Juvansinh Jadeja Gujarat History Book

Ja
de
ja
Ju
va
ns
in
h
TM
«fkþf :
ðÕzo ELkçkkuõMk «MíkkðLkk
1935-A,10 Ãknu÷k {k¤u, y{khk Ônk÷k ðk[f r{ºkku,
AuÕ÷k ½ýkt Mk{ÞÚke økwshkíkLkk rðãkÚkeoyku{kt Mkhfkhe ¼híke ytøku ½ýe
røkrhftËhk Ã÷kÍk,
òøk]íkíkk òuðk {¤e hne Au. suLkk Ãkrhýk{u ¼híke Ãkheûkkyku{kt ÃkqAkíkk
MkhËkhLkøkh LkSf,
«&LkkuLkwt Míkh ŸzkýÃkqðof ðkt[Lk fhðk {kxu «uhe hÌkwt Au. yk «f]ríkLku æÞkLk{kt
¼kðLkøkh-364001. hk¾e yk ÃkwMíkf ‘økwshkíkLkku MktÃkqýo EríknkMk’ «Míkwík fhíkk y{u ykLktËLke
VkuLk. 0278 - 2564445 ÷køkýe yLkw¼ðeyu Aeyu.
{kuu. 9099096116 EríknkMk nt{uþk y{khku ykí{eÞ rð»kÞ hÌkku Au yLku yk ÃkwMíkf MktÃkqýoÃkýu
h
Ãkheûkk÷ûke çkLkkððkLkku ykøkún hkÏÞku Au. suLkk fkhýu ykuAk Mk{Þ{kt yk
in
ÃkwMíkf rðãkÚkeoyku r{ºkku ykí{Mkkík fhe þfu íku ¾kMk æÞkLk h¾kÞwt Au.
ykð]r¥k :
«Úk{ ykð]r¥k ns
yk ÃkwMíkf ÷u¾Lk{kt y{khk r{ºkku zkì. rLk÷uþ ½uxeÞk, zkì. íkus çkkýwøkkheÞk,
va
LkhuLÿ nuh{k, rfþLk htøkkýe, r[hkøk ðkuhk, «ríkf íkk÷Ãkhk íkÚkk Ëuðktøk
yur«÷ 2018
{kufheÞkLkku Mknfkh íkÚkk WíMkkn Ãkwhku Ãkkzðk çkË÷ ÓËÞÃkqðof yk¼kh {kLkeyu
Ju
Aeyu íkÚkk yk ÃkwMíkf ÷u¾Lk fkÞo Ëhr{ÞkLk y{khk {kíkk-rÃkíkk íkÚkk

ÃkrhðkhsLkkuLkku Mkíkík MkkÚk Mknfkh çkË÷ yk¼kh {kLkeyu Aeyu.
ja
su{Lkk MkkÚk Mknfkh MkkÚku yk ÃkwMíkfLkwt «fkþLk þõÞ ÚkÞwt íkuðk ðÕzo
de
rft{ík : ELkçkkìõMk Ãkrç÷fuþLkLkk íktºke©e Ér»k¼kE [÷kr¤Þk íkÚkk íku{Lke Ãkqhe xe{Lkku
y{u Mkrðþu»k yk¼kh ÔÞõík fheyu Aeyu.
Ja
170/-
r{ºkku, økwshkíke{kt fnuðík Au, fu ‘{kýMk {kºk ¼q÷Lku Ãkkºk’ yk WrõíkLku
æÞkLk{kt ÷E ík{khk Mkw[Lkku y{Lku E{u÷ yÚkðk ðkuxTMkyÃk Lktçkh Ãkh fhe
{wÿý MÚkkLk : þfku Aku.
«rík¼k ykuVMkux r«LxMko, yk¼kh...
GF-16, økeíkktsr÷ fkuBÃ÷uûk, - MktÃkkËf
¼kðLkøkh. swðkLkrMktn òzuò
¼krðLk hkËzeÞk
© Strictly reserved with the Editor

No part of this Publication may be reproduced or distributed in any form or by any means, electronic,
mechanical, Photocopying, recording or otherwise or stored in a database or retrieval system without the prior written permis-
sion of the publishers.
MktÃkkËf íkÚkk «fkþf îkhk ÃkwMíkfLkk ík{k{ íkÚÞkuLke ÞkuøÞíkk íkÃkkMkðk{kt ykðe Au, íku{ Aíkkt fkuRÃký ûkrík {kxu «fkþf, MktÃkkËf, {wÿf sðkçkËkh hnuþu Lknª.
yLkw¢{rýfk
1. EríknkMk yux÷u þwt ? 07
2. nzÃÃkk MkÇÞíkk/ rMktÄw ¾eýLke MkÇÞíkk 14
3. Ãkkihkrýf yLkw©wrík ykÄkrhík EríknkMk 21
4. økwshkík{kt {kiÞo Mkk{úkßÞ 25
5. þf-ûkºkÃk fk¤ 31
6. økwÃík Mkk{úkßÞ 35
7. {iºkffk¤ (E.Mk. 470Úke 788) 38
8. yLkw{iºkf fk¤ 44
9. yLkw{iºkf fk¤ Mk{Þu yLku ÃkAe Ãkt[kMkhLkwt [kðzk hkßÞ 50
10. 53
h
Mkku÷tfe ðtþ
in
11. ðk½u÷k-Mkku÷tfe ðtþ... 65
ns
12. Mkku÷tfe ðk½u÷k fk¤Lke rMÚkrík 69
13. Mkku÷tfe ðk½u÷k fk¤Lkk Mk{fk÷eLk hkßÞku 72
va
14. økwshkík{kt rËÕne MkÕíkLkík 74
15. 79
Ju
økwshkíkLke Mðíktºk MkÕíkLkík (E.Mk.1403-1573)

16. {w½÷ fk¤{kt økwshkík 90
ja
17. {hkXk Mk{Þøkk¤kLkwt økwshkík 97

18. 99
de
økwshkík{kt økkÞfðkze þkMkLk (ðkufh Mkux÷{uLx yLku MkÞkShkð ºkeò)

19. ÞwhkuÃkeÞLk «òLkwt økwshkík{kt ykøk{Lk 102
Ja
20. 1857 - rðÿkun Ãknu÷kLkwt økwshkík 103

21. økwshkík{kt Mkk{krsf MkwÄkhkLke [¤ð¤ 104
22. 1857Lkku rðÃ÷ð yLku økwshkík 108
23. økktÄeÞwøk 5nu÷kLkwt økwshkík 116
24. økktÄeÞwøk 125
25. Ëuþe hsðkzk yLku íkuLkk MkwÄkhkðkËe Ãkøk÷kyku 146
26. Ëuþe hkßÞkuLkwt rð÷eLkefhý 165
27. {nkøkwshkík yktËku÷Lk 172
28. økwshkíkLke MÚkkÃkLkk yLku hksfeÞ çkkçkíkku 181
29. {nkLkw¼kðkuLkk SðLk[rhºk 191
30. yøkkWLke Ãkheûkk{kt ÃkqAkÞu÷k «&Lkku 211
Ja
de
ja
Ju
va
ns
in
h
ðÕzo RLkçkkìfMk økwshkíkLkku EríknkMk 7
1. EríknkMk yux÷u þwt ?

• EríknkMk þçË økúef þçË Historie ÃkhÚke ykÔÞku Au. suLkku yÚko ykÃkýu fheyu Aeyu ‘ÃkqAÃkhA îkhk ¿kkLk {u¤ððwt’ íku{s EríknkMk þçËLku
MktMf]ík ¼k»kk{ktÚke òuEyu íkku Erík-n-ykMk yux÷u fu íkuLkku yÚko ‘yk «{kýu níkwt’ íkuðku fhe þfeyu.
• EríknkMk yux÷u {kLkðSðLkLke ¼qíkfk¤ MkkÚku Mktf¤kÞu÷e ½xLkkLkwt yæÞÞLk.
EríknkMkLkk rÃkíkk - nuhkuzkuxTMk

• EríknkMkLku yuf rð»kÞ íkhefu rðfMkkððkLkku ©uÞ E.Ãkq.Lke Ãkkt[{e MkËeLkk økúef nuhkuzkuxTMkLkk Vk¤u òÞ Au, suykuyu yk rð»kÞ Mkt÷øLk «Úk{
ÃkwMíkf ‘The Histories’ ÷ÏÞwt níkwt. íkuykuLkku sL{ ÃkrþoÞLk hkßÞ íkwfeoLkk nu÷efuLkuoMkMk{kt ÚkÞku níkku.
¼khíkeÞ EríknkMkLkk rÃkíkk : {uøkkMÚkrLkÍ

• rMkftËh (yu÷ufÍkLzh Äe økúux) ¼khík ÃkhLkk yk¢{ý ð¾íku yurhMxkuçkw÷Mk yLku rLkykoõMk suðk EríknkMkfkhkuLku MkkÚku ÷kðu÷ku. rMkftËhLke
MkuLkkyu rçkÞkMk LkËe Lk yku¤tøke çk¤ðku fhíkk rMkftËh íkuLkk MkuLkkÃkrík MkuÕÞwfMk rLkfuxhLku ðneðx MkkUÃke Ãkhík VÞkuo níkku. MkuÕÞwfMk rLkfuxhLku
h
[tÿøkwÃík {kiÞoyu nkh ykÃke níke, suÚke MkuÕÞwfMku ÃkkuíkkLke Ãkwºke nu÷Lk (fkuLkor÷Þk)Lkk ÷øLk [tÿøkwÃík {kiÞo MkkÚku fhkðe [tÿøkwÃík
in
{kiÞoLkk Ëhçkkh{kt {uøkkMÚkrLkÍ Lkk{f ËqíkLke rLk{ýqf fhu Au, su {uøkkMÚkrLkÍu [tÿøkwÃík {kiÞoLkk Ëhçkkh{kt hneLku ‘ErLzfk’ Lkk{f økútÚkLke h[Lkk
fhu÷e Au.
økwshkíkLkwt Mkki«Úk{ Ãkwhkíkíð rðþuLkwt ÃkwMíkf ns økwshkíkLkku EríknkMk Mkki«Úk{
va
‘ykrfoÞku÷kuS ykuV økwshkík’Lkk h[rÞíkk «ký÷k÷ yuË÷S zkuMkk îkhk ÷¾ðk{kt
nMk{w¾ Mkktfr¤Þk Au. ykÔÞku Au.
Ju
òýðk suðwt...
ja
• økwshkíkLkk EríknkMkLke þYykík : «køkiríknkrMkf fk¤

de
• økwshkík{kt ÔÞðrMÚkík {kLkð SðLkLke þYykík : ykã yiríknkrMkf fk¤

Ja
• økwshkíkLkk Mkki«Úk{ MktþkuÄLkfíkko : hkuçkxo yuMk.£wx ({nuMkkýk rsÕ÷kLkk fkux yLku ÃkuZk{÷e
E.Mk.1893)
EríknkMk {u¤ððkLke heík
yr¼÷u¾ku rMk¬kyku M{khfku ¼kiríkf rðËuþe Ä{oøkútÚkku fu r[ºkku, ËMíkkðuòu, ½huýkt,

/rþ÷k÷u¾ku yðþu»kku Þkºkk¤wykuLke yiríknkrMkf h{fzkt, ¼kusÃkºkku,
LkkUÄ økútÚkku íkk{úÃkºkku, nrÚkÞkhku, sqLkk
{trËhku, «ðkMk zkÞhe ðøkuhu
íkk{úÃkºk -
íkktçkkLkLkk Ãkíkhk
fkuíkheLku ÷¾ðk{kt
ykðíkwt ÷¾ký.
EríknkMkLke Mk{s
«k[eLk {æÞfk÷eLk yðko[eLk
«køkiríknkrMkf fk¤ ykã yiríknkrMkf fk¤ yiríknkrMkf fk¤

(Prehistoric Age) (Protohistoric Age) (Historic Age)
• ÷u¾Lk fu r÷rÃkf¤k rðã{kLk níke Lknª. ÷u¾Lk fu r÷r5f¤k rðã{kLk níke ÷u¾Lk fu r÷rÃkf¤kLku
Ãkhtíkw íkuLku Wfu÷e þõÞk LkÚke. Wfu÷e þõÞk
«køkiríknkrMkfLkk 3 ¼køkku Ãký ¾hk
íkktçkkLkk WÃkÞkuøk
ÃkwhkíkLk Ãkk»kký Þwøk {æÞ Ãkk»kký Þwøk LkqíkLk Ãkk»kký Þwøk MkkÚku íkk{úÃkk»kký su Ãký rþ÷k÷u¾ku fu
h
- yk Mk{Þ{kt økwshkík{ktÚke - ÃkþwÃkk÷LkLke - ¾uíkeLke yLku ÞwøkLke þYykík yr¼÷u¾ku Wfu÷e
in
{¤e ykðu÷k nrÚkÞkhku þYykík ÃkAe ÃkizkLke þõÞk íku E.Ãkq.Lke
õðkxoÍkEx Lkk{f - {kýMk ðÕf÷Lkk þkuÄ ÚkE. íkktçkkLkk f÷kELkk ºkeS MkËeLkk Mk{úkx
¾zf{ktÚke çkLku÷k níkk. fÃkzk Ãknuhíkku ns r{©ýÚke fktMÞ
ÞwøkLke þYykík
yþkufLkk rþ÷k÷u¾ku
va
- Þwøk{kt yrøLkLke þkuÄ ÚkE. Au. økwshkík{kt
- çkÄk {Lkw»Þku nku{ku røkhLkkhLke ík¤uxe{kt
nzÃÃkk MkÇÞíkkLku fkMÞ
Ju
MkurÃkÞLMk yux÷u ¿kkLke Ëk{kuËh fwtz LkSf

ÞwøkLke ©uýe{kt h¾kE
Ãkwhw»k níkk. Mk{úkx yþkufLkku
nkuðkÚke ÷kuÚk÷Lku Ãký fkMÞ
rþ÷k÷u¾ ykðu÷ku Au.
ja
- {Lkw»Þ rþfkhe SðLk

ÞwøkLkwt (Bronze Age)Lkwt
Sðíkku.
de
çktËh {LkkÞ Au.

ÃkwhkíkLkLkk 3 ¼køkku
Ja
LkeBLk 5whkÃkk»kký Þwøk {æÞ ÃkwhkÃkk»kký Þwøk WÃkhe ÃkwhkÃkk»kký Þwøk

(E.Ãkq. 5,00,000Úke 50,000) (E.Ãkq.50,000Úke 40,000) (E.Ãkq.40,000Úke 10,000)
òýðk suðwt...
• E.Ãkq.-EMkðeMkLk Ãkqðuo B.C. (çkeVkuh ¢kEMx), EMkwLkk sL{ Ãknu÷kLkku Mk{Þøkk¤ku
• E.Mk.-EMkðeMkLk A.D. (yk^xh zuÚk - yuLLkku zku{eLke), EMkwLkk {]íÞw ÃkAeLkku Mk{Þøkk¤ku)
1. yr¼÷u¾ku/rþ÷k÷u¾ku
• yr¼÷u¾kuLkwt yæÞÞLk fhíkk þk†Lku Ãkwhk÷u¾þk† yÚkðk yuÃkeøkúkVe fnu Au yLku yr¼÷u¾Lke r÷rÃkLkk yæÞÞLk fhíkk þk†Lku Ãkwhkr÷rÃkþk†
yÚkðk Ãkur÷ykuøkúkVe fnu Au.
• þYykíkLkk yr¼÷u¾ku ÃkÚÚkh{ktÚke çkLkkððk{kt ykðíkk níkk, su E.Mk.Lke «Úk{ MkËe ÃkAe íkk{úÃkºk Ãkh fkuíkhðk{kt ykðíkk níkk. íkk{úÃkºk
yux÷u íkktçkkLkk Ãkkºk Ãkh fkuíkhðk{kt ykðu÷e çkkçkík.
• su rþ÷k÷u¾ku ykÃkýu Wfu÷e þõÞk íku Mk{úkx yþkufLkk E.Ãkq.Lke ºkeS MkËeLkk Mk{úkx yþkufLkk rþ÷k÷u¾ku Au. E.Mk.1837{kt suBMk r«LMkuÃk
îkhk Mkki«Úk{ ð¾ík çkúkñe r÷rÃk Wfu÷e þfkÞ, suÚke Mk{úkx yþkufLkk rþ÷k÷u¾kuLku Ãký Wfu÷e þfkÞk.
• hkòLke yk¿kkLku «ò MkwÄe ÃknkU[kzðk, Äkr{of çkkuÄ ykÃkðk, hkòykuLke «þrMíkyku yLku ËkLkÃkºkku îkhk hkòLke «þtMkk yr¼÷u¾ku-
rþ÷k÷u¾kuLkku {wÏÞ nuíkw Au.
òýðk suðwt...
• {kiÞo, {kiÞo¥kh, økwÃíkfk¤Lkk yr¼÷u¾ ‘fkÃkoMk ErLM¢ÃþLk Erzfuh{’ Lkk{f økútÚk{k¤k{kt Mktfr÷ík
h
fhkÞk Au.
in
Mk{úkx yþkufu ¼khík¼h{kt fkuíkhkðu÷k 14 rþ÷k÷u¾kuLku çkúkrñ, ¾hkurc, økúef yLku
ns
yuh{kEf yu{ [kh r÷rÃk{kt fkuíkhkðkÞu÷ Au.
va
• ¼khík ð»koLkku Mkki«Úk{ WÕ÷u¾ : nkÚke økwVk yr¼÷u¾ (fr÷tøk hkò ¾khðu÷)
Ju
• Mkíke«ÚkkLkku Ãknu÷ku ÷ur¾ík Ãkwhkðku : yuhýLkku yr¼÷u¾
2. rMk¬kyku
ja
• rMk¬kykuLkk yÇÞkMkLkw {wÿkþk† yux÷u LÞwr{M{urxõMk fnuðkÞ Au.

de
• rMk¬kyku Ãkh ytrfík hkòLkwt Lkk{, Mk{Þøkk¤ku, hksÄ{o ðøkuhu çkkçkík ÃkhÚke EríknkMk «kÃÞ ÚkkÞ Au.
• MkkiÚke «k[eLk rMk¬kykuLku ykník rMk¬kyku fnuðkÞ Au, su «k[eLk rMk¬kykuLku MkkrníÞ{kt fk»kkÃkoý fnuðkÞ Au.
Ja
• ¼khík{kt {¤u÷k MkkiÚke «k[eLk rMk¬k ykník «fkhLkk Au íku [ktËeLkk yLku íkktçkkLkk nkuÞ Au.
• ykník rMk¬kyku{kt fkE ÷¾ký nkuíkwt LkÚke Ãkhtíkw rçktçk ðzu r[ö ytrfík fhu÷k nkuÞ. yøkú¼køk Ãkh 5 r[ö ykník fÞko nkuÞ Au.
• ykník rMk¬kyku «køk {kiÞo yÚkðk {kiÞofk¤Lkk Au, økwshkík{ktÚke Ãký yLkuf ykník rMk¬kyku «kÃík ÚkÞu÷k Au.
rMk¬kyku rðþu òýðk suðwt...

• Mkki«Úk{ rMk¬kyku Ãkh ÷u¾ ÷¾ðkLkwt fkÞo : ÞðLk
• MkkuLkkLkk rMk¬k «[r÷ík fhLkkh «Úk{ þkMkf : frLk»f
• MkkiÚke ðÄw MkkuLkkLkk rMk¬k «[r÷ík fhLkkh ðtþ : økwÃík
• Ãk÷tøk Ãkh çkuMkeLku ðeýkðkËLk fhíkk rMk¬k : Mk{wÿøkwÃík
• MkkiÚke sqLkk rMk¬k : nzÃÃkkfk÷eLk
• «k[eLk rMk¬kyku : yknTík (MkkrníÞ{kt fk»kkÃkoý fnuðkÞ)
3. M{khfku
• M{khfku 5ý yiríknkrMkf yæÞÞLkLkk †kuík Au.
• økwshkík{ktÚke yLkuf nzÃÃkkfk÷eLk M{khfku {¤e ykðu÷k Au.
• yhðÕ÷e rsÕ÷k{kt ËuðLke {kuhe Lkk{f MÚk¤uÚke çkwØLkk yðþu»kku «kÃík ÚkÞk Au, suLkk ÃkhÚke fne þfeyu fu ËuðLke {kuhe Lkk{f MÚk¤u çkkiØ
MkkÄwyku hnuíkk nþu.
4. ¼kiríkf yðþu»kku
• ðMíkw fux÷e sqLke Au íku hurzÞku{urxÙf zurxtøk ÃkØrík îkhk òýe þfkÞ Au. Ëhuf MkSð{kt yuf «fkhLkku hurzÞku yurõxð fkçkoLk nkuÞ Au. suLku fkçkoLk-
14 íkhefu yku¤¾ðk{kt ykðu Au.
• ðMíkw{kt rLkrník fkçkoLk-14 (C14) îkhk ¼kiríkfþk†e yLkw{kLk ÷økkðu Au fu ðMíkw fux÷e sqLke Au.
5. rðËuþe Þkºkk¤wykuLke LkkUÄ

• ¼khík{kt ykðu÷k yLku rðËuþe Þkºkk¤wykuyu LkkUÄ fhe yÚkðk økútÚkkuLke h[Lkk fhe, suLkk Úkfe EríknkMk {¤e þfu Au.
h
in
¼khík{kt ykðu÷k rðËuþe Þkºkk¤w
•
•
yurhMxku çkw÷Mk yLku rLkykoõMk (rMkftËh MkkÚku ykðu÷k)
ns
{uøkkMÚkrLkÍ (MkuÕÞwfMk rLkfuxhu [tÿøkwÃík {kiÞoLkk Ëhçkkh{kt rLk{ýqf fhe.)
va
• zkÞ{uõMk (rçktËwMkkhLkk Ëhçkkh{kt hne ðýoLk fhu÷wt)
Ju
• VkrnÞkLk (økwÃíkfk¤{kt ¼khík ykðu÷ku yLku Vku-õðkufe økútÚkLke h[Lkk fhu÷e)

• MkwtøkÞwLk ([eLke Þkºkk¤w ¼khík ykðe {nkÞkLk Mkt«ËkÞLke 170 5wMíkfkuLke Lkf÷ fhe MkkÚku ÷E økÞu÷ku)
• Ìkw yuLk Mktøk ([eLke «ðkMke ¼khík ykðu÷ku yLku økwshkík{kt ð÷¼eLke Ãký {w÷kfkík ÷eÄu÷e. íkuýu Mke-Þw-fe Lkk{f økútÚkLke h[Lkk fhu÷e)
ja
• y÷çkhwLke (yk yhçke ÷u¾f {n{Ë økÍLke MkkÚku ¼khík ykðu÷ku suýu rfíkkçk-W÷-rnLË (¼khíkLke þkuÄ) ÃkwMíkfLke h[Lkk fhu÷e Au)
de
økwshkíkLke {w÷kfkík ÷uLkkh [eLke «ðkMke

Ja
• ÌkwyuLk Mktøk • EríMktøk
¼khík{kt ykðLkkh {wÏÞ «ðkMkeykuLkku ¢{

1. VkrnÞkLk 2. Mkwtøk ÞwLk 3. Ìkw yuLk Mktøk 4. EríMktøk
6. Ä{oøkútÚkku fu yiríknkrMkf økútÚkku

• ðuË (ÉøðuË, ÞswðuoË, Mkk{ðuË, yÚkðoðuË) • ÃkkýeLkeLkwt yükæÞkÞe
• Ãkwhký • Ãkíktsr÷Lkwt {nk¼k»Þ
• WÃkrLk»kË • òíkf fÚkkyku
• [kýõÞLkwt yÚkoþk† • y÷e yn{ËLkwt [[Lkk{k
• fÕnýLkwt hksíkhtøkeýe (fk~{ehLkku «ðkMk) • {nk¼khík ðøkuhu....
«k[eLk økwshkík rðþu òýðk òuøk ÃkwMíkfku

• rðï{kt {¤e ykðíkk 17 ¼qMíkh 5uxkrð¼køkku{ktÚke økwshkík{kt {¤e ykðu÷k • n»ko[rhík yLku fkËtçkhe :
¼qMíkhku : 8 rð¼køk çkký¼è (n»koðÄoLkLkk Ëhçkkhe frð)
• økwshkík{kt ÞwøkLkk Mkkhk yuðk «{ký {¤e ykÔÞk : • rMkØnu{þçËkLkwþkMkLk, ËÞk©Þ : nu{[tÿk[kÞo
r«-furBçkúÞLk yLku xrþoyhe Þwøk
• rMk-Þw-fe : Ìkw yuLk Mktøk
• çkuMkkrÕxf ÷kðkÚke hr[ík yrøLkf]ík ¾zf økwshkíkLkk rðþk¤ rðMíkkh{kt ¼qMíkh
• fkLnzu «çktÄ : ÃkÈLkk¼k (Ík÷kuh{kt hneLku)
íkhefu ÃkÚkhkÞu÷ Au : zu¬Lk xÙuÃk
• økwshkík{kt økúuLkkEx yLku LkeMk ¾zfku {¤e ykðu Au : Ãkt[{nk÷ yLku ¼Y[ • «çktÄ r[tíkk{ýe : {uhwíktwøk (ðZðký{kt hneLku)
• W¥kh økwshkíkLku çkkË fhíkk Mk{økú økwshkíkLke h[Lkk : • ykþfe : yk{eh ¾wþhku
Vkx «MVkuxLk îkhk ÷kðk çknkh Lkef¤eLku MkÃkkxe Ãkh ÃkÚkhkðkÚke • fýoMkwtËhe : frð rçkÕný
• Mkkihk»xÙLkk {q¤ ¾zfku «fkhLkk níkk : økúuLkkEx • ÃkÈkðík : {r÷f {kunB{Ë òÞMke
• ykrfoÞLk ÞwøkLkk LkeMk ¾zfku økwshkík{kt òuðk {¤u • LkeríkMkkh : fk{LËf
: Akuxk WËuÃkwh ykswçkkswLkk rðMíkkh{kt
h
• ¼híkuïh çkknwçkr÷hkMk : þkr÷¼ÿMkqrh
• ykrfoÞLk ÞwøkLkku ytík ¼køk fnuðkÞ : Äkhðkz
in
• Lkkr¼LktËLk rsLkkuØkh «çktÄ : siLk MkkÄw f¬kMkqrh
• økwshkík{kt Äkhðkz MíkhkuLku yku¤¾kÞ : yhðÕ÷e Míkhku
(økwshkíkLkk ði¼ðLke ðkík òuðk {¤u)
• yhðÕ÷e Míkhku økwshkík{kt {¤u : [ktÃkkLkuh yLku Lk{oËk ¾eý
• [ktÃkkLkuh (ÃkkðkøkZ) ÃkkMkuÚke {¤e ykðíkk ¾zfku : õðkxoÍkEx ykhMkLkk ¾zfkuns • Ãk]Úðehks hkMkku : [tËçkhËkE
va
• rËÕne Míkhku íkhefu òýeíkk ¼qMíkhku økwshkík{kt òuðk {¤u : W¥kh økwshkík • Lk¤kÏÞkLk : «u{kLktË
• fåA yLku Mkkihk»xÙLkk MkkiÚke sqLkk MíkhLkku Mk{Þøkk¤ku : swhkrMkf Mk{Þ (økhðku Ëuþ økwshkíke yuxu økwshkík ¼ÔÞ Au)
Ju
• Mk{Þøkk¤k{kt ríkrÚkLkku Mk{wÿ fåA, Mkkihk»xÙ yLku Lk{oËk{kt Vhe ðéÞku : r¢xurMkÞMk • huðtík røkrhhkMk : rðsÞMkuLkMkqrh
• Mkkihk»xÙ{kt {kÞkurMkLk MíkhkuLku yku¤¾kÞ : îkhfk Míkh • økkiík{ hkMk : rðLkÞ«¼Mkqrh
ja
• økwshkíkLku íkuLkku ðíko{kLk ykfkh Mk{Þøkk¤k{kt {éÞku :

• MktËuþf hkMk : yçËw÷ hnu{kLk
xrþoyhe Þwøk (7 fhkuz ð»ko Ãknu÷k)
de
• {wrÿíkfw{wË[tÿ : Þþ[tÿ
• Mk{Þøkk¤k{kt Mkkihk»xÙ îeÃkfÕÃk çkLÞku : õðkxoLkhe
• {kunhksÃkhkßÞ : ÞþÃkk÷
Ja
Mkkçkh{íke LkËe MkkÚku òuzkÞu÷ku EríknkMk • feríko fki{wËe : Mkku{uïh

• E.Mk.1893{kt hkuçkxo yuMk. £wxu {nuMkkýk rsÕ÷kLkk fkux yLku ÃkuZk{÷e • Mkwf]íkMktfeíkoLk : yrhrMktn
¾kíkuÚke ykuòhku ðøkuhu suðe çkkçkíkku þkuÄe. • ðMktíkrðsÞ : çkk÷[tÿMkqrh
• E.Mk.1941{kt {nuMkkýk rsÕ÷kLkk s ÷kt½ýs ¾kíkuÚke Ãký yðþu»kku • nB{eh{Ë{ËoLk Lkkxf : sÞrMktnMkqrh
«kÃík ÚkÞu÷k. • híLk{k÷k : frð f]»ý ([kðzk ðtþ)
• WËÞ MkwtËhe fÚkk : frð MkkuD÷
hiÞk÷e rðþu... ¼khíkLkk ErnkMk{kt «Úk{ðkh
• ¼økðíke ¼køkðík yLku Eïhe AtË : ©eÄh ÔÞkMk
òLÞwykhe 2018{kt {neMkkøkh fåA{ktÚke {íMÞ økhku¤eLkk yðþu»k
• økrýíkMkkh : ©eÄhk[kÞo
rsÕ÷kLkk çkk÷krMkLkkuh LkSf ¼qs ÃkkMku ÷kuzkE økk{ ÃkkMku 15.20 fhkuz ð»ko sqLkk
Vhe çkez{kt {wðkzk økk{uÚke Mk{wÿeSð ErfÚkÞkuMkkuhLkk yðþu»k {éÞk Au. økúef{kt {krníke {¤íkk ÃkwMíkfku
zkÞLkkuMkhLkk #zk {¤e ykÔÞk íkuLku rVþ r÷Íkzo fnuðkÞ Au. yk Sðk~{ 25.20 • rð»ýw Ãkwhký : {kiÞo ðtþ
Au, íku #zkLku SÞku÷kursf÷ Mkðo fhkuzÚke 6.60 fhkuz ð»ko ÃkqðuoLkk {uMkkuÍkuEf ÞwøkLkk • {íMÞ Ãkwhký : MkkíkðknLk ðtþ
ykuV ErLzÞkLku MkkUÃkkÞk Au. ¾zfkuLke ytËhÚke {¤e ykÔÞwt Au. • ðkÞw Ãkwhký : økwÃík ðtþ
økwshkík Lkk{fhý yLku òýðk suðwt

