H C VI N CÔNG NGH B U CHÍNH VI N THÔNG

TH NG KÊ DOANH NGHI P
(Dùng cho sinh viên h đào t o đ i h c t xa)

L u hành n i b

HÀ N I - 2007
 H C VI N CÔNG NGH B U CHÍNH VI N THÔNG

TH NG KÊ DOANH NGHI P

Biên so n : GS.TS.NG T. BÙI XUÂN PHONG

 L I NÓI U

Ho t đ ng kinh doanh theo c ch th tr ng, đ t n t i và phát tri n, đòi h i doanh nghi p

nói chung, doanh nghi p b u chính vi n thông nói riêng ph i có đ y đ thông tin. Mu n v y,
doanh nghi p ph i t ch c th ng kê, thu th p thông tin.
đáp ng nhu c u thông tin ph c v cho qu n lý h at đ ng kinh doanh doanh nghi p nói
chung, doanh nghi p b u chính vi n thông nói riêng, môn h c “Th ng kê doanh nghi p” đã ra
đ i và đ c gi ng d y cho h đ i h c chính quy, t i ch c, t xa ngành Qu n tr kinh doanh t i
H c vi n công ngh B u chính Vi n thông. Cùng v i quá trình gi ng d y, môn h c ngày càng
đ c hoàn thi n, b sung và đ c đánh giá là r t c n thi t và b ích ph c v cho vi c qu n lý ho t
đ ng kinh doanh c a các doanh nghi p.
Sách "Th ng kê doanh nghi p" là tài li u chính th c s d ng gi ng d y và h c t p cho
sinh viên h đào t o đ i h c t xa ngành Qu n tr kinh doanh; đ ng th i c ng là tài li u tham kh o
cho nh ng ai quan tâm đ n l nh v c này. N i dung cu n sách g m 2 ph n v i 11 ch ng đ c p
nh ng ki n th c thi t th c v th ng kê doanh nghi p. Ph n 1: Trình bày v Th ng kê nguyên lý;
Ph n 2: Trình bày v Th ng kê ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p.
Trong l n biên so n này, tác gi có k th a m t s n i dung c a cu n sách Th ng kê và
ng d ng Nhà xu t b n Th ng kê xu t b n n m 2002 do tác gi là ch biên và cu n sách Th ng
kê và ng d ng trong B u chính Vi n thông do Nhà xu t b n B u đi n xu t b n n m 2005 c a
tác gi và có nh ng s a đ i, b sung quan tr ng h ng t i yêu c u b o đ m tính th c ti n, h i
nh p kinh t qu c t , c b n và hi n đ i.
M c dù đã có r t nhi u c g ng trong vi c vi t và biên t p, cu n sách không th tránh kh i
nh ng thi u sót, tác gi mong mu n nh n đ c nh ng ý ki n đóng góp c a b n đ c đ ti p t c
hoàn thi n nh m nâng cao h n n a ch t l ng cu n sách. Tác gi chân thành c m n các đ ng
nghi p đã giúp đ trong quá trình biên so n cu n sách này

Hà N i, tháng 2 n m 2007

Tác gi
 PH N I – LÝ THUY T TH NG KÊ

CH NG 1

CÁC PH NG PHÁP TRÌNH BÀY S LI U TH NG KÊ

GI I THI U

M c đích, yêu c u

Trang b cho ng i h c m t s khái ni m th ng dùng trong th ng kê nh th nào là

th ng kê, t ng th th ng kê, đ n v t ng th th ng kê, ch tiêu th ng kê.. Trang b các ph ng
pháp trình bày s li u th ng kê

N i dung chính

- M t s khái ni m v th ng kê: T ng th th ng kê; n v t ng th th ng kê; Tiêu th c

th ng kê và ch tiêu th ng kê
- Các ph ng pháp trình bày s li u th ng kê (Trình bày s li u th ng kê b ng b ng phân
ph i; trình bày s li u th ng kê b ng đ th )

N I DUNG

1.1. M T S KHÁI NI M TH NG KÊ

1.1.1 Khái ni m th ng kê
Thu t ng th ng kê có hai ngh a:
- Theo ngh a th nh t, th ng kê là các con s đ c ghi chép đ ph n ánh các hi n t ng t nhiên,
k thu t, kinh t và xã h i.
- Theo ngh a th hai, th ng kê đ c hi u là h th ng các ph ng pháp ghi chép, thu th p và phân
tích các con s v nh ng hi n t ng t nhiên, k thu t, kinh t và xã h i đ tìm hi u b n ch t và
tìm quy lu t v n có c a nh ng hi n t ng y. Ch ng h n nh làm th nào đ có đ c các con s
v lao đ ng c a m t doanh nghi p BCVT m t th i đi m nào đó và nghiên c u sâu vào c c u
l a tu i, gi i tính, trình đ , ngh nghi p... t đó mà có cách đánh giá đúng đ n v th c tr ng lao
đ ng, giúp cho vi c s d ng có hi u qu lao đ ng, đ ng th i có chính sách đào t o, tuy n d ng
lao đ ng nh m hoàn thành nhi m v chính tr c a doanh nghi p.
Th ng kê h c chính là khoa h c nghiên c u h th ng các ph ng pháp thu th p, s lý và
phân tích các con s (m t l ng) c a nh ng hi n t ng s l n đ tìm hi u b n ch t và tính quy
lu t v n có c a chúng (m t ch t) trong nh ng đi u ki n, đ a đi m và th i gian c th .
Hi n t ng bao gi c ng có hai m t ch t và l ng không tách r i nhau. Ch t c a hi n
t ng giúp ta phân bi t hi n t ng này v i hi n t ng khác, đ ng th i b c l nh ng khía c nh sâu
kín c a hi n t ng. Nh ng ch t không t n t i đ c l p mà đ c bi u hi n qua l ng, v i nh ng
cách x lý m t l ng đó m t cách khoa h c. S d c n ph i s lý m t l ng m i tìm hi u đ c
m t ch t là vì m t ch t c a hi n t ng th ng b che khu t d i các tác đ ng ng u nhiên. Ph i
3
thông qua t ng h p m t l ng c a s l n đ n v c u thành hi n t ng, tác đ ng c a các y u t
ng u nhiên m i đ c bù tr và tri t tiêu. H n n a, c ng còn ph i s d ng các ph ng pháp phân
tích s li u thích h p, b n ch t c a hi n t ng m i d n d n b c l qua tính quy lu t th ng kê. V
th c ch t, tính quy lu t th ng kê là s bi u hi n v l ng c a các quy lu t phát sinh, phát tri n c a
hi n t ng. Tính quy lu t này không có tính ch t chung chung mà r t c th theo các đi u ki n,
đ a đi m và th i gian c th . ó chính là đ c tr ng c a th ng kê h c, làm cho nó khác v i toán
h c. Tính quy lu t th ng kê có ý ngh a r t quan tr ng đ i ho t đ ng kinh doanh, trong đó có ho t
đ ng kinh doanh BCVT, vì nó cho bi t m i liên h gi a các hi n t ng, xu th phát tri n c a hi n
t ng c ng nh các dao đ ng chu k c a hi n t ng đó, quy lu t phân ph i c a các t ng th ch a
đ ng hi n t ng đang nghiên c u.
1.1.2. T ng th th ng kê và đ n v t ng th th ng kê.
Th ng kê nghiên c u m t l ng c a hi n t ng kinh t xã h i s l n ph i xác đ nh ph m
vi hi n t ng đ c nghiên c u c th . ch đ i t ng nghiên c u c th , ng i ta dùng khái
ni m t ng th . T ng th th ng kê là hi n t ng kinh t xã h i s l n, g m nh ng đ n v (ho c
phân t , hi n t ng) cá bi t c n đ c quan sát, phân tích m t l ng c a chúng đ tìm hi u b n
ch t và tính quy lu t v n có c a chúng (m t ch t) trong nh ng đi u ki n, đ a đi m và th i gian c
th . Ch ng h n toàn b cán b , công nhân viên c a m t b u c c vào m t th i gian nào đó là m t
t ng th . Các b u c c thu c m ng b u chính vào m t th i gian xác đ nh c ng là m t t ng th ...
Có tr ng h p các đ n v c u thành t ng th , có th th y đ c b ng tr c quan. T ng th
bao g m các đ n v nh v y đ c g i là t ng th b c l nh các t ng th nêu trên. T ng th các
đ n v c u thành nó, không th nh n bi t đ c b ng tr c quan là t ng th ti m n nh t ng th
nh ng cán b công nhân viên a chu ng ngh thu t sân kh u, t ng th nh ng ng i mê tín d
đoan, t ng th nh ng ng i trung thành v i T qu c ...
Các đ n v t ng th có th gi ng nhau trên m t s đ c đi m, các đ c đi m còn l i khác
nhau. Do đó, tùy theo m c đích nghiên c u mà phân bi t t ng th đ ng ch t hay không đ ng ch t.
T ng th đ ng ch t bao g m các đ n v gi ng nhau v m t s đ c đi m ch y u có liên quan t i
m c đích nghiên c u t ng th không đ ng ch t bao g m các đ n v khác nhau v các đ c đi m,
các lo i hình. T ng th bao g m t t c các đ n v thu c ph m vi nghiên c u t ng th chung, ch
bao g m m t b ph n đ n v trong đó là t ng th b ph n.
Xác đ nh t ng th đ đáp ng m c đích nghiên c u th ng kê. Ph i trên c s phân tích lý
lu n kinh t , chính tr ho c xã h i, đ nh ngh a rõ t ng th . nh ngh a t ng th không nh ng ph i
gi i h n v th c th (t ng th là gì) mà còn ph i gi i h n v th i gian và không gian (t ng th t n
t i vào th i gian nào, đâu). Xác đ nh t ng th chính xác không d dàng. Vì có nh ng hi n t ng
có th t ng t v hình th c, nh ng l i khác h n v n i dung. Chính vì v y ph i phân tích lý lu n
đ th y rõ n i dung c a hi n t ng. Xác đ nh t ng th th ng kê không chính xác s lãng phí s c
ng i và ti n c a trong nghiên c u, không đ c s đ hi u đúng b n ch t c th c a hi n t ng.
úng ngh a t ng th làm rõ đ c tr ng c b n chung c a hi n t ng kinh t xã h i, s l n
phù h p v i m c đích nghiên c u. Thông qua vi c phân tích lý lu n và th c t ph i làm rõ t ng
th g m nh ng hi n t ng (ph n t ) cá bi t nào. Hi n t ng cá bi t này là đ n v t ng th . T t c
các đ n v t ng th ch gi ng nhau trên m t s m t, còn các m t khác không gi ng nhau. Cho nên
trong th c t ph i nêu rõ ràng nh ng hi n t ng cá bi t nào đ c k là đ n v t ng th . Trong
nh ng tr ng h p khó kh n cho vi c gi i h n, ng i ta ph i l p m t danh m c các đ n v ho c
trong gi i thích c n xác đ nh rõ ph m vi nào c a các đ n v thu c t ng th .
4
 n v t ng th bao gi c ng có đ n v tính toán phù h p. Xác đ nh đ n v t ng th là
vi c c th hóa t ng th . n v t ng th là xu t phát đi m c a quá trình nghiên c u th ng kê. Vì
nó có m t l ng mà ta c n nghiên c u. Cho nên xác đ nh đ n v t ng th c ng quan tr ng nh xác
đ nh t ng th .
1.1.3. Tiêu th c th ng kê (g i t t là tiêu th c)
Nghiên c u th ng kê ph i d a vào các đ c đi m c a đ n v t ng th . n v t ng th có
nhi u đ c đi m. Tùy theo m c đích nghiên c u, m t s đ c đi m c a đ n v t ng th đ c ch n ra
đ nghiên c u. Các đ c đi m này đ c g i là các tiêu th c. Ví d m i cán b công nhân viên c a
b u c c có các tiêu th c: tên, tu i, gi i tính, trình đ v n hóa, ngh nghi p, n i ... M i b u c c
trong t ng th có tiêu th c: tên b u c c, đ a ch , s l ng cán b công nhân viên... n v t ng
th đ c làm rõ đ c tr ng c a nó qua các tiêu th c: th c th , th i gian và không gian.
1. Tiêu th c th c th
Nêu lên b n ch t c a đ n v t ng th . Nó bi n đ i trong b n ch t này. Các tiêu th c: gi i
tính, tu i, trình đ v n hóa, ngh nghi p, s l ng cán b công nhân viên ch c là các tiêu th c
th c th . Theo n i dung c a nó, tiêu th c th c th g m hai lo i: thu c tính và s l ng.
Tiêu th c thu c tính không có bi u hi n tr c ti p là các con s , nh tiêu th c gi i tính,
trình đ v n hóa, ngh nghi p ... tiêu th c thu c tính có bi u hi n tr c ti p và gián ti p, nh gi i
tính có bi u hi n tr c ti p là nam và n . Tiêu th c đ i s ng v t ch t có bi u hi n gián ti p là
l ng tiêu dùng l ng th c, th c ph m theo đ u ng i, di n tích nhà theo đ u ng i. Các bi u
hi n gián ti p c a tiêu th c thu c tính còn đ c g i là các ch báo th ng kê.
Tiêu th c thu c tính không có bi u hi n tr c ti p là con s , nên còn đ c g i là tiêu th c
phi l ng hóa.
Tiêu th c s l ng có bi u hi n tr c ti p là con s (g i là l ng bi n). Nó là k t qu c a
quá trình quan sát (cân đo, đong đ m) nh tu i đ i, tu i ngh , s l ng đi n tho i, s b u c c ...
Tiêu th c s l ng còn g i là tiêu th c l ng hóa vì nó có bi u hi n tr c ti p là con s .
Tiêu th c th c th khi ch có hai bi u hi n không trùng nhau trên m t đ n v t ng th ,
đ c g i là tiêu th c thay phiên, nh gi i tính (nam và n ), ch t l ng s n ph m d ch v (t t và
x u). Tiêu th c th c th có ba lo i bi u hi n tr lên có th tr thành tiêu th c thay phiên, nh s
l ng cán b công nhân viên nêu trên có nhi u bi u hi n nh ng rút g n thành hai bi u hi n, ho c
các bi u hi n c a tiêu th c trình đ v n hóa có th rút g n thành hai bi u hi n: ch a t t nghi p
ph thông trung h c và t t nghi p ph thông trung h c tr lên. Nh ng tr ng h p này đ c ti n
hành khi ng i ta ch quan tâm đ n m t bi u hi n nào đó xu t hi n hay không xu t hi n trên đ n
v t ng th . Tiêu th c th c th có phù h p nhi u hay ít v i vi c đáp ng m c đích nghiên c u là
tùy thu c vào vi c ch n nh ng tiêu th c nào cho nghiên c u.
2. Tiêu th c th i gian
Nêu hi n t ng kinh t xã h i theo s xu t hi n c a nó vào th i gian nào. Nh ng bi u
hi n c a tiêu th c th i gian là phút, gi , ngày, tháng, n m. Th i h n có giá tr c a các ch d n v
đ i t ng nghiên c u và nh ng đ n v t ng th , v s phân ph i chúng trong m t th i gian c ng
nh v s thay đ i t th i k này t i th i k khác đ c kh ng đ nh qua tiêu th c th i gian. Ví d
t ng s máy đi n tho i có đ n 31/12/2006 là 17,86 tri u.
3. Tiêu th c không gian:
5
 Nêu ph m vi lãnh th bao trùm c a đ i t ng nghiên c u và s xu t hi n theo đ a đi m
c a các đ n v t ng th . Nh ng bi u hi n c a nó đ c ch ra nh s phân đ nh v m t qu n lý
hành chính ho c theo đi u ki n t nhiên, phân vùng kinh t ... Nghiên c u th ng kê theo tiêu th c
không gian có ý ngh a quan tr ng tr c h t là g n v i tiêu th c th c th đ quan sát s phân ph i
v m t lãnh th c a các đ n v t ng th .
Các tiêu th c góp ph n vào vi c kh ng đ nh đ n v t ng th c ng nh t ng th . Vì chúng
nêu rõ các m t và tính ch t nh t đ nh c a đ n v t ng th c ng nh c a t ng th . Nh đó có th
phân bi t đ n v này v i đ n v khác c ng nh t ng th này v i t ng th kia.
1.1.4. Ch tiêu th ng kê (g i t t là ch tiêu)
Nghiên c u th ng kê không ch ph n ánh l ng và ch t c a hi n t ng kinh t xã h i cá
bi t mà còn ph n ánh và ch t c a hi n t ng kinh t xã h i s l n trong đi u ki n th i gian và đ a
đi m c th . Tính ch t c a các hi n t ng cá bi t đ c khái quát hóa trong ch tiêu th ng kê. Do
đó ch tiêu ch ra nh ng m i quan h c n thi t, cái chung c a t t c các đ n v ho c c a nhóm đ n
v . Ngoài ra ch tiêu còn ph n ánh các m i quan h t n t i khách quan, nh ng c ng không t b c
l ra đ hi u tr c ti p là m i quan h . Ph i đi u tra m t l ng c a đ n v cá bi t và t đó phát hi n
ý ngh a theo s l ng c a m i quan h b ng ch tiêu.
Ch tiêu th ng kê có hai m t: khái ni m và con s . Khái ni m c a ch tiêu bao g m đ nh
ngh a và gi i h n v th c th , th i gian và không gian c a hi n t ng kinh t xã h i. M t này ch
rõ n i dung c a ch tiêu th ng kê. Con s c a ch tiêu là tr s đ c phát hi n v i đ n v tính toán
phù h p. Nó nêu lên m c đ c a ch tiêu. Theo n i dung, ch tiêu bi u hi n quy mô, c c u, s
phát tri n và m i quan h c a hi n t ng s l n trong đi u ki n th i gian và đ a đi m c th .
C n c vào n i dung có th chia các ch tiêu th ng kê thành hai lo i: kh i l ng và ch t
l ng. Ch tiêu kh i l ng bi u hi n quy mô c a t ng th nh s cán b công nhân viên, s máy
đi n tho i, kh i l ng s n ph m d ch v . Ch tiêu ch t l ng bi u hi n trình đ ph bi n, m i
quan h c a t ng th nh giá thành s n ph m d ch v . Vi c phân lo i này nh m đáp ng yêu c u
c a m t s ph ng pháp phân tích th ng kê.
1.1.5 Thang đo trong th ng kê
- Thang đo đ nh danh (hay là đ t tên) là đánh s các bi u hi n cùng lo i c a m t tiêu th c. Nh
gi i tính bi u hi n “nam” đ c đánh s 1 và n đánh s 2. Gi a các con s đây không có quan
h h n, kém. Cho nên các phép tính v i chúng đ u vô ngh a. Lo i thang đo này dùng đ đ m t n
s c a bi u hi n tiêu th c.
- Thang đo th b c c ng là thang đo đ nh danh, nh ng gi a các bi u hi n tiêu th c có quan h
th b c, h n, kém. S chênh l ch gi a các bi u hi n không nh t thi t ph i b ng nhau, nh huân
ch ng có ba h ng: m t, hai và ba. H ng m t h n h ng hai, h ng hai h n h ng ba. Trình đ v n
hoá ph thông có ba c p: m t, hai và ba. C p ba h n c p hai, c p hai h n c p m t. Con s có tr
s l n h n không có ngh a b c cao h n và ng c l i, mà do s quy đ nh. Thang đo lo i này
đ c s d ng đ tính toán đ c tr ng chung c a t ng th m t cách t ng đ i, trong m t s tr ng
h p nh tính c p b c bình quân c a m t doanh nghi p, m t đ n v , b ph n.
- Thang đo kho ng là thang đo th b c có các kho ng cách đ u nhau. Có th đánh giá s khác
bi t gi a các bi u hi n b ng thang đo lo i này. Vi c c ng tr các con s có ý ngh a, có th tính
các đ c tr ng chung nh s bình quân, ph ng sai. Yêu c u có kho ng cách đ u là đ t ra đ i v i
thang đo, còn đ i v i bi u hi n c a tiêu th c đ c đo không nh t thi t ph i b ng nhau.
6
- Thang đo t l là thang đo kho ng v i m t đi m không (0) tuy t đ i (đi m g c) đ có th so
sánh đ c t l gi a các tr s đo. V i thang đo lo i này, có th đo l ng các bi u hi n c a tiêu
th c nh các đ n v đo l ng v t lý thông th ng (kg, m,...) và th c hi n đ c t t c các phép
tính v i tr s đo.

1.2. CÁC PH NG PHÁP TRÌNH BÀY S LI U TH NG KÊ

1.2.1 Trình bày s li u th ng kê b ng b ng th ng kê

1. i v i tiêu th c thu c tính
Tr ng h p 1: Ch xét nh ng bi u hi n c a m t tiêu th c. Trong tr ng h p này b ng th ng kê có
nh ng d ng sau: B ng 1.1
Tiêu th c Ai T n s fi T n su t di
A1 f1 d1
A2 f2 d2
... ... ...
Ak fk dk
C ng ∑fi ∑di = 1
C t "tiêu th c Ai" ng v i m i dòng ta ghi các bi u hi n c a tiêu th c A (i =1, 2 ... k)
C t "t n s fi" ghi s l n quan sát đ c ng v i t ng bi u hi n Ai
C t "t n su t di" ghi t n su t t ng ng là t n s tính b ng s t ng đ i, đ c xác đ nh
theo công th c: fi
di =
∑ fi
Tr ng h p th hai: Xét đ ng th i bi u hi n c a 2 tiêu th c liên quan.
Gi s ngoài tiêu th c A, còn xét đ ng th i tiêu th c B v i nh ng bi u hi n Bj (j = 1, 2 ... , l).
Khi đó b ng th ng kê có d ng sau:
B ng 1.2
Tiêu th c B
Tiêu th c A B1 B2 ... Bj ... Bl fi A
A1 f11 f12 ... f1j ... f1l f1 A
A2 f21 f22 ... f2j ... f2l f2 A
... .... .... ..... ...
Ai fi1 fi2 ... fij ... fil fi A
... .... .... ..... ...
Ak fk1 fk2 ... fkj ... fkl fk A
C ng f1B f2 B ... fjB ... fi B n = ∑fiA = ∑fjB
Trong b ng th ng kê này m i fij là s l n quan sát (t n s ), k t qu c a s t n t i đ ng
th i 2 bi u hi n Ai và Bi. C t cu i cùng (fiA) và hàng cu i cùng (fjB) là t ng riêng các t n s ng
7
v i t ng bi u hi n c a m i tiêu th c A (B).
Nh v y, b ng th ng kê s li u c a 2 tiêu th c chính là bi u hi n s k t h p 2 b ng th ng
kê (lo i m t tiêu th c) trong đó có s b sung các t n s k t h p (fij).
2. i v i tiêu th c s l ng
Tr ng h p 1: Tiêu th c s l ng v i các l ng bi n r i r c
Giá tr c a các l ng bi n này th ng là nh ng s nguyên nh s máy móc, s công nhân.
Trình bày s li u b ng b ng th ng kê đ i v i tiêu th c s l ng có các l ng bi n r i r c t ng
đ i đ n gi n. V i t p h p s li u đã có, ch vi c đ m xem m i giá tr l ng bi n xu t hi n bao
nhiêu l n, r i ghi k t qu đó vào b ng th ng kê.
B ng 1.3
Các l ng bi n xi T n s fi T n su t di
x1 f1 d1
x2 f2 d2
... ... ...
xi fi di
... ... ...
xk fk dk
C ng n = ∑ fi ∑ di = 1

Trong b ng xi (i = 1, 2 ... k) - Giá tr các l ng bi n thu c tiêu th c x

fi (i = 1, 2 ... k) - T n s t ng ng v i m i xi
C n phân bi t l ng s li u t c là t ng s l n quan sát (n) v i l ng các giá tr (k).
Tr ng h p 2: Tiêu th c s l ng v i các l ng bi n liên t c
V i lo i tiêu th c này, trong m t kho ng nào đó các l ng bi n có th l y nh ng giá tr
b t k . Trong th c t quan sát ch thu nh n đ c các giá tr tách bi t t c là các l ng bi n liên t c
đã b r i r c hóa. i u này không có ngh a là vi c trình bày s li u v i các l ng bi n liên t c
hoàn toàn gi ng nh các l ng bi n r i r c (tr tr ng h p s l ng các giá tr t ng đ i ít).
Thông th ng hay g p nh ng tr ng h p s li u quan sát c ng nh l ng các giá tr r t l n.
cho g n, ph i h th ng hóa l i thành b ng phân ph i ghép t , t c là các giá tr s đ c ghép thành
t ng t . C n c vào gi i h n c a các t , xác đ nh t n s (t n su t) t ng ng và ghi vào b ng phân
ph i ghép t .
Khi ti n hành phân t , n u s t quá nhi u s b xé l và s đ n v c a t ng th b phân tán
vào nhi u t có tính ch t gi ng nhau. Ng c l i, n u s t quá ít thì nhi u đ n v có tính ch t khác
nhau s b phân vào cùng m t t làm cho m i k t lu n rút ra sau này kém chính xác. N u g i K là
s t c n thi t thì có th xác đ nh b ng công th c x p x sau:
K = 3,322 lgn + 1
Trong đó: lgn - Logarit c s 10 c a n
8
 n - T ng s l n quan sát
Sau khi xác đ nh s t c n thi t, tính đ l n c a m i t :

x max − x min
h=
K
Trong đó: h - đ l n m i t
xmax, xmin - giá tr l n nh t và nh nh t trong s t t c các giá tr các l ng bi n xi mà
ta quan sát đ c.
Vi c xác đ nh t n s c a m i t đ c ti n hành t ng t nh trong tr ng h p đ i v i
l ng bi n r i r c t c là l n l t đ m các giá tr l ng bi n thu c t ng t . Nh ng giá tr n m vào
ranh gi i c a hai t li n nhau tùy theo quy c mà giá tr đó x p vào t tr c hay t sau.
3. Nh ng yêu c u đ i v i vi c xây d ng b ng th ng kê
- Quy mô b ng th ng kê không nên quá l n (quá nhi u t ho c quá nhi u ch tiêu gi i thích). Khi
có nhi u tiêu th c c n phân t có nhi u ch tiêu gi i thích thì nên tách ra xây d ng m t s b ng
th ng kê.
- Các tiêu đ , tiêu m c trong b ng th ng kê ph i đ c ghi chính xác, đ y đ , ng n g n và d hi u.
- Các ch tiêu gi i thích trong b ng th ng kê c n đ c s p x p theo th t h p lý, phù h p v i
m c đích nghiên c u. Các ch tiêu có liên h v i nhau nên s p x p g n nhau.
- Các ô trong b ng th ng kê dùng đ ghi các con s th ng kê. N u không có s li u đ ghi vào
m t ho c m t s ô nào đó thì dùng các ký hi u theo quy c.
Trong b ng th ng kê ph i dùng đ n v tính c th cho t ng ch tiêu. N u t t c các s trong
b ng có cùng đ n v thì đ n v tính ghi đ u b ng. N u các ch tiêu có đ n v tính khác nhau thì
đ n v tính ghi ngay d i tiêu m c.
D i b ng th ng kê c n ghi rõ ngu n tài li u s d ng và các chi ti t c n thi t mà không th
hi n đ c trong b ng th ng kê.
1.2.2. Trình bày s li u th ng kê b ng đ th
1. Ý ngh a và tác d ng c a đ th
th th ng kê là các hình v ho c đ ng nét hình h c dùng đ miêu t có tính ch t quy
c các tài li u th ng kê.
th th ng kê có m y đ c đi m sau;
- th th ng kê s d ng con s k t h p v i hình v , đ ng nét và m u s c đ trình bày
và phân tích các đ c tr ng s l ng c a hi n t ng. Vì v y ng i xem không m t nhi u công đ c
con s mà v n nh n th c đ c v n đ ch y u m t cách d dàng, nhanh chóng.
- th th ng kê ch trình bày m t cách khái quát các đ c đi m ch y u v b n ch t và xu
h ng phát tri n c a cá hi n t ng.
Do các đ c đi m nêu trên, đ th th ng kê có tính qu n chúng, có s c h p d n và sinh
đ ng, làm cho ng i hi u bi t ít v th ng kê v n l nh h i đ c v n đ ch y u m t cách d dàng,
đ ng th i gi đ c n t ng khá sâu đ i v i hi n t ng.

9
 Ph ng pháp đ th th ng kê đ c ng d ng r ng rãi trong nghiên c u, nh m m c đích
hình t ng hóa:
- S phát tri n c a hi n t ng qua th i gian
- K t c u và bi n đ ng c a k t c u qua hi n t ng
- Trình đ ph bi n c a hi n t ng
- S so sánh gi a các m c đ c a hi n t ng
- M i liên h gi a các hi n t ng
- Tình hình th c hi n k ho ch
Ngoài ra, đ th th ng kê còn đ c coi là m t ph ng ti n tuyên truy n, m t công c dùng
đ bi u d ng các k t qu s n xu t.
2. Các lo i đ th th ng kê
C n c theo n i dung ph n ánh, có th phân chia đ th th ng kê thành các lo i sau:
- th so sánh
- th phát tri n
- th k t c u
- th hoàn thành k ho ch
- th liên h
- th phân ph i.
C n c vào hình th c bi u hi n, có th phân chia thành:
- Bi u đ hình c t
- Bi u đ t ng hình
- Bi u đ di n tích
- th đ ng g p khúc
3. Yêu c u đ i v i vi c xây d ng đ th th ng kê
M t đ th th ng kê ph i đ m b o các yêu c u: chính xác, d xem, d hi u. Ngoài ra còn
ph i th hi n tính th m m c a đ th . Cho nên khi xây d ng đ th th ng kê c n th c hi n các
yêu c u sau:
- L a ch n lo i đ th cho phù h p v i n i dung, tính ch t các s li u c n di n đ t. đ mb o
nh ng yêu c u trên, c n chú ý đ n các y u t c a đ th , quy mô, các ký hi u hình h c ho c các
hình v , h t a đ , thang và t l xích, ph n gi i thích.
- Xác đ nh quy mô đ th cho thích h p. Quy mô c a đ th đ c quy t đ nh b i chi u dài, chi u
cao và quan h t l gi a 2 chi u đó. Quy mô c a đ th to hay nh còn ph i c n c vào m c đích
s d ng. Quan h t l gi a chi u cao và chi u dài c a đ th , thông th ng đ c dùng t 1 : 1,33
đ n 1 : 1,50.
- Các ký hi u hình h c ho c hình v quy t đ nh dáng c a đ th . Các ký hi u hình h c có nhi u
lo i nh : các ch m, các đ ng th ng ho c cong, các hình c t, hình vuông, hình ch nh t, hình
10
tròn v.v... Các hình v khác trên đ th c ng có th thay đ i nhi u lo i tùy tính ch t c a hi n t ng
nghiên c u. Vi c l a ch n các ký hi u hình h c ho c hình v c a đ th là v n đ quan tr ng, vì
m i hình có kh n ng di n t riêng. Nh khi c n bi u hi n k t c u thành ph n th i gian quay vòng
toa xe có th v các hình c t ho c các hình tròn (có chia thành các hình qu t).
- H t a đ giúp cho vi c xác đ nh chính xác v trí các ký hi u hình h c trên đ th . Các đ th
th ng kê th ng dùng h t a đ vuông góc. Trên h t a đ vuông góc, tr c hoành th ng đ c
dùng đ bi u th th i gian, tr c tung bi u th tr s c a ch tiêu. Trong tr ng h p phân tích m i
liên h gi a hai tiêu th c, thì tiêu th c nguyên nhân đ c đ tr c hoành, tiêu th c k t qu đ c
ghi trên tr c tung.
- Thang và t l xích giúp cho vi c tính chuy n các đ i l ng lên đ th theo các kho ng cách
thích h p. Ng i ta th ng dùng các thang đ ng th ng, đ c phân theo các tr c t a đ . C ng có
khi dùng thang đ ng cong nh thang tròn ( đ th hình tròn) đ c chia thành 3600. Các thang t
l có th có kho ng cách b ng nhau ho c không b ng nhau. Các thang t l có các kho ng cách
không b ng nhau ch dùng đ bi u hi n các t c đ khi kho ng bi n thiên c a các m c đ quá l n
mà ng i ta ch chú ý đ n bi n đ ng t ng đ i c a chúng.
- Ph i gi i thích tên đ th , các con s và ghi chú d c theo thang t l , các con s bên c nh t ng b
ph n c a đ th , gi i thích các ký hi u quy c ... c n đ c ghi rõ, g n d hi u.

TÓM T T N I DUNG
1. Th ng kê h c chính là khoa h c nghiên c u h th ng các ph ng pháp thu th p, s lý và phân
tích các con s (m t l ng) c a nh ng hi n t ng s l n đ tìm hi u b n ch t và tính quy lu t v n
có c a chúng (m t ch t) trong nh ng đi u ki n, đ a đi m và th i gian c th .
2. T ng th th ng kê là hi n t ng kinh t xã h i s l n, g m nh ng đ n v (ho c phân t , hi n
t ng) cá bi t c n đ c quan sát, phân tích m t l ng c a chúng đ tìm hi u b n ch t và tính quy
lu t v n có c a chúng (m t ch t) trong nh ng đi u ki n, đ a đi m và th i gian c th
3. Hi n t ng cá bi t c a t ng th th ng kê g i là đ n v t ng th
4. Các đ c đi m c a đ n v t ng th th ng kê đ c ch n ra đ nghiên c u g i là các tiêu th c
th ng kê. Tiêu th c th ng kê bao g m tiêu th c th c th (tiêu th c thu c tính và tiêu th c s
l ng) và tiêu th c th i gian và không gian.
5. Ch tiêu th ng kê có hai m t: khái ni m và con s . Khái ni m c a ch tiêu bao g m đ nh ngh a
và gi i h n v th c th , th i gian và không gian c a hi n t ng kinh t xã h i. M t này ch rõ n i
dung c a ch tiêu th ng kê. Con s c a ch tiêu là tr s đ c phát hi n v i đ n v tính toán phù
h p. Nó nêu lên m c đ c a ch tiêu. Ch tiêu th ng kê bao g m ch tiêu s l ng và ch tiêu ch t
l ng.
6. Có 2 ph ng pháp trình bày s li u th ng kê, đó là trình bày s li u th ng kê b ng b ng phân
ph i và trình bày s li u th ng kê b ng đ th . Tu theo m c đích nghiên c u mà s d ng ph ng
pháp nào cho thích h p.

CÂU H I VÀ BÀI T P
1. Th nào là th ng kê?
2. Th nào là t ng th th ng kê? đ n v t ng th th ng kê?
11
3. Th nào là ch tiêu th ng kê? Có nh ng lo i ch tiêu th ng kê nào?
4. Có máy ph ng pháp trình bày s li u th ng kê? Hãy trình bày cách th c trình bày s li u
th ng kê b ng b ng th ng kê?

12
 CH NG 2

CÁC M C C A HI N T NG TH NG KÊ

GI I THI U

M c đích, yêu c u:

Trang b các ki n th c c b n v s tuy t đ i, s t ng đ i, s bình quan. Trên c s đó bi t

v n d ng đ i v i các bài toán th c t . Bi t cách tính toán, c ng nh ý ngh a các lo i s đó.
Ch ng này c ng trang b các ch tiêu đánh giá đ bi n thiên c a tiêu th c và so sánh phân ph i
th c nghi m v i phân ph i lý thuy t đ k t lu n s phân ph i c a hi n t ng.

N i dung chính:

- S tuy t đ i
-S t ng đ i
- S bình quan
- ánh giá đ bi n thiên c a tiêu th c
- Kh o sát s phân ph i

N I DUNG

2.1. S TUY T I

2.1.1. Khái ni m và ý ngh a c a s tuy t đ i

Trong th ng kê s tuy t đ i bi u hi n quy mô, kh i l ng hi n t ng trong đi u ki n th i
gian và không gian c th . S tuy t đ i trong th ng kê có th bi u hi n s đ n v c a t ng th
hay b ph n (s doanh nghi p, s công nhân) ho c các tr s c a 1 tiêu th c hay ch tiêu th ng kê
nào đó. (kh i l ng s n ph m d ch v , t ng chi phí s n xu t )...
S tuy t đ i có ý ngh a quan tr ng đ i v i công tác qu n lý kinh t .
- Thông qua s tuy t đ i có th nh n th c đ c c th v quy mô, kh i l ng c a hi n
t ng nghiên c u, kh n ng ti m tàng và k t qu đ t đ c v s phát tri n kinh t xã h i.
- S tuy t đ i là c s đ u tiên đ phân tích th ng kê và là c s đ tính các lo i ch tiêu
th ng kê khác nh s t ng đ i, s bình quân.
- Là c n c đ xây d ng k ho ch và ch đ o th c hi n k ho ch.
2.1.2. c đi m c a s tuy t đ i
S tuy t đ i trong th ng kê bao gi c ng ph i mang m t n i dung kinh t nào đó trong
th i gian và không gian c th , có ngh a là s tuy t đ i trong th ng kê ph i ph n ánh đ c n i
dung gì? c a đ n v nào? khi nào?
S tuy t đ i trong th ng kê ph i đ c xác đ nh qua đi u tra và t ng h p th ng kê, nó
không ph i là con s l a ch n tu ý. Nó đ c xác đ nh thông qua m t ho c m t s phép tính toán.
13
2.1.3. Phân lo i s tuy t đ i
1. S tuy t đ i th i k : S tuy t đ i th i k là s tuy t đ i ph n ánh quy mô, kh i l ng c a
hi n t ng trong m t đ dài th i gian nh t đ nh. Nó đ c hình thành thông qua s tích lu v
l ng c a hi n t ng trong su t th i gian nghiên c u. Các s tuy t đ i th i k c a cùng m t ch
tiêu có th c ng l i v i nhau đ có tr s c a th i k dài h n. Th i k càng dài, tr s c a ch tiêu
càng l n.
2. S tuy t đ i th i đi m: S tuy t đ i th i đi m là s tuy t đ i ph n ánh m t l ng c a hi n
t ng nghiên c u t i m t th i đi m nh t đ nh. V i s tuy t đ i th i đi m thì không th c ng l i
v i nhau. Vì khi c ng l i chúng không ph n ánh đ c n i dung kinh t nào. S tuy t đ i th i
đi m ch ph n ánh tình hình c a hi n t ng t i m t th i đi m nào đó, tr c và sau th i đi m
tr ng thái c a hi n t ng có th khác. Mu n có s tuy t đ i th i đi m chính xác ph i quy đ nh
th i đi m h p lý và ph i t ch c đi u tra k p th i.
2.1.4 n v tính s tuy t đ i
Trong th ng kê, các s tuy t đ i đ u có đ n v tính c th đ bi u th n i dung c a
hi n t ng nghiên c u. Tu theo tính ch t c a hi n t ng và m c đích nghiên c u có th s d ng
các đ n v tính khác nhau.
- n v t nhiên: Là đ n v tính phù h p v i đ c đi m v t lý c a hi n t ng, cái, con,
chi c, ... ho c th i gian (phút, gi , ngày,...). Trong nhi u tr ng h p ph i dùng đ n v kép nh
m t đ đi n tho i (máy / 100 dân).
- n v th i gian: Th ng dùng đ tính l ng lao đ ng hao phí s n xu t ra nh ng s n
ph m d ch v không th t ng h p ho c so sánh v i nhau b ng đ n v tính toán khác, ho c nh ng
s n ph m d ch v ph c t p do nhi u ng i th c hi n qua nhi u giai đo n khác nhau.
- n v ti n t (VN , USD, EURO,...): đ c s d ng r ng rãi đ bi u th giá tr c a s n
ph m d ch v . Nó giúp cho vi c t ng h p và so sánh nhi u lo i s n ph m có giá tr s d ng và đo
l ng khác nhau. Tuy nhiên, do giá c luôn thay đ i nên đ n v ti n t không có tính ch t so sánh
đ c qua th i gian. kh c ph c nh c đi m này ph i dùng “giá c đ nh” th i gian nào đó.

2.2 S T NG I

2.2.1. Khái ni m và ý ngh a s t ng đ i

1. Khái ni m: S t ng đ i trong th ng kê là m t lo i ch tiêu bi u hi n quan h so sánh gi a hai

m c đ c a hi n t ng nghiên c u cùng lo i nh ng khác nhau v th i gian ho c không gian, ho c
bi u di n quan h t l gi a hai ch tiêu th ng kê khác lo i nh ng có liên quan đ n nhau.

2. Ý ngh a: Trong th ng kê s t ng đ i có ý ngh a quan tr ng. Nó là m t trong nh ng ch tiêu

phân tích th ng kê. N u nh s tuy t đ i ch khái quát đ c v quy mô kh i l ng c a hi n t ng
nghiên c u, thì s t ng đ i cho phép phân tích đ c đi m c a hi n t ng, nghiên c u các hi n
t ng trong m i quan h so sánh v i nhau.
Trong th ng kê s t ng đ i ph n ánh các m t sau:
-S t ng đ i cho bi t k t c u c a hi n t ng;
- Bi u hi n m i quan h gi a hai ch tiêu;
- Bi u hi n trình đ phát tri n c a hi n t ng (so sánh th c hi n gi a các n m);
14
- Trình đ ph bi n c a hi n t ng ( m t đ dân s , m t đ đi n tho i,...);
- Giúp ta ki m tra đánh giá tình hình th c hi n k ho ch;
- i sâu phân tích so sánh đ c đi m c a hi n t ng và gi bí m t s tuy t đ i
2.2.2. c đi m c a s t ng đ i
Trong th ng kê s t ng đ i không ph i là con s tr c ti p thu đ c qua đi u tra mà là k t
qu so sánh gi a hai s tuy t đ i đã có. Vì v y m i s t ng đ i ph i có g c đ so sánh( g c so
sánh g i là ch tiêu g c). Tu theo m c đích nghiên c u mà ch n g c so sánh cho phù h p.
Trong th ng kê s t ng đ i có th bi u th b ng l n ho c ph n tr m (%), ph n nghìn ( o/oo)
2.2.3. Các lo i s t ng đ i
1. S t ng đ i đ ng thái ( t c đ phát tri n, ch s phát tri n)
S t ng đ i đ ng thái bi u hi n s bi n đ ng v m c đ c a hi n t ng nghiên c u qua
th i gian. Nó đ c xác đ nh b ng cách so sánh 2 m c đ c a ch tiêu cùng lo i nh ng khác nhau
v th i gian, đ c bi u hi n b ng s l n ho c s ph n tr m.

y1 y
tđt = (l n), ho c tđt = 1 100 ( %)
y0 y0

Trong đó: y1 - m c đ c a hi n t ng k nghiên c u( k báo cáo);

y0 - m c đ c a hi n t ng k g c;
tđt - S t ng đ i đ ng thái.
Mu n có s t ng đ i đ ng thái chính xác c n đ m b o tính ch t so sánh đ c gi a các
m c đ c a k báo cáo và k g c. T c là là ph i đ m b o gi ng nhau v n i dung kinh t , v
ph ng pháp tính và đ n v tính, v ph m v và đ dài th i gian mà m c đ ph n ánh.
2S t ng đ i k ho ch
S t ng đ i k ho ch đ c dùng đ l p và ki m tra tình hình th c hi n k ho ch v m t
ch tiêu nào đó. Có hai lo i s t ng đ i k ho ch:
+ S t ng đ i hoàn thành k ho ch bi u hi n quan h t l gi a m c đ th c t đ t đ c
trong k so v i m c đ k ho ch đã đ ra c a ch tiêu kinh t nào đó.

y1 y1
thtkh = ho c thtkh = x 100
y kh y kh

Trong đó : ykh - m c đ k ho ch;

y1 - m c đ th c t c a k báo cáo;
thtkh - S t ng đ i k ho ch.
+ S t ng đ i nhi m v k ho ch bi u hi n m i quan h t l gi a m c đ c n đ t t i c a
ch tiêu kinh t nào đó trong k k ho ch so v i m c đ th c t c a ch tiêu đó k g c. Nh v y
s t ng đ i nhi m v k ho ch ph n ánh m c tiêu c n đ t t i c a đ n v .

y kh y kh
t nvkh = ho c t nvkh = x 100
yo yo
15
 Trong đó: tnvkh - s t ng đ i nhi m v k ho ch;
Gi a s t ng đ i đ ng thái, s t ng đ i hoàn thành k ho ch, s t ng đ i nhi m v k
ho ch c a cùng m t ch tiêu, cùng m t th i gian có quan h nh sau:
tđt = tnvkh. thtkh
Quan h này đ c v n d ng đ tính m c đ ch a bi t khi đã bi t các m c đ kia.
3. S t ng đ i k t c u.
S t ng đ i k t c u ph n ánh t tr ng c a m i b ph n c u thành trong m t t ng th .
Qua ch tiêu này có th phân tích đ c đ c đi m c u thành c a hi n t ng.
S t ng đ i k t c u đ c tính b ng cách so sánh tr s tuy t đ i c a ch tiêu c a t ng b
ph n so v i tr s tuy t đ i c a ch tiêu c a c t ng th . Nó th ng đ c bi u hi n b ng l n ho c
s ph n tr m.
y bp y bp
tkc = ho c tkc = x 100
y tt y tt

Trong đó : ybp - tr s tuy t đ i c a ch tiêu c a b ph n;

y tt - tr s tuy t đ i c a ch tiêu c a t ng th ;
tkc - S t ng đ i k t c u.
Mu n tính s t ng đ i k t c u chính xác ph i phân bi t đ c các b ph n có tính ch t
khác nhau trong t ng th nghiên c u, có ngh a là ph i phân t chính xác, t c là ph i d a vào
ph ng pháp phân t th ng kê.
4. S t ng đ i so sánh
S t ng đ i so sánh bi u hi n quan h so sánh gi a các hi n t ng cùng lo i khác nhau
v không gian. S t ng đ i so sánh còn bi u hi n s so sánh gi a các b ph n trong cùng m t
t ng th , khi so sánh ng i ta l y m t b ph n nào đó làm g c r i đem các b ph n khác so sánh
v i nó.
5. S t ng đ i c ng đ
Bi u hi n trình đ ph bi n c a hi n t ng nghiên c u trong đi u ki n l ch s nh t đ nh,
nó đ c xác đ nh b ng cách so sánh ch tiêu c a 2 hi n t ng khác nhau nh ng có liên quan v i
nhau. M c đ c a hi n t ng mà ta c n nghiên c u trình đ ph bi n đ c đ t t s , còn m c
đ c a hi n t ng có liên quan đ c đ t m u s . Hình th c bi u hi n c a s t ng đ i c ng đ
là đ n v kép do đ n v tính c a t s và m u s h p thành.

2.3. S BÌNH QUÂN

2.3.1. Khái ni m s bình quân

S bình quân trong th ng kê là lo i ch tiêu bi u hi n m c đ đi n hình theo m t tiêu th c
ho c ch tiêu th ng kê nào đó c a m t t ng th bao g m nhi u đ n v cùng lo i.
M t t ng th th ng kê th ng bao g m nhi u đ n v , các đ n v này c b n là gi ng nhau,
nh ng bi u hi n c th v m t l ng theo các tiêu th c nào đó th ng chênh l ch nhau. Nh ng
chênh l ch này do nhi u y u t , ngoài các nguyên nhân chung quy t đ nh đ c đi m c b n c a

16
hi n t ng, còn có nh ng nguyên nhân riêng nh h ng t i t ng đ n v . Khi nghiên c u t ng th
th ng kê không ch nêu các đ c đi m riêng bi t c a t ng đ n v , mà c n tìm m t ch tiêu có kh
n ng mô t m t cách khái quát đ c đi m chung, đi n hình nh t c a hi n t ng. M c đ đó chính
là s bình quân.
2.3.2. Ý ngh a c a s bình quân
S bình quân có tính t ng h p và khái quát cao, ch c n m t tr s là s bình quân nó có
th nêu lên m c đ chung nh t, ph bi n nh t c a tiêu th c nghiên c u. Nó không k đ n chênh
l ch th c t gi a các đ n v t ng th . S bình quân không bi u hi n m c đ cá bi t mà bi u hi n
m c đ tính chung nh t c a các đ n v t ng th .
Do s bình quân bi u hi n đ c đi m chung c a c t ng th nghiên c u cho nên nh ng nét
riêng bi t có tính ch t ng u nhiên c a t ng đ n v cá bi t b lo i tr , t c là s bình quân đã san
b ng m i chênh l ch gi a các đ n v t ng th v l ng bi n c a tiêu th c nghiên c u. S san b ng
này ch có ý ngh a l n khi tính cho m t s khá nhi u đ n v .
S bình quân có v trí quan tr ng trong lý lu n và trong công tác th c t . Nó đ cs
d ng:
- Nêu lên đ c đi m đi n hình c a hi n t ng kinh t xã h i s l n trong đi u ki n th i gian và đ a
đi m c th ;
- Dùng đ so sánh các hi n t ng không cùng quy mô (có th so sánh k t qu c a ho t đ ng s n
xu t kinh doanh c a 2 đ n v A,B, có th 2 đ n v này có s v n khác nhau, có s lao đ ng khác
nhau nh ng có th so sánh n ng su t lao đ ng bình quân c a 2 đ n v );
- Có th dùng đ nghiên c u s bi n đ ng c a hi n t ng theo th i gian, nh m th y đ c xu
h ng phát tri n c b n c a hi n t ng s l n, ngh a là c a đ i b ph n các đ n v .
- S bình quân đ c dùng trong công tác l p k ho ch, phân tích th ng kê.
2.3.3. Các lo i s bình quân trong th ng kê.
Có r t nhi u lo i s bình quân. Trong th ng kê s d ng lo i nào c n c n c vào đ c đi m
ngu n tài li u s n có, m c đích nghiên c u và ý ngh a kinh t xã h i c a s bình quân. S bình
quân đ c phân thành hai nhóm:
- Nhóm 1: Các s bình quân đ c tính t t t c các l ng bi n b ng cách chia đ u t ng các
l ng bi n cho s đ n v có l ng bi n đó. Nhóm này bao g m s trung bình c ng, trung bình
nhân, trung bình đi u hoà.
- Nhóm 2: S bình quân chuyên dùng đ mô t đ c tr ng phân ph i các đ n v c a t ng th
theo tr s tiêu th c nghiên c u. Nhóm này g m có m t và trung v .
1. S bình quân s h c ( Trung bình c ng)
S bình quân s h c còn g i là s trung bình c ng đ c xác đ nh b ng cách đem chia t ng
l ng bi n c a tiêu th c cho t ng s đ n v t ng th .
* S trung bình c ng gi n đ n
- Nó đ c s d ng trong tr ng h p m i l ng bi n ch xu t hi n m t l n. Công th c tính:

17
 n

x + x 2 + x 3 + ... + x n ∑x i
⎯x = 1 = i =1

n n
Trong đó : xi - là l ng bi n c a tiêu th c c a đ n v th i;

⎯ x - S trung bình c a t ng th ;
n - s đ n v t ng th .
* S trung bình c ng gia quy n (s trung bình s h c có tr ng s , s bình quân gia quy n)
Khi m i l ng bi n xi xu t hi n nhi u l n, t c là có t n s ( fi ) khác nhau, mu n xác đ nh
s trung bình c ng c n nhân m i l ng bi n xi v i t n s fi t ng ng, sau đó c ng l i và đem
chia cho s đ n v t ng th :
m
∑xf
x = x f + xf +f +f x+...f ++...f + x f =
1 1 2 2 3 3 m m i =1 i i
m
∑ f
1 2 m

i =1 i

m
Trong đó: ∑ f - S đ n v t ng th
i =1 i

xi - Là l ng bi n i;
fi - t n s c a t i;
m - Là s t ;
xifi - G i là gia quy n.
* Các d ng đ c bi t c a s trung bình c ng gia quy n
- Tính s trung bình c ng gia quy n t dãy s l ng bi n có kho ng cách t .
Trong tr ng h p m i t có m t ph m vi l ng bi n, c n có l ng bi n đ i di n đ làm
c n c tính toán, và l ng bi n đ i di n là các tr s gi a:
x' là tr s gi a c a t th i
xi min + xi max
x i' =
2
ximin, ximax là gi i h n d i, gi i h n trên c a t i
m

∑ x′ f
i =1
i i
x= m

∑f i =1
i

- Tính s trung bình c ng chung c a các s trung bình c ng t .

Trong tr ng h p này s trung bình c ng chung s là s trung bình c ng gia quy n c a
các s trung bình c ng t trong đó quy n s là s đ n v c a m i t :

18
 ∑
m

x i
fi
i =1
x =

∑
m

fi
i =1

Trong đó: xi - là s trung bình c ng c a tiêu th c c a t th i;

fi - là t n s c a t th i;
m - là s t .
- Tính s trung bình c ng gia quy n khi bi t t tr ng và s đ n v t ng th c a m i t :

f
di - t tr ng c a t th i trong t ng th : d = i
i ∑f
i
m
x= ∑ x d
1 i i
Trong đó: xi - Là l ng bi n c a tiêu th c c a t có t tr ng di
tính s bình quân c ng nhanh chóng c n bi t các tính ch t c a chúng.
Tính ch t 1: N u đem t t c các l ng bi n xi c ng thêm (ho c tr đi) m t s a b t k thì s bình
quân tính đ c c ng s t ng thêm (ho c gi m đi) m t tr s b ng a.
∑ (xi ± a ) . fi
= x ± a
∑fi
Tính ch t 2: N u đem nhân (ho c chia) t t c các l ng bi n xi v i cùng m t s d b t k thì s
bình quân tính đ c c ng s l n h n (ho c nh h n) d l n.
∑ (xi .d ) . fi
= d. x ;
∑fi
∑ (xi : d ) . fi
= x : d
∑fi
Tính ch t 3: N u đem nhân (ho c chia) t t c các quy n s fi v i cùng m t s m b t k thì s
bình quân tính đ c v n không thay đ i.
∑ xi ( m. fi) -
= ⎯x
∑ m.fi
∑ xi ( fi : m )
= x
∑ ( fi : m )
T đây có th suy ra:
- N u quy n s c a t t c các l ng bi n b ng nhau thì s bình quân c ng gia quy n s b ng s
bình quân c ng gi n đ n. f 1 = f 2 = … = fn = a

19
 ∑ xi f i ∑ xi
=
= x
∑fi n
- Khi tính s bình quân c ng, có th dùng các quy n s là s t ng đ i t c là t tr ng m i t
chi m trong t ng th

∑ x f
i i = x f + x f + x f + ... + x f =
∑f
1 1 2 2 3 3 m m

∑ f i

i
= x1d1 + x2 d 2 + ……+ xm dm
Tính ch t 4: T ng các đ l ch gi a các l ng bi n xi v i s bình quân c ng c a chúng bao gi
c ng b ng 0
∑ (xi - x ) . fi = 0
Tính ch t 5: Trong m t dãy s l ng bi n mà t t c các l ng bi n đ u có tr s nh nhau thì s
bình quân tính đ c chính là tr s đó
N u xi = c v i m i i thì x = c
2. S bình quân đi u hoà
c s d ng trong tr ng h p khi không có s li u th ng kê v s đ n v t ng th nh ng
có s li u th ng kê v t ng các l ng bi n c a tiêu th c. Công th c tính:
m

∑ M i
x = i=1
m
M i
∑i =1 xi

Trong đó: xi - Là l ng bi n th i;
Mi = xi fi - Là t ng l ng bi n c a tiêu th c c a t th i;
m - Là s t .
S bình quân tính theo công th c trên g i là s bình quân đi u hoà gia quy n.
Các tr ng h p đ c bi t:
- N u các t ng l ng bi n c a tiêu th c có giá tr b ng nhau, ngh a là M1=M2=M3...= M
thì:
mM m
x = m
= m
1 1
M ∑
i =1 xi
∑
i =1 xi

- N u các t ng l ng bi n tiêu th c đ c xác đ nh d i t l k t c u, ngh a là không có

tài li u v Mi v s tuy t đ i, mà ch bi t các t l Mi /Σ Mi thì s bình quân đi u hoà đ c xác
đ nh nh sau:

20
 x=
∑M i
=
1
=
1
m
M M1 1 M2 1 Mm 1 di
∑x i
* + * + ... + * ∑
i ∑ M i x1 ∑ M i x2 ∑ M i xm i =1 x i

Mi
Trong đó: d i' =
∑ Mi
- N u di tính b ng % v i Σ di = 100 thì:
− 100
x=
d
∑ xi
i

3. S bình quân nhân

S bình quân nhân đ c s d ng trong tr ng h p khi các l ng bi n có quan h tích s
v i nhau, th ng đ c s d ng đ tính t c đ phát tri n trung bình c a ch tiêu th ng kê nào đó.
Có hai cách tính :
- S bình quân nhân gi n đ n:
c s d ng trong tr ng h p m i l ng bi n xi ch xu t hi n m t l n:
n
x = n x1 .x2 .x3 ....xn = n ∏x
i =1
i

- S bình quân nhân gia quy n:

c dùng trong tr ng h p m i l ng bi n xi xu t hi n nhi u l n, t c là có t n s fi
khác nhau:

f m f
x = ∑ i ∏x i
i
1
Trong đó: xi - là l ng bi n th i;
fi - là t n s c a t th i;
m - là s t .
4. M t
a. Khái ni m: M t là bi u hi n c a tiêu th c đ c g p nhi u nh t trong t ng th hay trong m t
dãy s phân ph i. Nh v y, trong dãy s l ng bi n M t là l ng bi n có t n s l n nh t. Tr s
c a M t không ph thu c vào l ng bi n c a tiêu th c mà ph thu c vào s phân ph i các đ n v
trong t ng th .
b. Ph ng pháp xác đ nh m t:
Phân bi t các tr ng h p sau:
* i v i dãy s l ng bi n không có kho ng cách t : Tr ng h p này m t là l ng bi n
có t n s l n nh t.
Ví d : Có tài li u v s ti ng c a 50 b c đi n báo nh sau:
21
 B ng 2.1
S ti ng (xi) S b c đi n báo (fi)
25 2
27 5
28 6
30 10
33 11
34 9
35 6
38 1
C ng 50
Theo đ nh ngh a trên có th xác đ nh M t là 33 ti ng vì l ng bi n này có t n s l n
nh t (fimax=11)
* i v i dãy s có kho ng cách t đ u nhau: Mu n tìm M t tr c h t ph i tìm t ch a
m t, t ch a m t là t có t n s l n nh t, sau đó tính tr s g n đúng c a m t theo công th c sau:

fM − fM
M0= x M 0 min + hM 0 * 0 0 −1

( fM − fM ) + ( fM − fM )
0 0 −1 0 0 +1

Trong đó: xMomin - là gi i h n d i c a t ch a M t;

hMo - là kho ng cách c a t có ch a M t;
fMo, fMo-1,fMo+1, là t n s c a t ch a M t, t đ ng tr c t ch a M t, và t đ ng sau t
ch a M t.
* Tr ng h p dãy s l ng bi n có kho ng cách t không đ u nhau, t ch a m t là t có
m t đ phân ph i l n nh t, t c là xung quanh l ng bi n y ch a nhi u t n s nh t. M t đ phân
ph i đ c xác đ nh b ng cách đem chia t n s cho kho ng cách t t ng ng:
di = fi / hi
Trong đó di - M t đ phân ph i t th i;
fi - T n s c a t th i;
hi - Kho ng cách t i.
Khi đó M t đ c xác đ nh theo công th c:

dM − dM
M0 = xM + hM * 0 0 −1

0 min 0
(d M − d M ) + (d M − d M )
0 0 −1 0 0 +1

c. Ý ngh a c a M t
M t bi u hi n m c đ ph bi n nh t c a hi n t ng nghiên c u, đ ng th i b n thân nó l i
không san b ng, bù tr chênh l ch gi a các l ng bi n, cho nên M t là ch tiêu có th dùng b
sung ho c thay th cho vi c tính s trung bình khi c n thi t, trong tr ng h p tính s trung bình
g p khó kh n.
Ngoài ra, m t còn là m t trong nh ng m c đ đ nêu lên đ c tr ng phân ph i c a dãy s
nh n u tính đ c s trung bình, m t, trung v có giá tr b ng nhau thì dãy s có phân ph i chu n.
22
 Ví d có tài li u kh o sát 100 đ n v B u đi n v tình hình th c hi n doanh thu nh sau:
B ng 2.2
% th c hi n doanh thu S đ nv
75-85 6
85-95 8
95-105 20
105-115 24
115-125 18
125-135 11
135-145 7
145-155 6
C ng 100

T có % th c hi n doanh thu t 105-115% là t ch a m t vì t này có t n s l n nh t. Thay

các s li u vào công th c ta tính đ c M t.
24 - 20
M0=105 + 10* = 109%
(24 – 20) + (24 – 18)
5. S trung v
a. Khái ni m
S trung v là l ng bi n c a tiêu th c c a đ n v đ ng v trí gi a trong dãy s l ng
bi n, chia dãy s l ng bi n thành hai ph n( ph n trên và ph n d i s trung v ), m i ph n có
cùng có m t s đ n v t ng th b ng nhau.
b. Ph ng pháp tính s trung v :
+ i v i dãy s l ng bi n không có kho ng cách t .
Có hai tr ng h p:
• N u s đ n v c a t ng th l : n = 2k+1, ngh a là dãy s l ng bi n:
x1, x2, ...., xk, xk+1, ..., x2k+1
Thì s trung v s là l ng bi n c a đ n v đ ng v trí th k+1 t c là l ng bi n xk+1..
Ký hi u s trung v là Me . Ta có
Me = xk+1
• N u s đ n v t ng th ch n ( n = 2k) ngh a là dãy s l ng bi n:
x1, x2, ...., xk, xk+1, ..., x2k
Thì s trung v đ c xác đ nh c n c vào l ng bi n c a hai đ n v đ ng v trí
gi a nh t ( đ n v th k và k +1)
x +x
Me = k k +1
2
+ i v i dãy s l ng bi n có kho ng cách t .

23
 Mu n xác đ nh s trung v đ u tiên c n xác đ nh t ch a trung v , t c là t có ch a l ng
bi n c a đ n v v trí gi a trong t ng s các đ n v . T có ch a s trung v - đó là t đ u tiên có
t n s tích lu l n h n ho c b ng n a s đ n v t ng th , t c là t có t n s tích lu b ng ( Σfi +
1)/2. Sau đó tính giá tr g n đúng c a s trung v theo công th c sau:

f
∑ i −S
2 M
Me= x +h * e −1
M M f
e min e M
e
Trong đó: xMemin: Là gi i h n d i c a t có s trung v ;
hMe - Kho ng cách t có ch a s trung v ;
SMe-1 - T n s tích lu c a t đ ng tr c t có s trung v ;
fMe - T n s c a t ch a s trung v .
Ví d : Có tài li u v phân t công nhân theo NSL c a m t đ n v B u đi n nh sau:
B ng 2.3
NSL S CN ( ng i) T n s tích lu
(Tri u đ ng/ng i) (S)
20-22 5 5
22-24 9 14
24-26 20 34
26-28 10 44
28-30 6 50
C ng 50 -
Ta có ( Σfi + 1)/2 = (50 + 1) / 2 = 25,5, nh v y s trung v r i vào t 24-26. Do đó s trung v
n ng su t lao đ ng là :
50
∑ 2 − 14
Me= 24 + 2 * = 25,1 ( Tri u đ ng/ng).
20
c. Ý ngh a
C ng nh m t, s trung v có kh n ng nêu lên m c đ đi n hình c a t ng th mà không
san b ng, bù tr chênh l ch gi a các l ng bi n. Vì v y có th b sung ho c thay th s trung
bình c ng khi không có đ các l ng bi n đ tính. Vi c tính s trung v c ng th ng đ c dùng
đ nêu lên đ c tr ng c a d y s phân ph i.

2.4. CÁC CH TIÊU ÁNH GIÁ BI N THIÊN C A TIÊU TH C

2.4.1. Ý ngh a nghiên c u

Khi xét s trung bình, s trung v , m t ng i ta m i ch xét đ n tính ch t đi n hình c a
toàn b t ng th nghiên c u mà ch a xét đ n t ng đ n v cá bi t và s chênh l ch th c t gi a các
l ng bi n( có khi chênh l ch này là đáng k ho c có khi là không đáng k ). Do v y ngoài vi c
tính m c đ trung bình, c n ph i đánh giá đ bi n thiên c a tiêu th c nh m:
+ ánh giá tính ch t đ i bi u c a s trung bình. N u đ bi n thiên c a tiêu th c càng nhi u
thì tính ch t đ i bi u c a s trung bình càng ít và ng c l i.
24
 + Trong phân tích hoàn thành k ho ch các ch tiêu đánh giá đ bi n thiên c a tiêu th c giúp
ta th y rõ ch t l ng công tác và nh p đ hoàn thành k ho ch chung và t ng b ph n trong doanh
nghi p.
+ Các ch tiêu đánh giá đ bi n thiên c a tiêu th c giúp ta nghiên c u đ t ng quan và tính
sai s trong đi u tra ch n m u.
2.4.2. Các ch tiêu đánh giá đ bi n thiên c a tiêu th c.
1. Kho ng bi n thiên (R) hay còn g i là toàn c
Kho ng bi n thiên là đ chênh l ch gi a l ng bi n l n nh t( xmax) và l ng bi n nh nh t
( xmin) c a tiêu th c nghiên c u:

R = xmax − xmin

Kho ng bi n thiên R càng nh thì tính ch t đ ng đ u c a t ng th nghiên c u càng cao và

ng c l i. Ch tiêu này giúp xác đ nh nhanh chóng chênh l ch gi a đ n v tiên ti n và đ n v l c
h u. Tuy nhiên nh c đi m c a ch tiêu này là nó ch ph thu c vào l ng bi n nh nh t và l n
nh t c a dãy s , không xét đ n các l ng bi n khác, cho nên nhi u khi d n đ n nh ng k t lu n
không hoàn toàn chính xác.
Ví d : Doanh thu t i 2 b u c c nh sau ( tri u đ ng)
B u c c A: 40; 50; 60; 70; 80
B u c c B : 58; 59; 60; 61; 62
Doanh thu bình quân c a m i b u c c là 60, nh ng th c ra 2 b u c c này không đ ng đ u
v doanh thu. Doanh thu c a b u c c A chênh l ch nhi u h n so v i b u c c B. đánh giá m c
đ bi n thiên c a doanh thu, qua đó đánh giá tính ch t đ i bi u c a s bình quân, ta tính kho ng
bi n thiên c a 2 b u c c
RA = 80 - 40 = 40 tri u đ ng
RB = 62 - 58 = 4 tri u đ ng
K t qu cho th y RA l n h n RB , có ngh a là đ bi n thiên tiêu th c c a b u c c A l n
h n và vì th tính ch t đ i bi u c a s bình quân b u c c A th p h n.
2. l ch tuy t đ i trung bình ( d )
l ch tuy t đ i trung bình là s trung bình c ng c a các đ l ch tuy t đ i gi a các
l ng bi n và s trung bình c ng c a các l ng bi n đó.
Công th c tính:
- Khi l ng bi n xu t hi n m t l n:

n
∑ xi − x
d = i =1
n
- Khi l ng bi n xu t hi n nhi u l n:

25
 m
∑ xi − x f i
d = i =1
m
∑ fi
i =1

Trong đó: d- l ch tuy t đ i trung bình;

xi - Các l ng bi n c a đ n v th i (ho c t i);

x - Trung bình c ng c a các l ng bi n xi.

fi - T n s c a t th i.
Khi đ l ch tuy t đ i trung bình càng nh càng nh thì tính ch t đ ng đ u c a t ng th
càng l n, tính ch t đ i bi u c a s trung bình s h c càng cao và ng c l i. l ch tuy t đ i
trung bình có u đi m h n kho ng bi n thiên vì s đo này l u ý đ n t t c các l ng bi n trong
dãy s .
Ví d : Theo tài li u m c 1 ta có
⏐ (40 – 60 ) + (50 – 60 ) + (70 – 60 ) + (80 – 60) ⏐
dA = = 12
5

⏐ (58 – 60 ) + (59 – 60 ) + (61 – 60 ) + (62 – 60) ⏐

dB = = 1,2
5
Qua k t qu tính toán, c ng có th k t lu n nh trên.
3. Ph ng sai
Ph ng sai là s trung bình c ng c a bình ph ng đ l ch gi a các l ng bi n xi v i s
trung bình c ng c a các l ng bi n đó ( x ).
Công th c tính:
n 2 m
∑ ( x − x) 2
i ∑ ( x − x) f
i i
δ 2 = i =1 ho c δ 2 = i =1
n m
∑ f
i
i =1
Trong đó: δ2- là ph ng sai;
Ph ng sai càng nh thì tính ch t đ ng đ u c a t ng th càng cao, tính ch t đ i bi u c a
s trung bình s h c càng cao và ng c l i.
Qua công th c tính ph ng sai cho th y s khác nhau v d u gi a các đ l ch đã đ c
kh c ph c b ng cách tính bình ph ng. Song c ng chính vì th mà tr s b khuy ch đ i, đ n v
tính không phù h p v i th c t . kh c ph c nh c đi m này đ a ra ch tiêu đ l ch tiêu chu n.
Theo tài li u m c 1 ta có th tính
(40 – 60 )2 + (50 – 60 )2 + (70 – 60 )2 + (80 – 60)2
δ2A = = 200
5
26
 (58 – 60 )2 + (59 – 60 )2 + (61 – 60 )2 + (62 – 60)2
δ2B = = 2
5
4. l ch tiêu chu n (δ)
l ch tiêu chu n là c n b c 2 c a ph ng sai.

m
n

∑(x − x) ∑(x − x) . f
i
2
i
δ=
i i=1
Công th c tính: δ= 1
ho c m
n ∑f
i=1
i

Ch tiêu đ l ch tiêu chu n là ch tiêu hoàn thi n nh t và th ng dùng nh t trong

nghiên c u th ng kê đ đánh giá đ bi n thiên c a tiêu th c. Tuy nhiên vi c tính toán là khá
ph c t p.
V n l y tài li u m c 1 ta có
δA = √ 200 = 14, 14

δB = √ 2 = 1, 4142
5. H s bi n thiên (V)

H s bi n thiên là s t ng đ i so sánh gi a đ l ch tuy t đ i trung bình ( d ) ho c đ

l ch tiêu chu n (δ) v i s trung bình s h c c a c a các l ng bi n đó.

d δ
V= 100 và V= 100
x x
Ch tiêu h s bi n thiên cho phép so sánh 2 t ng th không cùng quy mô, ho c so
sánh gi a 2 ch tiêu th ng kê khác nhau.
Theo tài li u m c 2 ta có
i v i b u c c A:
V1A = (12 : 60) . 100 = 20%
V2A = (14,14 : 60) . 100 = 23,56%
i v i b u c c B:
V1B = (1,2 : 60) . 100 = 2%
V2B = (1,4142 : 60) . 100 = 2,356%

2.4.3 Các ph ng pháp tính ph ng sai

1. Các tính ch t toán h c c a ph ng sai
Tính ch t 1: Ph ng sai c a m t h ng s b ng 0
δ2C = 0

27
Tính ch t 2: N u t t c các l ng bi n xi đ c c ng (ho c tr ) đi m t s x0 b t k thì ph ng sai
tính ra không đ i
δ2( xi ± x0) = δ2x
Trong đó: δ2( xi ± x0) - Ph ng sai c a các l ng bi n xi ± x0
δ2x - Ph ng sai c a các l ng bi n xi
Tính ch t 3: N u t t c các l ng bi n xi chia cho cùng m t s d thì ph ng sai tính ra
s gi m đi d2 l n.
δ2x = d2 . δ2x/d
Trong đó : δ2x/d – Ph ng sai các l ng bi n xi đã chia cho cùng m t s d.
Tính ch t 4: l ch bình ph ng bình quân gi a các l ng bi n xi v i s bình
quân c ng x bao gi c ng nh h n đ l ch bình ph ng bình quân gi a các l ng bi n xi v i m t
tr s A b t k khác s bình quân c ng x. Ngh a là ph ng sai có tính ch t c c ti u
δ2A = δ2x + ( x - A )2
Trong đó: δ2A- l ch bình ph ng bình quân gi a các l ng bi n xi v i tr s A
2. Các ph ng pháp tính ph ng sai
Nh trên đã nêu công th c tính ph ng sai theo đ nh ngh a. Song khi dãy s l ng bi n có
các giá tr l n thì tính toán s không thích h p. Do v y có th tính ph ng sai b ng các ph ng
pháp khác.
a. Tính ph ng sai theo công th c bi n đ i: Cách tính này đ c suy ra t công th c đ nh ngh a.
2
δ2x = x2 - x
Trong đó: x - Bình quân c ng c a các bình ph
2
ng xi2
∑ xi 2 . fi
2
x =
∑ fi
2
x - Bình ph ng c a s bình quân c ng xi

⎡ ∑ xi f i ⎤
2
2
x =⎢ ⎥
⎢⎣ ∑ f i ⎥⎦

Ví d : Tính ph ng sai theo s li u m c 2.. ti n so sánh s tính theo đ nh ngh a và tính theo
bi n đ i. L p b ng tính toán sau:

28
 B ng 2.4
% th c Tr s S đ n Tính theo đ nh ngh a Tính theo bi n đ i
hi n k gi a v
ho ch xi fi (xi – x)2 (xi- x)2.fi xi 2 xi2.fi
75-85 80 6 1095,61 6573,66 6400 38.400
85-95 90 8 533,61 4268,88 8100 64.800
95-105 100 20 171,61 3432,20 10000 200.000
105-115 110 24 9,61 230,64 12100 290.400
115-125 120 18 47,61 856,98 14400 259.200
125-135 130 11 285,61 341,71 16900 185.900
135-145 140 7 723,61 3065,27 19600 137.200
145-155 150 6 1361,61 8169,66 22500 136.000
C ng - 100 - 31739,00 - 1310.900

tính b ng trên ta đã có n = ∑ fi = 100 và x = 113,1

v y ph ng sai tính theo:
+ Công th c đ nh ngh a
31.739
δx =
2
= 317,39
100
+ Công th c bi n đ i
31739
δx =
2
- (113,1)2 = 317,39
100
C hai ph ng pháp tính đ u cho k t qu nh nhau, nh ng rõ ràng tính theo công th c bi n
đ i ng n g n h n.
b. Tính ph ng sai b ng đ i bi n: Khi tài li u phân t ph c t p, vi c tính ph ng sai b ng công
th c đ nh ngh a c ng nh công th c bi n đ i v n dài dòng và t n kém th i gian. kh c ph c có
th tính b ng ph ng pháp đ i bi n. Ph ng pháp này d a trên c s m t s tính ch t toán h c
c a ph ng sai.
Quá trình tính toán ph ng sai b ng ph ng pháp đ i bi n ti n hành nh sau:
+ T o bi n m i
xi - x0
x’i =
d
Trong đó: x0 và d là các h ng s t ch n ≠ 0
+ Tính ph ng sai theo bi n m i (b ng công th c đ nh nghiã hay công th c bi n đ i)
∑ (xi’ - x’)2 . fi
δ2x‘ =
∑ fi

2
δ2x‘ = x’2 - x’
+ Tính ph ng sai theo bi n c
29
 1
δ
2
x‘ =. δ2x do đó δ2x = d2. δ2x‘
d2
Ví d : V n theo tài li u phân t ph n trên, tính ph ng sai b ng ph ng pháp đ i bi n.
xi - 110
’
+ T o bi n m i b ng cách ch n x0 = 110 ; d = 10 V y x i =
10
L p b ng tính toán
B ng 2.5

% th c hi n k Tr s gi a S đ nv xi - x0
’
ho ch xi fi x i= x’ i 2 x’i2.fi
d
75-85 80 6 -3 9 54
85-95 90 8 -2 4 32
95-105 100 20 -1 1 20
105-115 110 24 0 0 0
115-125 120 18 1 1 18
125-135 130 11 2 4 44
135-145 140 7 3 9 63
145-155 150 6 4 16 96
C ng - 100 - - 327

+ Tính ph ng sai theo bi n m i b ng công th c bi n đ i:

2 327
Ta đã có x = 0,31 , do đó δ
’ 2
x’ = ’2
x - x ’
= - (0,31)2 = 3,1739
100
+ Tính ph ng sai theo bi n c
δ2x = d2 . δ2x’ = 102 . 3,1739 = 317,39
c. Ph ng sai tiêu th c ch t l ng: Trong s các tiêu th c ch t l ng th ng g p lo i tiêu th c
mà bi u hi n c th c a nó ch có 2 tr ng h p: có ho c không, ngh a là m t s đ n v t ng th
có bi u hi n đ c tính quan tâm, còn m t s đ n v còn l i thì không bi u hi n.
xây d ng công th c tính s bình quân và ph ng sai cho lo i tiêu th c này ta quy c
m t s ký hi u:
x1 = 1 khi đ n v quan sát có bi u hi n đ c tính quan tâm.
x2 = 0 khi đ n v quan sát không bi u hi n
p - T tr ng c a b ph n có bi u hi n
q - T tr ng c a b ph n không có bi u hi n.
p và q là nh ng s t ng đ i nh h n 1, gi a chúng có m i quan h p + q = 1. Xác đ nh s
bình quân và ph ng sai c n c vào công th c đ nh ngh a.
+ S bình quân c ng

30
 ∑xi.fi x1.p + x2q 1.p + 0.q
x = = = = p
∑fi p+q 1
+ Ph ng sai
∑ (xi - x )2 . fi (1 – p )2.p + ( 0 – p )2 q2 . p + p2 . q
δ2
x = = =
∑fi p + q p + q

pq ( p + q )
= p.q
p + q
2.5. PHÂN PH I TRONG TH NG KÊ

2.5.1. M t s phân ph i lý thuy t

1. Phân ph i nh th c
a. Công th c
Gi s th c hi n m phép th đ c l p. Trong m i phép th bi n c A xu t hi n v i xác su t
P (A) = p. Khi đó xác su t đ bi n c A xu t hi n đúng x l n trong m phép th đ c xác đ nh
b ng công th c:

P( x ) = Cmx p x (1 − p )m − x
Trong đó: x - Các đ i l ng ng u nhiên có th nh n các giá tr 0, 1, 2, 3, ...m.
(1 - p) - Xác su t không xu t hi n bi n c A trong m i phép th 1 - p = q.

