TS en 45501

ICS 17.
060 TÜRK STANDARDI TS EN 45501/Mart 1997
ÖNSÖZ
− Bu standard CEN ve CENELEC ortak çalõşma grubu tarafõndan kabul edilen ve otomatik olmayan tartõ
aletleri hakkõndaki 90/384/EEC no.lu Avrupa Topluluğu Konseyi Direktifi’ne uygun olarak hazõrlanan
EN 45501 (1992/AC 1993) standardõ esas alõnarak TSE Akreditasyon ve Belgelendirme Özel Daimî
Komitesince hazõrlanmõş ve TSE Teknik Kurulu’nun 14 Mart 1997 tarihli toplantõsõnda Türk Standardõ
olarak kabul edilerek yayõmõna karar verilmiştir.
ICS 17.060 TÜRK STANDARDI TS EN 45501/Mart 1997
İÇİNDEKİLER
T - TERMİNOLOJİ ...............................................................................................................1
T.1 - GENEL TARİFLER ............................................................................................................. 1
T.2 - TARTI ALETİNİN YAPISI .................................................................................................... 2
T.3 - BİR TARTI ALETİNİN METROLOJİK KARAKTERİSTİKLERİ ............................................. 4
T.4 - BİR TARTI ALETİNİN METROLOJİK ÖZELLİKLERİ........................................................... 5
T.5 - GÖSTERGELER VE HATALAR.......................................................................................... 5
T.6 - ETKİLER VE REFERANS ŞARTLARI................................................................................. 9
T.7 - Performans Deneyi ............................................................................................................. 9
1 - KAPSAM ......................................................................................................................10
2 - STANDARDIN PRENSİPLERİ .....................................................................................10
2.1 - ÖLÇÜ BİRİMLERİ ............................................................................................................. 10
2.2 - METROLOJİK ŞARTLARIN PRENSİPLERİ ...................................................................... 10
2.3 - TEKNİK ŞARTLARIN PRENSİPLERİ................................................................................ 10
2.4 - ŞARTLARIN UYGULANMASI ........................................................................................... 11
3 - METROLOJİK ŞARTLAR ............................................................................................11
3.1 - SINIFLANDIRMANIN PRENSİPLERİ ................................................................................ 11
3.2 - TARTI ALETLERİNİN SINIFLANDIRILMASI ..................................................................... 11
3.3 - ÇOK BÖLÜNTÜLÜ TARTI ALETLERİ İÇİN EK ŞARTLAR 5) ............................................. 12
3.4 - YARDIMCI GÖSTERGE TERTİBATLARI ......................................................................... 13
3.5 - İZİN VERİLEN EN BÜYÜK HATALAR 9)............................................................................ 14
3.6 - SONUÇLAR ARASINDA İZİN VERİLEN FARKLAR .......................................................... 15
3.7 - DOĞRULAMA STANDARDLARI....................................................................................... 16
3.8 - TEPKİ KABİLİYETİ (Discrimination) .................................................................................. 16
3.9 - ETKİ BÜYÜKLÜĞÜ VE ZAMANDAN KAYNAKLANAN DEĞİŞİMLER .............................. 16
3.10 - TİP MUAYENESİ DENEYLERİ ....................................................................................... 18
4 - KENDİLİĞİNDEN VE YARI KENDİLİĞİNDEN DENGELENEN TARTI ALETLERİ İÇİN
TEKNİK ŞARTLAR ...........................................................................................................18
4.1 - GENEL YAPIM KURALLARI ............................................................................................. 19
4.2 - TARTIM SONUÇLARININ GÖSTERİLİŞİ.......................................................................... 19
4.3 - ANALOG GÖSTERGE TERTİBATI................................................................................... 20
4.4 - DİJİTAL GÖSTERGE VE BASKI TERTİBATLI CİHAZLAR ............................................... 22
4.5 - SIFIR AYAR VE SIFIR TAKİP TERTİBATLARI ................................................................. 23
4.6 - DARA TERTİBATI............................................................................................................. 24
4.7 - ÖN AYARLI DARA TERTİBATI......................................................................................... 25
4.8 - KİLİTLEME KONUMLARI.................................................................................................. 25
4.9 - YARDIMCI DOĞRULAMA TERTİBATLARI (ÇIKARILABİLİR VEYA SABİT) ..................... 26
4.10 - ÇOK ARALIKLI TARTI ALETİNDE TARTIM ARALIĞININ SEÇİLMESİ ........................... 26
4.11 - ÇEŞİTLİ YÜK TAŞIYICI - KUVVET AKTARMA TERTİBATLARI VE ÇEŞİTLİ YÜK
TARTIM TERTİBATLARI ARASINDAKİ SEÇME TERTİBATLARI............................................. 26
4.12 - YÜK HÜCRELERİ İÇİN ŞARTLAR.................................................................................. 26
4.13 - “Artõ” ve “Eksi” Karşõlaştõrma Tartõ Aleti ........................................................................... 27
4.14 - HALKA DOĞRUDAN SATIŞLAR İÇİN KULLANILAN TARTI ALETLERİ 14) ..................... 28
4.15 - HALKA DOĞRUDAN SATIŞLARDA KULLANILAN FİYAT GÖSTERGELİ TARTI
ALETLERİ İÇİN EK ŞARTLAR.................................................................................................. 29
4.16 - NORMAL OLARAK HALKA DOĞRUDAN SATIŞLAR İÇİN KULLANILAN TARTI ALETİNE
BENZER TARTI ALETİ ............................................................................................................. 31
4.17 - FİYAT ETİKETLEME TERTİBATLI TARTI ALETİ............................................................ 31
5 - ELEKTRONİK TARTI ALETLERİ İÇİN ŞARTLAR ......................................................31
5.1 - GENEL ŞARTLAR ............................................................................................................ 31
5.2 - ANLAMLI ARIZAYA TEPKİ GÖSTERGE .......................................................................... 31
5.3 - FONKSİYONEL ŞARTLAR ............................................................................................... 31
5.4 - PERFORMANS VE ÖLÇÜ KARARLILIĞI DENEYLERİ .................................................... 33
6 - KENDİLİĞİNDEN DENGELENMEYEN TARTI ALETLERİ İÇİN TEKNİK ŞARTLAR .33
6.1 - EN AZ DUYARLILIK.......................................................................................................... 33
6.2 - GÖSTERGE TERTİBATLARI İÇİN KABUL EDİLEBİLİR ÇÖZÜMLER .............................. 34
6.3 - YAPIM ŞARTLARI ............................................................................................................ 34
6.4 - BASİT EŞİT KOLLU TARTI ALETİ .................................................................................... 35
6.5 - BASİT 1/10 KOL ORANLI TARTI ALETİ ........................................................................... 35
6.6 - BASİT SÜRME AĞIRLIKLI TARTI ALETİ.......................................................................... 36
6.7 - ROBERVAL VE BERANGER TİPİ TARTI ALETLERİ........................................................ 37
6.8 - ORANTI PLÂTFORMLU TARTI ALETİ.............................................................................. 37
6.9 - ERİŞİLEBİLİR SÜRME AĞIRLIKLI YÜK TARTIM TERTİBATINA SAHİP TARTI ALETİ
(Kantar Tipi) .............................................................................................................................. 38
7 - TARTI ALETİNİN İŞARETLENMESİ............................................................................38
7.1 - TANITICI İŞARETLEMELER............................................................................................. 38
7.2 - DOĞRULAMA (MUAYENE) İŞARETLERİ ........................................................................ 40
7.3 - EK İŞARETLER ................................................................................................................ 40
8 - BELGELENDİRME PROSEDÜRÜ...............................................................................40
8.1 - TİP İNCELEMESİ.............................................................................................................. 40
8.2 - TİP UYGUNLUK DOĞRULAMASI .................................................................................... 41
EK A ..................................................................................................................................42
EK B ..................................................................................................................................52
EK C ..................................................................................................................................56
TADİL ................................................................................................................................69
TARTI ALETLERİ - OTOMATİK OLMAYAN - METROLOJİK ÖZELLİKLER
T - TERMİNOLOJİ
Bu standardda kullanõlan terimler;
BIPM Uluslararasõ Ölçüler ve Ağõrlõklar Bürosu
IEC Uluslararasõ Elektroteknik Komisyonu
ISO Uluslararasõ Standardizasyon Organizasyonu
OIML Uluslararasõ Yasal Metroloji Organizasyonu
tarafõndan yayõnlanan “Uluslararasõ Temel ve Genel Metrolojik Terimler Sözlüğü” (1984 basõmõ) ve OIML
tarafõndan yayõnlanan “Yasal Metroloji Terimleri” (1978 basõmõ, 1987 revizyonu)’ne uyar.
Tartõ aletleri için bu yayõnlarda yeterince tarif edilmemiş olan özel ve ilâve kavramlar aşağõda tarif edilmiştir.
Tarifi yapõlan terimler bu standard metinlerinde dikkat çekmesi için büyük harflerle yazõlmõşlardõr.
Tanõmlamalarõ kolayca bulabilmek için Terminoloji kõsmõnõn sonundaki alfabetik olarak düzenlenmiş listeye
bakõnõz.
T.1 - GENEL TARİFLER

T.1.1 - Tartõ Aleti
Bir cismin üzerine tesir eden yerçekimi kuvvetinden faydalanõlarak, o cismin kütlesini belirlemeye yarayan
ölçü aletidir. Bu ölçü aleti ile ayrõca kütleyle ilgili diğer büyüklükler, parametreler ve karakteristik özellikler de
belirlenebilir.
T.1.2 - Otomatik Olmayan Tartõ Aleti

Yükün, yük taşõyõcõsõ üzerine konulmasõ - kaldõrõlmasõ ve tartõm sonucunun alõnmasõ gibi tartõm prosesi
süresince, bir kullanõcõnõn müdahalesine ihtiyaç duyulan tartõ aletidir.
Tartõ aleti, tartõm sonucunun ya görüntülü ya da basõlõ olarak doğrudan alõnmasõna imkân verir. “Gösterge”
kelimesi her iki ihtimali de kapsar.
NOT 1 - “Göstergek”, “Gösterge bileşeni” ve bunlardan türetilenler gibi terimler basma işlemini kapsamaz.
Otomatik olmayan tartõ aleti;

− Gösterge tertibatlõ veya gösterge tertibatsõz,
− Kendiliğinden dengelenen, yarõ kendiliğinden dengelenen veya kendiliğinden dengelenmeyen tipte
olabilir.
NOT 2 - Bu standarda “Otomatik olmayan tartõ aleti” kõsaca “tartõ aleti” olarak adlandõrõlmõştõr.
T.1.2.1 - Gösterge Tertibatlõ Tartõ Aleti

Tartõm sonucunun bir kõsmõnõn veya tamamõnõn doğrudan okunmasõna imkân veren tartõ aleti.
T.1.2.2 - Gösterge Tertibatsõz Tartõ Aleti

Kütle birimi cinsinden taksimatlandõrõlmõş skalasõ olmayan tartõ aleti.
T.1.2.3 - Kendiliğinden Dengelenen Tartõ Aleti

Denge konumuna kullanõcõnõn müdahalesi olmadan ulaşan tartõ aleti.
T.1.2.4 - Yarõ Kendiliğinden Dengelenen Tartõ Aleti

Dengelenme aralõğõnõn sõnõrlarõ kullanõcõnõn müdahalesi ile değiştirilebilen, kendiliğinden dengelenen tartõ
aleti.
T.1.2.5 - Kendiliğinden Dengelenmeyen Tartõ Aleti

Denge konumuna sadece kullanõcõnõn müdahalesi ile ulaşan tartõ aleti.
T.1.2.6 - Elektronik Tartõ Aleti

Elektronik cihazlarla donatõlmõş tartõ aleti.
1
T.1.2.7 - Fiyat Skalalõ Tartõ Aleti

Çeşitli birim fiyatlar esas alõnarak, fiyat tablolarõ veya fiyat skalalarõ yardõmõyla tartõmõ yapõlan malõn fiyatõnõ
gösteren tartõ aleti.
T.1.2.8 - Fiyat Hesaplayan Tartõ Aleti

Göstergede okunan kütle ve birim fiyatõ üzerinden malõn satõş fiyatõnõ hesaplayan tartõ aleti.
T.1.2.9 - Fiyat Etiketleme Tertibatlõ Tartõ Aleti

Önceden ambalajlõ mamüller için, malõn tartõm değerini, birim fiyatõnõ ve satõş fiyatõnõ basõlõ olarak veren fiyat
hesaplayan tartõ aleti.
T.1.2.10 - Müşteri Tartõ Aleti

Tartõm işleminin müşteriler tarafõndan yapõlabildiği tartõ aleti.
T.1.3 - Tartõ Aletinin Göstergeleri
T.1.3.1 - Ana Göstergeler

Bu standard kurallarõna uyan sinyal, sembol ve göstergelerdir.
T.1.3.2 - Yan Göstergeler

Ana gösterge dõşõndaki sinyal, sembol ve göstergelerdir.
T.2 - TARTI ALETİNİN YAPISI

Bu standarda, fizikî oluşumuna bağlõ olmaksõzõn özel bir fonksiyonu yerine getiren, meselâ işlemi başlatan bir
tuş veya bir mekanizma gibi bütün araçlar için “tertibat” terimi kullanõlmõştõr. Tertibat tartõ aletinin küçük bir
parçasõ olabileceği gibi ana bölümlerinden birisi de olabilir.
T.2.1 - Ana Tertibatlar
T.2.1.1 - Yük Taşõyõcõ

Tartõ aletinin, tartõmõ yapõlacak yükün üzerine konulduğu parçasõdõr.
T.2.1.2 - Kuvvet Aktarma Tertibatõ

Tartõ aletinin yük taşõyõcõ üzerindeki yükten oluşan kuvveti yük tartõm tertibatõna ileten parçasõ.
T.2.1.3 - Yük Tartõm Tertibatõ

Kuvvet aktarma tertibatõndan intikal eden kuvvetle dengelenen, denge tertibatõ, gösterge tertibatõ veya yazõcõ
tertibatõ vasõtasõyla tartõmõ yapõlan yükün kütlesini ölçen tartõ aletinin parçasõ.
T.2.2 - Modül
Tartõ aletinin özel bir fonksiyonu yerine getiren, ayrõ olarak muayene edilebilen ve özel olarak tespit edilmiş
kõsmî hata sõnõrlarõna tâbi olan parçasõ.
T.2.3 - Elektronik Parçalar
T.2.3.1 - Elektronik Tertibat

Elektronik alt gruplardan oluşan ve belirli bir fonksiyonu yerine getiren tertibatdõr. Bir elektronik tertibat
genellikle tartõ aletinden bağõmsõz olarak, imâl edilir ve deneye tâbi tutulur.
NOT - Bir elektronik tertibat yukarõdaki tarife göre (meselâ halka açõk satõş yerlerindeki tartõ aletleri gibi) tartõ
aletinin tamamõ veya (meselâ yazõcõ, gösterge tertibatõ vb. gibi) tartõ aletinin bir parçasõ olabilir.
T.2.3.2 - Elektronik Alt Grup

Elektronik bileşenlerden oluşan ve bilinen özel bir fonksiyonu yerine getiren elektronik tertibatõn bir bölümü.
Örnekler: A / D Konvertör, gösterge matrisi.
T.2.3.3 - Elektronik Bileşen

Yarõ iletkenlerde, gazlarda veya vakum içinde elektron veya delik iletkenliği için kullanõlan en küçük fiziksel
bileşen.
T.2.4 - Gösterge Tertibatõ (Bir tartõ aletinin)

2
Tartõm sonucunun doğrudan okunmasõnõ sağlayan yük tartõ tertibatõnõn bir parçasõ.
T.2.4.1 - Gösterge Bileşeni

Tartõ aletinin denge konumunu ve/veya tartõm sonucunu gösteren bileşen. gösterge bileşeni bir denge
konumlu tartõ aletlerinde sadece denge durumunu, birden çok denge konumlu olanlarda ise hem denge
durumunu hem de tartõm sonucunu gösterir.
T.2.4.2 - Bölüntü İşareti

Gösterge bileşeni üzerinde bulunan, belirli bir kütle değerine karşõlõk gelen çizgi veya başka bir işaret.
T.2.4.3 - Skala Temel İşareti

En küçük bölüntü işaretlerinin tamamõnõn orta noktalarõndan geçtiği düşünülen hayalî bir çizgidir.
T.2.5 - Yardõmcõ Gösterge Tertibatlarõ
T.2.5.1 - Kavalye (Süvari)

Tartõ aleti koluna monteli taksimatlandõrõlmõş bir ray veya doğrudan tartõ aleti kolu üzerinde bulunan ve
kaydõrõlmak suretiyle hareket ettirilebilen oldukça küçük kütleli ağõrlõklardan oluşan tertibat.
T.2.5.2 - Okuma İnterpolasyonu Tertibatõ (Nonius)

Bir tartõ aletinin gösterge tertibatõna bağlantõlõ olan ve özel bir ayar ya da müdahaleye gerek olmadan, tartõ
aletinin skalasõnõn bölüntü aralõklarõnõ alt bölüntülere ayõrabilen tertibat.
T.2.5.3 - İnce Ayar Tertibatõ

Gösterge bileşeni ve bölüntü işareti arasõnda kalan mesafeyi kütle birimi cinsinden tayin eden ayarlanabilir
tertibat.
T.2.5.4 - Farklõ Skala Bölüntülü Gösterge Tertibatõ

Ondalõk ayrõm işaretinden sonraki en son hanesi, diğerlerinden açõk bir şekilde ayõrdedilebilen sayõsal
gösterge tertibatõ.
T.2.6 - Genişletilebilen Ayõrma Güçlü Gösterge Tertibatõ

Elle verilen komutla bölüntü değeri (d)’yi muayene sabiti (e) değerinden daha küçük bir değere geçici olarak
dönüştürebilen tertibat.
T.2.7 - Ek Tertibatlar
T.2.7.1 - Su Düzeci
Tartõ aletini referans çalõşma konumuna getirmeyi sağlayan tertibat.
T.2.7.2 - Sõfõr Ayar Tertibatõ

Yüklenmemiş durumdaki tartõ aletinin Göstergesini sõfõra ayarlayan tertibat.
T.2.7.2.1 - Otomatik Olmayan Sõfõr Ayar Tertibatõ

Göstergenin sõfõr ayarõnõn kullanõcõ tarafõndan yapõldõğõ tertibat.
T.2.7.2.2 - Yarõ Otomatik Sõfõr Ayar Tertibatõ

Göstergenin kullanõcõ tarafõndan elle verilen bir komutla sõfõra ayarlandõğõ tertibat.
T.2.7.2.3 - Otomatik Sõfõr Ayar Tertibatõ

Göstergenin, kullanõcõnõn hiç bir müdahalesi olmadan otomatik olarak sõfõra ayarlandõğõ tertibat.
T.2.7.2.4 - Başlangõç Sõfõr Ayar Tertibatõ

Tartõ aletinin devreye alõnmasõyla, kullanmaya başlamadan önce göstergenin otomatik olarak sõfõra
ayarlandõğõ tertibat.
T.2.7.3 - Sõfõr Takip Tertibatõ
Belirli sõnõrlar içinde göstergenin otomatik olarak sõfõrda tutulmasõnõ sağlayan tertibat.
T.2.7.4 - Dara Tertibatõ

Yüklenmiş durumdaki tartõ aletinin göstergesini sõfõra getiren tertibattõr. Dara tertibatõ;
− Net yükler için tartõm aralõğõ değiştirilmiyorsa “artõrmalõ dara tertibatõ”,
− Net yükler için tartõm aralõğõ azaltõlõyorsa “eksiltmeli dara tertibatõ” olarak adlandõrõlõr.
3
Dara tertibatlarõ aşağõdaki üç şekilde çalõşabilirler;

− Otomatik olmayan tertibat (Yük, kullanõcõ tarafõndan dengelenir).
− Yarõ otomatik tertibat (Yük, kullanõcõ tarafõndan verilen tek bir komutla otomatik olarak dengelenir).
− Otomatik tertibat (Yük, kullanõcõnõn müdahalesi olmaksõzõn otomatik olarak dengelenir).
T.2.7.4.1 - Dara Dengeleme Tertibatõ

Tartõ aleti yüklenmiş durumda iken, dara değerinin gösterilmediği tertibat.
T.2.7.4.2 - Dara Tartõm Tertibatõ

Dara değerini hafõzaya alan ve bu değeri, tartõ aleti yüklü veya yüksüz durumda iken gösterebilen veya basõlõ
olarak verebilen tertibat.
T.2.7.5 - Ön Ayarlõ Dara Tertibatõ

Önceden belirlenmiş bir dara değerini, net veya brüt tartõm değerinden çõkarõp, hesap sonucunu gösteren
tertibat. Tartõm aralõğõ net yükler için bu değere karşõlõk gelecek şekilde azaltõlõr.
T.2.7.6 - Kilitleme Tertibatõ

Tartõ aletinin hareketli parçalarõnõn tamamõnõ veya bir kõsmõnõ sabitleştiren tertibat.
T.2.7.7 - Yardõmcõ Doğrulama Tertibatõ

Bir tartõ aletinin bir veya daha fazla ana parçasõnõn ayrõ ayrõ olarak doğrulanmasõna imkân veren tertibat.
T.2.7.8 - Yük Taşõyõcõlar ve Yük Tartõ Tertibatlarõ İçin Seçme Tertibatõ

Kullanõlan kuvvet aktarma tertibatlarõna bağlõ olmaksõzõn, bir veya daha çok yük taşõyõcõ ile bir veya daha çok
yük tartõm tertibatõnõn bağlantõsõnõ sağlayan tertibat.
T.2.7.9 - Gösterge Kararlõlõğõnõ Sağlayan Tertibat

Verilen şartlarda gösterge kararlõlõğõnõ devam ettiren tertibat.
T.3 - BİR TARTI ALETİNİN METROLOJİK KARAKTERİSTİKLERİ

T.3.1 - Tartõm Kapasitesi
T.3.1.1 - En Büyük Kapasite (Max)

Artõrmalõ dara kapasitesini hesaba katmaksõzõn en büyük tartõm kapasitesi.
T.3.1.2 - En Küçük Kapasite (Min)

Bu değerin altõndaki yüklerde, tartõm sonuçlarõnõn aşõrõ bağõl hatalara maruz kalabileceği yük değeri.
T.3.1.3 - Kendiliğinden Dengelenen Tartõm Kapasitesi

Tartõ aletinin, kullanõcõnõn müdahalesi olmaksõzõn denge konumuna geldiği tartõm kapasitesi.
T.3.1.4 - Tartõm Aralõğõ

En küçük kapasite ile en büyük kapasite arasõndaki aralõk.
T.3.1.5 - Kendiliğinden Dengelenme Aralõğõnõ Genişletebilme Aralõğõ

Kendiliğinden dengelenme aralõğõnõn, tartõm aralõğõ dahilinde genişletilebildiği değer.
T.3.1.6 - En Büyük Dara Etkisi (T+, T-)

Artõrmalõ veya eksiltmeli dara tertibatõnõn en büyük kapasitesi.
T.3.1.7 - En Büyük Emniyet Yükü (Lim)

Tartõ aletinin, metrolojik özelliklerinde kalõcõ bir değişiklik olmaksõzõn taşõyabileceği en büyük statik yük.
T.3.2 - Skala Bölüntüleri
T.3.2.1 - Bölüntü İşaret Aralõğõ (Analog Göstergeli tartõ aletlerinde)

Skala temel çizgisi boyunca ölçülen ardõşõk iki bölüntü işareti arasõndaki mesafe.
4
T.3.2.2 - Gerçek Bölüntü Değeri (d)

Kütle birimi cinsinden;
− Analog Göstergede, ardõşõk iki bölüntü işaretinin değerleri arasõndaki fark,
− Sayõsal Göstergede, birbirini takip eden iki gösterge değeri arasõndaki fark.
T.3.2.3 - Muayene Sabiti (e)

Bir tartõ aletinin sõnõflandõrõlmasõnda ve doğrulamasõnda kullanõlan, kütle birimi cinsinden ifade edilen değer.
T.3.2.4 - Rakamlandõrmanõn Bölüntü Değeri

Rakamlandõrõlmõş iki komşu bölüntü işareti arasõndaki fark.
T.3.2.5 - Muayene Sabiti Sayõsõ (Tek Muayene Sabitli Tartõ Aletlerinde)

En büyük kapasitenin muayene sabitine bölümüdür. n = Max / e
T.3.2.6 - Çok Bölüntülü Tartõ Aleti

Kõsmî tartõm aralõklarõna ayrõlmõş tek bir tartõm aralõğõna sahip olan ve her iki kõsmî tartõm aralõğõ için ayrõ bir
bölüntü değeri bulunan tartõ aletidir. Tartõm aralõğõ konulan ve alõnan yüke uygun olarak otomatik olarak
seçilir.
T.3.2.7 - Çok Aralõklõ Tartõ Aleti

Farklõ en büyük kapasiteli iki veya daha fazla tartõm aralõğõna ve bölüntü değerine sahip olan ve sadece bir
yük taşõyõcõsõ bulunan tartõ aletidir.
Bu tartõ aletinin her bir tartõm aralõğõ, sõfõrdan kendi en büyük kapasitesine kadardõr.
T.3.3 - İndirgeme Oranõ R

Kuvvet aktarma tertibatõnõn indirgeme oranõ;
R = FM / FL’dir.
FM : Yük tartõ tertibatõna etki eden kuvvet,
FL : Yük taşõyõcõsõna etki eden kuvvet.
T.4 - BİR TARTI ALETİNİN METROLOJİK ÖZELLİKLERİ

T.4.1 - Duyarlõlõk
Verilen bir ölçülmüş kütle değeri için, gözlenebilen l değişkenindeki değişimin büyüklüğünün, buna tekabül
eden M ölçülmüş kütlesindeki değişimine oranõdõr.
K = ∆l / ∆M
T.4.2 - Tepki Kabiliyeti

Bir tartõ aletinin çok küçük değerlerdeki yük değişimlerinden etkilenme kabiliyetidir. Tepki kabiliyetinin eşik
değeri, yük taşõyõcõ üzerine belirli küçüklükteki yükün yavaşça konulmasõ ve kaldõrõlmasõ esnasõnda
Göstergede hissedilebilir bir hareket veya değişim olmasõdõr.
T.4.3 - Tekrarlanabilirlik
Kabul edilebilir sabit deney şartlarõnda, aynõ yükün birkaç defa aynõ tarzda yük taşõyõcõ üzerine konulmasõ
halinde, tartõ aletinin göstergesinin birbiriyle tutarlõ sonuçlar verebilmesi kabiliyetidir.
T.4.4 - Dayanõklõlõk
Tartõ aletinin belirli bir kullanõm periyodu içinde ölçüm performansõnõ koruyabilme kabiliyetidir.
T.4.5 - Isõnma Süresi

Tartõ aletinin açõldõğõ andan, gerekli şartlarõ sağlayacağõ ana kadar geçen süredir.
T.5 - GÖSTERGELER VE HATALAR

T.5.1 - Gösterge Metotlarõ
5
T.5.1.1 - Ağõrlõklarla Dengeleme

Yükü dengeleyen, metrolojik kontroldan geçmiş ağõrlõklarõn değeridir (Yük indirgeme oranõ dikkate
alõnmalõdõr).
T.5.1.2 - Analog Gösterge

Denge konumunda, bölüntü değerinin kesirlerininde değerlendirilmesine imkân veren Gösterge.
T.5.1.3 - Sayõsal Gösterge

Bölüntü değerinin kesirlerinin interpolasyonla okunmasõna imkân vermeyen ve ardarda sõralanmõş
rakamlardan oluşan Gösterge.
T.5.2 - Tartõm Sonuçlarõ

NOT - Aşağõdaki tarifler sadece, tartõ aletinin yüklenmeden önce Göstergesinin sõfõr olmasõ halinde geçerlidir.
T.5.2.1 - Brüt Değer (G veya B)

Dara tertibatõnõ veya ön ayarlamalõ dara tertibatõnõ devreye almaksõzõn, tartõ aleti üzerindeki yükün tartõm
değerinin gösterimidir.
T.5.2.2 - Net Değer (N)

Dara tertibatõnõn devreye alõnmasõ suretiyle, tartõ aleti üzerindeki yükün tartõm değerinin gösterimidir.
T.5.2.3 - Dara Değeri (T)

Dara tartõm tertibatõ vasõtasõyla belirlenen, bir yükün ağõrlõk değeri.
T.5.3 - Diğer Ağõrlõk Değerleri
T.5.3.1 - Ön Ayarlõ Dara Değeri (PT)

Tartõ aletine girilmiş bir ağõrlõğa karşõlõk gelen sayõsal değer.
Burada “girilmiş” ifadesi; tuşla girme, hafõzadan çağõrma veya bir ara birim vasõtasõyla girme gibi işlemleri
kapsar.
T.5.3.2 - Hesaplanmõş Net Değer

Ayarlanmõş dara değeri ile, brüt veya net değer arasõndaki farktõr.
T.5.3.3 - Hesaplanmõş Toplam Ağõrlõk Değeri

Bir veya birden fazla tartõm değerinin ve/veya hesaplanmõş net değerin toplamõdõr.
T.5.4 - Okuma
T.5.4.1 - Basit Sõralõ Okuma

Tartõm sonucunun, herhangi bir hesaplamaya gerek olmaksõzõn, ardõşõk olarak gelen sayõlarõn basit olarak
yanyana sõralanmasõ suretiyle okunmasõ.
T.5.4.2 - Okuma Belirsizliği

Analog göstergeli tartõ aletlerinde okuma belirsizliği, normal işletme şartlarõ altõnda aynõ Göstergede değişik
gözlemciler tarafõndan yapõlan okumanõn standard sapmasõdõr.
Tartõm sonuçlarõ en azõndan 10 defa okunmalõdõr.
T.5.4.3 - Sayõsal Göstergede Yuvarlatma Hatasõ

Gösterge değeri ile, göstergenin analog olmasõ halindeki tartõm değeri arasõndaki farktõr.
T.5.4.4 - En Küçük Okuma Mesafesi
Gözlemcinin, normal işletme şartlarõnda tartõm sonucunu okuyabilmesi için Göstergeye serbestçe
yaklaşabileceği en kõsa mesafedir. Gösterge tertibatõn karşõsõnda, gözlemcinin serbestçe okuma
yapabileceği mesafe en az 0,80 m olmalõdõr (Şekil 1).
6
S, en küçük okuma mesafesidir.

