Ïº ˙\+>± ñ+~. Ç+ø√eT÷\ |æ+C…eTãT“\T
ˇø£<ëìMT<ä ˇø£{Ï |ü&ç <=s¡T¢‘·÷ s¡ø£s¡ø±\ $Hê´kÕ\T #˚düTÔHêïsTT. ‘·÷s¡TŒ≈£î ‹]–‘˚ q\¢ì y˚T|òü÷\T ˇ‘·TÔ>±
ø£<äT\T‘·THêïsTT. n$ ø±ùd|ü⁄ @qT>∑T\T u≤s¡T\T rdæ es¡Tdü>± q&ÉTdüTÔqï≥÷º, ø=ìï ø£<ä+ ‘=≈£îÿ‘·Tqï≥Tº
nì|æ+#êsTT. Ç≥T |ü•Ãe÷ìøÏ ‹]–‘˚ uÛ÷Ñ $T, Äø±XÊ\T ø£*ùd#√≥, Äø±X¯+ mÁs¡ì eT+≥‘√ bı>∑\T ø£≈î£ ÿ‘·Tqï≥Tº
H
ñ+~.
ES
n˝≤ #·÷dü÷Ô ñ+&É>±H˚ Nø£{Ï|ü&É&É+ ÁbÕs¡+_Û+∫+~. e÷ sêeT+ á\bÕ≥ bÕ&ÉT‘·T+fÒ dü÷s¡´ <ëìøÏ
AD
‘êfi¯+ y˚düTÔHêï&ÉT. Çø£ ãj·T\T<˚s¡T<ëeTì eTT>∑TZs¡eT÷ Ä ã+&É ~– ªÇ<Ó+‘· u≤>∑T+~sêμ ªn<Ó+‘· u≤>∑T+~sêμ
nqT≈£î+≥÷ ñ‘ê‡Vü≤+>± Ç+{Ï<ë] |ü{≤ºeTT. #·÷&Ü\qTø√yê˝Ò >±˙ Á|üø£è‹˝À Á|ü‹ <äèX¯´+ n+<äyÓTÆq<˚.
$Hê\qTø√yê˝Ò>±˙ Á|üø£è‹˝À Á|ü‹ X¯ã›+ n<äT“¤‘·yÓTÆq<˚. PR
A
R
H
D
AN
T
ER
SC
eTq $TÁ‘·T\≈£î á ˝ÒK #·÷|æ+#·T. MTs¡T ≈£L&Ü m|ü&√ ˇø£kÕ] á }s¡T ‘·|üŒø£ #·÷&É+&ç. ˙
nqTuÛÑyê\˙ï Hê‘√ |ü+#·T≈£î+{≤e⁄ø£<ä÷!
˙
Á|æj·TyÓTÆq ùdïVæ≤‘·T&ÉT,
C≤y˚<é
5e ‘·s¡>∑‹ 15 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
www.apteachers.in
|ü<ë\T`nsêú\T
y˚T≥ R ÇdüTø£ Á|ü<˚X¯+ bı<äT› R s√E, ~q+

yê>∑T R ∫qï @s¡T <äèX¯´+ R düìïy˚X¯+, #·÷&É<ä–q~
C≤\Tyês¡T R C≤s¡T‘·Tqï u≤s¡T\T R es¡Tdü\T
u≤≥ R <ë] \+ø£ R q~˝À ô|’øÏ ˝Ò∫ ñqï uÛÑ÷uÛ≤>∑+
πøåeT+ R ≈£î˝≤kÕ ø£<ä+‘=≈£îÿ R ñ‘ê‡Vü≤+‘√ eTT+<äT≈£îyÓfi¯ófl
H
O
O
Ç$ #˚j·T+&ç
ES
AD
$q&É+ ` Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É≥+
PR
1. C≤y˚<é ôd\e⁄\˝À sêeT+ yêfi¯fl }s¡T yÓfi≤fl&ÉT ø£<ë! nø£ÿ&É @y˚T+ #·÷XÊ&√ #Ó|üŒ+&ç.
A
R
2. MTs¡T @<Ó’Hê }s¡T yÓfi¯fl&ÜìøÏ @y˚T+ dæ<ä∆+ #˚düT≈£î+{≤s√ #Ó|üŒ+&ç.

H
3. MT }]˝À MT≈£î q∫Ãq $wüj·÷\qT #Ó|üŒ+&ç.

D
AN
#·<äe&É+ ` e´ø£Ô|üs¡#·&É+
T
ER
n) bÕsƒ¡+ #·<äe+&ç. øÏ+~ yêø±´\T bÕsƒ¡+˝À @ ù|sê˝À ñHêïjÓ÷ >∑T]Ô+∫ ^‘· ^j·T+&ç. ù|sê dü+K´
SC
sêj·T+&ç.
1. dü÷s¡´ø±+‹|ü&ç Ä bÕj·T\˙ï ‘·fi¯‘·fi¯ yÓTs¡TdüTÔHêïsTT. ................................
2. #·÷&Ü\qTø√yê˝Ò >±˙ Á|üø£è‹˝À Á|ü‹ <äèX¯´+ n+<äyÓTÆq<˚. .........................
3. Ä yê>∑T |ü⁄{Ïºq#√{ÏøÏ m˝≤ yÓfi¯fl&Ée÷ nH˚ Ä˝À#·q Hê≈£î. .........................
4. y˚T|òü÷\T @qT>∑T˝≤¢ u≤s¡T\T rdæ es¡Tdü>± q&ÉTdüTÔqï≥Tº ñ+~. ....................
5. <ä÷sêq ñqï Çfi¯¢˙ï ø=+&É|ü*¢ u§eTà˝≤¢ ñHêïsTT. ...................................
5e ‘·s¡>∑‹ 16 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

Ä) www.apteachers.in
ù|sêqT #·<äe+&ç. Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.
ôV≤˝…Hé ø¬ \¢sY eTq n+<ä]˝≤ #·÷&É˝<Ò Tä . ø±ì düŒs¡Ù <ë«sê Á>∑V≤æ düT+Ô ~.
ÄyÓT @eT+{À+<√ ÄyÓT e÷≥˝À¢H˚ #·÷&É+&ç. b˛ø£#øÓ ÿ£ qTqï<äHêìï, <˚e<ës¡T
eèøå±\ ø£s≈¡ î£ <äHêìï Hê düŒs¡Ù‘√ >∑T]ÔkÕÔqT. edü+‘· ø±\+˝À ø=‘·Ô |ü]eTfi≤\
|üP\ø√dü+ nH˚«wækÕÔqT. |ü≥Tºe+{Ï Ä |üP\¬sø£ÿ\ eTè<äT‘ê«ìï ‘êøÏq|ü⁄Œ&ÉT,
yê{Ï düTyêdüqqT ÄkÕ«~+∫q|ü⁄Œ&ÉT #Ó|üŒ˝Òq+‘· Äq+<ä+ ø£\T>∑T‘·T+~.
ˇø£ #Ó≥Tº ø=eTà≈£î #˚‹ì Äì+#·>±H˚ @<√ ˇø£ |üøÏå ≈£îVüQ ≈£îVüQ X¯u≤›\T
#Óe⁄˝À¢ e÷s¡TÁyÓ÷>∑T‘êsTT. ôd\j˚T{Ï Á|üyêVü≤+˝À #˚‹ì ñ+∫q|ü⁄Œ&ÉT y˚fi¯¢
dü+<äT\ qT+&ç ˙fi¯ófl Á|üeVæ≤+#·&É+ Hê≈£î |ü≥ºsêì Äq+<ëìïdüTÔ+~.
1. ôV≤˝…Hé ¬ø\¢sY düŒs¡Ù <ë«sê @y˚T$T >∑T]Ô+#˚~?
H
ES
................................................................................................
AD
2. ôV≤˝…Hé ¬ø\¢sY |üP\qT m˝≤ e]í+∫+~?
................................................................................................
3. ôV≤˝…Hé ¬ø\¢sYøÏ Äq+<ëìï ø£*–+∫q$ @$?
PR
A
................................................................................................
R
H
Ç) ø°s¡Ôq |òæÁãe] 10e ‘˚Bq ‘·q &Ó’Ø˝À á$<Ûä+>± sêdüT≈£î+~. &Ó’Ø #·<äe+&ç. Á|üX¯ï\T ‘·j·÷s¡T
D
#˚j·T+&ç.
AN
10 |òæÁãe], k˛eTyês¡+
T
á s√E ñ<äj·T+ $»j·Tyê&É >∑TD<ä\ y˚TØe÷‘· ñ‘·‡yê\≈£î

ER
yÓfi≤fl+. #·]Ã <ä>∑Zs¡ uÛÑ≈£îÔ˝‘√ #ê˝≤ s¡B›>± ñ+~. uÛÑ≈£îÔ\+<äs¡÷

ñ‘ê‡Vü≤+>± ø=+&Éô|’øÏ q&ç∫ yÓfi¯ó‘·THêïs¡T. y˚TeT+<äs¡+ ø=+&Éô|’øÏ q&ç∫
SC
yÓfi≤fl+. ÁbÕs¡úq˝À bÕ˝§ZHêï+. y˚TØe÷‘·qT <ä]Ù+#·T≈£îHêï+. ø=+&Éô|’

qT+∫ }s¡+‘ê uÛÑ˝Ò n+<ä+>± ø£ì|æ+∫+~. nø£ÿ&˚ ñqï u§eTà\
<äTø±D≤˝À¢ u§eTà\T ø=qT≈£îÿHêï+. |”#·T $TsƒêsTT, eTs¡eTsê\T ø=qT≈£îÿì ‹Hêï+. ‘êC≤ C≤eTø±j·T\T
ø=qT≈£îÿHêï+. kÕj·T+Á‘·+ y˚fi¯øÏ Äq+<ä+>± Ç+{ÏøÏ #˚s¡T≈£îHêï+.
1. ................................................................................................
2. ................................................................................................
3. ................................................................................................
5e ‘·s¡>∑‹ 17 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
www.apteachers.in
|ü<Cä ≤\+
n) øÏ+~ ^‘êìï #·<äe+&ç. yÓTT<ä{Ï yêø£´+ @ |ü<ä+‘√ eTT>∑TdüTÔ+<√, ¬s+&Ée yêø£´+ Ä |ü<ä+‘√
ÁbÕs¡+uÛÑeTe&Üìï eTTø£Ô|ü<äÁ>∑düÔ+ n+{≤s¡T. ^‘· ^dæq |ü<ë\qT ñ|üjÓ÷–+∫ Ç˝≤+{Ï yêø±´\qT
MTs¡T sêj·T+&ç.
ôd\@{Ï <ä] H=ø£ÿ #Ó+>∑\« u≤≥ ...............................................................
u≤≥ yÓ+≥HÓ b˛‘Ó |ü⁄e⁄«\¢ ‘√≥ ...............................................................
‘√≥˝À ˇø£ ô|<ä› <=s¡\T+&ÉT ø√≥ ...............................................................
ø√≥˝À s¡‘·Hê\T ≈£L]∫q |”≥ ...............................................................
H
|”≥ô|’ sêDT\¢ Á|æj·TyÓTÆq Ä≥ ...............................................................
ES
Ä≥πø ø√sTT\\ n+<ë\ bÕ≥ ...............................................................
AD
bÕ≥j˚T |üdü$T+#·T ã+>±s¡T eT÷≥ ...............................................................
Ä) PR
øÏ+~ |ü<ë\T #·<äe+&ç. ø=+&Éyê>∑T bÕsƒ¡+˝À ø£$ y˚{Ïì y˚{Ï‘√ b˛˝≤Ã&√ »‘·|üs¡#·+&ç. |üP]Ô
yêø£´+>± sêj·T+&ç.
A
1. yê>∑T n) ø=+&É|ü*¢ u§eTà\T
R
2. ã+&É Ä) ^‘·\T
H
D
3. <ës¡T\T Ç) @qT>∑T\ u≤s¡T\T

AN
4. Çfi¯ófl á) dæ+Vü‰düq+
5. y˚T|òü÷\T ñ) ø±eT<Û˚qTe⁄
T
ñ<ë: yê>∑T ø±eT<Û˚qTe⁄˝≤ ñ+~.

ER
............................................................................................................................
SC
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................
Ç) øÏ+~ es¡íq |ü<ë\T #·÷&É+&ç. Ç∫Ãq |ü<ë\≈£î MTs¡T es¡íq |ü<ë\T sêj·T+&ç.
‘·fi¯‘·fi¯ yÓTs¡Tk˛Ô+~ ..................................
_\_\ bÕs¡T‘√+~ y˚T|òü÷\T ..................................
yê>∑T
bÕeTT q&Éø£ q&ÉTk˛Ô+~ ..................................
ãTdü ãTdü bı+>∑T‘√+~ ..................................
5e ‘·s¡>∑‹ 18 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
www.apteachers.in
á) |ü{Ïºø£ Ä<Ûës¡+>± yêø±´\qT ‘·j·÷s¡T #˚j·T+&ç.
$»j·Tyê&É <äTs¡Z>∑T&ç
<Ûäefi‚X¯«s¡+ ø±≥Hé u≤πsõ
H˚qT lø±≈£îfi¯+ yÓ[fl XÊ*VüQ+&É+ #·÷XÊqT
ns¡≈£î u§Ásê >∑TVü≤\T
ˇ+{Ï$T≥º sêe÷\j·T+
.............................................................................................................................
H
ES
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
AD
.............................................................................................................................
PR
.............................................................................................................................
A
d”«j·Ts¡#·q
R
H
n) bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.

D
1. ˙{Ï ãT>∑Z <ä>∑Zs¡ qT+&ç bÕj·T\T m˝≤ edüTÔHêïsTT?

AN
2. ø=+&É ô|’ qT+&ç #·÷düTÔ+fÒ }s¡T m˝≤ ø£ì|ædüTÔ+~?

3. Äø±X¯+˝À y˚T|òü÷\T m˝≤ ø£ì|ædüTÔHêïsTT?
T
ER
düè»Hê‘·àø£‘·
SC
øÏ+~ ù|sêqT #·<äe+&ç. dü+uÛ≤wüD\T sêj·T+&ç.

|æ\\¢ ÷! ªH˚\|ü≥Tºμ ù|s¡T m|ü&ÓH’ ê $Hêïsê? n~ ˇø£ |ü≈îå£ \ s¡ø‘åÏ · øπ +Á<ä+.
Ç~ HÓ\÷¢sT¡ õ˝≤¢ <=s¡yê]düÁ‘·+ eT+&É\+ düMT|ü+˝À ñ+~. á ÁbÕ+‘êìøÏ
y˚TeT÷, >∑÷&Éu≤‘·T\T (ô|*ø±Hé), mÁs¡ø±fi¯¢ ø=+>∑\T, q\¢ø±fi¯¢ ø=+>∑\T,
Hêsêj·TD |ü≈£åî\T, ‘Ó&ÉT¶eTT≈£îÿ ø=+>∑\T, #·T≈£ÿeT÷‹ u≤‘·T\T, kÕ«‹
ø=+>∑\T ˝≤+{Ï mH√ï |ü≈£åî\T <˚X¯ $<˚XÊ\ qT+&ç Çø£ÿ&É≈£î ekÕÔeTT.
n+<äT˝À >∑÷&Éu≤‘·T\T nø£ÿ&É #Ó≥¢ô|’ >∑÷fi¯ó¢ø£{Ïº, >∑T&É¢qT bı~– |æ\¢\qT
#˚kÕÔsTT. Ç+‘·ø° y˚TyÓTes√ #Ó|üŒ˝Ò<äT ø£<ë! eTeTà*ï düeTTÁ<ä|ü⁄ sêeT∫\Tø£\T (ô|ò¢$T+>√\T) n+{≤s¡T.
y˚TeTT #ê˝≤ n+<ä+>± ñ+{≤+. y˚TeT+fÒ MTπø ø±<äT, ô|<ä›\≈£î ≈£L&Ü Çwüºy˚T.
5e ‘·s¡>∑‹ 19 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
e÷ ù|s¡T‘√H˚ dü÷fi¯Sfls¡Tù|≥˝À ô|ò¢$www.apteachers.in
T+>√ ô|òdæºe˝Ÿ y˚&ÉTø£\T Á|ü‹
dü+e‘·‡s¡+ »qe] HÓ\˝À »s¡T|ü⁄‘ês¡T. y˚TeTT |ü⁄*ø±{Ÿ düs¡düT‡˝À
#˚|ü\T y˚{≤&ÉT‘·÷ ø£ì|ækÕÔ+. nø£ÿ&É ˙fi¯ófl ‘·–Zb˛‘·T+fÒ e÷ |æ\¢\‘√
düVü‰ e÷ <˚X¯yÓTÆq HÓ’J]j·÷≈£î yÓ[flb˛‘ê+. |æ\¢\÷! e÷ >∑T]+∫
‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T ø£<ë! ˇø£kÕ] MTs¡T ≈£L&Ü eTeTà*ï <ä]Ù+#·+&ç.
–]» : eTVæ≤‘·! u≤>∑THêïyê?
eTVæ≤‘· : u≤>∑THêïqT –]C≤. @+{° $wüj·÷\T?
–]» : y˚TeTT »qe] HÓ\˝À |ü≈£åî\ |ü+&ÉT>∑ #·÷&É&ÜìøÏ yÓfi≤fl+.
eTVæ≤‘· : ......................................................................................
–]» : ......................................................................................
eTVæ≤‘· : ......................................................................................
H
ES
Á|üX¯+dü
AD
$Vü‰s¡j·÷Á‘·≈£î yÓ[flq|ü&ÉT nø£ÿ&ç |ü]düsê\˝À #Ó‘êÔ #Ó<ës¡+ y˚j·T≈£î+&Ü |ü]X¯óÁuÛÑ+>± ñ+#ê*. Ç˝≤
PR
MTs¡T yÓ[flq#√≥ |ü]X¯óÁuÛÑ+>± ñ+#·&ÜìøÏ düVü≤ø£]+∫q MT $TÁ‘·T\qT m˝≤ Á|üX¯+dækÕÔe⁄?
A
R
uÛ≤cÕ+XÊ\T
H
D
n) øÏ+~ ù|sêqT #·<äe+&ç.

AN
sê»X‚Ks¡+ ø=&ÉT≈£î $»jYT. n‘·&ÉT ô|<ä› #·<äTe⁄\T #·<äTe⁄≈£îHêï&ÉT.

eT+∫ ñ<√´>∑+ #˚dTü HÔ êï&ÉT. ‘·q ‘ê‘·>±]ì #·÷&ÜìøÏ dæ<ë∆+‘·+ Á>±e÷ìøÏ e#êÃ&ÉT.
T
‘ê‘·>±] <ë«sê Á>±eT |ü]dæ‘ú T· \qT ‘Ó\TdüT≈£îHêï&ÉT. neTà #Ó|Œæ q e÷≥\T >∑Ts¡T≈Ô î£
ER
e#êÃsTT. ‘·q Á>±e÷ìøÏ ùde #˚j·÷\qT≈£îHêï&ÉT. Á>±eT+˝Àì bÕsƒ¡XÊ\, yÓ’<ä´XÊ\, #Ós¡Te⁄ yÓTT<ä˝…’q yê{Ïì
#·÷XÊ&ÉT. yê{ÏøÏ eTs¡eTà‘·T\T #˚sTT+#ê&ÉT. Ä }]˝À ˇø£ ø±\Te ñ+~. <ëìï u≤>∑T#˚sTT+#ê&ÉT. Ä }]øÏ
SC
eT+∫ s¡Vü≤<ë] y˚sTT+#ê&ÉT. Á>±eT düeTdü´\T #ê˝≤es¡≈£L |ü]wüÿ]+#ê&ÉT.

e´≈£îÔ\ ù|s¡T¢, }s¡¢ ù|s¡T¢, edüTÔe⁄\ ù|s¡T¢, Á|ü<˚XÊ\ ù|s¡T¢, Ç˝≤ ù|s¡¢qT ‘Ó*ù| |ü<ë\qT HêeTyê#·ø±\T
n+{≤s¡ì ‘Ó\TdüTø£<ë!
Ä) øÏ+~ yêø±´\qT #·<äe+&ç. HêeTyê#·ø±\qT >∑T]Ô+#·+&ç. yê{ÏøÏ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
1. düs¡fi¯ e÷$T&ç|ü+&ÉT ‹+≥T+~.
2. ø£ØyéT ôd\e⁄\≈£î bÕ\ø=\T¢ yÓfi≤¢&ÉT.
3. #Ó˝≤¢j·TeTà n&É$øÏ yÓ[fl $düÔsê≈£î\T ‘Ó∫Ã+~.
4. lqT yêfi¯¢ Hêqï>±s¡T ø±s¡T˝À ‹s¡T|ü‹ yÓfi≤¢s¡T.
5e ‘·s¡>∑‹ 20 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
Ç) øÏ+~ ù|sêqT #·<äe+&ç. www.apteachers.in
ªªH˚qT Á>±e÷ìøÏ ùde #˚ùdÔ, <˚XÊìøÏ ùde #˚dæqfÒ¢μμ nì e÷ neTà m|ü&É÷ #Óù|Œ~. neTà
e÷≥\qT H˚qT ÁX¯<ä∆>± $H˚yê&çì. ‘·q e÷≥\T Hê eTqdüT˝À Hê≥T≈£îHêïsTT. Ä e÷≥˝Ò
Hê W<ësê´ìøÏ u≤≥\T y˚XÊsTT. Hê Á>±e÷ìøÏ ùde #˚j·÷\ì dü+ø£\Œ+ ø£*–+~. MTs¡T
≈£L&Ü eTq Á>±e÷ìøÏ ùde #˚j·T&ÜìøÏ eTT+<äT≈£î sêyê*.
ô|’ ù|sê˝À ^‘· ^dæq |ü<ë\qT >∑eTì+#·+&ç. Çe˙ï HêeTyê#·ø±ìøÏ ã<äT\T>± yê&Üs¡T. M{Ïì düs«¡ Hêe÷\T
n+{≤s¡T.
ô|’’ yêø±´\˝À H˚qT`Hê nqï$ ñHêïsTT #·÷XÊsê ? H˚qT nqï~ HêeTyê#·ø£ s¡÷|ü+. Hê nqï~ $X‚wüD
s¡÷|ü+.
H
ES
H˚qT`Hê ˙e⁄`˙ ‘êqT`‘·q ‘êeTT`‘·eT yês¡T`yêfi¯¢ n$`yêì/yê{Ï
y˚TeTTè÷ eTq+èTq MTs¡T`MT n‘·&ÉT/yê&ÉT`yê&ç n~`<ëì
AD
düs¡«Hêe÷\ ~«rj·÷ $uÛÑøÏÔ s¡÷bÕ\T øÏ+~ $<Ûä+>± ñ+{≤sTT.
H˚qT`qqTï eTq+èTq*ï MTs¡T`$TeTà*ï
PR yêfi¯ó¢` yêfi¯flì n$`yê{Ïì
A
‘êeTT`‘·eT]ï ˙e⁄`ìqTï yê&ÉT/n‘·&ÉT ` yêDÏí/n‘·ìï n~`<ëìï
R
H
á) øÏ+~ yêø±´\qT #·<äe+&ç. düs¡«Hêe÷\ øÏ+<ä ^‘·^j·T+&ç.

D
AN
1. øÏs¡DY Á>±eT dü∫yê\j·T+˝À |üì #˚düTÔHêï&ÉT. Äj·Tq ø±sê´\j·T+ qT+&ç kÕj·T+Á‘·+ Ç+{ÏøÏ
ekÕÔ&ÉT.
2. sêDÏ, ~e´ ùdïVæ≤‘·T\T. yêfi¯ó¢ ø£\dæ Ä≥\T Ä&É‘ês¡T.
T
ER
3. y˚TØ bÕ≥\T bÕ&ÉT‘·T+~. ÄyÓT bÕ≥\ b˛{°˝À ãVüQeT‹ ¬>\T#·T≈£î+~.

4. \+ãdæ+– n+<äyÓTÆq Á|ü<˚X¯+. n~ #ê˝≤ #·\¢>± ñ+≥T+~.
SC
<Ûës¡D #˚<ë›+
»q˙ »q≈£î\ >=\T#·T≥ uÛ ≤ e+ :` ‘· * ¢ < ä + Á&É T \qT ùd$+#· & É + ø£ + fÒ

‘·qj·TTq≈£îqT eTTKýÓTÆq <Ûäs¡àeTT »q˙ ≈£îe÷s¡TìøÏ eTπs Ç‘·s¡ eTTKýÓTÆq <Ûäs¡à+ ˝Ò<äT.
|æ\¢\≈£î ‘·*¢<ä+Á&ÉT\qT ùd$+#·T≥≈£î $T+∫q
»q≈£î\ >=\TÃ≥ ø£+f…qT
eTTKýÓTÆq |üì eTs=ø£{Ï ˝Ò<äT.
<äqj·TTq ø£uÛÑ´~Ûø£yÓTÆq <Ûäs¡à+ >∑\<˚ ` lHê<∏äT&ÉT
5e ‘·s¡>∑‹ 21 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

www.apteachers.in
bÕ&ÉT≈£î+<ë+ e e&É>∑fi¯ó¢ e
e&É>∑fi¯ó¢ e&É>∑fi¯ó¢ yêq<˚e⁄ì |ü+&ÉT¢
yÓ\˝Òì ‘·T\˝ÒìyÓqï eTT<ä›\ #Ó+&ÉT¢
ˆˆ e&É>∑fi¯ó¢ ˆˆ
y˚dü$ yÓ[fl+~ e&É>±&ÉTŒ eT[fl+~
#·\¢#·\¢ì |æ\¢ yêj·TTe⁄\T M#êsTT
Ábı<äT› bı>∑s¡+‘êqT nDÏ–+~ eTDÏ–+~
ñiTeTT\T yÓTiT|ü⁄\T ñs¡ø£\÷ y˚XÊsTT
Äø±X¯eT+‘êqT Äj·÷dü|ü&Ü¶~
H
eTãT“ <=+‘·]¢f…¢ eTTdüTs¡T≈£î b˛j·÷sTT
ES
»\»˝≤ #·Tø£ÿ\T¢ >∑\>∑˝≤ e&É>∑fi¯ófl
AD
sê˝≤sTT #˚‘·T˝§¢ ø£]>±sTT ø£åDeTT˝§¢
Äe⁄\÷ <ä÷&É\T >∑+‘·T\÷ y˚XÊsTT
#Ó≥¢ìï |ü⁄≥¢ìï ùd<ä\T¢ <˚sêsTT
PR
A
uÛÑ÷<˚$ >∑sê“¤q yÓTTø£ÿ\T yÓTT*#êsTT
R
ø£åDeTT˝À »>∑eT+‘· |ü#·Ãã&Ü¶~

H
D
;s¡\T¢ ∫≈£îÿfi¯ófl ø±ø£s¡ ø±düs¡

AN
eT˝…¢\T yÓTT\¢\T ã+‹#êeT+‘·T\T

$‘·TÔ\÷ #·˝≤¢eTT yÓTTø£ÿ\T Hê{≤eTT
T
|ü#·Ã ô|’s¡T\T$#ÓÃ |ü#·Ãdæs¡T\˙ïì

ER
Äø±X¯ eT*y˚DÏ C…&É˝Àq yÓT]dæ+~ m+&É\T yêq\T ∫≥|ü≥\ Hê&ÉT‘·÷
SC
@&ÉTs¡+>∑T\ Ç+Á<ä<ÛäqTdüT |üP<ä+&É e÷ø£fi¯ó¢ e÷eTfi¯ó¢ e÷sTTfi¯ó¢ ‘·&ç|æ‘˚

m+&É\T yêq\T #Ó≥º|ü{≤º\‘√ n≥T Äs¡T u…’≥≈£î Ç≥T #·÷s¡TÁøÏ+<ä≈£î
e÷sTTfi¯ó¢ yêøÏfi¯ófl y=fi¯ófl ‘·&çbÕsTT ˆˆ e&É>∑fi¯ó¢ ˆˆ |üs¡T>∑T\T rdü÷ÔqT |üø£|üø± Ä&ÜeTT
ø£$ |ü]#·j·T+
@&ç<ä ø±y˚TX¯«s¡sêe⁄ (12`09`1913 ` 1984)
@&ç<ä ø±y˚TX¯«s¡sêe⁄ Äø±X¯yêDÏ˝À |üì#˚XÊs¡T. πs&çjÓ÷ nqïj·T´>± Á|üdæ<äT∆\T.
ªsêÅw^ºü ‘·+μ, ªC…\’ T s√E\Tμ, ªÇ+&√H˚wj
æ ÷· #·]Á‘·μ yÓTT<ä\sTTq s¡#q· \T #˚XÊs¡T.
u≤\\ ø√dü+ mH√ï bÕ≥\÷ Hê{Ïø£\÷ sêXÊs¡T.
5e ‘·s¡>∑‹ 22 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

ù|sêqT #·<äe+&ç. Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.
ôV≤˝…Hé ø¬ \¢sY eTq n+<ä]˝≤ #·÷&É˝<Ò Tä . ø±ì düŒs¡Ù <ë«sê Á>∑V≤æ düT+Ô ~.
ÄyÓT @eT+{À+<√ ÄyÓT e÷≥˝À¢H˚ #·÷&É+&ç. b˛ø£#øÓ ÿ£ qTqï<äHêìï, <˚e<ës¡T
eèøå±\ ø£s≈¡ î£ <äHêìï Hê düŒs¡Ù‘√ >∑T]ÔkÕÔqT. edü+‘· ø±\+˝À ø=‘·Ô |ü]eTfi≤\
|üP\ø√dü+ nH˚«wækÕÔqT. |ü≥Tºe+{Ï Ä |üP\¬sø£ÿ\ eTè<äT‘ê«ìï ‘êøÏq|ü⁄Œ&ÉT,
yê{Ï düTyêdüqqT ÄkÕ«~+∫q|ü⁄Œ&ÉT #Ó|üŒ˝Òq+‘· Äq+<ä+ ø£\T>∑T‘·T+~.
ˇø£ #Ó≥Tº ø=eTà≈£î #˚‹ì Äì+#·>±H˚ @<√ ˇø£ |üøÏå ≈£îVüQ ≈£îVüQ X¯u≤›\T
#Óe⁄˝À¢ e÷s¡TÁyÓ÷>∑T‘êsTT. ôd\j˚T{Ï Á|üyêVü≤+˝À #˚‹ì ñ+∫q|ü⁄Œ&ÉT y˚fi¯¢
dü+<äT\ qT+&ç ˙fi¯ófl Á|üeVæ≤+#·&É+ Hê≈£î |ü≥ºsêì Äq+<ëìïdüTÔ+~.
1. ôV≤˝…Hé ¬ø\¢sY düŒs¡Ù <ë«sê @y˚T$T >∑T]Ô+#˚~?
H
ES
................................................................................................
AD
2. ôV≤˝…Hé ¬ø\¢sY |üP\qT m˝≤ e]í+∫+~?
................................................................................................
3. ôV≤˝…Hé ¬ø\¢sYøÏ Äq+<ëìï ø£*–+∫q$ @$?
PR
A
................................................................................................
R
H
Ç) ø°s¡Ôq |òæÁãe] 10e ‘˚Bq ‘·q &Ó’Ø˝À á$<Ûä+>± sêdüT≈£î+~. &Ó’Ø #·<äe+&ç. Á|üX¯ï\T ‘·j·÷s¡T
D
#˚j·T+&ç.
AN
10 |òæÁãe], k˛eTyês¡+
T
á s√E ñ<äj·T+ $»j·Tyê&É >∑TD<ä\ y˚TØe÷‘· ñ‘·‡yê\≈£î

ER
yÓfi≤fl+. #·]Ã <ä>∑Zs¡ uÛÑ≈£îÔ˝‘√ #ê˝≤ s¡B›>± ñ+~. uÛÑ≈£îÔ\+<äs¡÷

ñ‘ê‡Vü≤+>± ø=+&Éô|’øÏ q&ç∫ yÓfi¯ó‘·THêïs¡T. y˚TeT+<äs¡+ ø=+&Éô|’øÏ q&ç∫
SC
yÓfi≤fl+. ÁbÕs¡úq˝À bÕ˝§ZHêï+. y˚TØe÷‘·qT <ä]Ù+#·T≈£îHêï+. ø=+&Éô|’

qT+∫ }s¡+‘ê uÛÑ˝Ò n+<ä+>± ø£ì|æ+∫+~. nø£ÿ&˚ ñqï u§eTà\
<äTø±D≤˝À¢ u§eTà\T ø=qT≈£îÿHêï+. |”#·T $TsƒêsTT, eTs¡eTsê\T ø=qT≈£îÿì ‹Hêï+. ‘êC≤ C≤eTø±j·T\T
ø=qT≈£îÿHêï+. kÕj·T+Á‘·+ y˚fi¯øÏ Äq+<ä+>± Ç+{ÏøÏ #˚s¡T≈£îHêï+.
1. ................................................................................................
2. ................................................................................................
3. ................................................................................................
5e ‘·s¡>∑‹ 17 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
www.apteachers.in
»j·T »j·T »j·T n+uÒ&Éäÿs¡! »j·T^‘·+
»j·T <ä[‘· »q dü«sê!
»j·T e÷qe eT+<ësê!
»j·TuÛ≤s¡‘· uÛ≤düÿsê! ˆˆ »j·T ˆˆ
qe uÛ≤s¡‘· dü+$<Ûëq
<Ûäs¡à |ü<∏äø£ ìsêà‘ê!
uÛÑT$ düeTdüÔ |”&ç‘· »q
<äT'KXÊ+‹ ‘·<∏ë>∑‘ê! ˆˆ »j·T ˆˆ
y˚<ë\qT XÀ~Û+∫
y˚<ë+‘·eTT q~Û>∑$T+∫
H
eTìwæ eTìwæ>± Áã‘·T≈£îf…
ES
eTVæ≤‘·eTqï eTVü‰X¯j·÷ ˆˆ ˆˆ »j·T ˆˆ
ndüŒèX¯´‘· s¡÷|ü⁄e÷|æ
AD
nÁ>∑ n+‘·´ uÛÒ<äeTT&ç|æ!
ìwüßÿ\ uÛ≤s¡‘· C≤‹øÏ
˙&ÉjÓÆTq uÀ~ÛÁ|æj·T ˆˆ ˆˆ »j·T ˆˆ
PR
C≤rj·T düyÓTÆø±´ìøÏ
A
R
eT‘êr‘· sêC≤´ìøÏ
H
D
AN
T
ER
SC
5e ‘·s¡>∑‹ 24 24 ‘Ó‘Ó\\T>∑T>∑T T‘√≥

‘√≥
www.apteachers.in
á) |ü{Ïºø£ Ä<Ûës¡+>± yêø±´\qT ‘·j·÷s¡T #˚j·T+&ç.
$»j·Tyê&É <äTs¡Z>∑T&ç
<Ûäefi‚X¯«s¡+ ø±≥Hé u≤πsõ
H˚qT lø±≈£îfi¯+ yÓ[fl XÊ*VüQ+&É+ #·÷XÊqT
ns¡≈£î u§Ásê >∑TVü≤\T
ˇ+{Ï$T≥º sêe÷\j·T+
.............................................................................................................................
H
ES
.............................................................................................................................
.............................................................................................................................
AD
.............................................................................................................................
PR
.............................................................................................................................
A
d”«j·Ts¡#·q
R
H
n) bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.

