PANITIKANG FILIPINO din ang nangyari.
Sa pamamagitan ng mga panulat nina
Kabanata I
PANIMULA
Ang panitikan ay siyang lakas na nag-papakilos
sa alinmang uri ng lipunan. Malaki ang naiaambag ng
panitikan sa kultura at kabihasnan ng alinmang bansa.
Oo nga at angmga materyal na kultura gayon din ang
pulitika at ekonomiya ay malaki ang naiaambag sa
pagsulong ng mga bansa ngunit ang mga ito'y lumilipas
at nawawala, ngunit ang panitikang pasalita o pasulat ay
buhay habang panahon. Ito'y walang paglipas hanggang
may tao sa sangdaigdigan. Ang panitikan ay isang ilaw
na walang kamatay ang tumatanglaw sa kabihasnan ng
tao.
Ang panitikan ay kasaysayan ng kaluluwa ng
mga mamamayan. Sa panitikan nasasalamin ang mga
layunin, damdamin, panaginip, pag-asa, hinaing at
guniguni ng mga mamamayan o nasu sulat o
binabanggit sa maganda, makulay, makahulugan,
matalinhaga at masining na mga pahayag. Ang panitikan
ang nagbubunsod sa pagkilos ng mga mamamayan sa
kanilang pagkamakabayan o nasyonalismo. Ito ang lakas
na nagbubuklod ng kanilang damdamin, nagdidilat ng
kanilang mga mata sa katwiran at katarungan. Malaki
ang nagawang impluwensiya ng panitikan sa kasaysayan
ng daigdig. Kung ating bubuklatin ang mga nagawa ng
panitikan sa bawa't bansa sa iba't- ibang panahon ng
kasaysayan ay magugulat tayo sa naiambag nito sa pag-
unlad ng kabihasnan. Tunghayan natin ang "Uncle's Tom
Cabin” ni Harriet Beecher Stowe ng Amerika, ang “Social
Contract” ni Jean Jacques Russeau ng Pransiya at ang
Noli Me Tangere at El Filibusterismo ni Rizal. Hindi ba't
ang mga ito ang mga nagsilbing liwanag sa isipan ng
mga Amerikano, Pranses at mga Pilipinong ang hangarin
ay ang mga tunay na karapatan at kalayaang nararapat
tamasain ng tao? Hindi ba't ang mga ito ang nagsilbing
mitsa ng demokrasya at liberalismo sa daigdig? Ang
Uncles Tom Cabin" ang nagbunsod sa pagkakaisa ng
mga Amerikanong may kulay na ipakipaglaban ang
kanilang karapatan at katarungan sa harap ng batas at
ito'y nagwakas sa kanilang tagumpay sa Digmaang Sibil
sa Amerika. Ganyan din ang nangyari sa Pransiya. Nang
matalos ng mga Pranses na sila'y binigyan din ng ating
Maykapal ng karapatan at katarungan, sa pamamagitan
nga ng pagkakabasa nila ng sinulat ni Jean Jacques
Russeau na “Social Contract”, nabuksan ang kanilang
isipan at humiling sa kanilang pamahalaan ng mga
karapatang nararapat nilang tamasain ngunit nang sila'y
tanggihan sila'y nagkaisa-isa at naghimagsik at ito ang
Himagsikan sa Pransiya. Dito naman Pilipinas ay ganyan
Jose P. Rizal, Marcelo del Pilar, Graciano Lopez Jaena,
Hen. Antonio Luna, Mariano Ponce at mga iba pa, ang
damdaming makabayan ay napakilos, napagkaisa at
humantong din sa himagsikan at kalayaan ng bayan.
Ganyan ang nagagawa ng panitikan, nagsisimula sa
damdamin at mithiin ng mga makabagong manunulat at
pagkatapos ay kanilang ibubuhos sa panulat na may
sining, kulay, talinhaga, panimdim at guniguni.
Ang panitikan ay hindi lamang lumilinang ng
nasyonalismo kung hindi ito'y nag-iingat ng mga
karanasan, tradisyon at mga mithiin ng bawa't bansa.
Hinuhubog sa panitikan ang kagandahan ng kultura ng
bawa't lipunan. Dito nasusulat ang mga tunay na henyo
ng bawa't panahon. Halimbawa, ang matandang
Gresya'y ipinagmamalaki ang kanilang bayaning si
Alexander the Great at ang kanilang mga pilosopong
sina Aristotle at Plato na ang kanilang mga sinulat ay
kabang yaman ng panitikan hindi lamang ng kanilang
bansa kundi ng buong daigdig man. Ang Inglaterra ay
hindi lamang kinilala ng daigdig sa kanyang
kapangyarihan sa hukbong dagat at sa katihan kundi
gayon din sa mga walang kamatayang
bunga ng mga panulat nina Shakespeare at Chaucer.