Eğer S ≤ 0,80 ise, S yerine L
Mesafesi esas alõnõr.
ŞEKİL 1
T.5.5 - Hatalar
Şekil 2 kullanõlan bazõ terimlerin açõklanmasõnõ Göstergektedir.
T.5.5.1 - Gösterge Hatasõ

Tartõ aletinin gösterge değeri eksi kütlenin konvansiyonel gerçek değeri.
T.5.5.2 - Öz Hata
Tartõ aletinin referans şartlar altõndaki hatasõdõr.
T.5.5.3 - Başlangõç Öz Hatasõ

Bir tartõ aletinin, performans ve ölçü kararlõlõğõ deneylerinden önce tespit edilen öz hatasõdõr.
T.5.5.4 - Izin Verilen En Büyük Hata

Tartõ aletinin referans konumda ve Göstergesinin yüksüz olarak sõfõr olduğu durumda, tartõ aletinin göstergesi
ile, referans standard kütlelerle belirlenmiş buna karşõlõk gelen gerçek değer arasõndaki, mevzuatlarda izin
verilen pozitif veya negatif en büyük farktõr.
7
ŞEKİL 2
Kullanõlan Bazõ Terimlerin Açõklanmasõ
M : Ölçülecek kütle
E : Gösterge hatasõ (T.5.5.1)
İVH1 : İlk doğrulamada izin verilen en büyük hata
İVH2 : Kullanõm anõnda izin verilen en büyük hata
C : Referans şartlar altõndaki hata eğrisi
1)
C1 : Etki faktörleri veya bozucu etkiler nedeniyle oluşan hata eğrisi
ESP : Kararlõlõk deneyi sõrasõnda değerlendirilen gösterge hatasõ
I : Öz hata (T.5.5.2)
V : Kararlõlõk deneyleri sõrasõnda gösterge hatalarõndaki değişim
Durum 1 : E1, tartõ aletinin, etki faktörleri veya bozucu etkiler nedeniyle oluşan hatasõnõ gösterir. I1 öz
hatadõr. Arõza (T.5.5.5), bozucu etkiler veya etki faktörlerinin uygulanmasõyla oluşan hata E1 eksi
I1’dir.
Durum 2 : ESP1av, kararlõlõk deneyinde ilk ölçülen hatanõn ortalama değerini gösterir. Diğer hatalar ESPi, ESPk
ile aşõrõ değerler ESPm ve ESPn, kararlõlõk deneylerinden farklõ zamanlarda elde edilmiş hatalardõr. V
değişimi ise kararlõlõk deneyinde tespit edilen ESPm ve ESPn gösterge hatalarõnõn farkõdõr.
T.5.5.5 - Arõza
Bir tartõ aletinin öz hatasõ ile gösterge hatasõ arasõndaki farktõr.
NOT - Prensip olarak arõza, bir elektronik tartõ aleti içinde muhafaza edilen bilginin istenmeyen değişiminden
veya bu bilginin kullanõlmasõ sonucu oluşur.
T.5.5.6 - Anlamlõ Arõza

e’den büyük arõza.
1) Bu gösterimde, hata eğrisi üzerindeki etki faktörlerinin veya bozucu faktörlerin düzensiz olmadõğõ
varsayõlõr.
NOT - Çok bölüntülü tartõ aletleri için, her bir kõsmî tartõm aralõğõna tekabül eden e değeri geçerlidir.
8
Aşağõdaki arõzalar e değerinden büyük olsalar dahi anlamlõ arõza olarak kabul edilmezler.
− Tartõ aletinin kendi içinde veya kontrol sisteminde aynõ anda oluşan, ancak birbirinden bağõmsõz olan
arõzalar.
− Herhangi bir ölçüm işleminin yapõlmasõnõ imkânsõz kõlan arõzalar.
− Ölçüm sonucuyla ilgili bütün kişilerin dikkatini çekecek kadar ciddî arõzalar.
− Ölçme sonucu olarak yorumlanamayacak, hafõzada tutulamayacak veya iletilemeyecek kadar anî
gösterge değişimlerinden kaynaklanan geçici arõzalar.
T.5.5.7 - Dayanõklõlõk Hatasõ

Bir tartõ aletinin belirli kullanõm süresindeki öz hatasõ ile başlangõçtaki öz hatasõ arasõndaki fark.
T.5.5.8 - Anlamlõ Dayanõklõlõk Hatasõ

e’den büyük dayanõklõlõk hatasõ.
NOTLAR
1 - Dayanõklõlõk hatasõ mekanik zorlama ve aşõnmalardan ya da elektronik parçalarõn eskimesi değerlerinin
kaymasõndan oluşur. Anlamlõ dayanõklõlõk hatasõ sadece elektronik parçalara uygulanõr.
2 - Çok bölüntülü tartõ aletlerinde, herbir kõsmî tartõm aralõğõna tekabül eden e değeri geçerlidir.
Aşağõdaki dayanõklõlõk hatalarõ e değerinden büyük olsalar dahi anlamlõ dayanõklõlõk hatasõ olarak kabul
edilmezler.
Tartõ aletinin belirli bir kullanõm süresinden tertibat / aksamdan kaynaklanan veya bozucu etkilerin sonucu
olarak Göstergede açõkca ortaya çõkan;
− Bir ölçüm sonucu olarak yorumlanmayan, hafõzada tutulamayan veya iletilemeyen veya
− Herhangi bir ölçüm sonucunu imkânsõz kõlan veya
− Ölçüm sonucuyla ilgili olan herkesin dikkatini çekecek kadar açõklõkta yanlõş olan sonuçlar.
T.5.5.9 - Ölçü Kararlõlõğõ

Bir tartõ aletinin, belirli bir kullanõm süresi içinde yüksüz durumdaki gösterge değeri ile en büyük yükdeki
gösterge değeri arasõndaki farkõ belirli sõnõrlar içinde sabit tutabilme kabiliyetidir.
T.6 - ETKİLER VE REFERANS ŞARTLARI

T.6.1 - Etki Büyüklüğü
Ölçüme tâbi olmayan, ancak tartõ aletinin gösterge değerini veya ölçülen büyüklüğün değerini etkileyen
büyüklüktür.
T.6.1.1 - Etki Faktörü

Tartõ aletinin önceden belirtilen beyan işletme şartlarõ içinde kalan etki büyüklüğüdür.
T.6.1.2 - Bozulma
Bu standardda belirlenen sõnõrlar içinde kalan, ancak tartõ aletinin beyan işletme şartlarõ dõşõnda olan etki
büyüklüğüdür.
T.6.2 - Beyan İşletme Şartlarõ

Metrolojik karakteristiklerin, tespit edilmiş izin verilen en büyük hata içinde kalmasõnõ sağlayacak kadar etki
büyüklüğünün bulunduğu işletme şartõdõr.
T.6.3 - Referans Şartlarõ

Ölçüm sonuçlarõnõn mukayese edilebilirliğini sağlamak için tespit edilen etki faktörleri değeridir.
T.6.4 - Referans Konumu

Tartõ aletinin çalõşma şekline göre ayarlandõğõ konum.
T.7 - Performans Deneyi

Tartõ aletinin öngörülen fonksiyonlarõnõ yerine getirip getirmediğinin tespitine yönelik deneydir.
9
OTOMATİK OLMAYAN TARTI ALETLERİNİN METROLOJİK ŞARTLARI
1 - KAPSAM
Bu standard otomatik olmayan tartõ aletlerinin metrolojik ve teknik şartlarõnõ belirler.
Metrolojik ve teknik karakteristiklerin kolayca izlenebilir şekilde değerlendirilmesi için, standardlaştõrõlmõş

şartlarõn ve deney yöntemlerinin oluşturulmasõ amaçlanmõştõr.
2 - STANDARDIN PRENSİPLERİ
2.1 - ÖLÇÜ BİRİMLERİ
Bir tartõ aletinin işletmeye alõnmasõ için, o tartõ aletinde ülkelerin yasal ölçü birimleri kullanõlmalõdõr.
Bu açõklamaya bağlõ olarak aşağõdaki birimlere izin verilmiştir.

− SI Birimleri : Kilogram (işaret kg)
Mikrogram (µg), miligram (mg)
gram (g), ton (t)
− Emperyal Birimler : pound (lb), ons (oz), troy ons (oz tr)
− SI olmayan diğer birimler : Metrik karat (işaret ct) (Kõymetli taşlarõn tartõmõ için)
NOT - 11.1.1989 tarih ve 3516 sayõlõ Ölçüler ve Ayar Kanunu ve bu kanuna dayanõlarak çõkarõlan ve 7 Aralõk
1990 tarih ve 20718 sayõlõ Resmî Gazetede yayõmlanan “Uluslararasõ Birimler Sistemine Dair
Yönetmelik” hükümlerine göre, kütle birimi olarak Türkiye’de sadece SI birimleri ve istisna olarak
kuyumculukta ve kõymetli taşlarõn tartõlmasõnda metrik karat birimi kullanõlabilir. Yukarõdaki emperyal
birimler orjinal metne sadõk kalõnmak amacõyla verilmiştir.
2.2 - METROLOJİK ŞARTLARIN PRENSİPLERİ

Bu şartlar tartõ aletinin ölçüm prensibine bakõlmaksõzõn bütün tartõ aletleri için geçerlidir.
Tartõ aletleri;
− Mutlak doğruluğu temsil eden muayene sabitine ve
− Bağõl doğruluğu temsil eden muayene sabiti sayõsõna
göre sõnõflandõrõlmõşlardõr.
İzin verilen en büyük hatalar muayene sabiti mertebesinden verilmiştir.
En küçük kapasite (min), tartõ aleti hafif yüklerle yüklendiğinde, muhtemelen aşõrõ bağõl hatalarõn oluşacağõnõ
Göstergek için tespit edilir.
2.3 - TEKNİK ŞARTLARIN PRENSİPLERİ

Genel teknik şartlar, ister mekanik ister elektronik olsun bütün tartõ aleti tipleri için geçerlidir. Bu şartlar, özel
amaçlõ uygulamalarda kullanõlan veya özel bir teknoloji için tasarõmlanmõş tartõ aletleri için, ilâve şartlarla
tamamlanabilir veya tadil edilebilir. Bu şartlarla, teknik gelişmelerin sõnõrlanmamasõ için, tartõ aletinin
tasarõmõnõn değil performansõnõn belirlenmesi amaçlanmõştõr.
Özellikle, elektronik tartõ aletlerine ait bu standard kapsamõnda olmayan fonksiyonlar, metrolojik şartlarla
çelişmemek kaydõyla kabul edilmelidir.
Deney prosedürleri, tartõ aletlerinin bu standardõn şartlarõna uygunluğunu sağlamak için verilmiştir. Bunlar
uygulanmalõdõr ve metroloji makamlarõ tarafõndan deney sonuçlarõnõn kabulü veya değişiminin kolaylaştõrmak
amacõyla “Tip değerlendirme raporu” diye adlandõrõlan ayrõ bir döküman bir rehber olarak kullanõlõr.
10
2.4 - ŞARTLARIN UYGULANMASI

Bu standardõn şartlarõ, ister tartõ aleti içine yerleştirilmiş olsun ister ayrõ üniteler olarak imâl edilmiş olsun
bütün tertibatlarõn ilgili fonksiyonlarõna uygulanõr.
Meselâ : Yük tartõm tertibatõ

Gösterge tertibatõ
Yazõcõ tertibat
Ön ayarlamalõ dara tertibatõ
3 - METROLOJİK ŞARTLAR
3.1 - SINIFLANDIRMANIN PRENSİPLERİ
3.1.1 - Doğruluk Sõnõflarõ
2)
Tartõ aletlerinin doğruluk sõnõflarõ ve bunlarõn tanõtõm işaretleri Çizelge 1’de verilmiştir.
ÇİZELGE 1
Özel doğruluk I
Yüksek doğruluk II
Orta doğruluk III
Basit doğruluk IIII
3.1.2 - Muayene Sabiti

Tartõ aletlerinin değişik tipleri için muayene sabiti Çizelge 2’de verilmiştir.
ÇİZELGE 2
Tartõ aleti tipi Muayene sabiti

Taksimatlõ, yardõmcõ Gösterge e=d
tertibatõ yok
Taksimatlõ, yardõmcõ gösterge e, 3.2 ve 3.4.2 şartlarõna göre
tertibatõ mevcut imalâtçõ tarafõn seçilir.
Taksimatlandõrõlmamõş e, 3.2 şartlarõna göre imalâtçõ
tarafõndan seçilir.
3.2 - TARTI ALETLERİNİN SINIFLANDIRILMASI
Bir tartõ aletinin, doğruluk sõnõfõna bağlõ olarak muayene sabiti, muayene sabiti sayõsõ ve en az kapasitesi
Çizelge 3’de verilmiştir.
ÇİZELGE 3
Doğruluk sõnõfõ Muayene sabiti e Muayene sabiti sayõsõ n = max / e En küçük kapasite
en az en çok (Alt sõnõr)
3) 4)
Özel 0,001 g ≤ e 50000 - 100 e
I
Yüksek 0,001 g ≤ e ≤ 0,005 g 100 100000 20 e
II 0,1 g ≤ e 5000 100000 50 e
Orta 0,1 g ≤ e ≤ 2 g 100 10000 20 e
III 5g≤e 500 10000 20 e
Basit 5g≤e 100 1000 10 e
IIII
Nakil tarifesinin belirlenmesi amacõyla kullanõlan sõnõf II ve sõnõf III tartõ aletleri için en küçük kapasite 5 e’ye
kadar azaltõlmõştõr.
Çok aralõklõ tartõ aletlerinde e1 < e2 < < … < er olmak şartõyla muayene sabitleri e1, e2, …….. er’dir. Min, n
ve Max bunlara uygun olarak indis alõrlar.
2) Herhangi bir biçimde oval veya iki yarõm daire parçasõnõn iki yatay çizgi ile birleştirilmesine izin verilir.
Daire kullanõlmamalõdõr. Çünkü, bu işaret, izin verilen en büyük hatanõn, sabit bağõl hata olarak % şeklinde
ifade edildiği ölçü aletlerinin doğruluk sõnõflarõnõn gösterimi için kullanõlmõştõr.
Çok aralõklõ tartõ aletlerinde her bir tartõm aralõğõ, esas olarak bir aralõklõ tartõ aleti gibi değerlendirilir.
11
Özel uygulamalar için kullanõldõğõ üzerinde açõkca belirtilmiş olan bir tartõ aletinin tartõm aralõğõ, sõnõf I ve II
veya sõnõf II veya III’de olabilir. Bu durumda tartõ aleti bir bütün olarak her iki sõnõfa da uygulanan
3.9’dakinden daha zor şartlarõ yerine getirmelidir.
3.3 - ÇOK BÖLÜNTÜLÜ TARTI ALETLERİ İÇİN EK ŞARTLAR 5)

3.3.1 - Kõsmî Tartõm Aralõğõ
Her bir kõsmî aralõğõn (indis i = 1, 2 …….) karateristikleri aşağõdaki gibi tanõmlanõr:
− Muayene sabiti ei, ei + 1 ≥ ei
− En büyük kapasite maxi
− En küçük kapasite mini = maxi-1
(i = 1 için en küçük kapasite min1 = min’dir.)
Her bir kõsmî tartõm aralõğõ için muayene sabiti sayõsõ ni = maxi/ei’ye eşittir.
3.3.2 - Doğruluk Sõnõfõ

Her bir kõsmî tartõm aralõğõndaki ei, ni ve mini değerleri, tartõ aletinin doğruluk sõnõflarõna göre Çizelge 3’de
verilen şartlarõ sağlamalõdõr.
3.3.3 - Kõsmî Tartõm Aralõklarõnõn En Büyük Kapasitesi

En son kõsmî tartõm aralõğõ dõşõndaki diğer tartõm aralõklarõnda, tartõ aletinin doğruluk sõnõflarõna göre
Çizelge 4’de verilen şartlar sağlanmalõdõr.
ÇİZELGE 4
Sõnõf I II II IIII
Maxi/ei+1 ≥ 50000 ≥ 5000 ≥ 500 ≥ 50
3) Deney yüklerinin belirsizliği nedeniyle, e < 1 mg olan bir tartõ aletinin denenmesi ve kontrol edilmesi
normal olarak anlamlõ değildir.
4) İstisnasõ 3.4.4’de verilmiştir.
5) Çok bölüntülü bir tartõ aleti için örnek
En büyük kapasite Max = 15 kg sõnõf III
Muayene sabitleri e1 = 1 g sõfõrdan 2 kg’a
12
e2 = 2 g 2 kg’dan 5 kg’a
e3 = 10 g 5 kg’dan 15 kg’a
Bu tartõ aleti, bir Max’a ve min = 20 g’dan Max = 15 kg’a kadar olan bir tartõm aralõğõna sahiptir.
Kõsmî tartõm aralõklarõ;
min1 = 20 g Max1 = 2 kg e1 = 1 g n1 = 2000
min2 = 2 kg Max2 = 5 kg e2 = 2 g n2 = 2500
min3 = kg Max3 = 15 kg e3 = 10 g n3 = 1500
İlk doğrulamada izin verilen en büyük hatalar (i. v. h) (3.5.1).
m = 400 g = e1 ivh = 0,5 g
m = 1600 g = 1600 e1 ivh = 1,0 g
m = 2100 g = 1050 e2 ivh = 2,0 g
m = 4250 g = 2125 e2 ivh = 3,0 g
m = 5100 g = 510 e3 ivh = 10 g
m = 15000 g = 1500 e3 ivh = 10 g
Belirli etki faktörleri nedeniyle meydana gelen gösterge e’nin bir kesri veya katlarõyla sõnõrlõysa, bu çok
bölüntülü tartõ aletinde e değerinin uygulanan yüke göre tayin edileceği anlamõna gelir. Özellik sõfõr veya
sõfõra yakõn yükte e = e1’dir.
3.3.4 - Dara Tertibatlõ Tartõ Aleti
Çok bölüntülü tartõ aletinin aralõklarõ ile ilgili şartlar, mümkün olan her bir dara değeri için net yüke uygulanõr.
3.4 - YARDIMCI GÖSTERGE TERTİBATLARI
3.4.1 - Tip ve Uygulama
Yardõmcõ gösterge tertibatõ sadece sõnõf I ve II tartõ aletlerine monte edilebilir. Bu tertibatlar:
− Kavalyeli tertibat veya
− Okuma interpolasyonu tertibatõ veya
6)
− Ek gösterge tertibatõ veya
7)
− Son hanesi farklõlaştõrõlmõş gösterge tertibatõ olmalõdõr.
3.4.2 - Muayene Sabiti
Muayene sabiti e,
d 8)
d < e ≤ 10
k
e = 10 kg ifadesiyle tayin edilir.
Buradaki k pozitif veya negatif bir tam sayõ veya sõfõrdõr.
Bu şart d < 1 mg ve e = 1 mg olan Sõnõf I tartõ aletlerine uygulanmaz.
6) Şekil 3: Ek gösterge tertibatõ için bir örnek
gösterge : 174,273 g
son rakam : 3
d = 1 mg
e= 10 mg
7) Şekil 4: Son hanesi farklõlaştõrõlmõş gösterge tertibatõ

Son farklõ rakam : 5
d = 0,01 g veya 0,05 g
e = 0,1 g
Son farklõ rakam : 8

d = 0,01 g veya 0,02 g
e = 0,1 g
8) Bu kurala göre hesaplanmõş e değeri için örnek
ÇİZELGE 5
d= 0.1 g 0.2 g 0.5 g
e= 1g 1g 1g
13
3.4.3 - En Küçük Kapasite

Tartõ aletinin en küçük kapasitesi Çizelge 3’deki şartlara göre belirlenir. Ancak bu çizelgenin son sütununda
muayene sabiti e yerine bölüntü değeri d konulur.
3.4.4 - En Küçük Muayene Sabiti Sayõsõ

d < 0,1 mg olan I. sõnõf tartõ aletlerinde n 50000’den küçük olabilir.
3.5 - İZİN VERİLEN EN BÜYÜK HATALAR 9)

3.5.1 - İlk Doğrulamada İzin Verilen En Büyük Hata Değerleri
Artan veya azalan yükler için izin verilen en büyük hatalar Çizelge 6’da verilmiştir.
ÇİZELGE 6
İlk doğrulamada izin Muayene sabiti e cinsinden ifade edilen m yükleri

verilen en büyük hatalar
Sõnõf I Sõnõf II Sõnõfõ III Sõnõf IIII
± 0,5 e 0 ≤ m ≤ 50000 0 ≤ m ≤ 5000 0 ≤ m ≤ 500 0 ≤ m ≤ 50
±1e 50000 ≤ m ≤ 200000 5000 < m ≤ 20000 500 < m ≤ 2000 50 < m ≤ 200
± 1,5 e 200000 < m 20000 < m ≤ 100000 2000 < m ≤ 10000 200 < m ≤ 1000
3.5.2 - Kullanõmõna İzin Verilen En Büyük Hata Değerleri

Kullanõmda izin verilen en büyük hatalar, ilk doğrulamada izin verilen en büyük hatalarõn iki katõ kadardõr.
3.5.3 - Hatalarõn Tayin Edilmesinde Temel Kurallar
3.5.3.1 - Etki Faktörleri

Hatalar normal deney şartlarõnda tayin edilmelidir. Etki faktörlerinden birisi değiştirilirse, diğer bütün faktörler
normale yakõn bir değerde sabit tutulmalõdõrlar.
3.5.3.2 - Yuvarlatma Hatasõnõn Giderilmesi

Bir sayõsal göstergede bölüntü değeri 0,2 e’den büyük ise, yuvarlatma hatasõ giderilmelidir.
3.5.3.3 - Net Değerler İçin İzin Verilen En Büyük Hatalar

Önceden ayarlanmõş dara değerleri hariç, mümkün olan her bir dara yükü için, net değere izin verilen en
büyük hatalar uygulanõr.
3.5.3.4 - Dara Tartõm Tertibatõ

Bir dara tartõm tertibatõ için, herhangi bir dara değerinde izin verilen en büyük hatalar, aynõ yük değeri için
tartõ aletine izin verilen en büyük hatalarla aynõdõr.
3.5.4 - Hatalarõn Kõsõmlara Ayrõlmasõ

Tip inceleme prosesinde modüller ayrõ ayrõ denenecekse, aşağõdaki şartlar uygulanõr.
3.5.4.1 - İzin verilen en büyük hatalarõn kesri olan Pi’ye veya bütün tartõ aletinin Göstergedeki izin verilen
değişimine eşit hata sõnõrlarõ, ayrõ olarak muayene edilecek Mi modülüne uygulanabilir. Her bir modülün kesiri
aynõ doğruluk sõnõfõ ve aynõ muayene sabiti sayõsõna atfedilmiş olmalõdõr (Modül içeren komple bir tartõ
aletinde olduğu gibi).
2 2 2
Pi kesirleri P1 + P2 + P3 + ……….. ≤ 1 şartõnõ sağlamalõdõrlar.
5)
9) Çok bölüntülü tartõ aletleri için uygulama örneği dip notunda verilmiştir.
3.5.4.2 - Pi kesri modül imalâtçõlarõ tarafõndan seçilmeli ve uygun bir deneyle doğrulanmalõdõr. Ancak birden
fazla modül bu etkiye katkõda bulunuyorsa bir kesir 0,8’den büyük ve 0,3’den küçük olmamalõdõr.
14
Kabul Edilebilir Çözüm

Geçerli mühendislik uygulamalarõna göre açõkca tasarõmlanmõş ve imâl edilmiş tartõm köprüsü, kuvvet
aktarma tertibatõ gibi mekanik yapõlar ve mekanik veya elektrik bağlantõ elemanlarõ için toplam kesir Pi,
denenmeksizin 0,5 olarak uygulanõr. Yük hücresi çõkõşõ ve empedansda olduğu gibi sinyal iletimine uygun
olduğunda, mesela, aynõ malzemeden mamül kaldõraç ve iki simetrik düzleme (enine ve boyuna)
yerleştirilmiş kaldõraç zinciri ya da yük hücre çõkõşõ, empedansda olduğu gibi elektriki bağlantõ elemanlarõnõn
kararlõlõk karakteristikleri aktarõlan işarete uygun olduğunda.
Tipik modüller içeren (8.1’deki kabul edilebilir çözüm) tartõ aletleri için Pi kesirlerinin değerleri Çizelge 7’de
verilmiştir.
ÇİZELGE 7
Performans Yük Elektronik Bağlantõ eleman-

kriterleri Hücresi Gösterge larõ ve benzerleri
(x)
Toplam Etki 0,7 0,5 0,5
Yüksüz durumda (sõfõr konumunda) 0,7 0,5 0,5
sõcaklõk etkisi
Güç kaynağõndaki değişim - 1 -
Sürünme etkisi 1 - -
Islak õsõ 0,7 0,5 0,5
(x)
Toplam etkisi: Lineer olmama, histerize ve sõcaklõğõn çalõşma aralõğõ üzerindeki etkisi imalâtçõ tarafõndan
belirlenen õsõnma süresinden sonra, toplam etki hata kesirleri modüllere uygulanõr.
“-“ işareti “uygulanamaz” manasõndadõr.
3.5.5 - Doğrulama İçin Deney

Yük tartõm tertibatõ doğrulama için bağõmsõz olarak denenecekse, izin verilen en büyük hata, komple tartõ
aleti için izin verilen en büyük hatanõn 0,7’sine eşittir (Bu kesir, doğrulamada kullanõlan tertibatlara ait hatalarõ
da kapsar).
Her durumda doğrulamaya sunulan tartõ aleti bir bütün olarak denenmelidir.
3.6 - SONUÇLAR ARASINDA İZİN VERİLEN FARKLAR

Sonuçlarõn hangi değişikliklerine izin verildiğine bakõlmaksõzõn, herhangi bir tartõm sonucunun hatasõ, verilen
yükte izin verilen en büyük hatayõ geçmemelidir.
3.6.1 - Tekrarlanabilirlik
Herhangi bir yükün muhtelif tartõmlarõnõn sonuçlarõ arasõndaki fark, bu yük için tartõ aletine izin verilen en
büyük hatanõn mutlak değerinden fazla olmamalõdõr.
3.6.2 - Eksantrik Yükleme

Bir yükün farklõ konumlardaki gösterge değerleri, tartõ aleti 3.6.2.1’den 3.6.2.4’e kadar olan şartlara göre
denendiğinde, izin verilen en büyük hata sõnõrlarõ içinde kalmalõdõr.
NOT - Tartõ aleti, yükün değişik metotlarla uygulanmasõna imkân verecek şekilde tasarõmlanmõşsa,
aşağõdaki deneylerden birden fazlasõ uygulanabilir.
3.6.2.1 - Bundan sonra başkaca belirtilmedikçe, en büyük kapasite ve buna karşõlõk gelen en büyük artõrmalõ
dara etkisi toplamõnõn 1/3’üne tekabül eden bir yük uygulanmalõdõr.
3.6.2.2 - n sayõda mesnet noktasõna sahip bir yük taşõyõcõsõ olan tartõ aletinde n > 4 ise, her bir mesnet
noktasõna en büyük kapasite ve en büyük artõrmalõ dara etkisi toplamõnõn 1/(n - 1)’i kadar yük uygulanmalõdõr.
3.6.2.3 - Eksantrik yüklemeye müsait olmayan depo, kova vb. şeklinde yük taşõyõcõsõna sahip olan bir tartõ
aletinde, her bir mesnet noktasõna en büyük kapasite ve en büyük artõrmalõ dara etkisi toplamõnõn 1/10’una
tekabül eden bir deney yükü uygulanmalõdõr.
3.6.2.4 - Alõşõlmõş tartõm işlerinde karşõlaşõlan en ağõr ve tartõlmasõ mümkün olan en konsantre yüklere
karşõlõk gelen yuvarlanabilir deney yükü en büyük kapasite ve en büyük artõrmalõ dara etkisi toplamõnõn 0,8’ini
geçmemek şartõyla, yük taşõyõcõnõn farklõ noktalarõna uygulanmalõdõr.
15
3.6.3 - Birden Çok Gösterge Tertibatõ

Verilen bir yük için, dara tartõm tertibatlarõ da dahil olmak üzere birden çok gösterge tertibatõnõn, gösterge
değerleri arasõndaki fark, izin verilen en büyük hatanõn mutlak değerinden fazla olmamalõ, bununla beraber
sayõsal gösterge veya yazõcõdan alõnan değerler arasõndaki fark sõfõr olmalõdõr.
3.6.4 - Dengenin Değişik Konumlarõ

Dengelemek için uygulanan metot değiştirilince aynõ yük için müteakip iki deneyden elde edilen sonuçlar
arasõnda müsaade edilen fark, uygulanan yük için izin verilen hatanõn en büyük mutlak değerini aşmamalõdõr.
3.7 - DOĞRULAMA STANDARDLARI

3.7.1 - Ağõrlõklar
Bir tartõ aletinin doğrulanmasõ için kullanõlacak standard ağõrlõklar veya standard kütleler, tartõ aletine
uygulanan yük için izin verilen en büyük hatanõn 1/3’ünden büyük bir hataya sahip olmamalõdõr.
3.7.2 - Yardõmcõ Doğrulama Tertibatõ

Bir tartõ aletine yardõmcõ doğrulama tertibatõ monte edilmesi veya doğrulamanõn ayrõ bir yardõmcõ tertibatla
yapõlmasõ halinde, bu tertibat için izin verilen en büyük hata, uygulanan yük için izin verilen en büyük hatanõn
1/3’ü kadar olmalõdõr. Ağõrlõklarõn kullanõlmasõ halinde, bu ağõrlõklarõn hata etkisi, doğrulamasõ yapõlan tartõ
aleti için aynõ yükte izin verilen en büyük hatanõn 1/5’ini geçmemelidir.
3.7.3 - Standard Ağõrlõklarõn İkame Edilmesi

Denenecek tartõ aletinde max > 1 t ise en az 1 t veya % 50 Max (hangisi daha büyükse) kadar standard
ağõrlõk kullanõlmak şartõyla, standard ağõrlõk yerine herhangi bir sabit ağõrlõk kullanõlabilir.
Standard ağõrlõk miktarõ, en büyük kapasitenin % 50’si yerine aşağõdaki oranlara indirgenebilir.
− Tekrarlanabilirlik hatasõ, 0,3 e’den büyük değilse % 35 max
− Tekraralanabilirlik hatasõ 0,2 e’den büyük değilse % 20 max
Tekrarlanabilirlik hatasõ, en büyük kapasitenin % 50’si civarõnda bir yükün yük taşõyõcõ üzerine üç defa
konulup alõnmasõyla tayin edilir.
3.8 - TEPKİ KABİLİYETİ (Discrimination)

3.8.1 - Kendiliğinden Dengelenmeyen Tartõ Aleti
Uygulanan yük için izin verilen en büyük hatanõn mutlak değerinin 0,4’üne eşit miktarda ilâve bir yükün,
denge konumundaki tartõ aletinin üzerine yavaşça konulmasõ ve kaldõrõlmasõ halinde, gösterge elemanõnda
görülebilir bir hareket meydana gelmelidir.
3.8.2 - Yarõ Kendiliğinden veya Kendiliğinden Dengelenen Tartõ Aleti
3.8.2.1 - Analog Gösterge

Uygulanan yük için izin verilen en büyük hatanõn mutlak değerine eşit bir ilâve yükün, denge konumundaki
tartõ aleti üzerine yavaşça konulmasõ veya alõnmasõ durumunda, gösterge elemanõnõn, ilâve yükün 0,7’sinden
daha az olmayan bir değere karşõlõk gelecek kadar kalõcõ olarak yer değiştirmesine sebep olmalõdõr.
3.8.2.2 - Sayõsal Gösterge

Bölüntü değerinin 1,4 katõna eşit ilâve bir yükün, denge konumundaki tartõ aleti üzerine yavaşça konulmasõ
veya kaldõrõlmasõ halinde başlangõçtaki gösterge değeri değişmelidir.
3.9 - ETKİ BÜYÜKLÜĞÜ VE ZAMANDAN KAYNAKLANAN DEĞİŞİMLER

Aksi belirtilmedikçe bir tartõ aleti; 3.9.2 ve 3.9.3 şartlarõ altõnda 3.5, 3.6 ve 3.8 şartlarõnõ sağlamalõ ve ilaveten
3.9.1 ve 3.9.4 şartlarõna da uygunluk Göstergelidir.
3.9.1 - Eğiklik
3.9.1.1 - Eğikliğe maruz kalabilen sõnõf II , III ve IIII ’e ait bir tartõ aleti, için eğimin etkisi, enine veya boyuna
2/1000 oranõnda eğim verilerek veya eğim işaretinin uygun bir sõnõr değeri Göstergesi suretiyle (hangi eğim
daha büyükse) ya da bir seviye gösterimiyle belirlenir.
16
Tartõ aletinin referans konumdaki (eğik olmayan) gösterge değeri ile eğri konumdaki gösterge değeri
arasõndaki farkõn mutlak değeri;
− Sõnõf II tartõ aletleri hariç, (ancak 4.14.8’e bakõnõz), yüksüz durumda 2 muayene sabitini, (tartõ aleti
referans konumda ve yüksüz durumda iken önceden sõfõra ayarlanmõş olmalõdõr).
− Kendiliğinden dengelenen tartõm kapasitesinde ve en büyük kapasitede izin verilen en büyük hatayõ (tartõ
aleti her iki halde de, referans konumda ve yüksüz durumda iken sõfõra ayarlanmõş olmalõdõr)
geçmemelidir.
Bir tartõ aleti;

− Serbest olarak asõlõ değilse,
− Sabit konumda değilse,
− Herhangi bir yönde % 5 eğim verildiğinde, eğiklik şartlarõnõ sağlamõyorsa
bir seviye ayar tertibatõ ve tartõ aleti üzerinde kullanõcõ tarafõndan rahatlõkla görülebilecek bir yere
sabitleştirilmiş bir seviye göstergesi (su düzeci) ile teçhiz edilmelidir.
Seviye göstergesinin sõnõr değeri belirgin olmalõ ve eğim kolayca fark edilmelidir.
NOT - “Eğim sõnõr değeri” : Seviye göstergesinin merkez konumundan 2 mm sapmasõ durumunda, izin
verilen en büyük eğimin aşõldõğõnõn lamba veya başka bir uyarõ işaretiyle gösterilmesidir.
3.9.1.2 - Sõnõf I tartõ aletinin eğim sõnõr değeri 2/1000’den fazla olmamalõdõr. Aksi takdirde bu tartõ aletinin,
Sõnõf II tartõ aletlerinden istenilen şartlarõ sağlamasõ gerekir.
10)
3.9.2 - Sõcaklõk
3.9.2.1 - Öngörülen Sõcaklõk Sõnõrlarõ