• økwshkík Lkk{Lkku Mkki«Úk{ WÕ÷u¾ ykçkw hkMk (E.Mk.1233{kt)
• økwshkík Lkk{Lkku rðïMkrLkÞ WÕ÷u¾ fkLnzu «çktÄ (E.Mk.1456{kt 5ÈLkk¼ îkhk hr[ík fkLnzu «çktÄ
økwshkíke ¼k»kkLkku «Úk{ «çktÄ Au.)
• økwsoh òrík ykðeLku ðMke nþu MkerhÞkÚke
• Mkku÷tfe ðtþLkk MÚkkÃkf {q¤hks økwsohºkk
«Úk{Lkk Mk{Þ{kt Lkk{ {éÞwt
• økwsohºkk{ktÚke økwshkík fE heíku ÚkÞtwt {n{Ë økÍLke MkkÚku ykðu÷k yhçke ÷u¾f y÷çkhwLkeyu yík «íÞÞ
÷økkze økwshkík fÞwO.
• økwshkík Mkkihk»xÙ yuf ÚkÞwt íku{s {q¤hks «Úk{ (E.Mk.942Úke 997 MkwÄe þkMkLk{kt)
økwshkíkLkku [ku¬Mk rðMíkkh Lk¬e ÚkÞku
• þf-ûkºkÃk fk¤ Mk{Þu ík¤ økwshkíkLkk ykLkíko
h
W¥kh rðMíkkh {kxu «Þkuòíkwt Lkk{
in
• «k[eLk Mk{Þ{kt W¥kh økwshkík yLku {æÞ økwshkík ykLkíko
{kkxu «Þkuòíkwt Lkk{
• «k[eLk Mk{Þ{kt økwshkíkLkk {æÞ yLku ns
÷kx (÷krxfk yux÷u ÷kxLkku Mkki«Úk{
va
Ërûký ¼køk {kxu «Þkuòíkw Lkk{ WÕ÷u¾ xku÷u{eLkk økútÚk{kt òuðk {¤u)
Ju
(Lkð{e yLku ËMk{e MkËe Ëhr{ÞkLk)

• «k[eLk Mk{Þ{kt Mkkihk»xÙ {kxu «Þkuòíkwt Lkk{ Mkwhk»xÙ
ja
• MxÙuçkku Mkkihk»xÙLku fnuíkk MkuhkuMxMk

• xku÷u{e yLku ÃkuheÃ÷Mk Mkkihk»xÙLku fnuíkk Mkwhk»xÙeÞLk
de
• Ìkw yuLk Mktøk MkkuhXLku fnuíkk Mkw÷fk

Ja
• xku÷u{e ðuhkð¤Lku fnuíkk ðu÷kfw÷

• fLkiÞk÷k÷ {wLkþe ¼Y[Lku fnuíkk {krn»{íke ({krn»{íke Mkk{úkßÞ çkknwçkr÷ rVÕ{{kt Ëþkoðu÷ Au,
su rVÕ{Lkk rLkËuoþf yuMk.yuMk. hkò{ki÷e Au.)
• økwsohºkk, økwsoh Ëuh, økwsoh ¼qr{, økwsohºkk
økwsoh hk»xÙ suðk Lkk{ku{ktÚke MkkiÚke ðÄw [÷ý
• økwsoh þçË økwshkík{kt YÃkktíkh ÚkÞku ykhçkkuLkk yk¢{ý Mk{Þu
• MkkiÚke ðÄw økwsoh þçËLkku «Þkuøk rMkØhks sÞrMktnLkk Mk{Þ{kt
• økwsohkuLkku Mkki«Úk{ WÕ÷u¾ çkký¼è îkhk hr[ík n»ko[rhík{kt
• yLkw{iºkf fk¤ Mk{Þu þkMkLk W¥kh økwshkík-økwsoh «ríknkh, Ërûký økwshkík- hk»xÙfqx
• xku÷u{e {ne LkËeLku fnuíkk {kurVMk
• y÷çkYLke {ne LkËeLku fnuíkk {neLÿe
• økwshkík hkßÞLke h[Lkk Mk{Þu Lkk{ {nkøkwshkík
hk¾ðkLke {ktøkLku Vøkkðe ËuðkE
• økwsoh «ríknkh «k[eLk ¼khíkeÞ EríknkMkLkk ytrík{ {nkLk Mk{úkx n»koðÄoLkLkk îkhÃkk¤ níkk. íkuÚke økwsoh Ìkw yuLk Mktøk n»koðÄoLkLkk
«ríknkh fnuðkíkk yLku íÞkhçkkË n»koðÄoLku íkuykuLku ¾ktrzÞk hkòykuLkku Ëhßòu ykÃÞku níkku. Lkkøk¼è Ëhçkkh{kt E.Mk.629{kt ykðu÷ku
«Úk{u r¼LLk{k÷-©e{k÷Lku økwsoh «ríknkhkuLke «khtr¼f hksÄkLke çkLkkðe níke.
• MkkuhXLku Mkw÷fk fnuLkkh [eLke Þkºke Ìkw yuLk Mktøk ¼khík{kt n»koðÄoLkLkk Ëhçkkh{kt yLku økwshkík{kt {iºkf ðtþLkk ÄúwðMkuLk çkeòLkk Mk{Þ{kt
ð÷¼eLke {w÷kfkík E.Mk.640-41Lkk yhMkk{kt ÷eÄu÷e.
• økwshkík{kt {wrM÷{ þkMkLk Mk{Þu Mk{økú rðMíkkh {kxu økwshkík Lkk{ «[r÷ík níkwt Ãký ðneðxe çkkçkíkkuLku æÞkLku hk¾e «ËuþLku swËk-swËk
Lkk{ku{kt VuhÔÞk níkk.
• Mkku÷tfe þkMkLk Mk{Þu ¾t¼kíkLkku ¼khíkLkk «ðuþîkh íkhefu rðfkMk ÚkÞku.
økwshkík{kt EríknkMk {kxu WÃkÞkuøke

íkkzÃkºkku yLku ¼kusÃkºkku òuðk {¤u íkkzÃkºkku yLku ¼kusÃkºkku yux÷u þwt ?
• ¼ku.su. rðãk¼ðLk : y{ËkðkË (¼kuøke÷k÷ suMktøkËkMk) • íkkzÃkºk yux÷u íkkzLkk Lkk{f ð]ûk yLku ¼kusÃkºk yux÷u rn{k÷Þ{kt
• nu{[tÿk[kÞo siLk ¿kkLk{trËh : Ãkkxý Úkíkk ¼qso Lkk{f ð]ûkLke Ak÷kuLkku WÃkÞkuøk fheLku çkLkkðu÷k Ãkºkku.
(WËT½kxLk fLkiÞk÷k÷ {wLkþeyu fhu÷wt) • íkkzÃkºkku yLku ¼kusÃkºkku WÃkh ÷¾kÞu÷ r÷rÃk{kt {kuxk ¼køku ykðwt
• ©e {nkðeh siLk ykhkÄLkk fuLÿ (fkuçkk) : økktÄeLkøkh ÷¾ký ÃkkLzw r÷rÃk{kt ðÄkhu òuðk {¤u Au.
• økqshkík rðãkÃkeXLkwt ykrËðkMke Mktøkúnk÷Þ : y{ËkðkË • ÃkkLzw r÷rÃk WÃkhktík ½ýk Mk{Þ Ãknu÷kt ÷¾kÞu÷e yLÞ ykðe
• ÷k.Ë.¼khíkeÞ MktMf]rík rðãk{trËh : y{ËkðkË (÷k÷¼kE r÷rÃkyku stíkwyku îkhk Lkkþ ÚkE økE Au.
Ë÷Ãkík¼kE) • íkkzÃkºkku yLku ¼kusÃkºkku WÃkh su-íku Mk{ÞLke hkßÞÔÞðMÚkk,
• ELzku÷kursf÷ rhMk[o ErLMxxâqx þkhËkÃkeX : îkhfk hkòyku yLku ÷kufSðLk rð»kÞf {krníke {¤e ykðu Au.
çkkðk ÃÞkhkLke økwVk (sqLkkøkZ)

• økwVk÷u¾Lku ykÄkhu íku rðMíkkhLkk þkMkfLke {krníke {¤u Au. çkkðk ÃÞkhkLke økwVk ÃkkMkuÚke {¤e ykðu÷k økwVk ÷u¾{kt þf fkË{of fw¤Lkk þf
hksðe [kükLk yLku sÞËk{kLke {krníke {¤u Au.
hksfw{khe ¼qÃkk rðþu

• ¼Y[{ktÚke {¤u÷k íkk{úÃkºkLkk ykÄkhu fne þfkÞ fu hksfw{khe ¼qÃkkyu {kuxe ËkLkLke hf{ ykÃke níke yLku yk{ hksfw{khe ¼qÃkk ({iºkf
ðtþLkk ÄhMkuLk [kuÚkkLke Ãkwºke) økwshkíkLke «Úk{ †e þkMkLkfíkko níke.
«Þkøk (yÕ÷knkçkkË)
• Míkt¼÷u¾{kt frð nrh»kuýu Mk{wÿøkwÃíkLke «þtMkk fhíkku Míkt¼÷u¾ «Þkøk «þrMík fkuíkhkðu÷ Au. suLkk ykÄkhu rðLMxLk M{eÚku Mk{wÿøkwÃíkLku
¼khíkLkku LkuÃkkur÷ÞLk fnu÷ku.
2. nzÃÃkk MkÇÞíkk/ rMktÄw ¾eýLke MkÇÞíkk

C-14 ÃkØríkLkk ykÄkhu Mk{Þøkk¤ku - E.Ãkq.2350-1750
• E.Mk.1826 - [kÕMko {uMkLku Mkki«Úk{ yk MkÇÞíkk Ãkh «fkþ Ãkkzâku.
• E.Mk.1856 - Ãktòçk{kt hu÷ðuLkk Ãkkxk Lkk¾íke ð¾íku sLkh÷ frLktøknk{Lku yk MkÇÞíkkLkk Ãkwhkðk {éÞk.
• E.Mk.1921 - Mkki«Úk{ ÃkkrfMíkkLkLkk Ãktòçk «ktík{ktÚke nzÃÃkk {éÞwt (ËÞkhk{ MkknLke îkhk þkuÄ)
• E.Mk.1922 - Mkh ßnkuLk {kþo÷Lkk {køkoËþoLk nuX¤ h¾k÷ËkMk çkuLkhS yLku ËÞkhk{ MkknLkeLkk «ÞíLkkuÚke rMktÄ «ktíkLkk
÷kh¾kLkk rsÕ÷k{kt {kUnu-òu-Ëzku{kt LkøkheÞ yðþu»kku {éÞk.
• yk MkÇÞíkkLkk rLk{koíkk ÿrðz «òLku økýkÞ Au. MkÇÞíkkLkk rçktËwyku
• yk MkÇÞíkkLkku Vu÷kðku W¥kh{kt sB{wÚke ÷E Ërûký{kt Lk{oËk MkwÄe yLku Ãkrù{
çk÷wr[MíkkLk{kt {fhkLk «ktíkÚke ÷ELku W¥kh Ãkqðo{kt {uhX MkwÄeLkku níkku. • Ãkqðo rçktËw : W¥kh «ËuþLkwt yk÷{økehÃkwh
• MktÃkqýo ûkuºk 12,99,600 [ku.rf.{e.{kt Vu÷kÞu÷wt níkwt. • Ãkrù{ rçktËw : ÃkkrfMíkkLkLkwt Mkwífktøkzkuh
• yk MkÇÞíkkLku ykãyiríknkrMkf yÚkðk fkMÞÞwøkeLk MkÇÞíkkykuLke ©uýe{kt økýðk{kt • W¥kh rçktËw : sB{w yLku fk~{ehLkwt {ktËk
ykðu Au.
• Ërûký rçktËw : {nkhk»xÙLkwt ËkE{kçkkË
• rMktÄw MkÇÞíkkLkk MkkiÚke {kuxk fuLÿ íkhefu hk¾eøkZeLku æÞkLku ÷uðkÞ Au.
• Lkøkh h[Lkk •
• MkkiÚke æÞkLkkf»kof çkkçkík Lkøkh h[Lkk Au. hMíkkyku MkeÄk yLku Ãknku¤k yufçkeòLku fkx¾qýu {¤íkk níkkt.
• çkeswt LkkUÄÃkkºk ÷ûký ¼qøk¼o økxhÞkusLkk su Mk{fk÷eLk MkÇÞíkkyku{kt r¢xxkÃkwLke MkÇÞíkkLkk WËT¼ð Ãknu÷k õÞktÞ òuðk {¤e LkÚke.
• hMíkkyku 10 {exh Ãknku¤k, þuheyku 3.5 {exhÚke 4.5 {exh Ãknku¤e, ßÞkhu øk÷eyku 2.5-3.5 {exh Ãknku¤e níke. ÷kufkuLkk {fkLkku MkkËk Ãký
Ãkkfe $xkuLkk çkLku÷k níkk. çkkhe-çkkhýk ònuh hks{køkkuo Ãkh Lkrn Ãkhtíkw þuheyku fu øk÷eyku{kt Ãkzíkk.
• {kunU-òu-ËzkuLke MkkiÚke {kuxe R{khík yLLkLkku fkuXkh su 45.71 X 15.23 {exh rðMíkhu÷ku níkku. çkÄk {fkLkkuLkk «ktøký{ktÚke MLkkLkkøkkhLkk
yðþu»kku {éÞk Au.
• Mkk{krsf yLku ykrÚkof SðLk •

• ÷kufku þktík «f]ríkLkk yLku {wÏÞíðu ðuÃkkhe níkk fkhý fu ¾kuËfk{ Ëhr{ÞkLk nrÚkÞkhku fhíkkt ykuòhku ðÄw «{ký{kt {¤e ykÔÞk Au.
• {wÏÞ yLkw{krLkík [kh ðøkkuo níkk.
1. rðîkLk, 2. MkirLkfku, 3. ðuÃkkhe, 4. ¾uzqíkku, Lkkufh, {sqh.
• ÷kufku ðMºkku yLku yk¼q»kýkuLkk þku¾eLk níkk. WLk yLku MkwíkhkW fkÃkzLkk ðMºkku Ãknuhíkk níkk. Mºke-Ãkwhw»kku çktLku yk¼q»kýkuLkk þku¾eLk níkkt.
• {¤e ykðu÷k yðþu»kku {wÏÞíðu ÃkÚÚkh yLku íkktçkk{ktÚke çkLkkðu÷k níkk. nsw yk Mk{Þu ÷ku¾tzLke þkuÄ Lkrn ÚkE nkuÞ.
• økkzkLke nheVkE, rþfkh, {kAe{khe, MkkuøkXkçkkS, MktøkeíkLk]íÞ ðøkuhu {LkkuhtsLkLke «ð]r¥kyku níke.
• ykrÚkof «ð]r¥k{kt ÔÞkÃkkh WÃkhktík ¾uíke yLku ÃkþwÃkk÷Lk Ãký níkk. {wÏÞÃkkf ½ô yLku sð níkkt.
• ÃkþwÃkk÷Lk{kt ¾qtÄðk¤k MkktZ, fqíkhkt, økkÞ ðøkuhu Ãkk¤íkk, þYykík{kt rMktn fu ½kuzkÚke yòý níkk íku{ ÷køku Au.
• økkzk yLku ðnkýLkk r[ºkku, íkku÷{kÃkLkk MkkÄLkku, rðþk¤ fkuXkhku, çkòh-¾tzku ðøkuhu WÃkhÚke ÔÞkÃkkh-ðkrýßÞLkku rðfkMk ÚkÞku nþu yu{ fne þfkÞ.
• MkkiÚke Ãknu÷kt fÃkkMkLke þkuÄ rMktÄw MktMf]ríkLkk Vk¤u òÞ Au. ykÚke ÞwLkkLkeyku fÃkkMkLku rMkLzLk (Sindon) fnu Au su rMktÄw MktMf]rík{ktÚke Lkef¤u Au.
• nzÃÃkk yLku {kunU-òu-Ëzku{ktÚke ºkksðk yLku íkku÷{kÃkLkk MkkÄLkku {¤e ykÔÞk Au. íku{Lkwt íkw÷Lkkí{f «{ký 16, 32, 160, 340 ðøkuhu níkwt. 16yu íkku÷Lkku
{wÏÞ yuf{ nþu.
• Äkr{of SðLk •
• fkuRÃký søÞkyu {trËhLkk [ku¬Mk yðþu»kku {¤e ykÔÞk LkÚke. {kunU-òu-Ëzku{ktÚke {¤u÷e yuf {wÿk WÃkh ºký {w¾ðk¤k ÞkuøkkMkLk{kt çkuXu÷k yuf ËuðLke
{qríko ytrfík ÚkÞu÷e Au. íkuýu {kÚku rþtøkzkLkwt ðu»xLk ÃknuÞwO Au yLku íkuLke ykMkÃkkMk ðk½, nkÚke, ¼UMk, økUzku ðøkuhu «kýeyku Au. yk {qríko ÃkþwÃkríkLkkÚkLke
nkuðkLkku Mkt¼ð Au.
• r÷tøk Ãkqò yLku ÞkurLk Ãkqò Ãký Úkíke nkuðkLkk Ãkwhkðk {éÞk Au.
• ¾qtÄðk¤ku çk¤Ë r«Þ Ãkþw, çkíkf r«Þ Ãkûke, ÃkeÃk¤ Ãkrðºkð]ûk níkwt. {kík]ËuðeLke WÃkkMkLkk Ãký «[r÷ík níke.
• yk MkÇÞíkkLke r÷rÃk r[ºkkí{f (Pictrography) níke su MkÃkkofkhu ÷¾ðk{kt ykðíke. su s{ýe çkkswÚke [k÷w ÚkE zkçke yLku zkçkuÚke s{ýe çkksw ÷¾kíke
níke. (çkwMxkuVuMx)
• {uMkkuÃkkuxur{ÞkLkk yr¼÷u¾ku{kt ðrýoík {u÷wnk þçËLkku MktçktÄ rMktÄw MktMf]rík MkkÚku Au.
• ykøk{kt Ãkfkðu÷e {kxeLku xuhkfkuxk íkhefu yku¤¾ðk{kt ykðu Au. suLkku WÃkÞkuøk yk MktMf]rík{kt ðkMkýku, h{fzkt, {qríkoyku ðøkuhu çkLkkððk{kt ÚkÞku níkku.
• rMktÄw MktMf]ríkLkku ytík •

• yk MktMf]ríkLkk ytík ytøku rðrðÄ {ík Au. fux÷kf rðîkLkkuLkk {íku rMktÄw LkËe{kt ykðíkk ðkhtðkhLkk Ãkqhu ytík ykÛÞku nþu fkhý fu {kunU-òu-Ëzku{ktÚke yuf
WÃkh yuf yuðk Mkkík fu Lkð Úkh yLku nzÃÃkk{ktÚke A Úkh LkeféÞk Au. AuÕ÷k Ãkqh ÃkAe ÷kufkuyu MÚk¤ktíkh fÞwO nþu.
økwshkík{ktÚke {¤e ykðu÷k nzÃÃkk MkÇÞíkkLkk {Úkfku

1. htøk5wh htøkÃkwh{ktÚke {¤e ykðu÷k yðþu»kku
• htøkÃkwh økwshkík{kt þkuÄkÞu÷wt Mkki«Úk{ nzÃÃkk MkÇÞíkkLkwt {Úkf Au.
• fk[e ExkuLkk {fkLk, ÃkÚÚkhLkk [kuhMk ðsLkeÞk, {ýfk,
• htøkÃkwhLkwt MktþkuÄLk fkÞo E.Mk.1931{kt {kÄkuMðY5 ðíMk yLku
E.Mk.1954{kt yuMk.ykh.hkð îkhk ÚkÞwt níkwt.
íkktçkkLke çktøkzeyku, MLkkLkkøkkh, Ãkþw-Ãkt¾e r[rºkík {kxeLkk
• htøkÃkwhLkwt MktþkuÄLk ÚkÞwt íku Mk{Þu íku r÷tçkze hkßÞ{kt níkwt, su Ãkfðu÷k ÷k÷ yLku fk¤k htøkLkk ðkMkýku, zktøkhLkk Akuíkhk
htøkÃkwh Ãknu÷k MkwhuLÿLkøkh rsÕ÷kLkk [wzk íkk÷wfk{kt yLku nk÷{kt ðøkuhu.
y{ËkðkË rsÕ÷kLkk ÄtÄwfk íkk÷wfk{kt ykðu Au. htøkÃkwhLkku rð¢{
• htøkÃkwh Ãknu÷k ¼kËh LkËeLkk rfLkkhu ðMku÷wt níkwt.
• økwshkík{kt nzÃÃkk MkÇÞíkkLkk {Úkfku Ãkife MktÏÞkLke ÿrüyu
• fkçkoLk-14 5Ørík yLkwMkkh yk MÚk¤Lkku Mk{Þøkk¤ku E.Ãkq.2600Lkku
{LkkÞ Au. MkkiÚke ðÄw yðþu»kku htøkÃkwh{ktÚke {¤e ykðu÷k Au.
2. ÷kuÚk÷
• ÷kuÚk÷ y{ËkðkËÚke Ërûký-Ãkrù{ ¼køku ytËkrsík ÷kuÚk÷{ktÚke {¤e ykðu÷k yðþu»kku
80 rf.{e.Lkk ytíkhu ykðu÷wt Au.
• zkufÞkzo (ðnk÷ ÷ktøkhðkLke økkuËe), Mkkihk»xÙLkk [wLkuhe ÃkÚÚkhkuLke çkLku÷e
• ÷kuÚk÷Lkku Mk{Þøkk¤ku E.Ãkq.2450Úke 1900 MkwÄeLkku
yLkks Ë¤ðkLke ½txe, òurzÞk fçkhku, 64 ð¾khku Ähkðíkk rðþk¤
{LkkÞ Au.
• ÷kuÚk÷ nk÷{kt y{ËkðkË rsÕ÷kLkk Äku¤fk {fkLk, çkË¤Lkk {w¾ðk¤e þíkhtsLke {nkuh, {kxeLkk ½zk Ãkh
íkk÷wfk{kt ykðu÷wt Au. Ãkt[íktºkLke ðkíkkoyku suðk rþÞk¤Lkwt hu¾ktfLk, ÃkrþoÞLk økÕVLke
• ÷kuÚk÷ ¼kuøkkðku LkËeLkk rfLkkhu yLku ¼kuøkkðku r[ºkktfLkðk¤e {wÿk, {kÃkÃkèe íkhefu WÃkÞkuøk{kt ÷uðkíkk nkÚkeËktík,
Mkkçkh{íke LkËe ðå[uLkku «Ëuþ {LkkÞ Au. þíkhts suðe h{ík.
• ÷kuÚk÷Lkwt MktþkuÄLk fkÞo E.Mk.1954{kt yuMk.ykh.hkð (rþfheÃkwhk htøkLkkÚk hkð) îkhk ÚkÞwt níkwt.
• ÷kuÚk÷{ktÚke MkwtËh Lkfþefk{ðk¤e ðMíkwyku {¤e ykðe Au, suÚke ÷kuÚk÷{kt Mkkhk fkheøkhku ðMkíkk nþu íkuðwt {LkkÞ Au.
• E.Mk.1879{kt «rMkØ ÚkÞu÷ çkkçkík yLkwMkkh ÷kuÚk÷ yuf çktËh níkwt su nk÷{kt ËrhÞkÚke 18 rf.{e.Lkk ytíkhu Au Ãkhtíkw ÷kuÚk÷Lkk Mk{Þøkk¤k
yLkwMkkh ËrhÞkÚke {kºk 5 rf.{e. ytíkhu níkwt.
• rðîkLkkuLkk {íku ÷kuÚk÷ þçË Ãkife ÷kuÚk þçËLkku yÚko ÷kþ íkÚkk hk¾Lkku xufhku yuðku ÚkkÞ Au. ËrhÞk{kt zqçku÷e îkhfkLku
• 1991{kt ÚkÞu÷k MktþkuÄLk yLkwMkkh ÷kuÚk÷Lku nzÃÃkk MkÇÞíkkLkwt MÚk¤ {LkkÞ Au. þkuÄðkLkwt ©uÞ Ãký
• Äku¤fk íkk÷wfkLkk Mkhøkðk÷k økk{uÚke ÷kuÚk÷Lkku rxtçkku {¤e ykðu÷ku Au.
yuMk.ykh.hkðLkk Vk¤u òÞ Au.
• ÷kuÚk÷{kt ÃkkýeLkk «ðuþLku yxfkððk LkøkhLke çknkh Ä¬ku çkLkkððk{kt ykðu÷ níkku.
• ðnký çkLkkððk íku{s rðËuþ{kt {k÷-Mkk{kLkLke ykÞkík-rLkfkMk {kxu zkufÞkzo (çktËh) çkLkkððk{kt ykÔÞwt níkwt.
• ÷kuÚk÷{kt WLLkík Lkøkh ykÞkusLk níkwt, suLkk {fkLkku Ãkkfe #xkuLkk çkLku÷k, økxhku yLku MLkkLkkøkkhku {¤e ykðu÷k Au.
• ÷kufkuLku ½zk{kt ËVLkkððk{kt ykðíkk íku{s fktMkkLku Zku¤ [ZkððkLkwt fkÞo Úkíkwt íku{s ¾kuÃkhe{kt AuËLk nkuÞ íkuðwt nkzÃkªsh {¤u÷ su þÕÞ
r[rfíMkkLkwt Mkq[Lk fhu Au.
• ÷kuÚk÷Lku nzÃÃkk MkÇÞíkkLkwt MkkiÚke {kuxwt yLku «k[eLk çktËh {LkkÞ Au.
• ÷kuÚk÷{kt yrøLk MktMfkh yLku ËVLkrðrÄ yu{ çkLLku çkkçkíkku Úkíke nþu íku{ {LkkÞ Au. ËVLkrðrÄ{kt þçkLkwt {kÚkw W¥kh çkksw hk¾ðk{kt ykðíkwt níkwt.
3. Äku¤kðehk
• Äku¤kðehk fåA rsÕ÷kLkk ¼[kW íkk÷wfk{kt ¾Ëeh çkux{kt ykðu÷ku Äku¤kðehk{ktÚke {¤e ykðu÷k yðþu»kku
rðMíkkh Au. nzÃÃkk MkÇÞíkkLkwt økwshkík{kt MkkiÚke {kuxwt yLku ¼khík{kt
• 400 sux÷k rMktÄw r÷rÃkLkk þçËku, 10 yûkhLkwt yuf
çkeò ¢{ktfu Au.
MkkELk çkkuzo (Lku{ Ã÷ux), {æÞ Lkøkh{kt rðþk¤
• Äku¤kðehk ÷qýe LkËeLkk rfLkkhu ykðu÷wt Au.
s¤kþÞ, íkktçkw økk¤ðkLke ¼êe, þt¾, ÄkíkwLke çktøkze
• E.Ãkq.2100Úke 1450Lkku Mk{Þøkk¤ku Äku¤kðehkLkku {LkkÞ Au.
(½huýk çkLkkððkLke ËwfkLkku), Lkkxâf÷k {kxuLkk
• Äku¤kðehkLkwt Mkki«Úk{ MktþkuÄLk fkÞo 1967-68{kt søkík5rík òuþeyu fÞwO {w¾kuxk.
níkwt Ãkhtíkw ð»ko 1990Úke íkuLkwt ÔÞðrMÚkík MktþkuÄLk fkÞo hrðLÿrMktn rçküu
nkÚk ÄÞwO níkwt. ykÚke Äku¤kðehkLkk MktþkuÄLkLkwt ©uÞ ykh.yuMk.rçküLkk Vk¤u òÞ Au.
• nzÃÃkk MkÇÞíkkLkk yLÞ {Úkfku çku ¼køk{kt rð¼krsík níkk, ßÞkhu Äku¤kðehk ºký ¼køk{kt rð¼krsík níkwt.
• Äku¤kðehk{ktÚke {¤e ykðu÷k ºkýuÞ ¼køkku{kt Mkwhûkk MktçktÄe ykÞkusLk Lkshu Ãkzu Au. MkkiÚke Ÿ[k
rðïLkk MkkiÚke sqLkk rÚkÞuxhLkk
¼køk{kt rfÕ÷kyku yLku {æÞ íkÚkk Lke[uLkk ¼køk{kt LkøkhLkku ðMkðkx níkku.
yðþu»kku Äku¤kðehk{ktÚke
• Äku¤kðehk Ãký nzÃÃkk MkÇÞíkkLkk yLÞ {ÚkfkuLke su{ Mk{ktíkh¼qs [íkw»fkuý ykfkh Ähkðu Au.
{¤e ykðu÷k Au.
• Äku¤kðehkLkku rðMíkkh ÃkqðoÚke Ãkrù{u 775 {exh yLku W¥khÚke Ërûkýu 600 {exh Au.
• MÚkkrLkf ÷kufku Äku¤kðehkLku fkuxzk xªçkk íkhefu yku¤¾u Au. MðåA ËþoLk ÞkusLkk nuX¤
• Äku¤kðehk{kt {kunU-òu-Ëzku sux÷e s WLLkík Lkøkh ÔÞðMÚkk níke. Mkku{LkkÚk yLku Äku¤kðehkLku
• rMktÄw MkÇÞíkkLkwt ©uc s¤ ÔÞðMÚkkÃkLk, økxh ÔÞðMÚkk Äku¤kðehk{kt òuðk {¤u Au. ykEfkurLkf zurMxLkuþLk íkhefu
• {¤e ykðu÷k 10 yûkhLkk MkkELkçkkuzoLku rðïLkk MkkiÚke sqLkk MkkELkçkkuzo{kt Mk{kðuþ fhkÞku Au. rðfMkkðkþu.
4. Mkwhfkuxzk
• fåA rsÕ÷kLkk hkÃkh íkk÷wfk{kt ykðu÷wt Au. {¤e ykðu÷k yðþu»kku
• íkuLke þkuÄ Mkki«Úk{ E.Mk.1964{kt ÚkE níke, suLkwt MktþkuÄLk
søkíkÃkrík òuþe yLku yu.fu.þ{koyu fÞwO níkwt. • y÷øk «fkhLke fçkhku, ½kuzkLkk nkzfkLkk yðþu»kku, yrøLkfwtz
MkkÚkuLkwt çkktÄfk{, n¤ ðzu ¾uzkÞu÷k ¾uíkh.
5. hkusze (©eLkkÚkøkZ)
• hkusze hksfkux rsÕ÷kLkk økkUz÷ íkk÷wfk{kt ykðu÷wt Au. {¤e ykðu÷k yðþu»kku
• hkuszeLku ©eLkkÚkøkZ Ãký fnuðkÞ Au, su ¼kËh LkËeLkk fktXu
ðMku÷wt níkwt. • {kxeLkk {fkLkku, [Ãkxe Úkk¤e, Ÿ[e zkufðk¤e çkhýe, {]íÃkkºkku,
• suLkku Mk{Þøkk¤ku E.Ãkq.1900Lkku {LkkÞ Au. íkktçkk yLku fktMkkLkk ðkMkýku, çkký yLku Výk, {kA÷k ÃkfzðkLke
• hkusze MkwrLkÞkursík Lkøkh níkwt. øk÷, nkÚkeLkk yðþu»kku.
6. ËuMk÷Ãkh
• ËuMk÷Ãkh fåA rsÕ÷kLkk Lk¾ºkkýk íkk÷wfk{kt ykðu÷wt Au su {¤e ykðu÷k yðþu»kku
{kuhE LkËeLkk fktXu ðMku÷wt níkwt.
• E.Ãkq.2000Úke 1600Lkku Mk{Þøkk¤ku {LkkÞ Au. • fk[e #xkuLkk {fkLk, rMktÄw íkku÷k, {wÿkyku, {kxeLkk ðkMkýku,
• nk÷{kt MkÇÞíkkLkwt ¼khík{kt MkkiÚke Ãkrù{Lkwt MÚk¤ Au. {wÿktfku, rfÕ÷uçktrÄðk¤w Lkøkh
• ÃkqhLkk fkhýu yk {ÚkfLkwt ÃkíkLk ÚkÞwt nþu.
7. {hwzk x¬h xufhe

