PY 5205

ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΗ ΒΛΑΒΗ ΚΑΙ

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ

Δρ. Φοίβος Ε. Παπαμάλης

fpapamalis@mitropolitiko.edu.gr
 Εισαγωγή στη Νευροψυχολογία και μεθοδολογία
αξιολόγησης
• Τί είναι η νευροψυχολογία

• Ιστορία

• Μέθοδοι αξιολόγησης
Τί είναι η νευροψυχολογία

Η Γνωστική Νευροψυχολογία ερευνά κι εξηγεί τους μηχανισμούς των

γνωστικών λειτουργιών όπως η σκέψη, η μνήμη, η ανάγνωση, η γραφή, η
ομιλία, η αναγνώριση, χρησιμοποιώντας δεδομένα από τη
νευροπαθολογία.

Martin, 2006
 Η κλινική νευροψυχολογία
• Η εφαρμοσμένη επιστήμη, που έχει ως αντικείμενο μελέτης της, την

συμπεριφορική έκφραση της εγκεφαλικής λειτουργίας, αλλά και δυσλειτουργίας

(Lezak et al., 1995. Lezak et al., 2012).

• Επιρροές από την συμπεριφορική νευρολογία και την ψυχιατρική, αλλά και τις

παραδοσιακές ψυχομετρικές μεθόδους π.χ. των Galton, Binet, Spearman, κλπ.

• Αλματώδης ανάπτυξη για την ανάγκη να δοθούν άμεσες και ουσιαστικές

απαντήσεις σε πρακτικά ζητήματα, που αφορούν την θεραπεία και πρόληψη

εγκεφαλικών δυσλειτουργιών (Lezak et al., 1995).

 Σχετίζεται με τον κλάδο της γνωστικής ψυχολογίας η οποία μελετά τους μηχανισμούς
βασικών λειτουργιών του εγκεφάλου, όπως η μνήμη, η προσοχή, ο λόγος, οι οπτικο-
χωρικές λειτουργίες και οι εκτελεστικές λειτουργίες, του εγκεφάλου.

 Αντίληψη  Σχεδιασμός
 Προσοχή
 Σκέψη
 Μνήμη
 Γλώσσα
 Επίλυση προβλημάτων
 Σκοποί της Γνωστικής Νευροψυχολογίας
Να κατανοήσει την λειτουργία του εγκεφάλου σε φυσιολογικές και μετά από
βλάβες.

Να εξηγήσει τη σχέση της λειτουργίας αυτής σε βασικές ανθρώπινες λειτουργίες,

όπως η λήψη αποφάσεων, η αναγνώριση προσώπων, η ομιλία κτλ.

Να προτείνει θεραπευτικές παρεμβάσεις για δυσλειτουργίες που προκύπτουν μετά

από βλάβες.
Ιστορία της Γνωστικής Νευροψυχολογίας: η αρχή
• 3000-2500 πΧ.

• Edwin Smith Surgical Papyrus (Χειρουργικός Πάπυρος του Edwin Smith),

Αίγυπτος

• Πρώτη περιγραφή του εγκεφάλου, του εγκεφαλικού υγρού, και το πώς

αυτό σχετίζεται με τη συμπεριφορά.
Ιστορία της Γνωστικής Νευροψυχολογίας: η συνέχεια
• Andreas Vesalius (1514-1564), ανατόμος

• Εισήγαγε την μέθοδο της παρατήρησης.

• Ξεκίνησε την αναζήτηση για τοπογραφικό εντοπισμό των λειτουργιών

στον εγκέφαλο.
Ιστορία της Γνωστικής Νευροψυχολογίας: φρενολογία
• Franz Joseph Gall και Caspar Spurzheim (19ος αιώνας, αρχές).

• Εισήγαγαν τον όρο φρενολογία

• Κάθε όργανο είναι υπεύθυνο για μία συγκεκριμένη εκ γενετής γνωστική λειτουργία,
με την δημιουργία αντίστοιχου τμήματος στον εγκέφαλο, αναπτυγμένο ως
«φούσκωμα».

• Σωστά ανεπτυγμένο «φούσκωμα» στον εγκέφαλο=σωστή γνωστική λειτουργία.