Cmx - Các h s c a phân ph i nh th c (t h p ch p x c a t p h p g m m ph n t ). Nó

đ c xác đ nh:

m!
C mx =
x ! (m − x ) !
m!
Nh v y: P( x ) = p xqm − x
x ! (m − x ) !
b. Tính ch t (không ch ng minh)
- T ng các xác su t tính t m i giá tr có th c a x b ng 1
m
∑ P( x ) = 1
x=0

- N u p = q = 0,5 có phân ph i nh th c đ i x ng. N u p ≠ q có phân ph i nh th c không

đ i x ng.

- Các giá tr c a h s nh th c C mx luôn có tính ch t đ i x ng và có th bi u di n d i

d ng "tam giác" Pascal.
31
 1 1
1 2 1
1 3 3 1
1 4 6 4 1
1 5 10 10 5 1
1 6 15 20 15 6 1
.......................................................................................................................

Các giá tr c a C mx đ c tính s n và ghi trong b ng

c. Các tham s đ c tr ng
- S bình quân: x = mp

- Ph ng sai: σ x2 = m p q

- l ch chu n: σx = m p q
2. Phân ph i Poatson
Trong phân ph i nh th c khi m l n, vi c xác đ nh các giá tr P (x) r t t n kém th i gian.
kh c ph c tình tr ng đó, có th s d ng phân ph i Poatson thay th . i u ki n thay th m t
cách h p lý là xác su t p ho c q khá bé và m t ng đ i l n.
a. Công th c
t λ = mp và lúc đó xác su t đ bi n c A nào đó xu t hi n đúng x l n có th xác đ nh
b ng công th c:

λx . e −λ
P( x ) =
x!
Trong đó: e = 2,718 ... C s c a logarít
x = 0, 1, 2 ... il ng ng u nhiên r i r c
b. Các tham s

- S bình quân: x = λ = mp

- Ph ng sai: σ x2 = λ

- l ch chu n: σx = λ
c. Tính ch t
T ng các xác su t tính t m i giá tr có th c a x b ng 1
m
∑ P( x ) = 1
x=0

32
 Vi c xác đ nh các giá tr P (x) đã đ c ghi s n .
3. Phân ph i chu n
Phân ph i chu n s d ng đ xét các đ i l ng ng u nhiên liên t c.
a. Ph ng trình đ ng cong phân ph i chu n
Phân ph i chu n là m t phân ph i liên t c. Trên đ th các tung đ c a đ ng cong đ c
xác đ nh:

( x − x )2
−
1
f (x ) = e 2σ x
σ x 2π
Trong đó: π = 3,14159 ; e = 2,718 ;
x- il ng ng u nhiên liên t c có th l y m i giá tr t - ∞ đ n + ∞
x - S bình quân ; σx - l ch chu n.
ng cong f(x) có d ng hình chuông đ i x ng. T i giá tr x = x tung đ đ t giá tr c c đ i.
1 1
f (x) = f ( x ) = e0 =
σ x 2π σ x 2π
nh c a hình chuông là P ng v i tung đ c c đ i. hai bên c a P tung đ gi m d n; lúc
đ u gi m ít, sau gi m nhi u, đ n 2 đi m đ i x ng ng v i hoành đ x - σx và x + σx là 2 đi m
u n đ ng cong. Sau đó tung đ gi m ch m và cu i cùng bên trái c ng nh bên ph i đ ng cong
ti m c n v i tr c hoành.
b. Các tham s đ c tr ng
+∞
- S bình quân: x = ∫ xf ( x ) dx
−∞

+∞ 2
σ = ∫ (x − x ) f ( x ) dx
2
- Ph ng sai: x
−∞

- l ch chu n: σx = σ x2
S bình quân xác đ nh v trí đ ng cong trên tr c x, còn đ l ch chu n xác đ nh hình dáng
nh n hay d t c a đ ng cong. ( l ch chu n bí thì đ ng cong nh n, đ l ch chu n l n thì
đ ng cong d t).
Vì đ ng cong đ i x ng qua x nên s bình quân v a là s m t v a là s trung v . x = M0 = Me
Hàm f (x) là hàm m t đ xác su t nên có th ch ng minh đ c:
+∞

∫ f ( x )dx = 1
−∞

c. ng cong chu n thu g n.

33
 N u trong công th c đ t:

x − x
t =
σx
Khi đó s bình quân theo bi n m i (t) s là:

x − x
t = = 0
σx
Các ph ng sai theo bi n t:

1
σ t2 = σ 2x − x = σ (2x ) = 1
σx
σ 2
x

Nh v y t cách bi n đ i công th c có th vi t thành d ng:

t2
1 −
ϕ (t ) = e 2
2π
Hàm ϕ (t) đ c g i là ph ng trình đ ng cong chu n thu g n, còn t đ c g i là bi n chu n
hóa. đây t đ c phân ph i theo lu t chu n v i s bình quân t = 0 và đ l ch chu n σt = 1.
2.5.2. So sánh phân ph i th c nghi m v i phân ph i lý thuy t
1. So sánh b ng tiêu chu n λ2
Khi so sánh phân ph i th c nghi m v i m t phân ph i lý thuy t b ng tiêu chu n λ2 ti n
hành theo các b c sau:
B c 1: V đ th t n s th c nghi m qua đó phán đoán d ng phân ph i lý thuy t.
Do có nhi u d ng phân ph i lý thuy t, trong s đó th ng ch ch n ra 1 d ng đ đem so
sánh. Vì v y đ đ t n th i gian ph i ch n nhi u l n, ngày t đ u c n có s phán đoán t ng đ i
chính xác d ng phân ph i lý thuy t. M i d ng phân ph i lý thuy t có m t đ th bi u di n nh t
đ nh. Thông qua đ th t n s th c nghi m s có s liên h và c n c h p lý đ phán đoán. Tuy
nhiên đi u phán đoán đ c v n không th thay th đ c k t lu n cu i cùng.
B c 2: Tính các tham s c n thi t c a phân ph i th c nghi m
- Xác su t p, q (đ i v i phân ph i lý thuy t và phân ph i nh th c)
- S bình quân
- l ch chu n
- Xác su t P (x)
- T n s lý thuy t fi
Cách xác đ nh các tham s này đã đ c trình bày c th trong ph n trên.
B c 3: Tính giá tr tiêu chu n λ2 và so sánh k t lu n
Giá tr tiêu chu n λ2 đ c tính theo công th c:

34
 λ 2
= ∑
k(f i − f i' )
2

(*)
i =1 f i'
Trong đó: fi - T n s th c nghi m

f i' - T n s lý thuy t
i = 1, 2, ... k - Th t các t .
Chú ý: Khi áp d ng công th c c n tho mãn đi u ki n trong t t c các t t n s lý
thuy t c ng nh t n s th c nghi m đ u ph i l n h n ho c b ng 5. N u ch a tho mãn c n ph i
ti n hành ghép t .

Sau khi tính đ c λ2 đem so sánh v i giá tr λ2bang (tra đ c t b ng tính s n v i đ

t do T và h s sai l m cho phép Ps)

- N u λ2 < λ2bang k t lu n phân ph i th c nghi m phù h p v i phân ph i lý thuy t v i h

s sai l m Ps.

- N u λ2 ≥ λ2bang không có c s k t lu n phù h p c a 2 phân ph i. Lúc đó t m th i coi

phân ph i th c nghi m không phù h p v i phân ph i lý thuy t v i h s sai l m Ps.
2. So sánh b ng tiêu chu n Romanosky
đây các b c ti n hành c ng gi ng nh khi s d ng tiêu chu n λ2 . Nh ng đ
đánh giá k t qu và rút ra k t lu n cu i cùng không s d ng λ2bang mà dùng ch tiêu R.

λ2 − T
R =
2T
Trong đó: λ2 - Tính theo công th c (*)
T- t do
C n c vào giá tr c a R đ k t lu n:
- N u R < 3 phân ph i th c nghi m phù h p v i phân ph i lý thuy t
- N u R ≥ 3 phân ph i th c nghi m không phù h p v i phân ph i lý thuy t.
3. So sánh b ng tiêu chu n Kolmogorop
Vi c so sánh c ng đ c ti n hành theo ba b c, trong đó b c 1 và b c 2 gi ng
nh khi so sánh b ng tiêu chu n λ2 .
B c 3: Tính giá tr tiêu chu n và so sánh. Tiêu chu n Kolmogorop D đ c xác đ nh b ng
công th c:
1
D= max Fi − Fi ' (**)
n
Trong đó: Fi - T n s th c nghi m c ng d n
35
 Fi' - T n s lý thuy t c ng d n

n - T ng các t n s n = ∑ fi = ∑ f i'
Giá tr c a D tính theo công th c (**) đ c so sánh v i Db ng
- N u D < Db ng k t lu n v i h s sai l m Ps phân ph i th c nghi m phù h p v i phân
ph i lý thuy t.
- N u D ≥ Db ng phân ph i th c nghi m không phù h p v i phân ph i lý thuy t.
Khi s d ng tiêu chu n Kolmogorop không c n ph i ghép các t có t n s nh h n 5.
2.5.3. ng d ng các tr ng h p
1. So sánh phân ph i th c nghi m v i phân ph i nh th c (s d ng tiêu chu n λ2)
Ví d : S d ch v EMS có trong l ng d ch v khách hàng đ n yêu c u ph c v t i 1 b u
c c là m t đ i l ng ng u nhiên x. Gi s các giá tr có th c a nó là 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6. Quan sát
218 khách hàng đ n yêu c u ta có s li u sau:
B ng 2.6
S d ch v EMS S khách hàng đ n
0 18
1 48
2 62
3 40
4 27
5 15
6 8
C ng 218

S d ch v EMS đ n có tuân theo phân ph i nh th c không ?

Quá trình so sánh đ c ti n hành theo các b c:
B c 1: V đ th t n s và phán đoán d ng phân ph i lý thuy t. Vi c v đ th nh m m c
đích phán đoán d ng phân ph i lý thuy t thích h p. Trong ví d này phân ph i lý thuy t đã đ c
bi t tr c nên không c n v đ th .
B c 2: Tính các tham s c a phân ph i th c nghi m
- S d ch v EMS đ n bình quân

x =
∑ xi f i =
523
= 2,399
∑ fi 218

36
 B ng 2.7
xi fi xi fi P(x) = Cmx f i' =nP(x) fi − fi' ( fi − fi )2
'
(f
i − fi' )
2

px qm-x fi'
0 18 0 0,046656 10 8 64 6,400
1 48 48 0,186624 41 7 49 1,195
2 62 124 0,311040 68 -6 36 0,529
3 40 120 0,276480 60 - 20 400 0,667
4 27 108 0,138240 30 -3 9 0,300
5 15 75 0,036864 8 14 196 21,778
6 8 48 0,004096 1
C ng 218 523 1,000000 218 - - λ2=36,869

- Xác su t p là xác su t đ xu t hi n d ch v EMS trong m i khách hàng đ n yêu c u.

x 2,399
x = mp ⇒ p = = = 0, 4
m 6
q = 1 - p = 1 - 0,4 = 0,6
- Xác su t P (x) t c là xác su t đ trong m i l n khách hàng đ n có 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6 d ch
v EMS. Nó đ c tính theo công th c ( )

P( x ) = C6x . 0, 4 x . 0,6 6 − x
Giá tr c a P (x) đ c tính c t trong b ng

- T n s lý thuy t f i' .
f i' = n . P (x) = 218 . P (x)
Giá tr c a nó đ c ghi c t trong b ng.
B c 3: Tính giá tr λ và so sánh
2

tính λ2 tr c h t c n tính hi u (f i ) ( ) (
2
− f i' ; f i − f i' và f i − f i' / f i' . )
2

T ng các giá tr c t (f i )2
− f i' / f i' chính là λ2 . K t qu λ2 = 36,869. Khi tính c n chú ý t n s
lý thuy t t cu i cùng b ng 1 nh h n 5 nên ph i ghép v i t đ ng tr c nó.

Tra b ng giá tr λ2bang v i h s sai l m Ps = 0,05 và đ t do:

T=k-2=7-2=5

Có: λ2bang = 11,07

Nh v y λ2 tính toán = 36,869 > λ2bang do đó k t lu n phân ph i th c nghi m không phù

h p v i phân ph i lý thuy t.
Tr ng h p s d ng tiêu chu n so sánh khác, ch ng h n Romanosky ta c ng có k t lu n

37
t ng t .

λ2 − T 36,869 − 4
R = = = 11,6 > 3
2T 2.4
2. So sánh phân ph i th c nghi m v i phân ph i Poatson
Ví d : Kh o sát phân ph i th c nghi m th i gian đàm tho i c a 100 khách hàng d i đây
tuân theo phân ph i lý thuy t nào?
B ng 2. 8
Th i gian đàm tho i S khách hàng quan Th i gian đàm tho i S khách hàng quan
(phút) sát (phút) sát
0 2 6 10
1 10 7 6
2 14 8 3
3 20 9 2
4 18 10 1
5 13 11 1
C ng 100
B c 1: V đ th t n s th c nghi m và phán đoán d ng phân ph i
Qua đ th cho th y các t n s th c nghi m đ c phân ph i t ng đ i gi ng d ng phân
ph i Poatson. Vì v y ti n hành so sánh v i phân ph i này.
B c 2: Tính các tham s c a phân ph i th c nghi m
- S bình quân: Th i gian đàm tho i bình quân:

x =
∑ xi f i =
400
= 4 phút
∑ fi 100
ây là tham s đ c tr ng c a phân ph i Poatson (x = λ)

38
 B ng 2.9
Th i gian
đàm tho i xi
S khách
hàng fi
xi fi P(x) f i' fi − fi' ( fi − fi )2
'
(f
i − fi' )
2

fi'
0 2 0 0,0210 2 3 9 1,000
1 10 10 0,0724 7
2 14 28 0,1465 15 -1 1 0,066
3 20 60 0,1954 20 0 0 0
4 18 72 0,1954 20 -2 4 0,200
5 13 65 0,1563 16 -3 9 0,562
6 10 60 0,1042 10 0 0 0
7 6 42 0,0595 6 0 0 0
8 3 24 0,0298 3 3 9 0,900
9 2 18 0,0132 1
10 1 10 0,0053
11 1 11 0,0019
C ng 100 400 1,000 100 - - λ2=2,728

- Xác su t P (x) t c là xác su t đ v i m i khách hàng đàm tho i nh n các giá tr x = 0, 1,

2, ... 10, 11.
Giá tr P (x) đ c xác đ nh theo công th c

4 x . e −4
P( x ) =
x!
K t qu tính toán ghi trong b ng:

- T n s lý thuy t f i' :
f i' = n . P (x) = 100 . P (x)
K t qu tính ghi vào b ng
B c 3: Tính giá tr tiêu chu n và so sánh

tính giá tr tiêu chu n λ2 ta c n tính (f i − f i' ) ; (f i − f i' và) 2

(f i )2
− f i' / f i' . K t qu ghi trong b ng. Ô cu i cùng cho ta giá tr λ2 = 2,728.
Chú ý: Theo quy đ nh t n s ph i l n h n ho c b ng 5 do đó ta ph i ghép t 1 và 2 ; các t
8, 9, 10, 11 v i đ t do T = k - 2 = 7 - 2 = 5 và Ps = 0,05 ta tìm trong b ng giá tr λ2bang = 11,07.
Nh v y:

λtinh
2
toan = 2,728 < λ2bang = 11,07
3. So sánh phân ph i th c nghi m v i phân ph i chu n
39
 Ví d : Quan sát 50 b c đi n báo ta có s ti ng trong m i b c nh sau:
B ng 2.10
S ti ng xi B c đi n báo fi Tr s gi a xi
19 - 21 2 20
21 - 23 5 22
23 - 25 6 24
25 - 27 10 26
27 - 29 11 28
29 - 31 9 30
31 - 33 6 32
33 - 35 1 34
C ng 50
Yêu c u kh o sát phân ph i th c nghi m này có tuân theo phân ph i chu n hay không ?
* Tr ng h p so sánh b ng tiêu chu n λ2:
B c 1: V đ th và phán đoán d ng phân ph i lý thuy t.
Trong tr ng h p này phân ph i lý thuy t (phân ph i chu n) đã đ c ch n tr c. Cho nên
không c n v đ th .
B c 2: Tính các tham s c a phân ph i th c nghi m
- S bình quân: s ti ng bình quân:

x =
∑ xi f i =
1358
= 27,16
∑ fi 50
B ng 2.11
S ti n B c
đi n
(f
i − fi' )
2

(phút) xi f i xi2 fi ti ϕ (ti) f i' fi − fi' ( fi − fi' )2

xi fi fi'

20 2 40 800 - 2,11 0,0431 1 2 4 0,667

22 5 110 2420 - 1,52 0,1257 4
24 6 144 3456 - 0,93 0,2589 8 -2 4 0,500
26 10 260 6760 - 0,34 0,3765 11 -1 1 0,090
28 11 308 8624 0,25 0,3867 12 -1 1 0,833
30 9 270 8100 0,84 0,2803 8 1 1 0,125
32 6 192 6144 1,43 0,1435 4 1 1 0,167
34 1 34 1156 1,85 0,0721 2
C ng 50 1358 37460 - - 50 - - λ2=2,382

37460
- Ph ng sai: σ x2 = x 2 − x 2 = − 27,16 2 = 11,53
50
40
 - l ch chu n: σx = 11,53 = 3,396
- Xây d ng hàm ϕ (ti):
xi − x xi − 27,16
+ Tính bi n m i: ti = =
σx 3,396
K t qu tính ghi trong b ng.
+ Tra b ng tìm các giá tr ϕ (ti).

- T n s lý thuy t ni' :
n.h 50 . 2
f i' = ϕ (ti ) = ϕ (ti ) = 29, 446 . ϕ (ti )
σx 3,396
Các giá tr c a f i' đ c ghi trong b ng.
B c 3: Tính giá tr tiêu chu n và so sánh
Vi c tính tiêu chu n λ2 t ng t nh các ví d tr c. K t qu tính ta có λ2 = 2,382.
Chú ý: Trong ví d này có 4 t t n s nh h n 5 nên ph i ghép.

Tra b ng tìm giá tr λ2bang v i sai s Ps = 0,05 và đ t do:

T = k - 3 = 6 - 3 = 3 có λ2bang = 7,82

Nh v y: λtinh
2
toan = 2,382 < λbang = 7,82. Ch
2
ng t phân ph i th c nghi m s ti ng c a
50 b u đi n báo tuân theo ph i chu n.
* Tr ng h p so sánh b ng tiêu chu n Kolmogorop (D):
B c 1 và 2: nh tiêu chu n λ2
B c 3: Tính giá tr tiêu chu n và so sánh
ti n cho vi c theo dõi l p b ng tính toán sau:
B ng 2.12
xi fi f i' Fi Fi' Fi - Fi'
20 2 1 2 1 1
22 5 4 7 5 2
24 6 8 13 13 0
26 10 11 23 24 -1
28 11 12 34 36 -2
30 9 8 43 44 -1
32 6 4 49 48 1
34 1 2 50 50 0
C ng 50 50 - - -

Qua b ng ta tính:

41
 1
D = max Fi − Fi'
n
1 2
= .2 = = 0,04
50 50
Tra b ng giá tr c a Db ng v i Ps = 0,05 ta có:
1,36
Dbang = (vì n = 50 > 40)
50
1,36
Dbang = = 0,192
7,06
V y Dtính toán = 0,04 < Db ng = 0,192
K t lu n v n nh trên, ngh a là quan sát 50 b c đi n báo cho th y th i gian đàm
tho i tuân theo phân ph i chu n.

TÓM T T N I DUNG
1. S tuy t đ i trong th ng kê bi u hi n quy mô, kh i l ng hi n t ng trong đi u ki n th i gian
và không gian c th . Nó có th bi u hi n s đ n v c a t ng th hay b ph n (s doanh nghi p,
s công nhân) ho c các tr s c a 1 tiêu th c hay ch tiêu th ng kê nào đó. (kh i l ng s n ph m
d ch v , t ng chi phí s n xu t )....S tuy t đ i bao g m s tuy t đ i th i k và s tuy t đ i th i
đi m. S tuy t đ i có các đ n v đo khác nhau.
2. S t ng đ i trong th ng kê là m t lo i ch tiêu bi u hi n quan h so sánh gi a hai m c đ c a
hi n t ng nghiên c u cùng lo i nh ng khác nhau v th i gian ho c không gian, ho c bi u di n
quan h t l gi a hai ch tiêu th ng kê khác lo i nh ng có liên quan đ n nhau. S t ng đ i bao
g ms t ng đ i đ ng thái, k t c u, k ho ch.. và có đ n v đo là s l n, ph n tr m, ph n nghìn.
3. S bình quân trong th ng kê là lo i ch tiêu bi u hi n m c đ đi n hình theo m t tiêu th c ho c
ch tiêu th ng kê nào đó c a m t t ng th bao g m nhi u đ n v cùng lo i. S bình quan bao g m
hai nhóm. Nhóm 1 có s bình quân s h c, s bình quan gia quy n, s bình quan nhân, s bình
quân đi u hoà. Nhóm 2 có M t và s trung v .
4. đánh giá đ bi n thiên c a tiêu th c ph i s d ng các ch tiêu: Kho ng bi n thiên; l ch
tuy t đ i bình quân; Ph ng sai; l ch chu n và h s bi n thiên..
5. Có nhi u ph ng pháp tính ph ng sai, đó là tính ph ng sai theo đ nh ngh a, tính ph ng sai
theo bi n đ i và tính theo đ i bi n.
6. kh o sát phân ph i th c nghi m v i phân ph i lý thuy t có th s d ng ba tiêu chu n, đó là
tiêu chu n λ2 ; tiêu chu n Romanosky và tiêu chu n Kolmogorop

CÂU H I VÀ BÀI T P
1. Th nào là s tuy t đ i? Có nh ng lo i s tuy t đ i nào? đ n v đo c a s tuy t đ i là gì?
2. Th nào là s t ng đ i? Có nh ng lo i s t ng đ i nào? đ n v đo c a s t ng đ i là gì?
3. Th nào là s bình quân? Có nh ng lo i s bình quân nào?

42
4. đánh giá đ bi n thiên c a tiêu th c ph i s d ng nh ng ch tiêu nào? Cách th c đánh giá
theo tùng ch tiêu?
5. Hãy trình bày cách so sánh phân ph i th c nghi m v i phân ph i lý thuy t b ng tiêu chu n λ2?
6. Hãy trình bày cách so sánh phân ph i th c nghi m v i phân ph i lý thuy t b ng tiêu chu n
Romanosky ?
7. Hãy trình bày cách so sánh phân ph i th c nghi m v i phân ph i lý thuy t b ng tiêu chu n
Kolmogorop?
8. Quan sát th i gian đàm tho i c a 100 khách hàng cho k t qu nh sau
Th i gian đàm S khách hàng
tho i (phút )
1 2
2 10
3 14
4 20
5 18
6 13
7 10
8 6
9 3
10 2
11 1
12 1
C ng 100
Yêu c u:
- Tính th i gian đàm tho i bình quân
- Tính M t và s trung v th i gian đàm tho i
- Tính các ch tiêu đánh giá đ bi n thiên c a th i gian đàm tho i
- Kh o sát s phân ph i c a th i gian đàm tho i
9. Quan sát 100 B u ph m c a khách hàng g i t i m t B u c c có k t qu nh sau
Tr ng l ng b u S b u ph m
ph m (gam)
<20 4
20-24 10
24-28 12
28-32 17
32-36 22
36-40 18
40-44 12
44-48 3
>48 2
C ng 100
Yêu c u:
- Tính tr ng l ng bình quân c a b u ph m
- Tính M t và s trung v c a tr ng l ng b u ph m

43
 - Tính các ch tiêu đánh giá đ bi n thiên c a tr ng l ng b u ph m
- Kh o sát s phân ph i c a tr ng l ng b u ph m

44
 CH NG 3

I U TRA CH N M U

GI I THI U

M c đích, yêu c u:

Trang b các ki n th c c b n v đi u tra ch n m u nh khái ni m, u nh c đi m và ph m

vi s d ng đi u tra ch n m u. Trên c s đó đi sâu nghiên c u đi u tra ch n m u ng u nhiên và
đi u tra ch n m u phi ng u nhiên. Yêu c u ph i n m đ c nh ng ki n th c c b n và bi t v n
d ng đ đi u tra ch n m u ng u nhiên.

N i dung chính:

- M t s v n đ chung v đi u tra ch n m u (Khái ni m, các lo i, u nh c đi m và ph m

vi s d ng)
- i u tra ch n m u ng u nhiên (T ng th chung và t ng th m u ; ch n m u nhi u l n và
ch n m u m t l n ; Sai s trong đi u tra ch n m u ; Các ph ng pháp t ch c ch n m u)
- i u tra ch n m u phi ng u nhiên (Ch n đ n v đi u tra ; Xác đ nh s đ n v đi u tra ; Sai
s ch n m u và l c l ng tham gia đi u tra)

N I DUNG

3.1. KHÁI NI M, U NH C I M VÀ PH M VI S D NG I U TRA CH N M U.

3.1.1. Khái ni m đi u tra ch n m u

i u tra ch n m u là 1 lo i đi u tra không toàn b trong đó ng i ta ch ch n ra m t s
đ n v trong toàn b các đ n v c a hi n t ng nghiên c u đ đi u tra th c t , r i dùng các k t
qu tính toán đ suy r ng thành các đ c đi m c a toàn b t ng th nghiên c u.
T i sao ch đi u tra 1 s đ n v t ng th mà suy ra k t qu cho c t ng th . Vì quy lu t s
l n đã ch ra r ng n u nghiên c u 1 s t ng đ i l n hi n t ng thì nh ng bi u hi n ng u nhiên,
nh ng đ c thù c a hi n t ng riêng l s bù tr và tri t tiêu cho nhau, tính quy lu t s đ c bi u
hi n rõ. H n n a lý thuy t xác su t c ng ch ng minh r ng s sai khác gi a s bình quân c a m t
s r t l n đ i l ng ng u nhiên v i k v ng toán c a nó là m t đ i l ng nh tu ý.
Khi ch n đ n v đ đi u tra ch n m u ng i ta có th ch n theo cách ng u nhiên, ngh a là
các đ n v t ng th đ u có kh n ng đ c ch n nh nhau không ph thu c vào ý ki n ch quan
ng i ch n m u, ho c không ng u nhiên (bàn b c, phân tích t p th đ l a ch n ra nh ng đ n v
đ i bi u).
3.1.2. u đi m c a đi u tra ch n m u
- i u tra ch n m u th ng nhanh h n r t nhi u so đi u tra toàn b , vì đi u tra ít đ n v ,
nên công tác chu n b nhanh g n, s l ng tài li u ghi chép ít, th i gian đi u tra ghi chép, t ng
h p và phân tích s đ c rút ng n. Do đó đi u tra ch n m u mang tính k p th i cao.

45
 - Do đi u tra ít đ n v , s nhân viên đi u tra và m i chi phí đi u tra gi m, cho nên đi u tra
ch n m u s ti t ki m s c ng i, v t t , ti n c a.
- Do đi u tra ít đ n v nên có th m r ng đ c n i dung đi u tra, đi sâu nghiên c u nhi u
m t c a hi n t ng.
- Tài li u thu th p đ c trong đi u tra ch n m u s có đ chính xác cao, b i vì s nhân
viên đi u tra ít nên có th ch n đ c nh ng ng i có trình đ chuyên môn cao và nhi u kinh
nghi m, đ ng th i vi c ki m tra s li u có th ti n hành t m và t p trung, do đó các sai sót do
ghi chép s gi m đi nhi u.
- i u tra ch n m u không đòi h i m t t ch c l n nh đi u tra toàn b , m t t ch c nh
c ng có th ti n hành đi u tra ch n m u.
Tóm l i đi u tra ch n m u có r t nhi u u đi m so v i đi u tra toàn b , nh ng do đi u tra
ch n m u ti n hành v i ph m vi nh nên s có sai s nh t đ nh so v i k t qu đi u tra toàn b nên
không th dùng đi u tra ch n m u đ hoàn toàn thay th cho đi u tra toàn b .
3.1.3. Ph m vi ng d ng đi u tra ch n m u
- Dùng đ thay th đi u tra toàn b khi đ i t ng nghiên c u cho phép v a có th đi u tra
toàn b , v a có th đi u tra ch n m u, thì ti n hành đi u tra ch n m u đ có k t qu nhanh và ti t
ki m ho c dùng cho nh ng tr ng h p vi c đi u tra có liên quan t i phá hu đ n v đi u tra.
- K t h p v i đi u tra toàn b đ m r ng n i dung đi u tra và đánh giá k t qu đi u tra
toàn b .
- Dùng trong tr ng h p mu n so sánh các hi n t ng v i nhau mà ch a có tài li u c th ,
ho c ki m đ nh gi thi t đ t ra.
- Dùng đ t ng h p nhanh tài li u đi u tra toàn b , có thông tin nhanh, ph c v k p th i
cho công tác qu n lý.
3.1.4. Phân lo i đi u tra ch n m u
1. i u tra ch n m u ng u nhiên
i u tra ch n m u ng u nhiên là ph ng pháp ch n m u trong đó các đ n v t ng th
đ c ch n vào m u m t cách hoàn toàn ng u nhiên, ngh a là các đ n v t ng th đ u có kh n ng
đ c ch n nh nhau, không ph thu c vào ý mu n ch quan ng i ch n m u.
2. i u tra ch n m u phi ng u nhiên.
i u tra ch n m u phi ng u nhiên là s l a ch n các đ n v vào m u đi u tra d a trên
kinh nghi m và hi u bi t c a ng i nghiên c u v t ng th nghiên c u, ho c c n c vào nh ng
qui đ nh nh t đ nh khi l y m u.

3.2. I U TRA CH N M U NG U NHIÊN

3.2.1 T ng th chung và t ng th m u
T ng th chung là t ng th bao g m toàn b các đ n v thu c đ i t ng đi u tra. S đ n
v c a t ng th chung th ng đ c ký hi u là N và đ c bi u th b ng dãy s l ng bi n
X1, X2 , X3 ……….. Xn , …..XN

46
 T ng th m u là t ng th bao g m m t s đ n v nh t đ nh đ c ch n ra t t ng th chung
đ đi u tra th c t . S đ n v c a t ng th m u th ng đ c ký hi u là n. T ng th m u g m n
đ n v t ng th th ng đ c bi u di n d i d ng b n phân ph i.
3.2.2 Ch n m u nhi u l n và ch n m u 1 l n
1. Ch n m u nhi u l n (ch n hoàn l i)
Ch n m u nhi u l n là khi m i đ n v đ c ch n ra đ đ ng ký r i l i tr v t ng th
chung. Nh v y s đ n v t ng th chung không thay đ i trong su t quá trình l y m u. Xác su t
đ c ch n c a m i đ n v t ng th là b ng nhau.
G i K là s kh n ng thi t l p đ c t ng th m u thì s kh n ng đó trong ch n nhi u l n
đ c xác đ nh theo công th c sau:

K = Nn
2. Ch n m u 1 l n (ch n không hoàn l i)
Ch n m u m t l n là khi m i đ n v đã đ c ch n đ đ ng ký r i s đ c x p riêng ra
không tr l i v t ng th chung n a, do đó không có kh n ng ch n l i, xác su t đ c ch n c a
m i đ n v không b ng nhau.
Khi đó s kh n ng thi t l p t ng th m u đ c xác đ nh theo công th c:

N!
K = C nN =
n! ( N − n)!
3.2.3 Ch n m u v i xác su t đ u và xác su t không đ u
Ch n m u v i xác su t đ u là đ m b o m i đ n v c a hi n t ng nghiên c u đ u có c
h i đ c ch n vào m u nh nhau. Tính bình đ ng còn th hi n trong vi c c l ng k t qu vì k t
qu thu đ c trên m u không phân bi t đ n v nào. Ph ng pháp ch n m u không đ u không l u
ý đ n s khác bi t gi a các đ n v t ng th và th ng đ c s d ng khi các đ n v c a t ng th
t ng đ i đ ng đ u nhau theo tiêu th c nghiên c u, ho c không bi t tr c đ c s khác bi t gi a
các đ n v đi u tra.
Ch n m u v i xác su t không đ u ngh a là không c n đ m b o kh n ng đ c ch n vào
m u c a các đ n v ph i b ng nhau. Các đ n v có th đ c ch n vào m u theo xác su t t l vai
trò c a t ng đ n v . xác su t n đ nh riêng cho m i đ n v v kh n ng đ c ch n vào m u là xác
su t bao hàm.
Vi c ch n m u v i xác su t không đ u có khó kh n, ph c t p h n vì ph i có s li u tiêu
nghi m v qui mô, kích c c a t ng đ n v .
3.2.4. Sai s trong đi u tra ch n m u ng u nhiên
Sai s ch n m u là s chênh l ch v tr s gi a các ch tiêu tính ra đ c trong đi u tra
ch n m u và các ch tiêu t ng ng c a t ng th chung.
1. Các lo i sai s
a. Sai s ch n m u:

47
 Nh đã nói, ta không bi t đ c m t cách chính xác các đ c tr ng c a t ng th nh trung
bình ho c t l , mà ch có th c l ng chúng d a trên thông tin thu th p t m u. Các c l ng
đó, t t nhiên là không th tránh kh i sai sót, g i là sai s ch n m u. Nh v y sai s ch n m u là
sai s do s d ng thông tin thu th p đ c ch trên m t b ph n t ng th , ho c là do m u không th
hi n, đ i di n đ c cho c t ng th . Nói cách khác sai s ch n m u do hai y u t : y u t thi t k ,
th c hi n và y u t ng u nhiên. Có th h n ch sai s b ng cách h t s c chú ý t i vi c thi t k ,
th c hi n ch n m u, song sai s ch n m u h u nh là t t nhiên, ch có th gi m b t b ng cách
t ng qui mô c a m u.
b. Sai s phi ch n m u:
Sai s phi ch n m u là sai s không thu c v ph ng pháp ch n m u đ c s d ng. Các
đi u ki n đ phát sinh sai s phi ch n m u có th là:
- Sai s do ghi chép: do đ n v đi u tra ch a hi u đúng n i dung câu h i nên tr l i sai, do
đo l ng, do vô tình ghi chép sai ho c c ý ghi chép sai do m c đích nào đó.
N u là sai s ng u nhiên thì các sai l ch trong khi l y s li u có th bù tr nhau. Lo i sai
s này ít gây nguy hi m.
Sai s h th ng là sai s nguy hi m, càng nhi u đ n v đi u tra thì sai s càng nhi u. Nó
x y ra do d ng c đo l ng sai hay c ý ghi sai.
có th gi m b t đ c sai s do ghi chép c n ph i chu n b t t cho công tác đi u tra,
trình đ d ng c máy móc và ý th c ng i đi u tra.
- Sai s do m u đ c l y t m t t ng th không thích h p.
- Sai s do t l không tr l i quá cao. Vi c không nh n đ c các câu tr l i là m t v n đ
quan tr ng ph i gi i quy t c a ph ng pháp ch n m u. Nó làm cho k t qu đi u tra b sai l ch do
thông tin không đ y đ , t ng th tr l i có th r t khác xa v i t ng th th c s mu n đi u tra.
2. Ph ng pháp tính sai s .
a. Khi đi u tra ch n m u dùng đ suy r ng s trung bình c a m t tiêu th c nào đó thì sai s đ c
tính nh sau:
+ Khi ch n m u nhi u l n

δ2
μx =
n
Trong đó: μ x - Sai s trung bình ch n m u.

δ2 - Ph ng sai chung.
n - S đ n v t ng th m u.
Do ph ng sai t ng th chung không tính đ c nên ph i dùng ph ng sai m u đi u ch nh
đ thay th :

δ m2
μx =
n −1
+ Khi ch n m u 1 l n
48
 δ2 n δ m2 n
μx = (1 − ) hay μx = (1 − )
n N n −1 N

Trong đó: δ m2' - là ph ng sai m u đi u ch nh:

n 2
δ m2' = δm
n −1
δ m2 - ph ng sai m u.
N - S đ n v c a t ng th chung.
Ví d : Tính sai s ch n m u ng u nhiên nhi u l n trong tr ng h p tính n ng su t lao
đ ng (NSL ) chung c a đ n v B u đi n Y có t ng s công nhân là 200 ng i, trong đó ch n ra
100 công nhân đ đi u tra th c t v k t qu đi u tra nh sau:
B ng 3.1
NSL c a S công nhân
1 CN xi fi x’i fi x’i x’i - x (x’i- x )2 fi (x’i- x )2
35-45 14 20 560 -18 324 4536
45-55 20 50 1000 -8 64 1280
55-65 42 60 2520 2 4 168
65-75 20 70 1400 12 144 2880
75-85 4 80 320 22 484 1936
C ng 100 5800 10800

Ta có:

x =
∑ x′ f
i i
=
5800
= 58(T )
∑f i 100
10800
δ m2 = = 108
100
108
μx = = 1,044
100 − 1
b. Khi đi u tra ch n m u đ suy r ng t l theo m t tiêu th c nào đó thì sai s đ c tính nh sau:
- Tr ng h p ch n m u nhi u l n:

pq p(1 − p)
μp = =
n n
Trong đó: p - T l c u thành c a t ng th chung:

M
p=
N
M - Là s đ n v mang d u hi u A nào đó mà ta quan tâm, theo đ nh ngh a xác su t thì p
chính là xác su t đ l y đ n v mang d u hi u A trong t ng th chung.
q - là t tr ng c a b ph n không mang d u hi u A c a t ng th chung.

49
 Do t l c u thành chung không tính đ c nên ph i dùng t l c u thành m u đi u ch nh
đ thay th :

w(1 − w)
μp =
n −1
m
Trong đó: w - T l c u thành c a t ng th m u w =
n
m - Là s đ n v mang d u hi u A nào đó mà ta quan tâm thu c t ng th m u.
n - S đ n v c a t ng th m u.
- Trong tr ng h p ch n m u 1 l n

pq n p(1 − p) n
μp = (1 − ) = (1 − )
n N n N

w(1 − w)
μp =
n
Ví d : t s li u b ng 3.1 tính sai s trung bình ch n m u v t l s công nhân có n ng su t lao
đ ng t 65 tri u đ ng tr lên.
Ta có t l s công nhân có n ng su t lao đ ng t 65 tri u đ ng tr lên là:
w = (20+4)/100 = 0,24
w(1-w) = 0,24(1-0,24)
Do đó:
0,24(1 − 0,24)
μp = = 0,00184
100 − 1
3. Ý ngh a c a μx và μp
Sai s μx và μp bi u hi n tr s c a các sai s ch n m u g p ph i khi suy r ng tài li u.
Nh ng do ch n m u ng u nhiên nên sai s này không đ c xác đ nh tr c v d u( + ho c - ) mà
nó ph n ánh 1 ph m vi chênh l ch có th nhi u h n hay ít h n so v i tham s c a t ng th chung,
do đó chênh l ch gi a s trung bình m u (t l m u) và s trung bình chung (t l chung) là ± μx
và μp, ngh a là:

X = x ± μx
p = w± μp

X - là s trung bình chung;

x - S trung bình m u.
p - T l chung.
w - T l m u.
4. Ph m vi sai s ch n m u

50
 Ph m vi sai s ch n m u có th đ c xác đ nh theo công th c:

ε = tμ

Trong đó: ε - Ph m vi sai s ch n m u.

t - H s tin c y
μ - sai s trung bình ch n m u.

Ho c ε x = tμ x
ε p = tμ p
5. Suy r ng k t qu đi u tra ch n m u
T c là tính toán các tham s c a t ng th chung trên c s thu th p đ c trong đi u tra
ch n m u. Có hai ph ng pháp suy r ng:
a. Ph ng pháp tính đ i tr c ti p:
c áp d ng khi dùng các s trung bình m u hay t l m u c a t ng th m u đ tính ra
các tham s c a t ng th chung:

X = x ±εx ⇒
x −εx ≤ X ≤ x +εx

p = w±εp
w−ε p ≤ p ≤ w+ε p
Ví d : Gi s khi đi u tra ch n m u, t l s n ph m d ch v đ m b o ch t l ng là 90 %.
V i xác xu t 0,9545 tính ra ph m vi sai s ch n là ε p = 0,02. Nh v y suy ra t l s n ph m d ch
v đ m b o ch t l ng s n m trong ph m vi:
w−ε p ≤ p ≤ w+ε p
0,90 – 0,02 ≤ p ≤ 0,90 + 0,02
0,88 ≤ p ≤ 0,92
b. Ph ng pháp h s đi u ch nh:
c dùng đ xác đ nh k t qu đi u tra toàn b . C n c vào k t qu đi u tra toàn b và
đi u tra ch n m u, tính ra t l chênh l ch r i dùng t l này đ làm h s đi u ch nh k t qu đi u
tra toàn b .
Ví d : Trong t ng đi u tra dân s , ti n hành đi u tra ch n m u trên 5% s đ a đi m đi u
tra v i m c đích nghiên c u thêm m t s tiêu th c, đ ng th i ki m tra k t qu t ng đi u tra dân
s . Gi s theo k t qu t ng đi u tra dân s thì s dân c a t nh Y là 1765200 ng i, trong đó ch
tính riêng 5% đ a bàn đi u tra ( là nh ng đ a bàn ch n làm m u) là 95260 ng i. Trong khi đó k t
qu đi u tra ch n m u trên 5% đ a bàn th y đi u tra toàn b b sót 48 ng i trong các đ a bàn đó.
Do đó t l b sót là: 48/ 95260 = 0,0005 hay 0,05%.
Dùng t l này làm h s đi u ch nh k t qu đi u tra toàn b . Nh v y trên toàn t nh s
ng i b b sót có th là:
51
 0,0005 * 1765200 = 883 ng i.
Do đó s dân th c t c a t nh Y s là :
1765200 +883 = 1766.083 ng i.
6. Xác đ nh s đ n v t ng th m u
Khi đi u tra ch n m u c n xác đ nh s đ n v đi u tra sao cho tho mãn hai yêu c u sau:
- B o đ m sai s ch n m u nh nh t;
- Chi phí th p nh t.
Hai yêu c u này đ i l p nhau. Mu n đ m b o tài li u đi u tra chính xác( sai s nh nh t)
ph i đi u tra m t l ng đ n v khá l n, t c là c n m t l ng kinh phí l n. Ng c l i v i m t
l ng kinh phí có h n, ch có th đi u tra m t s ít đ n v thì ph i ch p nh n m t sai s nh t đ nh.
Trong th c t th ng c n c vào yêu c u c a đ chính xác( ph m vi sai s ch n m u) đ
tính s đ n v m u c n đi u tra.
+ Tr ng h p đ cl ng s trung bình:
- N u d đ nh ch n đ n v t ng th m u theo cách ch n nhi u l n( ch n hoàn l i):

δ2 t 2δ 2
ε x = tμ x = t suy ra n =
n ε x2
- Trong tr ng h p ch n m t l n( ch n không hoàn l i):

δ x2 n Nt 2δ 2
εx = t (1 − ) suy ra n =
n N
Nε x + t 2 δ 2
2

+ Tr ng h p đ cl ng t l :
- N u d đ nh ch n các đ n v t ng th theo cách ch n nhi u l n:

pq t 2 pq
εp = tμ p = t suy ra n =
n ε p2

- N u d đ nh ch n m u theo cách ch n m t l n:

pq n Nt 2 pq
εp = tμ p = t (1 − ) suy ra n =
Nε p + t 2 pq
2
n N
Qua các công th c cho th y các nhân t nh h ng đ n s đ n v m u đi u tra bao g m:
- Ph m vi sai s ch n m u. N u yêu c u ph m vi sai s càng nh thì s đ n v m u c n
đi u tra càng nhi u và ng c l i. S đ n v m u t l ngh ch v i bình ph ng ph m v sai s ch n
m u.
- H s tin c y (t). Yêu c u trình đ tin c y c a tài li u suy r ng cao hay th p thì h s tin
c y c ng ph i l n hay nh m t cách t ng ng và do đó s đ n v m u c ng ph i t ng gi m cho
phù h p. S đ n v m u t l thu n v i bình ph ng h s tin c y.

52
 - Tính ch t đ ng đ u c a hi n t ng nghiên c u. S đ n v m u t l thu n v i ph ng sai
c a t ng th chung δ2 và pq. N u tiêu th c bi n thiên ít, ph ng sai tính ra nh , s đ n v c n đi u
tra s gi m đi. Ng c l i n u tiêu th c bi n thiên l n, ph ng sai s l n làm cho s đ n v c n
đi u tra s t ng lên.
Ví d : T i m t B u đi n Trung tâm, dùng ph ng pháp đi u tra ch n m u đ c l ng t l
s n ph m d ch v vi ph m ch t l ng (t c đ , đ chính xác và an toàn). Ph m vi sai s ch n m u
là 0,08 v giá tr tuy t đ i, đ tin c y ph i đ t m c 99,73%. Xác đ nh s m u c n ch n n u:
- Các cu c đi u tra t ng t cho t l s n ph m d ch v đ m b o ch t l ng là 5%, 6%,
10%.
- Không có tài li u v các cu c đi u tra l n tr c
Theo đi u ki n đ t ra, c n ph i xác đ nh s m u (s s n ph m d ch v Công ty s lý trong
th i gian đó).
* Tr ng h p s d ng tài li u c a cu c đi u tra l n tr c: ta có 3 k t qu v t l s n ph m
d ch v vi ph m ch t l ng các cu c đi u tra l n tr c là p1 = 0,05; p2 = 0,06; p3 = 0,10.
đây s d ng p3 = 0,10 vì giá tr này g n 0,5 h n; ε = 0,08; 2Φ(t) = 0,9973 suy ra t = 3
S m u c n thi t có th xác đ nh
t2p (1 – p) 32 . 0,10 (1 – 0,10)
n = = = 126,56 ≈ 127
ε2 0,082
* Tr ng h p không có tài li u v các cu c đi u tra l n tr c: ph i gi thi t p = 0,5 đ
ph ng sai pq = 0,25 là l n nh t. Khi đó s m u tính ra c ng l n nh t, nh ng đ m b o đ c tính
đ i di n c a t ng th m u cao h n.
t2p (1 – p) 32 . 0,50 (1 – 0,50)
n = = = 351,56 ≈ 352
ε2 0,082
Trong th c t , khi tính s đ n v m u c n đi u tra th ng không có tài li u đ tính ph ng
sai chung, vì v y ph i gi i quy t b ng cách l y ph ng sai l n nh t c a các l n đi u tra tr c ho c
l y ph ng sai c a hi n t ng t ng t , ho c t ch c đi u tra thí đi m đ l y ph ng sai.
Sau khi xác đ nh đ c s đ n v m u đi u tra, ng i ta th ng ki m tra tính ch t đ i bi u
c a t ng th đó. ây là vi c làm c n thi t vì n u t ng th m u không đ i bi u cho t ng th chung
thì k t qu suy r ng s không chính xác. Vi c ki m tra tính ch t đ i bi u c a t ng th m u có th
ti n hành b ng nhi u cách:
- So sánh m t s ch tiêu trung bình ho c ch tiêu t l c a t ng th m u đã ch n v i các ch
tiêu t ng ng c a t ng th chung ( X v i x , w v i p ). T t nhiên là gi a nh ng ch tiêu này
th ng có s chênh l ch, nh ng n u m c đ chênh l ch không v t quá ph m vi cho phép (±5%)
thì t ng th m u đ c coi nh đ tính ch t đ i bi u. N u m c đ chênh l ch v t quá ph m vi ±
5%, t ng th m u ch a đ tính ch t đ i bi u, do đó ph i thay th m t s đ n v ho c t ng thêm s
đ n v đi u tra.
- Ki m tra và s lý nh ng s li u nghi ng . N u trong quá trình ch n các đ n v đi u tra
g p ph i m t vài đ n v có s li u quá l n hay quá bé thì c n ki m tra và s lý b ng cách:
+ N u s đ n v có s li u đ t xu t không nhi u, thì nên lo i b thay th b ng các đ n v
khác.

53
 + N u s đ n v có s li u đ t xu t không ph i là cá bi t, thì nên ch n phân lo i đ đ m
b o có m t s m u nh t đ nh đ i di n cho t ng th chung.
+ Có th so sánh s phân ph i các đ n v theo tiêu th c nghiên c u c a 2 t ng th . Cách
so sánh này ph c t p h n nh ng đ m b o tính đ i bi u h n.
3.2.5 Các ph ng pháp t ch c ch n m u
1. Ph ng pháp ch n m u ng u nhiên đ n thu n
ây là ph ng pháp t ch c ch n các đ n v m u trong t ng th chung m t cách h t s c
ng u nhiên không qua m t s s p x p nào. M i đ n v c a t ng th chung có th đ c ch n m t
l n ho c nhi u l n.
Ph ng pháp này đ n gi n nh ng nó ch cho k t qu t t khi t ng th nghiên c u t ng đ i
đ ng đ u. N u t ng th nghiên c u có k t c u ph c t p thì không nên ch n ph ng pháp này vì
ch n nh v y s đ n v t ng th m u s không đ c phân ph i đ u trong t ng th chung, tính ch t
đ i bi u c a t ng th m u s không cao. N u t ng th chung có qui mô l n thì vi c đ t s li u rút
th m cho t t c các đ n v c ng g p khó kh n. Chính vì v y trong th c t ph ng pháp ch n ng u
nhiên đ n thu n ít đ c s d ng.
2.Ph ng pháp ch n máy móc
ây là ph ng pháp t ch c ch n m u trong đó m i đ n v đ c ch n c n c vào nh ng
kho ng cách nh t đ nh. Tr c h t x p các đ n v t ng th chung theo m t th t nào đo nh s p
x p theo v n A, B, C,... c a tên g i, theo th t , theo qui mô t nh t i l n, v, v,.. Sau đó l n l t
ch n các đ n v theo th t m t cách máy móc, t c là c sau m t kho ng cách nh t đ nh l i ch n
ra m t đ n v . Kho ng cách này đ c xác đ nh b ng cách l y s đ n v t ng th chung chia cho s
đ n v t ng th m u:
N
d=
n
Ví d : C n ch n 200 công nhân trong s 2000 công nhân c a B u đi n t nh X đ điêu tra
n ng su t lao đ ng. Có th s p x p 2000 công nhân đó thành danh sách theo v n c a tên g i ( A,
B, C,...), lúc đó kho ng cách đ ch n ra t ng ng i là 2000/ 200 = 10. T c là c cách 10 ng i
trong danh sách l i ch n ra m t ng i. Ng i đ u tiên đ c ch n ra trong s 10 ng i đ u c a
danh b ng cách ng u nhiên đ n thu n. Gi s trong 10 ng i này rút th m đ c ng i th 5, thì
nh ng ng i đ c ch n ti p theo là 15, 25,....
Trong th c t có nh ng hi n t ng mà các đ n v c a nó đã đ c s p x p s n và trong su t
th i gian đi u tra v n không thay đ i v trí. V i nh ng hi n t ng nh v y có th l i d ng s b
trí s n có đ ch n theo kho ng cách đã tính.
Ph ng pháp ch n máy móc có th t c ti n hành đ n gi n h n ch n ng u nhiên đ n
thu n. Do l a ch n theo t ng kho ng cách nh t đ nh nên s đ n v m u đ c phân đ u trong t ng
th chung, tính ch t đ i bi u c a t ng th m u đ c nâng cao.
3.Ph ng pháp ch n phân lo i
ó là ti n hành ch n các đ n v m u khi t ng th chung đã đ c phân chia thành các t
theo các tiêu th c liên quan tr c ti p đ n m c đích nghiên c u. Vi c ch n các đ n v t các t
đ c ti n hành theo ph ng pháp ch n m u ng u nhiên.

54
 Khi phân t , các t th ng có các quy mô khác nhau. N u ch n s đ n v t ng th m u
trong m i t t ng ng v i t tr ng c a nó chi n trong t ng th thì g i là ch n phân lo i theo t
l . N u ch n s đ n v m u trong các t đ u b ng nhau thì g i là ch n không theo t l . Trong
N
ch n t l , s đ n v ch n trong m i t đ c tính theo công th c: ni = n i
N
i v i phân lo i t l sai s trung bình ch n m u không ph thu c vào ph ng sai chung
mà ph thu c vào trung bình các ph ng sai t . Vì v y có công th c tính sau:
* Khi nhi m v là đ suy r ng s trung bình:
- Tr ng h p ch n nhi u l n:

δ2
μx =
n
- Tr ng h p ch n m t l n:

δ2 n
μx = (1 − )
n N

V i: δ 2 x =
∑δ N i i

∑N i

* Khi nhi m v là đ cl ng t l :
- Tr ng h p ch n nhi u l n:

p (1 − p)
μp =
n
- Tr ng h p ch n m t l n:

p(1 − p) n
μp = (1 − )
n N
V i:

p(1 − p) =
∑ p(1 − p) N i

∑N i

Sai s trung bình ch n m u trong ch n phân lo i nh h n trong ch n m u ng u nhiên đ n

thu n và máy móc.
i v i ch n phân lo i không t l , sai s trung bình ch n m u đ c tính nh sau:
1
μ= μ i2 N i
N

Trong đó: μ i - Sai s trung bình trong t ng t ;

N i - S đ n v trong t ng t c a t ng th chung.

4. Ph ng pháp ch n c kh i
55
 Theo ph ng pháp này s m u đ c rút ra không ph i là l t đ n v mà t ng nhóm( kh i
đ n v ). M i nhóm đ n v đ c rút ra đ c đi u tra h t không b sót m t đ n v nào. Có th nói
r ng đây là đi u tra toàn b trong các kh i đ c ch n ra.
Mu n ch n theo ph ng pháp này, tr c h t t ng th chung ph i đ c chia thành các kh i có
qui mô b ng nhau ho c khác nhau( đ ti n cho vi c tính toán th ng chia các kh i có qui mô b ng
nhau). Vi c ch n kh i có th b ng ph ng pháp ch n ng u nhiên đ n thu n ho c ch n máy móc.
Trong ch n c kh i sai s trung bình ch n m u không ph thu c vào ph ng sai chung
mà ph thu c vào s chênh l ch gi a các s trung bình kh i hay còn g i là ph ng sai các s
trung bình kh i. Vì v y sai s trung bình ch n m u đ c tính theo công th c sau:
- Khi suy r ng s trung bình:

δ R−r
μx = ( )
r R −1
- Khi suy r ng t l :

w(1 − w) R − r
μp = ( )
r R −1
Trong đó: R - S kh i c a t ng th chung;
r - S kh i đ c ch n ra đ đi u tra.

δ2 =
∑ ( x − x)
i
2
ni
∑n i

Trong đó: xi - S trung bình c a kh i th i đ c ch n

x - S trung bình c a t t c các kh i đ c ch n.

w(1 − w) =
∑ (w − w ) i r
2
ni
∑n i

wr =
∑w n i i

∑n i

N u s đ n v các kh i b ng nhau:

wr =
∑w i

r
Trong đó: wi - T l t ng kh i đ c ch n;
wr - T l trung bình các kh i đ c ch n.
5. Ph ng pháp ch n k t h p
Ch n k t h p là s d ng k t h p m t s ph ng pháp ch n v i nhau. N u ch n k t h p c
kh i v i v i ch n ng u nhiên đ n thu n thì tr c h t t ng th chung đ c chia thành các kh i,
ch n m t s kh i c n thi t, sau đó ch n ng u nhiên các đ n v trong các kh i đã ch n đ đi u tra.
V i cách ch n này sai s trung bình ch n m u đ c tính theo công th c sau:
56
 Tr ng h p ch n nhi u l n:

δ2 δ2
μ 2
x = +
n r
Tr ng h p ch n m t l n:

δ2 n δ 2
r
μ 2x = (1 − )+ (1 − )
n N r R
3.2.6 i u tra ch n m u nh và đi u tra ch n m u th i đi m:
1. i u tra ch n m u nh
Trên th c t có nhi u tr ng h p không th đi u tra m t s đ n v t ng đ i l n vì nó liên
quan đ n vi c phá hu đ n v đi u tra nh đi u tra ch t l ng đ h p, th đ b n c a bóng đèn,
v.v,.... Vì v y n y sinh yêu c u ch n m u nh , ngh a là tìm hi u đ c đi m c a t ng th chung t
m t t ng th m u nh , v i s m u th ng không quá hai m i đ n v . Trong đi u tra ch n m u
nh , n u dùng ph ng pháp thích h p v n có th đ m b o đ chính xác đ suy r ng tài li u.
Quan h gi a ph ng sai m u và ph ng sai chung có th bi u hi n:
n
δ2 = δ m2
n −1
n
Trong đi u tra ch n m u nh ( v i n<20 ) t s là đáng k . Vì v y công th c tính
n −1
sai s trung bình ch n m u trong đi u tra ch n m u nh là:

δ2 δ m2
μ0 = =
n n −1

w(1 − w)
μ0 =
n −1

Trong đó: μ 0 - Sai s trung bình ch n m u nh

Và ε 0 = tμ 0
Nh v y h s tin c y t càng cao thì ph m vi sai s ch n m u càng l n và xác su t suy
r ng càng t ng. Khác v i các cu c đi u tra ch n m u bình th ng, đây xác su t ng v i các h
s tin c y t đ c tính trong b ng phân ph i Student.
Ví d : ki m tra ch t l ng s n ph m, ng i ta ch n ng u nhiên 16 h p đ ki m tra.
K t qu ki m tra cho th y trong 16 h p có 2 h p kém ph m ch t.
V y t l s n ph m kém ch t l ng:
2
w= = 0,125
16

Sai s trung bình ch n m u nh :

w(1 − w) 0,125(1 − 0,126)
μ0 = = = 0,00729
n −1 16 − 1
57
 N u suy r ng t l s n ph m kém ph m ch t cho toàn b s n ph m v i xác su t 0,936 ta
có n = 16 thì t = 2 do đó:
ε 0 = tμ 0 = 2.0,00729 = 0,01458
V y t l ph ph m: 0,125 − 0,01458 < p < 0,125 + 0,01458
Hay: 0,1104 < p < 0,1396
2. i u tra ch n m u th i đi m
i u tra ch n m u th i đi m th ng đ c dùng trong công nghi p và giao thông v n t i
đ nghiên c u th i gian làm vi c c a công nhân ho c c a thi t b . ây là m t ph ng pháp ch n
m u đ c bi t vì xét theo th i gian thì nói là ch n m u, nh ng xét theo ph m vi t ng th nghiên
c u thì l i là đi u tra toàn b . N i dung c a ph ng pháp là trong nh ng th i đi m nh t đ nh
ng i ta đ ng ký s t n t i c a các ph n t thu c quá trình nghiên c u, không k th i gian t n t i
đó dài hay ng n.

3.3 I U TRA CH N M U PHI NG U NHIÊN

i u tra ch n m u phi ng u nhiên là ch n có d ng ý tr c, ngh a là d a trên s hi u bi t

v hi n t ng nghiên c u, ti n hành bàn b c, phân tích đ l a ch n nh ng đ n v đi u hình có kh
n ng đ i di n cho t ng th nghiên c u đ đi u tra. K t qu đi u tra th ng đ c dùng đ suy r ng
cho toàn b t ng th ho c đ đánh giá m t cách t ng quát. i u tra ch n m u phi ng u nhiên đ c
s d ng r ng rãi đ nghiên c u các hi n t ng kinh t ph c t p, phân tán, không n đ nh đòi h i
ph i quan sát, phân tích t m tr c khi thu th p tài li u. i u tra ch n m u phi ng u nhiên không
hoàn toàn d a trên c s toán h c nh ch n m u ng u nhiên mà ch y u đòi h i ph i k t h p ch t
ch gi a phân tích lý lu n và th c t . S nh n xét ch quan c a ng i t ch c có nh h ng đ n
ch t l ng đi u tra. Mu n đ m b o ch t l ng tài li u đi u tra ph i gi i quy t các v n đ sau:
1. m b o phân t chính xác đ i t ng đi u tra
Vì m i đ n v đ c ch n ra dù có đ y đ tính ch t đ i bi u đ n m y c ng ch có kh n ng
đ i di n cho m i b ph n, m t lo i hình nào đó trong t ng th ph c t p. N u t p h p đ c các
đi n hình c a nhi u b ph n thì chúng có kh n ng đ i di n cho c t ng th hi n t ng ph c t p.
M t khác, vi c phân t có tác d ng thu h p đ bi n thiên tiêu th c trong m i b ph n làm cho vi c
suy r ng tài li u càng t m và chính xác. T ng th càng ph c t p, vi c phân tích càng ph i th n
tr ng, nhi u khi phân t còn ph i tr i qua nhi u b c đ có nh ng t chi ti t h n.
2. Ch n đ n v đi u tra
Trong đi u tra ch n m u phi ng u nhiên, ng i ta ch n các đ n v đi n hình có kh n ng
đ i di n cho t ng b ph n khác nhau c a t ng th nghiên c u. Có nhi u cách ch n:
+ Ch n nh ng đ n v có m c đ tiêu th c g n v i s trung bình c a t ng b ph n nh t,
đ ng th i c ng là m c đ ph bi n nh t trong b ph n đó. Khi ch n ph i thông qua quan sát bàn
b c phân tích t p th thì m i ch n đ c nh ng đ n v đi u tra có tính đ i bi u cao. Sau khi ch n
đ c các đ n v đi u tra ph i ki m tra tính ch t đ i bi u c a các đ n v đó, n u ch p nh n đ c
thì m i ti n hành đi u tra th c t .
+ Ch n nh ng đ n v có kinh nghi m v m t m t nào đó.
+ Ch n m t s đ a ph ng đ i di n cho t ng vùng kinh t . Trong các vùng này l i ch n
ng u nhiên m t s đ n v đi u tra.

58
3. Xác đ nh s đ n v đi u tra
i u tra ch n m u phi ng u nhiên c ng ph i d a trên c s đ nh lu t s l n, ngh a là c n
ch n ra m t s đ n v đi u tra nhi u t i m c đ kh n ng đ i bi u cho c t ng th . Vì ch n phi
ng u nhiên nên không th dùng công th c toán h c đ tính. Mu n xác đ nh s m u c n:
+ C n c vào tính ch t ph c t p c a t ng th đi u tra. T ng th càng ph c t p càng c n
đi u tra nhi u đ n v .
+ C n c vào kinh nghi m c a các đ a ph ng khác, n c khác, các l n đi u tra tr cđ
quy t đ nh s đ n v c n đi u tra th c t .
+ C n c vào m c đ đòi h i c a vi c nghiên c u, l c l ng cán b và kh n ng v t ch t
đ quy t đ nh t ng thêm hay gi m b t s đ n v c n đi u tra.
4. Sai s ch n m u
Trong đi u tra ch n m u phi ng u nhiên, sai s ch n m u không th tính đ c b ng công
th c toán h c, mà ph i thông qua nh n xét, so sánh đ c l ng ra. N u th y sai s không l n
l m có th ch p nh n đ c thì dùng k t qu c a đi u tra ch n m u suy r ng ra các tham s c a
t ng th chung. N u th y nghi ng thì có th ch n l i và đi u tra l i. Ngoài ra có th dùng ph ng
pháp ki m đ nh th ng kê đ xác đ nh ch t l ng k t qu đi u tra ch n m u. Khi suy r ng thì suy
r ng tr c ti p, ch không suy r ng có ph m vi nh trong đi u tra ch n m u ng u nhiên. Các đ n
v đi u tra đ c l a ch n t các b ph n khác nhau nên khi suy r ng ph i theo th t t ng b c
và chú ý đ n t tr ng c a m i b ph n trong t ng th .
5. L c l ng tham gia đi u tra
i u tra ch n m u phi ng u nhiên đòi h i ph i gi i quy t nhi u v n đ ph c t p, mà c s
ch y u là d a trên s phân tích sâu s c đ i t ng nghiên c u. Mu n làm t t công tác đi u tra,
ph i thành th o v nghi p v , am hi u hi n t ng nghiên c u, làm t t công tác t ch c v n đ ng
đ hi u rõ m c đích nghiên c u, gi i quy t t t nh ng v n đ nh h ng t i ch t l ng đi u tra.

TÓM T T N I DUNG
1. i u tra ch n m u là 1 lo i đi u tra không toàn b trong đó ng i ta ch ch n ra m t s đ n v
trong toàn b các đ n v c a hi n t ng nghiên c u đ đi u tra th c t , r i dùng các k t qu tính
toán đ suy r ng thành các đ c đi m c a toàn b t ng th nghiên c u. i u tra ch n m u có
nh ng u đi m, nh c đi m và c ng có ph m phi s d ng nh t đ nh.
2. i u tra ch n m u ng u nhiên là ph ng pháp ch n m u trong đó các đ n v t ng th đ c
ch n vào m u m t cách hoàn toàn ng u nhiên, ngh a là các đ n v t ng th đ u có kh n ng đ c
ch n nh nhau, không ph thu c vào ý mu n ch quan ng i ch n m u. Khi nghiên c u đi u tra
ch n m u ng u nhiên c n nghiên c u T ng th chung và t ng th m u; ch n m u nhi u l n và
ch n m u m t l n; Sai s trong đi u tra ch n m u; Các ph ng pháp t ch c ch n m u.
3. i u tra ch n m u phi ng u nhiên là s l a ch n các đ n v vào m u đi u tra d a trên kinh
nghi m và hi u bi t c a ng i nghiên c u v t ng th nghiên c u, ho c c n c vào nh ng qui
đ nh nh t đ nh khi l y m u. Khi nghiên c u đi u tra ch n m u phi ng u nhiên c n chú ý ch n đ n
v đi u tra; Xác đ nh s đ n v đi u tra; Sai s ch n m u và l c l ng tham gia đi u tra.

59
CÂU H I VÀ BÀI T P
1. Th nào là đi u tra ch n m u? i u tra ch n m u có nh ng u nh c đi m gì ? Ph m vi s
d ng đi u tra ch n m u nh th nào ?
2. Th nào là đi u tra ch n m u ng u nhiên? Hãy trình bày v đi u tra ch n m u nhi u l n và
ch n m u m t l n ?
4. Th nào là sai s ch n m u? Ph ng pháp tính sai s ch n m u?
5. Ph ng pháp suy r ng k t qu đi u tra ch n m u và xác đ nh s đ n v m u c n đi u tra ?
6. Hãy trình bày các ph ng pháp t ch c ch n m u trong đi u tra ch n m u ng u nhiên?
7. Th nào là đi u tra ch n m u phi ng u nhiên? Trong đi u tra ch n m u phi ng u nhiên c n đáp
ng nh ng yêu c u nào?
8. T i m t đ n v B u đi n, dùng ph ng pháp đi u tra ch n m u đ c l ng t l B u ph m
EMS vi ph m ch tiêu th i gian hành trình. Ph m vi sai s ch n m u là 0,08 v giá tr tuy t đ i, đ
tin c y ph i đ t m c 99,73%. Hãy xác đ nh s m u c n ch n n u:
- Các cu c đi u tra tr c cho k t qu 5% ; 7% ; 10%
- Không có tài li u v các cu c đi u tra l n tr c
9. Kh o sát th i gian đàm tho i c a 100 khách hàng t i m t B u c c có k t qu nh sau:
Th i gian đàm S khách hàng
tho i ( phút )
1 2
2 10
3 14
4 20
5 18
6 13
7 10
8 6
9 3
10 2
11 1
12 1
C ng 100
Yêu c u:
- Tính sai s ch n m u ng u nhiên th i gian đàm tho i c a khách hàng
- Tính sai s bình quân ch n m u v t l khách hàng có th i gian đàm tho i
t 8 phút tr lên
- Suy r ng k t qu đi u tra v i đ tin c y ph i đ t 99,73%

60
 CH NG 4

T NG QUAN VÀ H I QUY

GI I THI U

M c đích, yêu c u:

Trang b các ki n th c c b n v t ng quan và h i quy, bao g m m i li n h t ng quan

tuy n tính gi a hai hai tiêu th c; m i li n h t ng quan phi tuy n gi a hai tiêu th c và m i li n
h t ng quan nhi u tiêu th c. Yêu c u ph i n m đ c nh ng ki n th c c b n và bi t v n d ng
đ tìm m i liên h t ng quan gi a các nhân t .