• EMkhku (ErLzÞLk MÃkuMk rhMk[o ykuøkuoLkkEÍuþLk) îkhk ð»ko 2006{kt {hwzk x¬h xufheLku Ãkwhkík¥ð MkkEx íkhefu fLV{o fhðk{kt ykðe níke.
• EMkhkuyu he{kux MkurLMktøk xufLkku÷kuSLkku WÃkÞkuøk fhe nk÷{kt íkuLku ÃkkrfMíkkLkÚke {kºk 12 rf.{e.Lkk ytíkhu Ëþkoðu÷e Au.
• {hwzk x¬h xufheLke Mkki«Úk{ E{us ð»ko 1990{kt {u¤ððk{kt ykðe níke, Ãkhtíkw ykrfoÞku÷kuS Mkðuo ykuV ErLzÞk (ASI) îkhk ð»ko 1997{kt
MÚk¤íke ík5kMk fhðk{kt ykðe níke.
• ASILku fåA{kt ¾kðzk LkSf fwhý Lkk{f {Úkf Ãký {¤e ykðu÷wt Au.
òýðk suðwt...
{Úkf rsÕ÷ku {Úkf rsÕ÷ku
• htøkÃkwh [qzk, MkwhuLÿLkøkh • ÷kuÚk÷ Äku¤fk, y{ËkðkË
• Äku¤kðehk ¼[kW, fåA • rþfkhÃkwh ¼[kW, fåA
• Mkwhfkuxzk hkÃkh, fåA • Ëuþ¤Ãkh Lk¾ºkkýk, fåA
• Lkðe Lkk¤ fåA • fwhý fåA
• Ãkçkw{X fåA • ¾ehMkhk fåA
• ÷k¾kçkkð¤,y{hk ò{Lkøkh • ykxfkux, hkusze(©eLkkÚkøkZ) hksfkux
• fwLíkkMke {kuhçke • «¼kMk Ãkkxý økeh Mkku{LkkÚk
• fkux, ÃkuZk{÷e, ÷kt½ýs {nuMkkýk • ÃkkËhe (fuhk÷kLkku ½kuhku) ík¤kò, ¼kðLkøkh
• çkkçkhfkux y{hu÷e • økku÷kuÄku¤ku çkøkMkhk, y{hu÷e
• {k÷ðý Mkwhík • ðus÷fk çkkuxkË
• {u½{ ¼Y[ • ¼økºkð ¼Y[
• ftsuíkh økeh Mkku{LkkÚk • ÷kuxuïh Ãkkxý
LkËe fktXu ykðu÷k {wÏÞ {Úkfku

{Úkf LkËe {Úkf LkËe
• htøkÃkwh ¼kËh • ÷kuÚk÷ ¼kuøkkðku
• Äku¤kðehk ÷qýe • Ëuþ¤Ãkh {kuhE
• ÃkkËhe þuºkwtS • ¼økºkð fe{
{ÚkfkuLkk {wÏÞ MktþkuÄLkfíkko

{Úkf MktþkuÄLkfíkko {Úkf MktþkuÄLkfíkko
• htøkÃkwh yu{.yuMk.ðíMk (1931), • ÷kuÚk÷ yuMk.ykh.hkð (1954)
yuMk.ykh.hkð (1954) • Mkwhfkuxzk søkíkÃkrík òuþe,
• Äku¤kðehk ykh.yuMk.rçkü (1990) yu.fu.þ{ko (1964)
• ykxfkux Ãke.Ãke.Ãktzâk (1957-58) • økkuh{kxeLke ¾ký ÄLkMkwhkLke {rn÷k fku÷us
(1989-90)
• fwLíkkMke zu¬Lk fku÷us, • ÷kt½ýs zu¬Lk fku÷us
Ãkwýu yLku økwshkík Ãkwhkíkíð rð¼køk • ÷k¾kçkkð¤ MSU
• {kuxe ÄhkE Ãke.Ãke. Ãktzâk • ÃkkËhe zu¬Lk fku÷us
• ÃkeXzeÞk Ãke.Ãke.Ãktzâk • «¼kMk Ãkkxý zu¬Lk fku÷us yLku
çkkuBçku Mkhfkh
ykrfoÞku÷kuS Mkðuo ykuV ErLzÞk (ASI) 5h Ëþkoðu÷k økwshkíkLkk yLÞ Ãkwhkík¥ð MÚk¤
• ytçkkfwx, yýrn÷ðkz Ãkkxý, ¼Y[, [ktÃkkLkuh, ËuðLke {kuhe, ÄkLkkuhk, Äkíðk, îkhfk, Äq{÷e, økkuhs, òu¾k, fLkuðk÷,
fhðý, {k÷ðý, {kuZuhk, Lkkøk÷, Lkkøkhk, Lkkøkuïh, Lkkøkðkzk, ykurhÞku rxtçkku, Ãkçkw{X, ÃkeXz, hkýfe ðkð (1964-
65{kt MktþkuÄLk), híkLk5whk, MkktÚk÷e, Ëºkkýk, MkusfÃkwh, þfíkkhe xªçkku, þk{¤kS, rMkÞkuík, MkwhÃkký, íkkhMktøk, W{íkk,
ðzÃkÿ, Íu¾kzk.
ykrfoÞ÷kuS ErLMxxâqx rðþu...

• ErLMxxâqx ykuV ykrfoÞku÷kuSLke MÚkkÃkLkk ð»ko 1959{kt fhkE níke, suLku yÃkøkúuz fhe Vhe 1985{kt MÚkk5Lkk fhðk{kt
ykðe níke. ErLMxxâqx ykuV ykrfoÞku÷kuS rËÕne ¾kíku ykðu÷wt Au.
nk÷{kt ¼khík{kt nkuE íkuðk Mkki«Úk{ nzÃÃkk MkÇÞíkkLkk {Úkf íkhefu hkuÃkzLku æÞkLku ÷uðkÞ Au
fkhý fu nzÃÃkk yLku {kunut-òu-Ëzku ¼khíkLkk ¼køk÷kÚke ÃkkrfMíkkLk{kt síkk hÌkk Au.
økwshkíkLkk ÞwLkuMfku ðÕzo nurhxus MkkEx{kt MÚkkLk Ãkk{u÷k MÚk¤ku
1. [kt5kLkuh (2004) 2. hkýfe ðkð (2014) 3. y{ËkðkË (2017- ðÕzo nurhxus rMkxe)
1. [kt5kLkuh (íkk.nk÷ku÷, rs.Ãkt[{nk÷)

• [ktÃkkLkuhLku ÞwLkuMfkuyu ð»ko 2004{kt ðÕzo nurhxus MkkExLkku Ëhßòu ykÃÞku níkku. UNESCOLkwt 5qhwt Lkk{
[ktÃkkLkuh ÞwLkuMfkuLkku Ëhßòu {u¤ðLkkh økwshkíkLke «Úk{ MkkEx Au.
• ðLkhks [kðzkyu ¼qðz hkòLku nhkðe ÃkkuíkkLkk rÃkíkk sÞrþ¾he [kðzkLkku çkË÷ku • ÞwLkkExuz LkuþLMk yußÞwfuþLk÷,
÷eÄku níkku. ðLkhks [kðzkyu íkuLkk r{ºk yýrn÷ ¼hðkzLku MkL{kLk ykÃkðk MkkÞrLxrVf yuLz fÕ[h÷ ykuøkuoLkkEÍuþLk
ÃkkxýLku yýrn÷Ãkwh Ãkkxý Lkk{ ykÃke íkuLku hksÄkLke çkLkkðe níke yLku r{ºk [ktÃkk • ðzwt{Úkf : ÃkurhMk, £kLMk
ðkrýÞkLkk MkL{kLk{kt ÃkkðkøkZLke ík¤uxe{kt [ktÃkkLkuh ðMkkÔÞwt níkwt.
• MÚkkÃkLkk : 1946
• [ktÃkkLkuhLku rðþu»k fheLku økwshkíkLke Mðíktºk MkÕíkLkík Mk{Þu {nt{Ë çkuøkzkLkk
þkMkLk{kt yku¤¾ {¤e. • ðíko{kLk yæÞûk : ykiÿu yÍkuu÷u
• {nt{Ë çkuøkzkyu [ktÃkkLkuhLku çkeS hksÄkLke çkLkkðe níke.
[ktÃkkLkuhLkwt MÚkkÃkíÞ
• {nt{Ë çkuøkzkyu [ktÃkkLkuh Ãkh yk¢{ý fÞwO íÞkhu íÞk ÃkíkE hkð¤ ([kinký hkò
sÞrMktn hkð÷Lkwt þkMkLk níkwt. • fuðzk {rMsË, LkøkeLkk {rMsË, ¾sqhe
• {nt{Ë çkuøkzkLku [ktÃkkLkuhLku çkeswt {¬k çkLkkððkLke EåAk níke. {rMsË, swB{k {rMsË, rfÕ÷ku ([ktÃkkLkuhLkku
• [ktÃkkLkuh{kt 5 Ëhðkò níkk.
¼ÿ) ðøkuhu
• [ktÃkkLkuh{kt fk{[÷kW xtfþk¤Lke Ãký MÚkkÃkLkk fhðk{kt ykðe níke.
• {nt{Ë çkuøkzku [ktÃkkLkuhLku þnuhu {wfho{ fnuíkku.
• [ktÃkkLkuhLke xtfþk¤Lkk rMk¬kyku WÃkh {wnB{ËkçkkË WVuo [ktÃkkLkuh ÷¾kÞu÷wt níkwt.
• [ktÃkkLkuh [kinký hkòykuLke hksÄkLke níke.
2. hkýfe ðkð (Ãkkxý)
• Ãkkxý{kt ykðu÷e hkýfe ðkðLku hkýeLke ðkð íkhefu Ãký yku¤¾ðk{kt ykðu Au. su {khw økwsoh MÚkkÃkíÞ þi÷e{kt Au.
• ÃkkxýLke hkýfe ðkð Mkku÷tfe hkò ¼e{Ëuð «Úk{Lkk ÃkíLke hkýe WËÞ{íkeyu E.Mk.1063{kt yux÷u 11{e MkËe{kt çktÄkðe níke.
• su hkýfe ðkð s{eLkÚke Mkkík {k¤ Ÿze níke.
• hkýfe ðkðLkwt þkuÄ MktþkuÄLk fkÞo ð»ko 1964-65{kt ykrfoÞku÷kuS Mkðuo ykuV ErLzÞk (ASI) îkhk ÚkÞwt níkwt. ðÕzo nurhxus zu
• ÃkkxýLke hkýfe ðkðLku ð»ko 2014{kt ÞwLkuMfku îkhk ðÕzo nurhxus MkkExLkku Ëhßòu yÃkkÞku níkku. - 18 yur«÷
• hkýfe ðkð MkhMðíke LkËeLkk rfLkkhu ykðu÷e Au.
ðkðLkk «fkhku
LktËk ¼ÿk sÞk rðsÞk

yuf çkkswÚke Wíkhðk çku çkkswÚke Wíkhðk ºký çkkswÚke Wíkhðk {kxuLkk ÃkøkrÚkÞk [kh çkkswÚke Wíkhðk
{kxuLkk ÃkøkrÚkÞk {kxuLkk ÃkøkrÚkÞk (WËk. hkýfe ðkð, yzk÷sLke ðkð) {kxuLkk ÃkøkrÚkÞk
3. y{ËkðkË (¼khíkLkwt «Úk{ ÞwLkuMfku ðÕzo nurhxus rMkxe)

• 8 sw÷kE, 2017Lkk hkus 5ku÷uLzLkk ¢ufkuð þnuh{kt ykÞkursík 41{k MkºkLke çkuXf{kt ¼khíkeÞ WÃk¾tz{kt ðÕzo nurhxus
y{ËkðkËLku ðÕzo nurhxus rMkxeLkku Ëhßòu «ËkLk fÞkuo níkku.
rMkxe ònuh ÚkLkkhwt y{ËkðkË
• y{ËkðkËLkk yiríknkrMkf MÚkkÃkíÞku{kt rnLËw, siLk yLku EM÷kr{f MktMf]ríkLkku Mkw¼øk Mk{LðÞ
LkuÃkk¤Lkk ¼õíkÃkwh yLku ©e÷tfkLkk
òuðk {¤u Au.
økk÷u çkkË ºkeswt þnuh çkLÞwt Au.
• Ãkku÷uLz ¾kíkuLkk Mkºk{kt ÞwLkuMfku ¾kíkuLkk ¼khíkLkk «ríkrLkrÄ hwr[hk ftçkkus WÃkrMÚkík hÌkk níkk.
• y{ËkðkË þnuh{kt 54 M{khfku ykðu÷k Au, su Ãkife 26 sux÷k yiríknkrMkf MÚk¤kuLku æÞkLk{kt y{ËkðkË nurhxus fLÍðuoþLk
hk¾e ðÕzo nurhxus rMkxeLkku Ëhßòu «ËkLk fhkÞku níkku. fr{xeLkk yæÞûk rLkð]¥k IAS
• ErhLkk çkkufkuðkLkk nMíku {wÏÞ{tºke rðsÞ¼kE YÃkkýeyu y{ËkðkËLku {¤u÷k ðÕzo nurhxus ykurVMkh Ãke.fu. ½ku»k níkk.
rMkxeLkk ËhßòLkwt «{kýÃkºk MðefkÞwO níkwt.
ÞwLkuMfku ðÕzo nurhxus{kt MÚkkLk Ãkk{u÷k ¼khíkLkk MÚk¤ku

1. ystíkkLke økwVkyku : {nkhk»xÙ (1983) 21. fwíkwçkr{Lkkh yLku íÞktLkk yðþu»kku : rËÕne (1993)
2. R÷kuhkLke økwVkyku : {nkhk»xÙ (1983) 22. Ãknkze hu÷ðu (Lke÷røkrh ÃkðoíkeÞ hu÷ðu) : íkr{÷Lkkzw (1999)
3. ykøkúkLkku rfÕ÷ku : W¥kh «Ëuþ (1983) 23. {nkçkkurÄ {trËh fkuBÃ÷ufMk (çkkuÄøkÞk) : rçknkh (2002)
4. íkks{n÷ : W¥kh «Ëuþ (1983) 24. ¼e{çkuxfkLke økwVkyku : {æÞ «Ëuþ (2003)
5. fkuýkfoLkwt MkqÞo {trËh : ykurzþk (1984) 25. [ktÃkkLkuh-ÃkkðkøkZ Ãkwhkík¥ðeÞ Ãkkfo : økwshkík (2004)
6. {nkçkr÷Ãkwh{ M{khf : íkr{÷Lkkzw (1984) 26. AºkÃkrík rþðkS xr{oLkMk (Ãknu÷k rðfxkurhÞk xr{oLkMk) :
7. fkÍehtøkk LkuþLk÷ Ãkkfo : ykMkk{ (1985)
{nkhk»xÙ (2004)
8. {kLkMk y¼ÞkhÛÞ : ykMkk{ (1985)
27. ÷k÷ rfÕ÷ku : rËÕne (2007)
9. feÞku÷urzÞku LkuþLk÷ Ãkkfo (¼híkÃkwh) : hksMÚkkLk (1985)
28. stíkh-{tíkh (sÞÃkwh) : hksMÚkkLk (2010)
10. [[o yLku fkuLkðux : økkuðk (1986)
29. Ãkrù{ ½kx (2012) : yøkíMÞ{÷kELkku ¼køk, ÃkurhÞkhLkku ¼køk,
11. nBÃke M{khf Mk{qn : fýkoxf (1986)
Lke÷røkrhLkku ¼køk, ík÷fkðuheLkku ¼køk, fwÿu{w¾Lkku ¼køk,
12. ¾sqhknku M{khf Mk{qn : {æÞ «Ëuþ (1986)
MkÌkkÿeLkku ¼køk
13. VíkunÃkwh rMkfhe : W¥kh «Ëuþ (1986)
30. hksMÚkkLkLkk ÃkðoíkeÞ rfÕ÷kyku (2013) :
14. 5èËf÷ M{khf Mk{qn : fýkoxf (1987)
15. yu÷eVLxkLke økwVkyku : {nkhk»xÙ (1987) r[¥kkuzøkZ, fwtíke÷økZ, hýÚkt¼kuh, ytçkh, siMk÷{uh
16. [ku÷ {trËh (çk]nËuïh {trËh - [ku÷kÃkwh{, yihkðíkuïh 31. hkýfe ðkð : økwshkík (2014)
{trËh-ËkhkMkwh{, çk]nËuïh {trËh-íkktòðwh) : íkr{÷Lkkzw (1987) 32. økúux rn{k÷Þ LkuþLk÷ Ãkkfo : rn{k[÷ «Ëuþ (2014)
17. MkwtËhðLk LkuþLk÷ Ãkkfo : Ãkrù{ çktøkk¤ (1987) 33. Lkk÷tËk ÞwrLkðrMkoxe : rçknkh (2016)
18. LktËkËuðe yLku ðu÷e ykuV V÷kðMko LkuþLk÷ Ãkkfo : W¥khk¾tz (1988) 34. fkt[Lkst½k LkuþLk÷ Ãkkfo : rMkr¬{ (2016)
19. çkwrØMx M{khf (Mkkt[e) : {æÞ «Ëuþ (1989) 35. furÃkxku÷ fkuBÃ÷ufMk : [tËeøkZ (2016)
20. nw{kÞwtLkku {fçkhku : rËÕne (1993) 36. y{ËkðkË (2017)
3. Ãkkihkrýf yLkw©wrík ykÄkrhík EríknkMk

ðiðMík {Lkwhkò
Ãkwºk
(íkuykuLkk Mk{ÞÚke økwshkíkLkk Ãkkihkrýf
þÞkorík EríknkMkLke þYykík)
Ãkwºk Ãkwºke
ykLkíko MkwfLÞk
ykLkíkoLkk Lkk{ ÃkhÚke økwshkík{kt W¥kh, íkuLkk ÷øLk ¼]økwfw¤Lkk åÞðLk Ér»k
{æÞ økwshkík yLku Mkkihk»xÙ suðk «ËuþkuLkwt MkkÚku ÚkÞk níkk.
Lkk{fhý ykLkíko Ãkzâwt nþu. ykLkíkoLke Ãkwºk
hksÄkLke fwþMÚk÷e níke.
Ãkwºk ËrÄ[e
• Mkkçkh{íke LkËeLkk rfLkkhu yk©{ çkLkkðu÷ku.
hiðík • Ér»k ËrÄr[yu ÃkkuíkkLkk òt½Lkwt nkzfwt ELÿLku
íkuLkk Lkk{ ÃkhÚke røkhLkkhLku hiðíkf Lkk{ ð@ çkLkkððk ykÃÞwt nkuÞ íkuðwt {LkkÞ Au.
{éÞwt nþu íku{ {LkkÞ Au.
Ãkwºke
huðíke
AuÕ÷ku þkMkf hiðík fwfwË{e huðíkeLkk ÷øLk f]»ýLkk {kuxk¼kE
çk÷hk{ MkkÚku ÚkÞk níkk.
• Ãkwhkýku{kt {¤íkk WÕ÷u¾Lku Ãkkihkrýf fk¤ fne þfeyu. • Ãkkihkrýf EríknkMk {wsçk økwshkíkLke
• shkMkt½ yLku fk÷ÞðLkLkk fkhýu ÞkËðku {Úkwhk Akuze Mkkihk»xÙ çkksw MÚk¤ktíkh fhu Au yLku
«Úk{ hksÄkLke fwþMÚk÷e (îkhðíke)
fwþMÚk÷eLku ÃkkuíkkLke hksÄkLke çkLkkðu Au.
• Mkkíðfw¤Lkk [tÿðtþe ÞkËðku fwþMÚk÷eLkwt Mk{khfk{ fhkðe íkuLku îkhðíke Lkðwt Lkk{ ykÃku Au.
• îkhfkLkwt «k[eLk Lkk{ îkhðíke
su îkhðíke MkkÞ{tíkhu yÃk¼útþ ÚkE îkhfk çkLku Au.
• ÞkËðku{kt ©ef]»ýLke {nk¼khíkLkk {wÏÞ Mkt[k÷f íkhefu økýLkk ÚkkÞ Au íku{s ©ef]»ýLku ¼økðkLk rð»ýwLkk Ãkqýo Ãkwhw»kku¥k{YÃk yðíkkh {LkkÞ Au.
• ÞkËðku ÃkAe fkuE hksðtþLke [ku¬Mk {krníke «kÃík Úkíke LkÚke.
©ef]»ý MktçktrÄík çkkçkíkku

{nk¼khíkLkk {kiMk÷ Ãkðo{kt ÞkËðkMÚk¤eLkwt Mk¥kk, MktÃkr¥k yLku þrõíkLkk fkhýu rð÷kMke ÞkËðku Mkku{LkkÚkLke Þkºkkyu síkk níkk íÞkhu
ðýoLk («¼kMk Ãkkxý, rs. økeh Mkku{LkkÚk) yktíkrhf {ík{íkktíkhkuLku fkhýu ÞkËðkMÚk¤e Lkk{f MÚk¤u ÞkËðku fÃkkE {Þko níkk.
ÞkËðkMÚk¤eÚke yuf÷k yxw÷k ©ef]»ý ykøk¤ síkk níkk íÞkhu Mkku{LkkÚk LkSf
¼k÷fk íkeÚko ÃkeÃk¤kLkk ð]ûk Lke[u ykhk{ fhíkk níkk, su Mk{Þu shk Lkk{f ÃkkhÄe ©ef]»ýLku íkeh {khu
(rs.økehMkku{LkkÚk) Au yLku íku íkuLkk Ãkøk{kt ðkøkíkk ©ef]»ý ¼k÷fkíkeÚkuo ½kÞ÷ ÚkkÞ Au. yk ÃkeÃk¤kLku
{kuûkÃkeÃk¤k íkhefu yku¤¾ðk{kt ykðu Au.
©e f]»ýLkku ËuníÞkøk
½kÞ÷ yðMÚkk{kt ©ef]»ý Mkku{LkkÚk LkSf rnhý LkËeLkk rfLkkhu ËuníÞkøk fhu Au.
(rnhý LkËe)
ËunkuíMkøko íkeÚko Mkku{LkkÚk LkSf ßÞkt rnhý, frÃk÷k yLku MkhMðíke LkËeLkku rºkðuýe Mktøk{ h[kÞ Au, íÞkt
rnhý + fr5÷k + MkhMðíke ©ef]»ýLkk yrøLk MktMfkh ÚkÞk nkuðkÚke íkuLku ËunkuíMkøko íkeÚko íkhefu yku¤¾ðk{kt ykðu Au.
©ef]»ýLkwt òýðk suðwt... îkhfk {trËh yLku òýðk suðwt...

• ©ef]»ýLkk {kíkk-rÃkíkk : ðkMkwËuð yLku Ëuðfe • îkhfk {trËhLkwt Lkk{ : søkík {trËh, Lkes {trËh
• {ÚkwhkLkk hkò WøkúMkuLkLkk ¼kELke Ãkwºke : Ëuðfe
• îkhfk {trËh : Ãkwr»x{køko {trËh
• ©ef]»ýLkk Ãkk÷f {kíkk-rÃkíkk : ÞþkuËk yLku økkufw¤Lkk LktË
• LkËe rfLkkhu : økku{íke
• ftMkLkk rÃkíkk : WøkúMkuLk
• {nk¼khík {wsçk ©ef]»ýLke 8 5xhkýeyku : hwfr{ýe, MkíÞ¼k{k, òtçkðíke, • çkktÄfk{ : ð@Lkk¼ (©ef]»ýLkk Ãkkiºk)
r{ºkrðtËk, LkøLkSíke, ¼ÿk, ÷û{ýk, hkurnýe • {trËhLkk çku îkh : Mðøko îkhk («ðuþ) yLku {kuûk îkhk
• ©ef]»ý yLku hwfr{ýeLkk ÷øLkLke Wsðýe : ÃkkuhçktËh LkSf {kÄðÃkwh ¾kíku (çknkh)
{kÄðhkÞLkk {u¤k{kt (ÃkkuhçktËh rsÕ÷k{kt ¼khík Mkhfkh îkhk yuf ©u»X • Ãkt[LkËíkeÚko yLku økku{íke½kxLku òuzíkk MkuíkwLkwt Lkk{ :
¼khík Lkuò nuX¤ {kÄðÃkwh {u¤kLkwt ykÞkusLk ÚkÞwt níkwt)
MkwËk{k Mkuíkw
• ©ef]»ýLkk Ãkh{ r{ºk : MkwËk{k (ÃkkuhçktËh)
• ©ef]»ý yLku MkwËk{kLkk økwhw : MkktrËÃkLke • nurhxus rMkxe zuð÷Ãk{uLx yuLz ykuøk{uLxuþLk ÞkusLkk
• ©ef]»ýLkk ÃkwºkLkwt Lkk{ : «ãwBLk (ÓËÞ){kt Mk{krð»x økwshkíkLkwt þnuh : îkhfk
• «ãwBLkLkku Ãkwºk : yrLkhwØ (þkurýíkÃkwhLkk yMkÁ hkò çkkýLke Ãkwºke W»kk MkkÚku • îkhfk {trËhLke rðþu»kíkk : Mkkík {k¤ yLku 72 Míkt¼ku
÷øLk fhu÷k. yk «Mktøk yku¾k (W»kk) nhý íkhefu òýeíkku Au. • {nk«¼wSLke çkuXf yLku ÃkxhkýeykuLkk {nu÷ : çkux
• ©ef]»ýLkk VÞ : ÃkktzðkuLkk {kíkk fwtíke
îkhfk
• ðíko{kLk rËÕneLkwt Ãkkihkrýf Mk{ÞLkwt Lkk{ : ELÿ«MÚk
• þt¾kuîkh çkux : çkux îkhfk
• ELÿ«MÚk ðMkkððk{kt yswoLkLku {ËË fhLkkh : ©ef]»ý
• Ãkktzðku yLku fkihðkuLkk ÞwØ{kt yswoLkLkk MkkhÚke : ©ef]»ý • [tËLk suðe {kxe {¤e ykðíke nkuÞ íkuðwt økkuÃke ík¤kð :
• nXLkk ÷eÄu Ãkktzðku yLku Äkíkohk»xÙku ðå[u ÞwØ ÚkÞwt : ËwÞkuoÄLkLke çkux îkhfk
• ÞwØ{kt yswoLkLku Mk[kux WÃkËuþ ykÃke ûkkºk Ä{oLkk {køkuo ðk¤Lkkh : ©ef]»ý
¼õík çkkuzkýku
(¼økðËTøkeíkk{kt ËþkoðkÞu÷wt)
• ÞwrÄrchLku hksMkwÞ Þ¿k fhðkLke «uhýk ykÃkLkkh : ©ef]»ý • ¼õík çkkuzkýkLkwt {q¤ Lkk{ ðsuMktøk çkkuzkýk (hksÃkqík)
• ©ef]»ýyu {økÄÃkrík shkMkt½Lkku ðÄ fhkÔÞku : ¼e{ ÃkkMku níkwt. ¼õík çkkuzkýku îkhfkÄeþLkku Ãkh{ ¼õík níkku
• hksMkwÞ Þ¿k ð¾íku yøkú ÃkqòLkku yrÄfkh yÃkkÞku : ©ef]»ýLku yLku ¼økðkLkLku Ähkððk {kxu nkÚk{kt íkw÷Mke Wøkkze
• hksMkwÞ Þ¿k ð¾íku ©e f]»ýLku {¤u÷k yøkúÃkqòLkk yrÄfkhLkku rðhkuÄ fhLkkh
Ëh A {rnLku îkhfk síkku. Mk{Þktíkhu þkherhf heíku
: [urËhks rþþwÃkk÷
• [urËhks rþþwÃkk÷Lkku ðÄ fÞkuo : ©ef]»ý yþõík Úkíkkt ¼õík çkkuzkýkLku îkhfkÄeþu MðÃLk{kt fÌkwt
• Ãkktzðkuyu ËwÞkuoÄLk ÃkkMku ÃkkuíkkLkk hkßÞLke {ktøkýe fhe íÞkhu rðr»xfkhLke Vhs níkwt fu íkkhu økk{ zkfkuh{kt ykðeLku hneþ. su yLkwMkkh
çkòðLkkh : ©ef]»ý zkfkuh{kt hýAkuzhkÞLkwt {trËh ykðu÷wt Au.
ninÞ ðtþ rðþu...

• íkuykuLke hksÄkLke {krn»{íke níke yux÷u nk÷Lkk {æÞ «ËuþLkwt {knuïh.
• ninÞ ðtþLkk hksÃkwhkurník ¼]økwfw¤Lkk Ér»kyku níkk.
• ninÞ ðtþLkk hkò yswoLk fkíkoðeÞoLkku ytík ¼]økwfw¤Lkk s{ËrøLk Ãkwºk Ãkhþwhk{u fhe Mk{wÿíkxu MkqÃkkohf (MkkuÃkkhk)Lkwt rLk{koý fhe íÞkt yk©Þ ÷eÄku.
• nk÷{kt ¼Y[ ¾kíku ¼]økw Ér»kyku hnuíkk nþu íkuÚke ¼Y[Lku ¼]økwfåA íkhefu yku¤¾ðk{ktt ykðíkwt níkwt.
siLk Ä{o rðþu...