Ang tunay na panitikan ay yaong walang kamatayan,
yaong nagpapahayag ng damdamin ng tao bilang ganti
niya o reaksiyon sa kanyang pang-araw-araw na
pagsusumikap upang mabuhay at lumigaya sa kanyang
kapaligiran at gayon din sa kanyang pagsusumikap na
makita ang Maykapal.
Ano ang Tunay na Panitikan?
Ang tunay na panitikan, ay yaong nagpapahayag
ng damdamin, panaginip at karanasan ng
sangkatauhang nasusulat sa maganda, makahulugan at
masining na mga pahayag. Ang tunay na kahulugan ng
panitikan ay nakikita sa mga katotohanang ito tungkol
sa nga ideya, isipan, at damdamin ng tao gaya ng pag-
ibig, kalungkutan kaligayahan, panibugho, galit,
pagkahabag, pag-alipusta,
paghihiganti at mga iba pa.
Ang kaunlaran ng panitikan ay nasasalig sa iba't-
ibang salik gaya ng kapaligirang panghiyograpiya, ang
hilig ng mga tao, ang kanilang paningin sa kagandahan,
ang kanilang karanasan, ang kanilang pagkamakabayan
at ang inahalaga sa lahat ay ang pagkakaroon ng mga
henyo sa pagsulat sa bawa't bansa. Ang panitikan ay
maaaring pasalita o pasulat.

Mga Kalagayang Nakapangyayari sa Panitikan
May mga salik na mahahalaga na siyang
nakapangyayari sa panitikan. Ang mga ito'y
ang mga sumusunod:
1. Ang klima
 Malaki ang nagagawa ng init o lamig, bagyo o
unos, baha at ulan sa isipan at damdamin ng
tao.
2. Ang Hanapbuhay o Tungkulin ng mga Tao
 Ang mga salita at pahayag sa panitikan ay
kaugnay ng hanapbuhay ng mga mamamayan.
3. Ang Pook o Kinatitirhan
 Ang hiyograpiya ay malaki ang nagagawang
impluwensiya sa isipan at damdamin ng tao.
Kung ang pook na kinatitirhan ng mga tao ay
may magagandang tanawin, mabundok,
madagat, sagana sa kabukiran at mga halaman,
ang mga ito ay siyang magiging laman ng
panitikan ng mga taong doo'y naninirahan.
4. Lipunan at Pulitika
 Ang sistema ng pamahalaan, ang idelohiya at
ugaling panlipunan gayon din ang kultura ng
mga tao ay nasasalamin sa panitikan ng bansa.
5. Edukasyon at Pananampalataya
 Ang saklaw at laman ng panitikan ay naaayon sa
edukasyon at pananampalataya ng mga
mamamayan. Kung busog ang isipan, dala ng
malawak na edukasyong natutuhan, ang mga
ito'y mababakas sa panitikan ng lahi. Gayon din
naman ang pananampalataya, ito'y laging
pinapaksa ng mga kilalang makata at
manunulat.
Ang Impluwensiya ng Panitikan
Ang panitikan ay may dalang mahahalagang
impluwensiya sa buhay, kaisipan at ugali ng tao at ito'y
may dalawang kalagayan:
(1) Ito'y nagpapaliwanag sa kahulugan ng
kalinangan at kabihasnan ng lahing
pinanggalingan ng panitikan.
(2) Dahil sa panitikan, ang mga tao sa
sangdaigdigan ay nagkakalapit ang mga
damdamin at kaisipan, nagkakaunawaan at
nagkakatulungan.
Marami ang mga akdang pampanitikang nagdala ng
malaking impluwensiya sa daigdig. Ang ilan sa mga ito'y
ang mga sumusunod:
1. Ang Banal na Kasulatan na siyang naging
batayan ng pananampalatayang Kristiyano
2. Ang Koran ng Arabia na siyang bibliya ng mga
Muslim.
3. Ang Iliad at Odyssey ni Homer ng Gresya na
siyang kinatutuhan ng mga mitolohiya at mga
alamat.
4. Ang Maha-Bharatas ng Indiya na siyang
kasaysayan ng kanilang pananampalataya.
5. Ang Divina Comedia ni Dante ng Italya na
nagpapahayag ng moralidad, pananampalataya
at pag-uugali ng mga Italyano ng panahong
yaon.