D
1. ˙{Ï ãT>∑Z <ä>∑Zs¡ qT+&ç bÕj·T\T m˝≤ edüTÔHêïsTT?

AN
2. ø=+&É ô|’ qT+&ç #·÷düTÔ+fÒ }s¡T m˝≤ ø£ì|ædüTÔ+~?

3. Äø±X¯+˝À y˚T|òü÷\T m˝≤ ø£ì|ædüTÔHêïsTT?
T
ER
SC
øÏ+~ ù|sêqT #·<äe+&ç. dü+uÛ≤wüD\T sêj·T+&ç.

|æ\\¢ ÷! ªH˚\|ü≥Tºμ ù|s¡T m|ü&ÓH’ ê $Hêïsê? n~ ˇø£ |ü≈îå£ \ s¡ø‘åÏ · øπ +Á<ä+.
Ç~ HÓ\÷¢sT¡ õ˝≤¢ <=s¡yê]düÁ‘·+ eT+&É\+ düMT|ü+˝À ñ+~. á ÁbÕ+‘êìøÏ
y˚TeT÷, >∑÷&Éu≤‘·T\T (ô|*ø±Hé), mÁs¡ø±fi¯¢ ø=+>∑\T, q\¢ø±fi¯¢ ø=+>∑\T,
Hêsêj·TD |ü≈£åî\T, ‘Ó&ÉT¶eTT≈£îÿ ø=+>∑\T, #·T≈£ÿeT÷‹ u≤‘·T\T, kÕ«‹
ø=+>∑\T ˝≤+{Ï mH√ï |ü≈£åî\T <˚X¯ $<˚XÊ\ qT+&ç Çø£ÿ&É≈£î ekÕÔeTT.
n+<äT˝À >∑÷&Éu≤‘·T\T nø£ÿ&É #Ó≥¢ô|’ >∑÷fi¯ó¢ø£{Ïº, >∑T&É¢qT bı~– |æ\¢\qT
#˚kÕÔsTT. Ç+‘·ø° y˚TyÓTes√ #Ó|üŒ˝Ò<äT ø£<ë! eTeTà*ï düeTTÁ<ä|ü⁄ sêeT∫\Tø£\T (ô|ò¢$T+>√\T) n+{≤s¡T.
y˚TeTT #ê˝≤ n+<ä+>± ñ+{≤+. y˚TeT+fÒ MTπø ø±<äT, ô|<ä›\≈£î ≈£L&Ü Çwüºy˚T.
5e ‘·s¡>∑‹ 19 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
www.apteachers.in
|ü<ë\T`nsêú\T
uÛ≤düÿsê! R dü÷s¡T´&Ü! ndüŒèX¯´‘· R n+≥sêì‘·q+
dü+$<Ûëq+ R sêC≤´+>∑+ n+‘·´ R ∫es¡
‘·<∏ë>∑‘ê! R ãT<äT∆&Ü! ñ&ç|æ R ‘=\–+∫
y˚<ë+‘·eTT R ñ|üìwü‘·TÔ\T kÂÁuÛ≤Á‘·+ R k˛<äs¡uÛ≤e+
eT~∏+∫ R ∫*øÏ |ü+ø£+ R ãTs¡<ä / eT{Ïº
»>∑‹ R ˝Àø£+ ÁyÓ÷fi¯ófl R Ä≈£î\T sê*q #Ó≥T¢
XÀ~Û+∫ R |ü]o*+∫ dü+|òüTs¡¸D R eT<∏äq|ü&ÉT
H
eTVæ≤‘·eTT R >=|üŒ‘·qeTT ìwüßÿ\ R ≈£î\eTT ˝Òì
ES
O
PRO
AD
Ç$ #˚j·T+&ç
$q&É+ ` Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É≥+
A
1. π>j·÷ìï sê>∑j·TTø£Ô+>± bÕ&É+&ç.
R
2. qeuÛ≤s¡‘· dü+$<Ûëq ìsêà‘· mes¡T?

H
3. π>j·T kÕsê+XÊìï kı+‘· e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ+&ç?

D
AN
#·<äe&É+ ` e´ø£Ô|üs¡#·&É+
T
ER
n) π>j·T+ Ä<Ûës¡+>± ÁbÕdü |ü<ë\T >∑T]Ô+#·+&ç, sêj·T+&ç.

SC
.................... .................... ....................

.................... .................... ....................
Ä) øÏ+~ dü+uÛ≤wüD #·<äe+&ç.
yÓ÷Vü≤Hé : qeTkÕÿs¡+ >∑Ts¡Te⁄>±s¡÷!
ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT : qeTkÕÿs¡+! mes¡÷!
yÓ÷Vü≤Hé : H˚qT >∑Ts¡Te⁄>±s¡÷! MT •wüß´&ÉT yÓ÷Vü≤Héì.
ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT : yÓ÷Vü≤Hé! m+‘· ô|<ä›yê&Éej·÷ýé! m|ü&√ ∫qï|ü&ÉT #·÷XÊqT. >∑Ts¡TÔ
|ü≥º˝Òø£b˛j·÷qT. Ç|ü&˚+ #˚düTÔHêïyé?
5e ‘·s¡>∑‹ 26 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

neTà : nj·÷´! MT #·www.apteachers.in
\Te e\¢ yÓ÷Vü≤Hé #·<Tä e⁄≈£îì
ã&ç|ü+‘·T˝…’Hê&ÉT. πsù| ã&ç˝À #˚sê*. MT
<ä>∑Zs¡ Äosê«<ä+ rdüT≈£î+<ëeTì e#êÃ+.
ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT : Hê #· \ Ty˚ e TT+<ä e ÷à! ˙ _&É ¶ q T
#·~$+#êe⁄. n+<äTπø Á|üjÓ÷»≈£î&Ó’Hê&ÉT.
neTà : Ä s√E #· < ä T e⁄≈£ î +fÒ @yÓ T Tdü Ô ~ ˝Ò
nqTø=ì, yÓ ÷ Vü ≤ Hé ì #˚ | ü \ y˚ ≥ ≈£ î
rdüT≈£îyÓfi‚flyêfi¯fl+.
ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT : ne⁄qT! yÓ÷Vü≤Hé ã&çøÏ sêø£b˛‘˚ Hê eTqdüT
}s¡T≈£îH˚~ ø±<äT.
H
neTà : ne⁄qj·÷´! MTs¡T e÷sTT+{ÏøÏ mìï kÕs¡T¢ e#˚Ãyês√! m+‘·>± ã‹eT˝≤&˚yês√! H˚H˚
ES
ã&çøÏ |ü+ù|<ëìïø±<äT. ô|’>± $düTø=ÿH˚<ëìï. Hê eTqdüT e÷]Ã ã&çøÏ |ü+ù|˝≤
AD
#˚kÕs¡T. MTπs ˝Ò≈£î+fÒ Hê _&É¶ m+<äT≈£L |üìøÏsê≈£î+&Ü b˛j˚Tyê&ÉT.
yÓ÷Vü≤Hé : ne⁄qT! >∑Ts¡Te⁄>±s¡÷! Äs√E MTs¡T #˚dæq |üì e\¢ Hê J$‘·+ e÷]b˛sTT+~.
PR
Hê˝≤>± ã&ç e÷H˚dæq |æ\¢\T m+‘√ eT+~ ñHêïs¡T. H˚qT ≈£L&Ü n˝≤+{Ï |æ\¢\
ø√dü+ |üì #˚kÕÔqT. qqTï Äos¡«~+#·+&ç.
A
ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT : Hê≈£î #ê˝≤ >∑s¡«+>± ñ+~ yÓ÷Vü≤Hé. ˙ ÄX¯j·T+ #ê˝≤ >=|üŒ~. $T–*q |æ\¢\≈£î
R
H
≈£L&Ü qTe⁄« Áù|s¡D ø±yê*. ˙≈£î X¯óuÛÑ+ ø£\T>∑T>±ø£! yÓ[flsê Hêj·THê!

D
øÏ+~ yêø±´\T #·<äe+&ç. dü+uÛ≤wüD Ä<Ûës¡+>± mes¡T me]‘√ nHêïs√ sêj·T+&ç.

AN
1. H˚qT >∑Ts¡Te⁄>±s¡÷!
T
». ................................................................................
ER
2. #˚|ü\ y˚≥≈£î rdüT≈£îyÓfi‚flyêfi¯fl+.

SC
». ................................................................................
3. >∑Ts¡TÔ |ü≥º˝Òø£ b˛j·÷qT.
». ................................................................................
4. e÷sTT+{ÏøÏ mìïkÕs¡T¢ e#˚Ãyês√!
». ................................................................................
5. $T–*q |æ\¢\≈£î ≈£L&Ü qTy˚« Áù|s¡D ø±yê*.
». ................................................................................
5e ‘·s¡>∑‹ 27 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
(Ç) øÏ+~ ø£$‘·qT #·<äe+&ç. Á|üX¯ï\≈£www.apteachers.in
î »yêãT\T sêj·T+&ç.
$<ä´ø=s¡≈£î ø£<ä*sê!
Ä‘·à>ös¡e+‘√ ø£]ƒq Bø£å‘√
C≤„q dü+|ü<ä\T ùdø£]+#·Tø√
$<ä´ ˝Òì<˚ J$‘·+ eè<∏ë
Äq+<ä Jeq+ $<ä´‘√H˚ ø£<ë!
k˛eT]>± >∑&É|üe<äT›
$<ä´ ø=s¡≈£î ø£<äT\T eTT+<äT
eTq _&É¶\qT #·~$<ë›+
H
Áã‘·T≈£î #·ø£ÿ~<äT›≈£î+<ë+
ES
düTesêíeø±X¯ yÓTTø£{Ï
AD
˙ eTT+<äTqï~ ‘Ó\TdüTø√
$<ä´ø=s¡≈£î ø£<ä*sê! PR
1. eTq+ C≤„qdü+|ü<äqT m˝≤ ùdø£]+#·Tø√yê*?
A
R
». ................................................................................
H
2. eTq+ @$<Ûä+>± >∑&É|ü≈£L&É<äT?

D
». ................................................................................
AN
3. düTesêíeø±X¯+ n+fÒ @$T{Ï?

». ................................................................................
T
ER
4. á ø£$‘· <˚ì >∑T]+∫ #Ó|ü⁄‘·Tqï~?

». ................................................................................
SC
|ü<Cä ≤\+
n) π>j·T+ #·<äe+&ç. øÏ+~ |ü<ë\T ` nsêú\T »‘·|üs¡#·+&ç.
1) dü+$<Ûëq+ ( ) n) |ü+&ç‘·T&ÉT
2) ‘·<∏ë>∑‘·T&ÉT ( ) Ä) ñ|üìwü‘·TÔ\T
3) y˚<ë+‘·eTT ( ) Ç) Ms¡T&ÉT
4) jÓ÷<ä∆ ( ) á) ãT<äT∆&ÉT
5) dü÷] ( ) ñ) sêC≤´+>∑+
5e ‘·s¡>∑‹ 28 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
Ä) øÏ+~ |ü<ë\T #·<äe+&ç. |ü<www.apteachers.in
ë\≈£î kı+‘· yêø±´\T sêj·T+&ç.
1) dü÷s¡T´&ÉT : ...............................................
2) uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ : ...............................................
3) »>∑‹ : ...............................................
4) uÛÑ÷$T : ...............................................
5) |ü+ø£+ : ...............................................
6) y˚<ë+‘·+ : ...............................................
H
7) ÁyÓ÷fi¯ófl/yÓ÷&ÉT : ...............................................
ES
8) n+‘·´ : ...............................................
AD
d”«j·Ts¡#·q PR
A
1. m˝≤ ã‘·ø£&É+ >=|üŒ $wüj·TeTì n+uÒ&ÉÿsY #ÓbÕŒ&ÉT?
R
2. MT ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À #·<äTe⁄˝À yÓqTø£ã&çq $<ë´]úøÏ ˙e⁄ @$<Ûä+>± düVü‰j·T+ #˚kÕÔe⁄?

H
D
3. uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À ˙e⁄ @eTyê«\qT≈£î+≥THêïe⁄? <ëìøÏ ˙e⁄ @+#˚kÕÔe⁄?

AN
4. n+uÒ&ÉäÿsY >∑T]+∫ sêj·T+&ç.

|æ\¢\T |üì˝À ø±<äT
T
ER
düè»Hê‘·àø£‘· ã&ç˝À ñ+&Ü*.

SC
u≤\ø±]àø£ ìs¡÷à\q≈£î ìHê<ë\T ‘·j·÷s¡T

#˚j·T+&ç.
Á|üX¯+dü
u≤\T yêfi¯fl |üøÏÿ+{Ï˝À ˇø£ eTTdü\eTà ñ+~. ÄyÓT ˇø£s√E
»«s¡+‘√ ˝Òe˝Òø£ eT÷\TZ‘·÷ ñ+~. $wüj·T+ ‘Ó\TdüT≈£îqï u≤\T
yêfi¯fl Hêqï düV‰ü j·T+‘√ ÄyÓTqT Á|üuTÑÛ ‘·« ÄdüT|üÁ‹øÏ rdüT≈£îyÓfi≤fl&ÉT.
u≤\Tì ˙e⁄ m˝≤ Á|üX¯+dækÕÔe⁄?
5e ‘·s¡>∑‹ 29 ‘Ó‘Ó\\T>∑
T>∑TT ‘√≥
‘√≥
www.apteachers.in
uÛ≤cÕ+XÊ\T
n) øÏ+~ ù|sêqT #·<äe+&ç. ^‘· ^dæq |ü<ë\qT >∑eTì+#·+&ç.
qs¡dæ+Vü≤ dü+^‘· bÕsƒ¡XÊ\≈£î yÓfi≤fl&ÉT. nø£ÿ&É ˇø£ >∑~˝À ∫qï, ô|<ä› MD\T es¡Tdü>± ñHêïsTT. ˇø£ #√≥
|æ\¢\T n+<äyÓTÆq qè‘·´+ #˚düTÔHêïs¡T. eTs=ø£ #√≥ #·ø£ÿì |æ\¢q Á>√e⁄\T ø£qã&Ü¶sTT. Ç+ø=ø£ #√≥ |æ\¢\T
ÁXÊeýÓTÆq bÕ≥\T bÕ&ÉT‘·THêïs¡T. eTs=ø£#√≥ eTè<ä+>∑+ yêsTTdüTHÔ êïs¡T. qs¡dæ+Vü≤≈£î eT+∫ ø£#˚ÃØøÏ
yÓ[flq nqTuÛÑ÷‹ ø£*–+~.
ô|’ ù|sê˝À ^‘·\T ^dæq |ü<ë\T HêeTyê#·ø£ >∑TD≤\qT ‘Ó*j·T#˚ùd |ü<ë\T. Ç˝≤ HêeTyê#·ø£ >∑TD≤\qT ‘Ó*ù|
H
|ü<ë\qT $X‚wüD≤\T n+{≤s¡T.
ES
Ä) á øÏ+~ yêø±´\qT #·<äe+&ç. dü¬s’q $X‚wüD≤\T sêj·T+&ç.
AD
(ÁbÕNq, q\¢ì, mÁs¡ì, ø=‘·Ô, ÁXÊeýÓTÆq)
1. PR
sêeTT .................... #=ø±ÿ ‘=&ÉT≈£îÿHêï&ÉT.
A
2. Äø±X¯+ .................... eTãT“\‘√ ñ+~.
R
H
3. »j·T+‹ .................... ø£\+ ø=qï~.

D
AN
4. ‘√\T u§eTà˝≤≥ .................... ø£fi≤s¡÷|ü+.

T
5. dü«s¡í ................... bÕ≥ bÕ&ÉT‘·T+~.

ER
Ç) øÏ+~ ù|sêqT #·<äe+&ç. ^‘· ^dæq |ü<ë\qT >∑eTì+#·+&ç.

SC
neT\ ñ<äjT· + ìÁ<ä ˝Ò∫+~. ø±\ø£è‘ê´\T rs¡TÃ≈£îqï~. sêÁ‹ $T–*b˛sTTq Ç+{Ï|ìü

|üP]Ô #˚dæ+~. neTàqT nqï+ ô|≥ºeTì n&ç–+~. uÛÀ»q+ #˚dæ+~. |ü⁄düÔø±\T düs¡T›≈£î+~.
ã&çøÏ yÓ[fl+~.
ô|’ ù|sê˝À ^‘·\T ^dæq |ü<ë\T |üqT\qT ‘Ó*ù|$. Ç≥Te+{Ï |ü<ë\qT ªÁøÏj·T\Tμ
n+{≤s¡T. á øÏ+~ yêø±´\qT #·<äe+&ç. U≤∞\qT dü¬s’q ÁøÏj·T‘√ |üP]+#·+&ç.
1. ‘ê‘·j·T´ ø£<∏ä ................................
2. nq÷wü |ü⁄düÔø£+ ................................
5e ‘·s¡>∑‹ 30 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

3. |ü⁄düÔø£+ ã\¢ô|’ ................................
www.apteachers.in
4. @qT>∑T #Ós¡T≈£î>∑&É ................................
5. s¡$ ∫Á‘ê\T ................................
á) øÏ+~ yêø±´\T #·<eä +&ç. ÁøÏj÷· |ü<ëìøÏ eTT+<äT ≈£L&Ü ø=ìï $X‚wDü ≤\T ekÕÔsTT. M{Ïì ÁøÏj÷· $X‚wDü ≤\T
n+{≤s¡T.
ñ<ë : sêeTT bÕ≥ #·ø£ÿ>± bÕ&Ü&ÉT.
øÏ+~ yêø±´\˝À ÁøÏj·÷|ü<ë\ eTT+<äT dü¬s’q $X‚wüD |ü<ëìï #˚]Ã sêj·T+&ç.
(>∑ã>∑u, y˚>∑+>±, n+<ä+>±, HÓeTà~>±)
H
ES
AD
1. ìcÕ+‘Y ................... |ü]¬>&ÉT‘ê&ÉT.
PR 2. düÁ≈£î #Ó≥Tºô|’øÏ ................ mø±ÿ&ÉT.
A
R
H
D
AN
T
3. ‘˚E ................ Hê≥´+ #˚düTÔ+~. 4. >ö‘·yéT ................... q&ÉTdüTÔHêï&ÉT.

ER
SC
<Ûës¡D #˚<ë›+
miTø£ >∑\yê] #·]‘·\T uÛ ≤ e+ :` C≤„ q e+‘· T \ #· ] Á‘· \ T

>∑i#·T#·T dü»®qT\ >√wæ˜ >∑<ä\≈£ <Ûäs¡à+ ‘Ó\TdüTø√yê*. eT+∫yê] kÕ+>∑‘·´+‘√
u…iT>∑T#·T HÓiÏ–q <ëìì <Ûäs¡à+ Á>∑Væ≤+#ê*. ‘Ó\TdüT≈£îqï <Ûäsêàìï
eTs¡e≈£î+&Ü eT+∫ ãT~∆‘√ Ä#·]+#ê*.
eTiTe ø£qTwæ˜+#·Tq~ düeT+»dü ãT~∆Hé
` qqïj·T
5e ‘·s¡>∑‹ 31 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

www.apteachers.in
»j·T »j·T »j·T n+uÒ&Éäÿs¡! »j·T^‘·+
»j·T <ä[‘· »q dü«sê!
»j·T e÷qe eT+<ësê!
»j·TuÛ≤s¡‘· uÛ≤düÿsê! ˆˆ »j·T ˆˆ
qe uÛ≤s¡‘· dü+$<Ûëq
<Ûäs¡à |ü<∏äø£ ìsêà‘ê!
uÛÑT$ düeTdüÔ |”&ç‘· »q
<äT'KXÊ+‹ ‘·<∏ë>∑‘ê! ˆˆ »j·T ˆˆ
y˚<ë\qT XÀ~Û+∫
y˚<ë+‘·eTT q~Û>∑$T+∫
H
eTìwæ eTìwæ>± Áã‘·T≈£îf…
ES
eTVæ≤‘·eTqï eTVü‰X¯j·÷ ˆˆ ˆˆ »j·T ˆˆ
ndüŒèX¯´‘· s¡÷|ü⁄e÷|æ
AD
nÁ>∑ n+‘·´ uÛÒ<äeTT&ç|æ!
ìwüßÿ\ uÛ≤s¡‘· C≤‹øÏ
˙&ÉjÓÆTq uÀ~ÛÁ|æj·T ˆˆ ˆˆ »j·T ˆˆ
PR
C≤rj·T düyÓTÆø±´ìøÏ
A
R
eT‘êr‘· sêC≤´ìøÏ
H
D
AN
T
ER
SC
5e ‘·s¡>∑‹ 24 24 ‘Ó‘Ó\\T>∑T>∑T T‘√≥

‘√≥
www.apteachers.in
5. ‘√\T u§eTà˝≤≥ ` ˇø£ C≤q|ü<ä ø£fi¯
H
ES
AD
PR
A
R
H
D
AN
T
ER
SC
∫Á‘·+ #·÷&É+&ç. Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É+&ç.

1. ∫Á‘·+˝À @+ »s¡T>∑T‘·Tqï~?
3. Ç˝≤+{Ï Á|ü<äs¡Ùq\T MTs¡T Ç+ø± @y˚T$T #·÷XÊs¡T?
ø£$ |ü]#·j·T+
á bÕsƒêìøÏ ¬ø.$. sêeTø£èwüí s¡∫+∫q ªª‘√\Tu§eTà˝≤≥μμ yê´dü+ Ä<Ûës¡+.
5e ‘·s¡>∑‹ 33 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

www.apteachers.in
‘√\T u§eTà˝≤≥ ` ˇø£ C≤q|ü<ä ø£fi¯
<∏ë~Û$T <∏äø£~Û$T ‘√\T u§eTà
Bì ‘·e÷cÕ #·÷&Ésê e÷j·Tu§eTà
|æ\¢\÷! MTs¡T m|ü&Ó’Hê ‘√\T u§eTà˝≤≥ >∑T]+∫ $Hêïsê! n~ eTq ÁbÕNq C≤q|ü<ä ø£fi¯. m+<äs√
>=|üŒ>=|üŒ ø£fi≤ø±s¡T\T e+<ä\ dü+e‘·‡sê\T>± ‘√\T u§eTà˝≤≥ ø£fi¯≈î£ Je+ b˛XÊs¡T. eTq+ ‘√\T u§eTà˝≤≥
>∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ëe÷!
ª‘=+uÛ…’ ÄeT&É˝…’Hê yÓ[fl ‘√\T u§eTà˝≤≥ #·÷&Ü*μ nH˚ ÁbÕNq HêqT&ç e\q ÄHê{Ï Á>±MTD J$‘ê\˝À
‘√\T u§eTà˝≤≥ ¬ø+‘· ÁbÕeTTK´+ Ç#êÃs√ ‘Ó\TdüTÔqï~. ‘√\T u§eTà˝≤≥ Áø°.|üP. 3e X¯‘êã›+ Hê{Ïπø ‘Ó\T>∑T
ÁbÕ+‘·+˝À Á|ü#ês¡+˝À ñqï≥Tº ‘Ó\TdüTÔqï~.
H
ES
eTq Ä+Á<Ûä˝À ‘·÷s¡TŒ>√<ëe], yÓ’.mdt.ÄsY. ø£&É|ü, nq+‘·|ü⁄s¡+, lø±≈£îfi¯+, $XÊK|ü≥ï+ õ˝≤¢˝À¢ ‘√\T
u§eTà˝≤≥ ø£fi≤ø±s¡T\T ñHêïs¡T. eTVü‰sêh qT+&ç e\dü e∫Ãq Ä¬s ≈£î\düTú\ qT+&ç á ‘√\T u§eTà˝≤≥ Ç‘·s¡
AD
≈£î\düTú\T H˚s¡TÃ≈£îHêïs¡T.
PR
A
R
H
D
AN
T
ER
SC
5e ‘·s¡>∑‹ 34 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

neTà : nj·÷´! MT #·www.apteachers.in
\Te e\¢ yÓ÷Vü≤Hé #·<Tä e⁄≈£îì
ã&ç|ü+‘·T˝…’Hê&ÉT. πsù| ã&ç˝À #˚sê*. MT
<ä>∑Zs¡ Äosê«<ä+ rdüT≈£î+<ëeTì e#êÃ+.
ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT : Hê #· \ Ty˚ e TT+<ä e ÷à! ˙ _&É ¶ q T
#·~$+#êe⁄. n+<äTπø Á|üjÓ÷»≈£î&Ó’Hê&ÉT.
neTà : Ä s√E #· < ä T e⁄≈£ î +fÒ @yÓ T Tdü Ô ~ ˝Ò
nqTø=ì, yÓ ÷ Vü ≤ Hé ì #˚ | ü \ y˚ ≥ ≈£ î
rdüT≈£îyÓfi‚flyêfi¯fl+.
ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT : ne⁄qT! yÓ÷Vü≤Hé ã&çøÏ sêø£b˛‘˚ Hê eTqdüT
}s¡T≈£îH˚~ ø±<äT.
H
neTà : ne⁄qj·÷´! MTs¡T e÷sTT+{ÏøÏ mìï kÕs¡T¢ e#˚Ãyês√! m+‘·>± ã‹eT˝≤&˚yês√! H˚H˚
ES
ã&çøÏ |ü+ù|<ëìïø±<äT. ô|’>± $düTø=ÿH˚<ëìï. Hê eTqdüT e÷]Ã ã&çøÏ |ü+ù|˝≤
AD
#˚kÕs¡T. MTπs ˝Ò≈£î+fÒ Hê _&É¶ m+<äT≈£L |üìøÏsê≈£î+&Ü b˛j˚Tyê&ÉT.
yÓ÷Vü≤Hé : ne⁄qT! >∑Ts¡Te⁄>±s¡÷! Äs√E MTs¡T #˚dæq |üì e\¢ Hê J$‘·+ e÷]b˛sTT+~.
PR
Hê˝≤>± ã&ç e÷H˚dæq |æ\¢\T m+‘√ eT+~ ñHêïs¡T. H˚qT ≈£L&Ü n˝≤+{Ï |æ\¢\
ø√dü+ |üì #˚kÕÔqT. qqTï Äos¡«~+#·+&ç.
A
ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT : Hê≈£î #ê˝≤ >∑s¡«+>± ñ+~ yÓ÷Vü≤Hé. ˙ ÄX¯j·T+ #ê˝≤ >=|üŒ~. $T–*q |æ\¢\≈£î
R
H
≈£L&Ü qTe⁄« Áù|s¡D ø±yê*. ˙≈£î X¯óuÛÑ+ ø£\T>∑T>±ø£! yÓ[flsê Hêj·THê!

D
øÏ+~ yêø±´\T #·<äe+&ç. dü+uÛ≤wüD Ä<Ûës¡+>± mes¡T me]‘√ nHêïs√ sêj·T+&ç.

AN
1. H˚qT >∑Ts¡Te⁄>±s¡÷!
T
». ................................................................................
ER
2. #˚|ü\ y˚≥≈£î rdüT≈£îyÓfi‚flyêfi¯fl+.

