COLLEGE DEPARTMENTkanta

Modyul sa Pagkatuto
sa
GE-12
PAnITIKAn
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN

Patungkol sa Modyul

May sari-sariling kultura ang bawat bansa na naghahatid ng sari-saring

kaugalian, pananaw sa buhay, saloobin at pambansang pagkakakilanlan.

Ang Pilipinas ay mayaman sa iba’t ibang anyo ng panitikang naglalarawan sa

kulturang Filipino. Sa modyul na ito, makilala natin ang ilan sa mga katutubong
panitikan sa Pilipinas na nakasulat sa Filipino. Ilalarawan dito ang tanyag na mga
halimbawa ng kuwentong-bayan, maikling kuwento o katha, sanaysay, tula, dula,
nobela, at iba pa.

Isa-isang ilalahad sa modyul na ito ang iba’t-ibang anyo ng panitikan na

makatutulong sa paglinang ng kamalayan at kaalaman ng mga mag-aaral na
makikilala ang mga akdang Filipino. Gayundin, sa pamamagitan ng pagtalakay nito
mabibigyan tayo ng pagkakataon na mabatid ang ating pinag-ugatan at mapagtibay
ang ating kaakuhan at pagkamamamayan.

Deskripsyon ng Kurso

Pag-aaralan sa kursong ito ang panitikan sa kabuuan patungo sa

pangkasaysayan at pag-unlad ng Panitikang Filipino mula sa panahon ng katutubo
hanggang sa kontemporaryo.

2
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN

Inaasahang Kaalaman

1. matatalakay ang panitikan sa kabuuan gamit ang masusing pag-aaral

sa kahulugan at kahalagahan nito sa pang-araw-araw na buhay;

2. matutukoy ang mga akda ng iba’t ibang rehiyon at ang kinabibilangan nito;

3. maipaliliwanag ang mga gintong diwa at kaisipang matatagpuan sa akda

sa pamamagitan ng masusing talakayan: pabigkas man o pasalita;

4. makapagsulat ng mga akdang pampanitikan tulad ng tula, salawikain, alamat,

maikling kuwento, sanaysay, atbp.;

5. makapagsusuri ng isang uri ng akda/panitikan mula sa ibang rehiyon ng bansa.

Talaan ng Nilalaman

3
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
Ang modyul na ito ay nahahati sa iba’t ibang aralin.

ARALIN 1 – ANG PANITIKANG FILIPINO

I. Layunin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
II. Paunang Pagtataya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9-10
III. Panimula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10-11
IV. Nilalaman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11-12
 Ang Uri ng Panitikan ayon sa Paghahalin . . . . . . . . . . . . . . . . 12-13
 Ang Dalawang Paraan ng Pag-uuri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
 Mga Impluwensya ng Panitikan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
 Mga Akdang-Pampanitikan na Nagdala ng Malaking
Impluwensiya sa Buong Daigdig . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
 Paraan ng Pagbasa at Pagpapaliwanag . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
 Bakit Dapat Pag-aralan ng Panitikang Filipino . . . . . . . . . . . . 16 . . . . . . .. ..
 Mga Bahagi ng Panitikang Filipino. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16-17
 Katangian ng Bawat Panitikan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17
 Ang mga Rehiyon sa Pilipinas at mga Anyo ng Panitikan . . . . 17-19
V. Mga Batayang Konsepto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19-20
VI. Pagtataya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . 20-21
VII. Sanggunian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

Aralin 2 – MGA ANYO AT URI NG PANITIKAN

I. Layunin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
II. Paunang Pagtataya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
III. Panimula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . 24
IV. Nilalaman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24
 Ang Anyong Tuluyan at Patula. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . 24
o Tula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
o Mga Uri ng Tula ayon sa Layunin o Kaalaman. . . . . . . . . .
 Tulang Liriko o Tula ng Damdamin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
 Tulang Pasalaysay. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
 Tulang Pandulaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
 Tulang Patnigan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . 29
o Ang Anyo ng Tuluyan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
 Nobela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29-30
 Maikling Kuwento. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . 30-31
o Limang Bahagi ng Maikling Kuwentong may Balangkas . . . . . . . . . 31
o Mga Uri ng Maikling Kuwento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31-33
 Dula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33-34
 Alamat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

4
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
 Pabula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
 Sanaysay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
 Balita . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
 Talambuhay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35-36
 Talumpati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
V. Mga Batayang Konsepto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
VI. Pagtataya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37-39
VII. Takdang-Aralin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . 40
VIII. Sanggunian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

Aralin 3 – SARILING PANITIKAN BAGO DUMATING ANG MGA

KASTILA

I. Layunin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
II. Paunang Pagtataya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . 41
III. Panimula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . … . . . 42
IV. Nilalaman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
 Mga Unang Tao sa Pilipinas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42-45
 Mga Saling-Bibig na Panitikan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45
o Karunungang-Bayan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . .45
o Bugtong . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45-46
o Salawikain. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
o Kasabihan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . .46
o Palaisipan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
o Bulong. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..47
o Awiting-bayan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47
- Soliranin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47
- Talindaw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47
- Maluwaya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
- Kumintang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47
- Kundiman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
- Dalit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47. . .
V. Mga Batayang Konsepto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . .48
VI. Pagtataya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . 48-51
VII. Sanggunian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

Aralin 4 – MGA AKDA BAGO DUMATING ANG MGA KASTILA

I. Layunin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
II. Paunang Pagtataya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
III. Panimula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
IV. Nilalaman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54
o Alamat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
o Mito. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
o Pabula. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . 54
o Kuwentong-Bayan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

5
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN

 Ang mga Sinaunang Tanghal o Panoorin Bago Dumating Ang Mga

Espanyol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
o Epiko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
V. Mga Batayang Konsepto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
VI. Pagtataya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57-59
VII. Sanggunian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60

Aralin 5 – MGA UNANG AKDANG FILIPINO NOONG PANAHON NG

KASTILA
I. Layunin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60-61
II. Paunang Pagtataya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61-62
III. Panimula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . 62
IV. Nilalaman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62

 Mga Katangian ng Panitikan noong Panahon ng Kastila . . . . . . . . .62

 Mga Unang Akdang Pang Relihiyon sa Tagalog . . . . . . . . . . . . . . 63

 Ang mga Akdang Panrelihiyon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63-64
o Mga Awit at Korido . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
o Mga Tulang Maladula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
 Mga Dulang Pantahanan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
 Karagatan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64
 Duplo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
 Pamamanhikan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64
 Bulong . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64
 Kayari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
 Dulog . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64

o Mga Dulang Panlansangan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

 Pangangaluluwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
 Panunuluyan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
 Salubong . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
 Alay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

o Mga Dulang Pantanghalan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

 Sinakulo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
 Juego de Prenda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
 Tibag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
 Moro-moro o Komedya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . 66
 Carillo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . .. . . 66
 Pamutong . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
 Dung-aw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
 Sarsuwela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

6
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
V. Mga Batayang Konsepto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66-68
VI. Pagtataya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68-70
VII. Sanggunian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70-71

Aralin 6 – PANITIKANG PILIPINO SA PANAHON NG KILUSANG

PROPAGANDA AT HIMAGSIKAN
I. Layunin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . 71
II. Paunang Pagtataya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71-72
III. Panimula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .72
IV. Nilalaman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

 Kaligirang Pangkasaysayan sa Panitikan sa Panahon ng Kilusang

Propaganda at Himagsikan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
 Mga Propagandista . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73-74
 Maikling Talambuhay ni Jose Rizal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74-75
o Mga Akda ni Jose Rizal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .75

 Noli Me Tangere at ang Kahalagahan Nito . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .75-76

 Marcelo H. del Pilar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . 76
o Mga Akda ni Marcelo H. del Pilar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .76-78
 Graciano Lopez Jaena. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . 78-79
o Mga Akda ni Graciano Lopez Jaena . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . 79
 Pedro Paterno. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . 80
o Mga Akda ni Pedro Paterno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
 Pascual Poblete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
o Mga Akda ni Pascual Poblete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80-81
 Mariano Ponce. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
o Mga Akda ni Mariano Ponce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81-82
 Antonio Luna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81-82
o Mga Akda ni Antonio Luna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . 82

V. Mga Batayang Konsepto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82-84

VI. Pagtataya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .84-86
VII. Sanggunian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .86

7
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN

Pangalan:_____________________________ Kurso at Lebel:_____________

Aralin 1: ANG PANITIKANG FILIPINO

I. Mga Layunin:

Sa araling ito, ang mag-aaral ay inaasahang:

A. maipaliliwanag ang katuturan ng panitikan;

B. matutukoy ang mga anyo at uri ng panitikan;
C. maiisa-isa ang panitikan ng iba’t ibang rehiyon ng Pilipinas; at
D. makapagbibigay ng kahalagahan sa pag-aaral ng panitikan.

II. Paunang Pagtataya

Muli Nating Balikan

Balikan natin ang inyong kaalaman tungkol sa Panitikang Filipino.

A. Maramihang Pagpipilian.
Panuto: Basahin at tukuyin ang tinutukoy na uri ng panitikan sa bawat
bilang. Isulat ang titik ng wastong sagot sa patlang.

______ 1. “O pagsintang labis ang kapangyarihan;

Sampung mag-aama’y iyong nasasaklaw;
Pag ikaw ang nasok sa puso ninuman;
Hahamakin ang lahat masunod ka lamang.
a. tula b. talumpati
c. talata d. parabula

______ 2. Ito’y mahabang salaysay na sumasaklaw sa sumusunod na mga

sangkap: tauhan, lugar, balangkas at mga pangyayari. Alin sa mga
sumusunod ang tinutukoy dito?
a. talumpati b. epiko
c. nobela d. awit at korido

______ 3. Ito’y mga kuwentong bayan na ang mga tauhan sa kuwento ay

mga hayop na kalimitan ay kapupulutan ng aral.
a. nobela b. epiko
c. pabula d. elehiya

8
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN

______ 4. Ito ang maapoy na nobelang sinulat ni Dr. Jose Rizal laban sa
mga Kastila.
a. Noli Me Tangere b. Kahapon, Ngayon at Bukas
c. Doctrina Christina d. A Fly in a Glass of Milk

______ 5. Alin sa mga sumusunod ang tumutukoy sa isang pagpapahayag

ng kuru-kuro o opinyon ng may-akda?
a. sanaysay b. alamat
c. nobela d. parabola

B. Enumerasyon.
Panuto: Sagutin ang sumusunod ayon sa iyong kaalaman sa Panitikang
Filipino. Isulat ang sagot sa patlang.

1. Magbigay ng limang dahilan kung bakit kailangang pag-aralan ang

Panitikang Filipino.
a. __________________________________
b. __________________________________
c. __________________________________
d. __________________________________
e. __________________________________

2. Isulat ang sarili mong pagpapakahulugan sa salitang “panitikan”.

______________________________________________________________
________________________________________________________________
______________________________________________________

III. Panimula

Ang panitikan tulad ng kasaysayan ay nagtataglay ng mga ulat sa mga

naganap sa lahi at mga naisip na dakila at marangal ng lahing ito. Ang panitikan ay
kapatid na babae ng kasaysayan. Ang kasaysayan ay tukuyan at naglalarawan ng
hubad na katotohanan, samantalang ang panitikan ay nagagayakan ng magagarang
damit ng pagpapahayag at nakukulayan ng malikhaing guni-guni ng may-akda.

Subalit, hindi lahat ng naisip at naisulat ng isang lahi ay maituturing na bahagi

ng panitikan. Sumasaklaw lamang ang panitikan sa mga anyo na magiging sangkap
ng makasining na kaisipan.

Ang mga anyong ito ng panitikan ay nahati sa dalawang malaking sanga – ang
tuluyan at ang patula – bagama’t ang iba, tulad ng tula ay matatagpuan sa
dalawang uri. Dahil dito, may mga ulat na pangkasaysayang payak ngunit kung ito ay

9
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
isusulat sa masining na paraan, kahit ito ay mga ulat pangkasaysayan, ito ay
nagiging pampanitikang kasaysayan at nagiging bahagi ng panitikan ng lahi.

IV. Nilalaman
Ang Panitikang Filipino

Ano ang panitikan?

Ang salitang panitikan ay mula sa ‘pang/titik/an’, kung saan ikinabit ang

unlaping pang- at hulaping -an sa ugat na titik. Ang may bahid kanluraning salitang
literatura ang isa pang katawagan para sa larangan ng panitikan. Nagmula ang
salitang literatura sa salitang Latin na litera- na nangangahulugang “titik”.

Mula sa Webster, ito ay nagpapahayag ng damdamin at karanasan ng isang

bansa na nasusulat na makahulugan, maganda at masining na paglalahad.
Masasalamin ito ayon sa ideya, damdamin at isipan ng tao tulad ng pag-ibig,
kaligayahan, kalungkutan, pag-asa, pagkapoot, paghihiganti, pagkasuklam, sindak at
pangamba. Ang panitikan ay nagpapahayag ng kaisipan, damdamin, hangarin at
diwa ng mga tao.

(http://tl.wiki.answers.com/Q/Ano_ang_panitikan)

May iba’t ibang mga manunulat at mga dalubhasang Pilipino ang nagbigay ng
kahulugan sa panitikan ayon sa kanilang pananaw bilang mamamayan ng Pilipinas.
Kanilang sa mga ito sina Joey Arogante, Zeus Salazar, at Patrocinio V. Villafuerte,
bukod sa iba.

Ayon kay Arogante (1983), ang panitikan ay talaan ng buhay sapagkat dito
isinisiwalat ng tao sa malikhaing paraan ang kulay ng kanyang buhay, ang buhay ng
kanyang daigdig, at ang daigdig na kanyang kinabibilangan. Ginagawa ito ng isang
tao sa pamamagitan ng malikhaing pamamaraan.

Noong 1995, inilarawan ni Salazar (1995) ang panitikan bilang isang lakas na
nagpapakilos sa alinmang uri ng lipunan. Dinagdag pa niyang isa itong
kasangkapang makapangyarihan na maaaring magpalaya sa isang ideyang
nagpupumiglas upang makawala. Para sa kanya, isa rin itong kakaibang karanasang
pantaong natatangi sa sangkatauhan.

Mula sa (http://wikipedia.org/wiki/Panitikan_sa_Pilipinas), ang panitikan ay katipunan ng

mga akdang nasusulat sa pamamagitan ng malikhaing pagpapahayag, estetikong
anyo, pandaigdigang kaisipan at kawalang maliw.

Ang Panitikang Filipino ay katulad din ng panitikan ng alinmang bansa sa

daigdig na sumasaklaw sa pasalita o pasulat na mga damdamin at kaisipan ng mga

10
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
Filipino na nagsasaad ng kanilang kasaysayan, pamumuhay, pag-uugali, paniniwala
at pananampalataya.

Sa araling ito’y malalaman mo ang dalawang paraan ng pag-uuri ng panitikan.

gayundin ang tatlong uri ng panitikan ayon sa anyo.

Ang panitikang Filipino ay may dalawang paraan ng pag-uuri:

A. ayon sa paghahalin
B. ayon sa anyo

A. Ang Panitikan ayon sa Paghahalin

Ayon sa paghahalin, ang panitikan ay napapangkat sa dalawa:

Baliwayway halimbawa
1. Pasalindila – ang paraan ng paglilipat ay sa pamamagitan ng dila o bibig.
Ito ay nangyari noong unang panahon sa dahilang ang mga ninuno noon
ay hindi pa maalam sa sistema ng pagsulat kaya puro pabigkas lamang
ang paraan na kanilang ginagamit. Paulit-ulit nilang pinapakinggan
hanggang sa matanim sa kanilang isip ang mga tula, awit o nobela.
Kadalasan, nagtitipun-tipon sila upang making ng mga kuwento, dula, awit
at tula. Sa palagian nilang pakikinig at pagbibigkas naisasalin ito hanggang
sa susunod na henerasyon.

2. Pasalinsulat – sa paraang ito isinulat o inukit at ginuhit ng kahoy o mga

dahun-dahon ang mga panitikan. Nangyari ito noong panahong natutuhan na
ng ating mga ninuno ang alpabeto. Nang dumating ang mga Kastila, dala nila
ang imprenta. Sa pamamagitan ng paglilimbag, ang ilan sa mga katutubong
panitikan ay naimprenta at napag-ingatan ngunit ang karamihan ay di-naitala
hanggang sa tuluyan nang nakalimutan at nawala.

Sa kasalukuyan, dahilan sa mabilis na pag-unlad ng mga kagamitang

elektroniko, ang pamamaraan ng paghahalin ng panitikan sa pamamagitan
ng pagsulat ay unti-unting napapalitan na. Sa gamit ng tape recorder, plaka,
VHS tapes, at disk sa kompyuter, darating ang araw na ang mga aklat ay halos
hindi na mabubuklat. Ang bagong paraan ng paghahalin na ito ay matatawag
na
pasalintroniko.

B. Ang Panitikan ayon sa Anyo

Ayon sa anyo, ang panitikan ay nahahati sa tatlong uri:

1. patula
2. patuluyan

11
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
3. patanghal

Ang panitikan ay nasa anyong patula kung ito ay saknungan na ang bawat
taludturan ay maaaring may bilang o sukatang mga pantig at may
magkakasintunog o magkakatugmang pantig sa hulihan. Maaari rin naman itong
malaya at wala ang mga katangiang unang nabanggit.

Patuluyan naman ang anyo ng panitikan kung tulad lamang sa pang araw-
araw na takbo ng pagsasalita o mga kaisipan ang paglalahad. Sa halip na
pasaknong ang mga taludtod, ito ay patalata.

Ang panitikan ay patanghal kung ito’y isinasadula sa entablado, sa bahay,

o sa bakuran o kahit na sa daan o saanman. Ito’y maaaring patula o patuluyan, dahil
maaaring ang diyalogo nito ay nasusulat sa alinman sa dalawang anyo. Ang
panitikan sa patanghal na kaanyuan ay hindi nagiging ganap hangga’t hindi
ipinapalabas o isinasagawa sa tanghalan o dulaan. Salitaan ang pagkakasatitik nito.
Maaaring magkaroon ng tatlo, dalawa o isang yugto na ang bawat yugto ay binubuo
ng tagpo. Noong unang panahon, sa moro-moro ang tagpo ay tinatawag na kuwadro.

Mga Impluwensya ng Panitikan

Kung ang klima, kinatitirahan, lipunan, pulitika, relihiyon at edukasyon ay may

impluwensya sa anyo, hangarin at laman ng panitikan, ang panitikan naman ay may
dalang impluwensya sa buhay at ugali ng tao sa dalawang kalagayan:

Una: Nagpapahiwatig sa kahulugan ng kalinangan at kabihasnan ng lahing

pinanggalingang akda at;

Ikalawa: Sa pamamagitan ng panitikan, ang mga tao sa daigdig ay nagkakatagpo

sa damdamin, kaisipan at pagkakaunawa, bukod sa nagkakahiraman ng ugali at
palakad.

Mga Akdang Pampanitikan na Nagdala ng Malaking Impluwensya

sa Buong Daigdig

Banal Na Kasulatan (Holy Scripture) – na mula sa Palestina at Gresia na naging

batayan ng pananampalataya ng mga Kristiyano.

Koran – ito ang pinakabibliya ng mga Mahometano at galing sa Arabia; Bibliya ng

mga Muslim.

12
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
Iliad At Odessey – akda ni Homer, na kinatutuhan ng mga alamat at mitolohiya ng
Gresia.

Mahabarata – ipinapalagay na pinakamahabang epiko ng India at ang kanilang

pananampalataya.

Divina Commedia – akda ni Dante ng Italya na nagtataglay ng ulat hinggil sa

pananampalataya, moralidad at pag-uugali ng mga Italyano.

El Cid Campeador - epiko ng Espanya na nagpapahayag ng katangiang panlahi ng

mga Kastila at ng kanilang mga alamat at kasaysayan pambansa noong unang
panahon.

Awit Ni Rolando – na kinapalooban ng Ronces Valles Doce Pares ng Pransia na

nagsalaysay ng ganitong panahon ng kakristiyanuhan at ng dating makulay na
kasaysayan ng mga Frances.

Aklat Ng Mga Araw – Panulat ni Confucius na naging batayan ng pananampalataya,

kalinangan ng mga Intsik (na malinaw na nakarating dito sa atin).