6. Ang Aklat ng mga Araw ni Confucius ng Tsina
na siyang naging batayan ng kalinangan at
Intsik.
7. Ang Aklat ng mga Patay ng Ehipto na
kinapapalooban ng mitolohiya at teolohiya ng
mga taga-Ehipto.
8. Ang Counterbury Tales ni Chaucer ng Inglaterra
na naglalaraw an ng mga ugaling Ingles at ng
kanilang pananam palataya.
9. Ang El Cid Campeador ng Espanya na
nagpapahayag ng kanilang mga alamat, pag-
uugali at kasaysayan.
10. Ang Uncle Tom's Cabin ni Harriet Beecher
Stowe ng Estados Unidos na nagbukas ng mata
ng mga Amerikano sa kaapihan ng mga lahing
itim at ang simula ng paglaganap ng
demokrasya sa daigdig.
Ang Kasaysayan ng Panitikang Pilipino
Kung ihahambing ang gulang ng Panitikang
Pilipino sa panitikan ng mga ibang dansa sa Europa ay
bata pa ang Panitikang Pilipino. Ang panitikang
Pilipinong pasulat ay may apat na raang taon lamang.
Ang kasaysayan ng panitikang Pilipino ay maikli pagkat
marami rito ang nasira at nasunog nang dumating ang
mga Kastila.
Ang panitikang Pilipino ay sumasakop sa
panahong bago pa dumating ang mga Kastila noong
1521 at bago pa sakupin ang Pilipinas ng imperyo ng
Madjapahit noong ika-14 na siglo. Ang lahat ng mga
nasulat o naipahayag sa iba't-ibang wikaing Pilipino
tungkol sa kanilang karanasan, isipan, damdamin at
tradisyong pasalita, ay Siyang masasabing panitikang
Pilipino.
Ang panitikang Pilipino ay may pambihirang
kabuuan. Ito'y nagsimula sa mga pasalitang tradisyon,
bago pa masakop ng imperyo ng Madjapahit ang
Pilipinas. Ang mga kalapit-bansa ng Pilipinas gaya ng
Indonesya, Malaysia, Indiya, Arabia at Cambodia'y
nangag-ambag ng kani-kanilang panitikan sa Pilipinas
gaya ng mga epiko, alamat, kuwentong-bayan, awiting-
bayan, karunungang-bayan at mga iba't-ibang uri ng
dula.
Sa pagdating ng mga Kastila, ay kanilang
pinalaganap ang mga tradisyong Europeong napapaloob
sa comedia, corrido, awit, cenakulo, pasion at zarzuela.
Nang panahon ng Propaganda, ang mga
Pilipino'y nagsisulat sa Kastila, sa Tagalog at sa iba't-iba
pang wikaing Pilipino. Sumulat ang mga propagandista
ng mga nobela, sanaysay, tula at mga artikulo sa
pahayagang Tagalog at Kastila. Ang mga paksa ng
kanilang panitikan ay tungkol sa mga pagbabago,
paglalantad ng mga katiwalian sa pamahalaan at
simbahan at sa paghingi ng mga karapatan at
katarungan ng mga mamamayang Pilipino. Ang kanilang
mga sinulat ang nagpatinag ng damdaming makabayan,
nagbukas ng isipan ng mga Pilipino, nagbunsod sa
pagkakaisa at nagwakas sa himagsikan.
Sa panahon ng Himagsikan ay nabago ang paksa
at istilo ng panitikan. Naging maapoy, patuligsa at
mapaghamon ang panitikan. Ang mga paksa naman ay
pag-ibig sa bayan, paghahangad ng kalayaan at
pagtuligsa sa mga Amerikano. Ang wika ng panitikan ay
karaniwang Tagalog at Kastila.
Nang masakop ng Amerikano ang Pilipinas ay
mayroon pa ring nagsisulat ng laban sa kanila. Tinuruan
at sinanay ng mga Amerikano ang mga Pilipino sa ideya
at edukasyong demokratiko. Madaling natuto ang mga
Pilipino ng wikang Ingles, sa loob lamang ng kumulang-
humigit sa dalawampung taon ay nangagsisulat na sila
ng mga tula, sanaysay, maikling kuwento at nobela sa
Ingles. Ang kanilang mga sinulat na ito'y maihahambing
na sa mga mahuhusay na akda sa Ingles ng mga
Amerikano at ng mga Ingles sa Bretanya. Ito ay simula
ng pag-unlad ng panitikang Pilipino sa Ingles.
