ICS 91.100.

10 TÜRK STANDARDI TS 12139/Mart 1997

ÖNSÖZ
− Bu standard, Türk Standardlarõ Enstitüsü’nün İnşaat Hazõrlõk Grubu’nca hazõrlanmõş ve TSE
Teknik Kurulu’nun 11 Mart 1997 tarihli toplantõsõnda kabul edilerek yayõmõna karar verilmiştir.

− Teknik Kurul, ayrõca bu standardõn mecburi yürürlüğe konulmasõnõ uygun bularak, ilgili Bakanlõğa
önerilmesini kabul etmiştir.

− Bu standardõn hazõrlanmasõnda, milli ihtiyaç ve imkanlarõmõz ön planda olmak üzere, milletlerarasõ

standardlar ve ekonomik ilişkilerimiz bulunan yabancõ ülkelerin standardlarõndaki esaslar da
gözönünde bulundurularak; yarar görülen hallerde, olabilen yakõnlõk ve benzerliklerin
sağlanmasõna ve bu esaslarõn, ülkemiz şartlarõ ile bağdaştõrõlmasõna çalõşõlmõştõr.

− Bu standard son şeklini almadan önce; bilimsel kuruluşlar, üretici, imalatçõ ve tüketici durumundaki
konunun ilgilileri ile gerekli işbirliği yapõlmõş ve alõnan görüşlere göre olgunlaştõrõlmõştõr.
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 12139/Mart 1997

İÇİNDEKİLER
0 - KONU, TARİF, KAPSAM...................................................................................... 1
0.1 - KONU........................................................................................................................ 1
0.2 - TARİFLER*) ............................................................................................................... 1
0.2.1 - Portland Curuflu Çimento (PCÇ) ......................................................................................... 1
0.2.2 - Portland Çimentosu Klinkeri ................................................................................................ 1
0.2.3 - Katkõ Maddeleri.................................................................................................................... 1
0.2.4 - Minör İlave Bileşenler .......................................................................................................... 2
0.2.5 - Kalsiyum Sülfat .................................................................................................................... 2
0.2.6 - Kimyasal Katkõlar ................................................................................................................. 2
0.2.7 - Reaktif Kalsiyum Oksit (CaO).............................................................................................. 2
0.2.8 - Reaktif Silisyum Dioksit (SiO2) ............................................................................................ 2
0.2.9 - Deney Çimentosu ................................................................................................................ 2
0.3 - KAPSAM ................................................................................................................... 2
1 - SINIFLANDIRMA VE ÖZELLİKLER..................................................................... 2
1.1 - SINIFLANDIRMA....................................................................................................... 2
1.1.1 - Sõnõflar ................................................................................................................................. 3
1.1.2 - Tipler.................................................................................................................................... 3
1.2 - ÖZELLİKLER............................................................................................................. 3
1.2.1 - Kimyevî Özellikler ................................................................................................................ 3
1.2.2 - Fizikî ve Mekanik Özellikler ................................................................................................. 3
1.3 - ÖZELLİK, MUAYENE VE DENEY MADDE NUMARALARI ....................................... 4
2 - NUMUNE ALMA, MUAYENE VE DENEYLER ..................................................... 4
2.1 - NUMUNE ALMA ........................................................................................................ 4
2.2 - MUAYENELER.......................................................................................................... 4
2.2.1 - Torbalarõn Gözle Muayenesi ............................................................................................... 4
2.2.2 - Torbalarõn Kütle Muayenesi................................................................................................. 4
2.3 - DENEYLER ............................................................................................................... 4
2.3.1 - Kimyevî Özelliklerin Tayini................................................................................................... 4
2.3.2 - Fizikî ve Mekanik Özelliklerin Tayini.................................................................................... 4
2.4 - DEĞERLENDİRME ................................................................................................... 4
2.4.1 - Muayene Sonuçlarõna Göre Değerlendirme........................................................................ 4
2.4.2 - Fizikî ve Mekanik Deney Sonuçlarõna Göre Değerlendirme ............................................... 4
2.4.3 - Kimyevî Deney Sonuçlarõna Göre Değerlendirme .............................................................. 4
2.5 - MUAYENE VE DENEY RAPORU.............................................................................. 5
3 - PİYASAYA ARZ.................................................................................................... 5
3.1 - AMBALÂJ.................................................................................................................. 5
3.2 - İŞARETLEME............................................................................................................ 5
3.3 - DEPOLAMA VE TAŞIMA........................................................................................... 5
3.3.1 - Depolama ............................................................................................................................ 5
3.3.2 - Taşõma................................................................................................................................. 5
4 - ÇEŞİTLİ HÜKÜMLER ........................................................................................... 6
EK 1 ........................................................................................................................... 7
EK A........................................................................................................................... 8
ATIF YAPILAN STANDARDLAR ............................................................................ 11

2
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 12139/Mart 1997

ÇİMENTO - PORTLAND CURUFLU

0 - KONU, TARİF, KAPSAM

0.1 - KONU
Bu standard, portland curuflu çimento’nun tarifine, sõnõflandõrma ve özelliklerine, numune alma,
muayene ve deneyleri ile piyasaya arz şekline dairdir.