Aklat Ng Mga Patay - Aklat ng Ehipto na kinapapalamnam ng kulto ni Osiris at

mitolohiya at teolohiyang Ehipto.

Isang Libo At Isang Gabi – ng Arabia at Persia na nagsasaad ng mga ugaling

pampamahalaan, lipunan, pangkabuhayan at pangrelihiyon ng mga silanganin.

Centerburry Tales – ni Chaucer ng Inglatera, na naglalarawan ng pananampalataya

at pag-uugali ng mga Ingles noong unang panahon at;

Uncle Tom’s Cabin – ni Harriet Beecher Stowe ng Estados Unidos, na nakatawag

ng pansin sa karumal-dumal na kalagayan ng mga alipin at naging batayan ng
simula ng demokrasya.

Paraan ng Pagbasa at Pagpapaliwanag

Mayroong dalawang pamamaraan ng pagbasa at pagpaliwanag ng mga tekstong

pampanitikan:

A. ang makasaysayan o historical na paraan

B. ang paraang pormalistiko

A. Paraang Historical

13
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
Isang tradisyon o nakaugaliang paraan na pagbasa at pagpapaliwanag ng
mga tekstong pampanitikan. Isa itong metodong nagpapakita ng mga bagay,
karanasan, at pwersang pangkasaysayan na nagbibigay ng impluwensiya tungo sa
paggawa, pagsulat, paghubog, at pag-unlad ng panitikan sa Pilipinas. Sa ganitong
paraan, nagkaroon ng apat na kahatian ang kapanahunang pangkasaysayan ng
Pilipinas.

1. Ang Panahon ng Pananakop Bago Dumating ang mga Kastila o Pre-Spanish

Colonial Period (1400-1600),
2. Ang panahon ng Kastila o Spanish Period (1600-1898)
3. Panahon ng mga Amerikano o American Occupation (1898-1946)
4. Pangkasalukuyang Panahon Pagkaraan ng Kolonyalismo o Contemporary
Post Colonial Period

B. Paraang Pormalistiko

Ang paraang pormalistiko ay isang paraan at empirikal na pamamaraan ng

pagbasa at pagpapaliwanag maging pasalita ng tekstong pampanitikan na dumating
dito sa Pilipinas ang ganitong paraan sa pamamagitan ng Amerikanong sistemang
pang-edukasyon.

Sa ganitong paraan, mas detalyado at empirical (batay sa karanasan,

obserbasyon, pagsubok o eksperimento, ayon sa praktikal na karanasan, sa halip na
teorya) ang pamamaraan ng pagbasa ng pampanitikang teksto na may layong
tuklasin kung ano talaga ang makapampanitikan o literaryo sa teksto. Nag-iiba ang
mga kaparaanan mula sa diin at palatunguhan o direksyon ng paggamit nito.
Kabilang sa pinagtutuunan ng pansin dito ang pagkakaroon ng pagkakaisa o yunidad
ng katawan ng teksto o sa madaliang sabi nakatuon mismo sa teksto.

Bakit Dapat Pag-aralan ang Panitikang Filipino

May limang mahalagang dahilan kung bakit dapat nating pag-aralan ang
panitikan Filipino:

Una: Upang makilala natin ang sariling kalinangan, ang minanang yaman ng
isip at henyo nating lahi sa iba kaysa sa ibang lahi;

Ikalawa: Upang matalos na katulad ng ibang lahi na tayo ay mayroon ding dakila at
marangal na tradisyong ginagamit na puhunan-salalayan sa paghihiram ng mga
bagong kalinangan at kabihasnan;

14
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
Ikatlo: Upang matanto ang mga kapintasan sa ating panitikan at makapagsanay
upang mailagan at mapawi ang mga ito;

Ikaapat: Upang makilala natin ang kagalingang pampanitikan at lalong mapadalisay,

mapayabong at mapaningning ang mga kagalingan ito at;

Ikalima: Ito’y higit sa lahat, sapagkat tayo’y mga Filipino dapat maging katutubo sa
atin ang pagkakaroon ng pagmamalasakit sa ating sariling Panitikang Pilipino.

Mga Bahagi ng Panitikang Filipino

Bilang patnubay sa pag-aaral, ang Panitikang Filipino ay inihayag sa aklat na

ito sa pamamagitan ng pagbabahaging kaugnay ng mga pagbabagong pampulitika’t
pangkabuhayan sa ating bayang sinilangan.

1. Katutubong Panitikan - Mula sa sinaunang panahon hanggang sa

pananakop na ginawa ni Legapi noong 1565.

2. Panitikan sa Ilalim ng Krus at Espada – Mula noong 1565 hanggang

sa pag- aalsa sa Cavite noong 1872 nang bitayin ang tatlong Filipinong pari na
sina Burgos, Gomez at Zamora.

3. Panitikan sa Pagkagising ng Damdaming Makabayan – Mula noong

1872 hanggang 1896.

4. Panitikan ng Paghihimagsik at Patuloy na Pakikipaglaban – Mula

1896 hanggang sa pananakop ng Amerikano.

5. Panitikan sa Ilalim ng Amerika at sa Malasariling Pamahalaan –

Mula 1910 hanggang 1941.

6. Panitikan ng Mabilis na Pagbabago – Pananakop ng mga Hapon

(1941-1945) at pagkatatag ng Republika (1945) hanggang sa kasalukuyan (1995)

Katangian ng Bawat Panahon

Bago dumating ang mga Kastila, ang ating panitikan ay karaniwang palipat-
dila at nagtataglay ng impluwensya ng kaisipang Malayo-Indonesyo. Ang panahon
ng mga Kastila ay panahon ng panunulad, pagkabaguhan sa kaisipang kanluranin,
ngunit pagkagising sa doktrina ng pag-ibig pangkristiyano. Ang mala-inapoy na
pagkagising naman ng damdaming makabayan at simula ng pagkakaisang
pambansa ay mga katangian ng panahon ng propaganda at himagsikan. Ang naging

15
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
katangian ng panahon ng mga Amerikano ay ang pag-adbentura sa mga bagong
anyo at diwa ng panitikan at pagkapuri ng henyong pampanitikan na nangyayari
noong panahon ng mga Hapon.
Ang mga Rehiyon sa Pilipinas at mga Anyo ng Panitikan

Ang Pilipinas ay binubuo ng mga rehiyon na mapagkukunan ng mga akdang

pampanitikan sa ikasusulong at ikakaunlad ng Panitikang Filipino. Dito’y mabibigyan
sila ng pagkakilala ng mga mamamayang Filipino.

Mga Panitikan ng iba’t ibang Rehiyon ng Pilipinas

16
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN

Buwa halimbawa ANYO NG PANITIKAN

budidaw
Rehiyon I
Ilocus Sur, La Union at Bukanegan (timpalak o laro sa
Pangasinan pagtula)
Rehiyon II
Batanes, Cagayan, Isabela Baliwayway (hele)
Neuva Vizcaya, Quirino Dimulat (kuwentong-bayan)
Kabungi (bugtong)
CAR (Cordillera Administratie
Region)
Abra, Apayao,Benguet, Ifugao, Kabaataken (kuwentong-bayan)
Kalinga Apayao at Mt. Province Lajo (awiting-bayan)
Rehiyon III
Bataan, Bulacan, Nueva Ecija, kuwentong-bayan, dula, tula,
Pampanga at Tarlac-B NEPT harana
Rehiyon IV
Aurora, Batangas, Cavite dula, nobela, sanaysay,
tula, awiting-bayan
Laguna, Marinduque, Mindoro kuwentong- bayan,
Occidental at Oriental, Palawan, hele
Quezon, Rizal at Romblon
Rehiyon V
Albay, Camarines Sur at Norte, Ibalon (epiko)
Catanduanes
Masbate at Sorsogon Maikling kuwento, tula, dula,
tigib (epiko)
Rehiyon VI
Aklan, Antique, Capiz, Labaw, Donggon (epiko),
Guiinarao, Iloilo at Negros Pagkatakon (bugtong),
Occidental Asory (dula)
Rehiyon VII
Cebuano/ Central Visayas, Ambahab (patula ng Mangyan)
Bohol, Cebu, Negros Oriental at
Siquior
Rehiyon VIII
Eastern Visayas, Biliran, Eastern Ang Lubi/Ang Niyog
Samar at Leyte (tulang Waray)

17
 Modyul sa Pagkatuto
Rehiyon IX
Basilan at Zamboanga
Rehiyon X
Bukidnon, Camiguin, Misamis
Occidental at Oriental
Rehiyon XI
ARMM (Basilan, Tawi-tawi,
Zambaonga del Sur at Del Norte,
North Cotabato, Maguindanao,
Sultan Kudarat, Lanao Del Norte
at del Sur, at South Cotabato
Rehiyon XII
Lanao del Norte
North Cotabato
Rehiyon XIII
Agusan del Norte at del Sur
Surigao del Norte at del Sur
GE 12 - PANITIKAN
Yakan (alamat),
Guman (epiko),
Diole (awit ng pag-ibig),
Buwa (oyayi),
Giloy (awit sa patay)
Limboy (tula),
alamat, bugtong
Darangan (epiko),
Tutol (kuwento),
Kisa (kuwentong-bayan),
Bayok (awit at tula),
Didaw sa wata (oyayi),
Pananaroon (salawikain)
Tutol( kuwento)
Kisa ( kuwentong-bayan)
bayok (awit at tula)
kasabihan,
kuwentong-bayan

Mga Batayang Konsepto

Ang salitang panitikan ay mula sa ‘pang/titik/an’, kung saan ikinabit ang

unlaping pang- at hulaping -an sa ugat na titik. Nagmula ito sa salitang
Latin na littera- na nangangahulugang “titik”.

Panitikan ang paraan ng pagpapahayag ng kaisipan, damdamin,

karanasan at panaginip na nasusulat sa masining o malikhaing paraan.

Ang Panitikang Filipino ay pahayag na pasalita o pasulat ng mga

damdamin at kaisipan ng mga Filipino na nagsasaad ng kanilang
kasaysayan, pamumuhay, pag-uugali, paniniwala at pananampalataya.

18
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN

Mga Batayang Konsepto (karugtong)

ayon sa paghahalin
a. pasalindila – ang paglilipat ng panitikan sa pamamagitan ng
dila
o bibig.
b. pasalinsulat – isinusulat, inuukit at iginuguhit ng kahoy o mga
dahun-dahon ang mga panitikan.

1. ayon sa anyo
a. patula kapag may bilang o sukat ang mga pantig sa saknungan
ng bawat taludturan at magkakasintunog o magkakatugma ang
V. Pagtataya mga pantig sa hulihan nito.
A. Pagkakakilanlan.
Panuto: Tukuyin ang
b. patuluyan kungsalita
ang opanitikan
mga salitang tinutukoy
ay inilalahad sa bawat
nang patalata sa
kaisipan. Isulat
halip ang sagot sa
na pasaknong at kaliwang patlang
isinasagawa na nakalaanpagsasalita
sa karaniwang sa ibaba.
o mga kaisipan.
1. _____________ Ibig sabihin nito ay maikling katha.
2. _____________ Katumbas
c. patanghal ng awit
kung ito’y ng pag-ibig.
isinasadula sa entablado, sa bahay,
3. _____________ oSalitang-ugat na pinagmulan
sa bakuran o kahit na sa daan ng salitang
o saanman“panitikan”.
na maaaring
4. _____________ patula
Aklat ng mga Mohametano
o patuluyan. na galing sa Arabia.
5. _____________ Anyo ng panitikan sa Rehiyon 2 na ang kahulugan ay
bugtong. w
6. _____________ Ito ang tawag ng mga taga-Zamboanga del Sur sa
kuwentong bayan.
7. _____________ Tinatawag itong awit sa patay.

8. _____________ Ito ay aklat na kinapapalooban ng pananampalatayang

19
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
Kristiyano.
9. _____________ Siya ang may-akda ng Iliad at Odyssey.
10. _____________ Ito’y aklat na nagsasalaysay ng kaapihan ng mga Itim na
kamay ng mga Puti at naging pagpapalaganap ng
demokrasya sa iba’t ibang bansa.
11. _____________ Naglalaman ang aklat na ito ng pananampalataya,
moralidad at ugali ng mga Italyano.
12. _____________ Aklat ng mga Mohametano na galing sa Arabia.
13. _____________ Anyo ng panitikan sa Rehiyon 2 na ang kahulugan ay
bugtong.
14. _____________ Ito ang tawag ng mga taga-Zamboanga del Sur sa
kuwentong bayan.
15. _____________ Timpalak o laro sa pagtula na isinasagawa sa Rehiyon I.

B. Pagsulat ng Sanaysay.
Panuto: Sagutin ang mga katanungan nang buong husay sa patlang na nakalaan
sa ibaba nito. Gamitin ang RUBRIK bilang gabay sa pagsusulat.

1. Magbigay ng sarili mong katuturan o depinisyon sa salitang “panitikan”.

_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
2. Sa kasalukuyang panahon, anu-anong makabagong paraan ng paghalin ng
panitikan ang karaniwang ginagamit? Makakabuti ba o hindi? Ipaliwanag.
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
________________________________________________________
_________________________________________________________________
___________________________________________________________

RUBRIK:

NILALAMAN (maayos na pagkakabuo, may pangunahing ideya, may mga karagdagang kaisipan ) . . . . . 5 points
ORGANISASYON (lohikal at maayos ang pagkakasunud-sunod ng mga kaisipan, gumamit ng mga
transisyunal na pantulong tungo sa kalinawan ng mga ideya) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 points
MEKANIKS (wastong paggamit ng mga bantas, malaking titik, tamang baybay at gramatika, atbp .) . . . . 2 points

KABUUAN . . . . . . . . 10 PUNTOS

VI. Sanggunian

20
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
Sanchez, R. et. al. (2019). Panitikan ng Pilipinas. Room 215 Intramuros Corporate
Plaza Building, Cabildo corner Recoletos Street, Intramuros, Manila: Unlimited
Books Library Services & Publishing Inc..

Mateo,Ranato R. at Osabel, J.C. (1996) Gabay sa Panitikang Filipino: Tondo: Arenar

Books Marketing.

Mga Pabula ni Aesop. Available online at <http://www.seasite.niu.edu/Tagalog/

Tagalog for Kids/mga_pabula_ni_Aesop.htm>.December 27, 2000, date accessed

Pulmano, Rafael A. Ang Bagong Bayani. Available online at <http: //

www.maxpages.com/bagongbayani/Balagtasan_2

Santiago, Erlinda M. et.al. 1989. Panitikang Filipino: Kasaysayan at Pag-unlad.

Mandaluyong City: National Book Store.

Santiago, Lilia Q. (2007) Mga Panitikan ng Pilipinas. Quezon City: C & E Publishing
House

Pangalan:_____________________________ Kurso at Lebel:_____________

21
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN

Aralin 2: MGA ANYO AT URI NG PANITIKAN

I. Mga Layunin:

Pagkatapos ng araling ito, ang mag-aaral ay inaasahang:

1. mapag-iiba-iba ang mga anyo at uri ng panitikan;

2. matutukoy ang mga akda noong dumating ang mga Kastila; at
3. makapagsasalaysay ng alamat at pabula.

II. Paunang Pagtataya

A. Pahulaan.
Panuto: Ayusin ang ginulong mga titik upang matukoy ang kaisipan. Gawing
gabay ang paliwanag o paglalarawang ibinigay bilang “clue”. Isulat ang sagot
sa patlang sa kaliwa.

___________ 1. nyaluut – anyo ng panitikan na karaniwang malaya at

madaloy ang pagpapahayag
___________ 2. netokuw – uri ng panitikang may layuning maglahad ng isang
pangyayari sa buhay ng pangunahing tauhan.
___________ 3. toneso – maikling tula, awit o balad
___________ 4. ulabap – isang uri ng panitikan na ang mga gumaganap na
tauhan ay mga hayop.
___________ 5. klirio – uri ng tulang may himig, may musika at puno ng
damdamin.

B. Pagpapangkat-pangkat.
Panuto: Pagsamahin sa iisang pangkat ang mga panitikang magkakasama
ayon sa kanilang kinabibilangan. Isulat ang mga salita sa itinalagang kahon.

tula awit soneto maikling-

dula oda elehiya kuwento
tanaga alamat sanaysay talumpati
pabula dalit balita talambuhay

ANYONG PATULA ANYONG TULUYAN

_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
(prosa)
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
22
_________________________
_________________________
_________________________
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN

III. Panimula

Mahilig ka bang makinig ng mga drama o balagtasan? Mahilig ka rin bang

manood ng mga pelikula? Alam mo bang ang drama, balagtasan at pelikula ay mga
anyo ng panitikan.

Ang panitikan sa kasalukuyan ay natutunghayan sa madalian at magaang

paraan dahil sa kaunlaran sa teknolohiya. Ang mga awit ay naitatala sa tape recorder
at compact disk (CD) at naisasatelebisyon naman ang mga dula. Ang mga nobela
naman ay naisapelikula.

Alam mo ba na noong unang panahon, ang ating mga ninuno ay mahilig din sa
panitikang Filipino? Paano kaya nila naipakita ang kanilang pagkahilig sa panitikan?

IV. Nilalaman

ANYO NG PANITIKAN

Dalawa ang pangkalahatang anyo ng panitikan. Ito ay patula at tuluyan.

23
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN

1. Patula ang panitikan kapag ito’y may sukat at tugmang sinusunod. Ang malayang
taludturan (free verse) ay patula rin ngunit hindi sinusunod ang pamantayan ng
sukat at tugma.

2. Tuluyan naman ang panitikan kapag ito’y walang sukat at tugma at tuloy-tuloy
ang pagpapahayag sa karaniwang takbo ng mga pangungusap.

ANG TULA

Ang anyong patula ay mga pahayag na nagtataglay kadalasan ng sukat at

tugma sa mga pantig ng taludtod o mga salita at paraan ng pagbuo ng pahayag ay
piling-pili, matayutay at masining bukod sa pagiging madamdamin. Ang tula may
sukat at tugma o malaya man ay nararapat na nagtataglay ng magandang-diwa at
sining o kariktan.

Ang sukat ay bilang ng mga pantig sa isang taludtod samantalang ang tugma
ay pagkakasintunog ng mga huling pantig sa bawat taludtod ng saknong. Mayroon
ding mga tula na may sukat at walang tugma (blank verse) at mayroon pa ring
walang sukat at walang tugma (free verse).

Maibibigay na halimbawa ng tula ang mga sumusunod:

a. tulang liriko o padamdamin (kantahin,oda, elehiya, soneta at iba pa);
b. tulang pasalaysay o narrative (mga tulag nagsalaysay na tulad ng epiko, awit at

24
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
kurido); at
c. tulang pandulaan o dramatic (tulad ng komedya, duplo, senakulo at iba pa).

Sinasabi na ang tula ay higit na unang anyo ng panitikan na nalilinang

alinman sa daigdig. Bago nalinang ng tuluyan sa panitikan ng isang lahi ay mayroon
na siyang kalipunan ng mga tula.

MGA URI NG TULA AYON SA LAYUNIN O KAALAMAN

Apat ang pangkalahatang uri ng tula: tulang liriko, tulang pasalaysay, tulang
pandulaan at tulang patnigan. Mayroon pa ring pang-ilalim na kaurian ang mga ito:

1. TULANG LIRIKO o Tula ng Damdamin

Ang tulang liriko ay may himig, may musika at puno ng damdamin.