Sa ngayon, panahon ng bagong kalayaan ay sa
dalawang wika nasusulat ang panitikang Pilipino, sa
Pilipino at sa Ingles. Sapagkat may kinikilala nang
wikang pambansa ang Pilipinas, ang Pilipino, ay
lubusang pinalalaganap at itinuturo sa lahat ng antas ng
pag-aaral. Unti-unti nang nakabubuo ang Pilipinas ng
pambansang panitikang siyang na nagpapahayag ng
damdamin, niloloob, hangarin at panaginip ng bayan.
Ang mga ito ang nakapagpapatinag ng karnalayang
pambansa.
Mga Layunin sa Pag-aaral ng Panitikang Pilipino
Bilang mga Pilipino ay tungkulin ng lahat na pag-aralan
at pahalagahan ang kanilang panitikan. Ang mga dahilan
kung bakit nararapat nilang pag-aralan ito ay ang mga
sumusunod:
Una: Upang matanto natin ang kalinangang Pilipino, ang
henyo ng ating lahi at ang mga minanang yaman ng
kaisipan.
Ikalawa: Upang alaming tayo'y may marangal na
tradisyong katulad ng sa ibang lahi.
Ikatlo: Upang matalos ang mga kapintasan at
kakulangan ng ating panitikan at mapag-aralang ito'y
maituwid.
Ikapat: Upang makilala ang ating mga kahusayan sa
panitikan at ang mga ito'y lalong mapaningning at
mapayaman
Ikalima: Sapagkat tayo'y mga Pilipino, kailangang tayo'y
magmalasan it at tumangkilik sa sariling atin.
Pangkalahatang Uri ng Panitikan
A. Tuluyan.
 Ang panitikan ay nauuri sa dalawang anyo, ang
tuluyan at ang patula. Ang mga akdang tuluyan
ay yaong mga nasusulat sa karaniwang takbo ng
mga pangungusap samantalang ang mga
akdang patula ay yaong ang mga pahayag ay
may sukat o bilang ng mga pantig, tugma at
 aliw-iw. Ang buong tula ay nahahati sa mga
taludturan. Ang bawat taludturan ay binubuo ng
mga taludtod o linia ng tula.
B. Patula.
 Ang mga akdang patula ay may tatlong uri, ang
tulang pasalaysay, tulang paawit, o liriko at
tulang padula.
(1) Ang tulang pasalaysay
o tulang nagsasalaysay ng buhay na nasusulat ng
patula, may sukat at tugma.
o Halimbawa ang mga tulang "Evangeline" ni
Henry Wadsworth Longfellow at ang "Florante
at Laura" ni Francisco Balagtas.
o Ang tulang pasalaysay ay nauuri pa ayon sa
paksa, pangyayari at tauhan.
o Ang mga uri nito ay ang epiko at ang awit at
kurido. (metrical romance).
a. Ang epiko
 isang tulang pasalaysay na ang mga pangyayari
ay tungkol sa pakikipagsapalaran, katapangan,
kabayanihan at may mga pangyayaring hindi
kapanipaniwala ngunit nagbibigay ng aral.
 Ang “Bantugan”, "Bidasari” at “Biag ni Lamang"
ay mga epiko.
b. Ang mga awit at kurido
 mga tulang pasalaysay na maaaring totoo o
hindi sa buhay ng tao na ang mga pangyayari ay
hango sa mga buhay ng mga hari, reyna,
principe, konde a mga iba pang dugong mahal
na ang karaniwang paksa ay tungkol sa pag-ibig,
paghihiganți, pagtatagisan ng talino o tapang,
pananampalataya at pag-ibig at pagtulong sa
kapwa.
 Ito ay mayroon ding mga pangyayaring hindi
kapanipaniwala at kababalaghan.
 Ang halimbawa ng awit ay "Mohamet at
Constanzia" at ang kurido ay "Ang Ibong
Adarna".
(2) Ang mga tulang Liriko o paawit
o nahahati rin sa iba't-ibang uri. Ang mga ito'y ang
mga sumusunod:
a. Kantahin
 Ito'y tulang may sukat at tugma at ang layunin
nito'y para awitin. Ang halimbawa nito'y “Bahay
Kubo"
Bahay kubo, kahit munti
Ang halaman doon ay sari-sari
Singkamas at talong, sigadilyas at
mani Sitaw, bataw, patani.
b. Ang Soneto
 Ito'y isang tulang may labing-apat na taludtod at
ang bawa't taludturan ay tigalawang taludtod.