0.2 - TARİFLER*)

0.2.1 - Portland Curuflu Çimento (PCÇ)

Portland curuflu çimento, aşağõdaki Çizelge 1’de belirtilen oranlarda portland çimentosu klinkeri ve
katkõ maddelerinin priz düzenleyici olarak da kalsiyum sülfatõn katõlarak öğütülmesi neticesinde elde
edilen hidrolik bir bağlayõcõdõr.

ÇİZELGE 1 - Portland Curuflu Çimento’nun Sõnõflarõ ve Bileşimi (Kütlesel Oran Cinsinden)

Portland İşaret Klinker Curuf Silika Puz olan Uçucu Kül Pişmiş Kalker Minör
Curuflu füme Doğal Endüs. Silissi Kalkersi Şist ilave
Çimento (S) (D) (P) (Q) (V) (W) (T) (L) bileşen
PCÇ/A 80 - 94 6 - 20 - - - - - - - 0-5
PCÇ/B 65 - 79 21 - 35 - - - - - - - 0-5

NOT - Bu çimentoya maksimum % 5 minör ilave bileşenler katõlabilir.

0.2.2 - Portland Çimentosu Klinkeri

Portland çimentosu klinkeri, kütlece en az 2/3 oranõnda kalsiyum silikatlardan (3CaO.SiO2 ve 2CaO.
SiO2) ve geri kalanõ alüminyum ve demir ihtiva eden klinker fazlarõ ve diğer bileşiklerden ibaret, kütlece
CaO/SiO2 oranõ 2’den az, MgO miktarõ kütlece % 5’den fazla olmayan hidrolik bir üründür.

0.2.3 - Katkõ Maddeleri

0.2.3.1 - Granüle Yüksek Fõrõn Curufu (S)

Granüle yüksek fõrõn curufu, uygun şekilde aktifleştirildiğinde hidrolik özellikler gösteren ve kütlece en
az 2/3 oranõnda camsõ curuf ihtiva eden gizli hidrolik maddedir.

0.2.3.2 - Puzolanik Maddeler (P, Q)

0.2.3.2.1 - Genel
Puzolanik maddeler, silisli veya alüminyum silikatlõ veya bunlarõn bileşiminden oluşan doğal maddeler
veya endüstriyel puzolanlardõr.

NOT - Uçucu kül ve silika füme puzolanik özelliklere sahip olmalarõna rağmen ayrõ maddelerde tarif
edilmiştir (Madde 0.2.3.3 ve Madde 0.2.3.6).

0.2.3.2.2 - Doğal Puzolanlar (P)

Doğal puzolanlar, genellikle uygun kimyasal ve mineralojik bileşimli ve Madde 0.2.3.2.1’e uygun
volkanik kaynaklõ maddeler veya tortul kayalardõr.

0.2.3.2.3 - Endüstriyel Puzolanlar (Q)

Endüstriyel puzolanlar, Madde 0.2.3.2.1’e uygun, õsõl muameleye tâbi tutulmuş ve aktifleştirilmiş killer
ve şistlerdir.

0.2.3.3 - Uçucu Küller (V, W)

*) Tariflere ait açõklayõcõ bilgiler Ek-A’da verilmiştir.

1
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 12139/Mart 1997

0.2.3.3.1 - Genel
Uçucu kül, pülverize kömür yakõlan fõrõnlardan atõlan baca gazõndan, toz partuküllerinin elektrostatik
veya mekanik olarak çöktürülmesi ile elde edilen puzolanik maddedir.

0.2.3.3.2 - Silissi Uçucu Kül (V)

Silissi uçucu kül, puzolanik özelliklere sahip, esasen reaktif SiO2 ve Al2O3’den oluşan esas olarak
küresel partiküllerden ibaret ince bir tozdur.
0.2.3.3.3 - Kalkersi Uçucu Kül (W)
Kalkersi uçucu kül, hidrolik ve/veya puzolanik özellikleri olan esas olarak reaktif kalsiyum oksit CaO,
reaktif silisyum dioksit SiO2 ve alüminyum oksit Al2O3’den oluşan ince bir tozdur.
0.2.3.4 - Pişmiş Şist (T)
Pişmiş şist, özellikle yağlõ şistten özel bir fõrõnda yaklaşõk 800°C sõcaklõkta üretilen tabiî maddenin
bileşimi ve üretim prosesi nedeniyle esas olarak dikalsiyum silikat ve monokalsiyum alüminat olmak
üzere klinker fazlarõnõ ihtiva eden malzemedir.
0.2.3.5 - Kalker (L)
Kalker, CaO miktarõndan hesaplanan kalsiyum karbonat (CaCO3) miktarõ kütlece en az % 75 olan
kireçtaşõdõr.
0.2.3.6 - Silika Füme (Silis Dumanõ) (D)
Silika füme, yüksek miktarda amorf silisyum dioksit ihtiva eden çok ince küresel partiküllerden oluşan
puzdanik malzemedir.

