CRKVA SV.

SOFIJE U OHRIDU
Crkva sv. Sofije
Koordinate 41° 06′ 43″ S, 20° 47′ 38″ I
Godine izgradnje 11. stoljeće
Renoviran 14. stoljeće-20. stoljeće
Religija Pravoslavlje
Patron Sveta Sofija
Arhitektonski stil Bizantska umetnost
Materijal cigla, kamen
Crkva sv. Sofije (makedonski: Црква Света Софија)
nalazi se u gradu Ohridu na jugozapadu Republike
Makedonije.
Crkva predstavlja jedan od najvažnijih i najmonumentalnijih makedonskih spomenika,
srednjovekovnog crkvenog graditeljstva.
Crkva Svete Sofije je najimpresivnija građevina Ohrida i jedinstveno arhitektonsko delo vizantijskog regiona.
Crkva Svete Sofije u Ohridu je trobrodna bazilika, natkrivena centralnom kupolom, izgrađena na starom
kultnom mestu još u vreme Cara Samuila. U 11. veku je bazilika Svete Sofije u Ohridu temeljno obnovljena,
kada je ukrašena freskama, koje pripadaju najboljim ostvarenjima vizantijskog slikarstva. Lepota Crkve Svete
Sofije je izražena u njenoj monumentalnoj priprati, otvorenih galerija sa dve kule koje se završavaju malim
kupolama, koja je dograđena 1317. godine, u doba srpske vladavine. Tokom turske dominacije je Crkva Svete
Sofije u Ohridu pretvorena u džamiju. Freske u Crkvi Svete Sofije odlikuje stav i arhaični oblici figura, sjedinjeni
u umetničku i ikonografsku celinu jedinstvenu za fresko slikarstvo toga doba. Najbolje očuvane freske Crkve
Svete Sofije se nalaze u oltarskom prostoru, gde je oslikana Bogorodica na prestolu sa malim Hristom u
naručju. Sa južnog i severnog zida se Bogorodici klanja po šest arhanđela. Ispod freske Bogorodice je
kompozicija “Pričešće apostola”, koja je jedna od najzanimljivijih fresaka ove crkve. Među svetiteljima i
patrijarsima, ovde su naslikani portreti slovenskih prosvetitelja Ćirila i Metodija, osnivača prvog Slovenskog
Univerziteta, kao i njihovog sledbenika Klimenta Ohridskog. Pošto su graditelji Crkve Svete Sofije obdarili
svetinju izvanrednom akustičnošću, sama crkva i njena prijatna bašta su centralno mesto održavanja
tradicionalnog Ohridskog Letnjeg Festivala.
Istorija crkve
Točno vreme izgradnje ni dan danas nije posve jasno, postoje neke indicije da je postojala i za vreme
cara Samuila. Za današnju crkvu se drži da je izgrađena (ili obnovljena) za vreme ohridskog
arhiepiskopa Leona, koji je delovao od 1035 -1056.. Za sv. Sofiju se sa sigurnošću zna da je od samog
početka bila sinodna (katedralna) crkva Ohridske arhiepiskopije, koja se u to vreme obuhvatala veliki
prostor, sve do Dunava.

sv. Sofija, Ohrid

Izvorna crkva iz 11. veka imala je samo jednu glavnu kupolu. Po svom izvornom obliku sv. Sofija, je
bila trobrodna bazilika s transeptom, kupolom i galerijom na bočnim brodovima. Još od 11. veka crkva
je imala narteks, a na severnom i južnom delu oltara bile su zasebne kapele.
Tri veka kasnije, za vreme arhiepiskopa Grigorija izgrađen je veliki narteks, objekt koji predstavlja
sam vrh makedonske arhitektonske kulture 14. veka. Ova vodoravno izdužena zgrada ima portik u
prizemlju i galeriju na prvom katu, i tornjeve s kupolama na severnoj i južnoj strani građevine.
Dolaskom Turaka crkva sv. Sofija pretvorena je u džamiju. Oni su nastojali gotovo u potpunosti
promijeniti izgled crkve kako bi je mogli koristili za muslimanske verske obrede. Freske su bili
prebojene vapnom, delovi ikonostasa upotrebljeni su za izgradnju mimbara (propovedaonica), a nad
severozapadnom kupolom podignut je minaret.
U vreme od 1950-1957 godine, provedeni su opsežni konzervatorsko-restauratorski radovi. Freske su
očišćene i konzervirane, pored toga izvedeni su i arhitektonski zahvati.

