Η ΑΥΓΗ
ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ
ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
Σύνταξη: Κώστας Βούλγαρης, Κώστας Γαβρόγλου, Γιώργος Μερτίκας, Σπύρος Κακουριώτης, Άλκης Ρήγος, Πέτρος-Ιωσήφ Στανγκανέλλης, Kώστας Χριστόπουλος
ΤΕΥΧΟΣ 929
ΚΡΙΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΥ, ΤΕΧΝΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
ΧΑΡΗΣ ΠΑΠΑΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ,
Στα μονοπάτια της σιγής. Ο Heidegger
και το Δίκαιο, εκδόσεις Ευρασία, σελ. 310
Η ανά χείρας εργασία του Χάρη Παπαχαραλάμπους
είναι μια εργασία που εξ-ιστορεί τη γραφή του Χάιντεγ-
γερ χωρίς να την ιστορεί, όπως συνήθως συμβαίνει με μια
πλειάδα έργων τα οποία εκκινούν από το «ιστορείν» της χαϊ-
ντεγγεριανής περιπλάνησης στα έργα και τις ημέρες των φι-
λοσοφικών τόπων με τους οποίους εμπλέκεται. Και αυτή η
εξ-ιστόρηση είναι πράγματι σημαίνουσα, διότι, κατά την α-
ντίληψή μου, ο Χάιντεγγερ δεν συγκρότησε ποτέ μια συστη-
ματική κοσμοθεώρηση ή δεν επιχείρησε να εδραιώσει ένα
φιλοσοφικό σύστημα, οπότε το «ιστορείν» τις ιδέες θα ήταν α-
σφαλώς μια σημαντική πτυχή των εγχειρημάτων του, αλλά,
αντίθετα, επιχείρησε μια γεμάτη πάθος διεμβόλιση του σκέ-
πτεσθαι στους τόπους εκείνους όπου το σκέπτεσθαι κατά κα-
νόνα δεν συνιστά διαμονή του φιλοσόφου, αλλά συγκρότη-
ση μιας υπεριστορίας της μεταφυσικής ή της φιλοσοφίας ως
απαρχής και εξέλιξης των ιδεών.
ΤΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΡΟΖΑΝΗ
Πράγματι, ο Παπαχαραλάμπους αναλαμβάνει το δύσκολο
έργο της εκ του σύνεγγυς ανάγνωσης και αποφεύγει με επι-
δεξιότητα τον σκόπελο της ερμηνείας του φιλοσοφικού συ-
νεχούς, το οποίο η ίδια η χαϊντεγγεριανή σκέψη αρνείται να
αποδεχθεί, εξαντλώντας την δυναμική της διεμβόλιση των
φιλοσοφικών συστημάτων στην αποσπασματική ανάγνωση
του φιλοσοφικού συνεχούς και αποσπώντας μέσα από αυτό
το συνεχές θραύσματα ερωτημάτων, τα οποία στη συνέχεια με-
τατρέπει σε ερωτήματα περί της ίδιας της φιλοσοφίας, έτσι
ώστε τελικά να αναδεικνύεται η απορητική φύση του φιλο-
σοφικού σκέπτεσθαι ως κορωνίδα κάθε φιλοσοφικού εγχει-
ρήματος, παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος.
Υπ’ αυτή την έννοια, δίκαια και με οξυδέρκεια ο Παπαχα-
ραλάμπους «καθυστερεί» στις ομολογίες και στις αντιφωνή-
σεις της χαϊντεγγεριανής εναίσθησης και προπάντων στις
διαρκείς εξ αρχής εκκινήσεις του Χάιντεγγερ μέσα στους τό-
πους του ερωτήματος ως αρχής και τέλους του «φιλοσοφείν».
Ασφαλώς, είναι αυτή η εμμονική προσκόλληση του Χάιντεγ-
γερ στους τόπους του ερωτήματος, το οποίο παραμένει περι-
φραγμένο μέσα στον εαυτό του και έτσι ωθεί προς την ουσία
του, που καθιστά τον λόγο του ένα ατομικό ιδίωμα με καθο-
λική ισχύ. Κατά τη διατύπωση του George Steiner, «Ο φιλο-
σοφικός λόγος του Χάιντεγκερ γίνεται αυτό που οι γλωσσολόγοι
ονομάζουν ιδιόλεκτο, ατομικό ιδίωμα. Αλλά σε αυτή την πε-
ρίπτωση, το άτομο στοχεύει στο να αποδώσει στο προσωπι-
κό του ύφος επικοινωνίας μια καθολική ισχύ. Ο Χάιντεγκερ έ-
χει απόλυτη συνείδηση της ελλοχεύουσας ύβρεως και της πα-
ραδοξότητας αυτής της διαδικασίας [...] καμιά πλευρά της χαϊ-
ντεγκεριανής σκέψης δεν μπορεί να αποκοπεί από το φαινό-
μενο του ύφους της γραφής του Χάιντεγκερ».
Το χάρισμα του Παπαχαραλάμπους στην παρούσα σπουδή
του είναι κυρίως ότι καταδύεται σε αυτή την ελλοχεύουσα ύ-
βρη, δηλαδή στο ύφος της γραφής του Χάιντεγγερ, στο ιδίω-
Οι εικόνες του τεύχους προέρχονται από την έκθε-
ση «Ammophila vol.1 BIRTH», που πραγματοποιήθη-
κε στο σχολείο της Ελαφονήσου σε επιμέλεια και ορ-
γάνωση της Εύης Ρουμάνη και του Δήμου Ελαφονή-
σου, ως μέρος μιας προσπάθειας για τη δημιουργία
και την ανάπτυξη ενός δικτύου επικοινωνίας μεταξύ
τοπικής κοινότητας, κοινού και καλλιτεχνών.
www.avgi-anagnoseis.blogspot.com
Χάιντεγγερ
Παναγιώτης Δαραμάρας, Χωρίς τίτλο, 2018, χειροποίητο σχοινί,
ξύλο και σελίδες βιβλίου
μα (‘Jargon’ θα το ονομάσει η επιθετικότητα της κριτικής του
Theodor Adorno), στο ετυμολογικό παιχνίδι των χαϊντεγγε-
ριανών νεολογισμών ή της αμφισημίας των χαϊντεγγεριανών
εμπλοκών με τις λέξεις και το πεπρωμένο των λέξεων, χωρίς
ωστόσο να μετατρέπει την κατάδυσή του σε μέτρο μιας προ-
ειλημμένης απόφασης των δικών του αφορμήσεων, αλλά, α-
ντίθετα, εγκαταλείποντας τη γραφή του μέσα στο χαϊντεγγε-
ριανό ιδίωμα, προς χάριν του ιδιώματος, προκειμένου να αι-
τιολογήσει τους όρους και τις συνθήκες της καθολικής του ι-
σχύος.
Κατά την αντίληψή μου, το χαϊντεγγεριανό ιδίωμα περιε-
λίσσεται γύρω από το συγκείμενό του, ήτοι γύρω από τη θεο-
λογία της ανάδυσης της κρυμμένης λέξης, η οποία συγκροτεί
πράγματι ένα πανίσχυρο συγκείμενο πάνω στο οποίο εδρά-
ζεται και η καθολική ισχύς του χαϊντεγγεριανού υπαρξισμού.