N i dung chính:

- M t s v n đ chung v t ng quan và h i quy (Tiêu th c nguyên nhân và tiêu th c k t

qu ; Nhi m v ph ng pháp h i quy và t ng quan)
- M i li n h t ng quan tuy n tính gi a hai hai tiêu th c s l ng
- M i li n h t ng quan phi tuy n gi a hai tiêu th c s l ng
- M i li n h t ng quan nhi u tiêu th c

N I DUNG

4.1. KHÁI NI M

4.1.1. Tiêu th c nguyên nhân và tiêu th c k t qu

Gi a các hi n t ng kinh t xã h i t n t i nh ng m i liên quan ràng bu c l n nhau. Ngay
trong cùng m t hi n t ng nghiên c u bao g m nhi u tiêu th c khác nhau, thì nh ng tiêu th c
này c ng có nh ng m i liên h qua l i nh t đ nh. N u xét v m c đ ph thu c gi a các tiêu th c
thì ng i ta th ng chia m i liên h gi a các hi n t ng thành các lo i sau:
Liên h hàm s : là lo i liên h h t s c ch t ch gi a hai đ i l ng nghiên c u và bi u hi n
s liên h này theo nh ng t l t ng ng ch t ch , t c là khi hi n t ng thay đ i thì nó hoàn toàn
quy t đ nh s thay đ i c a hi n t ng liên quan theo m t t l t ng ng. Tr ng h p này ít g p
trong th c t , th ng g p trong toán h c và v t lý.
Liên h t ng quan: là m i liên h không hoàn toàn ch t ch nh liên h hàm s , t c là
khi tr s c a tiêu th c nguyên nhân thay đ i nó d n đ n tiêu th c k t qu thay đ i theo. Nh ng s
thay đ i c a tiêu th c k t qu không hoàn toàn ph thu c vào s thay đ i c a tiêu th c nguyên
nhân nói trên mà nó còn ph thu c vào các tiêu th c nguyên nhân khác, th ng kê g i m i liên h
đó là m i liên h t ng quan. phân tích và đánh giá m i liên h t ng quan gi a các tiêu th c
ng i ta th ng s d ng ph ng pháp t ng quan, trên c s quan sát hi n t ng s l n. Ph ng
pháp t ng quan th ng đ c v n d ng trong tr ng h p tr s c a tiêu th c nào đó b thay đ i
do nh h ng c a nhi u tiêu th c khác, trong đó m c đ nh h ng c a các tiêu th c có th khác
nhau. Tu theo m c đích nghiên c u có th ch n riêng ra 1, 2 ho c 3, 4 tiêu th c có ý ngh a quy t
đ nh đ xác đ nh m i liên h t ng quan gi a chúng v i nhau. Trong th ng kê th ng phân bi t:

61
 - Tiêu th c nguyên nhân: Là lo i tiêu th c mà s thay đ i tr s c a nó là nguyên nhân làm
nh h ng t i s thay đ i tr s c a tiêu th c khác ( th ng ký hi u x- là tiêu th c nguyên nhân);
- Tiêu th c k t qu : Là lo i tiêu th c ch u nh h ng tác đ ng c a các tiêu th c nguyên
nhân ( trong th ng kê ký hi u y - tiêu th c k t qu ).
ng v i m i giá tr (tr s ) xi c a tiêu th c x ta có m t tr s yj c a tiêu th c y. S li u ban
đ u c a hai tiêu th c này đ c trình bày d i d ng b ng.
4.1.2. Nhi m v c a ph ng pháp h i quy và t ng quan
1. Khái ni m ph ng pháp h i quy và t ng quan
H i quy và t ng quan là ph ng pháp toán h c đ c v n d ng đ phân tích m i liên h
t ng quan gi a các hi n t ng nghiên c u g m nhi u y u t , gi a các y u t có nh h ng l n
nhau, liên h t ng quan v i nhau.
2. Nhi m v c a ph ng pháp h i quy và t ng quan
* Xác đ nh ph ng trình h i quy nh m bi u di n m i liên h t ng quan d i d ng m t
hàm s bao g m:
+ Phân tích b n ch t c a hi n t ng ;
+ Ch n d ng hàm s phù h p v i hi n t ng s l n đã quan sát và b n ch t c a hi n
t ng;
+ Tính toán các tham s c a ph ng trình h i quy;
* ánh giá m c đ ch t ch c a m i liên h t ng quan b ng cách tính h s t ng quan
và t s t ng quan.

4.2. LIÊN H T NG QUAN TUY N TÍNH GI A HAI TIÊU TH C S L NG

T ng quan tuy n tính là t ng quan bi u th m i liên h gi a hai ( hay nhi u) tiêu th c

phù h p v i m t ph ng trình đ ng th ng nào đó.Trong tr ng h p này các giá tr th c nghi m
c a tiêu th c nguyên nhân (x) và tiêu th c k t qu (y) th ng đ c trình bày d i d ng b ng:
B ng 4.1
x x1 x2 ... xi ... xn
y y1 y2 ... yi ... yn

Gi s gi a hai tiêu th c này có m i liên h t ng quan tuy n tính theo m t ph ng trình

đ ng th ng:
yx= a+ bx
Trong đó: x - giá tr th c nghi m c a tiêu th c nguyên nhân;
yx - giá tr lý thuy t c a tiêu th c k t qu tính theo ph ng trình h i qui;
a, b - là các tham s qui đ nh v trí c a ph ng trình h i qui.
Quá trình xác đ nh và đánh giá m i t ng quan tuy n tính gi a hai tiêu th c s l ng
đ c ti n hành theo trình t sau:
62
 * Ph ng trình h i qui:
phán đoán và l a ch n d ng ph ng trình h i qui cho phù h p ph i c n c vào các giá
tr th c nghi m c a tiêu th c nguyên nhân x và tiêu th c k t qu y. Thông th ng v đ th các
đi m th c nghi m, m i đi m ng v i m t c p giá tr (xi, yi), r i t đó b ng tr c quan phán đoán
d ng ph ng trình h i qui thích h p c n c và tình hình phân b các đi m trên đ th .
ng h i qui th c nghi m
y
y5
y4 yx = a+ bx
y3 ( ng h i quy lý thuy t)
y1 Δy
y2

x1 x2 x3 x4 x5 x
N u các đi m th c nghi m phân b theo m t dãy dài thì có th ch n ph ng trình h i quy
( lý thuy t) d ng đ ng th ng:
yx = a+ bx
Xác đ nh ph ng trình này t c là ph i tính đ c các tham s a, b. Thông th ng các tham
s a, b đ c xác đ nh b ng ph ng pháp t ng bình ph ng nh nh t. ng h i quy lý thuy t
ph i đ m b o sao cho g n các đi m th c nghi m nh t, ngh a là chênh l ch gi a yx và giá tr th c
nghi m yi ph i nh nh t. N u g i Δyi là chênh l ch gi a giá tr th c nghi m và giá tr lý thuy t
thì:
ng v i x1 ta có: Δy1 = y1 - y1(x)
ng v i x2 ta có Δy2 = y2 - y2 (x)
..... ..............................................
ng v i xi ta có Δyi = yi - yi (x)
..................................................
ng v i xn ta có Δyn = yn - yn (x)
D u c a Δyi có th âm ho c d ng, do đó đ kh c ph c v d u khi ph i c ng các Δyi
không l p t ng Σ Δyi mà l p t ng bình ph ng c a các chênh l ch đó và yêu c u t ng đó ph i bé
nh t, ngh a là:
S = Σ Δyi2 = Σ ( y - yx )2 → min
hay S = Σ [ y - ( a + bx) ] 2 → min

Mu n v y đ o hàm riêng c a S theo các tham s a, b ph i tri t tiêu, ngh a là:

63
 ⎧ ∂S
⎪⎪ ∂a = 0
⎨
⎪ ∂S = 0
⎪⎩ ∂b

⎧⎪na + b∑ x = ∑ y
Hay: ⎨
⎪⎩a ∑ x + b∑ x 2 = ∑ xy

H ph ng trình trên g i là h ph ng trình chu n t c xác đ nh các tham s c a ph ng

trình h i qui.
Gi i h ph ng trình trên tính đ c a, b theo công th c sau:

∑ xy − ∑ x∑ y xy − x y xy − x y
b= i i i
= =
∑x − ∑ x∑ x δx
2 2
x2 − x
2

i i i

a = y − bx

Thay các giá tr a, b vào ph ng trình h i quy, ta s có ph ng trình h i qui bi u di n

m i liên h t ng quan gi a hai gi a 2 tiêu th c s l ng x,y. Trong đó:
+ a là h s t do, ph n ánh nh h ng c a các tiêu th c khác đ n tiêu th c k t qu y
ngoài tiêu th c x
+ b là h s h i quy, ph n ánh m c đ nh h ng c a tiêu th c nguyên nhân x đ n tiêu
th c k t qu y.
• H s t ng quan:
H s t ng quan là m t s t ng đ i (bi u hi n b ng s l n) dùng đ đánh giá trình đ
ch t ch c a m i liên h t ng quan tuy n tính. H s này đ c tính t các s li u th c nghi m
c a tiêu th c x và y. C n c vào các giá tr tính đ c c a nó có th đánh giá đ c m i liên h
t ng quan tuy n tính có ch t ch hay không và ch t ch t i m c đ nào?
H s t ng quan có th đ c tính theo công th c sau:

∑ ( xi − x)( yi − y )
r=
∑ ( xi − x ) ∑ ( y i − y )
2 2

Bi n đ i ta đ c:

xy − x y δ
r= = b. x
δ xδ y δy
Trong đó: xi, yi - là các tr s th c nghi m c a tiêu th c nguyên nhân và tiêu
th c k t qu ;

x , y - là s trung bình c ng c a các tr s xi,yi

64
 δx , δy - đ l ch tiêu chu n theo các tiêu th c x và y.
Giá tr c a h s t ng quan r luôn n m trong kho ng -1≤ r ≤1.
+ Khi r =+1 ho c r = -1 thì liên h gi a tiêu th c x,y là liên h hàm s .
+ Khi r = 0 thì gi a hai tiêu th c x và y không có m i liên h t ng quan.
+ Khi r càng d n giá tr ±1 thì m i liên h gi a tiêu th c x và y càng ch t ch và ng c l i.
+ Khi 1> r > 0 gi a x và y có m i t ng quan t l thu n.
+ Khi -1< r < 0 gi a x và y có m i liên h t ng quan t l ngh ch.
ph n ánh đúng đ n m i liên h t ng quan đòi h i ph i nghiên c u hi n t ng s l n-
t c là nghiên c u nhi u đ n v . Khi đó tài li u th ng đ c phân t k t h p theo tiêu th c nguyên
nhân (x) và tiêu th c k t qu (y). Vi c phân t k t h p s hình thành b ng t ng quan có d ng sau
đây:
B ng 4..2
X ny
y

nxy

nx N
Trong đó: nx – T n s các t đ c phân t theo tiêu th c x
ny – T n s các t đ c phân t theo tiêu th c y
nxy – T n s các t đ c phân t k t h p theo tiêu th c x và tiêu th c y
N - S đ n v nghiên c u
N = ∑ nx = ∑ ny = ∑ ∑ nxy
T b ng t ng quan, khi tính a, b, r ph i nhân v i các t n s t ng ng

⎧⎪ Na + b∑ xn x = ∑ n y y
⎨
⎪⎩a ∑ xn x + b ∑ x n x = ∑ xyn xy
2

V i công th c tính h s t ng quan

∑ ( xi − x)( yi − y )n xy
r=
∑ ( xi − x ) n x ∑ ( y i − y ) n y
2 2

4.3. LIÊN H T NG QUAN PHI TUY N GI A HAI TIÊU TH C S L NG

T ng quan phi tuy n là t ng quan bi u th m i quan h gi a các tiêu th c phù h p v i

m t đ ng cong nh t đ nh ( parabol, hypebol, hàm s m , loga...).

65
 Khi gi a hai tiêu th c x và y t n t i m i liên h t ng quan phi tuy n thì ph ng trình đ c
tr ng c a m i liên h t ng quan này không ph i là m t đ ng th ng mà là m t d ng đ ng cong
nào đó ( parabol, hypebol, hàm s m , loga...). Cách th c chung đ xác đ nh d ng ph ng trình
h i qui d ng phi tuy n c ng t ng t nh khi xác đ nh m i liên h t ng quan tuy n tính.
4.3.1 Các d ng ph ng trình h i qui.
1. Ph ng trình Parabol b c 2
Ph ng trình Parabol b c 2 th ng đ c s d ng khi các giá tr c a tiêu th c nguyên nhân
t ng lên thì các tr s c a tiêu th c k t qu t ng (ho c gi m), vi c t ng (ho c gi m) đ t đ n tr s
c c đ i (ho c c c ti u) r i sau đó gi m (ho c t ng). Ph ng trình h i quy có d ng: yx = a+bx+cx2
Trong đó: a, b, c là các tham s , đ c xác đ nh b ng ph ng pháp bình ph ng nh nh t,
b ng cách gi i h ph ng trình:

⎧na + b∑ x + c ∑ x 2 = ∑ y
⎪⎪
⎨a ∑ x + b∑ x + c ∑ x = ∑ xy
2 3

⎪
⎪⎩a ∑ x + b∑ x + c ∑ x = ∑ yx
2 3 4 2

2. Ph ng trình Hypebol
Ph ng trình Hypebol đ c áp d ng trong tr ng h p khi các tr s c a tiêu th c nguyên
nhân t ng lên thì các tr s c a tiêu th c k t qu có th gi m và đ n m t gi i h n nào đó (y x = a)
b
thì h u nh không gi m.. Ph ng trình h i quy có d ng: yx = a +
x
Các tham s a, b đ c xác đ nh b ng ph ng pháp bình ph ng nh nh t b ng cách gi i
h ph ng trình chu n t c:

⎧ 1
⎪⎪na + b∑ x = ∑ y
⎨
⎪a ∑ 1 + b ∑ 1 = ∑ y
⎪⎩ x x2 x
3. Ph ng trình hàm m :
Ph ng trình hàm m đ c áp d ng trong tr ng h p cùng v i s t ng lên c a các tr s
tiêu th c nguyên nhân thì các tr s c a các tiêu th c k t qu thay đ i theo c p s nhân, ngh a là
có t c đ phát tri n x p x nhau. Ph ng trình h i quy có d ng: yx = abx
Các tham s a, b đ c xác đ nh b ng cách gi i h ph ng trình chu n t c:

⎧n lg a + lg b∑ x = ∑ lg y
⎨
⎩lg a ∑ x + lg b∑ x = ∑ (lg y ) x
2

Ngoài 3 d ng ph ng trình phi tuy n trên, còn có nhi u d ng khác nh Parabol b c 3, lu

th a, compec…
4.3.2. Các ch tiêu đánh giá m i liên h t ng quan phi tuy n tính.

66
 Sau khi tìm đ c ph ng trình h i quy ta đi đánh giá trình đ ch t ch c a m i liên h
t ng quan phi tuy n. Thông th ng đ đánh giá trình đ ch t ch c a m i liên h t ng quan phi
tuy n b ng b ng t s t ng quan.
Khi có m i liên h t ng quan gi a tiêu th c nguyên nhân x và tiêu th c k t qu y thì có
th tính các lo i ph ng sai sau đây:
+ Ph ng sai chung, ph n ánh đ bi n thiên c a y do t t c các tiêu th c nguyên nhân,
trong đó có c tiêu th c x:
2
∑ ( yi − y )
δ =
2
y
n
+ Ph ng sai ph n ánh đ bi n thiên c a y do nh h ng riêng c a tiêu th c x:
2
∑ ( y x − y)
δ yx =
2

n
+ Ph ng sai ph n ánh đ bi n thiên c a y do nh h ng c a các tiêu th c nguyên nhân
khác tr tiêu th c x:

∑ ( yi − y x )
2

δ 2
=
y⎛⎜ ⎞ n
⎜
⎝
x ⎟⎟⎠

M i quan h gi a 3 ph ng sai:

δ2
y
= δ2 +δ 2
y x y⎛⎜⎜ x ⎞⎟⎟
⎝ ⎠

Nh v y ta th y n u tiêu th c nguyên nhân x nh h ng đ n tiêu th c k t qu y càng l n

thì t tr ng c a ph ng sai δ yx , ph
2
n ánh đ bi n thiên c a tiêu th c y do nh h ng c a tiêu

th c x chi m trong ph ng sai chung δ y2 càng nhi u và ng c l i. Do đo t s gi a ph ng sai

δ y2 x và ph ng sai chung δ y2 có th dùng đ đánh giá trình đ ch t ch c a m i liên h t ng

quan.

δ y2 x δ y( x ) 2

η= = 1− 2
δ y2 δy
Hay:

∑ ( y i − y x )
2

η = 1 −
∑ ( y i − y )
2

Trong đó: η - T s t ng quan

yi - là tr s th c nghi m c a tiêu th c k t qu ;

67
 yx - là tr s lý thuy t c a tiêu th c k t qu , tính theo ph ng trình

h i quy;

y : là s trung bình s h c c a các tr s th c nghi m.

Tính ch t c a t s t ng quan:
T s t ng quan l y giá tr trong kho ng 0 ≤ η ≤1
+ N u η = 0 gi a x và y không có m i liên h t ng quan;
+ N u η =1 gi a x và y có liên h hàm s ;
+ N u η càng g n 1 m i liên h gi a x và y càng ch t ch và ng c l i.
Trong cùng m t tiêu th c nghiên c u x và y t s t ng quan bao gi c ng l n h n giá tr
tuy t đ i c a h s t ng quan tuy n tính. N u η >|r| thì gi a x và y có m i liên h t ng quan
phi tuy n. Còn l i n u η = | r| thì gi a x và y có m i liên h t ng quan tuy n tính.

4.4. LIÊN H T NG QUAN TUY N TÍNH GI A NHI U TIÊU TH C S

L NG.

Trong th c t m t tiêu th c th ng có nhi u m i liên h v i các tiêu th c khác. Khi phân

tích m i liên h gi a nhi u tiêu th c, c n c n c vào m c đích nghiên c u đ ch n các tiêu th c
có liên h v i nhau và ch ch n nh ng tiêu th c có ý ngh a nh t, nh h ng l n nh t đ i v i tiêu
th c k t qu .
bi u di n m i liên h t ng quan gi a nhi u tiêu th c s l ng th ng dùng ph ng
trình tuy n tính. Ph ng trình t ng quát có d ng:

y x1x2 .. xn = a0 + a1 x1 + a 2 x2 + ... + a n xn

Trong đó: x1, x2, ...xn - là tiêu th c nguyên nhân;

y - là tiêu th c k t qu ;
a0, a1, a2, .., an - là các tham s c a ph ng trình h i quy, th ng đ c xác đ nh
b ng ph ng pháp bình ph ng nh nh t.
đánh giá trình đ ch t ch c a m i liên h t ng quan tuy n tính gi a nhi u tiêu th c
s l ng ng i ta th ng s d ng h s t ng quan b i.

R = 1 −
∑ ( y − y x1 x 2 ... x n
) 2

y x 1 x 2 .. x n
∑ ( y − y ) 2

Trong đó: Ry - H s t ng quan b i, h s t ng quan b i l y giá tr trong

x1 x 2 .. x n

kho ng[0, 1]. N u R = 1 thì có m i liên h hàm s ;

⎯ y x1 x2 ... xn - Giá tr lý thuy t tính theo ph ng trình h i quy;

y - Giá tr th c nghi m;

68
 y - S trung bình s h c c a các giá tr th c nghi m.

Ví d : Gi s có ph ng trình bi u di n m i liên h t ng quan tuy n tính gi a 3 tiêu

th c, trong đó có 2 tiêu th c nguyên nhân ( x1 và x2 ) và tiêu th c k t qu ( y):

y x x = a0 + a1 x1 + a 2 x 2
1 2

Các tham s a0 , a1, a2 đ c xác đ nh b ng ph ng pháp bình ph ng nh nh t b ng cách

gi i h ph ng trình chu n t c:

⎧na0 + a1 ∑ x1 + a2 ∑ x2 = ∑ y
⎪⎪
⎨a 0 ∑ x1 + a1 ∑ x1 + a2 ∑ x1 x2 = ∑ x1 y
2

⎪
⎪⎩a0 ∑ x2 + a1 ∑ x1 x2 + a2 ∑ x2 = ∑ yx2
2

đánh giá trình đ ch t ch m i liên h t ng quan s d ng h s t ng quan b i theo

công th c:

r yx2 + r yx2 − 2 r yx r yx rx
=
x1
R 1 2 1 2 1
y x x
1 2 1 − r 2
x1 x 2

Trong đó

x1 y − x1 y x2 y − x2 y x1 x2 − x1 x2
ryx = ; ryx = ; rx x =
1 δ x1δ y 2 δ x 2δ y 1 2 δ x1δ x2

ti n hành phân tích sâu s c h n, đánh giá trình đ ch t ch m i liên h t ng quan

riêng gi a t ng tiêu th c nguyên nhân x1, x2 v i tiêu th c k t qu y dùng h s t ng quan riêng.
H s t ng quan gi a tiêu th c x1 và tiêu th c y:

r 2 yx − r r
1 yx x1 x 2
r = 2
yx ( x )
1 2 (1 − r 2 yx )(1 − r 2 x x )
2 1 2

H s t ng quan gi a x2 và y:

r r r
yx − yx x x
r = 2 1 1 2
yx ( x )
2 1 (1 − r 2
yx )(1 − r x x )
2
1 1 2

TÓM T T N I DUNG
1. M i liên h t ng quan g m

69
- Liên h hàm s : là lo i liên h h t s c ch t ch gi a hai đ i l ng nghiên c u và bi u hi n s
liên h này theo nh ng t l t ng ng ch t ch , t c là khi hi n t ng thay đ i thì nó hoàn toàn
quy t đ nh s thay đ i c a hi n t ng liên quan theo m t t l t ng ng.
- Liên h t ng quan: là m i liên h không hoàn toàn ch t ch nh liên h hàm s , t c là khi tr s
c a tiêu th c nguyên nhân thay đ i nó d n đ n tiêu th c k t qu thay đ i theo. Nh ng s thay đ i
c a tiêu th c k t qu không hoàn toàn ph thu c vào s thay đ i c a tiêu th c nguyên nhân nói
trên mà nó còn ph thu c vào các tiêu th c nguyên nhân khác, th ng kê g i m i liên h đó là m i
liên h t ng quan.
2. Trong m i liên h t ng quan c n phân bi t
- Tiêu th c nguyên nhân: Là lo i tiêu th c mà s thay đ i tr s c a nó là nguyên nhân làm nh
h ng t i s thay đ i tr s c a tiêu th c khác (th ng ký hi u x);
- Tiêu th c k t qu : Là tiêu th c ch u nh h ng tác đ ng c a các tiêu th c nguyên nhân (trong
th ng kê ký hi u y ).
3. T ng quan tuy n tính là t ng quan bi u th m i liên h gi a hai ( hay nhi u) tiêu th c phù
h p v i m t ph ng trình đ ng th ng nào đó.Trong tr ng h p này các giá tr th c nghi m c a
tiêu th c nguyên nhân (x) và tiêu th c k t qu (y) th ng đ c trình bày d i d ng b ng và theo
m t ph ng trình đ ng th ng:
yx= a + bx
Xác đ nh tham s a, b b ng ph ng pháp bình ph ng nh nh t

∑ xy − ∑ x∑ y xy − x y xy − x y
b= i i i
= =
∑x − ∑ x∑ x δx
2 2
x2 − x
2

i i i

a = y − bx

Sau đó xác đ nh h s t ng và đánh giá m i liên h tu ng quan

∑ ( xi − x)( yi − y )
r=
∑ ( xi − x ) ∑ ( y i − y )
2 2

Giá tr c a h s t ng quan r luôn n m trong kho ng -1≤ r ≤1.

+ Khi r =+1 ho c r = -1 thì liên h gi a tiêu th c x,y là liên h hàm s .
+ Khi r = 0 thì gi a hai tiêu th c x và y không có m i liên h t ng quan.
+ Khi r càng d n giá tr ±1 thì m i liên h gi a tiêu th c x và y càng ch t ch và ng c l i.
+ Khi 1> r > 0 gi a x và y có m i t ng quan t l thu n.
+ Khi -1< r < 0 gi a x và y có m i liên h t ng quan t l ngh ch.
4. T ng quan phi tuy n là t ng quan bi u th m i quan h gi a các tiêu th c phù h p v i m t
đ ng cong nh t đ nh ( parabol, hypebol, hàm s m , loga...).
Xác đ nh tham s b ng ph ng pháp bình ph ng nh nh t. Sau đó c ng đánh giá m i liên
h t ng quan thông qua t s t ng quan.
70
 T s t ng quan l y giá tr trong kho ng 0 ≤ η ≤1
+ N u η = 0 gi a x và y không có m i liên h t ng quan;
+ N u η =1 gi a x và y có liên h hàm s ;
+ N u η càng g n 1 m i liên h gi a x và y càng ch t ch và ng c l i.
Trong cùng m t tiêu th c nghiên c u x và y t s t ng quan bao gi c ng l n h n giá tr
tuy t đ i c a h s t ng quan tuy n tính. N u η >|r| thì gi a x và y có m i liên h t ng quan
phi tuy n. Còn l i n u η = |r| thì gi a x và y có m i liên h t ng quan tuy n tính.
5. bi u di n m i liên h t ng quan gi a nhi u tiêu th c s l ng th ng dùng ph ng trình
tuy n tính. Ph ng trình t ng quát có d ng:

y x1x2 .. xn = a0 + a1 x1 + a 2 x2 + ... + a n xn

đánh giá trình đ ch t ch c a m i liên h t ng quan tuy n tính gi a nhi u tiêu th c s

l ng ng i ta th ng s d ng h s t ng quan b i.

R = 1 −
∑ ( y − y x1 x 2 ... x n
) 2

y x 1 x 2 .. x n
∑ ( y − y ) 2

CÂU H I VÀ BÀI T P
1. Th nào là liên h hàm s và liên h t ng quan ?
2. Th nào là tiêu th c nguyên nhân và tiêu th c k t qu ?
4. Hãy trình bày m i liên h t ng quan tuy n tính gi a hai tiêu th c s l ng?
5. Hãy trình bày m i liên h t ng quan phi tuy n gi a hai tiêu th c s l ng?
6. Hãy trình bày m i liên h t ng quan gi a nhi u tiêu th c?

71
 CH NG 5

DÃY S TH I GIAN

GI I THI U

M c đích, yêu c u:

Trang b các ki n th c c b n v dãy s th i gian, bao g m nh ng khái ni m, ch tiêu đánh

giá, ph ng pháp bi u hi n xu h ng phát tri n c a hi n t ng và d báo th ng kê ng n h n. Yêu
c u ph i n m đ c nh ng ki n th c c b n và bi t v n d ng đ nghiên c u và d đoán xu h ng
v n đ ng c a hi n t ng

N i dung chính:

- M t s v n đ chung v dãy s th i gian (Khái ni m, phân lo i và ý ngh a dãy s th i gian)

- Ch tiêu phân tích dãy s th i gian
- Ph ng pháp bi u hi n xu h ng v n đ ng c a hi n t ng
- D báo th ng kê ng n h n

N I DUNG
5.1. KHÁI NI M, PHÂN LO I VÀ Ý NGH A C A DÃY S TH I GIAN

5.1.1. Khái ni m
M t l ng c a các hi n t ng kinh t không ng ng bi n đ ng theo th i gian. nghiên
c u s bi n đ ng này, ng i ta th ng s d ng dãy s th i gian. Dãy s th i gian là dãy các tr s
c a ch tiêu th ng kê đ c s p x p theo th t th i gian.
- Thành ph n dãy s th i gian: M i dãy s th i gian có hai thành ph n: th i gian và m c
đ c a ch tiêu v hi n t ng nghiên c u, trong đó:
+ Th i gian c a dãy s : tu theo m c đích nghiên c u và ch tiêu bi n đ i nhi u hay ít
mà có th bi u th b ng ngày, tháng, n m. dài gi a hai kho ng th i gian k ti p nhau g i là
kho ng th i gian. Có tr ng h p kho ng th i gian đ u nhau, có tr ng h p kho ng th i gian là
không đ u nhau.
+ M c đ c a ch tiêu v hi n t ng: đ c ph n ánh b ng các tr s c a ch tiêu g i là các
m c đ c a dãy s và nó có th bi u di n b ng s tuy t đ i, s t ng đ i hay s trung bình.
5.1.2. Phân lo i dãy s th i gian
C nc vào đ c đi m c a y u t th i gian trong dãy s thì dãy s th i gian đ c chia
thành 2 lo i:
+ Dãy s th i k : là dãy s ph n ánh m t l ng c a hi n t ng qua t ng th i k , t c là
dãy s ph n ánh quy mô, kh i l ng c a hi n t ng nghiên c u trong t ng kho ng th i gian nh t

72
đ nh (n m, tháng, quý). Kho ng th i gian trong dãy s càng dài thì tr s c a ch tiêu càng l n vì
th có th c ng các tr này v i nhau đ ph n ánh m t l ng c a hi n t ng trong th i k dài h n.
+ Dãy s th i đi m: ph n ánh m t l ng c a hi n t ng nghiên c u t i các th i đi m nh t
đ nh. M c đ c a th i đi m sau th ng bao g m toàn b ho c m t b ph n m c đ c a th i đi m
tr c đó. Vì v y vi c c ng các tr s c a ch tiêu không ph n ánh quy mô c a hi n t ng.
5.1.3. Ý ngh a c a dãy s th i gian
Dãy s th i gian giúp cho th ng kê nghiên c u các đ c đi m v s bi n đ ng c a hi n
t ng và tính qui lu t c a phát tri n c a hi n t ng theo th i gian, đ ng th i đ d đoán m c đ
c a hi n t ng trong t ng lai. .
5.1.4 Yêu c u đ i v i dãy s th i gian
ph n ánh m t cách chính xác s phát tri n c a hi n t ng theo th i gian thì khi xây
d ng m t dãy s th i gian ph i đ m b o tính ch t có th so sánh đ c gi a các m c đ c a trong
dãy s . C th là n i dung và ph ng pháp tính ch tiêu qua các th i gian khác nhau ph i th ng
nh t. Ph m vi c a t ng th nghiên c u tr c sau ph i nh t trí. Các kho ng cách th i gian trong
dãy s nên b ng nhau đ ti n l i cho vi c tính toán.

5.2. CÁC CH TIÊU PHÂN TÍCH DÃY S TH I GIAN

5.2.1 M c đ bình quân theo th i gian

M c đ bình quân theo th i gian là ch tiêu t ng h p ph n ánh m c đ đi n hình c a hi n
t ng trong toàn b kho ng th i gian nghiên c u, ho c t ng giai đo n nghiên c u.
Ký hi u: y1, y2, ...,yn là các m c đ c a dãy s th i gian

y - M c đ trung bình theo th i gian

Tu theo dãy s th i k hay th i đi m mà có các công th c tính khác nhau:

• i v i dãy s th i k :

∑
n

y
y + y + y + ... + y
n

y= 1 2 3 n
= i =1

n n

Trong đó - yi (i = 1,2,..., n) - là m c đ th i trong dãy s ;

n - là s các m c đ c a dãy s .
• i v i dãy s th i đi m
Dãy s th i đi m ph n ánh qui mô, kh i l ng c a hi n t ng trong t ng th i đi m. N u
mu n tính m c đ trung bình chính xác ng i ta ph i xác đ nh tr s ch tiêu t ng ngày. Nh ng
trên th c t , ch có tr s ch tiêu vào m t ngày nào đó trong tháng nên ph i gi thi t r ng ng i
gi a hai th i đi m đi u tra m t đ c a hi n t ng t ng gi m đ u đ n.
+ Dãy s th i đi m có kho ng cách th i gian b ng nhau :

73
 y1 + y 2 y 2 + y 3 y 3 + y 4 y + yn
+ + + ... + n −1
y= 2 2 2 2
n −1
y1 y
+ y 2 + y 3 + ... + n
⇒y= 2 2
n −1

Trong đó: yi - M c đ th i c a dãy s th i đi m có kho ng cách th i gian b ng nhau.

+ Dãy s th i đi m có kho ng cách th i gian không b ng nhau:
n

∑yt
i =1
i i
y= n

∑t
i =1
i

Trong đó: y - là m c đ th i trong dãy s ;

ti - là đ dài th i gian có m c đ yi .
5.2.2. L ng t ng (ho c gi m) tuy t đ i
Là ch tiêu ph n ánh s thay đ i tuy t đ i v m c đ c a hi n t ng theo th i gian. Nó
đ c xác đ nh b ng hi u s gi a hai m c đ trong dãy s . Tu theo m c đích nghiên c u mà có
các cách tính:
1. L ng t ng (ho c gi m) tuy t đ i liên hoàn (t ng k ):
Là chênh l ch gi a m c đ k nghiên c u (yi ) v i m c đ c a k đ ng li n tr c nó (yi-
1), nh m ph n ánh m c đ t ng( ho c gi m) tuy t đ i gi a hai th i gian li n nhau:

Δi = yi- yi-1 ( i= 2...n)

2L ng t ng (ho c gi m) tuy t đ i đ nh g c:
Là hi u s gi a m c đ c a k nghiên c u (yi ) v i m c đ c a m t k đ c ch n làm g c
c đ nh - th ng là m c đ đ u tiên c a dãy s y1, nh m đ ph n ánh m c đ t ng (gi m) c a hi n
t ng trong kho ng th i gian dài.
Δi* = yi - y1 ( i =2...n)
Xét các tr ng h p sau:
+ N u Δi , Δ*i > 0 thì m c đ hi n t ng t ng;
+ N u Δi , Δi* = 0 thì m c đ hi n t ng không thay đ i;
+ N u Δi , Δi* < 0 thì m c đ hi n t ng gi m;
+ T ng đ i s c a các l ng t ng (gi m) tuy t đ i t ng k b ng l ng t ng (gi m) tuy t
đ i đ nh g c t ng ng.
(y2 -y1 )+(y3 -y2 )+...+(yi - yi-1 )= yi -y1 ú ΣΔi = Δi*

74
3. L ng t ng ( ho c gi m) tuy t đ i bình quân:
Là s trung bình c ng c a các l ng t ng (ho c gi m) tuy t đ i liên hoàn. Nó ph n ánh
m c đ t ng trung bình c a hi n t ng nghiên c u trong th i k dài:
n

∑Δ i
(y 2 − y1 ) + ( y3 − y 2 ) + ... + ( yi − yi −1 ) yn − y1
Δy = 2
= =
n −1 n −1 n −1

Trong đó: Δy - nói lên trong m t đ n v th i gian m c đ c a hi n t ng t ng (ho c gi m) bao

nhiêu.
5.2.3.T c đ phát tri n
Là ch tiêu t ng đ i ph n ánh xu h ng phát tri n c a hi n t ng nghiên c u qua th i
gian. Ch tiêu này đ c xác đ nh b ng t s gi a hai m c đ c a hi n t ng hai th i k ho c hai
th i đi m.
Tu theo m c đích nghiên c u, ta có các lo i t c đ phát tri n sau đây:
1. T c đ phát tri n liên hoàn (t ng k )
Là t s gi a m c đ c a k nghiên c u (yi ) v i m c đ c a k đ ng ngay tr c đó (yi-1). Ch
tiêu này ph n ánh s phát tri n c a hi n t ng gi a hai th i gian li n nhau:

yi
ti = ( i = 2, 3...,n)
y i −1

yi
hay ti = 100 (% )
yi −1
2. T c đ phát tri n đ nh g c
Là t s gi a m c đ c a k nghiên c u (yi ) v i m c đ c a m t k đ c ch n làm g c
c đ nh, th ng là m c đ đ u tiên c a dãy s (y1 ). Ch tiêu này bi u hi n s phát tri n c a hi n
t ng trong các kho ng th i gian dài.

yi yi
Ti = hay Ti = 100 ( i = 2,3,...,n)
y1 y1
Gi a t c đ phát tri n liên hoàn và t c đ phát tri n đ nh g c có m i quan h sau:
• Tích các t c đ phát tri n liên hoàn b ng t c đ phát tri n đ nh g c, ngh a là:

y 2 y3 y 4 y y
. . .... i = i ⇔ ∏ ti = Ti
y1 y2 y3 yi −1 y1
• Th ng c a 2 t c đ phát tri n đ nh g c li n nhau b ng t c đ phát tri n liên hoàn
gi a 2 th i gian:

75
 yi
Ti y y
= 1 = i = ti ( i = 2,3,..., n)
Ti −1 y i −1 y i −1
y1
3. T c đ phát tri n bình quân
Là s trung bình c ng c a các t c đ phát tri n liên hoàn. Ch tiêu này bi u hi n t c đ
phát tri n trung bình c a hi n t ng trong su t th i gian nghiên c u.

n
yn
t= n −1
t 2t3 ...t n = n−1 ∏ ti = n−1
2 y1
5.2.4. T c đ t ng (ho c gi m)
Là ch tiêu t ng đ i ph n ánh m c đ c a hi n t ng nghiên c u gi a 2 th i gian đã t ng
ho c gi m bao nhiêu l n (ho c bao nhiêu ph n tr m). Tu theo m c đích nghiên c u ta có:
1. T c đ t ng (ho c gi m) liên hoàn
Là t s gi a l ng t ng ( ho c gi m) tuy t đ i liên hoàn v i m c đ k g c liên hoàn (k
g c đ ng ngay tr c nó).

yi − yi −1
ai = = ti − 1 ( i = 2, 3,..., n)
y i −1
Hay ai = ti -100 ( %)
2. T c đ t ng (ho c gi m) đ nh g c
Là t s gi a l ng t ng (ho c gi m) tuy t đ i đ nh g c và m c đ k g c c đ nh:

y i − y1
Ai = = Ti − 1 ( i = 2, 3, ...., n)
y1
Hay Ai = Ti -100 ( %)
V y t c đ t ng (gi m) liên hoàn hay đ nh g c b ng t c đ phát tri n liên hoàn hay đ nh
g c tr 1 (hay 100%)
3. T c đ t ng (ho c gi m) bình quân
Là ch tiêu t ng đ i nói lên nh p đi u t ng ( ho c gi m) đi n hình c a hi n t ng nghiên
c u trong th i gian dài.

a = t −1

N u t tính b ng % thì a = t − 100

5.2.5. Giá tr tuy t đ i c a 1% t ng ( ho c gi m)

76
 Ch tiêu này ph n ánh c 1% t ng( ho c gi m) c a t c đ t ng (ho c gi m) liên hoàn thì
t ng ng v i 1 tr s tuy t đ i là bao nhiêu?

Δ i yi − yi −1 yi −1
gi = = =
ai yi − yi −1 100 ( i = 2, 3, ..., n)

yi −1
V i ai tính b ng %.

5.3. CÁC PH NG PHÁP BI U HI N XU H NG PHÁT TRI N C A HI N

T NG

5.3.1. Ph ng pháp m r ng kho ng cách th i gian

Ph ng pháp này đ c áp d ng khi dãy s có kho ng cách th i gian t ng đ i ng n và có
quá nhi u m c đ nên không ph n ánh đ c xu h ng phát tri n c a hi n t ng. Ng i ta có th
rút b t s các m c đ trong dãy s b ng ph ng pháp m r ng kho ng cách th i gian đ có dãy
s m i có các m c đ trong đó s tác đ ng c a các nhân t ng u nhiên b lo i tr (b i chúng tác
đ ng theo chi u h ng trái ng c nhau)
Ví d : Có s li u v doanh thu kinh doanh n m 2004 c a đ n v B u đi n Y nh sau:
B ng 5.1
Tháng Doanh thu kinh doanh Tháng Doanh thu kinh doanh
(10 đ ng)
6
(106 đ ng)
1 40,5 7 40,6
2 36,7 8 45,0
3 40,4 9 49,2
4 38,2 10 49,1
5 42,0 11 46,0
6 48,7 12 42,4

Dãy s trên cho th y doanh thu kinh doanh theo các tháng khi t ng, khi gi m th t th ng.
Do đó có th m r ng kho ng cách th i gian t tháng sang quý:
B ng 5.2
Quí Doanh thu kinh doanh (106 đ ng)
I 117,6
II 128,9
III 134,8
IV 137,5

Do kho ng cách th i gian đ c m r ng t tháng sang quí, nên m i m c đ c a dãy s

m i tác đ ng c a các nhân t ng u nhiên đ c lo i tr và do đó ta th y tình th c hi n doanh thu
kinh doanh t ng t quí I đ n quí IV.
5.3.2 Ph ng pháp s bình quân tr t (di đ ng)
Ph ng pháp này dùng đ đi u ch nh các m c đ trong dãy s có bi n đ ng t ng gi m
th t th ng nh m lo i tr nh h ng c a các nhân t ng u nhiên, v ch rõ xu h ng phát tri n c
b n c a hi n t ng.
77
 S bình quân di đ ng (tr t) là s trung bình c ng c a m t nhóm nh t đ nh các m c đ
c a dãy s đ c tính b ng cách l n l t lo i tr d n các m c đ đ u, đ ng th i thêm vào các m c
đ ti p theo, sao cho s l ng các m c đ tham gia tính s trung bình không thay đ i.
Gi s có dãy s th i gian:
B ng 5.3
Th i gian t1 t2 t3 ... tn
M cđ y y1 y2 y3 ... Yn

N u tính s trung bình tr t t nhóm m = 3 m c đ . Ta có:

y1 + y 2 + y 3
y2 =
3
y 2 + y3 + y 4
y3 =
3
.........................

y n − 2 + y n −1 + y n
y n −1 =
3
T đó có th xây d ng dãy s th i gian g m các s trung bình tr t:

y 2 , y 3 , ..., y n −1

V nđ đ c đ t ra là nên tính s trung bình tr t t m t nhóm bao nhiêu m c đ ?

N u tính s trung bình tr t t m t nhóm ít m c đ thì nh h ng c a các nhân t ng u
nhiên ít b lo i tr . Tuy nhiên ta s có nhi u s trung bình tr t và do đó s d dàng đánh giá xu
h ng bi n đ ng c a hi n t ng. Ng c l i n u s trung bình tr t đ c tính t m t nhóm nhi u
m c đ thì kh n ng h n ch , lo i b nh h ng ng u nhiên s l n. Tuy nhiên s l ng s trung
bình tr t tính đ c s ít h n, và có th gây khó kh n trong vi c đánh giá xu h ng phát tri n c a
hi n t ng.
Do v y trên th c t nghiên c u ng i ta th ng làm nh sau:
• i v i nh ng hi n t ng bi n đ ng không l n và s m c đ th c t không nhi u
l m thì s trung bình tr t có th tính t m t nhóm 3 m c đ . N u bi n đ ng c a hi n t ng l n
thì nên tính s trung bình tr t t m t nhóm nhi u m c đ h n (5, 7,...., m c đ ).
• N u hi n t ng bi n đ ng theo chu k thì nên ch n th i k tính s trung bình di
đ ng b ng v i đ dài th i gian( ho c b i s ) c a chu k . Ví d n u chu k bi n đ ng là 3, 5 n m
thì có th tính s trung bình di đ ng v i 7 m c đ . Ho c v i dãy s bi n đ ng th i v theo tháng,
ho c quí thì có th tính s trung bình di đ ng t nhóm 12 ho c 4 m c đ .
5.3.3.Ph ng pháp h i quy
1. Th c ch t c a ph ng pháp h i quy
Là c n c vào đ c đi m bi n đ ng c a các m c đ trong dãy s th i gian ng i ta tìm m t
hàm s (g i là ph ng trình h i quy) nh m ph n ánh s bi n đ ng c a hi n t ng theo th i gian.
78
 Vi c l a ch n d ng c a ph ng trình h i qui (đ ng th ng hay đ ng cong) ph thu c vào
s li u th ng kê th c t và phân tích đ c đi m bi n đ ng c a hi n t ng qua th i gian, đ ng th i
k t h p v i m t s ph ng pháp đ n gi n khác.
V i bi n th i gian t d ng t ng quát c a ph ng trình h i quy đ c bi u di n nh sau:
y t = f (t, a0 , a1 , ...,an )

Trong đó: y t là các giá tr lý thuy t;

t - là th t th i gian;
a0, a1, a2, ..., an - là các tham s , đ c xác đ nh b ng ph ng pháp t ng bình
ph ng nh nh t. T c là:
n
S = ∑ ( yi − y ti ) 2 ⇒ min
i =1

Trong đó: yi - là m c đ th c t th i;

y ti - là m c đ lý thuy t th i.

2. Các d ng ph ng trình h i quy

a. Ph ng trình đ ng th ng:

y t = a 0 + a1t

Các tham s a0, a1 đ c xác đ nh b ng ph ng pháp bình ph ng nh nh t.

⎧ ∂s
⎪ ∂a = 0 → 2∑ ( y − a0 − a1t )(−1) = 0
⎪ 0
S = ∑ ( y − a0 − a1t ) → min → ⎨
2

⎪ ds = 0 → 2∑ ( y − a − a t )(−t ) = 0
⎪⎩ da1 0 1

⎧⎪∑ y − na0 − a1 ∑ t = 0 ⎧⎪na 0 + a1 ∑ t = ∑ y

→⎨ → ⎨
⎪⎩∑ yt − a0 ∑ t − a1 ∑ t = 0 ⎪⎩a0 ∑ t + a1 ∑ t = ∑ yt
2 2

ây là h ph ng trình chu n t c đ tìm các tham s c a ph ng trình.

Trong tr ng h p này ta th y t là th t th i gian, cho nên có th thay th t b ng t’ v i
Σt’ = 0, sao cho v n đ m b o tính th t , lúc đó vi c tính toán s đ n gi n h n. Khi s d ng phép
bi n đ i c n l u ý:
- N u s l ng th i gian là m t s l thì l y th i gian đ ng gi a b ng 0, các th i gian đ ng
tr c l n l t là -1, -2, .. và th i gian đ ng sau l n l t là +1, +2,...
- N u s l ng th i gian là m t s ch n thì l y 2 th i gian đ ng gi a là -1 và +1, các th i
gian đ ng tr c l n l t là -3, -5, .. và th i gian đ ng sau l n l t là +3, +5,...
V i Σt’ = 0 h ph ng trình trên s có d ng:

79
 ⎧⎪na 0 = ∑ y
⎨
⎪⎩a1 ∑ t ' = ∑ yt '
2

Gi i h ph ng trình này ta s xác đ nh đ c các tham s a0, a1.

Ví d : Có s li u doanh thu c a m t đ n v B u đi n nh sau
B ng 5-4
N m Doanh thu Ph n tính toán
10 đ ng
9
Th t th i
gian t2 t.y yt
2000 91,0 1 1 91,0 91,93
2001 96,9 2 4 192,4 96,68
2002 102,2 3 9 306,6 101,43
2003 106,5 4 16 426,0 106,18
2004 110,3 5 25 551,5 110,93
2005 115,9 6 36 695,4 115,68
C ng 622,8 21 91 2262,9

Theo h ph ng trình chu n t c, có

⎧6a 0 +21a1 = 622,8
⎨
⎩21a 0 + 91a1 = 2262,9

Gi i h ph ng trình ta đ c a0 = 87,18 ; a1 = 4,75. Ph ng trình h i quy

⎯yt = 87,18 + 4,75.t ; a1 = 4,75 ph n ánh m c t ng bình quân hàng n m. Thay các giá tr c a
t = 1,2,….. vào ph ng trình, s đ c các giá tr lý thuy t ⎯yt
Thay t = t’ sao cho ∑ t’ = 0
B ng 5-5
Ph n tính toán
N m y
t’ t’2 t’.y yt
2000 91,0 -5 25 -455,0 91,75
2001 96,9 -3 9 -290,7 96,57
2002 102,2 -1 1 -102,2 101,39
2003 106,5 1 1 106,5 106,21
2004 110,3 3 9 330,9 111,03
2005 115,9 5 25 579,5 115,85
C ng 622,8 0 70 169,0
⎧ 622,8
⎪ a'0 = = 103,8
⎧6a ' 0 = 622,8 ⎪ 6
⎨ ⇒⎨
⎩70a '1 = 169 ⎪a ' = 169 = 2,41
⎪⎩ 1 70

Do đó ⎯yt = 103,8 + 2,41. t’ . Thay các giá tr c a t’ vào ph ng trình trên s có các giá
tr ⎯yt

80
 Tác d ng c a ph ng pháp h i qui : ngoài vi c bi u di n xu h ng c a hi n t ng còn có
kh n ng d báo hi n t ng trong t ng lai. Mu n có d đoán hi n t ng vào th i đi m nào ta
thay t vào ph ng trình h i quy.
b. Ph ng trình hypebol

a1
Ph ng trình h i quy có d ng: y t = a 0 +
t
Các tham s a0, a1 đ c xác đ nh b i h ph ng trình:

⎧ 1
⎪⎪na0 + a1 ∑ t = ∑ y
⎨
⎪a 1 1 1
⎪⎩ 0 ∑ t
+ a1 ∑ 2 = ∑ y
t t
c. Ph ng trình hàm m
Ph ng trình h i quy có d ng:

y t = a0 a1
t

Logarit hoá 2 v c a ph ng trình ta đ c: lg y t = lg a 0 + t lg a1

Các tham s c a ph ng trình đ c xác đ nh t h ph ng trình chu n t c:

⎧⎪n lg a0 + lg a1 ∑ t = ∑ lg yt
⎨
⎪⎩lg a0 ∑ t + lg a1 ∑ t = ∑ t lg y t
2

d. Ph ng trình parabol b c 2:
Ph ng trình h i quy có d ng:

yt = a0 + a1t + a2 t 2
Các tham s a0, a1, a2 đ c xác đ nh b ng cách gi i h ph ng trình chu n t c:

⎧na0 + a1 ∑ t + a2 ∑ t 2 = ∑ y
⎪⎪
⎨a0 ∑ t + a1 ∑ t + a2 ∑ t = ∑ yt
2 3

⎪
⎪⎩a0 ∑ t + a1 ∑ t + a2 ∑ t = ∑ yt
2 3 4 2

5.3.4 Ph ng pháp bi u hi n bi n đ ng th i v
S bi n đ ng c a m t s hi n t ng kinh t xã h i th ng mang tính th i v , ngh a là
hàng n m, trong t ng th i gian nh t đ nh, s bi n đ ng đ c l p đi, l p l i.
Bi n đ ng th i v th ng gây ra tình tr ng làm nh h ng đ n ho t đ ng s n xu t kinh
doanh c a ngành và các ngành có liên quan. Ví d nh s thay đ i nhu c u đi l i c a dân chúng
theo th i gian trong n m( t ng lên nhi u vào các d p ngh hè, t t, ngày l ...) s gây khó kh n cho
ngành v n t i trong vi c b i trí ph ng ti n và nhân l c đ ph c v h t nhu c u c a nhân dân.
Nghiên c u bi n đ ng th i v cho phép ch đ ng trong công tác qu n lý kinh t -xã h i, h n ch
nh ng nh h ng c a bi n đ ng th i v đ i v i s n xu t kinh doanh và đ i s ng xã h i.
81
 xác đ nh tính ch t và m c đ bi n đ ng th i v ng i ta th ng dùng ph ng pháp
tính các ch s th i v d a trên s li u c a nhi u n m( ít nh t là 3 n m).
i v i dãy s th i gian t ng đ i n đ nh, t c là dãy s trong đó m c đ c a hi n t ng
t n m này qua n m khác không có bi u hi n t ng gi m rõ r t:

yi
I tvi = 100
y0

Trong đó: yi - S trung bình c a t t các các m c đ các tháng cùng tên i;

y0 - S trung bình c a t t c các m c đ trong dãy s .

Itvi - Ch s th i v .
Ví d : Kh i l ng s n ph m EMS c a m t đ n v B u đi n X trong 3 n m nh sau:
B ng 5-6
Kh i l ng s n ph m EMS yi
Tháng yi I tvi = 100
2004 2005 2006 y0
1 1495 1500 1490 1495 62,9
2 1461 1490 1480 1477 62,2
3 1533 1599 1604 1578 66,4
4 1922 2210 2005 2046 86,1
5 2476 2804 2745 2765 116,4
6 3289 3282 3250 3274 137,8
7 3523 3620 3700 3614 152,1
8 3330 3300 3215 3282 138,2
9 2597 2604 2599 2957 109,3
10 2249 2205 2304 2253 94,8
11 2144 2200 2190 2178 91,7
12 1983 1889 1950 1941 81,7
C ng 28.272 28703 28523 y0 = 2375 -

T k t qu tính các ch s th i v cho th y kh i l ng s n ph m EMS nhi u t tháng 5

đ n tháng 9 (cao nh t là tháng 7), sau đó gi m d n và m c th p nh t là tháng 2.
Trong tr ng h p các m c đ c a dãy s n m này qua n m khác bi n đ ng nhi u, thì ch
s th i v đ c tính theo công th c sau:
yi
∑ y lti
I tvi = 100
n
Trong đó: yi - M c đ th c t th i;

y lti - M c đ lý thuy t th i tính theo ph ng trình h i qui ho c ph ng pháp

s trung bình di đ ng.

82
5.4. D BÁO TH NG KÊ NG N H N

5.4.1. Khái ni m và đ c đi m c a d báo th ng kê

D báo th ng kê là xác đ nh các m c đ có th x y ra trong t ng lai c a hi n t ng
nghiên c u. Bi t đ c t ng lai c a hi n t ng s giúp các nhà qu n tr ch đ ng c ng nh có
nh ng quy t đ nh đúng trong kinh doanh.
Xu t phát t đ i t ng và nhi m v nghiên c u, t ngu n tài li u th ng kê thích h p,
th ng kê th ng th c hi n d đoán ng n h n g i là d đoán th ng kê ng n h n.
D báo th ng kê ng n h n là công c quan tr ng đ t ch c qu n lý m t cách th ng
xuyên các ho t đ ng s n xu t kinh doanh t ngành đ n các c p c s , nó cho phép phát hi n
nh ng nhân t m i, nh ng s m t cân đ i đ t đó có bi n pháp thù h p trong quá trình qu n lý.
Có nhi u ph ng pháp d báo khác nhau, ph thu c vào ngu n thông tin c ng nh m c
tiêu c a d đoán. Nh ng n i dung c b n c a d báo th ng kê là d a trên các giá tr đã bi t y1,
y2, ...,yn , phân tích các y u t nh h ng đ n s bi n đ ng c a hi n t ng, th a nh n r ng nh ng
y u t đã và đang tác đ ng s v n còn tác đ ng đ n hi n t ng trong t ng lai, xây d ng mô hình
đ d đoán các giá tr t ng lai ch a bi t c a hi n t ng.
D báo th ng kê có nh ng đ c đi m c b n sau đây:
- D báo th ng kê ch th c hi n đ c trên t ng mô hình c th . T c là nó ch th c hi n đ c sau
khi đã phân tích th c tr ng bi n đ ng theo th i gian ho c không gian và phân tích đánh giá các
nguyên nhân nh h ng đ n tiêu th c k t qu . Trong phân tích th ng kê c n phân bi t rõ 2 mô
hình c b n sau:
+ Mô hình dãy s th i gian: là tính quy lu t bi n đ ng c a hi n t ng qua th i gian đ c
bi u hi n b ng hàm xu th trên c s phân tích s bi n đ ng dãy s ti n s trong quá kh , hi n t i
và ti n t i t ng lai.
+ Mô hình nhân qu : là m i quan h nhân qu gi a các hi n t ng nghiên c u qua th i gian
ho c không gian đ c bi u hi n b ng các hàm kinh t , ph ng trình kinh t , ph ng trình t ng
quan.
Do đó , d báo th ng kê không ph i là s phán đoán theo đ nh tính ho c “đoán mò” mà là s
đ nh l ng cái s x y ra, kh n ng s x y ra nhi u nh t ho c đ nh l ng m c đ ph i x y ra trên
c s khoa h c c a phân tích th c ti n, cho nên k t qu d báo th ng kê v a mang tính khách
quan v a mang tính ch quan và nó ph thu c vào trình đ nh n th c khách quan, hay kh n ng
t duy c a ng i d báo.
- Nguyên t c c b n đ xác đ nh mô hình d báo là tính k th a l ch s , tính quy lu t phát sinh
phát tri n c a hi n t ng, m i quan h bi n ch ng nhân qu gi a các hi n t ng cho nên đi u
ki n đ xác l p mô hình d báo là:
+ Các nguyên nhân, các y u t , các đi u ki n c b n nh h ng đ n quy lu t bi n đ ng ph i
t ng đ i n đ nh, b n v ng trong quá kh đ n hi n t i và ti n t i t ng lai.
+ M t khi có s thay đ i các y u t , các nguyên nhân thì ph i xác đ nh l i mô hình đ thích
nghi v i hi n th c.
+ d đi u ch nh mô hình và đ m b o m c đ chính xác phù h p v i th c ti n thì t m xa
d báo (là kho ng cách th i gian t hi n t i đ n t ng lai) không nên quá 1/3 th i gian ti n s .
83
- Tính kh thi c a m c đ d báo mang tính xác su t
- D báo th ng kê là d báo ng n h n và d báo trung h n vì m c đ chính xác c a k t qu d
báo th ng kê t l ngh ch v i t m xa d báo.
- D báo th ng kê mang tính nhi u ph ng án. C n ph i l a ch n ph ng án hay mô hình đ làm
hàm d báo b ng cách ki m đ nh mô hình
- Ph ng ti n đ d báo th ng kê là các thu t toán, k thu t tính toán phân tích, ph ng ti n tính
toán, vi tính và trình đ nh n th c c a ng i d báo
d báo th ng kê ph i th c hi n tu n t các b c sau:
. Phân tích th c tr ng bi n đ ng c a hi n t ng nghiên c u b ng nhi u ph ng pháp th ng kê đ
đánh giá b n ch t, m i quan h n i t i c a đ i t ng nghiên c u.
. Xác đ nh mô hình d báo, tính toán các tham s đ đ nh l ng chi u h ng, dáng đi u bi n đ ng
c a tính quy lu t.
. Ki m đ nh l a ch n mô hình làm hàm d báo
. Phân tích h u d báo, theo dõi các y u t , nguyên nhân, đi u ki n đã, đang và s x y ra, tham
kh o ý ki n chuyên gia đ đi u ch nh l i mô hình m t khi c n thi t.
5.4.2. Các ph ng pháp d báo th ng kê
1. D báo d a vào l ng t ng ( ho c gi m) tuy t đ i trung bình.
Ph ng pháp này đ c áp d ng trong tr ng h p dãy s th i gian có các l ng t ng (
ho c gi m) tuy t đ i liên hoàn (t ng k ) x p x nhau. M c đ d đoán th i k th n+L đ c
xác đ nh nh sau:

yˆ n+ L = y n + Δy.L
y n − y1
Δy =
n −1
Trong đó: yn - là m c đ cu i cùng c a dãy s ;
L: là t m xa d đoán;

Δy : là l ng t ng ( ho c gi m) tuy t đ i trung bình.

2.D báo d a vào t c đ phát tri n trung bình

Ph ng pháp này đ c s d ng dùng trong tr ng h p hi n t ng bi n đ ng v i m t nh p
đ t ng đ i n đ nh, ngh a là có t c đ phát tri n liên hoàn x p x nhau.
M c đ d đoán th i k th n+L là:

yˆ n + L = y n (t ) L

Trong đó: yˆ n+ L - M c đ d đoán t i th i đi n n+L

t - T c đ phát tri n trung bình

84
 yn
t = n −1
y1

yn - M c đ cu i cùng c a dãy s ;
y1 - M c đ đ u tiên c a dãy s .
L- T m xa d đoán.
3. Ph ng pháp ngo i suy hàm xu th

T bi n đ ng th c t c a hi n t ng, xây d ng hàm h i quy theo th i gian: yt = f(t).

C n c vào hàm h i qui đã xây d ng đ d đoán m c đ t ng lai c a hi n t ng.
M c đ d đoán th i đi m (n+L) là:

yˆ n + L = f (n + L)

TÓM T T N I DUNG
1. Dãy s th i gian là dãy các tr s c a ch tiêu th ng kê đ c s p x p theo th t th i gian. M i
dãy s th i gian có hai thành ph n: th i gian và m c đ c a ch tiêu v hi n t ng nghiên c u,
trong đó:
+ Th i gian c a dãy s : tu theo m c đích nghiên c u và ch tiêu bi n đ i nhi u hay ít
mà có th bi u th b ng ngày, tháng, n m. dài gi a hai kho ng th i gian k ti p nhau g i là
kho ng th i gian. Có tr ng h p kho ng th i gian đ u nhau, có tr ng h p kho ng th i gian là
không đ u nhau.
+ M c đ c a ch tiêu v hi n t ng: đ c ph n ánh b ng các tr s c a ch tiêu g i là các
m c đ c a dãy s và nó có th bi u di n b ng s tuy t đ i, s t ng đ i hay s trung bình.
2. Dãy s th i gian đ c chia thành:
+ Dãy s th i k : là dãy s ph n ánh m t l ng c a hi n t ng qua t ng th i k , t c là
dãy s ph n ánh quy mô, kh i l ng c a hi n t ng nghiên c u trong t ng kho ng th i gian nh t
đ nh (n m, tháng, quý). Kho ng th i gian trong dãy s càng dài thì tr s c a ch tiêu càng l n vì
th có th c ng các tr này v i nhau đ ph n ánh m t l ng c a hi n t ng trong th i k dài h n.
+ Dãy s th i đi m: ph n ánh m t l ng c a hi n t ng nghiên c u t i các th i đi m nh t
đ nh. M c đ c a th i đi m sau th ng bao g m toàn b ho c m t b ph n m c đ c a th i đi m
tr c đó. Vì v y vi c c ng các tr s c a ch tiêu không ph n ánh quy mô c a hi n t ng.
3. Các ch tiêu phân tích dãy s th i gian g m
- M c đ bình quân theo th i gian
-L ng t ng (ho c gi m) tuy t đ i
- T c đ phát tri n
- T c đ t ng (ho c gi m)
- Giá tr tuy t đ i c a 1% t ng ( ho c gi m)

85
4. Các ph ng pháp bi u hi n xu h ng phát tri n c a hi n t ng g m
- Ph ng pháp m r ng kho ng cách th i gian
- Ph ng pháp s bình quân tr t ( di đ ng )
- Ph ng pháp h i quy
- Ph ng pháp bi u hi n bi n đ ng th i v
5. D báo th ng kê là xác đ nh các m c đ có th x y ra trong t ng lai c a hi n t ng nghiên
c u. Bi t đ c t ng lai c a hi n t ng s giúp các nhà qu n tr ch đ ng c ng nh có nh ng
quy t đ nh đúng trong kinh doanh. Trong d báo th ng kê ng n h n có th s d ng các ph ng
pháp sau :
- D báo d a vào l ng t ng ( ho c gi m) tuy t đ i trung bình.
- D báo d a vào t c đ phát tri n trung bình
- Ph ng pháp ngo i suy hàm xu th

CÂU H I VÀ BÀI T P
1. Th nào là dãy s th i gian? Có nh ng lo i dãy s th i gian nào?
2. phân tích dãy s th i gian có nh ng ch tiêu nào?
4. Có nh ng ph ng pháp nào đ bi u hi n xu h ng phát tri n c a hi n t ng?
5. Th nào là d báo th ng kê ng n h n? Có nh ng ph ng pháp d báo nào?
6. Hãy d báo doanh thu n m 2006 c n c vào k t qu th c hi n các n m c a
m t đ n v B u đi n
1996 doanh thu 42,7 t đ ng 2001 50,8
1997 44,5 2002 51,3
1998 45,5 2003 52,1
1999 49,6 2004 52,4
2000 50,2 2005 52,8
7. Doanh thu c a m t đ n v B u đi n qua các n m nh sau
N m 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Doanh thu
(T đ ng) 91,0 96,9 102,2 106,5 110,3 115,9

Yêu c u : Tính l ng t ng tuy t đ i , t c đ phát tri n , t c đ t ng (đ nh g c, liên hoàn và bình

quân )

86
 CH NG 6

CH S TRONG TH NG KÊ

GI I THI U

M c đích, yêu c u:

Trang b các ki n th c c b n v ch s trong th ng kê, bao g m nh ng khái ni m, ph ng

pháp tính ch s và h th ng ch s . Yêu c u n m đ c nh ng ki n th c c b n và bi t v n d ng
đ tính và đánh giá ch s .

N i dung chính:

- M t s v n đ chung v ch sô (Khái ni m, phân lo i và ý ngh a c a ch s )

- H th ng ch s
- Ph ng pháp tính ch s

N I DUNG

6.1.KHÁI NI M, Ý NGH A, PHÂN LO I CH S

6.1.1. Khái ni m ch s
Trong th ng kê ch s là m t lo i ch tiêu t ng đ i bi u hi n m i quan h so sánh gi a hai
m c đ nào đó c a m t hi n t ng kinh t .
Ch s đ c tính b ng cách so sánh 2 m c đ c a hi n t ng 2 th i gian khác nhau nh m
nêu lên bi n đ ng c a hi n t ng theo th i gian. Ch s này đ c bi u hi n b ng s t ng đ i
gi ng nh s t ng đ i đ ng thái. Trong nh ng m đích so sánh khác, các ch s tính đ c c ng
là s t ng đ i, có th là s t ng đ i k ho ch, s t ng đ i so sánh.
Nh v y trong th ng kê khái ni m ch s t ng đ i r ng rãi; nó là ph ng pháp bi u hi n
các quan h so sánh khác nhau. Trong th c t , đ i t ng ch y u c a ph ng pháp ph c t p bao
g m nhi u đ n v , nhi u ph n t có tính ch t khác nhau v tên g i, v giá tr s d ng, đ n v
tính…v.v. Mu n so sánh các m c đ c a hi n t ng kinh t ph c t p, c n bi n đ i các đ n v , các
ph n t có tính ch t khác nhau tr thành d ng đ ng nh t.
6.1.2. c đi m c a ch s
đáp ng yêu c u so sánh các m c đ c a hi n t ng ph c t p, ch s có đ c đi m là khi
mu n so sánh các m c đ c a hi n t ng kinh t ph c t p, c n ph i chuy n các đ n v ho c ph n
t có tính ch t khác nhau thành d ng gi ng nhau, đ có th c ng tr c ti p v i nhau. Nh khi đ n
v có các s n ph m d ch v khác nhau không th tr c ti p c ng v i nhau do đó ph i chuy n v
d ng gi ng nhau (d ng giá tr ). Nh v y d dàng so sánh hai ch tiêu giá tr đ tính ra ch s giá tr
Ngoài ra , ch s còn có đ c đi m là khi có nhi u nhân t cùng tham gia vào vi c tính toán
s , ph i gi đ nh ch có m t nhân t thay đ i, còn các nhân t khác không thay đ i.
6.1.3 Tác d ng c a ch s
87
 Ch s là m t ph ng pháp không nh ng có kh n ng nêu lên bi n đ ng t ng h p c a hi n
t ng ph c t p, mà còn có th phân tích s bi n đ ng này. Trong th ng kê ch s có tác d ng:
- Ch s bi u hi n bi n đ ng c a hi n t ng theo th i gian. Các ch s tính theo m c đích này
đ c g i là ch s phát tri n. Nó đ c tính b ng cách so sánh m c đ c a hi n t ng hai th i
gian khác nhau.
- Bi u hi n s bi n đ ng c a hi n t ng theo không gian khác nhau gi a hai đ n v , doanh
nghi p, hai đ a ph ng. Ch s này g i là ch s không gian .
- Bi u hi n nhi m v và th c hi n k ho ch c a ch tiêu kinh t nào đó. Ch s này g i là ch s k
ho ch.
- Phân tích vai trò và nh h ng c a ch tiêu nhân t đ n s bi n đ ng c a ch tiêu t ng h p .
6.1.4. Phân lo i ch s
1. C n c vào ph m vi tính toán
• Ch s cá th : Bi u hi n s bi n đ ng c a t ng ph n t , đ n v cá bi t trong t ng th
ph c t p.
• Ch s t ng h p: Bi u hi n s bi n đ ng c a t t c các ph n t , các đ n v c a t ng
th nghiên c u.
C s đ tính ch s t ng h p là ch s cá th . Nó đ c dùng nhi u nh t trong th c t .
2. C n c vào tính ch t c a ch tiêu nghiên c u
• Ch s c a ch tiêu s l ng : Bi u hi n s bi n đ ng c a ch tiêu s l ng nh kh i
l ng s n ph m d ch v , s l ng công nhân, s l ng thi t b .
• Ch s c a ch tiêu ch t l ng : Bi u hi n s bi n đ ng c a ch tiêu ch t l ng nh
ch s giá thành s n ph m, n ng su t lao đ ng, v,v,....
3. C n c vào đi u ki n th i gian và không gian
• Ch s th i gian nh ch s phát tri n, ch s k ho ch, ch s đ nh g c, ch s liên
hoàn.
• Ch s không gian bi u hi n quan h so sánh các m c đ c a hi n t ng nghiên c u
gi a hai doanh nghi p, hai đ a ph ng..
Trong quá trình tính toán th ng s d ng các ký hi u sau: i - Ch s cá th ; I - Ch s t ng h p;
p - Bi u hi n m t l ng c a ch tiêu ch t l ng; q - Bi u hi n m t l ng c a ch tiêu s l ng.
Bi u hi n các m c th i gian, s d ng các ký hi u: 0 – K g c; 1 – K báo cáo hay k th c
hi n; KH – K k ho ch
Bi u hi n các đ a ph ng, các khu v c ho c các đ n v khác nhau, s d ng các ch cái A, B, C

6.2. PH NG PHÁP TÍNH CH S

6.2.1. Ch s cá th
1. Ch s cá th c a ch tiêu s l ng

88
 Ch s cá th c a ch tiêu s l ng ph n ánh s bi n đ ng c a t ng ph n t , t ng đ n v
có bi u hi n v c a hi n t ng nghiên c u. Công th c tính:

q1
iq =
qo

Trong đó: q1 - M c đ c a ch tiêu s l ng k nghiên c u;

q0 - m c đ c a ch tiêu s l ng k g c.
Ví d : Gi s có tài li u th ng kê v tình hình tiêu th s n ph m c a m t doanh nghi p
B u đi n nh sau:
B ng 6.1
L ng tiêu th Giá bán (1000đ) M c tiêu th (1000đ) Ch s cá th
S n K g c K báo K g c K báo K g c p0- K báo cáo iq ip
ph m q0 cáo q1 p0 cáo p1 q0 p1q1
A 1000 1100 500 450 500.000 495.000 1,1 0,9
B 2000 2400 300 240 600.000 576.000 1,2 0,8
C 4000 6000 400 400 1.600.000 2.400.000 1,5 1,0
Ch tiêu kh i l ng là l ng s n ph m tiêu th . Ta có các ch s cá th :
q1A 1100
iqA = = = 1.1 Hay 110 %.
q0A 1000
T c là l ng s n ph m A tiêu th k báo cáo t ng 10% so v i k g c.
q1B 2400
iqB = = = 1,2 hay 120 %.
q 0B 2000
T c là l ng s n ph m B tiêu th k báo cáo t ng 20% so v i k g c.
q1C 6000
iqC = = = 1,5 hay 150 %.
q0C 4000
T c là l ng s n ph m C tiêu th k báo cáo t ng 50% so v i k g c.
2. Ch s cá th c a ch tiêu ch t l ng

p1
ip=
p0
Trong đó: p1, p0 - Tr s c a ch tiêu ch t l ng k báo cáo và k g c.
V i s li u b ng ta có th tính ch s giá c các s n ph m:
- i v i s n ph m A:
p1A 450
i pA = = = 0,90 hay 90%.
p 0A 500
Nh v y, giá bán s n ph m A k báo cáo gi m 10% so v i k g c.
- i v i s n ph m B:
p1B 240
i = B =
A
p = 0,80 hay 80%.
p0 300
Nh v y, giá bán s n ph m B k báo cáo gi m 20% so v i k g c.
- i v i s n ph m C:

89
 p1C 400
i pA == = 1,0
p 0C 400
Nh v y, giá bán s n ph m C không thay đ i k báo cáo so v i k g c.
6.2.2. Ch s t ng h p
1. Nguyên t c tính ch s t ng h p
- Khi tính ch s t ng h p ph i chuy n bi n các ph n t không đ ng nh t không th c ng l i
v i nhau c a hi n t ng ph c t p v d ng đ ng ch t.
- Khi tính ch s t ng h p c a ch tiêu s l ng thì ph i c đ nh ch tiêu ch t l ng k g c.
- Khi tính ch s t ng h p c a ch tiêu ch t l ng ph i c đ nh ch tiêu s l ng k báo cáo.
2. Ph ng pháp tính ch s t ng h p c a ch tiêu s l ng
Ch s t ng h p c a ch tiêu s l ng đ c tính theo công th c sau:
n

∑p i (0) qi (1)
Iq = 1
n

∑p1
i (0) qi ( 0 )

đây ch tiêu ch t l ng đ c ch n làm quy n s và c đ nh k g c.

Tr l i s li u c a b ng ta có:

500 *1100 + 300 * 2400 + 400 * 6000

Iq = = 1,359
500000 + 600000 + 1600000
Nh v y, ch tiêu tiêu th chung c a c 3 s n ph m k báo cáo t ng 35,9% đã làm cho
t ng m c tiêu th c a c 3 s n ph m k báo cáo t ng so v i k g c m t l ng là:
Δ pq( q ) = ∑ pi ( 0 ) qi (1) − ∑ pi ( 0 ) q i ( 0) = 3670000-2700000 = 970000 ngàn.đ

- Ch s trung bình c a ch tiêu s l ng: T công th c tính ch s t ng h p c a ch tiêu s

l ng qua phép bi n đ i ta có:
n n

∑ pi (0) qi (1) ∑i qi pi ( 0 ) qi ( 0)
Iq = 1
n
= 1
n

∑ pi ( 0 ) qi ( 0 )
1
∑p 1
i ( 0) qi ( 0 )

Ch s tính theo công th c trên g i là ch s trung bình s h c c a ch tiêu s l ng. Tr ng

s đây là pi(0) qi(0).
3. Tính ch s t ng h p c a ch tiêu ch t l ng
Ch s t ng h p c a ch tiêu ch t l ng đ c tính theo công th c:
n

∑p i (1) qi (1)
Ip = 1
n

∑p
1
i (0) qi (1)

90
 T s li u c a b ng ta tính đ c ch s t ng h p giá c c a 3 s n ph m:

Ip =
∑p i (1) qi (1)
=
1100 * 450 + 2400 * 240 + 6000 * 400 3471000
= = 0,945
∑p i (0) qi (1) 1100 * 500 + 2400 * 300 + 6000 * 400 3670000
Nh v y giá bán chung c a c 3 s n ph m k báo cáo gi m 5,5,% so v i k g c đã làm
cho t ng m c tiêu th c ba s n ph m k báo cáo gi m so v i k g c m t l ng là :
Δ pq( p ) = ∑ pi (1) qi (1) − ∑ pi ( 0 ) qi (1) = 3471000 - 3670000 =- 201000. 103 đ

- Ch s trung bình c a ch tiêu ch t l ng:

T ch s t ng h p c a ch tiêu ch t l ng b ng phép bi n đ i ta có:
n n

∑ pi (1) qi (1) ∑p i (1) qi (1)

Ip = 1
n
= 1
n pi (1)
∑p
1
i (0) qi (1) ∑ i pi
qi (1)
1

Ch s tính theo công th c trên g i là ch s trung bình c a ch tiêu ch t l ng.