Ang halibawa nito sa Ingles ay ang mga Someto
ni Jose Garcia Villa.
c. Ang Elehiya
 Ito'y isang tulang nagpapahayag ng panimdim o
pagkalumbay dahil sa isang minamahai na
namatay. Ang Elegy n Thomas Gray sa Ingles ay
isang magandang halimbawa.
d. Ang Oda
 Ang oda'y isang tulang paghanga o pagpuri sa
isang bagay. Ito'y nasusulat sa masining na
pahayag. Ang "Ode to the Nightingale ay isang
oda.
(3) Ang Tulang Padula
o Ang tulang padula'y itinatanghal sa dulaan. Ang
usapan ng mga gumaganap ay patula. Ang
halimbawa nito'y ang dulang "La India Elegantey
El Negrito Amantre'" ni Francisco Baltazar.
Ang mga Akdang Tuluyan
Ang mga akdang tuluyan ay marami. Ang mga ito y ang
mga sumusunod:
A. Nobela o Kathambuhay.
 Ang nobela 'y isang mahabang salaysay na
nahahati sa mga kabanata. Ang mga pangyayari
rito'y hango sa tunay na pangyayari sa buhay ng
tao, sumasakop ng mahabang panahon at
ginagalawan ng maraming tauhan. Ang mga
halimbawa nito 'y ang "Banaag at Sikar Ni Lope
K. Santos at Madaling Araw' ni Iñigo Ed
Regalado.
Ang mga Uri ng Nobela
1. Nobeia ng Pangyayari
 Ang diin ng pagkakasulat ay nasa mga
pangyayari sa nobela. Ang halimbawa nito ay
 ang "Luksang Tagumpay" ni Teofilo E. Sauto at
ang "Pinaglahuan*" ni Roman Reyes Guzman.
2. Nobela ng Tauhan
 Ang binibigyan ng diin sa nobelang ito'y ang
katauhan ng pangunang tauhan, ang mga
hangarin at mga pangangailangan ng mga
tauhan ang binibigyan ng pansin. Halimbawa
nito ay ang Nalantang Bulaklak” at “Nena at
Nenengº ni Valeriano H. Pena.
3. Nobela ng Romansa
 Ang nobelang ito'y tungkol sa pag-iibigan o
romansa. Ito ang binibigyan ng diin. Halimbawa
nito'y ang "Naluoy na Pagsinta' ni Valeriano H.
Peña at ang "Salawahang Pag-ibig" ni Lope K.
Santos.
4. Nobela ng Pagbabago
 Sa nobelang ito, ang binibigyan ng diin ay ang
mga layunin ng may akda o ang kanyang mga
hinahangad na pagbabago sa lipunan at sa
pamahalaan. Ang mga halimbawa nito'y ang
“Noli Me Tangere" at “El Filibusterismo” ni Dr.
Jose P. Rizal.
5. Nobela ng Kasaysayan
 Ang nobelang ito'y nagsasalaysay ng mga
pangyayaring kaugnay ng kasaysayan ng bayan.
Inilalarawan dito ang mga bayaning nag-ambag
ng kanilang pagtatanggol at pag-ibig sa bayan.
Kabilang dito sa uring ito ang "Paghihimagsik ng
Masa" ni Teodoro Agoncillo at ang “Filipino
Rebel" ni Maximo Kalaw.
B. Ang Maikling Kuwento
 Ito'y isang maikling kathang pampanitikang
nagsasalaysay ng pang-araw-araw na buhay na
may isa o ilang tauhan, may isang pangyayari at
isang kakintalan.
1. Kuwento ng Katutubong Kulay
 Sa kuwentong ito, ang binibigyan ng diin ay ang
kapaligiran ng pinangyarihan, ang mga
kaugalian at mga pananamit ng mga tauhan,
ang uri ng pamumuhay at hanapbuhay ng mga
tao sa nasabing pook.
 Mga halimbawa ng kuwentong ito ay “Suyuan
sa Tubigan" ni Macario Pineda at “Nagbibihis na
ang Nayon" ni Brigido Batungbakal
2. Kuwento ng Madulang Pangyayari
 Dito sa kuwentong ito, ang binibigyan ng pansin
at diin ay mga mahahalaga. kasindak-sindak at
mga pambihirang pangyayaring nakapagbabago
sa mga tauhan.
 Halimbawa nito y ang "Bahay na Bato" ni B. L.
Rosales.
3. Kuwento ng Pakikipagsapalaran
 Nasa balangkas ng pangyayari at wala sa tauhan
ang kawilihan o interes sa kuwentong ito.
 Ang halimbawa nito'y ang "Bakya" ni Hernando
Ocampo at "Mabangis na Lunsod'' ni Efren R.