0.2.4 - Minör İlave Bileşenler

Minör ilave bileşenler, özel olarak seçilen inorganik tabii mineral maddeler, klinker üretim prosesinden
çõkan inorganik mineral maddeler veya Madde 0.2.3’de tariflenen bileşenler olup (granüle yüksek fõrõn
curufu hariç) (Madde 0.2.3.1) çimentoda ana bileşen olarak bulunmayan maddelerdir.

0.2.5 - Kalsiyum Sülfat

Kalsiyum sülfat, çimentonun imalatõ sõrasõnda çimentonun diğer bileşenlerine prizi kontrol için az
miktarda ilave edilen, jips, anhidrit ve hemihidrat şeklinde bulunabilen malzemedir.

0.2.6 - Kimyasal Katkõlar

Kimyasal katkõlar, Madde 0.2.3 - Madde 0.2.4’un kapsamõna girmeyen ve çimentonun imalatõnõ veya
özelliklerini geliştirmek için ilave edilen maddelerdir.

0.2.7 - Reaktif Kalsiyum Oksit (CaO)

CaO’õn normal sertleşme (donma) şartlarõ altõnda, kalsiyum silikat hidratlarõ veya kalsiyum alüminat
hidratlarõ oluşturan miktarõdõr.

0.2.8 - Reaktif Silisyum Dioksit (SiO2)

SiO2’in hidroklorik asit (HCl) ile muamelesinden sonra, kaynar potasyum hidroksit (KOH) çözeltisinde
çözünebilen miktarõdõr.

0.2.9 - Deney Çimentosu

1)
Deney çimentosu, TS 19 ’a uygun, PÇ 42,5 portland çimentosudur.

0.3 - KAPSAM
Bu standard, portland curuflu çimentolarõ kapsar.

1 - SINIFLANDIRMA VE ÖZELLİKLER
1.1 - SINIFLANDIRMA

1) Bu standard metninde atõf yapõlan standardlarõn numaralarõ, yayõm tarihleri, Türkçe ve İngilizce
isimleri kapak arkasõnda verilmiştir.

2
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 12139/Mart 1997

1.1.1 - Sõnõflar
Portland curuflu çimentolar ihtiva ettikleri katkõ miktarõna göre,
- Portland curuflu çimento A (PCÇ/A) : Kütlece % 6 - % 20 kõsõm granüle yüksek fõrõn curufu ihtiva
eden,
- Portland curuflu çimento B (PCÇ/B) : Kütlece % 21 - % 35 kõsõm granüle yüksek fõrõn curufu ihtiva
eden,
olmak üzere 2 sõnõfa ayrõlõr.

1.1.2 - Tipler
Portland curuflu çimentolar 28 günlük basõnç dayanõmõna göre,
- Portland curuflu çimento 32,5 (PCÇ 32,5)
- Portland curuflu çimento 32,5 R (PCÇ 32,5 R)
- Portland curuflu çimento 42,5 (PCÇ 42,5)
- Portland curuflu çimento 42,5 R (PCÇ 42,5 R)
- Portland curuflu çimento 52,5 (PCÇ 52,5)
- Portland curuflu çimento 52,5 R (PCÇ 52,5 R)

olmak üzere 6 tipe ayrõlõr.

NOT - R* = Çimentonun yüksek erken dayanõm tipinde olduğunu gösterir (Çizelge -3).

1.2 - ÖZELLİKLER
1.2.1 - Kimyevî Özellikler
Portland curuflu çimentolarõn kimyevî özellikleri Çizelge 2’de verilen değerlere uygun olmalõdõr.
ÇİZELGE 2 - Portland Curuflu Çimentolarõn Kimyevi Özellikleri

BİLEŞENLER DAYANIM SINIFI % (m/m), en çok

32,5
32,5 R 3,5
Kükürt trioksit 42,5
(SO3) 42,5 R
52,5 4,0
52,5 R
Klorür 32,5 42,5 R
-
(Cl ) 32,5 R 52,5 0,10
42,5 52,5 R
PCÇ/A : (% 6-20 Granüle yüksek fõrõn curufu + % 0-5
Toplam katkõ Minör ilave bil.)
miktarõ PCÇ/B : (% 21-35 Granüle yüksek fõrõn curufu + % 0-5
Minör ilave bil.)