Κακώς ανεπτυγμένο «φούσκωμα» στο εγκέφαλο=κακή γνωστική λειτουργία.
Ιστορία της Γνωστικής Νευροψυχολογίας:
Σύγχρονη Νευροψυχολογία
• Brodmann και άλλοι (19ος αιώνας, τέλη)

• Χαρτογράφηση του εγκεφάλου

• Δημιουργία αξόνων λειτουργίας

• Σύνδεση των αξόνων με συγκεκριμένες κατηγορίες γνωστικών

λειτουργιών.
Προσεγγίσεις της ανθρώπινης γνωστικής
λειτουργίας
Πειραματική Γνωστική Ψυχολογία: Πραγματοποίηση πειραμάτων σε υγιή
άτομα σε εργαστηριακές συνθήκες

Γνωστική Νευροψυχολογία: Μελέτη γνωστικών εκπτώσεων σε ασθενείς με

εγκεφαλικές βλάβες

Υπολογιστική Γνωσιακή επιστήμη: Δημιουργία μοντέλων στον υπολογιστή

για την κατανόηση των γνωστικών λειτουργιών

Γνωσιακή Νευροεπιστήμη: Χρησιμοποίηση τεχνικών εγκεφαλικής

απεικόνισης για την μελέτη πλευρών της εγκεφαλικής λειτουργίας και
δομής
Ιστορία της Γνωστικής Νευροψυχολογίας:
Νευροψυχολογία στον 21ο αιώνα
• Ολοκληρώθηκε μεγάλο μέρος του εντοπισμού των λειτουργιών.

• Άρχισε να αναγνωρίζεται η διαφορά των λειτουργιών από διαφορετικές

βλάβες (αμνησία για γεγονότα με αμνησία για πρόσωπα).

• Η ανάπτυξη της τεχνολογίας συνέβαλε στην γρήγορη ανάπτυξη του

εντοπισμού, εξήγησης και παρέμβασης σε γνωστικές λειτουργίες λόγω
εγκεφαλικής βλάβης.
Γνωστικής Νευροψυχολογίας:
 Γνωστά ιστορικά παραδείγματα
• Phineas P. Gage (1823–1860)

 Αμερικανός αρχιμάστορας κατασκευής σιδηρόδρομου. Το 1848 έγινε

έκρηξη στην οποία μια μεγάλη σιδερένια ράβδος (1m και 3cm)
διαπέρασε εντελώς το κεφάλι του, καταστρέφοντας μεγάλο μέρος
του αριστερού μετωπιαίου λοβού του εγκεφάλου. Οι αναφερόμενες
επιπτώσεις στην συμπεριφορά και την προσωπικότητά του κατά τα
υπόλοιπα 12 χρόνια της ζωής του ήταν τέτοιες που οι φίλοι του
έλεγαν ότι "δεν είναι πλέον ο Gage".

A M C
 Γνωστά ιστορικά παραδείγματα
 Ανήσυχος, ασεβής

 Ανυπόμονος

 Ανυπάκουος όταν κάτι έρχεται σε

σύγκρουση με τις επιθυμίες του,

 Κατά περιόδους ενθουσιώδης

 Αύξηση φαντασίας σε
δραστηριότητες, οι οποίες όμως
σπάνια ολοκληρωνόταν.

A M C
 Γνωστά ιστορικά παραδείγματα
 Οι βλάβες

 μεγάλο μέρος του αριστερού

μετωπιαίου λοβού

 φλοιώδεις περιοχές

 ετερόπλευρες περιοχές

 Broca’s area

 κάποιες δεξιές προμετωπιαίες

περιοχές

A M C
 Γνωστά ιστορικά παραδείγματα
• Louis Victor Leborgne (Tan)
 Όταν ήταν 30 ετών, ο Louis Victor Leborgne έχασε την ικανότητα να
μιλάει με τρόπο που να έβγαζε νόημα. Έλεγε μόνο Ταν (συνήθως διπλό).
Αυτή η συλλαβή συνοδευόταν με εκφραστικές χειρονομίες για να είναι
σίγουρος για την επικοινωνία. Είχε ιστορικό επιληψίας. Δεν εμφάνιζε
σημάδια σωματικού ή γνωστικού τραύματος. Η νοημοσύνη του φαινόταν
ανεπηρέαστη, οι ψυχικές και σωματικές του ικανότητες, άθικτες και με
ανταπόκριση. Φάνηκε να κατανοεί ό, τι του ζητούνταν και έκανε ό, τι

A M C
μπορούσε για να ανταποκριθεί κατά τρόπο ουσιαστικό.
 Γνωστά ιστορικά παραδείγματα
 Χειρουργήθηκε το 1861 από τον Broca.

 Ο Broca ονόμασε τη βλάβη apheme, ή aphimia, η απώλεια της

αρθρωτής ομιλίας.

 Οι βλάβες

 Η βιοψία του εγκεφάλου του αποκάλυψε μια μεγάλη βλάβη στην

μετωπιαία περιοχή - συγκεκριμένα, στην οπίσθια κάτω μετωπιαία
αύλακα.

A M C
Μέθοδοι αξιολόγησης
 Μέθοδοι αξιολόγησης: σκοπός τους

• Η μέτρηση των εγκεφαλικών λειτουργιών.

• Η αναλυτική χαρτογράφηση της δομής του.

• Ο έλεγχος των θεραπευτικών παρεμβάσεων.