SC
». ................................................................................
3. >∑Ts¡TÔ |ü≥º˝Òø£ b˛j·÷qT.
». ................................................................................
4. e÷sTT+{ÏøÏ mìïkÕs¡T¢ e#˚Ãyês√!
». ................................................................................
5. $T–*q |æ\¢\≈£î ≈£L&Ü qTy˚« Áù|s¡D ø±yê*.
». ................................................................................
5e ‘·s¡>∑‹ 27 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
www.apteachers.in
ø£ < ∏ ä ÁbÕs¡ + uÛ ≤ ìøÏ eTT+<ä T >±

>∑D|ü‹øÏ ÁbÕs¡úq #˚kÕÔs¡T. ‘√\T
u§eTà˝≤≥˝À Á|ü<äs¡Ùq Hê≥ sê>∑+‘√
ÁbÕs¡ + _Û + ∫, dü T s¡ _ Û sê>∑ + ‘√
eTT–kÕÔs¡T.
H
|æ \ ¢ \ ÷! ‘√\T u§eTà˝≤≥˝À
ES
eTTK´+>± |æ\¢\qT, Ç‘·s¡ kÕe÷q´
»Hêìï q$«+#˚ ¬ s +&É T Vü ‰ dü ´
AD
bÕÁ‘·\T ñ+{≤sTT. n$ πø‹>±&ÉT,
PR ã+>±s¡ ø £ ÿ , π ø ‹>±&ç H ˚ ªE≥Tº
b˛*>±&ÉTμ nì ≈£L&Ü n+{≤s¡T. Ms¡T
A
Á|ü < ä s ¡ Ù q eT<Û ä ´ ˝À Á|ü ‘ · ´ ø£ å y Ó T Æ ,
R
#·eT‘êÿs¡+>± e÷{≤¢&ÉT‘·÷ Áù|ø£å≈£î\qT

H
ø£&ÉT|ü⁄ã“ q$«düTÔ+{≤s¡T.
D
AN
á ø£fi≤ø±s¡T\ ≈£î≥T+u≤\˝À ∫qï|üŒ{Ï qT+N

|æ\¢\≈£î á ø£fi¯ô|’ •ø£åDqT ÇkÕÔs¡T. ‘√\T u§eTà\T ‘·j·÷s¡T #˚j·T&É+ yê{Ïì Ä&ç+#·&É+, |ü<ë´\T, bÕ≥\ >±q+,
T
dü+uÛ≤wüD\T |ü*πø rs¡T ‘·~‘·s¡ n+XÊ\ô|’ ‘·ØŒ¤<äTìkÕÔs¡T. ‘√\T u§eTà˝≤≥˝À Á|ü<ä]Ù+#˚ ø£<∏ä\T, >±<∏ä\T, |ü⁄düÔø£
ER
s¡÷|ü+˝À ñ+&Ée⁄. ø£qTø£H˚ |æ\¢\T M{Ïì eTTK‘·' bÕsêj·TD+ (ˇø£s¡T #Ó|ü⁄‘·T+fÒ $ì H˚s¡TÃø√e&É+) #˚kÕÔs¡T.
SC
Ç+<äT≈£î yê]øÏ eT+∫ C≤„|üø£X¯øÏÔ ø±yê*. Á|ü<äs¡ÙHê HÓ’|ü⁄D´+ ≈£L&Ü ø±yê*. @ ø£fi≤s¡÷|üyÓTÆHê s¡øÏÔ ø£fÒº~ ø£fi≤ø±s¡Tì
HÓ’|ü⁄D´+‘√H˚!
ø£fi¯\ <ë«sê e÷qeHê>∑]ø£‘· Á|ü‹_+_düTÔ+~. C≤q|ü<ä ø£fi¯\T ˇø£‘·s+¡ qT+∫ eTs=ø£ ‘·sêìøÏ ÁX¯ó‘·
bÕ+&ç‘·´+‘√ Á|üeVæ≤dü÷Ô ñ+{≤sTT. á ø£fi¯\T ø±\>∑s¡“¤+˝À ø£*dæb˛≈£î+&Ü ø=+<äs¡T |ü]XÀ<Ûä≈£î\T Á>∑+<∏ädüú+ ≈£L&Ü
#˚düTÔHêïs¡T. |ü>∑{Ï y˚cÕ\T, ø√˝≤{≤\T, ãTÁs¡ø£<∏ä, ˇ>∑TZø£<∏ä, »eTT≈£î\ ø£<∏ä\T e+{Ï mH√ï C≤q|ü<äø£fi¯\qT
ø±bÕ&ÉTø√e\dæq u≤<Ûä´‘· eTq n+<ä]~.
dü+düÿè‹ì ø±bÕ&ÉTø√e&É+ eTq ø£s¡Ôe´+. ø±ã{Ïº |æ\¢\÷ ... $$<Ûä C≤q|ü<ä ø£fi≤s¡÷bÕ\ bÕ≥\T, qè‘ê´\T
H˚s¡TÃ≈£îì, Á|ü<ä]Ù+∫, ø£fi¯\qT Ä<ä]<ë›+.
5e ‘·s¡>∑‹ 36 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

www.apteachers.in
|ü<ë\T`nsêú\T
ÁbÕNq R bÕ‘·, |ü⁄sê‘·q ‘·ØŒ¤<äT R •ø£åD, nuÛ≤´dü+

ÁbÕeTTK´+ R ÁbÕ<Ûëq´+ s¡øÏÔ ø£≥º&É+ R n\]+#·&É+
ÄeT&É R mì$T~yÓTÆfi¯fl <ä÷s¡+ ÁX¯ó‘· bÕ+&ç‘·´+ R $q&É+ <ë«sê H˚s¡TÃø√e&É+
X¯‘êã›+ R e+<ä dü+e‘·‡sê\T #·eT‘êÿs¡+ R H˚s¡TŒ
HêqT&ç R yê&ÉTø£>± nH˚ e÷≥, kÕyÓT‘· bÕsêj·TD+ R ÁX¯<ä∆>± #·<äe&É+
O
Ç$
Ç$#˚#˚j
j·T·T+&ç
+&ç
H
ES
$q&É+ ` Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É≥+
AD
1. C≤q|ü<äø£fi¯˝À¢ ‘√\Tu§eTà˝≤≥ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£îHêïe⁄ ø£<ë? ˙πøeTì|æ+∫+~?
PR
2. MT }] C≤‘·s¡˝À, |ü+&ÉT>∑\˝À MTs¡T #·÷dæq C≤q|ü<äø£fi¯\ >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç.
3. bÕsƒ¡+˝À MT≈£î q∫Ãq n+X¯+ @$T{Ï? ‘√\Tu§eTà˝≤¢ MTs¡T @j˚T u§eTà\T ‘·j·÷s¡T #˚kÕÔs¡T?
A
R
#·<äe&É+ ` e´ø£Ô|üs¡#·&É+
H
D
n) bÕsƒ¡+ #·<äe+&ç. bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î düe÷<ÛëHê\T sêj·T+&ç.

AN
1. ‘√\Tu§eTà˝≤≥ @j˚T õ˝≤¢\˝À Á|ü<ä]ÙkÕÔs¡T?

T
». ..................................................................
ER
2. ‘√\Tu§eTà\ ‘·j·÷Ø˝À yê&˚ s¡+>∑T\T @$?

SC
». ..................................................................
3. ‘√\T u§eTà˝≤≥˝À q$«+#˚ bÕÁ‘·\T @$?
». ..................................................................
Ä) øÏ+~ C≤q|ü<äø£fi¯ >∑T]+∫ #·<äe+&ç. Á|üX¯ï\≈£î düe÷<ÛëHê\T sêj·T+&ç.
‘·ô|Œ≥>∑T+&ÉT¢ : C≤q|ü<ä ø£fi≤s¡÷bÕ\˝À ˇø£f…Æq ‘·ô|Œ≥>∑T+&ÉT¢ Á|ü‘˚´øÏ+∫ ñ‘·Ôsê+Á<Ûë˝À m≈£îÿe>±
ø£ì|ædüTÔ+~. >∑T+Á&É+>± πs≈£î‘√ #˚dæq ‘·ô|Œ≥¢qT á ãè+<ä+ ø£fi≤ø±s¡T\T yÓT&É˝À y˚düT≈£îì bÕ&ÉT‘·÷ Ä bÕ≥≈£î
nqT>∑TD+>± >∑T+Á&É+>± ‹s¡T>∑T‘·÷ Hê≥´+ #˚kÕÔs¡T. bÕ≥≈£î nqT>∑TD+>± ‘·ô|Œ≥¢qT yêsTTdüTÔ+{≤s¡T. á
yêsTT<ë´*ï, >∑T+&ÓMT<ä ô|≥Tº≈î£ ì yêsTT+#·&+É ø±s¡D+>± <ëìøÏ ‘·ô|Œ≥ ª>∑T+&ÉTμ¢ nH˚ ù|s¡T e∫Ãq≥T¢ ‘Ó\Tk˛Ô+~.
5e ‘·s¡>∑‹ 37 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
j·÷<äe⁄\T á ‘·ô|Œ≥ >∑T+&É¢qT Á|ü<ä]Ù+#˚www.apteachers.in
yêfi¯ófl.
1) ‘·ô|Œ≥>∑T+&ÉT¢ @ ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~+~?
».
2) ‘·ô|Œ≥>∑T+&ÉT¢ nH˚ ù|s¡T m˝≤ e∫Ã+~?
».
3) ‘·ô|Œ≥ >∑T+&É¢qT mes¡T Á|ü<ä]Ù+#˚yês¡T?
».
Ç) øÏ+~ C≤q|ü<äø£fi¯ >∑T]+∫ #·<äe+&ç. Á|üX¯ï\T ‘·j·÷s¡T #˚j·T+&ç.
H
ø√˝≤≥+ : Á>±MTD ÁbÕ+‘· Á|ü»\T ‘êeTT #˚ùd ì‘·´ø£è‘ê´\˝Àì n\dü≥qT eTs¡∫b˛j˚T+<äT≈£î
ES
ñ|üjÓ÷–+#˚ ø£fi≤s¡÷|ü+ ø√˝≤≥+. ø√˝≤≥+ Ä≥˝À ø£fi≤ø±s¡T\T ¬s+&ÉT #˚‘·T\˝À ø√\\T <Ûä]+∫ yê{Ïì ‘ê&çdü÷Ô
ø√˝≤≥+ Ä&ÉT‘ês¡T. Ç+<äT˝À @ø£ø√˝≤≥+, »+≥ ø√˝≤≥+, »&É ø√˝≤≥+, Åd”Ô\ ø√˝≤≥+, |ü⁄s¡Twüß\ ø√˝≤≥+
AD
˝≤+{Ï$ mH√ï ñHêïsTT. ø√˝≤≥+ qè‘·´+˝À düTe÷s¡T 16 eT+~ qT+&ç 40 eT+~ es¡≈£î bÕ˝§Zqe#·TÃ.
PR
1) ......................................................................
2) ......................................................................
A
R
3) ......................................................................
H
4) ......................................................................
D
AN
|ü<Cä ≤\+
T
ER
n) øÏ+~ C≤q|ü<ä ø£fi¯\ ù|s¡T¢ #·<äe+&ç. yê{Ï˝À MT ÁbÕ+‘·|ü⁄ C≤q|ü<äø£fi¯\qT >∑T]Ô+∫ ª μ #·T≥º+&ç.
SC
ø√˝≤≥+ ˇ>∑TZø£<∏ä Vü≤]ø£<∏ä ãTÁs¡ø£<∏ä >∑TkÕ‡&ç

‘·ô|Œ≥>∑T+&ÉT¢ uÛ≤s¡‘·+ &É|ü ~∏+kÕ >∑+–¬s<äT›\T
|ü>∑{Ïy˚wü+ |ü⁄*y˚wü+ ùde>∑]&û |æ≥º\<=s¡ kÕeTT>∑]&û
Ä) ªª‘=+uÛ…’ ÄeT&É˝…’Hê yÓ[fl ‘√\Tu§eTà˝≤≥ #·÷&Ü*μμ nH˚~ ˇø£ HêqT&ç. HêqT&ÉT\T kÕyÓT‘·\T ˝≤π> »qT\
H√≥ |ü⁄{≤ºsTT. øÏ+~ kÕyÓT‘·\T #·÷&É+&ç. yê{Ï nsêú\T ‘Ó\TdüTø√+&ç.
kÕyÓT‘· : Äs¡THÓ\\T düVü≤yêdü+ #˚ùdÔ yêfi¯ófl Mfi¯fle⁄‘ês¡+≥
ns¡ú+ : me]‘√HÓ’Hê Äs¡T HÓ\\T ø£*dæ e⁄+fÒ yê] \ø£åD≤\T eTq≈£î ø=ìï nãT“‘êsTT. eT+∫ yêfi¯fl‘√
e⁄+fÒ eT+∫ \ø£åD≤\T, #Ó&É¶ yê]‘√ ñ+fÒ #Ó&ÉT \ø£åD≤\T ø£\T>∑T‘êj·Tì ns¡ú+.
5e ‘·s¡>∑‹ 38 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

kÕyÓT‘· : s√{À¢ ‘·\<ä÷]Ã s√ø£{www.apteachers.in
Ï b˛≥T≈£î yÓs¡∫q≥T¢
ns¡ú+ : ........................................................................................................
kÕyÓT‘· : Äe⁄*ùdÔ ù|>∑T\T ˝…ø£ÿô|{Ïºq≥T¢
ns¡ú+ : .........................................................................................................
Ç) øÏ+~ kÕyÓT‘·\qT dü¬s’q |ü<ä+‘√ |üP]+#·+&ç.
ñ<ë : ............ |æ\¢ ............ øÏ eTT<äT›.
ø±øÏ |æ\¢ ø±øÏøÏ eTT<äT›.
1. ................. ø±≥T≈£î ................. <Óã“.
2. ................. e+>∑ì~ ................. e+>∑THê?
H
ES
3. n~>√ ................. n+fÒ Ç~>√ ................. nqï≥T¢.
4. Ç+{À¢ ................. yÓ÷‘·, ãj·T≥ ................. yÓ÷‘·.
AD
5. ................. eT+∫<Ó’‘˚ ................. eT+∫~.
PR
á) bÕsƒ¡+ #·<äe+&ç. n+<äT˝À ø=ìï |ü<ë\≈£î MT ÁbÕ+‘ê\˝À y˚s¡T |ü<ë\T yê&ÉT‘·T+&Ée#·TÃ. n˝≤+{Ï
|ü<ë\qT >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.
A
R
ñ<ë :` m≥Te+{Ï ` m˝≤+{Ï

H
1. ............................. 2. .............................
D
3. ............................. 4. .............................
AN
d”«j·Ts¡#·q
T
ER
1. ‘√\Tu§eTà\ ‘·j·÷Ø˝À s¡+>∑T\ ø√dü+ @y˚T$T ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T?

SC
2. ø£fi≤ø±s¡T\ |æ\¢\≈£î ‘√\Tu§eTà˝≤≥ ø£fi¯˝À @j˚T n+XÊ\˝À •ø£åD ìkÕÔs¡T?

3. ‘√\Tu§eTà˝≤≥≈£î ø£<∏ë edüTÔe⁄\T>± y˚{Ïì rdüT≈£î+{≤s¡T?
4. ‘√\Tu§eTà˝≤≥ >∑T]+∫ ◊<äT yêø±´\T sêj·T+&ç.
‘√\T u§eTà˝≤¢π> eTq+ >∑T&É¶‘√ u§eTà\T, ø±–‘·+‘√ u§eTà\T ‘·j·÷s¡T
#˚düTø√e#·TÃqT. Çø£ÿ&É y˚*øÏ ‘=&çπ> ø±–‘·|ü⁄ u§eTà\qT #·÷&É+&ç. Ç˝≤+{Ï$
‘·j·÷s¡T #˚<ë›e÷? nsTT‘˚ ø±–‘ê\T rdüTø√+&ç. MTs¡T u§eTà\T ‘·j·÷s¡T
#˚j·T+&ç. yê{Ïì ñ|üjÓ÷–+∫ ˇø£ ø£<∏äqT #Ó|üŒ+&ç.
5e ‘·s¡>∑‹ 39 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
www.apteachers.in
Á|üX¯+dü
C≤q|ü<ä ø£fi¯\qT Á|ü<ä]Ù+#˚ ø£fi≤ø±s¡T\qT MTs¡T @$<Ûä+>± >ös¡$kÕÔs¡T? @$<Ûä+>± Á|üX¯+dækÕÔs√ #Ó|üŒ+&ç.
ÁbÕC…≈£îº |üì
C≤q|ü<ä ø£fi¯\≈£î dü+ã+~Û+∫q $$<Ûä ∫Á‘ê\qT, bÕ≥\qT ùdø£]+#·+&ç. ‘·s¡>∑‹˝À Á|ü<ä]Ù+#·+&ç.
uÛ≤cÕ+XÊ\T
H
ES
n) øÏ+~ yêø±´\qT #·<äe+&ç.
1. yê©àøÏ sêe÷j·TD≤ìï s¡∫+#ê&ÉT.
AD
2. <äX¯s¡<∏äT&ÉT njÓ÷<Ûä´qT bÕ*+#ê&ÉT.
3. PR
dü+|òüT dü+düÿs¡Ô\T <äTsê#êsê\qT ìs¡÷à*+#ês¡T.
A
4. qMHé ªm\Tø£Ms¡T&ÉTμ ø£<∏ä #·<äTe⁄‘·THêï&ÉT.
R
H
ô|’ yêø±´\≈£î dü+ã+~Û+∫q Á|üXÊïs¡úø£ yêø±´\qT #·<äe+&ç.

D
1. sêe÷j·TD≤ìï mes¡T s¡∫+#ês¡T?

AN
2. njÓ÷<Ûä´qT mes¡T bÕ*+#ês¡T?

T
3. <äTsê#êsê\qT mes¡T ìs¡÷à*+#ês¡T?

ER
4. m\Tø£Ms¡T&ÉT ø£<∏äqT mes¡T #·~yês¡T?

SC
Ä) |æ\¢\÷! ô|’ yêø±´\˝À @ Á|üXÊïs¡úø£ |ü<ä+ ñqï<√ >∑eTì+#·+&ç. á Á|üX¯ï\≈£î e#˚Ã düe÷<ÛëHê˝Òy√
#Ó|üŒ+&ç. Ç˝≤ ªªmes¡Tμμ nH˚ |ü<ëìøÏ düe÷<Ûëq+>± e#˚Ã yê{Ïì ªªø£s¡Ôμμ n+{≤s¡T.
øÏ+~ Á|üX¯ï\qT #·<äe+&ç.
1. yê©àøÏ <˚ìï s¡∫+#ê&ÉT?
2. <äX¯s¡<∏äT&ÉT <˚ìï bÕ*+#ê&ÉT?
3. dü+|òüT dü+düÿs¡Ô\T y˚{Ïì ìs¡÷à*+#ês¡T?
4. qMHé @ ø£<∏äqT #·~yê&ÉT?
5e ‘·s¡>∑‹ 40 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

Ç) á Á|üX¯ï\≈£î e#˚Ã düe÷<ÛëHê\T www.apteachers.in
@y√ #Ó|üŒ+&ç. MTs¡T #Ó|æŒq e÷≥\qT n+fÒ me]ì, <˚ìì, y˚{Ïì
nH˚ |ü<ë\≈£î düe÷<Ûëq+>± e#˚Ã |ü<ë\qT ªø£s¡àμ n+{≤s¡T.
á) ô|’ yêø±´\˝À ˇø£ |üì »s¡>∑{≤ìï ‘Ó*j·T#˚ùd |ü<ë\qT ÁøÏj·T\+{≤s¡ì MT≈£î ‘Ó\TdüTø£<ë!
ñ) øÏ+~ yêø±´\qT #·<äe+&ç. ø£s¡Ô, ø£s¡à, ÁøÏj·T\qT >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.
1. ‘êuÒ\T ≈£î+<˚\TqT z&ç+∫+~.
2. düTãT“ u§eTà\T ^XÊ&ÉT.
3. y˚T] bÕ≥ bÕ&ç+~.
4. >±+BÛ eTq≈£î kÕ«‘·+Á‘·´+ kÕ~Û+#ê&ÉT.
5. lø£èwüí<˚esêj·T\T $»j·Tq>∑sêìï bÕ*+#ê&ÉT.
H
}) ÁøÏj·T\T Á|ü<Ûëq+>± ¬s+&ÉT s¡ø±\T. 1. düe÷|üø£ ÁøÏj·T , 2. ndüe÷|üø£ ÁøÏj·T. ˇø£ ÁøÏj·÷ |ü<ä+
ES
yêø±´ìï |üP]Ô #˚ùdÔ n~ ªdüe÷|üø£ ÁøÏj·Tμ.
AD
ñ<ë : dü©+ bÕsƒ¡+ #·~yê&ÉT.
PR
ˇø£ ÁøÏj·÷ |ü<ä+ yêø±´ìï |üP]Ô #˚j·T˝Òø£b˛‘˚ n~ ªndüe÷|üø£ ÁøÏj·Tμ.
ñ<ë : dü©+ bÕsƒ¡+ #·~$ ...
A
Ç˝≤+{Ï yêø±´\T MT eTT+<äT bÕsƒê\˝À ñHêïsTT. >∑T]Ô+∫ sêj·T+&ç.
R
H
düe÷|üø£ ÁøÏj·÷ yêø£´+ ndüe÷|üø£ ÁøÏj·÷ yêø£´+

D
............................................ ............................................
AN
............................................ ............................................
............................................ ............................................
T
ER
............................................ ............................................
SC
<Ûës¡D #˚<ë›+
uÛ ≤ e+ :` e÷qe⁄&É T $<ä ´ e\¢ $qj· ÷ ìï

$<ä´ e\qqT $qj·T+ãT, $qj·TeTTqqT
bı+<äT‘ê&ÉT. $qj·T+ e\¢ ns¡Ω‘· edüTÔ+~. ns¡Ω‘·
ã&Éj·TT bÕÁ‘·‘·, bÕÁ‘·‘· e\q <ÛäqeTT, <ÛäHêìï #˚≈£Ls¡TdüTÔ+~. Ä <Ûäq+ ñ+fÒ <Ûäs¡à+
<ÛäqeTT e\qqT <Ûäs¡à+ãT, <ëì e\q #˚j·Te#·TÃ. <Ûäs¡à >∑TD+ e\¢ á ˝Àø£+˝Àq÷,
◊Væ≤ø±eTTwæàø£ düTK+ãT \+<äT qs¡T&ÉT ‘·s¡Tyê‘· |üs¡˝Àø£+˝Àq÷ düTU≤\T bı+<äT‘ê&ÉT.
` uÛÑs¡ÔèVü≤] düTuÛ≤wæ‘·+
5e ‘·s¡>∑‹ 41 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

www.apteachers.in
#·<Tä e⁄<ë+
e ≈£L∫|üP&ç qè‘·´+`ˇø£ dü+Á|ü<ëj·T ø£fi¯ e

≈£L∫|üP&ç qè‘·´+ ‘Ó\T>∑Tyê] Á|ü‘˚´ø£ qè‘·´Ø‹. Ç~ Ä+Á<Ûäsêh+˝À ø£ècÕíõ˝≤¢˝Àì ~$d”eT˝À ª≈£L∫|üP&çμ
nH˚ Á>±eT+˝À ø=ìï X¯‘êu≤›\ |üPs¡«+ Ä$s¡“¤$+∫q ø£fi≤s¡÷|ü+. á }]ù|s¡T‘√H˚ Ç~ Á|üdæ<ä∆yÓTÆ+~.
dæ<˚∆+Á<ä jÓ÷– ≈£L∫|üP&ç Hê≥´ø£fi¯≈£î eT÷\|ü⁄s¡Twüß&ÉT n+{≤s¡T. Äj·Tq Hê&ÉT Á|ü#ês¡+˝À ñqï
j·Tø£å>±Hê~ ø£fi≤s¡÷bÕ\qT d”«ø£]+∫ ≈£L∫|üP&ç qè‘·´ Á|üÁøÏj·TqT n_Ûeè~∆ #˚XÊ&ÉT.
áj·Tq s¡∫+∫q Hê≥´ Hê≥ø£+ ªuÛ≤e÷ ø£˝≤|ü+μ. ‘Ó\T>∑T˝À Ç~ yÓTT≥ºyTÓ T<ä{Ï
H
qè‘·´ Hê≥ø£+. ≈£L∫|üP&ç Hê≥´ø£fi≤ø±s¡T\T $düÔè‘·+>± Á|ü<ä]Ù+#˚ Hê≥ø£$T~.
ES
Hê≥´+ n_Ûqj·TÁ|ü<Ûëq+. n_Ûqj·T+ Hê\T>∑T s¡ø±\T. nej·Tyê\ ø£<ä*ø£‘√
AD
uÛ≤ee´ø°Ôø£s¡D Ä+–ø±_Ûqj·T+. uÛ≤wü <ë«sê e´ø°Ôø£s¡D yê∫ø±_Ûqj·T+. y˚wü+
<ë«sê uÛ≤ee´ø°Ôø£s¡D ÄVü‰sê´_Ûqj·T+. X¯Øs¡+˝À ø£*π> e÷s¡TŒ\ <ë«sê
uÛ≤ee´ø°Ôø£s¡D kÕ‹«ø±_Ûqj·T+.
PR
A
≈£L∫|üP&ç ø£fi≤ø±s¡T\T ‘·eT qè‘·´ Hê≥ø±\‘√ bÕ≥T |ü>∑{Ï y˚cÕ\T ≈£L&Ü
R
y˚kÕÔsT¡ . yêfi¯ó¢ y˚ùd |ü>{∑ Ï y˚cÕ˝À¢ Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ ~ ns¡H∆ êØX¯«s¡yw˚ +ü . ns¡H∆ êØX¯«s¡
H
D
y˚wü+˝À ≈£î&çyÓ’|ü⁄ |ü⁄s¡Twüß&ÉT, m&ÉeTyÓ’|ü⁄ Ád”Ô ñ+{≤s¡T. á s¬ +&ÉT y˚cÕ\qT

AN
y˚s¡T#˚dü÷Ô ô|’ qT+&ç ÁøÏ+~ es¡≈£î ˇø£ ‘Ós¡ ñ+≥T+~. ˇø£ y˚wü+
e÷{≤¢&˚≥|ü⁄Œ&ÉT ¬s+&√yÓ’|ü⁄qT ‘Ós¡ ø£|ü⁄Œ‘·T+~.
T
»HêìøÏ $H√<ä+ ø£*–+#·&É+, yê]ì Hê≥ø£+yÓ’|ü⁄ Äø£]¸+#·&É+ á

ER
|ü>∑{Ï y˚cÕ\ Á|üjÓ÷»q+. á y˚cÕ\ <ë«sê kÕ+|òæTø£ <äTsê#êsê\qT

SC
$eT]Ù+#·&É+ ≈£L&Ü ñ+~.

≈£L∫|üP&ç Hê≥ø£ Á|ü<äs¡Ùq\qT ªuÛ≤>∑e‘· y˚Tfi≤μ nì ≈£L&Ü n+{≤s¡T.
M{Ï˝À¢ Ád”Ô |ü⁄s¡Twü bÕÁ‘·\T ¬s+&É÷ ñ+{≤sTT. ø±ì Ç{°e* es¡≈£î Ád”Ô bÕÁ‘·qT
≈£L&Ü |ü⁄s¡Twüß˝Ò <Ûä]+#˚yês¡T. Ç|ü⁄Œ&ÉT Ád”Ô\T ≈£L&Ü <Ûä]düTHÔ êïs¡T.
ø°.X‚. uÛ≤>∑e‘·T\ sêeTj·T´, Vü≤]e÷<Ûäej·T´, ∫+‘ê yÓ+ø£≥ sêeTj·T´, ‘ê&˚|ü*¢ ù|s¡j·T´, uÛ≤>∑e‘·T\ $dü‡j·T´,
yÓ+|ü{Ï yÓ+ø£≥ Hêsêj·TD, <äsê“¤ yÓ+ø£fÒX¯«s¡T¢, y˚<ë+‘·+ bÕs¡«rX¯+, y˚<ë+‘·+ yÓ+ø£{≤#·\|ü‹, y˚<ë+‘·+
sêeTø£èwüíj·T´, y˚<ë+‘·+ sê|òüTej·T´, ∫+‘ê ø£èwüíeT÷]Ô, y˚DT>√bÕ\ø£èwüíX¯s¡à, y˚<ë+‘·+ s¡‘·Ôj·T´X¯s¡à, y˚<ë+‘·+
d”‘êsêeTXÊÅdæÔ yÓTT<ä\sTTqyês¡T ≈£L∫|üP&ç Hê{≤´ìï $X¯«yê´|üÔ+ #˚XÊs¡T.
5e ‘·s¡>∑‹ 42 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

6. ô|H˚ï{ÏbÕ≥
www.apteachers.in
H
ES
AD
PR
A
R
H
D
AN
T
ER
SC
∫Á‘·+ #·÷&É+&ç. Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É+&ç.

1. ∫Á‘·+˝À MT≈£î @y˚T$T ø£ì|ædüTÔHêïsTT?
2. ∫Á‘·+˝À me¬ses¡T @y˚T$T #˚düTÔHêïs¡T?
ø£$ |ü]#·j·T+
$<ë«Hé $X¯«+ (21`10`1915 ` 19`10`1987)
$<ë«Hé $X¯«+ ø£$, ø£<∏ä≈£î&ÉT. dü+düÿè‘· ø±yê´\qT ‘Ó\T>∑T e#·q+˝ÀøÏ
nqTe~+#ês¡T. ªô|H˚ï{Ï bÕ≥μ, ª$˝≤dæìμ, ªsê‘·\T`^‘·\Tμ yÓTT<ä\sTTq$ M]
s¡#·q˝À¢ ø=ìï. sêj·T\d”eT kÂ+<äsê´ìï, $cÕ<ëìï düeT+>± ∫Á‹+∫q ªô|H˚ï{Ï
bÕ≥μ qT+&ç á K+&çø£qT rdüT≈£îHêï+.
5e ‘·s¡>∑‹ 43 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
www.apteachers.in
5. ‘√\T u§eTà˝≤≥ ` ˇø£ C≤q|ü<ä ø£fi¯
H
ES
AD
PR
A
R
H
D
AN
T
ER
SC
∫Á‘·+ #·÷&É+&ç. Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É+&ç.

1. ∫Á‘·+˝À @+ »s¡T>∑T‘·Tqï~?
3. Ç˝≤+{Ï Á|ü<äs¡Ùq\T MTs¡T Ç+ø± @y˚T$T #·÷XÊs¡T?
ø£$ |ü]#·j·T+
á bÕsƒêìøÏ ¬ø.$. sêeTø£èwüí s¡∫+∫q ªª‘√\Tu§eTà˝≤≥μμ yê´dü+ Ä<Ûës¡+.
5e ‘·s¡>∑‹ 33 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

www.apteachers.in
˙ |ü⁄≥Tºe⁄q≈£î, kÕs¡úø£‘·«eTTà
n<˚ ô|qï! n<˚ ô|qï!
ì<ëì+∫ q&ÉT! ìwüÿ\àwü‘·« eTãT“!
$<ë]+#·T HÓ<äHé, e{Ïº Ç+‘·eT+~ ø£qï‘·*¢
m&Ü] ‘·eTTà&ÉT! m+<äTøÏ≥T¢ e÷¬sH√?
Ç+‘·eT+∫ ô|qï‘·*¢
≈£î+&Éb˛‘·\ yêq\T m+<äT¬ø+&ç b˛jÓTH√?
>∑T]j·T H˚$T?
|ü≥TºeTì |ü~Hêfi¯fl˝À
bÕs¡uÀdæ,
ÇdüTø£ u§ø£ÿdüeTTq
H
$T>∑T˝…\¢ <ë∫,
ES
ô|qï |ü+&ÉTø=qT
AD
˙ H˚\ ~HÓïMT<ä!
á@{Ï ˙{Ï˝À PR
Áø£eTà<äqeTT \÷s¡T#·T+&ÉT
A
<√dæ≥ H=ø£ÿe÷s¡T
R
|ü⁄øÏÿ*+∫q #ê\T
H
D
AN
T
ER
SC
5e5e‘·‘·ss¡>¡>∑‹∑‹ 45
45 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
www.apteachers.in
|ü<ë\T`nsêú\T
ôVAs¡T R X¯ã›+ m<ä R Vü≤è<äj·T+
ì<ëì+#·T R HÓeTà~>± u§ø£ÿdü+ R <ÛHä ê>±s¡+
C≤\T R Á|üyêVü≤+ Hêfi¯ó¢ R s√E\T, ÁbÕ+‘ê\T
$<ë]+#·T R N\TÃ≈£î+≥÷ ø£+»s¡ R ˇø£ s¡ø£yÓTÆq yêsTT<ä´+
O
Ç$ #˚j·T+&ç
$q&É+ ` Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É≥+
H
ES
1. bÕ≥qT sê>∑j·TTø£Ô+>± bÕ&É+&ç.
AD
2. bÕ≥ uÛ≤e+ kı+‘· e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ+&ç.
3. MT≈£î ‘Ó*dæq q~ / ôd\j˚Ts¡T / #Ós¡Te⁄ / ø±\Te\ >∑T]+∫ e÷{≤¢&+É &ç.
PR
#·<äe&É+ ` e´ø£Ô|üs¡#·&É+
A
R
n) π>j·T+ Ä<Ûës¡+>± ÁbÕdü |ü<ë\T >∑T]Ô+#·+&ç, sêj·T+&ç.

H
D
................ ................ ................ ................

AN
................ ................ ................ ................

T
Ä) ù|sêqT #·<äe+&ç. Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.