Ο Micha Brumlik επιμένει να χαρακτηρίζει το χαϊντεγγερια-
νό ιδίωμα στην καταγωγική του περιοχή ως εγχείρημα επι-
στροφής στο Γνωστικισμό, ο οποίος του χορηγήθηκε ως ο-
δοδείκτης καθ’ οδόν προς τους τόπους του σκέπτεσθαι. Στο κέ-
ντρο της γνωστικής θεολογίας τίθεται ασφαλώς η ανάδυση
της κρυμμένης λέξης, μια ανάδυση που προκύπτει από τη
«συντριβή της λέξης», η οποία «είναι το πραγματικό βήμα»
που οδηγεί πίσω στον δρόμο του σκέπτεσθαι», κατά τη δια-
τύπωση του ίδιου του Χάιντεγγερ. Ο George Steiner προχω-
ρεί ένα βήμα περαιτέρω, αναφερόμενος επίσης στη χαϊντεγ-
γεριανή δήλωση κατά την οποία η ανάδυση της ελληνότρο-
πης ακρόασης της λέξης μας οδηγεί «άμεσα ενώπιον της κα-
θαυτής προκείμενης υπόθεσης και όχι αρχικά ενώπιον μιας
απλής λεξικής σημασίας». Ο Steiner αποφαίνεται:
30 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2020
«Το ερώτημα με ποιον τρόπο αυτή η δήλωση δεν κάνει τί-
ποτα περισσότερο από το να αναπαράγει τις αλληγορίες του
αδαμικού και του εβραϊκού λόγου όπως τους συναντάμε στα
καββαλιστικά και στα πιετιστικά δόγματα και το ποιοι πιθα-
νοί τρόποι υπάρχουν για να επιβεβαιωθούν οι δηλώσεις του
Χάιντεγκερ είναι θεμιτές και, πραγματικά, επιτακτικές ερω-
τήσεις. Αυτό που θέλουμε να γνωρίζουμε τώρα, όμως, είναι α-
κριβώς πού μας οδηγεί αυτός ο «ετυμολογικός ρεαλισμός»».
Πρόκειται ωστόσο για έναν ετυμολογικό ρεαλισμό ή, κυ-
ριότατα, για μια, μέσω της θεολογικής αλληγορίας, υπέρβαση
του ετυμολογικού ρεαλισμού προς την κατεύθυνση τουσυ-
γκεκριμένου, το οποίο θα αποκαταστήσει τη λέξη, διεμβολί-
ζοντάς την καταστροφικά, ώστε να προκύψει η έκρηξη του ε-
ρωτήματος ως τόπου του σκέπτεσθαι και ως διαμονής του
‘Philosophus-Theologus’, το πεπρωμένο του οποίου ενδύε-
ται το χαϊντεγγεριανό ιδίωμα;
Στο βαθμό που στη σπουδή του ο Παπαχαραλάμπους συ-
μπεριλαμβάνει ερωτήματα αυτού του είδους, αποδέχεται το
θεολογικό συγκείμενο του χαϊντεγγεριανού σκέπτεσθαι, επι-
χειρώντας να το ερμηνεύσει με όρους της χαϊντεγγεριανής
εκφραστικής. «Ο φιλόσοφος», γράφει ο Παπαχαραλάμπους,
«φαίνεται να εισηγείται τελικά ένα ‘θεϊστικό κοσμοείδωλο’
τόσο επειδή απορρίπτει την ‘κατηγορία’ του αθεϊσμού για τη
φιλοσοφία του, όσο και επειδή υπαινίσσεται το Θεό μη απο-
δεχόμενος την καθαρολογική διάκριση γνώσης και πίστης
[...] Γι’ αυτόν η φιλοσοφία είναι αυτή η αυθεντική θεολογία
που είναι τελικά αποφατική: στο χαϊντεγγεριανό ‘Es gibt’ ο
Θεός αναπαρίσταται ακριβώς σε αυτό το κρυπτικό και άρρη-
το ‘Es’».
Η αποφατικότητα του χαϊντεγγεριανού ιδιώματος είναι βέ-
βαια ταυτόσημη με την αποφατική θεολογία του Γνωστικι-
σμού, της γνωστικής χριστολογίας και της καββαλιστικής προ-
σκόλλησης στο ονομάζειν, η οποία, μέσω της ανάδυσης της
κρυμμένης λέξης, οδηγεί στην ουσία του Λέγειν και στην α-
νάγκη της αντιφώνησης της γλώσσας προς τον Λόγο απ’ όπου
η γλώσσα χορηγήθηκε. Δεν θα ήταν υπερβολή να μιλήσουμε
εδώ για μια «μαγική εκφραστική» του χαϊντεγγεριανού ιδιώ-
ματος, η οποία, κατά κάποιον τρόπο, μυστικοποιεί τη σχέση
μεταξύ της λέξης και της ουσίας του πράγματος ως δεξίωσης
στην «προσαγόρευση της γλώσσας». Η γλώσσα, αποφαίνεται
ο Χάιντεγγερ, «είναι αυτή που κατ’ αρχάς και τελικά μας στέλ-
νει νεύματα για την ουσία ενός πράγματος», αλλά αυτά τα
νεύματα βρίσκονται μάλλον στην ανοικτότητα του Μεταξύ
ουρανού και γης, δηλαδή στην αποφατικότητα του νεύματος
και της ερμηνευτικής οδού. Αυτό πιστεύω ότι υπαινίσσεται ο
Steiner, μιλώντας για την καταλυτική επίδραση που ο Χάι-
ντεγγερ άσκησε στον υπαρξισμό και στους επιγόνους του. Ση-
μειώνει ο Steiner:
«Η επίδραση του Χάιντεγκερ στο μεταπολεμικό υπαρξισμό
[...] υπήρξε σαρωτική [...] Η επίδρασή του στη θεολογία είναι
σχεδόν συγκρίσιμη. Μέσω του Karl Rahner, από την καθολι-
κή πλευρά, και μέσω του Bultmann, από την προτεσταντική,
η χαϊντεγγεριανή οντολογία, η σύλληψη της γονιμοποιού αμ-
φισημίας της ‘ερριμμενότητας στον κόσμο’ του ανθρώπου, η
χαϊντεγγεριανή ερμηνευτική των Γραφών ή ο τρόπος αναζή-
τησής του ώστε να ‘αφουγκρασθεί’ το πνεύμα, την ανάσα του
κρυμμένου πνεύματος στη γλώσσα, είχαν όλα ιδιαίτερη επί-
δραση. Αντιστρόφως η θεολογία είχε διεκδικήσει τον Χάιντε-
γκερ ως δικό της εκπρόσωπο».
