yunit 5.

PANITIKAN SA PANAHON NG AMERIKANO

(1899-1941)

Sulyap sa Nakaraan
Noong Abril 19, 1898, nagpahayag ng pakikidigma ang Amerika sa Espanya.
Mayo 1, 1898 nang pinalubog ni Almirante Dewey ang plota ng mga Kastila sa Cavite.
Si Emilio Aguinaldo ay nagbalik sa Pilipinas buhat sa Singapore noong Mayo 19, 1898
at nagpatuloy ang paghihimagsik ng mga Pilipino laban sa mga Kastila.
Nilagdaan ang Kasunduang Paris noong Agosto 13, 1898. Sa kasunduang ito ay
inililipat ng Kastila ang Pilipinas sa Estados Unidos sa halagang 20 milyong dolyar. Ang
mga pangyayaring ito ay nagpasiklab ng damdamin ng mga Pilipino. Hindi tinanggap
ng mga Pilipino ang kapangyarihan ng mga Amerikano.
Ang digmaang Pilipino at Amerikano ay nagsimula noong Pebrero 6, 1899.
Pangunahing dahilan ay ang mga sumusunod: isang Pilipinong opisyal ang binaril at
napatay ng isang sundalong amerikano sa tulay ng San Juan noong Pebrero 4, 1899.
Duimano, ang kawal na Pilipino ay hindi huminto nang siya ay pigilin ng isang
sundalong Amerikano sa pagtawid sa tulay ng San Juan.
Sumiklab ang digmaang Pilipino-Amerikano sa mga bayan-bayan. Hinangaan ng
mga Amerikano ang depensang ipinamalas ng mga Pilipino sa tulay ng Zapote noong
Hunyo 14, 1899. Gayon dim ang ipinamalas na katapangan at taktika ni Hen. Gregorio
del Pilar sa pakikidigma sa Pasong Tirad noong Disyembre 2, 1899.
Ngunit ang lakas ng mga Pilipino ay tuluyang bumagsak nang madakip si Hen.
Aguinaldo ni Hen. Funston ng Amerika sa Palanan, Isabela noong Marso 23, 1901. Si
Hen. Miguel Malvar ang kahuli-huliang sundalong Pilipino na sumuko sa mga
Amerikano. Ang Digmaang Pilipino at Amerikano ay nagwakas noong Abril 16, 1902.

Layunin

Sa kabanatang ito, inaasahang iyong:

• Nakikilala ang mga namayani at kilalang manunulat ng panahon at
mapahalagahan ang mga kontribusyon ng mga ito sa pag-unlad ng panitikang
Pilipino
• Naiuugnay sa uri ng paraan at tunay na pamumuhay ng mga Pilipino ang mga
pangyayari at ang impluwensiya ng mga nabasang akda.

PAGTATALAKAY

Mga Pangyayaring Makasaysayan

1. Abril 19, 1898- Digmaang Kastila-Amerikano
2. Mayo 1, 1898- Pinalubog ni Almirante Dewey ang Plota ng mga Kastila
(Spanish Armada sa pamumuno Hen. Montoho)

3. Emilio Aguinaldo- nagtatag ng Pamahalaang Rebolusyonaryo sa Hongkong

4. Pebrero 6, 1899- Digmaang Pilipino-Amerikano
5. Hen. Gregorio del Pilar-Bayani sa Pasong Tirad at “Leonidas ng Pilipinas”
6. Marso 23, 1901-Pagdakip kay Aguinaldo sa Palanan, Isabela
7. Hen. Miguel Malvar-kahuli- huliang sundalong Pilipino na sumuko sa mga
Amerikano
8. Abril 16, 1902-wakas ng Digmaang Pilipino at Amerikano
9. 1901- Batas ng Sedisyon
10. 1907- Batas ng Watawat
11. Jose de Vergara (1913)-Ipinalagay na kauna-unahang Makata sa Wikang
Kastila
Mga Katangian ng Panitikan sa Amerikano
1. Hangarin makamit ang kalayaan
2. Marubdob na pagmamahal sa bayan
3. Pagtutol sa kolonyalismo at imperialismo
Diwang Nanaig sa Panahon ng Amerikano
1. Nasyonalismo
2. Kalayaan sa pagpapahayag
3. Paglawak ng karanasan
4. Paghanap at paggamit ng bagong pamamaraan
Mga Pahayagan sa Panahon ng Amerikano
 EL GRITO DEL PUEBLO (Ang Sigaw/Tinig ng Bayan) itinatag ni Pascual
Poblete noong 1900
 EL NUEVO DIA (Ang Bagong Araw) itinatag ni Sergio Osmena noong 1900
 EL RENACIMIENTO (Muling Pagsilang) itinatag ni Rafael Palma noong 1900
 MANILA DAILY BULLETIN-1900
3 Pangkat ng mga Manunulat
a. Maka-Kastila b. Maka-Ingles c. Maka-Tagalog
Mga Impluwensiya sa Pananakop ng mga Amerikano
1. Pagpapatayo ng mga paaralan
2. Pagbabago ng sistema ng edukasyon
3. Pagpapaunlad ng kalusugan at kalinisan
4. Paggamit ng wikang Ingles
5. Pagpapalahok sa mga Pilipino sa pamamalakad ng pamahalaan
6. Pagkakaroon ng kalayaan sa pagpapahayag na may hangganan