Tartõ aletinin tanõtõm Plâkasõnda özel çalõşma sõcaklõğõ belirtilmemişse, bu tartõ aleti -10°C ile +40°C
arasõndaki sõcaklõklarda metrolojik şartlarõ sağlamalõdõr.
3.9.2.2 - Özel Sõcaklõk Sõnõrlarõ

Tanõtõm Plâkasõnda özel çalõşma sõcaklõk sõnõrlarõ belirtilmiş olan bir tartõ aleti, bu sõnõrlar içinde metrolojik
şartlarõ sağlamalõdõr.
Sõcaklõk sõnõrlarõ tartõ aletinin kullanõm amacõna göre seçilebilir.
Bu sõnõrlar içindeki aralõklar en az;

Sõnõf I tartõ aletlerinde 5°C
Sõnõf II tartõ aletlerinde 15°C’ye eşit
Sõnõf III ve IIII tartõ aletlerinde 30°C olmalõdõr.
3.9.2.3 - Yüksüz Tartõ Aletinin Göstergesine Sõcaklõğõn Etkisi

Ortam sõcaklõğõnõn I. sõnõf tartõ aletleri için 1°C, diğerleri için 5°C değişmesi halinde, sõfõr veya sõfõra yakõn
değerdeki gösterge 1 muayene sabitinden fazla değişmemelidir.
Çok bölüntülü veya çok aralõklõ tartõ aletleri için, tartõ aletinin en küçük muayene sabiti uygulanõr.
10) Sõcaklõk değerleri için toleranslar A ve B eklerindeki deney prosedürlerinde verilmiştir.
3.9.3 - Şebeke Güç Kaynağõ

Şebeke güç kaynağõndan beslenerek çalõşan bir tartõ aleti, şebekede aşağõdaki değişmeler oluştuğunda
metrolojik şartlarõ sağlamalõdõr:
− Tartõ aleti üzerinde işaretlenmiş gerilim değerinin - % 15’i ile + % 10’u arasõnda,
− Tartõ aleti üzerinde işaretlenmiş frekans değerinin - % 2’si ile + % 2’si arasõndaki değişmeler (Alternatif
akõmla besleniyorsa).
17
3.9.4 - Zaman
Makul sabitlikteki çevre şartlarõnda, sõnõf II, III veya IIII bir tartõ aleti aşağõdaki şartlarõ yerine getirmelidir.
3.9.4.1 - Herhangi bir yük tartõ aleti üzerine konulduğunda, yükün konulmasõndan hemen sonra alõnan
gösterge değeri ile, bunu müteakip 30 dakikalõk süre içindeki herhangi bir gösterge değeri arasõndaki fark 0,5
e’den fazla olmamalõdõr. Bununla birlikte 15. Dakikadaki gösterge değeri ile 30. Dakikadaki gösterge değeri
arasõndaki fark 0,2 e’den fazla olmamalõdõr.
Bu şartlar sağlanamõyorsa, yükün tartõ aleti üzerine konulmasõndan hemen sonra alõnan gösterge değeri ile
bunu müteakip 4 saatlik süre içinde alõnan gösterge değerleri arasõndaki fark, o yüke tekabül eden izin
verilen en büyük hatayõ geçmemelidir.
3.9.4.2 - Sõfõra geri dönüşdeki sapma, tartõ aleti üzerinde yarõm saat kalan herhangi bir yükün alõnmasõndan
sonra, gösterge dengelenir dengelenmez 0,5 e’den fazla olmamalõdõr.
Çok aralõklõ tartõ aletlerinde maxi’den sõfõra geri dönüşteki sapma 0,5 ei’den fazla olmamalõdõr. Ayrõca
max1’den büyük herhangi bir yükden sõfõra döndükten sonra ve en küçük tartõm aralõğõna geçtikten hemen
sonra, sõfõra yakõn gösterge, müteakip 5 dakika esnasõnda e1’den fazla değişmemelidir.
3.9.4.3 - Aşõnma ve yõpranmadan dolayõ oluşan dayanõklõlõk hatasõ, izin verilen en büyük hatanõn mutlak
değerinden fazla olmamalõdõr.
Tartõ aleti A.6’da tanõmlanan dayanõklõlõk deneyinden geçmişse, bu şart sağlanmõş sayõlõr. Bu deney, sadece
max ≤ 100 kg olan tartõ aletlerine uygulanõr.
3.9.5 - Diğer Etki Büyüklükleri ve Engeller

Tartõ aletinin öngörülen normal çalõşma şartlarõnda;
− Titreşim,
− Yağõşlar ve hava akõmlarõ,
− Mekanik zorlama ve kõsõtlamalar,
gibi diğer etki büyüklükleri ve zorlamalar oluşsa dahi, tartõ aleti ya bu etkilere rağmen doğru çalõşacak şekilde
tasarõmlanmõş olmak suretiyle veya bu etkilerden korunmak suretiyle Madde 3 ve 4’deki şartlarõ sağlamalõdõr.
ÖRNEK
Atmosfer etkilerine karşõ gerekli korunma tedbirleri alõnmadan, açõğa kurulmuş olan bir tartõ aleti, muayene
sabiti sayõsõ çok büyük ise normal olarak Madde 3 ve 4’deki şartlarõ sağlayamaz (n = 3000 değeri
aşõlmamalõdõr. Ayrõca karayolu taşõt kantarlarõ ve demiryolu basküllerinde muayene sabiti 10 kg’dan az
olmamalõdõr).
Bu sõnõr değer, ayrõca çok aralõklõ tartõ aletleri veya tartõ aletleri kombinasyonunun her bir tartõm aralõğõ veya
çok bölüntülü tartõ aletlerinin kõsmî tartõm aralõğõ için de geçerlidir.
3.10 - TİP MUAYENESİ DENEYLERİ

Tip muayenelerinde, 3.5, 3.6, 3.8, 3.9.1, 3.9.2, 3.9.3, 3.9.4, 4.5, 4.6, 5.3 ve 6.1 şartlarõna uygunluğun
doğrulanmasõ için Ek A ve B’de verilen deneyler yapõlmalõdõr (A.6)’daki dayanõklõlõk deneyi, Ek A ve B’deki
diğer bütün deneyler yapõldõktan sonra yapõlmalõdõr.
4 - KENDİLİĞİNDEN VE YARI KENDİLİĞİNDEN DENGELENEN TARTI

ALETLERİ İÇİN TEKNİK ŞARTLAR
Aşağõdaki şartlar, normal işletme şartlarõnda ve deneyimsiz kişiler tarafõndan uygun bir şekilde kullanõlmasõ
halinde, doğru ve tereddüte yer vermeyecek kadar açõk tartõm sonuçlarõ verebilecek tartõ aletlerinin tasarõmõ
ve yapõmõ ile ilgilidir.
Bu şartlar çözüm önermek amacõyla değil, tartõ aletinin uygun ve doğru çalõşmasõnõ tanõmlamak içindir.
18
Uzun süre denenmiş olan belirli çözümler kabul edilir olmuşlardõr. Bu çözümler “kabul edilebilir çözüm”
şeklinde işaretlenmişlerdir. Bunlarõ benimsemek zorunlu olmamakla beraber, uygulanan şartlarõ yerine
getirdikleri kabul edilmiştir.
4.1 - GENEL YAPIM KURALLARI

4.1.1 - Uygunluk (Suitability)
4.1.1.1 - Uygulama İçin Uygunluk

Bir tartõ aleti kullanõm maksadõna uygun olarak tasarõmlanmalõdõr.
4.1.1.2 - Kullanõm İçin Uygunluk

Bir tartõ aleti, kullanõm periyodu süresince metrolojik kalitesini muhafaza edecek şekilde sağlam ve özenle
yapõlmalõdõr.
4.1.1.3 - Tip Uygunluk Doğrulamasõna Uygunluk

Bir tartõ aleti 8.2.2’de verilen deneylerin yapõlabilmesine imkân vermelidir.
Özellikle yük taşõyõcõlar, standard kütlelerin üzerlerine kolayca ve tam emniyetli olarak konulmasõna uygun
olmalõdõr. Ağõrlõklar konulamõyorsa ilâve bir dayanağa ihtiyaç olabilir.
Ayrõ bir tip muayenesi prosedürüne tâbi olan tertibatlarõ, tanõmlamak mümkün olmalõdõr (Meselâ yük
hücreleri, yazõcõlar gibi).
4.1.2 - Güvenlik
4.1.2.1 - Hileli Kullanõm

Tartõ, aleti, hileli kullanõmõ kolaylaştõrabilecek muhtemel karakteristiklere sahip olmamalõdõr.
4.1.2.2 - Tesadüfî Bozulmalar ve Kötü Ayar

Tartõ aleti, etkisi açõkça belli olmayan ve doğru çalõşmasõnõ bozabilecek nitelikte muhtemel bozulmalara veya
kontrol elemanlarõnõn kötü ayarõna imkân vermeyecek şekilde imâl edilmelidir.
4.1.2.3 - Kumanda Elemanlarõ

Kumanda cihazlarõ, manevra esnasõnda bütün Göstergeler imkânsõz kõlõnmadõkça, tasarõmla amaçlanmõş
konumlar dõşõnda, normal olarak durmayacak şekilde tasarlanmalõdõr. Tuşlar açõk şekilde işaretlenmelidir.
4.1.2.4 - Ön Ayarlamalõ Kontrol Elemanlarõnõn ve Bileşenlerin Emniyeti

Girişine müdahale edilmesi yasak olan ön ayarlamalõ kontrol elemanlarõ ve bileşenlerinin emniyeti için imkân
sağlamalõdõr. Sõnõf I tartõ aletlerinde, duyarlõlõğõ ayarlayan tertibatlar emniyet altõna alõnmadan olduğu gibi
kalabilir.

Kontrol işaretlerinin uygulanmasõ için en az 5 mm çapõnda bir alan olmalõdõr.
4.1.2.5 - Ayar
Bir tartõ aletine otomatik veya yarõ otomatik ölçü - ayar tertibatõ takõlabilir. Bu tertibat tartõ aletinin kendi
bünyesine yerleştirilmelidir. Bu tertibat emniyet altõna alõndõktan sonra, dõşarõdan etkilenmesi pratik olarak
mümkün olmamalõdõr.
4.1.2.6 - Yerçekimi Etkisinin Dengelenmesi

Yerçekimi etkisine duyarlõ bir tartõ aleti, yerçekimi etkisi değişimlerini karşõlayan bir tertibatla teçhiz edilebilir.
Bu tertibat emniyet altõna alõndõktan sonra, tartõ aletinin dõşarõdan etikilenmesi pratik olarak mümkün
olmamalõdõr.
4.2 - TARTIM SONUÇLARININ GÖSTERİLİŞİ

4.2.1 - Okuma Kalitesi
Normal kullanõm şartlarõ altõnda, sonuçlarõn okunmasõ, kolay, güvenilir ve açõk olmalõdõr.
19
− Analog gösterge tertibatõnda okuma belirsizliği 0,2 e’den fazla olmamalõdõr.

− Sonuçlarõ oluşturan rakam ve semboller, kolay okumayõ sağlayacak büyüklük, şekil ve netlikte olmalõdõr.
Taksimatlar, numaralandõrma ve yazõm, sonuçlarõ teşkil eden rakam ve sembollerin basit sõralõ okunmasõna
imkân vermelidir.
4.2.2 - Gösteriliş Şekli
4.2.2.1 - Tartõm sonuçlarõ, kütle birimi cinsinden ifade edilen isimleri veya işaretleri ihtiva etmelidir.
Tartõm değerinin her bir gösterilişi için, sadece bir kütle birimi kullanõlmalõdõr.
k k k
Taksimat aralõğõ, sonuçlarõn ifade edildiği 1 x 10 , 2 x 10 veya 5 x 10 şeklinde olmalõdõr. Burada k pozitif
veya negatif bir tam sayõ veya sõfõrdõr.
Tartõ aletinin dara tartõm tertibatõ, yazõcõsõ ve bütün göstergeleri, verilen bir yük için aynõ taksimat aralõğõna
sahip herhangi bir tartõm aralõğõ içinde olmalõdõr.
4.2.2.2 - Sayõsal gösterge, en sağdan başlayan en az bir rakam Göstergelidir.
Taksimat aralõğõnõn otomatik olarak değiştiği yerde, ondalõk ayrõm işareti göstergedeki konumunu muhafaza
etmelidir.
Bir ondalõk kesir, ait olduğu tam sayõdan bir ondalõk ayrõm işareti (nokta veya virgül) ile ayrõlmalõdõr.
Göstergede, ondalõk işaretinin solunda en az bir rakam ve sağõnda bütün rakamlar gösterilmelidir.
Sõfõr, ondalõk ayrõm işareti olmadan en sağda bir sõfõr olarak gösterilebilir.
Kütle birimi, ağõrlõk değerlerinin sağda birden fazla anlamsõz sõfõra sahip olmayacak şekilde seçilmelidir.
Ondalõk işaretli değerler için sadece ondalõk işaretinden sonraki üçüncü hanede anlamsõz sõfõra müsaade
edilir.
4.2.3 - Göstergenin Sõnõrlarõ

Max + 9 e değerinden daha büyük bir değer gösterilmemelidir.
4.2.4 - Yaklaşõk Değer Gösterge Tertibatõ
Bir yaklaşõk gösterge tertibatõnõn taksimat aralõğõ 20 e’den küçük olmamak şartõyla Max / 100’den büyük
olmalõdõr. Bu yaklaşõk gösterge tertibatõnõn, ikinci derecede önemi olan Göstergeler verdiği kabul edilir.
4.2.5 - Yarõ Kendiliğinden Dengelenen Tartõ Aletinde, Kendiliğinden Dengelenme Aralõğõnõn
Genişletilmesi
Kendiliğinden dengelenme aralõğõnõn genişletilmesi, kendiliğinden dengelenme kapasitesi değerinden büyük
olmamalõdõr.
Kabul Edilebilir Çözümler;
a) Kendiliğinden dengelenme aralõğõnõ genişletme aralõğõ, kendiliğinden dengelenme kapasitesine eşittir
(Komparator tartõ aletleri bu şartõn dõşõndadõr).
b) Erişilebilir sürme ağõrlõklõ genişletme tertibatlarõ 6.2.2’deki şartlara tabidir.
c) Kapatõlmõş sürme ağõrlõk veya kütle seçme mekanizmasõ içeren bir genişletme tertibatõnda, gerekli herbir
genişleme, numaralamada da uygun bir değişmeyi gerektirir.
Kütle veya ağõrlõklarõn ayar boşluklarõnõn ve bunlarõn muhafazalarõnõn damgalanmasõ mümkün olmalõdõr.
4.3 - ANALOG GÖSTERGE TERTİBATI
4.2.1’den 4.2.4’e kadar olan şartlara ek olarak aşağõdaki şartlar uygulanõr;
4.3.1 - Taksimat İşaretlerinin Uzunluk ve Genişliği

Skalalar, tartõm sonuçlarõnõn kolay ve şüpheye yer vermeyecek şekilde okunmasõna imkân verecek biçimde
tasarõmlanmalõ ve numaralandõrõlmalõdõr.
Kabul Edilebilir Çözümler

a) Bölüntü İşaretlerinin Şekli
20
Bölüntü işaretleri eşit kalõnlõkta çizgilerden oluşmalõ, bu kalõnlõk 0,2 mm’den küçük olmamak üzere, bölüntü
değerinin 1/10’u ile 1/4’ü arasõnda sabit bir değerde olmalõdõr. En kõsa bölüntü işaretinin uzunluğu da en az
bölüntü aralõğõna eşit olmalõdõr.
b) Bölüntü İşaretlerinin Düzenlenmesi

Bölüntü işaretleri, Şekil 5’deki taslaklarõn birisine uygun olarak düzenlenmelidir (Bölüntü işaretlerinin uçlarõnõ
birleştiren çizgi isteğe bağlõdõr).
Doğrusal skala uygulamasõnõn örnekleri.
ŞEKİL 5
c) Numaralandõrma
Bir skala üzerindeki numaralandõrmanõn bölüntü değeri;
− Sabit
k k k
− 1 x 10 , 2 x 10 veya 5 x 10 değerindeki birimlerde (burada k pozitif veya negatif bir tam sayõ veya
sõfõrdõr).
− Tartõ aletinin bölüntü değerinin 25 katõndan büyük olmayacak şekilde
olmalõdõr.
Skala bir ekran üzerine yansõtõlõyorsa, en az iki numaralandõrõlmõş bölüntü işareti yansõtõlmõş bölgede tam
olarak görünmelidir. (Gerçek veya zahirî) mm cinsinden ifade edilmesi gereken rakamlarõn yüksekliği 2
mm’den küçük olmamak şartõyla, metre cinsinden ifade edilen en az okuma mesafesinin 3 katõndan az
olmamalõdõr.
Bu yükseklik aynõ zamanda, ait olduğu bölüntü işareti ile orantõlõ olmalõdõr.
Bir rakamõn genişliği, skala temel işaretine paralel olarak ölçüldüğünde, ardõşõk numaralanmõş iki bölüntü
işareti arasõndaki mesafeden küçük olmalõdõr.
d) Gösterge Bileşeni
Gösterge bileşeninin ibre genişliği, yaklaşõk olarak bölüntü işaretine (genişliğine) eşit olmalõ ve uzunluğu da
uç kõsmõnõn en azõndan en kõsa bölüntü işaretinin ortasõna ulaşacak kadar olmalõdõr.
Skala ile ibre arasõndaki mesafe (açõklõk) 2 mm’den fazla olmamak kaydõyla en fazla bölüntü işareti aralõğõ
kadar olmalõdõr.
4.3.2 - Bölüntü İşareti Aralõğõ

Bölüntü işareti aralõğõnõn en küçük değeri i0;
- Sõnõf I veya Sõnõf II tartõ aletlerinde;
Gösterge tertibatlarõ için 1 mm
Ek gösterge tertibatlarõ için 0,25 mm
olmalõdõr.
Bu durumda i0, tartõ aletinin muayene sabitine tekabül eden gösterge elemanõ ile yansõtõlmõş skala
arasõndaki, bağõl harekettir.
21
- Sõfõr durumunda veya dara operasyonlarõnda (4.5.4, 4.5.7 ve 4.6.8) tertibatõn, ilgili doğruluk şartlarõ
dahilinde doğru olarak kullanõlmasõnõ sağlamak için nihaî dengeye oldukça yakõn olunduğunda,
kararlõ olarak kabul edilir.
4.3.3 - Göstergenin Sõnõrlarõ

Gösterge bileşeninin sõfõrõn altõna ve kendiliğinden olan göstergenin üstüne geçmesi durumunda stopperler,
gösterge elemanõnõn hareketini sõnõrlamalõdõrlar. Bu kural çok devirli gösterge elemanlarõ için uygulanmaz.

Göstergenin hareketini sõnõrlayan stopperler, göstergenin hareketini en azõndan sõfõrõn altõnda 4 taksimat
aralõğõ kadar ve kendinden dengelenme aralõğõnõn 4 taksimat aralõğõ kadar üstünde hareket edebilmesine izin
vermelidir. Yelpaze tipi skalalarda ve tek devirli göstergeye sahip olan skalalarda bu stopperler verilmemiştir.
Bunlar “boş bölge” olarak adlandõrõlarlar).
4.3.4 - Sönümleme
Gösterge elemanlarõnõn veya hareketli bir skalanõn titreşim hareketlerinin sönümlenmesi, etki faktörleri ne
olursa olsun, kritik sönümün az miktarda altõnda sönüme ayarlanmalõdõr.

Sönüm, 3, 4 veya 5 yarõ salõnõm sonunda kararlõ bir gösterge sağlar.
Otomatik ayarlanan cihazlarda ve kolayca erişilebilen elle ayarlanan cihazlarda sõcaklõk değişimine duyarlõ
hidrolik sönüm elemanlarõ bulunmalõdõr.
Taşõnabilir tartõ aletlerindeki sönüm elemanõnõn sõvõsõ, alet 45° eğildiğinde akmamalõdõr.
4.4 - DİJİTAL GÖSTERGE VE BASKI TERTİBATLI CİHAZLAR

4.2.1 ve 4.2.5 (dahil) maddelerinde verilenlere ek olarak aşağõdaki kurallar uygulanõr:
4.4.1 - Göstergenin Değiştirilmesi

Yük değişmesinden sonra, bir önceki gösterge 1 saniyeden daha fazla kalmamalõdõr.
4.4.2 - Karalõ Denge

Aşağõdaki şartlarda sağlanan denge kararlõ denge olarak kabul edilir:
− Baskõ ve/veya veri depolama durumunda Madde 4.4.5’in son paragrafõnõn kurallarõnõn sağlanmasõ,
− Sõfõr veya dara işlemi durumunda, (4.5.4, 4.5.6, 4.5.7 ve 4.6.8 maddeleri) tartõ aletinin kabul edilen
doğruluk sõnõrlarõ içerisinde çalõşabilmesini sağlayacak kadar nihaî denge durumuna yeteri kadar yakõn
olmasõ.
4.4.3 - Genişletilmiş Gösterge Tertibatõ

Genişletilmiş gösterge tertibatõ, son hanesi farklõlaştõrõlmõş skala bölmeli tartõ aleti üzerinde kullanõlmalõdõr.
Bir tartõ aletine genişletilmiş gösterge tertibatõ monte edildiğinde, Göstergede e değerinden daha küçük bir
değerin görünmesi sadece;
− Bir tuşa basõldõğõ sürece,
− Elle verilen bir komuttan sonra 5 saniyeyi geçmeyecek bir süre için mümkün olmalõdõr.
Her iki durumda da yazma mümkün olmamalõdõr.
4.4.4 - Gösterge Tertibatlarõnõn Çok Yönlü Kullanõmõ

Aşağõdaki şartlarõn sağlanmasõ kaydõyla, ana Göstergelerin dõşõndaki diğer Göstergeler, aynõ gösterge
tertibatõnda gösterilebilirler.
− Ağõrlõkla ilgili büyüklükler dõşõndaki diğer büyüklükler ilgili ölçü birimiyle, (bunlar sembol veya özel bir
işaretle tanõmlanmõş olmalõdõr).
− Tartõm sonucu olmayan ağõrlõk değerleri (T.5.2.1’den T.5.2.3’e kadar). Bunlar açõkça tanõmlanmalõ veya
elle verilen bir komutla sadece geçici olarak gösterilebilmeli, ancak yazõcõda yazõlamamalõdõrlar.
Özel bir komutla tartõm modu hizmet dõşõ bõrakõlmõşsa, bu kõsõtlamalar uygulanmaz.
4.4.5 - Yazma Tertibatõ
22
Yazõ, amaçlanan kullanõm için kalõcõ ve açõk olmalõdõr. Yazõlõ karakterler en az 2 mm yüksekliğinde olmalõdõr.
Yazma işlemi gerçekleştiğinde, ölçü biriminin adõ veya sembolü değerin sağõnda veya değerler sütununun
üzerinde olmalõdõr. Dengenin kararlõ olmadõğõ durumda, yazma işlemi mümkün olmamalõdõr.
Yazõnõn çõkõşõnõ takip eden 5 saniye içerisinde, ikiden fazla olmayan komşu değerler göstergede görülmüşse
11)
ve bu değerlerden birisi yazõlmõşsa kararlõ dengeye ulaşõlmõş sayõlacaktõr.
4.4.6 - Hafõza Tertibatõ

Dengenin kararlõ olmadõğõ durumlarda, toplam alma, veri transferi gibi işlemler ve ana göstergelerin hafõzaya
yüklenmesi mümkün olmamalõdõr. Dengenin kararlõlõk kriteri 4.4.5’deki gibidir.
4.5 - SIFIR AYAR VE SIFIR TAKİP TERTİBATLARI

Bir tartõ aleti bir veya birden çok sõfõr ayar tertibatõna sahip olabilir ancak birden fazla sõfõr takip tertibatõna
sahip olamaz.
4.5.1- En Büyük Etki

Herhangi bir sõfõr ayar tertibatõnõn etkisi, tartõ aletinin en büyük tartõm kapasitesini değiştirmemelidir. Sõfõr ayar
ve sõfõr takip tertibatlarõnõn toplam etkisi en büyük kapasitenin % 4’ünden ve başlangõçta sõfõr ayar tertibatõnõn
12)
etkisi en büyük kapasiteninin % 20’sinden fazla olmamalõdõr.
Verilen aralõk içinde herhangi bir yükün bu tertibat vasõtasõyla karşõlandõğõ, tartõ aletinin 3.5, 3.6, 3.8 ve 3.9’a
uygun bulunduğu deneylerle kanõtlanmõşsa, başlangõçta sõfõr ayar tertibatõ için daha geniş bir aralõk
mümkündür.
4.5.2 - Doğruluk
Sõfõr ayarõndan sonra, sõfõr sapmasõnõn tartõm sonucu üzerindeki etkisi 0,25 e’den fazla olmamalõdõr. Aynõ
şekilde yardõmcõ gösterge tertibatlõ bir tartõ aletinde bu etki 0,5 d’den fazla olmamalõdõr.
4.5.3 - Çok Aralõklõ Tartõ Aleti

Tartõ aleti yüklenmiş durumda iken, daha büyük bir tartõm aralõğõna geçmek mümkün ise, herhangi bir tartõm
aralõğõnda sõfõr ayarõ daha büyük tartõm aralõklarõnda da geçerli olmalõdõr.
4.5.4 - Sõfõr Ayar Tertibatõnõn Kontrolu

Başlangõç sõfõr ayar tertibatõ olan veya olmayan (4.14 ve 4.15 şartlarõna uyan tartõ aletleri hariç) bir tartõ aleti,
aynõ tuşla kumanda edilen yarõ otomatik sõfõr ayar tertibatõ ve yarõ otomatik dara dengeleme tertibatõna sahip
olabilir.
Bir tartõ aleti hem sõfõr ayar tertibatõna hem de dara tartõm tertibatõna sahipse, sõfõr ayar tertibatõnõn kontrolu
dara tartõm tertibatõnõn kontrolundan ayrõ olmalõdõr.
Yarõ otomatik sõfõr ayar tertibatõ sadece;

− tartõ aleti kararlõ denge durumunda iken,
− bir önceki dara işleminin iptal edilebilmesi şartõyla çalõşmalõdõr.
11) NOT - Tartõ aletlerinde d < e olduğu durumlarda, son hanesi farklõlaştõrõlmõş skala bölüntüsü dikkate
alõnmaz.
12) Bu şart, ticarî faaliyetlerde kullanõlanlarõn dõşõndaki sõnõf III tartõ aletleri için geçerli değildir.
4.5.5 - Sayõsal Göstergeli Tartõ Aletinde Sõfõr Gösterge Tertibatõ
Sayõsal göstergeli bir tartõ aleti, sõfõrdan sapmasõ 0,25 e’den büyük olmadõğõ durumda özel bir işaret gösteren
bir düzeneğe sahip olmalõdõr. Bu düzenek aynõ zamanda sõfõrõn, dara işleminden sonra gösterildiğinde de
çalõşmalõdõr.
Sõfõr takip hõzõ 0,25 d / s’den az olmamak koşuluyla bir sõfõr takip tertibatõna veya herhangi bir yardõmcõ
gösterge tertibatõna sahip olan bir tartõ aletinde bu düzenek zorunlu değildir.
4.5.6 - Otomatik Sõfõr Ayar Tertibatõ

Otomatik sõfõr ayar tertibatõ sadece;
− Denge kararlõ durumda iken,
− Göstergenin sõfõrõn altõnda en az 5 saniye kararlõ olarak kalmasõ durumunda
çalõşmalõdõr.
23
4.5.7 - Sõfõr Takip Tertibatõ

Sõfõr takip tertibatõ sadece;
− Gösterge sõfõrda iken veya brüt sõfõra eşit negatif net değerde iken,
− Denge kararlõ durumda iken,
− Düzeltmeler bir saniye içinde 0,5 d’den fazla olmadõğõ zaman
çalõşmalõdõr.
Dara işleminden sonra sõfõr görüldüğünde, sõfõr takip tertibatõ, gerçek sõfõr değerinin civarõnda Max’õn % 4’ü
kadar bir aralõkta çalõşabilir.
4.6 - DARA TERTİBATI

4.6.1 - Genel Şartlar
Bir dara tertibatõ 4.1’den 4.4’e kadar olan ilgili şartlarõ sağlamalõdõr.
4.6.2 - Bölüntü Değeri

Dara tartõm tertibatõnõn bölüntü değeri, verilen herhangi bir yük için tartõ aletinin bölüntü değerine eşit
olmalõdõr.
4.6.3 - Doğruluk
Bir dara tertibatõ, aşağõdakilerden daha iyi bir doğrulukta göstergenin sõfõra ayarlanmasõna izin vermelidir;
− Elektronik tartõ aletleri ve analog Göstergeli herhangi bir tartõ aleti için ± 0,25 e,
− Sayõsal göstergeli mekanik tartõ aletleri ve yardõmcõ gösterge tertibatlõ tartõ aletleri için ± 0,5 d.
Çok bölüntülü tartõ aletlerinde e = e1’dir.
4.6.4 - Çalõşma Aralõğõ

Dara tertibatõ, sõfõr etkisinin altõnda veya en büyük gösterge değeri etkisinin üstünde kullanõlamayacak şekilde
olmalõdõr.
4.6.5 - İşlemin Görülebilirliği

Dara tertibatõnõn çalõşmasõ, görsel olarak tartõ aleti üzerinde gösterilmelidir. Sayõsal göstergeli tartõ aletlerinde
13)
bu husus, net değer gösteriminin “NET” işareti ile gösterilmesi suretiyle yerine getirilmelidir.
NOT - Bir tartõ aleti, dara tertibatõ devrede iken brüt değerin geçici olarak gösterilmesine imkân veren bir
cihazla donatõlmõşsa, “NET” sembolü brüt değer görüldüğü süre içinde kaybolmalõdõr.
Bu şart, aynõ tuştan kontrol edilen yarõ otomatik sõfõr ayar tertibatõ ve yarõ otomatik dara dengeleme tertibatõna
sahip tartõ aletleri için gerekli değildir.
Tartõ aletinin kullanõldõğõ ülkede, NET ve T işaretleri, o ülkenin resmî dilindeki tam kelimelerle yer
değiştirebilir.

Mekanik artõrmalõ bir dara tertibatõnõn kullanõmõ, dara değerinin gösterilmesiyle veya tartõ aleti üzerinde,
mesela, “T” harfi gibi bir işaretin gösterilmesiyle belirtilir.
13) Net işareti, “NET” , “Net” veya “net” şeklinde gösterilebilir.