Η συζήτηση περί του θεολογικού συγκειμένου του χαϊ-
ντεγγεριανού ιδιώματος έχει αναμφισβήτητα ένα πλήθος συν-
δηλώσεων, τις οποίες η ερμηνευτική έχει κατά καιρούς επι-
σημάνει ποικιλοτρόπως. Ωστόσο, η κυριότερη ερμηνευτική α-
πόληξη δεν μπορεί να είναι άλλη από τη διαρκή ταυτολογική
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗ ΣΕΛΙΔΑ
 Η ΑΥΓΗ • 30 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2020

34
ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ 2

ΣΥΝΕΧΕΙΑ AΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΣΕΛΙΔΑ

Άννα Παπαθανασίου, “Sea of plastic”, 2018,
αναζήτηση του βιβλικού «ειμί ο ων», η οποία υπεισέρχεται βιντεο-περφόρμανς
αμφίσημα μέσα στην και προσαγορεύεται από τη γλώσσα ως
πάθος ομολογίας και ιεροφάνειας. Το χαϊντεγγεριανό «Είναι-
μέσα-στον-κόσμο» αποτελεί την κορυφαία εκδήλωση της ο-
μολογιακής και ιεροφανειακής ταυτολογίας, διότι, κατ’ ου-
σίαν, εκεί ακριβώς το χαϊντεγγεριανό ιδίωμα αποκρύπτει και
συγχρόνως φανερώνει τον εαυτό του και τις απρόβλεπτες (κά-
ποιοι θα έλεγαν: αυθαίρετες) περιπλανήσεις του μέσα στους τό-
πους του σκέπτεσθαι. Το πάθος του Χάιντεγγερ για τη χαμένη,
την κρυμμένη λέξη και για τις ετυμολογικές συνάψεις και συ-
μπλοκές είναι, εξάλλου, η επιβεβαίωση της αμφισημίας, την ο-
ποία αποκαλύπτει το πνεύμα ή η «ανάσα του κρυμμένου πνεύ-
ματος μέσα στη γλώσσα».
Ωστόσο, ακόμη και υπό αυτή την προοπτική, το χαϊντεγγε-
ριανό ιδίωμα αντλεί μεγάλο μέρος της ισχύος του από τη ρο-
μαντική διάσταση, την οποία ενσωματώνει ως θεμελιώδη προ-
κείμενή του. Αυτή η διάσταση, κατά τη δική μου τουλάχιστον
ανάγνωση, είναι θεμελιώδης πράγματι υπό την έννοια ότι το
πάθος του σκέπτεσθαι, ως ενόρμηση των χαϊντεγγεριανών πε-
ριπλανήσεων και των ριζοσπαστικών ανατροπών του φιλο-
σοφικού συνεχούς βρίσκεται ήδη εκφρασμένο απροκάλυπτα μέ-
σα στη ρομαντική ‘Weltanschauung’ ως καταστατικός - ιδρυ-
τικός της όρος. Είναι αλήθεια ότι ο Χάιντεγγερ ποτέ δεν ομο-
λόγησε τις οφειλές του στους ρομαντικούς τόπους και στη βοή
και στο πάθος που εμπνέει η αποκάλυψη των τόπων αυτών.

Το σώμα στην εφηβεία

Είναι όμως επίσης αλήθεια ότι, όπως ορθά παρατηρεί ο Allan
Megill, «η σιωπή του σχετικά με το ζήτημα των πιθανών συ-
ναφειών ανάμεσα στη σκέψη του και στη σκέψη των ρομαντι-
κών είναι τόσο εντυπωσιακή ώστε να μπαίνει κανείς στον πει-

και στην πανδημία

ρασμό να τον κατηγορήσει για εσκεμμένη απόκρυψη».
Θα μπορούσε μάλιστα να υποστηριχθεί, χωρίς ίχνος υπερ-
βολής, ότι ολόκληρη η χαϊντεγγεριανή θέαση της κρυμμένης
λέξης και του ετυμολογικού υπερβατισμού, δηλαδή της γλώσ-
σας ως νεύματος για την ουσία του πράγματος, δεν είναι πα-
ρά μια αισθητική αντίληψη για το Είναι μέσω της ποιητικής
του Είναι, η οποία έλκει την καταγωγή της από τη ρομαντική
ποιητική εκφραστική, κατά τρόπον ώστε να προκύπτει τελικά
μια ώσμωση αποκαλυπτική ανάμεσα στο χαϊντεγγεριανό ι-
δίωμα και στην προσκόλληση του ρομαντικού κοσμοειδώλου
στο φαντασιακό πρόταγμα μιας καθολικής ποιήσεως που εμ-
ψυχώνει τα πράγματα, δηλαδή νεύει προς τα πράγματα απο-
οικειοποιώντας τα και εντάσσοντάς τα, μέσω της γλώσσας, σε
μια κρυμμένη ομολογία, ήτοι στην αποφατική θεολογία του
‘deus absconditus’. Για το σημαντικό αυτό ζήτημα, ο Παπα-
χαραλάμπους, στην αρχή της σπουδής του, κάνει μια εξαιρε-
τικά εύστοχη νύξη. Γράφει: «αλλά και η ώσμωση της υπαρξι-
στικής φιλοσοφικής γραμματείας με τη λογοτεχνία και τον πο-
λιτισμό δεν είναι ξένη στον Heidegger, που μπορεί να μην
συνέγραψε λογοτεχνικά έργα, ασχολήθηκε όμως έντονα στο ύ-
στερο έργο του με σημαντικούς και «δύσκολους» ποιητές, αν
και βέβαια η ενασχόλησή του αυτή δεν εντάσσεται εύκολα
στον υπαρξιστικό κανόνα, τον οποίο θεωρείται ότι περισσότερο
εκφράζει η πιο φιλοσοφικά προσανατολισμένη (με τα ακαδη-
μαϊκά κριτήρια) υπαρκτική αναλυτική, αλλά φέρεται εν πολλοίς
από ένα ευρύτερο ρομαντικό πνεύμα».
Γράφει ο Χάιντεγγερ υπό μορφή σκεπτικής ρέμβης: «Ποτέ δεν
ερχόμαστε στις σκέψεις. Αυτές έρχονται σε μας». Και συνεχί-
ζει: «τρεις κίνδυνοι απειλούν τη σκέψη. / Ο καλός και γι’ αυτό
ο ωφέλιμος κίνδυνος είναι η εγγύτητα του άδοντος ποιητού.
/ Ο δαιμονικός και γι’ αυτό ο οξύτερος κίνδυνος είναι η ίδια η
σκέψη. Πρέπει να σκέπτεται εναντίον του εαυτού της, πράγ-
μα που μόνο σπάνια μπορεί να κάνει. / Ο κακός και γι’ αυτό ο
πλέον περιπεπλεγμένος κίνδυνος είναι το φιλοσοφείν».
Και τέλος: «Ο ποιητικός χαρακτήρας της σκέψης είναι ακό-
μη συγκαλυμμένος [...] Όμως η ποίηση που σκέπτεται είναι
στ’ αλήθεια η τοπολογία του Είναι».