ER
eTq sêh+˝Àì ñ‘·Ôsê+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+˝À Á|üeVæ≤düTÔqï q<äT\˝À ªªHê>±e[μμ eTTKýÓTÆq q~. Ç~ ˇ&çXÊ
sêh+˝À ÁbÕs¡+uÛeÑ Te⁄‘·T+~. Hê>±e[ q~ MT<ä ‘√≥|ü*,¢ Hêsêj·TD|ü⁄s¡+ e<ä› ˙{ÏbÕs¡T<ä\ ÁbÕC…≈î£ \º qT
SC
ì]à+#ês¡T. lø±≈£îfi¯+ <ä>∑Zs¡˝Àì ø£fi‚fl|ü*¢ e<ä› Hê>±e[ ã+>±fi≤U≤‘·+˝À ø£\TdüTÔ+~. lø±≈£îfi¯+ |ü≥ºD
Á|ü»\≈£î á q~ <ë«sê ‘ê>∑T˙{Ï nedüsê\T rs¡T‘êsTT.
1. Hê>±e[ q~ @ ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~q~?
». ............................................................................
2. Hê>±e[ q~ mø£ÿ&É ã+>±fi≤U≤‘·+˝À ø£\TdüTÔ+~?
». ............................................................................
3. q<äT\ e\q eTq≈£î ø£*π> ñ|üjÓ÷>∑y˚T$T{Ï?
». ............................................................................
5e ‘·s¡>∑‹ 46 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
Ç) øÏ+~ ˝ÒKqT #·<äe+&ç. Á|üX¯ï\Twww.apteachers.in
‘·j·÷s¡T #˚j·T+&ç.
|üÁ‹ø± dü+bÕ<ä≈£î\≈£î, >∑÷{≤\,
qeTkÕÿs¡eTT\T! ‘˚~ : 03.01.2020
e÷ }s¡T n&É$øÏ <ä>∑Zs¡>± ñ+≥T+~. |üø£ÿH˚ >√<ëe] q~.
á eT<Ûä´ s¡Vü≤<ës¡T\ $düÔs¡D ø√düeTì ô|<ä› ô|<ä› #Ó≥¢qT
q]πøkÕs¡T. >√<ëe]˝À HêHê #Ó‘êÔ #Ó<ës¡+ y˚dæ ø£\Twæ‘·+
#˚düTÔHêïs¡T. Ç˝≤ $#·ø£åD ˝Ò≈£î+&Ü |üsêés¡D≤ìï bÕ&ÉT#˚ùdÔ
uÛÑ$wü´‘Y ‘·sê\≈£î ‘ê>∑&ÜìøÏ dü«#·Ã¤yÓTÆq ˙s¡T <=s¡ø£<äT.
|”\Ã&ÜìøÏ dü«#·Ã¤yÓTÆq >±* ñ+&É<äT. n&Ée⁄\T, q<äT\ s¡ø£åD
H
eTq Jeq $<Ûëq+˝À uÛ≤>∑+ ø±yê*. BìøÏ n+<äs¡÷ u≤<Ûä´‘·
ES
eVæ≤+#ê*. Bìï |üÁ‹ø± eTTK+>± Á|ü»\≈£î ‘Ó*j·TCÒj·T
e\dæq~>± ø√s¡T‘·THêïqT.
AD
ø£è‘·»„‘·\‘√
PR Ç≥T¢
n_ÛsêyéT
A
1. ...................................................................................................................
R
2. ...................................................................................................................
H
D
3. ...................................................................................................................
AN
|ü<Cä ≤\+
T
ER
n) øÏ+~ π>j·T yêø±´\T #·<äe+&ç.

SC
@B ø£èwüí? @B ø£èwüí? @B ø£èwüíy˚DÏ?

Ç<˚ ø£èwüí! Ç<˚ ø£èwüí! Ç<˚ ø£èwüíy˚DÏ!
ø£èwüíqT ø£èwüíy˚DÏ nì n+{≤s¡T. Ç˝≤π> >√<ëe]ì >ö‘·$T nì, >∑+>∑qT uÛ≤^s¡~∏ nì ≈£L&Ü n+{≤s¡T. M{Ïì
ñ|üjÓ÷–+∫ MTs¡T π>j·T yêø±´\T sêj·T+&ç.
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
...............................................................................................................
5e ‘·s¡>∑‹ 47 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
www.apteachers.in
d”«j·Ts¡#·q
n) øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T+&ç.
1. ø£$ ô|Hêï |üPs¡«yÓ’uÛÑe+ >∑T]+∫ @eTì Á|ü•ï+#ê&ÉT?
2. ô|Hêï ˙{Ïì ø£$ m˝≤ e]í+#ê&ÉT?
3. q<äT\˝À ˙fi¯ófl ˝Òø£b˛‘˚ @eTÚ‘·T+~?
n) øÏ+~ >√&É|üÁ‹ø£qT #·<äe+&ç.
H
ES
Á>±eT Á|ü»\≈£î $»„|æÔ
AD
Á>±eT Á|ü»˝≤sê! C≤Á>∑‘·Ô |ü&É+&ç. ˙{Ïì bı<äT|ü⁄>± yê&É+&ç.
˙{Ï eè<∏ëqT n]ø£≥º+&ç. PR
♦ ˙s¡T eTq ÁbÕD≤<Ûës¡+.
A
♦ Á|ü‹ ˙{Ï#·Tø±ÿ $\TyÓ’q<˚.
R
H
♦ ˙{Ïì bı<äT|ü⁄>± yê&ÉT≈£î+<ë+.

D
♦ eTq nedüs¡+ y˚Ts¡≈£î e÷Á‘·y˚T ˙{Ïì $ìjÓ÷–<ë›+.

AN
♦ ˙s¡T mø£ÿ&Ó’Hê |ü+|ü⁄\ <ë«sê, ≈£îfi≤sTT\ <ë«sê eè<∏ë ne⁄‘·T+fÒ yÓ+≥H˚

eTTìdæbÕ*{°/ |ü+#êsTTr yê]øÏ ‘Ó*j·TCÒj·T+&ç.
T
♦ ≈£îfi≤sTT ˙s¡T e~˝Òdæ |üqT\T #˚j·Tø£+&ç. ã¬ø{Ÿ˝À |ü≥Tºø=ì ˙{Ïì yê&É+&ç.

ER
♦ yê&ÉT≈£îqï ˙{Ïì yÓTTø£ÿ\≈£î eT[¢+#·+&ç.

Á>±eT|ü+#êsTTr
SC
sêe⁄\bÕ˝…+
Ä) Ç<˚ $<Ûä+>± H˚&ÉT bÕ¢dæºø˘ dü+#·T\ e\¢ ø±\Twü´+ ô|s¡T>∑T‘·T+~. <ëìøÏ ã<äT\T>± ø±–‘·+, »q|üHês¡
dü+#·T\ $ìjÓ÷>∑|ü⁄ nedüsêìï ‘Ó*j·T#˚dü÷Ô >√&É |üÁ‹ø£qT ‘·j·÷s¡T #˚j·T+&ç.
Á|üX¯+dü
MT ùdïVæ≤‘·T\T bÕsƒ¡XÊ\ ≈£îfi≤sTT˝À¢ ˙{Ïì eè<∏ë #˚j·T≈£î+&Ü C≤Á>∑‘·Ô>± yê&ÉT‘·T+fÒ yê]ì MTs¡T m˝≤
Á|üX¯+dækÕÔs¡T?
5e ‘·s¡>∑‹ 48 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
j·÷<äe⁄\T á ‘·ô|Œ≥ >∑T+&É¢qT Á|ü<ä]Ù+#˚www.apteachers.in
yêfi¯ófl.
1) ‘·ô|Œ≥>∑T+&ÉT¢ @ ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~+~?
».
2) ‘·ô|Œ≥>∑T+&ÉT¢ nH˚ ù|s¡T m˝≤ e∫Ã+~?
».
3) ‘·ô|Œ≥ >∑T+&É¢qT mes¡T Á|ü<ä]Ù+#˚yês¡T?
».
Ç) øÏ+~ C≤q|ü<äø£fi¯ >∑T]+∫ #·<äe+&ç. Á|üX¯ï\T ‘·j·÷s¡T #˚j·T+&ç.
H
ø√˝≤≥+ : Á>±MTD ÁbÕ+‘· Á|ü»\T ‘êeTT #˚ùd ì‘·´ø£è‘ê´\˝Àì n\dü≥qT eTs¡∫b˛j˚T+<äT≈£î
ES
ñ|üjÓ÷–+#˚ ø£fi≤s¡÷|ü+ ø√˝≤≥+. ø√˝≤≥+ Ä≥˝À ø£fi≤ø±s¡T\T ¬s+&ÉT #˚‘·T\˝À ø√\\T <Ûä]+∫ yê{Ïì ‘ê&çdü÷Ô
ø√˝≤≥+ Ä&ÉT‘ês¡T. Ç+<äT˝À @ø£ø√˝≤≥+, »+≥ ø√˝≤≥+, »&É ø√˝≤≥+, Åd”Ô\ ø√˝≤≥+, |ü⁄s¡Twüß\ ø√˝≤≥+
AD
˝≤+{Ï$ mH√ï ñHêïsTT. ø√˝≤≥+ qè‘·´+˝À düTe÷s¡T 16 eT+~ qT+&ç 40 eT+~ es¡≈£î bÕ˝§Zqe#·TÃ.
PR
1) ......................................................................
2) ......................................................................
A
R
3) ......................................................................
H
4) ......................................................................
D
AN
|ü<Cä ≤\+
T
ER
n) øÏ+~ C≤q|ü<ä ø£fi¯\ ù|s¡T¢ #·<äe+&ç. yê{Ï˝À MT ÁbÕ+‘·|ü⁄ C≤q|ü<äø£fi¯\qT >∑T]Ô+∫ ª μ #·T≥º+&ç.
SC
ø√˝≤≥+ ˇ>∑TZø£<∏ä Vü≤]ø£<∏ä ãTÁs¡ø£<∏ä >∑TkÕ‡&ç

‘·ô|Œ≥>∑T+&ÉT¢ uÛ≤s¡‘·+ &É|ü ~∏+kÕ >∑+–¬s<äT›\T
|ü>∑{Ïy˚wü+ |ü⁄*y˚wü+ ùde>∑]&û |æ≥º\<=s¡ kÕeTT>∑]&û
Ä) ªª‘=+uÛ…’ ÄeT&É˝…’Hê yÓ[fl ‘√\Tu§eTà˝≤≥ #·÷&Ü*μμ nH˚~ ˇø£ HêqT&ç. HêqT&ÉT\T kÕyÓT‘·\T ˝≤π> »qT\
H√≥ |ü⁄{≤ºsTT. øÏ+~ kÕyÓT‘·\T #·÷&É+&ç. yê{Ï nsêú\T ‘Ó\TdüTø√+&ç.
kÕyÓT‘· : Äs¡THÓ\\T düVü≤yêdü+ #˚ùdÔ yêfi¯ófl Mfi¯fle⁄‘ês¡+≥
ns¡ú+ : me]‘√HÓ’Hê Äs¡T HÓ\\T ø£*dæ e⁄+fÒ yê] \ø£åD≤\T eTq≈£î ø=ìï nãT“‘êsTT. eT+∫ yêfi¯fl‘√
e⁄+fÒ eT+∫ \ø£åD≤\T, #Ó&É¶ yê]‘√ ñ+fÒ #Ó&ÉT \ø£åD≤\T ø£\T>∑T‘êj·Tì ns¡ú+.
5e ‘·s¡>∑‹ 38 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

www.apteachers.in
#·<Tä e⁄<ë+ e eT÷&ÉT #˚|ü\T e
ˇø£ eT&ÉT>∑T˝À eT÷&ÉT #˚|ü\T ñHêïsTT. n+<äT˝À ˇø£<ëì
ù|s¡T Bs¡È<ä]Ù. eTs=ø£<ëì ù|s¡T ÁbÕ|üÔø±\E„&ÉT. Ç+ø=ø£<ëì
ù|s¡T Bs¡Èdü÷Á‘·T&ÉT. n$ Ä eT&ÉT>∑T˝À düTK+>± ø±\+ >∑&ÉT|ü⁄‘·T+fÒ y˚dü$ø±\+
düMT|æ+∫+~. Ç~ >∑eTì+∫q Bs¡<È ]ä Ù ‘·øÿÏ q s¬ +&ç{‘Ï √ ªªá eT&ÉT>∑T #ê˝≤ ∫qï~.
y˚dü$˝À m+&çb˛‘·T+~. ø£qTø£ m|ü⁄Œ&É÷ m+&çb˛ì ô|<ä› eT&ÉT>∑T˝ÀøÏ yÓ[flb˛<ë+μμ
n+~. Ç~ $ì ÁbÕ|üøÔ ±E„&TÉ ªªy˚d$ü eùdÔ á eT&ÉT>∑T m+&çb˛‘·T+<äì m˝≤ #Ó|Œü >∑\+?
ˇø£ y˚fi¯ m+&çb˛e&É+ ì»yÓTÆ‘˚ n|ü⁄Œ&˚ @<√ ˇø£ ñbÕj·T+ ‘√#·ø£ b˛‘·T+<ë? Ç|ü⁄Œ&ÉT á eT&ÉT>∑T ì+&ÉT>± ñ+~.
m|ü⁄Œ&√ ø£wüº+ edüTÔ+<äì Ç|ü⁄Œ&ÉT á eT&ÉT>∑T $&ç∫yÓfi¯fl&É+ eT+∫~ ø±<äTμμ n+~.
H
Ç~ $ì Bs¡Èdü÷Á‘·T&ÉT ªªMT e÷≥\T #ê˝≤ ‹ø£eTø£>± ñHêïsTT. á eT&ÉT>∑T eTVü‰düeTTÁ<ä+e˝… ô|<ä›~.
ES
nqedüs¡+>± uÛÑj·T|ü&ÉT‘·THêïs¡T. ø±ã{Ïº eTq+ Çø£ÿ&É qT+&ç ø£<ä\&É+ eT+∫~ ø±<äTμμ n+~. Bs¡È<ä]ÙøÏ á
e÷≥\T q#·Ã˝Ò<äT. y˚dü$˝À Çø£ÿ&É ñ+&É&É+ nbÕj·Tø£s¡eTì nqT≈£î+~. Bs¡È<ä]Ù yÓ+≥H˚ eT&ÉT>∑T˝ÀøÏ ˙s¡T e#˚Ã
AD
|æ\¢ø±\Te˝À Á|üy˚•+∫+~. nø£ÿ&É qT+&ç ô|<ä› ø±\Te˝ÀøÏ, <ëì˝À qT+&ç düeTTÁ<ä+˝≤ ñ+&˚ ˇø£ ô|<ä› eT&ÉT>∑T˝ÀøÏ
Á|üy˚•+∫+~. nø£ÿ&É ì•Ã+‘·>± >∑&É|ükÕ–+~.
PR
Ç+‘·˝ÀH˚ y˚dü$ ø±\+ sêH˚ e∫Ã+~. ˇø=ÿø£ÿ #Ós¡Te⁄ m+&çb˛kÕ–+~. eT]ø=ìï s√E\≈£î eT&ÉT>∑T <ä>∑Z]øÏ
e\\T |ü≥Tº≈£îì C≤\s¡T\T e#êÃs¡T. #˚|ü\˙ï ‘·|æŒ+#·Tø√e&ÜìøÏ m+‘· Á|üj·T‹ï+∫Hê |òü*‘·+ ˝Òø£b˛sTT+~.
A
C≤\s¡¢≈£î <=]øÏb˛j·÷sTT. <=]øÏq #˚|ü\ìï{Ï˙ yês¡T ˇø£ ‘ê&ÉT≈£î >∑T#·ÃkÕ>±s¡T. n~ #·÷∫ ÁbÕ|üÔø±\E„&ÉT
R
ªªnjÓ÷´! ô|<ä› ∫≈£îÿ e∫Ã+~. Ç|ü⁄Œ&ÉT u≤<Û|ä &ü TÉ ‘·÷ ≈£Ls√Ãø£ @<ÓH’ ê ñbÕj·T+ Ä˝À∫+#ê*μμ nì rÁe+>± Ä˝À∫+∫+~.
H
Ç+‘·˝À #˚|ü\T >∑T∫Ãq ‘ê&ÉT‘√ nø£ÿ&çøÏ ˇø£ C≤\] e#êÃ&ÉT. n|ü⁄Œ&ÉT ÁbÕ|üÔø±\E„&ÉT H˚ì|ü⁄Œ&ÉT Ä ‘ê&ÉTì H√{Ï‘√
D
AN
ø£s¡∫ |ü≥Tº≈£î+{≤. C≤\] qqTï #·÷∫ >∑T#·Ãã&çq #˚ù| nì nqT≈£î+{≤&ÉT. ‘·sê«‘· n‘·&ÉT yÓ[flb˛j·÷ø£ eT+∫
eT&ÉT>∑T˝ÀøÏ <ä÷øÏ ‘·|æŒ+#·T≈£î+{≤ nì nqT≈£îì n˝≤π> #˚dæ+~.
m˝≤ ‘·|æŒ+#·Tø√yê˝≤ nì n|üŒ{Ïø£|ü⁄Œ&ÉT Ä˝À∫düTÔqï Bs¡Èdü÷Á‘·Tì C≤\] |ü≥Tº≈£îì ‘ê&ÉT≈£î >∑T∫Ã ãT≥º˝À
T
ER
y˚düT≈£îHêï&ÉT. Ä eT&ÉT>∑T˝Àì #˚|ü\ìï{Ï˙ |ü≥Tº≈£îqï C≤\s¡T¢ Çfi¯fl≈£î ãj·T\T<˚sês¡T. yê]øÏ <ë]˝À ˇø£ ô|<ä›
ø±\Te ø£qã&ç+~. ãTs¡<ä‘√ ñqï #˚|ü*ï ø£&É>∑&ÜìøÏ C≤\s¡T¢ ø±\e˝ÀøÏ ~>±s¡T. ÁbÕ|üÔø±\E„&ÉT yÓ+≥H˚ Ä ‘ê&ÉTqT
SC
e~*ô|{Ïº C≤\s¡¢≈£î n+<ä≈£î+&Ü ø±\Te˝À eTTì– ‘·|æŒ+#·T≈£î+~. #·÷XÊsê! Ä|ü<ä edüTÔ+<äì eTT+<äT #·÷|ü⁄‘√
Bs¡<È ]ä Ù ‘·q ÁbÕD≤\qT ø±bÕ&ÉT≈£î+~. düeTj·Tdü÷Œ¤]‘Ô √ ÁbÕ|üøÔ ±\E„&TÉ ‘·q ÁbÕD≤\qT s¡ø+åÏ #·T≈£î+~. eT+<äãT~∆‘√,
ìs¡¢ø£å´+‘√ Bs¡Èdü÷Á‘·T&ÉT ‘·q ÁbÕD≤\qT b˛>=≥Tº≈£î+~.
ø£$ |ü]#·j·T+
lbÕ<ä düTÁãVü≤àD´XÊÁdæÔ (23.4.1891 ` 25.2.1961)
‘˚≥‘ÓqT>∑T qT&çø±sêìøÏ, n#·ÃyÓTÆq e÷qe dü+ã+<Ûë\ ∫Á‘·DøÏ ø=+&É>∑Ts¡TÔ˝≤+{Ï lbÕ<ä
düTÁãVü≤àD´XÊÁdæÔ ø£<≈ä∏ î£ \T, qe˝≤ø±s¡T\T, Hê≥ø£ ø£s.Ô¡ mH√ï ∫qï ø£<\ä∏ dü+|ü⁄{≤\T yÓ\e]+#ês¡T.
sê»sêE e+{Ï Hê≥ø±\T, ªÄ‘·àã*μ, ªs¡ø±å ã+<Ûqä eTTμ e+{Ï qe\˝qT s¡∫+#ês¡T. ªnqTuÛyÑ ê\÷`
C≤„|üø±\÷μ nqï ù|s¡T‘√ yÓ\e]+∫q d”«j·T#·]Á‘· ÄHê{Ï Ä+Á<ÛäT\ kÕ+|òæTø£ #·]Á‘·.
5e ‘·s¡>∑‹ 50 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

7. |ü<ä´s¡‘êï\T
www.apteachers.in
ncÕºe<Ûëq+
H
ES
AD
PR
A
R
H
D
AN
T
ER
SC
∫Á‘·+ #·÷&É+&ç. Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É+&ç.

1. ∫Á‘·+˝À @+ »s¡T>∑T‘·Tqï~? me¬ses¡T ñHêïs¡T? yês¡T @+ #˚düTÔHêïs¡T?
2. MT≈£î ‘Ó*dæq @yÓ’Hê |ü<ë´\T bÕ&É+&ç.
3. MTs¡T Ç˝≤+{Ï ø±s¡´Áø£e÷\T mø£ÿ&Ó’Hê #·÷XÊsê? #·÷dæq|ü&ÉT MT≈£î @eTì|ædüTÔ+~?
5e ‘·s¡>∑‹ 51 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
www.apteachers.in
|ü<´ä s¡‘êï\T
1. uÛ≤e+
n|æŒ#·TÃyê&ÉT yÓ’<äT´&ÉT
m|ü&ÉT HÓ&É‘Ó>∑ø£bÕs¡T H˚s¡TqT ~«E&ÉTHé z eT+∫ãT~∆ >∑ \ yê&Ü! nedü s êìøÏ
n|æŒ#˚Ãyê&ÉT, yÓ’<äT´&ÉT, m\¢|ü&ÉT Á|üeVæ≤+#˚
#=|üŒ&çq j·T÷s¡qT+&ÉTeTT q~, eT+∫ #Ó&\¶É T #Óù|Œ |ü+&ç‘T· &ÉT ñqï}fiÀfl
#=|üŒ&É≈£îqï{Ïº j·T÷s¡T #=s¡≈£îeTT düTeTr!
H
ñ+&ÉT. n$˝Òì }fiÀfl ìedæ+#·e<äT›.
ES
- ã<Ó›q
AD
2. uÛ≤e+
Á|üX¯ï qT+&ç |ü⁄≥Tºº |ü]D‹ C≤„qeTTà
Á|üX¯ï‘√&É ô|s¡T>∑T ÁbÕuÛÑeeTTà PR
Á|üX¯ï≈£î »yêãT\T yÓ‘·≈£&É+ <ë«sêH˚ á
˝Àø£ + ˝À C≤„ q + eè~∆ #Ó + <ä T ‘· T +~.
Á|üX¯ï˝Òø£ Á|ü>∑‹ Á|üXÊïs¡úø£eTTàsê!
A
Á|ü•ï+#·&É+ e\¢H˚ düe÷»+˝À eTìwæ $\Te
R
qej·TT>±\u≤≥ Hês¡¢e÷≥ ô|s¡T>∑T‘·T+~. Á|üX¯ï ˝Òø£b˛‘˚ Á|ü>∑‹ X¯Sq´+

H
` Hês¡¢ y˚+ø£fÒX¯«s¡sêe⁄ ne⁄‘·T+~.

D
AN
3. uÛ≤e+
#·+|ü<ä–q j·T{Ïº X¯Á‘·Te⁄ ‘·q#˚‘·
T
z y˚e÷! #·+|ü<ä–q X¯Á‘·Te⁄ #˚‹øÏ ∫øÏÿHê

ER
õ¬øÿH˚ì ^&ÉT ùdj·Tsê<äT

bıdü>∑ y˚T\T #˚dæ bıeTàqTfÒ #ê\T yê&çøÏ ø°&ÉT#˚j·Tsê<äT. ‹]– @<Ó’Hê ñ|üø±s¡+
SC
$X¯«<ë_ÛsêeT! $qTs¡y˚eT! #˚dæ |ü+|æùdÔ n<˚ ì»yÓTÆq •ø£å.

` y˚eTq
4. uÛ≤e+
eT∫Ãø£˝Òì#√≥ qqTe÷qeTT e∫Ãq#√≥ yÓT+&ÉT>± #=s¡e ˝Òì#√≥, dü+<˚Vü≤+ ñqï#√≥, #Ó&É¶yêfi¯ófl
>∑T∫Ã‘·T\Tqï#√≥ >∑TDø√$<äT\T+&Éì #√≥ $<ä´≈£î m≈£îÿe>± ñqï#√≥, >∑TD+ ‘Ó\TdüTø=H˚ |ü+&ç‘T· \T
yÓT#·Ãì#√≥ sêEø£s¡TDÏ+#·ì#√≥ $y˚≈£î\T+&çπs ˝Òì #√≥, $<ä´qT yÓT#·TÃø√ì #√≥, sêE <äjT· ˝Òì
q#·Ã≥ yÓ÷düeT+Á&ÉT düT>∑TD≤ø£s¡ ô|eTàj·T dæ+>∑BeÛ TD° #√≥, $y˚ø£+ ø£*–q yês¡T ñqï≥¢sTT‘˚ yêfi¯¢≈£î
` #ê≥Te⁄ Vü‰ìj˚T ø£\T>∑T‘·T+<äì ô|<ä›\T #ÓbÕÔs¡T.
5e ‘·s¡>∑‹ 52 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

5. www.apteachers.in
ì»eTT MT<ä uÛÑ÷$T ì\ã&ç j·TT+&ÉTqT uÛ≤e+
dü‘·ýê≈£îÿ e\q »q‘· q&ÉT#·T ì»+ ø£\ø±\+ uÛ÷Ñ $T MT<ä ì\ã&ç ñ+≥T+~.
dü‘·ýÓTTø£{ÏbÕ|ü dü+Vü‰s¡eTTqT CÒj·TT dü‘·ýê≈£îÿ e\¢H˚ »>∑‹ q&ÉTdüTÔ+~. dü‘ê´ìï
ø±[ø±+ã Vü≤+dü ø±[ø±+ã Ä#·]ùdÔ bÕbÕ\˙ï q•+∫b˛‘êsTT.
` b˛‘·T\÷] Ms¡ÁãVü≤à+
6.
uÛ≤e+
ˇs¡T˝Òj·T$ jÓTTq]+∫q
qs¡es¡! j·TÁ|æj·TeTT ‘·qeTq+ãTqø£>∑T" <ë z sêC≤! Ç‘·s¡T\T @ |üì #˚ùdÔ ‘·q eTqdüT‡≈£î
u≤<Ûä ø£\T>∑T‘·T+<√, Ä |üì ‹]– ‘êqT
H=s¡T\≈£î q$ùdj·T≈£îìøÏ" Ç‘· s ¡ T \≈£ î #˚ j · T ≈£ î +&É ≥ y˚ T nìï <Û ä s ¡ à
H
ãsêj·TDeTT |üs¡eT <Ûäs¡à |ü<∏äeTT\¬ø\¢Hé e÷sêZ\˝Àq÷ >=|üŒ~.
ES
` ‹ø£ÿq
AD
7. uÛ≤e+
˙‹jÓT eT÷\eTT $<ä´≈£î $<ä´≈£î ˙‹j˚T Ä<Ûës¡+. #·‘T· ]«<Ûä |ü⁄s¡TcÕs¡ú ‘·‘êÔ«ìï
˙‹jÓT |ü⁄s¡TcÕs¡ú ‘·‘·Ô« ìsêíj·Tø£eTTHé PR
(<Ûsä à¡ +, ns¡+ú , ø±eT+, yÓ÷ø£+å ) ìs¡sí TT+#˚~ ≈£L&Ü
˙‹jÓT uÛÑ÷‘·Á|”‹j·TT ˙‹j˚T. düs¡« uÛÑ÷‘ê\≈£L (ÁbÕDT\≈£L) Á|”‹
A
˙‹j·TT‘·T+ &Ó|ü⁄Œ&=+<äT ìj·T‘· |ü<ä+ãTHé ø£*–+#˚~ ≈£L&Ü ˙‹j˚T. ˙‹eT+‘·T&Ó’q yê&ÉT
R
m|ü&É÷ ‘·q≈£î ‘·–q kÕúHêìï bı+<äT‘ê&ÉT.

H
` @≥T≈£L] yÓ+ø£≥qs¡düj·T´
D
AN
8. #·<äTeì yê&ÉE„+&É>∑T, uÛ≤e+

#·<äeì yê&çøÏ @MT ‘Ó*j·T<äT. #·<äTe⁄≈£î+fÒ eT+∫
T
#·~$q dü<ädü~«y˚ø£ #·‘·Ts¡‘· ø£\T>∑THé, #Ó&ÉT\T ‘Ó\TdüTø√>∑*–q $y˚ø£+ ø£\T>∑T‘·T+~.

ER
#·<äTe>∑ e\j·TTqT »qT\≈£î, n+<äTe\¢ eTqTwüß\+<äs÷¡ #·<Tä e⁄ø√yê*. ñ‘·eÔ TT˝…q’

#·~$+#Ó<ä Hês¡T´˝§<ä› #·<äTe⁄eTT ‘·+Á&û! >∑Ts¡Te⁄\ e<ä› ìqTï #·~$kÕÔqT Hêj·THê! #·<äTe⁄ø√!
SC
` b˛‘·q (nì Væ≤s¡D´ ø£•|ü⁄&ÉT Á|üVü‰¢<äTìøÏ #ÓbÕŒ&ÉT.)
9. uÛ≤e+
‘·s¡Te⁄\‹s¡dü|òü\ uÛ≤s¡ >∑Ts¡T‘·">±+#·T #Ó≥T¢ ì+&ÉT>± s¡dü+ ñqï |ü+&É¢ ãs¡Te⁄‘√ e+–
ì+– Áy˚\T#·T qeTè‘·yÓTTdü+>∑T y˚T|òüTT b˛‘êsTT. Äø±X¯+˝À Ä<Ûës¡+ ˝Ò≈£î+&Ü y˚˝≤&ÉT‘·÷
&ÉT<ä∆‘·T\T >±s¡T ãT<ÛäT\T düeTè~∆ #˚‘· y˚T|òüTT&ÉT neTè‘·+ e+{Ï ˙{Ïì es¡¸+ <ë«sê
»>∑‹ qT|üø£s¡Ô\≈£î ì~ düVü≤»>∑TDeTT ÇkÕÔ&TÉ . ì+&ÉT>± dü+|ü<\ä T+&É&+É #˚‘· |ü+&ç‘T· ˝…q’
yês¡T nVü≤+ø±s¡+ bı+<äsT¡ . á ˝Àø£+˝À ñ|üø±s¡+
` uÛÑs¡ÔèVü≤] düTuÛ≤wæ‘·+ #˚ùd yê]øÏ Ç~ düVü≤» \ø£åD+.
5e ‘·s¡>∑‹ 53 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

www.apteachers.in
|ü<ë\T`nsêú\T
m&É‘Ó>∑ø£ R n&ÉT¶˝Ò≈£î+&Ü ñ|üø£s¡Ô R ñ|üø±s¡+ #˚ùdyê&ÉT

~«E&ÉT R Áu≤Vü≤àDT&ÉT ˇs¡T\T R Ç‘·s¡T\T
#=|üŒ&çq R ñqï{Ïº nÁ|æj·TeTT R ÇwüºeTTø±ì~
bıdü>∑ R ‘·–q≥T¢>∑ eTqeTTq≈£î R eTqdüT‡≈£î
∫¬øÿH˚ì R <=]øÏ‘˚ |üsêj·TDeTT R n;Ûwüº+
ø°&ÉT R Vü‰ì |üs¡eT<Ûäs¡àeTT R >=|üŒ<Ûäs¡à+
|ü]D‹ R e÷s¡TŒ yê≈£îÿ R e÷≥
H
ES
dü+X¯sTT+#·T R dü+<˚Væ≤+#·T nE„&ÉT R ‘Ó*$ ‘·≈£îÿeyê&ÉT
ÁbÕuÛÑe+ R >=|üŒ‘·q+ dü‘Y R eT+∫
AD
‘·s¡Te⁄ R #Ó≥Tº ndü‘Y R #Ó&ÉT
>∑Ts¡T‘· R >=|üŒ‘·q+, ãs¡Te⁄ PR
Äs¡T´\T R |üPE´\T
ì+– R Äø±X¯+ ≈£î∫Ã‘·eTT R ø£|ü≥eTT
A
R
Áy˚\T#·T R y˚˝≤&ÉT‘·÷ yÓT+&ÉT>± R m≈£îÿe>±

H
neTè‘·+ R ‹j·T´ì yêq ˙s¡T ãT<ÛäT\T R |ü+&ç‘·T\T

D
AN
ø√$<äT&ÉT R $<ë«+düT&ÉT ñ<ä∆‘·T\T>±s¡T R >∑s¡«|ü&És¡T

y˚T|òüTT&ÉT R y˚T|òüT+ ìj·T‘· R ìj·TeTeTT>∑\
T
düeTè~∆ R m≈£îÿe>∑*– ñ+&É&É+ ìsêíj·Tø£eTTHé R ìs¡ísTT+#˚~

ER
ô|ìï~Û R >=|üŒ<Ó’q ì~Û

SC
Ç$ #˚j·T+&ç
$q&É+ ` Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É≥+
1. |ü<ë´\qT uÛ≤esê>∑j·TTø£Ô+>± bÕ&É+&ç.
2. MT≈£î ‘Ó*dæq ø=ìï ˙‹|ü<ë´\T #Ó|üŒ+&ç.
3. #·<äTe⁄ ˝Òø£b˛‘˚ @eTe⁄‘·T+~?
5e ‘·s¡>∑‹ 54 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

www.apteachers.in
#·<äe&É+ ` e´ø£Ô|üs¡#·&É+
n) øÏ+~ uÛ≤yê\≈£î dü]jÓÆTq |ü<ä´ bÕ<ë\T sêj·T+&ç.
1. y˚T|òüT+ ˙{Ï‘√ ì+&ç ñqï|ü&˚ e]¸düTÔ+~.
................................................................................................
2. y˚T\T #˚dæ bıeTàqTfÒ ô|<ä› •ø£å.
................................................................................................
3. $<ä´≈£î |ü⁄Hê~ ˙‹.
................................................................................................
H
4. dü‘·´+ bÕbÕ\T ‘=\–düTÔ+~.
ES
................................................................................................
AD
5. Á|ü•ï+#·&É+ e\¢H˚ düe÷»+˝À eTq≈£î $\Te ô|s¡T>∑T‘·T+~.
................................................................................................
Ä) øÏ+~ ù|sê #·~$ U≤∞\T |üP]+#·+&ç.
PR
A
eTTø£Ôø£+ n+fÒ ˇø£ |ü<ä´+. |üP]Ô nsêúìï ‘·q≈£î ‘êH˚ Çdü÷Ô Ç‘·s¡ |ü<ë´\‘√ dü+ã+<Ûä+ ˝Ò≈£î+&Ü dü«j·T+
R
dü+|üPs¡í+>± $ì|æ+#˚~. ‘Ó\T>∑T˝À eTTø£Ôø£ s¡#·q≈£î ªX¯‘·ø£, #ê≥Tμ |ü<ë´\qT ñ<ëVü≤s¡D>± #Ó|üŒe#·TÃ. y˚eTT\yê&É
H
D
;ÛeTø£$, ÁoHê<∏äT&ÉT, ‘ÓHê* sêeTø£èwüßí&ÉT ª#ê≥Tμ |ü<ä´ s¡#·q˝À #ê˝≤ Á|üdæ<äT∆\T. eTTø£Ôø£+ ˇø£ |ü<ä´ Á|üÁøÏj·T.
AN
X¯‘·ø£+˝À ≈£L&É eTTø£Ôø£ \ø£åD+ ñ+≥T+~.