6.2.3 Ch s không gian
1. Khái ni m ch s không gian
Là ch s bi u hi n quan h so sánh m c đ c a m t hi n t ng nghiên c u trong đi u
ki n không gian khác nhau (các doanh nghi p khác nhau ho c trên các th tr ng khác nhau).
2. Ph ng pháp tính ch s không gian
a. Tính ch s không gian c a ch tiêu s l ng:
Ch s không gian c a ch tiêu s l ng bi u hi n m i quan h so sánh m c đ c a hi n
t ng nghiên c u gi a hai doanh nghi p ho c hai đ a ph ng khác nhau. Khi đó n u qA và qB là
giá tr c a ch tiêu s l ng c a 2 doanh nghi p A và B và p là giá tr c a ch tiêu ch t l ng có
liên quan đ c ch n làm quy n s c a ch s không gian c a ch tiêu s l ng ta có:

Iq(A/B)=
∑q i
A
p
∑q i
B
p

Trong đó: p - là ch tiêu ch t l ng có liên quan và đóng vai trò là quy n s , vì v y nó

ph i mang tính đ c tr ng c a c hai doanh nghi p. Có th ch n p theo hai cách sau:
- N u giá tr c a p đã đ c nhà n c ho c các b , ngành qui đ nh chung cho các doanh
nghi p thì l y giá tr đó làm quy n s . Ví d nh khi tính ch s kh i l ng s n ph m thì quy n s
là giá c đ nh do nhà n c qui đ nh.

Iq(A/B) =
∑q i
A
p cd
∑q i
B
p cd

Trong đó: pcd - là giá do nhà n c ban hành.

- N u giá tr c a p ch a th ng nh t gi a các đ a ph ng thì ph i tính toán giá tr trung bình:

91
 p iA q iA + p iB q iB
pi =
q iA + q iB
∑ q iA p i
Iq (A / B ) = i

∑ q iB p i

Trong đó: qiA , qiB - là kh i l ng hàng lo i i bán ra trên th tr ng A,B.

pi là giá c trung bình c a m t hàng i trên c 2 th tr ng.

b. Ch s không gian c a ch tiêu ch t l ng.

Khi xây d ng ch s không gian c a ch tiêu ch t l ng thì quy n s đ c ch n là ch tiêu
s l ng có liên quan. Công th c tính:

I p (A / B ) =
∑p i
A
( q A i + q iB )
∑p i
B
( q iA + q iB )

Trong đó: piA , piB - là giá tr c a ch tiêu ch t l ng t i đ a ph ng A, B. Ví d : giá c

lo i hàng i trên th tr ng A,B
qiA , qiB - là giá tr c a ch tiêu s l ng có liên quan t i đ a ph ng A, B.
Ví d : Có tài li u v kh i l ng s n ph m d ch v tiêu th và giá bán các s n ph m c a
hai đ n v (trên hai đ a ph ng khác nhau) nh sau. Tính ch s không gian v giá c và l ng s n
ph m d ch v tiêu th hai đ n v A Và B
B ng 6.2
S n ph m nv A nv B
A A B
d ch v qi pi qi pi B qiA+qiB
X 450 30 550 32 1000
Y 320 28 280 25 600
Z 840 22 660 20 1500

Ta có:

I p (A / B ) =
∑p i
A
( q A i + q iB )
=
30 * 1000 + 28 * 600 + 22 * 1500
= 1, 036
∑p i
B
( q iA + q iB ) 32 * 1000 + 25 * 600 + 20 * 1500

Ngh a là giá bán đ n v A cao h n đ n v B là 3,6 %. Và

∑ q iA p i
Iq (A / B ) = i

∑ q iB p i

Giá bán trung bình c a các s n ph m d ch v là:

30 * 450 + 32 * 550
pX = = 31,10
450 + 550

92
 28 * 320 + 25 * 280
pY = = 26,60
320 + 280
22 * 840 + 20 * 660
pZ = = 21,12
840 + 660
Do đó:
450 * 31,1 + 26,6 * 320 + 21,12 * 840
I q ( A / B) = = 1,045
550 * 31,1 + 280 * 26,6 + 660 * 21,12
Có ngh a là l ng s n ph m d ch v tiêu th t i đ n v A nhi u h n đ n v B là 4,5 %.
6.2.4. Ph ng pháp tính ch s c a ch tiêu bình quân:
Ch s c a ch tiêu bình quân đ c xác đ nh nh sau:

∑ X 1 f1

X1 ∑ f 1

Ix = =
X0 ∑ X 0
f0

f0

Trong đó: X1, X0 - L ng bi n c a tiêu th c k báo cáo và k g c;

f1, f0 - S đ n v t ng th t ng th k báo cáo và k g c.

X 1 , X 0 - S bình quân s h c c a các l ng bi n k báo cáo và k g c.

Ch s tính theo công th c trên g i là ch s phát tri n c a ch tiêu bình quân

Khi l ng bi n thay đ i ta có ch s sau:

∑X 1 1
f

∑f 1

I =
x
i ∑X f 0 1

f1
Ch s tính theo công th c này đ c g i là ch s c u thành kh bi n.
Khi k t c u (s đ n v ) c a t ng th thay đ i ta có ch s sau:

∑X 0 f1

∑f 1

I =
f
i
∑X 0
f0

f0
Ch s tính theo công th c này g i là ch s nh h ng k t c u.

93
 Ta có m i quan h sau:
Ch s phát tri n = Ch s c u thành kh bi n x Ch s nh h ng k t c u

∑X 1 f1 ∑X 1 1 f ∑X 0 f1

∑f 1 ∑f 1 ∑f 1

= x
∑X 0
f0 ∑X f 0 1 ∑X 0
f0

f0 f1 f0

6.3 H TH NG CH S

Nh ta đã trình bày trên là ph ng pháp ch s giúp nghiên c u s thay đ i c a hi n

t ng kinh t -xã h i qua th i gian và không gian. Ngoài ra ph ng pháp ch s còn có th phân
tích m i liên h gi a các nhân t và m c đ nh h ng c a các nhân t đ n s thay đ i c a m t
ch tiêu kinh t t ng h p. Ví d m c tiêu th hàng hoá c a m t công ty bi n đ ng là do nh h ng
c a hai nhân t giá bán và l ng hàng tiêu th . T ng chi phí s n xu t c a các s n ph m s n xu t
ra là do nh h ng c a giá thành và kh i l ng s n ph m s n xu t, kh i l ng s n ph n s n xu t
ra ph thu c vào NSL và s công nhân....
Gi s ta c n phân tích nh h ng c a t ng m c tiêu th hàng hoá qua hai th i k nghiên
c u trong m i liên h v i hai nhân t ; giá c và kh i l ng hàng hoá tiêu th . H th ng ch s
ph n ánh m i liên h gi a các ch tiêu trên nh sau:
Ipq = Ip *Iq
Trong đó: Ipq - Ch s t ng h p m c hàng hoá tiêu th ;
Ip - Ch s t ng h p giá c ;
Iq - Ch s t ng h p kh i l ng.
Hay:
n n n

∑ pi (1) qi (1) ∑ pi (1) qi (1) ∑p i (0) qi (1)

1
n
100 = 1
n
100 * 1
n
100
∑p
1
i (0) qi ( 0 ) ∑p
1
i ( 0) qi (1) ∑p
1
i (0) qi ( 0 )

H th ng ch s Ipq = Ip x Iq có th đ c v n d ng đ phân tích cho các ch tiêu kinh t

t ng h p khác do nh h ng c a các nhân t có liên quan. Trong đó :
Ipq - Ch s t ng h p ph n ánh s thay đ i c a m t ch tiêu kinh t nào đó do nh h ng đ ng th i
c a c hai nhân t p và q. Trong đó c n l u ý t i ý ngh a kinh t c a tích s pxq.
Ip - Ch s ch tiêu ch t l ng (nh giá c , giá thành s n ph m, n ng su t lao đ ng, ...).
Iq - Ch s ch tiêu kh i l ng (nh kh i l ng hàng hoá tiêu th , kh i l ng s n ph m s n xu t,
s công nhân...).

94
TÓM T T N I DUNG
1. Ch s trong th ng là m t lo i ch tiêu t ng đ i bi u hi n m i quan h so sánh gi a hai m c
đ nào đó c a m t hi n t ng kinh t . Ch s có tác d ng :
- Ch s bi u hi n bi n đ ng c a hi n t ng theo th i gian. Các ch s tính theo m c đích này
đ c g i là ch s phát tri n. Nó đ c tính b ng cách so sánh m c đ c a hi n t ng hai th i
gian khác nhau.
- Bi u hi n s bi n đ ng c a hi n t ng theo không gian khác nhau gi a hai đ n v , doanh
nghi p, hai đ a ph ng. Ch s này g i là ch s không gian .
- Bi u hi n nhi m v và th c hi n k ho ch c a ch tiêu kinh t nào đó. Ch s này g i là ch s k
ho ch.
- Phân tích vai trò và nh h ng c a ch tiêu nhân t đ n s bi n đ ng c a ch tiêu t ng h p .
2. Ch s trong th ng kê bao g m:
- C n c vào ph m vi tính toán
• Ch s cá th : Bi u hi n s bi n đ ng c a t ng ph n t , đ n v cá bi t trong t ng th
ph c t p.
• Ch s t ng h p: Bi u hi n s bi n đ ng c a t t c các ph n t , các đ n v c a t ng
th nghiên c u.
- C n c vào tính ch t c a ch tiêu nghiên c u
• Ch s c a ch tiêu s l ng : Bi u hi n s bi n đ ng c a ch tiêu s l ng nh kh i
l ng s n ph m d ch v , s l ng công nhân, s l ng thi t b .
• Ch s c a ch tiêu ch t l ng : Bi u hi n s bi n đ ng c a ch tiêu ch t l ng nh
ch s giá thành s n ph m, n ng su t lao đ ng, v,v,....
- C n c vào đi u ki n th i gian và không gian
• Ch s th i gian nh ch s phát tri n, ch s k ho ch, ch s đ nh g c, ch s liên
hoàn.
• Ch s không gian bi u hi n quan h so sánh các m c đ c a hi n t ng nghiên c u
gi a hai doanh nghi p, hai đ a ph ng..
3. Trong th ng kê tính ch s g m:
- Ch s cá th (c a ch tiêu s l ng; c a ch tiêu ch t l ng)
- Ch s t ng h p (c a ch tiêu s l ng; c a ch tiêu ch t l ng)
- Ch s không gian (c a ch tiêu s l ng; c a ch tiêu ch t l ng)
4. H th ng ch s
Ipq = Ip *Iq
Hay:

95
 n n n

∑p i (1) qi (1) ∑ pi (1) qi (1) ∑p i (0) qi (1)

1
n
100 = 1
n
100 * 1
n
100
∑p
1
i (0) qi ( 0 ) ∑p
1
i ( 0) qi (1) ∑p
1
i (0) qi ( 0 )

H th ng ch s Ipq = Ip x Iq có th đ c v n d ng đ phân tích cho các ch tiêu kinh t

t ng h p khác do nh h ng c a các nhân t có liên quan.

CÂU H I VÀ BÀI T P
1. Th nào là ch s ? Trong th ng kê có nh ng lo i ch s nào?
2. Hãy trình bày cách tính ch s cá th ; ch s không gian; ch s t ng h p?
3. Hãy trình bày h th ng ch s trong th ng kê? Nghiên c u h th ng ch s đ làm gì?
4. Có tài li u th ng kê v tình hình tiêu th s n ph m c a m t doanh nghi p B u đi n nh sau:
L ng tiêu th Giá bán (1000đ) M c tiêu th (1000đ)
S n K g c K báo K g c K báo cáo K g c p0q0 K báo cáo
ph m q0 cáo q1 p0 p1 p1q1
A 1000 1100 500 450 500.000 495.000
B 2000 2400 300 240 600.000 576.000
C 4000 6000 400 400 1.600.000 2.400.000

Yêu c u tính ch s cá th và ch s chung?

5. Có tài li u v kh i l ng s n ph m d ch v tiêu th và giá bán các s n ph m c a hai đ n v
(trên hai đ a ph ng khác nhau) nh sau. Tính ch s không gian v giá c và l ng s n ph m
d ch v tiêu th hai đ n v A Và B
S n ph m nv A nv B
d ch v qiA piA qiB piB qiA+qiB
X 450 30 550 32 1000
Y 320 28 280 25 600
Z 840 22 660 20 1500

96
 PH N II:
TH NG KÊ HO T NG KINH DOANH DOANH NGHI P
CH NG 7
TH NG KÊ K T QU HO T NG KINH DOANH
C A DOANH NGHI P
GI I THI U

M c đích, yêu c u:

Trang b các ki n th c c b n v k t qu ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p, th hi n

k t qu b ng s n l ng doanh thu ho t đ ng kinh doanh. Trên c s đó bi t cách th ng kê nghiên
c u s n l ng doanh thu.

N i dung chính:

- M t s v n đ chung (K t qu ho t đ ng kinh doanh và nhi m v th ng kê)

- Th ng kê nghiên c u s n l ng doanh thu ho t đ ng kinh doanh
- Th ng kê ch t l ng s n ph m d ch v

N I DUNG

7.1. K T QU HO T NG KINH DOANH VÀ NHI M V TH NG KÊ

7.1.1 K t qu ho t đ ng kinh doanh

K t qu ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p là nh ng s n ph m d ch v mang l i l i ích
tiêu dùng xã h i. Nh ng s n ph m d ch v này ph i phù h p v i l i ích kinh t và trình đ v n
minh c a tiêu dùng xã h i, đ c ng i tiêu dùng ch p nh n. T đây cho th y, k t qu s n xu t
kinh doanh c a doanh nghi p ph i tho mãn các yêu c u:
- K t qu ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p ph i do lao đ ng s n xu t kinh doanh c a
doanh nghi p làm ra, có đ tiêu chu n ch t l ng pháp lý, theo yêu c u s d ng và h ng th
đ ng th i.
- áp ng đ c m t yêu c u tiêu dùng c th c a cá nhân ho c c ng đ ng. Do v y, s n
ph m d ch v c a doanh nghi p ph i có giá tr s d ng và h ng th . M c đ giá tr s d ng c a
s n ph m d ch v luôn ph thu c vào trình đ phát tri n kinh t , khoa h c công ngh và v n minh
xã h i.
- K t qu ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p ph i đ m b o l i ích c a ng i tiêu dùng
và doanh nghi p. Do v y, ch t l ng s n ph m d ch v c a doanh nghi p không v t quá gi i h n
l i ích kinh t mà doanh nghi p và ng i tiêu dùng ch p nh n đ c. L i ích c a doanh nghi p th
hi n chi phí nâng cao ch t l ng s n ph m d ch v không v t quá giá kinh doanh c a s n ph m
d ch v trên th tr ng. L i ích c a ng i tiêu dùng th hi n kh n ng thanh toán khi mua hàng
và ti t ki m trong quá trình s d ng s n ph m d ch v .
97
 - K t qu ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p ph i mang l i l i ích kinh t chung cho
tiêu dùng xã h i. M c ti t ki m bi u hi n b ng k t qu ti p nh n, b ng ti t ki m chi phí ti n c a,
th i gian s d ng s n ph m d ch v , b ng gi m thi t h i cho môi tr ng, môi sinh c a xã h i.
Khi xem xét, nghiên c u k t qu ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p c n đ m b o các
nguyên t c sau:
+ K t qu ho t đ ng kinh doanh ph i là k t qu c a lao đ ng s n xu t kinh doanh c a doanh
nghi p làm ra trong k . Do v y, các doanh nghi p không tính vào k t qu s n xu t kinh doanh
c a doanh nghi p nh ng k t qu thuê ngoài, nh ng doanh nghi p đ c tính vào k t qu c a doanh
nghi p các ho t đ ng làm thuê cho bên ngoài. Ch tính các k t qu đã hoàn thành trong k báo
cáo.
+ c tính toàn b s n ph m d ch v làm ra trong k báo cáo bao g m s n ph m d ch v
c a t t c các công đo n s n xu t kinh doanh.
+ Ch tính nh ng s n ph m d ch v đ tiêu chu n n m trong khung ch t l ng h p tiêu
chu n.
K t qu ho t đ ng kinh doanh là m c tiêu m i ho t đ ng trong k s n xu t kinh doanh c a
doanh nghi p. K t qu này đ c bi u th b ng h th ng ch tiêu (hi n v t, giá tr ).
B u chính vi n thông là ngành kinh t k thu t d ch v thu c k t c u h t ng c a n n kinh
t . Các doanh nghi p ho t đ ng kinh doanh trong l nh v c b u chính vi n thông s d ng lao
đ ng, v t t , ti n v n c a mình đ th c hi n quá trình truy n đ a tin t c mang l i nh ng k t qu
nh t đ nh nh m đáp ng nhu c u v thông tin liên l c c a n n kinh t và c a nhân dân. K t qu
ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p đ c bi u th b ng h th ng ch tiêu sau:
- V i h th ng ch tiêu hi n v t (hi n v t quy c) là s n l ng s n ph m d ch v b u chính
vi n thông (theo lo i s n ph m và d ch v )
- V i ch tiêu giá tr là doanh thu kinh doanh các s n ph m d ch v b u chính vi n thông.
7.1.2 Nhi m v th ng kê k t qu ho t đ ng kinh doanh
- Thu th p và xác đ nh s n l ng, doanh thu c a các s n ph m d ch v BCVT m t cách đ y
đ và chính xác, ph n ánh đúng k t qu ho t đ ng kinh doanh c a các đ n v và doanh nghi p.
- Nghiên c u bi n đ ng s n l ng doanh thu c ng nh nhu c u s d ng các s n ph m d ch
v .
- Nghiên c u c c u s n l ng doanh thu các s n ph m d ch v c a doanh nghi p theo các
tiêu th c khác nhau ph c v cho vi c nghiên c u nhu c u th tr ng.
- Nghiên c u, xác đ nh s không đ ng đ u c a t i tr ng và tính quy lu t c a t i tr ng nh m
ph c v cho vi c t ch c s n xu t, t ch c lao đ ng và đ u t trang thi t b máy móc đáp ng nhu
c u v thông tin liên l c c a n n kinh t và c a nhân dân.

7.2. TH NG KÊ S N L NG DOANH THU HO T NG KINH DOANH

7.2.1 Phân t th ng kê s n l ng doanh thu ho t đ ng kinh doanh

Vi c phân t khi th ng kê s n l ng doanh thu theo m t tiêu th c nào đó do m c đích và
nhi m v nghiên c u đ t ra. V i doanh nghi p BCVT có th phân t s n l ng doanh thu s n
ph m d ch v theo các tiêu th c sau:
98
- Phân t theo lo i d ch v : Th c ch t đây chính là cách th c th ng kê s n l ng doanh thu theo
t ng lo i. Nó s ph n ánh s li u c a t ng lo i d ch v (b u ph m, b u ki n, đi n báo, đi n
tho i...). M c đích c a vi c phân t này là nh m nghiên c u c c u, t tr ng s d ng các lo i d ch
v khác nhau trên th tr ng đ có ph ng án s n xu t kinh doanh đáp ng nhu c u truy n đ a tin
t c.
xác đ nh t tr ng các lo i d ch v c n ph i đ a v đ n v giá tr
T tr ng Giá tr b ph n d ch v j
=
d ch v j T ng giá tr các lo i d ch v

Hi n nay BCVT đã phát tri n nhi u lo i d ch v nh m đáp ng nhu c u ngày càng cao và đa
d ng c a khách hàng. V i tiêu th c này có th phân thành các t l n (ch ng h n nh b u chính,
vi n thông, phát hành báo chí...). M i t l i có th phân chia thành các t nh đ xác đ nh các đ c
tr ng c b n c ng nh c c u t ng lo i d ch v (nh b u chính có th phân theo b u ph m, b u
ki n, th và đi n chuy n ti n...)
Các đ c tr ng c b n mà th ng kê ph i xác đ nh là:
+ Dãy s phân ph i các lo i d ch v . Dãy s có th là dãy s tuy t đ i ho c dãy s t ng
đ i.
+ T tr ng c a m i lo i d ch v trong t ng th chung
+ M c nhu c u s d ng c a m i lo i d ch v tính theo đ u ng i bao g m m c nhu c u
tuy t đ i (s l ng d ch v c a m t lo i tính trên 1 ng i) và m c nhu c u t ng đ i (giá tr d ch
v chung tính cho m t ng i)
- Phân t theo nhóm khách hàng s d ng: Khách hàng s d ng s n ph m d ch v BCVT r t
khác nhau, nhi u đ i t ng. M i đ i t ng, m i nhóm khách hàng có đ c tính, s thích, th hi u
và kh n ng thanh toán riêng. C ng chính vì v y mà m c đ s d ng các s n ph m d ch v c ng
khác nhau.
Th ng kê có nhi m v ph i ph n ánh đ c các lo i s n ph m d ch v thích ng t ng nhóm
khách hàng; đ c tr ng c b n v vi c s d ng d ch v c a t ng nhóm khách hàng. Mu n v y
th ng kê ph i phân t theo nhóm khách hàng s d ng d ch v , ngh a là phân chia th tr ng theo
nhóm khách hàng s d ng khác nhau. Có th phân khách hàng s d ng d ch v thành khách hàng
là doanh nghi p (doanh nghi p l n, doanh nghi p v a và nh ; c ng có th doanh nghi p Nhà
n c, doanh nghi p t nhân..); khách hàng là kh i dân c ; khách hàng là kh i c quan..
Trên c s phân t này rút ra tính quy lu t v s d ng d ch v và có chi n l c ti p th , khai
thác th tr ng.
- Phân t theo nhóm c c phí: Ngành BCVT cung c p nhi u lo i s n ph m d ch v v i các m c
c c khác nhau. M t s s n ph m d ch v có khung giá c c tu theo m c đ s d ng c a khách
hàng (đi n tho i c đ nh; b u ph m..). Vì v y đ đ c tr ng đ c tình hình s d ng các lo i s n
ph m d ch v phù h p v i kh n ng thanh toán c a khách hàng, c n ph i phân chia c c phí
thành các t và các b ph n nh m theo dõi riêng bi t cho t ng nhóm s n ph m d ch v , nhóm
khách hàng và xác đ nh m c s d ng h p lý c a khách hàng.
Phân t theo nhóm c c phí là c s đ l p k ho ch doanh thu, xác đ nh c c bình quân.

99
- Phân t theo l u l ng t i các h ng: Vi c s d ng các d ch v ph thu c vào nhu c u c a
khách hàng. Chính vì v y ph i phân t theo l u l ng t i t o kh n ng xác đ nh kh i l ng yêu
c u theo các h ng đ doanh nghi p ch đ ng khi l p k ho ch phát tri n m ng l i và b trí lao
đ ng.
L ng t i chính là kh i l ng yêu c u c a khách hàng v vi c s d ng d ch v . § c tr ng
cho l u l ng t i là:
+ Kh i l ng nghi p v theo t ng h ng t c là l ng t i đã đ c s lý.
+ C ng đ nghi p v (h s h p d n) t c là t tr ng c a kh i l ng s n ph m đi ho c đ n
c a h ng đang xét v i kh i l ng đi ho c đ n c a đi m đó. H s h p d n đ c s d ng đ tính
toán s l ng thi t b c n ph i khai thác đ l u thoát h t l ng thông tin v i chi phí nh nh t.
- Phân t theo th i gian t i đ n: Trong BCVT l ng t i đ n không đ ng đ u gi trong ngày,
ngày trong tu n và tháng trong n m. ph n ánh tính không đ ng đ u c a t i tr ng, trên c s đó
b trí máy móc thi t b và lao đ ng nh m đem l i hi u qu cao nh t, c n ph i phân t theo t i đ n.
7.2.2 M t s quy đ nh v th ng kê s n l ng doanh thu
- S li u th ng kê có giá tr pháp lý đ đánh giá k t qu ho t đ ng kinh doanh c a đ n v .
- Các đ n v ph i th ng kê đ y đ , đúng các ch tiêu s n l ng doanh thu và thu giá tr gia
t ng đ c quy đ nh trong bi u th ng kê và không đ c thay đ i mã s các ch tiêu. Các đ n v
ph i n p k t qu th ng kê đúng th i gian quy đ nh.
- S li u đ c th ng kê hàng tháng tính t 0 gi ngày 01 đ n h t ngày cu i cùng c a tháng.
- đ m b o s li u th ng kê đ y đ , ph n ánh đúng k t qu ho t đ ng s n xu t kinh doanh
c a các đ n v , ng i làm công tác th ng kê ph i có và n m v ng b ng giá c c các d ch v
BCVT trong n c và qu c t .

7.3 TH NG KÊ BI N NG S N L NG DOANH THU HO T NG KINH

DOANH

7.3.1 Th ng kê bi n đ ng s n l ng d ch v
S n l ng d ch v th c hi n qua các th i k khác nhau có giá tr khác nhau. § ph c v cho
công tác l p k ho ch c n ph i nghiên c u bi n đ ng c a chúng. Ph ng pháp ch y u đ nghiên
c u bi n đ ng là ph ng pháp so sánh đ i chi u. Vi c so sánh đ i chi u đ c th c hi n cho t ng
lo i s n ph m d ch v .

Nghiên c u bi n đ ng t ng đ i đ c th c hi n b ng các ch s :
- Ch s cá th qi1
+ Nghiên c u bi n đ ng th c hi n nhi m v k ho ch iq =
qikh
qi1
+ Nghiên c u bi n đ ng t ng tr ng iq =
qi0
- Ch s t ng h p

100
 Σqi1 pikh
+ Nghiên c u bi n đ ng th c hi n nhi m v k ho ch Iq =
Σqikhpikh
Σqi1 pikh
+ Nghiên c u bi n đ ng t ng tr ng Iq =
Σqi0pi0
Nghiên c u bi n đ ng tuy t đ i

+ Th c hi n nhi m v k ho ch = Σqi1 pikh - Σqikhpikh

+ T ng tr ng = Σqi1 pikh - Σqi0pi0

7.3.2 Th ng kê bi n đ ng doanh thu

nghiên c u bi n đ ng doanh thu c ng ti n hành t ng t nh khi nghiên c u bi n đ ng
s nl ng, t c là s d ng ph ng pháp so sánh đ i chi u đ nghiên c u.
+ So sánh tr c ti p (so sánh gi n đ n) nh m cho th y m c đ th c hi n nhi m v v doanh
thu và t c đ t ng tr ng. Tuy nhiên cách so sánh này không cho bi t m c đ th c hi n doanh thu
có h p lý và phù h p hay không.
Dt1
= x 100
Dt0
+ So sánh liên h : cách so sánh này cho th y m c đ th c hi n doanh thu có h p lý và phù
h p v i chi phí b ra hay không.

Dt1
= x 100
Dt0. Ic Cp1
Trong đó Ic – T l th c hi n v chi phí kinh doanh; Ic =
Cp0
Cp1 ; Cp0 – Chi phí ho t đ ng kinh doanh k phân tích (th c hi n) và k g c (k ho ch)

7.4 TH NG KÊ CH T L NG S N PH M D CH V

7.4.1 Ý ngh a c a vi c nâng cao ch t l ng s n ph m d ch v

m b o và nâng cao ch t l ng s n ph m d ch v là yêu c u b c thi t ngày càng t ng c a
ng i tiêu dùng, đ ng th i là trách nhi m và l i ích c a các đ n v , doanh nghi p s n xu t cung
c p d ch v . Nh v y nâng cao ch t l ng s n ph m d ch v có ý ngh a quan tr ng, bi u hi n:
- Tho mãn l i ích ng i tiêu dùng (khách hàng s d ng), đáp ng trình đ v n minh tiêu dùng
c a xã h i.
- T ng uy tín cho đ n v , doanh nghi p s n xu t cung c p d ch v , nâng cao kh n ng c nh tranh,
m r ng th tr ng trong và ngoài n c.
- Gi m chi phí, t ng l i nhu n cho đ n v , doanh nghi p s n xu t cung c p s n ph m d ch v .
7.4.2 Th ng kê ch t l ng công tác b u chính

101
 Ch t l ng công tác b u chính đ c các đ n v theo dõi th ng kê báo cáo hàng tháng. Khi
th ng kê báo cáo ch y u xem xét trên các m t sau:
- Ch tiêu an toàn: t c là khi đ n tay khách hàng nh n (b u ph m, b u ki n, báo chí...) có còn
nguyên v n nh khi g i hay không?
- Ch tiêu th i gian chuy n và phát có v t th i gian quy đ nh hay không?
- B u ph m, b u ki n, báo chí có b l c h ng và tuân theo quy trình khai thác không?
- Nh ng khi u n i c a khách hàng v b u chính và phát hành báo chí.
Vi c th ng kê th i gian chuy n và phát b u ph m, b u ki n và báo chí đa s các tr ng h p
c n c vào nh t n c a b u c c đi và b u c c đ n. Thông qua vi c th ng kê này s xác đ nh đ c
s l ng d ch v vi ph m ch tiêu th i gian. Khi th ng kê c n phân ra
+ Th i gian toàn trình c a d ch v b u chính, t c là th i gian đ c xác đ nh t th i đi m
nh n tin c a khách hàng đ n th i đi m phát t n tay khách hàng nh n.
+ Th i gian t ng khâu, t c là th i gian đ c quy đ nh riêng cho m i khâu.
xác đ nh nguyên nhân các vi ph m (do l i c a b u c c đi hay b u c c đ n) c n ph i th c
hi n các cu c đi u tra chuyên môn b ng cách g i thí đi m đ đi u tra. Trên c s s li u th ng kê
thu th p đ c, tính h s vi ph m
Qvp
kvp =
Qsl
Trong đó: Qvp – S l ng d ch v b u chính vi ph m ch tiêu th i gian (v t quy
đ nh th i gian chuy n và phát)
Qsl - S l ng d ch v b u chính đ c s lý.
Th ng kê b u ph m, b u ki n, báo chí có b l c h ng và tuân theo quy trình khai thác th c
ch t là th ng kê vi c đ m b o đ chính xác. Nó đ c đ c tr ng b ng s l ng và t tr ng d ch v
b u chính khai thác chia ch n không đúng ho c làm th t c sai. Tr ng h p chia ch n không
đúng, khi phát hi n sai sót có th kh c ph c đ c. Ngoài ra c ng có th c n c vào đ n th khi u
n i c a khách hàng đ th ng kê xác đ nh kh i l ng d ch v b u chính vi ph m.
Th ng kê đ an toàn c a d ch v b u chính đ c đ c tr ng b i tính nguyên v n c a d ch v ,
ngh a là không b m t, th t l c và không sai h ng hình dáng kích th c. Còn đ n đ nh c a d ch
v b u chính th hi n s l n không trao đ i đ c th , b u ph m, b u ki n v i ph ng ti n v n
chuy n và đ n đ nh các tuy n đ ng th . Vi c th ng kê này t o đi u ki n xác đ nh nh ng
nguyên nhân vi ph m ch t l ng d ch v . Trên c s đó có bi n pháp kh c ph c và ch đ o t t
h n. Khi th ng kê s l ng vi ph m đ an toàn và n đ nh c n c vào s theo dõi các b u c c
và các c s .
Khi th ng kê ch t l ng d ch v b u chính, tu theo đ c đi m c a t ng đ n v mà có các
ch tiêu ch t l ng và cách th c th ng kê khác nhau.
7.4.3 Th ng kê ch t l ng d ch v đi n tho i trên m ng vi n thông c đ nh m t đ t
A. Ch tiêu ch t l ng k thu t:

1. T l cu c g i đ c thi t l p thành công:

102
 T l cu c g i đ c thi t l p thành công là t s gi a s cu c g i đ c thi t l p thành
công trên t ng s cu c g i. Theo quy đ nh c a B BCVT (tiêu chu n ngành TCN 68-176: 2006)
t l cu c g i đ c thi t l p thành công đ c quy đ nh nh sau:

- Liên l c n i t nh, thành ph ≥ 95%;

- Liên l c liên t nh ≥ 94%

Ph ng pháp th ng kê xác đ nh:

- Ph ng pháp dùng thi t b đo: T ng s cu c g i l y m u c n thi t ít nh t là 1500 cu c g i. Vi c

xác đ nh có th áp d ng m t trong hai ph ng pháp ho c k t h p c hai ph ng pháp sau:

+ Ph ng pháp mô ph ng: các cu c g i mô ph ng ph i đ c th c hi n vào các gi khác

nhau trong ngày; s cu c g i mô ph ng đ ng th i không v t quá 32 cu c g i đ i v i t ng đài
HOST và không quá 16 cu c g i đ i v i các t ng đài khác.

+ Ph ng pháp giám sát báo hi u: Các cu c g i l y m u ph i vào các gi khác nhau trong
ngày. i m đ u n i máy đo giám sát báo hi u t i các t ng đài HOST ho c t ng đài chuy n ti p
n i h t (Local Tandem). Vi c giám sát đ c th c hi n trên các lu ng báo hi u ho t đ ng bình
th ng hàng ngày và không làm nh h ng đ n ho t đ ng bình th ng c a m ng.

- Ph ng pháp giám sát b ng tính n ng s n có c a m ng: S cu c g i l y m u t i thi u là toàn b

cu c g i trong 7 ngày liên ti p.

2. Ch t l ng tho i

Ch t l ng tho i là ch s tích h p c a ch t l ng truy n ti ng nói trên kênh tho i đ c

xác đ nh b ng cách tính đi m trung bình theo thang đi m MOS t 1 đ n 5 theo khuy n ngh
P.800 c a Liên minh vi n thông Th gi i t ng ng nh sau:

i ms 5 4 3 2 1

Ch t l ng tho i R tt t T t Trung bình X u R tx u

Ph ng pháp th ng kê xác đ nh:

- Ph ng pháp s d ng thi t b đo theo khuy n ngh ITU- T P.862 và quy đ i ra đi m

MOS theo khuy n ngh ITU - T P.862.1. S l ng cu c g i l y m u l y ít nh t là 1000 cu c g i
vào các gi khác nhau trong ngày;

- Ph ng pháp l y ý ki n khách hàng qua th , th đi n t , fax ho c đi n tho i. S khách

hàng l y ý ki n t i thi u là 1% t ng s khách hàng đ i v i m ng có s thuê bao nh h n 10.000
thuê bao; đ i v i m ng có s thuê bao l n h n 10.000 thuê bao thì s khách hàng l y ý ki n t i
thi u là 1000 khách hàng.

Theo quy đ nh c a B BCVT ( tiêu chu n ngành TCN 68-176: 2006) tiêu chu n c a ch
tiêu này đ c xác đ nh là ≥ 3,5 đi m.

3. chính xác ghi c c

103
 chính xác tính c cđ c đ c tr ng b i hai ch tiêu:

- T l cu c g i b ghi c c sai: là t s gi a các cu c g i b ghi c c sai trên t ng s cu c g i.

Cu c g i b ghi c c sai bao g m:

+ Nh ng cu c g i ghi c c nh ng không có th c;

+ Cu c g i có th c nh ng không ghi c c;

+ Cu c g i ghi sai s ch g i ho c s b g i;

+ Nh ng cu c g i ghi c c có đ dài l n h n 1 giây v giá tr tuy t đ i so v i đ dài đàm

tho i th c c a cu c g i;

+ Nh ng cu c g i đ c ghi c c có th i gian b t đ u sai ± 9 giây v giá tr tuy t đ i so v i

th i đi m th c l y theo đ ng h chu n qu c gia;

Theo quy đ nh c a B BCVT ( tiêu chu n ngành TCN 68-176: 2006) tiêu chu n c a ch
tiêu này đ c xác đ nh không l n h n 0,1% t ng s cu c g i.

- T l th i gian đàm tho i b ghi c c sai:

T l th i gian đàm tho i b ghi c c sai là t s gi a t ng giá tr tuy t đ i th i gian ghi
sai c a các cu c g i b ghi c c sai trên t ng s th i gian c a các cu c g i.

Theo quy đ nh c a B BCVT ( tiêu chu n ngành TCN 68-176: 2006) tiêu chu n c a ch
tiêu t l th i gian đàm tho i b ghi sai ≤ 0,1%.

xác đ nh ch tiêu đ chính xác ghi c c th ng kê s d ng ph ng pháp mô ph ng và

ph ng pháp giám sát báo hi u v i s l ng cu c g i l y m u c n thi t ít nh t là 10.000 cu c .

- Ph ng pháp mô ph ng: các cu c g i mô ph ng ph i th c hi n vào các gi khác nhau

trong ngày. S cu c g i mô ph ng đ ng th i không v t quá 32 cu c g i đ i v i t ng đài HOST
và không quá 16 cu c g i đ i v i các t ng đài khác. S cu c g i mô ph ng có đ dài t 1 giây
đ n 60 giây ít nh t là 60% t ng s cu c g i mô ph ng. Kh ang cách gi a hai cu c g i liên ti p
xu t phát t cùng m t thuê bao ch g i không nh h n 10 giây.

+ Ph ng pháp giám sát báo hi u: Các cu c g i l y m u ph i vào các gi khác nhau

trong ngày. i m đ u n i máy đo giám sát báo hi u t i các t ng đài HOST ho c t ng đài chuy n
ti p n i h t (Local Tandem). Vi c giám sát đ c th c hi n trên các lu ng báo hi u ho t đ ng bình
th ng hàng ngày và không làm nh h ng đ n ho t đ ng bình th ng c a m ng.

4. T l cu c g i tính c c và l p hóa đ n sai

Vi c tính c c và l p hóa đ n ph i đ m b o chính xác, đ y đ k p th i và có hóa đ n rõ

ràng theo đúng quy đ nh.

T l cu c g i b tính c c, l p hóa đ n sai là t s gi a cu c g i b tính c c ho c l p

hóa đ n sai trên t ng s cu c g i.

Doanh nghi p cung c p d ch v ph i l u tr s li u g c tính c c trong vòng t i thi u 180

ngày, bao g m: ngày, tháng, n m th c hi n cu c g i; th i gian b t đ u, th i gian k t thúc; s máy

104
b g i, c c phí t ng cu c g i. tính ch tiêu này ph i so sánh ít nh t 10.000 cu c g i đ c tính
c c v i s li u ghi c c.

Theo quy đ nh c a B BCVT ( tiêu chu n ngành TCN 68-176: 2006) tiêu chu n c a ch
tiêu t l s cu c g i b tính c c sai ho c l p hóa đ n sai ≤ 0,01% cu c g i.

B. Ch tiêu ch t l ng ph c v

5. kh d ng c a d ch v

kh d ng c a d ch v (D) là t l th i gian trong đó m ng vi n thông c đ nh m t đ t

s n sàng cung c p d ch v cho khách hàng.

Tf
D = (1 − ) x100 %
Tr

Trong đó: Tr - Th i gian xác đ nh đ kh d ng c a d ch v ;

Tf - Th i gian m ng có s c thu c trách nhi m c a nhà cung c p d ch v và đ c xác

đ nh theo công th c:
N
ri t i
Tf = ∑
i =1 Ri

N - T ng s l n x y ra s c m ng trong th i gian xác đ nh đ kh d ng;

Ri - T ng s thuê bao c a m ng vi n thông c đ nh m t đ t t i th i đi m x y ra s c

m ng th i;

ri - S thuê bao b m t liên l c trong s có m ng th i;

ti - Th i gian c a s c m ng th i;

Theo quy đ nh c a B BCVT (tiêu chu n ngành TCN 68-176: 2006) D ≥ 99,5 %. Th i
gian xác đ nh đ kh d ng t i thi u là 3 tháng.

6. S c đ ng dây thuê bao

S c đ ng dây thuê bao là nh ng h ng hóc đ ng dây thuê bao làm cho d ch v đi n
tho i trên m ng vi n thông c đ nh m t đ t không th c hi n đ c ho c th c hi n đ c. Không k
đ n s c do thi t b đ u cu i c a khách hàng và các nguyên nhân b t kh kháng gây ra( thiên tai,
l l t) mà ch do m ng l i vi n thông c a doanh nghi p cung c p d ch v gây ra. Khi th ng kê
c n ph i phân t s s c đ ng dây thuê bao theo các nguyên nhân: s c do cáp, t cáp, h p
cáp, ...

Trên c s s li u th ng kê tính ch tiêu t l s s c đ ng dây trên 100 thuê bao trong 1

n m:

Tû lÖ sè sù cè d−êng day thuª bao trª n 100 thuª bao = Tæng sè sù cè §−êng day thuª bao x100
Tæng sè thuª bao trª n m¹ng

105
 Theo quy đ nh c a B BCVT (tiêu chu n ngành TCN 68-176: 2006) tiêu chu n c a ch
tiêu này đ c xác đ nh ≤ 20,8 s c /100 thuê bao/1 n m

7. Ch tiêu th i gian ch s a ch a s c đ ng dây thuê bao

Th i gian ch s a ch a s c đ ng dây thuê bao đ c tính t lúc doanh nghi p cung c p
d ch v nh n đ c thông báo h h ng c a khách hàng đ n lúc s a ch a xong. Không k đ n các
h h ng do thi t b đ u cu i c a khách hàng ho c các s c do nguyên nhân b t kh kháng gây ra.

Trên c s s li u th ng kê ( th ng kê đ y đ s li u s a ch a s c đ ng dây thuê bao

trong th i gian t i thi u là 3 tháng) xác đ nh t tr ng s s c đ c s a ch a trong th i gian đ nh
m c cho phép( vi ph m th i gian đ nh m c cho phép).

Theo quy đ nh c a B BCVT (tiêu chu n ngành TCN 68-176: 2006) tiêu chu n c a ch
tiêu này là ≥ 90% s c đ ng thuê bao đ c s a ch a xong trong các kh ang th i gian sau: N i
thành, th xã: ≤ 24 gi ; Th tr n, làng, xã ≤ 48 gi

8. Th i gian thi t l p d ch v
Th i gian thi t l p d ch v là kho ng th i gian đ c tính t lúc doanh nghi p và khách
hàng hoàn thành vi c ký k t h p đ ng cung c p d ch v đi n tho i cho t i khi khách hàng có th
s d ng đ c d ch v đi n tho i.

Trên c s s li u th ng kê toàn b s h p đ ng cung c p d ch v và vi c phát tri n thuê

bao ( t i thi u trong kho ng th i gian 3 tháng) tính ch tiêu t l % s h p đ ng cung c p d ch v
có th i gian thi t l p d ch v trong th i gian đ nh m c cho phép ( vi ph m ch tiêu th i gian đ nh
m c cho phép) so v i t ng s h p đ ng cung c p d ch v .

N dat N vp
γ dat = x100 % và γ vp = x100%
N N
Trong đó:

γ dat - T l % s h p đ ng cung c p d ch v có th i gian thi t l p d ch v trong th i

gian đ nh m c cho phép;

γ vp - T l % s h p đ ng cung c p d ch v có th i gian thi t l p d ch v l n h n th i

gian đ nh m c cho phép;

N dat - S h p đ ng cung c p d ch v có th i gian thi t l p d ch v trong th i gian đ nh

m c cho phép;

N vp - S h p đ ng cung c p d ch v có th i gian thi t l p d ch v l n h n th i gian đ nh

m c cho phép.

Theo quy đ nh c a B BCVT (tiêu chu n ngành TCN 68-176: 2006) tiêu chu n c a ch
tiêu này là có ít nh t 90% h p đ ng cung c p d ch v có th i gian thi t l p d ch v trong kho ng
th i gian sau: T nh, thành ph : ≤ 7 ngày; Th tr n, làng, xã ≤ 15 ngày

106
9. Khi u n i c a khách hàng v ch t l ng d ch v

Khi u n i c a khách hàng v ch t l ng d ch v là s không hài lòng c a khách hàng v

ch t l ng d ch v đ c báo cho doanh nghi p cung c p d ch v b ng đ n khi u n i.

Trên c s th ng kê toàn b s khi u n i c a khách hàng v ch t l ng d ch v ( t i thi u

trong vòng 3 tháng), s đ n khi u n i đ c xem xét gi i quy t, th ng kê tính ch tiêu t l khi u
n i trên 100 khách hàng trong m t kho ng th i gian nh t đ nh(3 tháng, 6 tháng, n m)
T ng s đ n c a khách hàng
=
T ng s khách hàng
Theo quy đ nh c a B BCVT ( tiêu chu n ngành TCN 68-176: 2006) tiêu chu n c a ch
tiêu t l khi u n i trên 100 khách hàng là không v t quá 0,25 khi u n i trên 100 khách hàng
trong 3 tháng.

10 . H i âm khi u n i c a khách hàng

H i âm khi u n i c a khách hàng là v n b ng c a DNCCDV thông báo cho khách hàng có

đ n khi u n i v vi c ti p nh n khi u n i và xem xét gi i quy t.

Theo quy đ nh c a TCN 68- 176: 2006, doanh nghi p cung c p d ch v ph i có v n b n

h i âm cho khách hàng trong th i h n 48 gi k t th i đi m ti p nh n khi u n i.

xác đ nh ch tiêu này, th ng kê s d ng ph ng pháp đi u tra toàn b b ng cách th ng

kê t t c các công v n h i âm trong kho ng th i gian t i thi u là 3 tháng, trong đó phân thành s
đ n khi u n i có công v n h i âm trong th i gian đ nh m c cho phép, vi ph m th i gian đ nh m c
cho phép.

11. D ch v h tr khách hàng

D ch v h tr khách hàng là d ch v mi n phí mà doanh nghi p cung c p d ch v ph i t

ch c cung c p nh d ch v tra c u thuê bao n i h t và báo h ng s thuê bao.

Theo quy đ nh hi n hành thì:

- Th i gian cung c p d ch v h tr khách hàng b ng nnhân công qua đi n tho i là

24h/24h;

- T l cu c g i t i d ch v h tr khách hàng chi m m ch thành công và nh n đ c tín

hi u tr l i c a đi n tho i viên trong vòng 60 giây ≥ 80% t ng s cu c g i.

xác đ nh đ c ch tiêu này th ng kê s d ng ph ng pháp đi u tra ch n m u b ng

cách g i nhân công t i d ch v h tr khách hàng, s cu c g i th t i thi u là 250 cu c g i.

7.4.4. Th ng kê ch t l ng d ch v đi n tho i trên m ng vi n thông di đ ng m t đ t

Ch t l ng d ch v đi n tho i trên m ng vi n thông di đ ng m t đ t là k t qu t ng h p
c a các ch tiêu th hi n m c đ hài lòng c a khách hàng đ i v i d ch v và đ c đ c tr ng b i
các ch tiêu:

A. Ch tiêu ch t l ng k thu t

1. T l cu c g i đ c thi t l p thành công:

107
 T l cu c g i đ c thi t l p thành công là t s gi a cu c g i đ c thi t l p thành công
trên t ng s cu c g i trong n i b m ng vi n thông di đ ng m t đ t.

CTC
k TC =
C
Trong đó: CKTH - S các cu c g i đ c thi t l p thành công.

C - T ng s các cu c g i.

Theo quy đ nh c a B BCVT ( tiêu chu n ngành TCN 68-186: 2006) t l cu c g i đ c

thi t l p thành công ≥ 92%

xác đ nh đ c ch tiêu này th ng kê dùng ph ng pháp:

- Mô ph ng cu c g i: S l ng cu c g i mô ph ng c n thi t ít nh t là 1000 cu c g i th c hi n
vào các gi khác nhau trong ngày, trong vùng ph sóng. Kho ng cách gi a hai cu c g i liên ti p
xu t phát t m t thuê bao ch g i không nh h n 10 giây.

- Giám sát b ng tính n ng hi n có c a m ng: s l ng cu c g i l y m u t i thi u là toàn b cu c

g i trong m t tu n.

2. T l cu c g i b r i

T l cu c g i b r i là t s gi a cu c g i b r i trong t ng s cu c g i đ c thi t l p
thành công. Cu c g i b r i là cu c g i đã đ c thi t l p thành công nh ng b m t gi a ch ng
trong kho ng th i gian đàm tho i mà nguyên nhân là do m ng vi n thông di đ ng m t đ t.

Ph ng pháp th ng kê xác đ nh:

- Mô ph ng cu c g i: S l ng cu c g i mô ph ng c n thi t ít nh t là 1500 cu c g i
th c hi n vào các gi khác nhau trong ngày,trong vùng ph sóng. dài cu c g i l y m u trong
kho ng t 60 giây đ n 180 giây.

- Giám sát b ng tính n ng hi n có c a m ng: s l ng cu c g i l y m u t i thi u là toàn

b cu c g i trong n i b m ng vi n thông di đ ng m t đ t trong m t tu n.

Theo quy đ nh hi n hành t l cu c g i b r i ≤ 5%.

3. Ch t l ng tho i
Ch t l ng tho i là ch s tích h p c a ch t l ng truy n ti ng nói trên kênh tho i đ c
xác đ nh b ng cách tính đi m trung bình theo thang đi m MOS t 1 đ n 5 theo khuy n ngh P.800
c a Liên minh vi n thông th gi i ITU nh sau:

i ms 5 4 3 2 1

Ch t l ng tho i R tt t T t Trung bình X u R tx u

Ph ng pháp xác đ nh:

- Ph ng pháp s d ng thi t b đo theo khuy n ngh ITU- T P.862 và quy đ i ra đi m

MOS theo khuy n ngh ITU - TP.862.1. S l ng cu c g i l y m u l y ít nh t là 1000 cu c g i
vào các gi khác nhau trong ngày trong vùng ph sóng
108
 - Ph ng pháp l y ý ki n khách hàng qua th , th đi n t , fax ho c đi n tho i. S khách
hàng l y ý ki n t i thi u là 1% t ng s khách hàng đ i v i m ng có s thuê bao nh h n 10.000
thuê bao; đ i v i m ng có s thuê bao l n h n 10.000 thuê bao thì s khách hàng l y ý ki n t i
thi u là 1000 khách hàng.

Theo quy đ nh c a B BCVT ( tiêu chu n ngành TCN 68-186: 2006) ch tiêu ch t l ng
tho i trung bình ≥ 3 đi m.

4. chính xác ghi c c

chính xác ghi c cđ c đánh giá b ng các ch tiêu sau:

- T l cu c g i b ghi c c sai: là t s gi a các cu c g i b ghi c c sai trên t ng s cu c g i.

Cu c g i b ghi c c sai bao g m:

+ Nh ng cu c g i ghi c c nh ng không có th c;

+ Cu c g i có th c nh ng không ghi c c;

+ Cu c g i ghi sai s ch g i ho c s b g i;

+ Nh ng cu c g i đ c ghi c c có đ dài l n h n 1giây v giá tr tuy t đ i so v i đ dài

đàm tho i th c;

+ Nh ng cu c g i đ c ghi c c có th i gian b t đ u sai ± 9 giây so v i th i đi m th c

l y theo đ ng h chu n qu c gia;

Theo quy đ nh c a B BCVT ( tiêu chu n ngành TCN 68-186: 2006) tiêu chu n c a ch
tiêu này đ c xác đ nh không l n h n 0,1% t ng s cu c g i.

- T l th i gian đàm tho i b ghi c c sai:

T l th i gian đàm tho i b ghi c c sai là t s gi a t ng giá tr tuy t đ i th i gian ghi

sai c a các cu c g i b ghi c c sai trên t ng s th i gian c a các cu c g i.

Theo quy đ nh c a B BCVT ( tiêu chu n ngành TCN 68-186: 2006) tiêu chu n c a ch
tiêu t l th i gian đàm tho i b ghi sai ≤ 0,1%.

xác đ nh ch tiêu đ chính xác ghi c c th ng kê s d ng ph ng pháp đi u tra ch n

m u b ng cách mô ph ng cu c g i v i s l ng cu c g i l y m u c n thi t ít nh t là 10000 cu c
g i vào các gi khác nhau trong ngày, trong vùng ph sóng. S cu c g i mô ph ng có đ dài t 1
giây đ n 90 giây ít nh t là 60% c a t ng s cu c g i mô ph ng heo các h ng n i m ng và liên
m ng, bao g m:

- Trong n i b m ng vi n thông di đ ng m t đ t;

- T m ng di đ ng c a doanh nghi p cung c p d ch v sang các m ng di đ ng khác;

- T m ng di đ ng c a doanh nghi p cung c p d ch v sang m ng c đ nh.

+ Ph ng pháp giám sát báo hi u: Các cu c g i l y m u ph i vào các gi khác nhau

trong ngày. i m đ u n i máy đo giám sát báo hi u t i các t ng đài và th c hi n trên các lu ng

109
báo hi u ho t đ ng bình th ng hàng ngày c a m ng vi n thông di đ ng m t đ t và không làm
nh h ng đ n ho t đ ng bình th ng c a m ng.

5. T l cu c g i tính c c và l p hóa đ n sai

Vi c tính c c và l p hóa đ n ph i đ m b o chính xác, đúng đ a ch , th i gian s d ng,

lo i hình d ch v và có hóa đ n rõ ràng theo đúng quy đ nh.

T l cu c g i b tính c c, l p hóa đ n sai là t l cu c g i b tính c c ho c l p hóa đ n

sai trên t ng s cu c g i.

tính ch tiêu này ph i so sánh ít nh t 10000 cu c g i đ c tính c c v i s li u ghi

c c.

Theo quy đ nh c a B BCVT ( tiêu chu n ngành TCN 68-186: 2006) tiêu chu n c a ch
tiêu t l s cu c g i b tính c c sai ho c ghi c c sai ≤ 0,01% cu c g i.

B. Ch tiêu ch t l ng ph c v

6. kh d ng c a d ch v

kh d ng c a d ch v (D) là t l th i gian trong đó m ng s n sàng cung c p d ch v

cho khách hàng.

Tf
D = (1 − ) x100 %
Tr

Trong đó: Tr - Th i gian xác đ nh đ kh d ng c a d ch v ;

Tf - Th i gian m ng có s c thu c trách nhi m c a nhà cung c p d ch v và đ c xác

đ nh theo công th c:
N
ri t i
Tf = ∑
i =1 Ri

N - T ng s l n x y ra s c m ng trong th i gian xác đ nh đ kh d ng;

Ri - T ng s kênh tho i c a m ng vi n thông di đ ng m t đ t th i đi m x y ra s c th i;

ri - S kênh tho i b m t liên l c trong s c th i;

ti - Th i gian c a s c th i;

Theo quy đ nh c a B BCVT ( tiêu chu n ngành TCN 68-186: 2006) D không nh h n
99,5%. Th i gian xác đ nh đ kh d ng t i thi u là 3 tháng.

Trong quá trình th ng kê ph i phân t các s c theo các nguyên nhân: S c t ng đài, s
c đ ng truy n d n, s c tr m thu phát sóng, ...

7. Ch tiêu khi u n i c a khách hàng v ch t l ng d ch v

Khi u n i c a khách hàng v ch t l ng d ch v là s không hài lòng c a khách hàng v

ch t l ng d ch v đ c báo cho doanh nghi p cung c p d ch v b ng đ n khi u n i.

110
 Trên c s th ng kê toàn b s khi u n i c a khách hàng v ch t l ng d ch v , th ng kê
tính các ch tiêu:

- T l khi u n i trên 100 khách hàng trong m t kho ng th i gian nh t đ nh ( 3 tháng, 6

tháng, 1 n m);

- T l khách hàng không th a mãn v i vi c gi i quy t khi u n i.

Theo quy đ nh c a B BCVT ( tiêu chu n ngành TCN 68-186: 2006) t l khi u n i trên
100 khách hàng ≤ 0,25 khi u n i trên 100 khách hàng trong 3 tháng.

8. H i âm khi u n i c a khách hàng

H i âm khi u n i c a khách hàng là v n b ng c a doanh nghi p cung c p d ch v thông

báo cho khách hàng có đ n khi u n i v vi c ti p nh n khi u n i và xem xét gi i quy t.

Theo quy đ nh c a TCN 68- 176: 2006, doanh nghi p cung c p d ch v ph i có v n b n

h i âm cho khách hàng trong th i h n 48 gi k t th i đi m ti p nh n khi u n i.

xác đ nh ch tiêu này, th ng kê s d ng ph ng pháp đi u tra toàn b b ng cách th ng

kê t t c các công v n h i âm trong kho ng th i gian t i thi u là 3 tháng.

9. D ch v h tr khách hàng

D ch v h tr khách hàng là d ch v gi i đáp th c m c, h ng d n s d ng, cung c p

thông tin liên quan và thông báo cho khách hàng tr s , s đi n tho i, s fax d ch v h tr khách
hàng. Theo quy đ nh hi n hành:

- Th i gian cung c p d ch v h tr khách hàng là 24 gi / 24 gi .

- T l cu c g i t i d ch v h tr khách hàng chi m m ch thành công và nh n đ c tín

hi u tr l i c a đi n tho i viên trong vòng 60 giây ≥ 80% t ng s cu c g i.

xác đ nh đ c ch tiêu này th ng kê s d ng ph ng pháp đi u tra ch n m u b ng

cách g i nhân công t i d ch v h tr khách hàng, s cu c g i th t i thi u là 250 cu c g i.

7.4.5 . Th ng kê ch t l ng d ch v đi n tho i VoIP

D ch v đi n tho i VoIP là d ch v đi n tho i s d ng giao th c Internet, trong đócác cu c

g i xu t phát và k t thúc t i các thi t b đ u cu i đi n tho i thông th ng c a m ng PSTN, các
thi t b đ u cu i này không th c hi n truy nh p vào m ng Internet và các kênh truy n d n gi a
các Gateway VoIP ( thi t b c ng c a m ng cung c p d ch v đi n tho i VoIP) là các kênh thuê
riêng.

Ch t l ng d ch v đi n tho i VoIP là k t qu t ng h p các ch tiêu th hi n m c đ hài

lòng c a khách hàng khi s d ng d ch v đó.

Ch t l ng d ch v đi n tho i VoIP đ c đ c tr ng b i các ch tiêu ch t l ng sau:

A. Ch t l ng k thu t:

1. T l cu c g i đ c thi t l p thành công:

111
 T l cu c g i đ c thi t l p thành công là t s gi a s cu c g i đ c thi t l p thành
công trên t ng s cu c g i l y m u.

CTC
kTC = x100 %
C
Trong đó: CTC - S các cu c g i đ c thi t l p thành công.

C - T ng s cu c g i l y m u.

Theo quy đ nh c a B BCVT ( tiêu chu n ngành TCN 68-253: 2006) t l cu c g i đ c

thi t l p thành công ≥ 92%

Ph ng pháp th ng kê xác đ nh:

- Ph ng pháp dùng thi t b đo: T ng s cu c g i l y m u c n thi t ít nh t là 1000 cu c

g i. Vi c xác đ nh có th áp d ng m t trong hai ph ng pháp ho c k t h p c hai ph ng pháp
sau:

+ Ph ng pháp mô ph ng: các cu c g i mô ph ng ph i đ c th c hi n vào các gi khác

nhau trong ngày; kho ng cách gi a hai cu c g i liên ti p xu t phát t m t thuê bao ch g i không
nh h n 10 giây.

+ Ph ng pháp giám sát báo hi u: Các cu c g i l y m u ph i vào các gi khác nhau

trong ngày. i m đ u n i máy đo giám sát báo hi u t i các t ng đài HOST ho c t ng đài chuy n
ti p n i h t ( Local Tandem) ho c t ng đài Gateway VoIP. Vi c giám sát đ c th c hi n trên các
lu ng báo hi u ho t đ ng bình th ng hàng ngày và b o đ m không làm nh h ng đ n ho t
đ ng bình th ng c a m ng.

- Ph ng pháp giám sát b ng tính n ng s n có c a m ng: S cu c g i l y m u t i thi u

là toàn b cu c g i trong 7 ngày liên ti p.

2. Ch t l ng tho i
Ch t l ng tho i là ch s tích h p c a ch t l ng truy n ti ng nói trên kênh tho i đ c
xác đ nh b ng cách tính đi m trung bình theo thang đi m MOS t 1 đ n 5 theo khuy n ngh
P.800 c a Liên minh vi n thông Th gi i t ng ng nh sau:

i ms 5 4 3 2 1

Ch t l ng tho i R tt t T t Trung bình X u R tx u

Th ng kê s d ng ph ng pháp mô ph ng theo khuy n ngh ITU- T P.862 và quy đ i ra

đi m MOS theo khuy n ngh ITU - T P.862.1. S l ng cu c g i l y m u l y ít nh t là 1000 cu c
g i vào các gi khác nhau trong ngày.

Theo quy đ nh c a B BCVT ( tiêu chu n ngành TCN 68-253: 2006) tiêu chu n c a ch
tiêu này đ c xác đ nh là ≥ 3,0 đi m.

3. Th i gian tr sau quay s trung bình

112
 Th i gian tr sau quay s trung bình b ng trung bình c ng c a th i gian tr sau quay s .

Th i gian tr sau quay s là th i gian tính t khi quay s xong đ n khi nh n đ c tín hi u
cho bi t đúng trang thái c a thuê bao b g i( b n, r i, khóa máy, ...).

Theo quy đ nh hi n hành, th i gian tr sau quay s trung bình ≤ 12 giây

Ph ng pháp th ng kê xác đ nh:

- Ph ng pháp s d ng thi t b đo: T ng s cu c g i l y m u ít nh t là 1000 cu c g i,

theo m t trong hai ho c k t h p c hai ph ng pháp sau:

+ Ph ng pháp mô ph ng: các cu c g i mô ph ng ph i đ c th c hi n vào các gi khác

nhau trong ngày; kho ng cách gi a hai cu c g i liên ti p xu t phát t m t thuê bao ch g i không
nh h n 10 giây.

+ Ph ng pháp giám sát báo hi u: Các cu c g i l y m u ph i vào các gi khác nhau

trong ngày. i m đ u n i máy đo giám sát báo hi u t i các t ng đài HOST ho c t ng đài chuy n
ti p n i h t ( Local Tandem) ho c t ng đài Gateway VoIP. Vi c giám sát đ c th c hi n trên các
lu ng báo hi u ho t đ ng bình th ng hàng ngày và b o đ m không làm nh h ng đ n ho t
đ ng bình th ng c a m ng PSTN ho c m ng VoIP.

- Ph ng pháp giám sát b ng tính n ng s n có c a m ng: S cu c g i l y m u t i thi u là

toàn b cu c g i trong 7 ngày liên ti p.

4. Th i gian tr t đ u cu i đ n đ u cu i trung bình

Th i gian tr t đ u cu i đ n đ u cu i trung bình b ng trung bình c ng th i gian tr t
đâu cu i đ n đ u cu i c a các u c g i l y m u.

Th i gian tr t đ u cu i đ n đ u cu i là th i gian đ truy n âm thanh t mi ng ng i nói

đ n tai ng i nghe.

Theo quy đ nh hi n hành th i gian tr t đ u cu i đ n đ u cu i ≤ 150 ms

Ph ng pháp th ng kê xác đ nh:

+ Ph ng pháp mô ph ng: s cu c g i l y m u t i thi u là 1000 cu c g i; các cu c g i

mô ph ng ph i đ c th c hi n vào các gi khác nhau trong ngày; kho ng cách gi a hai cu c g i
liên ti p xu t phát t m t thuê bao ch g i không nh h n 10 giây.

5. chính xác ghi c c

chính xác tính c cđ c đ c tr ng b i hai ch tiêu:

- T l cu c g i b ghi c c sai: là t s gi a các cu c g i b ghi c c sai trên t ng s

cu c g i.

Cu c g i b ghi c c sai bao g m:

- Nh ng cu c g i ghi c c nh ng không có th c;;

- Cu c g i có th c nh ng không ghi c c;

- Cu c g i ghi sai s ch g i ho c s b g i;
113
 - Nh ng cu c g i ghi c c có đ dài l n h n 1 giây v giá tr tuy t đ i so v i đ dài đàm
tho i th c c a cu c g i;

- Nh ng cu c g i đ c ghi c c có th i gian b t đ u sai 9 giây v giá tr tuy t đ i so v i

th i đi m th c l y theo đ ng h chu n qu c gia;

Theo quy đ nh c a B BCVT ( tiêu chu n ngành TCN 68-253: 2006) tiêu chu n c a ch
tiêu này đ c xác đ nh không l n h n 0,1% t ng s cu c g i.

- T l th i gian đàm tho i b ghi c c sai: là t s gi a t ng giá tr tuy t đ i th i gian ghi

sai c a các cu c g i b ghi c c sai trên t ng s th i gian c a các cu c g i.

Theo quy đ nh c a B BCVT ( tiêu chu n ngành TCN 68-253: 2006) tiêu chu n c a ch
tiêu t l th i gian đàm tho i b ghi sai ≤ 0,1%.

xác đ nh ch tiêu đ chính xác ghi c c th ng kê s d ng ph ng pháp mô ph ng và

ph ng pháp giám sát báo hi u v i s l ng cu c g i l y m u c n thi t ít nh t là 10.000 cu c .

- Ph ng pháp mô ph ng: các cu c g i mô ph ng ph i th c hi n vào các gi khác nhau

trong ngày. S cu c g i mô ph ng có đ dài t 1 giây đ n 60 giây ít nh t là 60% t ng s cu c g i
mô ph ng. Kho ng cách gi a hai cu c g i liên ti p xu t phát t cùng m t thuê bao ch g i không
nh h n 10 giây.

+ Ph ng pháp giám sát báo hi u: Các cu c g i l y m u ph i vào các gi khác nhau

trong ngày. i m đ u n i máy đo giám sát báo hi u t i các t ng đài HOST ho c t ng đài chuy n
ti p n i h t ( Local Tandem) ho c t ng đài VoIP. Vi c giám sát đ c th c hi n trên các lu ng báo
hi u ho t đ ng bình th ng hàng ngày và không làm nh h ng đ n ho t đ ng bình th ng c a
m ng PSTN ho c m ng VoIP.

6. T l cu c g i tính c c và l p hóa đ n sai: là t s gi a cu c g i b tính c c ho c l p hóa

đ n sai trên t ng s cu c g i.

Doanh nghi p cung c p d ch v ph i l u tr s li u g c tính c c trong vòng t i thi u 180

ngày, bao g m: ngày, tháng, n m th c hi n cu c g i; th i gian b t đ u, th i gian k t thúc; s máy
b g i, c c phí t ng cu c g i.

tính ch tiêu này ph i so sánh ít nh t 10.000 cu c g i đ c tính c c v i s li u ghi

c c. Theo quy đ nh c a B BCVT (TCN 68-253: 2006) tiêu chu n c a ch tiêu t l s cu c g i
b tính c c sai ho c l p hóa đ n sai ≤ 0,01% cu c g i.

B. Ch tiêu ch t l ng ph c v

7. kh d ng c a d ch v

kh d ng c a d ch v ( D) là t l th i gian trong đó doanh nghi p cung c p d ch v

s n sàng cung c p d ch v cho khách hàng.

Tf
D = (1 − ) x100 %
Tr

Trong đó: Tr - Th i gian xác đ nh đ kh d ng c a d ch v ;

114
 Tf - Th i gian s c thu c trách nhi m c a nhà cung c p d ch v và đ c xác đ nh theo

công th c:
N
ri t i
Tf = ∑
i =1 Ri

N - T ng s l n x y ra s c trong th i gian xác đ nh đ kh d ng;

Ri - T ng dung l ng k t n i t m ng VoIP đ n m ng PSTN t i th i đi m x y ra s c

m ng th i;

ri - T ng dung l ng k t n i t m ng VoIP đ n m ng PSTN trong s c m ng th i;

ti - Th i gian c a s c m ng th i;

Theo quy đ nh c a B BCVT ( tiêu chu n ngành TCN 68-253: 2006) D không nh h n
99,5 %. Th i gian xác đ nh đ kh d ng t i thi u là 3 tháng.

Trong quá trình th ng kê c n ph i phân t s s c theo t ng nguyên nhân d n đ n s c

( s c t ng đài HOST, t ng đài Tandem n i h t, t ng đài Gateway VoIP, truy n d n, ...).

8. Ch tiêu khi u n i c a khách hàng v ch t l ng d ch v

Khi u n i c a khách hàng v ch t l ng d ch v là s không hài lòng c a khách hàng v

ch t l ng d ch v đi n tho i VoIP đ c báo cho doanh nghi p cung c p d ch v b ng đ n khi u
n i.

Trên c s th ng kê toàn b s khi u n i c a khách hàng v ch t l ng d ch v ( t i thi u

trong vòng 3 tháng), s khi u n i đ c xem xét gi i quy t trong th i gian cho phép, th ng kê tính
ch tiêu t l khi u n i trên 100 khách hàng trong m t kho ng th i gian nh t đ nh (3 tháng, 6
tháng, n m)
T ng s đ n c a khách hàng
=
T ng s khách hàng
Theo quy đ nh c a B BCVT ( tiêu chu n ngành TCN 68-253: 2006) tiêu chu n c a ch
tiêu t l khi u n i trên 100 khách hàng là không v t quá 0,25 khi u n i trên 100 khách hàng
trong 3 tháng.

9 . H i âm khi u n i c a khách hàng

H i âm khi u n i c a khách hàng là v n b n c a c a doanh nghi p cung c p d ch v

thông báo cho khách hàng có đ n khi u n i v vi c ti p nh n khi u n i và xem xét gi i quy t.

Theo quy đ nh c a TCN 68- 253: 2006, c a doanh nghi p cung c p d ch v ph i có v n

b n h i âm cho khách hàng trong th i h n 48 gi k t th i đi m ti p nh n khi u n i.

xác đ nh ch tiêu này, th ng kê s d ng ph ng pháp đi u tra toàn b b ng cách th ng

kê t t c các công v n h i âm trong kho ng th i gian t i thi u là 3 tháng, trong đó phân t thành
s công v n h i âm đ c th c hi n đúng th i gian cho phép, vi ph m th i gian cho phép.

10. D ch v h tr khách hàng

115
 D ch v h tr khách hàng là d ch v h tr , h ng d n và gi i đáp th c m c v d ch v
đi n tho i VoIP.

Theo quy đ nh hi n hành thì:

- Th i gian cung c p d ch v h tr khách hàng b ng nnhân công qua đi n tho i là 24h/24h;

- T l cu c g i t i d ch v h tr khách hàng chi m m ch thành công và nh n đ c tín hi u tr

l i c a đi n tho i viên trong vòng 60 giây ≥ 80% t ng s cu c g i.

xác đ nh đ c ch tiêu này th ng kê s d ng ph ng pháp đi u tra ch n m u b ng

cách g i nhân công t i d ch v h tr khách hàng, s cu c g i th t i thi u là 250 cu c g i.

7.4.6. Th ng kê ch t l ng d ch v Internet

* D ch v truy nh p Internet gián ti p qua m ng vi n thông c đ nh m t đ t

A. Các ch tiêu ch t l ng k thu t

1. T l truy nh p thành công

nh ngh a: T l truy nh p thành công là t s gi a s l n truy nh p th nh công trên t ng
s l n truy nh p.

Ch tiêu: T l truy nh p thành công ≥ 97%.

Ph ng pháp th ng kê xác đ nh: Ph ng pháp mô ph ng. T ng s m u đo ít nh t là 1500

m u; vi c l y m u đ c th c hi n vào các gi khác nhau trong ngày; th i gian gi a hai m u đo
liên ti p xu t phát t cùng m t thi t b ít nh t là 30 giây.

2. T l k t n i không b gián đo n

nh ngh a: T l k t n i không b gián đo n là t s gi a t ng s k t n i không b gián

đo n trên t ng s l n truy nh p thành công.

Ch tiêu: T l k t n i không b gián đo n ≥ 97%.

Ph ng pháp th ng kê xác đ nh: Ph ng pháp mô ph ng. T ng s m u đo ít nh t là 1500

m u, th i gian m i m u đo là t 10 phút đ n 30 phút; s l ng m u đo có đ dài t 10 phút đ n
15 phút chi m nhi u nh t là 90% m u; vi c đo ki m đ c th c hi n vào các gi khác nhau trong
ngày; th i gian gi a hai m u đo liên ti p xu t phát t cùng m t thi t b ít nh t là 30 giây.

3. Th i gian thi t l p k t n i trung bình

nh ngh a: Th i gian thi t l p k t n i trung bình là trung bình c ng c a các th i gian thi t
l p k t n i.

Ch tiêu: Th i gian thi t l p k t n i trung bình ≤ 35 giây.

Ph ng pháp th ng kê xác đ nh: Ph ng pháp mô ph ng. T ng s m u đo ít nh t là 1500

m u; vi c l y m u đ c th c hi n vào các gi khác nhau trong ngày; th i gian gi a hai m u đo
liên ti p xu t phát t cùng m t thi t b ít nh t là 30 giây.

4. T c đ t i d li u trung bình

116
 nh ngh a: T c đ t i d li u trung bình là t s gi a t ng dung l ng d li u t i v trên
t ng th i gian t i d li u.

Ch tiêu: T c đ t i d li u trung bình ≥ 3,5 KB/s

Ph ng pháp th ng kê xác đ nh: Ph ng pháp mô ph ng. T ng s m u đo ít nh t là 100

m u đo t i t p (file) d li u; dung l ng c a t p d li u dùng đ th c hi n m u đo ít nh t là 1 MB
tr lên; vi c l y m u đ c th c hi n vào các gi khác nhau trong ng y; danh sách các website s
d ng đ th c hi n các m u đo t i t p d li u nêu t i Ph l c c a tiêu chu n này.