Εκκωφαντικά ακουστός είναι ο ρομαντικός χαρακτήρας της
ανάγκης του Χάιντεγγερ να επικαλείται τον άδοντα ποιητή,
τον «Poeta-Theologus», τον οποίο ο ρομαντισμός ανέδειξε ως
την κατακόρυφο της διαμονής του ποιητή μέσα στο σκέπτε-
σθαι, να ομολογεί απερίφραστα, σκεπτικά ρεμβάζοντας, ότι η
τοπολογία του Είναι είναι η κρυμμένη ποίησή του, και όλα
αυτά να τα επικαλείται με τον τρόπο της καθολικής ποίησης,
μέσω της οποίας συντηρείται η ελπίδα του να φανερωθεί ο
ποιητικός χαρακτήρας της σκέψης.
[Από τον πρόλογο του Στέφανου Ροζάνη στο βιβλίο]
ΣΥΝΑΨΙΣ, Όψεις της ψυχαναλυτικής εργασίας με
εφήβους, τεύχος 56, Γενάρης-Μάρτης 2020
Μετά την καραντίνα, εκδόθηκε η επιθεώρηση Σύ-
ναψις, με κείμενα των μελών της Εταιρείας Ψυχα-
ναλυτικής Μελέτης της Εφηβείας Ένηβος. Το σώμα ως χώ-
ρος έκβασης των κυρίαρχων συγκρούσεων της «ενήβω-
σης», ψυχοσωματική διεργασία, «δημιουργία και δη αυ-
τοδημιουργία του έφηβου που ερείδεται στην ενορμητι-
κότητα του σώματος της ήβης» κατά τον Γεράσιμο Στε-
φανάτο.
Η Τέσσα Χατζηγιάννη-Στεφανάτου φέρει στην επιφά-
νεια βασικές συγκλίσεις και διαφορές των θεωρητικών α-
ναφορών. Εκκινώντας από την λατινική ρίζα της λέξης
«adolescere», αναπτύσσομαι, μεγαλώνω, ανθίζω. Ο έφη-
βος μεταξύ παιδικής και ενήλικης ζωής βρίσκεται τοπο-
λογικά σε ένα no man’s land. Κινούμενη άμμος ο ψυχισμός
επί ενός μεταλλασσόμενου με ραγδαίους ρυθμούς σώμα-
τος που εισάγεται με βροντερό τρόπο στην σεξουαλικότη-
τα χάνοντας τις σταθερές. Απώλεια εαυτού και πένθος στα
οποία επανέρχονται αρχαϊκά στοιχεία του ψυχισμού. Η α-
ντιπαράθεση με τα γονεϊκά πρότυπα απαραίτητη. Φαντα-
σιώσεις «πατροκτονίας και αιμομιξίας» κεντρικές.
Ο ενήλικος έρχεται αντιμέτωπος με τα δικά του κινού-
μενα εδάφη, με το ανοίκειο της δικής του εφηβείας. Μά-
χη σώμα με σώμα για τον ψυχαναλυτή, συνοδοιπόρο του
έφηβου, ως τρίτου όρου, με ανοιχτό άκουσμα κόντρα σε κά-
θε «παιδαγωγική συμβουλευτική» που μπορεί να εμπε-
ριέξει τα θανατηφόρα άγχη των εφήβων και των γονιών
τους. Ωστε κι εκείνοι να αντέξουν τον «αναπότρεπτο φό-
νο» του γονέα που δίνει αυτονομία.
Η θεωρία του M. Laufer για το breakdown, την «ρήξη
της εφηβείας», βασίζεται στην έννοια της ασυνείδητης
απόρριψης του έμφυλου σώματος και της παραμονής σε
παιδικά αμφίφυλα εδάφη. Ο R. Cahn αναφέρεται στην
δεύτερη τοπική του Φρόυντ, την πρωτογενή απώθηση,
το ναρκισσισμό, την αποσύνδεση των ενορμήσεων ζωής
και θανάτου, το ανοίκειο που φτάνει σε άγνωρα συμβά-
ντα της ιστορίας. Βασίζεται στο κείμενο για το Ανοίκειοi.
Φέρει κοντά την εφηβεία με την ψύχωση καθώς αναφέ-
ρονται σε πρώιμα βιώματα και μας παρέχει ένα εργαλείο
για την ανάγνωση της ψυχωτικής δυνητικότητας της ε-
φηβείας. Τρίτη αναφορά η P. Aulagnier και το Εγώ του
Λόγου. Συνδέει τις αναταράξεις της εφηβείας με τα ση-
μαίνοντα της φέρουσας τον Λόγο μητέρας που αποτυ-
πώνονται στον ψυχισμό του παιδιού, πιο λακανική προ-
σέγγιση. Η υποκειμενοποίηση είναι η προσπάθεια του
Εγώ να αποκτήσει τον δικό του Λόγο, την δική του ιστο-
ρία.
Οι δυο τελευταίες αναφορές είναι πιο κοντά στο τραυ-
ματικό μεθύστερο, στην διαγενεαλογία. Ο έφηβος φέρει
εν «αγνοία» την ιστορία και τη βία του Άλλου στο ανα-
δυόμενο σώμα του και προσπαθεί να την αποφύγει κι-
νούμενος σαν θηρίο σε κλουβί.
Τα κλινικά κείμενα των Α. Ατσαλάκη, Π. Κεφάλα με ση-
μαντική εμπειρία στην κλινική της τοξικομανίας , φέρουν
στην επιφάνεια την σωματικότητα της εξάρτησης ως προ-
σπάθεια αναίρεσης του πένθους αποχωρισμού. Η Ν. Τα-
λούμη αναφέρεται σχέση - μητέρας, ο Α. Βουτσάς στην
κλινική της ανορεξίας, ο Γ. Γκιάστας στην ονειροπόληση
και ο Μ. Κωνσταντόπουλος στον τραυματικό στην εφη-
βεία.
Το σημαίνον Breakdown αρθρώνεται με το σημαίνον
Lockdown της πανδημίας. Ρήξη. Ρήγμα. Α/συνέχεια. Ση-
μαίνοντα που συντονίζονται δίνοντας αυτό που στη Φυ-
σική ονομάζουμε Διακρότημα. Σύνθεση δύο ταλαντώσε-
ων που φτάνουν από το ύψιστο πλάτος του παραγόμενου
κύματος στο μηδενικό. Σαν την ταλάντωση των κυματι-
σμών στην εφηβεία με μέγιστο ύψος εντάσεων, κατα-
στροφικότητας και μηδενικό της απόσυρσης του εφήβου
στο χώρο του. Φαινόμενα που εντάθηκαν με τον εγκλεισμό
εφήβων γονέων στο σπίτι στην πανδημία. Σε πολλές πε-
ριπτώσεις τις οποίες αναγιγνώσκουμε με τα «εκ των υ-
στέρων» κλινικά αιτήματα, μεγιστοποιήθηκαν στον κλει-
στό χώρο οι φαντασιώσεις. «Μάχη» διαμείφθηκε στις οι-
κίες πίσω από τα «πασιφιστικά» συνθήματα του «Μένου-
με Σπίτι». Τα απόνερα του τσουναμιού υποδεχόμαστε σθε-
ναρά σε μία κίνηση αναδημιουργίας με βουτιά στο ρήγμα
προς ανάδυση σε νέες ακτές...
i
Sigmund Freud, Το ανοίκειο, μτφρ. Έμη Βαϊκούση, εκδ.