1. dü«j·T+ dü+|üPs¡íyÓTÆq |ü<ë´ìï .................................. n+{≤s¡T.
T
ER
2. eTTø£Ôø£ s¡#·q≈£î ñ<ëVü≤s¡D>± .............................. |ü<ë´\T #Ó|üŒe#·TÃ.

SC
3. ‘ÓHê* sêeTø£èwüßí&ÉT ......................... |ü<ä´s¡#·q˝À Á|üdæ<äT∆&ÉT.

4. X¯‘·ø£+˝À ....................... \ø£åD+ ñ+≥T+~.
Ç) >∑u>∑u≤ #·<äe+&ç #·÷<ë›+.
n&ç¬><äqì ø£&ÉTe&ç»qT
q&ç–q<äqTeT>∑T&É qT&ÉTe&Éì q&Éj·TT&ÉT>∑THé
yÓ&ÉyÓ&É ∫&ÉTeTT&ç ‘·&Éã&É
q&ÉT–&ÉT q&ÉT–&É<äT »&çeT q&ÉT–&ÉT HÓ&É\Hé
5e ‘·s¡>∑‹ 55 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

www.apteachers.in
|ü<Cä ≤\+
n) øÏ+~ |ü<ë\≈£î nsêú\T sêj·T+&ç.
1. ø°&ÉT R ..................... 2. |ü<∏ä+ R .....................
3. ÁbÕuÛÑe+ R ..................... 4. ì+– R .....................
5. ‘·s¡Te⁄ R ..................... 6. ô|ìï~Û R .....................
7. nÁ|æj·T+ R .................... 8. yê≈£îÿ R .....................
Ä) me¬ses¡T @$T sêXÊs√ »‘·|üs¡#·+&ç.
1. y˚eTq X¯‘·ø£+ ( ) n) ã<Ó›q
H
2. düTeTr X¯‘·ø£+ ( ) Ä) @qT>∑T \ø£åàD ø£$
ES
3. eTVü‰uÛ≤s¡‘·+ ( ) Ç) y˚eTq
AD
4. düTuÛ≤wæ‘· s¡‘êï\T ( ) á) Ms¡ ÁãùV≤à+Á<äkÕ«$T
5. ø±[ø±+ã X¯‘·ø£+ ( ) PR
ñ) ‹ø£ÿq
(Ç) øÏ+~ |ü<ë\≈£î e#·Hê\T sêj·T+&ç.
A
1. |ü<ä´+ ` .................. 5. Á|üX¯ï ` ..................
R
H
2. H˚s¡+ ` .................. 6. ãT<ÛäT&ÉT ` ..................

D
3. X¯Á‘·Te⁄ ` .................. 7. ‘·s¡Te⁄ ` ..................

AN
4. ø£$ ` .................. 8. |òü\eTT ` ..................

T
ER
d”«j·Ts¡#·q
1. eTq+ Á|üX¯ï\T m+<äT≈£î y˚kÕÔ+?
SC
2. ˇø£ Á>±eT+˝À me¬ses¡T ñ+&É&É+ nedüs¡eTì |ü<ä´+˝À #ÓbÕŒs¡T?

3. ñ|üø±s¡+ #˚ùdyê]øÏ m˝≤+{Ï düVü≤»>∑TD≤\T ñ+{≤sTT?
4. X¯Á‘·Te⁄ $wüj·T+˝À eTq+ m˝≤ Á|üe]Ô+#ê*?
MT≈£î ‘Ó*dæq |ü<äúÛ≤e+ Ä<Ûës¡+>± ∫qï ø£<∏äqT sêj·T+&ç.
Á|üX¯+dü
MT ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À mes¡T u≤>± |ü<ë´\T bÕ&É‘ês¡T? yê]ì ˙e⁄ m˝≤ Á|üX¯+dækÕÔe⁄?
5e ‘·s¡>∑‹ 56 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
www.apteachers.in
uÛ≤cÕ+XÊ\T
(n) øÏ+~ yêø±´\T #·<äe+&ç.
kÕ<Ûës¡D+>± uÛ≤wü˝À |ü<äC≤˝≤ìï |ü⁄s¡Twüß\qT dü+uÀ~Û+#˚ |ü<ë\T, Åd”Ô\qT dü+uÀ~Û+#˚ |ü<ë\T, Ç‘·s¡T\qT
dü+uÀ~Û+#˚ |ü<ë\T (|ü≈£åî\T, »+‘·Te⁄\T, »&Ü\T) nì $uÛ≤>∑+ #˚j·Te#·TÃ. M{ÏH˚ |ü⁄+*+>∑+, Åd”Ô *+>∑+,
q|ü⁄+düø£ *+>∑+ n+{≤s¡T. ø=ìï uÛ≤wü˝À¢ ns¡ú+‘√ dü+ã+<Ûä+ ˝Ò≈£î+&Ü |ü<ä dü«s¡÷bÕìï ã{Ïº *+>∑+
ñ+≥T+~. ø=ìï uÛ≤wü˝À¢ nsêúìï ã{Ïº *+>∑+ ñ+≥T+~. ‘Ó\T>∑T˝À ns¡ú+ Á|üe÷D+.
‘Ó\T>∑T yê´ø£s¡D≤\˝À á $uÛ≤>±ìï *+>∑+ nq≈£î+&Ü yê#·ø£+ n+{≤s¡T. |ü⁄s¡Twüß\qT uÀ~Û+#˚
|ü<ë\T eTVü≤‘·TÔ\T, ‘·øÏÿq$ neTVü≤‘·TÔ\T. yêø£´ ìsêàD+˝À Åd”Ô\qT dü+uÀ~Û+#˚ |ü<ë\T @ø£e#·q+˝À
neTVü≤‘·TÔ‘√q÷, ãVüQe#·q+˝À eTVü≤‘·TÔ‘√q÷ #˚s¡‘êsTT.
H
ñ<ë: n‘·qT e#êÃ&ÉT
ES
n~ / ÄyÓT e∫Ã+~
yêfi¯ó¢ (Åd”Ô\T / |ü⁄s¡Twüß\T / Åd”Ô |ü⁄s¡Twüß\T) e#êÃs¡T
AD
n$ e#êÃsTT.
n+<äTe\¢ Åd”Ô\qT uÀ~Û+#˚ |ü<ë\qT $&ç>± #ÓbÕŒ\+fÒ yê{Ïì eTVü≤r yê#·ø±\T n+{≤s¡T.
PR
(Ä) øÏ+~ |ü⁄s¡Twüyê#·ø£ |ü<ë\≈£î Ád”Ô yê#·ø£ |ü<ë\T sêj·T+&ç.
A
1. ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT ` ñ<ë: ñbÕ<Ûë´sTTì

................................................
R
H
2. q≥T&ÉT ` ................................................
D
3. >±j·T≈£î&ÉT ` ................................................
AN
4. ø£fi≤ø±s¡T&ÉT ` ................................................
5. ôd’ì≈£î&ÉT ` ................................................
T
ER
<Ûës¡D #˚<ë›+
SC
ñ ˆˆ e÷≥\#˚‘· <˚e‘·\T eTqïq CÒdæ es¡+ãT *‘·TÔ, sê

e÷≥\#˚‘· uÛÑ÷|ü‘·T\T eTqïq CÒdæ <Ûäq+ãT ì‘·TÔ, sê
e÷≥\#˚‘· e÷ìqT\T eTqïq CÒdæ eTq+ãT *‘·TÔ, sê
e÷≥\T H˚s¡«≈£îqï eT] e÷qeTT VüAqeTT ø±<Ó j˚T]øÏHé ˆˆ
uÛ≤e+ : e÷≥ eT+∫<Ó’‘˚ <˚e‘·\T esê\T ÇkÕÔs¡T. Ä e÷≥\T sêE\≈£î q∫Ã‘˚ ãVüQeT‘·T*kÕÔs¡T.
Ä e÷≥\˝Àì e÷<ÛTä sê´ìï Åd\Ô” T Çwü|º &ü ‘É ês¡T. Ä e÷≥\T dü]˝Òq|ü&ÉT me]¬øH’ ê >ös¡e+ b˛‘·T+~.
5e ‘·s¡>∑‹ 57 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

www.apteachers.in
#·<Tä e⁄<ë+ e ø£\eTfi¯¢ XÊdüq+ e
|ü P s¡ « ø±\+˝À sêE\T XÊdü H ê\T
y˚ùdyês¡T. XÊdüq+ sêC≤»„qT ‘Ó\TŒ‘·T+~.
XÊdüHê\T yê{Ï˝Àì $wüj·÷ìï ã{Ïº eT÷&ÉT
s¡ ø ±\T>± ñ+{≤sTT. m≈£ î ÿeuÛ ≤ >∑ + Ç$ 1. .......
<ëqXÊdüHê\T. ø=ìï Á|üXd¯ Ôæ XÊdüHê\T. eT]ø=ìï 2. ø£\Tà (‘·T) sê`
<Ûäs¡à*|æ XÊdüHê\T.
<ëqXÊdüHê\+fÒ sêE\T, sêC≤´~Ûø±s¡T\T, 3. E<Ûäq+»
H
kÕeT+‘· T \T yÓ T T<ä ˝ … ’ q yês¡ T Ä\j· ÷ \≈£ î , 4. j·TTqT¿ πsHê
ES
Áu≤Vü≤àDT\≈£î, eTsƒê\≈£î, $<ë´dü+düú\≈£î #˚dæq 5. DT¶ @fi¯Hé
<ëHê\qT ‘Ó˝ÒŒ$. Á|üX¯dæÔ XÊdüHê\+fÒ sêE
AD
6. ∫iT+ã÷]
$»j·÷\qT Á|üX¯+dæ+#˚$. <Ûäs¡à*|æ XÊdüHê\T 7. πseDø±\T (|ü+)
eT‘·|üs¡yÓTÆq ìj·Te÷\qT ‘Ó˝ÒŒ$.
Ä+Á<Ûä<˚X¯+˝À \_Û+#˚ XÊdüHê\T ø=ìï
PR
8. |ü⁄#Óq÷s¡Tø± E
9. n iÏ ø£fi≤ }]
A
•\\ô|’ #ÓøÿÏ q$. eT]ø=ìï sê–πs≈£î\ô|’ #ÓøÿÏ q$.
R
Ä+Á<Ûä <˚X¯+˝À Áø°düTÔ|üPs¡«+ qT+&˚ XÊdüHê\T 10. (D¶) yês¡T }]

H
\_ÛdüTÔHêïsTT. yÓTT<ä{Ï XÊdüHê\T ÁbÕø£è‘· uÛ≤wü˝À 11. iÏ

D
ñHêïsTT. ‘·sê«‘· dü+düÿè‘· ÁbÕø£è‘· $TÁX¯+>±q÷,

AN
12. .....
Ä ‘·sê«‘· dü+düÿè‘·+˝Àq÷ XÊdüHê\T e#êÃsTT. 13. .....
á XÊdüHê\˝À }fi¯¢ ù|s¡T¢, e´≈£îÔ\ù|s¡T¢ ‘Ó\T>∑T˝À
T
14.....
ER
ø£ì|ækÕÔsTT.
yÓTT‘·Ô+ ‘Ó\T>∑T˝ÀH˚ yÓTT<ä{ÏkÕ] XÊdüHê\T 15 .. |üxÃeT .. ø£\eTfi¯¢
SC
y˚dæqyês¡T πsHê{Ï #√fi¯ó\T. πsHê&ÉT n+fÒ Ç|üŒ{Ï 16. Vü‰bÕ‘·ø£dü.... ‘=* ‘Ó\T>∑T XÊdüq+
yÓ.’ mdt.ÄsY. ø£&|É ü õ˝≤¢ ÁbÕ+‘·+. sπ Hê{Ï #√fi¯sêE 17. ≈£î
m]ø£˝Ÿ eTT‘·TsêE <ÛäqT+»j·TT&ÉT ø£\eTfi¯¢
Á>±eT+˝À y˚dæq XÊdüq+ Ç~. XÊdüq+˝Àì |ü<ë\ìï+{Ïø° eTq≈£î Ç+ø± düŒwüºyÓTÆq nsêú\T ‘Ó*j·Te⁄.
Ç~ <ëq XÊdüq+. á <ëHêìï bÕ&ÉT#˚dæq yê]øÏ |ü+#·eTVü‰bÕ‘·ø±\T ø£\T>∑T‘êj·Tì XÊ|üyêø£´+‘√
XÊdüq+ eTT–dæ+~.
Hê{Ï ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü m˝≤e⁄+<√, *|æ b˝≤ e⁄+<√, XÊdüqyÓT˝≤ ñ+≥T+<√ MTs¡T ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ
Ç<=ø£ ñ<ëVü≤s¡D.
(‘=* ‘Ó\T>∑T ~yÓ« ` ‘Ó\T>∑T eT÷˝≤\ n<Ûä´j·Tq dü+|òüT+ yê] kÂ»q´+‘√)
5e ‘·s¡>∑‹ 58 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
8. Ç{ÏvŸ |ü+&ÉT>∑
www.apteachers.in
H
ES
AD
PR
A
R
H
D
AN
∫Á‘·+ #·÷&É+&ç. Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É+&ç.

1. ∫Á‘·+˝À @+ »s¡T>∑T‘·Tqï~? me¬ses¡THêïs¡T?
T
ER
2. MTs¡T »s¡T|ü⁄≈£îH˚ ˇø£ |ü+&ÉT>∑ >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç.

ø£$ |ü]#·j·T+
SC
–&ÉT>∑T y˚+ø£≥ sêeTeT÷]Ô (29.8.1863` 22.1.1940)

Ä<ÛäTìø£ ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ Á|üeø£Ô. Á|ü»\ J$‘êìøÏ <ä÷s¡+>± ñqï Á>±+~∏ø£ uÛ≤wü kÕúq+˝À
Á|ü»\ yê&ÉTø£ uÛ≤wü≈£î |ü≥º+ ø£{Ïºq jÓ÷<ÛäT&ÉT. ‘·q J$‘·ø±\+ yêéVü‰]ø£ uÛ≤cÕ
ñ<äé÷ìøÏ, –]»q $<ë´_Ûeè~∆øÏ ø£èwæ #˚XÊs¡T. dües¡\ ø√dü+ dües¡ uÛ≤cÕ e÷<ÛäéT+˝À
‘=* bÕsƒX¡ Ê\ q&çbÕs¡T. dües¡ bÕ≥\T, ø£<\ä∏ T ùdø£]+∫ dües¡ yê#·ø±\T s¡÷bı+~+#ês¡T.
dües¡`Ç+^¢wüß ì|òüT+≥Te⁄qT s¡÷bı+~+#·&Éy˚T ø±ø£ dües¡ uÛ≤wü˝À eTÚ*ø£yÓTÆq |ü]XÀ<Ûäq
#˚XÊs¡T. dües¡\ ø√dü+ dües¡ yê´ø£s¡D+ s¡∫+#ês¡T. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝Àì ‘=* ‘·s¡+
e÷qeXÊÁdüÔy˚‘·Ô˝À ˇø£s¡T. ªu≤\ø£$ X¯s¡D´+μ, ªÄ+Á<Ûä |ü+&ç‘· _Ûwü≈£îÿ\ uÛ≤cÕuÛÒwü»+μ
yÓTT<ä˝…’q Á>∑+<∏ë\T s¡∫+#ês¡T. áj·Tq dü÷Œ¤]ÔøÏ nqT>∑TD+>± –]»qT\ >∑T]+∫q
bÕsƒê´+XÊìï Çø£ÿ&É bı+<äT|ü]#ê+.
5e ‘·s¡>∑‹ 59 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

www.apteachers.in
Ç{ÏvŸ |ü+&ÉT>∑
$»j·Tyê&É qT+&ç Áø±+‹, nø£åj·T\T ≈£î≥T+ã düuÛÑT´\‘√ ø£*dæ bÕ&˚s¡T e#êÃs¡T. nø£ÿ&É yêfi¯fl ô|<äHêqï
ñ<√´>∑+ #˚dTü HÔ êïs¡T. Ç+{ÏøÏ yÓfió¯ ‘·T+fÒ <ë]˝À &É|ü \T, ‘·T&ÉTeTT\T, ø=eTTàã÷s¡ yÓTT<ä\sTTq yêsTT<ä´
X¯u≤›\T $qã&Ü¶sTT.
Áø±+‹ : ô|<äHêqï! @$T{≤ dü+<ä&ç?
ô|<äHêqï : yêfi¯ófl ªªÇ{ÏvŸ |ü+&ÉT>∑μμ #˚dTü ≈£î+≥THêïs¡T. BìH˚
ø=+‘·eT+~ –]»qT\T ª${ÏvŸμ nì ≈£L&Ü
n+{≤s¡T.
H
ES
AD
PR
A
R
H
D
AN
T
ER
SC
5e5e‘·s‘·¡>s∑‹¡>∑‹ 6060 ‘Ó\‘ÓT>∑

\T>∑T ‘√≥
T ‘√≥
nø£åj·T : Ç{ÏvŸ |ü+&ÉT>∑ n+fÒ Ç≥Tø£ www.apteachers.in
\T ô|{Ïº #˚kÕÔsê?
Áø±+‹ : Ç˝≤+{Ï |ü+&ÉT>∑ >∑T]+∫ y˚TeTT m|ü&É÷ $q˝Ò<äT. Bìì mes¡T
#˚düT≈£î+{≤s¡T.
ô|<äHêqï : $XÊK, $»j·Tq>∑s¡+ õ˝≤¢\˝Àì eTq´+ yêdüT\T #˚düT≈£î+{≤s¡T.
nø£åj·T : m|ü&ÉT #˚kÕÔs¡T?
ô|<äHêqï : e÷]Ã ˝Ò<ë @Á|æ˝Ÿ HÓ\˝À #˚kÕÔs¡T. ˇ&çj·÷ kÕVü≤#·s¡´+ ñqïyês¡T
#Ó’‘Y bıs=uŸ (#Ó’Á‘·|üs¡«+) nì n+{≤s¡T. –]»H˚‘·s¡T\T Ç≥Tø£\
|ü+&ÉT>∑ nì n+{≤s¡T.
Ç<ä›s¡T : ô|<äHêqï! Ä |ü+&ÉT>∑ #˚düT≈£îH˚ yê] <ä>∑Zs¡øÏ yÓfi¯<ëe÷!?
ô|<äHêqï : n˝≤π>!
Áø±+‹ : Ç{ÏvŸ |ü+&ÉT>∑ m˝≤ #˚kÕÔs¡T ô|<äHêHêï?
H
ô|<äHêqï : eTq yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï |ü+&ÉT>∑ ñ>±~ »s¡T|ü⁄≈£î+{≤+ ø£<ë! n˝≤π>
ES
yês¡T ñ>±~ ‘·s¡Tyê‘· qe$T eT<Ûä´˝À á |ü+&ÉT>∑ #˚kÕÔs¡T. yês¡÷
AD
eTq˝≤π> |üHïÓ +&ÉT HÓ\\≈£î ù|s¡T¢ ô|≥Tº≈î£ Hêïs¡T. n+<äT˝À Hê\T>∑e~
ª${ÏvŸμ. Ä HÓ\˝À »]ù| |ü+&ÉT>∑ Ç{ÏvŸ |ü+&ÉT>∑. yê] yÓdTü \Tu≤≥T
PR
qqTdü]+∫ Á>±eTdüTú\T düe÷y˚X¯+ ô|≥Tº≈£î+{≤s¡T. ‘·<äT|ü]
X¯óÁø£yês¡+ #ê{Ï+|ü⁄ y˚kÕÔs¡T. Ä ‘·s¡Tyê‹ X¯óÁø£yês¡+ qT+&ç |ü+&ÉT>∑ ÁbÕs¡+uÛÑ+ ne⁄‘·T+~.
A
nø£åj·T : nu≤“! Ä Ç+{Ï eTT+<äT, >√&É\ô|’q eTT>∑TZ\T! e÷$T&ç Ä≈£î ‘√s¡D≤\T m+‘· u≤>∑THêïjÓ÷!!
R
ô|<äHêqï : |ü+&ÉT>∑ »s¡>∑&ÜìøÏ eTT+<äT Ç˝≤ n\+ø£]+#·T≈£î+{≤s¡T. |ü+&ÉT>∑ s√E eTq ¬s’‘·T\ e÷~] >±H˚
H
Hê>∑*, yÓ÷≈£î, |ü\T|ü⁄ ‘êfi¯ófl, bÕs¡, ø=+øÏ yÓTT<ä˝sTTq eékÕj·T |üìeTT≥T¢ ø£&ç– ª≈£î<äTs¡Tμ (<˚e⁄ì
D
AN
eT÷\) <ä>∑Zs¡ ô|{Ïº |üPõkÕÔs¡T.

Áø±+‹ : ô|<äHêqï! n<˚+{Ï?! –HÓï\˝À ˇø£]ø=ø£s¡T @<√ Ç∫Ã |ü⁄#·TÃ≈£î+≥THêïs¡T.
T
ô|<äHêqï : ne⁄qT Áø±+‹. e÷$T&ç ø±j·T\qT Ç+{ÏøÏ ‘Ó∫Ã yê{Ïì eTTø£ÿ\T>± ø√kÕÔsT¡ . _j·T´+‘√ Ä eTTø£ÿ\qT
ER
ø£*|æ e+&ÉT‘ês¡T. <ëìì ªuÀq+μ n+{≤s¡T. Ä uÀq+ HÓ’y˚<ä´+>± <˚e⁄ìøÏ düeT]ŒkÕÔs¡T.

‘·sT¡ yê‘· HÓy’ <˚ ´ä +, nqï+, ≈£Ls¡\T, e+≥\T yÓTT<ä˝q’… $ Çs¡T>∑T bıs¡T>∑Tyês¡T, ã+<ÛTä e⁄\T ˇø£]ø=ø£sT¡
SC
Ç∫Ã|ü⁄#·TÃ≈£î+{≤s¡T.
nø£åj·T : Ä ‘·s¡Tyê‘· @+ #˚kÕÔs¡T ô|<äHêqï?
ô|<äHêqï : ¬s+&Ées√E ªs=&É¶ ø£qTdüTμ #˚kÕÔs¡T.
Áø±+‹ : s=&É¶ ø£qTkÕ!? n+fÒ @$T{Ï?
ô|<äHêqï : ªs=&É¶μ n+fÒ e÷$T&ç, d”‘ê|òü\+ yÓTT<ä˝…’q Ä≈£î\T. ª≈£qTdüTμ n+fÒ }πs–+|ü⁄. ¬s+&Ées√E Ä≈£î\T
ø£≥Tº≈£î+{≤s¡T. ‘·\≈£î |üøÏå áø£\T ø£≥Tº≈£î+{≤s¡T. eTTK+ô|’ q\T|ü⁄, ‘Ó\T|ü⁄ s¡+>∑T\T #ês¡\T>±
|üPdüT≈£î+{≤s¡T. s¡+>∑T\T, ã÷&ç<ä ø£*|æq ˙s¡T yÓ<äTs¡T>={≤º˝À¢ ì+|æ ˇø£]ô|’ ˇ≈£s¡T »\T¢≈£î+{≤s¡T.
|üqdüø±j·TqT »+‘·T‘·\ Äø±s¡+>± #˚kÕÔsT¡ . <ëìô|ø’ Ï u≤D≤\T y˚d÷ü ,Ô Ä&ÉT‘·÷, bÕ&ÉT‘·÷ dü+≈£î<˚e⁄ì
<ä>∑Zs¡≈£î yÓfi¯‘ês¡T.
nø£åj·T : m+<äT≈£î yÓfi¯‘ês¡T?
5e ‘·s¡>∑‹ 61 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
www.apteachers.in
H
ES
AD
PR
A
R
H
D
AN
ô|<äHêqï : dü+≈£î<˚e⁄ì ø=s¡≈£î Á|ü‹ Ç+{Ï qT+&ç >∑Tô|Œ&ÉT #=|üq $‘·ÔHê\T, _j·T´+ ùdø£]kÕÔs¡T. >∑T&ç<ä>∑Zs¡
_j·T´+ e+&ç HÓ’y˚<ä´+ ô|&É‘ês¡T. $‘·ÔHê\T ø=ìï >∑T&ç #·T≥÷º #·\T¢‘ês¡T. $T–*q $‘·ÔHê\T yês¡+
T
ER
s√E\T ‘·s¡Tyê‘· Ç+{Ï+{ÏøÏ |ü+#·T‘ês¡T. n$ yê] $‘·ÔHê\˝À ø£\T|ü⁄≈£î+{≤s¡T.

Áø±+‹ : uÛÑ˝Ò $∫Á‘·+>± ñ+~. Ä ‘·s¡Tyê‘·?!
SC
ô|<äHêqï : eT÷&ÉT qT+&ç Äs¡T s√E˝À¢ @<√ ˇø£ s√E Á>±eTdüTú\+‘ê y˚≥≈£î yÓfi¯‘ês¡T. y˚≥≈£î yÓfi¯flì yê]ì
es¡ôd’q yês¡T m>∑‘ê[ #˚kÕÔs¡T. y˚≥ kÕ~Û+∫q yê]øÏ Á|ü‘˚´ø£ >ös¡e+ ñ+≥T+~.
nø£åj·T : @&Ée s√E @+ #˚kÕÔs¡T?
ô|<äHêqï : Ä" ... ∫e] s√EqT ªe÷s¡T Ç{ÏvŸμ ˝Òø£ ªq÷s¡T Ç{ÏvŸμ n+{≤s¡T. Äs√E <ë]øÏ n&É¶+>± yÓ<äTs¡T
u§+>∑T ø£&É‘ês¡T. yÓ<äTs¡T >={≤º\‘√ e#˚Ãb˛j˚T yê]ô|’ ˙fi¯ófl #·\T¢‘ês¡T. yÓ<äTs¡T ø£Ás¡≈£î ‘êfi¯flqT ø£{Ïº
}j·T\>± #˚dæ }>∑T‘ês¡T.
nø£åj·T, Áø±+‹ : #ê˝≤ u≤>∑T+~ ô|<äHêqï M] |ü+&ÉT>∑.
ô|<äHêqï : ne⁄qT. eTq sêh+˝À sêj·T\d”eT˝À ø=ìï |ü+&ÉT>∑\T, ø√kÕÔ˝À ø=ìï |ü+&ÉT>∑\T Á|ü‘˚´ø£+>±
»s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T. n˝≤π> –]»q ÁbÕ+‘ê\˝À ≈£L&Ü s¡ø£s¡ø±\ |ü+&ÉT>∑\T »s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T. Ç$ yê]
yê] dü+düÿèr dü+Á|ü<ëj·÷\≈£î Á|ürø£\T.
5e ‘·s¡>∑‹ 62 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
www.apteachers.in
|ü<ë\T`nsêú\T
‘·T&ÉTeTT R –]»q yêsTT<ä´ |ü]ø£s¡+
ø=eTTàã÷s¡ R ø=eTTà‘√ ‘·j·÷s¡T #˚ùd ã÷s¡
dü+<ä&ç R |ü+&ÉT>∑˝À n+<äs¡÷ ø£*dæyÓT\dæ ‹s¡>∑&É+
yÓTT≈£îÿã&ÉT\T R uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ #Ó*¢+#˚ eTT&ÉT|ü⁄\T
‘√s¡D+ R >∑Te÷à\≈£î e÷$T&Ü≈£î\‘√ ø£fÒº <ä+&É
≈£î<äTs¡T R ≈£î+&É\T ø£<ä\≈£î+&Ü ì*ù| >∑T+Á&Éì neT]ø£
ùV≤fi¯q R m>∑‘ê[
~∏+kÕ, ø√j·T R –]»q qè‘ê´\T
H
ES
n≥ø£ R ∫qï$T<Ó›
s=&É¶ ø£qTdüT R Á>±eT }πs–+|ü⁄
AD
O
Ç$ #˚j·T+&ç PO
R
$q&É+ ` Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É≥+
A
R
H
1. |ü+&ÉT>∑ n+fÒ @$T{Ï?

D
2. Ç{ÏvŸ |ü+&ÉT>∑ m˝≤ »s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T?

AN
3. eTq+ »s¡T|ü⁄≈£îH˚ |ü+&ÉT>∑\≈£î, –]»qT\T »s¡T|ü⁄≈£îH˚ |ü+&ÉT>∑\≈£î ‘˚&Ü @$T{Ï?

T
#·<äe&É+ ` e´ø£Ô|üs¡#·&É+
ER
n) øÏ+~ ù|sêqT #·<äe+&ç. Ç∫Ãq Á|üX¯ï\≈£î düe÷<ÛëHê\T sêj·T+&ç.