Ang uri ng tulang liriko ay ang mga:
o kantahin o oda
o elehiya
o soneto
o awit o himno

Ang kantahin ay binubuo ng mga payak na salita at sukat;

- ang matatandang awitin
- ang mga awiting panrelihiyon
- ang kantahing makabayan

MGA URI NG TULANG LIRIKO

a. Awit – ay nagbibigay daan sa oda, isang tulang liriko na may marangal na uri
at karaniwang pinapaksa ay may kinalaman sa pag-ibig, kalungkutan, pag-
asa, pangamba, poot at kaligayahan.

b. Soneto - maikling tula, awit, o balad. Ito ay may labing-apat (14) na taludtod.
Ang unang nagpakilala ng soneto bilang isang anyo ng tulang liriko ay si
Petrerka ng Italya. Ang kanyang tula ay binubuo ng dalawang bahagi:
1. ang oktabo o unang walong taludtod
2. sestet o anim na huling taludtod

Ito ay binigyan ni Shakespeare ng pagbabago. Ang mga soneto ni

Shakespeare ay may tatlong kahatian ang mga taludtod sa ganitong ayos:
- tatlong apatang taludturan o quatrain
- isang tambalang taludturan o couplet

25
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
May mga paglihis sa dalawang anyo nito ngunit tiyak sa soneto ang 14 na
taludtod. Nagtataglay din ito ng mga pag-aaral ng buhay. Ang nilalaman ay
tungkol sa damdamin, kaisipan at may malinaw na kabatiran sa likas na
pagkatao.

c. Elehiya - ay isang uri ng tulang liriko na nagpapahayag ng pagninilay sanhi

ng isang pangyayari o guni-guni hingil sa kamatayan. Magandang hallimbawa
ay ang “Elegy “ni Thomas Gray.

d. Dalit - ito ay tulang nagpaparangal sa dakilang Lumikha at may kahalong

pilosopiya sa buhay.

e. Oda - isang tulang liriko na may marangal na uri at matinding damdamin ay

nagpapahayag ng papuri at paghanga. Ito rin ay papuri sa mga pambihirang
nagawa ng isang tao o grupo ng mga tao, masigla ang nilalaman at walang
katiyakan ang bilang ng mga pantig sa bawat taludtod.

2. TULANG PASALAYSAY

Ang tulang pasalaysay (narrative poetry) ay patulang nagsasaad ng iisang

pangyayari na maaaring totoo o kaya’y nilikha ng guni-guni.
Ito ay ang mga:
o epiko
o awit
o korido
o balada
o pasyon

a. Ang epiko ay mahabang salaysay tungkol sa kabayanihan ng bida, kung

minsa’y hango sa mga karaniwang pangyayayri ngunit kadalasa’y ukol sa
karaniwang tao na may pambihirang katangian.
Halimbawa nito ay ang:
- “Bantugan at Bidasari” ng mga Muslim
- “ Alim ni Hudhod” ng mga Ifugao
3. TULANG PANDULAAN

Ang tulang pandulaan ay itinatanghal at ang mga tauhang gumaganap ay may

kani-kaniyang bahaging binibigkas nang patula.Ang kaanyuan ng tulang
pandulaan ay tulad din ng karaniwang dula, ang ipinagkaiba lamang ng tulang
pandulaan ay may sukat at tugma o may sukat at walang tugma ( blangko
berso). Samantalang ang karaniwang dula ay sa tuluyan nasusulat – moro-moro,

26
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
komedya, tibag, panunuluyan, sarswela. Ang halimbawa ng mga tulang
pandulaan ay ang:
o saynete ni Francisco na “La india Elegante y El Negrito Amante”
o melodramang “Plaridel” ni Jose N. Sevilla
o “Katipunan” ni Gabriel Beato Francisco

MGA ANYO NG TULA

Ang tula ay may tatlong anyo:

a. pinagkaugalian o may sukat at tugma

b. blangko berso o may sukat, walang tugma
c. malayang taludturan o Free verse tulang walang sukat, walang tugma

 Pinagkaugaliang Tula
Ang pinagkaugaliang tula ay may sukat at tugma. Ang sukat ay ang bilang ng
pantig sa bawat taludtod. Ang tugma ay ang pagkakahawig ng tunog ng huling
pantig sa bawat taludtod.

 Blangko Berso
Ang tulang may sukat ngunit walang tugma. Ang ilan sa mga tula ni
Shakespeare at ang Bibliya ay sa blangko berso nasususulat.. Ngunit ang
kinikilalang “Ama ng Blangko Berso” ay si Christopher Marlowe na kapanahon
ni Shakespeare. Sa panulaang Filipino, ang Blangko Berso ay di gaanong
popular.

 Malayang Taludturan
Walang sukat at walang tugma, ang malayang taludturan ay siyang
pinakapopular na anyo ng tula ng paghihimagsik o paghingi ng pagbabago ng
mga pangkat ng kabinataan.

Ang “Ama ng Malayang Taludturan” ay si Walt Whitman. Sa Filipino, sinasabi

ng iba na si Amado V. Hernandez ang “Ama ng Malayang Taludturan”. May iba
namang nagsasabi na si Alejandro G. Abadilla ang dapat magtaglay ng ganitong
pagkilala.
TANAGA

Ang tanaga ay isang dating tulang Tagalog na palasak na bago pa dumating

ang mga Kastila. Binubuo ito ng apat na taludtod na may sariling pantigan.
Ang tanaga ay kahahawig sa Haiku o Hokku ng mga Hapones at Rubay ng mga
Persyano.

27
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN

4. TULANG PATNIGAN

Ang tulang patnigan ay isang tagisan ng talino sa pagbibigkas ng tula, bilang

pangangatwiran sa isang paksang pagtatalunan. Kabilang sa uring ito ang:
o karagatan
o duplo
o balagtasan

ANG MGA ANYONG TULUYAN

Ang anyong tuluyan ay nasa karaniwang pagpapahayag, malaya at

madaloy na pagbuo ng mga salita. Hindi limitado o pigil ang paggamit ng mga
pangungusap ng may-akda. Ang mga halimbawa nito ay kuwento, kathang-buhay
o nobela, dula, mga sanaysay, talumpati.

Ang mga uri ng akdang sinulat sa tuluyan ay ang sumusunod at iba pa:

NOBELA

Ang nobela o kathambuhay ay salaysay ng buhay na tunay na nangyari, na

nagtataglay ng maraming ligaw ng tagpo, maraming tauhan at nangangailangan ng
mahabang panahon. Kabila sa maikling kwento, hindi ito mababasa sa isang upuan
lamang. Ang layunin ng nobela’y manlibang bagama’t di tuwirang tinutukoy ay
maaaring magbigay ng aral o mga halimbawa na dapat pamarisan.

Dalawang Saklaw na Uri ng Nobela

1. Nobelang Makabanghay - ang binibigyan-diin dito ay ang pagkakabalangkas

ng mga pangyayari.

28
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
2. Nobela ng Tauhan - ang mga hangarin at pangangailangan ng mga tauhan
pinangingibabaw sa uring ito ng nobela.

Ang nobela ay maaari ring uriin ng gaya ng mga sumusunod:

a. Nobela ng romansa - Ito’y tungkol sa pag-iibigan.

b. Nobela ng kasaysayan - nasasalig sa kasaysayan ang ibinubuhay sa

uring ito.

c. Nobela ng layunin- nagbibigay diin sa simulain at mga layuning mahalaga sa

buhay ng tao.

d. Nobelang masining – ang ganitong uri ng nobela ay may mahusay na

pagkakatalakay at pagkakahanay ng mga pangyayari at pagkakalarawan ng
pagkatao ng tauhan.

MAIKLING KUWENTO

Ang maikling kuwento ay isang kathang pampanitikan na ang layunin ay

maglahad o magsasalaysay ng isang maselan at nangingibabaw na pangyayari sa
buhay ng pangunahing tauhan. Ang maikling kuwento, bukod sa pagiging maigsi at
may sadyang pangunahing tauhan ay kailangang magkaroon ng kaisahang kintal sa
isipan ng bumabasa. Ang buhay ay kailangang maging mabisa sa kasukdulan. Di
dapat palawagin ang wakas, kailangan ito’y sumunod agad pagkatapos ng kakalasan
ng buhol o kalutasan ng suliranin. Magandang halimbawa ang:
o “Kapangyarihan” ni Buenaventura S. Medina Jr.
o “Bahay na Bato” ni Antonio B.L. Rosales

Si Edgar Allan Poe ang tinaguriang “Ama ng Maikling Kuwento” dahil siya ang
kauna-unahang manunulat na nagpakilala ng maikling kuwento bilang isang sining.

Limang Bahagi ng Maikling Kuwentong may Balangkas

1. Panimula – ay isang pondo na siyang guguhitan ng mga pangyayari kaya’t

sa panimula ay hindi na kailangang isama ang lahat na bagay na maaaring
maisip ng sumulat tungkol sa mga tauhan. Dapat kapansin-pansin ang
panimula upang maakit ang mga mambabasa.

2. Saglit na Kasiglahan – ito ay bahagi ng paglalarawan ng simula patungo sa

paglalahad ng unang suliraning inihanap ng lunas. Ang bahaging ito ay dapat
na maakit at maikintal sa mga mambabasa ang marubdubing upang maikintal

29
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
sa kanyang isip ang mga pangyayaring gigising sa kanya ng isang tiyak na
damdamin.

3. Suliranin – dito natutunghayan ang suliranin o problema ng isang kuwento

upang maging maayos at kaaya-ayang basahin. Ang suliranin ay nagbibigay
buhay sa parte ng isang maikling kuwento. Hindi magiging maganda ang
isang kuwento kung walang suliranin.

4. Kasukdulan – ito ay nasasaad ng pinakamasidhing kawilihan o pananabik at

damdamin ng isang mambabasa. Dapat ilarawan nang mabilisan o tiyak at
maging malinaw na pagpapahayag. Dito natin matutunghayan ang isang
kuwento ng kagandahan na ibig ipakita.

5. Kakalasan – ang panghuling bahagi ng kuwento. Sa kakalasan makikita

ang pagkakasundu-sundo ng mga karakter sa kuwento. Bayaang mapag-isip
ang mga mambabasa kung ano ang kinalabasan ng kuwento.

Mga Uri ng Maikling Kuwento

1. Salaysay o Sketch- ang uring ito ay di nagtataglay ng pangingibabaw na

katangian, hindi nagmamalabis bagama’t masaklaw, timbang ang mga bahagi,
maluwag at hindi apurahan ang pagsasalaysay.
Hbw. “Rip Van Winkle” ni Irving

2. Kuwento ng Katutubong Kulay - ito ay isang uri ng kuwentong binibigyang diin

ay ang tagpuan, ang kapaligiran ng isang pook. Ang matapat at masusing
paglalarawan ng mga tao sa isang pook, ang kanilang pamumuhay.
Hbw. “Lupang Tinubuan” ni Narciso Reyes
“Ang Suyuan sa Tubigan” ni Macario Pineda

3. Kuwento ng Madulang Pangyayari – ang pangyayari sa mga ganitong uri ng

kwento ay kapansin-pansin at lubhang mahalaga at nagbubunga ng isang bigla
at kakaibang pagbabago sa kapalaran ng mga taong gumagalaw sa kuwento.
Hbw. “Bahay na Bato” ni Antonio B. Rosales
“May Uling sa Bukana” ni Cenon Rivera

4. Kuwento ng Pakikipagsapalaran - dito ang katha ay nasa balangkas sa halip

na sa mga tauhan. Ang pagkawili at pagsubaybay sa mga kawiling-wiling
pangyayaring bumabalot sa pangunahing tauhan ng kuwento. Isang kuwentong
Ingles ang mainam na halimbawa nito.
Hbw. “Legend of the Three Beautiful Princess” ni Irving

30
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
5. Kuwento ng Kababalaghan - ang mga bagay na hindi kapani-paniwala at
salungat sa hustong bait, kaisipan at karanasan ng pangyayari, kataka-taka ay
nagbibigay kasiyahan sa mga mambabasa.
Hbw. “Paniningil ng Alila” ni Salvador Barros

6. Kuwento ng Katatawanan – kahawig lamang ang uring ito ng isang salaysay

kaysa sa isang tunay na maikling kuwento. May kabagalan at may mangilan-
ngilang paglihis sa balangkas ang halaw na mga pangyayari.
Hbw. “Tubig sa Buslo” ni Mateo Cruz Cornelio

7. Kuwentong Sikolohiko - may kahirapan ang ganitong uri ng kuwento. Ang mga
tauhan ay inilalarawan sa mga pag-iisip ng mga mambabasa. Sinasabing ang
suliranin ng may-akda ay nag maipadama sa mga mambabasa ang damdamin
ng isang tao sa harap ng isang pangyayaring kalagayan.
Hbw. “Dugo at Utak” ni Mateo Cruz Cornelio
“May Landas ang mga Bituin” ni Macario Pineda

8. Kuwento ng Tauhan - ang binibigyang-diin sa kuwentong ito ay ang tauhan o

ang mga tauhang gumagalaw sa kuwento.
Hbw. “Si Ingkong Gaton at ang Kanyang Kalakian” ni Serafin Guinigunbini
“Tinong Kikil” ni Mabini Ray Centeno

9. Kuwento ng Katatakutan - damdamin ang pinupukaw sa kawilihan ng

mambabasa sa halip sa kilos ng kuwento. Makapigil hininga minsan ang ganitong
uri ng kuwento. Ang simulating “Kaisahan” at “Bias” ay mahalaga sa kuwentong
ito. Kailangan magkaroon ng pook, kaisahan ng panahon, at kaisahan ng galaw o
kilos ng mga pangyayari.
Hbw. “Ang Pusa sa Aking Hapag” ni Jesus Arceo

10. Kuwento ng Talino – ang husay na pagkakabuo ng balangkas ang umaakit sa

kawilihan sa mga mambabasa sa halip na sa tauhan o ang tagpuan. Ang
sumusulat sa ganitong uri ng kuwento ay kailangang lumikha ng masuliraning
kalagayan upang mamahay sa alinlangan o sa dilim, hanggang sa kalutasan.
Ang mga kuwentong tungkol sa mga paniniktik ay mga halimbawa ng kuwentong
talino.

DULA

31
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
Ang dula ay isang uri ng akda ng kaisipan ng sumusunod ay inilalagay sa
bibig ng mga tauhang gumaganap sa tanghalan o dulaan. Ang dula ay nahahati sa
ilang yugto sa ilang tanghal at ang tanghal ay sa ilang tagpo. Tinatawag na:

1. Yugto - ang bahagi na naghahati sa isang dula na pinakikilala sa

pamamagitan ng paglalahad ng anyong mukhang-tabing at nagbibigay
daan upang magkaroon ng katamtamang panahon sa pamamahinga ang
mga gumaganap at gayundin ang manonood.

2. Tanghal - ang bhaging ipinanghahati sa isang yugto sakaling hiningi ng

isang dula na magbago ang ayos ng tanghalan dahil sa pagkatapos ng
isang paglalahad ng kumatha sa pamamagitan ng pagganap ng mga
tauhan.

3. Tagpo - ang paglabas-masok sa tanghalan ng bawat tauhang

gumaganap.

Ang mga sumusunod ay ilan sa mga uri ng dula:

a. Trahedya – ang uring ito ay nagtataglay ng mahigit na tunggalian, ang mga

tauha’y mapupusok at ang masisidhing damdamin ay humahantong sa
kapahamakan pagkasawi ng mga pangunahing tauhan at ng iba pang tauhan.

b. Komedya - Masaya at nagwawakas nang may kasiyahan sa manonood;

makakapagpalimot sa kalungkutan at ng anumang suliranin ng mga nanood
ng uring ito ng dula. Ang tunggalian ay karaniwang nagtatapos sa
pagkakasundo na nakagagaan ng damdamin ng manonood.

c. Melodrama - uri ito ng dula na ang mga sangkap ay malungkot ngunit

nagwawakas na kasiya-siya. Masaya para sa mabuting tauhan ng dula. Ang
karaniwang tanda ng melodrama ay nagtataglay ito ng mga labis at lampas na
pananalitang katawa-tawa.

d. Parsa - ito ay may layuning magpatawa sa pamamagitan ng kakawili-wiling

mga pangyayaring nakatatawa at mga bukambibig at mga pananalitang
katawa-tawa.

e. Saynete – ang paksa sa dulang ito’y naglalarawan ng mga karaniwang ugali.

Katawa-tawa rin ang dulang ito tulad ng saynete : “La India Elegante y
Negrito Amante” na nabanggit sa tulang pandulaan.

ALAMAT

32
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN

Ang alamat ay kathang ang pinakadiwa ay mga bagay na makasaysayan

subalit ang ibang pangyayari ay likhang-isip lamang ng may-katha. Masasabing ang
alamat ay kathang nagpapagunita sa mga bagay at pangyayari ng itinaktakdang
panahon. Hindi naiiba sa mga kuwento ang balangkas ng pagkakasulat ng isang
alamat, walang nagiging sariling katangian kundi ang saligan ng kanyang salaysayin
na tulad ng nabanggit na, isang bahagi ng kasaysayan.

Maaaring maging paksa sa pagsulat ng isang alamat ang alinmang bagay o

pook na katangi-tangi at nagkaroon ng sariling halaga ng nagdaang panahon, o
kaya’y naging pugad ng maraming pamahiin, o kaya’y kinatatakutan ng mga tao, o
kaya’y sabi-sabi ng mga tao sa nayon o pook at iba pa. Sa mga nagnanais sumulat
ng mga alamat, kinakailangang sila’y maging mapagsaliksik at hangga’t maaari’y
huwag tangkaiang ulitin ang naisulat na ng ibang mangangatha.

PABULA
Ang katha o pabula ay taong buhay na likha lamang ng guni-guni ng isang
manunulat na ang karamiha’y karaniwang mahirap na mangyari at ang kalahatan ay
sadyang hindi maaring mangyari. Ito ay isang maikling babasahin na noong unang
panahon ay inuukol sa mga bata ng layunin ay ihasik sa isipan ng mga batang ito
ang mga katangian’ ‘tangi’t kahanga-hangang pangyayari upang sila ay magkaroon
ng pagnanais na magawa ang mga katangiang ipinamamalas ng pangunahing
tagaganap ng isang katha o pabula.

SANAYSAY

Ang sanaysay ay isang anyong paglalahad sapagkat sarili ng may-akda ang

kinapapalooban ng kanyang “Pangmakas: at “Pananaw “. Napapaloob dito ang
kanyang pagkukuro’t damdamin. Kailangang maging malinaw, mabisa at kawili-wili
ang paglalahad sa sanaysay.

Dalawang uri ng sanaysay :

1. Maanyo o Pormal na Sanaysay - ito ay nangangailangan ng maingat at

mabisang paglalahad at ang pananalita’y pinipiling mabuti. Ang paksa ay
pinag-uukulan ng isang masusing pag-aaral.

2. Malaya o Palagayang Sanaysay - ang ganitong uri ng sanaysay ay may

katangian pagkamalapit o palagay ang loob na sumulat sa mambabasa
magiging sa pinahihiwatig na paksa o sa himig ng pananalita. Ito ay may

33
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
malayang pamamaraan, karaniwang ang himig ay parang nakikipag-usap,
kung minsa’y tila ibig magpakilala ng isang munting panuntunan sa buhay.

BALITA

Ang balita ay isang anyo ng paglalahad na tinatalakay ang iba’t ibang bagong
nagaganap na pangyayari sa pamahalaan, sa lipunan, sa paaralan, sa
pananampalataya, sa agham, kalakalan, sakuna, kalusugan, at iba pa.

TALAMBUHAY

Ang talambuhay ay isang anyo ng-panitikan tungkol sa kabuhayan o

kasaysayan ng buhay ng isang nilikha.

Dalawang uri ng Talambuhay

1. Talambuhay na Pa-iba o Biography - Sa uring ito’y ang may-akda ay

naglalahad ng buhay na ginagawa o nangyari sa ibang tao.

2. Talambuhay na Pansarili o Autobiography - ang my-akda na rin ang

naglalahad ng tungkol sa kanyang sariling buhay.

TALUMPATI

Ang talumpati ay isang uri ng akda o salaysaying pampanitikang inihanda sa

layuning basahin o bigkasin sa harap ng mga taong handang makinig. Ang hangarin
ng may-akda nito ay humikayat, tumugon, mangatwiran at maglahad ng isang
paniniwala.

Nagiging mabisa ang isang talumpating inihahandog kung nagsasa-alang-

alang ng mahalagang panunutunan ng may-akda nito. Ang mga bahaging bumubuo
sa isang talumpati ay ang mga sumusunod:

1. Pasimula – ito ay naghahanda sa kalooban ng mga nakikinig at may layuning

maakit ang makikinig at kalulugdan naman ang nagtatalumpati.

2. Paglalahad – ang bahaging ito ay kinaroroonan ng pagpatunay ng

nagtatalumpati. Ito ay kailangang maging mabisa upang mapaniwala o
mahikayat ang mga nakikinig. Ito ang pinakakaluluwa ng isang talumpati.

34
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN

3. Paninindigan - sa bahaging ito ng talumpati, inilalahad ang katibayan ng mga

isyu na may basehan at kototohanan.

4. Pamimintawan - ito ang pagwakas ng bahagi ng nagtataglay ng maindayog

na mga kaisipan at maririkit na salitang bagay sa diwa ng talumpati.