1.2.2 - Fizikî ve Mekanik Özellikler

Portland curuflu çimentolarõn fizikî ve mekanik özellikleri Çizelge 3’de verilen değerlere uygun
olmalõdõr.
ÇİZELGE 3 - Portland Curuflu Çimentolarõn Fizikî ve Mekanik Özellikleri

Basõnç Dayanõmõ
2
N/mm Priz Hacim
Dayanõm Erken Dayanõm Standard Dayanõm başlama genleşmesi
Sõnõfõ 2 günlük 7 günlük 28 günlük süresi (mm)
(dakika)
32,5 - 16 ≥ 32,5 ≤ 52,5
32,5 R ≥ 10,0 - ≥ 60
42,5 ≥ 10,0 - ≥ 42,5 ≤ 62,5
42,5 R ≥ 20,0 - ≤ 10
52,5 ≥ 20,0 - ≥ 52,5 - ≥ 45
52,5 R ≥ 30,0 -

3
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 12139/Mart 1997

1.3 - ÖZELLİK, MUAYENE VE DENEY MADDE NUMARALARI

Portland curuflu çimentolarõn özellikleriyle bu özelliklerin muayene ve deneylerine ait madde
numaralarõ Çizelge 4’de verilmiştir.
ÇİZELGE 4 - Özellik, Muayene ve Deney Madde Numaralarõ

Sõra no Özellikler Özellik Madde No Muayene ve Deney

Madde No
1 Kimyevi Özellikler 1.2.1 2.3.1
2 Fiziki ve Mekanik Özellikler 1.2.2 2.3.2
3 Ambalâj 3.1 2.2.1
4 Torba Kütlesi 3.1.2 2.2.2
5 İşaretleme 3.2 2.2.1

2 - NUMUNE ALMA, MUAYENE VE DENEYLER

2.1 - NUMUNE ALMA
Çimento numuneleri TS 23’e göre alõnõr.

2.2 - MUAYENELER

2.2.1 - Torbalarõn Gözle Muayenesi

Numune olarak ayrõlan torbalar gözle incelenerek Madde 3.1.1’de belirtildiği şekilde kapatma yerlerinin
akõtõp akõtmadõğõna, torbalarõn yõrtõk veya delik olup olmadõğõna ve Madde 3.2’deki işaretlerin bulunup
bulunmadõğõna bakõlõr.

2.2.2 - Torbalarõn Kütle Muayenesi

Madde 2.1’e uygun olarak ayrõlan dolu çimento torbalarõnõn kütle muayenesi, torbalar tek tek tartõlarak
yapõlõr. Her torba için torba kütlesi düşülerek bulunan net kütlenin Madde 3.1.2’ye uygun olup
olmadõğõna bakõlõr.

2.3 - DENEYLER

2.3.1 - Kimyevî Özelliklerin Tayini

Portlad curuflu çimentolarõn kimyevî özelliklerinin tayini deneyleri TS 687’ye göre yapõlõr. Sonuçlar
Madde 2.4.3’e göre değerlendirilir ve Madde 1.2.1’e uygun olup olmadõğõna bakõlõr.

2.3.2 - Fizikî ve Mekanik Özelliklerin Tayini

Portland curuflu çimentolarõn fizikî ve mekanik deneyleri TS 24’e göre yapõlõr. Madde 2.4.2’ye göre
değerlendirilir ve Madde 1.2.2’ye göre uygun olup olmadõğõna bakõlõr.

2.4 - DEĞERLENDİRME

2.4.1 - Muayene Sonuçlarõna Göre Değerlendirme

Muayene sonuçlarõndan herhangi birisinden olumsuz sonuç alõnmasõ halinde partinin standarda uygun
olmadõğõna karar verilir.

2.4.2 - Fizikî ve Mekanik Deney Sonuçlarõna Göre Değerlendirme

Fizikî ve mekanik özellikleri belirleyen deneylerin herhangi birinden olumsuz sonuç alõnmasõ halinde
partinin standarda uygun olmadõğõna karar verilir.

2.4.3 - Kimyevî Deney Sonuçlarõna Göre Değerlendirme

Kimyevî özellikleri belirleyen deneylerden herhangi birisinin değeri Çizelge 2’de verilen değerlerden %
10’dan fazla sapmasõ halinde, deneyler ikinci kez tekrarlanõr. Tekrarlanan deney değerlerinden
herhangi birisinin Çizelge 2’de verilen değerlerden % 10’dan fazla sapmasõ halinde, partinin standarda
uygun olmadõğõna karar verilir. İkinci kez tekrarlanan deneylerin değerleri Çizelge 2’ye uygun olmasõ
halinde, üçüncü bir deney yapõlõr.

4
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 12139/Mart 1997

Bu deneylerin değerleri Çizelge 2’ye uygun ise, partinin kimyevî özellikler bakõmõndan standarda
uygun olduğuna, Çizelge 2’ye uygun değil ise, partinin kimyevî özellikleri bakõmõndan standarda uygun
olmadõğõna karar verilir.