SC
>∑D‘·+Á‘· ~H√‘·‡e+ »s¡T|ü⁄ø√e&ÜìøÏ |æ\¢\T ã&çì n+<ä+>±

eTTkÕÔãT #˚kÕÔs¡T. yê]yê] ‘·s¡>∑‘·T\qT s¡+>∑Ts¡+>∑T\ ø±–‘ê\‘√
n\+ø£]kÕÔs¡T. >∑Te÷à\≈£î ‘√s¡D≤\T ø£&É‘ês¡T. ‘·s¡>∑‹>∑~ ˝À|ü˝≤
ãj·T{≤ eTT>∑TZ\T y˚kÕÔs¡T. |æ\¢\+<äs¡÷ <˚X¯uÛÑøÏÔ^‘ê\T kÕ<Ûäq #˚dæ
C…+&Ü e+<äq+ s√E bÕ&É‘ês¡T. »qe] 26e ‘˚Bq »]π> >∑D‘·+Á‘·
~H√‘·‡yêìï Äq+<ä+>±, ñ‘ê‡Vü≤+>± »s¡T|ü⁄ø√e&É+ |æ\¢\≈£î m+‘√
Çwü+º . Ä s√E ã&ç n+‘ê |ü+&ÉT>∑ yê‘êes¡D+‘√ ø£fiø¯ fi£ ˝¯ ≤&ÉT‘·T+~.
1. >∑D‘·+Á‘· ~H√‘·‡yêìï m|ü&ÉT »s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T?
.................................................................................
5e ‘·s¡>∑‹ 63 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
2. MT ã&çì >∑D‘·+Á‘· ~H√‘·www.apteachers.in
‡e+ s√Eq m˝≤ n\+ø£]kÕÔs¡T?
..............................................................................................
3. MTs¡T @j˚T <˚X¯uÛÑøÏÔ^‘ê\T bÕ&É‘ês¡T?
..............................................................................................
4. MT ã&ç˝À @j˚T |ü+&ÉT>∑\T »s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T?
..............................................................................................
Ä) øÏ+~ |ü+&ÉT>∑ >∑T]+∫ #·<äe+&ç. Á|üX¯ï\T ‘·j·÷s¡T #˚j·T+&ç.
eTq |ü+&ÉT>∑\˝À ªª<ädüsêμμ ˇø£{Ï. Ç~ Äo«j·TT» X¯ó<ä∆ bÕ&É´$T qT+&ç qe$T
es¡≈£î ‘=$Tà~ s√E\T »s¡T>∑T‘·T+~. n+<äTπø ªª<˚M qesêÁ‘·T\Tμμ n+{≤s¡T. »>∑Hêà‘·
H
ES
nsTTq <äTsêZ<$˚ eTVæ≤cÕdüTs¡T&ÉH˚ sêø£då Tü ì‘√ ‘=$Tà~ s√E\T j·TT<ä+∆ #˚dæ <äX$¯ Ts√E
$»j·T+ kÕ~Û+∫+~. n+<äTπø |ü<äe s√EqT $»j·T<äX¯$T n+{≤s¡T. á |ü+&ÉT>∑
AD
ªªX¯øÏÔμμ Äsê<Ûäq≈£î ÁbÕ<Ûëq´+ ÇdüTÔ+~. á |ü+&ÉT>∑ s√E˝À¢ <˚$øÏ ˇø=ÿø£ÿ s√E ˇø=ÿø£ÿ
n\+ø±s¡+‘√ |üP»\T #˚kÕÔs¡T. $»j·T<äX¯$T Hê&˚ sêeTT&ÉT sêeD≤düTs¡Tìô|’ $»j·T+ kÕ~Û+#ê&ÉT. nC≤„‘· yêdü
PR
düeTj·T+˝À »$Tà#Ó≥Tºô|’ ô|{Ïºq Äj·TT<Ûë\T bÕ+&Ée⁄\T ‹]– rdüT≈£îqï s√E ≈£L&Ü $»j·T<äX¯y˚T. n+<äTe\¢
»$Tà Ä≈£î\‘√ ás√E |üP»#˚ùdÔ eT+∫ »s¡T>∑T‘·T+<ä+{≤s¡T.
A
R
1. ................................................................................................
H
D
2. ................................................................................................
AN
3. ...............................................................................................
4. ...............................................................................................
T
ER
5. ...............................................................................................
SC
|ü<Cä ≤\+
n) Ç{ÏvŸ |ü+&ÉT>∑ bÕsƒ¡+˝À MTs¡T >∑eTì+∫q ø=‘·Ô |ü<ë\qT sêj·T+&ç.
1. ñ<ë : #Ó’‘Y bıs=uŸ 2. .....................................
3. ..................................... 4. .....................................
5. ..................................... 6. .....................................
7. ..................................... 8. .....................................
5e ‘·s¡>∑‹ 64 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
bÕsƒ¡+˝À Ä&ÉT‘·÷bÕ&ÉT‘·÷ ˝≤+{Ï »+≥ |ü<ë\T ñHêïsTT. øÏ+~ »+≥ |ü<ë\qT #·<äe+&ç. yê{Ï˝À
@yÓ’Hê Hê\T>∑T »+≥ |ü<ë\‘√ kı+‘·yêø±´\T sêj·T+&ç.
X¯ó∫ ` X¯óÁuÛÑ+ nHÓï+ ` |ü⁄HÓï+ Çs¡T>∑T ` bıs¡T>∑T Ç\T¢ ` yêøÏ*
}s¡T ` ù|s¡T ñøÏÿ] ` _øÏÿ] ‹+&ç ` ‹|üŒ\T ø£≥Tº ` u§≥Tº
∫+<äs¡ ` e+<äs¡ q>∑ ` qÁ≥ bı\+ ` |ü⁄Á≥ ≈£Ls¡ ` Hês¡
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
H
........................................................................................................................
ES
Ç) øÏ+~ e÷≥\qT #·÷&É+&ç. yÓTT<ä≥ G yÓTT<ä≥ R yÓTT≥ºyÓTT<ä≥ ne⁄‘·T+<äì eTq yê´ø£s¡D≤\T
AD
#Ó|ü⁄ÔHêïsTT. Ç≥Te+{Ï eT]ø=ìï e÷≥\T #·÷&É+&ç.
‘·T≥º ` ‘·T≥º‘·T<ä n≥º ` n≥º&ÉT>∑T PR ø£≥º ` ø£≥ºø£&É
∫≥º ` ∫≥º∫es¡ m≥º ` m≥ºπø\≈£î |ü≥º ` |ü≥º|ü>∑\T
A
R
M{Ï˝À Hê\T–+{Ïì yêø±´\˝À ñ|üjÓ÷–+#·+&ç

H
D
ñ<ë : yÓTT≥ºyÓTT<ä≥: eTq yÓTT≥º yÓTT<ä{Ï ` |ü+&É>∑ ñ>±~.

AN
........................................................................................................................
........................................................................................................................
T
ER
........................................................................................................................
........................................................................................................................
SC
d”«j·Ts¡#·q
1. Ç{ÏvŸ |ü+&ÉT>∑qT m|ü&ÉT #˚düT≈£î+{≤s¡T?
2. ≈£î<äTs¡T e<ä› @+ ô|&É‘ês¡T? <ëìì m˝≤ ‘·j·÷s¡T#˚kÕÔs¡T?
3. Ç{ÏvŸ |ü+&ÉT>∑ ¬s+&Ées√E m˝≤ »s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T?
4. Ç{ÏvŸ |ü+&ÉT>∑ ∫e]s√E @j˚T ø±s¡´Áø£e÷\T #˚kÕÔs¡T?
5. MTs¡T »s¡T|ü⁄≈£îH˚ ˇø£ |ü+&ÉT>∑ >∑÷]Ã sêj·T+&ç.
5e ‘·s¡>∑‹ 65 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

düè»Hê‘·àø£‘· www.apteachers.in
Ç{ÏvŸ |ü+&ÉT>∑ >∑÷]Ã ˙ $TÁ‘·Tq≈£î ˝ÒK sêj·T+&ç.

Á|üX¯+dü
sê$T 5e ‘·s¡>∑‹ #·<äTe⁄‘·÷+~. sê$TøÏ C≤q|ü<ä^‘ê\T ùdø£]+#·&É+ #ê˝≤ Çwüº+. yê{Ïì #·ø£ÿ>±
bÕ&ÉT‘·T+~. ‘√{Ï |æ\¢\+<ä]ø° H˚s¡TŒ‘·T+~. MTs¡T sê$Tì m˝≤ Á|üX¯+dækÕÔs√ sêj·T+&ç.
uÛ≤cÕ+XÊ\T
H
n) øÏ+~ yêø±´\qT #·<äe+&ç. ^‘· ^dæq nø£åsê\qT >∑eTì+#·+&ç.
ES
1. bÕ\T, ùde÷´‘√ bÕj·Tdü+ #˚kÕÔs¡T.
AD
2. MT ø√dü+ H˚qT u§eTà\T ‘Ó#êÃqT.
3. ‘·s¡TDY >∑T]+∫ yêfi¯fl neTà ã&çøÏ yÓ[fl+~. PR
4. düTdææà‘·≈£î •Øwü #ê¬ø¢≥T¢ Ç∫Ã+~.
A
R
5. Vü≤qTeT+‘·T&ÉT sêeTTì jÓTTø£ÿ <ä÷‘·>± \+ø£≈£î yÓfi≤fl&ÉT.

H
ô|’ yêø±´\˝À ^‘· ^dæq yê{Ïì >∑eTì+#ês¡T ø£<ë! Ç$ ˝Ò≈£î+fÒ yêø±´\T |üP]Ô nsêúìï Çe«&É+ ˝Ò<äT ø£<ë!
D
n+fÒ Ç$ yêø£´+˝À |ü<ë\ eT<Ûä´ dü+ã+<Ûëìï @s¡Œs¡TdüTÔHêïsTT. Ç˝≤+{Ï yê{Ïì ª$uÛÑøÏÔ Á|ü‘·´j·÷\Tμ n+{≤s¡T.
AN
á Á|ü‘·´j·÷\T mì$T~. Ç$ ˝Òø£b˛‘˚ |ü<ë\ eT<Ûä´ dü+ã+<Ûä+ dü]>± ‘Ó*j·T<äT.

T
ER
$uÛÑøÏÔ Á|ü‘·´j·÷\T $uÛÑ≈£îÔ\T

1. &ÉT, eTT, e⁄, \T Á|ü<∏äe÷ $uÛÑøÏÔ
SC
2. ì(Hé), qT(Hé), \(Hé) ≈£L]Ã >∑T]+∫ ~«rj·÷ $uÛÑøÏÔ

3. #˚‘·(Hé), #˚(Hé), ‘√&É(Hé), ‘√(Hé) ‘·èrj·÷ $uÛÑøÏÔ
4. ø=s¡≈£î(Hé), ¬ø’ #·‘·TØú $uÛÑøÏÔ
5. e\q(Hé), ø£+f…(Hé), |ü{Ïº |ü+#·MT $uÛÑøÏÔ
6. øÏ(Hé), ≈£î(Hé), jÓTTø£ÿ, ˝À(Hé), ˝À|ü\(Hé) wüw”˜ $uÛÑøÏÔ
7. n+<äT(Hé), q(Hé) dü|üÔMT $uÛÑøÏÔ
8. z, z], zsTT, zdæ dü+uÀ<Ûäq Á|ü<∏äe÷ $uÛÑøÏÔ
5e ‘·s¡>∑‹ 66 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

øÏ+~ U≤∞\qT dü¬s’q Á|ü‘·´j·÷\‘√ |üP]+#·+&ç. $uÛÑ≈£îÔ\qT Áu≤¬ø≥¢˝À sêj·T+&ç.
www.apteachers.in
ñ<ë : }]˝À Ç{ÏvŸ |ü+&ÉT>∑ #˚düTÔHêïs¡T. (wüw”˜ $uÛÑøÏÔ)
1. lø±≈£îfi¯+ ...... Bìì ªe÷$T&ç f…+ø£ |ü+&ÉT>∑μ n+{≤s¡T. ( )
2. Ç{ÏvŸ |ü+&ÉT>∑ ...... ª#Ó’‘Yb˛s=uŸμ nì ≈£L&Ü n+{≤s¡T. ( )
3. á |ü+&ÉT>∑ $»j·Tq>∑s¡+ ÁbÕ+‘·+ ...... #˚kÕÔs¡T. ( )
4. eT+∫|ü⁄düÔø£+ .......... eT+∫ $TÁ‘·T&ÉT ˝Ò&ÉT. ( )
5. eT{Ïº ............. u§eTà\T #˚j·Te#·TÃ. ( )
ÁbÕC…≈£îº |üì
H
ES
MT Á>±e÷˝À¢ »]π> ô|[¢fi¯ófl, |ü+&ÉT>∑\T C≤‘·s¡\˝À ñ|üjÓ÷–+#˚ dü+^‘· yêsTT<ë´\ >∑T]+∫ düe÷#ês¡+
ùdø£]+∫ |ü{Ïºø£ sêj·T+&ç. n+<äT˝À ˇø£ yêsTT<ä´+ >∑T]+∫ sêdæ, ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À Á|ü<ä]Ù+#·+&ç.
AD
bÕ&ÉT≈£î+<ë+
PR
‘˚HÓø£qï eT<ÛäTs¡+sê ‘Ó\T>∑T
A
R
‘˚HÓø£qï eT<ÛäTs¡+ sê, ‘Ó\T>∑T, Ä

H
‘Ó\T>∑T<äq+ e÷ ø£+{Ï yÓ\T>∑T. Äs¡TÁ<ä

D
‘Ó\T>∑T>∑&É¶ b˛‘·T>∑&É¶ m+‘· |ü#·Ãq, e÷ \*‘·ø£fi¯\T dü+^‘·+ kÕVæ≤‘·´+

AN
‘Ó\T>∑T >∑T+&Ó˝À ùdïVü≤+ m+‘· yÓ#·Ãq! ‘Ó\T>∑T‘·*¢ J$‘êq ~qø£è‘ê´\T.

T
eTq bı˝≤\ XÊ+‹ |ü⁄\T>∑T m+‘· ‘Ó\¢q, eTq >∑‘· #·]Á‘· |òüTq #·]Á‘· m+‘· U≤´‹!
ER
‘·s¡‘·sê\ ø£<∏äqT bÕ&ÉT >∑T+&Ó s¡a\¢q. >∑]«+#·<ä>∑Z C≤‹ ‘Ó\T>∑TC≤‹!

nsTTHê >∑‘·+ø£qï uÛÑ$wü´‘·TÔ ÄXÊ»qø£+
SC
bÕ≥T|ü&çq yêfi¯flπø ˝À≥T ˝Ò<äì

#ê{Ï #Ó|ü ‘·*¢ø£<ë ‘Ó\T>∑T‘·*¢ Ä uÛ≤$ø=s¡≈£î <Ûä]+#ê* Bøå±‹\ø£+.
n) øÏ+~ bÕ≥ bÕ&É+&ç. Ç$ dües¡ uÛ≤wü˝À, ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü˝À ñHêïsTT.
dües¡ uÛ≤wü˝À ‘Ó\T>∑T˝À
&Ó’ &Ó’ e÷eT˝Ò ` Ä&Ü‘√s¡Hé bÕxŸ‹jÓÆT #·+<äe÷eT ` ∫ø£ÿì ‘˚H˚‘˚y˚
&Ó’ &Ó’ e÷eT˝Ò ` ‘·sê› C≤e⁄ bÕxŸ‹jÓÆT #·+<äe÷eT ` nqï+eTT<ä› ‘˚y˚
&Ó’ &Ó’ e÷eT˝Ò ` øÏ+‘˚ >∑Ts¡Hé bÕxŸ‹jÓÆT #·+<äe÷eT ` ns¡{Ï |üfi¯ófl ‘˚y˚
&Ó’ &Ó’ e÷eT˝Ò ` >√‘√sY >√‘√sY &É≈£îÿÄ. #·+<äe÷eT ` bÕ|üøÏ øÏ‘·øÏ‘·\T ô|≥ºy˚.
5e ‘·s¡>∑‹ 67 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

www.apteachers.in
#·<Tä e⁄<ë+ e ÁøÏdàü dt e
Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± »s¡T|ü⁄≈£î+≥Tqï |ü+&ÉT>∑\˝À ÁøÏdüàdt |ü+&ÉT>∑ ˇø£{Ï.

á |ü+&ÉT>∑ Á ¬ø’düÔe⁄\≈£î n‹ô|<ä› |ü+&ÉT>∑. &çôd+ãsY 24q ÁøÏdüàdt
áyé>±q÷, 25q ÁøÏdüàdt>±q÷ »s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T.
dü+Á|ü<ëj·T ø£<∏äHê\ Á|üø±s¡+ Jdüdt ˇø£ |üX¯óe⁄\XÊ\˝À, |üX¯ó
e⁄\ eT<Ûä´ |ü⁄{≤º&Éì, »ìà+#·>±H˚ Äj·Tq ‘·*¢ y˚TØ e÷‘· Äj·TqqT
eÁkÕÔ\‘√ #·T{Ïº yês¡Tqï <Ûäs¡àXÊ\˝À U≤∞ ˝Òq+<äTq |üX¯óe⁄\ ø=≥º+˝ÀH˚
ñ+#·e\dæ e∫Ã+<äì ªu…’_\Tμ #ÓãT‘√+~. Äj·Tq |ü⁄{Ïºq s√E sêÁ‹ Ä
H
}]øÏ |üø£ÿqTqï bı˝≤˝À¢ ø=+<äs¡T |üX¯óe⁄\ ø±|üs¡T¢ ‘·eT >=Á¬s\
ES
eT+<ä\qT ø±|ü˝≤ ø±düTÔHêïs¡T. n|ü⁄Œ&ÉT ˇø£ <˚e<ä÷‘· Äø±X¯+ qT+∫
AD
yê] eTT+<äT≈£î ~– e#êÃ&ÉT. Ä <ä÷‘· #·T≥÷º ñqï yÓ\T>∑T≈£î >=Á¬s\ ø±|üs¡T\T uÛÑj·T|ü&Ü¶s¡T. <˚e<ä÷‘· yêfi¯fl‘√
ªªuÛÑj·T|ü&Éø£+&ç Ç~>√! MTø=ø£ dü+‘√wüø£s¡yÓTÆq X¯óuÛÑyês¡Ô. Çyê«fi¯ u…‘·¢ùV≤+˝Àì ˇø£ |üX¯óe⁄\ bÕø£˝À ˝Àø£s¡ø£å≈£î&ÉT
PR
|ü⁄{≤º&TÉ . Äj·Tq n+<ä]ø° Á|üuTÑÛ e⁄. ˇø£ |üdøæ +£ <äT bı‹Ô>T∑ &É˝¶ À #·T≥ºã&ç |üXó¯ e⁄\XÊ\˝À ñqï <ëD≤‘=f…˝º À |ü&TÉ ≈£îì ñ+
{≤&ÉT. Ç<˚ MT≈£î Äqyê\Tμμ. <˚e<ä÷‘· Ç˝≤ #ÓãT‘·T+&É>± bı\eT+‘ê <˚e<ä÷‘·\‘√ ì+&çb˛sTT+~. yêfi¯fl+‘ê
A
R
<˚e⁄ìøÏ düTÔ‹ ^‘ê\T bÕ&ç e÷j·TeTj·÷´s¡T. >=Á¬s\ ø±|üs¡T\T VüQ{≤VüQ{Ïq yÓ[fl <˚e<ä÷‘· #Ó|æŒq
H
|üX¯óe⁄\ bÕø£≈£î #˚s¡T≈£îHêïs¡T. nø£ÿ&É ‘=f…º˝À |ü&ÉT≈£îì ñqï •X¯óe⁄qT #·÷kÕs¡T.

D
n˝≤ 2000 dü+e‘·‡sê\ øÏ+<ä≥ &çôd+ãsY 24e ‘˚B ns¡s∆ êÁ‹ @düTÁø°dTü Ô »ìà+#ê&ÉT. n+<äTe\¢ Ä eTs¡THê&ÉT
AN
n+fÒ &çôd+ãsY 25e ‘˚B ÁøÏdüàdt |ü+&ÉT>∑ì »s¡T|ü⁄≈£î+≥THêïs¡T.

T
á |ü+&ÉT>∑≈£î Á ¬ø’düÔe⁄\T ‘·eT Çfi¯flqT, #·]Ã\qT n\+ø£]kÕÔs¡T.

ER
yÓ<äTs¡Tã<ä›\‘√, s¡+>∑T ø±–‘ê\‘√ ˇø£ ô|<ä› qø£åÁ‘êìï ‘·j·÷s¡T#˚dæ

Ç+{Ïø£|ü⁄Œ MT<ä m‘·TÔ˝À ô|&É‘ês¡T. sêÁ‹y˚fi¯ BbÕ\+ø£s¡D\‘√
SC
Çfi¯ófl, #·]Ã\T n+<ä+>± ñ+{≤sTT. Á|ü‹Ç+{À¢q÷ ˇø£ ÁøÏdüàdt

#Ó≥TºqT @sêŒ≥T #˚kÕÔs¡T. Ç~ á |ü+&ÉT>∑ Á|ü‘˚´ø£‘·. á
#Ó ≥ Tº q T s¡ + >∑ T s¡ + >∑ T \ ø±–‘ê\‘√q÷, ø±–‘· | ü ⁄
qø£åÁ‘ê\‘√q÷, ∫s¡T>∑+≥\‘√q÷, ∫qï∫qï >±E
>√fi≤\‘√q÷ n\+ø£]kÕÔs¡T. ÁøÏdüàdt
s√Eq ã+<ÛäTe⁄\ Çfi¯fl≈£î, $TÁ‘·T\
Çfi¯fl≈£î yÓ[fl Áù|e÷_Ûe÷Hê\‘√ ÁøÏdàü dt
X¯óuÛ≤ø±+ø£å\T #ÓãT‘ês¡T.
5e ‘·s¡>∑‹ 68 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

9. ‘·]>=+&É y˚+>∑e÷+ã
www.apteachers.in
H
ES
leT‹ kÕ$Á‹u≤sT÷ |üP˝Ò leT‹ düs√õ˙Hêj·TT&ÉT
AD
kÕ$Á‹u≤sTT
Á|ü |òüP˝Òë´sTTì
<∏äeT eTVæ≤fi≤ ñbÕ<Û düs√»˙Hêj· TT&É\T
uÛ≤s¡‘· ø√øÏ
Á|ü<∏äeT eTVæ≤fi≤ ñbÕ<Ûë´sTTì uÛ≤s¡‘· ø√øÏ\
PR
A
R
H
D
AN
T
ER
SC
leT‹
ø£ d ü ÷ Ô s ø£dü÷Ôsê“>±+BÛ
ê“>±+BÛ Ä‘·÷ÿ] yÓTT\¢
kÕ«‘·+Á‘·´ düeTs¡jÓ÷<ÛäTsê\T
kÕ«‘·+Á‘·´ düeTs¡jÓ÷<ÛäTsê\T ‘Ó\T>∑T˝À sêe÷j·TD+ s¡∫+∫q ‘=* ø£esTTÁ‹
∫Á‘·+ #·÷&É+&ç. Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É+&ç.

1. ∫Á‘·+˝À me¬ses¡T ñHêïs¡T? yê] >∑T]+∫ MT≈£î ‘Ó*dæ+~ #Ó|üŒ+&ç.
2. MT neTà >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç.
3. MTs¡T #·÷dæq ñ<√´>∑+ #˚düTÔqï Ä&Éyêfi¯fl >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç.
5e ‘·s¡>∑‹ 69 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

www.apteachers.in
|ü<ë\T`nsêú\T
m&É‘Ó>∑ø£ R n&ÉT¶˝Ò≈£î+&Ü ñ|üø£s¡Ô R ñ|üø±s¡+ #˚ùdyê&ÉT

~«E&ÉT R Áu≤Vü≤àDT&ÉT ˇs¡T\T R Ç‘·s¡T\T
#=|üŒ&çq R ñqï{Ïº nÁ|æj·TeTT R ÇwüºeTTø±ì~
bıdü>∑ R ‘·–q≥T¢>∑ eTqeTTq≈£î R eTqdüT‡≈£î
∫¬øÿH˚ì R <=]øÏ‘˚ |üsêj·TDeTT R n;Ûwüº+
ø°&ÉT R Vü‰ì |üs¡eT<Ûäs¡àeTT R >=|üŒ<Ûäs¡à+
|ü]D‹ R e÷s¡TŒ yê≈£îÿ R e÷≥
H
ES
dü+X¯sTT+#·T R dü+<˚Væ≤+#·T nE„&ÉT R ‘Ó*$ ‘·≈£îÿeyê&ÉT
ÁbÕuÛÑe+ R >=|üŒ‘·q+ dü‘Y R eT+∫
AD
‘·s¡Te⁄ R #Ó≥Tº ndü‘Y R #Ó&ÉT
>∑Ts¡T‘· R >=|üŒ‘·q+, ãs¡Te⁄ PR
Äs¡T´\T R |üPE´\T
ì+– R Äø±X¯+ ≈£î∫Ã‘·eTT R ø£|ü≥eTT
A
R
Áy˚\T#·T R y˚˝≤&ÉT‘·÷ yÓT+&ÉT>± R m≈£îÿe>±

H
neTè‘·+ R ‹j·T´ì yêq ˙s¡T ãT<ÛäT\T R |ü+&ç‘·T\T

D
AN
ø√$<äT&ÉT R $<ë«+düT&ÉT ñ<ä∆‘·T\T>±s¡T R >∑s¡«|ü&És¡T

y˚T|òüTT&ÉT R y˚T|òüT+ ìj·T‘· R ìj·TeTeTT>∑\
T
düeTè~∆ R m≈£îÿe>∑*– ñ+&É&É+ ìsêíj·Tø£eTTHé R ìs¡ísTT+#˚~

ER
ô|ìï~Û R >=|üŒ<Ó’q ì~Û

SC
Ç$ #˚j·T+&ç
$q&É+ ` Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É≥+
1. |ü<ë´\qT uÛ≤esê>∑j·TTø£Ô+>± bÕ&É+&ç.
2. MT≈£î ‘Ó*dæq ø=ìï ˙‹|ü<ë´\T #Ó|üŒ+&ç.
3. #·<äTe⁄ ˝Òø£b˛‘˚ @eTe⁄‘·T+~?
5e ‘·s¡>∑‹ 54 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

www.apteachers.in
#·<äe&É+ ` e´ø£Ô|üs¡#·&É+
n) øÏ+~ uÛ≤yê\≈£î dü]jÓÆTq |ü<ä´ bÕ<ë\T sêj·T+&ç.
1. y˚T|òüT+ ˙{Ï‘√ ì+&ç ñqï|ü&˚ e]¸düTÔ+~.
................................................................................................
2. y˚T\T #˚dæ bıeTàqTfÒ ô|<ä› •ø£å.
................................................................................................
3. $<ä´≈£î |ü⁄Hê~ ˙‹.
................................................................................................
H
4. dü‘·´+ bÕbÕ\T ‘=\–düTÔ+~.
ES
................................................................................................
AD
5. Á|ü•ï+#·&É+ e\¢H˚ düe÷»+˝À eTq≈£î $\Te ô|s¡T>∑T‘·T+~.
................................................................................................
Ä) øÏ+~ ù|sê #·~$ U≤∞\T |üP]+#·+&ç.
PR
A
eTTø£Ôø£+ n+fÒ ˇø£ |ü<ä´+. |üP]Ô nsêúìï ‘·q≈£î ‘êH˚ Çdü÷Ô Ç‘·s¡ |ü<ë´\‘√ dü+ã+<Ûä+ ˝Ò≈£î+&Ü dü«j·T+
R
dü+|üPs¡í+>± $ì|æ+#˚~. ‘Ó\T>∑T˝À eTTø£Ôø£ s¡#·q≈£î ªX¯‘·ø£, #ê≥Tμ |ü<ë´\qT ñ<ëVü≤s¡D>± #Ó|üŒe#·TÃ. y˚eTT\yê&É
H
D
;ÛeTø£$, ÁoHê<∏äT&ÉT, ‘ÓHê* sêeTø£èwüßí&ÉT ª#ê≥Tμ |ü<ä´ s¡#·q˝À #ê˝≤ Á|üdæ<äT∆\T. eTTø£Ôø£+ ˇø£ |ü<ä´ Á|üÁøÏj·T.
AN
X¯‘·ø£+˝À ≈£L&É eTTø£Ôø£ \ø£åD+ ñ+≥T+~.

1. dü«j·T+ dü+|üPs¡íyÓTÆq |ü<ë´ìï .................................. n+{≤s¡T.
T
ER
2. eTTø£Ôø£ s¡#·q≈£î ñ<ëVü≤s¡D>± .............................. |ü<ë´\T #Ó|üŒe#·TÃ.

SC
3. ‘ÓHê* sêeTø£èwüßí&ÉT ......................... |ü<ä´s¡#·q˝À Á|üdæ<äT∆&ÉT.

4. X¯‘·ø£+˝À ....................... \ø£åD+ ñ+≥T+~.
Ç) >∑u>∑u≤ #·<äe+&ç #·÷<ë›+.
n&ç¬><äqì ø£&ÉTe&ç»qT
q&ç–q<äqTeT>∑T&É qT&ÉTe&Éì q&Éj·TT&ÉT>∑THé
yÓ&ÉyÓ&É ∫&ÉTeTT&ç ‘·&Éã&É
q&ÉT–&ÉT q&ÉT–&É<äT »&çeT q&ÉT–&ÉT HÓ&É\Hé
5e ‘·s¡>∑‹ 55 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

www.apteachers.in
|ü<ë\T`nsêú\T
n+‘·sê\T R ‘˚&Ü\T ø£≥Tºu≤≥T¢ R ìã+<Ûäq\T
X¯‘êã›+ R e+<ä dü+e‘·‡sê\T Ä+ø£å\T R ìs¡“+<Ûë\T
bÕ≥e+ R kÕeTs¡ú´+ dæ<ä∆Vü≤düTÔsê\T R H˚s¡Œ]
~«|ü<ä R ¬s+&ÉT bÕ<ë\ |ü<ä´+ #·*y˚+Á<ä+ R y˚dü$˝À eT+∫˙s¡T Ç#·TÃ#√≥T
eT÷&ÛÜ#ês¡+ R n$y˚ø£yÓTÆq Ä#êsê\T nq|òü÷‘·Tà˝≤sê R |ü⁄D≤´‘·Tà˝≤sê
Ç$ #˚jj·T·T+&ç
+&ç
O
O
Ç$ #˚
H
ES
$q&É+ ` Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+
AD
1. y˚+>∑e÷+ã˝À MT≈£î q∫Ãq \ø£åD≤\T @$T{Ï?
2. ÄHê{Ï düe÷» |ü]dæú‘·T\T m˝≤ ñ+&˚$?
PR
3. y˚+>∑e÷+ã @j˚T s¡#·q\T #˚XÊs¡T?
A
R
H
#·<äe&É+ ` e´ø£Ô|üs¡#·&É+
D
AN
n) øÏ+~ ù|sêqT #·<äe+&ç. Á|üX¯ï\≈£î düe÷<ÛëHê\T sêj·T+&ç.

bıDø± ø£qø£eTà
T
ER
bıDø± ø£qø£eTà HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢ $Tq>∑\T¢ Á>±eT+˝À 10`6`1892q »ìà+#ês¡T.