5. L u l ng s d ng trung bình

nh ngh a: H ng k t n i ISP là h ng k t n i Internet t ISP đ n IXP, t ISP đ n đi m

trung chuy n l u l ng trong n c, bao g m c h ng đi và h ng v . L u l ng s d ng trung
bình c a m t h ng k t n i ISP là t s gi a l ng d li u trung bình truy n qua đ ng truy n
trong m t đ n v th i gian và dung l ng t i đa c a đ ng truy n.

Ch tiêu: L u l ng s d ng trung bình c a m i h ng k t n i ISP trong kho ng th i gian

07 ng y liên ti p ≤ 70%.

Ph ng pháp th ng kê xác đ nh: Ph ng pháp giám sát. Giám sát l u l ng c a t t c các

h ng k t n i ISP.

B. Các ch tiêu ch t l ng ph c v

6. kh d ng c a d ch v

nh ngh a: kh d ng c a d ch v (D) là t l th i gian trong đó doanh nghi p cung

c p d ch v s n sàng cung c p d ch v cho khách hàng:

Tf
D = (1 − ) x100 %
Tr

Trong đó: Tr: Th i gian xác đ nh đ kh d ng c a d ch v .

Tf: Th i gian s c nh h ng đ n vi c truy nh p Internet c a khách hàng thu c trách

nhi m c a doanh nghi p cung c p d ch v và đ c tính theo công th c:

N
ri t i
Tf = ∑
i =1 Ri

N: T ng s l n x y ra s c trong th i gian xác đ nh đ kh d ng;

Ri: T ng s c ng modem dùng cho khách hàng truy nh p Internet gián ti p qua m ng

vi n thông c đ nh m t đ t t i th i đi m x y ra s c th i;

ri: S c ng modem b nh h ng trong s c th i;

ti: Th i gian s c th i.

Ch tiêu: kh d ng c a d ch v ≥ 99,5%
117
 Ph ng pháp th ng kê xác đ nh: Th ng kê toàn b s c trong th i gian xác đ nh đ kh
d ng. Th i gian xác đ nh đ kh d ng t i thi u là 03 tháng.

7. Khi u n i c a khách hàng v ch t l ng d ch v

nh ngh a: Khi u n i c a khách hàng là vi c khách h ng ph n ánh s không hài lòng v

ch t l ng d ch v đ c báo cho doanh nghi p cung c p d ch v b ng đ n khi u n i.

Ch tiêu: T l khi u n i c a khách h ng v ch t l ng d ch v ≤ 0,25 khi u n i/100 khách

hàng/3 tháng.

Ph ng pháp th ng kê xác đ nh: Th ng kê toàn b s khi u n i c a khách hàng v ch t

l ng d ch v trong kho ng th i gian t i thi u là 3 tháng.

8. H i âm khi u n i c a khách h ng

nh ngh a: H i âm khi u n i c a khách hàng là v n b n c a doanh nghi p cung c p d ch

v thông báo cho khách hàng có đ n, th khi u n i v vi c ti p nh n khi u n i và xem xét gi i
quy t.

Ch tiêu: doanh nghi p cung c p d ch v ph i có v n b n h i âm cho 100% khách hàng

khi u n i trong th i h n 48 gi k t th i đi m ti p nh n khi u n i.

Ph ng pháp th ng kê xác đ nh: Th ng kê toàn b công v n h i âm cho khách hàng v ch t

l ng d ch v trong kho ng th i gian t i thi u là 03 tháng.

9. D ch v h tr khách h ng

nh ngh a: D ch v h tr khách hàng là d ch v h tr , h ng d n, gi i đáp cho khách

hàng v d ch v truy nh p Internet.

Ch tiêu:

- Th i gian cung c p d ch v h tr khách hàng b ng nhân công qua đi n tho i là 24 gi trong

ngày.

- T l cu c g i t i d ch v h tr khách hàng chi m m ch thành công và nh n đ c tín hi u tr

l i c a đi n tho i viên trong vòng 60 giây ≥ 80%.

Ph ng pháp th ng kê xác đ nh: Th c hi n g i nhân công t i d ch v h tr khách hàng, s

cu c g i th t i thi u là 250 cu c g i vào các gi khác nhau trong ngày.

* D ch v k t n i Internet

A. Ch tiêu ch t l ng k thu t

1. L u l ng s d ng trung bình

nh ngh a: H ng k t n i IXP là h ng k t n i Internet t IXP đi Internet qu c t , t

IXP đ n đi m trung chuy n l u l ng trong n c, bao g m c h ng đi và h ng v . L u l ng
s d ng trung bình c a m t h ng k t n i IXP là t s gi a l ng d li u trung bình truy n qua
đ ng truy n trong m t đ n v th i gian và t c đ t i đa c a đ ng truy n.

118
 Ch tiêu: L u l ng s d ng trung bình c a m i h ng k t n i IXP trong kho ng th i
gian 07 ngày liên ti p ≤ 70%.

Ph ng pháp th ng kê xác đ nh: Ph ng pháp giám sát. Giám sát l u l ng c a t t c các

h ng k t n i IXP.

B. Các ch tiêu ch t l ng ph c v

2. kh d ng c a d ch v

nh ngh a: kh d ng c a d ch v là t l th i gian (D) trong đó doanh nghi p cung

c p d ch v s n sàng cung c p d ch v cho khách hàng:

Tf
D = (1 − ) x100 %
Tr

Trong đó: Tr: là th i gian xác đ nh đ kh d ng c a d ch v .

Tf: là th i gian s c nh h ng đ n khách hàng thu c trách nhi m c a DNCCDV và

đ c tính theo công th c:

N
ri t i
Tf = ∑
i =1 Ri

N: là t ng s l n x y ra s c trong th i gian xác đ nh đ kh d ng;

Ri: là t ng dung l ng kênh thuê riêng (leased-line) mà IXP cung c p cho các khách

hàng t i th i đi m x y ra s c th i (Kb/s);

ri: là t ng dung l ng kênh thuê riêng (leased-line) b nh h ng m t liên l c trong s

c th i (Kb/s);

ti: là kho ng th i gian x y ra s c th i.

Ch tiêu: kh d ng c a d ch v ≥ 99,5%.

Ph ng pháp th ng kê xác đ nh: Th ng kê toàn b s c trong th i gian xác đ nh đ kh

d ng. Th i gian xác đ nh đ kh d ng t i thi u là 03 tháng.

3. Khi u n i c a khách hàng v ch t l ng d ch v

nh ngh a: Khi u n i c a khách h ng là vi c khách hàng ph n ánh s không hài lòng v
ch t l ng d ch v đ c báo cho doanh nghi p cung c p d ch v b ng đ n khi u n i.

Ch tiêu: T l khi u n i c a khách hàng v ch t l ng d ch v ≤ 0,25 khi u n i/100 khách

hàng/3 tháng.

Ph ng pháp th ng kê xác đ nh: Th ng kê toàn b s khi u n i c a khách hàng v ch t

l ng d ch v trong kho ng th i gian t i thi u là 03 tháng.

4. H i âm khi u n i c a khách hàng

119
 nh ngh a: H i âm khi u n i c a khách hàng là v n b n c a doanh nghi p cung c p d ch
v thông báo cho khách h ng có đ n, th khi u n i v vi c ti p nh n khi u n i và xem xét gi i
quy t.

Ch tiêu: doanh nghi p cung c p d ch v ph i có v n b n h i âm cho 100% khách hàng

khi u n i trong th i h n 48 gi k t th i đi m ti p nh n khi u n i.

Ph ng pháp th ng kê xác đ nh: Th ng kê toàn b v n b n h i âm cho khách hàng v ch t

l ng d ch v trong kho ng th i gian t i thi u là 03 tháng.

5. D ch v h tr khách hàng

nh ngh a: D ch v h tr khách hàng là d ch v h tr , h ng d n, gi i đáp cho khách

hàng v d ch v k t n i Internet.

Ch tiêu:

- Th i gian cung c p d ch v h tr khách hàng b ng nhân công qua đi n tho i là 24 gi trong

ngày.

- T l cu c g i t i d ch v h tr khách hàng chi m m ch thành công và nh n đ c tín hi u tr

l i c a đi n tho i viên trong vòng 60 giây ≥ 80%.

Ph ng pháp th ng kê xác đ nh: Th c hi n g i nhân công t i d ch v h tr khách hàng, s

cu c g i th t i thi u là 250 cu c g i vào các gi khác nhau trong ngày.

* D ch v truy nh p Internet ADSL

A. Các ch tiêu ch t l ng k thu t

1. T c đ t i d li u trung bình (Pd và Pu)

nh ngh a: T c đ t i d li u trung bình g m hai lo i: t c đ t i xu ng trung bình (Pd) và

t c đ t i lên trung bình (Pu):

- T c đ t i xu ng trung bình (Pd) là t s gi a t ng dung l ng d li u t i xu ng trên t ng

th i gian t i xu ng.

- T c đ t i lên trung bình (Pu) là t s gi a t ng dung l ng d li u t i lên trên t ng th i

gian t i lên.

Ch tiêu:

- T c đ t i d li u trung bình n i m ng (s d ng website c a c a doanh nghi p cung c p

d ch v ): Pd ≥ 0,8 Vdmax và Pu ≥ 0,8 Vumax ;

- T c đ t i d li u trung bình ngo i m ng (s d ng các website trong n c và qu c t

không ph i c a c a doanh nghi p cung c p d ch v ): Pd ≥ 0,6 Vdmax và Pu ≥ 0,6 Vumax .

Ph ng pháp th ng kê xác đ nh: Ph ng pháp mô ph ng. T ng s m u đo ít nh t là 100

m u đo t i t p (file) d li u vào các gi khác nhau trong ngày đ i v i m i lo i t i lên và t i
xu ng, n i m ng và ngo i m ng; dung l ng c a t p d li u dùng đ th c hi n m u đo ít nh t là 2
MB tr lên đ i v i phép t i xu ng, 1 MB tr lên đ i v i phép t i lên.

120
2. L u l ng s d ng trung bình

nh ngh a: H ng k t n i ISP là h ng k t n i Internet t ISP đ n IXP, t ISP đ n đi m

trung chuy n l u l ng trong n c, bao g m c h ng đi và h ng v . L u l ng s d ng trung
bình c a m t h ng k t n i ISP là t s gi a l ng d li u trung bình truy n qua đ ng truy n
trong m t đ n v th i gian và dung l ng t i đa c a đ ng truy n.

Ch tiêu: L u l ng s d ng trung bình c a m i h ng k t n i ISP trong kho ng th i gian 7

ngày liên ti p ≤ 70%.

Ph ng pháp th ng kê xác đ nh: Ph ng pháp giám sát. Giám sát l u l ng c a t t c các

h ng k t n i ISP.

3. T l dung l ng truy nh p b tính c c sai (CI)

nh ngh a: T l dung l ng truy nh p b tính c c sai là t s gi a t ng giá tr tuy t đ i

dung l ng truy nh p b tính c c sai trên t ng dung l ng truy nh p th c. Ch tiêu này ch áp
d ng cho hình th c tính c c theo dung l ng truy nh p.

Ch tiêu: T l dung l ng truy nh p b tính c c sai ≤ 0,1%.

Ph ng pháp th ng kê xác đ nh:

- Ph ng pháp mô ph ng: T ng dung l ng các m u đo ít nh t là 1000 MB.

- Ph ng pháp giám sát: S d ng các thi t b giám sát dung l ng truy nh p qua đ ng
dây ADSL c a khách hàng. Th i gian th c hi n giám sát ít nh t là 1 tu n.

B. Các ch tiêu ch t l ng ph c v

4. kh d ng c a d ch v (D)

nh ngh a: kh d ng c a d ch v (D) là t l th i gian trong đó DNCCDV s n sàng

cung c p d ch v cho khách hàng:

T
D = (1 − ) × 100 %
f

T r

Trong đó:

Tr : Th i gian xác đ nh đ kh d ng c a d ch v .

Tf : Th i gian s c thu c trách nhi m c a c a doanh nghi p cung c p d ch v đ c tính

theo công th c:

r
∑
N

T f
= i
t i
i = 1
R i

N : T ng s l n x y ra s c trong th i gian xác đ nh đ kh d ng;

Ri : T ng s thuê bao ADSL t i th i đi m x y ra s c th i;

ri : S thuê bao ADSL b nh h ng trong s c th i;

ti : Th i gian s c th i.
121
 Ch tiêu: kh d ng c a d ch v ≥ 99,5 %

Ph ng pháp th ng kê xác đ nh: Th ng kê toàn b s c trong th i gian xác đ nh đ kh

d ng. Th i gian xác đ nh đ kh d ng t i thi u là 3 tháng.

5. Th i gian thi t l p d ch v (E)

nh ngh a: Th i gian thi t l p d ch v đ c tính t lúc c a doanh nghi p cung c p d ch v

và khách hàng ký h p đ ng cung c p d ch v truy nh p Internet ADSL cho t i khi khách hàng có
th s d ng đ c d ch v này.

N u c a doanh nghi p cung c p d ch v không th ký h p đ ng cung c p d ch v thì trong

vòng 3 ngày k t th i đi m nh n đ c phi u yêu c u cung c p d ch v c a khách hàng, doanh
nghi p cung c p d ch v ph i có v n b n thông báo cho khách hàng v vi c t ch i ký k t h p
đ ng cung c p d ch v và nêu rõ lý do t ch i.

Ch tiêu: Ít nh t 90% s h p đ ng cung c p d ch v có th i gian thi t l p d ch v trong

kho ng th i gian quy đ nh nh sau:

Tr ng h p đã có s n đ ng dây thuê bao, E ≤ 5 ngày.

Tr ng h p ch a có đ ng dây thuê bao, E đ c c ng thêm th i gian l p đ t đ ng thuê

bao Ei:

- N i thành, th xã: Ei ≤ 7 ngày.

- Th tr n, làng, xã: Ei ≤ 15 ngày.

Ph ng pháp th ng kê xác đ nh: Th ng kê toàn b yêu c u thi t l p d ch v truy nh p

Internet ADSL c a doanh nghi p cung c p d ch v trong kho ng th i gian ít nh t là 3 tháng.

6. Th i gian kh c ph c m t k t n i (R)

nh ngh a: Th i gian kh c ph c m t k t n i đ c tính t lúc doanh nghi p cung c p d ch

v nh n đ c thông báo v vi c m t k t n i Internet t phía khách hàng ho c t h th ng thi t b
c a doanh nghi p đ n lúc k t n i đ c khôi ph c.

Ch tiêu: Ít nh t 90% s l n m t k t n i đ c kh c ph c trong kho ng th i gian quy đ nh

nh sau:

- N i thành, th xã: R ≤ 36 gi .

- Th tr n, làng, xã: R ≤ 72 gi .

Ph ng pháp th ng kê xác đ nh: Th ng kê đ y đ s li u kh c ph c m t k t n i trong

kho ng th i gian ít nh t là 3 tháng.

7. Khi u n i c a khách hàng v ch t l ng d ch v

nh ngh a: Khi u n i c a khách hàng là vi c khách hàng ph n ánh s không hài lòng v
ch t l ng d ch v đ c báo cho doanh nghi p cung c p d ch v b ng đ n khi u n i.

Ch tiêu: Khi u n i c a khách hàng v ch t l ng d ch v ≤ 0,25 khi u n i/100 khách

hàng/3 tháng.
122
 Ph ng pháp th ng kê xác đ nh: Th ng kê toàn b s khi u n i c a khách hàng v ch t
l ng d ch v trong kho ng th i gian t i thi u là 3 tháng.

8. H i âm khi u n i c a khách hàng

nh ngh a: H i âm khi u n i c a khách hàng là v n b n c a doanh nghi p cung c p d ch v

thông báo cho khách hàng có đ n, th khi u n i v vi c ti p nh n khi u n i và xem xét gi i quy t.

Ch tiêu: doanh nghi p cung c p d ch v ph i có v n b n h i âm cho 100 % khách hàng

khi u n i trong th i h n 48 gi k t th i đi m ti p nh n khi u n i.

Ph ng pháp th ng kê xác đ nh: Th ng kê toàn b công v n h i âm cho khách hàng v ch t

l ng d ch v trong kho ng th i gian t i thi u là 3 tháng.

9. D ch v h tr khách hàng

nh ngh a: D ch v h tr khách hàng là d ch v h tr , h ng d n, gi i đáp cho khách

hàng v d ch v truy nh p Internet ADSL.

Ch tiêu:

- Th i gian cung c p d ch v h tr khách hàng b ng nhân công qua đi n tho i là 24 h

trong ngày.

- T l cu c g i t i d ch v h tr khách hàng chi m m ch thành công và nh n đ c tín

hi u tr l i c a đi n tho i viên trong vòng 60 giây ≥ 80%.

Ph ng pháp th ng kê xác đ nh: Th c hi n g i nhân công t i d ch v h tr khách hàng, s

cu c g i th t i thi u là 250 cu c g i vào các gi khác nhau trong ngày.

7.4.7 Th ng kê bi n đ ng ch t l ng s n ph m d ch v
1. Th ng kê bi n đ ng ch t l ng s n ph m d ch v b ng ch tiêu hi n v t
nghiên c u, tr c h t c n ph i tính t l s n ph m d ch v vi ph m và đ m b o ch t
l ng:
S l ng s n ph m d ch v vi ph m ch t l ng
T l vi ph m ch t l ng =
T ng s s n ph m d ch v
S l ng s n ph m d ch v đ m b o ch t l ng
T l đ m b o ch t l ng =
T ng s s n ph m d ch v
Hai t l này tính cho t ng lo i d ch v theo t ng tiêu chu n ch t l ng (t c đ ; chính xác;
đ an toàn và n đ nh). D a vào k t qu tính toán, nghiên c u bi n đ ng ch t l ng s n ph m
d ch v
- S d ng ph ng pháp ch s đ nghiên c u: Ch s bi n đ ng đ nh g c và ch s bi n đ ng
liên hoàn
- L p b ng nghiên c u bi n đ ng ch t l ng s n ph m d ch v theo th i gian
- Nghiên c u m c đ nh h ng c a các nhân t ng u nhiên đ n xu th bi n đ ng ch t
l ng s n ph m d ch v . ti n hành, t các dãy s đã đ c l p theo th i gian, tính quy lu t thay

123
đ i ch t l ng s n ph m d ch v b ng các ph ng pháp khác nhau nh ph ng pháp m r ng
kho ng cách th i gian, ph ng pháp s bình quân di đ ng, ph ng pháp hàm xu th ..
- Nghiên c u bi n đ ng ch t l ng s n ph m d ch v b ng bi u đ mô t đ ng bi n đ ng
th c t c a dãy s theo dõi ch t l ng. Qua bi u đ có th quan sát đ c hình d ng c a dãy s
đang bi n đ ng.
2. Th ng kê bi n đ ng ch t l ng s n ph m d ch v b ng ch tiêu giá tr
S n ph m d ch v BCVT thu c ch ng lo i không đ c phép phân c p, ph i th c hi n đúng
các tiêu chu n ch t l ng, n u không đúng coi là vi ph m. Chính vì v y, đ nghiên c u c n ph i
tính t l vi ph m theo ch tiêu giá tr :
Chi phí đ i v i s n ph m Chi phí kh c ph c đ i v i s n
d ch v không kh c ph c đ c + ph m d ch v có th kh c ph c
T l vi ph m =
T ng chi phí trong k

Tr ng h p th c hi n m t lo i s n ph m d ch v : § so sánh ch t l ng c n tính t l vi
ph m k nghiên c u và k g c
+ N u t l vi ph m k nghiên c u nh h n t l vi ph m k g c, ch ng t ch t l ng s n
ph m d ch v có s ti n b
+ N u t l vi ph m k nghiên c u b ng t l vi ph m k g c, ch ng t ch t l ng s n ph m
d ch v v a đ t yêu c u
+ N u t l vi ph m k nghiên c u l n h n t l vi ph m k g c, ch ng t ch t l ng s n
ph m d ch v có s gi m sút
Tr ng h p th c hi n nhi u lo i s n ph m d ch v : V i t ng lo i s n ph m d ch v ti n
hành nghiên c u nh trên. V i nghiên c u ch t l ng s n ph m d ch v chung, c n tính t l vi
ph m bình quân cho các s n ph m d ch v
T ng chi phí đ i v i s n ph m T ng chi phí kh c ph c đ i v i s n
T l d ch v không kh c ph c đ c + ph m d ch v có th kh c ph c
vi ph m =
bình quân T ng chi phí trong k

Khi k t c u lo i s n ph m d ch v không thay đ i: tính t l vi ph m bình quân k nghiên c u

và k g c r i so sánh v i nhau:
. N u t l vi ph m k nghiên c u nh h n t l vi ph m k g c ch ng t ch t l ng s n
ph m d ch v chung c a đ n v có s ti n b .
. N u t l vi ph m k nghiên c u b ng t l vi ph m k g c ch ng t ch t l ng s n ph m
d ch v chung c a đ n v v a đ t yêu c u.
. N u t l vi ph m k nghiên c u l n h n t l vi ph m k g c ch ng t ch t l ng s n
ph m d ch v chung c a đ n v gi m sút.
N u k t c u lo i s n ph m d ch v có s thay đ i c n áp d ng ph ng pháp lo i tr nh h ng
thay đ i k t c u lo i s n ph m d ch v , sau đó ti n hành so sánh đ nghiên c u ch t l ng.

124
TÓM T T N I DUNG
1. K t qu ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p là nh ng s n ph m d ch v mang l i l i ích
tiêu dùng xã h i. Nh ng s n ph m d ch v này ph i phù h p v i l i ích kinh t và trình đ v n
minh c a tiêu dùng xã h i, đ c ng i tiêu dùng ch p nh n. K t qu ho t đ ng kinh doanh là
m c tiêu m i ho t đ ng trong k s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p. K t qu này đ c bi u
th b ng h th ng ch tiêu (hi n v t, giá tr ).
B u chính vi n thông là ngành kinh t k thu t d ch v thu c k t c u h t ng c a n n kinh
t . Các doanh nghi p ho t đ ng kinh doanh trong l nh v c b u chính vi n thông s d ng lao
đ ng, v t t , ti n v n c a mình đ th c hi n quá trình truy n đ a tin t c mang l i nh ng k t qu
nh t đ nh nh m đáp ng nhu c u v thông tin liên l c c a n n kinh t và c a nhân dân. K t qu
ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p đ c bi u th b ng h th ng ch tiêu sau:
- V i h th ng ch tiêu hi n v t (hi n v t quy c) là s n l ng s n ph m d ch v b u chính
vi n thông (theo lo i s n ph m và d ch v )
- V i ch tiêu giá tr là doanh thu kinh doanh các s n ph m d ch v b u chính vi n thông.
2. th ng kê s n l ng doanh thu c n ti n hành phân t . Tu theo m c đích và nhi m v mà có
cách th c phân t khác nhau. Thông th ng phân t theo k t c u d ch v ; theo nhóm khách hàng
s d ng; theo nhóm c c phí; theo l u l ng t i các h ng và theo th i gian t i đ n.
3. S n l ng doanh thu th c hi n qua các th i k khác nhau có giá tr khác nhau. § ph c v cho
công tác l p k ho ch c n ph i nghiên c u bi n đ ng c a chúng. Ph ng pháp ch y u đ nghiên
c u bi n đ ng là ph ng pháp so sánh đ i chi u. Vi c so sánh đ i chi u đ c th c hi n cho t ng
lo i s n ph m d ch v .

4. m b o và nâng cao ch t l ng s n ph m d ch v là yêu c u b c thi t ngày càng t ng c a

ng i tiêu dùng, đ ng th i là trách nhi m và l i ích c a các đ n v , doanh nghi p s n xu t cung
c p d ch v . Nh v y nâng cao ch t l ng s n ph m d ch v có ý ngh a quan tr ng nh m tho
mãn l i ích ng i tiêu dùng (khách hàng s d ng), đáp ng trình đ v n minh tiêu dùng c a xã
h i. T ng uy tín cho đ n v , doanh nghi p s n xu t cung c p d ch v , nâng cao kh n ng c nh
tranh, m r ng th tr ng trong và ngoài n c. Gi m chi phí, t ng l i nhu n cho đ n v , doanh
nghi p s n xu t cung c p s n ph m d ch v . Mu n v y c n th ng kê ch t l ng s n ph m d ch v .
Vi c th ng kê ch t l ng d ch v đ c th c hi n riêng cho các d ch v b u chính; d ch v đi n
tho i (đi n tho i trên m ng vi n thông c đ nh m t đ t, m ng vi n thông di đ ng m t đ t; d ch v
đi n tho i VoIP); d ch v truy nh p Internet (truy nh p gián ti p qua m ng vi n thông c đ nh m t
đ t, k t n i và ADSL)

CÂU H I VÀ BÀI T P
1. K t qu ho t đ ng c a doanh nghi p đ c bi u hi n nh th nào? Nhi m v c a công
tác th ng kê?
2. T i sao khi th ng kê s n l ng doanh thu l i ph i phân t th ng kê? Cách th c phân t ?
3. T i sao ph i th ng kê nghiên c u bi n đ ng s n l ng doanh thu? Ph ng pháp th ng kê
nghiên c u?

125
 4. Hãy trình bày các ch tiêu th ng kê ch t l
c đ nh m t đ t?
5. Hãy trình bày các ch tiêu th ng kê ch t l
di đ ng m t đ t?
6. Hãy trình bày các ch tiêu th ng kê ch t l
7. Hãy trình bày các ch tiêu th ng kê ch t l
ng d ch v đi n tho i trên m ng vi n thông
ng d ch v đi n tho i trên m ng vi n thông
ng d ch v đi n tho i VoIP?
ng d ch v truy nh p Internet?

126
 CH NG 8

TH NG KÊ LAO NG TI N L NG DOANH NGHI P

GI I THI U

M c đích, yêu c u:

Trang b các ki n th c c b n v th ng kê lao đ ng và ti n l ng, bao g m th ng kê s

l ng, k t c u lao đ ng; th ng kê bi n đ ng s l ng lao đ ng và tình hình s d ng lao đ ng.
Th ng kê s d ng th i gian lao đ ng; n ng su t lao đ ng; th ng kê ti n l ng. Yêu c u ph i n m
đ c nh ng ki n th c c b n và bi t v n d ng đ th ng kê nghiên c u đ i v i doanh nghi p.

N i dung chính:

- Th ng kê lao đ ng doanh nghi p

- Th ng kê s d ng th i gian lao đ ng
- Th ng kê n ng su t lao đ ng
- Th ng kê ti n l ng

N I DUNG

8.1. TH NG KÊ LAO NG DOANH NGHI P

8.1.1 Lao đ ng doanh nghi p và nhi m v th ng kê

Lao đ ng là y u t đ u vào c b n trong quá trình ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p.
Khi th ng kê lao đ ng c a doanh nghi p ph i chú ý nh ng đ c thù:
- Quá trình s n xu t kinh doanh có nhi u đ n v , b ph n tham gia và các đ n v b phân có
m i quan h ch t ch v i nhau do đó c n ph i b trí lao đ ng h p lý và khoa h c.
- Lao đ ng các đ n v nh th ng ph i đ m nh n nhi u khâu công vi c khác nhau. Các
công vi c c a lao đ ng có liên quan m t thi t v i nhau
- Lao đ ng đ c giao qu n lý và s d ng khai thác m t giá tr l n tài s n, c a c i v t ch t.
- Lao đ ng v a là ng i s n xu t v a là ng i bán hàng, lao đ ng tr c ti p giao ti p v i
khách hàng nên lao đ ng c n ph i có trình đ v n hoá và kh n ng giao ti p.
- Lao đ ng có trách nhi m b o v bí m t tin t c khi giao d ch.
Nhi m v th ng kê lao đ ng:
+ Th ng kê, xác đ nh chính xác s l ng lao đ ng bao g m: Lao đ ng hi n có trong danh
sách và lao đ ng hi n có th c t phân theo đ n v , b ph n, ch c danh, tu i ngh và tu i đ i..
+ Trên c s s li u th ng kê thu th p đ c, ti n hành nghiên c u bi n đ ng v lao đ ng
(bi n đ ng v s l ng và k t c u)

127
 + Nghiên c u tình hình s d ng lao đ ng bao g m s d ng s l ng lao đ ng, th i gian lao
đ ng. Trên c s đó đánh giá hi u qu s d ng lao đ ng.
8.1.2 Th ng kê s l ng lao đ ng
S l ng lao đ ng tham gia vào quá trình ho t đ ng kinh doanh trong k đ c th ng kê theo
các ch tiêu:
- S lao đ ng hi n có trong danh sách: là nh ng lao đ ng ghi vào danh sách c a đ n v và do đ n
v qu n lý s d ng và tr công lao đ ng.
S lao đ ng hi n có g m lao đ ng công ngh ; lao đ ng b tr ; lao đ ng qu n lý và lao đ ng
b sung. Trong t ng lo i có th phân ra nhi u lo i khác nhau chi ti t h n, phân theo b ph n ho c
ch c danh.
Nh v y s lao đ ng hi n có trong danh sách
Thi n có = T b tr + Tcông ngh + Tqu n lý + T b sung

Các lo i lao đ ng trên đây đ c th ng kê theo dõi hàng ngày (s l ng lao đ ng th i đi m )

nh m ph c v vi c l p b ng cân đ i lao đ ng và tính s lao đ ng bình quân.
Theo quy đ nh hi n hành, lao đ ng hi n có trong danh sách g m :
+ Lao đ ng ký h p đ ng lao đ ng xác đ nh có th i h n 1 n m tr lên
+ Lao đ ng ký h p đ ng lao đ ng xác đ nh có th i h n d i1n m
+ Lao đ ng không xác đ nh th i h n nh ng đ c x p vào thang b ng l ng theo ngh đ nh
25,26 / CP
Nh v y lao đ ng b u chính vi n thông hi n có trong danh sách bao g m c lao đ ng m
đau, h i h p, ngh phép
- S lao đ ng hi n có bình quân trong danh sách :
Do nhi u nguyên nhân, s l ng lao đ ng hi n có trong danh sách th ng bi n đ ng, cho
nên đ đánh giá quy mô lao đ ng ta ph i th ng kê xác đ nh s lao đ ng hi n có bình quân trong
danh sách. ây chính là s lao đ ng hi n có tính cho m t th i k nh t đ nh.
+ Th ng kê s l ng lao đ ng theo ngày trong l ch: bao g m c ngày ngh , l (theo quy
đ nh, s lao đ ng các ngày ngh đ c tính theo s li u c a ngày làm vi c tr c đó )
S lao đ ng bình quân
n

T + T2 + A + Tn ∑ Ti x t i
T= 1 = i =1
n
n
∑t
i =1
i

Trong đó: T – S lao đ ng hi n có bình quân trong danh sách

Ti – S lao đ ng th ng xuyên có trong danh sách t i th i đi m i (i = 1,2....n)
ti - dài th i gian (s ngày) có m c đ s lao đ ng Ti

128
 V i cách xác đ nh này ch áp d ng trong tr ng h p h ch toán đ c chính xác s l ng lao
đ ng hàng ngày và khi bi n đ ng lao đ ng là không đ u, có s li u v lao đ ng các th i đi m có
kho ng cách không b ng nhau.
+ V i tr ng h p bi n đ ng s lao đ ng t ng đ i đ u thì
n

∑T i
Tdk + Tck
T= i =1
=
n 2
+ V i tr ng h p bi n đ ng s lao đ ng không đ u các th i đi m mà th i đi m có kho ng
cách không b ng nhau
T1 Tn
+ T2 + A + Tn −1 +
T= 2 2
n −1
8.1.3 Th ng kê k t c u lao đ ng
K t c u lao đ ng đ c th hi n b ng t tr ng lao đ ng lo i j so v i t ng s lao đ ng c a đ n
v , doanh nghi p. C s đ th ng kê k t c u lao đ ng d a vào phân lo i lao đ ng.
Tj
γj = n

∑T
i =1
j

Trong đó: Tj – S lao đ ng lo i j

γj – T tr ng lao đ ng lo i j
Σ Tj – T ng s lao đ ng c a đ n v , doanh nghi p
Khi th ng kê k t c u lao đ ng theo th i gian, c n ph i chú ý s thay đ i k t c u lao đ ng
tr c ti p và gián ti p. S lao đ ng s d ng đ th ng kê k t c u có th là s lao đ ng th i đi m,
c ng có th là s lao đ ng bình quân. Nghiên c u k t c u lao đ ng s cho th y lo i lao đ ng c n
b sung ho c gi m b t. Ngoài ra còn đ c s d ng đ đánh giá ch t l ng lao đ ng.
Khi th ng kê k t c u lao đ ng có th phân theo các lo i sau:
- Theo ch c n ng có
+ Lao đ ng tr c ti p: là nh ng lao đ ng tr c ti p tham gia vào quá trình ho t đ ng kinh
doanh (lao đ ng công ngh , lao đ ng b tr )
+ Lao đ ng gián ti p: là nh ng lao đ ng thu c cán b qu n l?ý, chuyên môn nghi p v và
th a hành ph c v .
- Theo gi i tính nh m đánh giá n ng l c xét t ngu n nhân l c đ ph c v cho vi c đào t o và b
trí lao đ ng phù h p v i đ c đi m c a t ng gi i.
- Theo đ tu i: đ đánh giá n ng l c s n xu t xét t ngu n nhân l c ph c v cho đào t o. Trong
th c t th ng k t h p phân theo gi i tính và đ tu i.
- Theo dân t c nh m m c đích nghiên c u đánh giá vi c th c hi n các chính sách dân t c c a
ng và Nhà n c.

129
- Theo trình đ v n hoá (th hi n trình đ bi t ch , h c th c) nh m nghiên c u n ng l c s n
xu t kinh doanh.
- Theo trình đ chuyên môn nh m nghiên c u ch t l ng lao đ ng, nghiên c u nh h ng c a
chuyên môn đ n ch t l ng s n ph m d ch v . ây c ng là c s đ l p k ho ch đào t o và nâng
cao trình đ cho ng i lao đ ng.
- Theo thâm niên công tác ho c thâm niên ngh nghi p cho phép đánh giá đ n đ nh c a lao
đ ng, đánh giá nh h ng đ n ho t đ ng kinh doanh.
8.1.4 Th ng kê nghiên c u bi n đ ng s l ng lao đ ng
Th ng kê nghiên c u bi n đ ng s l ng lao đ ng, th c ch t là nghiên c u tình hình t ng
gi m lao đ ng. N i dung nghiên c u có th đ c ti n hành đ i v i t ng s lao đ ng ho c ch ti n
hành đ i v i b ph n lao đ ng tr c ti p.
V n d ng ph ng pháp dãy s th i gian đ bi u hi n đ c đi m bi n đ ng lao đ ng. Tu theo
dãy s th i gian, mà tính các ch s th i v
- Khi bi n đ ng lao đ ng không có xu h ng, t c là dãy s không có bi u hi n t ng gi m rõ
r t thì tính ch s th i v theo công th c

Ti
I tv =
T0

Trong đó: Ti - s lao đ ng bình quân các tháng cùng tên c a m t s n m, nh m lo i tr

bi n đ ng ng u nhiên

T0 – S lao đ ng bình quân tháng c a t t c th i k nghiên c u

- Khi bi n đ ng lao đ ng có xu h ng, t c là dãy s có m c đ t ng gi m rõ r t t n m này

qua n m khác

Ti
I tv = *
Ti
*
Trong đó: T i - S lao đ ng tháng th i theo xu th , đ c xác đ nh theo hàm xu th .
C n c vào k t qu tính toán có th đánh giá
+ N u ch s th i v l n h n 1 thì tháng nghiên c u là tháng c ng th ng v lao đ ng, ngh a
là s d ng s l ng lao đ ng nhi u h n bình th ng
+ N u ch s th i v nh h n 1 thì tháng nghiên c u là tháng nhàn r i v lao đ ng t c là s
d ng s l ng lao đ ng ít h n bình th ng.
V n d ng ph ng pháp cân đ i
S lao đ ng S lao đ ng S lao đ ng S lao đ ng
có + t ng - gi m = có
đ uk trong k trong k cu i k
Khi th ng kê c n xem xét nguyên nhân t ng gi m lao đ ng trong k . C n c vào s li u
th ng kê c n tính t l t ng gi m lao đ ng.

130
 T l S lao đ ng t ng (gi m) trong k
t ng (gi m) =
lao đ ng T ng s lao đ ng bình quân trong k
8.1.5 Th ng kê tình hình s d ng lao đ ng
Th ng kê nghiên c u tình hình s d ng lao đ ng nh m phát hi n tình tr ng s d ng lãng phí
lao đ ng, tìm các bi n pháp khai thác đ y đ m i kh n ng ti m tàng v lao đ ng, t ng c ng
qu n lý ch t ch vi c s d ng lao đ ng, góp ph n s d ng có hi u qu các y u t ho t đ ng s n
xu t kinh doanh.
Khi th ng kê nghiên c u tình hình s d ng s l ng lao đ ng thông th ng có 2 cách:
- Th ng kê nghiên c u gi n đ n: Ch ti n hành so sánh đ i chi u s l ng lao đ ng bình quân
th c t s d ng v i s l ng lao đ ng bình quân theo k ho ch yêu c u
+ Tính b ng s t ng đ i

T1
IT = x100
T kh
+ Tính b ng s tuy t đ i

ΔT = T1 − Tkh

Trong đó: T1 , Tkh -S l ng lao đ ng bình quân th c t s d ng và k ho ch

N u k t qu tính toán
+ S t ng đ i l n h n 1, s tuy t đ i mang d u + bi u th s lao đ ng th c t s d ng t ng
so v i k ho ch yêu c u.
+ S t ng đ i nh h n 1, s tuy t đ i mang d u – bi u th s lao đ ng th c t s d ng gi m
so v i k ho ch yêu c u.
Cách th ng kê nghiên c u này m i ch bi t đ c m c đ t ng (gi m) v s l ng lao đ ng
so v i k ho ch yêu c u mà ch a đánh giá đ c th c ch t tình hình s d ng lao đ ng là t t hay
không t t.
- Th ng kê nghiên c u có liên h v i k t qu ho t đ ng kinh doanh: So sánh s lao đ ng bình
quân th c t s d ng v i s lao đ ng bình quân theo k ho ch đã đi u ch nh theo m c đ hoàn
thành nhi m v ho t đ ng kinh doanh (doanh thu)
+ Tính b ng s t ng đ i :

T1
IT = x100
T kh x I DT

+ Tính b ng s tuy t đ i :

ΔT = T1 − T kh x I DT

Cách th ng kê nghiên c u này đánh giá đ y đ , chính xác tình hình s d ng lao đ ng c a
đ n v , doanh nghi p. Cho phép đánh giá tính ch t h p lý trong vi c s d ng lao đ ng. Tuy nhiên
cách này ph thu c khá l n vào s bi n đ ng c a ch tiêu đi u ch nh.

131
8.2. TH NG KÊ S D NG TH I GIAN LAO NG

S d ng th i gian lao đ ng nh h ng l n đén k t qu ho t đ ng s n xu t kinh doanh c a

doanh nghi p. Th ng kê s d ng th i gian lao đ ng là m t trong nh ng n i dung ch y u và quan
tr ng. C n ph i th ng kê h ch toán đ y đ , chính xác các ch tiêu th i gian lao đ ng, đ c bi t đ i
v i lao đ ng tr c ti p..
Hi n nay vi c đo l ng th i gian lao đ ng ph bi n là ngày công và gi công.
- Ngày công bi u th th i gian lao đ ng c a m t lao đ ng trong m t ngày.
- Gi công bi u th th i gian lao đ ng c a m t lao đ ng trong m t gi .
T ng ng v i hai lo i đ n v đó, ch tiêu th ng kê s d ng th i gian lao đ ng c ng chia
thành 2 nhóm là th i gian lao đ ng tính theo ngày công và th i gian lao đ ng tính theo gi công.
8.2.1 Th i gian lao đ ng tính theo ngày công
V i nhóm này, khi th ng kê s d ng các ch tiêu:
- T ng s ngày công theo l ch trong k : là toàn b s ngày công tính theo ngày d ng l ch mà các
đ n v , doanh nghi p có th s d ng lao đ ng trong k không k lao đ ng có m t hay v ng m t.
Ch tiêu này đ c th ng kê xác đ nh nh sau:
+ C ng d n s lao đ ng trong danh sách hàng ngày k th c hi n (báo cáo), ngày l và ngày ngh
(ch nh t, th b y) tính theo s li u c a ngày k tr c.
+ Ho c xác đ nh b ng s lao đ ng trong danh sách bình quân nhân v i ngày theo l ch trong k .
- T ng s ngày công ch đ : là toàn b s ngày công tính theo s ngày làm vi c theo l ch quy đ nh
c a toàn b lao đ ng trong đ n v , doanh nghi p k th c hi n. Ch tiêu này đ c th ng kê xác
đ nh nh sau:

S ngày làm vi c S ngày Th b y

theo quy đ nh = theo - ch nh t
trong l ch l ch và ngày l

T ng s T ng s T ng s ngày ngh
ngày công = ngày công - th b y, ch nh t
ch đ theo l ch và ngày l

Ho c b ng s lao đ ng bình quân trong danh sách nhân v i s ngày làm vi c theo ch đ quy đ nh
cho m i lao đ ng.
- T ng s ngày công có th s d ng cao nh t trong k : là t ng s ngày công đ n v , doanh nghi p
có th s d ng t i đa vào quá trình ho t đ ng s n xu t kinh doanh. Ch tiêu này đ c th ng kê xác
đ nh nh sau:
T ng s ngày công T ng s T ng s
ch đ có th = ngày công - ngày
s d ng cao nh t ch đ ngh phép

- T ng s ngày công có m t: là toàn b s ngày công mà ng i lao đ ng có m t t i n i làm vi c

theo quy đ nh c a đ n v , doanh nghi p. Ch tiêu này đ c th ng kê xác đ nh nh sau:

132
 T ng s T ng s ngày công T ng s
ngày công = ch đ có th - ngày
có m t s d ng cao nh t v ng m t

- T ng s ngày v ng m t: là s ngày mà ng i lao đ ng không có m t t i n i làm vi c vì các lý

do m đau, h i h p...
- T ng s ngày ng ng vi c: là s ngày ng i lao đ ng có m t t i n i làm vi c, nh ng th c t
không làm vi c vì m t lý do nào đó do đ n v , doanh nghi p gây ra.
- T ng s ngày công làm vi c th c t trong ch đ : là s ngày công mà ng i lao đ ng th c t làm
trong ph m vi ngày làm vi c theo quy đ nh trong l ch.
- T ng s ngày công làm thêm: là ngày công mà ng i lao đ ng làm thêm ngoài ch đ theo yêu
c u c a đ n v , doanh nghi p vào các ngày l , th b y và ch nh t.
- T ng s ngày công làm vi c th c t hoàn toàn: là t ng s ngày công làm vi c th c t trong ch
đ và t ng s ngày công làm thêm.
M i quan h gi a các ch tiêu ngày công đ c th hi n qua s đ
T ng s ngày theo l ch

T ng s ngày th
b y, ch nh t và
T ng s ngày công ch đ
ngày l

T ng s ngày công có th s d ng cao nh t Ngày ngh phép

T ng s ngày công có m t S ngày v ng m t

T ng s ngày S ngày
công làm vi c ng ng vi c
S ngày công
th c t trong ch
làm thêm
đ

T ng s ngày công làm vi c th c t

hoàn toàn

8.2.2 Th i gian lao đ ng tính theo gi công

V i nhóm ch tiêu này th ng kê các ch tiêu sau:
- T ng s gi công ch đ : là qu gi công mà đ n v , doanh nghi p có th s d ng vào quá trình
ho t đ ng s n xu t kinh doanh. Ch tiêu này đ c th ng kê tính toán nh sau :
T ng s S ngày công Gi công ch
gi công = làm vi c th c x đ m t ngày
ch đ t hoàn toàn (8 gi )

- T ng s gi công làm vi c th c t trong ch đ : là toàn b s gi lao đ ng th c t làm vi c trong

nh ng ngày làm vi c th c t ch đ .

133
- S gi công làm thêm: là s gi ng i lao đ ng làm vào th i gian ngoài ca làm vi c theo quy
đ nh.
- T ng s gi công làm vi c th c t hoàn toàn: là t ng s gi công làm vi c th c t trong ch đ
và s gi công làm thêm ngoài ch đ .
M i quan h gi a các ch tiêu gi công đ c th hi n qua s đ
T ng s gi công ch đ
S gi công làm thêm T ng s gi công làm vi c S gi ng ng vi c
th c t trong ch đ
T ng s gi công làm vi c th c t hoàn toàn

8.2.3 Xác đ nh m t s ch tiêu s d ng th i gian lao đ ng

Trên c s s li u th ng kê qu th i gian lao đ ng theo ngày công, gi công, tính toán m t
s ch tiêu s d ng th i gian lao đ ng sau:
- dài bình quân ngày làm vi c: ch tiêu này đ c chia thành 2 lo i:
+ dài bình quân ngày làm vi c th c t trong ch đ : là s gi làm vi c th c t trong ch
đ bình quân m t lao đ ng trong ngày làm vi c
T ng s gi công làm vi c th c t ch đ trong k
=
T ng s ngày công làm vi c th c t hoàn toàn trong k
Ch tiêu này ph n ánh tình hình s d ng th i gian lao đ ng c a m i lao đ ng trong ph m vi
m t ngày làm vi c do ch đ quy đ nh.
+ dài bình quân ngày làm vi c th c t hoàn toàn: là s gi làm vi c th c t bình quân
m t lao đ ng trong ngày làm vi c
T ng s gi công làm vi c th c t hoàn toàn trong k
=
T ng s ngày công làm vi c th c t hoàn toàn trong k
Ch tiêu này ph n ánh th i gian làm vi c th c t c trong và ngoài ch đ bình quân m t
ngày làm vi c c a m t lao đ ng
- H s làm thêm gi
dài bình quân ngày làm vi c th c t hoàn toàn
=
dài bình quân ngày làm vi c th c t trong ch đ
T ng s gi công làm vi c th c t hoàn toàn trong k
=
T ng s ngày công làm vi c th c t trong ch đ trong k
- S ngày làm vi c th c t bình quân m t lao đ ng: là ch tiêu ph n ánh kh i l ng th i gian lao
đ ng th c t tính bình quân cho m t lao đ ng. Ch tiêu này g m hai lo i
+ S ngày làm vi c th c t trong ch đ bình quân m t lao đ ng trong k
T ng s ngày công làm vi c th c t ch đ trong k
=
S lao đ ng trong danh sách bình quân trong k

134
 + S ngày làm vi c th c t hoàn toàn bình quân m t lao đ ng trong k
T ng s ngày công làm vi c th c t hoàn toàn trong k
=
S lao đ ng trong danh sách bình quân trong k
- H s làm thêm ca: ph n ánh trình đ t ng c ng đ s d ng th i gian lao đ ng trong k
T ng s ngày công làm vi c th c t hoàn toàn trong k
=
T ng s ngày công làm vi c th c t trong ch đ trong k
S ngày làm vi c th c t hoàn toàn bình quân 1 lao đ ng trong k
=
S ngày làm vi c th c t trong ch đ bình quân 1 lao đ ng trong k
8.3. TH NG KÊ N NG SU T LAO NG

8.3.1 N ng su t lao đ ng và nhi m v th ng kê

N ng su t lao đ ng là m t ch tiêu có tính ch t t ng h p nh t đ nghiên c u đánh giá k t qu
s d ng l c l ng s n xu t. Không ng ng t ng n ng su t lao đ ng là c s đ tái s n xu t m
r ng, gi m giá thành s n ph m d ch v , t ng l i nhu n góp ph n c i thi n đi u ki n đ i s ng c a
ng i lao đ ng.
Nhi m v ch y u c a th ng kê n ng su t lao đ ng là:
- Nghiên c u các ph ng pháp và t ch c thu th p s li u đ nghiên c u n ng su t lao đ ng phù
h p v i đi u ki n c th c a t ng đ n v , doanh nghi p.
- Th ng kê tính toán các ch tiêu n ng su t lao đ ng trong ph m v t ng đ n v , doanh nghi p
- Nghiên c u bi n đ ng n ng su t lao đ ng và tình hình th c hi n k ho ch v n ng su t lao đ ng,
nghiên c u các nhân t nh h ng đ n n ng su t lao đ ng, trên c s đó tìm bi n pháp nâng cao
n ng su t lao đ ng.
8.3.2 Th ng kê tính toán ch tiêu n ng su t lao đ ng
ph n ánh nh h ng c a các nhân t khác nhau đ i v i n ng su t lao đ ng c n th ng kê
tính toán:
- N ng su t lao đ ng 1 gi :

Dt
Wg =
T x tg

Trong đó: Dt – Doanh thu

T - S lao đ ng
tg – S gi làm vi c bình quân 1 lao đ ng trong n m
- N ng su t lao đ ng 1 ngày:

Dt
Wng =
T x 365

- N ng su t lao đ ng 1 n m
135
 Dt
Wn =
T

Khi th ng kê nghiên c u các ch tiêu n ng su t lao đ ng trên đây cho th y n ng su t lao

đ ng 1 gi bao gi c ng cao nh t và nó đ c s d ng đ đánh giá nhân t k lu t lao đ ng. N ng
su t lao đ ng 1 ngày s d ng đ đánh giá v t ch c s n xu t và t ch c lao đ ng, còn n ng su t
lao đ ng n m đánh giá doanh thu bình quân m t lao đ ng trong m t n m. C ng c n l u lý là
trong BCVT do s n xu t cung c p nhi u lo i s n ph m d ch v khác nhau nên không th tính n ng
su t lao đ ng theo ch tiêu hi n v t (s n l ng).
8.3.3 Th ng kê nghiên c u bi n đ ng n ng su t lao đ ng
- Nghiên c u bi n đ ng chung: s d ng ph ng pháp so sánh đ i chi u n ng su t lao đ ng
k nghiên c u (th c hi n) v i n ng su t lao đ ng k g c (k ho ch)
+ So sánh đ i chi u b ng s tuy t đ i
ΔW = W1 - W0
+ So sánh đ i chi u b ng s t ng đ i

W1
Iw =
W0

- Xác đ nh xu h ng và m c đ bi n đ ng c a n ng su t lao đ ng
+ Theo ph ng pháp dãy s th i gian nghiên c u tính quy lu t bi n đ ng n ng su t lao đ ng
(ph ng pháp m r ng kho ng cách th i gian, ph ng pháp s bình quân di đ ng ho c ph ng
pháp hàm xu th )
+ Ph ng pháp ch s nghiên c u m c đ bi n đ ng n ng su t lao đ ng theo th i gian,
không gian (ch s đ nh g c, ch s liên hoàn)
- Nghiên c u nh h ng c a các nhân t đ n n ng su t lao đ ng
+ Ph ng pháp phân t liên h : chia các tiêu th c nguyên nhân thành các t khác nhau theo
tiêu th c nh t đ nh, trên c s đó tính n ng su t lao đ ng bình quân t ng t và quan sát bi n thiên
c a tiêu th c nguyên nhân và tiêu th c k t qu .
+ Ph ng pháp h i quy t ng quan: nghiên c u tr c h t c n xác đ nh d ng t ng quát
c a m i liên h . Sau đó nghiên c u nh h ng c a các nhân t : N u nghiên c u b ng s tuy t đ i
thì thông qua h s t ng quan. N u nghiên c u b ng s t ng đ i thì thông qua h s co dãn.
Cu i cùng xác đ nh vai trò c a t ng nhân t thông qua h s t ng quan đ i v i d ng tuy n tính
tuy n tính và t s t ng quan đ i v i d ng phi tuy n.
- Ph ng pháp lo i tr
S d ng công th c tính N ng su t lao đ ng

Dt
W =
T

Trong đó s lao đ ng đ c phân ra lao đ ng có liên quan và lao đ ng không liên quan
đ n doanh thu. T = Tlq + Tolq. Tính n ng su t lao đ ng gi đ nh:

136
 Dt .1
W* =
Tolq + Tlq x I dt

Nghiên c u nh h ng c a nhân t doanh thu:

Dt .1
ΔW( Dt ) = W * − W0 = − W0
Tolq.0 + Tlq.0 x I dt

Nghiên c u nh h ng c a nhân t s l ng lao đ ng

Dt .1
ΔW( Dt ) = W1 − W * = W1 −
Tolq.0 + Tlq.1 x I dt

8.4 TH NG KÊ TI N L NG

8.4.1 Th ng kê t ng qu l ng
1. Qu l ng c b n: TLcb = T . Lbq 12
Trong đó: TLcb – Qu l ng c b n
T – S lao đ ng
Lbq – M c l ng bình quân
Nghiên c u bi n đ ng qu l ng c b n
+ Nghiên c u gi n đ n: t c là qu ti n l ng không đ c xem xét trong m i quan h v i
k t qu ho t đ ng kinh doanh (doanh thu).
Tính b ng s tuy t đ i ΔTLcb = TLcb1 - TLcb0
Tính b ng s t ng đ i

TLcb1
I TLcb = x100
TLcb 0

+ Nghiên c u liên h : t c là qu ti n l ng đ c xem xét trong m i quan h v i k t qu

ho t đ ng kinh doanh (doanh thu)
Tính b ng s tuy t đ i ΔTLcb = TLcb1 - TLcb0 .IDt
Tính b ng s t ng đ i

TLcb1
I TLcb = x100
TLcb 0 x I Dt

Khi th ng kê nghiên c u qu l ng c b n c ng c n nghiên c u tác đ ng các nhân t đ n

qu l ng c b n
TLcb = T . Lbq 12 = 12.T. Σγj Lj
Trong đó: γj – T tr ng (k t c u) lao đ ng lo i j
Lj – M c l ng c a lao đ ng lo i j

137
 S d ng các ph ng pháp có th nghiên c u tác đ ng c a các nhân t đ n qu l ng c
b n.
Nhân t s l ng lao đ ng T
ΔTLcb(T) = ΔT . Lbq0 12
Nhân t m c l ng bình quân Lbq
ΔTLcb(Mbq) = T1 . ΔLbq0 12
Nhân t k t c u lao đ ng lo i j
ΔTLcb(γj) = T1 . ΔLbq(γj) 12 = T1. ΣΔγj Lj0
Nhân t m c l ng lao đ ng lo i j
ΔTLcb(Lj) = T1 . ΔLbq(Lj) 12 = T1. Σγj1 ΔLj
2. Qu l ng th c t : TLtt = Dt. ptl
Trong đó: Dt – Doanh thu
ptl - n giá ti n l ng
Nghiên c u bi n đ ng qu l ng th c t
+ Nghiên c u gi n đ n: t c là qu ti n l ng không đ c xem xét trong m i quan h v i
k t qu ho t đ ng kinh doanh (doanh thu).
Tính b ng s tuy t đ i ΔTLtt = TLtt1 - TL tt0

TLtt1
Tính b ng s t ng đ i I TL = x100
TLtt 0

+ Nghiên c u liên h : t c là qu ti n l ng đ c xem xét trong m i quan h v i k t qu

ho t đ ng kinh doanh (doanh thu)
Tính b ng s tuy t đ i ΔTLtt = TLtt1 - TLtt0 .IDt

TLtt1
Tính b ng s t ng đ i I TL = x100
TLtt 0 x I Dt

Khi th ng kê nghiên c u qu l ng th c t c ng c n nghiên c u tác đ ng các nhân t đ n

qu l ng c b n
TLtt = Dt. ptl
S d ng các ph ng pháp có th nghiên c u tác đ ng c a các nhân t đ n qu l ng c
b n.
Nhân t k t qu ho t đ ng kinh doanh (doanh thu) Dt : ΔTLtt(Dt) = ΔDt . ptl0
Nhân t đ n giá ti n l ng ptl : ΔTLtt(Dt) = Dt1 . Δptl
8.4.2 M c l ng bình quân
- V n d ng ph ng pháp phân t liên h đ s b xác đ nh m i liên h các nhân t tác đ ng đ n
m c l ng.

138
- S d ng ph ng pháp ch s :
+ Tính các ch s

Ch s phát tri n l ng bình quân: I pt =

Lbq1
=
∑T L : ∑T L j1 j1 j0 j0

Lbq 0 ∑T ∑T j1 j0

Ch s c u thành kh bi n: I cn =
∑T L : ∑T L
j1 j1 j1 j0

∑T ∑Tj1 j1

Ch s bi n đ ng k t c u: I kc =
∑T L j1 j0
:
∑T L j0 j0

∑T j1 ∑T j0

+ Xác đ nh tác đ ng các nhân t đ n m c l ng bình

. Nhân t k t c u

Tính b ng s tuy t đ i: ΔTL( kc ) =

∑T L j1 j0
−
∑T L j0 j0

∑T j1 ∑T j0

Tính b ng s t ng đ i Ikc - 1
. Nhân t thành ph n

Tính b ng s tuy t đ i: ΔTL( L.i ) =

∑T L j1 j1
−
∑T L j1 j0

∑T j1 ∑T j1

Tính b ng s t ng đ i Icn - 1
8.4.3 Th ng kê nghiên c u m i quan h gi a ti n l ng và n ng su t lao đ ng
TL1
T công th c : I TL =
TL0 x I Dt

TL1 Dt1
có th bi n đ i thành I TL = :
TL0 Dt 0

Chia c qu l ng và doanh thu cho s lao đ ng T t ng ng (s lao đ ng th c hi n và s

TL1 : T1 Dt1 : T1
lao đ ng k g c), ta có I TL = :
TL0 : T0 Dt 0 : T0

Lbq1 ¦ W1
T đây cho th y : ⇒ I Lbq : I w
Lbq 0 W0

Trong bi u th c này thì Iw > Ilbq v i Iw > 0 và Ilbq > 0. Nh v y ch có th h th p chi

phí ti n l ng m t cách h p lý nh t khi t c đ t ng c a n ng su t lao đ ng ph i nhanh h n t c đ
t ng c a ti n l ng.

TÓM T T N I DUNG
1. Lao đ ng là y u t đ u vào c b n trong quá trình ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p.
chính vì v y c n ph i th ng kê nghiên c u lao đ ng. Th ng kê nghiên c u lao đ ng bao g m
139
th ng kê s l ng, k t c u, th ng kê bi n đ ng s l ng, tình hình s d ng lao đ ng. Ph ng
pháp th ng kê nghiên c u th ng s d ng là ph ng pháp so sánh đ i chi u, có th so sánh gi n
đ n ho c so sánh liên h .
2. S d ng th i gian lao đ ng nh h ng l n đén k t qu ho t đ ng s n xu t kinh doanh c a
doanh nghi p. Th ng kê s d ng th i gian lao đ ng là m t trong nh ng n i dung ch y u và quan
tr ng. C n ph i th ng kê h ch toán đ y đ , chính xác các ch tiêu th i gian lao đ ng, đ c bi t đ i
v i lao đ ng tr c ti p. Hi n nay vi c đo l ng th i gian lao đ ng ph bi n là ngày công (bi u th
th i gian lao đ ng c a m t lao đ ng trong m t ngày) và gi công (bi u th th i gian lao đ ng c a
m t lao đ ng trong m t gi ). T ng ng v i hai lo i đ n v đó, ch tiêu th ng kê s d ng th i
gian lao đ ng c ng chia thành 2 nhóm là th i gian lao đ ng tính theo ngày công và th i gian lao
đ ng tính theo gi công.
3. N ng su t lao đ ng là m t ch tiêu có tính ch t t ng h p nh t đ nghiên c u đánh giá k t qu s
d ng l c l ng s n xu t. Không ng ng t ng n ng su t lao đ ng là c s đ tái s n xu t m r ng,
gi m giá thành s n ph m d ch v , t ng l i nhu n góp ph n c i thi n đi u ki n đ i s ng c a ng i
lao đ ng. Chính vì v y ph i th ng kê nghiên c u ch tiêu n ng su t lao đ ng (th ng kê ch tiêu
n ng su t lao đ ng và nghiên c u bi n đ ng ch tiêu)
4. Khi th ng kê nghiên c u ti n l ng c n th ng kê ti n l ng c b n, ti n l ng th c t , ti n
l ng bình quân. ngoài ra c ng c n nghiên c u m i quan h gi a ti n l ng v i n ng su t lao
đ ng.

CÂU H I VÀ BÀI T P
1. Hãy trình bày cách th c th ng kê s l ng và k t c u lao đ ng?
2. Hãy trình bày cách th c th ng kê nghiên c u bi n đ ng và tình hình s d ng lao đ ng?
3. Trình bày th ng kê nghiên c u s d ng th i gian lao đ ng theo ngày công?
4. Trình bày th ng kê nghiên c u s d ng th i gian lao đ ng theo gi công?
5. Trình bày th ng kê nghiên c u ch tiêu n ng su t lao đ ng?
6. Trình bày th ng kê ti n l ng c b n, ti n l ng th c t và ti n l ng bình quân?

140
 CH NG 9

TH NG KÊ TÀI S N DOANH NGHI P

GI I THI U

M c đích, yêu c u:

Trang b các ki n th c c b n v th ng kê tài s n, bao g m th ng kê s l ng, k t c u tài

s n; th ng kê bi n đ ng tài s n và tình hình s d ng tài s n. Ngoài ra c ng trang b ki n th c
th ng kê hi u qu s d ng tài s n c a doanh nghi p.

N i dung chính:

- Th ng kê tài s n c đ nh (Th ng kê s l ng, k t c u, bi n đ ng, hi n tr ng, tình hình s

d ng và hi u qu s d ng tài s n c đ nh)
- Th ng kê tài s n l u đ ng (Th ng kê k t c u, tình hình cung c p, d tr và đ m b o v t t
cho ho t đ ng kinh doanh; tình hình s d ng v t t ; tình hình th c hi n đ nh m c tiêu hao v t t
cho m t đ n v s n ph m d ch v )

N I DUNG

9.1. TH NG KÊ TÀI S N C NH

9.1.1 Tài s n c đ nh và nhi m v th ng kê:

1- Khái ni m TSC
C ng nh các doanh nghi p khác, đ ti n hành ho t đ ng s n xu t kinh doanh doanh nghi p
BCVT ph i có các y u t : T li u s n xu t và s c lao đ ng.
T li u s n xu t bao g m t li u lao đ ng và đ i t ng lao đ ng th c hi n các vai trò khác
nhau trong quá trình s n xu t kinh doanh và đ c phân chia theo các ph ng th c chuy n hoá giá
tr c a chúng vào các s n ph m lao đ ng.
Khác v i các đ i t ng lao đ ng (nguyên nhiên v t li u ...) các t li u lao đ ng (nh máy móc
thi t b , ph ng ti n v n chuy n, nhà khai thác, v t ki n trúc...) là nh ng ph ng ti n v t ch t mà
con ng i s d ng đ tác đ ng vào đ i t ng lao đ ng, bi n đ i nó theo m c đích c a mình. Tuy
nhiên vi c qu n lý tài s n c đ nh trên th c t r t ph c t p. Thông th ng m t t li u lao đ ng đ-
c coi là m t TSC ph i đ ng th i tho mãn 4 tiêu chu n c b n:
- Ch c ch n thu đ c l i ích kinh t trong t ng lai t vi c s d ng tài s n đó
- Nguyên giá tài s n c đ nh ph i đ c xác đ nh m t cách tin c y
- Th i gian s d ng t i thi u: Th ng t 1 n m tr lên
- Ph i đ t giá tr t i thi u m t m c quy đ nh. (Tiêu chu n này đ c quy đ nh riêng đ i v i
t ng n c và có th đ c đi u ch nh cho phù h p v i m c giá c c a t ng th i k ). Hi n nay theo
quy đ nh giá tr c a tài s n c đ nh ph i t 10.000.000 đ ng tr lên.

141
 Nh ng t li u lao đ ng không đ tiêu chu n quy đ nh trên đ c coi là nh ng công c lao
đ ng nh , đ c mua s m b ng ngu n v n l u đ ng c a doanh nghi p.
Trên th c t vi c xem xét tiêu chu n và nh n bi t tài s n c đ nh c a doanh nghi p không ph i
là v n đ đ n gi n.
Th nh t là vi c phân bi t gi a đ i t ng lao đ ng v i các t li u lao đ ng trong m t s tr-
ng h p không ch đ n thu n d a vào đ c tính hi n v t mà còn ph i d a vào tính ch t và công
d ng c a chúng trong quá trình s n xu t kinh doanh. i u này đ c kh ng đ nh trên th c t là có
th cùng 1 tài s n tr ng h p này đ c coi là tài s n c đ nh song tr ng h p khác l i ch đ-
c coi là đ i t ng lao đ ng.
Th hai là m t s t li u lao đ ng n u xét riêng l t ng th thì không đ các tiêu chu n trên
song l i đ c t p h p s d ng đ ng b nh m t h th ng thì c h th ng đó đ c coi nh là 1 tài
s n c đ nh ví d nh trang thi t b 1 phòng thí nghi m, 1 phòng th c hành, m t nhà giao d ch, 1
phòng ngh vi n đi u d ng.
Th ba là trong đi u ki n phát tri n và m r ng các quan h hàng hoá ti n t , s phát tri n và
ng d ng nhanh chóng các ti n b khoa h c k thu t và công ngh c ng nh nét đ c thù trong đ u
t c a ngành mà doanh nghi p B u chính vi n thông đã chi ra nh ng kho n chi phí có liên quan
đ n ho t đ ng s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p, nh ng kho n chi này n u đ ng th i tho
mãn 4 tiêu chu n c b n trên và không hình thành các tài s n c đ nh h u hình thì đ c coi là các
tài s n c đ nh vô hình c a doanh nghi p nh các chi phí liên quan tr c ti p đ n đ t s d ng; Chi
phí v quy n phát hành, b ng phát minh, b ng sáng ch , b n quy n tác gi . Riêng nh ng chi phí
phát sinh trong giai đo n tri n khai đ c ghi nh n là tài s n vô hình đ c t o ra t n i b doanh
nghi p n u th a mãn đ c 7 đi u ki n sau:
- Tính kh thi v m t k thu t đ m b o cho vi c hoàn thành và đ a tài s n c đ nh vô hình
vào s d ng theo d tính ho c đ bán.
- Doanh nghi p d đ nh hoàn thành tài s n c đ nh vô hình đ s d ng ho c đ bán
- Doanh nghi p có kh n ng s d ng ho c bán tài s n c đ nh vô hình đó
- Tài s n vô hình đó ph i t o ra đ c l i ích kinh t trong t ng lai
- Có đ y đ các ngu n l c v k thu t, tài chính và các ngu n l c khác đ hoàn t t giai đo n
tri n khai, bán ho c s d ng tài s n c đ nh vô hình đó.
- Có kh n ng xác đ nh m t cách ch c ch n toàn b chi phí trong giai đo n tri n khai đ t o
ra tài s n c đ nh vô hình đó
- c tính có đ y đ tiêu chu n v th i gian s d ng và giá tr theo quy đ nh cho tài s n c
đ nh vô hình,.
c đi m chung c a tài s n c đ nh trong doanh nghi p là tham gia tr c ti p ho c gián ti p
vào nhi u chu k s n xu t s n ph m. Trong quá trình đó m c d u tài s n c đ nh b hao mòn song
chúng v n gi nguyên đ c hình thái v t ch t ban đ u và đ c tính s d ng. Giá tr c a tài s n c
đ nh không b tiêu hao hoàn toàn trong l n s d ng đ u tiên mà nó đ c chuy n d ch d n t ng
ph n vào giá tr s n ph m s n xu t ra.
Bên c nh nh ng đ c đi m nêu trên, m t t li u lao đ ng ch đ c coi là tài s n c đ nh khi
nó là s n ph m c a lao đ ng. Do đó tài s n c đ nh không ch có giá tr s d ng mà còn có giá tr .

142
Nói cách khác tài s n c đ nh ph i là hàng hoá nh m i hàng hoá thông th ng khác. Thông qua
mua bán, trao đ i các tài s n c đ nh có th đ c chuy n d ch quy n s h u và quy n s d ng t
ch th này sang ch th khác trên th tr ng.
Tài s n ngành BCVT là đi u ki n ch y u th hi n n ng l c s n xu t kinh doanh c a ngành.
Các TSC này là y u t quan tr ng đ th c hi n hoàn thành nhi m v và đ m b o công tác truy n
đ a tin t c th ng xuyên liên t c .

Ngoài nh ng đ c đi m chung , TSC c a ngành BCVT có nh ng đ c đi m, đ c thù riêng

nh
+ Giá tr c a TSC chi m t tr ng l n trong v n s n xu t kinh doanh
+ H u h t các TSC đ u có giá tr l n và đ c nh p t n c ngoài
+ M t s TSC nh công trình đ ng dây, anten, các ph ng ti n v n chuy n th ng
xuyên ho t đ ng ngoài tr i do đó ch u nh h ng l n đ n m c đ hao mòn .
2- Nhi m v th ng kê
+ Th ng kê, thu th p đ y đ và chính xác s l ng, k t c u TSC trong ho t đ ng kinh
doanh c a doanh nghi p.
+ Th ng kê nghiên c u bi n đ ng TSC (bi n đ ng v quy mô, bi n đ ng v k t c u)
+ Th ng kê hi n tr ng và tình hình s d ng TSC c a doanh nghi p.
+ xu t bi n pháp nh m nâng cao hi u qu s d ng TSC .
9.1.2. Th ng kê s l ng TSC
S l ng TSC doanh nghi p đã đ u t mua s m xây d ng, đã làm xong th t c bàn giao
đ a vào s d ng, đã đ c ghi vào s TSC c a doanh nghi p g i là s l ng TSC hi n có.
S l ng TSC hi n có c a doanh nghi p đ c th ng kê theo hai ch tiêu: s l ng TSC
có đ u k và cu i k ; s l ng TSC có bình quân trong k .
- S l ng TSC có đ u k (cu i k ) là s l ng TSC c a đ n v , doanh nghi p có đ n ngày đ u
tháng, đ u quý, đ u n m (cu i tháng, cu i quý, cu i n m). Ch tiêu này ph n ánh quy mô TSC
đ u k (cu i k ); nó làm c s cho l p k ho ch b sung, k ho ch s d ng và cho thuê TSC .
Th ng kê ch tiêu này theo 2 cách:
+ D a vào tài li u ki m tra TSC theo ph ng pháp ki m đ m tr c ti p.
+ D a vào quá trình theo dõi v bi n đ ng TSC
TSC cu i k = TSC đ u k + TSC t ng trong k - TSC gi m trong k
- S l ng TSC có bình quân trong k ph n ánh đ c tr ng v tình hình s d ng TSC trong m t
th i k và đ c th ng kê cho t ng lo i (hay nhóm) TSC theo công th c
+ Th ng kê tính toán t dãy s th i k :
t

∑ TSCD
t
∑ TSCD
j =1
ij x t ij
TSCD = ho c TSCD Bq.i =
ij
j =1

Bq . i

t t

∑t
j =1
ij

143
 Trong đó: TSC ij –S l ng TSC i có trong ngày j c a k th ng kê tính toán (nh ng
ngày ngh l , ngh th b y và ch nh t thì l y s l ng TSC có ngày li n tr c đó)
t – S ngày theo l ch c a k th ng kê tính toán
tij - T n s xu t hi n TSC ij trong k th ng kê tính toán.
Σtij – T ng các t n s (v i Σtij = t)
+ Th ng kê tính toán t dãy s th i đi m có kho ng cách th i gian b ng nhau
TSCDi1 TSCDin
+ TSCDi 2 + A + TSCDi ( n −1) +
TSCDi = 2 2
n −1
Trong đó: TSC i1 , TSC i2 ............ TSC i(n-1) , TSC in –S l ng TSC i có th i đi m th
1, th 2, ......, th n trong k tính toán.
n – 1 - S th i đi m th ng kê đ cs l ng TSC i trong k tính toán
+ TSC có bình quân trong k còn đ c th ng kê tính toán chung cho các lo i TSC khác
nhau, theo công th c

Giá tr TSC Nguyên giá TSC có đ u k + Nguyên giá TSC có cu i k

bình quân =
trong k 2

Khi th ng kê s l ng TSC tính b ng đ n v giá tr c n phân bi t:

- Giá tr ban đ u (nguyên giá): Ch tiêu này là t ng chi phí đ u t ban đ u dùng đ mua s m
TSC tr ng thái m i nguyên. u đi m c a ch tiêu này là d tính toán và có th xác đ nh s
l ng đ u t c a đ n v , doanh nghi p qua các th i k và nó làm c s đ tính kh u hao. Tuy
nhiên ch tiêu này có nh c đi m ch là các TSC đ c xây d ng và mua s m các th i k
khác nhau cho nên n u tính theo nguyên giá thì không đánh giá đ c s l ng, giá tr t i th i
đi m hi n t i.
- Giá tr khôi ph c: ây là toàn b s l ng v n đ u t đ mua s m hình thành TSC th i
đi m tr c theo đi u ki n giá c hi n t i. Ch tiêu này có u đi m là có th nghiên c u quy mô
TSC qua các th i k khác nhau và có th so sánh tình hình TSC gi a các đ n v . Ch tiêu này
có nh c đi m là r t khó tính toán, đ c bi t đ i v i nh ng TSC có t lâu.
- Giá tr còn l i: Ch tiêu này là ph n còn l i giá tr ban đ u sau khi đã tr kh u hao. V i ch
tiêu này cho th y u nh c đi m nh là giá tr ban đ u.
Khi th ng kê s l ng TSC theo ch tiêu giá tr , đúng ra ph i s d ng giá tr khôi ph c vì
lúc đó có tài li u chính xác và có th so sánh các th i k liên ti p v i nhau. Tuy nhiên giá tr khôi
ph c không có th ng xuyên cho nên ph i s d ng giá tr ban đ u v i s ch p nh n sai l ch gi a
các th i k khác nhau.
9.1.3 Th ng kê k t c u TSC
C n c đ th ng kê k t c u TSC là d a vào cách phân TSC theo lo i và nhóm TSC .