Abueg
4. Kuwento ng Kababalaghan
 Mga di-kapanipaniwalang mga pangyayari
bukod pa sa mga katakutan ay siyang diin ng
kuwentong ito.
 Ang halimbawa nito ay ang "Paniningil ng Alila"
ni Salvador Roxas.
5. Kuwento ng Tauhan
 Sa kuwentong ito, ang interes at diin ay nasa
pangunahing tauhan.
 Halimbawa mito'y "Walong Taong Gulang" ni
Genoveva Edroza Matute.
6. Kuwento ng Sikolohiko
 Bihira ang sumusulat ng ganitong uri ng
kuwento sapagkat may kahirapang ilarawan ang
pag-iisip ng isang tao. Ang kailangan ng
kuwentong ito'y maipadama sa mga bumabasa
ang damdamin ng isang tao sa harap ng isang
pangyayari.
 “Ang Pusa sa Aking Hapag' ni Jesus A. Arceo at
ang "Dugo at Utak" ni Cornelio Reyes ay mga
halimbawa ng kuwentong ito.
7. Kuwento ng Katakutan
 Ang diin ng kuwentong ito ay nasa mga
nakasisindak na mga pangyayari ng
nakapagpapatinag ng damdamin at kilos ng mga
bumabasa.
 Ang halimbawa nito'y "Gabi ng Lagim"'.
8. Kuwento ng Katatawanan
 Ang layunin ng kuwentong ito'y magpatawa at
bigyan ng aliw ang mga bumabasa.
 Halimbawa ng kuwentong ito'y "Tubig sa
Buslo"" ni Mateo Cruz Cornelio.
K. Ang Dula
  Ang dula ay isang uri ng panitikang ang
pinakalayunin ay itangha sa tanghalan. Ito'y
nahahati sa ilang yugto at ang bawa't yugto ay
maraming tagpo. Karaniwan ang mga dula'y
tatatluhing yugto. Ang tagpo naman ay ang
paglalabas - masok sa tanghalan ang bawa't
tauhan.
 Halimbawa ng mga dula'y "Kahapon, Ngayon at
Bukas" ni Aurelio Tolentino.
Mga Uri ng Dula
Ang mga iba't-ibang uri ng dula ay ang mga:
1. Komedya
 Dulang nagtatapos sa tagumpay ng pangunang
tauhan. Masaya at kawiliwili sa mga nanonood.
 Halimbawa nito'y Ang Piso ni Anita" ni Julian
Cruz Balmaceda.
2. Trahedya
 Dulang nagtatapos sa kamatayan o kalungkutan
ng pangunang tauhan. Ito'y kinapapalooban ng
mga mahihigpit na tunggalian. Ang mga tauhan
ay mapupusok at may maaapoy na damdamin.
 Halimbawa "Lakambini' ni Patricio Mariano.
3. Melodrama
 Ang dulang ito'y may mga malulungkot na
pangyayari na halos ang mga pangunang tauhan
ay mabingit sa kamatayan ngunit sa bandang
huli'y magtatagumpay din sila at magwawakas
sa kaligayahan.
 Halimbawa "Minda Mora' ni Severino Reyes.
4. Parsa
 May layunin ang dulang itong magpatawa at
libangin ang mga nanonood. Ang mga
situwasyon ay katawa-tawa maging ang mga
kilos at pananalita ng mga tauhan.
 Halimbawa "Pakakak'" ni Patricio Mariano.
5. Saynete
 Ito'y isa ring dulang ang pinakalayunin ay
magpatawa ngunit aug mga pangyayari ay
karaniwan lamang Ang mga gumaganap ay tau-
tauhan at nasa likod ng telon ang mga taong
nagsasalita. Ito'y mayroon ding awitan.
D. Ang Alamat
 Ang alamat ay isang uri ng tuluyang ang mga
pangyayari ay likhang isip lamang at hindi totoo
sa tunay na buhay. Karaniwan na ang paksa'y
nagsasalaysay ng pinagmulan ng isang bagay,
kalagayan, pook at katawagan.
 Ang halimbawa ng alamat ay "Alamat ng
Lansones" at "Alamat ng Bundok Makiling".
E. Ang Pabula
 Ang pabula'y kuwento ng mga hayop at ng mga
bata. Ito'y laging may aral na napupulot. Ang
mga pabula'y likhang isip lamang ng mga
manunulat at walang katotohanan sa tunay na
buhay. Ang layunin nito'y gisingin ang isipan ng
mga bata sa mga pangyayaring makahuhubog
ng kanilang ugali, kilos at isipan.