2.5 - MUAYENE VE DENEY RAPORU

Muayene ve deney raporunda en az aşağõdaki bilgiler bulunmalõdõr :
- Muayenenin ve deneyin yapõldõğõ yerin ve laboratuvarõn, muayene ve deneyi yapanõn ve/veya raporu
imzalayan yetkililerin adlarõ, görev ve meslekleri,
- Muayene ve deney tarihi,
- Numunenin tanõtõlmasõ,
- Muayene ve deneyde uygulanan standardlarõn numaralarõ,
- Sonuçlarõn gösterilmesi,
- Muayene ve deney sonuçlarõnõ değiştirebilecek faktörlerin mahzurlarõnõ gidermek üzere alõnan
tedbirler,
- Uygulanan muayene ve deney metodlarõnda belirtilmeyen veya mecburi görülmeyen, fakat muayene
ve deneyde yer almõş olan işlemler,
- Standarda uygun olup olmadõğõ,
- Rapor tarih ve numarasõ.
Yapõlan muayene ve deney sonuçlarõ Ek 1’de verilen forma benzer bir raporda topluca verilir. Gerekli
görülürse rapora daha fazla bilgi konulabilir. Formda verilen bilgilerin hepsi bulunmak şartõyla,
istenilirse kimyevî deneyler için ayrõ, fizikî deneyler için ayrõ raporlar düzenlenebilir.

3 - PİYASAYA ARZ
3.1 - AMBALÂJ
3.1.1 - Portland curuflu çimentolar piyasaya dökme olarak ambalâjlanmadan, veya delik ve yõrtõk
olmayan kağõt veya benzeri torbalar içerisinde ağzõ akõtmayacak ve evsafõnõ bozmayacak şekilde
ambalajlanmõş olarak çõkarõlmalõdõr.

3.1.2 - Kağõt veya benzeri torbalardaki çimentonun net kütlesi 50 kg olmalõdõr. Kütle toleransõ ± % 2’dir.
3.1.3 - Kağõt torbalar ile yapõlan ambalajda, yurtiçi taşõmalarda TS 3026’ya uygun, en az 3 katlõ kraft
kağõdõndan yapõlmõş torbalar veya kağõt gramajõ ve kat adedi farklõ, ancak eşdeğer dayanõklõlõkta
yapõlmõş torbalar kullanõlmalõdõr. İhracat durumunda kağõdõn gramajõ ve kat adedi önceden
belirlenmelidir.

3.2 - İŞARETLEME
Portland curuflu çimentonun konulacağõ torbalar üzerine kolayca okunabilecek ve bozulmayacak
şekilde en az aşağõdaki bilgiler yazõlmalõdõr.
Çimentonun dökme olarak siloda veya özel çimento aracõnda bulunmasõ halinde bu bilgiler bir plaka
veya etiket üzerine yazõlarak silo veya araç üzerine takõlmalõdõr.
- Firmanõn ticari ünvanõ veya kõsa adõ, adresi veya varsa tescilli markasõ,
- Bu standardõn işaret ve numarasõ (TS 12139 şeklinde),
- Çimentonun sõnõfõ ve tipi (PCÇ/A 32,5 veya PCÇ/B 42,5 R) şeklinde ve en az 40 mm yükseklikte
harflerle),
- İmal tarihi (ay ve yõl olarak),
- Net kütlesi, kg.
Bu bilgiler gerektiğinde yabancõ dille de yazõlabilir.

3.3 - DEPOLAMA VE TAŞIMA

3.3.1 - Depolama
Portland curuflu çimento nem almayacak, dağõlmayacak, özelliklerini değiştirilip bozabilecek
maddelerle karõşõp kirlenmeyecek biçimde uygun yerlerde depolanmalõ, üst üste en fazla 12 sõra
dizilmelidir.

3.3.2 - Taşõma
Portland curuflu çimento torbalõ olarak ambalajlanmõş halde veya dökme çimento olarak taşõmada,
çimento özelliğini bozmayan ve kaybõna meydan vermeyen özel çimento araçlarõ ile taşõnmalõdõr.

5
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 12139/Mart 1997

4 - ÇEŞİTLİ HÜKÜMLER
İmalâtçõ ve satõcõ, bu standarda uygun olarak imâl edildiğini beyan ettiği portland curuflu çimento için
istendiğinde, standarda uygunluk belgesi vermek veya göstermek mecburiyetindedir. Bu belgede satõş
konusu portland curuflu çimentonun :
- Madde 1’deki özelliklerine uygun olduğunun,
- Madde 2’deki muayene ve deneylerin yapõlmõş ve uygun sonuç alõnmõş bulunduğunun belirtilmesi
gerekir.