Η νευροψυχολογική αξιολόγηση
Καλείται να εξυπηρετήσει τέσσερις κύριους σκοπούς:

Διαγνωστικούς

Θεραπευτικούς,

Αξιολογικούς/διαμορφωτικούς των προγραμμάτων αποκατάστασης

Ερευνητικούς
 Μέθοδοι αξιολόγησης:
συνεργαζόμενες επιστήμες
• Ψυχολόγοι • Φαρμακοποιοί

• Ψυχίατροι • Ιατροί

• Ακτινολόγοι • Βιοχημικοί
 Μέθοδοι αξιολόγησης:
είδη αξιολόγησης
Αμιγώς ψυχολογικές

• Τεστ γνωστικών ικανοτήτων

Κατά τους εξεταζόμενους

• Μελέτες περίπτωσης

• Ομαδικές/συγκριτικές μελέτες
 Μέθοδοι αξιολόγησης:
είδη αξιολόγησης
Τεχνικές
• Ηλεκτροεγκεφαλογράφημα (EEG)
καταγράφει την ηλεκτρική
δραστηριότητα των μυών του
εγκεφάλου.
διάγνωση παθήσεων των
κινητικών νευρώνων και των
εγκεφαλικών μυών, βλαβών
του εγκεφάλου και επιληψίας.
 Μέθοδοι αξιολόγησης:
είδη αξιολόγησης
Τεχνικές
• Μαγνητοεγκεφαλογραφία (MEG)
μέτρησης της νευρωνικής
δραστηριότητας του εγκεφάλου
μέσω υπολογισμού των μαγνητικών
πεδίων που συνοδεύουν την
δραστηριότητα.
ίδια εξέταση με το EEG, βασιζόμενη
όμως στις αλλαγές των μαγνητικών πεδίων και όχι στις αλλαγές τάσης.
στόχος ο εντοπισμός της εστίας.
 Μέθοδοι αξιολόγησης:
είδη αξιολόγησης
Τεχνικές
• Τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων
(Positron Emission Tomography, PET)
τεχνική της πυρηνικής ιατρικής.
ραδιοφάρμακο το οποίο καθηλώνεται
εκεί που υπάρχει παθολογική εστία.
Διασπάται εκπέμποντας ποζιτρόνια.
συμβάλλει και στο σχεδιασμό μιας
θεραπείας
 Μέθοδοι αξιολόγησης:
είδη αξιολόγησης
Τεχνικές
• Απεικόνιση μαγνητικού συντονισμού
(Magnetic Resonance Imaging, MRI).
μέθοδος παραγωγής εικόνων του
ανθρώπινου σώματος χρησιμοποιώντας το φαινόμενο του Πυρηνικού Μαγνητικού
Συντονισμού
(διεγείρουμε δείγμα πυρήνων του κυττάρου,
αποδιεγείρεται και εκπέμπει την ενέργεια).
εντοπίζει με ακρίβεια τα σημεία της βλάβης
του εγκεφάλου.
 Μέθοδοι αξιολόγησης:
είδη αξιολόγησης
Τεχνικές
• Λειτουργική Απεικόνιση Μαγνητικού Συντονισμού (functional Magnetic Resonance
Imaging, fMRI).
οι νευρώνες χρειάζονται ενέργεια όταν θέλουμε να κάνουμε κάποια συγκεκριμένη
πράξη, ζητάνε επιπλέον αίμα, το αίμα μεταφέρεται σε αυτές τις περιοχές και το fMRI
μετράει την αύξηση στην ροή του αίματος.
Για ατόμα με ψυχικές διαταραχές.
Λειτουργική Απεικόνιση Μαγνητικού Συντονισμού (functional
Magnetic Resonance Imaging, fMRI).
Βασικά μέρη του εγκεφάλου
τον μετωπιαίο λοβό (με τις εκτελεστικές λειτουργίες και την εκτέλεση
κινήσεων)

τον βρεγματικό λοβό (με την σύνθεση οπτικών και σωματικών-χωρικών

πληροφοριών)

τον ινιακό λοβό με την οπτική αντίληψη και επεξεργασία

τους κροταφικούς λοβούς (αμφίπλευρα)με την ακουστική αντίληψη

Λιμβικό σύστημα(ως έναν ακόμη πέμπτο λοβό) σχετίζεται περισσότερο

με τα συναισθήματα
 Το λιμβικό σύστημα
• Αποτελείται από τον υποθάλαμο, τον θάλαμο, τον ιππόκαμπο, την
αμυγδαλή, το μεσολόβιο και το οσφρητικό σύστημα