‘·+Á&ç eTs¡T|üPs¡T ø=+&Ü¬s&ç.¶ ‘·*¢ ø±eTeTà. eT+∫ dü+|üqï dæ‹ú ˝Àì ≈£î≥T+u≤ìøÏ #Ó+~qyês¡T.
SC
∫qï‘·q+˝ÀH˚ u≤\´$yêVü≤+ »]–+~. ÄyÓT n|üŒ{Ï<ëø± ô|<ä›>± @MT #·<Tä e⁄ø√qfÒ¢ ˝…ø£ÿ.
dü«j·T+ ø£èwæ‘√ Ä+Á<Ûä, Ä+>∑¢, dü+düÿè‘ê\qT H˚]Ã bÕ+&ç‘ê´ìï kÕ~Û+∫q $<äTw”eTDÏ.
düe÷» ñ<ä∆s¡D ÄyÓT J$‘· <Û˚´j·T+>± m+#·Tø=Hêïs¡T. 1913˝À HÓ\÷¢s¡T≈£î <ä>∑Zs¡˝À ñqï bı≥¢|üP&ç Á>±eT+˝À
ªªdüT»q s¡+»ì düe÷»+μμ nH˚ ùdyê dü+düúqT kÕú|æ+∫ ns¡TΩ\≈£î ùde\T n+<äCÒXÊs¡T. eTTK´+>± düe÷»+˝À
n≥º&ÉT>∑Tq ñqï BqT\≈£î ñqï‘· dæú‹ ø£*Œ+#·≥+˝À ÄyÓT ùde\T dü|òü\eTj·÷´sTT. yê] J$‘ê\qT Nø£{ÏqT+&ç
yÓ\T>∑T˝ÀøÏ ‘Ó∫Ã dü|©üò ø£è‘·T sê˝…H’ ês¡T ø£qø£eTà>±s¡T. Ä @&Ü<˚ ÄyÓT ùdïVæ≤‘·T\+<äs÷¡ ø£*dæ HÓ\÷¢sT¡ sêe÷Hêj·TT&ÉT
e+{Ï $‘·s¡D o\Ts¡ Áb˛‘ê‡Vü≤+‘√ ø=‘·÷Ôs¡T Á>±eT+˝À ªª$y˚ø±q+<ä Á>∑+<∏ë\j·T+μμ @sêŒ≥T #˚dæ |ü⁄düÔø±\‘√
$X¯«<äs¡Ùq+ #˚j·T{≤ìøÏ >=|üŒ neø±X¯+ ø£*Œ+#ês¡T. ø£qø£eTà>±s¡T C≤rjÓ÷<äéT+˝À eTVü‰‘êà>±+BÛ >±]
•wüß´sê˝…’ >∑D˙j·T+>± ‘·q e+‘·T ùde\+~+#ês¡T.
5e ‘·s¡>∑‹ 72 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
1. ô|’ ù|sê˝À me] >∑T]+∫www.apteachers.in
#ÓbÕŒs¡T?
................................................................................................
2. bıDø± ø£qø£eTà @ ùdyêdü+düúqT kÕú|æ+#ês¡T?
................................................................................................
3. bıDø± ø£qø£eTà kÕú|æ+∫q Á>∑+<∏ë\j·T+ @~? <ëìï mø£ÿ&É @sêŒ≥T #˚XÊs¡T?
................................................................................................
Ä) øÏ+~ ù|sê #·<äe+&ç. ‘·|ü ˇ|ü\qT >∑T]Ô+#·+&ç.
#·T+&É÷s¡T s¡‘·ïeTà
H
‘·÷s¡TŒ >√<ëe] õ˝≤¢ ø±øÏHê&É˝À sêe⁄ ãVüQ<ä÷sY ô|+’ &Ü yÓ+ø£≥ #·\|ü‹ nH˚ »MT+<ësY>±] |ü⁄Á‹ø±s¡‘ï· +
ES
s¡‘·ïeTà. 7`2`1891q ø±øÏHê&É˝À »ìà+#ês¡T. ∫qï‘·q+ qT+&ç <˚X¯+ |üsêsTT yê] bÕ\q qT+&ç $eTTø£Ô+
ø±yê\ì ø£\\T ø£H˚yês¡T.
AD
Á|üeTTK >±+<Û˚j·T yê~, dü+|òüT ùde≈£îsê\T, dü+|òüT dü+düÿs¡Ô nsTTq s¡‘·ïeTà 1940˝À mH√ï $‘·+‘·T
PR
$yêVü‰\T »]|æ+∫ dü+düÿs¡DqT Ä#·s¡D˝ÀøÏ ‘Ó∫Ãq ñ<äéTo*. Åd”Ô\T dü«‘·+Á‘·+>± ‘·eT ø±fi¯¢ MT<ä ì\ã&Ü\qï~
ÄyÓT <Û˚´j·T+. n+<äTø√dü+ yê] ñbÕ~Ûø√dü+ ªªeTVæ≤fi≤ bÕ]ÁXÊ$Tø£ dü+|òüT+μμ @s¡Œ]#ês¡T. Ç+<äT˝À ≈£î\, eT‘·
A
$eø£åqT bÕ{Ï+#·≈£î+&Ü <ä[‘·, nHê<∏ä eTVæ≤fi¯\≈£î kÕúq+ ø£*Œ+∫ yê]øÏ ≈£î≥Tº|üì˝À •ø£åD Ç|æŒ+∫, ≈£î≥Tº $TwüqT¢
R
ø=ì n+<äCÒdæq Bq »q u≤+<Ûäe⁄sê\T.

H
ªª$<ä´ n+<ä] Vü≤≈£îÿμμ nì s¡‘·ïeTà qe÷às¡T. n+<äTø√dü+ $<ë´ Á>∑+<∏ë\j·÷\T @s¡Œ]#ês¡T. dü+düÿè‘·+,
D
‘Ó\T>∑T H˚s¡Œ≥y˚T ø±ø£ dü+^‘·+, qè‘·´+ yÓTT<ä˝…’q ø£fi¯\˝À ÄdüøÏÔ ñqï u≤\u≤*ø£\≈£î Ä]úø£ kÕj·T+ n+~+#ês¡T.
AN
‘·q˝≤π> Åd”Ô »HêuÛÑT´qï‹ ø√dü+ ø£èwæ #˚düTÔqï dü«#·Ã¤+<ä dü+dü\ú qT >∑T]Ô+∫ yê]øÏ ø±e\dæq Ä]úø£ dü<äTbÕj·÷\T
n+<äCÒdæ yê] $ø±kÕìøÏ ‘√&ÉŒ&Ü¶s¡T.
T
ER
1. #·T+&É÷] s¡‘·ïeTà HÓ\÷¢s¡T õ˝≤¢˝À »ìà+∫+~. ( )

SC
2. Åd”Ô\T dü«‘·+Á‘·+>± ‘·eT ø±fi¯flMT<ä ì\ã&Ü\qï~ ÄyÓT <Û˚´j·T+. ( )

3. ª$<ä´ n+<ä] Vü≤≈£îÿμ nì s¡‘·ïeTà qe÷às¡T. ( )
4. #·T+&É÷s¡T s¡‘·ïeTà 2`7`1981˝À »ìà+#ês¡T. ( )
Ç) øÏ+~ ù|sê #·<äe+&ç. Á|üX¯ï\T ‘·j·÷s¡T #˚j·T+&ç.
»j·T+‹ dü÷s¡eTà
‘ê>∑T&ÉT e\¢ ø£*π> nqsêú\qT ‘Ó*j·TCÒdü÷Ô ªªø£\T¢ e÷q+&√jYT u≤ã÷μμ n+≥÷ <Ûäsêï
#˚XÊs¡T »j·T+‹ dü÷s¡eTà. áyÓT 1887˝À lø±≈£îfi¯+ õ˝≤¢ ø£${Ï nÁ>∑V‰ü s¡+˝À |ü⁄{≤ºsT¡ . ø£+<äT≈£L]
MπsX¯*+>∑+>±] Á|üuÛ≤e+‘√ dü+|òüTùdy˚ |üs¡e÷e~Û>± uÛ≤$+#ês¡T. Ä s√E˝À¢H˚ ‘ê>∑TuÀ‘·T\
yÓøÏ* y˚cÕ\qT Á|üVü≤düHê\T>± #˚dæ Á|ü<ä]Ù+#˚yês¡T.
5e ‘·s¡>∑‹ 73 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
www.apteachers.in
uÛ≤cÕ+XÊ\T
(n) øÏ+~ yêø±´\T #·<äe+&ç.
kÕ<Ûës¡D+>± uÛ≤wü˝À |ü<äC≤˝≤ìï |ü⁄s¡Twüß\qT dü+uÀ~Û+#˚ |ü<ë\T, Åd”Ô\qT dü+uÀ~Û+#˚ |ü<ë\T, Ç‘·s¡T\qT
dü+uÀ~Û+#˚ |ü<ë\T (|ü≈£åî\T, »+‘·Te⁄\T, »&Ü\T) nì $uÛ≤>∑+ #˚j·Te#·TÃ. M{ÏH˚ |ü⁄+*+>∑+, Åd”Ô *+>∑+,
q|ü⁄+düø£ *+>∑+ n+{≤s¡T. ø=ìï uÛ≤wü˝À¢ ns¡ú+‘√ dü+ã+<Ûä+ ˝Ò≈£î+&Ü |ü<ä dü«s¡÷bÕìï ã{Ïº *+>∑+
ñ+≥T+~. ø=ìï uÛ≤wü˝À¢ nsêúìï ã{Ïº *+>∑+ ñ+≥T+~. ‘Ó\T>∑T˝À ns¡ú+ Á|üe÷D+.
‘Ó\T>∑T yê´ø£s¡D≤\˝À á $uÛ≤>±ìï *+>∑+ nq≈£î+&Ü yê#·ø£+ n+{≤s¡T. |ü⁄s¡Twüß\qT uÀ~Û+#˚
|ü<ë\T eTVü≤‘·TÔ\T, ‘·øÏÿq$ neTVü≤‘·TÔ\T. yêø£´ ìsêàD+˝À Åd”Ô\qT dü+uÀ~Û+#˚ |ü<ë\T @ø£e#·q+˝À
neTVü≤‘·TÔ‘√q÷, ãVüQe#·q+˝À eTVü≤‘·TÔ‘√q÷ #˚s¡‘êsTT.
H
ñ<ë: n‘·qT e#êÃ&ÉT
ES
n~ / ÄyÓT e∫Ã+~
yêfi¯ó¢ (Åd”Ô\T / |ü⁄s¡Twüß\T / Åd”Ô |ü⁄s¡Twüß\T) e#êÃs¡T
AD
n$ e#êÃsTT.
n+<äTe\¢ Åd”Ô\qT uÀ~Û+#˚ |ü<ë\qT $&ç>± #ÓbÕŒ\+fÒ yê{Ïì eTVü≤r yê#·ø±\T n+{≤s¡T.
PR
(Ä) øÏ+~ |ü⁄s¡Twüyê#·ø£ |ü<ë\≈£î Ád”Ô yê#·ø£ |ü<ë\T sêj·T+&ç.
A
1. ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT ` ñ<ë: ñbÕ<Ûë´sTTì

................................................
R
H
2. q≥T&ÉT ` ................................................
D
3. >±j·T≈£î&ÉT ` ................................................
AN
4. ø£fi≤ø±s¡T&ÉT ` ................................................
5. ôd’ì≈£î&ÉT ` ................................................
T
ER
<Ûës¡D #˚<ë›+
SC
ñ ˆˆ e÷≥\#˚‘· <˚e‘·\T eTqïq CÒdæ es¡+ãT *‘·TÔ, sê

e÷≥\#˚‘· uÛÑ÷|ü‘·T\T eTqïq CÒdæ <Ûäq+ãT ì‘·TÔ, sê
e÷≥\#˚‘· e÷ìqT\T eTqïq CÒdæ eTq+ãT *‘·TÔ, sê
e÷≥\T H˚s¡«≈£îqï eT] e÷qeTT VüAqeTT ø±<Ó j˚T]øÏHé ˆˆ
uÛ≤e+ : e÷≥ eT+∫<Ó’‘˚ <˚e‘·\T esê\T ÇkÕÔs¡T. Ä e÷≥\T sêE\≈£î q∫Ã‘˚ ãVüQeT‘·T*kÕÔs¡T.
Ä e÷≥\˝Àì e÷<ÛTä sê´ìï Åd\Ô” T Çwü|º &ü ‘É ês¡T. Ä e÷≥\T dü]˝Òq|ü&ÉT me]¬øH’ ê >ös¡e+ b˛‘·T+~.
5e ‘·s¡>∑‹ 57 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

www.apteachers.in
Á|üX¯+dü
MT ‘·s¡>∑‹˝À ne÷àsTT\T nìï s¡+>±\˝À eTT+<äTHêïs¡T, n+fÒ u≤>± #·<äTe⁄‘ês¡T, Ä≥˝À¢ sêDÏkÕÔs¡T,
qè‘ê´\T #˚kÕÔs¡T, bÕ≥\T bÕ&ÉT‘ês¡T. ø±s¡´Áø£e÷\T ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T. |ü]X¯óÁuÛÑ‘· bÕ{ÏkÕÔs¡T. yêfi¯flì MTs¡T m˝≤
n_Ûq+~kÕÔs¡T.
uÛ≤cÕ+XÊ\T
kÕe÷q´ yêø£´+ ÁøÏj·÷ düVæ≤‘· yêø£´+, ÁøÏj·÷ s¡Væ≤‘· yêø£´+ nì ¬s+&ÉT s¡ø±\T. ÁøÏj·÷ düVæ≤‘· yêø£´+˝À
ˇø£ düe÷|üø£ ÁøÏj·T ñ+≥T+~. ÁøÏj·÷ s¡Væ≤‘· yêø£´+˝À ÁøÏj·÷ |ü<+ä ñ+&É<äT.
H
ÁøÏj·÷ düVæ≤‘· yêø£´+
ES
ñ<ë : bÕ|ü bÕ\T ‘ê>∑T‘·T+~.
C≤Hé dæìe÷ #·÷düTÔHêï&ÉT.
AD
ÁøÏj·÷ s¡Væ≤‘· yêø£´+
ñ<ë : yê&ÉT Hê ‘·eTTà&ÉT.
n‘·qT eT+∫ Ä≥>±&ÉT.
PR
A
dü+•¢wüº yêø£´+
R
yêø£´+˝À ˇø£ düe÷|üø£ÁøÏj·T, ˇø£{Ï ˝Ò<ë n+‘·≈£î $T+∫ ndüe÷|üø£ ÁøÏj·T\T ñ+fÒ n~ dü+•¢wüº
H
yêø£´+.
D
AN
XÊeT÷´\T bÕsƒ¡+ #·~$, nqï+ ‹ì, ìÁ<äb˛j·÷&ÉT.

dü+j·TTø£Ô yêø£´+
T
ER
yêø£´+˝À ˇø£{Ï ø£+fÒ m≈£îÿe düe÷|üø£ ÁøÏj·T\T ñ+fÒ n~ dü+j·TTø£Ô yêø£´+.

ÇkÕàsTT˝Ÿ }]øÏ yÓfi≤fl&ÉT— e#êÃ&ÉT.
SC
s¡‘êï\T bÕ\T ‘ê–+~— yÓ+≥H˚ ìÁ<äb˛sTT+~.

øÏ+~ yêø±´\qT #·<äe+&ç. kÕe÷q´, dü+•¢wüº, dü+j·TTø£Ô yêø±´\qT >∑T]Ô+#·+&ç.
1. \*‘· bÕ≥ bÕ&ç+~. ................................................
2. XÊs¡<ä {Ï|òæHé ‹qï~, ø±|ò” ‘ê–+~. ................................................
3. ã\sê+ dü+‘·≈£î yÓ[fl, ≈£Ls¡>±j·T\T ‘Ó#êÃ&ÉT. ................................................
4. $y˚ø±q+<äT&ÉT wæø±>√˝À ñ|üq´dæ+#ê&ÉT. ................................................
5. kÂ»q´ #ê˝≤ ‘Ó*yÓ’q~, #·Ts¡T¬ø’q~. ................................................
6. ø£eT\ |üØø£å\T sêdæ, }]øÏ yÓ[¢+~. ................................................
5e ‘·s¡>∑‹ 75 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
www.apteachers.in
<Ûës¡D #˚<ë›+
πøj·T÷sêDÏ q uÛÑ÷wüj·T+‹ |ü⁄s¡Twü+ uÛ≤e+ :` eTìwæøÏ n+<ëìï#˚Ã$ ø£&çj·÷\T,

Vü‰sê q #·+Á<√»®«˝≤' eTTs¡T>∑T\T, <Ûä>∑<Ûä>∑˝≤&˚ q>∑\T ø±<äT.
q kÕïq+ q $˝Ò|üq+ q ≈£îdüTeT+ düTyêdüq\÷πs ˝Ò|üHê\‘√ kÕïq+, |üP\T
Hê\+ø£è‘ê eT÷s¡∆C≤' n\+ø£]+∫q »&É\T Çy˚$ n+<ëìïe«e⁄.
yêDÒ´ø± düeT\vÿs√‹ |ü⁄s¡Twü+ e´øÏ Ô ø Ï n+<ëìï#˚ Ã ~, Ä e´øÏ Ô jÓ T Tø£ ÿ
j·÷ dü+düÿè‘ê<Ûës¡´‘˚ dü+kÕÿs¡e+‘·yTÓ qÆ e÷≥ rπs. @Hê{Ïø° ì*#˚~
ø°åj·T+‘˚ œ\ uÛÑ÷wüD≤ì dü‘·‘·+ yê>∑÷“¤wüDy˚T.
yê>∑÷“¤wüD+ uÛÑ÷wüD+. ` uÛÑs¡ÔèVü≤] düTuÛ≤wæ‘·+
H
ES
AD
#·<Tä e⁄<ë+ ø£$Á‘·j·T+
PR
ªª‹+fÒ >±¬s˝Ò ‹Hê*. $+fÒ uÛ≤s¡‘y· T˚ $Hê*μμ nH˚ kÕyÓT‘· $Hêïs¡T ø£<ë! eTVü‰uÛ≤s¡‘êìï dü+düÿè‘·+˝À
y˚<äyê´düT&ÉT sêXÊ&ÉT. qqïj·T´, ‹ø£ÿq, mÁsêÁ|ü>∑&É\T eTVü‰uÛ≤s¡‘êìï ‘Ó\T>∑T˝À sêXÊs¡T.
A
R
qqïj·T´ sê»eTùV≤+Á<äes¡+˝À sê»sê» qπs+Á<äTì ÄkÕúq+˝À ñ+&˚yê&ÉT. qqïj·T

H
11e X¯‘êu≤›ìøÏ #Ó+~qyê&ÉT. ÄsêE ø√]ø£ô|’ dü+düÿè‘·+˝À ñqï uÛ≤s¡‘êìï qqïj·T

D
AN
‘Ó\T>∑T˝À sêXÊ&ÉT. áj·Tq Ä~, düu≤Û |üsê«\qT, Äs¡D´|üs«¡ +˝À ø=+‘·u≤Û >±ìï sêXÊ&ÉT.
qqïj·TqT ªÄ~ø£$μ n+{≤s¡T. áj·Tq≈£î ªyê>∑qTXÊdüqT&ÉTμ nH˚ _s¡T<äT ≈£L&Ü ñ+~.
T
ER
‹ø£ÿq HÓ\÷¢s¡TqT bÕ*+∫q eTqTeTdæ~∆ e<ä› eT+Á‹>± ñ+&˚yê&ÉT. áj·Tq 13e

SC
X¯‘êu≤›ìøÏ #Ó+~qyê&ÉT. eTVü‰uÛ≤s¡‘·+˝À $sê≥|üs¡«+ yÓTT<ä\T |ü~ùV≤qT |üsê«\T

sêXÊ&ÉT. áj·Tq≈£î ªø£$ÁãVü≤àμ, ªñuÛÑj·Tø£$ $TÁ‘·T&ÉTμ nH˚ _s¡T<äT\T ñHêïsTT. ‹ø£ÿq
ªìs¡«#·H√‘·Ôs¡ sêe÷j·TD+μ nH˚ eTs√ ø±e´+ ≈£L&Ü sêXÊ&ÉT.
mÁs¡q n<ä›+øÏì bÕ*+∫q Áb˛\j·T y˚e÷¬s&ç¶ ÄkÕúq+˝À ñ+&˚yê&ÉT.

mÁs¡q 14e X¯‘êã›+ yê&ÉT. uÛ≤s¡‘+· ˝À ns¡D´|üs«¡ +˝À qqïj·T sêj·T>±
$T–*q uÛ ≤ >±ìï mÁs¡ q |ü P ]Ô #˚ X Ê&É T . mÁs¡ q ªVü ≤ ]e+X¯ + μ
ªqèdæ+Vü≤|ü⁄sêD+μ ≈£L&Ü sêXÊ&ÉT. áj·Tq≈£î ªÁ|üã+<Ûä |üsy¡ T˚ X¯«s¡T&ÉTμ,
ªX¯+uÛÑT<ëdüT&ÉTμ nH˚ _s¡T<äT\THêïsTT.
5e ‘·s¡>∑‹ 76 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
www.apteachers.in
10. eT+∫ ãVüQeT‹
H
ES
AD
PR
A
R
H
D
AN
T
ER
SC
∫Á‘·+ #·÷&É+&ç. Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É+&ç.

1. ∫Á‘·+˝À @+ »s¡T>∑T‘·Tqï~?
2. me¬ses¡T ñHêïs¡T? @+ #˚düTÔHêïs¡T?
3. Ç˝≤+{Ï Á|ü<äs¡Ùq≈£î ˙e⁄ yÓ[‘˚ m˝≤+{Ï |ü⁄düÔø±\T ø=+{≤e⁄?
5e ‘·s¡>∑‹ 77 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

www.apteachers.in
eT+∫ ãVüQeT‹
H
ES
AD
PR
A
R
H
D
AN
Ä s√E $j·÷Hé |ü⁄{Ïqº s√E. $j·÷Hé≈î£ n+<äs÷¡ |ü⁄{Ïqº s√E X¯óuÛ≤ø±+ø£\å T #ÓbÕŒs¡T. ãVüQeT‘·T\T Ç#êÃs¡T.
$j·÷HéøÏ yêfi¯¢ e÷eTj·T´ ˇø£ ãVüQeT‹ ‘Ó#êÃ&ÉT.
T
ER
e÷eTj·T´ : Ç~>√ $j·÷Hé! ˙ø=ø£ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq ãVüQeT‹.

$j·÷Hé : @+{Ï e÷eTj·T´! nuÀ“! ø£<∏ä\ |ü⁄düÔø±\T.
SC
e÷eTj·T´ : ne⁄qTsê! ˙≈£î |ü⁄düÔø±\+fÒ Çwüº+ ø£<ë! qTe⁄« ≈£L&Ü |ü⁄düÔø±\T #·~$ >=|üŒyê&ç$ ø±yê\ì.
$j·÷Hé : |ü⁄düÔø±\T #·~$‘˚ >=|üŒyêfi¯fle⁄‘êsê e÷eTj·÷´? |ü⁄düÔø£+ #·<äTe⁄‘·T+fÒ #ê˝≤ Vü‰sTT>± ñ+≥T+~.
$H√<ä+>± ñ+≥T+~.
e÷eTj·T´ : ì»y˚T! $H√<ä+‘√ bÕ≥T uÀ˝…&ÉT $wüj·÷\T ‘Ó\TkÕÔsTT. MT≈£î ‘Ó\TkÕ! eTq
eTVü‰‘êà>±+BÛøÏ |ü⁄düøÔ ±\+fÒ #ê˝≤ Çwü+º . ‘·q Ä˝À#·q\qT |ü⁄düøÔ ±˝Ò Á|üu≤Û $‘·+
#˚kÕj·Tì Äj·Tq #Óù|Œyês¡T. |ü⁄düøÔ £ |üsH¡ƒ êìøÏ m≈£îÿe düeTj·T+ yÓ∫Ã+#˚yês¡T.
ªª~ øÏ+>¥&ÉyéT Ä|òt >±&é áCŸ $‹Hé j·TTμμ nH˚ |ü⁄düÔø£+ ‘·qì nVæ≤+düyÓ’|ü⁄≈£î
q&ç|æ+∫+<äì u≤|üPJ #Óù|Œyês¡T. ‘·q n_ÛÁbÕj·÷\T Á|ü»\+‘ê #·~$
‘Ó\TdüTø√yê\ì >±+BÛJ mH√ï yê´kÕ\T, |ü⁄düÔø±\T sêXÊs¡T.
5e ‘·s¡>∑‹ 78 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
$j·÷Hé : n+<äTπø >±+BÛJ n+‘· >=|ü www.apteachers.in
Œyê&Éj·÷´&Éqïe÷≥!
e÷eTj·T´ : ne⁄qT. |ü⁄düÔø£ |üsƒ¡q+ n˝≤+{Ï~sê. n+‘Ó+<äT≈£î uÛÑ>∑‘dY æ+>¥qT ñ] rùdeTT+<äT
ø√]ø£ @$T{À #Ó|üŒeTqï|ü⁄Œ&ÉT Äj·Tq ø√]q ø√]ø£ @$T{À ‘Ó\TkÕ ?
$j·÷Hé : @+ ø√sê&ÉT e÷eTj·÷´?
e÷eTj·T´ : ‘·qøÏwyºü TÓ qÆ ˝…ìHé s¡∫+∫q ªsê»´+`$|üe¢ +μ nH˚ |ü⁄düøÔ ±ìï #·<yä ê\Hêï&ÉT. ‘·qqT
ñ] rùdeTT+<äT ‘·q≈£î Ä |ü⁄düøÔ ±ìï #·<eä &ÜìøÏ ø±düÔ düeTj·T+ Çe«eTì n&ç>±&ÉT.
|ü⁄düÔø£+ |üP]Ô>± #·~yêø£ ñ]ø£+ã+ mø±ÿ&ÉT. |ü⁄düÔø±\T #·<äe&É+ n+fÒ Äj·Tq≈£î n+‘· |æ∫Ã.
$j·÷Hé : HêøÏe˙ï ‘Ó*j·Te⁄ e÷eTj·÷´! #ê˝≤ ÄdüøÏÔ>± ñ+~. eT] ø=+<ä] >∑T]+∫ #Ó|üŒyê.
e÷eTj·T´ : &Ü. _.ÄsY. n+uÒ<äÿsY ‘Ó\TdüTø£<ë ˙≈£î. eTq sêC≤´+>∑ ìsêà‘·. Äj·Tq nyÓT]ø±, Ç+>±¢+&ÉT˝À
#·<äTe⁄≈£îqïyê&ÉT. ‹]– uÛ≤s¡‘·<˚XÊìøÏ e#˚Ã≥|ü⁄Œ&ÉT Äj·Tq ‘Ó#·TÃ≈£îqï~ |ü⁄düÔø±˝Ò. Äj·Tq s√p
H
sêÁ‹ 2.00 >∑+≥\ es¡≈£î |ü⁄düÔø±\T #·~y˚yês¡T. Äj·Tq kı+‘· Á>∑+<∏ë\j·T+˝À 52 y˚\ |ü⁄düÔø±\T
ES
ñ+&˚$.
$j·÷Hé : nyÓ÷à! nìï |ü⁄düÔø±˝Ò ...
AD
e÷eTj·T´ : Äj·Tq #·ìb˛j˚Tes¡≈£î #·<äTe⁄‘·÷H˚ ñHêïs¡T. Äj·Tq 32 |ü⁄düÔø±\T s¡∫+#ês¡T.
PR
‘·q J$‘· ø±\+˝À 23 |ü{≤º\T (&çÁ^\T) kÕ~Û+#ês¡T. uÛ≤s¡‘·<˚X¯ #·]Á‘·˝À Äj·Tq
Á|ü‘˚´ø£ kÕúq+ dü+bÕ~+#ês¡T. Ç+ø√{Ï ‘Ó\TkÕ Äj·Tq n+<ä]ø£Hêï eTT+<äT
A
Á>∑+<∏ë\j·T+˝ÀøÏ yÓ[fl |ü⁄düÔø±\T n˙ï #·~$ ÄKs¡Tq ãj·T{ÏøÏ e#˚Ãyê&ÉT.
R
$j·÷Hé : e÷ bÕsƒX¡ Ê\˝À ≈£L&Ü Á>∑+<∏ë\j·T+ ñ+~. H˚qT, Hê ùdïVæ≤‘·T\÷ yÓfi≤ÔeTT. Hê≈£î |ü⁄düøÔ ±\T #·<eä &É+
H
#ê˝≤ Çwüº+ e÷eTj·T´.

D
AN
e÷eTj·T´ : n~ eT+∫ n\yê≥T sê! düs√»˙Hêj·TT&ÉT ‘Ó\TkÕ! ÄyÓT≈£î ≈£L&Ü MT≈£î ˝≤π> |ü⁄düÔø±\+fÒ uÀ˝…&ÉT
Çwüeº T≥. #·~y˚≥|ü&ÉT @yÓTHÆ ê dü+<˚V‰ü \T eùdÔ yÓ+≥H˚ Ç+{À¢yêfi¯q¢ T, {°#s· q¢¡ T n&ç– ‘Ó\TdüT≈£îH˚<ëø±
T
}s¡ T ≈£ î H˚ < ˚ ø±<ä ≥ .

ER
|ü<äeT÷&˚fi¯flπø ªªdüs√es¡
sêDÏμμ nH˚ |ü⁄düøÔ ±ìï sêdæ
SC
n+<ä ] ‘√ X¯ u Û ≤ wt
nì|æ+#·T≈£î+<ä≥.
$j·÷Hé : e÷ oqT ≈£L&Ü n+‘˚
e÷eTj·÷´. |ü⁄düÔø±ìï
#·~$q+‘· ùd|ü⁄ Ç<˚+{°?
n<˚+{°? nì Á|üX¯ï\T
n&ÉT>∑T‘·÷H˚ ñ+{≤&ÉT.
5e ‘·s¡>∑‹ 79 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

www.apteachers.in
e÷eTj·T´ : n˝≤ n&ç– ‘Ó\TdüT≈£î+fÒH˚ eTq+ #·~y˚~ ns¡eú Te⁄‘·T+~. yÓT\¢yTÓ \¢>± #·<eä &É+
ˇø£ n\yê≥T>± e÷s¡T‘·T+~. eTq e÷J sêh|ü‹ &Üˆˆ nãT›˝Ÿ ø£˝≤+ ‘êqT
n+‘· n‘·T´qï‘· kÕúsTTøÏ #˚s¡&ÜìøÏ |ü⁄düÔø±˝Ò ø±s¡DeTì nHêïs¡T. |ü⁄düÔø±\T
ªªXÊX¯«‘· ùdïVæ≤‘·T\Tμμ n+{≤sêj·Tq.
$j·÷Hé : ì»y˚T e÷eTj·÷´! |ü⁄düøÔ ±\T eTq≈£î #ê˝≤ $wüj÷· \T H˚sT¡ Œ‘êsTT. e÷ ã&ç˝À
ªªeT+∫ |ü⁄düÔø£y˚T eT+∫ ùdïVæ≤‘·T&ÉTμμ nì sêdæ ñ+≥T+~.
e÷eTj·T´ : ne⁄qT ... |ü⁄düÔø±˝Ò eTqøÏ ì»yÓTÆq H˚kÕÔ\T.
|ü<ë\T`nsêú\T
ãVüQeT‹ R ø±qTø£ nVæ≤+dü R Væ≤+dü˝Òì düs√es¡+ R ø=\qT / #Ós¡Te⁄
H
ìsêà‘· R ‘·j·÷s¡T #˚dæqyês¡T e÷J R eTTqT|ü{Ï H˚kÕÔ\T R ùdïVæ≤‘·T\T
ES
O
PRO
AD
Ç$ #˚j·T+&ç
$q&É+ ` Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É≥+
A
1. |ü⁄düÔø±\qT m+<äT≈£î #·<äyê*?
R
2. MTs¡T @y˚T$T |ü⁄düÔø±\T #·~yês¡T? |ü⁄düÔø±\T #·~y˚≥|ü&ÉT MT≈£î @eTì|ædüTÔ+~?

H
2. MT≈£î q∫Ãq |ü⁄düÔø£+ >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç.

D
AN
3. MT ùdïVæ≤‘·T\T @ |ü⁄düÔø±\T #·~yês√ ‘Ó\TdüTø√+&ç. yêfi¯fl≈£î Ä |ü⁄düÔø±\T m+<äT≈£î q#êÃjÓ÷

n&É>∑+&ç.
T
#·<äe&É+ ` e´ø£Ô|üs¡#·&É+
ER
SC
n) bÕsƒ¡+ #·~yês¡T ø£<ë! bÕsƒ¡+ Ä<Ûës¡+>± øÏ+~ e÷≥\T me]y√ sêj·T+&ç.