144
 K tc u Giá tr TSC lo i (nhóm) j
TSC =
lo i j T ng giá tr TSC

Khi th ng kê k t c u TSC có th th ng kê theo t ng th i đi m ho c tính bình quân trong

k . Gía tr TSC dùng đ th ng kê là giá tr khôi ph c. Nh ng do không có giá tr khôi ph c
th ng xuyên nên ph i s d ng giá tr ban đ u v i s ch p nh n sai l ch nh t đ nh.
Th ng kê k t c u TSC nh m ph n ánh đ c đi m trang b k thu t c a các đ n v , doanh
nghi p, bao g m:
+ ánh giá trình đ phát tri n k thu t
+ So sánh gi a các đ n v , doanh nghi p cùng lo i
+ Xác đ nh k t c u h p lý
+ Ti t ki m v n c đ nh mà v n đ m b o TSC đ ng b và t i u.
9.1.4 Th ng kê bi n đ ng TSC
Trong ho t đ ng kinh doanh c a các đ n v , doanh nghi p, TSC th ng bi n đ ng do
nhi u nguyên nhân. Chính vì v y đ nghiên c u bi n đ ng TSC c n ph i l p b ng cân đ i
TSC . B ng cân đ i này ph n ánh giá tr TSC có đ u k , giá tr TSC t ng, gi m trong k theo
lo i và nhóm TSC . B ng cân đ i TSC th ng có d ng sau đây:
TSC§ TSC§ t¨ng trong kú TSC§ gi¶m trong kú TSC§
Lo¹i TSC§ ®Çu kú Tæng sè Nguyªn nh©n Tæng sè Nguyªn nh©n cuèi kú

l p b ng cân đ i TSC t t nh t là s d ng giá tr khôi ph c, n u th i k nghiên c u cách

quá xa th i k đánh giá l i ph i có cách lo i tr nh h ng c a bi n đ ng giá c . Thông th ng có
2 cách lo i tr
+ ánh giá TSC m i theo giá th i k g n nh t
+ Dùng h s tính đ i giá tr ban đ u thành giá tr khôi ph c thông qua ch s giá.
T b ng cân đ i TSC tính các ch tiêu bi n đ ng TSC
- H s t ng TSC Giá tr TSC t ng trong k
=
Giá tr TSC có cu i k
- H s gi m TSC
Giá tr TSC gi m trong k
=
Giá tr TSC có đ u k
Hai ch tiêu h s t ng và h s gi m TSC ch ph n ánh thu n tuý m t t ng, gi m TSC .
th y rõ h n tình hình đ i m i và lo i b TSC ph i th ng kê tính toán 2 ch tiêu khác n a, đó là

145
- H s đ i m i TSC Giá tr TSC m i t ng trong k
=
Giá tr TSC có cu i k
- H s lo i b TSC
Giá tr TSC lo i b trong k
=
Giá tr TSC có đ u k
Hai ch tiêu h s đ i m i và h s lo i b TSC ph n ánh đ c vi c t ng thêm máy móc
thi t b hi n đ i và t c đ hi n đ i hoá TSC .
9.1.5 Th ng kê tr ng thái TSC
Tr ng thái TSC ph n ánh n ng l c hi n t i c a TSC . Nhân t c b n làm thay đ i tr ng
thái TSC chính là hao mòn TSC . Khi th ng kê tr ng thái TSC c n ph i tính toán các ch tiêu
- H s hao mòn h u hình TSC
Th i gian s d ng th c t c a TSC
=
Th i gian s d ng đ nh m c c a TSC
C ng có th c n c vào m c kh u hao TSC đ xác đ nh
Giá tr TSC đã kh u hao (kh u hao lu k )
=
Giá tr ban đ u (nguyên giá) TSC
- H s còn dùng đ c c a TSC = 1 - H s hao mòn h u hình TSC
Th ng kê nghiên c u tr ng thái TSC nh m nghiên c u n ng l c TSC . TSC hao mòn
càng nhi u thì khó phát huy tính n ng s d ng. Ng c l i TSC hao mòn càng ít s làm cho s n
l ng s n ph m d ch v t ng lên.
i v i hao mòn vô hình TSC khi th ng kê ph i đánh giá m t giá tr TSC do các nguyên
nhân gây ra hao mòn vô hình. Các nguyên nhân có th :
+ Xu t hi n TSC cùng lo i, nh ng không đ c s n xu t v i giá r h n.
+ Do ti n b khoa h c k thu t và t ng n ng su t lao đ ng (cùng m t chi phí nh nhau,
nh ng đ a ra s n ph m d ch v có nhi u tính n ng h n)
9.1.6 Th ng kê tình hình trang b , s d ng và hi u qu s d ng TSC
- Th ng kê tình hình trang b : nh m ph n ánh m c trang b k thu t cho m t lao đ ng đ t ng
n ng su t lao đ ng. Cách th c th ng kê nh sau
M c trang b T ng nguyên giá TSC
k thu t cho =
m t lao đ ng T ng s lao đ ng
ph n ánh m t cách chính xác ho t đ ng kinh doanh c a đ n v , doanh nghi p, khi th ng
kê, ch th ng kê m c trang b máy móc thi t b cho m t lao đ ng
M c trang b T ng nguyên giá máy móc thi t b
máy móc thi t =
b cho m t lao đ ng T ng s lao đ ng
- Th ng kê tình hình s d ng TSC : Khi th ng kê ph i đ c ti n hành trên c 3 m t s l ng, th i
gian và công su t c a TSC v i các ch tiêu sau đây:

146
+ H s huy đ ng TSC vào ho t đ ng kinh doanh
S l ng TSC th c t làm vi c
=
S l ng TSC có kh n ng huy đ ng
vào ho t đ ng kinh doanh
+ H s s d ng th i gian c a TSC
Th i gian TSC th c t làm vi c
=
Th i gian TSC có kh n ng huy đ ng
vào ho t đ ng kinh doanh
+ H s s d ng công su t TSC
Công su t th c t c a TSC
=
Công su t có th huy đ ng
vào ho t đ ng kinh doanh
- Th ng kê hi u qu s d ng TSC :
Doanh thu thu n
=
Nguyên giá bình quân TSC
Th ng kê nghiên c u tình hình s d ng và hi u qu s d ng TSC s đánh giá đúng kh
n ng ho t đ ng c a TSC , trên c s đó đ a ra quy t đ nh v các v n đ :
+ Hi n đ i hoá TSC
+ T ng c ng TSC
+ B o qu n, t n d ng TSC t t h n.

9.2 TH NG KÊ TÀI S N L U NG

9.2.1 Tài s n l u đ ng và nhi m v th ng kê

Tài s n l u đ ng (TSL ) là hình th c hi n v t c a v n l u đ ng đ c s d ng vào quá trình
ho t đ ng s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p.
Th ng kê TSL có ý ngh a tác d ng ph n ánh quy mô v n đ u t TSL ; tình hình TSL
trong các khâu s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p, trong đó ph n ánh tình hình cung c p d
tr v t t đ m b o cho ho t đ ng s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p. Tình hình s d ng và
hi u qu s d ng v t t trong s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p. Thông qua đó giúp cho vi c
quan sát, đánh giá hi u qu s d ng đ ng v n l u đ ng trong doanh nghi p.
Th ng kê TSL trong doanh nghi p th c hi n các nhi m v ch y u sau đây:
- Xác đ nh k t c u TSL
- Nghiên c u h th ng ch tiêu và ph ng pháp tính các ch tiêu th ng kê tình hình d tr ,
cung c p v t t đ m b o cho ho t đ ng s n xu t kinh doanh ti n hành liên t c.
- Nghiên c u h th ng ch tiêu và ph ng pháp tính các ch tiêu th ng kê phân tích tình
hình s d ng v t t .
- Phân tích các nhân t nh h ng đ n bi n đ ng s d ng v t t trong doanh nghi p.
9.2.2 Phân lo i tài s n l u đ ng trong doanh nghi p
147
- Phân lo i theo các giai đo n c a quá trình kinh doanh: chia TSL c a doanh nghi p thành 3 nhóm:
+ Tài s n trong khâu d tr là tài s n hi n v t đã đ c mua s m nh v t t chu n b đ a
vào s n xu t kinh doanh.
+ Tài s n trong khâu s n xu t là nh ng chi phí cho s n ph m d ch v trung gian còn đang
ti p t c ch bi n trong giai đo n s n xu t kinh doanh.
+ Tài s n trong khâu l u thông là nh ng chi phí s n xu t và tiêu thu s n ph m d ch v
d i d ng ti n.
- Phân lo i theo tr ng thái t n t i c a TSL : chia TSL thành 5 nhóm:
+ Các kho n ti n n m trong qu hay ngân hàng
+ Giá tr nh ng ch ng khoán đ u t ng n h n (c phi u, trái phi u... ) có th chuy n đ i
thành ti n trong vòng m t n m.
+ Các kho n ph i thu t khách hàng, t n i b , kho n th ch p, ký qu ...
+ Các kho n ng tr c và tr tr c
+ Hàng t n kho.
- Phân lo i theo hình thái bi u hi n: phân TSL c a doanh nghi p thành các lo i:
+ Ti n m t, ngân phi u, các ch ng khoán và ch ng t có giá
+ Giá tr vàng b c, kim c ng, đá quý...
+ Công c , d ng c ...
T vi c phân lo i TSL nh trên, có th xác đ nh đ c k t c u t ng nhóm, t ng b ph n
TSL trong toàn b giá tr TSL c a doanh nghi p.
9.2.3 Th ng kê k t c u tài s n l u đ ng
K t c u TSL là ch tiêu bi u hi n t tr ng c a t ng lo i TSL j trong toàn b TSL c a
doanh nghi p trong k th ng kê nghiên c u. Nó đ c xác đ nh theo công th c:
Giá tr t ng nhóm TSL j
K t c u TSL j =
Giá tr toàn b TSL
Th ng kê theo dõi k t c u TSL cho th y vai trò c a t ng b ph n TSL , đ c đi m c a các
lo i ho t đ ng kinh doanh, xác đ nh m c đ đ m b o v n, tình hình s d ng tài s n, trên c s đó
có bi n pháp kh c ph c tình tr ng đ ng v n ho c thi u v n m t s khâu s n xu t, tìm ngu n
huy đ ng v n đ t ng c ng cho nh ng khâu có ý ngh a quy t đ nh đ i v i toàn b ho t đ ng s n
xu t kinh doanh c a doanh nghi p.
9.2.4 Th ng kê tình hình cung c p, d tr v t t đ m b o cho s n xu t kinh doanh
B ph n ch y u c a TSL trong doanh nghi p là b ph n đ i t ng lao đ ng, c th là v t
t dùng trong ho t đ ng s n xu t kinh doanh. có th chu n b cho ho t đ ng s n xu t kinh
doanh, doanh nghi p ph i dùng ti n mua s m, v n chuy n, nh p kho, d tr b o qu n các lo i v t
t . Có ngh a là toàn b kh i l ng v t t ph i qua khâu cung c p, d tr , b o đ m cho quá trình
s n xu t kinh doanh đ c liên t c, đ u đ n.
148
 theo dõi đánh giá tình hình này, th ng kê đã s d ng m t s ch tiêu, ph ng pháp ki m
tra đánh giá tình hình cung c p, d tr v t t doanh nghi p có th s d ng cho nhu c u s n xu t
kinh doanh trong k .
ho t đ ng s n xu t kinh doanh đ t hi u qu kinh t cao, đ m b o tính liên t c, đòi h i
công tác cung c p v t t ph i đ m b o đ y đ k p th i và đúng h n. Vì v y, th c ch t vi c ki m
tra, đánh giá tình hình th c hi n k ho ch cung c p v t t c a doanh nghi p là ki m tra đánh giá
tình hình th c hi n các yêu c u trên.
1. Ki m tra, đánh giá tình hình th c hi n k ho ch cung c p v t t theo yêu c u đ y đ :
Vi c đánh giá thông qua ch tiêu:
- T l hoàn thành k ho ch cung c p v t t cho ho t đ ng s n xu t kinh doanh

M1
I HTKH =
M kh

Trong đó:
M1 – S l ng v t t cung c p th c t
Mkh – S l ng v t t cung c p k ho ch
- M c th i gian đ m b o v t t cho ho t đ ng s n xu t kinh doanh (ngày ho c ngày đêm)

M1
t vt =
∑mjq j
Trong đó: mj – M c hao phí v t t cho m t đ n v s n ph m d ch v .
qj – S n l ng s n ph m d ch v bình quân m t ngày đêm.
K t qu nghiên c u theo hai ch tiêu trên cho bi t m c đ hoàn thành cung c p v t t c a
m i lo i. đánh giá tình hình cung c p v t t nói chung, ph i c n c vào lo i v t t có m c
cung c p v i t l hoàn thành k ho ch th p nh t.
2. Ki m tra, đánh giá tình hình th c hi n k ho ch cung c p v t t theo yêu c u k p th i và
đ u đ n.
Vi c cung c p v t t cho các doanh nghi p không th ch th c hi n m t l n mà trong k ,
ph i t ch c cung c p thành nhi u l n theo yêu c u s n xu t kinh doanh và kh n ng t ch c cung
c p, do v y vi c cung c p v t t c n ph i k p th i, đúng h n và đ m b o cho quá trình s n xu t
không b gián đo n vì thi u v t t và ng c l i c ng không gây đ ng v t t làm khó kh n cho
s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p.
ki m tra, đánh giá tình hình c n ph i l p b ng theo dõi s l ng và th i đi m nh p v t t
trong k . Trên c s đó, ti n hành nghiên c u và phân tích m c đ đ m b o s n xu t kinh doanh
t ng lo i v t t .
9.2.5 Th ng kê nghiên c u tình hình s d ng v t t .
S d ng ti t ki m v t t là m t trong nh ng bi n pháp tích c c đ h th p giá thành s n
ph m d ch v . Nhi m v c a th ng kê s d ng v t t là nghiên c u và xây d ng h th ng ch tiêu
ph n ánh tình hình s d ng v t t , phân tích kh i l ng v t t đã tiêu hao trong ho t đ ng s n

149
xu t kinh doanh, xác đ nh các nhân t nh h ng đ có nh ng k t lu n đúng đ n v tình hình s
d ng v t t c a doanh nghi p.
1. Ki m tra và phân tích tình hình s d ng v t t :
a. Ph ng pháp so sánh đ i chi u
- Ph ng pháp gi n đ n: Theo ph ng pháp này, so sánh kh i l ng v t t th c t đã s d ng
(M1) v i kh i l ng v t t k ho ch đ ra (Mkh)

M1
+S t ng đ i I HTKH =
M kh

+ Chênh l ch tuy t đ i M1 - Mkh

K t qu cho bi t kh i l ng v t t th c t s d ng so v i k ho ch t ng ho c gi m (s d ng
nhi u h n ho c ít h n). Tuy nhiên s d ng ph ng pháp này ch a đánh giá đ c tình hình s
d ng v t t là t t hay x u (ti t ki m hay lãng phí).
- Ph ng pháp liên h : Theo ph ng pháp này, so sánh kh i l ng v t t th c t đã s
d ng (M1) v i kh i l ng v t t k ho ch đ ra (Mkh) có xét đ n k t qu ho t đ ng kinh doanh.

M1
+S t ng đ i I * HTKH =
M kh x I Dt

+ Chênh l ch tuy t đ i M1 - Mkh. IDt

Trong đó: IDt – T l th c hi n doanh thu (k t qu ho t đ ng kinh doanh)

N u I * HTKH < 1 thì l ng v t t s d ng ti t ki m (t t)

Còn n u I * HTKH > 1 thì l ng v t t s d ng lãng phí (x u).

b. Ph ng pháp ch s phân tích nhân t nh h ng đ n tiêu hao kh i l ng v t t .
L ng v t t s d ng cho ho t đ ng s n xu t kinh doanh t ng hay gi m so v i đ nh m c
ph thu c vào các nhân t sau:
- M c hao phí v t t cho m t đ n v s n ph m d ch v
- Kh i l ng s n ph m d ch v
- n giá v t t
Trong các nhân t trên thì nhân t đ n giá v t t thu c nhân t khách quan, còn hai nhân
t đ u thu c nhân t ch quan c a doanh nghi p. T m i quan h gi a các nhân t v i l ng v t
t , có th xây d ng h th ng ch s phân tích m c đ nh h ng c a t ng nhân t đ n vi c thay
đ i v t t dùng vào ho t đ ng s n xu t kinh doanh. Có th phân ra hai tr ng h p:
- Tr ng h p s d ng m t lo i v t t đ ho t đ ng s n xu t kinh doanh: V i tr ng h p này
ta có m i liên h
Mi = Σ miqi
Trong đó: Mi - L ng v t t cho s n xu t s n ph m d ch v i
mi - M c hao phí v t t cho m t đ n v s n ph m d ch v i

150
 qi - Kh i l ng s n ph m d ch v i
H th ng ch s :

M i1
=
∑m i1 i1q
=
∑m i1 i1q
x
∑m ikh q i1
M ikh ∑m ikh qikh ∑m ikh q i1 ∑m ikh qikh

Chênh l ch tuy t đ i:
Mi1 - Mikh = Σmi1qi1 - Σmikhqikh = (Σmi1qi1 - Σmikhqi1 ) + (Σmikhqi1 -Σmikhqikh)
T l t ng (gi m) hay t c đ t ng (gi m):

M i1 − M ikh
=
∑m i1 i1q −∑ mikh qikh
=
∑m q − ∑ mikh qi1
i1 i1
+
∑m ikh qi1 − ∑ mikh qikh
M ikh ∑m ikh qikh ∑m ikh qi1 ∑m ikh q ikh

- Tr ng h p s d ng nhi u lo i v t t đ ho t đ ng s n xu t kinh doanh: V i tr ng h p

này ta có m i liên h
Mi = Σ miqisi
Trong đó: si - n giá t ng lo i v t t
H th ng ch s

M i1
=
∑m q s
i1 i1 i1
=
∑m q s i1 i1 i1
x
∑m q s
i1 i1 ikh
x
∑m ikh qi1 sikh
M ikh ∑m q ikh s
ikh ikh ∑m q s i1 i1 ikh ∑m ikh qi1 sikh ∑m ikh qikh sikh

Chênh l ch tuy t đ i: ΔM = Mi1 - Mikh = Σmi1qi1 si1 - Σmikhqikh sikh = (Σmi1qi1 si1 - Σmi1qi1 sikh )
+ (Σmi1qi1sikh - Σmikhqi1 sikh) + (Σmikhqi1sikh - Σmikhqikhsikh )
T l t ng (gi m) hay t c đ t ng (gi m)

M i1 − M ikh
=
∑m q s − ∑ mikh qikh sikh
i1 i1 i1
=
∑m q s − ∑ mi1 qi1 sikh
i1 i1 i1
+
∑m q s
i1 i1 ikh − ∑ mikh qi1 sikh
+
M ikh ∑m ikh qikh s ikh ∑m q s
i1 i1 ikh ∑m ikh qi1 sikh

+
∑m ikh qi1 sikh − ∑ mikh qikh s ikh
∑m ikh qikh sikh

9.2.6 Th ng kê tình hình th c hi n đ nh m c tiêu hao v t t cho m t đ n v s n ph m

d ch v
Vi c theo dõi ph n ánh có h th ng tình hình th c hi n đ nh m c tiêu hao v t t cho m t
đ n v s n ph m d ch v là nhi m v quan tr ng c a th ng kê v t t nh m xác đ nh m c ti t ki m
hay lãng phí v t t so v i đ nh m c.
ph n ánh tình hình th c hi n đ nh m c tiêu hao v t t cho m t đ n v s n ph m d ch v ,
ta xác đ nh các ch s tu theo tr ng h p c th sau:
- Tr ng h p s d ng m t lo i v t t đ s n xu t cung c p m t lo i s n ph m d ch v :

151
 m1
+ Ch s có d ng: im =
mkh

+ Chênh l ch tuy t đ i: (m1 - mkh)

ph n ánh m c tiêu hao v t t cho m t đ n v s n ph m d ch v t ng ho c gi m so v i đ nh
m c m t l ng tuy t đ i là bao nhiêu?
- Tr ng h p s d ng m t lo i v t t đ s n xu t cung c p nhi u lo i s n ph m d ch v :
+ Ch s có d ng

im =
∑m q1 1

∑m q
kh 1

+ Chênh l ch tuy t đ i: (Σm1q1 - Σmkhq1) = Σ(m1 - mkh) q1 ph n ánh v t t hao phí đ

s n xu t cung c p toàn b s n ph m d ch v th c t so v i k ho ch t ng hay gi m?
- Tr ng h p s d ng nhi u lo i v t t đ s n xu t cung c p m t lo i s n ph m d ch v :

+ Ch s có d ng im =
∑m s 1 kh

∑m s kh kh

+ Chênh l ch tuy t đ i: (Σm1 skh - Σmkh skh ) ph n ánh chi phí v t t đ s n xu t cung c p
m t đ n v s n ph m d ch v th c t so v i k ho ch t ng hay gi m?
- Tr ng h p s d ng nhi u lo i v t t đ s n xu t cung c p nhi u lo i s n ph m d ch v :

+ Ch s có d ng im =
∑m s q
1 kh 1

∑m s q
kh kh 1

+ Chênh l ch tuy t đ i: (Σm1skhq1 - Σmkhskhq1 ) ph n ánh giá tr toàn b v t t đ s n xu t

cung c p toàn b s n ph m d ch v so v i k ho ch t ng hay gi m?

TÓM T T N I DUNG
1. Tài s n c a doanh nghi p nói chung, BCVT nói riêng là đi u ki n ch y u th hi n n ng l c
s n xu t kinh doanh. Các TSC này là y u t quan tr ng đ th c hi n hoàn thành nhi m v và
đ m b o công tác truy n đ a tin t c th ng xuyên liên t c. Chính vì v y c n ph i th ng kê
TSC .
- S l ng TSC hi n có c a doanh nghi p đ c th ng kê theo hai ch tiêu: s l ng TSC có
đ u k và cu i k ; s l ng TSC có bình quân trong k .
- Khi th ng kê s l ng TSC theo ch tiêu giá tr , đúng ra ph i s d ng giá tr khôi ph c vì lúc
đó có tài li u chính xác và có th so sánh các th i k liên ti p v i nhau. Tuy nhiên giá tr khôi
ph c không có th ng xuyên cho nên ph i s d ng giá tr ban đ u v i s ch p nh n sai l ch gi a
các th i k khác nhau.
2. Th ng kê k t c u TSC nh m ph n ánh đ c đi m trang b k thu t c a các đ n v , doanh
nghi p. C n c đ th ng kê xác đ nh k t c u TSC là d a vào cách phân TSC theo lo i và theo
nhóm TSC . Khi th ng kê k t c u TSC có th th ng kê theo t ng th i đi m ho c tính bình

152
quân trong k . Gía tr TSC dùng đ th ng kê là giá tr khôi ph c. Nh ng do không có giá tr
khôi ph c th ng xuyên nên ph i s d ng giá tr ban đ u v i s ch p nh n sai l ch nh t đ nh.
3. Trong ho t đ ng kinh doanh c a các đ n v , doanh nghi p, TSC th ng bi n đ ng do nhi u
nguyên nhân. Chính vì v y đ nghiên c u bi n đ ng TSC c n ph i l p b ng cân đ i TSC .
B ng cân đ i này ph n ánh giá tr TSC có đ u k , giá tr TSC t ng, gi m trong k theo lo i và
nhóm TSC . T b ng cân đ i TSC tính các ch tiêu bi n đ ng TSC
4. Th ng kê nghiên c u hi n tr ng TSC nh m nghiên c u n ng l c TSC . TSC hao mòn càng
nhi u thì khó phát huy tính n ng s d ng. Ng c l i TSC hao mòn càng ít s làm cho s n l ng
s n ph m d ch v t ng lên.
5. Th ng kê nghiên c u tình hình s d ng và hi u qu s d ng TSC s đánh giá đúng kh n ng
ho t đ ng c a TSC , trên c s đó đ a ra quy t đ nh v hi n đ i hoá TSC , t ng c ng TSC
và b o qu n, t n d ng TSC t t h n.
6. Tài s n l u đ ng là hình th c hi n v t c a v n l u đ ng đ c s d ng vào quá trình ho t đ ng
s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p. Th ng kê TSL có ý ngh a tác d ng ph n ánh quy mô v n
đ u t TSL ; tình hình TSL trong các khâu s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p, trong đó
ph n ánh tình hình cung c p d tr v t t đ m b o cho ho t đ ng s n xu t kinh doanh c a doanh
nghi p. Tình hình s d ng và hi u qu s d ng v t t trong s n xu t kinh doanh c a doanh
nghi p. Thông qua đó giúp cho vi c quan sát, đánh giá hi u qu s d ng đ ng v n l u đ ng trong
doanh nghi p. Khi th ng kê TSL ti n hành th ng kê tình hình cung c p, d tr và đ m b o v t
t cho ho t đ ng kinh doanh, h ng kê nghiên c u tình hình s d ng v t t ; tình hình th c hi n
đ nh m c tiêu hao v t t cho m t đ n v s n ph m d ch v .

CÂU H I VÀ BÀI T P
1. Hãy trình bày cách th c th ng kê s l ng và k t c u tài s n c đ nh?
2. Hãy trình bày cách th c th ng kê nghiên c u bi n đ ng và hi n tr ng TSC ?
3. Trình bày th ng kê nghiên c u tình hình s d ng và hi u qu s d ng tài s n c đ nh ?
4. Trình bày th ng kê nghiên c u tình hình cung c p, d tr đ m b o v t t cho ho t đ ng kinh
doanh?
5. Trình bày th ng kê nghiên c u tình hình s d ng v t t ; tình hình th c hi n đ nh m c tiêu hao
v t t cho m t đ n v s n ph m d ch v ?

153
 CH NG 10

TH NG KÊ CHI PHÍ S N XU T VÀ GIÁ THÀNH

S N PH M D CH V

GI I THI U

M c đích, yêu c u:

Trang b các ki n th c c b n v th ng kê chi phí ho t đ ng kinh doanh và giá thành s n

ph m d ch v c a doanh nghi p, bao g m th ng kê chi phí ho t đo ng kinh doanh, nghiên c u
bi n đ ng chi phí; Th ng kê giá thành s n ph m d ch v ; th ng kê các kho n m c chi phí c a giá
thành; th ng kê chi phí tính cho 1000 đ ng doanh thu… Yêu c u n m đ c nh ng ki n th c c
b n đ t ng b c v n d ng vào th c ti n.

N i dung chính:

- Th ng kê chi phí ho t đ ng kinh doanh (Th ng kê chi phí, nghiên c u bi n đ ng)

- Th ng kê giá thành s n ph m d ch v (Th ng kê tình hình th c hi n k ho ch giá thành,
tình hình bi n đ ng giá thành theo th i gian, Th ng kê các kho n m c giá thành; Th ng kê chi phí
tính cho 1000 đ ng doanh thu)

N I DUNG

10.1 CHI PHÍ S N XU T, GIÁ THÀNH S N PH M D CH V VÀ NHI M V

TH NG KÊ

10.1.1 Chi phí s n xu t và giá thành s n ph m d ch v

1. Chi phí s n xu t kinh doanh
a) Khái ni m
Quá trình s n xu t ra s n ph m, d ch v nào c ng là quá trình mà các doanh nghi p ph i tiêu
phí trên các chi phí. Chi phí s n xu t bao g m nhi u lo i, nhi u y u t chi phí khác nhau, song
quy l i không ngoài chi phí v lao đ ng s ng và lao đ ng v t hoá mà doanh nghi p b ra đ ti n
hành ho t đ ng s n xu t kinh doanh.
Nh v y, chi phí s n xu t kinh doanh là bi u hi n b ng ti n c a toàn b nh ng hao phí v lao
đ ng s ng (Ti n l ng, B o hi m xã h i,...) và lao đ ng v t hoá (Nguyên v t li u, nhiên li u,
công c lao đ ng, kh u hao tài s n c đ nh,...) mà doanh nghi p đã chi ra đ ti n hành các ho t
đ ng s n xu t trong k kinh doanh nh t đ nh. Chi phí s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p ph i
đ c tính toán, xác đ nh trong t ng th i k nh t đ nh. Trên th c t chi phí s n xu t kinh doanh
đ c tính theo tháng, quý, n m.
V i B u chính vi n thông, chi phí s n xu t kinh doanh là bi u hi n b ng ti n c a toàn b hao
phí v lao đ ng s ng (Ti n l ng, B o hi m xã h i,...) và lao đ ng v t hoá (V t li u, nhiên li u,

154
công c lao đ ng, kh u hao tài s n c đ nh,...) phát sinh trong quá trình s n xu t kinh doanh b u
chính vi n thông m t k kinh doanh nh t đ nh (tháng, quý, n m).
b) Phân lo i chi phí s n xu t
- Phân lo i chi phí theo n i dung kinh t :
- Nguyên v t li u chính mua ngoài là giá tr toàn b nguyên v t li u chính dùng vào s n xu t
toàn b giá tr t ng s n l ng và m t s ho t đ ng khác trong k kinh doanh. Nó bao g m giá
mua, chi phí v n chuy n, b c d v đ n kho c a doanh nghi p
- V t li u ph mua ngoài bao g m giá tr c a t t c v t li u ph mua ngoài, ph tùng dùng
cho s a ch a máy móc thi t b , công c lao đ ng nh . N i dung tính t ng t nh đ i v i
nguyên v t li u chính.
- Nhiên li u, n ng l ng mua ngoài bao g m giá tr c a nhiên li u và n ng l ng mua ngoài
dùng cho s n xu t và các nhu c u khác c a doanh nghi p. Cách tính y u t này t ng t nh đ i
v i nguyên v t li u chính, v t li u ph .
- Ti n l ng công nhân viên ch c bao g m l ng và ph c p l ng c a toàn th công nhân
viên trong doanh nghi p trong k kinh doanh.
- B o hi m xã h i, b o hi m y t , kinh phí công đoàn là s ti n trích theo t l th ng nh t
so v i qu l ng theo quy đ nh c a Nhà n c.
- Kh u hao tài s n c đ nh là s ti n trích kh u hao c a t t c các lo i tài s n c đ nh c a
doanh nghi p.
- Chi phí d ch v mua ngoài là các kho n chi phí s a ch a tài s n c đ nh thuê ngoài, chi phí
đi n n c, đi n tho i, ti n b c vác, v n chuy n hàng hoá, s n ph m, ti n tr hoa h ng đ i lý, môi
gi i, u thác xu t kh u, nh p kh u, ti n mua b o hi m tài s n, ti n thuê ki m toán, t v n, qu ng
cáo, chi phí cho vi c thu h i các kho n n và các d ch v mua ngoài khác.
- Chi phí khác b ng ti n g m nh ng kho n chi phí không th tính vào các y u t trên nh lãi
ti n vay ngân hàng, công tác phí, v n phòng phí, ti n thuê đ t, tài s n, thu tài nguyên, l phí c u
phà, chi phí ti p tân, khánh ti t, qu ng cáo, ti p th , chi phí giao d ch đ i ngo i, chi phí h i ngh ,
chi phí tuy n d ng...
Phân lo i chi phí theo n i dung kinh t gi đ c tính nguyên v n c a t ng y u t chi phí, m i
y u t đ u là chi phí ban đ u c a doanh nghi p chi ra và không th phân tích đ c n a. c đi m
c a cách phân lo i này là không xét đ n m c đích, công d ng, đ a đi m phát sinh chi phí, quan h
c a nó đ i v i quá trình s n xu t kinh doanh, m i y u t chi phí đ u bao g m m i chi phí có cùng
n i dung và tác d ng kinh t gi ng nhau.
Ph ng pháp phân lo i này đ c s d ng đ l p d toán chi phí s n xu t, l p k ho ch cung
ng v t t , k ho ch qu ti n l ng, tính toán nhu c u v n l u đ ng đ nh m c; đ phân tích đ c
tr ng kinh t k thu t c a các ngành s n xu t công nghi p và đ i v i doanh nghi p B u chính
Vi n thông. Cách phân lo i này giúp ta phân tích đ c tr ng kinh t k thu t c a các lo i d ch v
b u chính vi n thông và đ tính l i nhu n c a doanh nghi p.
Phân lo i chi phí theo công d ng c th c a chi phí trong s n xu t:
C n c vào công d ng c th c a chi phí trong s n xu t ng i ta chia các chi phí thành nh ng
kho n m c nh t đ nh. Cách phân lo i này đ c dùng trong vi c xác đ nh giá thành đ n v s n
155
ph m d ch v c ng nh giá thành toàn b s n l ng s n ph m, d ch v . Ngoài ra cách phân lo i
này còn cho th y nh h ng c a t ng kho n m c đ n k t c u và s thay đ i c a giá thành, qua đó
cung c p nh ng thông tin c n thi t đ xây d ng ph ng h ng và bi n pháp h giá thành s n
ph m, d ch v .
Các kho n m c chi phí d ch v bao g m:
- Kh u hao tài s n c đ nh: M i tài s n c đ nh đ c huy đ ng vào s n xu t kinh doanh
đ u ph i trích đ kh u hao theo quy đ nh c a Nhà n c và nh ng v n b n áp d ng trong doanh
nghi p. i v i nh ng công trình xây d ng c b n đã hoàn thành đ a vào s d ng nh ng ch a
đ c phê duy t quy t toán v n đ u t , đ n v đ c t m th i h ch toán t ng tài s n c đ nh theo
giá d toán đ c duy t (n u giá tr kh i l ng th c hi n l n h n giá tr d toán đ c duy t); ho c
theo giá tr kh i l ng th c hi n (n u giá tr kh i l ng th c hi n th p h n giá d toán đ c
duy t) đ trích kh u hao. Sau khi đ c phê duy t quy t toán, v n đ u t tài s n c đ nh ph i đ c
đi u ch nh l i theo giá tr quy t toán công trình đ c duy t.
- Chi s a ch a tài s n: Chi phí s a ch a tài s n là kho n chi nh m ph c h i tài s n đã hao
mòn trong quá trình s d ng, nh m khôi ph c giá tr s d ng c a tài s n c đ nh, đ m b o khang
trang c s v t ch t ph c v khách hàng và các kho n chi phí s a ch a tài s n c đ nh đ c thù.
i v i TSC đ c thù nh thi t b chuy n m ch, thi t b truy n d n (bao g m c m ng cáp),
ngu n đi n, đ ng lên tr m thông tin đ c trích tr c chi phí s a ch a tài s n b ng 15% nguyên
giá c a tài s n thì không trích ti p. Vi c trích tr c và h ch toán chi phí s a ch a đ i v i 04 lo i
tài s n đ c thù đ c th c hi n theo công v n c a B Tài chính và công v n h ng d n c a doanh
nghi p (T p đoàn). Chi phí s a ch a tài s n bao g m chi phí nhân công, chi phí v t li u dùng
trong s a ch a: V t li u ph tùng linh ki n dùng cho s a ch a tài s n c đ nh, nh card dùng
trong các lo i t ng đài, v t li u s a ch a thay th các thi t b vi ba, ngu n, truy n d n, ph
tùng s a ch a ô tô,...; v t li u s a ch a nhà c a, v t li u ki n trúc, kho tàng; v t li u s a ch a
thay th các công c , d ng c thu c các đ n v s n xu t.
- V t li u: Chi phí v t li u bao g m chi phí v t li u dùng trong s n xu t nh xi, dây gai, n
ph m, m c d u, bao bì, chi phí in tem, gi y Fax, gi y photocopy, đ a m m, gi y in cho máy vi
tính, v t li u cho l p đ t máy đi n tho i, thi t b vi n thông... và qu n lý nh gi y, bút, d p
ghim,... (Trong chi phí v t li u không bao g m v t li u dùng trong s a ch a tài s n).
- i n n ng: Chi phí đi n n ng bao g m toàn b chi phí tiêu hao đi n n ng ph c v cho s n
xu t kinh doanh, phát hành báo chí và cho công tác qu n lý.
- Nhiên li u: Chi phí nhiên li u bao g m x ng d u ph c v cho s n xu t và qu n lý m ng
l i, bao g m x ng d u dùng cho ô tô, ch y máy n khi m t đi n,...
- D ng c s n xu t, đ dùng v n phòng (Công c lao đ ng): Chi phí d ng c s n xu t, đ
dùng v n phòng (Công c lao đ ng) là kho n chi mua s m d ng c ph c v cho công nhân khai
thác, v n hành, b o d ng m ng l i nh d ng c đ ngh cho công nhân s a ch a t ng đài, vi
ba, m ng cáp,... ph c v cho cán b công nhân viên làm công tác qu n lý nh máy tính cá nhân,
đ dùng v n phòng. Hay nói cách khác chi phí d ng c s n xu t, đ dùng v n phòng (Công c lao
đ ng) là kho n chi mua s m nh ng d ng c ph c v cho đi u ki n làm vi c c a cán b công nhân
viên không đ đi u ki n c a tài s n c đ nh.

156
 - B o h lao đ ng: Chi b o h lao đ ng là kho n chi b o h lao đ ng chung cho toàn b lao
đ ng trong đ n v theo ch đ quy đ nh c a Nhà n c, c a Ngành cho t ng ch c danh s n xu t,
k c ti n thu c thông d ng, ti n n c u ng cho cán b công nhân viên.
- V n chuy n: Chi v n chuy n là kho n chi thuê ph ng ti n v n chuy n trong khai thác, s n
xu t B u chính; chi ti n hao mòn xe đ p, xe máy c a giao thông viên, th dây, th máy; chi thuê
b c d b u ph m, b u ki n,... tính theo quy đ nh hi n hành c a Nhà n c và c a T p đoàn.
- Hoa h ng đ i lý: Chi hoa h ng đ i lý là kho n chi tr cho các đ i lý bán tem, báo, đ i lý
đi n tho i công c ng, đ i lý B u đi n, chi phí cho i m B u đi n - V n hoá xã... tính theo quy
đ nh hi n hành c a T p đoàn
- ào t o: Chi đào t o là kho n chi cho công tác đào t o, b i d ng nâng cao trình đ chuyên
môn, b túc nghi p v cho cán b công nhân viên trong đ n v t i các tr ng đào t o c a Ngành,
m t i ch ho c đào t o các n i khác.
- Tuyên truy n, qu ng cáo, ti p tân: Chi tuyên truy n, qu ng cáo, ti p tân là kho n chi ph c v
cho công tác gi i thi u, tuyên truy n v các d ch v b u chính vi n thông, các d ch v m i, d ch v
gia t ng; t ch c tri n lãm gi i thi u các s n ph m trên các ph ng ti n thông tin đ i chúng ho c
trên các bi n qu ng cáo; chi cho vi c t ch c các h i ngh , t p hu n, chi phí trong giao d ch, ti p
tân, khánh ti t. Các kho n chi tuyên truy n, qu ng cáo, ti p tân... ph i g n li n v i ho t đ ng kinh
doanh và đ m b o hi u qu kinh t .
- Ti n l ng: Chi phí ti n l ng bao g m các kho n ti n l ng, ti n công và các kho n ph
c p có tính ch t l ng ph i tr cho ng i lao đ ng tham gia vào ho t đ ng kinh doanh c a đ n v
theo ch đ hi n hành.
Ti n l ng ph i đ c chi theo đúng m c đích, g n v i k t qu s n xu t kinh doanh trên c s
các đ nh m c lao đ ng và đ n giá ti n l ng h p lý đ c T p đoàn phê duy t. Ti n l ng th c t
th c hi n c a các đ n v ph thu c vào k t qu s n xu t kinh doanh, hi u qu s d ng lao đ ng
c a đ n v và quy ch phân ph i c a T p đoàn.
- B o hi m xã h i, b o hi m y t , kinh phí công đoàn: Chi phí b o hi m xã h i, b o hi m y t ,
kinh phí công đoàn đ c tính trên c s qu ti n l ng c a đ n v theo các ch đ hi n hành c a
Nhà n c
- Thuê m t b ng: Là các kho n chi thuê m t b ng mà đ n v ký h p đ ng kinh t thuê c a
các t ch c ho c các cá nhân đ làm vi c, đ t thi t b , m các ki t, b u c c 3,...
- Các kho n thu , phí, l phí: Các kho n thu , phí, l phí bao g m các lo i thu môn bài, thu
nhà đ t, ti n thuê s d ng đ t,... và các kho n phí, l phí khác theo các v n b n hi n hành c a Nhà
n c. Trong các kho n thu , phí, l phí không bao g m thu s d ng v n Ngân sách Nhà n c.
- Lãi vay các đ i t ng: Lãi vay các đ i t ng là kho n chi v thanh toán ti n lãi vay v n s n
xu t, kinh doanh, d ch v c a ngân hàng, c a các t ch c tín d ng theo lãi su t th c t , ti n lãi vay
c a các đ i t ng khác theo lãi su t th c t , nh ng t i đa không quá t l lãi su t tr n do Ngân
hàng Nhà n c Vi t Nam quy đ nh cho các t ch c tín d ng.
- Chi phí khác: Chi phí khác là nh ng kho n chi ph c v cho s n xu t và qu n lý không
thu c nh ng kho n chi phí trên, nh chi d ch tài li u, thuê phiên d ch, thuê tài s n c đ nh, thuê
công c làm vi c, thuê h i tr ng, tr c p thôi vi c cho ng i lao đ ng theo quy đ nh c a pháp

157
lu t, chi thuê ki m toán, chi b o hi m, chi tr ti n s d ng các tài li u, b ng sáng ch , các d ch v
k thu t, chi ti n n tra theo quy đ nh, chi b o hành s n ph m,...
C c u chi phí, giá thành d ch v theo các kho n m c chi phí không ph i là c đ nh, mà nó
thay đ i cùng v i quá trình đ i m i k thu t công ngh , đ i m i qu n lý, t ch c s n xu t kinh
doanh... trong các doanh nghi p.
Phân lo i chi phí theo ph ng pháp phân b chi phí vào giá thành:
Theo ph ng pháp phân b chi phí vào giá thành d ch v bao g m:
Chi phí tr c ti p s n xu t d ch v b u chính vi n thông:
- Chi phí v t li u g m chi phí v t li u chính, v t li u ph , nhiên li u, đ ng l c dùng cho s n
xu t khai thác d ch v b u chính vi n thông và s a ch a tài s n c đ nh dùng trong s n xu t khai
thác d ch v b u chính vi n thông.
- Chi phí d ng c s n xu t là giá tr các công c , d ng c s d ng tr c ti p vào s n xu t khai
thác d ch v .
- Chi phí nhân công tr c ti p g m các kho n ph i tr cho công nhân, nhân viên tr c ti p s n
xu t, khai thác d ch v nh : Ti n l ng, ti n công và các kho n ph c p có tính ch t l ng; chi n
gi a ca; trích b o hi m xã h i, b o hi m y t , kinh phí công đoàn c a công nhân viên tr c ti p s n
xu t.
- Chi phí kh u hao tài s n c đ nh là s kh u hao c a tài s n c đ nh dùng tr c ti p vào s n
xu t khai thác d ch v .
- Chi phí d ch v mua ngoài là các chi phí mua ngoài, thuê ngoài tr c ti p ph c v s n xu t
kinh và khai thác d ch v .
- Chi phí s n xu t chung g m các kho n chi phí chung phát sinh các đ n v và t ng
đ ng nh ti n l ng, ph c p ph i tr , trích b o hi m xã h i, b o hi m y t , kinh phí công đoàn
c a cán b công nhân viên qu n lý; chi phí d ch v thuê ngoài, chi phí v t li u, công c , kh u hao
tài s n c đ nh, các chi phí b ng ti n khác ph c v chung.
Chi phí gián ti p bao g m:
- Chi phí phát sinh trong quá trình tiêu th s n ph m, d ch v ;
- Chi phí qu n lý kinh doanh, qu n lý hành chính và các chi phí khác có liên quan đ n ho t
đ ng c a toàn đ n v nh ti n l ng, các kho n ph c p ph i tr , n gi a ca, b o hi m xã h i, b o
hi m y t , kinh phí công đoàn c a Ban Giám đ c và nhân viên qu n lý các phòng, ban;
- Chi phí v t li u, đ dùng v n phòng s d ng cho công tác qu n lý;
- Kh u hao tài s n c đ nh dùng chung cho toàn đ n v ;
- Các kho n thu , l phí, chi phí d ch v mua ngoài.
- Các chi phí khác b ng ti n mang tính ch t chung toàn đ n v nh : d phòng n ph i thu khó
đòi, d phòng gi m giá hàng t n kho, phí ki m toán, chi phí ti p tân, khánh ti t, công tác phí, tr
c p thôi vi c cho ng i lao đ ng;
- Các kho n chi nghiên c u khoa h c, nghiên c u đ i m i công ngh , chi sáng ki n, chi phí
đào t o nâng cao tay ngh công nhân, n ng l c qu n lý;

158
 - Chi y t cho ng i lao đ ng;
- Chi b o v môi tr ng;
- Chi cho lao đ ng n .
Phân lo i theo đ c tính bi n đ ng c a chi phí:
Theo ph ng pháp này chi phí s n xu t kinh doanh doanh nghi p nói chung và chi phí s n
xu t kinh doanh c a doanh nghi p B u chính Vi n thông nói riêng bao g m chi phí c đ nh và chi
phí bi n đ i.
- Chi phí c đ nh (còn g i là chi phí b t bi n) là nh ng chi phí h u nh không thay đ i theo
s n l ng, doanh thu trong m t gi i h n quy mô nh t đ nh. Nói m t cách khác chi phí c đ nh là
nh ng chi phí t n t i ngay c khi không s n xu t kinh doanh s n ph m d ch v , nó không ch u s
tác đ ng c a vi c thay đ i s n l ng s n ph m, d ch v trong m t gi i h n qui mô nh t đ nh.
- Chi phí bi n đ i là nh ng chi phí có th bi n đ i (t ng gi m) t l thu n ho c t l ngh ch
v i s thay đ i c a s n l ng doanh thu. Các chi phí bi n đ i th ng là các chi phí tr c ti p cho
quá trình s n xu t kinh doanh.
Trong chi phí bi n đ i, ng i ta còn có th chi ti t hoá hành chi phí bi n đ i cùng t l và chi
phí bi n đ i không cùng t l v i s bi n đ i s n l ng s n ph m làm ra.
Cách phân lo i này giúp cho công tác phân tích, đánh giá chính xác tính h p lý c a chi phí
s n xu t chi ra, m t đó là c s quan tr ng đ xác đ nh đi m hoà v n và xây d ng chính sách giá
c h p lý linh ho t phù h p v i c ch th tr ng.
Trên đây là m t s ph ng pháp phân lo i chi phí s n xu t ch y u, trên th c t còn r t nhi u
cách phân lo i khác n a. Tu thu c vào m c tiêu c th , các nhà qu n lý doanh nghi p s t n
d ng ý ngh a c a t ng ph ng pháp phân lo i chi phí vào quá trình th ng kê và qu n lý chi phí
nh m đ t hi u qu cao h n.
2. Giá thành s n ph m d ch v
Giá thành s n ph m d ch v là bi u hi n b ng ti n c a toàn b chi phí mà doanh nghi p đã
b ra đ s n xu t và tiêu th s n ph m (tính cho m t kh i l ng s n ph m, công vi c, lao đ ng
nh t đ nh đã hoàn thành).
i v i các doanh nghi p BCVT quá trình s n xu t và quá trình tiêu th s n ph m g n li n
v i nhau, t c là có nhu c u s d ng thì quá trình s n xu t m i di n ra. Do v y trong quá trình s n
xu t kinh doanh B u chính Vi n thông, đ c bi t trong n n kinh t th tr ng, đ đ t hi u qu cao
doanh nghi p c n ph i đ c bi t quan tâm đ n công tác nghiên c u nhu c u th tr ng, qu ng cáo,
h ng d n s d ng s n ph m, d ch v ,...
Toàn b chi phí đ s n xu t và tiêu th s n ph m h p thành giá thành s n ph m. Giá thành
s n ph m và chi phí đ u gi ng nhau v ch t, vì đ u bao g m chi phí v lao đ ng s ng (ti n l ng,
ph c p,...) và chi phí v lao đ ng v t hoá (nguyên nhiên v t li u, kh u hao tài s n c đ nh,...).
Song gi a giá thành s n ph m và chi phí có s khác nhau v l ng. Chi phí s n xu t h p thành
giá thành s n ph m, nh ng không ph i toàn b chi phí s n xu t phát sinh trong k đ u đ c tính
vào giá thành s n ph m trong k . Giá thành s n ph m ch bi u hi n l ng chi phí đ hoàn thành
vi c s n xu t và tiêu th m t đ n v s n ph m hay m t kh i l ng s n ph m nh t đ nh, không k

159
chi phí đ c chi ra trong k kinh doanh nào. H n n a, trong giá thành s n ph m không bao g m
nh ng chi phí đã chi ra trong k nh ng còn ch phân b cho k sau.
Giá thành s n ph m là m t ch tiêu kinh t t ng h p ph n ánh các m t ho t đ ng s n xu t
kinh doanh c a doanh nghi p nh trình đ trang b k thu t, tình hình s d ng v n s n xu t kinh
doanh, trình đ qu n lý, t ch c s n xu t, t c đ t ng n ng su t lao đ ng...
Trong công tác qu n lý các ho t đ ng kinh doanh, ch tiêu giá thành s n ph m d ch v gi
m t vai trò quan tr ng th hi n trên các m t sau:
- Giá thành là th c đo m c hao phí s n xu t và tiêu th s n ph m, là c n c đ xác đ nh hi u
qu ho t đ ng s n xu t kinh doanh. quy t đ nh l a ch n s n xu t m t lo i s n ph m d ch v
nào đó, doanh nghi p c n n m đ c nhu c u th tr ng, giá c th tr ng và m c hao phí s n xu t,
tiêu th s n ph m, t đó xác đ nh đ c hi u qu s n xu t s n ph m đ quy t đ nh kh i l ng s n
xu t nh m đ t l i nhu n t i đa.
- Giá thành là m t công c quan tr ng c a doanh nghi p đ ki m soát tình hình ho t đ ng s n
xu t kinh doanh, xem xét hi u qu c a các bi n pháp t ch c, k thu t. Thông qua tình hình th c
hi n k ho ch giá thành, doanh nghi p có th xem xét tình hình s n xu t và chi phí s n xu t, tác
đ ng vào hi u qu th c hi n các bi n pháp t ch c k thu t đ n s n xu t, phát hi n và tìm ra các
nguyên nhân d n đ n phát sinh chi phí không h p lý đ có bi n pháp lo i tr .
- Giá thành là c n c quan tr ng đ doanh nghi p xây d ng chính sách giá c đ i v i t ng
lo i s n ph m d ch v .
Giá thành s n ph m là ch tiêu kinh t t ng h p ph n ánh ch t l ng ho t đ ng s n xu t kinh
doanh c a doanh nghi p, là công c quan tr ng đ các nhà qu n tr kinh doanh nâng cao hi u qu
s n xu t kinh doanh, do v y c n ph i t ch c tính đúng, tính đ chi phí vào giá thành c a các lo i
s n ph m d ch v .
10.1.2 Nhi m v th ng kê
- Thu th p, th ng kê đ y đ và chính xác s li u chi phí ho t đ ng s n xu t kinh doanh đ
nghiên c u bi n đ ng và tính giá thành s n ph m d ch v .
- Nghiên c u tác đ ng và bi n đ ng c a t ng kho n m c chi phí và tác đ ng c a t ng
kho n m c đ n giá thành s n ph m d ch v nh m cung c p các thông tin đ quy t đ nh ho t đ ng
kinh doanh.
- Nghiên c u xu th , m c đ bi n đ ng giá thành chung cho các lo i s n ph m d ch v .
- Nghiên c u m i quan h gi a giá thành, giá c c và l i nhu n đ quy t đ nh ph ng án
giá kinh doanh.

10.2 TH NG KÊ CHI PHÍ S N XU T VÀ GIÁ THÀNH S N PH M D CH V

Chi phí s n xu t kinh doanh c a các đ n v , các b ph n đ c th ng kê t p h p theo bi u

m u quy đ nh và đ c phân thành 3 bi u:
- Chi phí s n xu t kinh doanh theo y u t (bi u B02-KTNB)
- Chi phí bán hàng (bi u B04-KTNB)
- Chi phí qu n lý (bi u B05-KTNB)

160
 (M u bi u c th b n đ c có th xem ph n Ph l c)
Khi th ng kê theo các bi u trên, chi phí đ c th ng kê theo y u t :
+ Ti n l ng công nhân tr c ti p
+ Chi phí v t li u: g m v t li u cho s n xu t, khai thác nghi p v ; v t li u cho s a ch a tài
s n và nhiên li u.
+ Chi phí d ng c s n xu t
+ Chi phí kh u hao TSC
+ Chi phí d ch v mua ngoài
+ Chi phí b ng ti n khác
Toàn b chi phí s n xu t kinh doanh đ c th ng kê cho t ng nhóm lo i d ch v .
C n c vào s li u th ng kê chi phí s n xu t kinh doanh, tính giá thành s n ph m d ch v .
- Giá thành k ho ch: Giá thành k ho ch đ c xác đ nh tr c khi b t đ u quá trình s n xu t
kinh doanh trên c s giá thành th c t c a n m tr c và các đ nh m c kinh t k thu t, các chi
phí theo quy đ nh c a Nhà n c, c a Ngành, và giá c k ho ch k kinh doanh.
- Giá thành đ nh m c: Giá thành đ nh m c mang đ c tr ng c a giá thành k ho ch, song đ c
xác đ nh không ph i trên c s m c k ho ch cho c k kinh doanh mà trên c s m c hi n hành
cho t ng giai đo n trong c k kinh doanh (tháng, quí,...). Vi c xây d ng giá thành đ nh m c cho
phép các nhà qu n tr kinh doanh xác đ nh k p th i nh ng chênh l ch so v i đ nh m c, trên c s
đó tìm ra bi n pháp thích h p đ h giá thành s n ph m.
- Giá thành th c t : Giá thành th c t th ng đ c xác đ nh vào cu i k kinh doanh. Nó bao
g m toàn b chi phí g n li n v i s n xu t và tiêu th s n ph m, đ c xác đ nh trên c s quy mô và
giá c th c t c a các chi phí đã phát sinh, bao g m c chi phí phát sinh do nguyên nhân ch quan
c a doanh nghi p (Chi phí s n ph m d ch v vi ph m ch t l ng, chi phí ng ng s n xu t,...).

10.3 TH NG KÊ NGHIÊN C U BI N NG CHI PHÍ S N XU T KINH DOANH

Cách th c th ng kê nghiên c u là s d ng ph ng pháp so sánh đ i chi u:

- So sánh chi phí th c hi n v i chi phí k ho ch đ th y đ c t ng gi m so v i k ho ch.
- So sánh chi phí th c hi n v i chi phí k tr c đ th y đ c t c đ t ng chi phí.
Khi so sánh đ i chi u ti n hành c so sánh gi n đ n, so sánh liên h , so sánh b ng s tuy t
đ i và so sánh b ng s t ng đ i.
V i so sánh gi n đ n:
+ B ng s tuy t đ i: ΔCp = Cp1 - Cpkh ho c Cp1 - Cp0
+ B ng s t ng đ i

Cp1 Cp1
ICp = . 100 ho c . 100
Cpkh Cp0
V i so sánh liên h :
161
 + B ng s tu?y t đ i: ΔCp = Cp1 - CpkhIDt ho c Cp1 - Cp0IDt

C p1 C p1
+ B ng s t ng đ i: I Cp = x100 ho c I Cp = x100
C pkh I Dt C p 0 I Dt

Trong đó: Cp - Chênh l ch chi phí kinh doanh gi a th c hi n v i k ho ch (k tr c)

Cp1 - Chi phí s n xu t kinh doanh k th c hi n
Cpkh - Chi phí s n xu t kinh doanh k k ho ch
Cp0- Chi phí s n xu t kinh doanh k tr c.
IDt - T l th c hi n doanh thu kinh doanh

10.4 TH NG KÊ NGHIÊN C U TÌNH HÌNH TH C HI N K HO CH GIÁ THÀNH

S N PH M D CH V

Tr ng h p đ n v , doanh nghi p s n xu t cung c p m t lo i s n ph m d ch v : nghiên

c u s d ng ph ng pháp ch s thông qua giá thành đ n v s n ph m d ch v .

Z i1
IZ =
Z ikh

L ng ti t ki m ho c v t chi
+ C a m t đ n v s n ph m d ch v : Zi1 - Zikh
+ Toàn b kh i l ng s n ph m d ch v : (Zi1 - Zikh) qi1
Trong đó: Zi1 - Giá thành đ n v s n ph m d ch v i k th c hi n
Zikh - Giá thành đ n v s n ph m d ch v i k k ho ch
qi1 - S n l ng s n ph m d ch v i k th c hi n
Tr ng h p đ n v , doanh nghi p s n xu t cung c p nhi u lo i s n ph m d ch v : nghiên
c u s d ng ph ng pháp ch s chung giá thành đ n v s n ph m d ch v .

IZ =
∑Z q
i1 i1

∑Z ikh qi1

L ng ti t ki m ho c v t chi c a toàn b s n ph m d ch v :
ΣZi1qi1 - ΣZikhqi1 = Σ(Zi1 - Zikh ) qi1
C ng có th nghiên c u th ng kê giá thành toàn b s n ph m d ch v nh h ng đ n bi n
đ ng t ng chi phí thông qua h th ng ch s sau

∑Z i1 i1q
=
∑Z q
i1 i1
x
∑Z ikh qi1
∑Z ikh qikh ∑Z ikh qi1 ∑Z ikh qikh

T c là h th ng ch s : ICp = IZ . Iq
Và xác đ nh l ng ti t ki m ho c v t chi nh h ng đ n bi n đ ng

162
 ΣZi1qi1 - ΣZikhqikh = (ΣZi1qi1 - ΣZikhqi1) + (ΣZikhqi1 - ΣZikhqikh)

10.5 TH NG KÊ NGHIÊN C U BI N NG GIÁ THÀNH S N PH M D CH V

THEO TH I GIAN

Th ng kê nghiên c u bi n đ ng giá thành s n ph m d ch v theo th i gian là nghiên c u s

bi n đ ng liên t c c a giá thành trong m t th i k nào đó nh m giúp cho đ n v , doanh nghi p
th y đ c xu th và t c đ bi n đ ng c a giá thành, trên c s đó có nh ng quy t đ nh v chi phí
s n xu t, giá bán s n ph m d ch v cho phù h p v i kh n ng c a đ n v , doanh nghi p và th
tr ng tiêu th .
- Th ng kê nghiên c u bi n đ ng giá thành c a m t lo i s n ph m d ch v
+ Ch s liên hoàn

Z i1 Z i 2 Z i ( n −1) Z in
, , ...., ,
Z i 0 Z i1 Z i ( n − 2 ) Z i ( n −1)

+ Ch s đ nh g c

Z i1 Z i 2 Z i ( n −1) Z in
, , ...., ,
Z i0 Z i0 Z i0 Z i0

- Th ng kê nghiên c u bi n đ ng giá thành c a nhi u lo i s n ph m d ch v

+ Ch s liên hoàn

∑Z i1 i1q
,
∑Z i2 qi1
, ....,
∑Z i ( n −1) qi1
,
∑Z in qi1
∑Z i0 qi1 ∑Z i1 i1q ∑Z i ( n−2) qi1 ∑Z i ( n −1) qi1

+ Ch s đ nh g c

∑Z i1 i1q
,
∑Z i2 qi1
, ....,
∑Z i ( n −1) qi1
,
∑Z in qi1
∑Z i0 qi1 ∑Z i0 qi1 ∑Z i0 qi1 ∑Z i0 qi1

10.6 TH NG KÊ PHÂN TÍCH M I QUAN H GI A TH C HI N K HO CH GIÁ

THÀNH V I BI N NG GIÁ THÀNH S N PH M D CH V

K ho ch giá thành s n ph m d ch v là m t b ph n c a k ho ch s n xu t kinh doanh c a

đ n v , doanh nghi p. Xây d ng k ho ch giá thành c n c vào nhi u v n đ khác nhau, trong đó
vi c ph n đ u gi m giá thành đ n v s n ph m d ch v so v i giá thành th c t đã th c hi n n m
tr c. Vì v y, có th đánh giá vi c đ ra k ho ch giá thành có h p lý hay không và vi c ph n đ u
gi m giá thành k ho ch nh th nào, c n ph i nghiên c u giá thành trong m i quan h gi a th c
t k tr c, k ho ch và th c hi n k ho ch k th ng kê nghiên c u.
th c hi n n i dung trên, th ng kê doanh nghi p xây d ng 3 ch s :
Ch s nhi m v k ho ch giá thành
Ch s giá thành th c t
Ch s hoàn thành k ho ch giá thành
i v i đ n v , doanh nghi p s n xu t cung c p m t lo i s n ph m d ch v
163
 - Ch s nhi m v k ho ch giá thành

Z ikh
I Z . NVKH =
Z i0

- Ch s giá thành th c t

Z i1
I Z .tt =
Z i0

- Ch s hoàn thành k ho ch giá thành

Z i1
I Z . HTKH =
Z ikh

Sau khi l p ch s , tính l ng tuy t đ i

- M c ti t ki m (ho c v t chi) k ho ch đ ra
(Zikh - Zi0) qikh
- M c ti t ki m (ho c v t chi) th c t
(Zi1 - Zi0) qi1
- Chênh l ch tuy t đ i gi a m c ti t ki m (ho c v t chi) th c t v i m c ti t ki m k
ho ch
(Zi1 - Zi0) qi1 - (Zikh - Zi0) qikh
Có th đi sâu phân tích đ th y đ c nguyên nhân nh h ng đ n s chênh l ch đó:
+ Do giá thành đ n v s n ph m d ch v th c hi n k ho ch so v i k ho ch đ ra
(Zi1 - Zikh) qi1
+ Do trình đ hoàn thành k ho ch kh i l ng s n ph m d ch v
(Zikh - Zi0) (qi1 - qikh)
i v i đ n v , doanh nghi p s n xu t cung c p nhi u lo i s n ph m d ch v : Ph ng pháp phân
tích và các b c ti n hành tu ng t nh đ i v i khi s n xu t cung c p m t lo i s n ph m d ch v .
- Ch s nhi m v k ho ch giá thành

I Z . NVKH =
∑Z ikh qikh
∑Z i0 q ikh

- Ch s giá thành th c t I Z .tt =

∑ Z i1 qi1
∑ Z i 0 qi1

- Ch s hoàn thành k ho ch giá thành I Z . HTKH =

∑Z q
i1 i1

∑Z ikh q i1

Xác đ nh các l ng tuy t đ i

- M c ti t ki m (ho c v t chi) k ho ch đ ra (ΣZikhqikh - ΣZi0qikh) = Σ(Zikh - Zi0)qikh

164
 - M c ti t ki m (ho c v t chi) th c t (ΣZi1qi1 - ΣZi0qi1) = Σ(Zi1 - Zi0)qi1
- Chênh l ch tuy t đ i gi a m c ti t ki m (ho c v t chi) th c t v i m c ti t ki m k ho ch
Σ(Zi1 - Zi0)qi1 - Σ(Zikh - Zi0)qikh
Phân tích chênh l ch l ng tuy t đ i
+ Do nh h ng b i vi c th c hi n k ho ch giá thành đ n v s n ph m d ch v Σ(Zikh - Zi0)qi1
+ Do nh h ng b i vi c hoàn thành k ho ch kh i l ng SP d ch v Σ(Zikh - Zi0) (qi1 - qikh)

10.7 TH NG KÊ NGHIÊN C U NH H NG C A T NG KHO N M C CHI PHÍ

N GIÁ THÀNH S N PH M D CH V

1. Kho n m c ti n l ng công nhân:

Kho n m c ti n l ng công nhân chi m m t v trí quan tr ng trong giá thành s n ph m d ch
v . Vì v y, phân tích kho n m c này là m t yêu c u đ i v i vi c nghiên c u giá thành s n ph m
d ch v . Chi phí ti n l ng công nhân trong giá thành s n ph m d ch v ch u nh h ng b i hai
nhân t là l ng th i gian lao đ ng tiêu hao đ s n xu t cung c p m t đ n v s n ph m d ch v và
ti n l ng tr cho m t đ n v th i gian lao đ ng.
- Tác đ ng c a chi phí ti n l ng công nhân đ n giá thành trong tr ng h p m t lo i s n ph m
d ch v
+L ng tuy t đ i Σti1ptli1 - Σtikhptlikh = (Σti1ptl1 - Σtikhptli1) + (Σtikhptli1 - Σtikhptlikh)
+S t ng đ i
∑t i11 p tli1 − ∑ t ikh ptlikh
=
∑t i1 p tli1 − ∑ t ikh ptli1
x
∑t ikh ptli1 − ∑ t ikh ptlikh
Z ikh Z ikh Z ikh

Trong đó: ti1, tikh - L ng th i gian lao đ ng tiêu hao đ s n xu t cung c p m t đ n v

s n ph m d ch v i th c t và k ho ch.
ptli1, ptlikh - n giá ti n l ng m t đ n v th i gian lao đ ng th c t và k ho ch.
- Tác đ ng c a kho n m c chi phí ti n l ng công nhân đ n giá thành trong tr ng h p nhi u lo i
s n ph m d ch v
+L ng tuy t đ i Σti1ptli1qi1 - Σtikhptlikhqi1 = (Σti1ptli1qi1 - Σtikhptli1qi1)+ (Σtikhptli1qi1 - Σtikhptlikhqi1)
+S t ng đ i

∑t i1 ptli1 qi1 − ∑ t ikh ptlikh qi1

=
∑t i1 ptli1 qi1 − ∑ t ikh ptli1 qi1
x
∑t ikh ptli1 qi1 − ∑ t ikh ptlikh qi1
∑Z ikh qi1 ∑Z ikh qi1 ∑Z ikh qi1

2. Kho n m c chi phí v t li u:

nh h ng c a chi phí v t li u đ n giá thành s n ph m d ch v bi u hi n hai nguyên nhân:
l ng v t li u s d ng vào s n xu t cung c p s n ph m d ch v và đ n giá v t li u.
- Tr ng h p ch s n xu t cung c p m t lo i s n ph m d ch v
+L ng tuy t đ i Σsi1mi1 - Σsikhmikh = Σ(si1 - sikh) mi1 + Σ(mi1 - mikh) sikh
Trong đó: mi1, mikh - M c hao phí v t li u cho m t đ n v s n ph m d ch v th c t và k ho ch.
165
 si1, sikh - n giá v t li u th c t và k ho ch
K t qu tính ph n ánh m c ti t ki m ho c v t chi v v t li u cho s n xu t cung c p m t
đ n v s n ph m d ch v và các nguyên nhân gây ra m c ti t ki m hay v t chi đó.

+S t ng đ i
∑s i1 mi1 − ∑ sikh mikh
=
∑ (s i1 − sikh )mi1
x
∑ (m i1 − mikh ) sikh
Z ikh Z ikh Z ikh

K t qu cho th y, trong bi n đ ng giá thành thì kho n m c chi phí v t li u và các nguyên
nhân c a nó nh h ng đ n m c nào.
- Tr ng h p s n xu t cung c p nhi u lo i s n ph m d ch v
+L ng tuy t đ i Σsi1mi1qi1 - Σsikhmikhqi1 = Σ(si1 - sikh) mi1 qi1 + Σ(mi1 - mikh) sikh qi1
+S t ng đ i
∑s i1 mi1 qi1 − ∑ sikh mikh qi1
=
∑ (s − s
i1 ikh )mi1 qi1
x
∑ (m − m ) s
i1 ikh ikh qi1
∑Z ikh qi1 ∑Z ikh qi1 ∑Z q ikh i1

3. Kho n m c chi phí kh u hao tài s n c đ nh:

Chi phí kh u hao là lo i chi phí c đ nh nên trong m t th i k s n xu t kinh doanh, n u s n
ph m d ch v càng nhi u ch ng t s d ng TSC hi u qu cao và do đó chi phí kh u hao tính cho
m t đ n v s n ph m d ch v càng gi m.
i v i đ n v , doanh nghi p s n xu t cung c p m t lo i s n ph m d ch v thì vi c phân tích
nh h ng c a chi phí kh u hao đ n giá thành đ n gi n.
+ Tính chi phí kh u hao cho m t đ n v s n ph m d ch v k nghiên c u (báo cáo) và k
tr c (k ho ch)
+ So sánh chi phí kh u hao tính cho m t đ n v s n ph m d ch v
+ So sánh m c gi m (t ng) chi phí kh u hao tính cho m t đ n v s n ph m d ch v v i giá
thành s n ph m d ch v .
i v i đ n v , doanh nghi p có chi phí kh u hao chi m t tr ng l n c n đi sâu phân tích
các nhân t tác đ ng đ n chi phí kh u hao (m c trích kh u hao, giá tr TSC trích kh u hao và
kh i l ng s n ph m d ch v ). S d ng ph ng pháp ch s đ phân tích nh h ng t ng nhân t
đ n bi n đ ng chi phí kh u hao tính cho m t đ n v s n ph m d ch v .
4. Kho n m c chi phí chung:
ây là nh ng chi phí không th tính tr c ti p mà ph i dùng ph ng pháp phân b các kho n
chi phí vào giá thành.
c đi m c a lo i chi phí này th ng không đ i ho c thay đ i r t ít khi có s thay đ i l n
v kh i l ng s n ph m d ch v . Vì v y chi phí chung trong giá thành ch u nh h ng c a s
l ng kho n chi và kh i l ng s n ph m d ch v s n xu t cung c p.
- Tr ng h p s n xu t cung c p m t lo i s n ph m d ch v
+ Tính chi phí chung bình quân cho m t đ n v s n ph m d ch v

C ic
cbqi =
qi
166
 + Tính l ng tuy t đ i cbqi1 - cbqi0 = (cbqi1 - cbqi01) + (cbqio1 - cbqi0)
cbqi1 − cbqi 0 cbqi1 − cbqi 01 cbqi 01 − cbqi 0
+S t ng đ i = x
zi0 zi0 zi0

Trong đó: Cic - Chi phí chung s n ph m d ch v i

cbqi - Chi phí chung bình quân m t đ n v s n ph m d ch v i
cbqi01 - Chi phí chung bình quân tính theo s n l ng s n ph m d ch v k nghiên c u = Cci0 /qi1
- Tr ng h p s n xu t cung c p nhi u lo i s n ph m d ch v
+ Tính l ng tuy t đ i Σcbqi1qi1 - Σcbqi0 qi0 = Σ (cbqi1 qi1 - Σcbqi0 qi1) + (Σcbqi0 qi1 - Σcbqi0 qi0)
+S t ng đ i

∑c q − ∑ cbqi 0 qi 0
bqi1 i1
=
∑c q − ∑ cbqi 0 qi1
bqi1 i1
x
∑c bqi 0 q i1 − ∑ cbqi 0 q i 0
∑z i0 qi1 ∑z i0 qi1 ∑z i0 qi1

10.8 NGHIÊN C U M I QUAN H GI A GIÁ BÁN, GIÁ THÀNH VÀ L I NHU N

Trong ph n này ch y u đ c p đ n vi c xác đ nh đi m hòa v n đ cung c p thông tin cho

doanh nghi p nh m đ a ra nh ng quy t đ nh trong ho t đ ng kinh doanh.
i m hòa v n là đi m mà t i đó có m c s n ph m d ch v s n xu t ra và ph i đ c tiêu th
h t đ l y ti n trang tr i các chi phí c a doanh nghi p đã b ra đ s n xu t và tiêu th s n ph m
d ch v đó. Ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p không l , không lãi. N u doanh nghi p mu n
có lãi thì ph i s n xu t cung c p kh i l ng s n ph m d ch v l n h n kh i l ng s n ph m d ch
v đi m hòa v n. Còn n u kh i l ng s n ph m d ch v ít h n kh i l ng s n ph m d ch v
đi m hòa v n thì doanh nghi p ho t đ ng kinh doanh không có lãi (thua l ).
Nh v y, t i đi m hòa v n t ng doanh thu b ng t ng chi phí s n xu t kinh doanh s n ph m
d ch v . Có ngh a là t i đi m hòa v n l i nhu n ho t đ ng kinh doanh b ng 0 (không).
Ta có công th c m i liên quan: L i nhu n (P) = Doanh thu (Dt) - Chi phí (Cp)
T i đi m hòa v n: Doanh thu (Dt) = Chi phí (Cp) và L i nhu n (P) = 0.
Trong đó: Doanh thu (Dt) = S n l ng (Q) x n gía (p)
Chi phí (Cp) = Chi phí bi n đ i (Cpbđ) + Chi phí c đ nh (Cpcđ)
= S nl ng (Q). Giá thành ph n bi n đ i (zbđ) + Chi phí c đ nh (Cpcđ)
⇒
Chi phí c đ nh (Cpcđ)
M cs nl ng hòa v n(Qhv) =
n gía (p) - Giá thành ph n bi n đ i (zbđ)
Nh v y khi hòa v n đ n giá b ng giá thành s n xu t cung c p s n ph m d ch v .