Mga Dulang Ipinatigil

• KAHAPON, NGAYON AT BUKAS – sinulat ni Aurelio Tolentino
• TANIKALANG GINTO- ni Juan Abad
• MALAYA –ni Tomas Remegio
• WALANG SUGAT – ni Severino Reyes
Mga Tampok na Makata sa Wikang Kastila sa Panahon ng Amerikano
CECILIO APOSTOL
Isang abogado, naging piskal sa Maynila, at mamamahayag sa pahayagang la
Vanguardia.
Ang kaniyang mga sinulat ay halos naglalaman ng matinding pagmamahal sa
bayan.
Sumulat din siya ng mga tulang papuri kay Rizal, Mabini, at Jacinto.
Ilan sa mga tulang sinulat ni Apostol ay Patria (Inang Bayan), Invitacion
(Paanyaya), A La Bandera (Sa Watawat), Los Martires Anomimos de la Patria
(Mga Hindi Nakikilalang Martir ng Inang Bayan) at Sobre El Plinto (Sa Ibabaw ng
Haligi)
Mga akda: Mi Raza at El Comercio
FERNANDO MA. GUERRERO
Kinatawan ng kapulungang Pambansa, guro, at mamamahayag
Ang kanyang mga tula ay tinipon sa isang aklat na may pamagat na Crisalidas
(Mga Higad)
Ang kanyang tulang In Peace (Sa Kapayapaan) ay kababasahan ng isang
marubdod na pagmamahal sa mga bayani ng lahi.
Aves y Flores ay akda rin niya
JESUS BALMORI
Kinikilalang tagapagbandila ng panitikang Filipino sa wikang Kastila
Bukod sa pagiging makata, siya ay isa ring mamamahayag
Naglingkod sa mga pahayagang La Vanguardia at La Voz de Manila.
Ang kanyang Vida Manileña, isang tudling na pang-araw-araw, ay sinubaybayan
ng marunong bumasa ng Kastila, at ginamitan niya ng sagisag-panulat na
“Batikuling”
Ang kanyang mga katipunan ng tula ay tinipon sa isang aklat na pinamagatang
Mi Casa de Nipa na nagtamo ng unang gantimpala sa Timpalak Komonwelt
noong 1938.
Noong 1920, nakatunggali niya sa Balagtasan sa Kastila si Manuel Bernabe
 Ang iba pang mga katipunang aklat ni Balmori ay Rimas Malaya (1904), Vidas
Manilenas (1928), at Balagtasan (1937)
Akda: El Recuerdo y el Olvido

MANUEL BERNABE
Poeta Laureado sa panulaang Kastila
Paksa ng kanyang tula ay pagbibigay puri sa Espanya, ukol sa relihiyon,
paglalarawan sa buhay,at mga tulang pangkaisipan.
Tinipon niya ang kanyang mga tula sa isang aklat na pinamagatang Cantos del
Tropico (Mga Awit sa Tropiko)
CLARO M. RECTO
Siya ay naging propesor sa batas, at sumulat ng mga aklat ukol dito
Sa gulang na 21, ang kaniyang mga tula ay tinipon sa isang aklat na
pinamagatang Bajo Los Cocoteros (Sa Ilalim ng Niyugan).
Ang kanyang dulang sinulat na nagtamo ng unang gantimpala sa timpalak na
binuksan ng El Renacimiento ay may pamagat na La Ruta de Damaso (Ang
Daan Patungo sa Damasko) at ang Solo Entre La Sombras (Tanging Karimlan)
na nagtamo rin ng unang gantimpla sa timpalak na itinaguyod ng Kapisanang
Talia.
Akda: Ante El Martir
Mga Manunulat ng Prosa o Tuluyan sa Kastila
ENRIQUE LAYGO
Naglathala ng katipunan ng maikling kuwento na pinamagatang Idilo Con Pies de
Barro (Ang Diyus-Diyosang May mga Paang Luwad). Ito ay nagtamo ng Premio
Zobel noong 1925.
EPIFANIO DE LOS SANTOS
Mas kilalal sa tawag na Don Panyong
Ang karunungan niya ay sinasabing parang ensayklopediya.
Pinakamahusay na mamumuna, mananalaysay, mananalambuhay, at
mananaliksik ukol sa bagay na Pilipino.
T.H. PARDO DE TAVERA
Naging patnugot ng Lupon ng Surian ng Wikang Pambansa
Ang nagpasok ng mga titik w at k sa ortograpiyang Tagalog na ginagamit ngayon
Umabot sa 63 ang mga akdang naisulat, na isinalin sa iba’t ibang wika tulad ng
Aleman, Pranses, at Ingles.
Mga akda: El Alma Filipina at Notas Para Una Cartograhia de Filipinas
RAFAEL PALMA
 Kapatid ni Jose Palma
Sumulat sa mga pahayagang Revista Catolica noong 1894, sa La Independencia
noong 1894, at sa El Nuevo Dia noong 1900.
Naging director ng Academia Filipina noong 1923, at naging pangulo ng
Unibersidad ng Pilipinas.
Mga Akda: Alma Mater, ang La Luneta, ang Historia de Filipinas, at ang Biografia
de Rizal