Πλέθρον
ΒΕΡΑ ΠΑΥΛΟΥ
 Η ΑΥΓΗ • 30 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2020

35
ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ 3

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚ. ΣΧΟΡΕΤΣΑΝΙΤΗΣ,
Τα νέγρικα μπλουζ και οι ιατρικές
τους αναφορές, εκδόσεις Οδός Πανός,
σελ. 410
Το μυθιστορηματικό αυτό αφήγημα
μάς ξεναγεί στον μαγικό αμερικάνικο
Νότο, όπου, ακόμα και μετά την επίσημη κα-
τάργηση της δουλείας, δεν έλειψε ο κοινω-
νικός ρατσισμός, οι αποκλεισμοί και οι βιαι-
οπραγίες παντός είδους. Όμως το χειρότερο
είναι αυτό που λέμε «υπερεγώ», εκείνη η ε-
σωτερικευμένη ενοχή που μετατρέπεται εύ-
κολα σε συμπλέγματα κατωτερότητας, αυτο-
καταστροφή, ακόμα και αυτομαστίγωμα. Εί-
ναι κοινό μυστικό πως όλοι όσοι αντιμετω-
πίζεται ως κατώτερα όντα, ως «παιδιά ενός
κατώτερου θεού», βρίσκουν στο αλκοόλ, στις
εθιστικές ουσίες, στο καταναλωτικό σεξ και
στην πανάρχαια θεραπευτική τέχνη του Διο-
νύσου μια κάποια διέξοδο, ενώ συχνά λει-
τουργεί απλώς μόνον ως εκτόνωση.
Μπαίνουμε ήδη στην τρίτη δεκαετία του
εικοστού πρώτου αιώνα και οι σύγχρονες κοι-
νωνικές ταραχές στην Αμερική κλονίζουν τα
θεμέλια της δημοκρατίας. Παρά όμως τις ό-
ποιες πολιτικές διακηρύξεις, φαίνεται πως η
Ισονομία είναι ένα από τα desiderata του Δια-
φωτισμού που δεν έχει επιτευχθεί πλήρως
παντού. Η ανθρώπινη φύση δεν εξελίσσεται
τόσο γρήγορα και δεν ακολουθεί τις αγαθές
προθέσεις των φωτισμένων νομοθετών. Η Α-
μερική, ιδανικός χώρος φυγής κάθε κυνηγη-
μένου, ιδανικός χώρος αναζήτησης ασύλου
και εργασίας για κάθε διωκόμενο, φαίνεται ό-
τι έναν αιώνα μετά από την άνθηση των
Θεραπευτικό μπλουζ
μπλουζ χωρίζεται ακόμα σε πλούσιο ανεκτι-
κό Βορρά και καταπιεσμένο Νότο, ενώ ο α-
μερικάνικος Εμφύλιος δεν έχει σβήσει, ως
φαίνεται, από την Συλλογική Μνήμη. Εύχομαι
όλα αυτά να τελειώσουν σύντομα και με τον
καλύτερο τρόπο, για το ανώτερο καλό όλων,
και να ξαναγυρίσουμε στην απόλαυση αυτής
της θείας μουσικής αρμονίας που οι κατα-
πιεσμένοι του αμερικάνικου Νότου (ανεξαρ-
τήτως φύλου, χρώματος, θρησκείας, προσω-
πικών επιλογών και πεποιθήσεων) επέτυχαν
κάτι σημαντικό, το σημαντικότερο στις ευνο-
μούμενες ανθρώπινες κοινωνίες: να υπερ-
βούν το μίσος και να επιβεβαιώσουν την κο-
Διονύσης Χριστοφιλογιάννης, “Rebirth”, 2019, λάδι σε μάρμαρο, 24 x 25 x 25 εκ. και 27 x 35 x 5 εκ.
«ο πατέρας των μπλουζ» W. C. Handy (σελ.
361), άλλοι «μετανάστες στην πολιτεία της
Καλιφόρνιας για αναζήτηση καλύτερης τύ-
χης» (σελ. 193). Και οι μουσικές σκηνές όπου
εμφανίζονται δεν είναι πάντα λαμπρές, αλλά
σμική, την συμπαντική δύναμη της Αγάπης,
και «πρόχειρες αυτοσχέδιες σκηνές για μι-
μέσα από την Τέχνη, την υψηλή ποίηση. κρότερης εμβέλειας εκδηλώσεις» (σελ. 259).
Οι πληγές δεν επουλώνονται γρήγορα χω-
Βιβλίο τεράστιου κοινωνιολογικού, ιστορι-
ρίς την πανάκεια του Ορφικού Έρωτος. Η πυ-
κού, πολιτικού ενδιαφέροντος, παραπλήσιο
θαγόρεια «αρμονία των σφαιρών», που μό-
στην αισθητική του λεγόμενου «μαγικού ρε-
νον οι τρελοί, οι ερωτευμένοι και οι ποιητές
απολαμβάνουν, είναι η γήινη Εδέμ και η πο- αλισμού», με κορυφαίο εκπρόσωπό του τον
λυπόθητη πηγή του «ωκεάνιου συναισθή- μέγιστο δραματουργό που καταγόταν από το
ματος». Κι αυτό ακριβώς είναι τα μπλουζ: πα- Νότο και το ίδιο το όνομά του δείχνει και το
ραμυθία της ακοίμητης, ταραγμένης, αγα- στίγμα και την κόλαση από την οποία επι-
πησιάρικιας ψυχής μας. χειρεί να αποδράσει, τον Τεννεσσή Γουίλ-
Η εμβρίθεια του μελετητή και λογοτέχνη λιαμς (προτιμώ αυτή την αργόσυρτη γραφή
Γεώργιου Νικ. Σχορετσανίτη οδηγεί σε ένα του ονόματός του, με τα διπλά σύμφωνα, για-
τόσο εμπεριστατωμένο μελέτημα, που δύ- τί βρίσκεται πιο κοντά στα πονεμένα, στα με-
σκολα θα το χαρακτήριζες «δοκίμιο», αφού ταφυσικά, στα θλιμμένα και βακχικά μπλουζ,
πρόκειται μάλλον για ένα εικονογραφημένο που λες κι αναβλύζουν μέσα από την καρδιά
ντοκουμέντο. Χάρη στην αφηγηματική οι- των καταπιεσμένων απανταχού της γης).