YARARLANILAN KAYNAKLAR
prENV 197-1 1995/Kõsmen

6
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 12139/Mart 1997

EK 1

RAPOR FORMU ÖRNEĞİ

ÇİMENTO DENEY RAPORU

Numunenin Adõ : Laboratuvarõn Adõ :

Alõndõğõ Yer : Rapor Tarihi :
Alõndõğõ Tarih : Rapor No :

KİMYEVİ DENEY SONUÇLARI

Toplam Katkõ Miktarõ (%) (m/m)

Kükürt Troksit (SO3) (%) (m/m)
-
Klorür (Cl ) (m/m)

FİZİKİ ve MEKANİK DENEY SONUÇLARI

Priz Başlama süresi (saat) - (dakika)

Hacim Genleşmesi (mm)

Basõnç Dayanõmlarõ
2
N/mm

2 gün 7 gün 28 gün

DEĞERLENDİRME :

YETKİLİLERİN ÜNVAN, İSİM VE İMZALARI :

7
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 12139/Mart 1997

EK A
TARİFLERLE İLGİLİ AÇIKLAYICI BİLGİ
A.1 - Portland Çimentosu Klinkeri
Portland çimentosu klinkeri, CaO, SiO2, Al2O3, Fe2O3 ve az miktarda diğer maddeler ihtiva eden ham
maddelerin hassas bir şekilde belirlenmiş karõşõmõnõn (farin, pasta veya çamur) sinterlenmesi ile
hazõrlanõr. Farin, pasta veya çamur çok ince öğütülmüş, hassas bir şekilde karõştõrõlmõş ve dolayõsõyla
homojen olmalõdõr.

A.2 - Granüle Yüksek Fõrõn Curufu

Granüle yüksek fõrõn curufunun kütlece en az 2/3’ü, CaO, MgO ve SiO2 toplamõndan ibaret olmalõdõr.
Geri kalan kõsmõ az miktarda diğer bileşiklerle birlikte Al2O3 ihtiva etmeli, (CaO + MgO)/(SiO2) oranõ
kütlece 1,0’i geçmelidir.

Granüle yüksek fõrõn curufu, demir cevheri yüksek fõrõnda ergitilip arõtõlõrken ayrõlan uygun bileşimdeki
ergimiş curufun hõzla soğutulmasõ ile elde edilir.

A.3 - Puzolanik Maddeler

Puzolanik maddeler su ile karõştõrõldõğõnda kendi kendine sertleşmezler, fakat ince öğütüldüklerinde ve
suyun mevcudiyetinde normal çevre sõcaklõğõnda çözünmüş kalsiyum hidroksitle (Ca (OH)2), dayanõmõ
geliştiren kalsiyum silikat ve kalsiyum alüminat bileşikleri oluşturmak için reaksiyona girerler. Bu
bileşikler, hidrolik maddelerin sertleşmesinde oluşan bileşiklerle benzerdir. Puzolanlar esasen reaktif
SiO2 ve Al2O3’den oluşmuştur. Geri kalan kõsõm Fe2O3 ve diğer oksitleri ihtiva eder. Sertleşme için
reaktif CaO oranõ ihmal edilebilir. Reaktif SiO2 miktarõ kütlece %25,0’den az olmamalõdõr.

Puzolanik maddeler doğru şekilde hazõrlanmalõdõr; yani üretim veya teslim durumuna bağlõ olarak
seçilmeli, homojenize edilmeli, kurutulmalõ ve öğütülmelidir.

A.4 - Uçucu Küller

Uçucu küller silissi veya kalkersi yapõda olabilir. Silissi uçucu külün puzolanik özellikleri vardõr, kalkersi
uçucu külün ise hidrolik özelliklerine ilaveten puzolanik özellikleri olabilir. Uçucu külün TS 687’ye göre
tayin edilen fakat kõzdõrma süresi 1 saat olarak tutulan kõzdõrma kaybõ, kütlece %5,0’i geçmemelidir.

Uçucu kül, pülverize kömür yakõlan fõrõnlardan atõlan baca gazõndan, toz partiküllerinin elektrostatik
veya mekanik olarak çöktürülmesi ile elde edilir. Standardlara uygun çimentoda, diğer metotlarla elde
edilen kül kullanõlmaz.