Ang Panitikang Filipino sa Iba’t Ibang Wikain

Panitikang Ilokano
Ayon kay Leopoldo Yabes, ang panitikan sa wikang Ilokano sa panahon ng mga
Amerikano ay nahahati sa dalawang pangkat-makaluma at makabago. Ang mga
makalumang manunulat ay aral sa Kastila kabilang dito sina Marcelino Crisologo na
isang makata at nobelista, at si Claro Caluya, tinuguriang Prinsipe ng makatang
Ilokano. Ang mga makabagong manunulat ay aral sa pagpasok ng ika-19 na dantaon
na kinabibilangan nina Leon C. Pichay, makata, nobelista, kuwentista, at mandudula;
Teodoro Paruganan, Jose Resurrecion Calip, at Santiago Alcantara. Ang mga
Ilokano ay mayroon ding pagtatalong patula na kung tawagin ay Bukanegan. Ang
pinakamahusay na bukanegro (mambabalagtas) ay si Leon C. Pichay.
Ang pinakamagaling na nobrlang Ilokano ay may pamagat na Mining ni Marcelino
Crisologo sa kaniyang Neneng Kandidato, Marangal na Pagdaraingan, at Pobre Don
Caledonio. Si Leona Florentino, ina ni Isabelo de los Reyes , ang ipinalalagay na
kauna-unahang makatang Pilipina sa wikang Iloko.
Panitikang Bisaya
 Eriberto Gumban
- Ama ng Moro-Morong Bisaya
- Sinulat niya Ang Mutia Nga Matin-nao (Ang Diyablo) at ang Salamin
San Pamatan-on (Ang Salamin ng Kabataan)
 Magdalena Jalandoni ng Iloilo
- Napabantog sa pagsulat ng nobela
- Ang mga Tunuc Sa Isa Ca Bulac (Ang mga Tinik ng Isang Bulaklak)
 Mariano Perfecto
- Ama ng Panitikang Bisaya
Panitikang Kapampangan
 Crisostomo Sotto
- Ama ng Panitikang Kapampangan
- Pinakatampok niyang akda ay ang Alang Dios (Walang Diyos), Ing
Sultana (Ang Sultana), Perlas ang Baruc (Perlas na Putik), at Pula’t
Puti (Pula’t Puti). Ito ay ukol sa buhay ng mga sabungero
 Aurelio Tolentino
- Napatanyag sa dulang may pamagat na Napun, Ngeni’t Bukas
(Kahapon, Ngayon, at Bukas)
- Crisotan (pagtatalong patula)
Panitikang Pangasinan
 Pablo Mejia
- Kilalang manunulat sa Pangasinan
- Sumulat ng dulang pinamagatang Ginmalet
Panitikang Bikol
 Casimiro Perfecto
- Humalili ka Mariano Perfecto sa larangan ng panitikang Bikol

MGA DULANG LABAN SA MGA AMERIKANO

Tanikalang Ginto
Ito ay sinulat ni Juan K. Abad, at unang itinanghal sa Batangas noong Mayo 10, 1903.
Ang pagtatanghal ay pinigil ng mga Amerikano, at pinapanagot sa salang sedisyon si
Abad. Diumano, ang dulang ito ay nakasisira sa magandang hangarin ng mga
amerikano sa mga Pilipino.
Kahapon, Ngayon, at Bukas
Inilarawan ni Aurelio Tolentino sa dulang ito na uling maghihimagsik ang mga Pilipino
laban sa mga Amerikano, at ang mga Pilipino ay magtatagumpay. Dahil sa dulang ito,
sa unang pagtatanghal pa lamang nito sa Teatro Libertad noong Mayo 14, 1903, si
Tolentino ay dinakip at ibinalanggo ng mga Amerikano
Walang Sugat
Ito ang kauna-unahang dulang isinulat ni Severino Reyes. Ang hangarin ng dulang ito
ay maipakita ang kahalagahan ng pagkakaroon ng pagbabagong-panlipunan sa
Pilipinas sa kamay ng mga Amerikano
MGA DULANG NG BUHAY
Dahil sa pinipigil ng mga Amerikano at pinapanagot ang mga nagtatanghal ng dula na
may kaugnay sa pamamahala ng mga Amerikano sa Pilipinas, ang mga mandudula ay
bumago sa mga dulang naglalarawan ng buhay. Noong 1905, si Patricio Mariano ay
nagtanghal ng dula sa Dulaang Rizal na may pamagat na Huwag Lang Lugi sa
Puhunan. Ang iba pang dula na dinumog ng mga tao sa tanghalan ay Germinal, Aurelio
Tolentino, 1908; Si Rizal at ang Diwata, ni Jose N. Servilla, 1913; Dalawang Pag-asa ni
Florentino Balecer, 1916; Pangarap Lamang ni Jose Ma. Rivera, 1917; Ang Dalagang
Bukid ni Hermogenes Ilagan, 1917; Veronidia ni Cirio H. Panganiban, 1919; Sa
Bunganga ng Pating ni Julian C. Balmaceda, 1921;Musikang Tagpi-Tagpi ni Julian C.
Balmaceda, 1921; Plaridel ni Jose N. Sevilla, 1926; Ang Keri ni Servando Angeles,
1927; at Ang Piso ni Anita ni Julian C. Balmaceda, 1928.
MGA PANGUNAHING MANDUDULA
Ang isa pang dulang sinulat ni Don Binoy ay Cablegrama Fatal, naglalarawan ng
walang katarungang paglilitis kay Dr. Jose Rizal; Filipinas Para Los Filipinos, tungkol
sa hindi magandang inugali ng mga Amerikano sa Pilipinas; Puso ng Isang Pilipina,
dulang nangangaral sa bayan; Bagong Fausto, naglalarawan ng sakit ng lipunan;
Alma Filipina, naglalarawan ng kasakiman at kabutihan; San Lazaro, dulang
mapanudyo na naglalarawan ng hilig ng mga Pilipino sa mga bagay na dayuhan, at ang
Minda Mora, isang dula ng pag-ibig.
 Severino Reyes
Isinilang noong Pebrero 11, 1861 sa Sta. Cruz, Maynila. Anak nina Rufino
Reyes at Andrea Rivera. Nagtamo ng titulong Batsilyer sa Pilosopiya sa Letra
Sto. Tomas. Naging Patnugot din ng magasing Liwayway noong 1922. Siya
ay sumulat din ng maikling kuwento, tula at dula sa nasabing magasin sa
sagisag-panulat na Lola Basyang.
Siya ay lalong kilala sa tawag na Don Binoy noong kanyang kapanahunan.sa
kaniyang paniniwala na sa moro-moro ay walang anumang makukuhang
kapakinabangan ang mga manonood, nagtanghal siya ng dalawang dula na