1. ‘·q Ä˝À#·q\qT |ü⁄düÔø±˝Ò Á|üuÛ≤$‘·+ #˚kÕj·Tì Äj·Tq #Óù|Œyês¡T.
.................................................................................................
2. ñ] rùdeTT+<äT |ü⁄düÔø±ìï #·<äe{≤ìøÏ ø±düÔ düeTj·T+ Çe«eTì n&ç>±&ÉT.
.................................................................................................
3. #·~y˚≥|ü&ÉT dü+<˚Vü‰\T eùdÔ yÓ+≥H˚ Ç+{À¢ yêfi¯flqT, {°#·s¡¢qT n&ç– ‘Ó\TdüT≈£îH˚ <ëø±
}s¡T≈£îH˚<˚ ø±<ä≥.
.................................................................................................
5e ‘·s¡>∑‹ 80 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
www.apteachers.in
4) Äj·Tq s√p sêÁ‹ 2.00 >∑+≥\ es¡≈£î |ü⁄düÔø±\T #·~y˚yês¡T.
.................................................................................................
Ä) øÏ+~ ù|sê #·<äe+&ç. Á|üX¯ï\≈£î düe÷<ÛëHê\T sêj·T+&ç.

eTìwæ |ü⁄{Ïºq #ê˝≤ ø±˝≤ìøÏ uÛ≤wü |ü⁄{Ïº+~. ôd’>∑\ s¡÷|ü+˝À
ñ+&˚u≤Û wü. ø±\Áø£eT+˝À yêÁ>∑÷|ü+ <Û]ä +∫+~. Ä ‘·sê«‘· u§eTà\ s¡÷|ü+˝À,
nø£åsê\ s¡÷|ü+˝À *|æ @s¡Œ&ç+~. *|æ @s¡Œ&çq ‘·s¡Tyê‘· ÁbÕNq e÷qe⁄\T
sêfi¯flô|’q, >√&É\ô|’q düe÷#êsêìï #Óπøÿyês¡T. Ä ‘·s¡Tyê‘· #ê˝≤ ø±˝≤ìøÏ
‘ê{≤≈£î\MT<ä |òüT+≥+‘√ sêùdyês¡T. yê{Ïì ª‘êfi¯|üÁ‘· Á>∑+<∏ë\Tμ nH˚yês¡T.
H
|ü⁄sêD≤\T, Ç‹Vü‰kÕ\T yê{Ïô|H’ ˚ sêùdyês¡T. Ä ‘·sT¡ yê‘· ø±\+˝À sê–πs≈£î\ô|’
ES
sêkÕs¡T. Ä ‘·s¡Tyê‘· mH√ï nH˚«wüD\T #˚dæ ø±–‘êìï ø£qT>=Hêïs¡T. ø±–‘·+
ø£qTø√ÿe&É+ ˇø£ yÓTÆ\TsêsTT. nsTT‘˚ Áø°.X¯. 1440 dü+e‘·‡s¡+˝À C≤Hé
AD
>∑÷f…HéãsYZ n#·TÃj·T+Á‘êìï ø£qT>=q&É+ eTs√ yÓTÆ\TsêsTT. n˝≤ s¡ø£s¡ø±\
u§eTà\‘√, s¡+>∑T\‘√ nø£åsê\‘√ |ü⁄düÔø£+ s¡÷|ü⁄~<äT›ø=+~.
PR
A
1. yÓTT≥ºyÓTT<ä≥ uÛ≤wü @ s¡÷|ü+˝À ñ+&˚~?
R
................................................................................................
H
D
2. ÁbÕNq e÷qe⁄&ÉT düe÷#êsêìï m˝≤ #Óù|Œyê&ÉT?

AN
................................................................................................
3. ‘êfi¯|üÁ‘· Á>∑+<∏ë\T n+fÒ @$T{Ï?
T
ER
................................................................................................
4. n#·TÃj·T+Á‘êìï mes¡T ø£qT>=Hêïs¡T?
SC
................................................................................................
5. ø±–‘·+ ø£qTø√ÿe&ÜìøÏ eTT+<äT @j˚T $<Ûä+>± düe÷#êsêìï ìøÏå|üÔ+ #˚ùdyês√ es¡Tdü Áø£eT+˝À sêj·T+&ç.
................................................................................................
Ç) øÏ+~ ù|sê #·<äe+&ç. M˝…’qìï Á|üX¯ï\T sêj·T+&ç.
ªª|ü⁄düÔø±\T ˝Òì >∑~ Ä‘·à˝Òì X¯Øs¡+ e+{Ï~μμ nHêï&=ø£ eTVü≤˙j·TT&ÉT. X¯Øs¡ b˛wüD≈£î ‹+&ç m+‘·
nedüs¡yÓ÷ ãT~∆ì $ø£dæ+|üCÒj·T&ÜìøÏ |ü⁄düÔø±\T #·<äe&É+ n+‘˚ nedüs¡+. |ü⁄düÔø±\T #·<äe&É+ e\¢ eT+∫
#Ó&ÉT\T ‘Ó\TkÕÔsTT,
5e ‘·s¡>∑‹ 81 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
‘Ó*$‘˚≥\T ô|s¡T>∑T‘êsTT. |ü⁄düÔø±\T $TeTà*ï www.apteachers.in
ˇø£ n<äT“¤‘· Á|ü|ü+#·+˝ÀøÏ rdüT≈£îyÓfi¯‘êsTT. $TeTà*ï Äq+<ä+˝À
eTT+#Ó‘·TÔ‘êsTT. $TeTà*ï Ä˝À∫+|ü #˚kÕÔsTT. MT yÓT<ä&ÉT≈£î |ü<äTqT ô|&É‘êsTT. |ü⁄düÔø±\T #·<äTe⁄‘·÷ ñ+fÒ m+‘√
|ü<Cä ≤\+ H˚sT¡ Ãø√e&ÉyT˚ ø±≈£î+&Ü m+<ä] Ä˝À#·q˝À ‘Ó\TdüT≈£î+{≤s¡T. $C≤„q+, $H√<ä+‘√ u≤≥T m˝≤ J$+#ê˝À
|ü⁄düÔø±\T H˚s¡TŒ‘êsTT. n+<äTπø |ü⁄düÔø±\T ì»yÓTÆq H˚kÕÔ\T.
1. ................................................................................................
2. ................................................................................................
3. ................................................................................................
|ü<Cä ≤\+
H
n) |ü⁄düÔø±\T #·<äe&É+ e\¢ MTs¡T @y˚T$T bı+<äT‘ês√ sêj·T+&ç.
ES
Äq+<ä+
AD
|ü⁄düÔø£
|üsƒ¡q+
C≤„q+ PR
A
R
H
D
Ä) |ü⁄düÔø±\T $$<Ûä Á|üÁøÏj·T\˝À ñ+{≤sTT. yê{Ï˝À øÏ+~ Á|üÁøÏj·T\T #·÷&É+&ç. MTs¡T @j˚T Á|üÁøÏj·T\ |ü⁄düÔø±\T
AN
#·~yês√ yê{ÏøÏ ª μ #·T≥º+&ç.

>∑<ä´+ bÕ≥\T ø£<∏äq+ ¬ø’|òæj·T‘Y\T
T
ER
|ü<ä´+ Hê˙\T ~q#·s¡´ #ê]Á‘·ø£ $X‚cÕ\T

˝ÒK\T ø£$‘·\T eTTU≤eTTœ ø£<∏ä\ |ü⁄düÔø±\T
SC
yê´kÕ\T Hê≥ø±\T dü+uÛ≤wüD\T j·÷Á‘ê $X‚cÕ\T

Ç) øÏ+~ yêø±´\T #·<äe+&ç. ne⁄qT, ˝Ò<äT sêj·T+&ç.
1. MT bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\T ø±≈£î+&Ü MTs¡T Ç‘·s¡ |ü⁄düÔø±\T #·~yêsê? ( )
2. ø£<∏ä\ |ü⁄düÔø±\T #·<äe&ÜìøÏ Á|ü‘˚´ø£ düeTj·÷ìï πø{≤sTT+#êsê? ( )
3. ø£<∏ä\ |ü⁄düÔø±\T #·~$q ‘·sê«‘· MT≈£î Äq+<ä+ y˚dæ+<ë? ( )
4. {Ï.$. #·÷&É&Üìø£Hêï |ü⁄düÔø±\T #·<äe&Üìπø MTs¡T Çwüº|ü&É‘êsê? ( )
5. Ç‘·s¡ |ü⁄düÔø±\T #·<äe&É+ e\¢ n<äq|ü⁄ düe÷#ês¡+ ‘Ó\TdüTÔ+<ë? ( )
5e ‘·s¡>∑‹ 82 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
á) øÏ+~ dü+uÛ≤wüD #·<äe+&ç. Bì˝Àwww.apteachers.in
#Ó|æŒq ‘·e÷cÕ |ü<ë\e+{Ï yê{Ïì MTs¡T eT]ø=ìï ‘·j·÷s¡T #˚j·T+&ç.
\≥T≈£î : ˇπs ∫≥T≈£L! eTq ‘Ó\T>∑TuÛ≤wü˝À nìï{Ïø£Hêï ô|<ä› e÷≥, bı&ÉT>±{Ïe÷≥ @<√ #Ó|üŒ>∑\yê?
∫≥T≈£î : z! ªªneT+<ëq+<äø£+<ä[‘·Vü≤è<äj·÷s¡$+<äT&ÉTμμ.
\≥T≈£î : nuÒ“! n~ #ê˝≤ ∫qï~. H˚qT #Ó|üŒHê? ªª>∑C≤qqμμ.
∫≥T≈£î : n<Ó˝≤>±?
\≥T≈£î : ªª>∑C≤qqμμ |ü<ä+˝À yÓTT<ä{Ï nø£åsêìøÏ, ÄKs¡T nø£åsêìøÏ eT<Ûä´ ªC≤qμ e⁄+~. C≤q
n+fÒ 9 n+>∑Tfi≤\qï e÷≥.
∫≥T≈£î : nsTT‘˚ ø±#·Tø√. H˚qT n+‘·øH£ êï ô|<äe› ÷≥ #Ó|Œü >∑\qT. ªª~>∑»Z eTT\Tμμ Ç+<äT˝À eT<Û´ä ˝À
ˇø£ >∑»eTT e⁄+~ ‘Ó\TkÕ?
H
\≥T≈£î : zdt! nsTT‘˚ Ç~ $qT, ªªÁ|üjÓ÷»q+μμ. Ç+<äT˝À ªjÓ÷»q+μ <ä÷s¡+ ñ+~ ‘Ó\TkÕ?
ES
∫≥T≈£î : nsTT‘˚ n+‘·ø£Hêï ô|<ä›e÷≥ #·÷&ÉT! ªªnK+&É+>±!μμ ˇø£ K+&É+ eT<Ûä´qT+~. WHê!
AD
\≥T≈£î : nsTT‘˚ nìï{Ïø£Hêï bı&ÉT>∑Te÷≥ ªªK>√fi¯+˝Àμμ ñ+~.
ô|’ ^‘· ^dæq |ü<ë\˝À Ç+ø√ |ü<ä+ <ë– ñ+~ ø£<ë! n˝≤+{Ï |ü<ë\T MTs¡T ‘Ó\TdüTø=ì sêj·T+&ç.
....................................... PR
.......................................
....................................... .......................................
A
R
ñ) MT bÕsƒ¡XÊ\ Á>∑+<∏ë\j·T+˝À @y˚T$T |ü⁄düÔø±\T ñHêïjÓ÷ #·÷&É+&ç. yê{Ï ù|s¡T¢ sêj·T+&ç. @ |ü⁄düÔø£+ mes¡T
H
sêXÊs√ |ü{Ïºø£˝À ì+|ü+&ç.

D
AN
|ü⁄düÔø£+ ù|s¡T sêdæq yês¡T

T
ER
SC
d”«j·Ts¡#·q
n) øÏ+~ Á|üX¯ï\≈£î düe÷<ÛëHê\T sêj·T+&ç.
1. uÛÑ>∑‘Ydæ+>¥ @ ø√]ø£ ø√sê&ÉT?
2. MTs¡T #·~y˚≥|ü&ÉT dü+<˚Vü≤+ eùdÔ @+ #˚kÕÔs¡T?
3. |ü⁄düÔø±\T #·<äe&É+ <ë«sê >=|üŒyê¬s’q yê] >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T ø£<ë! |ü⁄düÔø±\T #·<äe&É+ e\¢
eTq≈£î ø£*π> ˝≤uÛ≤˝Ò+{Ï?
4. MTs¡T #·~$q |ü⁄düÔø£+ >∑T]+∫, n~ MT≈£î m+<äT≈£î q∫Ã+<√ sêj·T+&ç.
5e ‘·s¡>∑‹ 83 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
düè»Hê‘·àø£‘· www.apteachers.in
ªª|ü⁄düøÔ +£ Vü≤düÔ uÛ÷Ñ wüD+μμ n+fÒ #˚‹øÏ |ü⁄düøÔ y£ T˚ ˇø£ n\+ø£sD

¡ . Ç~ ˇø£ dü÷øÏ.Ô Ç˝≤+{Ï dü÷≈£î\Ô T øÏ+<ä eT]ø=ìï
ñHêïsTT. #·<äe+&ç. Ç˝≤+{Ï dü÷≈£îÔ\qT ùdø£]+∫ sêj·T+&ç.
|ü⁄düÔø£+ H√s¡T $|üŒì eT+∫ |ü⁄düÔø£+ ‘Ós¡∫

eTVü‰eø£Ô. ñ+∫q <˚yê\j·T+.
Á|üX¯+dü
H
eT+∫ |ü⁄düøÔ ±ìï MT e÷eTj·T´ ãVüQeT‹>± Ç#êÃ&ÉT. MT e÷eTj·T´‘√ MT dü+‘√cÕìï @$<Û+ä >± e´ø£|Ô sü T¡ kÕÔy√
ES
sêj·T+&ç.
AD
uÛ≤cÕ+XÊ\T PR
A
n) øÏ+~ yêø±´\qT #·<äe+&ç.
R
1. ªÄVü‰! Ä ã+>±s¡T ˝Ò&ç m+‘· u≤>∑Tqï~!μ nì d”‘· sêeTT&ç‘√nqï~.

H
D
2. njÓ÷´! |ü&çb˛j·÷yê.
AN
3. ø£$ Á|ü‹uÛÑqT Wsê! nì yÓT#·TÃ≈£îHêïs¡T.

4. uÛÑfi≤! á $H√<ä+ n+<ä]ø° nedüs¡+.
T
ER
5. ªnyÓ÷à!μ Ä ≈£îø£ÿ ø£s¡TdüTÔ+~.

^‘·^dæq |ü<ë\qT |ü]o*+#·+&ç. ÄVü‰!, njÓ÷´!, Wsê! ..... Ç≥Te+{Ï |ü<ë\≈£î, *+>∑ uÛÒ<ä+
SC
ø±˙, e#·q uÛÒ<ä+ ø±˙ $uÛÑøÏÔ uÛÒ<ä+ ø±˙ ñ+&É<äT. Ç≥Te+{Ï |ü<ë\qT ne´j·÷\T n+{≤s¡T.
ñ<ë : ÄVü‰, Wsê, nu≤“, z¨ yÓTTˆˆ
Ä) øÏ+~ yêø±´\qT #·<äe+&ç. ªne´j·TeTTμ \qT >∑T]Ô+#·+&ç.
1. ªÄVü‰! á uÛÑeqeTT m+‘· düT+<äs¡eTT>± ñqï~?
2. Wsê! m+‘· |üì #˚XÊe⁄?
3. n¬s! n˝≤ m+<äT≈£î »]–+~?
4. njÓ÷´! H˚qT #Óù|Œ~ $qyê?
5. @MT! H˚qT sê≈£î+&ÜH˚ yÓfi≤Ôsê?
5e ‘·s¡>∑‹ 84 ‘Ó\T>∑T ‘√≥
Ç) eTT+<äT bÕsƒê\ Ä<Ûës¡+>± øÏ+www.apteachers.in
~ |ü{Ïºø£qT |üP]+#·+&ç.
HêeTyê#·ø£+ düs¡«HêeT+ ÁøÏj·T $X‚wüD+
H
ES
<Ûës¡D #˚<ë›+
AD
‘·qTe⁄, s¡ø£Ô+ãT, Je+ãT <Ûës¡y√dæ uÛ≤e+ :` ãTTwæ ÁX‚wüß˜\T y˚\ dü+e‘·‡sê\T ‘·|üdüT‡
ãTTwæ e‘·+düT\T ô|≈£îÿ y˚˝Ò+&ÉT¢ ‘·|üeTT PR
#˚dæ X¯Øs¡+ s¡ø£Ô+ <Ûës¡b˛dæ C≤„Hêìï dü+bÕ~+#ês¡T.
dü*|æ Ä]®+∫q{Ïº $C≤„q <ÛäqeTT Ç˝≤+{Ï C≤„q <ÛäHêìï <ë∫ ô|{Ïºq ô|f…º˝≤+{Ï~
A
R
<ë∫ j·TT+∫q ù|{Ï Á>∑+<∏ë\j·TeTTà Á>∑+<∏ë\j·T+.

` Hêfi¯+ ø£ècÕísêe⁄
H
D
AN
#·<Tä e⁄<ë+ e qe⁄«\ ‘ê‘·j·T´ ∫\ø£eT]Ô e

T
ER
>∑eTà‘·TÔ>± e÷{≤¢&ç‘˚ qy=«düTÔ+~. ˇø£ e÷≥πø ¬s+&ÉT eT÷&ÉT nsêú\T e#˚Ã≥≥T¢ e÷{≤¢&ç‘˚ qy=«düTÔ+~.
SC
e÷≥\‘√ @&˚Ãyêfi¯flqT q$«+#=#·TÃ, qy˚«yêfi¯flqT @&çŒ+#·e#·TÃ. ∫qï |æ\¢\T, ô|<ä›\T n+<äs¡÷ qy˚«≥≥T¢ á
∫\ø£eT]Ô \ø°åà qs¡dæ+Vü≤+ ‘ê‘·j·T´ #ê˝≤ ø£<∏ä\T sêXÊs¡T. 1890 dü+e‘·‡s¡+˝À ˇø£s√Eq ªª@eT+&û! ˇø£
|ü<ä´+ #Ó|üŒs¡÷μμ nì ˇø£fi¯ófl n&ç>±s¡≥. ªªHêj·THê! |üPs¡«+ |ü<ä´+ #Ó|æ‘˚ ã+>±s¡+, yÓ+&ç sTT#˚Ãyês¡T. Ç|ü&ÉT
|üø√&û nsTTHê sTT#˚Ãyêfi¯ófl˝Òs¡Tμμ nì |üø√&ç MT<ä á øÏ+~ |ü<ä´+ #ÓbÕŒs¡T.
ø£. Ä ø£eTà<äqeTT Hês¡T∫

j·÷ ø£s¡ø£s¡ j·÷ |òüTTeT|òüTTeT j·÷ bı+ø£eTT ˝≤
sêø£\T b˛ø£\T e&ÉT|ü⁄\T
˙πø <ä>∑T HÓ+<äT˝Òe⁄ ì»eTT |üø√&û
5e ‘·s¡>∑‹ 85 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

eTq <˚X¯+˝ÀqT, eTq ePfiÀflqT, eTq www.apteachers.in
sTT+{À¢q÷, eTq˝ÀqT e⁄+&˚ >∑eTà‘·TÔ\˙ï,
Ms¡T ø£<∏ä˝À¢, sêXÊs¡T yê{Ï˝À ø=ìï >∑eT‘·TÔ\T #·÷&É+&ç.
Vü≤] : á M~∏ jÓTø£ÿ&çøÏ yÓ&ÉT‘·T+<ä+&ç?
X¯+ø£s¡+ : á M~∏ mø£ÿ&çø° yÓfi¯fl<äT. Hê ∫qï‘·q+qT+&ç. H˚qT #·÷düTHÔ êïqT. Ç~
Çø£ÿ&ÉH˚ ñ+≥T+~.
Vü≤] : MT sTT+{À¢ ≈£Ls¡\T sT÷ s√Eq j˚T$T #˚dæHês¡+&ç?
X¯+ø£s¡+ : @$T #˚kÕÔ+ ` ‹Hêï+.
Vü≤] : MT ePfiÀ¢ ã&ç dü]>± »s¡T>∑T‘·Tqï<ë?
X¯+ø£s¡+ : ˇø£ÿ n+>∑Tfi¯eTsTTHê »s¡>∑≥+ ˝Ò<äT. eTTqT|ü⁄qï #√≥H˚ ñqï~.
H
ES
Vü≤] : MTs¡T á s√Eq j˚T$T jÓTøÏÿe∫ÃHês¡+&û.
AD
X¯+ø£s¡+ : @yÓTøÏÿ? bı<Ó›øÏÿ, m+&ÓøÏÿ e#êÃ+.
Vü≤] : MTs¡T @ ˙fi¯ó¢ ‘ê>∑T‘ês¡T? #Ós¡Te⁄˙fi≤¢? q÷‹˙fi≤¢?
X¯+ø£s¡+ : n~j˚T{À e÷≈£î ‘Ó*j·T<äT. y˚TeTT eT+∫˙fi¯ó¢ ‘ê>∑T‘ê+.
PR
A
Vü≤] : @ bÕ\T |ü⁄#·TÃø=+fÒ eTq+ #Ó&çb˛‘ê+?
R
H
X¯+ø£s¡+ : bÕbÕ\T, ø√bÕ\T.

D
Ç+ø± qe⁄«\ ‘ê‘·j·T´ ∫\ø£eT]Ô >±] >∑j·÷´[ >∑+>∑eTà, |”¢&És¡T ‘·e÷cÕ, ô|+&ç¢ ø=&ÉT≈£î <Ûäs¡\T,
AN
>={≤º\eTà, ø£qø£j·T´ |ü+‘·T\ø£+‹, Äø±X¯sêeTqï yÓTT<ä\sTTq$ #·<äTe⁄‘·T+fÒ ø£&ÉT|ü⁄ #Óø£ÿ\j˚T´≥+‘· qe⁄«

edü÷Ô ñ+≥T+~.
T
ER
ø£$ |ü]#·j·T+
SC
∫\ø£eT]Ô \ø°åàqs¡dæ+Vü≤+
(26.9.1867 ` 17.4.1946)
∫\ø£ e T]Ô \ø° å à qs¡ d æ + Vü ≤ + ø£ $ , Hê≥ø£ ø £ s ¡ Ô , qe˝≤ø±s¡ T &É T .
ª>∑jÓ÷bÕU≤´qeTTμ, ªø°#·ø£e<Ûäμ e+{Ï Hê≥ø±\T, ªsêeT#·+Á<ä
$»j·TeTTμ, ª>∑D|ü‹μ e+{Ï qe\\T, ªuÛ\Ñ ≥¢ μ, ªø£èbÕ+uÛÀì~Ûμ X¯‘ø· ±\T
sêXÊs¡T. d”«j·T#·]Á‘· sêXÊs¡T. ø£+<äT≈£L] MπsX¯*+>∑+ #˚|ü{Ïºq
dü+|òüT dü+düÿs¡D dü÷Œ¤]Ô‘√ <ä[‘·T\ $<ë´_Ûeè~∆ ø√dü+ bÕsƒ¡XÊ\
ÁbÕs¡+_Û+∫, ìs¡«Væ≤+#ês¡T.
5e ‘·s¡>∑‹ 86 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

Class 5 Telugu All Inner Pages Compressed

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Class 5 Telugu All Inner Pages Compressed

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

www.apteachers.

$ÁXÊ+‘· Á|ü<ÛëHê#ês¡T´\T, Ä+Á<Ûä kÕs¡dü«‘· |ü]wü‘·TÔ ÁbÕ#·´ø£ﬁ≤XÊ\, ôV’≤<äsêu≤<é.

&Ü. sê#·bÕﬁË+ #·+Á<äX‚Ks¡¬s&ç¶

$ÁXÊ+‘· Ä#ês¡T´\T, Áo ø£èwüí<˚esêj·T $X¯«$<ë´\j·T+, nq+‘·|ü⁄s¡+,

&Ü. |ü]$T sêeTqs¡dæ+Vü≤+

&Ü. ø£&çyÓTﬁ¯ﬂ es¡Á|ükÕ<é

$ÁXÊ+‘· ‘Ó\T>∑T |ü+&ç‘·T\T, qsê‡|ü⁄s¡+, |ü•ÃeT>√<ëe].

$ÁXÊ+‘· ‘Ó\T>∑T |ü+&ç‘·T\T, HÓ\÷¢s¡T

© Government of Andhra Pradesh, Amaravati

First Published 2020

All rights reserved

No part of this publication may be reproduced,

This book has been printed on 70 G.S.M. SS Maplitho

düeTÁ>∑ •øå±, bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´XÊK,

düVü≤ø£]+#˚˝≤ ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î ø£s¡B|æø£qT n+~düTÔHêï+.

uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·T\qT #˚|ü{≤º\ì ñbÕ<Ûë´j·TT\+<ä]˙ ø√s¡T‘·THêï+.

∫s¡Tqe⁄«˝À dæs¡T\T <=s¡*+#·T e÷ ‘·*¢

>∑\>∑˝≤ >√<ë] ø£<ä*b˛‘·T+fÒqT

_s¡_sê ø£èwüíeTà |üs¡T>∑T*&ÉT‘·T+fÒqT

eTT]bÕ\ eTT‘ê´\T <=s¡\T‘êsTT

‘ê´>∑j·T´ >=+‘·T˝À ‘êsê&ÉT Hê<ë\T

»j·TùV≤! »j·TùV≤! »j·TùV≤!

»j·T »j·T »j·T »j·TùV≤!!

` ô|&’ eç TÁ] yÓ+ø£≥düTu≤“sêe⁄

&Ü. {Ï.$.mdt. s¡y˚Twt

bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\ düeTq«j·Tø£s¡Ô ‘Ó\T>∑T bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ düeTq«j·Tø£s¡Ô

kÕ+πø‹ø£ düVü‰j·T≈£î\T, $wüj·T ì|ü⁄DT\T

&Ü. y˚+|ü*¢ >∑+>±<ÛäsY e+^|ü⁄s¡+ dü«s¡í\‘· eT÷\ ‘ê‘·j·T´

∫Å‘·ø±s¡T\T ˝Ò ne⁄{Ÿ &çC…’ì+>¥

1. ñb˛<ëÈ‘·+ : |ü\ø£]+|ü⁄, ñqTàFø£s¡D, H˚|ü<∏ä´+.

2. bÕsƒê´+X¯ uÀ<Ûäq / kÕeTsêú´\ ne>±Vü≤q : ∫Á‘ê\qT >∑T]+∫ e÷{≤¢&ç+#·≥+, |æ\¢\‘√ u≤Vü≤´|üsƒ¡q+,

ñbÕ<Ûë´j·TT&ç Ä<äs¡Ù |üsƒ¡q+, |æ\¢\‘√ ns¡údü+Á>∑Vü≤D, bÕsƒê´+X¯

¬s+&Ée 45 ì$TcÕ\T bÕ{Ïƒ+#·e\dæq k˛bÕHê\T

2. e´øÏÔ>∑‘· ø£è‘ê´\T #˚sTT+#·&É+, |üs¡´y˚øÏå+#·&É+

|ü<äC≤˝≤ìï ‘·j·÷s¡T #˚j·T+&ç.

H d”«j·T s¡#·q˝Àì Á|üX¯ï\T bÕsƒêìøÏ dü+ã+~Û+∫qy˚. n$ MTs¡T kı+‘· e÷{˝À¢ sêj·÷*.

eT≈£îÿe ô|s¡T>∑T‘·T+~. MT $kÕÔs¡ |üsƒ¡HêìøÏ n~ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~.

5. ‘√\Tu§eTà˝≤≥` ø£ﬁ¯\T yê´dü+ nø√ºãs¡T 33`42

6. ô|H˚ï{Ï bÕ≥ |üsê´es¡D+ bÕ≥ qe+ãsY 43`50

7. |ü<ä´s¡‘êï\T HÓ’‹ø£ $\Te\T |ü<ë´\T &çôd+ãsY 51`58

8. Ç{ÏvŸ |ü+&ÉT>∑ dü+düÿèr dü+Á|ü<ëj·÷\T dü+uÛ≤wüD »qe] 59`68

ø£<∏ä\≈£î dü+ã+~Û+∫q |ü<ë\qT ‘Ó\TdüTø=ì dü+<äs√“¤∫‘·+>± s¡#·q˝À¢ ñ|üjÓ÷–+#ê*. u }Væ≤+∫ sêj·T&É+,

n_Ûq+<äq |üÁ‘ê\T ‘·j·÷s¡T #˚j·÷*. e÷dtÿ\T ‘·j·÷s¡T #˚düT≈£îì ø£<∏ä\qT #ÓbÕŒ*.

>ös¡$+#·>∑\>±*. Ç‘·s¡T\T #˚dæq eT+∫ |üqT\qT, yê] $»j·÷\qT n_Ûq+~+#ê*.

∫Á‘·+ #·÷&É+&ç. Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É+&ç.

3. MT ã&ç˝À C…+&Ü m|ü&Ó|ü&ÉT m>∑s¡y˚kÕÔs¡T? @j˚T ø±s¡´Áø£e÷\T ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T?

˝Ò<äTsê Ç≥Te+{Ï, uÛÑ÷<˚$ jÓT+<äT

˝Òs¡Tsê eTqe+{Ï, bÂs¡T *+¬ø+<äT

|”sƒ¡+ R >∑<Ó›, dæ+Vü‰düq+ ø±*&ÉT R n&ÉT>∑T ô|≥Tº

4. MT ã&ç˝À »s¡T|ü⁄≈£îH˚ C…+&Ü |ü+&ÉT>∑ >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç.

n) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äe+&ç.

e\ |ü\ø£ q&Ée&É+ neT\ m+&É

5e ‘·s¡>∑‹ 4 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

Á|ü|ü+#·eT+‘ê ø£s√Hê e+{Ï eTVü≤e÷à] yê´|æ+∫q|ü⁄Œ&ÉT

yÓ<’ Tä ´\T, qs¡T‡\T, b˛©düT\T, bÕ]X¯ó<ä´∆ ø±]à≈£î\T Á|ü»\qT

ø±bÕ&É&É+˝À $X‚wü ø£èwæ #˚kÕs¡T. yê] ÁbÕD≤\T ôd’‘·+

$\TeqT Á|üX¯+dædü÷Ô e÷{≤¢&É+&ç.

Ä+Á<ÛäuÛ≤wü j·TeTè‘· e÷+Á<Ûëø£ås¡+ãT\T uÛ≤e+ :` Ä+Á<ÛäuÛ≤wü neTè‘·+ e+{Ï~. ‘Ó\T>∑T

5e ‘·s¡>∑‹ 5 ‘Ó\T>∑T ‘√≥

ªª@ <˚X¯y˚T–Hê m+<äTø±*&çq bı>∑&Ésê ˙‘·*¢ uÛÑ÷$T uÛ≤s¡‹ìμμ nì mø£ÿ&çøÏ yÓ[ﬂHê

kÕ«>∑‘êìøÏ Äj·Tq #·*+∫b˛j·÷&ÉT.

‘·q ñ|üHê´kÕìï ø=qkÕ–dü÷Ô ªªdüeTdüÔ eT‘ê\≈£î, düeTdüÔ <Ûäsêà\≈£î

$X¯«dækÕÔ+. |üs¡|”&ç‘·T˝…’, X¯s¡D≤>∑‘·T˝…’ e∫Ãq yê]øÏ X¯s¡D´yÓTÆq <˚X¯+ Hê <˚X¯+.

XÊU≤_Ûe÷q+, eT‘·eTÚ&ÛÉ´+ ˝≤+{Ï yê{Ïì K+&ç+∫ n$ ˝Òq{Ïº ˇø£ düe÷C≤ìï

∫s¡Tqe⁄«˝À dæs¡T\T <=s¡+#·T e÷ ‘·¢

n_Ûq+<äq |üÁ‘ê\T ‘·j·÷s¡T #˚j·÷. e÷dtÿ\T ‘·j·÷s¡T #˚düT≈£îì ø£<∏ä\qT #ÓbÕŒ.

>ös¡$+#·>∑\>±. Ç‘·s¡T\T #˚dæq eT+∫ |üqT\qT, yê] $»j·÷\qT n_Ûq+~+#ê.

ªª@ <˚X¯y˚T–Hê m+<äTø±&çq bı>∑&Ésê ˙‘·¢ uÛÑ÷$T uÛ≤s¡‹ìμμ nì mø£ÿ&çøÏ yÓ[ﬂHê

ªª@ <˚X¯y˚T–Hê m+<äTø±&çq bı>∑&Ésê ˙‘·¢ uÛÑ÷$T uÛ≤s¡‹ìμμ nì mø£ÿ&çøÏ yÓ[ﬂHê