Mga Batayang Konsepto

KATANGIAN NG TULA
1. may sukat - ang bilang ng mga pantig sa isang taludtod
halimbawa: Ba/yang /ma/gi/liw, per/las /ng /si/la/nga/nan
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

2. may tugma - ang pagkakasintunog ng mga huling pantig sa bawat

taludtod
halimbawa: Bahay kubo, kahit munti
Ang halaman doon, ay sari-sari.

DALAWANG ANYO ng PANITIKAN

A. ANYONG PATULA – uri ng panitikang may sukat at tugma

1. Tulang Pasalaysay – nagsasaad ng iisang pangyayari na maaaring

totoo o kaya’y nilikha ng guni-guni
- Hbw. epiko, awit, korido, balada, pasyon

2. Tulang Pandulaan – itinatanghal, may mga tauhang gumaganap,

binibigkas ang mga bahagi nang patula
- Hbw. moro-moro, komedya, tibag, panunuluyan, sarswela

3. Tulang Patnigan – tagisan ng talino sa pagbigkas ng tula,

pangangatuwiran sa isang paksang pagtatalunan
Hbw. karagatan, duplo, balagtasan

B. ANYONG TULUYAN - uri ng panitikang walang sukat at tugma at

tuluy-tuloy ang pagpapahayag

o nobela
o maikling kuwento
o dula
o alamat
o pabula
o sanaysay
o balita
o talumpati

35
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN

V. Pagtataya

A. Maraming Pagpipilian.
Panuto: Basahin ang bawat kaisipan. Piliin ang titik ng wastong sagot
at isulat sa patlang sa kaliwa.

________ 1. Ang halimbawa nito ay epiko at korido.

a. tulang pasalaysay c. tulang pandulaan
b. tulang patnigan d. tulang pantangahalan

________ 2. Ito ay tumutukoy sa bilang na bumubuo sa bawat taludtod ng sukat ng

tula.
a. letra c. tugma
b. pantig d. salita
________ 3. Tinatawag ito sa tulang walang sukat at tugma.
a. malayang taludturan c. tulang liriko
b. blanko berso d. tulang pantanghalan

________ 4. Ito ay binubuo mga payak na salita at sukat.

a. elehiya c. tula
b. soneto d. kantahin

________ 5. Siya ang unang nagpakilala ng soneto.

a. Shakespeare c. Petarka
b. Marlowe d. Homer

________ 6. Siya ang may-akda ng “Soneto ng Buhay”

a. Francisco Baltazar c. Fernando B. Monleon
b. Jose de la Cruz d. Claro M. Recto

_________7. Isang kathang pampanitikang nagsasalaysay ng mga pangyayari

sa buhay ng pangunahing tauhan.
a. pabula c. talumpati
b. nobela d. maikling kuwento

________ 8. Isang halimbawa ng kuwentong ito ang “Ang Tubig sa Buslo”.

a. kababalaghan c. pakikipagsapalaran
b. katatakutan d. katatawanan

________ 9. Makapigil hininga kung minsan ang uri ng kuwentong ito.

a. Francisco Baltazar c. Fernando B. Monleon
b. Jose de la Cruz d. Claro M. Recto

36
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
________10. Ito’y likhang-isip lamang hinggil sa pinanggalingan ng isang
bagay.
a. alamat c. maikling kuwento
b. dula d. pabula

________ 11. Ito ay uri ng dula na masayang nagwawakas at nasisiyahan ang

mga nanood.
a. parsa c. saynete
b. komedya d. balita

________12. Nagsasaad ito ng sariling kuru-kuro at pananaw.

a. balita c. talambuhay
b. sanaysay d. alamat

________13. Siya ang may-akda ng “Banaag at Sikat”.

a. Francisco Balagtas c. Lope K. Santos
b. Amado Hernandez d. Claro M. Recto

________14. Ang layunin nito ay upang sugpuin ang mga di-wastong hilig ng
mga bata.
a. parabola c. pabula
b. alamat d. maikling kuwento

________15. Tulang Tagalog na naging palasak bago pa dumating ang mga

Kastila.
a. liriko c. kantahin
b. awit d. tanaga

B. Pagpapaliwanag.
Panuto: Sagutin ang mga katanungan nang mahusay. Isulat ang
kasagutan sa sumusunod na mga patlang. Gamitin ang rubrik sa
pagpapaliwanag ng kaisipan.

1. Ano sa iyong palagay ang iba’t ibang layunin ng kuwentong-bayan sa

ating bansa bago dumating ang mga Kastila?
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________

2. May aral bang naidudulot sa mga kabataan ang pabula at alamat?

37
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________

RUBRIK:

NILALAMAN (maayos na pagkakabuo, may pangunahing ideya, may mga karagdagang kaisipan ) . . . . . 5 points
ORGANISASYON (lohikal at maayos ang pagkakasunud-sunod ng mga kaisipan, gumamit ng mga
transisyunal na pantulong tungo sa kalinawan ng mga ideya) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 points
MEKANIKS (wastong paggamit ng mga bantas, malaking titik, tamang baybay at gramatika, atbp .) . . . . 2 points
KABUUAN . . . . . . . . 10 PUNTOS

VI. Takdang-Aralin:

Sumulat ng ilang pahayag kung paano ka nagpapakasakit sa pag-aaral at

kung bakit mo ito isinasagawa. Isulat ito sa isang buong papel.

VII. Sanggunian

Sanchez, R. et. al. (2019). Panitikan ng Pilipinas. Room 215 Intramuros Corporate
Plaza Building, Cabildo corner Recoletos Street, Intramuros, Manila: Unlimited
Books Library Services & Publishing Inc.

Mateo,Ranato R. at Osabel, J.C. (1996). Gabay sa Panitikang Filipino. Tondo: Arenar

Books Marketing.

Mga Pabula ni Aesop. Available online at <http://www.seasite.niu.edu/Tagalog/

Tagalog for Kids/mga_pabula_ni_Aesop.htm>.December 27, 2000, date accessed

Pulmano, Rafael A. Ang Bagong Bayani. Available online at <http: //

www.maxpages.com/bagongbayani/Balagtasan_2

Santiago, Erlinda M. et.al. (1989). Panitikang Filipino: Kasaysayan at Pag-unlad.

Mandaluyong City: National Book Store.

Pangalan:_____________________________ Kurso at Lebel:_____________

38
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN

Aralin 3: SARILING PANITIKAN BAGO DUMATING

ANG MGA KASTILA

I. Mga Layunin:

Sa araling ito, ang mag-aaral ay inaasahang:

1. matutukoy ang kahalagahan ng mga unang tao sa bansa

kaugnay ng pag-usbong ng iba’t ibang uri ng panitikan;
2. makapagbibigay kahulugan sa mga salawikain at kasabihan;
3. maipaliliwanag ang pinagmulan ng mga kantahing bayan;
4. makapagbibigay ng sariling halimbawa sa bawat uri ng panitikan
bago dumating ang mga Kastila.

II. Paunang Pagtataya

Gaano ka kahusay? Sukatin natin ang iyong kaalaman at katalinuhan sa

pagsagot sa ilang mga bugtong at palaisipang nakagawiang gawin ng mga
Pilipino kapag may pagdiriwang o okasyong isinasagawa.

Bugtong:
1. Hinila ko ang tiyan, lumapad ang laman. Sagot: _________
2. Kung kailan mo pinatay, saka pa humaba ang buhay. Sagot: _________
3. Maliit pa si Kumpare, nakakaakyat na sa tore.  Sagot: _________
4. Hindi hayop, hindi tao, pumupulupot sa tiyan mo.  Sagot: _________
5. Nang sumipot sa maliwanag, kulubot na ang balat. Sagot: _________

Palaisipan:
1. Ang Santa ay ginagamit sa pangalan ng babae. Sagot: _________
Halimbawa, ang Santa Teresita.
Ang Santo naman ay ginagamit sa lalaki.
Halimbawa, Santo Tomas. Meron ding lalaki na
kung tawagin ay Santa. Sino siya?

2. Si Ann ay isa sa limang magkakapatid. Ang mga Sagot: _________

39
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
pangalan nila, umpisa sa panganay ay si Nana,
Nene, Nini, at . . . .? Ano ang pangalan ng
bunso sa magkakapatid?

3. Ang isang tumpok ng tatlong kendi ay ipinagbili ng Sagot: _________

P1.50 bawat tumpok. Magkakapareho ang mga kendi.
Ilang kendi ang mabibili mo sa P10.00

III. Panimula
Ang ating mga ninuno ay may sarili ng panitikan bago pa man dumating sina
Magallanes sa Pilipinas. Nagtataglay ang panitikang ito ng kasaysayan ng ating lahi,
mga kuwentong-bayan, salawikain, kasabihan, bugtong, palaisipan, atbp.

Nag-aangkin din ang ating mga ninuno ng sariling baybayin o alpabeto na

kaiba sa kasalukuyang alpabetong Romano na dala ng mga Kastila. Ang unang
ginamit ng ating mga ninuno ay binubuo ng labimpitong (17) titik, tatlong (3) patinig at
labing-apat (14) na katinig. Sang-ayon sa pagsulat ng matandang Tagalog ang
bawat katinig ay binibigkas kasama ang titik “a”, lalong bagay kung “b”, “ba”, “k”, “ka”,
atbp. Ang isang kudlit sa ibaba ng titik ay kasama ang “e” o “i”, kaya ang “bebi” ay
“bb”. Sang-ayon sa unang paring Kastila sa Pilipinas. Ang matandang Tagalog ay
isinusulat mula sa itaas pababa at mula sa kaliwa papuntang kanan.

Ang ginagamit na sulatan ng ating mga ninuno ay ang mga biyas ng kawayan,
talukap ng bunga o niyog at sa mga dahon at balat ng mga punongkahoy, dulo ng
lanseta o anumang patalim, matutulis na bato o bakal, atbp. Ang mga tulang
pampanitikan ng matandang Pilipino ay sinunog ng mga unang prayle na nagtungo
sa Pilipinas. Upang mapalaganap agad ang pananampalatayang Katoliko ay sinunog
ng mga prayle ang mga manuskritong Tagalog na nasulat sa matandang baybayin
sa iba’t ibang panig ng Pilipinas.

Ngunit di nasunog ang mga kantahing-bayan, mga bugtong, mga salawikain

at kasabihan, at iba pa sapagkat ang mga ito’y nagpasalin-salin sa bibig ng mga tao.

IV. Nilalaman

40
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN

MGA UNANG TAO SA PILIPINAS

Ang mga unang Kastilang nanakop sa Pilipinas ay nagpapatotoo na ang ating

ninuno ay mahilig sa mga tula, awit, kuwento, bugtong at palaisipan na
magpahanggang ngayon ay nagdudulot sa atin ang kasiyahan. Ang pagtunton sa
kasaysayan ng mga unang taong nanirahan sa Pilipinas ay may malaking kinalaman
sa Panitikan ng Pilipinas. Hinalaw sa panitikan ng Pilipinas nina Dr. J. V. Panganiban
at Gng. C,T. Panganiban ang mga sumusunod na kasaysayan ng mga unang tao sa
Pilipinas.

1. Ang mga Negrito

Ang mga Negritong kilala sa tawag na Ayta o Aytas ay siyang mga unang
naninirahan sa ating pulo. Sila ay abala lagi sa paghahanap ng ikabubuhay sa tulong
ng pana at busog. Palipat-lipat sila ng tirahan kaya sila’y di-nagkapanahon sa sining
na lampas sa mga bulong at kasabihan.

2. Ang mga Indones

Dalawang sapit ng mga Indones ang nandayuhan sa ating pulo. Sila’y mga
inanak ng isang lahing Monggol na nalahukang dugong Kaukaso. Ang unang sapit
ay tumuntong sa ating lupain 2,000 taon na ngayon. Naiba sila sa unang sapit
sapagkat bago sila nakarating dito ay naparaan muna sila at nakipamuhay sa mga
tao sa mga pulo na Paua.

Nakakahigit ang kanilanng kabihasnan kaysa sa mga negrito sapagkat sila ay

may pamahalaan, nagsusuot ng damit, nagluluto ng pagkain at nakapagpaparingas
ng apoy sa pamamagitan ng pagkiskis ng dalawang tuyong kahoy. Mayroon silang
epiko, alamat, pamahiin at mga bulong.

3. Ang mga Instik na Manggu- gusi

Tinatawag ng mga “manggu-gusi” ang mga Intsik na lahing Hakka na

nagbuhat sa Fukien (Tsina) sapagkat kanilang inilagay sa gusi ang bangkay ng
kanilang magulang o ninunong namatay at ibinaon din sa kanilang looban. Ang
salitang gusi ay galing sa kanila. Sumapit sila rito mula noong 300 hanggang 800
A.D. at nanirahan sa iba’t ibang bahagi ng kapuluan.

4. Ang mga Bumbay

41
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
Ang mga unang Bumbay na may pananampalatayang Boda na nandayuhan
sa bansa ay nagdaan sa Borneo noong may ika-12 taon A.D. Ang ikalawang sapit ng
mga Bumbay na may pananampalatayang Bramin ay dumating noong ika-13
daantaon at nagdaan muna sa Diyava at Borneo sa panahon ng kaharian ni
Madyapahit.

5. Ang mga Arabo at Persiyano

Nandayuhan at nanirahan sa katimugan ng Pilipinas ang mga biyaherong

Arabe at Persiyano noong ika-12 dantaon. Ang mga misyonerong Arabo at
Persiyanong kabilang sa pangkat ng mga “Hadramut Sayyid” ay naparito upang
makalat ng mahometanismo sa Malaysia at Pilipinas noong ika-15 dantaon. Sila ang
nagpakilala sa atin ng pulbura. Nanirahan sila sa Mindanao at Sulu.

6. Ang mga Malay

Tatlong sapit ang mga Malay na nandayuhan dito. Ang unang sapit ay ang
mga mamumugot-ulo ((head hunter) at nakarating dito ng taong 200 bago isinilang si
Kristo at ng taong 100 A.D. Ang mga Igorot ang mga inaanak nila at gayon din ang
mga Buntok at Tingaiyanes. Sila ay naninirahan sa kabundukan ng Luzon. Ang
ikalawang sapit ay ang mga Malay na may alibata na dumating noong 200 at 300
A.D. Sila ay ang mga Bisaya, Bikol, Tagalog at dumating ditto ng 700 A.D. mula sa
Borneo at nanirahan sa Panay, Mondoro at Taal. Ang mga mahomentanong Malay
ay siyang ikatlong sapit na dumating sa pagitan ng 1300 at 1500, ang mga inaanak
nito’y ang mga Maranaw na Muslim. Galing sa tatlong uri ng mga Malay ang ating
mga panitikan bago dumating ang mga Kastila.

7. Impluwensiyang Kambodya

Ang mga alamat ng Kambodya (Indo-Tsina) ay may mga katangiang

matatagpuan sa matatandang tradisyon at tala-alamatan ng Palawan at Mindoro at
sa mga ilang pulo ng Sulu. May mga alamat sa Sulu na bumabanggit sa bayaning
“Orang-Dampuan” bayaning Siames noong unang panahon.

8. Kaharian ng Mandyapahit

Ang ating kapuluan ay sinakop ng makapangyarihang imperyo ni Madyapahit

sa Dyawa (Jave) sa kalagitnaan dantaong 14 A.D. Ang biyarehong pinahintulutan ni
Madyapahit sa loob ng panahong ito na magdala at mamuno ng manlalakbay galing
sa Kambodya, Tsampa, Siam, Annam at Tongkin.

9. Ang Pananakop ng mga Intsik

42
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
Bumagsak ang kahariang Madyapahit noong ika-15 dantaon at napalitan ng
pamamayani ng Intsik sa sumakop sa buong Malaysia at Timog-Silangang Asya, sa
kapangyarihan ng ikalawang emperador ng angkan ng Ming na si Yung Lo. Ayon sa
kasaysayan, may isang plotang Intsik na 20,000 ang taon sa pamumuno ng balitang
almiranteng si Cheng Ho ang sumadsad sa Lingayen, Mindoro, Sulu at Maynila
noong taong 1405, 1408 at 1417.

10. Ang Kaharian ng Malacca

Sinakop ng kaharian ng Malacca, na mula sa Borneo, ang mga pulo sa timog

ng bansa hanggang Luzon sa palibot ng mga dagat ng tulad ng Lanao, Bumbon
(Taal) at Bai (Laguna). Nagpalaganap ng mahometanismo ang mga pinuno ng
kaharian nito.

MGA SALING-BIBIG NA PANITIKAN

Bago pa man dumating ang Kastila ay may panitikan ng matatawag ang

Pilipinas. Hindi naitala ang karamihan sa mga ito dahil ang mga panitikang ito ay
pasalita lamang. Bukod sa mga nabanggit nang mga batayan ng pagkakaroon natin
ng katutubong panitikan bago dumating ang mga Kastila, may mga buhay na akdang
unti-unti pa lamang natitipon at nalalathala. Ito ang akdang limitado na ang kumatha.

A. MGA KARUNUNGANG-BAYAN

Mayamang-mayaman ang mga Filipino sa mga karunungang-bayan bago pa

dumating ang mga Kastila. Ang mga sinaunang Filipino ay nakalikha ng mga
salawikain, bugtong, palaisipan at kasabihan.

1. Bugtong ─ ito ay binubuo ng isa o dalawang maikling taludtod na may sukat at

tugma. Ang pantig naman nito ay maaaring apat o hanggang labindalawa. Ito ay
pahulaan sa pamamagitan ng paglalarawan. Binibigkas ito nang patula.
Halimbawa:

1. Hinila ko ang baging,

Nagkakawag ang matsing.
Sagot: batingaw

2. Hayaan si Ingkong,
Nakaupo sa lusong.
Sagot: kasoy

3. Baboy ko sa pulo,

43
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
Ang balahibo’y pako
Sagot: langka

4. Naabot na ng kamay,
Ipinagawa pa ng tulay.
Sagot: kubyertos

5. Isang butil ng palay,

Abot ang buong bahay.
Sagot: ilaw

B. Salawikain ─ ito ay karaniwang binubuo ng taludturan, may sukat at may tugma.

Ito ay sandigan ng mga matatanda sa magagandang pagpapakatao. Ang aral nito
ay napapaloob sa angking talinghaga. Nagpapahayag ito ng aral at nagiging
batayan ng magagandang pag-uugali.

Halimbawa:
1. Aanhin mo ang damo, kung patay na ang kabayo.
2. Tuso man daw ang matsing, napaglalangan din.
3. Ang magtanin ng hangin, bagyo ang aanihin.
4. Pag ang ilog ay magalaw, ang ilog ay mababaw.
5. Habang maiksi ang kumot, matutong mamaluktot.

C. Kasabihan ─ ito ay patulang mga taludtod na bukambibig ng mga bata at

matatanda na kung tawagin sa Ingles ay Mother Goose o Nursery Rhymes. Ang
kasabihan ay mga tulang pambata o mga tugmang walang diwa, o kaya ay mga
tugmang mababaw ang isinasaad na kahulugan.

Halimbawa:
1. Ang batang matapat, pinagkakatiwalaan ng lahat.
2. Ang kalinisan ay tanda ng kasipagan.
3. Mabisa ang pakiusap na malumanay, kaysa utos na pabulyaw.
4. Ang taong walang tiyaga, walang yamang mapapala.
5. Ang kayamanan ay galing sa kasamaan, dulot ay kapahamakan.

D. Palaisipan ─ ito ay halos katulad ng bugtong maliban sa pagkakaiba ng anyo nito

na nagpapakita ng payak na katalinuhang pang-aritmetika at panlohika. Ito ay
isang pagsasanay sa pagpapatalas ng isip.

Halimbawa:

44
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
1. May limampung kambing na nabakuran. Lumukso ang limampu ilan ang
natirang kambing?
Sagot: Limampu rin, kasi lumukso lang naman ang ilan.

2. May sampung aso sa itaas ng gusali, may nakita silang pusa sa ibaba,
tumalon sila sa building. Ilan ang natira?
Sagot: Sampu pa rin tumalon lang naman sila, hindi naman nagpatihulog.

E. Bulong ─ ito ay ginagamit bilang pagbibigay-galang o pagpapasintabi sa mga

bagay o pook na pinaniniwlang tirahan ng mga lamang-lupa, maligno at iba pang
makapangyarihang espiritu nang hindi magalit o manakit.