may pamagat na Ang Kalupi at R.I.P (Sumalangit Nawa). Ang dula ito
ang siyang pumatay sa moro-moro.
Kinilalang Ama ng Sarswelang Tagalog.
 Hermogenes Ilagan
Isinilang sa Bigaa, Bulakan noong Abril 19, 1873
Ang kanyang Samahan Ilagan ay umani ng papuri at tagumpay sa mga
lalawigan at bayan-bayang pinagtanghalan ng dula.
Ang Dalagang Bukid, ang isa sa kanyang dulang tinangkilik ng marami sa
panahong iyon.
Lucha Electoral, Despuez de Dios, El Dinero, Dalawang Hangal, Biyaya
ng Pag-ibig, at marami pang iba.
Ang mga natanyag niyang mga anak sa dulaan at pelikula ay sina Angel
Esmeralda, Gerardo de Leon, at Tito Arevalo
 Aurelio Tolentino
Isinilang sa Guagua, Pampanga noong Oktubre 13, 1867.
Unang nag-aral sa malolos, Bulakan, at nagpatuloy sa San Juan de Letran.
Dito siya natpos ang Segunda Enseñanza. Nagpatuloy siya ng pag-aaral sa
sto. Tomas at nakamit niya ang titulong Batsilyer sa Pilosopiya.
Luhang tagalog-obra maestro ni Tolentino.
Ang iba pang mga akda ni Tolentino ay ang Sumpaan, Pilipinas at Espanya,
Sinukuan, Ang Makata, Bagong Kristo, at Manood Kayo
 Patricio Mariano
Isinilang sa Sta. Cruz, Maynila noong Marso 17, 1878. Siya ay isa ring
pintor,mamamahayag, at nobelista, ngunit nakahihigit ang kaniyang
pagkamandudula.
Lakambini- isang trahedyang may tatlong yugto hinango sa unang pagsapit
ng mga Kastila sa Kamaynilaan.
Mga dulang kinatha niya: Ang tulisan, Buhay-Dapo, anak ng dagat, Luha’t
Dugo, Ang dalawang Pag-ibig, at Unang Binhi.
 Julian Cruz Balmaceda
Ipinanganak sa Udyong, Bataan noong Enero 28, 1885. Unang dulang sinulat
niya sa gulang na 14 ay Ang Sugat ng Puso.
 Ang Piso ni Anita, dulang may tatlong yugto ukol sa kahalagahan ng
pagtitipid, ay nagtamo ng unang gantimpala
Naging patnugot ng Surian ng Wikang Pambansa.
Dulang kanyang sinulat na naghatid sa kanya ng katanyagan: Budhi ng
Manggagawa, Dugo ng Aking Ama, Kaaway na Lihim, Ang Tala sa
Kabundukan, ang Hampas ng Langit, ang Bagong Kusinero, Tulisang Pulpol,
at marami pang iba.
MGA MAKATA SA PANULAANG TAGALOG
Ang pag-unlad ng panulaang Tagalog ay nagsimula kay Francisco Balagtas
na kinilalalang Ama ng Panitikan dahil sa kanyang walang kamatayang
Florante at Laura at Huling Paalam ni Dr. Jose Rizal.
Inuri ni Julian Balmaceda sa tatlo (3) ang mga makatang Tagalog. Narito ang
mga sumusunod (1)MAKATA NG PUSO : Lope K. Santos; Iñigo Ed.
Regalado; Carlos Gatmaitan; Pedro Gatmaitan; Jose Corazon de Jesus; Cirio
H. Panganiban; Deogracias A. Rosario; Ildefonso Santos;