4.6.6 - Eksiltmeli Dara Tertibatõ
Eksiltmeli dara tertibatõnõn kullanõlmasõ, kalan tartõm aralõğõ değerinin bilinmesine imkân vermiyorsa, bir
tertibat vasõtasõyla tartõ aletinin en büyük kapasitesinin üzerinde kullanõlmasõ engellenmeli veya bu
kapasiteye ulaşõldõğõ gösterilmelidir.
4.6.7 - Çok Aralõklõ Tartõ Aleti

Tartõ aleti yüklenmiş durumda iken daha büyük bir tartõm aralõğõna geçmek mümkün ise, çok aralõklõ bir tartõ
aletinde dara işlemi, daha büyük tartõm aralõğõnda da mümkün olmalõdõr.
4.6.8 - Yarõ Otomatik Veya Otomatik Dara Tertibatõ

Bu tertibatlar, sadece tartõ aleti kararlõ denge durumunda olduğu zaman çalõşmalõdõr.
4.6.9 - Birleştirilmiş (Kombine) Sõfõr Ayar ve Dara Dengeleme Tertibatõ

Yarõ otomatik sõfõr ayar tertibatõ ile yarõ otomatik dara dengeleme tertibatõ aynõ tuşla çalõştõrõlõyorsa, herhangi
bir yükte 4.5.2, 4.5.5 hükümleri ve gerektiğinde 4.5.7 hükmü geçerlidir.
24
4.6.10 - Ardõşõk Dara İşlemleri

Aynõ dara tertibatõnda arka arkaya tekrarlanan işleme müsaade edilir.
Aynõ anda birden fazla dara tertibatõ devrede ise, dara tartõm değerleri gösterildiğinde veya yazõlmadõğõnda
açõkça belirtilmelidir.
4.6.11 - Tartõm Sonuçlarõnõn Yazõlmasõ

Brüt ağõrlõk değerleri, herhangi bir tanõtma işareti olmadan yazõlabilir. Tanõtõm için bir işaret konulacaksa
sadece “G” veya “B” harfine müsaade edilir.
Sadece net tartõm değerleri yazõldõğõnda ve bunlara tekabül eden brüt veya dara değerleri yazõlmasza, bunlar
herhangi bir tanõtma işareti olmaksõzõn yazõlabilir. Tanõtma işareti olarak “N” kullanõlõr. Bu şart, yarõ otomatik
sõfõr ayar tertibatõ ve yarõ otomatik dara tartõm tertibatõnõn aynõ tuşla çalõşmasõ halinde de geçerlidir.
Çok bölüntülü veya çok aralõklõ tartõ aletlerinde, (Kõsmi) tartõm aralõğõna atõfta bulunan özel bir tanõtma
işaretine ihtiyaç olmadan brüt, net veya dara değerleri tayin edilir.
Net tartõm değerleri, ait olduklarõ brüt ve/veya dara değerleri en azõndan bunlara karşõlõk gelen “N” veya “T”
işaretleriyle belirtilmelidir.
Tartõ aletinin kullanõldõğõ ülkede G, B, N ve T işaretleri, o ülkenin resmî dilindeki tam kelimelerle yer
değiştirebilir.
Farklõ dara tertibatlarõ tarafõndan tayin edilmiş net tartõm değerleri ve dara değerleri ayrõ olarak yazõlmõşsa,
bunlar uygun şekilde tanõmlanmalõdõr.
4.7 - ÖN AYARLI DARA TERTİBATI

4.7.1 - Bölüntü Değeri
Önceden belirlenmiş dara değerinin, tertibata nasõl girildiğine bakõlmaksõzõn, bölüntü değeri tartõ aletinin
bölüntü değerine eşit veya bu değere otomatik bölüntü değerine eşit veya bu değere otomatik olarak
yuvarlatõlmõş olmalõdõr. Çok aralõklõ bir tartõ aletinde önceden belirlenmiş dara değeri, tartõm aralõğõndan
sadece daha büyük muayene sabiti olan diğer tartõm aralõğõna transfer edilebilir. Fakat bu değer sonrakine
yuvarlatõlmalõdõr. Çok aralõklõ tartõ aleti için önceden belirlenmiş en büyük dara değeri, Max1’den büyük
olmamalõdõr ve gösterilmiş veya yazõlmõş olan hesaplanmõş net değer, aynõ net tartõm değeri için tartõ aletinin
bölüntü değerine yuvarlatõlmalõdõr.
4.7.2 - Çalõşma Motlarõ

Aşağõdaki şartlarõ sağlamak kaydõyla, ön ayarlõ dara tertibatõ, bir veya birden çok dara tertibatõyla birlikte
çalõştõrõlabilir:
− 4.6.10 şartõnõn sağlanmasõ,
− Ön ayarlõ dara işleminden sonra, herhangi bir dara tertibatõnõn çalõştõğõ sürece ön ayarlõ dara işleminde bir
değişiklik yapõlamamasõ ve işlemin iptal edilememesi.
Ön ayarlõ dara tertibatlarõ, sadece ön ayarlõ dara değerinin ölçülecek yükle birlikte açõkça tanõmlanmõş olmasõ
halinde otomatik olarak çalõştõrõlabilir (Meselâ ambalaj üzerinde bar kot tanõtõmõyla).
4.7.3 - Çalõşmanõn Gösterilmesi

Gösterge tertibatõ için 4.6.5 uygulanõr. Önceden belirlenen değerin en azõndan geçici olarak gösterilmesi
mümkün olmalõdõr.
Aşağõdaki şartlara uyulmasõ kaydõyla 4.6.11 hükmü geçerlidir.

− 4.14, 4.15 ve 4.17 hükümlerine tâbi olanlarõn dõşõndaki tartõ aletlerinde, hesaplanmõş net değer
yazõldõğõnda en azõnda ön ayarlõ dara değerinin de yazõlmõş olmasõ,
− ön ayarlõ dara değerinin “PT” işaretiyle gösterilmiş olmasõ (Ancak tartõ aletinin kullanõldõğõ ülkede “PT”
işareti o ülkenin resmî dilindeki tam kelimeyle yer değiştirebilir).
4.8 - KİLİTLEME KONUMLARI

4.8.1 - “Tartma” Konumu Dõşõnda Tartõmõn Önlenmesi
25
Bir tartõ aleti bir veya daha çok kilitleme tertibatõna sahipse, bu tertibatlarda “kilitli” ve “tartma” ya karşõlõk
gelen sadece iki kararlõ konum bulunmalõ ve tartõm sadece “tartma” konumunda mümkün olmalõdõr.,
4.14, 4.15 ve 4.17 hükümlerine tâbi olanlarõn dõşõndaki sõnõf I ve sõnõf II tartõ aletlerinde bir “ön tartõm” konumu
bulunabilir.
4.8.2 - Konumun Gösterilmesi

“Kilitli” ve “tartma” konumlarõ açõk bir şekilde gösterilmelidir.
4.9 - YARDIMCI DOĞRULAMA TERTİBATLARI (ÇIKARILABİLİR VEYA SABİT)

4.9.1 - Tek veya Çok Plâtformlu Tertibatlar
Belirli bir yükü dengelemek için plâtform üzerine yerleştirilecek ağõrlõklar ile bu yük arasõndaki oranõn anma
değeri 1 / 5000’den az olmamalõdõr (Bu oran plâtformun hemen üzerinde görsel olarak gösterilmelidir).
Bu yükün dengelenmesi için ihtiyaç duyulan ağõrlõklarõn muayene sabitine uygun değeri, 0,1 gramõn tam
katlarõnda olmalõdõr.
4.9.2 - Numaralandõrõlmõş Skala Tertibatlarõ

Yardõmcõ doğrulama tertibatõnõn bölüntü değeri, kullanõm amacõna uygun olarak muayene sabitinin 1/5’ine
eşit veya daha küçük olmalõdõr.
4.10 - ÇOK ARALIKLI TARTI ALETİNDE TARTIM ARALIĞININ SEÇİLMESİ

Çalõşmakta olan aralõk açõkça gösterilmelidir.
− Herhangi bir yükde, daha küçükden daha büyük bir tartõm aralõğõna,
− Yük taşõyõcõ üzerinde yük olmadõğõ ve Göstergenin sõfõr olduğu durumda veya negatif net değerde
olduğunda, dara işlemi iptal edilmiş ve sõfõr ± 0,25 e1’e otomatik olarak ayarlanmõş olduğu durumda (her
ikisi de otomatik) daha büyükden daha küçük bir tartõm aralõğõna elle kumanda edilerek geçilmesine
müsaade edilir.
− İşlemdeki tartõm aralõğõnõn en büyük brüt ağõrlõğõ aşan bir yükde daha küçükten müteakip daha büyük bir
tartõm aralõğõna,
− Yük taşõyõcõ üzerinde yük olmadõğõ, Göstergenin sõfõrda veya negatif net değerde olduğu; dara işleminin
iptal edildiği ve sõfõrõn ± 0,25 e’ye ayarlandõğõ (her ikiside otomatik) durumda sadece daha büyükten en
küçük tartõm aralõğõna otomatik olarak geçilmesine izin verilir.
4.11 - ÇEŞİTLİ YÜK TAŞIYICI - KUVVET AKTARMA TERTİBATLARI VE ÇEŞİTLİ YÜK

TARTIM TERTİBATLARI ARASINDAKİ SEÇME TERTİBATLARI
4.11.1 - Sõfõr - Yük Etkisinin Dengelenmesi
Seçme tertibatõ, kullanõlan çeşitli yük taşõyõcõlarõn - kuvvet aktarma tertibatlarõnõn eşit olmayan yüksüz
etkisinin dengelenmesini sağlamalõdõr.
4.11.2 - Sõfõr Ayarõ

Çeşitli yük tartõm tertibatlarõ ile çeşitli yük taşõyõcõlarõn çok yönlü kombinasyonlarõna sahip bir tartõ aletinin sõfõr
ayarõ, şüpheye yer vermeyecek şekilde ve 4.5 şartlarõna uygun olarak mümkün olmalõdõr.
4.11.3 - Tartõmõn İmkânsõzlõğõ

Seçme tertibatlarõnõn kullanõmõ esnasõnda tartõm işlemi mümkün olmamalõdõr.
4.11.4 - Kullanõlan Kombinasyonlarõn Tanõtõmõ

Kullanõlan yük tartõm tertibatõ ve yük taşõyõcõlarõ kombinasyonlarõ kolayca tanõnabilir olmalõdõr.
4.12 - YÜK HÜCRELERİ İÇİN ŞARTLAR

Bu şartlar, bütün bir tartõ aletinin izin verilen en büyük hatasõnõn Pi = 0,7’si olan bir kesire sahip ve OIML R -
60’a göre ayrõ bir ünite olarak denenmiş olan bir tartõ aletinin yük hücresi için 3.5.4 hükümlerinin yerini alõr.
Yük hücresi / hücreleri aşağõdaki şartlarõ sağlarsa, 3.9.2.3,3.9.4.1 ve 3.9.4.2 hükümlerine uygun addedilir.
26
Referans OIML R - 60 : Biyografi / 6 /
4.12.1 - Yük Hücresinin En Büyük Kapasitesi

Yük hüçresinin en büyük kapasitesi:
Emax ≥ Q . Max . R / N olmalõdõr.
Burada
Emax : Yük hücresinin en büyük kapasitesi
N : Yük hücresi sayõsõ
R : Aktarma oranõ (T.3.3)
Q : Düzeltme faktörü
Düzeltme faktörü, eksantrik yüklemenin mümkün olan etkilerinde, yük taşõyõcõnõn ölü yükünde, başlangõç sõfõr
ayar aralõğõnda ve yükün homojen olmayan dağõlõmõnda Q > 1 olarak dikkate alõnõr.
4.12.2 - Yük Hücresinin Bölüntü Değerinin En Büyük Sayõsõ

Yük hücresinin bölüntü değerinin en büyük sayõsõ, (OIML R60) tartõ aletinin muayene sabiti sayõsõ n’den daha
az olmamalõdõr.
nLC ≥ n
Çok aralõklõ veya çok bölüntülü tartõ aletlerinde bu kural her bir tartõm aralõğõ veya kõsmî tartõm aralõğõna
uygulanõr.
nLC ≥ ni
Çok aralõklõ tartõ aletlerinde, en küçük ölü yük çõkõşõnõn geri dönüşü DR (OIML R60) DR ≤ 0,5 e1 . R/N
olmalõdõr.

DR bilinmediği hallerde;
nLC ≥ 0.4 x Maxr / e1 olmalõdõr.
Referans OIML R60 : Biyografi / 6 /
4.12.3 - Yük Hücresinin En Küçük Muayene Sabiti

Yük hücresinin en küçük muayene sabiti Vmin (OIML R60) muayene sabiti e ile aktarma oranõ R’nin
çarpõmõnõn, yük hücresi sayõsõ N’nin kareköküne bölümünden büyük olmamalõdõr.
Vmin ≤ e . R / N
Aynõ yük hücresi / hücrelerinin kullanõldõğõ çok aralõklõ veya çok bölüntülü tartõ aletlerinde e’nin yerine e1
alõnmalõdõr.
4.13 - “Artõ” ve “Eksi” Karşõlaştõrma Tartõ Aleti
Artõ - eksi karşõlaştõrma tartõ aleti, muayenelerde kendiliğinden dengelenen tartõ aleti olarak kabul edilir.
4.13.1 - “Artõ” ve “Eksi” Bölgeler Arasõndaki Ayrõm

Analog Göstergeli tartõ aletinde, sõfõrõn her iki tarafõnda yer alan bölgeler “+” ve “-“ işaretiyle ayrõlmalõdõr.
Sayõsal Göstergeli tartõ aletlerinde gösterge tertibatõnõn yanõnda;

Aralõk ± ……….. Um veya
Aralõk - …………Um / + ………. Um şeklinde tanõtõcõ bir yazõ bulunmalõdõr.
Burada Um 2.1’deki ölçü birimini ifade eder.
4.13.2 - Skalanõn Şekli

Bir karşõlaştõrma tartõ aletinin skalasõ, sõfõrõn her iki tarafõnda en azõndan d = e olan bir skala bölüntüsüne
sahip olmalõdõr. Skalanõn her bir ucundaki en son bölüntü işareti, buna karşõlõk gelen değerde
rakamlandõrõlmõş olmalõdõr.
27
4.14 - HALKA DOĞRUDAN SATIŞLAR İÇİN KULLANILAN TARTI ALETLERİ 14)

Aşağõdaki şartlar, halka doğrudan satõşlar için kullanõlmak üzere tasarlanmõş ve en büyük kapasitesi 100
kg’dan fazla olmayan sõnõf II, III ve IIII tartõ aletlerine uygulanõr.
4.14.1 - Ana Göstergeler

Halka doğrudan satõşlarda kullanõlan tartõ aletinin ana Göstergeleri, tartõm sonucu ile doğru sõfõr konumu,
dara ve ön ayarlõ dara işlemleri hakkõndaki bilgilerdir.
4.14.2 - Sõfõr Ayar Tertibatõ

Herhangi bir el aleti ile çalõştõrõlmadõkça, halka doğrudan satõşlarda kullanõlan tartõ aletine otomatik olmayan
sõfõr ayar tertibatõ monte edilmemelidir.
4.14.3 - Dara Tertibatõ

Ağõrlõk alõcõlõ (kefeli) bir mekanik tartõ aleti dara tertibatõ ile teçhiz edilmemelidir.
Tek Plâtformlu tartõ aletlerine dara tertibatõ, ancak halkõn bu tertibatõn;

− Devrede olup olmadõğõnõ,
− Ayarlarõnõn değiştirilip değiştirilmediğini görmesini temin etmek şartõyla monte edilebilir.
Verilen herhangi bir zamanda sadece bir dara tertibatõ devrede olmalõdõr.
NOT - Kullanõmdaki kõsõtlamalar 4.14.3.2’nin 2. Paragrafõnda verilmiştir.
Tartõ aleti dara veya ön ayarlõ dara tertibatõ devrede iken, brüt değeri geri çağõrabilen bir düzeneğe sahip
olmamalõdõr.
4.14.3.1 - Otomatik Olmayan Dara Tertibatõ
Bir kontrol noktasõnõn 5 mm yer değiştirmesi en fazla 1 muayene sabitine tekabül eden değere eşit olmalõdõr.
4.14.3.2 - Yarõ Otomatik Dara Tertibatõ
Bir tartõ aleti;
− Dara tertibatõnõn çalõşmasõ, dara değerinin azaltõlmasõna imkân vermiyorsa ve,
− Etkileri sadece, yük taşõyõcõ üzerinde yük bulunmadõğõ zaman iptal edilebiliyorsa,
yarõ otomatik dara tertibatõ ile teçhiz edilebilir.
Ayrõca tartõ aleti, aşağõdaki şartlarõn en az birine uymalõdõr;
1. Dara değeri, ayrõ bir Göstergede sürekli olarak gösterilmelidir.
2. Yük taşõyõcõ üzerinde yük yokken, dara değeri “-“ işaretiyle gösterilmelidir.
3. Sõfõrdan büyük net bir tartõm sonucunun kararlõ durumda gösterilmesinden sonra, yük taşõyõcõ üzerindeki
yük kaldõrõldõğõnda tertibatõn etkisi otomatik olarak iptal edilmeli ve gösterge sõfõra dönmelidir.
14) NOT - “Halka doğrudan satõşlar” kavramõnõn yorumu tartõ aletinin kullanõldõğõ ülkenin mevzuatõna göre
yapõlõr.
4.14.3.3 - Otomatik Dara Tertibatõ

Tartõ aleti otomatik dara tertibatõyla teçhiz edilemez.
4.14.4 - Ön Ayarlõ Dara Tertibatõ

Ön ayarlõ dara değerinin, ağõrlõk göstericisinden açõk bir şekilde ayõrtedilen ayrõ bir göstericide ana gösterge
olarak gösterilmesi şartõyla, ön ayarlõ dara tertibatõ bulunabilir. 4.14.3.2’nin ilk paragrafõ uygulanõr.
Dara tertibatõ kullanõmda iken, ön ayarlõ dara tertibatõnõ çalõştõrmak mümkün olmamalõdõr.
Hafõzaya alõnmõş birim fiyat çağõrma (PLU) ile bağlantõlõ ön ayarlõ dara değeri, birim fiyat ile aynõ anda iptal
edilebilir.
4.14.5 - Tartõmõn İmkânsõzlõğõ

Normal kilitleme operasyonu veya normal ağõrlõk ilâve etme veya çõkarma esnasõnda tartõm yapmak veya
gösterge elemanõ yönlendirmek mümkün olmamalõdõr.
4.14.6 - Görünebilirlik
Bütün ana göstergeler, hem satõcõ hem de müşteri tarafõndan aynõ anda ve net bir şekilde görülmelidir.
28
Ana göstergeler veren sayõsal tertibatlarda, her takõm üzerindeki rakamlar aynõ boyutlarda ve 0,5 mm
toleransla en az 10 mm yüksekliğinde olmalõdõr.
Ağõrlõklarõn kullanõldõğõ tartõ aletlerinde, ağõrlõklarõn değeri ayõrt edilebilmelidir.

Ana göstergeler, iki takõm skala veya iki takõm gösterge tertibatõ olarak gruplandõrõlmalõdõrlar.
4.14.7 - Yardõmcõ ve Genişletilmiş Gösterge Tertibatlarõ

Tartõ aleti, ne yardõmcõ ne de genişletilmiş gösterge tertibatõ ile donatõlmõş olmalõdõr.
4.14.8 - Sõnõf II Tartõ Aleti

Sõnõf II tartõ aleti, 3.9’daki şartlarõn sõnõf III için olanlarõnõ yerine getirmelidir.
4.14.9 - Anlamlõ Arõza

Bir anlamlõ arõza oluştuğunda, müşteriyi ikaz edecek görsel veya işitsel bir uyarõ işareti olmalõ ve herhangi bir
donanõma bilgi transferi engellenmelidir. Bu uyarõ işareti kullanõcõ müdahale edinceye kadar veya sebep
ortadan kalkõncaya kadar devam etmelidir.
4.15 - HALKA DOĞRUDAN SATIŞLARDA KULLANILAN FİYAT GÖSTERGELİ TARTI

ALETLERİ İÇİN EK ŞARTLAR
Aşağõdaki şartlar 4.14 şartlarõna ek olarak uygulanõr.
4.15.1 - Ana Göstergeler

Fiyat göstergeli bir tartõ aletinde, bütünleyici ana göstergeler birim fiyatõ ödenecek fiyat ve uygulanabiliyorsa
sayõ, tartõlmayan maddeler için birim fiyat ve ödenecek fiyat, tartõlmayan maddelerin fiyatlarõ ve fiyat
toplamlarõdõr. Yelpaze şeklinde fiyat kartlarõ bu standard şartlarõna tâbi değildir.
4.15.2 - Fiyat Skalalõ Tartõ Aleti

Birim fiyat ve ödenecek fiyat skalalarõ için, 4.2 ve 4.3’den 4.3.3’e kadar olan şartlar uygulanõr. Bununla birlikte
ondalõk kesirler tartõ aletinin kullanõldõğõ ülkenin kurallarõna göre gösterilmelidir.
Fiyat skalalarõndan okuma, gösterilen W ağõrlõğõ ile U birim fiyatõnõn çarpõmõndan, gösterilen P ödenecek
fiyatõnõn çõkarõlmasõ ile elde edilen sayõnõn mutlak değeri, bu skalanõn birim fiyatõ ile e’nin çarpõmõndan fazla
olmamalõdõr.
lW.U-PI≤e.U
4.15.3 - Fiyat Skalalõ Tartõ Aleti

Ödenecek fiyat, her ikisi de tartõ aleti tarafõndan gösterilmiş olan ağõrlõk ve birim fiyatõn çarpõlmasõyla
hesaplanmõş olmalõ ve en yakõn ödenecek fiyat dilimine yuvarlatõlmõş olmalõõr. Hesaplama işlemini yapan
tertibatlar her halükarda tartõ aletinin bir parçasõ sayõlõrlar.
Ödenecek fiyat dilimi (para değeri) tartõ aletinin kullanõldõğõ ülkedeki ticarette tedavülde olan en küçük para
değerine uygun olmalõdõr.
Birim fiyatlar, fiyat / 100 g veya Fiyat / kg olarak sõnõrlandõrõlmõştõr. Emperyal (İngiliz) birimleri gösterilen tartõ
aletleri için birim fiyat Fiyat / ¼ lb veya Fiyat / lb olarak sõnõrlandõrõlmõştõr.
4.4.1 şartõnõ dikkate almaksõzõn, ağõrlõk, birim fiyat ve ödenecek fiyat Göstergeleri ağõrlõk Göstergesinin kararlõ
olmasõndan ve herhangi bir birim fiyat girişinden sonra, yük, yük taşõyõcõ üzerinde iken en az 1 saniye
görünebilir olarak kalmalõdõr.
4.4.1 şartõnõ dikkat almaksõzõn, ağõrlõk göstergesinin önceden kararlõ olmasõ ve aksi takdirde Göstergenin
sõfõra gelmesi şartõyla yükün kaldõrõlmasõnõ müteakip, bu göstergeler 3 saniyeden daha fazla olmayan bir süre
içinde görünebilir olarak kalmalõdõr. Yükün kaldõrõlmasõndan sonra bir ağõrlõk gösterimi olduğu sürece, birim
fiyat girmek veya değiştirmek mümkün olmamalõdõr.
29
Tartõ aleti tarafõndan yapõlan işlemler yazõlõyorsa, ağõrlõk, birim fiyat ve ödenecek fiyat hepsi birlikte
yazõlmalõdõr.
Veriler yazõlmadan önce, tartõ aletinin hafõzasõna alõnabilirler. Aynõ bilgiler müşteri fişine iki defa
yazõlmamalõdõr.
Fiyat etiketleme maksadõyla kullanõlan tartõ aletleri, aynõ zamanda 4.17 şartlarõnõ da sağlamalõdõr.
4.15.4 - Fiyat Hesaplayan Tartõ Aletinin Özel Uygulamalarõ

Tartõ aleti veya tartõ aletine monte edilmiş donanõmlar tarafõndan yapõlan bütün işlemlerin, sadece müşteriye
verilmek üzere bir fiş veya etiket üzerine yazõlmasõ amaçlanmõş ise, fiyat hesaplayan tartõ aleti ticari ve idari
işlemleri kolaylaştõrõcõ ek fonksiyonlara sahip olabilir. Bu fonksiyonlar, tartõm sonuçlarõ ve fiyat hesaplama
hakkõnda bir karõşõklõğa meydan vermemelidir.
Aşağõdaki şartlar kapsamõnda bulunmayan diğer işlemler veya göstergeler de, ana gösterge olarak yanlõş
anlaşõlabileceği için, müşterilere verilmemesi şartõyla yapõlabilir.
4.15.4.1 - Tartõlmayan Maddeler

Bir tartõ aleti, ağõrlõk Göstergesinin sõfõr olmasõ veya tartõm modunun devre dõşõ olmasõ şartõyla; bir veya
birden çok tartõlmayan maddeler için ödenecek pozitif veya negatif fiyatlarõ kabul ve kayõt edebilir. Bir veya
birden çok bu gibi maddeler için ödenecek fiyat, ödenecek fiyat göstergesinde gösterilebilir.
Maddelerin adedi ve fiyatõnõn gösterilmesinde ek bir gösterge kullanõlmamõşsa, birden çok eşdeğer madde
için ödenecek fiyat hesaplandõğõnda, tartõm değeri göstergesinde; ağõrlõk olarak sanõlmasõna imkân
verilmeden, maddelerin sayõsõ ve birim fiyat göstergesinde de maddenin adet fiyatõ gösterilmelidir.
4.15.4.2 - Toplam Alma

Bir tartõ aleti bir veya birden çok fiş üzerinde toplam alma işlemi yapabilir. Toplam fiyat, ödenecek fiyat
göstericisinde gösterilmeli ve ödenecek fiyat sütunu sonunda veya ayrõ bir fiş veya etiket üzerinde, ödenecek
fiyatlarõn toplamlarõ bulunmuş mallarõ uygun bir şekilde belirtmek suretiyle, özel bir kelime veya sembolle
birlikte yazõlmalõdõr. Toplamlarõ alõnmõş kalemlerin ödenecek fiyatlarõ yazõlmalõ ve toplam fiyat yazõlan bütün
bu fiyatlarõn cebirsel toplamõ olmalõdõr.
Bir tartõ aleti kendisine doğrudan veya metrolojik kontrollü donanõmlar vasõtasõyla bağlanmõş diğer tartõ
aletlerindeki işlemleri toplayabilir. Ancak bu durumda, 4.15.4 şartõna uyulmalõ ve bütün bağlõ tartõ aletlerinin
ödenecek fiyat skala aralõklarõ birbirine eşit olmalõdõr.
4.15.4.3 - Çok Satõcõlõ İşlem

Ticari işlem ile ilgili satõcõ veya müşteri arasõndaki bağlantõnõn uygun bir şekilde tanõmlanmõş olmasõ şartõyla,
bir tartõ aleti aynõ anda birden çok satõcõ tarafõndan kullanõlacak veya aynõ zamanda birden çok müşteriye
hizmet verecek şekilde tasarõmlanmõş olabilir.
4.15.4.4 - İptal Etme İşlemi
Tartõ aletinde önceki işlemler iptal edilebilir. Bu durumda işlem önceden yazõlmõş ise, işlemle beraber iptal
edilen ödenecek fiyatõn da uygun bir yorumla yazõlmasõ gerekir. İptal edilen işlem müşteriye gösteriliyorsa, bu
normal işlemlerden açõkça ayõrtedilmelidir.
4.15.4.5 - Ek Bilgi
İşlemle açõk şekilde ilgisi varsa ve ağõrlõk değeri ile birim sembolünün düzenini bozmuyorsa bir tartõ aleti ek
bilgiler yazabilir.
4.15.5 - Self - Servis Tartõ Aleti

Self servis bir tartõ aletinin, iki takõm skala veya gösterge tertibatõna sahip olmasõ gerekli değildir.
Değişik ürünlerin satõşõnda kullanõlan tartõ aleti, ana Göstergelere fiş veya etiket basõyorsa, ürünün işareti
dahil edilmelidir.
30
4.16 - NORMAL OLARAK HALKA DOĞRUDAN SATIŞLAR İÇİN KULLANILAN TARTI

ALETİNE BENZER TARTI ALETİ
Normal olarak halka doğrudan satõşlarda kullanõlanlara benzer olan ve 4.14 ve 4.15 şartlarõna uymayan bir
tartõ aletinin Göstergesinin yakõnõnda, “Halka doğrudan satõşlar için kullanõlmaz” ibaresi silinmez bir şekilde
bulunmalõdõr.
4.17 - FİYAT ETİKETLEME TERTİBATLI TARTI ALETİ

Madde 4.14.8 ve 4.15.3 (paragraf 1 ve 5), 4.15.4 (paragraf 1) ve Madde 4.15.4.5 şartlarõ uygulanõr.
Fiyat etiketleme tertibatlõ tartõ aletinde ağõrlõk için en az bir gösterge tertibatõ bulunmalõdõr. Bu tertibat, ağõrlõk
sõnõrlarõnõn ayarlamasõ, birim fiyatlarõn, önceden belirlenmiş dara değerlerinin ve mal isimlerinin denetlenmesi
gibi amaçlar için geçici olarak kullanõlabilir.
Tartõ aletinin kullanõlmasõ esnasõnda, birim fiyatõn ve önceden belirlenmiş dara değerinin geçerli değerlerini
doğrulamak mümkün olmalõdõr.
En küçük kapasitenin altõndaki değerlerin yazõlmasõ mümkün olmamalõdõr.
Tartõm modu devre dõşõ kalmak şartõyla, ağõrlõk, birim fiyat ve ödenecek fiyatõn sabit değerlerinin etiketle
beraber yazõlmasõna müsaade edilir.
5 - ELEKTRONİK TARTI ALETLERİ İÇİN ŞARTLAR

Elektronik tartõ aletleri 3 ve 4 şartlarõna ek olarak aşağõdaki şartlarõ da sağlamalõdõr.
5.1 - GENEL ŞARTLAR

5.1.1 - Elektronik tartõ aleti bozucu etkilere maruz bõrakõldõğõnda;
a) ya anlamlõ arõzalar meydana gelmeyecek,
b) veya anlamlõ arõzalar tespit edilerek buna tepki gösterecek şekilde
tasarõmlanmalõ ve yapõlmalõdõr.
NOT - Gösterge hatasõnõn değeri dikkate alõnmaksõzõn e’ye eşit veya daha küçük bir sapmaya (fault)
müsaade edilir.
5.1.2 - Tartõ aletinin kullanõm amacõna uygun olarak, Madde 3.5, 3.6, 3.8, 3.9 ve Madde 5.1.1 şartlarõ devamlõ
olarak sağlanmalõdõr.
5.1.3 - Elektronik tartõ aletinin bir tipi Madde 5.4’de belirtilen deneylerden ve muayenelerden geçmiş ise
Madde 5.1.1, 5.1.2 ve Madde 5.3.2 şartlarõnõ yerine getirmiş sayõlõr.
5.1.4 - 5.1.1 şartlarõ;

a) Anlamlõ arõzanõn herbir münferit sebebine, ve/veya
b) Elektronik tartõ aletinin herbir parçasõna ayrõ olarak uygulanabilir.
5.1.1 (a) veya 5.1.1 (b)’nin hangisinin uygulanacağõnõn seçimi imalâtçõya bõrakõlmõştõr.
5.2 - ANLAMLI ARIZAYA TEPKİ GÖSTERGE
Anlamlõ arõza tespit edildiğinde ya tartõ aleti otomatik olarak devre dõşõ kalmalõ veya görsel veya işitsel
otomatik bir sinyal vermeli ve bu sinyal kullanõcõ müdahale edinceye kadar veya arõza ortadan kalkõncaya
kadar devam etmelidir.
5.3 - FONKSİYONEL ŞARTLAR