κονομία που καλύπτει κάποια «κενά» (όχι ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΠΟΥΡΑΣ
γνώσεων, αλλά πληροφοριών που δίνονται
μέσα από το κείμενο), θα μπορούσαμε να ε-
ντάξουμε αυτό το πόνημα στην μυθοπλασία
(fiction based on many true stories). Οι ζω-
ές και οι φωτογραφίες αυτών των ανθρώπων,
των καλλιτεχνών που με τη δράση τους έ-
ψαλλαν τον ανθρώπινο πόνο μέχρι τα βάθη
της κραυγής, όπως λέει ο Λόρκα στον «Μα-
τωμένο Γάμο», συνθέτουν ένα άκρως γοη-
τευτικό ψηφιδωτό, ειδικά όταν κοιτάνε τον
φακό κατάματα σαν να ποζάρουν για οστεο-
φυλάκιο. Οι πόλεις και οι τόποι είναι ασπρό-
μαυροι, οι αντιθέσεις μεγάλες κι ενίοτε αγε-
φύρωτες. Κάποιοι είναι πετυχημένοι, όπως

Σύνθετα πολιτικά ερωτήματα

SIEGFRIED KRACAUER, Η μάζα ως διάκοσμος
και άλλα δοκίμια, Εισαγωγή - μετάφραση: Γιώργος
Σαγκριώτης, εκδόσεις Πλέθρον, σελ. 209
Σύμφωνα με τον μεταφραστή, τα δοκίμια του Kracauer
περιλαμβάνουν στοιχεία από τις «παραδόσεις του νεο-
καντιανισμού, της φαινομενολογίας, του υπαρξισμού και της
κριτικής θεωρίας» (σ. 12). Ο Αντόρνο αναγνωρίζει τη συνει-
σφορά του Kracauer στην από κοινού μελέτη και ανάλυση της
«Κριτικής του Καθαρού Λόγου», ορίζει το βιβλίο του Καντ ως
ένα «κρυπτογράφημα». Ως «κρυπτογράφηματα» που ανακι-
νούν διαχρονικά και με σύνθετο τρόπο πληθώρα σύγχρονων
ερωτημάτων για τον χρόνο, τον τόπο, τη μνήμη, τις ιδέες, την
αλήθεια, την τέχνη, αλλά και τον καπιταλισμό, «διαβάζω» και
εγώ τα δοκίμια του βιβλίου.
ΤΗΣ ΚΩΣΤΟΥΛΑΣ ΜΑΚΗ
Ο συγγραφέας σχολιάζει τα συμβάντα της καθημερινότητας,
εξετάζοντας λεπτομερώς την «πολιτιστική μηδαμινότητα της
εποχής» με στόχο να αναδειχθεί με αυτούς τους όρους η υλι-
κή ιστορική πραγματικότητα και το νόημα που έχει χαθεί στην
εποχή του αστικού καπιταλισμού (1920-1930). Για να εντο-
πιστεί η θέση μιας εποχής στην ιστορική συγκρότηση, είναι
ανάγκη να αναδειχθούν και να αναλυθούν «οι επιφανειακές
της εκδηλώσεις» και όχι «οι κρίσεις της εποχής για τον εαυ-
τό της» (σ. 125). Η ιδιότητα του συγγραφέα ως «πλάνητα» που
καταγράφει τις τετριμμένες πλευρές της ζωής, συνθέτοντας μια
κριτική ανάγνωση της νεωτερικότητας, δημιουργεί συγγενι-
κούς δεσμούς ανάμεσα στον Kracauer και τον Benjamin1.
Κεντρικό θέμα στην κοινωνιολογική του ανάλυση είναι η α-
πόπειρα της μεσαίας τάξης να αποφύγει την προλεταριοποίησή
της. Με αφορμή τις αναγνωστικές προτιμήσεις των μεσαίων
στρωμάτων, αλλά και τις προσπάθειες χειραγώγησής τους από
κύκλους διανοουμένων και πολιτικών2, ο Kracauer θίγει τον πο-
λιτικό κίνδυνο και τις συνέπειες της «ροπής» της μεσαίας τάξης
προς τη βία, τον ανορθολογισμό και τον εθνικοσοσιαλισμό. Κά-
νει κριτική στην ιδεαλιστική κατασκευή του λαού ως δημιούρ-
γημα της φύσης και τις αντίστοιχες ρητορικές διακηρύξεις που
προτάσσουν την εξιδανικευμένη δημιουργία «μιας νέας λαϊκής
κοινότητας υπό τον μύθο ενός νέου έθνους»3. Ο συγγραφέας πο-
λιτικοποιεί τις μετακινήσεις των τάξεων, ορίζοντας έναν χώρο
που δεν μπορεί να είναι αυτόνομος, αλλά σηματοδοτείται από
όσα «πραγματώνονται στο έδαφός του» και τα οποία είναι προϊ-
όντα διαπραγμάτευσης. Διαφορετικά, επισημαίνει ο Kracauer «ο
χώρος γίνεται σκιάχτρο» (σ. 193). Γνωρίζοντας σήμερα την φτω-
χοποίηση των μεσαίων στρωμάτων και την ανάδυση νέων μορ-
φών του φασισμού, τα δοκίμια του Kracauer δεν συνιστούν μό-
νο τη δική του «αναμέτρηση»4 με την εποχή του, αλλά λειτουρ-
γούν ως εργαλεία αντίστασης στον σύγχρονο εθνικοπατριωτι-
σμό. Εξάλλου, ο συγγραφέας προτάσσει την ανάγκη παρέμβα-
σης στην κοινωνική πραγματικότητα, επισημαίνοντας ότι «ό-
ποιος θέλει να αλλάξει τα πράγματα, πρέπει να τα γνωρίζει».
Κεντρικό μοτίβο είναι επίσης η ανάδειξη των μνημονικών
διαδικασιών. Αυτές είναι που διατηρούν τα χαρακτηριστικά
των ανθρώπων στην ιστορία τους. Ο Kracauer θίγει το χωρι-
κό-χρονικό συνεχές της φωτογραφίας ως συνθήκη που συχνά
αναστέλλει τις μνημονικές διαδικασίες, και οδηγεί σε μια ε-
πιφανειακή συνάφεια. Ασκεί κριτική στον ιστορισμό που δί-
νει έμφαση στη γραμμική «χρονική διαδοχή των συμβάντων»
(σ. 161) και όχι στον αποσπασματικό χαρακτήρα της ιστορι-
κής μνήμης η οποία διατηρεί την ύπαρξη «ως μικρά θραύ-
σματα στην παγωμένη ροή του χρόνου» (σ. 29).
O Kracauer αναφέρεται διεξοδικά σε όσους περιμένουν στο
κενό, έχοντας χάσει την πίστη στον κόσμο και στην ύπαρξη
τους. Επισημαίνει δύο κατηγορίες ανθρώπων στον τρόπο που
διαχειρίζονται τις πολλαπλές ματαιώσεις της εποχής. Υπάρ-
χουν οι «βραχυκυκλωμένοι άνθρωποι», οι οποίοι έλκονται α-
πό κλειστά συστήματα και τη θρησκεία, πιο πολύ εξαιτίας μιας
θέλησης για πίστη και της απελπισίας τους να αντέξουν το
κενό. Ο συγγραφέας μιλά για αυτούς που χαρούμενοι «ξέφυ-
γαν από την κοπιώδη περιπλάνηση, και αιχμάλωτοι της πα-
ρανοϊκής ιδέας ότι με αυτή την επιστροφή στο σπίτι η περι-
πέτειά τους έλαβε σχεδόν το ίδιο αίσιο τέλος, όπως ένα μυθι-
στόρημα που τελειώνει με τον αρραβώνα» (σ. 37). Είναι αυτοί
που θα φανατιστούν περισσότερο, επειδή είναι «θολή» η πί-
στη τους. Από την άλλη πλευρά, βρίσκονται οι σκεπτικιστές οι
οποίοι αναγνωρίζουν διεισδυτικά «την τρομερή σοβαρότητα
της κατάστασης» (σ. 35), αλλά νιώθουν ότι δεν υπάρχει τρό-
πος διαφυγής. Οι τοποθετήσεις του Kracauer διαπερνάν τη
σύγχρονη Ελλάδα, υπενθυμίζοντας είτε τη μισαλλοδοξία κά-
ποιων χριστιανών, είτε τον πεσιμισμό πολλών αριστερών.