Amado V. Hernandez (2) MAKATA NG BUHAY : Lope K. Santos; Jose

Corazon de Jesus; Florentino Collantes; Patricio Mariano; Carlos Gatmaitan;
Amado V. Hernandez (3) MAKATA NG DULAAN : Aurelio Tolentino; Patricio
Mariano, Severino Reyes; Tomas Remegio
 Florentino Collantes
Isinilang noong Oktubre 16, 1896 sa Pulilan, Bulacan
Hari ng Balagtasan
Naging guro sa paaralang-bayan, at naging kawani sa Kawanihan ng mga
Lupain.
Ang may panunudyong tula ni Collantes ay ang Buhay-lansangan na
ginamitan niya ng sagisag-panulat na Kauntil-Butil.
Tulang hinangaan ng marami: Ang Magsasaka, Pangaral sa Bagong
Ikakasal, ang Labindalawang Kuba, ang Pasalubong, at Ang Nuno sa Punso
Dalawang tulang pasalaysay: Ang Tulisan at Ang Lumang Simbahan na
sinulat noong 1928.
 Lope K. Santos
Sinilang noong Setyembre 25, 1879 sa Pasig, Rizal
Namatnugot sa pahayagang Muling Pagsilang, Ang Mithi, Ang Watawat, at
Mabuhay.
Tinaguriang Ama ng Balarila, at naging patnugot ng Surian ng Wikang
Pambansa
Ang kanyang tula ay tinipon sa tatlong tomo ng mga aklat na pinamagatang
Puso’t Diwa, sa panahon ng unang nanakop na mga Amerikano.
Dalawang aklat-katipunan ng mga tula ang kaniyang ipinalimbag- Mga
Hamak na Dakila at Sino Ka? Ako’y Si.
 Jose Corazon de Jesus
Isinilang noong Nobyembre 22, 1894 sa Sta. Cruz, Maynila
Hari ng Balagtasan
 Naglathala ng mga tulang mapanudyo na inilathala araw-araw sa
pahayagang Taliba.
Ang kanyang aklat-kalipunan ay pinamagatang Mga Dahong Ginto.
Ang kaniyang mga tulang napabantog ay ang Pamana, Ang Manok Kong
Balik, Sa Halamanan ng Diyos, ang Buhay ng Tao, at Ang Bato
Sagisag-panulat: Huseng Batute
 Amado V. Hernandez
Makata ng Manggagawa at Bilanggong Makata
Isinilang noong Setyembre 13, 1903 sa Tondo, Manila
Pinamatnugutan niya ang magasing Sampagita, at mga pahayagang
Pagkakaisa at Mabuhay
Tulang napatanyag ay ang Bonifacio, Guro ng Lahi, Pilipinas at Bayani
ang kalipunan ng kaniyang tula ay tinipon sa isang aklat na pinamagatang
Isang Dipang Langit, na nagtamo ng Gawad Republika sa Pamanang
Kultura, 1962 (Republic Cultural Heritage Award)
 Ildefonso Santos
Isinilang noong Enero 23, 1897 sa Malabon, Rizal
Nagtago sa sagisag-panulat na Dimas-Ilaw at Dimas Silangan
Hinangaan ng marami ang mga tula niyang Ang Ulap, Panghulo, Mga
Mangingisda, Gabi at iba pa.

 Teodoro E. Gener
Isinilang sa Norzagaray, Bulacan noong Nobyembre 9, 1892
Ang ilan sa kaniyang mga tulang lalong pinagbuhusan ng isip ay ang
Masamang Damo, Anak-Pawis, Pag-ibig, Ang Guro, Ang Buhay, at iba pa.
 Cirio H. Panganiban
Ipinanganak noong Agosto 21, 1895.
Siya ay naging patnugot ng Surian ng Wikang Pambansa noong 1948, at
Puno ng Kagawarang Filipino sa Far Eastern University.
Ang lalong nagpabantog sa kaniya ay ang mga tulang Sa Likod ng Altar,
Hiwaga ng Buhay, Ang Panday, Manyika, at Karbal ng Puso
ANG NOBELANG TAGALOG
May mga nagapahayag na ang kauna-unahang nobela sa Tagalog ay ang Barlaan at
Josaphat, salin sa Tagalog ni Pari Antonio de Borja noong 1712, at ang pangalawa ay
ang Tandang Basio Macunat ni Pari Miguel Lucio Bustamante noong 1885. Ayon sa
pahayag, ang nobelang Tagalog ay nagsimulang maging babasahing pambayan
noong 1900, at ang kauna-uhang nobelang nasulat ng taong naturan ay sinulat ni
Lope K. Santos na may pamagat na Salawahang Pag-ibig. Ito ay inilathala nang
yugto-yugto sa pahayagang Kaliwanagan, at ipinagpatuloy sa pahayagang Ang
Kapatid ng Bayan. Halos kasabay ng nobelang Salawahang Pag-ibig ang dalawang
nobela ni Valeriano H. Peña na may pamagat na Si Rosa at Si Valerio at ang Unang
Bulaklak.
Ang sinasabing gintong panahon ng nobelang Tagalog ay naglaho noong 1925 nang
magsimulang lumaganap ang mga pahayagan, magasin, at maikling kuwentong
Tagalog. Narito ang ilan sa mga nobelang naging tanyag:
1. Nene at Neneng, Valeriano H. Peña, 1905
2. Banaag at Sikat, Lope K. Santos, 1906
3. Pinaglahuan, Faustino Aguilar, 1907
4. Mga Imbi, Jose N. Sevilla, 1908
5. Madaling-Araw, Iñigo Ed. Regalado, 1909
6. Bayan at Pag-ibig, Mamerto Paglinawan, 1910
7. Mga Anak ng Bukid, Rosauro Almario, 1911
8. Kung Magmahal ang Dalaga, Iñigo Ed. Regalado, 1912
9. Ang Babaing Uliran, Maximo Sevilla, 1914
10. Isa Pang Bayani, Juan Arciwals, 1915
11. Hamtik, Jose D. Ampli, 1916
12. Kung Maglaro ang Puso, Juan R. Lazaro, 1917
13. Pangarap Lamang, Antonio Sempio, 1919
14. Mutyang Itinapon, Rosalia Aguinaldo, 1922
15. Mutyang Pinaghahanap, Narciso Asistio, 1923
 Valeriano H. Peña
Nakilala bing Manong Anong ay ipinanganak noong Disyembre 12, 1858.