A.5 - Silissi Uçucu

Silissi uçucu kül puzolanik özelliklere sahip, esas olarak küresel partiküllerden ibaret ince bir toz olup
esasen reaktif SiO2 ve Al2O3’den oluşur. Geri kalan kõsmõ Fe2O3 ve diğer bileşikleri ihtiva eder. Reaktif
CaO oranõ kütlece %5’den fazla, reaktif SiO2 miktarõ kütlece %25,0’den az olmamalõdõr.
A.6 - Kalkersi Uçucu Kül
Kalkersi uçucu kül, hidrolik ve/veya puzolanik özellikleri olan ince bir toz olup esas olarak reaktif
kalsiyum CaO, reaktif silisyum dioksit SiO2 ve alüminyum oksit Al2O3’den oluşur. Geri kalanõ demir
oksit Fe2O3 ve diğer bileşikleri ihtiva eder. Reaktif kalsiyum oksit CaO oranõ kütlece %5,0’den az
olmamalõdõr. %5,0 - %15,0 arasõnda reaktif kalsiyum oksit CaO ihtiva eden kalkersi uçucu kül, kütlece
%25,0’den az reaktif silisyum dioksit SiO2 ihtiva etmemelidir.
%15,0’den fazla reaktif kalsiyum oksit CaO ihtiva eden ince öğütülmüş kalkersi uçucu külün 28 günlük
2
basõnç dayanõmõ, TS 24’ e uygun olarak deney uygulandõğõnda en az 10,0 N/mm olmalõdõr. Deneyden
önce uçucu kül öğütülmeli, inceliği 40 mikrometrelik elekten yaş eleme yapõldõğõnda külün kütlesi
cinsinden elek üzerinde kalan kül oranõ %10 ve %30 arasõnda yer alacak şekilde olmalõdõr.
Harç, sadece çimento yerine öğütülmüş kalkersi uçucu külle hazõrlanmalõdõr.
Harç numuneleri, hazõrlanmalarõndan 48 saat sonra kalõptan çõkarõlmalõ ve deney anõna kadar nispi
nem oranõ en az %90 olan rutubetli ortamda kürlenmelidir. Kalkersi uçucu külün genleşmesi, daha
önce anlatõldõğõ gibi öğütülmüş kütlece %30 kalkersi uçucu kül ve kütlece %70 deney çimentosu
karõşõmõ (Madde 0.2.9) kullanõldõğõnda ve TS 24’e göre deneye tâbi tutulduğunda, 10 mm’yi
aşmamalõdõr.

NOT - Eğer uçucu külün SO3 miktarõ çimentonun SO3 miktarõ için müsaade edilebilen üst limiti aşarsa
bu durum çimento imalatçõsõ tarafõndan, kalsiyum sülfat ihtiva eden bileşenleri uygun şekilde
azaltmak suretiyle hesaba katõlmalõdõr.

8
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 12139/Mart 1997

A.7 - Pişmiş Şist

Pişmiş şist, özellikle pişmiş yağlõ şist özel bir fõrõnda yaklaşõk 800°C sõcaklõkta üretilir. Tabii maddenin
bileşimi ve üretim prosesi nedeniyle pişmiş şist esas olarak dikalsiyum silikat ve monokalsiyum
alüminat olmak üzere klinker fazlarõnõ ihtiva eder.

Aynõ zamanda az miktarda serbest CaO ve kalsiyum sulfatõn yanõnda özellikle SiO2 olmak üzere daha
yüksek oranlarda, puzolanik olarak reaksiyona giren oksitleri ihtiva eder.

Buna göre ince öğütülmüş haldeki pişmiş şist, portland çimentosu gibi belirgin hidrolik özellikler ve
buna ilave olarak puzolanik özellikler gösterir.
2
İnce öğütülmüş şist, TS 24’e göre deneye tabi tutulduğunda 28 günde en az 25,0 N/mm ’lik basõnç
dayanõmõna sahip olmalõdõr.

Harç, çimento yerine sadece ince öğütülmüş pişmiş şist’den hazõrlanmalõdõr. Harç numuneleri 48 saat
sonra kalõptan çõkarõlmalõ ve deney uygulanõncaya kadar nispi nemi en az % 90 olan rutubetli ortamda
kürlenmelidir.

Pişmiş şist’in genleşmesi, kütlece % 30 öğütülmüş pişmiş şist ve kütlece % 70 deney çimentosundan
(Madde 0.2.9) ibaret karõşõm kullanõldõğõnda ve TS 24’e göre deneye tabi tutulduğunda 10 mm’yi
geçmemelidir.

NOT - Eğer pişmiş şist’in SO3 miktarõ, çimento için müsaade edilebilir SO3 miktarõna ait üst limit
değerini aşarsa, bu durum çimento imalatçõsõ tarafõndan kalsiyum sülfat ihtiva eden bileşenleri
uygun şekilde azaltmak suretiyle hesaba katõlmalõdõr.

A.8 - Silika Füme (Silis Dumanõ)

Silika füme yüksek miktarda amorf silisyum dioksit ihtiva eden çok ince küresel partiküllerden ibarettir
ve aşağõdaki özelliklerde olmalõdõr.

a) Amorf silisyum dioksit (SiO2) miktarõ kütlece en az % 85 olmalõdõr.

b) TS 687’ye göre tayin edildiğinde fakat kõzdõrma süresi 1 saat tutulduğunda kõzdõrma kaybõ kütlece
% 4,0’ü geçmemelidir.

Klinker ve alçõ taşõ ile birlikte öğütülmesi için silika füme kendi orijinal halinde veya sõkõştõrõlmõş veya
(suyla) peletlenmiş halde olabilir.

Silika füme, silisyum ve ferrosilikon alaşõmlarõ üretimi sõrasõnda yüksek saflõktaki kuvarsõn kömürle
birlikte elektrik ark fõrõnlarõnda, indirgenmesinden oluşur.

A.9 - Minör İlave Bileşenler

Minör ilave bileşenler, özel olarak seçilen inorganik tabii mineral maddeler, klinker üretim prosesinden
çõkan inorganik mineral maddeler veya Madde 0.2.3’de tariflenen bileşenler olup çimentoda ana
bileşen olarak bulunmayan maddelerdir.