 Ang halimbawa ng pabula'y "Ang Pagong at ang
Unggoy".
G. Ang Sanaysay
 Ang sanaysay ay pagpapahayag ng kurukuro o
opinyon ng may akda tungkol sa isang suliranin
o pangyayari. Ito'y isang paglalahad at may
dalawang uri.
1. Pormal na Sanaysay
 Ang paksa nito'y hindi karaniwan at kailangan
ang matiyangang pag-aaral at pananaliksik ng
susulat.
 Halimbawa "Ano ang Katarungang Panlipunan?”
2. Inpormal na Sanaysay
 Ang mga paksa ng inpormal na sanaysay ay
yaong mga karaniwan lamang at hindi na
nangangailangan ng lubusang pag-aaral upang
makasulat ng ganitong uri ng sanaysay.
Kadalasan ng mga paksa'y hugot sa karanasan
ng sumulat, dili kaya'y bunga ng kanyang
obserbasyon o pananaw.
 Halimbawa "Ang Pinakamaligayang Sandali sa
Aking Buhay.”
H. Talambuhay
 Ang talambuhay ay kasaysayan ng buhay ng
isang tao. Ito'y may dalawang uri.
1. Talambuhay na Pansarili
 Ang may-akda ang sumulat ng kanyang sariling
buhay, ngunit sa kanyang kamatayan ay iba na
ang magtatapos.
 Halimbawa “Ang Mabuting Pakikipaglaban"
(The Good Fight) ni Pang. Manuel L. Quezon.
2. Talambuhay na Paiba
  Ito'y kasaysayan ng buhay ng isang taong sinulat
ng iba.
 Halimbawa “Itinadhana sa Kadakilaan" ni
Anacleto I. Dizon.
I. Balita
 Ito'y isang paglalahad ng mga pangaraw-araw
na pangyayari sa lipunan, pamahalaan,
paaralan, sa mga sakuna, sa industriya, sa
agham at sa mga iba't-ibang paksa sa buong
bansa at sa ibayong dagat man.
L. Talumpati
 Ito'y isang akdang pampanitikang ang layunin ay
bigkasin sa harap ng mga tagapakinig. Ang mga
layunin ng talumpati ay humikayat,
magpaliwanag, magbigay ng impormasyon,
mangatuwiran at magbigay ng opinyon o
paniniwala.
 Halimbawa “Ang Paghihimagsik ng mga Dukha''
ni Pang. Ferdinand E. Marcos.
Mga Bahagi ng talumpati:
1. Panimula
 Ang panimula ay nagpapaliwanag sa okasyon at
dahilan ng pagtatalumpati gayon din ang
pagbati sa mga nakikinig. Kasama na rin sa
panimula ang pagpapaliwanag sa paksa ng
talumpati.
2. Paglalahad
 Ito ang katawan ng talumpati. Dito sa bahaging
ito tinatalakay ng nagsasalita ang kanyang
paksa.
3. Paninindigan
 Sa bahaging ito nagbibigay ang nagsasalita ng
mga katunayan ng kanyang mga sinabi.
Hinihikayat niya ang mga nakikinig na umayon
sa kanyang paniniwala, kailangang ang kanyang
mga pahayag ay malinaw, makatwiran,
makatotohanan at makabuluhan.
4. Pamimitawan
 Ang bahaging ito'y nagbibigay ng konklusyon sa
talumpati. Iiwanan ng nagsasalita ang magaling
na impresyon o kakintalan sa mga nakikinig.
Bibigyan niya ng buod ang kanyang mga sinabi
upang huwag makalimutan ng mga nakikinig
Mga Paraan ng pagpapahayag
Ang mga sanaysay, talumpati, balita o anumang uri ng
mga akdang tuluyan ay maaaring talakayin sa apat na
paraan.
1. Pagsasalaysay
 Ito'y isang uri ng pagpapahayag na
nagsasalaysay ng isang karanasan ng sumulat.
 Halimbawa nito, “Isang Kahiya-hiyang
pangyayari sa Buhay Ko."
2. Paglalahad
 Ito'y tumatalakay sa isang suliranin. Nagbibigay
ito ng mga dahilan at nagpapayo ng mga
kalutasan. Tinatalakay din ng paraang ito ang
pagbibigay ng katuturan sa isang idea o
konsepto. Nagmumungkahi rin ito ng paraan ng
paggawa ng isang bagay.
 Halimbawa — “Ano ang Demokrasya?"
3. Paglalarawan
 Ang paraang ito'y paraang kumukuha ng
larawan ng isang bagay, tao o lunan.