Πώς λοιπόν ξεφεύγει κανείς από αυτό το δίλημμα; Με τη
στάση της αναμονής, απαντά ο συγγραφέας. «Περιμένει, και
η αναμονή του είναι ένα διστακτικό άνοιγμα, με μια έννοια πά-
ντως που είναι δύσκολο να εξηγηθεί» (σ. 39). Η αναμονή α-
νάγεται λοιπόν σε πολιτική δράση και διακύβευμα. Ωστόσο ο
συγγραφέας μάς καλεί να μην παρασυρθούμε σε μια νοσταλ-
γία για το παλιό, αφού αυτό θα μας παρασύρει «ποιος ξέρει σε
ποια ψεύτικη πλήρωση» (σ. 40). Τα δοκίμιά του και η εισα-
γωγή τού μεταφραστή του εμπλουτίζουν την αναμονή μας με
σύνθετα πολιτικά ερωτήματα και διαχρονικά επίκαιρα.
1 Συγγένεια που έχει αναγνωριστεί και από τον Σαγκριώτη στην
εισαγωγή του (σ.22).
2 «Η εξέγερση των μαζών» και «Για τα επιτυχημένα βιβλία και
το κοινό τους».
3
Hans Zehrer, «Rechts oder Links?», Die Tat, 23.7, 1931, σσ. 505-
559. ο.π. σ. 532.
4
Η «αναμέτρηση» βρίσκεται στον υπότιτλο του δοκιμίου: «Μια
αναμέτρηση με τον κύκλο της ‘Πράξης’».
Η Μάκη Κωστούλα είναι κοινωνική ψυχολόγος

36
ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΠΟΥ
ΤΩΡΑ ΓΡΑΦΟΝΤΑΙ
Άχθος της γης
Ο άνθρωπος ως νερό.
Λένε πως το κύμα έφτυσε
τα πλευρά του στην άμμο.
Αρραγή τα είπαν κι αράγιστα
καθώς τα ‘χε βάλει με όλους, και τους δικούς του
και τους αλλόθροους,
σκέτη μηχανή.
Μια σανίδα απ’ την πλώρη, τα πλεμόνια
κι η πλάτη. Μώλωπες μόνο και τσουγκρανιές.
Τίναξε τις στάχτες απ’ τη γραβάτα,
ατένισε ένα γύρο τα συντριμμένα ξύλα κι είπε:
είμαι ένας άλλος.
Εκεί ήταν λοιπόν, ζωντανός, άχρηστος,
σκονισμένος σαν την πολυκαιρία,
πεταμένος από την τύχη και τους Φαίακες
δίπλα στα βράχια.
Μπροστά στο πέλαγο, στο γυρογιάλι,
κει στα χοχλάδια του γιαλού
στον λάκκο με το κύμα των αιώνων
μπροστά σε μας που περιμένουμε οδηγίες
για τα πάντα,
μπροστά σε μας τις καρέκλες, μπροστά
στ’ αδιέξοδα και τα γάντια,
στην ορχήστρα των άμουσων φόβων μας
έτοιμος να σηκωθεί, να γυρίσει την πλάτη
στην αρένα του μεγάλου ποιήματος
να σύρει -δια δρυμά πυκνά και ύλην
μες στον ήλιο μες στα χώματα στην ξεραμένη πάχνη-
να βρει τον πατέρα του στην άρουρα
πάνω στον γκασμά
να τον πει γιο,
να βρει τον γιο του, να του πει
το και το και λίγα λέω
να βρει νόημα στο μέγαρο, να το πει σπίτι,
τα ρούχα του το πάπλωμα να τα μυρίσει ο σκύλος,
να βάλει πάλι το σκήπτρο πανέτοιμος
εκεί που πρέπει, στη χούφτα που έριξε την Τροία
και βγήκε από το αίνιγμα του ζωντανού νερού
ζητιάνος
να διώξει τις κοιλιές απ’ το σαλόνι του,
να καταπιεί τον χόλο
και βολοδέρνοντας με τις παντόφλες στον κήπο
στο μποστάνι του, το λιμανάκι
με τις ντομάτες, κάτω εκεί στον αρακά
κάποιο σούρουπο του Μάη
που ο βυθός κινεί τα χρώματα καθώς
τ’ αλλάζει όψη
και λαλάζει όλ’ η πλάση
κι αναδεύεται απ’ τα όνειρα κι ο νους
να γείρει ξαφνικά απ’ το βάρος της σκόνης
και να ψοφήσει αμαχητί
στα σκαλιά
δίπλα στις γάτες
μια σκέτη μηχανή, αϊτός,
που τελικά κατάφερε ν’ αποδεχτεί
και να ημερέψει.
Οδυσσέας (παραλλαγές στο κουρασμένο θέμα)
Αλέξιος Μάινας
Η ΑΥΓΗ
30 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2020
ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ
ΔΙΗΓΗΜΑ
«Το κόκκινο / χρώμα /
των δημοκρατιών μου»
Σκέφτομαι ότι θα μπορούσα τώρα να συνάζω χαμόγελα, α-
ναμνήσεις και αγγίγματα. Μια ανθοδέσμη να στολίσω στο
όνομα και στη διεύθυνσή σου. Σαν αυτή που ‘στελνε ο Βλαδίμη-
ρος Μαγιακόφσκι στην Τατιάνα Γιακόφλεβα, ακόμη και δεκαπέ-
ντε χρόνια μετά την αυτοκτονία του, δυο και τρεις φορές, παρα-
καλώ, τη βδομάδα. Μόνο που εγώ δεν είμαι ο Βλαδίμηρος Μα-
γιακόσφκι, εσύ δεν είσαι η Τατιάνα Γιακόφλεβα κι η δική μου αν-
θοδέσμη δεν περιέχει ορτανσίες, μαύρες τουλίπες, ορχιδέες και
χρυσάνθεμα, αλλά τα πολύ πιο ταπεινά γαρύφαλλα, βιολέτες, η-
λίανθους και κυρίως αγκαθερά τριαντάφυλλα, αυτά που τρυπάνε
και το πιο μαλακό χάδι.
ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΧΑΤΖΗΜΩΥΣΙΑΔΗ
Μα πώς είναι δυνατό να πληγώνει μια τέτοια ομορφιά, θυμά-
μαι ότι αναρωτιόμουνα με την αμηχανία του πρωτάρη, κι ας εί-
χα στο μεταξύ χύσει κάποια λίτρα αίματος για να αξιωθώ το άρωμά
τους. Αλλά κάθε φορά στην άνοιξη και στον έρωτα είναι πάντα
μια νέα φορά, χωρίς μαύρα σύννεφα, πρωινές ομίχλες, βραδινά
μπουρίνια και επαπειλούμενα τσουνάμια. Ως γνωστό δε οι πα-
σχαλιές θα ανθίζουν, οι πλαγιές των βουνών θα πρασινίζουν, οι
κερασιές θα κοκκινίζουν, τα αρωματικά τριαντάφυλλα θα ματώ-
νουν και τα παθιασμένα φιλιά θα ανταλλάσσουν υποσχέσεις, βρό-
μικα λόγια και κυρίως σάλια, για να ‘χουν μετά απόθεμα σε αντι-
σηπτικό οι ανοιχτές πληγές τους.
Κι ιδού, γέρος σκύλος εγώ, πάει ένας χρόνος τώρα που γλείφω
τα πλευρά και τα πόδια, τη ράχη και τους όρχεις μου. Ψωρίαση,
φλύκταινες, δεμοδήκωση κι άλλες δερματοπάθειες εμφανίζονται
απ’ άκρη σε άκρη σε όλο μου το σώμα, πλην της ουράς που επι-
μένει να κουνιέται όταν ανοίγεις την πόρτα, μου σκας ένα χαμό-
γελο και με πλησιάζεις, για να μου πετάξεις ένα ξεροκόμματο ή να
με προσφωνήσεις Αζόρ ή να μου χαϊδέψεις τη μουσούδα. Ξέρεις,
μ’ ένα και μόνο νεύμα σου θα μπορούσα πριν από λίγο καιρό να
γίνω πιτμπούλ, ροντβάιλερ, λυκόσκυλο, λαμπραντόρ, μπιγκλ, ακόμη
και τσιουάουα, για να σε προστατεύω απ’ τους κακούς, να σε συ-
ντροφεύω στις μοναχικές σου βόλτες ή να διασκεδάζω τα ανια-
ρά σου απογεύματα κι αν τώρα μαυρίζει η ψυχή μου είναι γιατί
δεν μου αφήνεις κανένα περιθώριο απ’ το να υποδύομαι τον ρό-
λο του λογοτέχνη.
Λοιπόν, είμαι ένας απλός πεζογράφος, απ’ αυτούς τους πε-
ρίεργους που οδοιπορούν πρωί ή απόγευμα, μεσημέρι ή νύχτα α-
ναζητώντας το θέμα τους πίσω από κατεβασμένα ρολά, σκυμμέ-
νες πλάτες, ηττημένα βλέμματα και χαμογελαστά πρόσωπα, εν-
4
θυμούμενος την εμμονή σου να μειδιάς κάθε φορά που τυχαία θα
συναντιόμαστε στα γραφεία, στις πλατείες και στους παραδρό-
μους, έστω και αν ηθελημένα αγνοείς αυτό που κάπου αλλού σου
έγραφα, ότι στη δική μου τουλάχιστον αντίληψη τα πιο παθια-
σμένα αγκομαχητά μας θα ξεψυχούν στα τυπικά χαμόγελα και
στις συμβατικές σου καλημέρες.
Οπότε, θέλοντας και μη, έκοψα τις πεζοπορίες. Εδώ κι έναν χρό-
νο προτιμώ να κοιμάμαι ολημερίς, τις νύχτες ξεμυτώ σαν τα φα-
ντάσματα, κλείνομαι στο υπόγειο γραφείο μου με την ελπίδα ότι
δεν θα πέσω πάνω σου τυχαία ή ότι δεν θα περάσω έξω απ’ το δια-
μέρισμά σου δωδέκατη φορά. Ευτυχώς, έχουν ακόμη τον τρόπο
τους οι λέξεις να μαλακώνουν, να υποκαθιστούν, να αναπληρώ-
νουν, να μαγεύουν ακόμη και την πιο οριστική απουσία. Εκ πεί-
ρας σου το λέω, εγώ που άγγιξα τα μαλλιά, το πιγούνι, τις παρει-
ές, το μέτωπο, το στήθος, το αιδοίο σου διαμέσου των λέξεων για
να σε αναστήσω, όπως ακριβώς κάνουν οι τεχνίτες των γύψινων
ειδωλίων - συμπαγή, πιστή, απτή και πάντοτε παρούσα.
Κάθομαι λοιπόν και γράφω για σένα, ναι γράφω ξανά για σένα,
με την ελπίδα να διασώσω τη μορφή σου, αποσπώντας την από
τη σάρκα, τα μαλλιά, τους γλουτούς και την αλήθειά σου, ώστε να
την κάνω ένα γύψινο ειδώλιο, ένα θεατρικό προσωπείο και να
της δώσω το διάπλατο χαμόγελο, το κοκκινάδι στα μάγουλα και
την αφοσίωση στα μάτια που διέκρινα στην πρώτη μας συνά-
ντηση. Αλλά τώρα που βλέπω να μαζεύονται μπροστά μου οι λέ-
ξεις, να γίνονται προτάσεις, να σχηματίζουν παραγράφους και
να καταλήγουν σε ενιαίο κείμενο διαπιστώνω ότι δεν μιλώ για
σένα αλλά για την ανάγκη μου για σένα, πράγμα που σημαίνει ό-
τι το αληθινό μου αίτημα δεν είσαι εσύ αλλά εγώ.
Πιο ψύχραιμα κοιτώντας τα πράγματα, τώρα που αρχίζει να
περνάει και ο καιρός, λέω ότι δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς. Οι
πιο αληθινοί έρωτες πέπρωται είτε να απογειώνουν είτε να σβαρ-
νίζουν είτε πρώτα να απογειώνουν κι ύστερα να σβαρνίζουν. Πα-
ρηγοριέμαι, βέβαια, με την ιδέα ότι εγώ μπορεί να μην είμαι ο
Μαγιακόφσκι, εσύ μπορεί να μην είσαι η Γιακόφλεβα, εγώ μπο-
ρεί να μην αξιωθώ μια επαναστατική αυτοκτονία, εσύ μπορεί να
μην λάβεις μετά τον θάνατό μου ανθοδέσμες, αλλά μόλις σου α-
πηύθυνα την επιστολή μου, όπως ακριβώς ο ποιητής απηύθυνε
τη δική του επιστολή. Οπότε, εσύ, εγώ και η τέχνη μπορούμε να
ευτυχούμε αποστρέφοντας τα μάτια απ’ τους πετρελαιάδες και ε-
ναποθέτοντας τις ελπίδες μας στην ιδέα της Σοβιετικής Ένωσης.
Αλλά, αν θες να είμαι απολύτως ειλικρινής, πάλι κάτι δεν μου κολ-
λάει σε όλα αυτά κι είμαι σίγουρος ότι δεν κολλούσε ούτε στην
Τατιάνα αλλά ούτε και στον Βλαδίμηρο.
Κωστής Βελώνης, “Species Speech”, 2015, μ
άρμαρο, ξύλο, ακρυλικά, 97 x 55 x 15 εκ.,
παραχώρηση του καλλιτέχνη και της Kalfayan Galleries