Halimbawa:
1. Tabi, tabi po mga nuno. Makikiraan po.

F. Awiting-Bayan ─ ito ay bahagi na ng katutubong pamumuhay sa kulturang

Filipino. Lumitaw ang mga awitin sa anyong patula na may sukat at tugma sa
damdamin at kaugalian ng mga Filipino. Ito’y may tugmang maindayog na
karaniwang maririnig. Nagsasalaysay ito ng damdamin, karanasan, kaugalian, at
pananampalataya, o kaya’y uri ng gawain at hanapbuhay sa pook na pinagmulan
nito.

Mula sa mga karunungang-bayan ay sumilang ang mga kantahing-bayan

na inaawit ng ating mga ninuno sa saliw ng mga makalumang instrumento. Ang
mga ito’y nagpapahayag ng damdamin, pamumuhay, karanasan,
pananampalataya, kaugalian at hanapbuhay ng mga taong naninirahan sa isang
pook.

Halimbawa:
a. Soliranin (rowing songs) – awit ng mga manggagaod
b. Talindaw (boat songs) – awit sa pamamangka
c. Kundiman (love songs) – awit ng pag-ibig
d. Kumintang o Tagumpay (war or battle songs) – awit ng pakikidigma
e. Dalit o Himno (hymns) – awit na sinasalihan ng sayaw at tugtog
f. Diona (nuptial or courtship songs) – awit sa panliligaw o pag-iisang
dibdib
g. Oyayi (lullaby) – awit pampatulog sa sanggol
h. Sambotani (victory songs) – awit ng tagumpay
i. Maluwaya – awit ng mga sama-samang paggawa

45
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN

Mga Batayang Konsepto

Mga Panitikan Bago Dumating ang mga Kastila

Mga Karunungang-Bayan

A. Bugtong – binubio ng isa o dalawang taludtod na may sukat

at tugma na kadalasa’y pinahuhulaan.

B. Salawikain – karaniwang binubuo ng taludturan, may sukat

at tugma na naglalaman ng aral at kagandahang-asal.

C. Kasabihan – mga tulang pambata na binubuo ng mga

taludtod at may tugmang walang diwa.

D. Palaisipan – katulad ng bugtong maliban sa anyo nito na

nagpapakita ng payak na katalinuhang pang-aritmetika o
panlohika.

E. Bulong – ginagamit bilang pagbibigay-galang o

pagpapasintabi sa mga bagay o pook na pinaniniwalaang
tirahan ng mga laman-lupa, maligno at iba pa.

F. Awiting-Bayan – may sukat at tugmang maindayog na

nagsasalaysay ng damdamin, karanasan, kaugalian at
pananampalataya na naging bahagi na ng pamumuhay at
kultura ng mga Pilipino.

a. Soliranin (rowing songs) – awit ng mga manggagaod

b. Talindaw (boat songs) – awit sa pamamangka
c. Kundiman (love songs) – awit ng pag-ibig
d. Kumintang o Tagumpay (war or battle songs) – awit ng
pakikidigma
e. Dalit o Himno (hymns) – awit na sinasalihan ng sayaw
at tugtog
f. Diona (nuptial or courtship songs
g. Oyayi (lullaby) – awit pampatulog sa sanggol
h. Sambotani (victory songs) – awit ng tagumpay
i. Maluwaya – awit ng mga sama-samang paggawa

46
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN

V. Pagtataya

A. Pagkilala.
Panuto. Tukuyin ang salita o mga salitang tutugon sa bawat kaisipang
nakasaad sa ibaba. Isulat ang titik ng tamang sagot sa patlang.

_____ 1. Sandigan ng mga matatanda ng magandang pagpapakatao.

a. awit b. kurido
c. talindaw d. bugtong

_____ 2. Isang pahulaan sa pamamagitan ng paglalarawan.

a. awit b. salawikain
c. bugtong d. bulong

_____ 3. Ginagamit bilang pagbibigay-galang sa mga lamang-lupa o

maligno.
a. awit b. bulong
c. ritwal d. dalit

_____ 4. Ito’y awit sa sama-samang paggawa (pamamangka).

a. talindaw b. oyayi
c. maluwaya d. kundiman

_____ 5. Sila ang tinatawag na manggu-gusi na naninirahan dito sa Pilipinas.

a. Ita b. Intsik
c. Malay d. Bumbay

_____ 6. Ang pagpapaningas ng apoy sa pamamagitan ng pagkikiskis ng dalawang

tuyong kahoy ay natutunan natin sa kanila.
a. Hindus b. Indones
c. Malay d. Bumbay

_____ 7. Sa Ingles ito ay kilala bilang “Mother Goose” o Nursery

Rhymes”.
a. kumintang b. dalit
c. oyayi d. kundiman

_____8. Ito ang tawag sa awit ng pakikipagdigma.

a. kumintang b. dalit
c. oyayi d. kundiman

_____ 9. Tumutukoy ito sa awit na panrelihiyon.

47
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
a. oyayi b. dalit kay Maria
c. kundiman d. kantahin

_____ 10. Sistema ito ng pagkakasalin-salin ng panitikan natin mula noong unang
panahon hanggang sa kasalukuyan.
a. pagbabasa b. pagsusulat
c. pagsalin-bibig d. pagbabalita

_____ 11. Siya ang bayani sa Alamat ng Palawan at Mindoro at sa mga ilang pulong
Sulu.
a. Yong Lo b. Orang Dampuan
c. Orang Banjar d. Buranun

_____ 12. Ito’y karaniwang inaawit ng isang ina sa kanilang sanggol habang ito ay
pinapatulog.
a. kundiman b. kantahin
c. oda d. oyayi

_____ 13. Awit na naglalarawan sa magagandang katangian ng babaeng Pilipina.

a. Ang Dalagang Pilipinab. Sa Libis ng Nayon
c. Indones d. Paruparong Bukid

_____ 14. Ito ang katumbas ng salitang “gusi”.

a. sigarilyo b. susi
c. babae d. lalaki

_____ 15. Ang dahilan kung bakit sa kabila ng sinunog ng mga prayle ang mga
manuskritong Tagalog ay patuloy pa rin itong nakilala at natutunan
ng mga Pilipino.
a. Ito’y nagpasalin-salin sa bibig ng mga tao.
b. Nag-imprenta ng maramihang kopya ng panitikan.
c. Nagpagawa muli ng manuskripto.
d. Bumili ng maraming aklat.

B. Pagpapaliwanag.
Panuto. Ipaliwanag ang isinasaad na kahulugan ng sumusunod na mga
salawikain at kasabihan sa ibaba. Isulat ang paliwanag sa sumusunod
na patlang. Gawing gabay ang rubrik sa ibaba.

SALAWIKAIN

48
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
1. Kapag may tiyaga, may nilaga.
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________

2. Ang hindi marunong magmahal sa sariling wika, daig pa ang hayop at

malansang isda.
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________

3. Ang gawa sa pagkabata,

Dala hanggang pagtanda.
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________

KASABIHAN
1. Walang mahirap na gawa ‘pag dinaan sa tiyaga.
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________

2. Ang katotohanan ang magpapalaya sa may kasalanan.

______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________

3. Walang umaani ng tuwa, na hindi sa hirap nagmula.

______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________

RUBRIK:

NILALAMAN (maayos na pagkakabuo, may pangunahing ideya, may mga karagdagang kaisipan ) . . . . . 5 points
ORGANISASYON (lohikal at maayos ang pagkakasunud-sunod ng mga kaisipan, gumamit ng mga
transisyunal na pantulong tungo sa kalinawan ng mga ideya) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 points
MEKANIKS (wastong paggamit ng mga bantas, malaking titik, tamang baybay at gramatika, atbp .) . . . . 2 points
KABUUAN . . . . . . . . 10 PUNTOS

49
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN

VI. Sanggunian
Sanchez, R. et. al. (2019). Panitikan ng Pilipinas. Room 215 Intramuros Corporate
Plaza Building, Cabildo corner Recoletos Street, Intramuros, Manila: Unlimited
Books Library Services & Publishing Inc..

Mateo,Ranato R. at Osabel, J.C. (1996) Gabay sa Panitikang Filipino: Tondo: Arenar

Books Marketing.

Mga Pabula ni Aesop. Available online at <http://www.seasite.niu.edu/Tagalog/

Tagalog
for Kids/mga_pabula_ni_Aesop.htm>.December 27, 2000, date accessed

Pulmano, Rafael A. Ang Bagong Bayani. Available online at <http:

// www.maxpages.com/bagongbayani/Balagtasan_2

Santiago, Erlinda M. et.al. 1989. Panitikang Filipino: Kasaysayan at Pag-unlad.

Mandaluyong City: National Book Store.

Valencia, Debbi. Filipina:Kahapon, Ngayon at Bukas. Available at

<http:www.serconet.com/sheils/speech.hym#FILIPINA>. January 08, 2001, date
accessed.

50
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
Pangalan:_____________________________ Kurso at Lebel:_____________

Aralin 4: MGA AKDA BAGO DUMATING ANG MGA

KASTILA

I. Mga Layunin:

Sa araling ito, ang mag-aaral ay inaasahang:

1. mailalahad ang mga akda bago dumating ang mga Kastila;

2. maipaliliwanag ang mga kuwentong bayan ng iba’t ibang rehiyon
ng Pilipinas;
3. makababanggit ng mga unang panoorin at epiko bago dumating
ang mga Kastila.

II. Paunang Pagtataya

Talasalitaan.
Panuto: Gaano kalawak ang iyong talasalitaan? Ibigay ang
kasingkahulugan ng sumusunod na mga salita. Isulat ang sagot sa kanang
guhit na nakalaan.

1. maharlika ____________________
2. ritwal ____________________
3. paglinang ____________________
4. pinagbuklod ____________________
5. sansinukob ____________________
6. ihasik ____________________
7. pinaratangan ____________________
8. panlulumo ____________________
9. magmamasid ____________________
10. nagpasalin-salin ____________________

III. Panimula

Nalaman natin sa naunang aralin na bago pa man dumating ang mga Kastila
sa Pilipinas ay may sarili na tayong panitikan pasalita man o pasulat. Bagaman
nasunog ang ilan sa mga uring ito ng panitikan, patuloy ring nagpasalin-salin ito sa
mga bibig ng mga Pilipino at naging bahagi na ng ating kultura.

51
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
Sa araling ito pag-aaralan mo ang iba pang uri ng panitikan sa anyong
patuluyan – alamat, mito, pabula, kuwentong-bayan, dula at epiko.

IV. Nilalaman
Mga Akda Bago Dumating ang mga Kastila

1. ALAMAT
Ito ay mga salaysaying hubad sa katotohanan. Ang paksa nito ay tungkol sa
pinagmulan ng bagay.

Halimbawa:
Si Malakas at si Maganda
Alamat ng Bundok Kanlaon

2. MITO
Ito ay tungkol sa mga bathala at mga taong may natatanging kapangyarihan.

Halimbawa:
Ang Pinagmulan ng Sansinukob

3. PABULA
Ito ay maikling salaysay na ang mga tauhan ay karaniwang mga hayop at may
layuning magbigay aral. Naglalayon itong ihasik sa isipan ng mga bata ang mga
bagay-bagay na makaaakay sa paglinang ng mabuting pag-uugali kilos at
kaisipan.

Halimbawa:
Ang Palaka at ang Uwang
Si Leong Maysakit

4. KUWENTONG-BAYAN
Ang mga kuwentong-bayan ay binubuo ng mga kuwento tungkol sa buhay,
pakikipagsapalaran, pag-iibigan, katatakutan at katatawanan na kapupulutan ng
magandang-aral sa buhay.

Halimbawa:
Ang Bayad
Naging Sultan si Pilandok (Bisaya)
Si Malakas at si Maganda

52
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
Ang mga Sinaunang Tanghal o Panoorin Bago Dumating ang mga Espańol

Bago pa dumating ang mga Kastila sa Pilipinas nagsimula na ang dula sa

bansa. Nag-ugat ito sa mga ritwal at seremonyang isinasagawa noon ng ating mga
ninuno. Ang mga ritwal at seremonyang ito ay mga payak lamang sa ganang
kabuuan. Ang pagtatanim at pag-iinuman ay wala pang banghay, samantalang sa
pamanhikan ay mayoon na. Sa pagtatanim ay wala pang diyalogo, sa tagayan o pag-
iinuman ay mayroon nang kaunti bukod sa awitan at kung minsan ay may sayawan
pa.

Ilan lamang ito sa kay-rami-raming ritwal at seremonya na makukulay at

madudulang mamamasid sa ating bayan noong araw. Nariyan din ang kanyaw ng
mg Igorot, ang bayok o embayoka ng mga Muslim, ang tatarin ng mga Tagalog at iba
pa.

Mga Unang Panoorin

1. Wayang Orang at Wayang Purwa ng mga Bisaya

Ang mga ito ay palabas na may kinalaman sa pananampalaya.

Inilalarawan dito ang kapangyarihang ng kanilang bathala sa pagpaparusa sa
Mga nagkakasala. Patula ang usapan at may kasamang awit at sayaw. Ang
pagtatanghal ay may kaunting banghay na karaniwan ay tungkol sa
pagpaparusa ng bathala sa kalupitan ng sultan o datu sa mga aliping babae.

2. Embayoka at Sayatan
Ang mga Muslim sa Lanao at Jolo ay may palabas na pagtatalong patula na
katulad ng balagtasan ng Katagalugan. Ito ay ginagampanan ng isang lalaki at
isang babae. Ang tawag sa palabas na ito ay embayoka o bayok.

3. Bulong
Maaari ring isama ang bulong bilang isang pagtatanghal sapagkat may
dayalogo ito. Ginagamit ito ng ating mga ninuno sa iba’t ibang pagkakataon. Ang
bulong ay ginagamit noong panahong iyon sa Katagalugan, Kabisayaan,
Kabikulan at sa Mindanao.

5. MGA EPIKO
Ang Hudhud ng Ifugao ay itinuturing na isa sa ilang mahalagang kayamanan
ng Panitikan ng Pilipinas. Ito ay inaawit ng mga kababaihan sa mga importanteng
pagdidiriwang tulad ng panahon ng pag-aani at kasal o kaya naman, tuwing gabi
sa burol ng isang mahalagang lider ng komunidad.

53
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
Madaling maunawaan ang isinasaad ng isang halimbawang kuwento o
tula, dahil ang ilang salitang Ifugao ay kahawig ang ilang salitang Bisaya o
sinaunang Tagalog, gaya ng ‘banug” sa Ifugao na katumbas ng “agila” (aguila) sa
Espanyol at “banug”din ang tawag sa Tagalog, Bikol at Bisaya.

MGA EPIKO NG BISAYA

1. Maragtas – Ang salaysay na ito ay tungkol sa sampung tumakas mula sa Borneo
dahil sa kalupitan ni Sultan Makatunaw. Nagtungo sila sa Panay at binili iyon kay
Haring Marikudo. Nasasaad dito ang paraan ng pagbili ng lupa, paglinang dito,
paghahati-hati ng mga tirahan, pagbuo ng mga samahan ng mga pinuno ay
pagpapairal ng batas na dapat sundin ng mga mamamayan.

2. Haraya – binubuo ito ng mga alintuntunin ng kabutihang-asal at mga salaysay na

mga halimbawa ng mga naturang tuntunin.

3. Lagda – ito ay kalipunan ng mga batas o kautusang dapat tuparin ng mga

mamamayan. Ang halimbawa nito ay ang “Kodigo ni Kalasyaw”.

4. Hinilawod – ipinalagay na ito ang pinakamatanda at pinakamahabang epiko ng

Panay. Inaawitan ito sa loob ng tatlong linggo. Ang pagitan lamang ng pag-awit ay
dalawang oras sa isang gabi. Ito ay kasaysayan ng pag-iibigan ng mga bathala na
unang nanirahan sa Iloilo, Antique at Aklan.

5. Hari sa Bukid – ito ay salaysay tungkol sa isang haring hindi nakikita ngunit
nalalaman ng mga tao na nakatira sa taluktok ng bundok na Kanlayon sa Negros.

Mga Batayang Konsepto

Mga Panitikan Bago Dumating ang mga Kastila

1. Alamat - Ito ay mga salaysaying hubad sa katotohanan.

2. Mito - Ito ay tungkol sa mga bathala at mga taong may natatanging
kapangyarihan.
3. Pabula Ito ay maikling salaysay na ang mga tauhan ay karaniwang mga
hayop at may layuning magbigay aral.

54
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
Mga Panitikan Bago Dumating ang mga Kastila

Mga Batayang
1. Kuwentong-Bayan – Ito Konsepto
ay mga kuwento tungkol sa buhay,
(karugtong)
pakikipagsapalaran, pag-iibigan, katatakutan at katatawanan na
kapupulutan ng magandang-aral sa buhay.
2. Epiko – Ito ay inaawit ng mga kababaihan sa mga importanteng
pagdidiriwang tulad ng panahon ng pag-aani at kasal o kaya naman,
tuwing gabi sa burol ng isang mahalagang lider ng komunidad.
3. Alamat - Ito ay mga salaysaying hubad sa katotohanan.
V. 4.Pagtataya
Mito - Ito ay tungkol sa mga bathala at mga taong may natatanging
kapangyarihan.
A.5. Pagsusuri.
Pabula Ito ay maikling salaysay na ang mga tauhan ay karaniwang mga
hayop atSuriin
Panuto. may layuning magbigay
ang Hudhud aral.
na isang kilalang epiko ng Ipugaw. Punan
6. ng
Kuwentong-Bayan
mahahalagang detalye – Ito
ang ay mga ngkuwento
hinihingi kahon sa tungkol
ibaba. sa buhay,
pakikipagsapalaran, pag-iibigan, katatakutan at katatawanan na
kapupulutan ng magandang-aral
HUDHUD – Epiko sa ng
buhay.
Ipugaw
7. Epiko – Ito ay inaawit ng mga kababaihan sa mga importanteng
Sa mga hinagdang
pagdidiriwang taniman
tulad sa bulubundukin
ng panahon ng pag-aaninaninirahan
at kasal si
o Aliguyon, isang
kaya naman,
tuwing gabi sa burol ng isang mahalagang lider ng komunidad.

mandirigmang Ipugaw na mabilis at magaling sa paghawak ng sibat.  Anak siya ni

Antalan, isa ring mandirigma.  Maagang natuto ng pakikipaglaban si Aliguyon sa
tulong ng kanyang ama.  Ang unang larangan ng digma ni Aliguyon ay ang
matitigas na lupa sa tabi ng kanilang tahanan.  Ang unang sandata niya ay ang
trumpo at ang mga unang kalaban niya sa larong ito ay ang mga bata rin sa
kanilang pook.  Kapag pinawalan ni Aliguyon ang kanyang trumpo, matining na
matining na iikot ito sa lupa o kapag inilaban niya ito sa ibang trumpo, tiyak na
babagsak na biyak ang laruan ng kanyang kalaban.

Tinuruan din siya ng kanyang ama ng iba’t-ibang karunungan: umawit

ng buhay ng matapang na mandirigma, manalangin sa Bathala ng mga
mandirigmang ito at matutuhan ang mga makapangyarihang salita sa inusal ng
mga pari noong unang panahon. Ikinintal ni Amtalan sa isip at damdamin ng anak
ang katapangan at kagitingan ng loob.  Talagang inihanda ng ama si Aliguyon
upang maipaghiganti siya ng anak sa matagal na niyang kaaway, kay Pangaiwan
ng kabilang nayon.  Nang handang-handa na si Aliguyon, nagsama siya ng iba
pang mandirigma ng kanilang nayon at hinanap nila ang kalaban ni Antalan.

55
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
Subalit hindi si Pangaiwan ang natagpuan kundi si Dinoyagan, ang anak na lalaki
nito.  Mahusay din siyang mandirigma, tulad ni Aliguyon, inihanda rin siya ng
kanyang ama sa pakikipaglaban upang maipaghiganti siya ng anak sa kalaban
niyang si Antalan.

Kaya anak sa anak ang nagtagpo.  Kapwa sila matatapang, kapwa

magagaling sa pakikipaglaban lalo na sa paghawak ng sibat. Itataas ni Aliguyon
ang kanyang sibat.  Nangingintab ito lalo na kung tinatamaan ng sikat ng araw.
Paiikutin ang sibat sa itaas saka mabilis ang kamay ng binatang kalaban.
Aabangan ng matipunong kanan ang sibat na balak itimo sa kanyang dibdib.