• siLk Ä{oLkk ykã MÚkkÃkf yLku «Úk{ íkeÚkOfh É»k¼ËuðLkwt MÚkkLkf
• {w¤kûkhkuLke h[Lkk fhLkkh çkúkrBn É»k¼ËuðLkk Ãkwºke níkk.
¼kðLkøkh rsÕ÷k{kt ykðu÷k Ãkkr÷íkkýkLkwt nMíkøkehe níkwt.
22{k íkeÚkOfh Lku{eLkkÚk rðþu
• ÞkËð ðtþe hkò Mk{wÿ rðsÞLkk Ãkwºk Lku{efw{kh (yrhüLku{e)Lkk rððkn hkò WøkúMkuLkLke Ãkwºke hkS{íke MkkÚku ÚkÞk níkk. (hkò ftMkLke çknuLk)
• íku{Lkk ÷øLk Ëhr{ÞkLk {ktMk {kxu ÷kððk{kt ykðu÷k ÃkþwykuLkk r[ífkh Mkkt¼¤e WßsÞtík (røkhLkkh) Ãkh Lku{efw{khu Wøkú íkÃkMÞk fhe yLku
Lku{eLkkÚk íkhefu «rMkØ ÚkÞk.
• siLk Ä{oLke MÚkkLkfðkMke þk¾kLke þYykík MkwhuLÿLkøkh rsÕ÷kLkk r÷tçkzeÚke ÚkE níke.
• nu{[tÿk[kÞoLkku Ãkrhrþc Ãkðo økútÚk [tÿøkwÃík {kiÞoLkk siLk Ä{o MkkÚkuLkk òuzkýLkku MktË¼o Ëþkoðu Au.
• çkkiØ yLku siLk Ä{oLke fkuíkhðk¤e ZktfLke økwVkyku hksfkux rsÕ÷k{kt ykðu÷e Au.
• þfMíkkLk (MkiMíkkLk){ktÚke þfLku økwshkík{kt ykððk {kxuLkwt yk{tºký siLk MkkÄw f÷fk[kÞoyu ykÃÞwt níkwt.
• siLk Ä{oLkk {n¥ðLkku Vk¤ku MÞËðËk ¼khíkeÞ ËþoLkþk† Ãkh òuðk {¤u Au.
• çkkiØ Ä{oLkk yÇÞwËÞ{kt su MÚkkLk yþkufLkwt Au íku siLk Ä{o{kt Mkt«ríkLkwt Au.
siLk Ä{o rðþu òýðk suðwt...

• siLk Ä{oLke MÚkkÃkLkk yLkkrËfk¤Úke ÚkE nkuðkLkwt {LkkÞ Au.
• siLk Ä{o{kt 24 íkeÚkOfhkuLke MktfÕ5Lkk fhðk{kt ykðe Au.
• 22{k íkeÚkOfh Lku{eLkkÚk (yrhMxkuLku{e) ©e f]»ýLkk Mk{fk÷eLk níkk.
• 23{k íkeÚkOfh 5kïoLkkÚk fkþe Lkhuþ yïMkuLkLkk Ãkwºk níkk.
siLk Ä{oLkk 5 yýwhíLkku
4 ÃkkïoLkkÚku ykÃÞk 5{wt 24{k íkeÚkOfh

{nkðeh Mðk{eyu ykÃÞwt
1.MkíÞ
2.yrntMkk 5.çkúñ[Þo
3.y5rhøkún (Mktøkún¾kuhe Lk fhðe)
4.yMíkuÞ ([kuhe Lk fhðe)
• 24{k íkeÚkOfh {nkðeh Mðk{e 5kïoLkkÚkLkk yLkwÞkÞe níkk. siLk Ä{oLkk çku {nkLk yk[kÞo
• yrntMkk Ãkh{ku Ä{o siLk Ä{oLkwt ÃkkÞkLkwt Mkqºk Au. MÚkwr÷¼ÿ yLku ¼ÿçkknw
• MkÃík¼køkeÞ LÞkÞLkku rMkØktík siLk Ä{o MkkÚku Mktf¤kÞu÷ku Au.
• {nkðeh Mðk{eyu ELÿeÞku Ãkh Sík {u¤ðe íkuÚke SLk fnuðkÞk yLku íku{Lkk yLkwÞkÞeyku siLk fnuðkÞ.
• «k[eLk siLk {XLku çkMkËe fnuðk{kt ykðíkwt.
• ykøk{ siLk Ä{oLkku Ãkrðºk økútÚk Au.
siLk Ä{oLke Mk¼kyku {nkðeh Mðk{e rðþu òýðk suðwt...
Mk{Þ MÚk¤ þkMkf yæÞûk fkÞo
R.Ãkq. 298 Ãkkx÷eÃkwºk [tÿøkwÃík {kiÞo MÚkw÷e¼ÿ ïuíkkçkth, rËøktçkh • {q¤ Lkk{ : ðÄo{kLk
Vktxk Ãkzâk, siLkÄ{o • rÃkíkk : rMkØkÚko
økútÚkkuLke {kir¾f
h[Lkk ÚkE
• «ríkf : rMktn
R.Mk. 512 ðÕ÷¼e ÄúwðMkuLk-1 ËuðkrÄo- siLkÄ{oøkútÚkku • ¼kE : LktËeðÄoLk
©{k©ðý r÷rÃkçkØ ÚkÞk
• ÃkíLke : ÞþkuËk
çkkiØ Ä{o Ãkrh»kËku • Ãkwºke : r«ÞËþoLkk
Mk{Þ MÚk¤ yæÞûk þkMkf fkÞo • s{kE : ò{k÷e
R.Ãkq. 483 hksøk]ne{nkf~ÞÃk yòíkþºkw MkwíkrÃkxf yLku
rðLkÞrÃkxfLke • {kíkk : rºkþ÷kËuðe (r÷åAðe Lkhuþ [uíkfLkk çknuLk)
h[Lkk • ¿kkLk «krÃík : sqt¼ef økk{u Mkk÷ ð]ûk Lke[u
R.Ãkq. 383 ðiþk÷e Mkðofkr{Lke fk÷kþkuf MÚkkðhðkËe,
• sL{ MÚk¤ : fwtzøkúk{, ðiþk÷e (E.Ãkq.599 (çkeòu {ík
{nkMktrÄf çku
ÃktÚkku Ãkzâk E.Ãkq.540)
R.Ãkq. 251 Ãkkx÷eÃkwºk {ktøk÷e yþkuf yr¼Ä{rÃkxfLke • rLkðkoý : hksøk]n LkSf ÃkkðkÃkwhe (E.Ãkq.527)
Ãkw¥keMk h[Lkk, çkLLku
• W5Ëuþ : yÄo {køkÄe ¼k»kk
ÃktÚkku hË ÚkÞk
1 MkËe R.Mk. fwtz¤ðLk ðMkwr{ºk frLk»f rnLkÞkLk,
(fk~{eh) yï½ku»k {nkÞkLk çku
Vktxk Ãkzâk
siLk Ä{oLkku yLkufktíkðkË yLku MÞkËðkË

• yLkufktíkðkË ðMíkw yLku MÞkËðkË ¿kkLkLke MkkÃkuûkíkkLkk rMkØktík Au MÞkËðkËLkku
yÚko MkkÃkuûkíkkðkË ÚkkÞ Au.
4. økwshkík{kt {kiÞo Mkk{úkßÞ

• ¼khíkLkku «{krýík Mk{Þ þY ÚkkÞ {økÄhks rçktrçkMkkh
• ¼khíkLkku «{krýík EríknkMk þY ÚkkÞ E.Ãkq.Lke Ãkkt[{e MkËe (ykhtr¼f yiríknkrMkf fk¤ fnuðkÞ)
• økwshkíkLkk «{krýík EríknkMkLke þYykík {kiÞo Mkk{úkßÞLkk MÚkkÃkf - [tÿøkwÃík {kiÞoÚke
• økwshkíkLkk ËMíkkðuS EríknkMkLke þYykík [tÿøkwÃík {kiÞoÚke
¼khíkLkk EríknkMk{kt «køk {kiÞofk¤ rðþu òýðk suðwt

nÞof ðtþ
íku nÞof ðtþLkku MÚkkÃkf níkku. íkuLku ©urýf yLku MkurLkÞ íkhefu Ãký yku¤¾kÞ Au. íkuýu çkkiØ
rçktrçkMkkh Mkt½Lku fËtçk ðuý ðLk ¼ux{kt ykÃÞwt níkwt.
yòíkþºkwyu çkwØLkk rÃkíkhkE ¼kE ËuðË¥kLke fkLk¼t¼uhýeLkk ÷eÄu íkuLkk rÃkíkk

rçktrçkMkkhLkku Ãkwºk yòíkþºkw rçktrçkMkkhLkku ðÄ fÞkuo. íkuýu E.Ãkq.483{kt «Úk{ çkkiØ Mk¼kLkwt ykÞkusLk fhkÔÞwt.
yòíkþºkwyu øktøkk yLku þkuý LkËeLkk Mktøk{MÚkkLku Ãkkx÷eÃkwºkLku rfÕ÷uçktÄe fhe- su
WÆÞLkLkk Mk{ÞÚke {økÄLke hksÄkLke çkLke.
rþþwLkkøk ðtþ
nÞof ðtþLkk LkkøkËþfLku økkËe ÃkhÚke WXkze {wfe rþþwLkkøku rþþwLkkøk ðtþLke MÚkkÃkLkk
rþþwLkkøk fhe, rþþwLkkøk ÃkAe fk÷kþkuf økkËeyu ykÔÞku.
fk÷kþkuf íkuýu E.Ãkq.383{kt çkeS çkkiØ Mk¼kLkwt ykÞkusLk fÞwO.
LktË ðtþ
rþþwLkkøk ðtþLkk AuÕ÷k hksðeLkwt ¾qLk fhe {nkÃkÈLktË økkËeyu ykÔÞku. {nkÃkÈLktËLku
{nkÃkÈLktË çkeòu Ãkhþwhk{ fnuðk{kt ykðu Au. íkuLke ÃkkMku 99 fhkuz Mkwðýo{wÿkyku nkuðkÚke íkuLku
{nkÃkÈÃkíke fnuðkíkku.
LktË ðtþLkk AuÕ÷k hkò ÄLkkLktËLkku ½kík fhe [kýõÞLke {ËËÚke [tÿøkwÃík {kiÞoyu {økÄ{kt
ÄLkkLktË {kiÞo Mkk{úkßÞLke MÚkkÃkLkk fhe.
• çkwØLkk ÃkrhrLkðkoýÚke Mktðtík þY ÚkÞku : çkwØ rLkðkoý Mktðtík

• {nkðeh Mðk{eLkk rLkðkoýÚke Mktðtík þY ÚkÞku : ðeh rLkðkoý Mktðtík
økwshkík{kt «køk {kiÞofk¤

• økwshkík{kt «køk {kiÞo fk¤ Mk{Þu õÞk þkMkfkuLkwt þkMkLk níkwt íkuLke {krníke «kÃík Úkíke LkÚke.
• ©e÷tfkLkk Ãkkr÷ ¼k»kk{kt hr[ík ËeÃkðtþ yLku {nkðtþ Lkk{f çkkiØ økútÚkku{kt rMktn÷ MktMf]ríkLke þYykík ÷k¤ ËuþLkk hksÃkwºk rðsÞLkk
ðMkðkxÚke ÚkÞwt nkuðkLkwt {kLkðk{kt ykðu Au.
• hksÃkwºk rðsÞLku rMktnÃkwhLkk MÚkkÃkf hkò rMktnçkknwLkku Ãkwºk {LkkÞ Au.
• hksÃkwºk rðsÞLku rÃkíkkyuu Ëuþðxku ykÃkíkk íku MkkuÃkkhk ÚkE MkkÚkeyku MkkÚku ÷tfkîeÃk ÃknkUåÞku.
• hksÃkwºk rðsÞu ÷tfkîeÃk{kt íkk{úÃkýeo Lkk{u Lkøkh ðMkkÔÞwt.
• rMktnçkknwLkk yk ðtþs rMktn÷ íkhefu yku¤¾kíkk ykÚke ÷tfkîeÃkLku rMktn÷îeÃk Lkk{ {éÞwt.
• fux÷kf rðîkLkku ÷k¤ Ëuþ yux÷u çktøkk¤Lkwt hkx yLku rMktnÃkwh yux÷u çktøkk¤Lkk rMktøkwhLku {kLku Au ßÞkhu ½ýk rðîkLkku ÷k¤ yux÷u økwshkíkLkku
÷kx «Ëuþ yLku rMktnÃkwh yux÷u Mkkihk»xÙLkk Ãkqðoíkxu ykðu÷wt rMknkuh {kLku Au. òu fu ÷kx yLku rMknkuhLkk {íkLku ðÄw æÞkLk{kt ÷uðk{kt ykðu Au.
ykÚke ÷tfkLke ÷kze yLku ½ku½kLkku ðh fnuðíkLku Ãký «kÄkLÞ {¤u÷wt Au.
• ÃkkýeLkeLkk yükæÞkÞe{kt fåA, ykLkíko, ð÷¼e yLku {neLkku rLkËuoþ Au, suÚke yk MÚk¤kuLku yk Mk{Þøkk¤kLkk økýe þfkÞ.
{kiÞofk¤
[tÿøkwÃík {kiÞo [tÿøkwÃík {kiÞo rðþu òýðk suðwt...
(Mkkihk»xÙLke hksÄkLke røkrhLkøkh yux÷u nk÷Lkwt røkhLkkh) • [tÿøkwÃík {kiÞoLkku sL{ E.Ãkq.345{kt Lku5k¤Lke ík¤uxe
• E.Ãkq.322{kt {kiÞo Mkk{úkßÞLkk MÚkk5f [tÿøkwÃík {kiÞoLkk Mkkihk»xÙLkk Mkqçkk ÃkeÃk¤eðLk{kt {kurhÞ òríkLkk LkkÞfLku íÞkt ÚkÞku níkku.
íkhefu Ãkw»ÞøkwÃík ði~ÞLke rLk{ýqf fhu Au. • E.Ãkq.322{kt [kýõÞLke {ËËÚke LktË ðtþLkk ÄLkkLktËLku nhkðe
• Ãkw»ÞøkwÃík ði~Þ rMkt[kE {kxu MkwðýohrMkfíkk LkËe Ãkh ¾uíkeðkzeLku
{økÄ{kt {kiÞo Mkk{úkßÞLke MÚkkÃkLkk fhe.
«kuíMkknLk ykÃkðk MkwËþoLk ík¤kðLke h[Lkk fhu Au.
• rMkftËhLkk MkuLkkÃkrík MkuÕÞwfMk rLkfuxhLku nhkÔÞku. suÚke MkuÕÞwfMku
• [tÿøkwÃík {kiÞoLkk Mkwçkk îkhk MkwËþoLk ík¤kðLke h[LkkLke rðøkík þf
fkçkw÷, ftËnkh, nuhkík, {fhkLk «ktíkku [tÿøkwÃíkLku MkkUÃÞk.
hksðe {nkûkºkÃk hwÿËk{kLkk røkhLkkhLke ík¤uxe{kt ykðu÷k
• E.Ãkq.298{kt [tÿøkwÃík {kiÞoyu Ãkkx÷eÃkwºk{kt MÚkw÷e¼ÿLkk
rþ÷k÷u¾{ktÚke {¤e hnu Au.
yæÞûkMÚkkLku «Úk{ siLk Mk¼kLkwt ykÞkusLk fhkÔÞwt.
[kýõÞ rðþu...
• [tÿøkwÃík {kiÞoyu ¼ÿçkknw MkkÚku MkwðýorøkrhLke xufheyku{kt ©ðý
• {q¤Lkk{ : rð»ýwøkwÃík • rÃkíkk : [ýf Ér»k çku÷økkuzk{kt þu»k SðLk rðíkkÔÞwt yLku íÞkt Mkt÷u¾Lkk rðrÄ
• yLÞ Lkk{ : fkirxÕÞ • økútÚkLke h[Lkk : yÚkoþk† (yLkþLk) îkhk ËuníÞkøk fÞkuo.
rçktËwMkkh rðþu òýðk suðwt

• [tÿøkwÃík {kiÞoLkku Ãkwºk níkku yLku økúef ÷u¾fku íkuLku yr{ºk ½kíkf fnu Au.
• rçktËwMkkhLkk Ëhçkkh{kt Úkkuzku Mk{Þ {nk{tºke ÃkËu [kýõÞ yLku íÞkhçkkË ¾Õ÷kxf níkku.
• [tÿøkwÃík {kiÞoLkk Ëhçkkh{kt {uøkkMÚkrLkÍ yLku rçktËwMkkhLkk Ëhçkkh{kt MkerhÞkLkk hkò yurLxykuõMku {kuf÷u÷ku Ëqík zkÞ{uõMk hnuíkku níkku.
• rçktËwMkkhu zkÞ{uõMk ÃkkMkuÚke Mkqfk ytSh, {rËhk yLku ËkþorLkfkuLke {ktøkýe fhe níke.
økwshkík{kt Mk{úkx yþkufLkwt «ËkLk

• Mk{úkx yþkufLkwt fr÷tøkLkk ÞwØ çkkË ÓËÞ ÃkrhðíkoLk ÚkÞwt yLku íkuýu ¼khík{kt 14 rþ÷k÷u¾ku fkuíkhkÔÞk íku 5ife yuf rþ÷k÷u¾ røkhLkkhLke
ík¤uxe{kt Ëk{kuËh fwtz LkSf fkuíkhkðu÷ku Au.
• Mk{úkx yþkufLkk Mkkihk»xÙLkk Mkwçkk íkw»kk»Vu ¾uíkeðkzeLku W¥kusLk ykÃkðk MkwËþoLk ík¤kð{ktÚke LknuhkuLke ÔÞðMÚkk fhkðe níke.
røkhLkkhLke ík¤uxe{kt ykðu÷ku Mk{úkx yþkufLkku rþ÷k÷u¾

fwtz LkSf- Ëk{kuËh
r÷rÃk - çkúkrñ ¼k»kk - Ãkkr÷
Mk{úkx yþkufLkk rþ÷k÷u¾ rðþu

• Mk{úkx yþkufLkk røkhLkkhLke ík¤uxe{kt ykðuk÷ rþ÷k÷u¾Lke rðrþüíkk : yþkufLkk 14 Ä{o yk¿kk MktËuþkLkku 5whkðku {¤u Au su{kt yþkufLku
ËuðLkk{ r«ÞËþeo hkò íkhefu MktçkkuÄLk fhkÞwt Au.
• Mkki«Úk{ rþ÷k÷u¾ þkuÄLkkh : fLko÷ suBMk xkuz (E.Mk.1822)
• Mkki«Úk{ r÷rÃk Wfu÷Lkkh : suBMk r«LMkuÃk (E.Mk.1838)
• Mkt5qýo heíku r÷rÃk Wfu÷Lkkh : Ãktrzík ¼økðkLk÷k÷ ELÿS (økwshkíke rðîkLk)
• rþ÷k÷u¾Lke r÷rÃk Wfu÷ðk {kxu «ÞkMk fhLkkh yLÞ rðîkLkku : yu{.yu[. rðÕMkLk, ÷kMkuLk, ðq÷h, rf÷nkLko
• yþkufLkk rþ÷k÷u¾Lke ò¤ðýe {kxu ykswçkksw çkktÄfk{ fhkðLkkh : sqLkkøkZLkk Lkðkçk hMkw÷¾kLk (E.Mk.1900)
• Mk{úkx yþkufLkk rþ÷k÷u¾ MkkÚku rþ÷k÷u¾ fkuíkhkðLkkh yLÞ þkMkfku : þf hksðe {nk ûkºkÃk hwÿËk{k yLku økwÃík Mk{úkx MftËøkwÃík
Mk{úkx yþkuf rðþu MktrûkÃík{kt

• yku¤¾ : ËuðLkk{r«Þ yLku r«ÞËþeo {kiÞo Mk{úkx yþkufu Ãkwºk
• 100 ûkºkeÞ ¼kEykuLke níÞk fhe økkËeyu ykÔÞku (hkÄkøkwÃíkLke {ËËÚke) {rnLÿ yLku Ãkwºke
• Ëe½orLkfkÞ økútÚk {wsçk yþkufLkku sL{ þw¼ÿktøke Lkk{f çkúkñý fLÞkLke fq¾u ÚkÞku níkku. Mkt½r{ºkkLku çkkiØ Ä{oLkk
• hkßÞkr¼»kuf Ãkqðuo rðrËþkLke Ëuðe Lkk{f ûkrºkÞ fLÞk MkkÚku ÷øLk «[kh-«Mkkh yÚkuo
• nk÷ ykurzþkLkk rðMíkkh{kt E.Ãkq.261{kt fr÷tøkLkwt ÞwØ ©e÷tfk {kufÕÞk níkk.
• fr÷tøk rðsÞ çkkË {ÚkwhkrLkðkMke çkkiØ r¼ûkwf WÃkøkwÃíkLkk fnuðkÚke çkkiØ Ä{o ytrøkfkh fÞkuo.
• çkk¤ çkkiØ r¼ûkwf rLkøkúkuÚkLkk nkÚku çkkiØ Ä{oLke Ëeûkk ÷eÄe.
• ykSrðfk {kxu çkkhkçkhLke Ãknkzeyku{kt fso, [kuÃkkhk, MkwËk{k, rðï ÍwtÃkze yu{ [kh økwVkykuLkwt rLk{koý
• rþ÷k÷u¾, Míkt¼÷u¾, økwVk÷u¾Lku çkúkrBn, ¾hkurc, økúef yLku yuh{kEf yu{ [kh r÷rÃk{kt fkuíkhkÔÞk.
• yV½krLkMíkkLk{kt økúef yLku yuh{kEf, W¥kh Ãkrù{{kt ¾hkurc yLku çkkfeLke søÞkykuyu çkúkrñ r÷rÃkLkku WÃkÞkuøk fÞkuo.
• E.Ãkq.251{kt yþkufu ºkeS çkkiØMk¼kLkwt ykÞkusLk fhkÔÞwt.
¼khíkLkk {kiÞo Mkk{úkßÞLkk þkMkfku

• [tÿøkwÃík {kiÞo MÚkkÃkf (hksÄkLke Ãkkx÷eÃkwºk, Mkkihk»xÙ{kt røkhLkkh)
• rçktËwMkkh
• yþkuf ¼khík ð»koLkku «íkkÃke þkMkf
(yþkufLkk Ãkwºk fwLkk÷ níkku su Ãkrù{ {kiÞo Mkk{úkßÞLkku hkò níkku suLke hksÄkLke WßsiLk níke.)
• ËþhÚk yþkufLkku Ãkwºk
• Mkt«rík çkkiØ Ä{o{kt yÇÞwËÞ {kxu yþkuf yLku siLk Ä{oLkk yÇÞwË {kxu Mkt«ríkLku æÞkLku ÷uðkÞ.
• þr÷þwf
• Ëuðð{oLk
• þíkÄðLk
• çk]nÿÚk ytrík{ {kiÞo þkMkf suLke níÞk íkuLkk MkuLkkÃkrík Ãkw»Þr{ºk þwtøku ÷~fhe Ãkhuz òuðkLkk çknkLku çkku÷kðe fhe níke yLku
Ãkw»Þr{ºk þwtøku þwtøk ðtþLke MÚkkÃkLkk fhe.
økwshkík{kt {kiÞo Mkk{úkßÞLkwt xqtf{kt

• [tÿøkwÃík {kiÞoLkk Mkwçkk Ãkw»ÞøkwÃík ði~Þyu røkhLkkh ÃkkMku MkwËþoLk ík¤kð çktÄkÔÞwt.
• Mk{úkx yþkufu røkhLkkhLke ík¤uxe{kt Ëk{kuËh fwtz LkSf rþ÷k÷u¾ fkuíkhkÔÞku. (r÷rÃk- çkúkrñ, ¼k»kk - Ãkkr÷)
• Mk{úkx yþkufLkk Mkkihk»xÙLkk Mkqçkk íkw»kk»Vu (økúef ðtþe) MkwËþoLk ík¤kð{ktÚke Lknuhku fZkðe.
yLkw{kiÞo Þwøk
þwtøk-ðtþ (E.Ãkq.185 - E.Ãkq.75)
• ytrík{ {kiÞo þkMkf çk]nË¥kLke níÞk fheLku íkuLkk çkúkñý MkuLkkÃkrík Ãkw»Þr{ºk þwtøku þwtøkðtþLke MÚkkÃkLkk fhe. (hksÄkLke : rðrËþk)
• íkuLkk Ãkwºk yÂøLkr{ºku rðË¼oLkk hkò Þ¿kMkuLkLku nhkÔÞku níkku yLku Ãkkiºk ðMkwr{ºku økúef hkò r{LkkLzhLku nhkÔÞku níkku.
• Ëhçkkhe frð Ãkíktsr÷yu ÞkuøkËþoLk íkÚkk {nk¼k»ÞLke h[Lkk fhe. yk Mk{Þ{kt {LkwM{]ríkLkwt Ãký ÃkwLk:Mktf÷Lk ÚkÞwt.
• þwtøk þkMkfku çkúkñý nkuðkÚke çkúkñý Ä{oLkwt Ãký ÃkwLkhwíÚkkLk ÚkÞwt yLku íkuLku hkßÞk©Þ {éÞku níkku. ÞðLk hkò yuÂLx÷rMkzMkLkk Ëqík nur÷ÞkuzkuhMku
¼køkðík Ä{o ytøkefkh fÞkuo yLku íkuLke ÞkË{kt rðrËþk (çkuMkLkøkh){kt økhwzæðs Q¼ku fhkÔÞku níkku.
• Ãkw»Þr{ºku çku yï{u½ Þ¿kku fhkÔÞk suLkk fkhýu þwtøk-ðtþ ‘yï{u½ ÃkwLkhwØkh Þwøk’ íkhefu yku¤¾kÞ Au.
• ¼khíknqíkLkk çkkiØMíkqÃkLkwt rLk{koý Ãkw»Þr{ºk þwtøku fhkÔÞwt.
• AuÕ÷k ðtþs Ëuð¼qíkeLke íkuLkk {tºke ðkMkwËuð fÛðu níÞk fhe, Mk¥kk {u¤ðe.
• fÛððtþ{kt AuÕ÷ku hkò Mkwþ{ko níkku. MkkíkðknLk ðtþLkk hkò rMk{wfu íkuLku ÃkhksÞ ykÃke {økÄLkk hkßÞLku yktÄú{kt ¼u¤ðe ËeÄwt.
MkkíkðknLk Þwøk
• MÚkkÃkf : rMk{wf
• íkuyku ÃkkuíkkLku yktÄúku íkhefu yku¤¾kðíkk.
• økkiík{eÃkwºk þkíkfŠý MkkiÚke «íkkÃke hkò níkku. íkuLku ºký Mk{wÿkuLkk Ãkkýe ÃkeLkkhkLke WÃk{k ykÃkðk{kt ykðu Au.
• íkuLkk Ëhçkkh{kt ‘nk÷’ yLku ‘økwLkkZÞ’ «rMkØ MkkrníÞfkh níkk. nk÷u ‘økkÚkk MkÃíkÃkËe’ yLku økwLkkZÞ yu ‘çk]nífÚkk’ økútÚkLke h[Lkk fhe.
3. økúef-çkurõxÙÞLk hkòyku
økúef Mkk{úkßÞ - rMkftËh îkhk MÚkkrÃkík
MkuÕÞwrMkf
çkurõxÙÞk ÃkkrÚkoÞk (ÃkrþoÞLMk)
økúef - çkurõxÙÞLMk hkòyku su ÃknÕ÷ð íkhefu yku¤¾kÞk.
MkuÕÞwfMk : rMkftËhLkku MkuLkkÃkrík
yurLxykuõMk (E.Ãkq.293)
MkuÕÞwfMk-2 : (E.Ãkq.266)
zeÞkuzkuxTMk
MkuÕÞwfMk rLkfuxhLkk Ãkrù{ yurþÞkLkk Mkk{úkßÞ{ktÚke çkurõxÙÞkLku Mðíktºk hkßÞ

íkhefu MÚkkÃkLkkh (íkuLke níÞk ÞwrÚkzu{Mk Lkk{f ÔÞrõíkyu fhe Mk¥kk fçksu fhe)
ÞwrÚkzu{Mk-1
ÞwrÚkzu{Mk- 2 zu{exÙeÞMk (íkuýu ¼khíkLke ðkÞÔÞ MkhnËu ðíko{kLk yV½krLkMíkkLk,

Ãktòçk, rMktÄLkk y{wf «Ëuþku Síke ÷E ¼khík{kt økúef-çkurõxÙÞLk
hkßÞLke MÚkkÃkLkk fhe. íkuLkk ¼khík yk¢{ý Ëhr{ÞkLk ÞwfuxkEzÍLkk
Lkuík]íð{kt çkurõxÙÞk{kt çk¤ðku ÚkÞku yLku zu{exÙeÞMk ¼khík{kt MÚkeh
ÚkÞku. suLkk ðtþòu ¼khíkeÞ økúefku íkhefu yku¤¾kÞk.
yuWfr÷Ë
r{LkkLzh (r{r÷LË) : íku LÞkÞr«Þ hksðe níkku. íkuLke hksÄkLke Mkkf÷ (rMkÞk÷fkux-
Ãktòçk) níke. íkuýu çkkiØ MkkÄw LkkøkMkuLkLkk fnuðkÚke çkkiØ Ä{o yÃkLkkÔÞku níkku. íkuLkk
ðkhMkËkh yurLx÷rMkzMku nur÷ÞkuzkuhMk Lkk{Lkk ËqíkLku rðrËþkLkk þwtøk Ëhçkkh{kt {kufÕÞku
yLku íkuýu ðkMkwËuðLke ykf]ríkðk¤ku yuf økhwzMíkt¼ fkuíkhkÔÞku níkku.
yÃk÷Ë¥k
• zu{exÙeÞMk íkûkrþ÷k yLku økktÄkh Ãkh fçkòu fhu Au.

• ÞwrÚkzu{Mk-1 {økÄ 5h yk¢{ý fhu Au Ãkhtíkw çkurõxÙÞk{kt çk¤ðku Úkíkkt ÃkkAku Vhu yLku hMíkk{kt {]íÞw Ãkk{u Au. íkuLkku fkuE ðkhMkËkh Lk hnuíkk
¼khíkLkk Síku÷k rðMíkkhku Ãkh r{LkkLzh Mðíktºk heíku þkMkLk fhðk ÷køku Au.
• ÞwrÚkzu{Mk-2Lke Þw¢uxkEzMk îkhk níÞk Úkíkkt çkurõxÙÞk Ãkh íkuLkwt þkMkLk MÚkÃkkÞ Au.
{eLkkLzh rðþu òýðk suðwt...