5.3.1 - Açõlõşta (Göstergenin açõlmasõ) göstergenin ilgili bütün sinyallerinin, aktif veya aktif olmayan durumda
olduklarõnõn kullanõcõ tarafõndan kontrol edilmesine imkân verecek kadar yeterli bir süre gösterilmesi için özel
bir prosedür uygulanmalõdõr.
5.3.2 - 3.9 şartõna ek olarak, elektronik tartõ aleti sõcaklõk aralõğõnõn üst sõnõrõnda % 85 bağõl nem altõndaki
şartlarõ sağlamalõdõr. Bu şart sõnõf I elektronik tartõ aletlerine ve e değeri 1 g’dan küçük olan sõnõf II tartõ
aletlerine uygulanmaz.
31
5.3.3 - Sõnõf I hariç olmak üzere elektronik tartõ aletleri, 5.4.4’de verilen ölçü kararlõlõğõ deneylerine tâbi
tutulmalõdõr. En büyük kapasite yakõnõndaki hata, izin verilen en büyük hatayõ geçmemelidir ve herhangi iki
ölçümde elde edilen hatalarõn arasõndaki farkõn mutlak değeri, hangisi daha büyükse, muayene sabitinin
yarõsõnõ veya izin verilen en büyük hatanõn mutlak değerinin yarõsõnõ aşmamalõdõr.
5.3.4 - Elektronik tartõ aleti 5.4.3’de belirtilen bozulmalara maruz bõrakõldõğõnda, bozulmadan dolayõ oluşan
ağõrlõk Göstergesi ve bozulma olmaksõzõn oluşan gösterge arasõndaki fark (öz hata) e’den fazla olmamalõdõr
veya tartõ aleti anlamlõ arõzayõ tespit etmeli ve buna tepki Göstergelidir.
5.3.5 - Elektronik tartõ aletinin õsõnma süresi boyunca tartõm sonucu iletimi ve gösterimi olmamalõdõr.
5.3.6 - Elektronik tartõ aleti, başka bir tartõ aletine veya tartõ aletinin herhangi bir ilâve donanõmõna bağlantõsõnõ
sağlayan ara birimle teçhiz edilebilir.
Bu ara birim, tartõ aletinin metrolojik fonksiyonlarõ üzerindeki kabul edilmeyen etkilere ek donanõmlara
(meselâ bilgisayar) veya diğer bağlantõlõ tartõ aletlerine veya ara birim üzerine etki eden bozulmalara izin
vermemelidir.
Ara birim vasõtasõyla başlatõlan veya yerine getirilen fonksiyonlar, ilgili şartlarõ ve bölüm 4 şartlarõnõ
karşõlamalõdõr.
NOT - Bir ara birim, tartõ aleti ile ek donanõmlar veya diğer tartõ aletleri arasõndaki veri değişim noktasõnda
bulunan bütün mekanik, elektrik ve mantõk (logic) özellikleri kapsar.
5.3.6.1 - Bir tartõ aletine ara birim vasõtasõyla aşağõdakilere uygun veya onlar için amaçlanmõş komut veya
verilerin girilmesi mümkün olmamalõdõr;
− Açõkca tanõmlanmamõş ve tartõm sonuçlarõyla karõştõrõlabilecek verilerin gösterimi,
− Tartõ aletini ayarlamaya veya düzeltme faktörlerini değiştirmeye yönelik komutlar. Bununla birlikte, ara
birim vasõtasõyla, tartõ aleti içine yerleştirilmiş ölçü - ayar tertibatõ kullanõlarak yapõlacak ayar işleminin
veya sõnõf I tartõ aletlerinde harici standard kütle kullanõlarak yapõlacak ayar işleminin icrasõ için komut
verilmesine müsaade edilir.
− Halka doğrudan satõşlarda ana Göstergelerin yanlõş gösterimi.
− Gösterilmiş, işlenmiş veya depolanmõş tartõm sonuçlarõna hile karõştõrõlmasõ.
5.3.6.2 - Madde 5.3.6.1’de adõ geçen fonksiyonlar yerine getirilemiyor veya başlatõlamõyorsa, ara birimin
emniyet altõna alõnmasõna gerek yoktur. Diğer ara birimler Madde 4.1.2.4’e göre emniyet altõna alõnmalõdõr.
5.3.6.3 - Bu standard şartlarõ kapsamõna giren bir ek donanõmla irtibatlandõrõlmasõ amaçlanmõş olan bir ara
birim, ana gösterge ile ilgili verileri bu ek donanõmlar şartlarõ sağlayabiliyorsa iletmelidir.
5.3.7 - Gerilimin imalâtçõ tarafõndan belirlenen değerin altõna düşmesi durumunda, pille çalõşan bir elektronik
tartõ aleti ya doğru olarak çalõşmaya devam etmeli veya herhangi bir tartõm değeri Göstergemelidir.
32
5.4 - PERFORMANS VE ÖLÇÜ KARARLILIĞI DENEYLERİ

5.4.1 - Deney Esaslarõ
Kontrol imkânõyla donatõlmõş olsun veya olmasõn aynõ kategorideki bütün elektronik tartõ aletleri aynõ
performans deney programõna tâbi olmalõdõr.
5.4.2 - Deney Altõndaki Tartõ Aletinin Durumu

Performans deneyleri, tartõ aletinin normal kullanma durumunda çalõşan bütün ekipmanlarõna veya mümkün
olduğu kadar buna benzer durumlarda uygulanmalõdõr.
Deney prosedürü normal şartlar dõşõnda başka şekilde yapõlacaksa, yetkili merci ve müracaat sahibi arasõnda
mutabakat olmalõ ve bu durum deney dökümanõnda açõklanmalõdõr.
Elektronik tartõ aleti, harici ekipmanlara bağlantõsõnõ sağlayan ara birimle donatõlmõşsa, tartõ aleti B.3.2, B.3.3
ve B.3.4 deneyleri esnasõnda deney prosedüründe belirtildiği gibi harici elemanlara bağlanmalõdõr.
5.4.3 - Performans Deneyleri

Performans deneyleri Çizelge 8’de atõfta bulunulduğu gibi B.2 ve B.3’e göre yapõlmalõdõr.
ÇİZELGE 8
Deney Deney Altõndaki Karakteristik

Statik sõcaklõklar Etki faktörü
Islak õsõ, stabil durum Etki faktörü
Güç voltaj değişimleri Etki faktörü
Kõsa süreli güç azalmalarõ Bozulma
Patlamalar (geçici) Bozulma
Elektrostatik boşalma Bozulma
Elektromanyetik duyarlõlõk Bozulma
5.4.4 - Ölçü Kararlõlõğõ Deneyi

Ölçü kararlõlõğõ deneyi, B.4’e göre yapõlmalõdõr.
6 - KENDİLİĞİNDEN DENGELENMEYEN TARTI ALETLERİ İÇİN TEKNİK

ŞARTLAR
Kendiliğinden dengelenmeyen bir tartõ aleti uygulanabildiği nispette Bölüm 3 ve Bölüm 4 hükümlerine uygun
olmalõdõr. Bu bölüm, Bölüm 4’deki bazõ şartlara karşõlõk gelen tamamlayõcõ hükümleri vermektedir.
6.1 hükümleri zorunlu olmakla beraber, 6.2 hükümleri, bölüm 4’de tarif edilen “kabul edilebilir çözümler” ihtiva
eder.
Doğrudan ilk doğrulama için onaya sunulabilen belirli basit tartõ aletleri için 6.3’ten 6.9’a kadar olan şartlar
verilmiştir. Bu basit tartõ aletleri şunlardõr:
− Basit eşit kollu ve 1/10 kol oranlõ tartõ aletleri
− Basit sürme ağõrlõklõ tartõ aletleri
− Roberval ve Beranger tipi tartõ aletleri
− Orantõ Plâtformlu tartõ aletleri
− Erişilebilir sürme ağõrlõklõ tartõ aletleri
6.1 - EN AZ DUYARLILIK
Denge halindeki tartõ aleti üzerine, uygulanan yükde izin verilen en büyük hatanõn mutlak değerine eşit ilâve
bir yük konulduğunda, bu yük gösterge elemanõnõn en azõndan;
Sõnõf I veya II tartõ aletleri için 1 mm
Sõnõf III veya IIII tartõ aletleri için;
Max ≤ 30 kg olanlarda 2 mm
Max > 30 kg olanlarda 5 mm
kalõcõ olarak yer değiştirmesine sebep olmalõdõr.
Duyarlõlõk deneylerinde tepki kabiliyeti eşiğinin etkilerini gidermek için ilâve yükler hafif bir çarpma yapmak
suretiyle konulmalõdõr.
33
6.2 - GÖSTERGE TERTİBATLARI İÇİN KABUL EDİLEBİLİR ÇÖZÜMLER

6.2.1 - Genel
6.2.1.1 - Denge Gösterge Bileşeni

Diğer bir gösterge bileşinine bağõl olarak hareket eden gösterge bileşeni; her iki gösterge bileşeni aynõ
kalõnlõkta olmalõ ve aralarõnda açõklõk bu kalõnlõktan daha fazla olmamalõdõr. Bununla beraber, gösterge
bileşeninin kalõnlõğõ 1 mm’den az ise bu mesafe 1 mm olabilir.
6.2.1.2 - Emniyete Alma

Sürme ağõrlõklarõn, çõkarõlabilir kütlelerin ve bu tertibatlarõn ayar boşluklarõnõn veya bunlarõn mahfazalarõnõn
emniyete alõnmasõ mümkün olmalõdõr.
6.2.1.3 - Yazma
Yazma tertibatõ varsa, bu sürgü kolu veya sürme ağõrlõklarõn veya kütle değiştirme mekanizmasõnõn sadece
tam sayõlõ skala bölmelerine tekabül eden konumlarõnda mümkün olmalõdõr. Erişilebilir sürme ağõrlõk veya
kollarõn dõşõnda yazma, sadece denge gösterge bileşeni, en fazla yarõm skala bölüntüsü içinde veya referans
konumunda ise mümkün olmalõdõr.
6.2.2 - Sürme Ağõrlõk Tertibatõ
6.2.2.1 - Bölüntü İşaretlerinin Şekli

Üzerindeki skala bölüntüsü tartõ aletinin muayene sabitine eşit olan kollarda, bölüntü işaretleri sabit
kalõnlõktaki çizgilerden oluşmalõdõr. Diğer ana (veya tali) kollar üzerindeki bölüntü işaretleri çentiklerden
oluşmalõdõr.
6.2.2.2 - Bölüntü İşaret Aralõğõ

Bölüntü işaretleri arasõndaki mesafe 2 mm’den az olmamalõ ve çentiklerin veya bölüntü işaretlerinin normal
işleme toleranslarõ tartõm sonucunda muayene sabitinin 0,2’sini geçen bir hataya sebep olmayacak değerde
olmalõdõr.
6.2.2.3 - Durdurucular (Stoperler)

Sürme ağõrlõklarõn ve tali kollarõn hareketi, ana ve tali kollarõn taksimatlandõrõlmõş kõsmõyla sõnõrlandõrõlmalõdõr.
6.2.2.4 - Gösterge Bileşeni

Her bir sürme ağõrlõk bir gösterge bileşeniyle teçhiz edilmelidir.
6.2.2.5 - Erişilebilir Sürme Ağõrlõk Tertibatõ

Tali kollar hariç, sürme ağõrlõğõn içinde hareketli parçalar bulunmamalõdõr.
Sürme ağõrlõklarda, tesadüfî olarak yabancõ cisimlerin birikimine sebep olacak gözenekler bulunmamalõdõr.
Sökülebilir parçalarõ emniyet altõna olmak mümkün olmalõdõr.
Sürme ağõrlõklarõn ve tali kollarõn yer değiştirmesi belirli bir kuvveti gerektirmelidir.
6.2.3 - Metrolojik Kontrolden Geçmiş Ağõrlõklar Vasõtasõyla Gösterge

k
Aktarma oranõ 10 ’dõr. Burada k sõfõr veya tamsayõdõr.
Halka doğrudan satõşlar için amaçlanmõş bir tartõ aletinde, ağõrlõk kefesinin kõvrõk kenarõnõn yüksekliği, kefenin
en büyük boyutunun 1/10’undan fazla olmamalõdõr. Bu yükseklik her halükarda 25 mm’den fazla olamaz.
6.3 - YAPIM ŞARTLARI

6.3.1 - DENGE GÖSTERGE BİLEŞENİ
Bir tartõ aleti iki hareketli gösterge bileşeni veya bir hareketli gösterge bileşeni ve bir sabit referans işaretle
teçhiz edilmeli ve bunlarõn birbirlerine göre konumlarõ referans denge konumunu Göstergelidir.
Halka doğrudan satõşlarda kullanõlmak üzere tasarõmlanmõş sõnõf III ve sõnõf IIII bir tartõ aletindeki gösterge
bileşenleri ve bölüntü işaretleri, dengenin karşõ taraflarõ da (müşteri tarafõ) görülebilmesine imkân vermelidir.
34
6.3.2 - Bõçaklar, Yataklar ve Sürtünme Plâkalarõ
6.3.2.1 - Bağlantõ Tipleri

Kaldõraçlar sadece bõçaklarla birleştirilmiş olmalõ ve bunlar yataklar üzerine mafsallanmalõdõr.
Bõçaklarla yataklar arasõndaki temas hattõ düz bir çizgi olmalõdõr.
Karşõ kollar bõçak ağzõ üzerine mafsallanmalõdõr.
6.3.2.2 - Bõçaklar
Bõçaklar, kaldõraç kollarõnõn oranlarõndaki değişmezliği sağlayacak şekilde, kaldõraca monte edilmelidir.
Bunlar kaynakla veya lehimle birleştirilmiş olmamalõdõr.
6.3.2.3 - Yataklar
Yataklar, mesnetlerine veya taşõyõcõlarõna kaynak veya lehimle birleştirilmemelidir.
Orantõ plâtformlu bir tartõ aletinin ve sürme ağõrlõklõ tartõ aletlerinin yataklarõnõn, mesnetleri veya taşõyõcõlarõ
içinde her yönde salõnõm yapabilmesi mümkün olmalõdõr. Bu gibi tartõ aletlerinde, bağlantõ sökülmesini
önleyici tertibatlar, adõ geçen bağlantõlarõn sökülmesini önlemelidir.
6.3.2.4 - Sürtünme Plâkalarõ

Bõçaklarõn boyuna hareketi sürtünme plâkalarõ vasõtasõyla sõnõrlandõrõlmalõdõr. Bõçak ve sürtünme Plâkalarõ
arasõnda nokta temasõ olmalõ ve bu temas noktasõ bõçak ve yatak(lar) arasõndaki temas hat(lar)õnõn uzantõsõ
üzerinde bulunmalõdõr.
Sürtünme plâkasõ, bõçağa temas noktasõndan geçen bir düzleme sahip olmalõ ve bu düzlem, bõçak ve yatak
arasõndaki temas doğrusuna dikey olmalõdõr. Sürtünme levhasõ yataklara ve yatak mesnetlerine kaynatõlmõş
veya lehimlenmiş olmamalõdõr.
6.3.3 - Sertlik
Bõçaklarõn, yataklarõn, sürtünme plâkalarõnõn, iç kollarõn, iç kollarõn mesnet ve bağlantõlarõnõn temas eden
kõsõmlarõ en az 58 Rockwell c sertliğinde olmalõdõr.
6.3.4 - Koruyucu Kaplama

Bağlantõ parçalarõnõn temas ettiği kõsõmlara, metrolojik özelliklerde değişmelere yol açmamak kaydõyla
koruyucu kaplama yapõlabilir.
6.3.5 - Dara Tertibatõ

Hiçbir tartõ aleti dara tertibatõ ile teçhiz edilmemelidir.
6.4 - BASİT EŞİT KOLLU TARTI ALETİ

6.4.1 - Kollarõn Simetrisi
Kol, enine ve boyuna olmak üzere iki simetri düzlemine sahip olmalõdõr. Kefeyle birlikte veya kefe olmadan
da dengede olmalõdõr. Kollarõn ucuna yerleştirilmiş aynõ amaçla kullanõlan sökülebilir parçalar, birbirleriyle
değiştirilebilir ve eşit kütlede olmalõdõrlar.

Sõfõr ayar tertibatõ ile teçhiz edilmiş sõnõf III ve sõnõf IIII tartõ aletinde, bu tertibat kefelerin birinin altõnda açõlmõş
bir oyuktan oluşmalõdõr. Bu oyuk emniyet altõna alõnabilir.
6.5 - BASİT 1/10 KOL ORANLI TARTI ALETİ

6.5.1 - Oranõn Gösterilmesi
Oran 1:10 veya 1/10 şeklinde okunaklõ ve kalõcõ olarak kol üzerinde gösterilmelidir.
6.5.2 - Kolun Simetrisi

Kol, boyuna bir simetri düzlemine sahip olmalõdõr.
35

6.4.2 şartlarõ geçerlidir.
6.6 - BASİT SÜRME AĞIRLIKLI TARTI ALETİ

6.6.1 - Genel
6.6.1.1 - Bölüntü İşaretleri

Bölüntü işaretleri, sürme ağõrlõk kolunun köşesinde veya yüzeyinde çizgiler veya çentikler şeklinde olmalõdõr.
Bölüntü işaret aralõğõ en az, çentikler arasõnda 2 mm ve çizgiler arasõnda 4 mm’dir.
6.6.1.2 - Bõçak Mafsallarõ

Bõçaklar üzerinde, birim uzunluğa düşen yük 10 kg / mm’den fazla olmamalõdõr.
Halka şeklindeki yataklarõn delikleri, bõçak kesitinin en büyük ölçüsünün en az 1.5 katõna eşit bir çapta
olmalõdõr.
6.6.1.3 - Denge Gösterge Bileşeni

Denge gösterge bileşeninin, tartõ aleti mesnet bõçağõnõn bõçak çizgisinden itibaren ölçülen boyu, en az sürme
ağõrlõk kolunun taksimatlõ kõsmõnõn 1/15’i kadar olmalõdõr.
6.6.1.4 - Ayõrtedici İşaret

Sökülebilir sürme ağõrlõklõ tartõ aletinin, sürme ağõrlõğõ ve şasisi aynõ ayõrtedici işareti taşõmalõdõr.
6.6.2 - Tek Kapasiteli Tartõ Aleti
6.6.2.1 - Bõçaklar Arasõndaki En Küçük Mesafe

Bõçaklar arasõndaki en az mesafe;
− en büyük kapasitesi 30 kg ve daha az olanlarda, 25 mm
− en büyük kapasitesi 30 kg’dan fazla olanlarda, 20 mm’dir.
6.6.2.2 - Taksimatlandõrma
Taksimatlandõrma sõfõrdan en büyük kapasiteye kadar yapõlmalõdõr.
6.6.2.3 - Sõfõr Ayarõ

Sõnõf III ve sõnõf IIII bir tartõ aleti sõfõr ayar tertibatõ ile teçhiz edilmişse, bu tertibat, sabitleştirilmiş cõvata -
somun sisteminden oluşmalõ ve bir turda en fazla 4 muayene sabiti kadar etkisi olmalõdõr.
6.6.3 - İki Kapasiteli Tartõ Aleti
6.6.3.1 - Bõçaklar Arasõndaki En Küçük Mesafe

Bõçaklar arasõndaki en az mesafe;
− alt kapasite için 45 mm,
− üst kapasite için 20 mm’dir.
6.6.3.2 - Askõ Mekanizmalarõnõn Ayõrtedilmesi

Tartõ aletinin askõ mekanizmasõ, yük askõ mekanizmasõndan ayõrtedilmelidir.
6.6.3.3 - Rakamlandõrõlmõş Skalalar

Tartõ aletinin kapasitelerinin herbirine tekabül edecek şekilde rakamlandõrõlmõş skalalar, devamlõlõğõnda bir
kesinti olmadan;
− ya ortak bir kõsmõ olmayan iki skala ile,
− veya küçük skalanõn en yüksek değerinin 1/5’inden büyük olmayan ortak kõsõmlõ iki skala ile,
sõfõrdan en büyük kapasiteye kadar tartõma imkân vermelidir.
6.6.3.4 - Bölüntü Değerleri

Herbir skalanõn bölüntü değerleri sabit olmalõdõr.
6.6.3.5 - Sõfõr Ayar Tertibatlarõ
36
Sõfõr ayar tertibatlarõna müsaade edilmez.
6.7 - ROBERVAL VE BERANGER TİPİ TARTI ALETLERİ

6.7.1 - Simetri
Çift olarak bulunan sökülebilir simetrik parçalar, eşit kütleli ve birbirleriyle değiştirilebilir olmalõdõr.

Sõfõr ayar tertibatõ, tartõ aletinin kefelerinden birisinin altõna bõrakõlan oyuktan oluşur. Bu oyuk emniyet altõna
alõnabilir.
6.7.3 - Bõçaklarõn Uzunluğu

Basit kollu tartõ aletinde;
− Yük bõçaklarõnõn dõştaki uçlarõ arasõndaki mesafe en az kefe altõnõn çapõna eşit olmalõdõr.
− Merkezi bõçağõn dõştaki uçlarõ arasõndaki mesafe, en az yük bõçaklarõnõn uzunluğunun 0,7’si kadar
olmalõdõr.
Çift kollu tartõ aleti, basit kollu tartõ aletinde elde edilen mekanizma kararlõlõğõna sahip olmalõdõr.
Basit Kol Çift Kol
ŞEKİL 6
6.8 - ORANTI PLÂTFORMLU TARTI ALETİ

6.8.1 - En Büyük Kapasite
Tartõ aletinin en büyük kapasitesi 30 kg’dan fazla olmalõdõr.
6.8.2 - Orantõnõn Gösterilmesi

Tartõlan yükle denge yükü arasõndaki orantõ okunaklõ ve kalõcõ bir şekilde kol üzerinde 1:10 veya 1/10
şeklinde gösterilmelidir.

Tartõ aleti;
− ya büyük dõş bükey kapaklõ ayar boşluğundan,
− veya bir turunda 4 muayene sabiti kadar en büyük etkiye sahip sabitleştirilmiş cõvata - somun sisteminden
oluşan bir sõfõr ayar tertibatõna sahip olmalõdõr.
6.8.4 - Ek Sürme Ağõrlõk Tertibatlarõ

Tartõ aletinde, en büyük kapasiteye nazaran küçük değerlerdeki ağõrlõklarõn kullanõlmasõnõ önleyen
tamamlayõcõ bir tertibat öngörülüyorsa, bu tertibat, gösterge alanõ en fazla 10 kg olan basit ilâve edici sürme
ağõrlõk tertibatõ olmalõdõr.
6.8.5 - Kolun Kilitlenmesi

Tartõ aletinin çalõşmadõğõ durumlarda, denge elemanlarõnõn çakõşmasõnõ önleyecek fonksiyona sahip el
kumandalõ bir kol kilitleme tertibatõna sahip olmalõdõr.
6.8.6 - Ahşap Kõsõmlarla İlgili Hükümler
Tartõ aletinin ahşaptan mamül tabla, çerçeve, pervaz gibi parçalarõ bulunuyorsa, bunlar kuru ve özürsüz
olmalõdõr. Bunlar boya veya etkili koruyucu vernikle kaplanmalõdõr.
Ahşap parçalarõn nihai montajõnda çivi kullanõlmamalõdõr.

37
6.9 - ERİŞİLEBİLİR SÜRME AĞIRLIKLI YÜK TARTIM TERTİBATINA SAHİP TARTI

ALETİ (Kantar Tipi)
6.9.1 - Genel
Erişilebilir sürme ağõrlõk tertibatlõ yük tartõm tertibatlarõ ile ilgili olarak 6.2 şartlarõ dikkate alõnmalõdõr.
6.9.2 - Rakamlandõrõlmõş Skala Aralõğõ

Tartõ aletinin rakamlandõrõlmõş skalasõnõn aralõğõ sõfõrdan en büyük kapasiteye kadar sürekli tartõma imkân
vermelidir.
6.9.3 - En Küçük Bölüntü İşareti Aralõğõ

Farklõ kollarõn (k = 1, 2, 3) bölüntü değeri dk’ya tekabül eden bu kollarõn bölüntü işaret aralõğõ ik;
dk
ik ≥ . 0,05 mm olmalõdõr.
e
Ancak ik ≥ 2 mm olmalõdõr.
6.9.4 - Orantõ Plâtformu

Tartõ aletinde, rakamlanmõş skalanõn gösterge aralõğõnõ genişletme için bir orantõ plâtformu varsa, bir yükü
dengelemek için Plâtform üzerine konulan ağõrlõklarõn değeri ile yükün kendisi arasõndaki oran 1/10 veya
1/100 olmalõdõr.
Bu oran kol üzerinde plâtforma yakõn bir konumda okunabilir ve kalõcõ bir şekilde 1:10, 1:100 veya 1/10,
1/100 şeklinde gösterilmelidir.

Madde 6.8.3 şartõ uygulanõr.
6.9.6 - Kolun Kilitlenmesi

6.9.7 - Ahşap Kõsõmlar

7 - TARTI ALETİNİN İŞARETLENMESİ

7.1 - TANITICI İŞARETLEMELER
Bir tartõ aleti aşağõdaki işaretleri sõrasõyla taşõmalõdõr.
7.1.1 - Bütün Durumlarda Zorunlu Olanlar

− İmalatçõnõn adõ veya markasõ
15)
− Bir oval içinde romen rakamõ ile doğruluk sõnõfõnõn gösterilmesi
Özel doğruluk için I
Yüksek doğruluk için II
Orta doğruluk için III
Basit doğruluk için IIII
− Max ……..Şeklinde en büyük kapasite
− Min ………Şeklinde en küçük kapasite
− e = ……… Şeklinde muayene sabiti
38
7.1.2 - Belirli Durumlarda Zorunlu Olanlar

− İşletmeye alõnacağõ veya pazara sürüleceği amaçlanan ülkenin millî kurallarõna göre gerekli olan işaretler
− ithal edilen tartõ aletleri için imalâtçõ temsilcisinin adõ veya markasõ
− Seri numarasõ
− Ayrõ olarak imâl edilmiş, ancak birleştirilmiş birimlerden oluşan tartõ aletinin her bir biriminin tanõmlama
işareti
− Tartõ aletinin uygun olduğu tip onay sertifikasõnõn numarasõ
− d < e ise d = ….. şeklinde bölüntü değeri
− T = + …….. şeklinde en büyük artõrmalõ dara etkisi
− Max’dan farklõ ise, T = - ……. şeklinde en büyük eksiltmeli dara etkisi
− Max’dan farklõ ise, Lim = ……. şeklinde en büyük emniyet yükü.
− 3.9.2.2’de gerektiği gibi, ………… °C / + ………. °C şeklinde özel sõcaklõk sõnõrlarõ
− 6.5.1, 6.8.2 ve 6.9.4’de belirtildiği şekilde, ağõrlõk ve yük Plâtformlarõ arasõndaki oran.
− ± …….. Um veya - ……… Um / + …….. Um şeklinde sayõsal karşõlaştõrma tartõ aletinin artõ / eksi gösterge
aralõğõ.
Um için 2.1’deki birimler kullanõlõr.
− 4.16’ya göre gerekli ise “halka doğrudan satõşlar için kullanõlmaz” yazõsõ.
7.1.3 - Tanõtõcõ İşaretlerin Gösterilmesi

Tanõtõcõ işaretler kalõcõ ve kolay okumayõ sağlayacak büyüklük, şekil ve netlikde olmalõdõr.
Bu işaretler, ya tartõ aletine tespit edilmiş bir tanõtma plâkasõnda veya tartõ aletinin bir kõsmõnõn üzerinde,
açõkça görülebilir bir yerde gruplandõrõlmõş olmalõdõrlar.
Max…….
Min…….
e = …… ve
d ≠ e ise d = ……
işaretleri, önceden konulmamõşlarsa sonuç göstericisinin yakõnõnda gösterilmelidirler.
Tahribatsõz olarak yeniden çõkarõlabiliyorsa, tanõtma Plâkasõnõn mühürlenmesi mümkün olmalõdõr. Veri
Plâkasõ damgalanabilirse, buna bir kontrol işareti uygulamak mümkün olmalõdõr.
Kabul Edilebilir Çözümler

a) Özel Durumlardaki İşaretlemeler
Özel durumlarda işaretlerin bazõlarõ çizelge şeklindedirler.
ŞEKİL 7 - Özel Durumlarda İşaretleme Örnekleri
Çok bölüntülü Birden çok tartõm aralõklõ Farklõ sõnõflarda birden çok
bir tartõ aleti için tartõ aleti için (W 1, W 2) tartõm aralõklõ tartõ aleti için
W1 W2 W1 W2
II III
Max 2 / 5 / 15 kg Max 20 kg 100 kg Max 1000 g 5000 g
Min 20 g Min 200 g 1 kg Min 1 g 40 g
e= 1/2/5g e = 10 g 50 g e ) 0,1 g 2g
d = 0,02 g 2g
b) Boyutlar
Tanõtõm plâkalarõ alt alta sõralanmõş ise (Meselâ bir çok ayrõ tertibat ihtiva eden bir tartõ aletinde olduğu gibi),
bunlar aynõ genişlikte olmalõdõr. Bu ortak genişlik 80 mm olarak tespit edilmiştir.
c) Tespit Etme
Plâka, perçin veya vidalarla tespit edilmelidir. Perçinlerden birisi bakõr (kõrmõzõ bakõr) veya benzeri kalitede
olduğu bilinen bir malzemeden olmalõdõrlar.
15) Dipnot 2
39
Vidalardan birinin başõnõ, sökülemeyen bir düzenek içine konulmuş bir kurşun başlõk vasõtasõyla emniyet
altõna almak mümkün olmalõdõr. Perçin başõnõn veya kurşun başlõğõn çapõ, 4 mm çapõnda bir damganõn
vurulmasõna uygun olmalõdõr.
Yerinden çõkarõldõğõ zaman tahrip olmasõ şartõyla, tanõtma plâkasõ yapõştõrõlmõş veya çõkarma şeklinde olabilir.
d) Harflerin Boyutlarõ
Büyük harflerin yüksekliği en az 2 mm olmalõdõr.
7.1.4 - Özel Durumlar

Tek bir imalâtçõ tarafõndan imâl edilmiş basit tartõ aletinin bütününe Madde 7.1.1’den Madde 7.1.3’e kadar
olan hükümler uygulanõr.
İmalâtçõnõn kompleks bir tartõ aleti imâl etmesi halinde veya basit ya da kompleks bir tartõ aletinin birden çok
imalâtçõ tarafõndan üretilmiş olmasõ halinde, aşağõdaki ek hükümler uygulanmalõdõr;
7.1.4.1 - Birden Çok Yük Taşõyõcõlõ ve Yük Tartõm Tertibatlõ Tartõ Aleti
Bir veya daha çok yük taşõyõcõsõna bağlanmõş veya bağlanablir her bir yük tartõm tertibatõ, aşağõda belirtilen
ilgili tanõtõcõ işaretleri taşõmalõdõr.
− tanõmlama işareti,
− en büyük kapasite,
− en küçük kapasite,
− muayene sabiti
ve gerektiğinde en büyük emniyet yükü ve en büyük artõrmalõ dara etkisi.
7.1.4.2 - Ayrõ Olarak Yapõlmõş Ana Parçalardan Oluşan Tartõ Aleti

Tartõ aletinin metrolojik karakteristiklerini değiştirmeden ana parçalar değiştirilemiyorsa, her bir ünite, tartõ
aletinin tanõtma işaretleri içinde tekrar edilen tanõtma işaretine sahip olmalõdõr.
7.2 - DOĞRULAMA (MUAYENE) İŞARETLERİ

7.2.1 - Konum
Bir tartõ aleti işletmeye alõndõğõ veya pazara sunulduğu ülkenin millî kurallarõnda istenilen işaretlerin
uygulanmasõ için bir yere sahip olmalõdõr.
Bu yer;
− üzerinde bulunduğu parçanõn, işaretlere hasar vermeden tartõ aletinden çõkarõlamayacağõ,
− tartõ aletinin metrolojik karakteristiğini değiştirmeden, doğrulama işaretinin kolaylõkla uygulanabileceği,
− tartõ aleti çalõşõr halde iken, hareket etmesine gerek olmadan görülebilecek bir yer olmalõdõr.
7.2.2 - Montaj
7.2.1’de bahsedilen doğrulama işaretini taşõmasõ gereken bir tartõ aleti, 7.2.1’de şartlarõ belirtilen yerde bir
doğrulama işareti taşõyõcõsõna sahip olmalõdõr. Bu taşõyõcõ aşağõdaki şartlara uygun olarak doğrulama
işaretinin muhafazasõnõ sağlamalõdõr:
a) İşaret bir damga ile yapõlõyorsa, bu taşõyõcõ, tartõ aletine tespit edilmiş veya tartõ aleti üzerine açlõan bir
oyuk içine yerleştirilmiş kurşun veya benzeri kalitede herhangi bir malzemeden mamül bir şerit olabilir.
b) İşaret, kendiliğinden yapõşan tipte ise, bu işaretin uygulanmasõ için tartõ aletinde uygun bir yer
bulunmalõdõr.
7.3 - EK İŞARETLER
Özel kullanõma göre veya belirli özel karakteristikleri için tartõ aletlerine ek bilgiler konulabilir.
8 - BELGELENDİRME PROSEDÜRÜ
8.1 - TİP İNCELEMESİ
Tartõ aleti Ek A’daki ve uygulanabiliyorsa Ek B’deki deney prosedürlerine sunulmalõdõr. Tartõ aletinin bütün
olarak denenmesi mümkün değilse, deneyler, yetkili mercii ve başvuru sahibinin mutabakatõyla;
− Simüle edilmiş bir yapõ üzerinde,
− Modüller veya ana parçalar üzerinde ayrõ olarak yapõlabilir.
Bu özellikle aşağõdaki durumlarla ilgilidir;
40
− Tartõ aletinin bütün olarak denenmesinin zor veya imkânsõz olduğu,

− Komple tartõ aletinin, modüller halinde imâl edildiği ve/veya pazara sürüldüğü,
− Başvuru sahibinin, modüllerin bir değişiğini onaylõ tip kapsamõna dahil ettirmeyi istediği haller.