Binabanggit dito ang mga detaly ng mga
katangian o kapintasan ng tao o bagay na
namamalas.
 Halimbawa – “Ang Maynila kung Tag-ulan.''
4. Pangangatuwiran
 Ang layunin ng paraang ito'y upang humikayat
sa bumabasa o sa mga nakikinig na pumanig sa
opinyon ng nagsasalita o sa sumulat. Malinaw
na mga pangangatwiran ang kanyang ibibigay at
sinasamahan ito ng mga katunayan upang
lalung maniwala sa kanyang kurukuro ang mga
bumabasa o nakikinig.
 Halimbawa“Kailangan ang Diborsyo sa
Pilipinas."
Wika ng Panitikang Pilipino
Noong bago dumating ang mga Kastila ang wika
ng Panitikang Pilipino ay marami sapagkat ang mga
Pilipino ay nagsasalita ng mahigit sa isang daang mga
wikain. Ang mga laganap na wika ay Tagalog, Bisaya,
Muslim, Ilukan, Kapampangan , Bikol at Pangasinan.
Noong batas na nagtakda ng isang Pambansang wika
para sa Pilipinas. Nang dumating ang mga Amerikano ay
pinalaganap ang Ingles at ito'y madaling naging isa sa
mga wika ng panitikan. Ang wikang Kastila'y mahigit na
tatlong daang taong ginamit din ng mga manunulat ng
Pilipino. Itinakda ng batas na ang mga opisyal na wika
ng Pilipinas ay Pilipino, Ingles at Kastila. Sa kasalukuyan
ay nagtakda ang Kagawaran ng Edukasyon at Kultura ng
Edukasyong Bilingguwal na nagtatakdang gamitin at Kailangang pag-aralan ang panitikang Pilipino
ituro sa lahat ng antas ng pag-aaral, mula sa elemen dahilan sa mga sumusunod na katwiran:
tarya, sekundarya at kolehiyo ang Pilipino at Ingles. Ang
dalawang wikang ito'y ituturo hiwalay bukod pa sa
pagtuturo ng mga asignaturang may kinalaman sa
agham panlipunan, ay sa Pilipino ituturo. Sa
kasalukuyan ay nakahihigit na ang paglaganap ng
Pilipino kaysa Ingles. Ito'y napatunayan sa pagdami ng
mga nakapagsasalita at nakasusulat na sa Pilipino.
Marami na rin ang mga babasahin at pahayagan sa
Pilipino. Ito'y nagpapatunay na kasalukuyang
yumayabong ang Panitikan sa Pilipino at maganda ang
hinaharap nito.

BUOD

Ang panitikan ay lakas na nakapagbabago sa

pag-unlad ng lipunan at kabihasnan. Ang panitikan ay
liwanag na walang pagmamaliw. Mamamatay lamang
ito kung wala ng wika sa daigdig at ang mga tao'y hindi
na makapag. papahayag ng kanilang damdamin at
isipan. Ang panitikan ang nag-iingat ng nga isipan,
damdamin, panaginip, hangarin at diwa ng mga
mamamayan. Ang tunay na panitikan ay kalipunan ng
mga diwa, panaginip at damdamin ng tao na nasusulat
sa maganda, madiwa at masining na pahayag.

Ang panitikan at kasaysayan ay magka-ugnay.

Ang panitikan ang nagbibigay ng inspirasyon at
nagpapagalaw sa damdamin ng tao samantalang ang
kasaysayan ay siyang gumaganap o kumikilos upang
tuparin ang ipinahahayag ng panitikan. Sumulat si Rizal
ng Noli Me Tangere at El Filibusterismo upang humingi
ng pagbabago sa Espanya at sa kanyang mga kababayan
at ang naging wakas ay ang himagsikang pinamunuan ni
Andres Bonifacio. Ito ang kasaysayan.

Ang panitikan ay maaaring pasalita o pasulat.

Kung ito'y pasalita ay nasasalin sa mga sumusunod na
salin ng lahi sa pamamagitan ng pagkukuwento ng mga
matatanda.

Ang panitikan ay nahahati sa 2 pangkalahatang

uri, ang tuluyan at patula. Ang tuluyan ay nasusulat sa
karaniwang takbo ng pahayag. Ang mga halimbawa
nito'y nobela, maikling kuwento, talambuhay, dula,
talumpati, sanaysay, balita at ulat. Ang tula naman ay
nahahati sa apat na uri, ang tulang paawit, tulang
pasalaysay, tulang padula at tulang patula.