• økwshkíkLkk rðrðÄ rðMíkkhku Ãkh r{LkkLzhLkwt þkMkLk níkwt.
• r{LkkLzh yLku çkkiØ MkkÄw LkkøkMkuLk ðå[uLkku ðkíkko÷kÃk çkkiØ Ä{oøkútÚk r{r÷LË ÃkLnku{kt Au.
• r{LkkLzhu çkkiØ Ä{oLkku {nkÞkLk Mkt«ËkÞ ytrøkfkh fhu÷ku.
• íkuLkk Mk{Þ{kt økktÄkh þi÷eLke {qríkof¤kLkku ÃkqýoYÃku rðfkMk ÚkÞku níkku.
• íkuLkk Ãkqðo þkMkf yuWfr÷ËLkk rMk¬k Mkkihk»xÙLkk swËk-swËk ¼køkku{kt {¤e ykðu÷ Au. suLku yuçkku÷ fnuðkíkk. suLke rft{ík ÿ{ (Ëk{)Lkk Aêk
¼køkLke níke.
• r{LkkLzhLkk økwshkík{ktÚke {¤u÷k rðrðÄ MÚk¤kuLkk rMk¬k{kt økúef yLku «kf]ík ¼k»kk{kt íkuLkk Lkk{ ÷¾u÷k níkk. su ÿ{ íkhefu yku¤¾kíkk níkk.
su [ktËeLkk økku¤ rMk¬k níkk. íkuLkk ÃkhÚke økwshkíke fnuðík ‘Ëk{ fhkðu fk{’ Ãkze Au.
• r{LkkLzhLkk {]íÞw ÃkAe þkMkf çkLku÷k íkuLkk Ãkwºk yÃk÷Ë¥kLkk rMk¬k Ërûký økwshkík{ktÚke {¤e ykðu÷k Au.
• íÞkhçkkË Þw¢uxkEzMkLkwt þkMkLk økwshkík Ãkh ykðu Au.
Þw¢uxkEzMk Ãkrhðkh
Þw¢uxkEzMk
nur÷ÞkuzefÕMk
yurLxykuõMk-2
yurLx÷rMkzTMk (yr{íkktMk) þwtøk þkMkf ¼køk{ÿLke hksÄkLke rðrËþkLkk hksËhçkkh{kt nur÷ÞkuzkuhMkLku {kufÕÞku.
íkuýu ¼køkðík Ä{oLkku Mðefkh fÞkuo níkku. íkuðku WÕ÷u¾ çkuMkLkøkh ({æÞ «Ëuþ)Lkk økhwz Míkt¼{kt fhu÷ku Au.
nh{kiMk E.Mk.Lke «Úk{ MkËe{kt þf-Ãkn÷ð yLku fw»kkýkuyu íkuLkk hkßÞLkku ytík ykÛÞku. íkuÚke ytrík{ þkMkf ÚkÞku.
5. þf-ûkºkÃk fk¤
• ûkºkÃk þçË EhkLke ¼k»kkLkk MkÚkúÃkkðLk þçËLkwt MktMf]ík YÃkktíkh Au. suLkku yÚko Ãk]ÚðeÃkk÷ yÚkðk «ktíkLkku Mkwçkku ÚkkÞ Au.
þfkuLke ¼khík{kt 5 þk¾kyku
1. yV½krLkMíkkLk 2. Ãktòçk 3. {Úkwhk 4. Ãkrù{ ¼khík 5. ËÏ¾ý

(økktÄkh) (íkûkrþ÷k)
• þfkuLku ELzku rMkrÚkÞLk Ãký fnuðk{kt ykðu Au.

• þfku {q¤ {æÞ yurþÞk{kt rMkhËrhÞk LkËeLkk «Ëuþ{kt ðMkðkx fhíkk.
• þfkuyu ÞðLkkuLku LkuMíkkLkkçkwË fhe ¼khík{kt þkMkLk MÚkkÃÞwt.
• þfkuLkk Mkqçkkyku ûkºkÃk íkhefu yku¤¾kíkk níkk.
• Ãkrù{ ¼khík{kt þfkuyu E.Mk.[kuÚke MkËe MkwÄe þkMkLk fÞwO níkwt.
þfkuLkk {wÏÞ fw¤ yLku þkMkfku
íkûkrþ÷kLkk þf {ÚkwhkLkk þf Ãkrù{ ¼khíkLkk

hksðe hksðe þf hksðe
{uWMk, yusMk hksðw÷, hkuzkMk fw÷ 6 fw¤ ÚkÞk su{ktÚke çku {wÏÞ níkk
LkkrMkfLkwt ûknhkík hksfw¤ WßsiLkLkwt fkË{of fw¤
LkkrMkfLkwt ûknhkík hksfw¤

• yk ðtþ{kt {wÏÞ çku hksðeyku ÚkE økÞk. su ¼q{úf yLku LknÞkLk Au. • Ãkwýu rsÕ÷kLke fk÷ko økwVk{kLkk ÷u¾ku{kt
- ¼q{úf : íkuLkk rMk¬k íkktçkkLkk yLku økku¤kfkh ykfkhLkk níkk, su{kt ¾hkurc r÷rÃk LknÞkLkLkk s{kE WÃkðuËkíku Ãkýkoþk
yLku «kf]ík ¼k»kk{kt ÷¾ký òuðk {¤u Au. íkuLkk rMk¬k økwshkík, {k¤ðk yLku (çkLkkMk LkËe) yLku «¼kMk{kt fhu÷k Äkr{of
ys{uh ðøkuhu MÚk¤kuyuÚke {¤e ykðu÷k Au. ËkLkLkku Ãký WÕ÷u¾ Au.
- LknÞkLk : íkuLkk rMk¬k [ktËe íkÚkk íkktçkkLke ÄkíkwLkk økku¤kfkh ykfkhLkk níkk, su{kt
çkúkrñ íkÚkk ¾hkurc r÷rÃk yLku «kf]ík íkÚkk økúef ¼k»kk{kt MktÞwõík YÃku ÷¾ký òuðk {¤u Au. {nkhk»xÙ{kt LkkrMkf íkÚkk Ãkwýu ÃkkMkuLke rðrðÄ
økwVkyku{kt LknÞkLk rðþu {krníke {¤u Au. LknÞkLkLkk s{kE WÃkðËkíku çkkiØ Mkt½Lku økwVkyku ËkLk{kt ykÃke níke.
• Mkkík ðknLk ðtþLkk hkò økkiík{eÃkwºk þkíkfýeoyu hkò {nkûkºkÃk LknÞkLkLku nhkðe ûknhkík fw¤Lkku Lkkþ fÞkuo níkku.
fkËo{f fw¤
• 5rù{e ûkºkÃkkuLkk hksfw¤{kt ÷ktçkk{kt ÷ktçkw þkMkLk fhLkkh fw¤ níkwt. su{kt LkkLkk{kuxk hkòykuyu 226 ð»ko hkßÞ fÞwO níkwt. íkuLke hksÄkLke
WßsiLk níke.
• yk ðtþLkku MÚkkÃkf hkò [kükLk níkku. hwÿËk{kyu fkuíkhkðu÷k rþ÷k÷u¾{kt òuðk {¤íke
{nkûkºkÃk hwÿËk{Lk (hwÿËk{k) çkkçkíkku
• [kükLkLkk Ãkkiºk {nkûkºkÃk hwÿËk{Lk Ãkrù{e ûkºkÃkkuLkk MkkiÚke • sqLkkøkZLkk rþ÷k÷u¾{kt hwÿËk{Lk rðþuLke 20 5trõíkyku{kt
þrõíkþk¤e hkò íkhefu «rMkØ Au. WÕ÷u¾ fhkÞu÷e çkkçkíkku Lke[u {wsçk Au.
• íkuýu ËrûkýkÞLk MkkíkðknLk ðtþLkk hkò ðrþce Ãkwºk Ãkw÷ðk{eLku çku ðkh • hwÿËk{k îkhk nrhÞkýkLke ûkrºkÞ òrík ÞkiÄuÞLkku WÕ÷u¾ {¤u Au.
nhkÔÞku níkku. - ykfh : {k¤ðk «Ëuþ (hksÄkLke- rðrËþk)
• íkuLkk rMk¬k [ktËeLkk økku¤ ykfkhLkk su{kt økúef, hku{Lk, «kf]ík ¼k»kk{kt - yðtrík : {æÞ «Ëuþ (hksÄkLke- WßsiLk)
yLku ¾hku»Xe íkÚkk çkúkrñ r÷rÃk{kt ÷¾ký òuðk {¤u Au.
- yLkwÃk : Lk{oËk rfLkkhkLkku «Ëuþ (hksÄkLke- {knuïh)
økwshkík MkkÚku hwÿËk{kLkku MktçktÄ - yÃkhkLík : W¥kh fkUfýLkku «Ëuþ (hksÄkLke -MkkuÃkkhk)
• hwÿËk{kyu røkhLkkhLke ík¤uxe{kt Mk{úkx yþkuf MkkÚku rþ÷k÷u¾ - ykLkíko : Ãkrù{ Mkkihk»xÙ (hksÄkLke-îkhfk)
fkuíkhkðu÷ku Au. - Mkwhk»xÙ : nk÷ sqLkkøkZLkku «Ëuþ (hksÄkLke- røkrhLkøkh)
• hwÿËk{kLkku rþ÷k÷u¾ çkúkrñ r÷rÃk yLku MktMf]ík ¼k»kk{kt fkuíkhkÞu÷ku Au. - fwfwh : W¥kh fkrXÞkðkzLkku «Ëuþ
økwshkík{kt MktMf]ík{kt Mkki«Úk{ rþ÷k÷u¾ fkuíkhkðLkkh þkMkf hwÿËk{k
- ï¼ú : MkkçkhfktXkLkku rðMíkkh
níkku.
- {hw : {khðkz
• hwÿËk{kLkku Mkkihk»xÙLkku Mkwçkku Mkwrðþk¾ níkku.
- Mkkirðh : rMktÄw LkËeLkku Ãkqðo ¼køk
• hwÿËk{kLkk Mk{Þ{kt Mkki«Úk{ ð¾ík MkwËþoLk ík¤kð íkqxe Ãkzâwt suLkwt
Mk{khfk{ Mkwrðþk¾u Mð¾[uo fhkÔÞwt níkwt. • hwÿËk{kLkwt økwshkík{kt þkMkLk E.Mk.130Úke 150 MkwÄe {kLkðk{kt
• rMktÄÚke Lk{oËk yLku Mkkihk»xÙÚke {k¤ðk MkwÄe íkuLkwt Mkk{úkßÞ níkwt. ykðu Au.
ºkeò hksfw¤{kt
• hwÿrMktn çkeòu yLku ÞþkuËk{k çkeòu {wÏÞ hkòyku ÚkE økÞk.
[kuÚkk hksfw¤{kt
• ËuðLke {kuhe (þk{¤kS) çkkiØ MíkqÃkLkwt rLk{koý hwÿMkuLk-3 îkhk fhðk{kt ykÔÞwt níkwt yLku yk • íkksuíkh{kt ðzk«ÄkLk LkhuLÿ
WÕ÷u¾ íÞkLkk rþ÷k÷u¾{kt òuðk {¤u Au
{kuËeyu ËuðLke {kuhe Lkk{f MÚk¤u
• nk÷{kt ËuðLke {kuhe Lkk{f çkkiØ MÚk¤ yhðÕ÷e rsÕ÷k{kt þk{¤kS LkSf ykðu÷wt Au.
çkkiØ M{khf çkLkkððkLke ònuhkík
• ËuðLke {kuhe Lkk{f MÚk¤uÚke su çkwØLkk yðþu»kku «kÃík ÚkÞk Au íkuLku ðzkuËhkLke {nkhkò
fhe níke.
MkÞkShkð ÞwrLkðrMkoxe{kt Mkk[ððk{kt ykÔÞk Au.
• ËuðLke {kuheLku ¼kushksLkk xufhk íkhefu Ãký yku¤¾ðk{kt ykðu Au.
Ãkkt[{kt hksfw¤{kt
• rMktnMkuLk yLku hwÿMkuLk [kuÚkku hkòyku ÚkE økÞk.
Aêk hksfw¤{kt
• MkíÞrMktn yLku hwÿrMktn ºkeòu {wÏÞ hkò ÚkE økÞk.
• rðþk¾kË¥k hr[ík Lkkxf ‘Ëuðe [tÿøkwÃík{’ {wsçk þf hksðe hwÿrMktn ºkeòu økwÃík hksðe hk{økwÃík Ãkh yk¢{ý fhe íkuLke ÃkríLk ÄúwðMðkr{Lke
ËuðeLku ÷E òÞ Au su hk{økwÃíkLkk ¼kE [tÿøkwÃík çkeòu hwÿrMktn ºkeòLku nhkðe ÄúwðMðkr{Lke ËuðeLku fuË{ktÚke Akuzkðu Au. yk{ hwÿrMktn ºkeòLku
nhkðe [tÿøkwÃík çkeòu Mkkihk»xÙ Ãký Síke ÷u Au.
þf ûkºkÃk fk¤Lkk {wÏÞ MÚkkÃkíÞku

• {tzkuðh (ðuhkð¤)Lke çkkiØ økwVkyku sqLkkøkZLkk ºký økwVk Mk{qn
• çkkuheÞk ¾eý (sqLkkøkZ) ÃkkMkuLkku çkkiØ MíkwÃk - økehLkkh sðkLkk hMíkk
1. çkkðk ÃÞkhkLkku økwVk Mk{qn : íÞktÚke {¤e ykðu÷k rþ÷k÷u¾{kt
Ãkh çkkuheÞk ¾eý ÃkkMku çkkiØ MíkwÃk {éÞku Au. suLke çkksw{kt çkkiØ
fkËo{f fw¤Lkk hkò [kükLk yLku íkuLkk Ãkwºk sÞËk{kLkku WÕ÷u¾ Au.
rðnkhLkk yðþu»kku {¤u÷k Au. suLku MÚkkrLkf ÷kufku ‘çkze ÷k¾kLke {uze’
2. W5hfkuxLke økwVkykuLkku Mk{qn
fnu Au.
3. ¾k5hk fkurzÞkLke økwVkykuLkku Mk{qn
• ¾t¼k÷ezkLke çkkiØ økwVk - økkUz÷ (hksfkux)- íkuLkk «ðuþîkh Ãkh
þf ûkºkÃk fk¤Lke {wÏÞ çkkçkíkku
yð÷kirfïh íkÚkk ð@ÃkkrýLke Ãkqýo fËLke {qríkoyku ykðu÷e Au.
• Zktf : WÃk÷uxk (hksfkux)- Zktf ÃkkMku siLk økwVkyku {¤u Au, su{kt • yk fk¤{kt [ktËeLkk rMk¬kLku fk»kkÃkoý fnuðk{kt ykðíkwt níkwt.
ykrËLkkÚk, þktríkLkkÚk ytrçkfkLke rþÕÃkf]rík {wÏÞ Au. • yk Mk{Þøkk¤{kt yk[kÞo LkkøkkswoLku Ãkkr÷íkkýk ðMkkðe þuºkwtsÞ
• yu¼÷ {tzÃkLke økwVk yLku yLÞ 30 økwVkyku : ík¤kò (¼kðLkøkh) Ãkðoík Ãkh {nkðeh Mðk{e íkÚkk ÃkkË÷eÃíke[kÞoLke «rík{k MÚkkÃke
• Mkkýk zwtøkhLke 62 økwVkyku : WLkk (røkh-Mkku{LkkÚk) níke.
• fzeÞk zwtøkhLke økwVk : ytf÷uïh (¼Y[)
{k÷ðøký Mktðík (rð¢{ Mktðík) yLku þf Mktðík rðþu òýðk suðwt

{k÷ðøký (rð¢{ Mkðtík)
• økwshkíkeyku rð¢{ Mktðík yLkwMkhu Au ßÞkhu ¼khík Mkhfkhu þf Mktðík Mðefkhu÷wt Au. rð¢{ MktðíkLkk 12 økwshkíke {rnLkk
• siLk WÕ÷u¾ yLkwMkkh WßsiLkLkk økËor¼Õ÷ ðtþLkk hkò ËÃkoýu MkhMðíke Lkk{f MkkÄðeLkwt fkhíkf, {køkMkh, Ãkku»k, {nk, Vkøký, [iºk,
yÃknhý fÞwO. f÷fk[kÞoyu hkòLku MkhMðíkeLku Akuze Ëuðk Mk{òÔÞku Ãkhtíkw hkòyu ËkË ðiþk¾, suX, y»kkZ, ©kðý, ¼kËhðku, ykMkku
Lk ËeÄe. • rð¢{krËíÞ Ãkhk¢{eLke WÃkkrÄ níke.
• f÷fk[kÞo ÃkkhMkfw÷ (EhkLkLkk rfLkkhu) sE 96 þfþkneykuLku ¼khík ÷E ykÔÞk íkuyku • yíÞkhMkwÄe{kt 14 rð¢{krËíÞ ÚkE økÞk,
5nu÷k Mkwhk»xÙ{kt hkufkÞk yLku íÞkhçkkË WßsiLk Ãkh yk¢{ý fhe hkò ËÃkoýLku nhkÔÞku su{kt [tÿøkwÃík çkeòu MkkiÚke ðÄw rðÏÞkík
yLku MkhMðíkeLku Akuzkðe. rð¢{krËíÞ ÚkE økÞku.
• WßsiLk{kt þf Mk¥kk MÚkÃkkE íkuLkk Úkkuzk Mk{Þ{kt ÷kx hkò çk÷r{ºku þfkuLku nhkðe WßsiLk{kt Mk¥kk MÚkkÃke. yk çk÷r{ºk ykøk¤ sE
rð¢{krËíÞ íkhefu yku¤¾kÞku. su Mk{Þu {k÷ðËuþ{kt økýhkßÞ níkwt yLku þfkuLku nhkððkLkwt ©uÞ {k÷ðøkýLku «kÃík ÚkÞwt.
• yk ½xLkkLke ÞkË{kt {k÷ðøký Mktðík E.Ãkq.57{kt þY ÚkÞku. su {k÷ðøký Mktðík E.Ãkq.56{kt rð¢{krËíÞ Mktðík fu rð¢{ Mktðík íkhefu
yku¤¾kÞku.
þf Mktðík
• E.Mk.78{kt Mk¥kk «kÃík fhe frLk»f økkËeyu ykÔÞku yLku E.Mk.78{kt þf MktðíkLke þf MktðíkLkk 12 økwshkíke {rnLkk
þYykík fhe.
[iºk, ðiþk¾, suX, y»kkZ, ©kðý, ¼kËhðku,
• þf MktðíkLke þYykík økwshkíke {rnLkk «{kýu [iºkÚke ÚkkÞ Au.
ykMkku, fkhíkf, {køkMkh, Ãkku»k, {nk, Vkøký
• þf Mktðík {wsçk økwshkíke {rnLkku [iºk nkuðkÚke ¼khíkeÞ Ãkt[ktøk yLkwMkkh Ãký «Úk{
økwshkíke {rnLkku [iºk Au.
• þf Mktðík {wsçk «Úk{ rËðMk 22 {k[o nkuÞ yLku òu r÷5 ð»ko nkuÞ íkku íku rËðMk 21 {k[o nkuÞ Au.
• ¼khíkeÞ fu÷uLzh røkúøkurhÞLk fu÷uLzh ykÄkrhík Au.
• ¼khík Mkhfkhu hk»xÙeÞ Ãkt[ktøkLkku Mðefkh 22 {k[o, 1957Lkk hkus fÞkuo níkku.
nk÷Lkwt Mktðík {u¤ððkLke ÃkØrík

• nk÷Lkwt rð¢{ Mktðík {u¤ððk su ðíko{kLk E.Mk.Lkwt ð»ko [k÷íkwt nkuÞ íku{kt 56 ð»ko W{uhðk 5zu fkhý fu íku E.Ãkq.56{kt þY ÚkÞwt níkwt íkuÚke íku 56
ð»kkuo E.Mk. Ãknu÷kLkk Au yLku nk÷Lkwt þf Mktðík {u¤ððk íku{ktÚke 78 ð»ko çkkË fhðk 5zu fkhý fu íku E.Mk.78{kt s þY ÚkÞwt níkwt 5htíkw ynª
ÞkË hk¾ðwt Ãkzu fu òu [iºk {rnLkku ÃkMkkh Lk ÚkÞku nkuÞ íkku yuf ð»ko ykuAwt {¤u íkuLkku yÚko yuðku LkÚke fu Mktðík þY ÚkðkLke Mkk÷ðkhe{kt VuhVkh
Au, ykÃkýLku ytøkúuS MkkÚku økwshkíke {rnLkkLkku ÏÞk÷ nkuÞ íkku s yk nk÷Lkwt Mktðík {u¤ððkLke ÃkØrík ÞkuøÞ økýkÞ.
fw»kký yLku frLk»f rðþu òýðk suðwt

fw»kkýfk÷eLk h[Lkk
• fw»kký {q¤ [eLkLkk fkLk-Mkq-«ktíkLkku Þwnu-[e òríkLkku Mk{qn níkku.
• yï½ku»k - çkwØ[rhík{T (çkkiØkuLke hk{kÞý
• fw»kký ðtþLkku MÚkkÃkf fwsq÷ fzrVMkMk níkku.
økýkÞ), MkkUËhkLktË, MkkrhÃkwºk «fhý
• frLk»fu fwtz÷ðLk{kt [kuÚke çkkiØ Mk¼kLkwt ykÞkusLk fhkÔÞwt. çkkiØ Ä{oLkk
• LkkøkkswoLk - {kæÞr{f Mkqºk økútÚk (su{kt
«[kh-«Mkkh {kxu íkuLku ¼khíkeÞ EríknkMk{kt rîíkeÞ yþkuf íkhefu Ãký ykELkMxkELkLkk MkkÃkuûkðkËLkwt «ríkÃkkËLk ÚkÞwt)
yku¤¾kÞ Au. LkkøkkswoLkLku ¼khíkeÞ ykELkMxkELk íkhefu
• frLk»fu fk~{eh «ktík Síke ÷E sB{w-fk~{eh{kt çkkhk{wÕ÷k LkSf frLk»fÃkwh yku¤¾ðk{kt ykðu Au.
• [hf - suykuyu ykÞwðuoË økútÚk ‘[hfMktrníkk’Lke
Lkk{f Lkðtwt þnuh ðMkkÔÞwt níkwt.
h[Lkk fhu÷e Au.
• frLk»fu [eLk MkkÚku çku ðkh ÞwØ fhe ËuðÃkwºkLkku E÷fkçk Äkhý fÞkuo níkku.
• økktÄkh þi÷e yLku {Úkwhk þi÷eLkku rðfkMk ¼khík{kt frLk»fLkk Mk{Þ{kt ÚkÞku níkku.
6. økwÃík Mkk{úkßÞ
• Mk÷k{íke, Mk{]rØ, hksfeÞ yufíkk yLku MktMf]rík MkrníkLke çkkçkík{kt Ëhuf ûkuºku LkkUÄÃkkºk
• økwÃík Mkk{úkßÞLkk MÚkkÃkf : ©e økwÃík
«økríkLkk fkhýu økwÃíkÞwøkLku «k[eLk ¼khíkLkku MkwðýoÞwøk fnuðkÞ Au.
• økwÃík Mkk{úkßÞLkk ðkMíkrðf MÚkkÃkf
• økwÃík Mkk{úkßÞLke hks¼k»kk MktMf]ík níke.
: [tÿøkwÃík «Úk{
• økwÃík ðtþLkk rMk¬kyku{kt hksr[ö økhwz yLku Ãkh{¼køkðík Ä{oLke çkkçkíkku òuðk {¤íke níke.
økwÃík Mkk{úkßÞLkk {wÏÞ þkMkfku rðþu òýðk suðwt

yk ðtþ{kt çkwØøkwÃík, ðiLÞøkwÃík,
©e økwÃík økwÃík Mkk{úkßÞLkku MÚkkÃkf
LkhrMktn økwÃík, fw{khøkwÃík çkeòu ðøkuhu
©e økwÃíkLkku W¥khkrÄfkhe
þkMkfku Ãký ÚkE økÞk.
½xkuíf[
[tÿøkwÃík «Úk{ økwÃík Mkk{úkßÞLkku ðkMíkrðf MÚkkÃkf, E.Mk.320{kt økwÃík MktðíkLke þYykík fhkðLkkh.
r÷åAðe Ëkurnºk íkhefu yku¤¾, rðMxLk rM{Úku ¼khíkeÞ LkuÃkkur÷ÞLkLkwt rçkhwË ykÃÞwt. íkuLkk hkßÞfrð nrh»kuýu
Mk{wÿøkwÃík yÕ÷knkçkkË{kt yþkufMíkt¼ ÃkkMku íkuLke «þtMkk fhíkwt fkÔÞ «Þkøk «þrMík fkuíkhkÔÞwt, íkuLkk rMk¬k{kt íkuLku
Ãk÷tøk Ãkh çkuMkeLku ðeýk ðøkkzíkðku ËþkoðkÞku Au, ©e÷tfkLkk þkMkf {u½ðýoLkLku íkuýu nhkÔÞku níkku. hkßÞ
frð nrh»kuý, çkkiØ MkkÄw ðMkr{ºk yLku {nkLkkÞf rík÷¼è íkuLkk ËhçkkhLke þku¼k níkk.
hk{økwÃík [tÿøkwÃík çkeòu (Mkkihk»xÙ Síke ÷eÄwt)
Mk{wÿøkwÃíkLkku {kuxku Ãkwºk níkku. íkuLkk ¼kE hk{økwÃíkLke ÃkíLke ÄúwðMðk{eLke ËuðeLku fuË{ktÚke Akuzkðe yLku þf hksðe hwÿrMktn ºkeòLku
íkuLke ÃkíLke ÄúwðMðk{eLke ËuðeLku nhkðe rð¢{krËíÞ E÷fkçk Äkhý fÞkuo. þfkhe yLku MkknMkktf suðk rçkhwË Äkhý fÞko, LkkøkfLÞk
þfhksðeyu fuË fhe níke. fwçkuhLkkøkk MkkÚku yLku ¼kELke ÃkíLke ÄúwðMðk{eLke Ëuðe MkkÚku ÷øLk fÞko, «khtr¼f hksÄkLke Ãkkx÷eÃkwºk
níke ÃkAe WßsiLk çkË÷kðe, {nhku÷e (rËÕne)Lkk ÷kunMíkt¼Lkwt rLk{koý fhkÔÞwt, [eLke Þkºke VkrnÞkLk
íkuLkk Mk{Þ{kt ¼khík ykðu÷ku, VkrnÞkLku Vkufðkufe økútÚkLke h[Lkk fhe.
fw{khøkwÃík
íku [tÿøkwÃík çkeòu yLku ÄúwðMðk{eLke ËuðeLkku Ãkwºk níkku. {nuLÿkrËíÞ WÃkLkk{ Äkhý fhu÷wt íkuLkk Mk{ÞLkk
rMk¬k{kt {kuh yLku fkríkofuÞLke AkÃk òuðk {¤u Au, Lkk÷tËk rðãkÃkeX yLku ystíkk{kt økwVkLkwt rLk{koý fhkÔÞwt.
E.Mk.470Lkk yhMkk{kt MkuLkk5rík

ÃkwhwøkwÃík ¼èkfuo {iºkf ðtþLke MÚkkÃkLkk fhe.
MftËøkwÃík
rð»ýwøkwÃík økwÃík Mkk{úkßÞLkku ytrík{ þkMkf røkhLkkhLke ík¤uxe{kt Mk{úkx yþkuf MkkÚku rþ÷k÷u¾ fkuíkhkÔÞku yLku íkuLkk Mkqçkk ÃkýoË¥k yLku íkuLkk
Ãkwºk [¢Ãkkr÷yu MkwËþoLk ík¤kðLkwt Mk{khfk{ fhkÔÞwt yLku ík¤kðLke Ãkk¤u rð»ýwLkwt {trËh çktÄkÔÞwt.
økwshkík{kt økwÃík Mkk{úkßÞ

[tÿøkwÃík çkeòu
• [tÿøkwÃík çkeòu (rð¢{krËíÞ) Mkkihk»xÙ Síke ÷uíkk økwshkík{kt økwÃík Mkk{úkßÞLke þYykík ÚkE yLku [tÿøkwÃík çkeòLkk ËhçkkhLke þku¼k
fw{khøkwÃíkLkk þkMkLk{kt økwÃík Mkk{úkßÞLke Mk¥kk økwshkík Ãkh «Mkhe. • {nkfrð fkr÷ËkMk, y{hrMktn,
• [tÿøkwÃík çkeòyu E.Mk.401 ykMk5kMk {k¤ðk SíÞwt yLku íku «Ëuþ {kxu ûkºkÃk rMk¬kyku suðk ðiíkk÷¼è, ðhkn r{rnh, ÄLðtíkhe
rMk¬k ÃkzkÔÞk íÞkhu økwshkík{kt þðo ¼èkhfLkwt þkMkLk nkuÞ íkuðwt {LkkÞ Au.
• ûkºkÃk þkMkLk yLku økwÃík þkMkLk ðå[uLkk Mk{Þøkk¤k{kt økwshkík{kt þðo ¼èkhfLkwt þkMkLk níkwt. ¼èkhf yu Mðk{e yÚko Ähkðíkwt rçkhwË Au.
fw{khøkwÃík
• økwshkík{kt yLkuf MÚk¤kuyuÚke fw{khøkwÃíkLkk [ktËeLkk rMk¬k {¤e ykÔÞk Au.
• su rMk¬kyku Ãkh hksr[ö íkhefu økhwzLke ykf]rík, Ãkh{¼køkðík Ä{o yLku økwÃík MktðíkLke çkkçkíkku Ëþkoðu÷e Au.
MftËøkwÃík
• MftËøkwÃík «íkkÃke þkMkf níkku, òu fu íkuLkk þºkwyku Ãký íkuLkk Ãkhk¢{Lkku Þþ økkíkk níkk. økwshkík{kt økwÃík ðtþLkwt òýðk suðwt
• MftËøkwÃíku røkhLkkhLke ík¤uxe{kt Mk{úkx yþkuf yLku hwÿËk{k MkkÚku çkúkrñ r÷rÃk yLku MktMf]ík ¼k»kk{kt • økwÃík þkMkLk Ëhr{ÞkLk økwshkík{kt
rþ÷k÷u¾ fkuíkhkðu÷ku Au.
¼køkðík Mkt«ËkÞLkku «¼kð níkku.
• MftËøkwÃíku Mkkihk»xÙLkwt ðzw{Úkf røkrhLkøkhLkk þkMkLk yLku Ãkk÷Lk {kxu ÃkýoË¥kLke rLk{ýqf fhe níke.
• økwÃík þkMkLk Mk{Þu økwshkík{kt ºkifwxf
ßÞkhu ÃkýoË¥ku røkrhLkøkhLke hûkk {kxu ÃkkuíkkLkk Ãkwºk [¢Ãkkr÷íkLku rLkBÞku níkku.
Lkk{f hksðtþLke Mk¥kk níke.
• MftËøkwÃíkLkk þkMkLk{kt su MkwËþoLk ík¤kð íkqxe Ãkzâwt níkwt íkuLkwt Mk{khfk{ økwÃík Mktðík 137
(E.Mk.456){kt [¢5kr÷íku fÞwO yLku ík¤kðLke Ãkk¤eyu [¢Äkhe rð»ýwLkwt W¥kwtøk Ëuðk÷Þ çktÄkÔÞwt suLke rðøkík MkwËþoLk íkxf MktMfkh økútÚk h[Lkk
Lkk{f ÃkËçkØ f]rík{ktÚke {¤e hnu Au.
• MftËøkwÃíkLkk økwshkík{ktÚke {¤e ykðu÷k rMk¬kyku{kt økhwzLkk MÚkkLku ðuËeLke Ãký ykf]rík òuðk {¤u Au.
økwÃíkfk÷eLk MkkrníÞ-MÚkkÃkíÞ yLku ykrð»fkh