Tipik modüller;
− yük hücreleri,
− elektronik gösterge ve
− mekanik veya elektrik bağlantõ
elemanlarõdõr.
Deneylerin, onay kuruluşunun bulunduğu yerin dõşõnda yapõlabilmesi mümkün olabilir.
8.2 - TİP UYGUNLUK DOĞRULAMASI

8.2.1 - Gözle Muayene
Deneylerden önce tartõ aletinde,
− Doğruluk sõnõfõ, min, max, e, ve d gibi metrolojik karakteristiklerin
− Önceden verilen bilgiler ve doğrulama ve kontrol işaretleri için gerekli yerleri bulunup bulunmadõğõ gözle
muayene edilmelidir.
Tartõ aletinin kullanõm yeri ve kullanõm şartlarõ biliniyorsa, bunlarõn uygun olup olmadõğõna dikkat edilmelidir.
8.2.2 - Deneyler
Deneyler aşağõdaki şartlara uygunluğu doğrulamak için yapõlmalõdõr;
− 3.5.1, 3.5.3.3 ve 3.5.3.4 : Gösterge hatalarõ (A.4.4’den A.4.6’ya kadar). Bununla birlikte normal olarak 5
yük kademesi yeterlidir.
− 4.6.2 ve 4.7.3 : Dara tertibatõ ve sõfõr ayar tertibatõnõn doğruluğu (A.4.2.3’den A.4.6.2’ye kadar).
− 3.6.1 : Tekrarlanabilirlik (A.4.10, ancak normal olarak sõnõf III ve IIII için 3 tartõmdan, sõnõf I ve II için 6
tartõmdan fazlasõ gerekli değildir).
− 3.6.2 : Eksantrik yükleme (A.4.7)
− 3.8 : Tepki kabiliyeti (A.4.8)
Meselâ, şüpheli sonuçlar veya özel tasarõmlar gibi özel durumlarda diğer deneyler yapõlabilir.
41
EK A
(Hüküm İfade Eden)
OTOMATİK OLMAYAN TARTI ALETLERİ İÇİN DENEY PROSEDÜRLERİ
A.1 - İDARİ İNCELEME

Gerekli fotoğraflar, çizimler, ana bileşenlerin ilgili teknik spesifikasyonlarõ vb. gibi onaya sunulan dokümanlar;
doğru ve yeterli olup olmadõğõnõn belirlenmesi için gözden geçilir. Kullanma kõlavuzu dikkate alõnõr.
A.2 - DÖKÜMANLARLA YAPININ KARŞILAŞTIRILMASI

Tartõ aletinin çeşitli tertibatlarõyla dokümantasyonlarõn uygunluğu incelenir.
A.3 - İLK MUAYENE
A.3.1 - Metrolojik Karakteristikler

Metrolojik karakteristikler “Değerlendirme raporuna” göre not edilir (2.3 parağraf 3).
A.3.2 - Tanõtõcõ İşaretler (7.1)

Değerlendirme raporunda verilen kontrol listesine göre damgalama ve emniyete alma düzenlemeleri kontrol
edilir.
A.3.3 - Damgalama ve Emniyete Alma (Madde 4.1.2.4 ve 7.2)

Deney raporundaki kontrol listesine uygun olarak damgalama ve emniyet düzenlemelerini kontrol ediniz.
A.4 - PERFORMANS DENEYLERİ
A.4.1 - Genel Şartlar
A.4.1.1 - Normal Deney Şartlarõ (3.5.3.1)

Hatalar normal deney şartlarõ altõnda belirlenmelidir. Bir faktörün etkisi değerlendirildiğinde, diğer bütün
faktörler normale yakõn bir değerde göreceli olarak sabit tutulur.
A.4.1.2 - Sõcaklõk
Başkaca belirtilmedikçe, deneyler sabit çevre sõcaklõğõnda, genellikle de oda sõcaklõğõnda yapõlmalõdõr.
Deney süresince kaydedilen uç sõcaklõk değerleri arasõndaki farkõn tartõ aletinin verilen sõcaklõk aralõğõnõn
beşte birini geçmemesi kararlõ sõcaklõk olarak kabul edilir. Bununla birlikte, bu farkõn 5°C’den fazla olmamasõ
(sürünme deneylerinde 2°C) ve saat başõna değişimin 5°C’den fazla olmadõğõ durumlarda sõcaklõk kararlõ
olarak kabul edilir.
A.4.1.3 - Güç Kaynağõ

Elektrik enerjisiyle çalõşan tartõ aletleri normal olarak şebekeye bağlõ olmalõ ve deneyler süresince “açõk”
konumunda bulunmalõdõr.
A.4.1.4 - Deneylerden Önceki Referans Konumu

Eğri konumlanabilen bir tartõ aleti referans konuma getirilmelidir.
A.4.1.5 - Otomatik Sõfõr Ayarõ ve Sõfõr Takibi

Deneyler esnasõnda otomatik sõfõr ayar veya sõfõr takip tertibatõnõn etkisi, kapatõlabilir veya deneye meselâ
yaklaşõk 10 e’ye eşit bir yükle başlanarak yok edilebilir.
Otomatik sõfõr ayarõ veya sõfõr takibinin devrede (veya devre dõşõ) olmasõnõn zorunlu olduğu belirli deneylerde,
bu husus deney açõklamalarõnda yer almalõdõr.
A.4.1.6 - Bölüntü Değeri e’den Küçük Olan Gösterge

Sayõsal göstergeli bir tartõ aleti, küçük bölüntü değerli (1/5 e’den büyük olmayan) gösterge tertibatõna
sahipse, bu tertibat hatanõn belirlenmesinde kullanõlabilir. Böyle bir tertibat kullanõlõyorsa bu değerlendirme
raporunda not edilmelidir.
A.4.1.7 - Modüllerin Deneyinde Simülâtör Kullanõlmasõ (3.5.4 ve 3.7.1)
42
Modüllerin deneyinde simülâtör kullanõlõyorsa, simülâtörün kararlõlõğõ ve tekrarlanabilirliği, tartõ aleti standard
ağõrlõklarla deneniyormuş gibi aynõ doğruluk sõnõfõndaki modülün performansõnõn belirlenmesini mümkün
kõlmalõdõr. Burada modül için geçerli olan izin verilen en büyük hata göz önünde tutulmalõdõr. Simülâtörün
kullanõmõ, değerlendirme raporuna not edilmeli ve izlenebilirliğine atõfta bulunulmalõdõr.
A.4.1.8 - Ayarlama (4.2.1.5)

Yarõ otomatik ölçü ayar tertibatõ ilk deneyden önce sadece bir defa kullanõlmalõdõr.
Sõnõf I tartõ aletleri, uygulanabiliyorsa kullanma kõlavuzu hükümlerine göre her bir deneyden önce
ayarlanmalõdõr.
NOT - A.5.3.1’deki sõcaklõk deneyi bir deney olarak kabul edilir.
A.4.1.9 - Toparlanma
Tartõ aletinin her bir deneyden sonra, müteakip deneyden önce yeterince toparlanmasõna müsaade
edilmelidir.
A.4.1.10 - Ön Yükleme
A.5.2 ve A.5.3.2’deki deneyler haricinde, tartõ aletine her bir tartõm deneyinden önce bir defaya mahsus
max’a veya verilmişse Lim’e kadar ön yükleme yapõlmalõdõr.
Yük hücresi ayrõ olarak deneniyorsa, ön yükleme OIML - R60 direktifine uygun olarak yapõlmalõdõr.
OIML - R60 Referansõ : Biyografi / 6 /
A.4.1.11 - Çok Aralõklõ Tartõ Aleti

Prensip olarak her bir aralõk, ayrõ bir tartõ aleti gibi denenmelidir.
A.4.2 - Sõfõr Kontrolü
A.4.2.1 - Sõfõr Ayar Aralõğõ (4.5.1)
A.4.2.1.1 - Başlangõç Sõfõr Ayarõ

Tartõ aleti, yük taşõyõcõ boşken sõfõra ayarlanõr. Yük taşõyõcõ üzerine bir deney yükü konulur ve tartõ aleti
kapatõlõr ve sonra tekrar açõlõr, Yük taşõyõcõ üzerine bir yük konulduktan ve tartõ aletini kapatõp açtõktan sonra,
tartõ aletinin kendiliğinden tekrar sõfõra gelmediği duruma kadar bu işleme devam edilir. Tekrar sõfõrlanabilen
en büyük yük, başlangõç sõfõr ayar aralõğõnõn pozitif kõsmõdõr.
Tartõ aleti üzerindeki herhangi bir yük kaldõrõlõp, tartõ aleti sõfõra ayarlanõr. Sonra yük taşõyõcõyõ (Plâtform) tartõ
aletinden çõkarõlõr. Bu noktada tartõ aleti, şalteri kapatõp tekrar açtõktan sonra tekrar sõfõra ayarlanabiliyorsa,
yük taşõyõcõnõn kütlesi başlangõç sõfõr ayar aralõğõnõn negatif kõsmõ olarak kullanõlõr.
Yük taşõyõcõnõn çõkarõlmasõyla, tartõ aleti tekrar sõfõra ayarlanamõyorsa, kefenin herhangi bir canlõ kõsmõna
(meselâ yük taşõyõcõnõn üzerine oturduğu kõsõmlar gibi) tartõ aleti tekrar sõfõrõ gösterinceye kadar ağõrlõklar
ilâve edilir.
Sonra ağõrlõklar kaldõrõlõr ve her ağõrlõk kaldõrõldõktan sonra anahtar kapatõlõp tekrar açõlõr. Anahtarõ kapatõp
açmak suretiyle, tartõ aletinin halen tekrar sõfõra ayarlanmasõnõ temin eden, tartõ aleti üzerinden alõnan en
büyük yük, başlangõç sõfõr ayar aralõğõnõn negatif kõsmõdõr.
Başlangõç sõfõr ayar aralõğõ, pozitif ve negatif kõsõmlarõn toplamõdõr. Yük taşõyõcõ kolayca çõkarõlamõyorsa,
başlangõç sõfõr ayar aralõğõnõn sadece pozitif kõsmõ dikkate alõnmalõdõr.
A.4.2.1.2 - Yarõ Otomatik ve Otomatik Olmayan Sõfõr Ayarõ

Bu deney, A.4.2.1.1’de tarif edildiği gibi yapõlmalõ ve ancak tartõ aletinin anahtarõnõn kapatõlõp açõlmasõ yerine
sõfõr ayar vasõtalarõ kullanõlmalõdõr.
A.4.2.1.3 - Otomatik Sõfõr Ayarõ

Yük taşõyõcõ A.4.2.1.1’de tarif edildiği gibi çõkarõlõr ve tartõ aleti sõfõrõ gösterinceye kadar üzerine ağõrlõklar
konulur.
43
Ağõrlõklar küçük miktarlarda kaldõrõlõr ve her bir ağõrlõk alõndõktan sonra, tartõ aletinin otomatik olarak tekrar
sõfõra ayarlanõp ayarlanmadõğõnõn görülebilmesi amacõyla, otomatik sõfõr ayar tertibatõnõn çalõşmasõ için yeterli
süre tanõnõr.
Tartõ aletinin otomatik olarak yeniden ayarlanmasõnõ sağlayan, tartõ aleti üzerinden alõnan en büyük yük
otomatik sõfõr ayar aralõğõdõr.
Yük taşõyõcõ kolayca çõkarõlamõyorsa, tartõ aletini sõfõra ayarlamak için uygulanacak pratik yaklaşõm, tartõ
aletine ağõrlõklar ilâve etmek ve varsa başka bir sõfõr ayar tertibatõ kullanmak olabilir.
Sonra ağõrlõklar alõnõp, otomatik sõfõr ayarõnõn tartõ aletini halen sõfõra ayarlayõp ayarlamadõğõna dikkat edilir.
Tartõ aletini halen yeniden sõfõra ayarlayabilen, tartõ aleti üzerinden alõnan en büyük yük sõfõr ayar aralõğõdõr.
A.4.2.2 - Sõfõr Gösterge Tertibatõ (4.5.5)

Sõfõr takip tertibatõ bulunmayan sayõsal göstergeli tartõ aletlerinde, tartõ aleti, yaklaşõk olarak sõfõrõn altõnda bir
bölüntü değerine ayarlanõr. Sonra, bölüntü değerinin 1/10’una eşit ağõrlõklar ilâve edilerek, sõfõr gösterge
tertibatõnõn sõfõrdan sapma gösterdiği aralõk belirlenir.
A.4.2.3 - Sõfõr Ayarõnõn Doğruluğu (4.5.2)
A.4.2.3.1 - Otomatik Olmayan ve Yarõ Otomatik Sõfõr Ayarõ

Sõfõr ayar tertibatõnõn doğruluğu, tartõ aleti sõfõra ayarlanarak ve sonra Göstergeye sõfõrdan sõfõrõn üstünde bir
bölüntü değerine ulaştõracak ilâve yükün belirlenmesi suretiyle denenir. Sõfõrdaki hata A.4.4.3’de tarif edildiği
gibi hesaplanõr.
A.4.2.3.2 - Otomatik Sõfõr Ayarõ ve Sõfõr Takibi

Gösterge, otomatik sõfõr bölgesinden dõşarõ çõkarõlõr (Meselâ 10 e ile yüklenerek). Sonra göstergenin değerini
bir üst değere değiştiren ilâve yük belirlenir ve hata A.4.4.3’de tarif edildiği gibi hesaplanõr. Sõfõr yükteki
hatanõn, söz konusu yukarõdaki yükteki hataya eşit olacağõ varsayõlmõştõr.
A.4.3 - Yüklemeden Önce Sõfõr Ayarõ

Sayõsal Göstergeli tartõ aletlerinde, sõfõr ayarõ veya sõfõr noktasõnõn tayin edilmesi aşağõdaki gibi yapõlõr.
a) Otomatik olmayan sõfõr ayarlamalõ tartõ aletlerinde, bölüntü değerinin yarõsõna eşit değerdeki ağõrlõklar yük
taşõyõcõ üzerine konulur ve tartõ aleti, gösterge sõfõrla 1 bölüntü değeri arasõnda değişinceye kadar
ayarlanõr. Sonra sõfõr referans konumu merkezini bulmak için, yarõm bölüntü değerindeki ağõrlõklar yük
taşõyõcõ üzerinden kaldõrõlõr.
b) Yarõ otomatik veya otomatik sõfõr ayarlamalõ veya sõfõr takipli tartõ aletlerinde sõfõrdan sapma A.4.2.3’de
tarif edildiği gibi tayin edilir.
A.4.4 - Tartõm Performansõnõn Belirlenmesi
A.4.4.1 - Tartõm Deneyi

Sõfõrdan max’a kadar deney yükleri uygulanõr ve benzer şekilde deney yükleri sõfõra kadar geri alõnõr.
Başlangõçtaki öz hatayõ tayin etmek için en az 10 farklõ deney yükü ve diğer tartõm deneyleri için en az 5 farklõ
deney yükü seçilmelidir. Seçilen deney yükleri max, min ve izin verilen en büyük hata (IVH)’nõn değişim
noktalarõnõ veya bunlara yakõn değerleri kapsamalõdõr.
Ağõrlõklarla yapõlan yüklemenin ve yüklerin kaldõrõlmasõnõn, tedricen artan veya tedricen azalan şekilde
yapõldõğõ not edilmelidir.
Tartõ aleti otomatik sõfõr ayarõ veya sõfõr takip tertibatõyla teçhiz edilmişse, bu tertibatlar sõcaklõk deneyi hariç
diğer deneylerde devrede olabilir. Sõfõr noktasõndaki hata A.4.2.3.2’ye göre tayin edilir.
A.4.4.2 - Tamamlayõcõ Tartõm Deneyi (4.5.1)

Max’õn % 20’sinden daha fazla aralõğõ olan, başlangõç sõfõr ayar tertibatõ bulunan tartõ aletleri için, aralõğõn üst
sõnõrõ sõfõr noktasõ olarak kullanõlmak suretiyle tamamlayõcõ bir tartõm deneyi yapõlmalõdõr.
A.4.4.3 - Hatanõn Elde Edilmesi (A.4.1.6)
Küçük bölüntü değerlerini (1/5 e’den büyük olmayan) gösteren bir tertibatõ bulunmayan sayõsal göstergeli
tartõ aletlerinde, yuvarlatmadan önce tartõ aletinin Göstergesinin tayin edilmesi için değişim noktalarõ
aşağõdaki gibi kullanõlõr.
44
Belli bir (L) yükünde gösterilen (I) değeri not edilir. Meselâ 1/10 e değerindeki ilâve ağõrlõklar, tartõ aletinin
Göstergesi açõkça 1 bölüntü değeri kadar (I + e) artõncaya kadar sõrayla konulur. Yuvarlatma öncesi yük
taşõyõcõ üzerine konulan ∆L ilâve yükünün verdiği (P) gösterge değeri aşağõdaki formül kullanõlarak bulunur:
P = I + ½ e - ∆L
Yuvarlatma öncesi hata;
E =P - L = I + ½ e - ∆L - L’dir.
Yuvarlatma öncesi düzeltilmiş hata;
Ec = E - Eo ≤ IVH’dir.
Burada Eo, sõfirda veya sõfõra yakõn (Meselâ 10 e) bir yükde hesaplanan hatadõr.
Örnek : Bölüntü değeri e, 5 g olan bir tartõ aleti 1 kg’la yükleniyor ve böylece 1000 g’õ gösteriyor. 0,5 g’lõk
ilâve yükler birer birer konulduktan sonra 1,5 g’lõk ilâve yükle gösterge 1005 g’a geliyor. Bu gözlemler
yukarõdaki formüle yerleştirildiğinde;
P = (1000 + 2,5 - 1,5) g = 1001 g olur.
Böylece yuvarlatma öncesi gerçek gösterge değeri 1001 g’dõr ve hata;
E = (1001 - 1000) g = +1g’dõr.
Sõfõrda gösterge değişim noktasõndaki hata yukarõdaki gibi hesaplanarak Eo = +0,5 g bulunmuş olsaydõ,
düzeltilmiş hata;
Ec = +1 - (+0,5) g = +0,5 g olurdu.
A.4.2.3 ve A.4.11.1’deki deneylerde hata, söz konusu toleranslar içinde yeterli doğrulukta tayin edilmelidir.
NOT - Yukarõdaki açõklama ve formüller çok bölüntülü tartõ aletleri için de geçerlidir.
L yükü ve I Göstergesinin farklõ kõsmî tartõm aralõklarõnda olmasõ durumunda;

− ∆ L ilâve ağõrlõklarõ, 1/10 ei’lik kademeler halinde
− Yukarõdaki “E = P - L = …….” eşitliğindeki “1/2 e” terimi, (I + e) değerinin görüldüğü kõsmî tartõm
aralõğõna göre “1/2 ei” veya “1/2 ei + 1” olarak alõnmalõdõr.
A.4.4.4 - Modüllerin Denenmesi

Modüller ayrõ olarak denendiğinde, seçilen İVH’nin kesirlerine uygun olarak hatalarõn yeterli derecede küçük
bir belirsizlikle tayin edilmesi; ya (1/5) x pi x e’den küçük bir bölüntü değerini gösteren tertibat kullanmak
suretiyle veya gösterge değişim noktasõnõn, (1/5) x pi x e’den daha iyi bir belirsizlikle değerlendirmek suretiyle
mümkün olmalõdõr.
A.4.4.5 - İkame Malzeme Kullanõlarak Tartõm Deneyi (3.7.3)

Deney, A.4.4.1 dikkate alõnarak yapõlmalõdõr. Max’õn % 50’si kadar bir yükde tekrarlanabilirlik hatasõ kontrol
edilir ve 3.7.3’e göre izin verilen ikame sayõsõ belirlenir.
Sõfõrdan, standard ağõrlõğõn en büyük kõsmõna kadar olan deney yükleri uygulanõr.
Hata tayin edilir (A.4.4.3) ve sonra ağõrlõklar, gösterge yüksüz duruma gelinceye kadar veya sõfõr takip
tertibatlõ tartõ aletlerinde gösterge takriben 10 e değerine erişinceye kadar kaldõrõlõr.
İkame malzeme ile önceki ağõrlõklar, hatanõn tayin edildiği aynõ değişim noktasõna ulaşõncaya kadar ikame
edilir. Yukarõdaki işlem tartõ aletinin en büyük kapasitesine ulaşõlõncaya kadar tekrar edilir.
Ters sõrayla yük, sõfõra kadar geri alõnõr. Yanî ağõrlõklar uzaklaştõrõlõr ve değişim noktalarõ tayin edilir. Ağõrlõklar
yeniden konulur ve aynõ değişim noktasõna gelinceye kadar ikame malzeme kaldõrõlõr. Bu işlem, yüksüz
durumdaki Göstergeye kadar tekrar edilir.
45
Benzer ve eş değer yöntemler uygulanabilir.
A.4.5 - Birden Fazla Gösterge Tertibatlõ Tartõ Aleti (3.6.3)

Tartõ aleti birden fazla gösterge tertibatõna sahipse, değişik tertibatlarõn Göstergeleri, A.4.4’de tarif edilen
deneyler süresince karşõlaştõrõlmalõdõr.
A.4.6 - Dara
A.4.6.1 - Tartõm Deneyi (3.5.3.3)

Tartõm deneyleri (yükleme ve boşaltma A.4.4.1’e göre) en az iki farklõ dara değerinde yapõlmalõdõr. En az 5
yük kademesi seçilmelidir. Kademeler, min’e yakõn değerleri, İVH’nin değiştiği değerleri ve mümkün olan en
büyük net yüke yakõn değerleri kapsamalõdõr.
Tartõ aleti, artõrmalõ bir dara tertibatõ ile donatõlmõşsa, tartõm deneylerinden birisi, en büyük artõrmalõ dara
etkisine yakõn bir dara değeri ile yapõlmalõdõr.
Tartõ aleti otomatik sõfõr ayar veya sõfõr takip tertibatlarõyla donatõlmõşsa, sõfõr noktasõndaki hatanõn
A.4.2.3.2’ye göre tayin edilmesi şartõyla, bu tertibatlar deney esnasõnda devrede olabilir.
A.4.6.2 - Dara Ayarõnõn Doğruluğu

Dara tertibatõnõn doğruluğu, A.4.2.3’de tarif edilen deneye benzer bir şekilde, dara tertibatõ kullanõlarak
Göstergenin sõfõra ayarlanmasõyla sağlanmalõdõr.
A.4.6.3 - Dara Tartõm Tertibatõ (3.5.3.4 ve 3.6.3)

Dara tartõm tertibatlõ tartõ aletlerinde, aynõ yük için (dara) alõnan sonuçlar dara tartõm tertibatõ ve gösterge
tertibatõnõn verdiği sonuçlara karşõlaştõrõlmalõdõr.
A.4.7 - Eksantriklik (Merkezden Kaçõk Yükleme) Deneyleri (3.6.2)

Çeşitli küçük ağõrlõklar yerine tercihen daha büyük ağõrlõklar kullanõlmalõdõr. Küçük ağõrlõklar, daha büyük
ağõrlõklarõn üzerine konulmalõdõr. Bununla birlikte deney yapõlacak bölge içinde gereksiz istiflemeden
kaçõnõlmalõdõr. Tek bir ağõrlõk kullanõlõyorsa, yük, bölge içine merkezi olarak uygulanmalõ, ancak küçük
ağõrlõklar kullanõlõyorsa bölge üzerinde düzgün olarak dağõtõlmõş şekilde uygulanmalõdõr.
Yükün yeri, değerlendirme raporundaki kroki üzerine işaretlenmelidir.
Tartõ aleti otomatik sõfõr ayar veya sõfõr takip tertibatõyla donatõlmõşsa, bunlar aşağõdaki deneyler süresince
devrede olmamalõdõrlar.
A.4.7.1 - Dört’den Fazla Destek Noktasõ Olmayan Yük Taşõyõcõsõna Sahip Tartõ Aleti
Yük taşõyõcõ yüzeyinin yaklaşõk ¼’üne eşit 4 bölge (Şekil A.1’deki veya benzer krokilerdeki gibi) sõrasõyla
yüklenmelidir.
ŞEKİL A.1
A.4.7.2 - Dört’den Fazla Destek Noktasõ Bulunan Yük Taşõyõcõsõna Sahip Tartõ Aleti
“n” destek noktasõ sayõsõ olmak üzere, yük her bir mesnede, yük taşõyõcõ yüzey alanõnõn 1/n kesir
büyüklüğüyle aynõ oranda bir alan üzerine uygulanmalõdõr.
İki destek noktasõnõn, deney yükünün yukarõda belirtildiği gibi dağõtõlmasõna imkân vermeyecek kadar
birbirlerine çok yakõn olmasõ halinde, yük iki katõna çõkartõlmalõ ve iki destek noktasõnõ birleştiren eksenin her
iki tarafõna dağõtõlmalõdõr.
46
A.4.7.3 - Özel Yük Taşõyõcõlõ Tartõ Aleti (Tank, Depo vb.)

Yük her bir destek noktasõna uygulanmalõdõr.
A.4.7.4 - Yuvarlanabilir Yükler İçin Kullanõlan Tartõ Aletleri (3.6.2.4)

Yuvarlanabilir bir yük, yük taşõyõcõ üzerine farklõ konumlara uygulanmalõdõr. Bu konumlar, normal sürüş
yönünde; yük taşõyõcõnõn başlangõcõnda, arkasõnda ve sonunda olmalõdõr. Bu konumlar daha sonra ters
yönde tekrar edilmelidir.
A.4.8 - Tepki Kabiliyeti Deneyi (3.8)

Aşağõdaki deneyler, meselâ min, ½ max ve max gibi üç farklõ yükde yapõlmalõdõr.
A.4.8.1 - Otomatik Olmayan Gösterge ve Analog Gösterge

Tartõ aleti dengede iken, yük taşõyõcõ üzerine yavaşça bir ilâve yük konulmalõ veya alõnmalõdõr. Belirli bir ilâve
yükde denge mekanizmasõ, farklõ bir denge konumunu almalõdõr.
A.4.8.2 - Sayõsal Gösterge

Yük taşõyõcõ üzerine bir yük artõ yeterli ilâve ağõrlõklar (Meselâ 10 tane 1/10 d gibi) konulmalõdõr. Sonra ilâve
ağõrlõklar, I Göstergesi, şüpheye yer vermeyecek şekilde bir bölüntü değeri azalõncaya kadar I - d, sõrayla
alõnõr. İlave ağõrlõklardan bir tanesi yeniden konulur ve sonra yük taşõyõcõ üzerine 1,4 d değerinde bir yük
yavaşça konulduğunda, başlangõçtaki gösterge bir bölüntü değeri kadar artmalõdõr (I + d) (Şekil A.2’deki
örnek).
ŞEKİL A.2 - d = 10 g Olan Tartõ Aleti
Başlangõçtaki gösterge I = 200 g’dõr. Gösterge I - d = 190 g’a değişinceye kadar ilâve ağõrlõklar geri alõnõr.
1/10 d = 1 g ve 1,4 d = 14 g ağõrlõk ilâve edilir. Bu durumda gösterge I + d = 210 g olmalõdõr.
A.4.9 - Kendiliğinden Dengelenmeyen Tartõ Aletinin Duyarlõlõğõ (6.1)

Bu deney süresince tartõ aleti normal salõnõm yapmalõdõr ve yük taşõyõcõ hâlâ salõnõmda iken, uygulanan yük
için İVH değerine eşit bir ilâve yük tartõ aleti üzerine konulur. Sönümlemeli tartõ aletlerinde ilâve yük, hafif bir
çarpma ile konulmalõdõr. Okunan değer ile ilâve yük konulmaksõzõn okunan değerlerin orta noktalarõ
arasõndaki doğrusal mesafe, Göstergenin sabit yer değiştirmesi gibi kabul edilir. Deney en az (Meselâ sõfõr ve
max gibi) iki farklõ yük noktasõnda yapõlmalõdõr.
47
A.4.10 - Tekrarlanabilirlik Deneyi (3.6.1)

Biri Max’õn yaklaşõk % 50’si ve diğeri % 100’üne yakõn yüklerde iki tartõm serisi yapõlmalõdõr. Max değeri 1000
kg’dan az olan tartõ aletleri için her bir seri 10 tartõmdan oluşmalõ ve diğer hallerde en az 3 tartõmdan
oluşmalõdõr.
Okumalar, tartõ aleti yüklendiğinde ve tartõmlar arasõnda yüksüz durumda sükunette iken alõnmalõdõr.
Tartõmlar arasõnda bir sõfõr sapmasõ olduğu durumlarda, tartõ aleti sõfõrdaki hata belirlenmeksizin yeniden
sõfõra ayarlanmalõdõr. Gerçek sõfõr konumunun tartõmlar arasõnda belirlenmesine lüzum yoktur.
Tartõ aleti otomatik sõfõr ayar veya sõfõr takip tertibatõ ile donatõlmõş ise, bunlar deney süresince devrede
olmalõdõr.
A.4.11 - Göstergenin Zamanla Değişimi (Sadece Sõnõf II, III ve IIII Tartõ Aletleri İçin)
A.4.11.1 - Sürünme Deneyi (3.9.4.1)

Tartõ aleti Max’a yakõn bir değere yüklenir. Göstergenin kararlõ olduğu anda bir okuma alõnõr ve sonra yük
tartõ aleti üzerinde 4 saat bõrakõlarak gösterge değerleri gözlemlenir. Deney süresince sõcaklõk 2°C’den fazla
değişmemelidir.
Gösterge ilk 30 dakika içinde 0,5 e’den az ve 15’inci ve 30’uncu dakikalar arasõnda 0,2 e’den az değişirse
deneye son verilebilir.
A.4.11.2 - Sõfõra Dönüş Deneyi (3.9.4.2)

Max’a yakõn bir yükle, yarõm saatlik yükleme periyodundan önceki ve sonraki sõfõr Göstergesindeki sapma
tayin edilir. Okuma, gösterge kararlõ olduğunda alõnmalõdõr.
Çok aralõklõ tartõ aletlerinde gösterge kararlõ duruma geldikten sonraki 5 dakika süresince, sõfõr Göstergesi
okunmaya devam edilir.
Tartõ aleti otomatik sõfõr ayar ve sõfõr takip tertibatõ ile donatõlmõşsa, bunlar devrede olmamalõdõr.
A.4.12 - Denge Kararlõlõk Deneyi (Yazõcõ ve/veya Veri Toplama Tertibatlõ Tartõ Aletleri) (4.4.5, 4.4.6)
Tartõ aleti Max’õn % 50’sine kadar yüklenir. Denge elle bozulur ve mümkün olduğu kadar çabuk yazma ve
veri depolama için komut verilir. Yazmadan 5 saniye sonra gösterilen değer okunur. Bu deney 5 defa yapõlõr.
A.5 - ETKİ FAKTÖRLERİ
A.5.1 - Eğme
Tartõ aleti uzunlamasõna öne ve arkaya ve çapraz olarak bir yandan diğer yana eğilir.
Aşağõdaki metinde, halka doğrudan satõşlar için amaçlanmõş sõnõf II tartõ aletleri sõnõf II* şeklinde ve halka
doğrudan satõşlar için amaçlanmamõş sõnõf II tartõ aletleri sõnõf II şeklinde belirtilmişlerdir.
A.5.1.1.1 ve A.5.1.1.2’de tanõmlanan (yüklü ve yüksüz) deneyler, uygulamada aşağõdaki gibi birleştirilebilir:
Referans konumdaki sõfõr ayarõndan sonra Gösterge, (yuvarlatma öncesi) yüksüz durumda ve iki deney
yükünde belirlenir. Sonra tartõ aleti üzerindeki yükler boşaltõlõr ve tartõ aleti eğilir (Yeni bir sõfõr ayarõ
yapõlmaksõzõn). Müteakiben yüksüz durumdaki ve iki deney yükündeki Göstergeler tayin edilir. Bu işlem
herbir eğme yönü için tekrar edilir.
Yüklü tartõ aleti üzerindeki eğimin etkisini belirlemek için, herbir eğimde elde edilen Gösterge, tartõ aletinin
yüklemeden önce gösterdiği sõfõrdan sapmaya göre düzeltilmelidir.
Tartõ aleti otomatik sõfõr ayar veya sõfõr takip tertibatõyla donatõlmõşsa, bunlar devrede olmamalõdõr.
A.5.1.1 - Sõnõf II, III ve IIII Tartõ Aletlerinde Eğme (3.9.1)
A.5.1.1.1 - Yüksüz Durumda Eğme (Sõnõf II*, III ve IIII)

48
Tartõ aleti yüksüz durumda sõfõra ayarlanõr (Eğilmeden). Tartõ aleti boyuna 2 / 1000 değerinde veya seviye
göstergesinin sõnõr değerine kadar hangisi daha büyükse eğilir.
Sõfõr Göstergesi not edilir. Deney, tartõ aleti enine eğilerek tekrarlanõr.
A.5.1.1.2 - Yüklü Durumda Eğme (Sõnõf II*, II, III ve IIII)

Tartõ aleti referans konumda sõfõra ayarlanõr ve birisi izin verilen en büyük hatanõn değiştiği en alt yüke yakõn
bir yükte ve diğeri Max’a yakõn bir yükde olmak üzere iki tartõm yapõlõr. Sonra tartõ aleti boşaltõlõr ve
boylamasõna eğilerek sõfõra ayarlanõr. Eğilme, hangisi daha büyükse, 2 / 1000 oranõnda ve seviye
göstergesinin sõnõr değerinde olmalõdõr. Tartõm deneyleri yukarõda tanõmlandõğõ gibi yapõlmalõdõr. Deney, tartõ
aleti enlemesine eğilerek tekrar edilmelidir.
A.5.1.2 - Sõnõf I Tartõ Aletlerinde Eğme (3.9.1.2)

Tartõ aleti, seviye göstergesinin sõnõr değerine kadar boylamasõna eğilir. Eğim kontrol edilir. Enlemesine
eğilerek tekrar edilir.
Eğim 2 / 1000’den büyük değilse başka bir deneye gerek yoktur. Diğer durumlarda deney A.5.1.1.2’deki gibi
yapõlõr.
A.5.1.3 - Eğiklik Göstergesi Olmayan Tartõ Aleti

Eğilmeye tâbi ve bir eğiklik göstergesi monte edilmemiş tartõ aletleri için, A.5.1.1’deki deneyler % 0,2 yerine
% 0,5 eğim verilmek şartõyla yapõlmalõdõr.
A.5.2 - Isõnma Süresi Deneyi (5.3.5)

Elektrik enerjisiyle çalõşan tartõ aletlerinin şebeke bağlantõsõ, deneyden önce en az 8 saat süreyle kesilir.
Daha sonra tartõ aleti tekrar şebekeye bağlanõr ve tartõ aletinin anahtarõ açõk konuma getirilir ve Göstergenin
kararlõ olduğu anda tartõ aleti sõfõra ayarlanõr ve sõfõrdaki hata tayin edilir. Hatanõn hesaplanmasõ A.4.4.3’e
göre yapõlmalõdõr. Tartõ aleti Max’a yakõn bir yükle yüklenir. Bu işlemler 5, 10 ve 15’inci dakikalardan sonra
tekrar edilir.
Sõnõf I tartõ aletlerinde, kullanma kõlavuzundaki şebeke bağlantõ süresiyle ilgili şartlara dikkat edilmelidir.
A.5.3 - Sõcaklõk Deneyleri

(Sõcaklõk deneylerinin yapõlmasõna pratik yaklaşõm için Şekil A.3).
A.5.3.1 - Statik Sõcaklõklar (3.9.2.1 ve 3.9.2.3)

Bu deney, deney altõndaki ekipman (DAE)’nõn, açõk hava şartlarõ altõnda, DAE’nin sõcaklõk kararlõlõğõna
16)
ulaşmasõndan sonra 2 saat süreyle, 3.9.2’de aralõğõ belirtilen sabit sõcaklõklarda bõrakõlmasõndan ibarettir.
Tartõm deneyleri (yüklü ve yüksüz) A.4.4.1’e göre yapõlmalõdõr.