10.9 TH NG KÊ CH TIÊU CHI PHÍ TÍNH CHO 1000 NG DOANH THU

Các đ n v , doanh nghi p th ng s n xu t cung c p nhi u lo i s n ph m d ch v . đánh

giá đúng tình hình bi n đ ng c ng nh phân tích tình hình th c hi n k ho ch giá thành toàn b
s n ph m d ch v , c n ph i th ng kê và phân tích ch tiêu chi phí tính cho 1000 đ ng doanh thu.
167
Ch tiêu này ph n ánh m c chi phí c n b ra đ có đ c 1000 đ ng doanh thu. Nó đ c xác đ nh
nh sau
Σqizi
F = x 1000
Σqipi
Trong đó: Σqizi - Chi phí kinh doanh
Σqipi - Doanh thu kinh doanh
Ch tiêu chi phí tính cho 1000 đ ng doanh thu càng th p ch ng t hi u qu ho t đ ng kinh
doanh càng l n. Có ba nhân t tác đ ng nh h ng đ n ch tiêu này, đó là s n l ng và k t c u
s n l ng; giá thành đ n v s n ph m d ch v ; m c c c tính cho m t đ n v s n ph m d ch v .
xác đ nh m c đ nh h ng c a các nhân t này đ n ch tiêu chi phí tính cho 1000 đ ng
doanh thu, c n s d ng ph ng pháp lo i tr .
- nh h ng c a nhân t s n l ng và k t c u s n l ng:

Σqi1zikh Σqikhzikh
ΔF(q,k/c) = ( − - ) x 1000
Σqi1 pikh Σqikh pikh
- nh h ng c a nhân t giá thành đ n v s n ph m d ch v

Σqi1zi1 Σqi1zikh
ΔF(z) = ( − ) x 1000
Σqi1 pikh Σqikh pikh
- nh h ng c a nhân t c c s n ph m d ch v
Σqi1zi1 Σqi1zi1
ΔF(p) = ( − ) x 1000
Σqi1 pi1 Σqikh pikh
T ng nh h ng c a các nhân t ΔF = F1 - Fkh
Σqi1zi1 Σqikhzikh
= ( − - ) x 1000
Σqi1 pi1 Σqikh pikh
TÓM T T N I DUNG
1. Chi phí s n xu t kinh doanh là bi u hi n b ng ti n c a toàn b nh ng hao phí v lao đ ng s ng
(Ti n l ng, B o hi m xã h i,...) và lao đ ng v t hoá (Nguyên v t li u, nhiên li u, công c lao
đ ng, kh u hao tài s n c đ nh,...) mà doanh nghi p đã chi ra đ ti n hành các ho t đ ng s n xu t
trong k kinh doanh nh t đ nh. Chi phí s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p ph i đ c th ng kê,
tính toán, xác đ nh trong t ng th i k nh t đ nh. Trên th c t chi phí s n xu t kinh doanh đ c
th ng kê, tính toán theo tháng, quý, n m.
2. Th ng kê nghiên c u bi n đ ng chi phí ho t đ ng kinh doanh đ c th c hi n b ng ph ng
pháp so sánh đ i chi u: So sánh chi phí th c hi n v i chi phí k ho ch đ th y đ c t ng gi m so
v i k ho ch và so sánh chi phí th c hi n v i chi phí k tr c đ th y đ c t c đ t ng chi phí.
Khi so sánh đ i chi u ti n hành c so sánh gi n đ n, so sánh liên h , so sánh b ng s tuy t đ i và
so sánh b ng s t ng đ i.
168
3. Th ng kê tình hình th c hi n k ho ch giá thành đ c th c hi n trong tr ng h p doanh nghi p
s n xu t cung c p m t lo i s n ph m d ch v và tr ng h p s n xu t cung c p nhi u lo i s n
ph m d ch v . Ph ng pháp th ng kê nghiên c u ch y u là ph ng ph ng pháp ch s .
4. Th ng kê nghiên c u bi n đ ng giá thành s n ph m d ch v theo th i gian là nghiên c u s
bi n đ ng liên t c c a giá thành trong m t th i k nào đó nh m giúp cho đ n v , doanh nghi p
th y đ c xu th và t c đ bi n đ ng c a giá thành, trên c s đó có nh ng quy t đ nh v chi phí
s n xu t, giá bán s n ph m d ch v cho phù h p v i kh n ng c a đ n v , doanh nghi p và th
tr ng tiêu th .
5. Th ng kê giá thành theo kho n m c chi phí đ c ti n hành riêng cho kho n m c ti n l ng, v t
t , kh u hao tài s n c đ nh, chi phí chung.
- Chi phí ti n l ng công nhân trong giá thành s n ph m d ch v ch u nh h ng b i hai nhân t
là l ng th i gian lao đ ng tiêu hao đ s n xu t cung c p m t đ n v s n ph m d ch v và ti n
l ng tr cho m t đ n v th i gian lao đ ng.
- nh h ng c a chi phí v t li u đ n giá thành s n ph m d ch v bi u hi n hai nguyên nhân:
l ng v t li u s d ng vào s n xu t cung c p s n ph m d ch v và đ n giá v t li u.
- Chi phí kh u hao là lo i chi phí c đ nh nên trong m t th i k s n xu t kinh doanh, n u s n
ph m d ch v càng nhi u ch ng t s d ng TSC hi u qu cao và do đó chi phí kh u hao tính cho
m t đ n v s n ph m d ch v càng gi m.
- Chi phí chung là nh ng chi phí không th tính tr c ti p mà ph i dùng ph ng pháp phân b các
kho n chi phí vào giá thành. c đi m c a lo i chi phí này th ng không đ i ho c thay đ i r t ít
khi có s thay đ i l n v kh i l ng s n ph m d ch v . Vì v y chi phí chung trong giá thành ch u
nh h ng c a s l ng kho n chi và kh i l ng s n ph m d ch v s n xu t cung c p.
6. Các đ n v , doanh nghi p th ng s n xu t cung c p nhi u lo i s n ph m d ch v . đánh giá
đúng tình hình bi n đ ng c ng nh phân tích tình hình th c hi n k ho ch giá thành toàn b s n
ph m d ch v , c n ph i th ng kê và phân tích ch tiêu chi phí tính cho 1000 đ ng doanh thu. Ch
tiêu này ph n ánh m c chi phí c n b ra đ có đ c 1000 đ ng doanh thu. Ch tiêu chi phí tính
cho 1000 đ ng doanh thu càng th p ch ng t hi u qu ho t đ ng kinh doanh càng l n. Có ba nhân
t tác đ ng nh h ng đ n ch tiêu này, đó là s n l ng và k t c u s n l ng; giá thành đ n v s n
ph m d ch v ; m c c c tính cho m t đ n v s n ph m d ch v .

CÂU H I VÀ BÀI T P
1. Trình bày cách th c th ng kê chi phí ho t đ ng kinh doanh và nghiên c u bi n đ ng chi
phí?
2. Hãy trình bày cách th c th ng kê tình hình th c hi n k ho ch giá thành?
3. Trình bày th ng kê nghiên c u tình hình bi n đ ng giá thành theo th i gian?
4. Trình bày th ng kê các kho n m c giá thành?
5. Trình bày th ng kê chi phí tính cho 1000 đ ng doanh thu?

169
 CH NG 11

TH NG KÊ TÀI CHÍNH DOANH NGHI P

GI I THI U

M c đích, yêu c u:

Trang b các ki n th c c b n v th ng kê tài chính c a doanh nghi p, bao g m th ng kê v n

đ u t xây d ng c b n; th ng kê v n c đ nh; v n l u đ ng và th ng kê l i nhu n. Yêu c u n m
đ c nh ng ki n th c c b n đ t ng b c v n d ng vào th c ti n.

N i dung chính:

- Th ng kê v n đ u t xây d ng c b n (Th ng kê kh i l ng và bi n đ ng v n đ u t xây

d ng c b n)
- Th ng kê v n c đ nh (Th ng kê m c v n c đ nh t i th i đi m, bình quân trong k và
th ng kê hi u su t s d ng v n c đ nh)
- Th ng kê v n l u đ ng (Th ng kê kh i l ng, k t c u và hi u qu s d ng v n l u đ ng)
- Th ng kê l i nhu n ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p

N I DUNG

11 .1 TH NG KÊ V N UT C B N

11.1.1 Khái ni m, phân lo i v n đ u t

1. Khái ni m
Liên quan đ n v n đ u t có m t s khái ni m khác nhau mà khi nghiên c u th ng kê v n
đ u t c b n c n phân bi t:
- V n đ u t : V n đ u t (nói chung) bao g m toàn b chi phí b ra nh m thu đ c nh ng
l i ích nh t đ nh.
- V n đ u t c b n: Trong s l i ích nói trên do v n đ u t mang l i có nh ng l i ích thu
đ c thông qua ho t đ ng c a các TSC . Do đó các, các đ n v , doanh nghi p ho t đ ng kinh
doanh luôn quan tâm b v n đ t o ra TSC . Ph n v n đ u t dùng đ t o ra TSC g i là v n
đ u t c b n.
- V n đ u t xây d ng c b n: Ph n v n đ u t c b n đ c th c hi n thông qua công tác
xây d ng c b n nh m t o ra TSC g i là v n đ u t xây d ng c b n.
Trong ph n này đ i t ng nghiên c u là v n đ u t c b n. Tuy nhiên, v n đ u t c b n
không nghiên c u m t cách cô l p v i các lo i v n khác thu c v n đ u t , vì chúng có m i liên h
và tác đ ng qua l i l n nhau.
2. Phân lo i v n đ u t c b n

170
 th ng kê nghiên c u và đánh giá toàn di n ch t l ng công tác qu n l?ý s d ng v n đ u
t c b n c n ph i phân lo i thành các t , nhóm khác nhau theo nh ng tiêu th c thích h p có n i
dung kinh t nh t đ nh.
Có nhi u ph ng pháp phân lo i v n đ u t c b n, nh ng thông th ng nh t có các
ph ng pháp sau đây:
- Theo công d ng kinh t : Theo cách này t ng m c v n đ u t c b n đ c chia thành 2 lo i
+ V n đ u t c b n cho l nh v c s n xu t v t ch t
+ V n đ u t c b n cho l nh v c phi s n xu t v t ch t.
Trong t ng l nh v c có th chia nh thành nh ng ngành và các phân ngành kinh t . Ph ng
pháp phân lo i này giúp có s li u đi u ch nh c c u đ u t , b trí l i c c u ho t đ ng s n xu t
kinh doanh, đáp ng qu n l?y v mô
- Theo hình th c xây d ng: Theo cách phân lo i này, t ng m c v n đ u t c b n đ c phân
thành
+ V n đ u t c b n cho xây d ng m i
+ V n đ u t c b n cho xây d ng m r ng
+ V n đ u t c b n cho xây d ng l i
V n đ u t c b n phân theo ph ng pháp này cho th y t ng quát ch t l ng TSC đ c
xây d ng ho c mua s m, đ ng th i nh n th c đ c v hi u qu v n đ u tu c b n theo t ng hình
th c tái s n xu t TSC .
- Theo c u thành: Theo cách này, t ng m c v n đ u t c b n đ c phân thành
+ V n đ u t xây l p
+ V n đ u t mua s m thi t b
+ V n đ u t ki n thi t c b n.
V i cách phân lo i này cho th y m i quan h gi a công tác đ u t c b n v i các ho t đ ng
c a các ngành kinh t qu c dân khác. ng th i th y đ c m t cách khái quát hi u qu đ u t c
b n thông qua nghiên c u th ng kê t tr ng.
- Theo ngu n hình thành: Theo cách phân lo i này, t ng m c v n đ u t c b n g m
+ V n ngân sách nhà n c (v n c p phát tr c ti p hay tín d ng nhà n c)
+ V n tín d ng th ng m i
+ V n t huy đ ng c a doanh nghi p
+ V n liên doanh ho c v n đ u t tr c ti p n c ngoài
Thông qua cách phân lo i này, cho phép quan sát và có bi n pháp s d ng v n đ u t c b n
có hi u qu .
11.1.2. Th ng kê kh i l ng v n đ u t xây d ng c b n
Sau khi th ng kê nghiên c u v n đ u t , phân lo i v n đ u t , chúng ta ti p t c nghiên c ú
tình hình phân ph i, s d ng v n đ u t .

171
 V n đ u t xây d ng c b n hoàn thành là ch tiêu bi u th chi phí cho xây d ng công trình
ho c h ng m c công trình đã k t thúc toàn b ho c t ng ph n các công vi c quy đ nh trong thi t
k , d toán đ c phê chu n.
Thông th ng, do th i gian xây d ng xong toàn b công trình t ng đ i dài, v i kh i l ng
khá l n, đ t o đi u ki n nâng cao ch t l ng qu n l?ý và s d ng v n, v n đ u t c b n hoàn
thành g m:
- V n đ u t c b n hoàn thành toàn b công trình ho c h ng m c công trình (g i t t là v n
đ u t c b n hoàn thành toàn b ).
- V n đ u t c b n hoàn thành giai đo n quy c (g i t t là v n đ u t c b n hoàn thành
giai đo n) .
i v i v n đ u t c b n hoàn thành toàn b : ây là t ng chi phí cho các công trình ho c
h ng m c công trình đã k t thúc toàn b công vi c quy đ nh trong thi t k d toán phê duy t,
đ m b o đ a vào s d ng bình th ng các n ng l c s n xu t ho c ph c v và đã làm xong th t c
bàn giao cho đ n v s d ng theo quy đ nh c a Nhà n c. (đi u ki n tính là hoàn thành toàn b là
hoàn thành th t c bàn giao cho đ n v s d ng)
T ng m c đ u t hoàn thành toàn b đ c th ng kê và tính toán theo công th c:
V Ttb = V Ttk + V Tđc
Trong đó: V Ttb - V n đ u t c b n hoàn thành toàn b
V Ttk - V n đ u t c b n d toán theo thi t k
V Tđc - V n đ u t c b n ph n đi u ch nh
Cách th c th ng kê theo công th c trên đ c áp d ng đ i v i toàn b công trình. V i t ng
h ng m c công trình, v n đ u t c b n hoàn thành đ c th ng kê xác đ nh:
V Th = V Ttkh + V Tđch
Trong đó: V Th - V n đ u t hoàn thành toàn b h ng m c công trình
V Ttkh - V n đ u t d toán theo thi t k h ng m c
V Tđch - V n đ u t đi u ch nh h ng m c
C s đ th ng kê: c n c vào biên b n nghi m thu s d ng công trình.
i v i v n đ u t c b n hoàn thành giai đo n: là chi phí cho xây d ng các công trình theo
d toán thi t k phê duy t nh ng m i k t thúc m t giai đo n nh t đ nh. Th ng kê ch tiêu này
c n c vào tính ch t đ u t khác nhau.
V i đ u t xây l p: đ th ng kê v n đ u t xây l p hoàn thành giai đo n c n th ng kê kh i
l ng xây l p hoàn thành trong giai đo n (th ng kê b ng đ n v hi n v t). Theo quy đ nh hi n
hành kh i l ng xây l p hoàn thành ph i đ 4 tiêu chu n sau:
+ Kh i l ng xây l p đó có ghi trong thi t k d toán.
+ Kh i l ng xây l p ph i đ c c u t o vào th c th công trình.
+ Ch t l ng công trình ph i đ m b o yêu c u thi t k phê duy t.

172
 + ã k t thúc xây l p đ n giai đo n k thu t, kh i l ng c a nó đã đ t đ c m c tiêu ti n
đ xây d ng, đ m b o đ a toàn b công trình ho c h ng m c công trình vào s d ng theo th i
h n quy đ nh.
V Tgđ = Σ n giá i x Kh i l ng i + Ph phí + Lãi đ nh m c
Trong đó: n giá i - n giá d toán c a công vi c i
Kh i l ng i - Kh i l ng xây l p c a công vi c i tính b ng hi n v t
Ph phí và lãi đ nh m c th ng đ c th ng kê theo quy đ nh tính b ng t l khác nhau tùy
theo đ i t ng xây d ng khác nhau và các đi u ki n khác nhau. Vì v y tính v n đ u t xây l p
hoàn thành khá ph c t p, đòi h i ph i n m v ng và v n d ng chính xác các quy đ nh c a Nhà
n c.
i v i công tác mua s m máy móc thi t b : tính v n đ u t thi t b hoàn thành giai
đo n, tr c h t ph i xác đ nh giá tr thi t b máy móc mua s m. Theo quy đ nh, giá tr thi t b máy
móc mua s m bao g m giá g c (ghi trong hóa đ n) c ng v i chi phí v n chuy n, b o qu n, l p đ t
và ch y th .
i v i công tác xây d ng c b n khác: vi c tính toán v n đ u t hoàn thành giai đo n c a
công tác này đ c quy đ nh nh sau: Khi các công tác xây d ng c b n khác phát sinh, đ n v ch
qu n công trình ph i theo dõi h ch toán và báo cáo v i c quan h u trách. Khi nào hoàn thành các
th t c thanh toán m i đ c tính v n đ u t hoàn thành giai đo n. Riêng v công tác xây d ng c
b n khác đ c ti n hành thông qua công tác xây l p thì vi c tính v n đ u t hoàn thành giai đo n
ph i ti n hành nh ph ng pháp tính v n đ u t xây l p hoàn thành giai đo n.
11.1.3 Th ng kê bi n đ ng kh i l ng v n đ u t c b n
Th ng kê bi n đ ng kh i l ng v n đ u t c b n giúp cho ta th y đ c xu h ng phát tri n
c a v n đ u t theo th i gian và không gian. Khi nghiên c u v n đ này th ng dùng ph ng
pháp ch s .
Ch s t ng h p kh i l ng v n đ u t c b n có d ng

Iq =
∑q p 1 d

∑q p 0 d

Trong đó: Iq - Ch s kh i l ng v n đ u t c b n
q1 - Kh i l ng hi n v t đ u t k nghiên c u
pd - Giá d toán c a các kh i l ng v n đ u t
q0 - Kh i l ng hi n v t đ u t k g c
Ch s v n đ u t tính theo ph ng pháp trên không ph i đ c s d ng hoàn toàn thu n l i
trong công tác th ng kê th c t . Vì khi nghiên c u bi n đ ng c a kh i l ng v n đ u t qua các
th i k khác nhau, c n ph i chú ? v n đ nguyên t c v ph ng pháp lu n khi xây d ng dãy s
bi n đ ng theo th i gian c ng nh ch s , t c là vi c b o đ m tính so sánh đ c c a các m c đ
đem ra so sánh. V m t ng d ng c n bàn thêm y u t giá d toán là y u t th ng bi n đ ng và
vì v y nh h ng đ n tính so sánh đ c khi dùng ch s nghiên c u s bi n đ ng c a v n đ u t
qua các th i k .

173
 Nh m đ m b o tính so sánh đ c c a v n đ u t v m t giá c , th ng tính chuy n chúng
theo giá d toán th ng nh t c a m t n m nào đó làm g c c đ nh đ so sánh. Trong th c t công
tác th ng kê ng i ta th ng tính chuy n v n đ u t c b n thông qua ch s giá d toán. Ch s
này th ng đ c tính chung và tính riêng theo t ng lo i hình công tác đ u t (công tác xây l p,
công tác mua s m máy móc thi t b , công tác kh o sát thi t k ). Ch s t ng h p giá d toán đ c
tính theo công th c sau:

I qd =
∑q p 1 d1

∑q p 0 dc

Trong đó: Ipd - Ch s t ng h p giá d toán

pd1 - Giá d toán k nghiên c u
pdc - Giá d toán k g c c đ nh
Các ch s giá d toán này th ng đ c tính theo n m.

11.2 TH NG KÊ V N C NH

7.2.1 Khái ni m v n c đ nh
V n c đ nh chi m v trí h t s c quan tr ng trong toàn b v n s n xu t kinh doanh c a
doanh nghi p. V n c đ nh gi vai trò quy t đ nh vì nó chi m đ i b ph n trong v n s n xu t kinh
doanh c a doanh nghi p.
Hi n nay n c ta có nhi u cách đ nh ngh a v n c đ nh. D i góc đ th ng kê tài chính
các doanh nghi p, có th đ nh ngh a nh sau:
V n c đ nh là v n bi u hi n b ng ti n c a TSC . M c v n c đ nh c a đ n v , doanh
nghi p trong m t th i gian nh t đ nh đ c xác đ nh b ng giá tr ban đ u (nguyên giá) ho c giá tr
khôi ph c c a TSC thu c quy n s h u c a đ n v , doanh nghi p trong th i gian đó.
Trong tr ng h p TSC đ c đánh giá l i thì giá tr ban đ u đ c thay b ng giá tr khôi
ph c. Do đó, n u TSC hoàn toàn ch a s d ng thì giá tr ban đ u cón l i chính là giá tr ban đ u
hoàn toàn (nguyên giá), c ng nh giá tr khôi ph c còn l i chính là giá tr khôi ph c hoàn toàn.
11.2.2 c đi m v n c đ nh
V n c đ nh so v i v n l u đ ng có đ c đi m riêng. Cùng v i vi c quan tâm t i nh ng đ c
đi m khi so sánh tài s n c đ nh và tài s n l u đ ng đã đ c trình bày trong nhi u tài li u, d i
giác đ th ng kê tài chính, c n chú ? y m t s đ c đi m sau đây:
- V n c đ nh, xét v ngu n g c và b n ch t, có liên quan tr c ti p v i v n đ u t c b n.
Nó chính là s "hi n thân" hay s "l t xác" c a v n đ u t c b n.
- Quá trình chu chuy n (quay vòng) hoàn ch nh c a v n c đ nh ph i tr i qua 2 l nh v c:
L nh v c s n xu t kinh doanh c a đ n v s d ng và l nh v c đ u t c b n nh m xây d ng ho c
mua s m tài s n c đ nh m i. Có th bi u hi n quá trình chu chuy n đó theo s đ sau:
V n c đ nh å V n đ u t c b n å V n c đ nh
- Riêng trong l nh v c s n xu t kinh doanh, v n c đ nh tham gia hoàn toàn vào quá trình
s n xu t nh ng ch m t b ph n c a nó (bi u hi n b ng s ti n kh u hao) th c hi n s tu n hoàn
đ c bi u hi n qua s đ sau:
174
 V n c đ nh å V n kh u hao
Và n u k t h p đ c đi m này v i đ c đi m hai, có th bi u hi n quá trình tu n hoàn và chu
chuy n c a v n c đ nh nh sau:
V n c đ nh å V n kh u hao å V n đ u t c b n å V n c đ nh
V n c đ nh vì th có t c đ chu chuy n ch m, th i gian c a m t vòng quay th ng r t dài.
- V n c đ nh v n đ ng tách r i t ng đ i v i tài s n c đ nh. Chính đi u này là nguyên
nhân ch y u c a cái g i là "k t qu tái s n xu t c a ti n kh u hao" mà s nghiên c u các ph n
sau.
Nh n th c rõ các đ c đi m trên s giúp cho vi c theo dõi liên t c s v n đ ng, quan sát
chính xác s chuy n hóa ph c t p c a v n c đ nh trong su t quá trình s n xu t kinh doanh và do
đó t o đi u ki n thu n l i cho công tác tính toán, ki m tra, giám đ c v n c đ nh. ng th i
nh ng đ c đi m trên c ng quy đ nh các ch tiêu th ng kê v n c đ nh.
11.2.3 Các ch tiêu th ng kê v n c đ nh
1. M c v n c đ nh t i m t th i đi m
M c v n c đ nh t i m t th i đi m ph n ánh kh i l ng v n c đ nh c a đ n v , doanh
nghi p t i th i đi m h ch toán. Vì v y thông qua ch tiêu này có th nh n th c đ c tình hình v n
c đ nh c a đ n v , doanh nghi p t i m t th i đi m c n thi t, đ ng th i là c s đ tính ch tiêu
m c v n bình quân. Trong th c t th i đi m h ch toán đ c ch n th ng là đ u k ho c cu i k
c a tháng, qu? ho c n m.
Có th th ng kê, tính toán ch tiêu này theo hai ph ng pháp sau đây:
- Ph ng pháp tr c ti p: C ng giá tr ban đ u cón l i (ho c giá tr khôi ph c còn l i) c a các tài
s n c đ nh thu c đ i t ng th ng kê, tính toán vào th i đi m tính toán, theo công th c sau;
VC = Ngh - Kkh
Trong đó:
VC - V n c đ nh t i th i đi m th ng kê tính toán
Ngh - Giá tr ban đ u hoàn toàn (ho c giá tr khôi ph c hoàn toàn) c a các
tài s n c đ nh t i th i đi m th ng kê tính toán
Kkh - T ng s ti n kh u hao tài s n c đ nh đ n th i đi m th ng kê tính toán.
- Ph ng pháp gián ti p: Vi c th ng kê tính toán đ c d a vào m i quan h cân đ i c a các ch
tiêu:
M cv n M cv n M cv n M cv n
c đ nh + c đ nh = c đ nh + c đ nh
đ uk t ng trong k gi m trong k cu i k
(VC đk) (VC t) (VC g) (VC ck)

T đây có th tính đ c v n c đ nh cu i k :
VC ck = VC đk + VC t - VC g

2. M c v n c đ nh bình quân trong k

175
 Trong m t th i k th ng kê, nghiên c u, do nhi u nguyên nhân khác nhau, v n c đ nh
th ng xuyên bi n đ ng. th y đ c m c đ đi n hình khái quát v v n c đ nh doanh nghi p
s d ng trong k nào đó, c n ph i th ng kê tính toán m c v n c đ nh bình quân.
Nói chung, vi c th ng kê tính toán m c v n c đ nh bình quân trong k đ c tính b ng công
th c bình quân theo th i gian và th ng áp d ng trong tr ng h p có kho ng cách th i gian đ u
nhau, theo d ng quen bi t sau đây:

VCD VCDn
+ VCD2 + A + VCDn −1 +
VCDbq = 2 2
n −1
Trong đó: VC bq - M c v n c đ nh bình quân trong k
VC 1 , VC 2…………. VC n - Các m c v n c đ nh các th i đi m th
nh t, th hai ….. th n có kho ng cách th i gian đ u nhau.
Trong th c t công th c này đ c s d ng linh ho t h n. Ví d nh m c bình quân v n c
đ nh trong tháng (VC bqt) th ng đ c quy đ nh tính b ng m t n a m c v n c đ nh đ u tháng
và cu i tháng, t c là:

VCDdt + VCDct
VCDbqt =
2
Trong công th c này, chúng ta d dàng nh n th y ch là m t tr ng h p riêng c a công
th c th ng kê tính toán chung, khi VC đt đóng vai trò VC 1 còn VC ct đóng vai trò VC n. T
đó m c v n c đ nh bình quân quý (VC bqq) đ c tính b ng cách bình quân hóa các m c đ bình
quân tháng c a các tháng trong quy. C th là:

VCDbqq =
∑VCD bqt .i

3
Trong đó: VC bqti - M c bình quân v n c đ nh tháng th i trong quy.
3. Hi u su t s d ng v n c đ nh
Hi u su t s d ng v n c đ nh (Hq) là ch tiêu t ng đ i so sánh giá tr doanh thu so v i v n
c đ nh bình quân trong m t th i k nào đó c a đ n v , doanh nghi p.

Dt
Hq =
VCDbq

Trong đó: Hq - Hi u su t v n c đ nh
Dt - Doanh thu trong k
VC bq - M c v n c đ nh bình quân trong k
Hi u su t v n c đ nh cho bi t trong m t th i k c th , 1 đ ng v n c đ nh c a đ n v ,
doanh nghi p có th tham gia làm ra bao nhiêu đ ng doanh thu, vì v y đ c coi là m t ch tiêu
hi u qu s d ng v n r t quan tr ng.
4. H s s d ng v n c đ nh

176
 H s s d ng v n c đ nh (Hsd) là đ i l ng ngh ch đ o c a hi u su t s d ng v n c đ nh
(Hq), ph n ánh m c đ hao phí v n c đ nh đ có đ c 1 đ ng doanh thu (vì v y còn g i là hàm
l ng v n c d nh). Có th tính ch e tiêu này theo công th c:
1
H sd =
Hq

VCDbq
Ho c: H sd =
Dt

Theo n i dung c a nó, ch tiêu này c ng ph n ánh hi u qu s d ng v n c đ nh, nó đ cs

d ng ph c v cho nhi u công tác tính toán, phân tích và d báo khác nhau.
5. Doanh l i v n c đ nh
Doanh l i v n c đ nh (dvcđ) bi u hi n t s so sánh gi a l i nhu n và m c v n c đ nh
bình quân trong k , đ c tính theo công th c sau:

Ln
d vcd =
VCDbq

Trong đó: dvcd - Doanh l i v n c đ nh

Ln - L i nhu n thu đ c trong k
Ch tiêu này cho bi t kh n ng sinh l i c a v n c đ nh, vì v y đ c coi là m t trong nh ng
ch tiêu hi u qu kinh t quan tr ng nh t c a các đ n v , doanh nghi p, nó là m t b ph n c a ch
tiêu doanh l i v n s n xu t.

11.3 TH NG KÊ V N L U NG

11.3.1 Khái ni m và đ c đi m v n l u đ ng
i t ng lao đ ng là m t y u t c a quá trình s n xu t kinh doanh, khi tham gia vào quá
trình s n xu t nó không gi nguyên hình thái v t ch t ban đ u. i l ng lao đ ng ch có th
tham gia m t chu k s n xu t và t i chu k s n xu t sau ph i dùng lo i đ i l ng lao đ ng khác.
Do đ c đi m trên, toàn b giá tr c a đ i l ng lao đ ng đ c chuy n d ch vào giá tr s n ph m và
đ c bù đ p khi giá tr s n ph m đ c th c hi n.
i l ng lao đ ng trong doanh nghi p đ c bi u hi n thành hai b ph n: V t t d tr đ
chu n b cho quá trình s n xu t kinh doanh đ c liên t c và nh ng v t t đang trong quá trình s n
xu t. Hai b ph n này bi u hi n d i hình thái v t ch t g i là tài s n l u đ ng. Ph c v cho quá
trình s n xu t kinh doanh còn c n ph i d tr m t s công c , d ng c , ph tùng thay th … c ng
đ c coi là tài s n l u đ ng.
M t khác trong quá trình s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p luôn g n li n v i quá trình
l u thông. Trong quá trình l u thông, doanh nghi p còn ph i ti n hành m t s công vi c nh ch n
l c, thanh toán…. Do đó, trong quá trình này hình thành m t s kho n v n trong thanh toán, v n
ti n t … và đ c g i là tài s n l u thông.
Tài s n l u đ ng n m trong quá trình s n xu t và n m trong quá trình l u thông, thay ch
nhau và v n đ ng không ng ng nh m đ m b o cho quá trình tái s n xu t đ c ti n hành liên t c
và thu n l i. S ti n ng tr c v nh ng tài s n đó đ c g i là v n l u đ ng c a doanh nghi p.
177
 V n l u đ ng đ c chuy n hóa qua nhi u hình thái khác nhau, b t đ u t hình thái ti n t
sang hình thái d tr v t t và cu i cùng tr v hình thái ti n t ban đ u c a nó. Quá trình s n
xu t kinh doanh c a doanh nghi p di n ra liên t c không ng ng,
cho nên v n l u đ ng c ng tu n hoàn không ng ng có tính ch t chu k thành chu chuy n c a ti n
v n.
Tóm l i v n l u đ ng c a doanh nghi p là s ti n ng tr c v tài s n l u đ ng s n xu t và
tài s n l u thông nh m đ m b o cho quá trình tái s n xu t c a doanh nghi p đ c th c hi n
th ng xuyên, liên t c. V n l u đ ng luân chuy n toàn b giá tr ngay trong m t l n, tu n hoàn
liên t c và hoàn thành m t vòng tu n hoàn sau m t chu k s n xu t.
11.3.2 Phân lo i v n l u đ ng
T ch c qu n l? v n l u đ ng trong các doanh nghi p có vai trò quan tr ng. S d ng v n
l u đ ng càng có hi u qu thì càng có th s n xu t cung c p đ c nhi u s n ph m d ch v , ti t
ki m chi phí. ph c v cho công tác qu n ly, v n l u đ ng c n đ c phân lo i theo các tiêu
th c khác nhau. Hi n nay th ng phân lo i the m t s tiêu th c sau:
1. Theo công d ng c a v n l u đ ng trong quá trình tái s n xu t: V n l u đ ng bao g m:
- V n l u đ ng n m trong quá trình d tr s n xu t: Thu c lo i này g m các kho n v n
nguyên v t li u chính, v n nguyên v t li u ph , v n nhiên li u, v n công c lao đ ng nh .
- V n l u đ ng n m trong quá trình s n xu t: Thu c lo i này g m có v n chi phí ch phân
b (m t s ngành khác còn g m v n s n ph m đanh ch t o, v n bán thành ph m t ch )
- V n l u đ ng n m trong quá trình l u thông: Lo i này bao g m các kho n v n ti n t , v n
thanh toán (m t s ngành khác còn có v n thành ph m)
Phân lo i theo cách này t o đi u ki n giám đ c vi c s d ng v n qua các khâu nh m xác
đ nh bi n pháp thúc đ y vi c chu chuy n v n đ i v i t ng l nh v c và các giai đo n khác nhau
trong quá trình tái s n xu t.
2. Theo ngu n hình thành: v n l u đ ng c a doanh nghi p bao g m:
- Ngu n v n pháp đ nh:
i v i doanh nghi p Nhà n c, ngu n v n pháp đ nh th hi n s v n l u đ ng ngân sách
nhà n c c p ho c có ngu n g c t ngân sách nhà n c, nh kho n chênh l ch giá, các kho n
ph i n p nh ng đ c ngân sách đ l i.
i v i công ty c ph n, doanh nghi p t nhân là m t b ph n v n c ph n v v n l u đ ng
do c đông đóng góp, do ch doanh nghi p t nhân b ra.
- Ngu n v n t b sung: ây là ngu n v n do doanh nghi p t b sung ch y u l y t l i
nhu n doanh nghi p.
- Ngu n v n liên doanh liên k t: M r ng s n xu t kinh doanh, doanh nghi p có th th c
hi n vi c liên doanh liên k t v i các doanh nghi p khác. Các doanh nghi p đó có th góp v n
b ng ti n m t ho c b ng hi n v t là v t t , hàng hóa.
- Ngu n v n đi vay: ây là ngu n v n quan tr ng mà doanh nghi p có th s d ng đ đáp
ng nhu c u v v n l u đ ng th ng xuyên c n thi t trong s n xu t kinh doanh; tùy đi u ki n c

178
th mà doanh nghi p có th vay v n c a ngân hàng, các t ch c tín d ng khác ho c có th vay
v n c a đ n v khác, c a cá nhân trong và ngoài n c.
- Ngu n v n huy đ ng thông qua phát hành c phi u: Tr ng h p này áp d ng đ i v i công
ty c ph n, phát hành c phi u đ t ng thêm v n s n xu t công ty thông qua phát hành c phi u
m i.
Phân lo i v n l u đ ng theo cách này cho bi t t tr ng c a t ng lo i ngu n v n trong t ng
s , quan sát đ c kh n ng đ m b o đ c t i u c a các ngu n v n; t đó d ki n nhu c u đ u t
v n l u đ ng trong dài h n, ch đ ng xây d ng k ho ch v huy đ ng, s d ng v n l u đ ng
hàng n m.
11.3.3 Th ng kê kh i l ng v n l u đ ng
Th ng kê kh i l ng v n l u đ ng s d ng các ch tiêu sau đây:
1. M c v n l u đ ng t i m t th i đi m
Ch tiêu này ph n ánh m c v n l u đ ng c a đ n v , doanh nghi p t i m tth i đi m nh t
đ nh, th nngf vào đ u ho c cu i k (tháng, quy, n m)
th ng kê tính toán ch tiêu này, có th d a vào ch ng t s sách ho c ki m tra tính toán
tr c ti p vào các th i đi m h ch toán. C ng có th th ng kê tính toán ch tiêu này qua các quan
h cân đ i c a h th ng các ch tiêu gi ng nh khi th ng kê v n c đ nh
M cv n M cv n M cv n M cv n
l u đ ng + l u đ ng = l u đ ng + l u đ ng
đ uk t ng trong k gi m trong k cu i k
(VL đk) (VL t) (VL g) (VL ck)

T đây có th tính đ c v n l u đ ng cu i k :
VL ck = VL đk + VL t - VL g

2. M c v n l u đ ng bình quân
M c v n l u đ ng c a đ n v , doanh nghi p bi n đ ng th ng xuyên trong su t th i k
nghiên c u. có m t nh n th c chung, đi n hình v m c v n l u đ ng c a c k đó c n ph i
tính m c v n l u đ ng bình quân. Gi ng nh tính m c v n c đ nh bình quân, ch tiêu này đ c
tính b ng công th c s bình quân theo th i gian có kho ng cách b ng nhau, c th là

VLD1 VLDn
+ VLD2 + A + VLDn −1 +
VLDbq = 2 2
n −1
Trong đó: VL bq - M c v n l u đ ng bình quân trong k
VL 1 , VL 2…………. VL n - Các m c v n l u đ ng các th i đi m th nh t, th
hai ….. th n có kho ng cách th i gian đ u nhau.
Công th c trên còn có th bi u hi n theo d ng t ng quát h n
VLD1 + VLD N n −1
+ ∑ VLDi
2
VLDbq = i =2

n −1
179
 Trong th c t các công th c này có th đ c v n d ng d i d ng khác, đi u này chúng ta đã
nghiên c u trong ph n th ng kê tính toán m c v n ccó đ nh bình quân.
Ch tiêu m c v n l u đ ng bình quân trong k có th đ c so sánh v i m c k ho ch c a k
đó và m c th c t bình quân c a k g c nh m xét xem tình hình th c hi n k ho ch v n ho c xu
h ng bi n đ ng th c t c a v n. Khi c n thi t phân tích các nhân t bi n đ ng c a nó, có th
dùng các ph ng pháp quen bi t đã đ c nghiên c u trong môn lý thuy t th ng kê (nh ph ng
pháp ch s …).
11.3.4 Th ng kê k t c u v n l u đ ng
V n l u đ ng đ c phân lo i theo nhi u cách th c khác nhau. M i quan h v l ng c a
t ng b ph n so v i t ng s theo m t tiêu th c nào đó cho bi t t m quan tr ng c a b ph n v n đó
trong t ng s v n c a đ n v , doanh nghi p. Nghiên c u k t c u v n l u đ ng, vì th giúp cho
th y đ c vai trò, v trí c a các b ph n v n khác nhau. nghiên c u th ng kê k t c u v n l u
đ ng, th ng kê tính các ch tiêu sau:
1. T tr ng các b ph n v n l u đ ng: là s t ng đ i so sánh m c v n l u đ ng c a m t b
ph n xét theo m t tiêu th c nào đó so v i t ng m c v n l u đ ng c a đ n v , doanh nghi p. T
tr ng này đ c tính theo công th c

VLDi
γi =
∑VLDi
Trong đó: γi - T tr ng v n l u đ ng b ph n i
VL i - M c v n l u đ ng b ph n i
T tr ng v n l u đ ng cho bi t vai trò m t b ph n v n trong toàn b v n.
2. K t c u v n l u đ ng: th y đ c vai trò và m i quan h l n nhau c a các b ph n v n l u
đ ng, c n ph i quan sát toàn b các t tr ng ho c m t b ph n quan tr ng nh t c a các t tr ng
đó, t c là nghiên c u c c u v n. C c u đ y đ (toàn b ) v n l u đ ng đ c bi u hi n nh sau:
C = Σγi
Quan sát c c u v n l u đ ng trong m t k và s bi n đ ng c a nó qua các k có th rút ra
nhi u nh n th c b ích ph c v cho công tác qu n lý.
11.3.5 Th ng kê hi u qu s d ng v n l u đ ng
xác đ nh hi u qu s d ng v n l u đ ng, th ng kê s d ng hàng lo t ch tiêu, trong đó
các ch tiêu thông d ng nh t là:
1. S l n chu chuy n c a v n l u đ ng
Trong quá trình s n xu t kinh doanh, v n l u đ ng v n đ ng không ng ng. S v n đ ng c a
v n qua các giai đo n c a quá trình s n xu t kinh doanh: V n b ng ti n - V n d tr - V n s n
xu t - V n l u thông g i là s tu n hoàn c a v n. S v n đ ng c a v n t vòng tu n hoàn này
sang vòng tu n hoàn khác g i là chu chuy n v n. T c đ chu chuy n c a v n l u đ ng có vai trò
r t quan tr ng và đ c coi là ngu n đ t ng hi u qu s n xu t kinh doanh. T c đ chu chuy n
tr c h t đ c đo b ng ch tiêu s l n chu chuy n. Nó cho bi t trong m t th i k nh t đ nh
(th ng là m t n m) v n l u đ ng quay đ c m y vòng. V th c ch t ch tiêu này ch rõ, trong
m t k nh t đ nh 1 đ ng v n l u đ ng có th tham gia vào vi c t o ra bao nhiêu đ ng doanh thu.
180
Vì v y, nói chung ch tiêu này đ c tính b ng cách chia t ng doanh thu thu n cho v n l u đ ng
bình quân trong k , b ng công th c sau:

Dt
H VLD =
VLDbq

Trong đó: HVLD - S l n luân chuy n c a v n l u đ ng trong k nghiên c u

Dt - Doanh thu thu n
VL bq - V n l u đ ng bình quân dùng vào s n xu t kinh doanh trong k
2. S ngày luân chuy n
Ch tiêu này ph n ánh đ dài (tính b ng ngày) c a m t l n luân chuy n là bao nhiêu, đ c
tính nh sau:
T
N=
H VLD

Trong đó: T - Th i gian theo l ch. Khi tính theo công th c này, đ đ n gi n trong tính toán
ng i ta quy đ nh s ngày trong k "g n" nh sau: 1 tháng: 30 ngày, 1 quy: 90 ngày,
1 n m: 360 ngày.
N - S ngày c a m t l n luân chuy n v n l u đ ng.
Ch tiêu này ph n ánh m i m t vòng quay c a v n l u đ ng trong k nghiên c u h t bao
nhiêu ngày. Ch tiêu này càng th p, s ngày c a m t vòng quay v n l u đ ng càng ít, hi u qu s
d ng v n l u đ ng càng cao.
3. Hàm l ng v n l u đ ng (H s đ m nhi m v n l u đ ng)
Ch tiêu này cho bi t đ thu đ c 1 đ ng doanh thu thu n trong k ph i chi bao nhiêu v n
l u đ ng bình quân. Do đó th ng đ c tính theo công th c ngh ch đ o:
VLDbq
K=
Dt

Ch tiêu này càng nh , hi u qu s d ng v n l u đ ng càng l n (ngh a là ti t ki m đ c v n

l u đ ng, quay đ c nhi u vòng). Nh v y h s luân chuy n v n l u đ ng c a doanh nghi p
ch u s nh h ng c a th i k nghiên c u th ng kê.
4. Ch s bi n đ ng v n l u đ ng dùng vào s n xu t c a doanh nghi p
V n l u đ ng k này đ c s d ng t t hay x u h n k tr c có th bi u hi n hàm l ng
v n l u đ ng c n dùng đ s n xu t k này ít (nhi u) h n k tr c; m c chênh l ch này th hi n
hi u qu s d ng v n l u đ ng vào s n xu t. T đây cho th y v n l u đ ng bình quân dùng vào
s n xu t thay đ i ph thu c vào s thay đ i c a hai nhân t : hàm l ng v n l u đ ng và doanh
thu thu n. H th ng ch s bi u hi n nh sau:
VL bq = Dt . K
VLDbq1 Dt1 K 1 D K D K
I pt = = = t1 1 x t1 0
VLDbq 0 Dt 0 K 0 Dt1 K 0 Dt 0 K 0

181
S tuy t đ i đ c tính theo công th c: (VL bq1 - VL bq0) = Dt1(K1 - K0 ) + (Dt1 - Dt0 ) K0
Nh v y Dt1(K1 - K0 ) ph n ánh v n l u đ ng dùng vào s n xu t k này so v i k tr c
ti t ki m (-) ho c lãng phí (+) do hi u qu s d ng v n l u đ ng c a doanh nghi p có đ t đ c
hay không.
(Dt1 - Dt0 ) K0 ph n ánh v n l u đ ng do t ng (gi m) doanh thu c a doanh nghi p k này
so v i k tr c.

11.4 TH NG KÊ L I NHU N HO T NG KINH DOANH

11.4.1 Khái ni m và vai trò c a l i nhu n

Ph m trù l i nhu n th ng t n t i trong l nh v c s n xu t kinh doanh. Nói chung, nó đ c
xác đ nh b ng hi u s gi a doanh thu và chi phí s n xu t kinh doanh có liên quan đ n doanh thu
y.
Trong môi tr ng kinh doanh lành m nh, v i s ho t đ ng h p l c a ch th kinh doanh,
l i nhu n ph n ánh t ng h p các trình đ t ch c và qu n lý nh m k t h p t i u nhân t con
ng i v i các y u t k thu t, v t ch t trong các đ n v , doanh nghi p. V th c ch t, trong tr ng
h p này, l i nhu n ph n ánh kh i l ng c a c i xã h i do đ n v , doanh nghi p t o thêm ra, t c là
m c chênh l ch gi a toàn b c a c i t o ra và toàn b c a c i đã tiêu hao cho toàn b s n ph m
t o ra đó. M c chênh l ch này nhi u hay ít s t o đi u ki n nâng cao m c đ th a mãn nhu c u
xã h i nhi u hay ít. Chính vì v y l i nhu n đ c coi là m t trong nh ng "ngu n" đ nuôi l n n n
kinh t xã h i.
Tr c đây, do cách nhìn đ nh ki n t m t s khuy t t t c a n n kinh t th tr ng, vai trò l i
nhu n ch a đ c đánh giá đ y đ . Trong s nghi p đ i m i hi n nay, l i nhu n đang đ c d n
d n đ t đúng v trí c a nó và tr thành m t trong nh ng công c kinh t m nh m nh t đ kích
thích ch th kinh doanh trong t t c các thành ph n kinh t theo nguyên t c k t h p hài hòa ba l i
ích: L i ích toàn xã h i, l i ích t p th và l i ích cá nhân ng i lao đ ng.
Do t m quan tr ng đó, th ng kê ph i xác đ nh chính xác kh i l ng l i nhu n đ n v , doanh
nghi p đ t đ c trong k , ph i làm sáng t đi u mà nh ng i ta th ng nói là "l th t" "lãi gi "
c ng nh "lãi th t", "l gi ", tùy theo m c đích ph c v l i ích c c b mà ch th kinh doanh t o
nên m t cách ch quan, gi t o.
L i nhu n là k t qu tài chính cu i cùng c a k t qu ho t đ ng s n xu t kinh doanh, là ch
tiêu ch t l ng đ đánh giá hi u qu các ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p.
L i nhu n c a doanh nghi p là kho n ti n chênh l ch gi a doanh thu và chi phí mà doanh
nghi p b ra đ đ t đ c doanh thu đó t các ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p đ a l i.
L i nhu n gi vai trò quan tr ng trong ho t đ ng s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p
BCVT vì trong n n kinh t th tr ng, doanh nghi p có t n t i và phát tri n đ c hay không, đi u
quy t đ nh là doanh nghi p có t o ra đ c l i nhu n hay không? Vì th l i nhu n đ c coi là đòn
b y kinh t quan tr ng đ ng th i còn là m t ch tiêu c b n đ đánh giá hi u qu s n xu t kinh
doanh c a doanh nghi p.
L i nhu n tác đ ng đ n t t c các ho t đ ng c a doanh nghi p, có nh h ng tr c ti p đ n
tình hình tài chính c a doanh nghi p, vi c th c hi n đ c ch tiêu l i nhu n là đi u ki n quan
tr ng đ m b o tình hình tài chính c a doanh nghi p đ c v ng ch c.

182
 L i nhu n là m t ch tiêu ch t l ng t ng h p nói lên k t qu c a toàn b ho t đ ng s n xu t
kinh doanh. N u doanh nghi p ph n đ u c i ti n ho t đ ng s n xu t kinh doanh làm giá thành s n
ph m h thì l i nhu n s t ng lên m t cách tr c ti p. Ng c l i n u chi phí cao, giá thành s n
ph m t ng thì l i nhu n s tr c ti p gi m b t. Vì v y, l i nhu n là m t ch tiêu quan tr ng nh t đ
đánh giá ch t l ng ho t đ ng kinh doanh.
L i nhu n còn là ngu n tích lu c b n đ m r ng tái s n xu t xã h i, s tham gia đóng góp
c a các doanh nghi p vào ngân sách Nhà n c; ph n ánh s thu thu nh p mà doanh nghi p đã
n p.
Nh v y, l i nhu n là ngu n đ tái s n xu t m r ng và là k t qu c a ho t đ ng s n xu t
kinh doanh, tuy nhiên c ng c n l u ý r ng không th coi l i nhu n là ch tiêu duy nh t đ đánh giá
ch t l ng ho t đ ng s n xu t kinh doanh và c ng không th ch dùng nó đ so sánh ch t l ng
ho t đ ng s n xu t kinh doanh c a các doanh nghi p khác nhau, b i vì:
- L i nhu n là k t qu ho t đ ng tài chính cu i cùng, nó ch u nh h ng c a nhi u nhân t ,
có nh ng nhân t thu c v ch quan, có nh ng nhân t khách quan và có s bù tr l n nhau.
- Do đi u ki n s n xu t kinh doanh, th tr ng, th i đi m tiêu th (s d ng) khác nhau,
th ng làm cho l i nhu n các doanh nghi p không gi ng nhau.
- Các doanh nghi p cùng lo i n u qui mô s n xu t khác nhau thì l i nhu n thu đ c s khác
nhau.
11.4.2 Các ch tiêu l i nhu n
Theo ph ng pháp h ch toán hi n hành, có th phân bi t 2 ch tiêu l i nhu n: L i nhu n
tr c thu và l i nhu n sau thu .
1. L i nhu n tr c thu
L i nhu n tr c thu đ c xác đ nh b i hi u s gi a t ng doanh thu và t ng chi phí s n xu t
kinh doanh liên quan đ n doanh thu đó. Có th xác đ nh ch tiêu này theo công th c sau;
Lnt = Dt - Cp
Trong đó: Lnt - L i nhu n tr c thu trong k
Dt - T ng doanh thu trong k
Cp - T ng chi phí trong k
C ng có th tính l i nhu n ttr c thu theo công th c:
Lnt = ΣLnti = Σ(Dti - Cpi)
Trong đó: i - Các s n ph m d ch v kinh doanh th i.
Công th c Lnt = Dt - Cp tính toán đ n gi n h n nh ng l i không t o đi u ki n quan sát
k t qu kinh doanh c th c a t ng b ph n. Công th c Lnt = ΣLnti = Σ(Dti - Cpi) ng c l i,
tuy tính toán t n công h n nh ng l i th y đ c tình hình và k t qu kinh doanh t ng lo i hình và
v trí t ng lo i kinh doanh đó trong vi c thu lãi toàn b c a đ n v , doanh nghi p.
2. L i nhu n sau thu
Ch tiêu này đ c xác đ nh b ng cách l y lãi toàn b tr đi thu thu nh p doanh nghi p trong
k , theo công th c Lns = Lnt - Thu thu nh p doanh nghi p
183
 L i nhu n sau thu là công c khuy n khích v t ch t m nh m đ i v i doanh nghi p ho t
đ ng s n xu t kinh doanh.
11.4.3 Th ng kê ch tiêu t su t l i nhu n
1. Khái ni m và phân lo i t su t l i nhu n
T su t l i nhu n là m t ch tiêu t ng đ i bi u hi n s so sánh m c l i nhu n đ t đ c v i
chi phí đ đ t đ c l i nhu n đó c a doanh nghi p trong m t k s n xu t kinh doanh nh t đ nh .
Do đ c đi m đó, nó đ c coi là m t ch tiêu quan tr ng trong h th ng ch tiêu hi u qu s n xu t
kinh doanh c a doanh nghi p.
- Xét v ch tiêu l i nhu n, t su t l i nhu n đ c chia ra thành t su t l i nhu n chung và t
su t l i nhu n sau thu
+ T su t l i nhu n chung bi u hi n t l so sánh gi a l i nhu n toàn b v i chi phí trong
k . Ch tiêu này cho th y tính h u ích c a t su t l i nhu n đ i v i toàn b xã h i.
+ T su t l i nhu n sau thu bi u hi n t l so s nh gi a m c l i nhu n sau thu v i chi phí
trong k . Ch tiêu này ph n ánh m c đ h u ích c a t su t l i nhu n đ i v i riêng doanh nghi p.
- Xét v tính ch t chi phí, t su t l i nhu n đ c chia ra t su t l i nhu n trên giá thành và
t su t l i nhu n trên v n.
+ T su t l i nhu n trên giá thành đ c tính b ng cách chia m c l i nhu n cho giá thành.
Ch tiêu này ph n ánh t l thu lãi so v i chi phí s n xu t c a doanh nghi p trong m t k nh t
đ nh.
+ T suúat l i nhu n trên v n đ c tính b ng cách chia m c l i nhu n thu đ c cho v n s n
xu t (v n c đ nh và v n l u đ ng). Ch tiêu này cho th y kh n ng sinh l i c a v n s n xu t.
2. Các ch tiêu t su t l i nhu n
D a vào n i dung và cách phân lo i, trong doanh nghi p có th tính các ch tiêu t su t l i
nhu n sau đây;
- T su t l i nhu n chung trên giá thành
L i nhu n
=
Giá thành
- T su t l i nhu n sau thu trên giá thành

L i nhu n sau thu

=
Giá thành
- T su t l i nhu n chung trên v n
L i nhu n
=
V n s n xu t
- T su t l i nhu n sau thu trên v n
L i nhu n sau thu
=
V n s n xu t
184
 Các ch tiêu t su t l i nhu n trên v n còn đ c phân ra t su t l i nhu n trên v n c đ nh
và t su t l i nhu n trên v n l u đ ng.
+ T su t l i nhu n chung trên v n c đ nh
L i nhu n
=
V n c đ nh
+ T su t l i nhu n sau thu trên v n c đ nh
L i nhu n sau thu
=
V n c đ nh
+ T su t l i nhu n chung trên v n l u đ ng
L i nhu n
=
V n l u đ ng
- T su t l i nhu n sau thu trên v n l u đ ng
L i nhu n sau thu
=
V n l u đ ng
Các ch tiêu t su t l i nhu n trên có n i dung, ý ngh a khác nhau nên có tác d ng khác nhau
trong công tác đánh giá, phân tích và d tính k ho ch. Tuy nhiên các ch tiêu t su t l i nhu n
trên giá thành ít nhi u có xu h ng nghiêng v lo i hình phát tri n chi u r ng, còn t su t l i
nhu n trên v n l i h i nghiêng v lo i hình phát tri n chi u sâu. Do đó, các ch tiêu t su t l i
nhu n trên v n hi n nay đ c thích d ng h n.

TÓM T T N I DUNG
1. th ng kê nghiên c u và đánh giá toàn di n ch t l ng công tác qu n l?ý s d ng v n đ u t
c b n c n ph i phân lo i thành các t , nhóm khác nhau theo nh ng tiêu th c thích h p có n i
dung kinh t nh t đ nh. Khi th ng kê v n đ u t c b n ti n hành th ng kê kh i l ng v n đ u t
c b n; th ng kê nghiên c u bi n đ ng kh i l ng v n. C s đ th ng kê c n c vào biên b n
nghi m thu s d ng công trình. Th ng kê bi n đ ng kh i l ng v n đ u t c b n giúp cho ta
th y đ c xu h ng phát tri n c a v n đ u t theo th i gian và không gian. Khi nghiên c u v n
đ này th ng dùng ph ng pháp ch s .
2. V n c đ nh chi m v trí h t s c quan tr ng trong toàn b v n s n xu t kinh doanh c a doanh
nghi p. V n c đ nh gi vai trò quy t đ nh vì nó chi m đ i b ph n trong v n s n xu t kinh doanh
c a doanh nghi p. Chính vì v y c n th ng kê v n c đ nh. Khi th ng kê v n c đ nh ti n hành
th ng kê ch tiêu m c v n c đ nh bình quân trong k , v n c đ nh th i đi m và hi u su t s d ng
v n c đ nh.
3. V n l u đ ng c a doanh nghi p là s ti n ng tr c v tài s n l u đ ng s n xu t và tài s n l u
thông nh m đ m b o cho quá trình tái s n xu t c a doanh nghi p đ c th c hi n th ng xuyên,
liên t c. V n l u đ ng luân chuy n toàn b giá tr ngay trong m t l n, tu n hoàn liên t c và hoàn
thành m t vòng tu n hoàn sau m t chu k s n xu t. Th ng kê v n l u đ ng đ c ti n hành v i
các ch tiêu kh i l ng, k t c u và hi u qu s d ng v n l u đ ng.
4. L i nhu n là k t qu tài chính cu i cùng c a ho t đ ng kinh doanh, là ch tiêu ch t l ng đ
đánh giá hi u qu các ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p. Chính vì v y c n th ng kê l i
185
nhu n. Khi th ng kê l i nhu n ho t đ ng kinh doanh ti n hành th ng kê nghiên c u t ng l i
nhu n, các t su t l i nhu n.

CÂU H I VÀ BÀI T P
1. Hãy trình bày cách th c th ng kê v n đ u t c b n? (Th ng kê kh i l ng v n và nghiên c u
bi n đ ng kh i l ng v n)
2. Hãy trình bày cách th c th ng kê m c v n c đ nh bình quân trong k , m c v n c đ nh t i
th i đi m?
3. Trình bày th ng kê nghiên c u hi u su t s d ng v n c đ nh?
4. Th ng kê v n l u đ ng đ c th c hi n v i nh ng ch tiêu nào?
5. Trình bày th ng kê các t su t l i nhu n?

186
 H NG D N TR L I

CH NG 1
1. Th nào là th ng kê?
Th ng kê h c chính là khoa h c nghiên c u h th ng các ph ng pháp thu th p, s lý và
phân tích các con s (m t l ng) c a nh ng hi n t ng s l n đ tìm hi u b n ch t và tính quy
lu t v n có c a chúng (m t ch t) trong nh ng đi u ki n, đ a đi m và th i gian c th
2. Th nào là t ng th th ng kê? đ n v t ng th th ng kê?
T ng th th ng kê là hi n t ng kinh t xã h i s l n, g m nh ng đ n v (ho c phân t , hi n
t ng) cá bi t c n đ c quan sát, phân tích m t l ng c a chúng đ tìm hi u b n ch t và tính quy
lu t v n có c a chúng (m t ch t) trong nh ng đi u ki n, đ a đi m và th i gian c th
Hi n t ng cá bi t c a t ng th th ng kê g i là đ n v t ng th
3. Th nào là ch tiêu th ng kê? Có nh ng lo i ch tiêu th ng kê nào?
Ch tiêu th ng kê có hai m t: khái ni m và con s . Khái ni m c a ch tiêu bao g m đ nh
ngh a và gi i h n v th c th , th i gian và không gian c a hi n t ng kinh t xã h i. M t này ch
rõ n i dung c a ch tiêu th ng kê. Con s c a ch tiêu là tr s đ c phát hi n v i đ n v tính toán
phù h p. Nó nêu lên m c đ c a ch tiêu. Ch tiêu th ng kê bao g m ch tiêu s l ng và ch tiêu
ch t l ng.
4. Có m y ph ng pháp trình bày s li u th ng kê? Hãy trình bày cách th c trình bày s
li u th ng kê b ng b ng phân ph i?
Có 2 ph ng pháp trình bày s li u th ng kê. (trình bày b ng b ng th ng kê và trình bày
b ng đ th )
Cách th c trình bày b ng b ng phân ph i :
- V i tiêu th c thu c tính : chia 2 tr ng h p xét bi u hi n c a m t tiêu th c và xét bi u hi n
đ ng th i hai tiêu th c.
- V i tiêu th c s l ng : chia ra tr ng h p các l ng bi n r i r c và các l ng bi n liên t c.

CH NG 2
1. Th nào là s tuy t đ i? Có nh ng lo i s tuy t đ i nào? đ n v đo c a s tuy t đ i là gì?
- S tuy t đ i trong th ng kê bi u hi n quy mô, kh i l ng hi n t ng trong đi u ki n th i gian
và không gian c th . Nó có th bi u hi n s đ n v c a t ng th hay b ph n (s doanh nghi p,
s công nhân) ho c các tr s c a 1 tiêu th c hay ch tiêu th ng kê nào đó. (kh i l ng s n ph m
d ch v , t ng chi phí s n xu t )....
- S tuy t đ i bao g m s tuy t đ i th i k và s tuy t đ i th i đi m.
- S tuy t đ i có các đ n v đo : T nhiên, th i gian và giá tr (ti n t )
2. Th nào là s t ng đ i? Có nh ng lo i s t ng đ i nào? đ n v đo c a s t ng đ i ?

187
- S t ng đ i trong th ng kê là m t lo i ch tiêu bi u hi n quan h so sánh gi a hai m c đ c a
hi n t ng nghiên c u cùng lo i nh ng khác nhau v th i gian ho c không gian, ho c bi u di n
quan h t l gi a hai ch tiêu th ng kê khác lo i nh ng có liên quan đ n nhau.
-S t ng đ i bao g m s t ng đ i đ ng thái, k t c u, k ho ch..
- n v đo là s l n, ph n tr m, ph n nghìn.
3. Th nào là s bình quân? Có nh ng lo i s bình quân nào?
- S bình quân trong th ng kê là lo i ch tiêu bi u hi n m c đ đi n hình theo m t tiêu th c ho c
ch tiêu th ng kê nào đó c a m t t ng th bao g m nhi u đ n v cùng lo i.
- S bình quan bao g m hai nhóm. Nhóm 1 có s bình quân s h c, s bình quan gia quy n, s
bình quan nhân, s bình quân đi u hoà. Nhóm 2 có M t và s trung v .
4. đánh giá đ bi n thiên c a tiêu th c ph i s d ng nh ng ch tiêu nào? Cách th c đánh
giá theo tùng ch tiêu?
- Ch tiêu đánh giá đ bi n thiên c a tiêu th c: Kho ng bi n thiên (toàn c ), đ l ch tuy t đ i bình
quân, ph ng sai, đ l ch chu n và h s bi n thiên.
- Cách đánh giá: c n c vào tr s c a chúng
5. Hãy trình bày cách so sánh phân ph i th c nghi m v i phân ph i lý thuy t b ng tiêu
chu n λ2?
B c 1: V đ th và ph n đoán d ng phân ph i
B c 2: Tính các tham s
B c 3: Tính tiêu chu n λ2 và so sánh đánh giá
6. Hãy trình bày cách so sánh phân ph i th c nghi m v i phân ph i lý thuy t b ng tiêu
chu n Romanosky?
B c 1: V đ th và ph n đoán d ng phân ph i
B c 2: Tính các tham s
B c 3: Tính tiêu chu n R và so sánh đánh giá
7. Hãy trình bày cách so sánh phân ph i th c nghi m v i phân ph i lý thuy t b ng tiêu
chu n Kolmogorop?
B c 1: V đ th và ph n đoán d ng phân ph i
B c 2: Tính các tham s
B c 3: Tính tiêu chu n D và so sánh đánh giá
8. Quan sát th i gian đàm tho i c a 100 khách hàng cho k t qu nh sau

188
 Th i gian đàm S khách hàng
tho i (phút )
1 2
2 10
3 14
4 20
5 18
6 13
7 10
8 6
9 3
10 2
11 1
12 1
C ng 100
Yêu c u:
- Tính th i gian đàm tho i bình quân
- Tính M t và s trung v th i gian đàm tho i
- Tính các ch tiêu đánh giá đ bi n thiên c a th i gian đàm tho i
- Kh o sát s phân ph i c a th i gian đàm tho i
1. Th i gian đàm tho i bình quân: 5 phút
2. M t và s trung v : 4 phút và 6,5 phút
3. - Kho ng bi n thiên: 11 phút
- l ch tuy t đ i bình quân: 1,72
- Ph ng sai: 3,73
- l ch chu n: 1,9313
- H s bi n thiên: 34,40% và 38,63%
4. Kh o sát s phân ph i: Tuân theo phân ph i Poatson
9. Quan sát 100 B u ph m c a khách hàng g i t i m t B u c c có k t qu nh sau

189
 Tr ng l ng b u S b u ph m
ph m (gam)
<20 4
20-24 10
24-28 12
28-32 17
32-36 22
36-40 18
40-44 12
44-48 3
>48 2
C ng 100
Yêu c u:
- Tính tr ng l ng bình quân c a b u ph m
- Tính M t và s trung v c a tr ng l ng b u ph m
- Tính các ch tiêu đánh giá đ bi n thiên c a tr ng l ng b u ph m
- Kh o sát s phân ph i c a tr ng l ng b u ph m
1. Tính tr ng l ng b u ph m bình quân: 32,88 gam
2. M t và s trung v : 34,22 gam và 33,27 gam
3 - l ch tuy t đ i bình quân: 5,9975 gam
- Ph ng sai: 53,79
- l ch chu n: 7,334
- H s bi n thiên: 18,24% và 22,31%
4. Kh o sát s phân ph i: tuân theo phân ph i chu n

CH NG 3
1. Th nào là đi u tra ch n m u? i u tra ch n m u có nh ng u nh c đi m gì ? Ph m vi
s d ng đi u tra ch n m u nh th nào?
- i u tra ch n m u là 1 lo i đi u tra không toàn b trong đó ng i ta ch ch n ra m t s đ n v
trong toàn b các đ n v c a hi n t ng nghiên c u đ đi u tra th c t , r i dùng các k t qu tính
toán đ suy r ng thành các đ c đi m c a toàn b t ng th nghiên c u.
- i u tra ch n m u có nh ng u đi m, nh c đi m
- Ph m phi s d ng nh t đ nh

190
2. Th nào là đi u tra ch n m u ng u nhiên? Hãy trình bày v đi u tra ch n m u nhi u l n
và ch n m u m t l n?
- i u tra ch n m u ng u nhiên là ph ng pháp ch n m u trong đó các đ n v t ng th đ c
ch n vào m u m t cách hoàn toàn ng u nhiên, ngh a là các đ n v t ng th đ u có kh n ng đ c
ch n nh nhau, không ph thu c vào ý mu n ch quan ng i ch n m u.
- i u tra ch n m u ng u nhiên m t l n : Ch n m u m t l n là khi m i đ n v đã đ c ch n đ
đ ng ký r i s đ c x p riêng ra không tr l i v t ng th chung n a, do đó không có kh n ng
ch n l i, xác su t đ c ch n c a m i đ n v không b ng nhau.
- i u tra ch n m u ng u nhiên nhi u l n : Ch n m u nhi u l n là khi m i đ n v đ c ch n ra đ
đ ng ký r i l i tr v t ng th chung. Nh v y s đ n v t ng th chung không thay đ i trong su t
quá trình l y m u. Xác su t đ c ch n c a m i đ n v t ng th là b ng nhau.
4. Th nào là sai s ch n m u? Ph ng pháp tính sai s ch n m u?
- Sai s ch n m u : là s chênh l ch v tr s gi a các ch tiêu tính ra đ c trong đi u tra
ch n m u và các ch tiêu t ng ng c a t ng th chung.
- Ph ng pháp tính : Khi đi u tra ch n m u dùng đ suy r ng s trung bình c a m t tiêu th c nào
đó và khi đi u tra ch n m u đ suy r ng t l theo m t tiêu th c nào đó
5. Ph ng pháp suy r ng k t qu đi u tra ch n m u và xác đ nh s đ n v m u c n đi u
tra ?
- Ph ng pháp tính đ i tr c ti p
- Ph ng pháp h s đi u ch nh
6. Hãy trình bày các ph ng pháp t ch c ch n m u trong đi u tra ch n m u ng u nhiên?
- Ph ng pháp ch n m u ng u nhiên đ n thu n
- Ph ng pháp ch n máy móc
- Ph ng pháp ch n phân lo i
- Ph ng pháp ch n c kh i
- Ph ng pháp ch n k t h p
7. Th nào là đi u tra ch n m u phi ng u nhiên? Trong đi u tra ch n m u phi ng u nhiên
c n đáp ng nh ng yêu c u nào?
- i u tra ch n m u phi ng u nhiên là s l a ch n các đ n v vào m u đi u tra d a trên kinh
nghi m và hi u bi t c a ng i nghiên c u v t ng th nghiên c u, ho c c n c vào nh ng qui
đ nh nh t đ nh khi l y m u.
- Khi nghiên c u đi u tra ch n m u phi ng u nhiên c n chú ý ch n đ n v đi u tra; Xác đ nh s
đ n v đi u tra; Sai s ch n m u và l c l ng tham gia đi u tra.
8. T i m t đ n v B u đi n, dùng ph ng pháp đi u tra ch n m u đ c l ng t l B u
ph m EMS vi ph m ch tiêu th i gian hành trình. Ph m vi sai s ch n m u là 0,08 v giá tr
tuy t đ i, đ tin c y ph i đ t m c 99,73%. Hãy xác đ nh s m u c n ch n n u:
- Các cu c đi u tra tr c cho k t qu 5% ; 7% ; 10%

191
 - Không có tài li u v các cu c đi u tra l n tr c
1. Khi có k t qu đi u tra l n tr c: 127 m u
2. Không có tài li u v các cu c đi u tra l n tr c: 352 m u
9. Kh o sát th i gian đàm tho i c a 100 khách hàng t i m t B u c c có k t qu nh sau:
Th i gian đàm S khách hàng
tho i ( phút )
1 2
2 10
3 14
4 20
5 18
6 13
7 10
8 6
9 3
10 2
11 1
12 1
C ng 100
Yêu c u:
- Tính sai s ch n m u ng u nhiên th i gian đàm tho i c a khách hàng
- Tính sai s bình quân ch n m u t l khách hàng có th i gian đàm tho i 8 phút tr lên
- Suy r ng k t qu đi u tra v i đ tin c y ph i đ t 99,73%

1. Sai s ch n m u ng u nhiên: 0,1941

2. Sai s bình quân ch n m u v t l khách hàng có th i gian đàm tho i t 8 phút tr lên: 0,0336
3. Suy r ng k t qu đi u tra v i đ tin c y 99,73%:
+ S bình quân: 4,6118 < X < 5,3882
+ T l : 0,0628 < p < 0,1972

CH NG 4
1. Th nào là liên h hàm s và liên h t ng quan ?
- Liên h hàm s : là lo i liên h h t s c ch t ch gi a hai đ i l ng nghiên c u và bi u hi n s
liên h này theo nh ng t l t ng ng ch t ch , t c là khi hi n t ng thay đ i thì nó hoàn toàn
quy t đ nh s thay đ i c a hi n t ng liên quan theo m t t l t ng ng.
- Liên h t ng quan: là m i liên h không hoàn toàn ch t ch nh liên h hàm s , t c là khi tr s
c a tiêu th c nguyên nhân thay đ i nó d n đ n tiêu th c k t qu thay đ i theo. Nh ng s thay đ i
c a tiêu th c k t qu không hoàn toàn ph thu c vào s thay đ i c a tiêu th c nguyên nhân nói
trên mà nó còn ph thu c vào các tiêu th c nguyên nhân khác, th ng kê g i m i liên h đó là m i
liên h t ng quan.
2. Th nào là tiêu th c nguyên nhân và tiêu th c k t qu ?

192
- Tiêu th c nguyên nhân: Là lo i tiêu th c mà s thay đ i tr s c a nó là nguyên nhân làm nh
h ng t i s thay đ i tr s c a tiêu th c khác (th ng ký hi u x);
- Tiêu th c k t qu : Là tiêu th c ch u nh h ng tác đ ng c a các tiêu th c nguyên nhân (trong
th ng kê ký hi u y ).
4. Hãy trình bày m i liên h t ng quan tuy n tính gi a hai tiêu th c s l ng?
T ng quan tuy n tính là t ng quan bi u th m i liên h gi a hai ( hay nhi u) tiêu th c phù h p
v i m t ph ng trình đ ng th ng nào đó.Trong tr ng h p này các giá tr th c nghi m c a tiêu
th c nguyên nhân (x) và tiêu th c k t qu (y) th ng đ c trình bày d i d ng b ng và theo m t
ph ng trình đ ng th ng:
yx= a+ bx
Xác đ nh tham s a, b b ng ph ng pháp bình ph ng nh nh t

∑ xy − ∑ x∑ y xy − x y xy − x y
b= i i i
= =
∑x − ∑ x∑ x δx
2 2
x2 − x
2

i i i

a = y − bx

Sau đó xác đ nh h s t ng và đánh giá m i liên h tu ng quan

∑ ( xi − x)( yi − y )
r=
∑ ( xi − x ) ∑ ( y i − y )
2 2

Giá tr c a h s t ng quan r luôn n m trong kho ng -1≤ r ≤1.

5. Hãy trình bày m i liên h t ng quan phi tuy n gi a hai tiêu th c s l ng?
T ng quan phi tuy n là t ng quan bi u th m i quan h gi a các tiêu th c phù h p v i m t
đ ng cong nh t đ nh ( parabol, hypebol, hàm s m , loga...).
Xác đ nh tham s b ng ph ng pháp bình ph ng nh nh t. Sau đó c ng đánh giá m i liên
h t ng quan thông qua t s t ng quan.
T s t ng quan l y giá tr trong kho ng 0 ≤ η ≤1
6. Hãy trình bày m i liên h t ng quan gi a nhi u tiêu th c?
bi u di n m i liên h t ng quan gi a nhi u tiêu th c s l ng th ng dùng ph ng trình
tuy n tính. Ph ng trình t ng quát có d ng:

y x1x2 .. xn = a0 + a1 x1 + a 2 x2 + ... + a n xn

đánh giá trình đ ch t ch c a m i liên h t ng quan tuy n tính gi a nhi u tiêu th c s

l ng ng i ta th ng s d ng h s t ng quan b i

CH NG 5
1. Th nào là dãy s th i gian? Có nh ng lo i dãy s th i gian nào?