• fkr÷ËkMk • • ykÞo¼è •
h½wðtþ{T, fw{kh Mkt¼ð{T ({nkfkÔÞku), ÉíkwMktnkh{T, {u½Ëqík{T (¾tzfkÔÞku) þqLÞLke þkuÄ yLku Ëþktþ ÃkØríkLkk sLkf. Ãk]Úðe økku¤ Au yLku ÃkkuíkkLke
{k÷rðfk-yÂøLkr{ºk, rð¢{kuðtrþÞ{T, yr¼¿kkLkþktfwík÷ (Lkkxfku) ÄheLke ykMkÃkkMk Vhu Au íkuðwt fnuLkkh Mkki«Úk{ ¼khíkeÞ.
• ðhkn r{rnh • • çkúñøkwÃík : (¼khíkeÞ LÞqxLk) •
(¾økku¤þkMºke yLku økrýíkþkMºke) çk]nífÚkk, ÞkuøkÞkºkk, çkúñfwx rMkØktík økútÚk (su{kt LÞqxLku þkuÄu÷k økwhwíðkf»koýLkk rLkÞ{kuLkwt
Ãkt[rMkØktríkfk ðøkuhu økútÚkku «ríkÃkkËLk ÚkÞu÷wt Au, suÚke íkuLku ¼khíkeÞ LÞqxLk fnuðk{kt ykðu Au.)
• y{h®Mkn • • Mkw©wík (MksoheLkk rÃkíkk) •
y{hfku»k økútÚkLke h[Lkk fhe. ‘Mkw©wíkMktrníkk’ økútÚkLke h[Lkk fhe.
• ÄLðtíkhe • • rð»ýw þ{ko •
{nkLk ykÞwðuoËk[kÞo, rLk½Lxw økútÚkLke h[Lkk fhe. Ãkt[íktºkLke h[Lkk fhe.
{kiÞo-þfûkºkÃk-økwÃíkfk¤Lkwt rhrðÍLk
økwshkík{kt rþ÷k÷u¾ fkuíkhkðLkkh hk{kÞý yLku
{nk¼khíkLku
ðtþ þkMkf r÷rÃk ¼k»kk
ðíko{kLk MðYÃk
{kiÞo Mk{úkx yþkuf çkúkrñ Ãkkr÷
Ãký økwÃík Mk{Þu
þf ûkºkÃk hwÿkËk{k çkúkrñ MktMf]ík «ËkLk ÚkÞwt.
økwÃík MftËøkwÃík çkúkrñ MktMf]ík {trËh çkLkkððkLke
økwshkík{kt Mkwçkk yLku MkwËþoLk ík¤kð f¤kLke þYykík
økwÃíkÞwøkÚke ÚkE
ðtþ þkMkf Mkqçkku MkwËþoLk ík¤kð níke. [ktËeLkk
{kiÞo [tÿøkwÃík {kiÞo Ãkw»ÞøkwÃík ði~Þ çktÄkðLkkh rMk¬kyku YÃÞfk
{kiÞo Mk{úkx yþkuf ÞðLkhks (økúef)íkw»kk»V rMkt[kE {kxu Lknuhku fZkðLkkh íkhefu yku¤¾kíkk.
þfûkºkÃk hwÿËk{k Ãkn÷ðe Mkwrðþk¾ MkwËþoLk ík¤kðLkwt Mð¾[uo
• {kiÞo, þfûkºkÃk
Mk{khfk{ fhkðLkkh yLku økwÃík fk¤
økwÃík MftËøkwÃík ÃkýoË¥k (íkuýu íkuLkk Ãkwºk {kuxwt ÿÔÞ ¾[eo ík¤kðLkwt Mk{khfk{ Mk{Þu Mkkihk»xÙLkwt
[¢Ãkkr÷íkLku sðkçkËkhe MkkUÃke) fhkðe ík¤kðLke Ãkk¤u [¢Äkhe ðzwt{Úkf :
rð»ýwLkwt {trËh çktÄkðLkkh røkrhLkøkh
økwÃík þkMkLk Mk{Þu ºkifqxfku

• økwÃík fk¤ Ëhr{ÞkLk Ërûký økwshkík{kt ºkifqxf hksðtþLke Mk¥kk níke.
• ºkifqxf {q¤ yÃkhkLík yux÷u W¥kh fkUfý{kt ykðu÷k rºkfqxLkk ðíkLke níkk.
• ºkifqxfkuLkk rMk¬k{kt hkò {nkhkò ELÿË¥k, íkuLkk Ãkwºk {nkhks ËnÙMkuLk yLku {nkhks ÔÞk½úMkuLk rðþu {krníke {¤u Au.
• ºkifqxfku f÷[qhe MktðíkLku yLkwMkhíkk níkk. su Mktðík E.Mk.249{kt þY ÚkÞku yLku íkuLkk ð»ko fkríkofkrËo níkk.
• ËnÙMkuLku ytík{tz÷eLkwt yuf økk{ fkÃkwh økk{{kt hnuíkk çkúkñýLku ËkLk{kt ykÃÞwt níkwt yLku íkuLke ËkLk«þrMík{kt ÷¾u÷wt Au fu ËnÙMkuLku yï{u½ Þ¿k
fhkÔÞku níkku.
siLk ykøk{kuLke Mk{eûkk

• siLk ykøk{ økútÚkkuLke yuf ðk[Lkk {Úkwhk{kt yLku çkeS ðk[Lkk ð÷¼e{kt íkiÞkh ÚkÞu÷e Ãkhtíkw yk çku ðk[Lkk{kt ÃkkX¼uË hne økÞk nkuðkÚke
ËuðkrÄo©{k©ðýLke yæÞûkíkk{kt ð÷¼e ¾kíku yuf Ãkrh»kË ¼hkE yLku íku{kt ykøk{økútÚkkuLke Mk{erûkík ykð]r¥k íkiÞkh ÚkE.
• ykÞo MfrLË÷u íkiÞkh fhu÷e {kÚkwhe ðk[LkkLku {wÏÞ ðk[Lkk íkhefu æÞkLku hk¾eLku ykÞo LkkøkkswoLkLke ð÷¼e ðk[LkkLkk ÃkkX¼uËkuLku ÃkkXktíkhku
íkhefu LkkUÄðk{kt ykÔÞk.
7. {iºkffk¤ (E.Mk. 470Úke 788)

1. MkuLkkÃkrík ¼èkfo (MÚkkÃkf) • økwshkíkLkku ykÄkh¼qík EríknkMk ð÷¼eÚke þY ÚkkÞ Au.
2. ÄhMkuLk «Úk{ 3. ÿkuýrMktn 4. ÄúwðMkuLk «Úk{ 5. ÄhÃkè • MkuLkkÃkrík ¼èkfuo {iºkf ðtþLke MÚkkÃkLkk fhe hksÄkLke
6. økwnMkuLk
røkrhLkøkhÚke ð÷¼e ¾Mkuze níke.
7. ÄhMkuLk çkeòu
• {økÄLkk økwÃík Mkk{úkßÞ{ktÚke økwshkíkLku {wõík fhkÔÞwt
8. rþ÷krËíÞ «Úk{ 9. ¾høkún «Úk{ nkuðkÚke MkuLkkÃkrík ¼èkfoLke økwshkíkLkk EríknkMk Ãkwhw»k
Ëuh¼è 10. ÄhMkuLk ºkeòu 11. ÄúwðMkuLk çkeòu íkhefu økýLkk ÚkkÞ Au.
12. ÄhMkuLk [kuÚkku ð÷¼e rðþu òýðk suðwt...
rþ÷krËíÞ çkeòu 13. ÄúwðMkuLk ºkeòu 14. ¾høkún çkeòu
• ð÷¼e Mkkihk»xÙLkk rîÃkfÕÃkLkk Ãkqðo rfLkkhk ÃkkMku ykðu÷
15. rþ÷krËíÞ ºkeòu Lkøkhe níke.
16. rþ÷krËíÞ [kuÚkku {iºkf fk¤ økwshkíkLkk «k[eLk • MktMf]ík{kt íkuLku ð÷¼e, «kf]ík{kt ð÷rn yLku rçkúrxþfk¤{kt
17. rþ÷krËíÞ Ãkk[{ku fk¤Lkku çkeòu Ëe½o fk¤¾tz Au. íku ð¤k íkhefu òýeíkwt níkwt.
18. rþ÷krËíÞ Aêku • ð»ko 1945{kt ð¤kLku çkË÷u íkuLkwt «k[eLk Lkk{ ð÷¼eÃkwh
19. rþ÷krËíÞ Mkkík{ku (ytrík{ þkMkf) fhkÞwt.
• ð÷¼e þçËLkk çku yÚko Au su{kt yuf AkÃkhwt, ðktMkðk¤eyku
þkMkfkuLkk Äkhý fhu÷k rçkYËku
ðøkuhuLkwt {k¤ý yLku çkeòu ½hLkku MknwÚke xku[Lkku ¼køk,
• rþ÷krËíÞ «Úk{ : Ä{korËíÞ • rþ÷krËíÞ Mkkík{ku : Äúw¼x
MkÃkkx AkÃkhk ÃkhLkwt rþhkuøk]n.
«íkkÃke þkMkfku
• ð÷¼e ÃkkMkuÚke ½u÷ku LkËe ðnu Au yLku ¾t¼kíkLkk y¾kíkLke
• ÄúwðMkuLk «Úk{ • ÄúwðMkuLk çkeòu
¾kze{kt ¼¤e òÞ Au.
• ÄúwðMkuLk [kuÚkku • ÄhMkuLk [kuÚkku
• E.Mk.Lke [kuÚke MkËe{kt ÚkÞu÷k {Õ÷ðkËeLke fkhrfËeo ð÷¼e
• rþ÷krËíÞ «Úk{ • økwnMkuLk («òr«Þ þkMkf) MkkÚku MktçktrÄík Au.
{iºkf ðtþLkk þkMkfku

MkuLkkÃkrík ¼èkfo • ¼èkfo yux÷u ¼xku(MkirLkfku) yfo (MkqÞo)
• yLkw©]rík yLkwMkkh {iºkfku Ãknu÷k ÃkkþwÃkík ÷fw÷eþLkk rþ»Þ r{ºk{ktÚke WíÃkLLk ÚkÞu÷k {iºÞku níkk.
• MkuLkkÃkrík ¼èkfo Mkwhk»xÙ{kt MkuLkkÃkrík nþu íkuðwt {LkkÞ Au yLku íku Ãkkuíku «íkkÃke ÞkuØku níkku. ¼èkfuo
MftËøkwÃíkLkk Mkkihk»xÙLkk Mkqçkk ÃkýoË¥k MkkÚku Mkt½»ko ÚkÞku nþu íku{ {LkkÞ Au.
• ¼èkfo {iºkffw¤Lkku Ãkh{ {knuïh (þið) níkku. íkuLke ÃkkuíkkLke hks{wÿk{kt hks«ríkf íkhefu rþðLkk
ðknLk LktrË ð]»k¼Lke ÃkMktËøke fhe. hks{wÿk{kt ÃkkuíkkLkwt {q¤ Lkk{ ©e¼x¬ «ÞkußÞwt níkwt.
• ¼èkfuo ÃkkuíkkLku MkuLkkÃkrík íkhefu s yku¤¾kðkLkwt [k÷w hkÏÞwt níkwt.
• ¼èkfoLke Äkr{of WËkhíkkLkk fkhýu íkuýu ð÷¼e{kt ¼èkfo rðnkh Lkk{f çkkiØ {X çktÄkÔÞku níkku.
ÄhMkuLk «Úk{ • íkuýu Ãký fkuE hksrçkhwË Äkhý Lk fhíkk MkuLkkÃkríkLkwt rçkhwË [k÷w hkÏÞwt níkwt.
• ÄhMkuLk «Úk{Lkk þkMkLk Mk{Þu økwÃík Mk{úkx çkwØ økwÃík níkku yLku çkwØøkwÃíkLku ¼èkfo «íÞu Ãkh{ ykËh níkku.
• ð÷¼e rðãkÃkeXLke MÚkkÃkLkk fhe níke.
ÿkuýrMktn • ÄhMkuLkLkku W¥khkrÄfkh yuLkk LkkLkk ¼kE ÿkuýrMktnLku {éÞku.

• økwÃík Mk{úkx çkwØøkwÃíku ÿkuýrMktnLku Mðíktºk hksðe íkhefu {kLÞíkk ykÃke.
• ÿkuýrMktnu {nkhks rçkhwË Äkhý fÞwo yLku ¼qr{ËkLk Ãký fÞwO.
• ÿkuýrMktn Lk¬e fhu÷k rðrÄrðÄkLk Ãkk¤íkku yLku Ä{ohksLke su{ rðLkÞ ÔÞðMÚkkLke ÃkØrík
yLkwMkhíkku. suÚke {iºkf ðtþ{kt ÔÞðrMÚkík hkßÞíktºk ÿkuýrMktnLkk þkMkLk{kt MÚkÃkkÞwt.
• íkuLkk Mk{Þ{kt ykÞwõíkf, rðrLkÞwõíkf, {n¥kh, ÿktøkrf ðøkuhu yrÄfkheykuLkk íktºkLke íku{s
rð»kÞ, ykfhýe, ÿtøk yLku økúk{ suðk ðneðxe rð¼køkkuLke ÔÞðMÚkk þY ÚkE.
• íkuykuyu Ãkktzwhkßò Lkk{f ËuðeLkk {trËhLku (ð÷¼e) rºkMktøk{f Lkk{f økk{Lkwt ËkLk fhu÷wt.
íkk{úþkMkLk yu {iºkf ðtþLkwt «Úk{ ¿kkLk ËkLkþkMkLk Au.
• ËkLk{kt ykÃku÷wt økk{ nMíkð« (nkÚkçk) ykfhýe Lkk{u ðneðxe rð¼køk{kt ykðu÷wt níkwt.
ÄúwðMkuLk «Úk{ • {nkhks ÿkuýrMktnLkku W¥khkrÄfkh íkuLkk LkkLkk¼kE ÄúwðMkuLk «Úk{Lku {éÞku. Ãkt[ {nkþçË
• íkuLkk þkMkLk{kt {iºkfðtþLkk MkkiÚke ðÄw 24 ËkLk þkMkLk {éÞk Au íkuLke {kxu ðÃkhkíkk
• íkuýu Ãkh{ ¼køkðík (ði»ýð) Mkt«ËkÞ ytøkefkh fÞkuo níkku.
• {nkhks
• íkuLke «þrMík{kt íkuLku V¤ ykÃkðk{kt fÕÃkíkhw suðk fnuðkÞku Au.
• {nkMkk{tík
• íkuLkk þkMkLkÚke {k÷w{ Ãkzu Au fu {iºkfkuLke Mk¥kk Mkkihk»xÙ WÃkhktík W¥kh yLku
• {nk«íkenkh
{æÞ økwshkík{kt «ðíkoíke nþu.
• {nkËtzLkkÞf
• «þrMík{kt íkuLku Ãkhk¢{e,þhýËkíkk, ËkLkðeh yLku þk†kÚko ík¥ðkuLkku
• {nkfkíkkof]ríkf
òýfkh fnuðkÞku Au.
ÄhÃkè • íku MkuLkkÃkrík ¼èkfoLkku MkkiÚke LkkLkku ¿kkík Ãkwºk Au.

• íku Ãkh{ ykrËíÞ ¼õík níkku.
økwnMkuLk • ÄhÃkèLkku W¥khkrÄfkh íkuLkk Ãkwºk økwnMkuLkLku «kÃík ÚkÞku.

• økwnMkuLkLku yk ðtþLkku «íkkÃke þkMkf íkÚkk «òr«Þ þkMkf {kLkðk{kt ykðu Au.
• íkuLkk Ãkkt[ yr¼÷u¾ {éÞk, su{kt ºký íkk{ú þkMkLk, yuf {]íÃkkºk÷u¾ yLku yuf rþ÷k÷u¾ Au.
• íku ÃkkuíkkLku Ãkh{ WÃkkMkf íkhefu yku¤¾kðíkku.
ÄhMkuLk çkeòu • økwnMkuLk ÃkAe íkuLkku Ãkwºk ÄhMkuLk çkeòu økkËeyu ykÔÞku.
• íku ÄLkwrðoãk{kt fwþ¤ níkku.
rþ÷krËíÞ «Úk{ • íkuLke Mk¥kk {k¤ðk MkwÄe «ðíkoíke níke. rðtæÞ «Ëuþ Ãkh íkuýu Mk¥kk MÚkkÃke níke.
• íku Ãkhk íkÚkk yÃkhk rðãkLkwt yæÞÞLk fhíkku.
• Ä{korËíÞ rçkhwË Äkhý fÞwO níkwt.
• ykÞo{tsw÷©e{q÷fÕÃk økútÚk íkuLku Ä{ohks íkhefu yku¤¾kðu Au.
¾høkún «Úk{ • rþ÷krËíÞ «Úk{Lku Ëuh¼è Lkk{f Ãkwºk níkku Ãkhtíkw rþ÷krËíÞ «Úk{Lkku W¥khkrÄfkh íkuLkk LkkLkk¼kE
¾høkún «Úk{Lku {éÞku níkku.
ÄhMkuLk ºkeòu • ¾høkún «Úk{ ÃkAe íkuLkku {kuxku Ãkwºk ÄhMkuLk ºkeòu økkËeyu ykÔÞku.
ÄúwðMkuLk çkeòu • ÄhMkuLk ºkeòLkku W¥khkrÄfkh íkuLkk LkkLkk¼kE ÄúwðMkuLk çkeòLku «kÃík ÚkÞku.
(çkk÷krËíÞ) • íkuLkk Mk{Þ{kt {iºkf ðtþLke feríko Mk{økú ¼khík{kt «Mkhe níke. ÌkwyuLk Mktøk [eLk ÃknkUåÞk
• íkuýu çkk÷krËíÞ Lkk{ Äkhý fÞwO níkwt. ÃkAe {nkçkkuÄe {XLkk
• Mk{úkx n»koðÄoLku ÄúwðMkuLk çkeòLku ÃkhksÞ ykÃÞku íÞkhu LkktËeÃkwhe MkkÄwyku íkuLku Ãkºk ÷¾íkk níkk.
hkßÞLkk hkò ËÄ çkeòyu ÄúwðMkuLk çkeòLku yk©Þ ykÃÞku níkku.
Úkkýuïh{kt Ãkw»Þ¼qrík Lkk{f • [eLke Þkºke Ìkw yuLk Mktøku E.Mk.640{kt ð÷¼eLke {w÷kfkík ÷eÄe níke.
ÔÞrõíkyu Ãkw»Þ¼qrík ðtþLke MÚkkÃkLkk • ÄúwðMkuLk çkeòLku n»koðÄoLk MkkÚku Mkk{kÄkLk Úkíkkt n»koðÄoLku ÃkkuíkkLke Ãkwºke ÄúwðMkuLk çkeò MkkÚku Ãkhýkðe
fhe níke. yk ðtþLkk Ãkw»Þ¼qrík, {iºkf ðtþ MkkÚku ÷øLkMktçktÄ çkktæÞk níkk.
LkhðÄoLk, hkßÞðÄoLk, • ÄúwðMkuLk çkeòu n»koðÄoLkLkku s{kE nkuðkÚke E.Mk.644{kt øktøkk-Þ{wLkkLkk Mktøk{ Ãkh Aêe Ãkt[ðkr»kof
ykrËíÞðÄoLk, «¼kfhðÄoLk suðk Ãkrh»kË{kt n»koðÄoLku ð÷¼eÃkrík ÄúwðMkuLk çkeòLku yøkúe{ MÚkkLk ykÃÞwt níkwt.
• íkuýu ÔÞkfhýLkk ÃkkrýLke íktºkLkku Mkkhku yÇÞkMk fÞkuo níkku.
hkòyku ÚkE økÞk.
• [eLke «ðkMke Ìkw yuLk Mktøku íkuLke LkkUÄ{kt ÄúwðÃkxw íkhefu íkuLkku WÕ÷u¾ fÞkuo.
• Ìkw yuLk MktøkLkk {íku ÄúwðMkuLk çkeòu «rík ð»ko Mkkík rËðMkLke {kuxe Ä{o Ãkrh»kË çkku÷kðu Au.
«¼kfhðÄoLk {iºkfkuLkwt ðneðxíktºk

(†kuík - ðefeÃkerzÞk)
Ãkwºke Ãkwºk
ynh/ynhýe = rð»kÞ = ¼wrõík
hkßÞ©e
hkßÞðÄoLk n»koðÄoLk
ÃkuXf rð»kÞ
- íkuLkk ÷øLk fLkkisLkk {ku¾heðtþLkk Ãkè ¼qr{
- hkßÞðÄoLku {k¤ðk sE
þkMkf økúnð{oLk MkkÚku ÚkÞu÷k. MÚk÷e økúk{
ËuðøkwÃíkLku nhkÔÞku. økúk{ økúk{
- {k¤ðkLkk þkMkf ËuðøkwÃíku - ËuðøkwÃíkLkk r{ºk þþktfu (økkitz
økúnð{oLkLke níÞk fheLku hksðe) hkßÞðÄoLkLku ÿktøk ÃkeX
hkßÞ©eLku fuË fhe. {tºkýkyku fhðkLkk çknkLku
çkku÷kðeLku ðÄ fÞkuo. økúk{ økúk{
- yk{ n»koðÄoLkLkk rþhu
Úkkýuïh yLku çknuLk fLkkis
yu{ çktLkuLke sðkçkËkhe
ykðe.
n»koðÄoLkLkk fkÞkuo n»kofk÷eLk MkkrníÞ

• økkitz hksðe þþktf Ãkh yk¢{ý fhðk ykMkk{Lkk fk{YÃk hkò ¼kMfh • çkký¼è : n»ko[rhík, fkËtçkhe
ð{ko MkkÚku fwLkunÃkqðof {iºke MktçktÄku çkktæÞk yLku þþktfLku nhkðe çknuLk • {Þqh ¼è : {Þqh þíkf
• frð ¼èe : hkðý ðÄ
hkßÞ©eLku fuË{ktÚke Akuzkðe.
• n»ko ðÄoLk : r«ÞËkŠþf, LkkøkkLktË, híLkkð÷e (Lkkxfku)
• fLkkisLku hksÄkLke çkLkkðe.
• íkk{úr÷rÃík (nk÷ fku÷fkíkk) yu n»kofk÷eLk ¼khíkLkwt yíÞtík
• ËkLkðeh yLku rþ÷krËíÞ íkhefu òýeíkku níkku.
ÔÞMík ÔÞkÃkkhe çktËh níkwt.
• íkuLke ËeLk[Þko ºký ¼køk{kt ðnU[e níke. • n»kou Ãkkx÷eÃkwºkÚke ¼]økwfåA (¼Y[) MkwÄe Mk¤tøk
• Ëh 5 ð»kuo «Þkøk{kt (yÕ÷knkçkkË) Ä{o Ãkrh»kËLkwt ykÞkusLk yLku Ëh ð»kuo hks{køkoLke MkwrðÄk fhe ykÃke níke.
Ä{o Mk¼k çkku÷kðíkku. • n»kou Mkk{úkßÞ ½ýk «ktíkku{kt rð¼kSík fÞwO níkwt. «ktíkLku
• «k[eLk ¼khíkLkku ytrík{ {nkLk Mk{úkx {LkkÞ. ¼wrõík fnuðkíkwt níkwt.
ÄhMkuLk [kuÚkku • ÄúwðMkuLk çkeòu (çkk÷krËíÞ)Lkku Ãkwºk ÄhMkuLk [kuÚkku • {iºkf ðtþLkku MkkiÚke «íkkÃke þkMkf
([¢ðíkeo) {iºkf ðtþLkku MkkiÚke «íkkÃke hkò níkku.
• Ãkh{¼èkf, {nkhkòrÄhks,
• ÄúwðMkuLk çkeò MkwÄeLkk hkòyku {kºk {nkhks
Ãkh{uïh suðk rçkhwË Äkhý fhu÷k
íkhefu yku¤¾ Ähkðíkk níkk íku{s hksrçkhwËLkku
• íkuLkwt Mkðkuoå[ rçkhwË [¢ðíkeo níkwt
WÃkÞkuøk fhíkk Lknª ßÞkhu ÄhMkuLk [kuÚkkyu
‘Ãkh{¼èkfo’ ‘{nkhkòrÄhks’, ‘Ãkh{uïh’ suðk • ¼qÃkkLku økwshkíkLke «Úk{ †e
rçkhwËku Äkhý fhu÷k. þkMkLkfíkko {kLkðk{kt ykðu Au.
• ÄhMkuLk [kuÚkkyu rçkhwË Äkhý fhðkLke þYykík • ‘hkýððÄ’Lkk h[rÞíkk frð ¼èe
fhkðe. ÄhMkuLk [kuÚkkLkk hksËhçkkhe frð níkk.
• ÄhMkuLk [kuÚkku ([¢ðíkeo) n»koðÄoLkLkku Ëkirnºk níkku.
íkuLkk ËkLkþkMkLk{kt rÃkíkk ÄúwðMkuLk yLku {kíkk yßsfLkku WÕ÷u¾ Au.
• íkuLkk Mk{Þ{kt {iºkfkuLke Mk¥kk Mkwhk»xÙ, ¾uxf, ¼]økwfåA, ykLktËÃkwh, {k÷ð yLku rðtæÞ MkÌk «Ëuþ
MkwÄe rðMíkhe níke.
• LkktËeÃkwheLkk hkò ËÄ çkeòyu ÄúwðMkuLk çkeòLku hûký ykÃÞwt níkwt íku{ Aíkkt ÄhMkuLku ¼]økwfåA Ãkh
[zkE fhe níke. íku Mk{Þu økwsoh ðtþLke Mk¥kk Mktøk{¾uxf (Mkt¾uzk) yLku y¢whuïh (ytf÷uïh) MkwÄe
yux÷u ðå[u ykðu÷k ¼]økwfåA Ãkh Ãký níke.
• {LkkÞ Au fu ¼]økwfåA Ãkh rMktÄLkk ykhçkkuLkk nw{÷kLkku ¼Þ níkku suÚke ÄhMkuLku çktËhLkk Mkthûký {kxu
¼]økwfåA Síkðwt sYhe Mk{ßÞwt nkuÞ.
• íkuýu ¼]økwfåALke Akðýe{ktÚke Vh{kðu÷k ËkLkþkMkLk{kt ÄhMkuLk [kuÚkkLke Ãkwºke ¼qÃkkLkku WÕ÷u¾ {¤e
ykðu Au.
ÄúwðMkuLk ºkeòu • ÄhMkuLk [kuÚkkLku Ãkwºk Lk nkuðkLku fkhýu íkuýu íkuLkk W¥khkrÄfkhe íkhefu rÃkíkhkE ¼kE ÄúwðMkuLkLku ÃkMktË
fÞkuo.
• su ÄúwðMkuLk ºkeòu Ëuh¼èLkku Ãkwºk níkku.
• yk{ ÄúwðMkuLk ºkeòÚke {iºkf ðtþLke Mk¥kk rþ÷krËíÞ «Úk{Lkk ðtþ{kt økE.
• íku rþ÷krËíÞ çkeòLkku yLku ¾høkún çkeòLkku ¼kE níkku.
¾høkún çkeòu • íku ÄúwðMkuLk ºkeòLkku {kuxku ¼kE níkku.

