ΟΙ ΠΙΤΣΙΡΙΚΟΙ

Δημήτριος Ψαθάς

Στοιχεία του κειμένου:

1)Υπόθεση του κειμένου: Στην Αντίσταση εναντίον των κατακτητών

συμμετείχαν και μικρά παιδιά

2)Ενότητες του κειμένου: α) Ενότ. 1η «Γενάρης του 42…το αστείο η

ζωή του»): Πώς ζούσαν οι άνθρωποι τον Ιανουάριο του 1942 στην Ελλάδα β)

Ενότ. 2η («…Βραδάκι. Στο Ζάππειο…άφαντοι»): Το σαμποτάζ των παιδιών

3)Πρόσωπα του κειμένου: Ο δεκάχρονος πιτσιρίκος και ο Γερμανός.

Εμφανίζονται χωρίς να μιλάνε και τα υπόλοιπα παιδιά. Αναφορά γίνεται και σε

ένα παιδί που ένας Γερμανός του έσπασε το χέρι.

4)Τίτλος: Παρουσιάζονται τα πρόσωπα που συμμετέχουν στο κείμενο.

Ένα από τα παιδιά φαίνεται αναλυτικά

Χαρακτήρες:
α) Γερμανός: Συγκρίνεται με τον Κύκλωπα Πολύφημο που ήταν

μεγαλόσωμος, αλλά είχε μυαλό μικρού παιδιού

β) Πιτσιρίκος: Είναι ένα άφοβο παιδί που επιθυμεί την ελευθερία του.

Είναι έξυπνος και πονηρός και ξεγελά τον φρουρό προκαλώντας πλήγματα

στον εχθρό

Τεχνικές αφήγησης:
α) Αφήγηση: Παρουσιάζεται ρεαλιστικά η πραγματικότητα της εποχής

δείχνοντας την ωμότητα και την αφέλεια των Γερμανών

β) Διάλογος: Ανάμεσα στον πιτσιρίκο-Οδυσσέα με το Γερμανό-

Πολύφημο. Δίνεται με γοργότητα, ζωντάνια, παραστατικότητα και

θεατρικότητα. Περιέχει χιούμορ και ειρωνεία

 γ) Σχόλια: Σχολιάζει ο αφηγητής και ειρωνεύεται τους Γερμανούς και

εκφράζει θαυμασμό για τους Έλληνες

δ) Ελεύθερος πλάγιος λόγος: Είναι οι σκέψεις του Γερμανού για την

ανωτερότητα του έθνους του (σε γ΄πρόσωπο οι ενδόμυχες σκέψεις του

στρατιώτη)

ε) Εσωτερικός μονόλογος: Οι ενδόμυχες σκέψεις του στρατιώτη («Τι

θέλει να κάνει;»)

Ποιοι μιλούν στην αφήγηση:

α) Η κύρια φωνή είναι του αφηγητή που αφηγείται την ιστορία και

σχολιάζει με ειρωνικό και χιουμοριστικό τρόπο

β) Ακούγεται ο Γερμανός

γ) Ακούγεται ο πιτσιρίκος

δ) Ακούγονται οι σαλταδόροι (τραγούδι)

Χρόνος: Ιανουάριος 1942, όταν οι Έλληνες αγωνίζονται για να

επιβιώσουν (βραδάκι)

Τόπος: Ζάππειο στην Αθήνα (Ελλάδα)

Γλώσσα του κειμένου: Είναι απλή, κατανοητή, καθημερινή.

Χρησιμοποιούνται λέξεις γερμανικές και καθημερινές των παιδιών.

Ύφος: Είναι απλό, χιουμοριστικό και ειρωνικό. Επίσης, ζωντανό και

παραστατικό.

Εκφραστικά μέσα:
Υπάρχουν μεταφορές, προσωποποιήσεις, παρομοιώσεις, λαϊκές

εκφράσεις, ειρωνεία, υπερβολή, κλιμάκωση, αντονομασία, εικόνες και έμφαση.

 α)Ειρωνεία: Αποδίδεται ένα νόημα διαφορετικό ή αντίθετο από αυτό

που είναι στην πραγματικότητα. Συνήθως εκφράζεται υποτίμηση ή

αποδοκιμασία.