Tila kidlat na paroo’t-parito ang sibat.  Maririnig na lamang ang haging nito at
nagmistulang awit sa hangin. Nanonood ang mga dalagang taga-nayon at
sinusundan ng mga mata ang humahanging sibat.  Saksakin mo siya, Dinoyagan!
Sasawayin sila ng binata, Kasinggaling ko siya sa labanang ito.

Araw-araw ay nagpatuloy ang kanilang laban hanggang sa ito’y inabot ng

linggo, ng buwan.  Kung saan-saan sila nakarating.  Nagpalipat-lipat ng pook,
palundag-lundag, patalun-talon sa mga taniman. Namumunga na ang mga palay
na nagsisimula pa lamang sumibol nang simulan nila ang labanan.  Inabot ng taon
hanggang sa sila’y lubusang huminto ng pakuluan ng sibat.  Walang nasugatan sa
kanila. Walang natalo.

Naglapit ang dalawang mandirigma.  Nagyakap at nagkamayan, tanda ng

pagkakaibigan at pagkakapatiran.  Dakila si Aliguyon.  Dakila si Dinoyagan.
Ipinangako nilang sa oras ding iyon na lilimutin na ang alitan ng kanilang ama.
Nagdiwang ang lahat.

Lalong nagkalapit ang damdamin ng dalawang mandirigma nang

mapangasawa si Aliguyon si Bugan, ang kapatid ni Dinoyagan at nang maging
kabiyak ng dibdib ni Dinoyagan ang kapatid ni Aliguyon.   Nanirahan sila sa kani-
kanilang nayon.  Doon sila namuhay nang maligaya.  Doon lumaki ang kani-
kanilang mga supling.

Kung may pista o anumang pagdiriwang sa kanilang nayon, buong

kasiyahanng pinanonood ng mga taga-nayon ang dalawa lalo na kung sila’y
sumasayaw.  Kung mahusay sila sa pakikidigma ay mahusay din sila sa
pagsasayaw.  Lumulundag sila at pumailanlang na parang maririkit na agila.

Sa kani-kanilang nayon, tinuruan nina Aliguyon at Dinoyagan ang mga tao

tungkol sa marangal na pamumuhay, karangalan, at katapangan ng mga
mandirigma, at pagmamahal at pagmamalasakit sa Inang Bayan.  Kahit na sila’y
pumanaw, binuhay ng mga Ipugaw ang kanilang kadakilaan.  Inaawit ang kanilang

56
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
katapangan.  Hindi mawawala sa puso at kasaysayan ng mga Ipugaw ang
kagitingan ng dalawang mandirigma.  Nagpasalin-salin sa mga lahi ng Ipugaw, ng
mga Pilipino ang dakilang pamana ng mga dakilang mandirigma.

A. Pagsusuri.
Panuto. Suriin ang epikong Hidhud. Isulat ang mga impormasyong hinihingi
sa bawat kahon sa kaliwa. Isulat ang sagot sa kanang bahagi ng kahon.

HUDHUD – Epiko ng Ifugao

Tauhan/MgaTauhan

Tagpuan

Kaugalian

Kultura

Pamumuhay

Paniniwala

Aral na Hatid

B. Sanaysay.
Panuto. Ipaliwanag. Ano ang ipinahihiwatig ng epikong Hudhud tungkol
sa pamumuhay ng mga Pilipino noong unang panahon? Gawing gabay
ang rubrik sa pagsusulat na makikita sa ibaba.

______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________

57
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
______________________________________________________________

RUBRIK:

NILALAMAN (maayos na pagkakabuo, may pangunahing ideya, may mga karagdagang kaisipan ) . . . . . 5 points
ORGANISASYON (lohikal at maayos ang pagkakasunud-sunod ng mga kaisipan, gumamit ng mga
transisyunal na pantulong tungo sa kalinawan ng mga ideya) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 points
MEKANIKS (wastong paggamit ng mga bantas, malaking titik, tamang baybay at gramatika, atbp .) . . . . 2 points
KABUUAN . . . . . . . . 10 PUNTOS

VI. Sanggunian
Sanchez, R. et. al. (2019). Panitikan ng Pilipinas. Room 215 Intramuros Corporate
Plaza Building, Cabildo corner Recoletos Street, Intramuros, Manila: Unlimited Books
Library Services & Publishing Inc..

Mateo,Ranato R. at Osabel, J.C. (1996) Gabay sa Panitikang Filipino: Tondo: Arenar

Books Marketing.

Mga Pabula ni Aesop. Available online at <http://www.seasite.niu.edu/Tagalog/

Tagalog for Kids/mga_pabula_ni_Aesop.htm>.December 27, 2000, date accessed

Pulmano, Rafael A. Ang Bagong Bayani. Available online at <http: //

www.maxpages.com/bagongbayani/Balagtasan_2
Santiago, Erlinda M. et.al. 1989. Panitikang Filipino: Kasaysayan at Pag-unlad.
Mandaluyong City: National Book Store.

Valencia, Debbi. Filipina:Kahapon, Ngayon at Bukas. Available at

<http:www.serconet.com/sheils/speech.hym#FILIPINA>. January 08, 2001, date
accessed.

Pangalan:_____________________________ Kurso at Lebel:_____________

Aralin 5: MGA UNANG AKDANG FILIPINO NOONG

PANAHON NG KASTILA

I. Mga Layunin:
Sa araling ito, ang mag-aaral ay inaasahang:

1. makapagbibigay ng mga katangian ng panitikan noong

58
panahon ng Kastila;
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN

II. Panimulang Pagtataya

Maramihang Pagpipilian:
Panuto:
Unawain ang bawat kaisipan at sagutin ang mga tanong kaugnay nito.
Isulat sa patlang titik ng tamang sagot.

___ 1. Bakit tinawag na tulang pantahanan ang duplo?

a. Ito ay nilalahukan ng mga kasapi ng pamilya.
b. Idinaraos ito sa bakuran o loob ng tahanan.
c. Ang mga paksa ng pagtatalo ay tungkol sa tahanan.
d. Ibinibigay sa ilaw ng tahanan ang gantimpala ng mga kalahok.

___ 2. Karamihan ng mga akda na binabasa o itinatanghal man ay tungkol sa

mga santo o santo. Samakatuwid, may ibig sabihin ito.
a. Likas na relihiyoso ang mga Pilipino.
b. Mahilig sa mga pagtatanghal ang mga Pilipino.
c. Iniaangkop ang panitikan sa relihiyon.
d. Ibinabahagi ng mga Kastila ang kanilang pananampalataya.

___ 3. Ang karagatan at duplo ay pawang mga akdang nasa anyong ito.
a. prosa b. pasalaysay c. patula d. tuluyan

___ 4. Ang senakulo ay isang tradisyonal na pagsasadula ng mga pangyayari

hinggil sa mga dinaranas ni Hesukristo.
a. Ang dula ay isinasagawa pagkaraang ipako si Hesus sa krus.
b. Ginaganap ito pagkatapos mamatay ni Hesus.
c. Ito ay maaaring ganapin sa loob ng pamamahay.
d. Ang pagdiriwang ay maaaring isagawa sa kahit anong buwan ng taon.

___ 5. Ang “Florante at Laura” na sinulat ni Balagtas at nakilala noong panahon

59
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
ng mga Kastila ay nasa uring ito.
a. awit b. pasyon c. tibag d. sarsuwela

III. Panimula

Nalaman natin sa naunang aralin na bago pa man dumating ang mga Kastila
sa Pilipinas ay may sarili na tayong panitikan pasalita man o pasulat. Bagaman
nasunog ang ilan sa mga uring ito ng panitikan, patuloy ring nagpasalin-salin ito sa
mga bibig ng mga Pilipino at naging bahagi na ng ating kultura.

Sa araling ito pag-aaralan mo ang iba pang uri ng panitikan sa anyong

patuluyan – alamat, mito, pabula, kuwentong-bayan, dula at epiko.

IV. Nilalaman

Mga Akdang Filipino Noong Panahon ng Kastila

Noong Marso 16, 1521 ay naligaw ang pangkat ni Magellan sa Pilipinas. Ang
pananakop ng mga Kastila na nagsimula noong 1565 ay ginawa sa tulong ng espada
at krus. Sa pagdating na ito, naganap ang mga unang pagbabago sa panitikan.

MGA KATANGIAN NG PANITIKAN NOONG PANAHON NG KASTILA

Una: Panrelihiyong mga karaniwang papaksain.

Ikalawa: Nagtataglay ng sari-saring kaanyuan at pamamaraan gaya ng

panalangin.

Ikatlo: Ang lalong marami sa mga paksa ay gaya, huwad o kaya at halaw
sa anyo, paksa o tradisyong Kastila .Walang orihinalidad.
Ikaapat: Bukod sa mga akdang panrelihiyon ay marami ring mga akdang
hinggil sa wika.

MGA UNANG AKDANG PANRELIHIYON SA TAGALOG

I. Ang Doctrina Cristina

Noong 1593 ay nalimbag sa Pilipinas ang kauna-unahang aklat na may

kinalaman sa ating kapuluan ang “Doctrina Cristiana”. Nalimbag ito sa pamamagitan
ng silograpiya na sa Kastila at Tagalog.

60
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN

b. Pater Noster
c. Ave Maria
d. Credo
e. Katesismo

II. Ang “Nuestra Senora Del Rosario”

Ang ikalawang aklat na ito ay akda ni Pari Blanca de San Juan ─ ang
“Nuestra Senora del Rosario” na isinulat at inilibing noong 1602 sa imprentahan
ng Santo Tomas.

III. Ang “Barlaan at Josaphat” (1708)

Ang kasaysayan ng Barlaan at Joseph ay umiikot sa nabigong pagsisikap

ng isang hari na mailayo sa Kristiyano ang anak ni Abenir.

IV. Pasyon

Ang kanyang salin ay makikita sa Mga Pananalangin Nagtatagubilin sa

Calolowa Nang Taong Naghihingalo. Dahil sa binigyan ng permiso mula sa
simbahan ni Padre Antonio del Pueblo si de Belen, napahihintulutan na ilimbag
niya ang Pasyon sa Maynila noong 1704.

V. Ang “Urbana at Feliza”

Ito ay halimbawa ng aklat ng mabuting-asal na lumitaw sa Europa noong

Renasimyento. Tumanyag ito hind lamang noong siglo disinuwebe bagkus maging
sa unang hati ng siglo beinte, at patutunayan ito ng napakaraming limbag at salain
ng akda.

Nakapaloob sa kategoryang ito ang iba’t ibang uri ng awit at korido na

nalathala sa Pilipinas. Karaniwang nakasaad ang lagom (summary) ng akda, ang
halaga nito sa panitikan, at ang mga kritikong lumalabas hinggil sa natural na
kaalaman.

Halimbawa ng “Awit”:
1. “Florante at Laura” ni Francisco Baltazar
2. “Doce Pares sa Kaharian ni Maria Alimango”
3. “Bernardo Carpio”

Halimbawa ng Korido:
1. “Ang Haring Patay”

61
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
2. “Ang Ibong Adarna”
3. ”Don Juan Tiñoso”

MGA TULANG MALADULA

Sa dramatisasyon ng mga pagbabasa sa mga paksa sa pagbibigkas ng mga

sermon at sa pagtatanghal ng mga buhay ng mga santo, lalo na si Hesukristo ang
bagong pananampalatya ay naging kaakit-akit.

MGA DULANG PANTAHANAN

Ito ay dulang karaniwang idinaraos sa loob ng bahay o bakuran ng sinumang

may lamay o parangal sa isang namatay.

KARAGATAN

Ito ay isang larong may paligsahan sa tula na batay sa alamat tungkol sa

singsing ng dalagang nahulog sa gitna ng dagat.

DUPLO

Ito ay isang pamamaraan na ipinapasok o isinasama sa mga selebrasyon

upang mabawasan ang kalungkutan sa pagdadasal para sa mga namatay.

PAMAMANHIKAN

Ito’y masasabing dula, kahit “katotohanan”. Ang isang binata, sa pamamagitan

ng kanyang mga kamag-anakan ay papanhik sa tahanan ng dalagang kanyang
napupusuan.

MGA DULANG PANLANSANGAN

Ang mga dulang ito ay hinggil sa relihiyon sa karaniwang pinagsamang

prusisyon, awit, at saka kaunting aksyon.

1. Pangangaluluwa
Ang gabi ng pangangaluwa ay ang gabi ng bisperas ng Undas o bisperas

62
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
ng Araw ng mga Patay. Isa itong unang kapistahan o araw ng
pagdididriwang na idinaraos tuwing Oktubre 31.

2. Panunuluyan
Ang panunuluyan ay sang kaugaliang Krstiyanong ng mga Flipino na
nagtatanghal ng masalimuot na paglalakbay nina Santo Jose at Birheng
Maria mula sa Nazareth patungong Bethlehem.

3. Salubong
Isang prusisyon na ginaganap sa madaling-araw ng Linggo ng
Pagkabuhay.

4. Alay
Mas kilala bilang Flores de Mayo.

MGA DULANG PANTANGHALAN

Ang tulang dula o tulang pantanghalan ay kahit anumang drama na sinulat

bilang isang berso para wikain.

1. Senakulo
Tradisyonal na pagsasadula ng mga pangyayari hinggil sa mga dinaranas ni
Hesukristo bago at pagkaraang ipako siya sa krus.

2. Juego De Prenda
Laro rin ito sa mga lamayan sa patay at ang mga kasali rito ay yaong hindi pa
lubhang mahusay tumula. Ang mga babaeng kasali ay binibigyan ng pangalan
ng bulaklak samantalang punungkahoy naman ang mga lalaki.

3. Tibag
Isang dula noong panahon ng mga Kastila. Dula ng paghahanap ng reyna sa
krus ni Kristo. Ito ay kadalasang ginaganap sa buwan ng Mayo.

4. Ang Moro-Moro o Komedya

Ito ay isang dulang pantalata (karaniwang binubuo ng ocytasyllabic o
dodecasyllabic na quatrain, na gumagamit ng nakaugaliang martsa para sa
pagpasok at pag-alis sa entablado.

5. Carillo
Palabas ito ng mga tauhan yari sa karton na ang anino ay makikita na sa

63
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
maputing tabing.

6. Pamutong
Ito ay mapapanuod lamang sa Marinduque at Quezon. Sa Marinduque ay
tinatawag itong “panubong” at “pamutong “ sa Quezon.

7. Dung-aw
Awit sa patay o pagdadalamhati. ito ay may layuning ipagunita rin sa mga
Nakikiramay ang kadakilaan ng namatay at bilang dati na rin sa mga anito na
nawa’y kandiliin at pagpalain ang namatay sa kabilang buhay.

8. Ang Sarsuwela
Ito ay isang dulang may kantahan at sayawan, na mayroong isa hanggang
limang kabanata, at nagpapakita ng mga sitwasyon ng Pilipino na may
kinalaman sa mga kuwento ng pag-ibig at kontemporaryong isyu.

Mga Batayang Konsepto

MGA AKDANG PANRELIHIYON

Doctrina Cristina - Kauna-unahang aklat na nalimbag sa Pilipinas.
Mga Batayang Konsepto (karugtong)
Barlaan at Josaphat (1708) – Umikot sa nabigong pagsisikap ng
Amang mailayo ang anak sa Kristyanismo.

Urbana at Feliza - Aklat ng mabuting-asal na lumitaw sa Europa.

64
 MGA DULANG PANTAHANAN

Karagatan - isang larong mayModyul

paligsahan sa tula na batay sa alamat
sa Pagkatuto
tungkol sa singsing ng dalagang nahulog sa gitna ng dagat. GE 12 - PANITIKAN

Duplo - isinasama sa mga selebrasyon upang mabawasan ang

kalungkutan sa pagdarasal para sa mga namatay.

Pamamanhikan - masasabing dula, kahit “makatotohanan” na kung

saan ang isang binate ay papanhik sa tahanan ng dalagang kanyang
napupusuan kasama ang mga magulang.

MGA DULANG PANLANSANGAN

1. Pangangaluluwa – Ang gabi ng pangangaluwa ay ang gabi ng
bisperas ng Undas o bisperasng Araw ng mga Patay. Isa itong unang
kapistahan o araw ng pagdididriwang na idinaraos tuwing Oktubre 31.

2. Panunuluyan – Ang panunuluyan ay sang kaugaliang Krstiyanong

ng mga Flipino na nagtatanghal ng masalimuot na paglalakbay nina
Santo Jose at Birheng Maria mula sa Nazareth patungong Bethlehem.

3. Salubong – Isang prusisyon na ginaganap sa madaling-araw ng

Linggo ng Pagkabuhay.

4. Alay – Mas kilala bilang Flores de Mayo.

MGA DULANG PANTANGHALAN

1. Senakulo - Tradisyonal na pagsasadula ng mga pangyayari hinggil

sa mga dinaranas ni Hesukristo bago at pagkaraang ipako siya sa
krus.

2. Juego De Prenda - Laro rin ito sa mga lamayan sa patay at ang

mga
kasali rito ay yaong hindi pa lubhang mahusay tumula. Ang
mga
babaeng kasali ay binibigyan ng pangalan ng bulaklak
samantalang
punungkahoy naman ang mga lalaki.

65
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN

Mga Batayang Konsepto (karugtong)

MGA DULANG PANTANGHALAN

4. Ang Moro-Moro o Komedya – Dulang pantalata na gumagamit ng

nakaugaliang martsa para sa pagpasok at pag-alis sa entablado.

5. Carillo – Ang mga tauhang yari sa karton ay pinapagalaw at

pinapalabas bilang anino sa likod ng maputing tabing.

6. Pamutong – Tinatawag na “panubong” sa Marinduque at

“pamutong” “ sa Quezon.

7. Dung-aw – Awit sa patay o pagdadalamhati na may layuning

ipagunita sa mga nakikiramay ang kadakilaan ng namatay.

8. Sarsuwela – Dulang may kantahan at sayawan, na mayroong isa

hanggang limang kabanata, at nagpapakita ng mga sitwasyon ng
Pilipino na may kinalaman sa mga kuwento ng pag-ibig at
kontemporaryong isyu.

V. Pagtataya
Pagtatapat-tapat.
Panuto: Pagtapat-tapatin ang kaisipan sa Hanay A sa sagot nito sa Hanay
B. Isulat ang TITIK ng wastong sagot sa patlang sa kaliwa.

HANAY A HANAY B
___1. Ginawa ng mga Kastila ang pananakop A. Moro-moro
Sa Pilipinas sa tulong ng mga ito.
___2. Kauna-unahang aklat na inilimbag B. Doctrina Cristiana
noong panahon ng Kastila.
C. Urbana at Feliza
___3. Ipinagdiriwang sa Bisperas ng Undas.
D. Florante at Laura
___4. Ito ay mga awiting panrelihyon.
E. Karagatan
___5. Ang nabigong pagsisikap ng amang mailayo

66
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
ang anak na prinsipe sa Kristiyanismo. F. Duplo

___6. Isang matandang dulang Kastila na G. Pangangaluluwa

naglalarawan ng pakikipaglaban ng
Espańa sa mga Muslim. H. Panunuluyan

___7. Awit sa patay o pagdadalamhati. I. Pasyon

___8. Ito ay binubuo ng puna, biro at palaisipan J. Marso 16, 1521

at sa huli ay naging madulang debate.
K. Dung-aw
___9. Siya ang may-akda ng “Urbana at Feliza”.
L. espada at krus
___10. Ang paglalakbay nina San Jose at Birheng
Maria mula Nazareth patungong Bethlehem. M. Barlaan at Josaphat

___11. Ang aklat na ito ay naglalaman ng mga N. Alay

sermon ng pari at mga santo.
O. Juego de Prenda
___12. Ang obra maestro ni Francisco Baltazar.
P. Sarsuwela
___13. Panahon ng pagdating ng Kastila dito sa
Pilipinas. Q. Tibag

___14. Prusisyon ng mga kadalagahan patungo R. Florante at Laura

sa altar ng Birheng Maria upang mag-alay
ng bulaklak. S. Salubong

___15. Ito ay isang laro na nagbibigay ng isang T. Senakulo

“prenda” na kailangang tubusin sa
pamamagitan ng tula, awit, sayaw o
anumang palabas panlibang.