• íkuLkk ËkLkþkMkLk{kt íkuýu þºkwðøkoLkku ËÃko Ër÷ík fÞkoLkwt íkÚkk þºkw ðtþLku çkk¤e ËeÄku nkuðkLkwt òýðk
{éÞwt Au.
• íkuLku yÃkqðo Ãkwhw»kku¥k{ íkhefu EríknkMk{kt yku¤¾kðu÷ Au.
• íkuýu rþ÷krËíÞ «Úk{Lke su{ Ä{korËíÞ rçkhwË Äkhý fÞwO níkwt.
rþ÷krËíÞ ºkeòu • íku ¾høkún çkeòLkk {kuxk¼kE rþ÷krËíÞ çkeòLkku rçkhwË

Ãkwºk níkku.
• Ãkh{¼èkfo, {nkhkòrÄhks,
• rþ÷krËíÞ ºkeòÚke {iºkf ðtþLkk þkMkfku
hkßÞkhkuný ð¾íku rþ÷krËíÞ Lkk{ Äkhý fhðk Ãkh{uïh, ©eçkÃÃkÃkkËkLkwæÞkík
÷køÞk. (çkÃÃk þçË Ä{oøkwhwLkk MktË¼o{kt Au.
• yk Mk{Þøkk¤k{kt LkktËeÃkwheLkk økwsoh þkMkf ËËT çkknwMknkÞ ¼]økwfåA (¼Y[) Ãkh Mk¥kk ¼kuøkðíkk
níkk íku{s LkðMkkheLkk [k÷wõÞ hkò ©Þk©Þ sÞrMktnu {ne-Lk{oËk «Ëuþ{kt Mk{økú MkiLÞLkwt
WL{q÷Lk fÞwO níkwt.
• {iºkf ðtþ{kt ©eçkÃÃk «íÞu Ãkh{ ykËh ËþkoððkLke «Úkk rþ÷krËíÞ ºkeòÚke ÚkE.
• yuf yhçk «ðkMkeLke LkkUÄ {wsçk E.Mk.677{kt yhçk MkhËkh EM{kE÷u ½ku½k Ãkh nw{÷ku fÞkuo níkku.
rþ÷krËíÞ [kuÚkku • íkuýu Ãkh{ ¼èkfo, {nkhkòrÄhks, Ãkh{uïh yu{ ºký rçkhwË Äkhý fÞko níkk.
(rþ÷krËíÞ Ëuð) • íkuuýu yuLkk Lkk{Lkk ytíku Ëuð þçË W{uÞkuo níkku.
• íkuLku þYykík{kt hksÃkwºk ÄhMkuLk íkhefu yku¤¾ðk{kt ykðíkku.
• íkuLkk þkMkLk{kt LkktËeÃkwheLkk økwsoh hkòykuyu ÃkkuíkkLke hksÄkLke ¼]økwfåA{kt hk¾e ËeÄe níke.
rþ÷krËíÞ Ãkkt[{ku • íkuýu Ãký Ãkh{¼èkfo, {nkhkòrÄhks, Ãkh{uïh, ©erþ÷krËíÞ Ëuð suðk rçkhwËku Äkhý fhu÷k.
• {iºkf ðtþLkk þkMkfku{kt íkuLke «þrMík MkkiÚke xqtfe Au.
• íkuLkk þkMkLk{kt Ãkrù{ ¼khík Ãkh yhçkkuLkwt yk¢{ý ÚkÞwt yLku E.Mk.711{kt yhçk MkhËkh
{kunB{Ë fkrMk{u rMktÄ fçksu fÞwOt.
• íkuLkk þkMkLk{kt rMktÄLkk Mkqçkk ÃkËu swLkiË rLk{kÞku níkku. yk swLkiËu yhçke VkisLku {khðkz, ¼Y[,
{k¤ðk, fåA, Mkwhk»xÙ, økwsoh ðøkuhu hkßÞku Ãkh nw{÷k fhðk {kuf÷e íÞkhu yk yhçke VkisLku
LkðMkkheLkk [k÷wõÞ hkòyu nkh ykÃke yLku ytíku yhçke VkisLke ð÷¼e{kt nkh ÚkE.
• sÞÿÚkðtþe MkiLÄð {nkhks yrnð{koyu rMktÄ Akuze Mkkihk»xÙ{kt yk©Þ ÷eÄku níkku.
rþ÷krËíÞ Aêku • íkuLku Ãkwhw»kku¥k{ íkÚkk yLkuf ÃkkrÚkoðkuLkku yrÄhks fnuðkÞ Au.
• íkuLkk þkMkLk{kt hk»xÙfqx hkò ËtríkËwøkuo {ne yLku huðk (Lk{oËk) ðå[uLkk ÷kx yLku {k÷ð Ãkh rðsÞ
{u¤ÔÞku.
• ¼Y[{kt økwsoh Lk]ÃkríkðtþLke Mk¥kk Ãkwhe ÚkE yLku [kn{kLk ðtþLke Mk¥kk MÚkÃkkE, su [kn{kLk ðtþu
økwsoh «ríknkh Lkkøk¼è «Úk{Lkwt ykrÄÃkíÞ MðefkÞwO níkwt.
• rMktÄLkk Mkqçkk nþk{u y{Y Lkk{f ÔÞrõíkLku ðnkýLkku fkV÷ku ÷E ð÷¼e Ãkh nw{÷ku fhðk {kufÕÞk
Ãkhtíkw yhçkku íku{kt VkÔÞk Lknª.
• íku ËtríkËwøkoLkku Mk{fk÷eLk níkku yLku íkuLkk Mk{Þ{kt ËtríkËwøkuo ÷kx «Ëuþ Ãkh fçkòu fÞkuo.
rþ÷krËíÞ Mkkík{ku • {iºkf ðtþLkku ytrík{ hkò níkku. • Äúw¼x rçkhwË òýeíkwt
• íkuýu Ãký Ãkh{¼èkfo,{nkhkòrÄhks, Ãkh{uïh,
©erþ÷krËíÞËuð rçkhwË Äkhý fhu÷wt.
• rþ÷krËíÞ Mkkík{ku ÞwØ{kt
• íku Þwðhks nuhxËuð íkhefu Ãký òýeíkku níkku. øksÔÞqn h[ðk{kt {knuh níkku.
• frð MkkuÊZ÷ hr[ík WËÞMkwLËhe fÚkk{kt rþ÷krËíÞ
Mkkík{ku yLku çktøkk¤Lkk Ãkk÷ ðtþLkk hkò Ä{oÃkk÷ ðå[u ÚkÞu÷k ÞwØLkku WÕ÷u¾ Au.
• WËÞMkwLËhe fÚkk{kt ËþkoðkÞwt Au fu rþ÷krËíÞ Mkkík{kLkk y{kíÞ fLkfkÞLkLkk hksÿkunLku fkhýu
rþ÷krËíÞ Mkkík{kLku {w~fu÷e ÚkE níke Ãkhtíkw rþ÷krËíÞ Mkkík{kLkk LkkLkk¼kE f÷krËíÞ MkuLkkLkwt
Mkt[k÷Lk nkÚk{kt ÷E Ä{oÃkk÷ WÃkh rðsÞ {u¤ÔÞku Ãkhtíkw rþ÷krËíÞ Mkkík{kyu Ä{oÃkk÷Lku ÃkkuíkkLkwt
hks MkkUÃke ð÷¼e Ãkhík VÞko.
• {iºkf ðtþLkk þkMkfkuLke «þrMík økã{kt níke ßÞkhu rþ÷krËíÞ Mkkík{kLke «þrMík Ãkã{kt níke. su
ðMktíkrík÷fk AtË{kt [kh &÷kuf{kt níke.
• E.Mk.776{kt ykhçk ¾÷eV y÷-{nËeyu ð÷¼e Ãkh nw{÷ku fÞkuo yLku íku{kt yhçkku VkÔÞk Ãký
¾hk Ãkhtíkw ¼khu hkuøk[k¤kLku fkhýu MkirLkfkuLkk {]íÞw Úkíkkt ðÄu÷k ykhçkku Ãký ð÷¼e Akuze [kÕÞk
økÞk yLku Vhe rntË Ãkh yk¢{ý fhðkLkku rð[kh Ãký {ktze ðkéÞku.
ð÷¼eLkk LkkþLkku EríknkMk òýðk suðwt...

• siLk «çktÄku yLkwMkkh rþ÷krËíÞ Mkkík{kyu ÃkkuíkkLke Ëefhe {kxu LkøkhLkk ©uce fkfwLku • yk Mk{Þøkk¤k{kt økwshkík{kt Mkki«Úk{
íÞktÚke híLksrzík Mkwðýo ftfrxfk yux÷u fktMkfe çk¤sçkheÚke ÷E ÷eÄe íku yÃk{kLkLkku {rMsË økktÄkh{kt MÚkÃkkE níke.
çkË÷ku ÷uðk fkfwyu B÷uåA-{tz÷ økÞku yLku B÷uåAÃkríkLku nw{÷ku fhðk íkiÞkh fÞkou.
Ä{oÃkk÷ rðþu òýðk suðwt...
• yk yk¢{ý ÚkðkLkwt níkwt íÞkhu ð÷¼e{ktÚke yLkuf ÷kufku {kuZuhk MÚk¤ktíkh ÚkÞk.
• yk{ B÷uåAkuLkk nMíku E.Mk.788{kt ð÷¼eLkku ytík ÚkÞku yLku {iºkf ðtþLke Mk¥kk yMík ÚkE. • çktøkk¤Lkk Ãkk÷ ðtþLkk Ä{oÃkk÷u çktøkk¤{kt
yhçke ÷u¾f y÷çkhwLke yLkwMkkh rð¢{þe÷k rðãkÃkeXLke MÚkkÃkLkk fhe
• B÷uåA5rík yu y÷-{LkMkwhLkku yrÄÃkrík yux÷u rMktÄLkku yhçk Mkqçkku níkku. níke yLku Lkk÷tËk rðãkÃkeXLkku ÃkwLkhwØkh
• yk Mkqçkku Mk÷e{ ÞwLkeMke nkuÞ íkuðk MktË¼o Au. fÞkuo níkku. Ä{oÃkk÷Lkk Ãkwºk ËuðÃkk÷u
• yk Mk{Þu Ërûký økwshkík{kt þkMkLk fhíkk hk»xÙfqx hkò ffohksu ¾uxf (¾uzk)Lku çktøkk¤{kt WzÞtíkÃkwhe Lkk{Lke rðãkÃkeXLke
hksÄkLke çkLkkðe níke. MÚkkÃkLkk fhe níke.
8. yLkw{iºkf fk¤
• {iºkf ðtþLkk ÃkíkLk ÃkAe økwshkík{kt fkuE {kuxe Mk¥kk Lk hnuíkk íku{s yLkuf ðtþkuyu økwshkík{kt Mk¥kk MÚkkÃke suÚke {iºkf ðtþ ÃkAeLkk
Mk{Þøkk¤kLku yLkw{iºkf fk¤ íkhefu yku¤¾ðk{kt ykðu Au. yk MkkÚku {iºkf ðtþLkk Mk{fk÷eLk hkßÞku Ãký ynª ËþkoðkÞu÷ Au.
Mkkihk»xÙ
økkhw÷f ðtþ økkhw÷f ðtþ
• {iºkf þkMkfkuLkk íkk{úþkMkLkku{kt Mkk{tíkkuLkku WÕ÷u¾ ðkhtðkh {¤e ykðu Au. þwh Ãknu÷ku (1)
• Mkkihk»xÙ{kt ð÷¼eÃkwh yLku Ãkkr÷íkkýk yu{ çku MÚk¤uÚke {¤e ykðu÷k íkk{úÃkºk ðhknËkMk 5nu÷ku (2)
økkhw÷f hksfw¤Lkk Au.
• økkhw÷f Lkk{{kt økkhwzf þçË yr¼«uík Au íkuÚke yk fw¤Lkk hkòyku økhwz ðtþLkk nþu. þqhçkeòu (3) ðhknËkMk çkeòu (4)
• økhwz yu rð»ýw ¼økðkLkLkwt «rMkØ ðknLk nkuðkÚke yk fw¤Lkk hkòyku Ãkh{ ¼køkðík rMktnkrËíÞ (5)
Ä{o Ãkk¤íkk nþu íkuðwt {LkkÞ Au.
• økkhw÷fLke hksÄkLke Vtf«Mkúðý {LkkÞ Au. yuf ytËks yLkwMkkh íku ÃkkuhçktËh ÃkkMku ykðu÷wt Zktf nþu.
þwh Ãknu÷ku
• økkhw÷f ðtþ{kt MkkiÚke Ãknu÷wt Lkk{ þwh Ãknu÷kLkwt Au. íku MkuLkkÃkrík ¼èkfoLkku Mk{fk÷eLk nkuÞ íkuðwt {LkkÞ Au. þwh Ãknu÷ku Ãký ¼èkfoLke su{ Ãknu÷k
MkuLkkÃkrík nkuÞ yLku ÃkAe hksMk¥kk Äkhý fhe nkuÞ íkuðwt {LkkÞ Au.
• MkuLkkÃkrík ¼èkfuo þwh Ãknu÷k Ãkh «MkLLk ÚkELku ÃkkuíkkLkku rðnkh íkuLku ¼ux{kt ykÃÞku níkku.
ðhknËkMk Ãknu÷ku
• íku Ãký hksÃkËTðe Äkhý Lknkuíkku fhíkku yLku íku {iºkf hkò ÿkuýrMktnLkku Mk{fk÷eLk níkku.
þwh çkeòu
• økkhw÷f ðtþLkku MkkiÚke «íkkÃke þkMkf níkku yLku ¼èe íkhefu yku¤¾kíkku.
ðhknËkMk çkeòu
• íkuýu îkhfk Síke ÷E îkhfkrÄÃkríkLkwt økhðwt rçkhwË «kÃík fÞwO níkwt.
rMktnkrËíÞ
• íku {iºkf ÄhMkuLk çkeòLkku Mk{fk÷eLk níkku.
økkhw÷fkuLkwt þkMkLk Ãkrù{ Mkkihk»xÙ{kt nkuÞ íkuðwt Mk{ÚkoLk {¤u Au.

MkIÄð hkßÞ (hksÄkLke : ½q{÷e)

• Ãkrù{ Mkkihk»xÙ{kt økkhw÷f Mk¥kkLkku ytík Úkíkkt MkIÄð hksfw¤Lke
MkIÄð ðtþ
Mk¥kk MÚkÃkkE.
• yk ðtþ ÃkktzðkuLkk Mk{fk÷eLk rMkLÄwhks sÞÿÚk{ktÚke WíÃkLLk ÚkÞku yrnð{ko Ãknu÷ku (1)
nkuðkLkwt {LkkÞ Au. suÚke yk ðtþLkk ÷kufku rMktÄLkk nkuÞ íkuðwt
5w»Þuý (2)
{kLkðkLku fkhý Au.
• yrnð{ko Ãknu÷ku rMktÄ{kt hkßÞ fhíkku níkku ßÞkhu íkuLkku Ãkwºk yrnð{ko çkeòu (3)
Ãkw»Þuý yhçkkuLkk fkhýu rMktÄ Akuze Mkkihk»xÙ ðMÞku níkku.
5w»ÞËuð (4)
• Ãkw»ÞuýLkku Ãkwºk Ãkw»ÞËuð {iºkf ðtþLkk rþ÷krËíÞ AêkLkku
Mk{fk÷eLk níkku. íkuLke hksÄkLke ¼wíkktrçkr÷fk níke. ¼qíkktrçkr÷ f]»ýhks (5)
yux÷u ¼q{÷e yLku nk÷Lkwt ½q{÷e.
yøøkwf 5nu÷ku (6)
• ½q{÷e{ktÚke {¤u÷e {krníke yLkwMkkh MkIÄð hksðtþLke
hksðtþkð÷eLkku «kht¼ yøøkwf Ãknu÷kÚke fhkÞku Au. hkýf Ãknu÷ku (7)
• yøøkwf Ãknu÷kLkk Mk{Þ{kt ð÷¼e ¼tøkLkku çkLkkð çkLku÷ku níkku.
f]»ýhks çkeòu (8) yøøkwf çkeòu (9) òEf 5nu÷ku (10)
½q{÷e nk÷{kt Ëuð¼qr{ îkhfk rsÕ÷kLkk yøøkwf ºkeòu (11)

[k{wtzhks (13)
¼kýðz íkk÷wfk{kt ykðu÷wt Au.
hkýf çkeòu (12)
yøøkwf [kuÚkku (14)
òEf çkeòu (15) (AuÕ÷ku hkò)
Ërûký økwshkík
• {iºkf fk¤ Mk{Þu Ërûký økwshkík ÷kx Lkk{u òýeíkku níkku.
ºkifqxf ðtþ
• økwÃíkfk¤ Ëhr{ÞkLk Ërûký økwshkík{kt yÃkhkLík (W¥kh fkUfý)Lkk ºkifqxf hkòykuLkwt þkMkLk MÚkÃkkÞwt níkwt.
• rðsÞkrLkhwØÃkwh ºkifqxfkuLkwt ÃkkxLkøkh nþu íku{ {LkkÞ Au.
• ºkifqxf hkßÞ{kt Mkwhík rsÕ÷kLkku Ërûký ¼køk íku{s ð÷Mkkz rðMíkkhLkku Mk{kðuþ Úkíkku níkku.
• ðkfxkf ðtþLkk hkò nrh»kuýu rºkfqx yLku ÷kx Ãkh Mk¥kk Vu÷kðíkk ºkifqxfku ÃkAe yk rðMíkkh{kt fxåÞwrh ðtþLke Mk¥kk MÚkÃkkE.
• yk ðtþ{kt {nkhks ÿnMkuLkLkku Ãkwºk ÔÞk½úMkuLk òýeíkku níkku.
fxåÞwrh ðtþ (f÷[wrh)

• yk ðtþLkk ÷kufku f÷[qrh íkhefu òýeíkk çkLÞk. f÷[qrh ðtþ
• íkuyku ninÞ òríkLkk níkk. íkuykuLke þYykíkLke hksÄkLke {krn»{íke níke.
• f]»ýhksLkk rMk¬k LktËeÚke ytrfík Au. f]»ýhks
• þtfhøký yk ðtþLkku MkkiÚke «íkkÃke þkMkf níkku.
• [k÷wõÞ hkò Ãkw÷fuþe çkeòyu {nkhk»xÙ MkwÄeLkk «ktíkku Síke ÷uíkk fxåÞwrhykuLke Mk¥kk Mker{ík ÚkE økE þtfhøký
yLku Ërûký økwshkíkLkk W¥kh ¼køk{kt økwsoh Lk]Ãkrík ðtþLke yLku Ërûký ¼køk{kt MkuLÿf ðtþLke Mk¥kk
MÚkÃkkE. çkwØhks
økwsohLk]Ãkrík ðtþ (LkktËeÃkwh-¼hwfåA)

• Aêe MkËeLkk W¥khkÄo{kt ¼Y[ rðMíkkh{kt økwsoh Lk]Ãkrík ðtþLke MÚkkÃkLkk ÚkE. hksÄkLke økwsohLk]Ãkrík ðtþ
• økwsoh Lk]Ãkrík ðtþLku økwsoh òríkLkku hksðtþ {LkkÞ Au.
• LkktËeÃkwhe yux÷u
• Aêe MkËe{kt r¼Õ÷{k÷Lke ykMkÃkkMkLkku «Ëuþ økwsoh Ëuþ íkhefu yku¤¾kíkku. yk ðtþLku Mkk{Lík ËËT
hksÃkeÃk¤k ÃkkMku
«ríknkh ðtþ fnuðkíkku.
ykðu÷wt LkktËkuË (nðu sÞ¼è Ãknu÷ku
• hksðtþkuLke WíÃkr¥k hk{kÞý yLku {nk¼khíkLkk «rMkØ Ãkkºkku{ktÚke ÚkE nkuðkLkwt
{LkkÞ Au.
hksÃkeÃk¤k)
ËËT çkeòu
• yk ðtþLkk ÷kufku ÃkkuíkkLku ÃkktzðkuLkk Mk{fk÷eLk {nkhks fýoLkk ðtþs {kLkíkk níkk. • ÃkAe ¼Y[
• ËËT çkknwMknkÞu {iºkfku ÃkkMkuÚke ¼Y[ Síke ÷E hksÄkLke ¼Y[ ¾Mkuze. sÞ¼è çkeòu
• yk hksðtþLkku MÚkkÃkf Mkk{Lík ËËT Au. íkuýu f÷[qrh hkò þtfhøkýLkwt ykrÄÃkíÞ Mðefkhe Mkk{tíkÃkË Äkhý fÞwO níkwt.
• yk ðtþLkku sÞ¼è Ãknu÷ku ‘ðeíkhkøk’ íkhefu yku¤¾kíkku. yrnhku÷
• yk ðtþLkku ËËT çkeòu «íkkÃke hkò níkku. íkuýu «þkLíkhkøk Lkk{ Äkhý fhu÷wt.
• ËËT çkeòyu ÄúwðMkuLk çkeò (çkk÷krËíÞ)Lku n»koðÄoLk Mkk{u hûký ykÃÞwt níkwt yLku yu{ Ãký fnuðkÞ Au fu ËËT çkeòyu sÞ¼è [kuÚkku
n»koðÄoLkLkk Ãkûkfkh íkhefu Ãký ÄúwðMkuLk çkeòLku hûký ykÃÞwt nkuÞ fkhý fu ÄúwðMkuLk çkeòLku ykøk¤ síkk n»koð»koLkLkk s{kE çkLkðkLkwt {kLk
{¤u÷wt.
• ÄhMkuLk [¢ðíkeoyu sÞ¼è çkeòLku nhkðe ¼Y[ Síke ÷eÄwt nkuðkLkwt fnuðkÞ Au. fkrÞfk yux÷u fkrð ÃkkMkuLkwt sÞkrËíÞ {trËh sÞ¼è çkeòyu
çktÄkÔÞwt nkuðkLkwt {LkkÞ Au.
• yk ðtþLkk AuÕ÷k hkò sÞ¼è [kuÚkkLku {nkMkk{tíkkrÄÃkrík fnuðkíkku níkku.
[kn{kLk ðtþ
• yk þkMkfku ¼Y[ yLku ytf÷uïh{kt þkMkLk fhíkk níkk.
• {iºkf ðtþLkku rþ÷krËíÞ Mkkík{ku (Äúw¼x) [kn{kLk ðtþLkk Äúw¼xLkku Ëkurnºk nkuÞ íkuðwt {LkkÞ Au.
• E.Mk.760 ykMk5kMk rMktÄLkk yhçk nkfu{ rnþk{u økktÄkh çktËh Ãkh nw{÷ku fhe {rMsË çktÄkðe suuLku økwshkíkLke «Úk{ {rMsË {LkkÞ Au.
• [kn{kLk Mk¥kk yMík Úkíkkt Ërûký økwshkík{kt hk»xÙfqx hkò f¬hksLkwt þkMkLk þY ÚkÞwt.
MkuLÿf ðtþ
• f÷[qrh ðtþLke Mk¥kk yMík Úkíkkt Mkwhík yLku ð÷Mkkz Ãkh MkuLÿf ðtþLke Mk¥kk MÚkÃkkE. MkiLÿf ðtþLkku MkuLÿf ðtþ
• MkuLÿf ðtþLkk ÷kufku ÃkkuíkkLku ¼wsøkuLÿ fu VýeLÿ ðtþLkk økýkðíkk yux÷u fu íkuyku Lkkøk òríkLkk níkk. MÚkkÃkf
• nk÷ íkuykuLku rþtËu íkhefu yku¤¾kÞ Au íku{s íkuLkwt «ríkf Lkkøk níkwt. ¼kLkwþrõík ¼kLkwþrõík
• yk ðtþLkku ¼kLkwþrõík ‘rLkfwB¼’ yLku ‘©eðÕ÷¼’ íkhefu Ãký yku¤¾kíkku.

ykrËíÞ þrõík
• Ërûký økwshkík{kt LkðMkkhe{kt [k÷wõÞkuLke Mk¥kk þY Úkíkkt MkuLÿfku {kºk ¾kLkËuþ{kt þkMkLk fhðk ÷køÞk.
yÕ÷þrõík
[k÷wõÞ ðtþ (LkðMkkhe)

• [k÷wõÞ Lkhuþ Ãkw÷fuþe çkeòyu {nkhk»xÙ Ãkh þkMkLk rðMíkkhu÷wt yLku íkuLkk Ãkwºk rð¢{krËíÞ yðrLksLkk©Þ Ãkw÷fuþeyu yhçk Mkqçkk
Ãknu÷kyu Ërûký økwshkíkLkku «Ëuþ íkuLkk LkkLkk ¼kE Ähk©Þ sÞrMktnLku MkkUÃÞku níkku. swLkiËLku nhkÔÞku íkuLku økwshkíkLkk
• yk ðtþLkk yðrLksLkk©Þ Ãkw÷fuþeLku Ërûkýk ÃkÚk- MkkÄkhý (Ërûkýk ÃkÚkLkku ykÄkhMíkt¼), EríknkMk{kt økkihð¼ÞwO MÚkkLk yÃkkÞwt Au.
[÷wr¬-fw÷k÷tfkh ([k÷wõÞwt fw¤Lkwt yk¼q»ký), Ãk]Úðe ðÕ÷¼ (Ãk]ÚðeLkku r«Þík{) yLku
yrLkðíkof-rLkðíkorÞfk (ÃkkAk Lkne nXLkkhLku ÃkkAku nXkðLkkh) yuðk [kh Lkk{ «kÃík ÚkÞk níkk.
• hk»xÙfqxkuyu [k÷wõÞ hkßÞLkku ytík fÞkuo.
Ërûký Mkkihk»xÙLkwt [k÷wõÞ hkßÞ

• ð÷¼e{kt {iºkf hkßÞLkku ytík Úkíkkt Ërûký Mkkihk»xÙ{kt [k÷wõÞ-fw¤Lkwt hkßÞ MÚkÃkkÞwt.
ðtþ{kt þkMkfku
• çkknwfÄð÷u «ríknkh ðtþLkk Lkkøk¼x çkeòLkk MknkÞf íkhefu çktøkk¤Lkk Ãkk÷ ðtþLkk
Ä{oÃkk÷ yLku fýkoxfLkk hk»xÙfqx hkò y{ku½ð{ko Ãknu÷kLku nhkÔÞk níkk. • fÕ÷, {nÕ÷, hksuLÿ, çkknwfÄð÷, yðrLk
• LkrûkMkÃkwhkLku Ërûký Mkkihk»xÙLkk [k÷wõÞ hkßÞLke hksÄkLke {LkkÞ Au. ð{ko Ãknu÷ku, çk÷ð{ko, yðrLk ð{ko çkeòu
hk»xÙfqx
• íkuyku hè òríkLkk níkk ykÚke hè-fqx (hk»xÙfqx) íkhefu yku¤¾kðk ÷køÞk. hk»xÙfqx{ktÚke hk»xÙfqxLkk {wÏÞ þkMkfkuLke yku¤¾
Mk{Þktíkhu hkXkuz YÃk ykÔÞwt nkuÞ íkuðwt {LkkÞ Au.
• ffohks - Mkwðýoð»ko
• hk»xÙfqxkuLke {wÿk{kt økhwzLkwt r[ö òuðk {¤u Au.
• økkurðtËhks - «¼wíkð»ko
• hk»xÙfqxkuLkwt økwshkík{kt Mkki«Úk{ yk¢{ý ËtríkËwøkoLkk Mk{Þ{kt ÚkÞwt níkwt. hk»xÙfqxkuyu økwshkík{kt • Äúwðhks - rLkhwÃk{
÷kx yLku {k÷ð Ëuþ Síke ÷eÄk níkk. • yfk÷ð»ko - ©eðÕ÷¼,
• hk»xÙfqx ðtþLkk «íkkÃke þkMkf økkurðtËhks ºkeòyu Lkkøk¼x çkeòLku nhkðe {k¤ðk MkwÄe ©eÃk]ÚðeðÕ÷¼, rLkíÞ ð»ko
þkMkLkLkku rðMíkkh fÞkuo níkku.
• ffohksu hksÄkLke ¾uxf (¾uzk){kt MÚkkÃke níke. ffohks Mkwðýo ð»ko suðwt yÃkhLkk{ Ähkðíkku níkku. ßÞkhu økkurðtËhks «¼qíkð»ko fnuðkíkku níkku.
• yk ðtþLkku Äkhkð»ko Äúwðhks rLkhwÃk{ íkhefu yku¤¾kíkku níkku yLku ÄúwðhksLkku Ãkwºk yfk÷ð»ko þw¼íkwtøk íkhefu òýeíkku níkku.
• hk»xÙfqx hkòyku yhçkkuLku ÃkkuíkkLkk hkßÞLkk {kuxk nkuÆk Ãkh Lke{íkk níkk.
• yk ðtþLkku ELÿhks ©eðÕ÷¼, ©eÃk]ÚðeðÕ÷¼, rLkíÞ ð»ko suðk yÃkhLkk{ Ähkðíkku níkku.
• f]»ýhks ºkeòyu [ku÷ hkßÞ Ãkh yk¢{ý fhe hk{uïh MkwÄe Mk¥kkLkku rðMíkkh fÞkuo níkku. • E÷kuhkLke økwVk Lktçkh-16{kt fi÷kMk
• f]»ýhksu {kuzkMkk Ãkh þkMkLk fhíkk {k¤ðkLkk Ãkh{kh hkò MkeÞfLku nhkðe WßsrÞLke fçsu
rþð{trËh çktÄkðLkkh
fÞwO níkwt.
• Ërûký økwshkík{kt hk»xÙfqxkuLke Mk¥kk yMík Úkíkkt [ki÷wõÞ (Mkku÷tfe)Lke Mk¥kkLke W¥kh økwshkík{kt
- f]»ýhks «Úk{
þYykík ÚkE. • f÷k yLku MkkrníÞLkk {nkLk
hk»xÙfqxku rðþu òýðk suðwt... Mkthûkf - hk»xÙfqx hkòyku

• íkuykuLke hksÄkLke {kLÞ¾ux yux÷u ykÄwrLkf Mkku÷kÃkwh LkSf níke. • ËrûkýLkk yþkuf íkhefu
• W¥kh{kt ßÞkhu Ãkk÷ yLku «ríknkhkuLkwt ð[oMð níkwt íÞkhu ËÏ¾ý{kt hk»xÙfqxkuLkwt þkMkLk níkwt. y{ku½ð»koLku yku¤¾kÞ Au.
• yk ðtþLkk y{ku½ð»kuo siLkÄ{o ytøkefkh fÞkuo yLku Lk]Ãkíkwtøku ‘frð hks{køko’ økútÚkLke h[Lkk fhe • hk»xÙfqx ðtþLkku MkkiÚke «íkkÃke
suLku fLLkzLke «Úk{ f]rík h[ðkLkku ©uÞ {¤u Au.
• ELÿ-3Lkk Mk{Þ{kt rºkrð¢{ ¼èu Lk÷[Ãkw (Lk¤Ë{Þtíke) f]ríkLke h[Lkk fhe níke. þkMkf - f]»ý ºkeòu
[kÃk ðtþ [kÃk ðtþ

rð¢{kfo
• Lkð{e MkËeLkk ÃkqðkoÄo{kt [kÃk ðtþ ðZðký{kt Mk¥kk{kt ykÔÞku. yk ðtþLke WíÃkr¥k rþðLkk [kÃk yux÷u ÄLkw»k{ktÚke WíÃkLLk
ÚkÞu÷k [kÃk Lkk{f Lk]Ãk{ktÚke ÚkE nkuðkLkwt {LkkÞ Au. yœf
• yk ðtþLkk ynwfLkk Lkk{ ÃkhÚke ðZðký ÃkkMkuLkku «Ëuþ ynkýf íkhefu òýeíkku Au. Ãkw÷fuþe
Ähýeðhkn
økwsoh «ríknkh hksðtþ

• ¼khíkLku ykhçkkuLkk yk¢{ýÚke 300 ð»ko MkwÄe Mkwhrûkík hk¾ðk {kxu yk ðtþLkwt ÞkuøkËkLk {n¥ðÃkqýo økýkÞ Au. MÚkkÃkf
• økwsoh «ríknkh ðtþLkku {wÏÞ Mkt½»ko hk»xÙfqx, çktøkk¤Lkk Ãkk÷ ðtþ íkÚkk {wrM÷{ku MkkÚku ÚkÞku níkku.
• yk ðtþLkku hkò Lkkøk¼x çkeòu siLk MkkrníÞ{kt Lkkøkkð÷kuf íkhefu «rMkØ Au íku{s hkò r{rnh¼kus • Lkkøk¼x «Úk{
siLk MkkrníÞ{kt ¼qðz fu ¼qÃkf Lkk{u «rMkØ Au. • Lkkøk¼x çkeòu Lkkøkkð÷kuf
• økwsoh «ríknkhkuLke Mk¥kk AuÕ÷k hkò {rnÃkk÷ ÃkAeLkk Mk{Þ{kt Lkçk¤e Ãkzíkk E.Mk.942{kt økwshkík{kt Lkk{Úke òýeíkku níkku.
Mðíktºk Mkku÷tfe ðtþLke MÚkk5Lkk ÚkE níke.
• økwsoh «ríknkhkuLkk þkMkLkfk¤{kt rð¢{ Mktðík «[r÷ík çkLÞku.
• økwsoh «ríknkh hkòyku økwsohuïh fnuðkíkk. íku{Lke ¼qr{ økwsoh¼qr{ fu økwsoh «Ëuþ fnuðkíkku. Mk{Þ síkk íkuLkwt Lkk{ Mkku÷tfe-ðk½u÷k fk¤{kt
yÃk¼útþ ÚkE økwshkík çkLÞwt.
• økwsoh «ríknkhkuLke Mk¥kk {rnÃkk÷ ÃkAe Lkçk¤e Ãkzíkk E.Mk.942{kt økwshkík{kt Mðíktºk Mkku÷tfe ðtþLke MÚkk5Lkk ÚkE.
• hksÃkk÷ yLku rºk÷ku[LkÃkk÷ Ãkh {n{Ë økÍLkeyu yk¢{ý fÞwO níkwt.
økwsoh «ríknkh ðtþLkk {wÏÞ hkòyku
Lkkøk¼x «Úk{ fkfwíMÚk yLku Ëuðhks ðíMkhks Lkkøk¼x çkeòu hk{¼ÿ r{rnh¼kus {nuLÿÃkk÷ Ãknu÷ku
¼kus çkeòu {rnÃkk÷ Ãknu÷ku {nuLÿÃkk÷ çkeòu ËuðÃkk÷ rðLkkÞfÃkk÷ {rnÃkk÷ çkeòu rðsÞÃkk÷ çkeòu
hksÃkk÷ rºk÷ku[LkÃkk÷ ÞþÃkk÷
yhçkkuLkk yk¢{ýÚke Lkkøk¼x økwsoh «ríknkhLkku MkkiÚke {n¥ðÃkqýo «khtr¼f hksÄkLke :

çkeòyu E.Mk.815{kt Mkku{LkkÚk yLku ðkMíkrðf MktMÚkkÃkf hkò r¼Õ÷{k÷ ©e{k÷
{trËhLkwt ºkeSðkh rLk{koý fhkðu÷wt. r{rnh¼kus ÃkAe hksÄkLke - fLkkis
• fLkkis MkktMf]ríkf fuLÿ íkhefu òýeíkwt • økZðk÷ ðtþe hkòykuyu

• frð hksþu¾hu ‘fÃkwoh{tshe’ yLku fLkkis Síke ÷uíkk økwsoh «ríknkhkuLkku
‘fkÔÞ {e{ktMkk’Lke h[Lkk fhe. ytík ÚkÞku.
yLkw{iºkf fk¤ rðþu xqtf{kt...