Naging manunulat sa pahayagang Muling Pagsilang sa loob ng sampung taon.

Ang kanyang pitak na may pamagat na Buhay Maynila ay kinagigiliwan ng
marami dahil sa kaniyang mga pagpapatawa.
Sagisag-panulat na Kintin Kulirat
Iba pang nobelang kaniyang isinulat ay Mag-inang Mahirap, Hatol ng Panahon,
Ang Paghimakas ng Isang Ina, Ang Luha ng Panulat.
Kinilalang Ama ng Nobelang Tagalog.
 Iñigo Ed Regalado
Ipinanganak sa Maynila noong Marso 19, 1888.
Nobelang nagpatanyag sa kanya:
 Madaling-Araw, 1909
 Kung Magmahal ang Dalaga, 1911
 Sampagitang Walang Bango, 1918
 Ang Anak ng Dumalaga, 1933
 Lope K. Santos
Nakilala ng marami dahilan sa kaniyang pagkakasulat ng unang Balarila
Subalit ang kaniyang nobelang Banaag at Sikat na nilimbag ay nagpapakilala sa
isang malawak na pananaw sa mga bagay-bagay na may kaugnayan sa
maraming bahagi n gating lipunan-ang lipunang Pilipino.
TALAAN NG MAHUHUSAY NA KUWENTO
Noong 1927, nilikha ni Clodualdo del Mundo ang Parolang Ginto, talaan
ng ipinalagay niyang pinakamahusay na kuwentong nalathala. Ang pamimili
 ay tumagal hanggang 1935. Malaki ang ibinunga ng Parolang Ginto sa
larangan ng kuwentong Tagalog, sapagkat ang mga manunulat ay lalong
nag-ingat sa pagsulat ng kuwento. Ang mga pinili ay ang sumusunod:
 Paghahangad, Arsenio R. Afan (1927)
 Hiwaga, Arsenio R. Afan (1928)
 Lihim ng Kumbento, Juan Larazo (1929)
 Panata ni Pilar, Amado V. Hernandez (1930)
 Sugat ng Alaala, Fausto J. Galauran (1951)
 Wala Nang Lunas, Amado V. Hernandez (1932)
 Manyika ni Takya, Deogracias Rosario (1933)
 Ang Dalagang Matanda, Deogracias Rosario (1934)
 Ay! Ay!, Rosalia A. Aguinaldo
TALAAN NG MAHUHUSAY NA KUWENTISTA
Noong 1932, nilikha naman ni Alejandro A. Abadilla ang Talaang
Bughaw. Ito ay talaan ng mga kuwentista ng taon na pinagkalooban ng
mga medalyang ginto ang mga manunulat ng mga pinakamagaling na akda
ng taon. Ang Talaang Bughaw ni Abadilla ay nabuhay lamang ng apat na
taon.
Ang mga kinilalang manunulat ng maikling kuwento ng taon ay ang
mga sumusunod:
1. Aloha, Deogracias Rosario (1932)
2. Ako’y Mayroong Isang Ibon, Jesus Arceo (1933)
3. Pusong Uhaw sa Pag-ibig, Iñigo Ed. Regalado (1934)
4. Pag-ibig na Walang Kaunlaran, Alberto S. Cruz (1935)
Noong 1936, sina Alejandro Abadilla at Clodualdo del Mundo ay magkatulong na
namili ng 25 pangunahing maikling kuwentong naisulat sa loob ng 1925
hanggang 1935. Ito ay pinamagatan nilang Mga Kuwentong Ginto. Noon
namang 1939, isa pang katipuan ng maiikling kuwento ang nalathala- 50
Kuwentong Ginto ng 50 Batikang Kuwentista na pianamatnugatan ni Pedrito
Reyes.
MGA MANUNULAT, KANILANG MGA SAGISAG/TAGURI AT ANG MGA
TAMPOK NA KATHA
MANUNULAT SAGISAG/TAGURI KATHA
Balagtas Florante at Laura
Ama ng Panitikang Kay Celia
1. Francisco Baltazar
Filipino Almanzor y
Rosalina
Berdugo Ang Pangginggera
2. Lope K. Santos Anakbayan Banaag at Sikat
Apo ng Mananagalog Puso at Diwa
Ama ng Bararila
3. Jose Corazon de Huseng Batute Ang Pamana
Jesus Unang Hari ng Ang Pagbabalik
Balagtasan Isang Punongkahoy
Huseng Katuwa
Paruparong Asul
 Sundalong Lasing
Makata ng Wala Nang Lunas
Manggagawa Pilipinas
4. Amado V.
Makata ng Anakpawis Isang Dipang
Hernandez
Langit
Bayang Malaya
Kauntil-Butil Ang Lumang
Makata ng Bayan Simbahan
5. Florentino Collantes
Ang tulisan
Ang Magsasaka
6. Julian Cruz Alpahol Ang Piso ni Anita
Balmaceda Itang Barbarin Sino Ba Kayo?
Pedro Manibat Mga Anak-Dalita
7. Patricio Mariano Huwag Lang Lugi
sa Puhunan
Lola Basyang Walang sugat
8. Severino Reyes Ama ng Dula at R.I.P
Sarswelang Tagalog
Dimas-Ilaw Ang guryon
9. Ildefenso Santos
Dimas Silangan Sa Tabi ng Dagat
10. Hermogenes Ka Moneng Dalagang Bukid
Ama ng Panitikang Biag ni Lam-ang
Ilokano
11. Pedro Bucaneg