β)Αντονομασία: Σχήμα λόγου όπου αντί για κύρια ονόματα υπάρχουν

προσηγορικά και το αντίστροφο ή αντί για κύρια και προσηγορικά

χρησιμοποιούνται άλλες σχετικές λέξεις.

Απαντήσεις στις ερωτήσεις του βιβλίου

1. Ο συγγραφέας, μέσα στο έργο του, παρομοιάζει τους πρωταγωνιστές

με μυθικά πρόσωπα. Ο Γερμανός οδηγός του φορτηγού, που προσέχει μην του

προξενήσουν καμιά φθορά, παρομοιάζεται με τον Κύκλωπα Πολύφημο και ο

μικρός, δεκάχρονος, σαμποτέρ παρομοιάζεται με τον Οδυσσέα.  Με τον

παραλληλισμό αυτό, ο συγγραφέας θέλει να δείξει πως μπορεί οι Γερμανοί να

είναι πανίσχυροι, πάνοπλοι και να μοιάζουν με γίγαντα συγκριτικά με την

Ελλάδα, και ιδιαίτερα σε σύγκριση με αυτό το μικρό παιδί, που συμμετέχει

στην Αντίσταση, ωστόσο εκείνο διαθέτει ένα πολύ σημαντικό και πιο δυνατό

όπλο. Διαθέτει, δηλαδή, την πονηριά, την πανουργία, όπως ο Οδυσσέας, η

οποία του επιτρέπει να ξεγελάσει το γίγαντα και να κερδίσει αυτήν την άνιση μάχη.

2. Αρχικά, οι Γερμανοί παρουσιάζονται ως υπερόπτες, κάτι, το οποίο

φαίνεται από τον τρόπο που περπατούν και τον οποίο κοροϊδεύουν οι

πιτσιρίκοι («Ο πιτσιρίκος ξεροβήχει όταν περνάνε Γερμανοί, κορδώνεται και

κάνει την περπατησιά τους.»). β. Παρουσιάζονται, επίσης, οργανωτικοί («Ο

γερμανός σκοπός έχει οργανώσει την άμυνά του για την περίπτωση επιδρομής

των σαλταδόρων», «Παίρνει τα μέτρα του ο Πολύφημος. … γύρω γύρω το

φορτηγό.»). γ. Εμφανίζονται ιδιαιτέρως σκληροί, βίαιοι, απάνθρωποι, καθώς

δε διστάζουν να βασανίσουν ακόμη και ένα μικρό παιδί («Στις αρχές που
πρωτομπήκαν … ως και τα μωρά»). δ. Παρουσιάζονται, ακόμη, να είναι

πανίσχυροι, αφού παραλληλίζονται με γίγαντες («αυτόν το φοβερό Κύκλωπα,

που τρέμει όλος ο κόσμος»). ε. Είναι, ωστόσο, αφελείς, ανόητοι,

ευεξαπάτητοι, όπως αποδεικνύεται τόσο από την παρομοίωσή τους με το τον

αφελή Κύκλωπα Πολύφημο, όσο και από το γεγονός ότι ο Γερμανός

στρατιώτης πέφτει θύμα ενός μικρού παιδιού. Μάλιστα, όχι μόνο δεν

καταλαβαίνει την παγίδα που του στήνει ο μικρός, αλλά νομίζει κιόλας πως

εκείνος είναι πιο έξυπνος, ενώ, παράλληλα, εμφανίζει στοιχεία ρατσιστικής

συμπεριφοράς, καθώς θεωρεί πως οι Γερμανοί είναι ο ανώτερος λαός και

όλοι οι υπόλοιποι λαοί είναι κατώτεροι («Παίρνει τα μέτρα του ο Πολύφημος.

… Και τότε μόνο καταλαβαίνει»). στ. Τέλος, οι Γερμανοί παρουσιάζονται ως

ένας λαός, που δύσκολα δέχεται να κάνει λάθος και να ξεγελαστεί, κάτι, το

οποίο αποδεικνύεται από την αντίδραση του Γερμανού στρατιώτη όταν

συνειδητοποιεί την κοροϊδία, την οποία υπέστη από τον πιτσιρίκο («Λυσσά.

Γαβγίζει. Τραβά το πιστόλι.»).