Minör ilave bileşenler partikül boyut dağõlõmlarõndan dolayõ uygun olarak hazõrlanmasõndan sonra
çimentonun fiziksel özelliklerini (işlenebilirlik, su tutma gibi) geliştiren özel olarak seçilmiş tabii
inorganik maddelerdir.

Minör ilave bileşenler inert olabilirler veya zayõf hidrolik, gizli hidrolik veya puzolanik özelliklere sahip
olabilirler. Bununla birlikte bu minör ilave bileşenlere bu konuda özellikler getirilmemiştir.

Minör ilave bileşenler doğru şekilde hazõrlanmalõdõr, üretim ve teslim durumuna bağlõ olarak seçilmeli,
homojenize edilmeli, kurutulmalõ ve öğütülmelidir.

Çimentonun su ihtiyacõnõ fark edilir derecede arttõrmamalõ, herhangi bir yolla betonun ve harcõn
bozulmaya karşõ direncini zayõflatmamalõ veya betonarmenin korozyona karşõ koruyuculuğunu
azaltmamalõdõr.

9
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 12139/Mart 1997

A.10 - Kalsiyum Sülfat

Kalsiyum sülfat çimentonun imalatõ sõrasõnda çimentonun diğer bileşenlerine prizi kontrol için az
miktarda ilave edilir.

Kalsiyum sülfat jips (kalsiyum sülfat dihidrat, CaSO4.2H2O), hemi hidrat (CaSO4.1/2H2O), veya anhidrit
(susuz kalsiyum sülfat) (CaSO4), veya karõşõmlarõ olabilir. Jips ve anhidrit tabii olarak bulunur.
Kalsiyum sülfat aynõ zamanda bazõ endüstriyel proseslerin yan ürünü olarak da mevcuttur.

A.11 - Kimyasal Katkõlar

Kimyasal katkõlar Madde 0.2.3 - Madde 0.2.4’un kapsamõna girmeyen ve çimentonun imalatõnõ veya
özelliklerini geliştirmek için ilave edilen maddelerdir (mesela öğütme kolaylaştõrõcõlar gibi). İlave
maddenin toplam miktarõ çimentonun kütlesinin %1,0’õnõ geçmemelidir, geçerse miktarõ ambalaj
üzerinde ve/veya sevk irsaliyesinde ifade edilmelidir.

Bu ilave maddeler betonarmenin korozyonunu arttõrmamalõ ve çimentonun veya çimentodan

hazõrlanan beton veya harçlarõn, özelliklerini bozmamalõdõr.

A.12 - Reaktif Kalsiyum Oksit (CaO)

CaO’õn normal sertleşme (donma) şartlarõ altõnda, kalsiyum silikat hidratlarõ veya kalsiyum alüminat
hidratlarõ oluşturan oranõdõr.

NOT - Bu oranõ bulmak için toplam CaO’den (TS 687), ölçülen karbon dioksit (CO2) miktarõnõ (TS 687)
esas alarak, kalsiyum karbonat olarak (CaCO3) hesaplanan CaO miktarõ ve ölçülen kükürt
trioksit (SO3) miktarõnõ esas alarak (TS 687) kalsiyum sülfat (CaSO4) olarak hesaplanan CaO
miktarõ çõkarõlõr, bu hesaplamada alkali ile bağlanan SO3 miktarõ göz önüne alõnmaz.

A.13 - Reaktif Silisyum Dioksit (SiO2)

SiO2’in hidroklorik asit (HCl) ile muamelesinden sonra, kaynar potasyum hidroksit (KOH) çözeltisinde
çözünebilen miktarõdõr.

NOT - Reaktif silisyum dioksit miktarõnõn tayini, her ikisi de kuru bazda olmak üzere toplam SiO2
miktarõndan (TS 687), çözünmeyen kalõntõda (TS 687, Madde 2.3.2) bulunan kõsmõnõn
çõkartõlmasõ ile tayin edilir.

10
ICS 91.100.10 TÜRK STANDARDI TS 12139/Mart 1997

ATIF YAPILAN STANDARDLAR

REFERENCES

TS 19/Nisan 1992 “Çimento - Portland Çimentolarõ”

“Cement - Portland Cements”

TS 23/Ekim 1986 “Çimento Numune Alma Metotlarõ”

“Sampling Methods of Cement”

TS 24/Eylül 1985 “Çimentolarõn Fiziki ve Mekanik Deney Metotlarõ”

“Physical and Mechanical Testing Methods Cement”

TS 687/Nisan 1994 “Çimento - Kimyasal Analiz Metotlarõ”

“Cement - Chemical Analysis”

TS 3026/Şubat 1978 “Kraft Kağõdõ (Ağõr Hizmet Torbalarõ)”

“Kraft Paper (For Heavy - Duty Paper Sacks)”

11