Ama ng Panitikang Padre Severino

12. Mariano Perfecto
Bisaya Reyes
Kintin Kulirat Nena at Neneng
13. Valeriano H. Peña Ama ng Nobelang
Tagalog
Crispin Pinagpala Sa likod ng Altar
14. Cirio H. Veronidia
Panganiban Bunga ng
Kasalanan
15. Jose Villa Kastilaloy Mga Butil ng Perlas
Panganiban
Ester Aragon Mister Mo, Lover
16. Efren Reyes Abueg
Boy Ko
AGA Ako ang Daigdig
17. Alejandro G.
Ama ng Malayang
Abadilla
Taludturan
18. P. Modesto de Ama ng Tuluyang Urbana at Feliza
Castro Klasika
Ama ng Pasyong Mga Pasyon
19. P. Mariano Pilapil
Pilipino
Ama ng Pahayagang El Grito del Pueblo
Pilipino Ang Kapatid ng
20. Pascual Poblete Unang Nagsalin ng Bayan
Noli Me Tangere sa
Tagalog
 Ama ng Limbagang Arte y Reglas de la
21. Tomas Pinpin
Pilipino Lengua Tagala
22. Juan Crisostomo Ama ng Panulaang Lidia
Sotto Kapampangan
Ama ng Dulaang Kahapon, Ngayon
23. Aurelio Tolentino
Kapampangan at Bukas
Ama ng Panitikang
24. Casimiro Perfecto
Bikol
Doveglion Have Come, Am
25. Jose Garcia Villa Here
Footnote to Youth
Quijano de Manila A Portrait of the
26. Nick Joaquin Artist as Filipino
May Day Eve
Ama ng Wikang
27. Manuel L. Quezon
Pambansa
Direktor, Suria ng Malalim ang Gabi
28. Ponciano Peralta
Wikang Pambansa,
Pineda
1971
Laon Laan Noli Me Tangere
Dimasalang El Filibusterismo
Makata at Nobelista ng Mi Ultimo Adios
29. Jose Rizal Propaganda A La Juventud
Mamamahayag ng Filipina
Propaganda Sa Aking mga
Dakilang Malayo Kababata
Pupdoh Sagot ng Espanya
Piping Dilat sa Hibik ng
30. Marcelo H. del Plaridel Pilipinas
Pilar Dolores Manapat Dasalan at
Mamamahayag Tocsohan
Propaganda Caiingat Cayo
Mananalumpati ng Fray Botod
31. Graciano Lopez-
Propaganda El Bandolerismo en
Jaena
Filipinas
Magdiwang Pag-ibiog sa
Agapito Bagumbayan Tinubuang Lupa
Anak Bayan Ang Dapat Mabatid
32. Andres Bonifacio
Ama at Supremo ng ng mga Tagalog
Katipunan Tapunan Mo ng
Dakilang Plebiyo Lingap
Pinkian Kartilya ng
Dimas-Ilaw Katipunan
33. Emilio Jacinto
Utak ng Katipunan A la Patria
Liwanag at Dilim
Dakilang Lumpo El Verdadero
34. Apolinario Mabini
Decalogo
35. Emilio Aguinaldo Magdalo
Ama ng Pambansang La Purificacion de
36. Jose Palma
Awit Manila
37. Teodoro Valencia Dekano ng “Over a Cup of
 Peryodismong Pilipino Coffee”-isang
kolum sa isang
kilalang peryodiko
Taga-Ilog Hojas Sueltas
38. Antonio Luna
Impresiones
Don Panyong
39. Epifanio delos
Lumalakad na
Santos
Encyclopedia
40. Jose Maria Jomapa Memoria
Panganiban Fotografica
Unang Makatang Rukruknoy
41. Leona Florentino
Pilipina
42. Leon Pichay Hari ng Bukanegan Puso ti Ina
Unang Tunay na Ibong Camunti sa
43. Philipe de Jesus
Makata Pugad (1708)
Unang sumulat ng
44. Fenando Canon tulang papuri kay Rizal A la Laguna de Bai

Catulo El Terror de los

45. Cecilio Apostol
Mares Indicos
Batikuling Mi Casa de Nipa
46. Jesus Balmori Makatang Pandaigdig Pajeros de Fuego
sa Wikang Kastila
Unang Poeta Laureado Cantos del Tropico
47. Manuel Barnabe
sa Kastila
Ama ng Pelikulang Gintong Balaraw
48. Jose Nepomuceno
Pilipino
Ama ng Moro-moro, Amg Diablo
49. Eriberto Gumban Sarswela at Dulang Ang salamin ng
Bisaya Kababata
Unang Nobelistang Anga Kahapon nga
50. Magdalina Jalandoni
Bisaya Pangabuhi

1930-1940- GINTONG PANAHON NG PANITIKANG PILIPINO SA INGLES:

1. Paz Marquez-Benitez- Unang Kuwentistang Babae sa Ingles
2. Jose Garcia Villa (Doveglion)- Pangunahing Makata sa Ingles
Akda: a. Have Come, Am Here
b. Footnote to Youth
3. Juan C. Laya- sa nobelang His Native Soil
4. Salvador P. Lopez- sa sanaysay