193
- Dãy s th i gian là dãy các tr s c a ch tiêu th ng kê đ c s p x p theo th t th i gian. M i
dãy s th i gian có hai thành ph n: th i gian và m c đ c a ch tiêu v hi n t ng nghiên c u,
trong đó:
+ Th i gian c a dãy s : tu theo m c đích nghiên c u và ch tiêu bi n đ i nhi u hay ít
mà có th bi u th b ng ngày, tháng, n m. dài gi a hai kho ng th i gian k ti p nhau g i là
kho ng th i gian. Có tr ng h p kho ng th i gian đ u nhau, có tr ng h p kho ng th i gian là
không đ u nhau.
+ M c đ c a ch tiêu v hi n t ng: đ c ph n ánh b ng các tr s c a ch tiêu g i là các
m c đ c a dãy s và nó có th bi u di n b ng s tuy t đ i, s t ng đ i hay s trung bình.
- Dãy s th i gian đ c chia thành: Dãy s th i k và dãy s th i đi m
2. phân tích dãy s th i gian có nh ng ch tiêu nào?
- M c đ bình quân theo th i gian
-L ng t ng (ho c gi m) tuy t đ i
- T c đ phát tri n
- T c đ t ng (ho c gi m)
- Giá tr tuy t đ i c a 1% t ng ( ho c gi m)
4. Có nh ng ph ng pháp nào đ bi u hi n xu h ng phát tri n c a hi n t ng?
- Ph ng pháp m r ng kho ng cách th i gian
- Ph ng pháp s bình quân tr t ( di đ ng )
- Ph ng pháp h i quy
- Ph ng pháp bi u hi n bi n đ ng th i v
5. Th nào là d báo th ng kê ng n h n? Có nh ng ph ng pháp d báo nào?
D báo th ng kê là xác đ nh các m c đ có th x y ra trong t ng lai c a hi n t ng nghiên c u.
Bi t đ c t ng lai c a hi n t ng s giúp các nhà qu n tr ch đ ng c ng nh có nh ng quy t
đ nh đúng trong kinh doanh. Trong d báo th ng kê ng n h n có th s d ng các ph ng pháp
sau :
- D báo d a vào l ng t ng ( ho c gi m) tuy t đ i trung bình.
- D báo d a vào t c đ phát tri n trung bình
- Ph ng pháp ngo i suy hàm xu th
6. Hãy d báo doanh thu n m 2006 c n c vào k t qu th c hi n các n m c a m t đ n v
1996 doanh thu 42,7 t đ ng 2001 50,8
1997 44,5 2002 51,3
1998 45,5 2003 52,1
1999 49,6 2004 52,4
2000 50,2 2005 52,8

- D báo theo l ng t ng gi m tuy t đ i bình quân: 53,922

194
 - D báo theo t c đ phát tri n bình quân: 54,07
- D báo theo hàm xu th : 55,35
7. Doanh thu c a m t đ n v B u đi n qua các n m nh sau
N m 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Doanh thu
(T đ ng) 91,0 96,9 102,2 106,5 110,3 115,9

Yêu c u : Tính l ng t ng tuy t đ i , t c đ phát tri n , t c đ t ng (đ nh g c, liên hoàn và

bình quân )

+(-) T c đ phát tri n T c đ t ng

N m Doanh nh g c Liên nh g c Liên nh g c Liên
thu hoàn hoàn hoàn
2000 91,0 - - 100 100 - -
2001 96,9 5,9 5,9 106,48 106,48 6,48 6,48
2002 102,2 11,2 5,3 112,31 105,47 12,31 5,47
2003 106,5 15,5 4,3 117,03 104,21 17,03 4,21
2004 110,3 19,3 3,8 121,21 103,57 21,21 3,57
2005 115,9 24,9 5,6 127,36 105,08 27,36 5,08

M c t ng gi m tuy t đ i bình quân: 4,98

T c đ phát tri n bình quân: 1,0496
T c đ t ng bình quân: 0,0496

CH NG 6
1. Th nào là ch s ? Trong th ng kê có nh ng lo i ch s nào?
- Ch s trong th ng là m t lo i ch tiêu t ng đ i bi u hi n m i quan h so sánh gi a hai m c đ
nào đó c a m t hi n t ng kinh t .
- Trong th ng kê có nh ng ch s :
C n c vào ph m vi tính toán : Ch s cá th và ch s t ng h p.
C n c vào tính ch t c a ch tiêu nghiên c u: Ch s c a ch tiêu s l ng và ch s c a ch tiêu
ch t l ng
C n c vào đi u ki n th i gian và không gian: Ch s th i gian và ch s không gian.
2. Hãy trình bày cách tính ch s cá th ; ch s không gian; ch s t ng h p?
+ Ch s cá th ( c a ch tiêu s l ng; c a ch tiêu ch t l ng)
+ Ch s t ng h p (c a ch tiêu s l ng; c a ch tiêu ch t l ng)
+ Ch s không gian (c a ch tiêu s l ng; c a ch tiêu ch t l ng)
3. Hãy trình bày h th ng ch s trong th ng kê? Nghiên c u h th ng ch s đ làm gì?
195
H th ng ch s
Ipq = Ip *Iq
Hay:
n n n

∑ pi (1) qi (1) ∑ pi (1) qi (1) ∑p i (0) qi (1)

1
n
100 = 1
n
100 * 1
n
100
∑p
1
i (0) qi ( 0 ) ∑p
1
i ( 0) qi (1) ∑p
1
i (0) qi ( 0 )

H th ng ch s Ipq = Ip x Iq có th đ c v n d ng đ phân tích cho các ch tiêu kinh t

t ng h p khác do nh h ng c a các nhân t có liên quan.
4. Có tài li u th ng kê v tình hình tiêu th s n ph m c a m t doanh nghi p B u đi n nh
sau:
L ng tiêu th Giá bán (1000đ) M c tiêu th (1000đ)
S n K g c q0 K báo K g c K báo K g c K báo cáo
ph m cáo q1 p0 cáo p1 p0q0 p1q1
A 1000 1100 500 450 500.000 495.000
B 2000 2400 300 240 600.000 576.000
C 4000 6000 400 400 1.600.000 2.400.000
Yêu c u tính ch s cá th và ch s chung?
1. Ch s cá th :
q1A 1100
iqA = = = 1.1 Hay 110 %.
q0A 1000
q1B 2400
iqB = = = 1,2 hay 120 %.
q 0B 2000
q1C 6000
i = C =
C
q = 1,5 hay 150 %.
q0 4000
2. Ch s chung
500 * 1100 + 300 * 2400 + 400 * 6000
Iq = = 1,359
500000 + 600000 + 1600000

Ip =
∑p i (1) qi (1)
=
1100 * 450 + 2400 * 240 + 6000 * 400 3471000
= = 0,945
∑p i (0) qi (1) 1100 * 500 + 2400 * 300 + 6000 * 400 3670000
5. Có tài li u v kh i l ng s n ph m d ch v tiêu th và giá bán các s n ph m c a hai đ n
v (trên hai đ a ph ng khác nhau) nh sau. Tính ch s không gian v giá c và l ng s n
ph m d ch v tiêu th hai đ n v A Và B
S n ph m nv A nv B
d ch v qiA piA qiB piB qiA+qiB
X 450 30 550 32 1000
Y 320 28 280 25 600
Z 840 22 660 20 1500

196
 I p (A / B ) =
∑p i
A
( q A i + q iB )
=
30 * 1000 + 28 * 600 + 22 * 1500
= 1, 036
∑p i
B
( q iA + q iB ) 32 * 1000 + 25 * 600 + 20 * 1500

Ngh a là giá bán đ n v A cao h n đ n v B là 3,6 %. Và

∑ q iA p i
I q (A / B )= i

∑ q iB p i

Giá bán trung bình c a các s n ph m d ch v là:

30 * 450 + 32 * 550
pX = = 31,10
450 + 550
28 * 320 + 25 * 280
pY = = 26,60
320 + 280
22 * 840 + 20 * 660
pZ = = 21,12
840 + 660
Do đó:
450 * 31,1 + 26,6 * 320 + 21,12 * 840
I q ( A / B) = = 1,045
550 * 31,1 + 280 * 26,6 + 660 * 21,12

CH NG 7
1. K t qu ho t đ ng c a doanh nghi p đ c bi u hi n nh th nào? Nhi m v c a công tác
th ng kê?
K t qu ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p là nh ng s n ph m d ch v mang l i l i ích
tiêu dùng xã h i. Nh ng s n ph m d ch v này ph i phù h p v i l i ích kinh t và trình đ v n
minh c a tiêu dùng xã h i, đ c ng i tiêu dùng ch p nh n. K t qu ho t đ ng kinh doanh là
m c tiêu m i ho t đ ng trong k s n xu t kinh doanh c a doanh nghi p. K t qu này đ c bi u
th b ng h th ng ch tiêu (hi n v t, giá tr ).
K t qu ho t đ ng kinh doanh c a doanh nghi p đ c bi u th b ng h th ng ch tiêu sau:
- V i h th ng ch tiêu hi n v t (hi n v t quy c) là s n l ng s n ph m d ch v b u chính
vi n thông (theo lo i s n ph m và d ch v )
- V i ch tiêu giá tr là doanh thu kinh doanh các s n ph m d ch v b u chính vi n thông.
2. T i sao khi th ng kê s n l ng doanh thu l i ph i phân t th ng kê? Cách th c phân t ?
th ng kê s n l ng doanh thu c n ti n hành phân t . Tu theo m c đích và nhi m v mà
có cách th c phân t khác nhau. Thông th ng phân t theo k t c u d ch v ; theo nhóm khách
hàng s d ng; theo nhóm c c phí; theo l u l ng t i các h ng và theo th i gian t i đ n.
3. T i sao ph i th ng kê nghiên c u bi n đ ng s n l ng doanh thu? Ph ng pháp th ng kê
nghiên c u?
S n l ng doanh thu th c hi n qua các th i k khác nhau có giá tr khác nhau. ph c v
cho công tác l p k ho ch c n ph i nghiên c u bi n đ ng c a chúng. Ph ng pháp ch y u đ
nghiên c u bi n đ ng là ph ng pháp so sánh đ i chi u. Vi c so sánh đ i chi u đ c th c hi n
cho t ng lo i s n ph m d ch v .

197
4. Hãy trình bày các ch tiêu th ng kê ch t l ng d ch v đi n tho i trên m ng c đ nh m t
đ t?
- Ch tiêu ch t l ng k thu t:
T l cu c g i đ c thi t l p thành công

Ch t l ng tho i

chính xác ghi c c

T l cu c g i tính c c và l p hóa đ n sai

- Ch tiêu ch t l ng ph c v

kh d ng c a m ng

S c đ ng dây thuê bao

Ch tiêu th i gian ch s a ch a s c đ ng dây thuê bao

Th i gian thi t l p d ch v

Khi u n i c a khách hàng v ch t l ng d ch v

D ch v h tr khách hàng

5. Hãy trình bày các ch tiêu th ng kê ch t l ng d ch v đi n tho i trên m ng di đ ng m t

đ t?
- Ch tiêu ch t l ng k thu t:
T l cu c g i đ c thi t l p thành công

T l cu c g i b r i

Ch t l ng tho i

chính xác ghi c c

T l cu c g i tính c c và l p hóa đ n sai

- Ch tiêu ch t l ng ph c v

kh d ng c a d ch v

Ch tiêu khi u n i c a khách hàng v ch t l ng d ch v

D ch v h tr khách hàng

6. Hãy trình bày các ch tiêu th ng kê ch t l ng d ch v đi n tho i VoIP?

- Ch tiêu ch t l ng k thu t:
T l cu c g i đ c thi t l p thành công

Ch t l ng tho i

Th i gian tr sau quay s trung bình

Th i gian tr t đ u cu i đ n đ u cu i trung bình

198
 chính xác ghi c c

T l cu c g i tính c c và l p hóa đ n sai

- Ch tiêu ch t l ng ph c v

kh d ng c a d ch v

Ch tiêu khi u n i c a khách hàng v ch t l ng d ch v

H i âm khi u n i c a khách hàng

D ch v h tr khách hàng

7. Hãy trình bày các ch tiêu th ng kê ch t l ng d ch v Internet

* D ch v truy nh p Internet gián ti p qua m ng vi n thông c đ nh m t đ t
- Các ch tiêu ch t l ng k thu t
T l truy nh p thành công
T l k t n i không b gián đo n
Th i gian thi t l p k t n i trung bình
T c đ t i d li u trung bình
L ul ng s d ng trung bình
- Các ch tiêu ch t l ng ph c v
kh d ng c a d ch v
Khi u n i c a khách hàng v ch t l ng d ch v
H i âm khi u n i c a khách hàng
D ch v h tr khách hàng
* D ch v k t n i Internet
- Ch tiêu ch t l ng k thu t
L ul ng s d ng trung bình
- Các ch tiêu ch t l ng ph c v
kh d ng c a d ch v
Khi u n i c a khách hàng v ch t l ng d ch v
H i âm khi u n i c a khách hàng
D ch v h tr khách hàng
* D ch v truy nh p ADSL?
- Ch tiêu ch t l ng k thu t:
T c đ t i d li u trung bình

L ul ng s d ng trung bình

199
 T l dung l ng truy nh p b tính c c sai

- Ch tiêu ch t l ng ph c v

kh d ng c a d ch v

Th i gian thi t l p d ch v

Th i gian kh c ph c k t n i

Khi u n i c a khách hàng v ch t l ng d ch v

H i âm khi u n i c a khách hàng

D ch v h tr khách hàng

CH NG 8
1. Hãy trình bày cách th c th ng kê s l ng và k t c u lao đ ng?
- Th ng kê s l ng lao đ ng: S l ng lao đ ng tham gia vào quá trình ho t đ ng kinh doanh
BCVT trong k đ c th ng kê theo các ch tiêu s lao đ ng hi n có trong danh sách; S lao đ ng
hi n có bình quân trong danh sách
- Th ng kê k t c u lao đ ng : K t c u lao đ ng đ c th hi n b ng t tr ng lao đ ng lo i j so v i
t ng s lao đ ng c a đ n v , doanh nghi p. K t c u lao đ ng theo ch c n ng; Theo gi i tính ;
Theo đ tu i; Theo dân t c; Theo trình đ v n hoá ; Theo trình đ chuyên môn và theo thâm niên
công tác.
2. Hãy trình bày cách th c th ng kê nghiên c u bi n đ ng và tình hình s d ng lao đ ng?
- Th ng kê nghiên c u bi n đ ng s l ng lao đ ng, th c ch t là nghiên c u tình hình t ng gi m
lao đ ng. N i dung nghiên c u có th đ c ti n hành đ i v i t ng s lao đ ng ho c ch ti n hành
đ i v i b ph n lao đ ng tr c ti p. V n d ng ph ng pháp dãy s th i gian đ bi u hi n đ c đi m
bi n đ ng lao đ ng. Tu theo dãy s th i gian, mà tính các ch s th i v
- Th ng kê nghiên c u tình hình s d ng lao đ ng nh m phát hi n tình tr ng s d ng lãng phí lao
đ ng, tìm các bi n pháp khai thác đ y đ m i kh n ng ti m tàng v lao đ ng, t ng c ng qu n lý
ch t ch vi c s d ng lao đ ng, góp ph n s d ng có hi u qu các y u t ho t đ ng s n xu t kinh
doanh. Khi th ng kê nghiên c u tình hình s d ng s l ng lao đ ng thông th ng có 2 cách:
gi n đ n và liên h .
3. Trình bày th ng kê nghiên c u s d ng th i gian lao đ ng theo ngày công?

200
 T ng s ngày theo l ch

T ng s ngày th
b y, ch nh t và
T ng s ngày công ch đ
ngày l

T ng s ngày công có th s d ng cao nh t Ngày ngh phép

T ng s ngày công có m t S ngày v ng m t

T ng s ngày S ngày
công làm vi c ng ng vi c
S ngày công
th c t trong ch
làm thêm
đ

T ng s ngày công làm vi c th c t

hoàn toàn
4. Trình bày th ng kê nghiên c u s d ng th i gian lao đ ng theo gi công?

T ng s gi công ch đ
S gi công làm thêm T ng s gi công làm vi c S gi ng ng vi c
th c t trong ch đ
T ng s gi công làm vi c th c t hoàn toàn
5. Trình bày th ng kê nghiên c u ch tiêu n ng su t lao đ ng?
ph n ánh nh h ng c a các nhân t khác nhau đ i v i n ng su t lao đ ng c n th ng kê
tính toán:
- N ng su t lao đ ng 1 gi :
- N ng su t lao đ ng 1 ngày:
- N ng su t lao đ ng 1 n m
6. Trình bày th ng kê ti n l ng c b n, ti n l ng th c t và ti n l ng bình quân?
Qu l ng c b n: TLcb = T . Lbq 12
Qu l ng th c t : TLtt = Dt. ptl
M cl ng bình quân

CH NG 9
1. Hãy trình bày cách th c th ng kê s l ng và k t c u tài s n c đ nh?
- S l ng TSC hi n có c a doanh nghi p đ c th ng kê theo hai ch tiêu: s l ng TSC có
đ u k và cu i k ; s l ng TSC có bình quân trong k . Khi th ng kê s l ng TSC theo ch

201
tiêu giá tr , đúng ra ph i s d ng giá tr khôi ph c vì lúc đó có tài li u chính xác và có th so sánh
các th i k liên ti p v i nhau. Tuy nhiên giá tr khôi ph c không có th ng xuyên cho nên ph i s
d ng giá tr ban đ u v i s ch p nh n sai l ch gi a các th i k khác nhau.
- Th ng kê k t c u TSC nh m ph n ánh đ c đi m trang b k thu t c a các đ n v , doanh
nghi p. C n c đ th ng kê xác đ nh k t c u TSC là d a vào cách phân TSC theo lo i và theo
nhóm TSC . Khi th ng kê k t c u TSC có th th ng kê theo t ng th i đi m ho c tính bình
quân trong k . Gía tr TSC dùng đ th ng kê là giá tr khôi ph c. Nh ng do không có giá tr
khôi ph c th ng xuyên nên ph i s d ng giá tr ban đ u v i s ch p nh n sai l ch nh t đ nh.
2. Hãy trình bày cách th c th ng kê nghiên c u bi n đ ng và hi n tr ng TSC ?
- Trong ho t đ ng kinh doanh c a các đ n v , doanh nghi p, TSC th ng bi n đ ng do nhi u
nguyên nhân. Chính vì v y đ nghiên c u bi n đ ng TSC c n ph i l p b ng cân đ i TSC .
B ng cân đ i này ph n ánh giá tr TSC có đ u k , giá tr TSC t ng, gi m trong k theo lo i và
nhóm TSC . T b ng cân đ i TSC tính các ch tiêu bi n đ ng TSC
- Th ng kê nghiên c u hi n tr ng TSC nh m nghiên c u n ng l c TSC . TSC hao mòn càng
nhi u thì khó phát huy tính n ng s d ng. Ng c l i TSC hao mòn càng ít s làm cho s n l ng
s n ph m d ch v t ng lên.
3. Trình bày th ng kê nghiên c u tình hình s d ng và hi u qu s d ng tài s n c đ nh ?
Th ng kê nghiên c u tình hình s d ng và hi u qu s d ng TSC s đánh giá đúng kh n ng
ho t đ ng c a TSC , trên c s đó đ a ra quy t đ nh v hi n đ i hoá TSC , t ng c ng TSC
và b o qu n, t n d ng TSC t t h n.
4. Trình bày th ng kê nghiên c u tình hình cung c p, d tr đ m b o v t t cho ho t đ ng
kinh doanh?
Ki m tra, đánh giá tình hình th c hi n k ho ch cung c p v t t theo yêu c u đ y đ
Ki m tra, đánh giá tình hình th c hi n k ho ch cung c p v t t theo yêu c u k p th i và đ u đ n.
ki m tra, đánh giá tình hình c n ph i l p b ng theo dõi s l ng và th i đi m nh p v t t
trong k . Trên c s đó, ti n hành nghiên c u và phân tích m c đ đ m b o s n xu t kinh doanh
t ng lo i v t t .
5. Trình bày th ng kê nghiên c u tình hình s d ng v t t ; tình hình th c hi n đ nh m c
tiêu hao v t t cho m t đ n v s n ph m d ch v ?
- S d ng ti t ki m v t t là m t trong nh ng bi n pháp tích c c đ h th p giá thành s n ph m
d ch v . Nhi m v c a th ng kê s d ng v t t là nghiên c u và xây d ng h th ng ch tiêu ph n
ánh tình hình s d ng v t t , phân tích kh i l ng v t t đã tiêu hao trong ho t đ ng s n xu t kinh
doanh, xác đ nh các nhân t nh h ng đ có nh ng k t lu n đúng đ n v tình hình s d ng v t t
c a doanh nghi p. Ki m tra và phân tích tình hình s d ng v t t .
- Th ng kê tình hình th c hi n đ nh m c tiêu hao v t t cho m t đ n v s n ph m d ch v là
nhi m v quan tr ng c a th ng kê v t t nh m xác đ nh m c ti t ki m hay lãng phí v t t so v i
đ nh m c. ph n ánh tình hình th c hi n đ nh m c tiêu hao v t t cho m t đ n v s n ph m
d ch v , ta xác đ nh các ch s tu theo tr ng h p tr ng h p s d ng m t lo i v t t đ s n xu t
cung c p m t lo i s n ph m d ch v ; Tr ng h p s d ng m t lo i v t t đ s n xu t cung c p
nhi u lo i s n ph m d ch v ; Tr ng h p s d ng nhi u lo i v t t đ s n xu t cung c p m t lo i

202
s n ph m d ch v và tr ng h p s d ng nhi u lo i v t t đ s n xu t cung c p nhi u lo i s n
ph m d ch v .

CH NG 10
1. Trình bày cách th c th ng kê chi phí ho t đ ng kinh doanh và nghiên c u bi n đ ng chi
phí?
- Chi phí ho t đ ng kinh doanh c a các đ n v , các b ph n đ c th ng kê t p h p theo bi u m u
quy đ nh và đ c phân thành 3 bi u:
- Giá v n hàng bán (bi u B02-KTNB)
- Chi phí bán hàng (bi u B03-KTNB)
- Chi phí qu n l?ý (bi u B04-KTNB)
Khi th ng kê theo các bi u trên, chi phí đ c th ng kê theo y u t :
+ Ti n l ng công nhân tr c ti p
+ Chi phí v t li u: g m v t li u cho s n xu t, khai thác nghi p v ; v t li u cho s a ch a tài
s n và nhiên li u.
+ Chi phí d ng c s n xu t
+ Chi phí kh u hao TSC
+ Chi phí d ch v mua ngoài
+ Chi phí b ng ti n khác
- Th ng kê nghiên c u bi n đ ng chi phí ch y u s d ng ph ng pháp so sánh đ i chi u:
- So sánh chi phí th c hi n v i chi phí k ho ch đ th y đ c t ng gi m so v i k ho ch.
- So sánh chi phí th c hi n v i chi phí k tr c đ th y đ c t c đ t ng chi phí.
Khi so sánh đ i chi u ti n hành c so sánh gi n đ n, so sánh liên h , so sánh b ng s tuy t đ i
và so sánh b ng s t ng đ i.
2. Hãy trình bày cách th c th ng kê tình hình th c hi n k ho ch giá thành?
Th ng kê tình hình th c hi n k ho ch giá thành đ c th c hi n trong tr ng h p doanh
nghi p s n xu t cung c p m t lo i s n ph m d ch v và tr ng h p s n xu t cung c p nhi u lo i
s n ph m d ch v . Ph ng pháp th ng kê nghiên c u ch y u là ph ng ph ng pháp ch s
3. Trình bày th ng kê nghiên c u tình hình bi n đ ng giá thành theo th i gian?
Th ng kê nghiên c u bi n đ ng giá thành s n ph m d ch v theo th i gian là nghiên c u s
bi n đ ng liên t c c a giá thành trong m t th i k nào đó nh m giúp cho đ n v , doanh nghi p
th y đ c xu th và t c đ bi n đ ng c a giá thành, trên c s đó có nh ng quy t đ nh v chi phí
s n xu t, giá bán s n ph m d ch v cho phù h p v i kh n ng c a đ n v , doanh nghi p và th
tr ng tiêu th
4. Trình bày th ng kê các kho n m c giá thành?
Th ng kê giá thành theo kho n m c chi phí đ c ti n hành riêng cho kho n m c ti n l ng,
v t t , kh u hao tài s n c đ nh, chi phí chung.
203
- Chi phí ti n l ng công nhân trong giá thành s n ph m d ch v ch u nh h ng b i hai nhân t
là l ng th i gian lao đ ng tiêu hao đ s n xu t cung c p m t đ n v s n ph m d ch v và ti n
l ng tr cho m t đ n v th i gian lao đ ng.
- nh h ng c a chi phí v t li u đ n giá thành s n ph m d ch v bi u hi n hai nguyên nhân:
l ng v t li u s d ng vào s n xu t cung c p s n ph m d ch v và đ n giá v t li u.
- Chi phí kh u hao là lo i chi phí c đ nh nên trong m t th i k s n xu t kinh doanh, n u s n
ph m d ch v càng nhi u ch ng t s d ng TSC hi u qu cao và do đó chi phí kh u hao tính cho
m t đ n v s n ph m d ch v càng gi m.
- Chi phí chung là nh ng chi phí không th tính tr c ti p mà ph i dùng ph ng pháp phân b các
kho n chi phí vào giá thành. c đi m c a lo i chi phí này th ng không đ i ho c thay đ i r t ít
khi có s thay đ i l n v kh i l ng s n ph m d ch v . Vì v y chi phí chung trong giá thành ch u
nh h ng c a s l ng kho n chi và kh i l ng s n ph m d ch v s n xu t cung c p.
5. Trình bày th ng kê chi phí tính cho 1000 đ ng doanh thu?
Các đ n v , doanh nghi p th ng s n xu t cung c p nhi u lo i s n ph m d ch v . đánh
giá đúng tình hình bi n đ ng c ng nh phân tích tình hình th c hi n k ho ch giá thành toàn b
s n ph m d ch v , c n ph i th ng kê và phân tích ch tiêu chi phí tính cho 1000 đ ng doanh thu.
Ch tiêu này ph n ánh m c chi phí c n b ra đ có đ c 1000 đ ng doanh thu. Ch tiêu chi phí
tính cho 1000 đ ng doanh thu càng th p ch ng t hi u qu ho t đ ng kinh doanh càng l n. Có ba
nhân t tác đ ng nh h ng đ n ch tiêu này, đó là s n l ng và k t c u s n l ng; giá thành đ n
v s n ph m d ch v ; m c c c tính cho m t đ n v s n ph m d ch v .

CH NG 11
1. Hãy trình bày cách th c th ng kê v n đ u t c b n? (Th ng kê kh i l ng v n và
nghiên c u bi n đ ng kh i l ng v n)
Khi th ng kê v n đ u t c b n ti n hành th ng kê kh i l ng v n đ u t c b n; th ng kê
nghiên c u bi n đ ng kh i l ng v n. C s đ th ng kê c n c vào biên b n nghi m thu s d ng
công trình. Th ng kê bi n đ ng kh i l ng v n đ u t c b n giúp cho ta th y đ c xu h ng
phát tri n c a v n đ u t theo th i gian và không gian. Khi nghiên c u v n đ này th ng dùng
ph ng pháp ch s .
2. Hãy trình bày cách th c th ng kê m c v n c đ nh bình quân trong k , m c v n c đ nh
t i th i đi m?
- M c v n c đ nh t i m t th i đi m ph n ánh kh i l ng v n c đ nh c a đ n v , doanh nghi p
t i th i đi m h ch toán. Vì v y thông qua ch tiêu này có th nh n th c đ c tình hình v n c
đ nh c a đ n v , doanh nghi p t i m t th i đi m c n thi t, đ ng th i là c s đ tính ch tiêu m c
v n bình quân. Trong th c t th i đi m h ch toán đ c ch n th ng là đ u k ho c cu i k c a
tháng, qu? ho c n m. Có th th ng kê, tính toán ch tiêu này theo hai ph ng pháp tr c ti p và
ph ng pháp gián ti p.
- Trong m t th i k th ng kê, nghiên c u, do nhi u nguyên nhân khác nhau, v n c đ nh th ng
xuyên bi n đ ng. th y đ c m c đ đi n hình khái quát v v n c đ nh doanh nghi p s d ng
trong k nào đó, c n ph i th ng kê tính toán m c v n c đ nh bình quân. Vi c th ng kê tính toán

204
m c v n c đ nh bình quân trong k đ c tính b ng công th c bình quân theo th i gian và th ng
áp d ng trong tr ng h p có kho ng cách th i gian đ u nhau.
3. Trình bày th ng kê nghiên c u hi u su t s d ng v n c đ nh?
Hi u su t s d ng v n c đ nh là ch tiêu t ng đ i so sánh giá tr doanh thu so v i v n c
đ nh bình quân trong m t th i k nào đó c a đ n v , doanh nghi p. Hi u su t v n c đ nh cho bi t
trong m t th i k c th , 1 đ ng v n c đ nh c a đ n v , doanh nghi p có th tham gia làm ra bao
nhiêu đ ng doanh thu, vì v y đ c coi là m t ch tiêu hi u qu s d ng v n r t quan tr ng.
4. Th ng kê v n l u đ ng đ c th c hi n v i nh ng ch tiêu nào?
V n l u đ ng c a doanh nghi p là s ti n ng tr c v tài s n l u đ ng s n xu t và tài s n
l u thông nh m đ m b o cho quá trình tái s n xu t c a doanh nghi p đ c th c hi n th ng
xuyên, liên t c. V n l u đ ng luân chuy n toàn b giá tr ngay trong m t l n, tu n hoàn liên t c
và hoàn thành m t vòng tu n hoàn sau m t chu k s n xu t. Th ng kê v n l u đ ng đ c ti n
hành v i các ch tiêu kh i l ng, k t c u và hi u qu s d ng v n l u đ ng
5. Trình bày th ng kê các t su t l i nhu n?
D a vào n i dung và cách phân lo i, trong doanh nghi p th ng kê, tính toán các ch tiêu t
su t l i nhu n sau đây;
- T su t l i nhu n chung trên giá thành
L i nhu n
=
Giá thành
- T su t l i nhu n sau thu trên giá thành
L i nhu n sau thu
=
Giá thành
- T su t l i nhu n chung trên v n
L i nhu n
=
V n s n xu t
- T su t l i nhu n sau thu trên v n
L i nhu n sau thu
=
V n s n xu t
Các ch tiêu t su t l i nhu n trên v n còn đ c phân ra t su t l i nhu n trên v n c đ nh
và t su t l i nhu n trên v n l u đ ng.

205
 TÀI LI U THAM KH O

1. GS.TS Bùi Xuân Phong - Th ng kê và ng d ng trong BCVT. NXB B u đi n,

2005
2. Hà V n S n - Giáo trình Lý thuy t th ng kê ng d ng trong qu n tr và kinh t ,
Nhà xu t b n Th ng kê, 2004
3. PGS.PTS Bùi Xuân Phong - Th ng kê doanh nghi p v n t i. Tr ng i h c
GTVT, 1996
4. PGS.TS Bùi Xuân Phong - Th ng kê và ng d ng. NXB Th ng kê, 2002
5. TS. H S Chi - Th ng kê doanh nghi p. NXB Tài chính, 2000
6. GS.TS. Ph m Ng c Ki m - Giáo trình Th ng kê doanh nghi p. NXB Lao đ ng -
Xã h i, 2002
7. TS. Nguy n Công Nh - Giáo trình Th ng kê công nghi p. NXB Th ng kê,
2003
8. PTS. Phan Công Ngh a - Giáo trình Th ng kê Lao đ ng. NXB Th ng kê, 1999
9. PGS.PTS. Nguy n Thi p, PTS Phan Công Ngh a - Giáo trình Th ng kê ch t
l ng. NXB Th ng kê, 1999

206
 PH L C

I. CÁC B NG S

B ng 1
m!
Giá tr c a h s C mx =
x ! (m − x ) !
x 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
2 1 2 1
3 1 3 3 1
4 1 4 6 4 1
5 1 5 10 10 5 1
6 1 6 15 20 15 6 1
7 1 7 21 35 35 21 7 1
8 1 8 28 56 70 56 28 8 1
9 1 9 36 84 126 126 84 36 9 1
10 1 10 45 120 210 252 210 120 45 10 1
11 1 11 55 165 330 462 462 330 165 55 11 1
12 1 12 66 220 495 792 924 792 495 220 66 12 1
13 1 13 78 286 705 1287 1716 1716 1287 715 286 78 13 1
14 1 14 91 364 1001 2002 3003 3432 3003 2002 1001 364 91 14 1
15 1 15 105 455 1365 3003 5005 4435 6435 5005 3003 364 45 105 15 1

207
 B ng 2

λx . e − λ
Giá tr P( x ) = (v i λ t 0,1 đ n 10,0)
x!
x λ 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0
0 0.9048 .8187 .7408 .6703 .6065 .5488 .4966 .4493 .4068 .3679
1 .0905 .1637 .2222 .2681 .3033 .3293 .3476 .3595 .3659 .3679
2 .0045 .0164 .0333 .0536 .0758 .0988 .1217 .1438 .1647 .1839
3 .0002 .0011 .0033 .0072 .0126 .0198 .0284 .0383 .0494 .0613
4 .0000 .0001 .0002 .0007 .0096 .0030 .0050 .0077 .0111 .0153
5 .0000 .0000 .0000 .0001 .0002 .0004 .0007 .0012 .0020 .0031
6 .0000 .0000 .0000 .0000 .0000 .0000 .0001 .0002 .0003 .0005
7 .0000 .0000 .0000 .0000 .0000 .0000 .0000 .0000 .0000 .0001
x λ 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 1,9 2,0
0 .3329 .3012 .2725 .2466 .2231 .2019 .1287 .1653 .1496 .1353
1 .3662 .3614 .3543 .3452 .3347 .3230 .3106 .2975 .2842 .2707
2 .2014 .2169 .2303 .2417 .2510 .2584 .2640 .2678 .2700 .2707
3 .0738 .0867 .0998 .1128 .1255 .1378 .1496 .1607 .1710 .1804
4 .0203 .0260 .0324 .0395 .0471 .0551 .0636 .0725 .0812 .0902
5 .0045 .0062 .0084 .0111 .0141 .0176 .0216 .0260 .0309 .0361
6 .0008 .0012 .0018 .0026 .0035 .0047 .0061 .0078 .0098 .0120
7 .0001 .0002 .0003 .0005 .0008 .0011 .0015 .0020 .0027 .0034
8 .0000 .0000 .0001 .0001 .0001 .0002 .0002 .0005 .0006 .0009
9 .0000 .0000 .0000 .0000 .0000 .0000 .0001 .0001 .0001 .0002
x λ 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 2,9 3,0
0 .1225 .1108 .1003 .0907 .0821 .0743 .0672 .0608 .0550 .0498
1 .2572 .2438 .2306 .2177 .2052 .1931 .1815 .1703 .1596 .1494
2 .2700 .2681 .2652 .2613 .2565 .2510 .2980 .2384 .2314 .2240
3 .1990 .1966 .2033 .2090 .2138 .2176 .2205 .2225 .2237 .2240
4 .0932 .1032 .1169 .1254 .1336 .1414 .1488 .1557 .1622 .1680
5 .0417 .0476 .0538 .0602 .0668 .0735 .0804 .0872 .0940 .1008
6 .0146 .0174 .0206 .0241 .0278 .0319 .0362 .0407 .0455 .0504
7 .0044 .0055 .0068 .0083 .0099 .0118 .0139 .0163 .0188 .0216
8 .0011 .0015 .0019 .0025 .0031 .0038 .0047 .0057 .0068 .0081
9 .0003 .0004 .0005 .0007 .0009 .0011 .0014 .0019 .0022 .0027
10 .0001 .0001 .0001 .0002 .0002 .0003 .0004 .0005 .0006 .0008
11 .0000 .0000 .0000 .0000 .0000 .0001 .0001 .0003 .0002 .0003
12 .0000 .0000 .0000 .0000 .0000 .0000 .0000 .0000 .0000 .0001
208
 B ng 2 (ti p theo)

x λ 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 3,8 3,9 4,0
0 0.0450 0408 0369 0334 0302 0273 0247 0224 0202 0146
1 1397 1304 1217 1135 1057 0984 0915 0850 0789 0733
2 2165 2087 2008 1929 1850 1771 1692 1615 1539 1465
3 2237 2226 2209 2186 2158 2125 2087 2046 2001 1954
4 1734 1781 1823 1858 1888 1932 1931 1944 1951 1954
5 1075 1140 1203 1264 1322 1377 1429 1477 1522 1563
6 0555 0608 0662 0716 0771 0826 0881 0936 0989 1042
7 0246 0278 0312 0348 0385 0425 0466 0508 0551 0595
8 0095 0111 0129 0148 0109 0295 0215 0241 0269 0298
9 0033 0040 0044 0056 0066 0076 0089 0102 0116 0132
10 0010 0013 0016 0019 0023 0028 0033 0039 0045 0053
11 0008 0004 0005 0006 0007 0009 0011 0013 0016 0019
12 0001 0001 0001 0002 0002 0003 0003 0004 0005 0006
13 0000 0000 0000 0000 0001 0001 0001 0001 0002 0002
14 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0001
x λ 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 4,9 5,0
0 0.0166 0150 0136 0123 0111 0101 0091 0082 0074 0067
1 0679 0630 0583 0540 0500 0462 0427 0395 0365 0337
2 1393 1323 1254 1188 1125 1063 1005 0948 0894 0842
3 1904 1852 1798 1743 1687 1631 1574 1517 1460 1404
4 1951 1944 1933 1917 1898 1875 1849 1820 1789 1755
5 1600 1633 1662 1687 1708 1725 1738 1747 1753 1753
6 1093 1143 1191 1237 1281 1323 1362 1398 1432 1460
7 0640 0606 0732 0778 0824 0869 0914 0959 1002 1044
8 0388 0360 0393 0428 0463 0500 0537 0575 0614 0653
9 0150 0168 0188 0209 0232 0250 0280 0307 0334 0365
10 0061 0071 0081 0092 0104 1008 0132 0147 0164 0187
11 0023 0027 0032 0037 0043 0049 0056 0064 0073 0083
12 0008 0009 0011 0014 0016 0019 0022 0026 0030 0034
13 0002 0003 0004 0005 0006 0007 0008 0009 0011 0013
14 0001 0001 0001 0001 0002 0002 0003 0003 0004 0005
15 0000 0000 0000 0000 0001 0001 0001 0001 0001 0002

209
 B ng 2 (ti p theo)

x λ 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7 5,8 5,9 6,0
0 0,0061 0055 0030 0015 0041 0037 0033 0030 0027 0025
1 0311 0287 0265 0244 0025 0207 0191 0176 0162 0149
2 0793 0746 0701 0659 0618 0580 0544 0509 0477 0446
3 1348 1293 1239 1185 1138 1082 1033 0985 0938 0992
4 1719 1681 1641 1600 1558 1515 1472 1428 1333 1339
5 1753 1748 1740 1728 1714 1697 1678 1656 1632 1606
6 1490 1515 1537 1555 1571 1584 1594 1601 1605 1606
7 1086 1125 1163 1200 1234 1267 1290 1386 1353 1377
8 0692 0731 0771 0810 0849 0087 0925 0962 0998 1033
9 0392 0423 0454 0486 0519 0551 0586 0620 0654 0688
10 0200 0220 0241 0262 0285 0309 0334 0359 0386 0413
11 0093 0104 0116 0129 0143 0157 0173 0190 0207 0225
12 0039 0045 0051 0058 0065 0073 0082 0092 0102 0113
13 0015 0018 0021 0024 0028 0032 0036 0041 0046 0052
14 0006 0007 0008 0009 0011 0013 0015 0017 0019 0022
15 0002 0002 0003 0003 0004 0005 0006 0007 0008 0009
16 0002 0001 0001 0001 0001 0002 0002 0003 0003 0003
17 0000 0000 0000 0000 0000 0001 0001 0001 0001 0001

210
 B ng 2 (ti p theo)

x λ 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 6,7 6,8 6,9 7,0
0 0.0022 0020 0018 0017 0015 0014 0012 0011 0010 0009
1 0137 0126 0116 0106 0098 0090 0082 0076 0071 0061
2 0417 0390 0364 0340 0318 0296 0276 0258 0070 0064
3 0848 0806 0765 0726 0688 0552 0617 0594 0552 0521
4 1294 1249 1205 1162 1118 1076 1034 0992 0952 0912
5 1579 1549 1519 1487 1454 1420 1385 1349 1314 1277
6 1605 1601 1595 1586 1575 1562 1546 1529 1511 1490
7 1399 1418 1405 1450 1462 1472 1480 1486 1489 1490
8 1066 1099 1130 1160 1188 1215 1240 1263 1284 1304
9 0723 0751 0791 0825 0585 0891 0923 0954 0985 1014
10 0441 0469 0498 0528 0558 0588 0618 0649 0679 0710
11 0245 0265 0285 0307 0330 0353 0377 0401 0426 0452
12 0124 0137 0150 0164 0179 0194 0210 0227 0245 0264
13 0058 0065 0073 0081 0089 0098 0108 0119 0130 0142
14 0025 0029 0033 0037 0041 0046 0052 0058 0064 0071
15 0010 0012 0014 0016 0018 0020 0023 0026 0029 0033
16 0004 0005 0005 0006 0007 0008 0010 0011 0013 0014
17 0001 0002 0002 0002 0003 0003 0004 0004 0005 0006
18 0000 0001 0002 0001 0001 0001 0001 0002 0002 0002
19 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0001 0001 0001

211
 B ng 2 (ti p theo)

x λ 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 7,6 7,7 7,8 7,9 8,0
0 0,0080 0007 0007 0006 0006 0005 0005 0004 0004 0003
1 0059 0054 0049 0045 0041 0038 0035 0032 0029 0027
2 0208 0194 0180 0167 0156 0145 0134 0125 0116 0107
3 0492 0464 0438 0413 0389 0366 0345 0324 0305 0286
4 0074 0836 0799 0764 0729 0696 0663 0632 0602 0573
5 1241 1204 1167 1130 01094 1057 1021 0986 0951 0916
6 1468 1445 1420 1394 1367 1339 1391 1290 1252 1001
7 1489 1486 1481 1474 1465 1454 1442 1400 1413 1396
8 1321 1337 1351 1363 1373 1382 1388 1391 1395 1396
9 1042 1070 1096 1121 1144 1167 1187 1207 1224 1241
10 0740 0770 0800 0829 0858 0887 0914 0941 0967 0993
11 0478 0504 0531 0558 0585 0613 0640 0667 0695 0722
12 0283 0303 0323 0344 0366 0388 0411 0434 0457 0481
13 0054 0168 0181 0196 0211 0227 0243 0260 0278 0296
14 0078 0086 0095 0104 0113 0123 0134 0145 0157 0169
15 0037 0041 0046 0051 0057 0062 0069 0075 0083 0090
16 0016 0019 0021 0024 0026 0030 0033 0037 0041 0045
17 0007 0008 0009 0010 0012 0013 0015 0017 0019 0021
18 0003 0003 0004 0004 0005 0006 0006 0007 0008 0009
19 0001 0001 0001 0002 0002 0002 0003 0003 0003 0004
20 0000 0000 0001 0001 0001 0001 0001 0001 0001 0002
21 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0001 0001

212
 B ng 2 (ti p theo)

x λ 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 8,7 8,8 8,9 9,0
0 0.003 0003 0002 0002 0002 0002 0002 0002 0001 0001
1 0025 0023 0021 0019 0017 0016 0014 0013 0012 0011
2 0100 0092 0086 0079 0074 0068 0063 0058 0054 0050
3 0269 0252 0237 0222 0208 0195 0183 0171 0160 0150
4 0544 0517 0491 0466 0443 0420 0398 0377 0375 0337
5 0882 0849 0816 0784 0752 0722 0692 0663 0635 0607
6 1191 1160 1128 1097 1066 1034 1003 0972 0941 0911
7 1378 1358 1338 1317 1294 1271 1247 1222 1197 1171
8 1395 1392 1388 1382 1375 1366 1356 1344 1332 1318
9 1256 1269 1280 1290 1299 1306 1311 1315 1317 1318
10 1017 1040 1063 1084 1104 1123 1140 1157 1172 1186
11 0749 0776 0802 0828 0853 0878 0902 0925 0948 0970
12 0505 0530 0555 0579 0604 0629 0654 0679 0703 0728
13 0315 0334 0354 0374 0395 0416 0438 0459 0481 0504
14 0182 0196 0210 0225 0240 0256 0272 0289 0306 0324
15 0098 0107 0116 0126 0136 0147 0158 0169 0182 1094
16 0050 0055 0060 0066 0072 0079 0080 0093 0101 0109
17 0024 0026 0029 0033 0036 0040 0044 0048 0053 0058
18 0011 0012 0014 0015 0017 0019 0021 0024 0026 0029
19 0005 0005 0006 0007 0008 0009 0010 0011 0012 0014
20 0002 0002 0002 0003 0003 0004 0004 0005 0005 0006
21 0001 0001 0001 0001 0001 0002 0002 0002 0002 0003
22 0000 0000 0000 0000 0001 0001 0001 0001 0001 0001

B ng 2 (ti p theo)
213
x λ 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 9,6 9,7 9,8 9,9 10,0
0 0.0001 0001 0001 0001 0001 0001 0001 0001 0001 0000
1 0010 0009 0009 0008 0007 0007 0006 0005 0005 0005
2 0046 0043 0040 0037 0034 0031 0029 0027 0025 0023
3 0140 0131 0123 0115 0107 0100 0093 0087 0081 0076
4 0319 0302 0285 0269 0254 0240 0226 0213 0201 0189
5 0581 0555 0530 0506 0483 0460 0439 0418 0390 0378
6 0881 0851 0822 0793 0764 0736 0709 0682 0656 0631
7 1145 1118 1091 1064 1037 1060 0982 0955 0928 0631
8 1302 1286 1268 1251 1232 1212 1191 1170 1148 1126
9 1317 1315 1306 1300 1293 1281 1284 1274 1263 1251
10 1198 1210 1249 1228 1235 1241 1245 1249 1250 1251
11 0991 1012 1031 1049 1067 1083 1098 1112 1125 1137
12 0752 0776 0799 0822 0844 0866 0888 0908 0928 0948
13 0526 0549 0572 0594 0617 0640 0662 0655 0707 0729
14 0342 0361 0380 0399 0419 0439 0459 0479 0500 0521
15 0208 0221 0235 0250 0265 0281 0297 0213 0330 0347
16 0118 0127 0137 0147 0157 0168 0180 0192 0204 0217
17 0063 0069 0075 0081 0088 0095 0103 0111 0119 0128
18 0032 0035 0039 0042 0046 0051 0055 0060 0065 0071
19 0015 0017 0019 0021 0023 0026 0028 0031 0034 0037
20 0007 0008 0009 0010 0011 0012 0014 0015 0017 0019
21 0003 0003 0004 0004 0005 0006 0006 0007 0008 0009
22 0001 0001 0002 0002 0002 0002 0003 0003 0004 0004
23 0000 0001 0001 0001 0001 0001 0001 0001 0002 0002
24 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0000 0001 0001 0001

214
 B ng 3
B ng giá tr c a λ
2

P
0,05 0,02 0,01 0,001
t do

1 3,84 5,41 6,64 10,83

2 5,99 7,82 9,21 13,82
3 7,82 9,84 11,34 16,22
4 9,49 11,67 13,28 18,46
5 11,07 13,39 15,09 20,52
6 12,59 15,03 16,81 22,46
7 14,07 16,62 18,48 24,32
8 15,51 18,17 20,09 26,12
9 16,92 19,68 21,67 27,88
10 18,31 21,16 23,21 29,59
11 19,68 22,62 24,72 31,26
12 21,03 24,05 26,22 32,91
13 22,36 25,47 27,69 33,91
14 23,68 26,87 29,14 34,53
15 25,00 28,26 30,58 37,70
16 26,30 29,63 32,00 39,25
17 27,59 30,63 33,00 40,25
18 28,87 32,35 34,80 42,31
19 30,14 33,69 36,19 43,82
20 31,41 35,02 37,57 45,32
21 32,67 36,34 38,93 46,80
22 33,92 37,66 40,29 48,27
23 35,17 38,97 41,64 49,73
24 36,42 40,27 42,98 51,18
25 37,67 41,57 44,31 52,62
26 38,88 42,86 45,64 54,05
27 40,41 44,14 46,96 55,48
28 41,34 45,42 48,28 56,89
29 42,56 46,69 49,59 58,30
30 43,77 47,96 50,89 59,70

215
 B ng 4
B ng giá tr c a D

P P
0,05 0,01 0,05 0,01
n n
1 0,975 0,995 21 0,287 0,344
2 0,842 0,929 22 0,281 0,337
3 0,708 0,829 23 0,275 0,330
4 0,624 0,734 24 0,269 0,323
5 0,563 0,669 25 0,264 0,317
6 0,519 0,617 26 0,259 0,311
7 0,483 0,576 27 0,254 0,305
8 0,454 0,542 28 0,250 0,300
9 0,430 0,513 29 0,246 0,295
10 0,409 0,489 30 0,242 0,290
11 0,391 0,468 31 0,238 0,285
12 0,375 0,441 32 0,234 0,281
13 0,361 0,432 33 0,231 0,277
14 0,349 0,418 34 0,227 0,275
15 0,338 0,404 35 0,224 0,269
16 0,327 0,392 36 0,221 0,265
17 0,318 0,381 37 0,218 0,262
18 0,309 0,371 38 0,215 0,258
19 0,301 0,361 39 0,213 0,255
20 0,294 0,352 40 0,210 0,252
〉 40 1,36/√ n 1,63/√ n

216
 B ng 5
t2
1 −
Giá tr c a hàm ϕ (t ) = e 2
2π

t 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
0,0 0.3989 3989 3989 3988 3986 3984 3982 3980 3977 3973
0,1 3970 3965 3965 3956 3951 3945 3939 3932 3925 3918
0,2 3910 3902 3894 3885 3876 3867 3857 3847 3836 3825
0,3 3814 3802 3790 3778 3765 3752 3739 3726 3712 3697
0,4 3683 3668 3653 3637 3621 3605 3589 3572 3555 3538
0,5 3521 3503 3485 3467 3449 3429 3410 3391 3372 3352
0,6 3332 3312 3292 3271 3251 3230 3209 3187 3166 3144
0,7 3123 3101 3079 3056 3034 3011 2989 2966 2943 2920
0,8 2897 2874 2850 2827 2803 2780 2756 2732 2709 2685
0,9 2661 2637 2613 2589 2565 2541 2510 2492 2468 2444
1,0 2420 2396 2371 2347 2323 2299 2275 2251 2227 2203
1,1 2179 2155 2131 2107 2083 2059 2036 2012 1989 1965
1,2 1942 1919 1895 1872 1849 1826 1804 1781 1758 1736
1,3 1714 1691 1669 1647 1626 1604 1582 1561 1539 1519
1,4 1497 1476 1456 1435 1415 1394 1374 1354 1334 1315
1,5 1295 1276 1257 1238 1219 1200 1182 1163 1145 1113
1,6 1100 1092 1174 1057 1040 1023 1000 0989 0873 0852
1,7 0940 0925 0909 0893 0800 0863 0848 0833 0818 0804
1,8 0790 0775 0761 0748 0734 0721 0707 0694 0681 0669
1,9 0656 0644 0632 0620 0608 0596 0584 0573 0562 0551
2,0 0540 0529 0519 0508 0498 0488 0478 0468 0459 0449
2,1 0440 0431 0422 0413 0404 0396 0388 0379 0371 0363
2,2 0355 0347 0339 0332 0325 0317 0310 0303 0297 0290
2,3 0283 0277 0270 0264 0258 0252 0246 0241 0235 0229
2,4 0224 0219 0213 0208 0203 0198 0194 0189 0184 0180
2,5 0175 0174 0167 0163 0158 0154 0151 0174 0143 0139
2,6 0136 0132 0129 0126 0122 0119 0116 0113 0110 0107
2,7 0104 0101 0099 0096 0093 0091 0088 0086 0084 0081
2,8 0078 0077 0075 0073 0071 0069 0067 0065 0063 0061
2,9 0060 0058 0056 0055 0053 0051 0050 0048 0048 0046
3,0 0044 0043 0042 0040 0039 0038 0037 0036 0035 0034

217
 B ng 6
B ng h s t ng quan r

P 0,10 0,05 0,02 0,01

t do

1 0,9877 0,9969 0,9995 0,9999

2 0,9000 0,9500 0,9800 0,9900
3 0,8054 0,8783 0,9343 0,9587
4 0,7293 0,8114 0,8822 0,9172
5 0,6694 0,7545 0,8329 0,8745
6 0,6215 0,7067 0,7887 0,8343
7 0,5822 0,6640 0,7498 0,7977
8 0,5491 0,6319 0,7155 0,7646
9 0,5214 0,6021 0,6851 0,7348
10 0,4973 0,5760 0,6581 0,7079
11 0,4762 0,5529 0,6339 0,6835
12 0,4575 0,5324 0,6120 0,6614
13 0,4409 0,5239 0,5923 0,6411
14 0,4259 0,4973 0,5742 0,6226
15 0,4124 0,4821 0,5577 0,6055
16 0,4000 0,4683 0,5425 0,5897
17 0,3887 0,4555 0,5285 0,5751
18 0,3783 0,4438 0,5155 0,5614
19 0,3687 0,4329 0,5034 0,5487
20 0,3598 0,4227 0,4921 0,5368
25 0,3233 0,3809 0,4451 0,4869
30 0,2960 0,3494 0,4093 0,4487
35 0,2746 0,3246 0,3810 0,4182
40 0,2573 0,3044 0,3578 0,3932
45 0,2428 0,2875 0,3384 0,3721
50 0,2306 0,2732 0,3218 0,3541
60 0,2108 0,2500 0,2948 0,3248
70 0,1954 0,2319 0,2737 0,3017
80 0,1829 0,2172 0,2565 0,2830
90 0,1726 0,2050 0,2422 0,2673
100 0,1638 0,1946 0,2301 0,2540

218
 II. CÁC M U BI U

M u s : B02KTNB
T p đoàn BCVT Vi t Nam
n v ..............................
CHI PHÍ S N XU T KINH DOANH THEO Y U T
Quý .............. N m 200
n v tính: đ ng

Phát sinh trong k

Mã s Kinh doanh b u chính vi n thông Kinh doanh khác h ch toán riêng
Ch tiêu Chi phí Chi phí Chi phí Chi phí Chi phí Chi phí Chi phí Chi phí
tr c ti p chung bán hàng qu n lý C ng tr c chung bán qu n lý C ng
DN ti p hàng DN
A B 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1. Chi phí nguyên li u, v t li u, đ ng l c.... 0201
- V t li u cho SXSP, cho khai thác nghi p v 0202
- V t li u dùng cho s a ch a tài s n 0203
- Nhiên li u, đ ng l c 03
- Chi phí d ng c s n xu t
2. Chi phí kh u hao TSC
3. Chi phí ti n l ng và các kho n ph c p,
ti n n ca
- Ti n l ng theo đ n giá 0101
- Ti n l ng thêm gi 0103
- Ti n n ca 0104
4. BHXH, BHYT, KPC , Chi ho t đ ng c a
t ch c ng, oàn th
- BHXH, BHYT, KPC 0104

219
- Chi ho t đ ng c a t ch c ng, oàn th 0810
5. Chi phí d ch v mua ngoài
- S a ch a TSC thuê ngoài 0701
- i n, n c mua ngoài 0702
- V n chuy n b c d thuê ngoài 0703
- Hoa h ng đ i lý 0704
- Chi phí thuê thu 0705
- Chi phí thu n khó đòi 0706
- Chi mua b o hi m tài s n 0707
- D ch v thuê ngoài khác 0708
- Chi phí c c k t n i 0710
6. Chi phí b ng ti n khác
- Thu phí, l phí, chi phí b o hành 05
- Chi phí d phòng 06
- B o h lao đ ng 0801
- Tuyên truy n, qu ng cáo, ti p th , khuy n m i 0802
- Khánh ti t, giao d ch đ i ngo i 0803
- B túc đào t o 0804
- Chi s a ch a tài s n 0805
- Trích tr c chi s a ch a tài s n 0806
- Tr lãi ti n vay 0807
- Chi phí b ng ti n khác 0808
- Chi nghiên c u khoa h c, c i ti n sáng ki n 0809
- Chi n p qu vi n thông công ích 0812
T ng c ng (1 – 6)

220
 Lu k t đ u n m đ n cu i k báo cáo
Mã s Kinh doanh b u chính vi n thông Kinh doanh khác h ch toán riêng
Ch tiêu Chi phí Chi phí Chi phí Chi phí Chi phí Chi phí Chi phí Chi phí
tr c ti p chung bán hàng qu n lý C ng tr c chung bán qu n lý C ng
DN ti p hàng DN
A B 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
1. Chi phí nguyên li u, v t li u, đ ng l c.... 0201
- V t li u cho SXSP, cho khai thác nghi p v 0202
- V t li u dùng cho s a ch a tài s n 0203
- Nhiên li u, đ ng l c 03
- Chi phí d ng c s n xu t
2. Chi phí kh u hao TSC
3. Chi phí ti n l ng và các kho n ph c p,
ti n n ca
- Ti n l ng theo đ n giá 0101
- Ti n l ng thêm gi 0103
- Ti n n ca 0104
4. BHXH, BHYT, KPC , Chi ho t đ ng c a
t ch c ng, oàn th
- BHXH, BHYT, KPC 0104
- Chi ho t đ ng c a t ch c ng, oàn th 0810
5. Chi phí d ch v mua ngoài
- S a ch a TSC thuê ngoài 0701
- i n, n c mua ngoài 0702
- V n chuy n b c d thuê ngoài 0703
- Hoa h ng đ i lý 0704
- Chi phí thuê thu 0705

221
- Chi phí thu n khó đòi 0706
- Chi mua b o hi m tài s n 0707
- D ch v thuê ngoài khác 0708
- Chi phí c c k t n i 0710
6. Chi phí b ng ti n khác
- Thu phí, l phí, chi phí b o hành 05
- Chi phí d phòng 06
- B o h lao đ ng 0801
- Tuyên truy n, qu ng cáo, ti p th , khuy n m i 0802
- Khánh ti t, giao d ch đ i ngo i 0803
- B túc đào t o 0804
- Chi s a ch a tài s n 0805
- Trích tr c chi s a ch a tài s n 0806
- Tr lãi ti n vay 0807
- Chi phí b ng ti n khác 0808
- Chi nghiên c u khoa h c, c i ti n sáng ki n 0809
- Chi n p qu vi n thông công ích 0812
T ng c ng (1 – 6)

L p ngày tháng n m
Ng i l p bi u K toán tr ng Giám đ c
(Ký, h tên) (Ký, h tên) (Ký, h tên, đóng d u)

222
 M u s : B04KTNB
T p đoàn BCVT Vi t Nam
n v ...............................
CHI PHÍ BÁN HÀNG
Quý .................n m 200
n v tính: đ ng

Phát sinh trong k Lu k t đ u n m

Ch tiêu Mã s Kinh doanh Kinh doanh Kinh doanh Kinh doanh
d ch v BCVT khác h ch toán C ng d ch v khác h ch C ng
riêng BCVT toán riêng
A B 1 2 3 4 5 6
1. Chi phí nhân viên 01
- Ti n l ng theo đ n giá 0101
- BHXH, BHYT, KPC 0102
- Ti n l ng thêm gi 0103
- Ti n n ca 0104
2. Chi phí v t li u bao bì 02
- V t li u bao bì 0201
- V t li u cho s a ch a tài s n 0202
- Nhiên li u 0203
3. Chi phí d ng c , đ dùng 03
4. Chi phí kh u hao TSC 04
5. Chi phí b o hành 05
6. Chi phí d phòng 06
7. Chi phí d ch v mua ngoài 07
- S a ch a tài s n thuê ngoài 0701
- i n, n c mua ngoài 0702
- V n chuy n b c d thuê ngoài 0703

223
- Hoa h ng đ i lý 0704
- D ch v mua ngoài khác 0708
8. Chi phí b ng ti n khác 08
- B o h lao đ ng 0801
- Tuyên truy n, qu ng cáo, ti p th , khuy n m i 0802
- Khánh ti t, giao d ch đ i ngo i 0803
- S a ch a tài s n c đ nh 0805
- Chi phí b ng ti n khác 0808
C ng 11
Trong đó: Chi s a ch a tài s n 12

L p ngày tháng n m
Ng i l p bi u K toán tr ng Giám đ c
(Ký, h tên) (Ký, h tên) (Ký, h tên, đóng d u)

224
 M u s : B05KTNB
T p đoàn BCVT Vi t Nam
n v ...............................
CHI PHÍ QU N LÝ DOANH NGHI P
Quý .................n m 200
n v tính: đ ng

Phát sinh trong k Lu k t đ u n m

Ch tiêu Mã s Kinh doanh Kinh doanh Kinh doanh Kinh doanh
d ch v BCVT khác h ch toán C ng d ch v khác h ch C ng
riêng BCVT toán riêng
A B 1 2 3 4 5 6
1. Chi phí nhân viên qu n lý 01
- Ti n l ng theo đ n giá 0101
- BHXH, BHYT, KPC 0102
- Ti n l ng thêm gi 0103
- Ti n n ca 0104
2. Chi phí v t li u qu n lý 02
- V t li u cho qu n lý 0201
- V t li u cho s a ch a tài s n 0202
- Nhiên li u, đ ng l c 0203
3. Chi phí đ dùng v n phòng 03
4. Chi phí kh u hao TSC 04
5. Thu phí và l phí 05
6. Chi phí d phòng 06
- Tái c c u doanh nghi p 0601
- H p đ ng có r i ro l n 0602
- D phòng ph i tr khác 0608
7. Chi phí d ch v mua ngoài 07

225
- S a ch a tài s n thuê ngoài 0701
- i n, n c mua ngoài 0702
- V n chuy n b c d thuê ngoài 0703
- Chi phí thu n khó đòi 0706
- D ch v mua ngoài khác 0708
- Chi phí c ck tn i 0710
8. Chi phí b ng ti n khác 08
- B o h lao đ ng, đ ng ph c 0801
- Tuyên truy n, qu ng cáo, ti p th , khuy n m i 0802
- Khánh ti t, giao d ch đ i ngo i 0803
- B túc đào t o 0804
- S a ch a tài s n c đ nh 0806
- Tr lãi vay ngân hàng 0807
- Chi phí b ng ti n khác 0808
- Chi nghiên c u khoa h c, c i ti n sáng ki n 0809
- Chi cho t ch c ng, đoàn th 0810
- Chi n p Qu vi n thông công ích 0812
C ng 11
Trong đó: Chi s a ch a tài s n 12

L p ngày tháng n m
Ng i l p bi u K toán tr ng Giám đ c
(Ký, h tên) (Ký, h tên) (Ký, h tên, đóng d u)

226
 M CL C
PH N I – LÝ THUY T TH NG KÊ ....................................................................................3
CH NG 1............................................................................................................................... 3
CÁC PH NG PHÁP TRÌNH BÀY S LI U TH NG KÊ .............................................3
GI I THI U .................................................................................................................................................... 3
M c đích, yêu c u ........................................................................................................................................ 3
N i dung chính............................................................................................................................................. 3
N I DUNG ....................................................................................................................................................... 3
1.1. M T S KHÁI NI M TH NG KÊ..................................................................................................... 3
1.2. CÁC PH NG PHÁP TRÌNH BÀY S LI U TH NG KÊ.............................................................. 7
TÓM T T N I DUNG ................................................................................................................................. 11
CÂU H I VÀ BÀI T P ................................................................................................................................ 11
CH NG 2............................................................................................................................. 13
CÁC M C C A HI N T NG TH NG KÊ ............................................................13
GI I THI U .................................................................................................................................................. 13
M c đích, yêu c u: ..................................................................................................................................... 13
N i dung chính:.......................................................................................................................................... 13
N I DUNG ..................................................................................................................................................... 13
2.1. S TUY T I.................................................................................................................................. 13
2.2 S T NG I ................................................................................................................................. 14
2.3. S BÌNH QUÂN ................................................................................................................................ 16
2.4. CÁC CH TIÊU ÁNH GIÁ BI N THIÊN C A TIÊU TH C................................................. 24
2.5. PHÂN PH I TRONG TH NG KÊ.................................................................................................... 31
TÓM T T N I DUNG ................................................................................................................................. 42
CÂU H I VÀ BÀI T P ................................................................................................................................ 42
CH NG 3............................................................................................................................. 45
I U TRA CH N M U ....................................................................................................... 45
GI I THI U .................................................................................................................................................. 45
M c đích, yêu c u: ..................................................................................................................................... 45
N i dung chính:.......................................................................................................................................... 45
N I DUNG ..................................................................................................................................................... 45
3.1. KHÁI NI M, U NH C I M VÀ PH M VI S D NG I U TRA CH N M U. ...................... 45
3.2. I U TRA CH N M U NG U NHIÊN .......................................................................................... 46
3.3 I U TRA CH N M U PHI NG U NHIÊN.................................................................................... 58
TÓM T T N I DUNG ................................................................................................................................. 59
CÂU H I VÀ BÀI T P ................................................................................................................................ 60
CH NG 4............................................................................................................................. 61
T NG QUAN VÀ H I QUY ............................................................................................. 61
GI I THI U .................................................................................................................................................. 61
M c đích, yêu c u: ..................................................................................................................................... 61
N i dung chính:.......................................................................................................................................... 61
N I DUNG ..................................................................................................................................................... 61
4.1. KHÁI NI M........................................................................................................................................ 61
4.2. LIÊN H T NG QUAN TUY N TÍNH GI A HAI TIÊU TH C S L NG........................... 62
4.3. LIÊN H T NG QUAN PHI TUY N GI A HAI TIÊU TH C S L NG.............................. 65
4.4. LIÊN H T NG QUAN TUY N TÍNH GI A NHI U TIÊU TH C S L NG. ................... 68
TÓM T T N I DUNG ................................................................................................................................. 69
227
 CÂU H I VÀ BÀI T P ................................................................................................................................71
CH NG 5 ............................................................................................................................ 72
DÃY S TH I GIAN............................................................................................................ 72
GI I THI U ..................................................................................................................................................72
M c đích, yêu c u: .....................................................................................................................................72
N i dung chính: ..........................................................................................................................................72
N I DUNG .....................................................................................................................................................72
5.1. KHÁI NI M, PHÂN LO I VÀ Ý NGH A C A DÃY S TH I GIAN..........................................72
5.2. CÁC CH TIÊU PHÂN TÍCH DÃY S TH I GIAN........................................................................73
5.3. CÁC PH NG PHÁP BI U HI N XU H NG PHÁT TRI N C A HI N T NG ..................77
5.4. D BÁO TH NG KÊ NG N H N ..................................................................................................83
TÓM T T N I DUNG..................................................................................................................................85
CÂU H I VÀ BÀI T P ................................................................................................................................86
CH NG 6 ............................................................................................................................ 87
CH S TRONG TH NG KÊ ............................................................................................. 87
GI I THI U ..................................................................................................................................................87
M c đích, yêu c u: .....................................................................................................................................87
N i dung chính: ..........................................................................................................................................87
N I DUNG .....................................................................................................................................................87
6.1.KHÁI NI M, Ý NGH A, PHÂN LO I CH S .................................................................................87
6.2. PH NG PHÁP TÍNH CH S .........................................................................................................88
6.3 H TH NG CH S ............................................................................................................................94
TÓM T T N I DUNG..................................................................................................................................95
CÂU H I VÀ BÀI T P ................................................................................................................................96
PH N II:................................................................................................................................. 97
TH NG KÊ HO T NG KINH DOANH DOANH NGHI P ...................................... 97
CH NG 7 ........................................................................................................................... 97
TH NG KÊ K T QU HO T NG KINH DOANH ................................................... 97
C A DOANH NGHI P ........................................................................................................ 97
GI I THI U ..................................................................................................................................................97
M c đích, yêu c u: .....................................................................................................................................97
N i dung chính: ..........................................................................................................................................97
N I DUNG .....................................................................................................................................................97
7.1. K T QU HO T NG KINH DOANH VÀ NHI M V TH NG KÊ ........................................97
7.2. TH NG KÊ S N L NG DOANH THU HO T NG KINH DOANH......................................98
7.3 TH NG KÊ BI N NG S N L NG DOANH THU HO T NG KINH DOANH..............100
7.4 TH NG KÊ CH T L NG S N PH M D CH V ......................................................................101
TÓM T T N I DUNG................................................................................................................................125
CÂU H I VÀ BÀI T P ..............................................................................................................................125
CH NG 8 .......................................................................................................................... 127
TH NG KÊ LAO NG TI N L NG DOANH NGHI P........................................ 127
GI I THI U ................................................................................................................................................127
M c đích, yêu c u: ...................................................................................................................................127
N i dung chính: ........................................................................................................................................127
N I DUNG ...................................................................................................................................................127
8.1. TH NG KÊ LAO NG DOANH NGHI P ..................................................................................127
8.2. TH NG KÊ S D NG TH I GIAN LAO NG .........................................................................132
8.3. TH NG KÊ N NG SU T LAO NG .........................................................................................135
228
 8.4 TH NG KÊ TI N L NG .............................................................................................................. 137
TÓM T T N I DUNG ............................................................................................................................... 139
CÂU H I VÀ BÀI T P .............................................................................................................................. 140
CH NG 9........................................................................................................................... 141
TH NG KÊ TÀI S N DOANH NGHI P......................................................................... 141
GI I THI U ................................................................................................................................................ 141
M c đích, yêu c u: ................................................................................................................................... 141
N i dung chính:........................................................................................................................................ 141
N I DUNG ................................................................................................................................................... 141
9.1. TH NG KÊ TÀI S N C NH..................................................................................................... 141
9.2 TH NG KÊ TÀI S N L U NG ................................................................................................. 147
TÓM T T N I DUNG ............................................................................................................................... 152
CÂU H I VÀ BÀI T P .............................................................................................................................. 153
CH NG 10......................................................................................................................... 154
TH NG KÊ CHI PHÍ S N XU T VÀ GIÁ THÀNH .................................................... 154
S N PH M D CH V ......................................................................................................... 154
GI I THI U ................................................................................................................................................ 154
M c đích, yêu c u: ................................................................................................................................... 154
N i dung chính:........................................................................................................................................ 154
N I DUNG ................................................................................................................................................... 154
10.1 CHI PHÍ S N XU T, GIÁ THÀNH S N PH M D CH V VÀ NHI M V TH NG KÊ ....... 154
10.1.1 Chi phí s n xu t và giá thành s n ph m d ch v .................................................... 154
10.2 TH NG KÊ CHI PHÍ S N XU T VÀ GIÁ THÀNH S N PH M D CH V ............................. 160
10.3 TH NG KÊ NGHIÊN C U BI N NG CHI PHÍ S N XU T KINH DOANH....................... 161
10.4 TH NG KÊ NGHIÊN C U TÌNH HÌNH TH C HI N K HO CH GIÁ THÀNH S N PH M
D CH V ................................................................................................................................................. 162
10.5 TH NG KÊ NGHIÊN C U BI N NG GIÁ THÀNH S N PH M D CH V THEO TH I
GIAN........................................................................................................................................................ 163
10.6 TH NG KÊ PHÂN TÍCH M I QUAN H GI A TH C HI N K HO CH GIÁ THÀNH V I
BI N NG GIÁ THÀNH S N PH M D CH V .............................................................................. 163
10.7 TH NG KÊ NGHIÊN C U NH H NG C A T NG KHO N M C CHI PHÍ N GIÁ
THÀNH S N PH M D CH V ............................................................................................................. 165
10.8 NGHIÊN C U M I QUAN H GI A GIÁ BÁN, GIÁ THÀNH VÀ L I NHU N ................... 167
10.9 TH NG KÊ CH TIÊU CHI PHÍ TÍNH CHO 1000 NG DOANH THU.................................. 167
TÓM T T N I DUNG ............................................................................................................................... 168
CÂU H I VÀ BÀI T P .............................................................................................................................. 169
CH NG 11......................................................................................................................... 170
TH NG KÊ TÀI CHÍNH DOANH NGHI P ................................................................... 170
GI I THI U ................................................................................................................................................ 170
M c đích, yêu c u: ................................................................................................................................... 170
N i dung chính:........................................................................................................................................ 170
N I DUNG ................................................................................................................................................... 170
11 .1 TH NG KÊ V N U T C B N ......................................................................................... 170
11.1.2. Th ng kê kh i l ng v n đ u t xây d ng c b n................................................ 171
11.2 TH NG KÊ V N C NH .......................................................................................................... 174
11.3 TH NG KÊ V N L U NG ...................................................................................................... 177
11.4 TH NG KÊ L I NHU N HO T NG KINH DOANH............................................................ 182
TÓM T T N I DUNG ............................................................................................................................... 185
CÂU H I VÀ BÀI T P .............................................................................................................................. 186

229
H NG D N TR L I..................................................................................................... 187
CH NG 1 ..................................................................................................................................................187
CH NG 2 ..................................................................................................................................................187
CH NG 3 ..................................................................................................................................................190
CH NG 4 ..................................................................................................................................................192
CH NG 5 ..................................................................................................................................................193
CH NG 6 ..................................................................................................................................................195
CH NG 7 ..................................................................................................................................................197
CH NG 8 ..................................................................................................................................................200
CH NG 9 ..................................................................................................................................................201
CH NG 10 ................................................................................................................................................203
CH NG 11 ................................................................................................................................................204
TÀI LI U THAM KH O ................................................................................................... 206
PH L C.............................................................................................................................. 207
I. CÁC B NG S .........................................................................................................................................207
II. CÁC M U BI U.....................................................................................................................................219
M C L C............................................................................................................................. 227

230
TH NG KÊ DOANH NGHI P
Mã s : 417TKD340

Ch u trách nhi m b n th o
TRUNG TÂM ÐÀO T O B U CHÍNH VI N THÔNG 1