Pogled na crkvu sv. Sofije

Freske iz crkve sv. Sofija
Freske iz sv. Sofije su najveći domet srednjovekovnog slikarstva Makedonije. Nad izborom njihovih
motiva i izvedbom osobno se jako angažirao arhiepiskop Leon, jedan od najobrazovanijih ljudi svoga
vremena (11. vek). Freske su nastale u tri glavna razdoblja; 11. vek, 12. vek i 14. vek.
Freske na oltaru, prostoru za svećenike (đakonikon i proskomidija) i prizemlju narteksa su iz vremena
izgradnje - 11. vek. Ove freske su delo više slikara, ali je razvidno da su nastale pod istom
koncepcijom. Na njima su likovi istaknutih patrijarha, episkopa i crkvenih mislioca.
U središnjem dijelu su portreti poglavara Carigradskih patrijarha; sv. Bazilija Velikog, sv. Ivana
Zlatoustog i Grigorij Bogoslov. Na freskama su i likovi šest rimskih papa u bočnim delovima oltara,
naslikani su i likovi crkvenih otaca iz Aleksandrije, Antiohije i Jeruzalema. Treba napomenuti da se
među svim tim dostojanstvenici nalaze i likovi dva slavenska sveca Kirila Filozofa i njegovog učenika
sv. Klimenta Ohridskog, koji je već u 11. stoljeću, bio kultni lik u Ohridu.
U prvom delu glavne oltarne zone nalaze se prizori iz Staroga zaveta, na južnoj delu prizori iz života
Abrahama, a na severnom delu scene; Tri židova u ognjištu i Jakobove ljestve. Odmah iznad njih, u
drugoj zoni fresaka, naslikana su dva friza s anđelima, a iznad njih na svodu je kompozicija Uzašašća
Kristova. U oltaroj apsidi nalaze se freske sa svetim ocima, a iznad njih je kompozicija Zavjet
apostola. U kupoli je prizor Bogorodice s Kristom, a u apsidi proskomidije motiv s Četrdeset
mučenika.
Freske iz kupole sv. Sofije
U crkvi se nalaze i brojne freske iz 12. stoljeća. Iz tog
razdoblja je freska s motivom sv. Bogorodice, koja se nalazi
odmah iznad prizora Bogorodice s Kristom na oltaru apside,
kao i scene s prizorima martirija apostola.
Iz 14. stoljeća su freske u Oliverovoj kapeli koja se nalazi na
gornjem katu na sjevernoj strani. Ova kapela je posvećena
sv. Ivana Krstitelja. Posljednja cjelina zidnih slika u crkvi
sv. Sofija je Grigorijeva galerija. Na njoj se nalazi više od
stotinu kompozicija i figura. Nažalost, mnoge od njih su
uništene. Osobito se ističu dvije kompozicije; prizor sa
starozavetnim Jakovom i Sudbina duše. Valja spomenuti i prizor s Poslednjim sudom, koji se nalazi na
severnom zidu. Freske u ovoj galeriji su rad učenika slikara Jovana Teorijana. Njihovi radovi vidljivi
su i u nekim dugim Ohridskim crkvama, poput crkve; sv. Pantelejmona, sv. Bogorodice Bolničke, sv.
Bogorodice Perivlepte (sv. Kliment) i sv. Bogorodice Peštanske.
ZANIMLJIVOSTI
Freska iz 11. stoljeća iz crkve sv.Sofija
 Dio crkve je prikazan na novčanici od 1000 makedonskih denara.
 Danas Crkva sv.Sofije samo u izuzetnim prilikama služi kao verski objekt, kako ima izvrsnu
akustiku u njoj se, kao i u njenom atriju održavaju dramsko glazbene predstave međunarodnog
festivala kulture Ohridsko leto.