PANITIKAN SA INGLES
 JORGE BACOBO
Magaling na manunulat sa sanaysay
 Naging pangulo ng U.P. at naging miyembro ng gabinete ni Pangulong
Quezon
Magaling din siyang mananalumpati
Ilan sa kanyang mahuhusay na sanaysay ay ang: Pilipino Contact with
America”, College Uneducation” at “A Vision of Beauty”
 FRANCISCO BENITEZ
Nagtatag at naging unang editor ng “Philippine Journal of Education”
Pinakamaganda niyang naisulat ang “What is An Educated Filipino?”.
Dito’y tinalakay niya ang mga pagbabago sa ating buhay-panlipunan, ang
mga pagbabago sa edukasyon, mga praktikal na mga gawain at
masisining na pagsasalita at pag-uugali.
 MAXIMO M. KALAW
Guro, mambabatas, abogado, at manunulat
Editor ng “College Folio”, unang pahayagang lumabas sa Pamantasan ng
Pilipinas
Isinulat niya ang “My Ideal University” at dito’y binanggit niya ang
pagsang-ayon sa pagdadala ng pamantasan sa mamamayan.
 FERNANDO M. MARAMAG
Makata, mamamahayag at naging editor ng “The Manila Tribune”
Mga akdang tula: “A Christ Without the Cross”, “The Atheist”, “Jose Rizal”,
“Christmas”, at “Moonlight on the Manila Bay”
 LUIS DATO
Unang aklat ng tula “Filipino Poetry”, ito’y nalimbag noong 1924 at
ibinilang na kauna-unahang antolohiya ng tula sa Ingles.
Sa aklat ni Jose Garcia Villa, “A Doveglion Book of Philippine Poetry”
dalawang tula nito ang napasama, ang “Day on the Farm” at “The
Spouse”

 JOSE GARCIA VILLA

Ang tulang matagal ding pinagtalunan, ang “Man Song” ay naging sanhi
ng pagkakaalis niya sa Pamantasan ng Pilipinas
Napakarami niyang tinanggap na mga gawad at gantimpala dahil sa
kanyang tula. Ang kahuli-hulihang ipinagkaloob sa kanya ng Pamantasan
ng Pilipinas ay ang pinakamataas na gawad pang-akademiko, “ang Doctor
of Humane Letters, honoris causa.”
Ang kahuli-hulihang ipinagkaloob sa kanya ng pamahalaan ay ang
National Artist Award noong 1973 dahil sa lahat ng kanyang nagawa at
naisulat sa larangan ng panitikang Pilipino sa Ingles.
Halimbawa ng tula ni Villa: Song for the First Sweetheart at I Can No More
Hear Loves
 ANGELA MANALANG GLORIA
Nakilala sa kanyang mga tulang liriko noong panahon ng Komonwelt
Karamihan sa kanyang mga tula ay lumabas sa “The Philippines Herald”
at “The Philippine Magazine”
Nakapagpalimbag siya ng isang aklat ng tula noong 1940 at dahil sa
kagandahan ay madaling naubos, kaya’t ito’y muling ipinalimbag noong
1950.
Halimbawa ng kanyang akda: “April Morning”
 PROCOPIO SOLIDUM
 Nakapaglathala ng isang aklat ng mga tulang pinamagatang “Never Mind
and Others Poems” noong 1920
Ang “Fair Rosario of Sacay” ay isa sa mga tulang napasama sa aklat
 MARCELO de GRACIA CONCEPCION
Kauna-unahang makatang Pilipinong nakilala sa Amerika
Ang kalipunan ng kanyang mga tula ay inilathala sa dalawang tomo: ang
“Azucena” at “Bamboo Flute”
Kamamalasan ng kalungkutan, lagim, sindak, at pagkapalaisip ng mga
Pilipino at ng pagkamagiliw sa mga guni-guni at pangarap
Hal. ng akda niya: Silent Trails
 ZULUETA de COSTA
Nagkamit ng unang gantimpala sa kanyang tulang “ Like the Molave”
noong 1940 sa Commonwealth Literary Contest
Nailimbag niya ang isang aklat ng kalipunan ng mga tula na
pinamagatang “First Leaves”
 N.V.M. GONZALES
Mamamahayag, makata, manunulat at guro
Ang kanyang kuwentong “Warm Hand” ay hinangaan ng marami
Isinalin sa wika ng Indonesya at nalathala sa pahayagang “Siasat” sa
Jogjakarta
Ang kanyang kuwentong “Children of the Ash-Covered Loom” ay isinalin
sa iba’t ibang wika sa India at inilathala sa iba’t ibang pahayagan doon
Ang kanyang mga tula naman ay naglayag sa lathalain doon tula ng “New
York Times Magazine” at “Pacific Spectator”
Hal. ng kanyang tula: My Islands
 AURELIO S. ALVERO
Nakilala sa sagisag-panulat na Magtanggol Asa
Makalawang ulit siyang makatang laureado sa Pamantasan ng Santo
Tomas; noong una’y 1933 sa kanyang tualng “Ad Astra” at sa ikalawa’y sa
pagtatanggo sa paksang “Today” noong 1934
Una siyang nakilala nang ilimbag ang unang kalipunan ng kanyang tula na
pinamagatang “Moon Shadows On The Waters” at nasundan pa ng isa
pa ring kalipunan ng mga tula, “Nuances”
Dito sa dalawang aklat na ito nagkaroon ng tatak ang kanyang tula-“stilo
Alveroni”
Itinuturing na obra-maestra niya ang “Only the Batterful”
Tula niyang nanalong medalyang ginto ng kagalang-galang Padre Rector
Tamayo: “Cinquins”