• Ρυθμίζει τις συμπεριφορικές αντιδράσεις σε σχέση με τους

ομοιοστατικούς μηχανισμούς (π.χ. ρύθμιση θερμοκρασίας σώματος) και
το ενδοκρινολογικό σύστημα (π.χ. πρόκληση παραγωγής νοραδρεναλίνης
από τα επινεφρίδια).
 Το λιμβικό σύστημα
• Το οσφρητικό σύστημα πέρα από την διάκριση μεταξύ μυρωδιών,
επηρεάζει συγκεκριμένες αναμνήσεις και συναισθήματα
• Η αμυγδαλή έχει άμεση σχέση με το άγχος και τις φοβικές αντιδράσεις
και συμβάλλει στις παρορμητικές συμπεριφορές
• Ο ιππόκαμπος είναι το "αρχείο” της μνήμης. Κάποιες πληροφορίες-
σήματα στέλνονται από τον ιππόκαμπο και την αμυγδαλή στον
υποθάλαμο.
• Ο υποθάλαμος έχει άμεση σχέση με συμπεριφορές που προάγουν τη
ζωή, όπως συμπεριφορές απόδρασης, μάχης, αναζήτησης τροφής/νερού,
σεξουαλικού συντρόφου και ύπνου. Σε συναισθηματικό επίπεδο δείχνει
να επιδρά στην επιθετικότητα και το θυμό.
• Έτσι απ’ ότι φαίνεται οι δομές του εγκεφάλου καθορίζουν το πως
νοιώθουμε και λειτουργούν με έναν αυτόνομο, αλλά παράλληλα και
συνεργατικό τρόπο, ώστε να καλύψουν τις ανάγκες του οργανισμού και να
προάγουν τη ζωή του
Η αμυγδαλή (λέγεται έτσι λόγω του σχήματός της που μοιάζει με αμύγδαλο) είναι
συνδεδεμένη (και) με το οσφρητικό σύστημα και πέρα από περιοχή που έχει άμεση σχέση
με το άγχος και τις φοβικές αντιδράσεις, συμβάλλει και στις ορμητικές συμπεριφορές
• Ο ιππόκαμπος (λέγεται έτσι λόγω του σχήματός του που μοιάζει με ιππόκαμπο),
είναι το "αρχείο” της μνήμης. Κάποιες πληροφορίες-σήματα στέλνονται από τον
ιππόκαμπο και την αμυγδαλή στον υποθάλαμο και ελέγχει το ενδοκρινολογικό
σύστημα μέσω της υπόφυσης και το αυτόνομο νευρικό σύστημα μέσω
επίδρασης στο συμπαθητικό και παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα (μαζί
καθορίζουν όλες τις δράσεις του αυτόνομου νευρικού συστήματος, όπως την
έκκριση κορτιζόλης και αδρεναλίνης σε στρεσογόνες/αγχογόνες καταστάσεις).
• Ο υποθάλαμος έχει άμεση σχέση με συμπεριφορές που προάγουν τη ζωή, όπως
συμπεριφορές απόδρασης, μάχης, αναζήτησης τροφής/νερού, σεξουαλικού
συντρόφου και ύπνου
• Σε συναισθηματικό επίπεδο δείχνει να επιδρά στην επιθετικότητα και το θυμό.
Γνωστική Νευροψυχολογία

Ένα διεπιστημονικό πεδίο, που "παντρεύει” την Γνωστική Επιστήμη με την Γνωστική Ψυχολογία και
την βιολογία με την νευροεπιστήμη και έτσι διευκολύνεται η μελέτη του νου και του εγκεφάλου.
Μελετά τον εγκέφαλο σε επίπεδο ατόμων, κυττάρων, ομάδων κυττάρων (συστημάτων) και τέλος σε
επίπεδο συμπεριφορών
Υπάρχει άμεση σχέση συγκεκριμένων δομών με συγκεκριμένες συναισθηματικές (και όχι μόνο)
αντιδράσεις, όπως αυτές του θυμού, του φόβου, του άγχους και της απόλαυσης.
Ο τρόπος έρευνας του εγκεφάλου διεγείρει πολλά φιλοσοφικά και ηθικά ζητήματα - Νευροηθική.
Φυσικά ο άνθρωπος ως λογικό ον έχει την δυνατότητα να καθορίσει την συμπεριφορά του και να
προστατέψει τον εαυτό του από μια τέτοιου είδους εκμετάλλευση. Εσείς τι πιστεύεται;
Βιβλιογραφία
• Kolb, B., and Whishaw, I.Q. (2015) Fundamentals of Human Neuropsychology.
Seventh Edition. Worth Publishers.
• Martin, N. G. (2006). Human Neuropsychology. Prentice Hall, London, Europe.
ISBN 0-13-802331-X,xxiv

Χρήσιμες πηγές
• http://psychologein.dagorastos.net/2008/05/21/%CF%84%CE%B9-
%CE%B5%CE%AF%CE%BD%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%BF-fmri/