3. Με τη φράση «ένας ακήρυκτος πόλεμος» εννοείται ένας ανεπίσημος

πόλεμος, ο οποίος δε διεξάγεται στα πεδία των μαχών. Πρόκειται για έναν

πόλεμο, όπου δε χρησιμοποιούνται δυνατά όπλα από τις δύο παρατάξεις, αλλά

ο ανίσχυρος καταφεύγει σε τεχνάσματα, σε δολιοφθορές (σαμποτάζ), σε έναν

ανταρτοπόλεμο, όπου χτυπάει και μετά εξαφανίζεται. Ένας τέτοιος πόλεμος,

επομένως, έχει κηρυχτεί ανάμεσα στους Γερμανούς και τα παιδιά. β. Η

μεγάλη νοηματική αντίθεση που διακρίνουμε είναι η εξής: οι Γερμανοί

παρομοιάζονται με θηρία λόγω της υπεροπλίας, της δύναμης και της

σκληρότητάς τους, ενώ τα Ελληνόπουλα παρουσιάζονται ως «πεινασμένα

αλητάκια», δηλαδή ως μικρά, ταλαιπωρημένα, περιπλανώμενα στους δρόμους

παιδιά, τα οποία σκοπεύουν να συγκρουστούν με έναν πανίσχυρο εχθρό.

Πρόκειται, συνεπώς, για έναν άνισο πόλεμο, ωστόσο οι πιτσιρίκοι έχουν ως

όπλο τους την πονηριά και τη λαχτάρα για την ελευθερία, που τους κάνει να

σκαρφίζονται όλα αυτά τα τεχνάσματα, προκειμένου να ξεγελάσουν τους

Γερμανούς. Με αυτά τα πανίσχυρα όπλα, οι πιτσιρίκοι νικούν τελικά τα

«θηρία», τους Γερμανούς.

4. Απάντηση Το χιούμορ καθίσταται αντιληπτό στα ακόλουθα σημεία

του κειμένου:  Στους διαλόγους ανάμεσα στο πιτσιρίκι και το Γερμανό

στρατιώτη, χάρη στη χρήση των γερμανικών λέξεων από το παιδί, καθώς και

των λαϊκών λέξεων και φράσεων που απευθύνει στο Γερμανό (μάπας,

καρπαζά), αλλά κυρίως χάρη στο γεγονός ότι οι δυο τους δεν μπορούν να

συνεννοηθούν.  Στο σημείο, όπου ο Γερμανός υπερηφανεύεται για την

ευφυΐα του, την ανωτερότητά του και κοροϊδεύει και τους Έλληνες για την

ανοησία τους, ενώ στην πραγματικότητα εκείνος είναι που πέφτει θύμα

εξαπάτησης, και μάλιστα ενός μικρού παιδιού.

5. Οι πιτσιρίκοι λειτούργησαν ως ομάδα. Ο μικρός εμφανίστηκε

μπροστά στο Γερμανό και με τα αστεία και τα πειράγματά του κατόρθωσε να

αποσπάσει την προσοχή του. Όταν, λοιπόν, εκείνος σταμάτησε να είναι

προσεκτικός και σε επιφυλακή, τα άλλα παιδιά γλίστρησαν αθόρυβα στο πίσω

μέρος του αυτοκινήτου. Κάποιο από αυτά θα παρακολουθούσε το Γερμανό,

έτοιμο να ειδοποιήσει τους άλλους, αν έβλεπε ότι ο εχθρός έστρεφε προς τα

εκεί την προσοχή του. Οι υπόλοιποι, προσπαθώντας να κάνουν όσο το

δυνατόν λιγότερο θόρυβο, προκαλούσαν διάφορες ζημιές στο αυτοκίνητο και,

αφού έκαναν όσες ζημιές μπορούσαν, θα απομακρύνθηκαν αθόρυβα,

προκειμένου να μην αντιληφθεί την παρουσία τους ο Γερμανός. Τότε, ο

πιτσιρίκος που απασχολούσε το Γερμανό, μόλις διαπίστωσε πως η παρέα του

είχε τελειώσει με τις ζημιές, σταμάτησε και εκείνος να απασχολεί τον

Γερμανό στρατιώτη.