___16. Isang pangtatanghal kung buwan ng Mayo

ng paghahanap ni Santa Elena sa krus ng
pinagpakuan kay Kristo.

___17. Isang komedya o melodramang may

kasamang awit o tugtog, may tatlong yugto
at nahihingil sa mga punong damdamin.

67
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN

___18. Isang dula na nagsasalaysay ng buhay

at kamatayan ng ating Mahal ng Poong
Hesukristo.

___19. Isang prusisyon na ginaganap sa araw ng

Linggo ng pagkabuhay.

___20. Ito ay isang larong may paligsahan sa tula

na batay sa alamat tungkol sa singsing ng
dalagang nahulog sa gitna ng dagat.

VI. Sanggunian
Sanchez, R. et. al. (2019). Panitikan ng Pilipinas. Room 215 Intramuros Corporate
Plaza Building, Cabildo corner Recoletos Street, Intramuros, Manila: Unlimited Books
Library Services & Publishing Inc..

Mateo,Ranato R. at Osabel, J.C. (1996) Gabay sa Panitikang Filipino: Tondo: Arenar

Books Marketing.

Mga Pabula ni Aesop. Available online at <http://www.seasite.niu.edu/Tagalog/

Tagalog for Kids/mga_pabula_ni_Aesop.htm>.December 27, 2000, date accessed

Pulmano, Rafael A. Ang Bagong Bayani. Available online at <http: //

www.maxpages.com/bagongbayani/Balagtasan_2
Santiago, Erlinda M. et.al. 1989. Panitikang Filipino: Kasaysayan at Pag-unlad.
Mandaluyong City: National Book Store.

68
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN

Pangalan:_____________________________ Kurso at Lebel:_____________

Aralin 6: Panitikang Filipino Sa Panahon Ng Kilusang

Propaganda at Himagsikan

I. Mga Layunin:

Sa araling ito, ang mag-aaral ay inaasahang:

1. makapagbibigay ng layunin ng Kilusang Propaganda;

2. maiisa-isa ang mga bayaning bumuo ng Kilusang Propaganda at
Himagsikan;
3. makapaglalagom ng piling akda ng mga bayani noong panahon ng Kastila.

II. Panimulang Pagtataya

Pagtitiyak.
A. Panuto: Tukuyin ang salita o mga salitang bubuo sa bawat kaisipan sa ibaba.
Isulat ang sagot sa patlang.

1. Ang dalawang kilalang nobela na sinulat ni Jose Rizal ay ang

______________________ at _______________________.
2. Itinatag ni Graciano Lopez Jaena ang kauna-unahang pahayagan sa Pilipinas
na tinawag na ___________________.
3. Sinulat ni Graciano ang sikat na akdang _____________ kung saan
inilarawan niya ang mga prayleng Kastila bilang masiba, ambisyoso at
immoral.
4. Sinulat ni Jose Rizal ang akdang ______________ noong siya’y walong taong
gulang pa lamang.
5. Si _______________ ang kinilalang pinakadakilang bayani ng lahing Pilipino.

Enumerasyon.
A. Panuto: Ibigay ang sumusunod na hinihinging salita o mga salita sa ibaba. Isulat
ang sagot sa patlang na nakalaan.

69
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN

1. Mga Kilalang Propagandista sa Panahon ng Himagsikan.

a. ____________________________________________
b. ____________________________________________
c. ____________________________________________
d. ____________________________________________
e. ____________________________________________

2. Mga sumikat na mga akda noong panahon ng Propaganda at Himagsikan.

a. ____________________________________________
b. ____________________________________________
c. ____________________________________________
d. ____________________________________________
e. ____________________________________________

III. Panimula

Ang panahong ito ay bahagi pa rin ng panahon ng Kastila. Sa panahong ito

unti-unting namulat ang kaisipang Pilipino. Ang mga dahilan ng kanilang
pagkakamulat ay: ang pagpapahintulot sa pakikipagkalakalan ng pandaigdig nang
buksan ang Suez Canal; ang pagpasok ng diwang liberal sa Pilipinas buhat sa iba’t-
ibang bahagi ng Europa at Espanya; ang pagiging Gobernador Heneral ni Carlos
Maria dela Torre na nagkaroon ng pantay na pagtingin sa mga mamamayan at ang
pagkakagarote sa tatlong pari na sina Padre Gomez, Burgos at Zamora.

IV. Nilalaman

Panitikan sa Panahon ng Propaganda at Himagsikan (1872-1898)

A. Kaligirang Pangkasaysayan sa Panitikan sa Panahong ng Kilusang

Propaganda at Himagsikan.

Mabilis ang paglaganap ng mga akdang-pampanitikan sa panahon ng

kulturang Kastila. Ang mga katutubong panitikan ng mga Pilipino ay nabihisan ng
kultura ng Kastilang panrelihiyon. Hindi lamang sa panulat nagsikap ang mga
propagandista, bagkus gumagamit din sila ng mga dulaang panlansangan at
pantanghalan tulad ng aninong gumagalaw.

B. Layunin at Katangian ng Panitikan sa Panahon ng Propagandista at

Himagsikan.

70
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
Nanatili ang mga anyong panitikan mula sa patula hanggang sa tuluyan sa
panahon ng propaganda at himagsikan. Tanging ang nagbago ay ang akdang
pampanitikan at mga paksang ginagamit nila. Nasusulat ang mga akda noong
panahong ito sa Kastila at Tagalog. Kaya bawat akdang pampanitikan at mga
pagtatanghal noon ay kababakasan ng pagka-makabayan at pagmamahal sa Inang
Bayan. Ang kaloobang mapanghimagsik ng mga Pilipino ay natugunan ng mga
akdang nabanggit sa unahan at ito ang nagbunsod sa himagsikan at sa pagkakabuo
ng di nagtagal na Republika ng Pilipinas.

MGA PROPAGANDISTA

Nangunguna sa makabayang Pilipino na sumulat ng mga akdang

pampanitikan ay sina Jose Rizal, Marcelo H. del Pilar at Graciano Lopez Jaena. Sila
ang kinikilalang pinakataluktok ng mga propagandista. Ang paksang pagtuligsa sa
mga Kastila ay natunghayan din sa mga akda nina Padre Jose Burgos, Pedro
Paterno, Emilio Jacinto, Andres Bonifacio, Apolinario Mabini, Antonio Luna at Jose
Rizal.

MAIKLING TALAMBUHAY NI DR. JOSE RIZAL

(ika-19 ng Hunyo 1861─ ika-30 ng Disyembre 1896)

Siya ay dakilang bayani ng lahing Pilipino. Ipinanganak siya noong ika-19 ng

Hunyo 1861 sa bayan ng Calamba, lalawigan ng Laguna. Anak siya nina Francisco
Mercado Rizal at Teodora Alonso Realonda. Hinubog at pinalako siya ng mga ito sa
magandang pamamaraan. Si Jose Rizal ang pangpito sa labing-isang magkakapatid.
Ang panganay na kapatid niya ay si Saturnina, sinundan nina Paciano, Olympia,
Lucia, Maria, si Jose Rizal, Concepcion, Josefa, Narcisa, Trinidad at ang
pinakabunso, si Soledad.

Si Jose Rizal ay intelihenteng Pilipino, Makabayan at siya ang naging dahilan

sa pagreporma ng ating bansa noong panahon ng pananakop ng mga Kastila.
Kinilala rin siyang dalubwika. Nakapagsasalita siya ng 22 lengguwahe.

Nakapaglakbay siya sa Silangan, sa Estados Unidos at sa Europa.

Nagtagumpay siya sa larangan ng pagsulat ng nobela, tula, sanaysay at
pagkadoktor. Siya ay magaling na makata at manunulat. Isinulat niya ang sikat na
“Noli Me Tangere” at ang “El Filibusterismo” na naglalaman ng pang-aapi at
pananakop ng mga banyaga. Ito ang naging dahilan ng pagsiwalat sa mga mata ng
Pilipino na kailangan nating kumilos upang maibalik sa atin ang pag-aari sa ating
bansa at hindi pamumunuan ng mga Kastila. Ang tulang “Sa Aking Kababata” ay
isinulat niya noong siya ay walong taong gulang at iniaalay niya sa kabataang
Pilipino.

Nag-aral siya sa Unibersidad de Sto. Tomas ng medisina at pilosopiya.

Naglakbay siya nang mag-isa sa Madrid, Espanya kung saan pinagpatuloy niya ang
kanyang pag-aaral ng medisina sa Unibersidad Central de Madrid.

71
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
Nag-aral din siya sa Pamantasan ng Heidelberg para makuha ang
pangalawang antas ng medisina. Sa pulitika, si Rizal ang pinuno ng “La Liga
Filipina”, isang organisasyon na bumubuhay sa Katipunan na pinamumunuan ni
Andres Bonifacio at Emilio Aguinaldo; ang organisasyon na nagdala ng rebolusyon.
Ang sulat at kamatayan ni Rizal ang naging dahilan ng pag-aaklas ng mga Pilipino
na tumungo sa Kalayaan ng mga Pilipino.

Ang kanyang makulay na buhay ay nagwakas noong ika-30 ng Disyembre

taong 1896 nang ipabaril siya ng mga Kastila sa Bagumbayan sa paratang na
sedisyon at paghihimagsik. Ang kanyang pagkamatay ay binigyang pugay ng mga
Pilipino at ginawang makahulugang araw ng Pilipinas na tinawag na Rizal Day.

Mga Akda Ni Dr. Jose Rizal

1. Ang mga walang-kamatayang nobelang “Noli Me Tangere” (Huwag Mo

Akong Salingin) na pinagkunan ng salitang “Dimasalang” (Berlin, 1887) at “El
Filibusterismo “(Ghent, 1891) ay nakapagpasigla nang malaki sa Kilusang
Propagandista at nagbigay-daan sa himagsikan laban sa Espanya. Sa mga
nobelang ito ay walang takot na inilantad ni Rizal ang mga kasamaang naghahati
sa pamamahala ng mga Kastila sa Pilipinas.

Ang dalawang aklat ay ipinagbawal ng mga Kastilang may kapangyarihan,

ngunit marami ring sapi sa lihim na nakapasok sa kapuluan, bagama’t
kamatayan ang inilalapat sa kaninumang mahulian nito. Ang Noli na siyang
lalong magaling sa dalawang aklat ay nagbigay sa panitikang Filipino ng mga d-
malilimot na tauhang larawang buhay na nananatili sa isip ng mga bumabasa
gaya nina Maria Clara, Juan Crisostomo Ibarra, Elias, Sisa Pilosopo Tasyo, Dońa
Victorina de Espadańa, Basillo at Crispin. Makapangyarihan ang paglalarawan
ng tauhan ni Rizal.

2. Ang “Mi Ultimo Adios” (Ang Huling Paalam, 1896) ay tulang obra maestro ni
Rizal. Ang tulang ito ay may salin na ngayon sa lahat ng mga dayalekto ng
Pillipinas, gayundin sa Ingles, Pranses, Aleman, Italyano at Ruso. Sinasabi ng
marurunong na ang Huling Paalam ni Rizal ay mapipili sa lalong pinakadakilang
tula s adaigdig at di mahuhuli sa katangian.

3. Ang “Sobre La Indolencia de Los Filipinos “(Hinggil Sa Katamaran ng mga

Pilipino) isang malalim na pagsusuri ng mga dahilan ng palasak na sabi ng ang
mga Pilipino ay tamad, isang bukas at tapat na paglalahad ng katotohanan.

4. Ang “Filipinas Dentro de Cien Ańos” (Ang Pilipinas sa Loob ng Isang Daang
Taon) ay may lamang hula na ang interes ng Europa sa Pilipinas ay
mababawasan, samantalang ang impluwensiya ng Estados Unidos ay tahasang
mararamdaman. (Alam nating ang hulang ito ay nagkatotoo.)

72
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN

5. Ang pinakamabuting akda ni Rizal noong bata ay ang “La Juventud Filipina”
(Sa Kabataang Pilipino) na sinulat noong 1879 habang nag-aaral pa siya sa
Santo Tomas at nagtamo ng gantimpala sa isang timpalak-panitikan.

6. Ang “Me Piden Vesos” (Hinihingan Nila Ako ng mga Tula, 1882) at “A Las
Flores de Heildelberg” (Mga Bulaklak ng Heildelberg, 1882) ay mga tulang
magalimgim (nostalgic) na may di-pangkaraniwang kalaliman ng damdamin.

7. Ang “Notas de las Obra, Sucesos de las Filipinas” (Mga Tala sa Akdang mga
Pangyayari sa Pilipinas, 1889) ni Dr. Antonio de Morga ay isang makapal na
puna na nagpakilala ng hilig ng mga panulat-dayuhan sa magmamalabis at
pangangambil (misinterpretation) kapag sumulat hinggil sa Pilipinas. Ang “Notas”
ni Rizal ay may prolugo ni Dr. Blumentritt.

8. Ang “El Consejo de los Dioses” (Ang Kapulungan ng mga Bathala, 1880) ay
isang dulang patalinghagang nagpapahayag ng paghanga kay Miguel de
Cervantes.

9. Ang “Junto Al Pasig” (Sa Tabi ng Pasig, 1880) ay isang dulang may hinog na
kaisipan kahit ang may akda na si Rizal ay 19 taong gulang pa lamang. Ang “Sa
Aking Kababata” na isinulat niya noong siya ay walong taong gulang pa lamang
ay nakasulat sa Tagalog.

NOLI ME TANGERE AT ANG KAHALAGAHAN NITO

Ngayon ay panahon na ng internet, mp3, mp4, iPod at iba pang makabagong

teknolohiya. May saysay pa ba ang pag-aaral ng mga akda ni Rizal, partikular ang
“Noli Me Tangere”. Magagamit ba ang mga kaalaman dito sa pag-aaral sa kalehiyo?
Sa pagtatrabaho sa call center o kapag nag-abroad ka na?

Ang “Noli Me Tangere” na ang ibig sabihin ay “huwag mo akong hawakan” o

“huwag mo akong salingin” na binanggit ni Kristo kay Maria Magdalena matapos ang
muli niyang pagkabuhay pagkalipas ng ikatlong araw. Ang tinutukoy ni Rizal na
kanser sa kanyang sinulat ay ang mga katiwalian at pagmamalabis ng mga prayle at
ng Pamahalaang Kastila.

Ano ngayon ang mapapala ng mga estudyante sa pag-aaral ng “Noli Me

Tangere?”

Ang kanser na tinalakay ni Rizal sa nobela ay umiiral pa rin sa kasalukuyan.

Wala na ang mga paring mapang-abuso ngunit nariyan naman ang ibang

73
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
nanunungkulan sa gobyerno na ginagamit ang kanilang posisyon sa pagpapayaman
at pagsasamantala. Nariyan din ang mga dayuhang negosyante na kumukontrol sa
ating ekonomiya at nagmamay-ari ng ating mga likas-yaman. Umiiral pa rin sa
kasalukuyan ang mga Pia Alba, Maria Clara ay Sisa sa katauhan ng mga babaeng
biktima ng pang-aabuso. Marami pa ring Elias at Kapitan Pablo na humihingi ng
katarungan. Ginigising ng “Noli Me Tangere” ang kasalukuyang henerasyon na
kabataang ipinaghehele ng kanilang iPod at mp3 habang maraming aktibista ang
dinidukot, may mga mamahayag na pinapatay, ginigiba ang mga iskwater at
maraming kababayan natin ang namamatay sa gutom.

Ang akda ay umikot sa pag-iibigan nina Juan Crisostomo Ibarra na isang

mestisong Espanyol-Pilipino at ni Maria Clara na anak ng isang pari (Padre Damaso)
sa isang Pilipina (Pia Alba). Namatay sa bilangguan si Don Rafael Ibarra na ama ni
Crisostomo Ibarra matapos na pagbintangang kaaway ng simbahan (erehe) at
kalaban ng pamahalaan (pilibustero). Lihim ang pagkatao ni Maria Clara ngunit
natuklasan ito ng paring pumalit kay Padre Damaso bilang kura-paroko ng San
Diego na si Padre Bernardo Salvi sa pamamagitan ng sulat ni Pia Alba na naiwan ni
Padre Damaso sa kanyang higaan. Lingid sa kaalaman ni Crisostomo Ibarra at Maria
Clara ay may may lihim na pagnanasa si Padre Salvi kay Maria Clara.

MARCELO H. DEL PILAR

Ipinanganak sya noong ika-30 ng Agosto 1850 sa Cupang, San Nicolas,

Bulacan. Anak siya nina Julian H. Del Pilar na kilala bilang manunulat sa wikang
Tagalog at Gng. Biasa Gatmaitan. Nagsimula siyang mag-aral sa kolehiyo ni G.
Flores at pagkatapos ay lumipat sa Colegio de San Jose na siyang pinanggalingan
nang lumipat siya sa Unibersidad ng Santo Tomas. Sa loob ng isang taon
pagkarating niya sa Espanya, hinalin niya sa pagkapatnugot ng La Solidaridad si
Graciano Lopez-Jaena. Itinatag ni Plaridel ang pahayagang “Diariong Tagalog”
noong 1882 na pinaglathalaan niya ng mga puna at pansin sa hindi mabuting
pamamalakad ng pamahalaan ng Kastila at dahil sa iba’t ibang kasalanan ibinubuhat
sa kanya na bunga ng paghihiganti ng mga prayle at upang maiwasan ang gagawin
pagpapatapon sa kanya ay napilitang maglakbay sa Espanya noong 1888.

Ang panitik ni del Pilar ay ginamit nang ubos-kaya sa pakikipagtunggali sa

mga prayle at sa pagtuligsa sa pang-aapi ng mga may kapangyarihang Kastila sa
Pilipinas. Sa loob ng isang taon pagkarating niya sa Espanya, hinalinhan niya sa
pagkapatnugot ng La Solidaridad si Graciano Lopez-Jaena. Ang ginamit na ngalang
sagisag ni del Pilar ay “Piping Dilat”, “Plaridel”, “Pupdoh” at Dolores Manapat”. Si
Marcelo H. del Pilar ay naging tanyag sa bansag na Plaridel.

74
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN

Mga Akda Ni Del Pilar

 Pag-ibig sa Tinubuang Lupa salin sa Tagalog na mula sa tulang Kastilang

“Amor Patrio” ni Rizal, at nang napalathala sa Diariong Tagalog, noong Agosto
20, 1882.

 Ca-iingat Kayo, inilathala ni Barcelona, 1888, at may lagdang “Dolores

Manapat”. Ito ay isang paboritong tuligsa naman ni Fr. Jose Rodriguez
(Augustino) sa “Noli Me Tangere” ni Rizal.

 Dasalan at Tocsuhan, isang panunulad sa katesismo ngunit patuyang laban

sa mga prayle. Siyang ikinatawag ng “pilibustero” kay del Pilar.

Ilang bahagi ng Dasalan at Tocsuhan:

Ang Tanda
Ang tanda ng kara ‘y krus ang ipag-adya mo sa amin. Panginoon naming
prayle sa mga bangkay namin, sa ngalan ng salapi at maputing binti at ng espiritung
bugaw, Siya nawa.

Ang Ama Namin

Ama Namin sumasakumbento ka, sumpain ang ngalan mo, malayo sa amin
ang kasamaan mo, kitlin ang leeg mo, dito sa lupa para nang sa langit. Saulan mo
kami ngayon ng aming kanin na iyong inaraw-araw at patawarin mo kami ng iyong
pag-ungal para nang pagtawa mo kung kami/y nakukutahan at huwag mo kaming
ipahintulot sa iyong manunukso at iadya mo kami sa iyong masamang dila. Amen.

Ang Aba Ginoong Maria

Aba Ginoong barya, napupuno ka ng alkansiya, ang prayle ay sumasainyo,
bukod ka niyang pinagpala’t pinaghihigpit sa lahat, pinagpala naman ang kaban
mong papel. Santa barya ina ng deretsos, ipanalangin mo kaming huwag ahitan
ngayon, gayun din kung kami ay ipapatay. Siya nawa.

Ang Aba Po Santa Barya

75
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
Ang Aba po santa baryang hari, inagaw ng prayle, ikaw ang kabuhayan at
katamisan. Aba bunga ng aming pawis, ikaw ang pinagpaguran naming pinapanaw
sa taong anak ni Eba, ikaw nga ang pinagbubuntung-hininga namin sa aming
pagtangis dito sa bayang kahapis-hapis. Aba, pinakahanap-hanap namin para sa
aming mga anak, ilingon mo sa amin ang kara y’ krus mo. At saka bago matapos ang
pagpanaw mo sa akin ay iparinig mo sa amin ang iyong kalansing, santa barya ina
ng deretsos, malakas at maalam, ipanalangin mo na huwag matuloy sa amin ang
banta ng mga prayle.