− Referans sõcaklõkta, (Normalde 20°C’de, ancak sõnõf I tartõ aletleri için, belirtilen sõcaklõk sõnõr değerlerinin
ortalama değerinde)
− Belirtilen üst sõcaklõkta,
− Belirtilen alt sõcaklõkta,
− Belirtilen alt sõcaklõk 10°C’nin altõnda ise 5°C sõcaklõkta ve
− Referans sõcaklõkta
Isõtma ve soğutma süresince, sõcaklõk değişimi 1°C / dakikayõ geçmemelidir.
Sõnõf I tartõ aletleri için hava basõncõndaki değişimler dikkate alõnmalõdõr.

3
Deney atmosferindeki mutlak nem, kullanma kõlavuzunda farklõ olarak belirtilmemişse 20 g/m ’den fazla
olmamalõdõr.
17)
Referans CENELEC HD veya IEC yayõnlarõ. Biyografi / 1 /
16) A.4.1.2
17) Ek B’deki ön not
A.5.3.2 - YüksüzTartõ Aletinin Göstergesindeki Sõcaklõk Etkisi (3.9.2.3)
49
Tartõ aleti sõfõra ayarlanõr ve sonra uygulanabiliyorsa, öngörülen en yüksek ve en düşük sõcaklõklar 5°C kadar
değiştirilir. Kararlõlõktan sonra, sõfõrda gösterge hatasõ belirlenir (Sõnõf I tartõ aletlerinde). 1°C basõna veya
(diğer tartõ aletlerinde) 5°C başõna sõfõr Göstergesindeki değişme hesaplanõr. (Sõnf I için) 1°C başõna ve
(diğerleri için) 5°C başõna olan bu hatalarõn değişimleri, bu deneyle ilgili herhangi iki ardõşõk sõcaklõk için
hesaplanmalõdõr.
Bu deney (A.5.3.1) sõcaklõk deneyi ile birlikte, yapõlabilir. Doğrudan bir sonraki sõcaklõğa geçmeden hemen
önce ve o sõcaklõkta tartõ aleti kararlõ hale geldikten 2 saat sonra sõfõrdaki hatalar ayrõca tayin edilmelidir.
NOT - Bu ölçümlerden önce ön yüklemeye izin verilmez.
Tartõ aleti otomatik sõfõr ayar veya sõfõr takip tertibatõ ile donatõlmõşsa, bunlar devrede olmamalõdõrlar.
A.5.4 - Gerilim Değişmeleri (3.9.3)

DAE sabit çevre şartlarõnda dengelenir. Deney a.a. şebeke geriliminin değişmelerine DAE’nin tâbi
tutulmasõndan oluşur. Deney, 10 e ve ½ Max ile Max arasõndaki herhangi bir yükte yapõlmalõdõr.
Deney şiddeti:
Voltaj değişimi; Üst sõnõr V + % 10

Alt sõnõr V - % 15
Tartõ aleti üzerinde V değeri (Vmin, Vmax) şeklinde gerilim aralõğõ olarak verilmiş ise, deney Vmax + % 10 ve
Vmin - % 15 voltaj değişimlerinde yapõlõr.
İzin verilen en büyük değişimler:

Bütün fonksiyonlar tasarõmlandõğõ gibi çalõşmalõdõr.
Bütün Göstergeler; izin verilen en büyük hatalar dahilinde kalmalõdõr.
NOT - Tartõ aleti 3 fazlõ enerji ile besleniyorsa, gerilim değişmeleri her bir faza sõrayla uygulanõr.
Tartõ aleti otomatik sõfõr ayar veya sõfõr takip tertibatõyla donatõlmõşsa, bunlar deney esnasõnda devrede
olabilir. Bu durumda, sõfõr noktasõndaki hata A.4.2.3.2’ye göre tayin edilmelidir.
A.6 - DAYANIKLILIK DENEYİ (3.9.4.3) (Sadece Max ≤ 100 kg olan sõnõf II , III ve IIII tartõ aletlerine
uygulanabilir)
Dayanõklõlõk deneyi, diğer bütün deneylerden sonra yapõlmalõdõr.
Normal kullanõm şartlarõ altõnda, tartõ aleti yaklaşõk Max’õn % 50’sine eşit bir yükle bir çok defa yüklenip
boşaltõlõr. Yük 100000 defa uygulanmalõdõr. Uygulamanõn hõzõ ve sõklõğõ, yüklü ve yüksüz durumlarda tartõ
aletinin dengeye gelmesini sağlayacak değerde olmalõdõr. Uygulanan yükün kuvveti, normal yükleme
işleminde sağlanan kuvveti aşmamalõdõr.
Öz hatayõ bulmak için, dayanõklõlõk deneyine başlamadan önce A.4.4.1’deki prosedüre göre bir tartõm deneyi
yapõlmalõdõr. Tartõm deneyi, aşõnma ve yõrtõlma nedeniyle oluşan dayanõklõlõk hatasõnõ belirlemek için
yüklemelerin tamamlanmasõndan sonra da yapõlmalõdõr.
Tartõ aleti otomatik sõfõr ayar veya sõfõr takip tertibatõyla donatõlmõş ise, bunlar deney esnasõnda devrede
olabilir. Bu durumda, sõfõr noktasõndaki hata A.4.2.3.2’ye göre tayin edilmelidir.
50
17.060
ŞEKİL A.3 - A.5.3.2 ile Bağlantõlõ A.5.3.1 Deneyleri İçin Önerilen Deney Sõklõğõ
51
EK B
(Hüküm İfade Eden)
ELEKTRONİK TARTI ALETLERİ İÇİN EK DENEYLER
Giriş Notu : Bu ekde tanõmlanan, elektronik tartõ aletlerine özgü deneyler mümkün olduğu kadar, Avrupa
Elektroteknik Standardizasyon Komitesi (CENELEC) ve Uluslararasõ Elektroteknik komisyonu (IEC)
çalõşmalarõndan alõnmõştõr.
B.1 - DENEY ALTINDAKİ ELEKTRONİK TARTI ALETLERİ (DAE) İÇİN GENEL ŞARTLAR
DAE’ye, imalâtçõ tarafõndan tayin edilmiş õsõnma süresine eşit veya daha uzun bir süre enerji verilir ve deney
süresince DAE’nin beslemesine devam edilir.
Herbir deney öncesinde, DAE uygulamada mümkün olduğu kadar sõfõra ayarlanõr ve anlamlõ bir arõzanõn
gösterildiğinde yapõlan yeniden ayarlama hariç, deney süresince hiçbir zaman yeniden sõfõra ayarlanmaz.
Herhangi bir deney şartõndan ileri gelen yüksüz gösterge sapmasõ kaydedilmeli ve herhangi bir yük
Göstergesi, tartõm sonucunu elde etmek için buna uygun olarak düzeltilmelidir.
Tartõ aleti, üzerinde hiçbir su yoğuşmasõ olmayacak şekilde kullanõlmalõdõr.
B.2 - ETKİ FAKTÖRLERİ İÇİN PERFORMANS DENEYLERİ
B.2.1 - Statik Sõcaklõklar (A.5.3)
B.2.2 - Islak Isõ, Kararlõ Durum (e’nin 1 g’dan az olduğu sõnõf I veya sõnõf II tartõ aletlerine
uygulanamaz)
Deney prosedürünün özeti:
18)
Deney DAE’nin sabit sõcaklõk ve sabit bağõl nem şartlarõna tâbi tutulmasõndan oluşur. DAE, en az 5 farklõ
deney yükünde (veya simüle edilmiş yüklerde);
− Referans sõcaklõkta, (20°C veya 20°C bu aralõğõn dõşõnda ise, sõcaklõk aralõğõnõn ortalama değeri) ve
şartlandõrmadan sonra % 50 bağõl nemde,
− Madde 3.9.2’de belirtilen aralõğõn üst sõcaklõğõnda ve % 85 bağõl nemde; sõcaklõk ve nemin kararlõlõğõnõ
müteakip 2 gün süreyle
− Referans sõcaklõkta ve % 50 bağõl nemde denenmelidir.
İzin verilen en büyük değişmeler:
Bütün fonksiyonlar tasarõmlandõğõ gibi çalõşmalõdõr.
Bütün göstergeler, izin verilen en büyük hatalar içinde olmalõdõr.
Referans: Biyografi / 2 / IEC yayõnlarõ
B.2.3 - Güç Voltaj Değişmeleri : A.5.4
B.3 - BOZULMALAR İÇİN PERFORMANS DENEYLERİ
B.3.1 - Kõsa Süreli Güç Azalmalarõ

DAE, sabit çevre şartlarõnda dengelenir. a.a. şebeke geriliminin genliğini, bir veya daha çok yarõ dalgada
(sõfõrdaki geçişlerde) düşürmeye elverişli bir deney jeneratörü kullanõlõr. Deney jeneratörü DAE’ye
bağlanmadan önce ayarlanmalõdõr. Şebeke gerilim azaltma işlemleri en az 10 saniyelik zaman aralõklarõyla
10 defa tekrar edilmelidir.
Deney 10 e ve ½ Max ile Max arasõndaki herhangi bir yükde yapõlmalõdõr.
18) A.4.1.2
Deney şiddeti:
52
Azalma % 100 % 50
Yarõ dalga sayõsõ 1 2
İzin verilen en büyük değişimler:

Bozulmadan dolayõ meydana gelen ağõrlõk Göstergesi ile, bozulma olmaksõzõn oluşan gösterge arasõndaki
fark, ya e’den fazla olmamalõ veya tartõ aleti anlamlõ arõzayõ tespit ederek buna tepki Göstergelidir.
B.3.2 - Patlamalar
Deney, DAE’nin, gerilim uçlarõndaki belirli patlamalara tâbi tutulmasõndan oluşur.
Deney donanõmõ : IEC 801 - 4 (1988), No.6

Deney yapõsõ : IEC 801 - 4 (1988, No. 7
Deney prosedürü : IEC 801 - 4 (1988), No. 8
Herbir deneyden önce DAE sabit çevre şartlarõ altõnda dengelenir.
Deney;
− Güç şebeke hattõna,
− Gerektiğinde giriş/çõkõş devrelerine ve veri iletim hatlarõna ayrõ olarak uygulanõr.
Deney, 10 e ve ½ Max ile Max arasõndaki herhangi bir yükde yapõlmalõdõr.
Deney şiddeti;
Seviye 2 (IEC 801-4 (1988), No. 5)
Açõk devre deney gerilimi çõkõşõ;

− Güç şebeke hatlarõ için 1 kV
− Giriş / çõkõş sinyal, veri ve kontrol hatlarõ için 0,5 kV.
Izin verilen en büyük değişmeler:

Bozulmadan dolayõ oluşan ağõrlõk Göstergesi ile bozulma olmaksõzõn oluşan gösterge arasõndaki fark e’den
fazla olmamalõ veya tartõ aleti anlamlõ arõzayõ tespit ederek buna tepki Göstergelidir.
Referans IEC yayõnlarõ: Biyografi / 3 /
B.3.3 - Elektrostatik Boşalma

Deney, DAE’nin dolaylõ veya doğrudan belirli elektrostatik boşalmalara tâbi tutulmasõndan oluşur.
Deney jeneratörü : IEC 801-1 (1991), No.6

Deney yapõsõ : IEC 801-2 (1991, No.7
Deney prosedürü : IEC 801-2 (1991), No.8
Bu deney, uygunsa boya tabakasõnõn içinden geçme metotunu kapsar.
Kontak boşalma metotu uygulanamõyorsa, doğrudan boşalma için hava boşalma metotu kullanõlmalõdõr.
Her bir deneyden önce DAE, sabit çevre şartlarõ altõnda dengelenir.
En az 10 doğrudan boşalma ve 10 dolaylõ boşalma uygulanmalõdõr. Ardõşõk boşalmalar arasõndaki zaman

aralõğõ en az 10 saniye olmalõdõr.
Deney, 10 e ve ½ Max ile Max arasõndaki herhangi bir yükde yapõlmalõdõr.
Deney şiddeti;
Seviye 3 (IEC 801-2 (1991), No.5)
d.a. gerilimi; Kontak boşalma için 6 kV (dahil)’a kadar ve hava boşalmasõ için 8 kV (dahil)’a kadar.
53
Bozulmadan dolayõ oluşan ağõrlõk Göstergesi ile, bozulma olmaksõzõn oluşan gösterge arasõndaki fark e’den
Referans: IEC yayõnlarõ, Biyografi / 4 /
B.3.4 - Yayõlmõş Elektromanyetik Alanlara Bağõşõklõk

Deney, DAE’nin belirli elektromanyetik alanlara tâbi tutulmasõndan oluşur.
Deney donanõmõ : Ek C, No. C6

Deney yapõsõ : Ek C, No. C7
Deney prosedürü : Ek C, No. C8
Her bir deneyden önce, DAE sabit çevre şartlarõ altõnda dengelenir.
DAE, deney şiddeti seviyesinde belirtilen güçte ve özellikte elektromanyetik alana maruz bõrakõlõr.
Deney, sadece küçük bir deney yüküyle yapõlõr.
Deney şiddeti : Seviye 2 (Ek C, No. C5)
Frekans aralõğõ : 26 - 100 MHz.

Alan Şiddeti : 3 V / m
Modülasyon : % 80 AM (Genlik Modülâsyonu)
1 kHz sinüs dalga

Bozulmadan dolayõ oluşan ağõrlõk Göstergesi ile, bozulma olmaksõzõn oluşan gösterge arasõndaki fark e’den
B.4 - ÖLÇÜ KARARLILIĞI DENEYİ (Sõnõf I Tartõ Aletlerine Uygulanamaz)

Deney, mümkün olduğu kadar sabit çevre şartlarõnda (Normal lâboratuvar ortamõnda yeterince sabit şartlar)
DAE’nin performans deneylerinden önce, deney esnasõnda ve deney sonrasõnda muhtelif zaman
aralõklarõnda hatalardaki değişimin gözlenmesinden oluşur.
Performans deneyleri, sõcaklõk deneylerini ve uygulanabiliyorsa õslak õsõ deneylerini kapsamalõdõr. Herhangi
bir dayanõklõlõk deneyini içermemelidir. Ek A ve Ek B’deki diğer performans deneyleri yapõlabilir.
DAE, 8 saat süren deney esnasõnda en az iki defa ana güç kaynağõndan veya pil veya aküden çõkarõlmalõdõr.
Çõkarma sayõsõ, imalâtçõ tarafõndan belirtilmiş ise veya onay merciinin takdirine göre, bu yönde bir
spesifikasyon yoksa artõrõlabilir.
Bu deneyin yürütülmesinde, imalâtçõnõn kullanma talimatõ gözönünde tutulmalõdõr.
Anahtar açõldõktan sonra en az 5 saat sonra mümkün olduğu kadar sabit çevre şartlarõnda DAE kararlõ
duruma gelmelidir. Bununla birlikte sõcaklõk ve õslak õsõ deneylerinden sonra en az 16 saat sonra kararlõ hale
gelmelidir.
Deney süresi:
28 gün veya performans deneyinin yapõlmasõ için gerekli olan süre, (hangisi daha kõsa ise) kadardõr.
Ölçümler arasõndaki süre: ½ gün ile 10 gün arasõnda.
Deney yükü: Max’a yakõn. Bu deney süresince aynõ deney ağõrlõklarõ kullanõlmalõdõr.
Ölçüm sayõsõ: En az 8
Deneyin seyri:
Mümkün olduğu kadar sabit çevre şartlarõnda, bütün faktörler kararlõ hale getirilir.
DAE, mümkün olduğu kadar sõfõra ayarlanõr. Otomatik sõfõr takibi devrede bõrakõlmalõ ve yerleştirilmiş
otomatik ölçü ayar tertibatõ devreye alõnmalõdõr.
54
Deney ağõrlõğõ (ağõrlõklarõ) uygulanõr ve hata belirlenir. İlk ölçümde, ortalama hatayõ belirlemek için, sõfõrlama
ve yükleme acilen 4 defa tekrarlanõr. Sonuçlar belirlenen toleranslarõn dõşõna çõkmadõkça veya başlangõçtaki
ölçümün 5 okumasõ arasõndaki fark 0,1 e’den fazla olmadõkça müteakip ölçümler sadece 1 defa yapõlõr.
Aşağõdaki veriler kayõt edilir:

a) Tarih ve saat
b) Sõcaklõk
c) Barometrik basõnç
d) Bağõl nem
e) Deney yükü
f) Gösterge
g) Hatalar
h) Deney yerinin değişmesi
ve değişiklik ölçümler arasõndaki sõcaklõk, basõnç vb.’nin değişimlerinden kaynaklanan gerekli bütün
düzeltmeler yapõlõr.
Her bir deney yapõlmadan önce, DAE’nin tamamen toparlanmasõna imkân verilir.

“n” adet ölçümün her birisinde, gösterge hatalarõndaki değişim, ½ muayene sabitini veya başlangõç
muayenesindeki uygulanan yük için izin verilen en büyük hatanõn yarõsõnõ, hangisi daha büyükse
geçmemelidir.
Sonuçlar arasõndaki farklar, yukarõda belirtilen geçerli değişimlerin yarõsõndan fazla bir eğilim gösterdiğinde,
eğilim kayboluncaya veya kendiliğinden aksi istikamete gelinceye kadar veya hata izin verilen en büyük
değişimi geçinceye kadar deneye devam edilmelidir.
55
EK C
(Bilgi İçin)
RADYO FREKANS BÖLGESİNDE YAYIMLANAN ELEKTROMANYETİK ALANLARA KARŞI

DAYANIKLILIK DENEYİ PROSEDÜRÜ
GİRİŞ
Bu ek, IEC 801-3 2. Baskõ yayõnõ, doküman 65 A / 77 B (Sekreterya) 121 / 88 tasarõ 5 esas alõnarak
hazõrlanmõştõr. IEC 801-3 2. Baskõ yayõnlandõğõnda bu ek, onun yerini alacaktõr.
ÖN SÖZ
Uluslararasõ Elektroteknik Komisyonu (IEC), söz konusu dokümanõn halen incelenmekte olduğuna ve tadil
edilebileceğine dikkat çekmektedir.
C.1 - KAPSAM
Tasarõ 5’deki metin, bu standardla ilgili olmadõğõ için tekrar edilmemiştir.
C.2 - HÜKÜM İFADE EDEN ATIFLAR

C.3 - GENEL
C.4 - TARİFLER
Bu standardõn amaçladõğõ aşağõdaki tarifler IEC 50 (161)’dekilerle birlikte geçerlidir.
C.4.1 - Genlik Modülâsyonu

Taşõyõcõ dalga genliğinin belirli bir kanuna uygun olarak değiştirilmesi prosesi (IEC, Birden çok dilde yazõlmõş
elektroteknik sözlüğü).
C.4.2 - Çõnlamasõz Oda

İç yüzeylerden yansõmalarõ azaltmak için absorbe edici malzeme ile kaplanmõş bir odadõr. Tam kaplanmõş
odalarõn bütün iç yüzeyleri bu tür malzeme ile kaplanmõştõr.
Yarõ çõnlamasõz odalarõn, döşeme dõşõndaki bütün yüzeyleri bu tür absorbe edici malzeme ile kaplanmõştõr.
C.4.3 - Anten
Bir sinyal kaynağõndan alõnan radyo frekans gücünü ortama yayan veya ulaşan bir elektromanyetik alanõ
yakalayarak bir elektrik sinyaline dönüştüren transdüser.
C.4.4 - Sürekli Dalgalar (CW)

Aynõ kararlõ durum şartlarõ altõnda birbirini takip eden titreşimlerin bilgi taşõmak için modüle edilebildiği veya
fasõlalõ hale getirilebildiği elektromanyetik dalgalar.
C.4.5 - Dipol (Çift Kutuplu Anten)

Bir transmisyon hattõna bağlanmak için elektriksel merkezinden bölünmüş düz bir iletkenden oluşan anten
(Genellikle yarõ dalga boyundan uzun olmayan).
C.4.6 - Elektromanyetik Dalga

Elektriksel ve manyetik alanlarõn titreşimiyle karakterize edilmiş olan bir elektrik yükünün titreşimiyle oluşan
õşõma enerjisi.
C.4.7 - Uzak Alan

Güç akõ yoğunluğunun, yaklaşõk olarak antenden olan mesafenin karesiyle ters orantõlõ olmasõ kanununa
uyan bölge.
Dipol için buna uygun mesafe λ / 2 π’den daha büyük olan mesafedir. Burada λ yayõlan dalganõn dalga
boyudur.
56
C.4.8 - Alan Şiddeti

“Alan şiddeti” terimi, sadece uzak alanlarda yapõlan ölçümlerde uygulanmalõdõr. Ölçüm, alanõn elektrik veya
2
manyetik bileşenlerinden birisiyle olabilir. V / m, A / m veya W / m ile ifade edilebilir. Bunlardan herhangi
birisi diğerine dönüştürülebilir.
NOT - Yakõn alanda yapõlan ölçümler için bileşke elektrik veya manyetik alanda yapõlan ölçüme göre “elektrik
alan şiddeti” veya “manyetik alan şiddeti” terimi kullanõlmalõdõr.
Yakõn alan bölgesindeki elektrik ve manyetik alan şiddeti ilişkisinin ve mesafesinin tahmin edilmesi, bu özel
konfigürasyona bağlõ olduğundan zor ve karmaşõktõr. Kompleks alanlarõn farklõ bileşenlerinin zaman ve
mekan fazõ ilişkisini tayin etmenin genellikle fizibil olmayacağõ gibi, aynõ şekilde alanõn güç akõ yoğunluğuda
tayin edilemez.
C.4.9 - Frekans Bandõ

İki sõnõr değer arasõnda yayõlmõş frekanslarõn sürekli aralõğõdõr (continuous range).
C.4.10 - Endüksiyon Alanõ

d < λ / 2 π mesafesinde mevcut olan baskõn elektrik ve/veya manyetik alan. Burada λ dalga boyudur.
C.4.11 - İzotropik
Her yöndeki özelliklerin aynõ değere sahip olmasõ.
C.4.12 - Monopol (Tek Kutuplu Anten)

Bir topraklama levhasõnõn hemen üzerinde ve ona dik olarak yerleştirilmiş (Genellikle ¼ dalga boyundan
uzun olmayan) düz bir iletkenden oluşan anten.
C.4.13 - Polarizasyon
Yayõlmõş bir alanõn, elektrik alan vektörünün yönünü belirlemek için kullanõlan terimdir.
C.4.14 - Ekranlanmõş Gövde

Özellikle iç elektromanyetik alanõn dõş elektromanyetik alandan yalõtõlmasõ amacõyla tasarlanmõş ekranlõ veya
sağlam metalden yapõlmõş muhafaza.
Bunun amacõ, dõş çevre elektromanyetik alanlarõnõn sebep olacağõ performans azalmasõnõ ve dõş faaliyetlerin
girişiminin sebep olacağõ emisyonlarõ önlemektir.
C.4.15 - Paralel Şerit Hat

Deney amacõyla elektromanyetik alan üretmekte kullanõlan paralel Plâkadan oluşan transmisyon hattõdõr.
C.4.16 - Parazit Yayõlma

Bir elektrik cihazõndan kaynaklanan, istenmeyen herhangi bir elektromanyetik yayõmdõr.
C.4.17 - Süpürme
Bir frekans aralõğõ içinde sürekli veya küçük aralõklarla artan geçiş.
C.4.18 - Verici - Alõcõ (Transreceiver)

Radyo verici ve alõcõ ekipmanõnõn ortak bir gövde içinde bileşimi.
C.5 - DENEY SEVİYESİ

Frekans bandõ; 26 MHz - 1000 MHz
ÇİZELGE C.1
Seviye Deney Alan Şiddeti (V/m)

1 1
2 3
3 10
X Özel
NOT - X açõk bir sõnõftõr.
57
Çizelge C.1 modüleli olmayan sinyal alan şiddetinin ayrõntõlarõnõ verir. Ekipman deneyi için bu taşõyõcõ, gerçek
tehlikeleri simüle etmek amacõyla 1 kHz frekanslõ sinüs dalga ile % 80 genlik modülâsyonuna tâbi
tutulmuştur. Deneyin nasõl yapõldõğõnõn ayrõntõlarõ C.8 bölümünde verilmiştir.
C.6 - DENEY EKİPMANI

Aşağõdaki deney ekipmanõ tipleri tavsiye edilmiştir:
− Çõnlamasõz oda; DAE’ye bağlõ olarak, yeterli büyüklükte üniform alanõn sürdürülmesini sağlayacak
boyutda. Tamamen kaplanmamõş odalardaki yansõmalarõ sönümlemek için ek absorbe ediciler
kullanõlabilir.
NOT - Elektromanyetik alanlarõn üretilmesi için alternatif metotlar; TEM hücreleri, paralel şerit hatlõ
devreler, kaplanmamõş ekranlõ odalar, kõsmen kaplanmõş ekranlõ odalar ve açõk anten aralõklarõdõr.
Bu metotlar, uniform alan içinde kullanõlacak ekipman büyüklüğünün frekans aralõğõ veya yerel
mevzuatlarla çelişmesi bakõmõndan sõnõrlandõrõlõr.
Deney şartlarõnõn, çõnlamasõz oda şartlarõyla eşdeğer olmasõnõn sağlanmasõna özen gösterilmelidir.
− Elektromanyetik girişim filtresi (EMI filtresi)
− Radyo frekansõ (RF) sinyal üreteci / üreteçleri; 1 kHz’lik sinüs dalgasõ vasõtasõyla % 80 derinliğinde genlik
-3
modülasyonuyla ilgili frekans bandõnõ kapsayabilen. Bu üreteçler ya 1,5 x 10 dek / s veya daha yavaş
otomatik süpürme kapasiteli ya da RF sentesizer durumunda, frekansa bağlõ basamak büyüklükleri ve
duraklama zamanlarõ ile programlanabilir olmalõdõr. Bunlar ayrõca elle kurulabilir olmalõdõrlar.
Sinyalleri almak için amaçlanmõş ekipmanlarõn harmoniklerinin sebep olduğu problemleri gidermek için,
alçak geçiş filtreleri (low - pass) veya band geçiş filtrelerinin kullanõmõ gerekli olabilir.
− Güç kuvvetlendiricisi: Sinyalleri kuvvetlendirmek ve gerekli alan seviyesi için anten girişini sağlamak için.
− Alan üretim antenleri;
Çift koni anten (Biconical): 26 MHz - 200 MHz.
Logaritmik - periyodik (Log - Periyodic): 200 MHz - 1000 MHz veya frekans şartlarõnõ sağlayabilecek,
lineer olarak polarize edilmiş diğer herhangi bir anten sistemi.
− Yaklaşõk 10 cm uzunluğunda dipollü, izotropik alan şiddetini izleme anteni; ön kuvvetlendirici veya opto -
elektronik parçalar kullanõlmõşsa, bunlara tekabül eden ölçülen alan şiddetine karşõ dayanõklõ olmalõdõr ve
ayrõca oda dõşõnda indikatöre bir fiber - optik bağlantõ olmalõdõr.
− Gereken alan şiddeti için lüzumlu güç seyivesini kayõt etmek ve deney seviyesinin üretimini kontrol etmek
için ilgili ekipman.
Yardõmcõ ekipmanõn yeterli dayanõklõlõğõnõ sağlamak için gerekli önlem alõnmalõdõr.
Tadil edilmiş yarõ çõnlamasõz odalarda farklõ sonuçlarõn oluşmasõ durumunda alõnan sonuçlar referans
değer kabul edilmelidir.
C.6.1 - Deney Tertibatõnõn Açõklanmasõ