Dupluhan…….Dalit….. Bugtong (Malolos, 1970).

Ito’y kalipunan ng maikling tula at tugma ni del Pilar, na inilathala sa “Life of
Marcelo H. del Pilar” ni Cagingin.

Marami at iba-iba ang inakda ni Marcelo Hilario del Pilar, ngunit ang lalong
mabisa na kinilala ng lahat ay ang dalawang sanaysay na La Soberania Manocal en
Filipinas at La Frailocraciaen Filipinas, na kapwa pagpapakilala ng mga katiwaliang
ginawa ng mga prayle sa kanilang pang-aapi sa mga indio.

GRACIANO LOPEZ-JAENA (1856-1896)

Isinilang noong Disyember 18,1856 at binawian ng buhay noong Enero

20,1896, ang isa sa pinakadakilang bayani at henyo ng Pilipinas. Siya ay
ipinagmamalaking anak ng Jaro, Iloilo. Ang katalinuhang taglay ay hinangaan ng
mga Kastila at Europeo. Isa siyang kilalang manunulat at mananalumpati sa “Gintong
Panahon ng Panitikan” at “Pananalumpati sa Pilipinas”.

Siya ang nakagawa ng mga 100 pananalumpati na magpahanggang ngayon

ay binabasa ng mga makabagong Pilipino na tinipon at inilimbag sa imprenta ni
Remegio Garcia, dating may-ari ng tindahan ng aklat “Manila Filatuca”.

Simula sa Valencia ay lumapit siya sa Barcelona at itinatag niya ang kauna-

unahang magasin, ang La Solidaridad. At hindi naglaon ay naging opissyal na bibig
ng “Asociation Hispano Filipina” na binubuo ng mga Kastila at Pilipino na siyang
lumakad sa pagbabago ng mga reporma ng Pilipinas. Naisipan niyang magbalik na
sa Pilipinas upang manghingi ng abuloy para sa pagpapatuloy ng bago niyang
pahayagan na may pangalang “El Latigo National” o “Pambansang Latigo”.

Ginamit niya ang kanyang pagiging mamamahayag na pagsulat at paglathala

ng mga akdang nilikha niya at natanggap niya mula sa mga kaibigan na siyang
nagpasok ng pagbabago sa mga batas, reporma tungo sa mabuting kabuhayan,
pag-unlad, kabihasnan at sariling kapakanan. Tinuligsa rin niya ang mga prayleng
nasa Pilipinas.

76
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
Sa palagay nina Lopez-Jaena, ang Filipino at ang Kastila ay iisa. Ang
pinakamatayog niyang pangarap ay maging bahagi ng Espanya ang Pilipinas. Ito rin
ang sa simula ay siyang halos pinagkasunduan ng mga propagandista. Ang Pilipinas
ay maging lalawigan, hindi kolonya o sakop ng Espanya. Si Lopez-Jaena ay sumulat
ng maikling nibela (novelette) sa wikang Bisaya na pinamagatang “Fray-Butod”. Ang
naging bunga ay akda ay dagliang pagpapadala kay Lopez-Jaena sa Espanya upang
makaiwas sa pag-uusig ng mga prayleng tinuligsa niya, Pinamumunuan niya ang
pangkat na nagtatag ng La Solidaridad na naging pinakamapanlaban sa lahat ng
mga pahayagan.

Siya ay nagkasakit ng tuberculosis at namatay sa hospital na walang bayad

sa Barcelona noong ika-20 ng Enero 1896, labing isang buwan bago binaril ang
malapit niyang kaibigan na si Dr. Jose Rizal sa Luneta.

Mga Akda ni Graciano Lopez-Jaena

 El Bandolerismo en Pilipinas, ipinagtanggol ni Gracian Lopez Jaena na

walang tulisan sa Pilipinas at dapat magkaroon ng batas tungkol sa mga
nakaaawa at kailangang baguhin uoang hindi maghirap ang Pilipinas.

 Mga Kahirapan sa Pilipinas, nauukol ito sa maling pamamalakad at

edukasyon sa Pilipinas.

 Fray Botod, isang katha ito na nanunuligsa sa mga prayle sa Pilipinas.

Inilarawan dito ang mga prayleng masiba, ambisyoso at immoral ang
pagkatao.

 Sa Mga Pilipino, noong 1891, isang talumpati na ang layunin ay mapabuti

ang kalagayan ng mga ilipino.

 Talumpating Pagunita kay Colombus, noong ika-391 anibersaryo sa

pagkatuklas ng Amerika na binibigkas niya sa Teatro ng Madrid.

 En Honor del Presidente Mayora de la Asociaton Hispano Pilipino- noong

1884, pinuri ni Lopez-Jaena si Hon. Morayta sa pagpapantay-pantay niya sa
mga tao.

 En Honor de los Artistas Luna y Resurrecion Hidalgo- noong 1884,

matapat na papuri sa kanilang mga iginuhit na naglalarawan ng mga
kalagayan ng mga Pilipino sa kamay ng mga Kastila.

77
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
PEDRO PATERNO

Itinuturing na pinakaunang propagandista sa Espanya si Pedro Paterno.

Ginamit niya ang impluwensiya at panitik para sa kanyang Inang-Bayan.
Matagumpay niyang naipaalis sa mga awtoridad sa Espanya ang monopolyo ng
tabako sa Pilipinas. Ipinagamit niya ang kanyang tahanan sa Madrid para sa mga
pagpupulong ng mga kasamahan.

Mga Akda ni Pedro Paterno

Ninay – isang nobelang inilalarawan niya ng mga kaugalian at tradisyon ng kanyang

bayan.
El Cristianismo y La Antigua Civilization Tagala - isang pagsusuri ito sa mga
impluwensiya ng Kristiyanismo sa kabihasnan at pag-unlad ng mga Tagalog.
Sampaguita y Poesias Varias - mga tula ito ni Pedro Paterno na may marikit na
tersismo at malambing na melodiya.
Sanduguan Panaginip - ito ang unang opera na nasulat ng Pilipino sa Tagalog
Los Amores de Antipolo - isang munting aklat hinggil sa mga alamat.

PASCUAL POBLETE (1858-1921)

Si Pascual H. Poblete ay nakakita ng unang liwanag sa Naic, Cavite, noong

ika-17 ng Mayo, 1858. Siya ang namatnugot sa pahayagan “El Resumen”.

Kasama siya ni Marcelo del Pilar sa panunulat sa DiariongTagalog noong

1882. Nakabalik sa Pilipinas nang ang mga Amerikano ang siyang namayani rito, at
sinamantala niya ang Kalayaan sa pamamamahayag na kaloob ng bagong
panginoon sa pamamagitan ng pagtatag ng mga pahayagang “El Grito del Pueblo” at
pinangalan sa “Ang Timog ng Bayan”.

Mga Akda ni Pascual Poblete:

Ang mga naisulat at mga isinaling akda sa Tagalog.

1. Buhay ni San Isidro Labrador ni Francisco Butina

2. Ang Conde ni Monte Cristo ni Alejandro Dumas
3. Ang Kagila-gilalas na Buhay ni Juan Soldado
4. Lucrecia Triciptino
5. Patnubay ng Biyayang Kasaysayan mula sa Lalangin ang Sangkalibutan
Hanggang sa Pasyong Mahal ng Poong Jesucristo na inihahandog sa
Iglesia ng Filipinas Independiente.
6. Mga Manunulat sa Wikang Tagalog
7. Patnubay ng Pagsinta, Pantas ng mga Paraan at ang Matagumpay sa Pag-
ibig
8. Noli Me Tangere ni Rizal

78
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN

MARIANO PONCE (1863-1918)

Ipinanganak siya sa Baliwag, Bulacan. Tanyag na kaanib ng mga

propagandista sa Espanya at mahigit na katu-katulong nina Rizal, del Pilar at Lopez-
Jaena. Dalawang mahalagang akdang pampanitikan ang iniwan niya sa bansang
Pilipinas; ang “Pagpugot kay Langinos”, isang dulang Tagalog na itinanghal sa plasa
Malolos at ipinalagay na nagtataglay ng mga katangiang maipapantay sa mga
kapanahong dula sa Espanya. Noong dumating siya sa Barcelona ay nakita na niya
ang pambayang pahayagang Pilipino sa Espanya ay nahinto sa kakulangan ng
salapi. Nakiisa siya sa mga makabayang nagnanais maging ahente sa pahayagang
ito sapagkat naging bantog ang pahayagang “La Solidaridad”. Naitatag din ang
bantog na samahan tinawag na “ Asociation Hispano Filipina” na itinatag ng mga
litaw na mga tao sa lipunan na sina Senor Miguel Morayta, Manuel de Lebra,
Graciano Lope-Jaena.ang “La Solidaridad” ay pangunahing pahayagan ng
samahang ito sa loob ng pitong taon. Ipinamigay sa tauhan ng korte at sa paraang
ito ay kumalat ang mga kuru-kuro ng mga Pilipino sa mga malayong bayan. Binawian
siya ng buhay noong ika-23 ng Mayo 1918.

Mga Akda ni Mariano Ponce:

Dalawang mahalagang akdang pampulitika ang iniwan ni Ponce sa bansang
Pilipinas. Ito ay ang mga sumusunod:

 Ang Pagpugot kay Longinos

 Alamat ng Bulakan

Bukod sa dalawang akdang iyan ay mayroon pa siyang iba pang mga naisulat
gaya ng halimbawa ng mga sumusunod:

 Ang Mga Pilipino sa Indo-Tsina

 Historical Study of the Philippines
 The Literature of the Propaganda Movement
 Sobre Filipinas

ANTONIO LUNA

Isang magiting at bayaning Heneral si Antonio Luna. Nag-aral siya

79
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
sa kanilang tahanan at pagkuwa’y ipinasok siya sa paaralan ay palaging kinakitaan
ng pangkaraniwang katalasan ng isip. Sa mga pagsusulit na ginagawa ay nagtamo
ng pawang matataas na notang Sobresaliente sa lahat ng aklat na pinag-aralan.
Pagkaraan ng dalawang taong pag-aaral dito ay nagpasyang tumungo sa Espanya
at sa malaking siyudad ng Barcelona tinapos ang pag-aaral at nag-doktor, nagtapos
sa Unibersidad Central sa Madrid. Noong nagkasira ang pamahalaang Amerikano at
Pilipinas, siya ay nagsadya sa Cavite at kusang naghandog ng paglilingkod kay
Aguinaldo bilang Heneral ng Hukbo at sa pagkapinuno ay kinakitaan ng
pangkaraniwang tapang at katalinuhan hanggang siya ay maging Direktor de Guerra
na pinagtibay sa Malolos noong ika-26 ng Setyembre, 1898. Pinatay si Heneral Luna
ng mga kawal na pinalayas niya sa kanyang hukbo ngunit naging mga kawal ng
Pangulong Aguinaldo sa Cabanatuan. Siya ay tinaga, pinagbabaril at nalagutan ng
hininga sa patio ng simbahan na ginamit na himpilan ng hukbo ng mga
naghihimagsik.

Si Heneral Luna ay nalagutan ng hininga napakagat-labi, napasuntok ang

mga kamay at waring hinahamon pa ang mga taksil na kaaway noong ika-17ng
Hunyo, 1890.

Mga Akda ni Antonio Luna

 Mga Bituin ng Aking Lahi, isang tulang inihandog niya sa mga dalagang nag-
aral sa Colegio De Concordia.
 Dos Cuerpos Importantes de la Quemecas
 Noche Buena, isang akdang naglarawan ng buhay Pilipino.
 Por Madrid, ito ay pagtulisa sa mga Kastilang nagpapahayag na ang Pilipinas
ay isang lalawigan ng Espanya, subalit kapag sila’y naniningil ng selyo
ipinalalagay nilang banyaga.
 La Casa Hepedes, ito ay naglalarawan n buhay ng isang estudyante sa isang
pangangaserahan. Ang kasera’y may anak na dalagang nais niyang
mapangasawa. Isang parmasyotiko at doktor ng medisina si Antonio Luna.

Ang mga Kilalang Manunulat sa Panahon ng Propaganda at

Mga Batayang Konsepto
Himagsikan ay binubuo ng mga intelektuwal:

 ANG MGA PROPAGANDISTA:   

1. Jose Rizal –gumamit ng dalawang sagisag-panulat= Laong-laan

(Amor Patrio); Dimasalang (Masonry), itinatag-La Liga Filipina 
2. Marcelo h. Del Pilar- gumamit ng iba’t ibang sagisag-
panulat tulad ng Plaridel; Pupdoh;Piping Dilat; at Dolores Manapat
3. Pedro Paterno isang iskolar, dramaturgo, mananaliksik at 
nobelista sa Kilusang Propaganda. Sumapi sa Kapatiran 
ng mga Mason at sa Asociation Hispano-Filipino.Unang
manunulat na nakalaya sa sensura sa panitikan sa mga huling
araw ng pananakop ng Kastila.
80
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN

ANG MGA PROPAGANDISTA:   

4. Graciano Lopez-Jaena – kinilalang manunulat at mananalumati sa

“Gintong Panahon ng Panitikan at Pananalumpati”.
Itinatag niya ang kauna-unahang magasin, ang La Solidaridad
na naging opisyal na bibig ng “Asociation Hispano Filipina”
mananalambuhay at manana- liksik ng Kilusang Propaganda.
Mga sagisag-panulat na ginamit-Tikbalang; Kalipulako at
Naning.Tungkol sa kahalagahan ng edukasyon ang
karaniwang paksa ng kanyang mga sanaysay. Inilahad din 
niya ang pangaapi ng mga banyaga at ang karaingan ng bayan.

5. Pedro Paterno isang iskolar, dramaturgo, mananaliksik at 
nobelista sa Kilusang Propaganda. Sumapi sa Kapatiran 
ng mga Mason at sa Asociation Hispano-Filipino.Unang
manunulat na nakalaya sa sensura sa panitikan sa mga huling
araw ng pananakop ng Kastila.

6. Antonio Luna -isang parmasyotikong dinakip at ipinatapon 

ng mga Kastila sa Espanya. Sumanib sa kilusang Propaganda.
Ang paksa ng kanyang mga isinusulat ay nauukol sa mga 
kaugaliang Pilipino at ang iba’y tumutuligsa sa pamamalakad 
ng mga Kastila. Ginamit niyang sagisag-panulat ay Taga-Ilog.

7. Mariano Ponce naging tagapamahalang patnugot, 
mananalambuhay at manana- liksik ng Kilusang Propaganda.
Mga sagisag-panulat na ginamit-Tikbalang; Kalipulako at
Naning.Tungkol sa kahalagahan ng edukasyon ang
karaniwang paksa ng kanyang mga sanaysay. Inilahad din 
niya ang pangaapi ng mga banyaga at ang karaingan ng bayan.

8. Pedro Paterno isang iskolar, dramaturgo, mananaliksik at 
nobelista sa Kilusang Propaganda. Sumapi sa Kapatiran 
ng mga Mason at sa Asociation Hispano-Filipino.Unang
manunulat na nakalaya sa sensura sa panitikan sa mga huling
araw ng pananakop ng Kastila.
81
9. Jose Ma. Panganiban itinago ang tunay na pangalan 
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN

Ang mga Kilalang Manunulat sa Panahon ng Propaganda at

Himagsikan ay binubuo ng mga intelektuwal:

 ANG MGA PROPAGANDISTA:   

10. Pascual Poblete - Kabilang siya sa dalawang panahon ng 

Panitikang Pilipino: Kastila at Amerikano. Mamamahayag, makata, 
mandudula, nobelista at mananalaysay. Itinatag niya at 
pinamatnugutan ang pahayagang “El Resumen”. Sa panahon ng
Amerikano, itinatag niya ang pahayagang “El Grito del Pueblo”
at “Ang Tinig ng Bayan”. Siya ang kauna-unahang Pilipino na
nagsalin sa Pilipino ng Noli Me Tangere ni Jose Rizal.
Kinilalang “Ama ng Pahayagang Tagalog.

V. Pagtataya

Tama o Mali.
Panuto: Isulat sa puwang sa unahan ng bawat bilang ang salitang TAMA kung
ang diwa ay tama. Kung ang diwa naman ito ay mali, isulat sa patlang ang salitang
MALI.

________ 1. Panulat ang ginamit na sandata ng mga propagandista laban sa

mga Kastila.

________ 2. Bawat akdang pampanitikan at mga pagtutungkol noong panahon ng

Kastila ay kababakasan ng pagkamakabayan at pagmamahal sa
namumuno sa bayan.

________3. Nais ihasik ng mga propagandista sa bawat Pilipino ang damdamin at

pagmamalasakit ng isang tunay na Pilipinong makabayan at tunay na
maka-Diyos sa anumang larangan ng buhay.

________ 4. Dimasalang ang sagisag-panulat na ginamit ni Dr. Jose Rizal.

82
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN

________ 5. Si Marcelo H. del Pilar ang siyang may-akda ng tulang “Sa Aking
Kababata”.

________ 6. Ang “Fray Botod” ay tungkol sa mga prayle na malaki ang tiyan.

________ 7. Dahil sa kanyang akdang “Dasalan at Tuksuhan”, si Marcelo H.

del Pilar ay tinaguriang bayaning erehe.

________ 8. Ang “Cadaquilaan ng Dios” ay isng sanaysay na nanunuligsa sa

mga mamamayang Pilipino.

________ 9. Sinulat ni Dr. Jose Rizal ang tulang “ Sa Aking Kababata” ng siya ay
sampung taong gulang.

________10. Ang mga tula na sinulat ni Marcelo H. del Pilar ng pinamagatang

“Pag-ibig sa Tinubuang Lupa” ay napalathala sa diaryong “ La
Solidaridad”.

________11. Umalis si Graciano Lopez-Jaena sa Pilipinas upang matakasan ang

pagpaparusa sa kanya ng mga kaaway na mga sundalo.

________12. Nang lisan ni Dr. Jose Rizal ang Europa at pansamantalang nanirahan
sa Hongkong ang kilusang propaganda ay nagkawatak-watak na.

________ 13. Ang “La Liga Filipina “ ay itinatag at pinangungunahan ni Andres

Bonifacio.

________ 14. Ang “Ninay” ay isang tula na naglalarawan ng mga kaugalian at

tradisyon ng bayang Pilipnas.

________ 15. Ang pagkamatay ng tatlong Filipinong pari ay isa sa mga dahilan
sa pagkagising ng mga damdaming makabayan ng mga Filipino.

________ 16. Si Marcelo H. del Pilar kilala sa sagisag na Dolores Manapat.

________ 17. Higit na kilala si Gracaino Lopez-Jaena bilang mananalumpati

kaysa mamamahayag.

________18. Ang nagtatag ng “La Soldaridad” na pahayagan ay si Pedro

Paterno.

83
 Modyul sa Pagkatuto
GE 12 - PANITIKAN
________19. Layunin ng mag propagandista ng magkaroon ng reporma na
pamamahala ng mag Kastila dito sa Pilipinas sa pamamagitan ng
marahas na paraan.

________ 20. Hindi nakamit ng mga propagandista ang kanilang layunin sa

kadahilanang silang mga miyembro ay nagkasakit.

VI. Sanggunian
Sanchez, R. et. al. (2019). Panitikan ng Pilipinas. Room 215 Intramuros Corporate
Plaza Building, Cabildo corner Recoletos Street, Intramuros, Manila: Unlimited Books
Library Services & Publishing Inc..

Mateo,Ranato R. at Osabel, J.C. (1996) Gabay sa Panitikang Filipino: Tondo: Arenar

Books Marketing.

Mga Pabula ni Aesop. Available online at <http://www.seasite.niu.edu/Tagalog/

Tagalog for Kids/mga_pabula_ni_Aesop.htm>.December 27, 2000, date accessed

Pulmano, Rafael A. Ang Bagong Bayani. Available online at <http: //

www.maxpages.com/bagongbayani/Balagtasan_2
Santiago, Erlinda M. et.al. 1989. Panitikang Filipino: Kasaysayan at Pag-unlad.
Mandaluyong City: National Book Store.

84