Üretilen elektromanyetik alan şiddetinin büyüklüğünden dolayõ, radyo komünikasyonuna girişimi yasaklayan
ulusal ve uluslararasõ kanunlara uyum sağlamak için, deneyler ekranlanmõş oda da yapõlmalõdõr. Buna ek
olarak, veri toplamak için kullanõlan ekipmanõn çoğunluğunun, suseptibilite deneyi esnasõnda üretilen çevre
elektromanyetik alana karşõ duyarlõ olduğundan, ekranlõ mahfaza, deney altõndaki ekipman (DAE) ile gerekli
deney cihazlarõ arasõnda lüzumlu olan bariyeri sağlar. Ekranlõ mahfazayõ delip geçen bağlantõ kablosunun
taşõdõğõ radyo emisyonunun yeterince azaltõlmasõnõn ve DAE’nin sinyal ve güç tepkisinin bütünlüğünün
korunmasõnõ sağlanmak amacõyla gerekli tedbir alõnmalõdõr.
Oluşturulan alan şiddetini yeterince kontrol altõna almak için, mahfaza büyüklüğü deney altõndaki ekipman
büyüklüğüne uygun olmalõdõr.
Tercih edilen deney tertibatõ şekil C.2’de gösterildiği gibi tadil edilmiş yarõ çõnlamasõz odadõr. Bu tertibat,
absorblayõcõ döşenmiş ekranlõ oda, alan üretme ve izleme için ilgili ekranlõ odalar ve DAE’nin denenmesi için
gerekli ekipmanlardan oluşur.
Çõnlamasõz odalar düşük frekanslarda daha az etkindir. Düşük frekanslarda üretilen alan homojenliğinin
sağlanmasõna önem verilmelidir. Daha fazla kõlavuzluk bölüm C.A.2’de verilmiştir.
C.6.2 - Alanõn Kalibrasyonu (Şekil C.1)
58
Alan kalibrasyonunun amacõ, deney sonuçlarõnõn geçerliliğini sağlamak için deney numunesi boyunca alan
homojenliğinin yeterince sağlanmasõdõr. Uygulanabilir şekilde uygun alan uyarlõlõğõnõ (reproducibility)
sağlamanõn araçlarõ üzerinde dikkate değer tartõşmalar yapõlmõştõr.
Bu standard, üzerindeki değişikliklerin kabul edilebilir küçüklükte olduğu alanõn hipotetik düşey düzlemi
anlamõna gelen “homojen alan” kavramõnõ kullanõr. Bu homojen alan, DAE ve kablolarõ daha küçük bir yüzey
içinde aydõnlatõlamõyorsa 1,5 m x 1,5 m’dir. Deney prosedüründe DAE’nin ön yüzü bu düzlemle çakõşmalõdõr.
Referans toprak düzleminin yakõnõnda homojen bir alan oluşturmak mümkün olmadõğõ için, kalibreli alan bu
referans toprak düzleminin 0,8 m’den daha az olmayan yüksekliğinde oluşturulur ve DAE mümkün olduğu
kadar bu yükseklikte yerleştirilir.
Referans toprak düzlemine yakõn yerde denenmesi gereken veya 1,5 m x 1,5 m boyutundan daha geniş bir
düzleme sahip olan DAE’ler ve kablolarõ için deney şiddeti oluşturmak için; alan şiddetinin 0,8 m’nin altõnda
olduğu ve DAE’nin tam yükseklik ve genişliği kayõt edilmeli ve deney raporunda yazõlmalõdõr.
Yayõcõ anten, deney numunesinin, yayõlan alanõn demet genişliği içinde bütünüyle kalmasõnõ sağlayacak
yeterli bir mesafeye yerleştirilmelidir. Deney numunesinin yüzeyi 3 m x 3 m’den daha büyük ise, farklõ yayõlan
anten yerlerinde, bir seri deney süresince DAE’nin aydõnlanmasõna imkân verecek bir kalibrasyon gerekli
olacaktõr.
Deney numunesi, antenin 1 m’den daha yakõnõna yerleştirilmemelidir. DAE ve anten arasõnda tercih edilen
deney mesafesi en az 3 m’dir. Alan üretim anteninden, kullanõlan kalibreli alana olan deney mesafesi 3
m’den az ise, bu durum deney raporunda belirtilmelidir.
İhtilâf halinde 3 m’deki ölçümlere öncelik tanõnõr.
Oluşturulan alan şiddeti gerçek deneyden önce; alan sensörünün õşõma sistemine, deney altõndaki ekipman
gibi aynõ mesafeye ve aynõ yere konulmasõyla ve gerekli alan şiddeti görülünceye kadar, sinyal seviyesinin
õşõma sistemine uyarlanmasõ suretiyle kontrol edilmelidir. Belirlenen alanõ oluşturmak için yükselteç çõkõş
terminallerindeki gerekli gerilim veya güç izlenmeli ve kaydedilmelidir. Bu prosedür homojen bir alan
oluşturmak için, DAE’nin ön tarafõnda bulunan alan sensörünün diğer konumlarõnda da tekrar edilmelidir.
Homojenliğin kanõtlanmasõ için deney yapõlacak yer sayõsõ 0,5 m’lik aralõklar halinde 16’dõr. Kalibrasyon,
homojen alan için uygun boyuttaki bütün DAE’ler için geçerlidir. Ancak bu, periyodik olarak kontrol
edilmelidir.
Yüzölçümünün % 75’inden fazlasõ olarak belirlenen kõsõmdaki manyetik alan büyüklüğü, nominal değerin
toleransõ olan -0dB, +6dB’den daha fazla bir değişiklik göstermiyorsa (yanî ölçülen noktalardan 12 tanesi
toleranslar dahilinde ise) bu manyetik alan homojen kabul edilir.
NOT - Değişik frekanslardaki değişik ölçüm noktalarõ toleranslar dahilinde olabilir.
Alan şiddetinin nominal değerin altõna düşmemesini sağlamak için, tolerans -0dB, +6dB olarak tespit
edilmiştir. +6dB’den fazla bir değişime izin verilmişse, DAE belirlenenden daha yüksek bir seviyede
denenmelidir. Uygulanabilir deney imkânlarõyla 6 dB, erişilebilen en küçük tolerans olarak kabul edilmiştir.
Deney için kalibreli alan oluşturmak amacõyla kullanõlan antenler ve kablolar deneyde de kullanõlmalõdõr. Aynõ
antenlerin ve kablolarõn kullanõlmasõndan dolayõ; kablo kayõplarõ ve alan üretim antenlerinin anten faktörleri
dikkate alõnmaz.
Üretim antenlerinin tam konumlarõ kaydedilmelidir. Küçük yer değiştirmeler bile alanõ önemli derecede
etkileyeceği için, aynõ yerleştirme deney için kullanõlmalõdõr.
Homojen alan 3 V / m olarak tespit edilmiştir.
C.7 - DENEYİN KURULMASI

Bütün ekipman deneyleri, mümkün olduğu kadar tesisat (çalõşma) şartlarõna yakõn şartlarda yapõlmalõdõr.
Başkaca belirtilmedikçe kablo tesis etme işlemi imalâtçõnõn tavsiye ettiği prosedürle tutarlõ olmalõdõr ve
ekipman bütün içerdikleriyle mahfazasõnda bulunmalõ ve yaklaşõm panelleri yerinde olmalõdõr.
Ekipman bir panel, parmaklõklõ raf veya kabin içine monte edilecek şekilde tasarõmlanmõşsa, bu
konfigürasyon için de denenmelidir.
59
Masa üstünde ve zemin üstünde duran bileşenlerin, doğru bağõl konumlarõ korunmalõdõr.
DAE’ye giden ve ondan gelen kablo tesisatõnda, belirtilmemişse ekranlanmamõş paralel iletkenler
kullanõlmalõdõr.
3 m veya daha uzun kablolar için, DAE’den itibaren 3 m’lik bir bir uzunluk elektromanyetik alana maruz
bõrakõlõr. Kablolarõn sürekli olarak 3 m’den kõsa olmasõ durumunda, gerçek uzunluk kullanõlõr. 1 m’den uzun
olan kablolar, endüksiyon olmayacak şekilde 1 m’lik uzunlukta demetlenir.
Bundan sonra, kablo tesisatõnõ ekranlõ mahfaza dõşõndaki deney ekipmanõna bağlamak için, mümkün olan
yerde RF ferrit tüpleri kullanõlõr. Bu teknik aşõrõ deneyden kaçõnõlmasõna yardõmcõ olur (Şekil C.3).
Kullanõlan filtreleme sistemi, DAE’nin çalõşmasõnõ bozmamalõdõr. Kullanõlan metot deney raporunda
kaydedilmelidir.
DAE’nin mahfazalarõ arasõndaki kablo tesisatõ aşağõdaki şekilde yapõlmalõdõr:

− İmalatçõnõn belirttiği kablo tipleri ve bağlantõ elemanlarõ kullanõlmalõdõr.
− İmalatçõnõn belirttiği kablo uzunluğu 3 m veya daha az olmasõnõ gerektiriyorsa, bu uzunluk kullanõlmalõdõr.
− Belirtilen uzunluk 3 m’den fazla veya hiçbir uzunluk belirtilmemişse, uzunluk endüksiyon yapmayacak
şekilde 3 m boyunda demet haline getirilmelidir.
Herhangi bir etkiye karşõ dayanõklõlõğõ en aza indirmek için kablolar, alanõn homojen yüzeyinin arka tarafõna
yerleştirilmelidir. Bu, bazõ araştõrmalarõ gerektirebilir. Fakat genellikle bu, gelen alan eksenindeki kablolarõn
doğrultusunda hizalandõrõlarak sağlanõr.
Bu araştõrmalar, yatay ve dikey alanlar için ayrõ ayrõ yapõlmalõdõr. Sonuçlarõn tekrar edilebilmesini sağlamak
için ekipman konumu ve yönelmesi ile kablonun tam bir açõklamasõ sonuçlarla birlikte verilmelidir.
Alan etkisine açõk bõrakõlmõş kablo tesisatõnõn sonuçlarõ, esasen normal kablo tesisatõnõ simüle eden bir
konfigürasyon içinde geçer. Bu, kablo tesisatõnõn DAE’nin bir tarafõnda çalõşmasõdõr. Sonra tesis talimatõnda
belirtildiği gibi yukarõ ve aşağõ doğru çalõşõr. Bu dikey / yatay düzenleme “en kötü durum şartlarõ”nõn
sağlanmasõna yardõmcõ olur.
Yalõtkan destek kullanõlmasõ, DAE’nin kazara topraklanmasõnõ ve alanõn bozulmasõnõ önler. Alanõn
bozulmamasõnõ sağlamak için, metalik bir yapõ üzerine yalõtõm kaplamasõ yapmaktan ziyade, desteğin
tamamen yalõtkan bir malzemeden olmasõ gerekir.
Verici anten, kalibrasyon için kullanõlan tam konumda, DAE’nin önünden itibaren en az 1 m mesafede yer
almalõdõr.
Bu mesafe, bikonik antenin merkezinden veya logaritmik - periyodik antenin tepe noktasõndan itibaren
alõnmalõdõr.
Özel bir topraklama gerekli değildir. Deney numunesini desteklemek için bir araç gerekli olduğunda, bu metal
olmayan yalõtkan bir malzemeden yapõlmalõdõr. Bununla birlikte ekipman mahfazasõnõn topraklanmasõ
imalâtçõnõn tesis direktiflerine uygun olmalõdõr.
Bir DAE, zemin üstü veya masa üstü bileşenlerden meydana geliyorsa, birbirlerine göre doğru
yerleştirilmelidir.
Tipik bir DAE kurgusu Şekil C.3 ve C.4’de gösterilmiştir.
C.8 - DENEYİN YAPILIŞI

DAE, kendisi için amaçlanan iklim şartlarõnda çalõştõrõlmalõdõr. Sõcaklõk ve bağõl nem deney raporuna kayõt
edilmelidir.
Bu bölümde tarif edilen deney prosedürleri tadil edilmiş yarõ çõnlamasõz odada bikonik ve logaritmik periyodik
antenlerin kullanõmõ içindir. Alternatif deney prosedürleri hakkõndaki kõlavuzluk Bölüm C.A.3’de verilmiştir.
Denenecek ekipman, çõnlamasõz oda içinde uygun bir yalõtkan destek üzerinde yer almalõdõr.,
60
Masa üstü kullanõm için amaçlanmõş ekipman, 0,8 m yüksekliğinde yalõtkan bir masa üzerine
yerleştirilmelidir. Zemin üstü ekipmanda, 0,8 m yüksekliğinde bir plâtform üzerinde durabiliyorsa böyle
yerleştirilmelidir.
Zemin üstü ekipman çok büyük veya ağõr, ya da 0,8 m yükseklikte bir plâtform üzerine yerleştirilmesi bir
emniyet rizokosu oluşturuyorsa, bu 0,1 m yüksekliğindeki bir plâtform üzerine yerleştirilebilir. Standard deney
metotuna göre farklõlõk arzeden bu durum deney raporuna kaydedilmelidir. Şekil C.4.
Ekipman daha sonra tesisat talimatõna uygun olarak güç kaynağõna ve sinyal iletkenlerine bağlanõr.
Deney, antenin sõrasõyla DAE’nin 4 yüzeyine de gelecek şekilde yapõlmalõdõr.
Her bir anten konumu vasõtasõyla üretilen polarizasyonu, antenin bir defa yatay ve bir defada dikey
konumlandõrõlmasõyla her bir konumda 2 defa deney yapõlmasõnõ gerektirir.
Deney esnasõnda DAE’nin bütün fonksiyonlarõnda çalõştõrõlmasõna her türlü gayret gösterilmelidir ve
suseptibilite için bütün çalõşma motlarõ tamamen araştõrõlmalõdõr.
Özel uygulama programlarõnõn kullanõlmasõ tavsiye edilir.
Deneyler bir plâna göre yapõlmalõdõr ve bu deney planõ deney raporunda yer almalõdõr.
Deney plânõ aşağõdakileri kapsar;

− DAE’nin boyutu
− DAE’nin temsili işletme şartlarõ
− DAE’nin zemin üstü veya masa üstü veya her ikisinin kombinasyonu olarak mõ deneneceği. Zemin üstü
ekipman için 0,1 m yükseklikte mi veya 0,8 m yükseklikte mi deney yapõlacağõ.
− Kullanõlacak deney aracõnõn tipi ve yayõcõ antenlerin konumu
− Kullanõlacak anten tipi
− Frekans süpürme hõzõ
− Uygulanacak sõkõlõk seviyesi
− Kullanõlacak bağlantõ kablolarõnõn tipi
− Kabul edilebilir performans kriterleri
Deney plânõnõn bazõ yönlerini tespit etmek için bir takõm ön deneylerin yapõlmasõ gerekli olabilir.
Deney dokümantasyonu; deney şartlarõnõ, kalibrasyon durumunu ve deney sonuçlarõnõ ihtiva etmelidir.
RF sinyal seviyesini ayarlamak veya antenler veya osilâtörü gerektiği kadar açõp - kapamak (switch) için, 1
kHz sinüs dalga ile % 80 genlik modülâsyonu yapõlmõş sinyal ile, kalibrasyon prosesi esnasõnda oluşturulan
-3
güç seviyesi kullanõlarak frekans aralõğõ 26 MHz’den 1000 MHz’e süpürülmüştür. Süpürme hõzõ 1,5 x 10
dekad / s’yi geçmemelidir. Frekans aralõğõ kademeli olarak süpürüldüğünde, kademe büyüklüğü, temel
frekansõn % 1’inden fazla olmamalõdõr. Her bir frekansta bekleme süresi, DAE’nin fonksiyonlarõnõ
tamamlamasõna yetecek ve tepki verebileceği gerekli süreden az olmamalõdõr. Duyarlõ frekanslar, meselâ
kilitleme frekansõ / frekanslarõ ve ilgili baskõn frekanslarõn harmonikleri ayrõ ayrõ analiz edilmelidir.
C.9 - DENEY SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

61
NOT - Duvarlardaki yansõtmazlõk malzemesi şeklin netliği için burada gösterilmemiştir.
ŞEKİL C.1 - Alanõn Kalibrasyonu
62
NOT - Duvarlardaki ve döşemedeki yansõtmazlõk malzemesi şeklin netliği için burada gösterilmemiştir.
ŞEKİL C.2 - Masa Üstü Ekipman İçin Deney Tertibatõ
63
Absorplayõcõ şerit
veya güç kablosu
filtresi (topraklanmõş)
Absorplayõcõ şerit veya

sinyal kablosu filtresi
(topraklanmõş)
ŞEKİL C.3 - Zeminden İtibaren 0,8 m’lik Kaide Üzerine Konulabilen Zemin Üstü Ekipman İçin Deney
Tertibatõ
64
Absorplayõcõ ferrit veya

sinyal kablosu filitresi (topraklanmõş)
ŞEKİL C.4 - Zeminden İtibaren 0,8 m’lik Kaide Üzerine Konulamayan Zemin Üstü Ekipman İçin Deney
Tertibatõ
65
Aşağõdaki CA1 - CA5 bölümleri, IEC yayõnõ 801-3, 2. Baskõ doküman 65 A / 77 B (Sekreterya) 121 / 88,
tasarõ 5’den alõnan ek bilgileri içerir.
C.A.1 - Alan Üretim Antenleri (Bilgi İçin)
Bikonik Anten (26 - 300 MHz)

Bu anten, alõcõ ve verici olarak kullanõlabilen geniş bir frekans aralõğõnõ sağlamak için koaksiyal olarak
1)
sarõlmõş balun ve 3 boyutlu elemandan meydana gelir. Anten faktör eğrisi tipik olarak frekansla birlikte artan
pürüzsüz bir hatdõr.
Bu antenlerin kompakt büyüklüğü, yansõmasõz odalar gibi sõnõrlanmõş alanlarda kullanõm için, yakõnlõk
etkilerini en aza indirmesi açõsõndan idealdir. Tipik boyutlar; genişlik 1430 mm, derinlik 810 mm ve çap 530
mm’dir.
Logaritmik - Periyodik Anten (100 - 1000 MHz)

2)
Bu geçiş band antenleri, bağõl olarak yüksek bir kazanca ve düşük VSWR ’ye sahiptir.
Tipik boyutlar; yükseklik 60 mm, genişlik 1500 mm ve derinlik 1500 mm’dir.
NOT - Alanlarõn üretimi için anten seçiminde, balun’un gerekli gücün üstesinden gelebileceği sağlanmõş
olmalõdõr.
C.A.2 - Çõnlamasõz Odalarõn Kullanõmõ (Bilgi İçin)

Yarõ çõnlamasõz oda, tavan ve duvarlarõnda radyo frekansõ absorplayõcõlarõ bulunan ekranlõ odadõr. Bazõ
odalar, zemin üzerinde de böyle kaplamalara sahiptir.
Bu kaplamanõn amacõ, yansõmalarõn oda içine geri dönmesini engellemek için RF enerjisini absorbe etmektir.
Bu çeşit yansõmalar, doğrudan yayõlan alanla karmaşõk bir yol içinde girişim yaparak, üretilmiş alan
yoğunluğunda, her ikisi de yer ve zamana bağlõ olarak değişen tepe ve karõn noktalarõ meydana getirebilir.
Absorplayõcõ malzemenin yansõma kaybõ genellikle, gelen dalganõn frekansõna ve normale göre geliş açõsõna
bağlõdõr. Kayõp (absorblama) tipik olarak 90°’lik geliş açõsõnda en büyüktür ve geliş açõsõ arttõkça kayõp azalõr.
Yansõmalarõ kesmek ve absorblamayõ artõrmak için, absorplayõcõ malzeme genellikle kama veya koni
şeklindedir.
100 MHz üzerindeki frekanslarda, dikey (Normal) gelişler için 10 dB yansõma kaybõ genellikle tatmin edici
kabul edilir.
80 - 100 MHz’in altõndaki tipik frekanslarda absorplayõcõlar daha az etkin olurlar ve bu sebepten homojen
alan oluşturulmasõna daha fazla özen gösterilmelidir.
Yarõ yansõmasõz odalar için ayrõca zemin üzerindeki ekstra RF absorplayõcõlarõ,bütün frekanslarda gerekli
olan alan homojenliğinin sağlanmasõna yardõmcõ olurlar. En iyi konumlarõ bulmak için bazõ denemeler
yapõlmalõdõr.
Ek absorplayõcõlar, antenden DAE’ye kadar olan aydõnlatma mesafesinde yer almamalõdõr ve deney
esnasõnda, kalibrasyon yapõldõğõ anda çalõştõğõ gibi aynõ yerde ve aynõ yönde konumlandõrõlmalõdõrlar.
Homojenlik, herhangi bir yansõmanõn simetrik olmayacağõ şekilde alan üretim anteninin, oda ekseni
doğrultusunda olmayacak şekilde yerleştirilmesiyle iyileştirileblir.
1) Balun: “Balance to unbalance transformer” ibaresinin rezonanslõ hat parçasõ anlamõna gelen kõsaltma.
2) VSWR: “Voltaj standing wave radio” kelimelerinin baş harfinden oluşan ve “Voltaj duran dalga oranõ”
anlamõna gelen kõsaltma.
66
C.A.3 - Diğer Deney Metotlarõ

3)
TEM Hücreleri ve Paralel Şerit Hatlar
Paralel şerit hatlar, küçük DAE’lerin (0,3 m x 0,3 m x 0,3 m büyüklüğünde) d.a - 150 MHz’de denenmesi
amacõyla, doğrusal alanlarõn etkin üretimi için yararlõdõrlar. Yanal radyasyon üretildiğinden dolayõ, yatay ve
düşey polarizasyonu denemek için DAE’nin döndürülmesi gerekmektedir.
Homojenlik ve dõş alan azalmasõ, RF absorplayõcõ malzeme kullanarak ve yansõtma malzemesinden itibaren
mesafeyi en az 2 m olarak muhafaza etmek suretiyle iyileştirilebilir.
TEM hücrelerinin üretilen alanõ kuşatma gibi bir avantajõ vardõr. Bununla birlikte tipik olarak d.a - 200 MHz
frekans aralõğõnda, sadece daha küçük DAE’leri bulundurabilir. Bazõ tasarõmlar 1 m x 1 m x 0,5 m
boyutundaki DAE’yi d.a - 5 QHz frekans aralõğõ ile deneyebilir.
Yatay ve düşey polarizasyonu denemek için DAE, paralel ve şerit hatlarda olduğu gibi TEM hücreleri içinde
döndürülmelidir.
Paralel şerit hatlar ve TEM hücreleri sadece; alan homojenliği şartlarõ sağlanõyorsa ve DAE ile kablolar bu
standard şartlarõna uygun olarak yerleştirilebiliyorsa kullanõlabilir.
C.A.4 - Diğer Deney Tertibatlarõ (Bilgi İçin)
Kõsmî Kaplanmõş Ekranlõ Odalar

RF absorplayõcõ malzemenin kalitesiyle tadil edilmiş, döşenmemiş odalarda oluşan rezonanslarõ sönümlemek
için bir ekranlõ oda. Ancak, yarõ veya tam çõnlamasõz döşemeden daha ekonomik olan. Malzeme, duvarlar
veya tavanõn başlõca yansõma noktalarõna yerleştirilir.
Böyle odalar, homojen alan oluşturabilmek şartõyla kullanõlabilir.
Açõk Anten Aralõklarõ

Bu metot, yasal sõnõrlarõ içinde olmak şartõyla, ülkenin daha seyrek nüfuslu bölgelerinde kabul edilebilir.
Zemin yansõmalarõnõ azaltmak için absorplayõcõ malzeme gerekir.
C.A.5 - Sõkõlõk Seviyesinin Seçimi (Bilgi İçin)

Deney sõkõlõğõ seviyeleri, DAE’nin nihaî kullanõm yerinde maruz kalacağõ elektromanyetik çevre
radyasyonuna uygun olarak seçilmelidir. Uygulanacak sõkõlõk seviyesinin seçiminde, başarõsõzlõk sonuçlarõ da
gözönünde tutulmalõdõr. Başarõsõzlõk sonuçlarõ büyükse, daha yüksek bir sõkõlõk seviyesi düşünülmelidir.
DAE, sadece birkaç yerde tesis edilecekse, o zaman lokal RF kaynağõnõn incelenmesi, karşõlaşõlacak
muhtemel alan şiddetlerinin hesaplanmasõnõ mümkün kõlar. Kaynaklarõn güçleri bilinmiyorsa, ilgili mahal /
mahallerde gerçek alan şiddetlerini ölçmek mümkün olabilir.
Değişik yerlerde çalõşmasõ amaçlanmõş ekipman için, aşağõdaki kõlavuzluk uygulanacak deney seviyesinin
seçiminde kullanõlabilir.
Aşağõdaki sõnõflar, Bölüm C.5’deki sõkõlõk seviyeleri ile ilgilidir. Bunlar, karşõlõk gelen seviyelerin seçimi için
genel kõlavuzluk olarak gözönünde tutulmuştur.
Sõnõf 1 : Düşük seviyeli elektromanyetik radyasyon ortamõ 1 km’den daha uzağa yerleştirilmiş mahallî radyo
televizyon istasyonlarõ için tipik seviyeler ve düşük güçlü verici alõcõlarõn tipik seviyeleri.
Sõnõf 2 : Orta seviyeli elektromanyetik radyasyon ortamõ. Düşük güçlü (1 W’dan daha az olan) taşõnabilir alõcõ
- vericiler. Ancak, DAE’ye yakõn kullanõmlarõ sõnõrlõdõr. Tipik ticarî ortam.
Sõnõf 3 : Şiddetli elektromanyetik radyasyon ortamõ DAE’ye nisbeten yakõn ancak 1 km’den daha yakõn
olmayacak şekilde kullanõlan taşõnabilir alõcõ -vericiler (2 W veya daha fazla güçte). Yüksek güçlü radyo yayõn
vericileri, ekipmanlarõn yakõnõndadõr ve ISM ekipmanlarõ yakõn bir yere konulabilir. Tipik sanayi ortamõ.
Sõnõf X : Açõk sõnõf. Seviye, imalâtçõ ve kullanõcõ arasõndaki mutabakata bağlõdõr veya imalâtçõnõn belirlediği
gibidir.
3) TEM: Enine elektromanyetizma.
67
BİBLİYOGRAFYA
(1) IEC Publication 68-2-1 (1974): Basic environmental testing procedures, Part 2: Tests, Test
Ad:
Cold, for heat dissipating equipment under test (EUT), with
gradual
change of temperature.
IEC Publication 68-2-2 (1974): Basic environmental testing procedures, Part 2: Tests, Test
Bd: Dry
heat, for heat dissipating equipment under test (EUT), with
gradual change of temperature.
IEC Publication 68-3-1 (1974): Background information, Section 1: Cold and dry heat tests.
CENELEC HD 323.2.1 (Equivalent to IEC 68-2-1)

(2) IEC Publication 68-2-3 (1969): Basic environmental testing procedures, Part 2: Tests, Test
Ca:
Damp heat, steady sate.
IEC Publication 68-2-28 (1980): Guidance for damp heat tests.

CENELEC HD 323.2.28 (Equivaletn to IEC 68-2-28)
(3) IEC Publication 801-4 (1988): Electromagnetic compatibility for industrial - process
measurement
and control equipment, Part 4: Electrical fast transient
requirements.
(4) IEC Publication 801-2 (1991) Electromagnetic compatibility for industrial - process measurement
and control equipment, Part 2: Electrostatic discharge
requirements.
(5) Left open for IEC Publication 801-3 2nd Edition
(6) International Recommendation OIML R60 Edition 1991: Metrological regulation for load cells.
68
17.060
TADİL
TS EN 45501/Mart 1997 “TARTI ALETLERİ - OTOMATİK OLMAYAN - METROLOJİK
ÖZELLİKLER”
Standardõ Teknik Kurulumuzun 21 Mart 2000 Tarihli
Toplantõsõnda Aşağõdaki Şekilde Tadil edilmiştir.
ESKİ METİN

Bir tartõ aletinin, doğruluk sõnõfõna bağlõ olarak muayene sabiti, muayene sabiti sayõsõ ve en az
kapasitesi Çizelge 3’de verilmiştir.
ÇİZELGE 3
3) 4)
Özel 0,001 g ≤ e 50000 - 100 e
I
Yüksek 0,001 g ≤ e ≤ 0,005 g 100 100000 20 e
II 0,1 g ≤ e 5000 100000 50 e
Orta 0,1 g ≤ e ≤ 2 g 100 10000 20 e
III 5g≤e 500 10000 20 e
Basit 5g≤e 100 1000 10 e
IIII
YENİ METİN

Bir tartõ aletinin, doğruluk sõnõfõna bağlõ olarak muayene sabiti, muayene sabiti sayõsõ ve en az
kapasitesi Çizelge 3’de verilmiştir.
ÇİZELGE 3
3) 4)
Özel 0,001 g ≤ e 50000 - 100 e
I
Yüksek 0,001 g ≤ e ≤ 0,05 g 100 100000 20 e
II 0,1 g ≤ e 5000 100000 50 e
Orta 0,1 g ≤ e ≤ 2 g 100 10000 20 e
III 5g≤e 500 10000 20 e
Basit 5g≤e 100 1000 10 e
IIII
69

TS en 45501

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

TS en 45501

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ICS 17.

060 TÜRK STANDARDI TS EN 45501/Mart 1997

TARTI ALETLERİ - OTOMATİK OLMAYAN - METROLOJİK ÖZELLİKLER

T.1 - GENEL TARİFLER

T.1.2 - Otomatik Olmayan Tartõ Aleti

Otomatik olmayan tartõ aleti;

T.1.2.1 - Gösterge Tertibatlõ Tartõ Aleti

T.1.2.2 - Gösterge Tertibatsõz Tartõ Aleti

T.1.2.3 - Kendiliğinden Dengelenen Tartõ Aleti

T.1.2.4 - Yarõ Kendiliğinden Dengelenen Tartõ Aleti

T.1.2.5 - Kendiliğinden Dengelenmeyen Tartõ Aleti

T.1.2.6 - Elektronik Tartõ Aleti

T.1.2.7 - Fiyat Skalalõ Tartõ Aleti

T.1.2.8 - Fiyat Hesaplayan Tartõ Aleti

T.1.2.9 - Fiyat Etiketleme Tertibatlõ Tartõ Aleti

T.1.2.10 - Müşteri Tartõ Aleti

T.1.3 - Tartõ Aletinin Göstergeleri

T.1.3.1 - Ana Göstergeler

T.1.3.2 - Yan Göstergeler

T.2 - TARTI ALETİNİN YAPISI

T.2.1 - Ana Tertibatlar

T.2.1.1 - Yük Taşõyõcõ

T.2.1.2 - Kuvvet Aktarma Tertibatõ

T.2.1.3 - Yük Tartõm Tertibatõ

T.2.3 - Elektronik Parçalar

T.2.3.1 - Elektronik Tertibat

T.2.3.2 - Elektronik Alt Grup

Örnekler: A / D Konvertör, gösterge matrisi.

T.2.3.3 - Elektronik Bileşen

T.2.4 - Gösterge Tertibatõ (Bir tartõ aletinin)

T.2.4.1 - Gösterge Bileşeni

T.2.4.2 - Bölüntü İşareti

T.2.4.3 - Skala Temel İşareti

T.2.5 - Yardõmcõ Gösterge Tertibatlarõ

T.2.5.1 - Kavalye (Süvari)

T.2.5.2 - Okuma İnterpolasyonu Tertibatõ (Nonius)

T.2.5.3 - İnce Ayar Tertibatõ

T.2.5.4 - Farklõ Skala Bölüntülü Gösterge Tertibatõ

T.2.6 - Genişletilebilen Ayõrma Güçlü Gösterge Tertibatõ

T.2.7.2 - Sõfõr Ayar Tertibatõ

T.2.7.2.1 - Otomatik Olmayan Sõfõr Ayar Tertibatõ

T.2.7.2.2 - Yarõ Otomatik Sõfõr Ayar Tertibatõ

T.2.7.2.3 - Otomatik Sõfõr Ayar Tertibatõ

T.2.7.2.4 - Başlangõç Sõfõr Ayar Tertibatõ

T.2.7.4 - Dara Tertibatõ

Dara tertibatlarõ aşağõdaki üç şekilde çalõşabilirler;

T.2.7.4.1 - Dara Dengeleme Tertibatõ

T.2.7.4.2 - Dara Tartõm Tertibatõ

T.2.7.5 - Ön Ayarlõ Dara Tertibatõ

T.2.7.6 - Kilitleme Tertibatõ

T.2.7.7 - Yardõmcõ Doğrulama Tertibatõ

T.2.7.8 - Yük Taşõyõcõlar ve Yük Tartõ Tertibatlarõ İçin Seçme Tertibatõ

T.2.7.9 - Gösterge Kararlõlõğõnõ Sağlayan Tertibat

T.3 - BİR TARTI ALETİNİN METROLOJİK KARAKTERİSTİKLERİ

T.3.1.1 - En Büyük Kapasite (Max)

T.3.1.2 - En Küçük Kapasite (Min)

T.3.1.3 - Kendiliğinden Dengelenen Tartõm Kapasitesi

T.3.1.4 - Tartõm Aralõğõ

T.3.1.5 - Kendiliğinden Dengelenme Aralõğõnõ Genişletebilme Aralõğõ

T.3.1.6 - En Büyük Dara Etkisi (T+, T-)

T.3.1.7 - En Büyük Emniyet Yükü (Lim)

T.3.2 - Skala Bölüntüleri

T.3.2.1 - Bölüntü İşaret Aralõğõ (Analog Göstergeli tartõ aletlerinde)