• økwsohkuLkku Mkki«Úk{ WÕ÷u¾ : çkký¼x hr[ík n»ko[rhík{kt •
• W¥kh økwshkík{kt þkMkLk : økwsoh «ríknkh •
• Ërûký økwshkík{kt þkMkLk : hk»xÙfqxku •
hksÄkLke
• MkuLÄð ðtþ : Äq{÷e •
• [kÃk ðtþ : ðZðký •
• [k÷wõÞ ðtþ : LkðMkkhe yLku Ërûký Mkkihk»xÙ •
• [kn{kLk ðtþ : ¼Y[ yLku ytf÷uïh •
• økwsoh «ríknkh : «khtr¼f - r¼Õ÷{k÷ ©e{k÷, ÃkAe- fLkkis •
• hk»xÙfqxku : {kLÞ¾ux (ykÄwrLkf Mkku÷kÃkwh LkSf) •
• [kðzk : sÞrþ¾he [kðzk - Ãkt[kMkh, ðLkhks [kðzk - yýrn÷Ãkwh Ãkkxý •
9. yLkw{iºkf fk¤ Mk{Þu yLku ÃkAe Ãkt[kMkhLkwt [kðzk hkßÞ

f]»ý frðLke rnLËe ‘híLk{k÷k’ ÃkhÚke Lke[u {wsçkLke {krníke {¤e hnu Au.
Ãkt[kMkh ¼qðz hkò
Ãkt[kMkh ÷qtxðk MkuLkkÃkrík r{rnhÃkk¤Lku {kufÕÞku
þkMkLk
hkýe
sÞrþ¾he [kðzk hkýe YÃkMkwtËhe
Lkk Mkøkk¼kE
MkwhÃkk¤ ¼qðzLkk MkuLkkÃkrík r{rnhÃkk¤Lku
sÞrþ¾he [kðzkLkk Mkk¤k
MkwhÃkk¤u nhkÔÞku.
{kuxk MkiLÞ MkkÚku Ãkt[kMkh Ãkh rfÕ÷uçktÄe fhe.

¼qðz hkò Ãkt[kMkh
sÞrþ¾he [kðzk rfÕ÷k{kt níkk
sÞrþ¾he [kðzkyu ÞwØ{kt fwËe fuMkrhÞk fÞko
hkýe YÃkMkwtËhe yLku íkuLkk ¼kE MkwhÃkk¤Lku

rfÕ÷k{ktÚke ¼køkðk{kt MkV¤íkk {¤e.
hkýe YÃkMkwtËhe øk¼oðíke nkuðkÚke hkýe YÃkMkwtËheLku ðLk{kt ¼e÷ òríkLkk

ðLk{kt çkk¤fLku sL{ ykÔÞku. ÷kufkuyu yk©Þ ykÃÞku
ðLkhks [kðzk {k{k MkwhÃkk¤ ÃkkMkuÚke ÞwØLkk ËkðÃku[ rþÏÞk

- ÃkkxýLkk Ãkt[kMkhk ÃkkïoLkkÚk ËuhkMkh (su ¼qðz ÃkkMkuÚke rÃkíkkLkwt hks ÃkkAwt {u¤ððk çknkðxu [zâk
ËuhkMkh{kt ðLkhks [kðzkLke «rík{k r{ºkku
{qfkE Au.) ðLk{kt siLk {qrLk rþ÷økwýeMkwheSyu ðLkhks [kðzkLku
- [ktÃkkLkuh - økwshkíkLke «Úk{ ÞwLkuMfku çk¤ Ãkqhwt Ãkkzâwt níkwt. (híLk{k÷k{kt siLk MkqrhLkk çkË÷u
ðÕzo nurhxus MkkEx - Ëhßòu -2004{kt fkuE ÞríkLkku Ãký WÕ÷u¾ Au.)
- [ktÃkkLkuh : rsÕ÷ku- Ãkt[{nk÷, íkk÷wfku -
nk÷ku÷ - yýrn÷ ¼hðkz (íkuLkk MkL{kLk{kt ðLkhks
[kðzkyu yýrn÷Ãkwh ÃkkxýLku hksÄkLke çkLkkðe
- [ktÃkku ðkrýÞku (íkuLkk MkL{kLk{kt ðLkhks
[kðzkyu ÃkkðkøkZLke ík¤uxe{kt [ktÃkkLkuh ðMkkÔÞwt)
ðLkhks [kðzk
• ðLkhks [kðzkyu hkßÞkr¼»kuf «Mktøku ðrýf ©eËuðe ÃkkMku rík÷f fhkÔÞw. • Ä{oLke çknuLk-©eËuðe
• ðLkhks [kðzkyu ÄLkwrðoãk{kt rðþkhË ðrýf òBçkLku {nk{kíÞ rLkBÞku.
• íkuykuyu hks{nu÷ ÃkkMku ftXuïhe ËuðeLkwt {trËh çktÄkÔÞwt níkwt.
• {neÃkíkhk{ YÃkhk{ Lke÷ftXu ðLkhks
• [kðzkykuLkku WÕ÷u¾ [kuÃkkuífxkuÚke Ãký {¤e hnu Au.
[kðzku Lkk{f Lkð÷fÚkk ÷¾u÷e Au.
• yýrn÷Ãkwh ÃkkxýLku hksÄkLke çkLkkðe íku ðLkhks [kðzkLkwt økwshkík{kt {n¥ðLkwt «ËkLk Au.
[kðzk ðtþLkk yLÞ þkMkfku ðLkhks [kðzk • yLkw{iºkf fk¤{kt ÍkËe hkýkLkk þkMkLk{kt
Þkuøkhks
• Þkuøkhks íkuLkk rÃkíkk ðLkhks [kðzkyu fhu÷k Mkt½»koLku ÃkkhMkeyku ÃkkuíkkLkku Ãkrðºk yrøLk ykíkþu
Mk{S Mkkhw þkMkLk [÷kðíkk níkk Ãkhtíkw Ãkwºk ûku{hksLke ûku{hks çknuhk{ ÷E Mktòý çktËhu WíkÞko níkk.
økuhðíkoýqfLku fkhýu Þkuøkhksu yLLks¤Lkku íÞkøk
¼qÞzhks • WËðkzk ÃkkhMkeykuLkwt fkþe fnuðkÞ Au.
(«kÞkuÃkðuþLk) fhe ÃkkuíkkLkk «ký íÞkøke ËeÄk níkk.
• Þkuøkhksu ¼èkrhfk ÞkuøkeïheLkwt {trËh çktÄkÔÞwt níkwt. • LkðMkkhe{kt ÃkkhMkeyku ¼køkrhÞk fu ¼køkr÷Þk
ðirhrMktn
• Ãknu÷k çkLkkMkfktXk yLku {nuMkkýk rsÕ÷k Ãkwhíke fnuðkíkk.
[kðzkykuLke Mk¥kk nkuÞ íkuðwt {k÷w{ Ãkzu Au. híLkkrËíÞ • shÚkkuMíke Ä{oLkk {wÏÞ Ëuð - ynwh{ÍË
• ¼qðz yux÷u «ríknkh ðtþLkku Lkkøk¼è çkeòu nkuÞ íkuðwt
fnuðkÞ Au. Mkk{tíkrMktn (nkuh{wÍ Ãký fnuðkÞ)
[kðzk ðtþLkk AuÕ÷k hkò
MkøkkçknuLk ÷øLk
Mkk{tíkrMktn ÷e÷kËuðe hkrshks ([k÷wõÞ)
Mkk{tíkrMktn {rËhkuL{ík
{q¤hk
yðMÚkk{kt ¼kýus {q¤hksLke sLkk {
Ãkwºk
k{k
nkMke fhíkku íkuÚke {q¤hksu {k{k
Mkk{tíkrMktnLke níÞk fhe. {q¤hks
{q¤hks «Úk{u Mkku÷tfe ðtþLke MÚkkÃkLkk
÷e÷kËuðe yLku hkrshksLkwt yfk¤u
fhe. ({q¤hksLkk rÃkíkk [k÷wõÞ níkk
yðMkkLk Úkíkkt {q¤hks {k{k
yLku [k÷wõÞ økwshkík{kt Mkku÷tfeyku
Mkk{tíkrMktn MkkÚku hnuíkk níkk.
íkhefu yku¤¾kíkk níkk.)
[kðzk ðtþLkwt rþÕÃk-MÚkkÃkíÞ

- çkkiØ MÚkkÃkíÞku{kt rðnkhkuLkku WÕ÷u¾ òuðk {¤u Au.
- Ìkw-yuLk-MktøkLke LkkUÄ «{kýu 201 rðnkhku níkk.
- LkðMkkhe, yýne÷ðkz íkÚkk {kuZuhk{kt Ãký siLk [iíÞku çktÄkÞk níkk.
- yk Mk{ÞLkwt MkkiÚke «k[eLk Ëuðk÷Þ Mkkihk»xÙLkk ò{Lkøkh rsÕ÷kLkk økkuÃk{kt Au. Mk{[kuhMk øk¼oøk]nLkwt íku çkLku÷wt níkwt.
- fËðkh (ðuhkð¤, økeh Mkku{LkkÚk)Lkwt ðhkn {trËh ÷tçk[kuhMk, øk¼oøk]nLku Mk{[kuhMk {tzÃk Ähkðu Au.
- yk fk¤Lkk fux÷kf Ëuðk÷Þ ‘rLkhÄkh’ - yÚkkoík «Ërûkýk ÃkÚk ðøkhLkk íkku çkeò fux÷kf ‘MktÄkh’ «Ërûkýk ÃkÚkðk¤k nkuÞ Au.
- ðzkuËhkLkk yfkuxk rðMíkkh{kt siLk Äkíkw «rík{kLkku rðÃkw÷ Mktøkún {¤u÷ku Au su yk fk¤Lkku Au.
[kðzk ðtþLkwt ðneðxe íktºk

- hksÄ{oyu hkßÞíktºkLkku {wÏÞ rð»kÞ níkku. {LkwM{]ríkLku ykÄkh¼qík økútÚk íkhefu ÷uðk{kt ykðíkku.
- hkò : MkðkuoÃkhe níkku, hksÃkË ðkhMkku fw÷ ÃkhtÃkhkøkík níkku. W¥khkrÄfkheLke ÃkMktËøke hkò Ãkkuíku rððufçkwrØÚke fhíkku.
- y{kíÞ : LkkLkk-{kuxk yrÄfkheykuLkku ðzku níkku.
- {nkûkÃkxr÷f : Ë^íkh ¾kíkkLkku ðzku
- {nkMkkrLÄrðøkúenf : MktrÄ íkÚkk rðøkúnLkku fkh¼kh
- {nk÷krÄf]ík : MkiLÞLkku ðzku
- hksMÚkkrLkÞ : rðËuþe {tºke
- WÃkrhf : yËk÷íke íkÚkk ðneðxe Mk¥kk Ähkðíkku
- rËrðhÃkrík : rËrðh (÷neÞkyku)Lkku WÃkhe níkku.
- ykÞwõíkfLku rðrLkÞwõíkf : {nuMkq÷ ¾kíkkLkk {wÏÞ yrÄfkhe
- þkirÕff : þwÕf ¾kíkkLkku yrÄfkhe
- «{kíkk : LÞkÞ ¾kíkkLkku WÃkhe
- «kËurþf yrÄfkheyku{kt hk»xÙÃkrík, rð»kÞÃkrík, MÚkkLkkrÄfhrýf, ÿktøkef íkÚkk {n¥kh suðk nkuÆkyku «[r÷ík níkk.
- {nuMkq÷ ÄkLÞ fu LkkýkYÃku ÷uðkíkwt.
- rðrðÄ ËkLkku{kt ¼qr{ËkLk ©uc økýkíkwt íku ytøku hksþkMkLkLkwt ¾ík fhðk{kt ykðíkwt yLku yk ¾íkLku íkk{úÃkºkku Ãkh fkuíkhðk{kt ykðíkk. yk ¾íkLku
ËkLkþkMkLk íkk{úÃkºk fu íkk{úþkMkLk fnuíkk.
[kðzk ðtþLke Mkk{krsf yLku ykrÚkof ÃkrhrMÚkrík
- çkúkñýku, hkòyku, ðrýfku ðøkuhu Mk{ks{kt {n¥ðLkwt MÚkkLk Ähkðíkk. çkúkñýku yLku ðrýfku{kt fkuE ¿kkrík¼uË «ðíko{kLk Lk níkk. çkúkñýkuLkk
Ãkrh[Þ{kt økkiºkLkwt {níð níkwt.
- Wå[ ðýo{kt rðÄðk rððkn «[r÷ík Lk níkk Ãkhtíkw Mkíke«ÚkkLkku rhðks níkku.
- yLkks{kt zktøkh yLku ½W {wÏÞ níkk. {rËhkÃkkLk «[r÷ík níkwt.
- yk Mk{Þ{kt ykLktËÃkwh (ðzLkøkh) ðuÃkkhLkwt {wÏÞ {Úkf níkwt.
- økwshkíkLkk yuf hksÃkwºku òðk{kt MktMÚkkLk MÚkkÃÞwt níkwt.
- ¾t¼kík íkÚkk ¼Y[ {n¥ðLkk ðuÃkkhe {Úkf níkk. yneLkwt çkkhef fkÃkz «ÏÞkík níkwt.
- ‘YÃkf’ (YrÃkÞku) yLku ÿB{ Lkk{u rMk¬k «[r÷ík níkk.
- yLkw{iºkf fk¤{kt ¼khíkeÞ ‘MkkMkkLke’ íkÚkk ‘økÄiÞk’ rMk¬kykuLkwt «[÷Lk níkwt.
[kðzk ðtþLkwt rþûký yLku MkkrníÞ
- [eLke Þkºke Ìkw-yuLk-Mkktøku E.Mk.630{kt ð÷¼eLke {w÷kfkík ÷eÄu÷e. íÞkhçkkË 25 ð»kuo EríMktøk ¼khík{kt ykðeLku LkkUÄu Au fu ¼khíkLke çku {kuxe
rðãkÃkeX Ãkqðo{kt Lkk÷tËk yLku Ãkrù{ ¼khík{kt ð÷¼e níke
- ð÷¼e, ykLktËÃkwh íkÚkk ËþÃkwh rðãkLkk {nkLk fuLÿku níkk.
- ð÷¼eLkk ðíkLke ‘¼èe’yu ‘hkðýðÄ’ Lkk{u {nkfkÔÞ h[u÷wt
- siLk rðîkLk ûk{k©ðýu ‘rðþu»kkð~Þf¼k»Þ’ ÷ÏÞwt níkwt.
[kðzk ðtþLkk Ä{o Mkt«ËkÞku
- rntËw Mkt«ËkÞku{kt MkkiÚke ðÄw «[r÷ík {knuïh Mkt«ËkÞ níkku.
- yk fk¤{kt Mkkih (MkqÞo) Mkt«ËkÞ Ãký «[r÷ík níkku.
- yk fk¤{kt þtfhk[kÞoyu îkhfk{kt þkhËkÃkeX MÚkkÃke.
- ykX{e MkËe{kt yk fk¤{kt økwshkík{kt økktÄkh «Ëuþ{kt (¼Y[ ÃkkMku) Mkki«Úk{ {rMsË MÚkÃkkE.
- ÃkkhMkeyku yk fk¤{kt Mktòý çktËhu ykÔÞk níkk.
10. Mkku÷tfe ðtþ

• Mkku÷tfe ðtþ hksfeÞ íkÚkk MkktMf]ríkf ûkuºku økwshkíkLkku Mkwðýofk¤ fnuðkÞ Au.
• yk ðtþu økwshkík{kt 302 ð»ko þkMkLk fÞwO.
• økwsohºkk, økwsoh Ëuþ suðk Lkk{ku yk Mk{Þøkk¤k Ëhr{ÞkLk yrMíkíð{kt ykÔÞk.
Mkku÷tfe ðtþLke çku þk¾kyku
{q¤hks «Úk{ðk¤e hkýk ðeMk÷Ëuð ðk½u÷kðk¤e
MÚkkÃkf : {q¤hks «Úk{ MÚkkÃkf : ðeMk÷Ëuð ðk½u÷k

ytrík{ hkò : rºk¼wðLkÃkk÷ ytrík{ hkò : fýoËuð ðk½u÷k (hkÞfhý ðk½u÷k)
• ©e{k¤e Ãkkuhðkz ðøkuhu òríkyku íkÚkk ¾uzqíkku, ÃkþwÃkk÷fku yLku fkheøkhku Mkku÷tfe Lkk{fhý
{q¤ ðíkLk ÃkhÚke økwsoh Lkk{u yku¤¾kíkk, íkuyku yk «Ëuþ{kt ykðeLku
• MktMf]ík{kt - [ki÷wõÞku
ðMÞk íkuÚke yk «ËuþLku økwsoh Lkk{ {éÞwt.
• økwshkíke{kt - Mkku÷tfe
• Mkku÷tfe hkòyku økwsohhks íkhefu yku¤¾kðk ÷køÞk yLku ykÃkýk yk
rðMíkkhLku Mkku÷tfeyku îkhk økwshkík Lkk{ «kÃík ÚkÞwt. • Ërûký{kt hksðtþ ÚkÞku íkuLkk {kxu - [÷wõÞ fu [k÷wõÞ
• yr¼÷u¾ku{kt - þkirÕff ([kirÕff)
fLkiÞk÷k÷ {wLkþeLke Mkku÷tfeyku MktçktrÄík Lkð÷fÚkk • MkkrníÞ{kt «Þkuòíkk YÃk - [w÷wf, [w÷wõÞ, [ki÷wõÞ
• MkkrníÞ{kt «ÞkuòÞu÷wt {wÏÞíðu YÃk - [ki÷wõÞ
ÃkkxýLke «¼wíkk økwshkíkLkku LkkÚk sÞ Mkku{LkkÚk
• òríkLkk Lkk{ ÃkhÚke - [wr÷f, þwr÷f
• [÷wf fu [w÷wfLkku yÚko - ¾kuçkku fu f{tz÷wt
Ãkkxý rðþu òýðk suðwt

• ðLkhks [kðzkyu MkhMðíke LkËe rfLkkhu Lkðwt yýrnÕ÷Ãkkxf ðMkkÔÞwt ßÞkt rMkØhks sÞrMktnu rðãk{f çktÄkÔÞk níkk, su{kt rðãkÚkeoyku íku{s
yæÞkÃkfku {kxu hnuðk-s{ðkLke rðLkk{qÕÞu ÔÞðMÚkk níke.
• ðMíkwÃkk÷ yLku íkusÃkk÷u Ãkkxý{kt {kuxk ¾[uo ¿kkLk¼tzkh MÚkkÃÞk níkk.
• ÃkkxýLke W¥khu Mkn†r÷tøk íkðk¤ ykðu÷wt níkwt. nk÷Lkk rºkÃkkur¤Þwt yÚkðk ºký Ëhðkò íkuLkwt Mke{kr[ö økýkÞ.
• frð ©eÃkk÷f]ík Mkn†r÷tøk Mkhkuðh «þrMíkLkku yuf ¾trzík ¼køk Ãký {¤e ykÔÞku Au.
• ðMíkwÃkk÷Lkk Mk{ÞLkk ykhMkLkk çku Míkt¼ fkr÷fk {kíkkLkk {trËh{kt Mk{kÞu÷ Au.
• WËÞ«¼Mkqrh f]ík ‘Mkwf]íkferíkofÕ÷kur÷Lke’ fkÔÞLkku yuf &÷kuf Ëþkoðíke fwt¼e ÃkkxýLkk MÚkkrLkf Mktøkúnk÷Þ{kt Mk[ðkÞu÷e Au.
• nk÷ yLkkðkzk økk{ yýrn÷ðkz Lkk{Lke M{]rík{kt Mkk[ðe h¾kÞu÷wt Au.
Mkku÷tfeðtþLke ðtþkð÷e
1 - {q¤hks («Úk{)
2 - [k{wtzhks
3 - ðÕ÷¼hks 4 - Ëw÷o¼hks Lkkøkhks
5 - ¼e{Ëuð-1
çkfw÷kËuðe hkýeyku WËÞ{rík
ûku{hks 6 - fýoËuð «Úk{
Ëuð«MkkË 7 - rMkØhks sÞrMktn
rºk¼wðLkÃkk÷
8 - fw{khÃkk÷ {rnÃkk÷ feríkoÃkk÷
9 - ysÞÃkk÷
10 - {q¤hks çkeòu 11 - ¼e{Ëuð çkeòu
12 - rºk¼wðLkÃkk÷
1. {q¤hks «Úk{ (E.Mk. 942-997)

• {k{k Mkk{tíkrMktn {rËhkL{ík yðMÚkk{kt ¼kýus {q¤hksLku økkËeyu çkuMkkzu yLku Lkþk{ktÚke çknkh • {kíkk - ÷e÷kËuðe
ykðíkk økkËeyuÚke WXkze {wfíkk, íkuÚke {q¤hks «Úk{Lkku WÃknkMk Úkíkku. yk ½xLkkyku ÃkAe {q¤hks • rÃkíkk - hkrshks
«Úk{Lku økkËeyu çkuMkkzíkk {k{k Mkk{tíkrMktnLke níÞk fhe. E.Mk.942{kt Mkku÷tfe ðtþLke MÚkk5Lkk fhe • ÃkíLke - {kÄðeËuðe ([kn{kLk)
yLku økwshkíkLkk Mkwðýo ÞwøkLke þYykík ÚkE. • Ãkwºk - [k{wtzhks
• {q¤hks «Úk{Lkk Mk{ÞÚke yk rðMíkkhLku økwsohºkk, økwsoh Ëuþ (økwshkík) Lkk{ «kÃík ÚkÞwt. • {k{k - Mkk{tíkrMktn
• {q¤hks «Úk{u yLÞ hksMk¥kkyku Ãkh rðsÞ {u¤ðíkk íkuLkk Mk{Þ{kt økwshkík yuf ÚkÞwt yLku Mkkihk»xÙ • hks Ãkwhkurník - Mkku{þ{ko (Mkku÷)
íku{s økwshkíkLkku [ku¬Mk rðMíkkh Lk¬e ÚkÞku.
• {q¤hks «Úk{u rMkØÃkwh ¾kíku MkhMðíke LkËeLkk rfLkkhu hwÿ{nk÷Þ çkktÄðkLkwt þY fÞwO MÚkkÃkíÞ
Ãkhtíkw íkuLkwt fkÞo ¾qçk {kuxwt nkuðkLku fkhýu íku Ãkqýo ÚkE þõÞwt Lkne. su hwÿ{nk÷ÞLkwt
• Áÿ{nk÷Þ - rMkØÃkwh
çkktÄfk{ rMkØhks sÞrMktnu Ãkqýo fhkÔÞwt níkwt.
• {q÷LkkÚk-{q÷uïhLkwt {trËh - {tz÷e økk{
• {q¤hksu Ãkkxý{kt yLkuf {trËhku çktÄkðe ÃkkxýLkku ði¼ð ðÄkÞkuo íku{s Ãkkxý yuf
• Mkku{uïhLkku rºkÃkwhw»k«MkkË - yýrn÷kðkz
ðuÃkkh yLku rþûkýLkwt {n¥ðLkwt fuLÿ çkLÞwt.
• {q÷hks-ðMkrnfk Lkk{f [iíÞ yLku {wtò÷Ëuð
• {q¤hks «Úk{u W¥kh ¼khík{ktÚke çkúkñýkuLku íkuzkðe rMkØÃkwh, rMknkuh ðøkuhu MÚk¤u
Mðk{eLkku «MkkË - yýrn÷ðkz
ðMkkÔÞk níkk.
• Þwðhks [k{wtzLkku hkßÞkr¼»kuf fhe ©eMÚk÷ (rMkØÃkwh) ¾kíku {q¤hks «Úk{u yrøLk«ðuþ fÞkuo níkku.
{q¤hksLkk Ãkhk¢{ku
yk Mk¥kkyku {u¤ðe {nkhkòrÄhks ÃkË «kÃík fÞwO.
[wzkMk{k hkò økúnrhÃkwLku hkò ÷ûk îkhÃk (çkkhÃk) hkò ÄhýeÄh
ðk{LkMÚk¤eLkk (ðtÚk÷e) fåALkk frÃk÷fkuè ÷kxLkk hkò ykçkwLkk Ãkh{kh hkòLku

(fuhkfkux) {q¤hksu ÃkkuíkkLkku Mkk{tík
nu{[tÿk[kÞoyu ÿÞk©Þ{kt nu{t[tÿk[kÞo yLkwMkkh Þwðhks çkLkkÔÞku níkku.
ðýoLk fhu÷wt {uhwíkwtøku [k{wtzu Mkkçkh{íke LkËe
‘«çkLÄr[Líkk{ýe’{kt yku¤tøke çkkhÃkLku nhkÔÞku.
Sík {u¤ðe Mkku{LkkÚk Þkºkk Mðíktºk Mkt½»ko íkhefu
fhu÷e rLkYÃku÷ku rfMMkku {uhwíkwtøk {wsçk yk Ãkhk¢{
{q¤hks «Úk{u Ãkkuíku fÞwO níkwt.
2. [k{wtzhks (E.Mk. 997-1010)

• [k{wtzhks rþð¼õík yLku Ä{o Mkrn»ýw níkku.
• íku{ýu ÄkhkLkøkheLkk Ãkh{kh Lkhuþ rMktÄwhksLku nhkÔÞku níkku.
• fkþeLke òºkkyu síkk Mk{Þu {k¤ðkLkk hkò {wtsLkk ¼kE rMktÄwhksu íkuLkk Aºke yLku [k{h AeLkðe ÷eÄk níkk.
• ÷kx «ËuþLkk çkkhÃkLkk Ãkwºk økkurøøkhksu ÷kxLkwt hkßÞ VheÚke Síke ÷eÄu÷wt.
• [k{wtzhksLku íkuLkk çknuLk [kr[ýeËuðeyu økkËe ÃkhÚke WXkze ðÕ÷¼hksLkku hkßÞkr¼»kuf fhkÔÞku.
• Mkku{þ{koLkku Ãkwºk ÷Õ÷ [k{twtzhksLkku Ãkwhkurník níkku.
• [k{wtzhksu Ãkkxý{kt [tËLkkÚkËuð íku{s [kr[ýuïh ËuðLkku «MkkË fhkÔÞku.
• [k{wtzhks yLLks¤Lkku íÞkøk fhe þwõ÷íkeÚko (¼Y[){kt {]íÞw ÃkkBÞk.
3. ðÕ÷¼hks (E.Mk. 1010)

• íku [k{wtzhksLkk yÃk{kLkLkku çkË÷ku ÷uðk {k¤ðk Ãkh [zkE fhðk síkkt hMíkk{kt rþík¤kLkk WÃkLkk{
hkuøkÚke {]íÞw ÃkkBÞk.
hks{ËLkþtfh
4. Ëw÷o¼hks (E.Mk. 1010-1022)

• Ëw÷o¼hksu ÷kx «Ëuþ Ãkh rðsÞ {u¤ÔÞku níkku.
MÚkkÃkíÞ ÃkíLke
• Ãkkxý{kt Ëw÷o¼ Mkhkuðh (su ÃkkA¤Úke Mkn†r÷tøk ík¤kð fnuðkÞwt) Ëw÷o¼Ëuðe ([kn{kLk)
• Ãkkxý{kt Mkkík {k¤Lkku Äð÷øk]n
• Ãkkxý{kt ðÕ÷¼hksLke ÞkËe{kt hks{ËLkþtfh «MkkËLkwt rLk{koý
5. ¼e{Ëuð «Úk{ (E.Mk. 1022-1064)

• ð»ko 1026{kt ¼e{Ëuð «Úk{Lkk Mk{Þ{kt {n{Ë økÍLkeyu Mkku{LkkÚk {trËh ÷qtxâwt íÞkhu ¼e{Ëuð «Úk{u çkkýkð¤e ¼e{Ëuð
fåALkk ftÚkfkuxLkk rfÕ÷k{kt yk©Þ ÷eÄku níkku yLku yLÞ hkòykuLke {ËË ÷E {nt{Ë økÍLkeLku ÃkkAk ¼e{Ëuð «Úk{
Vhíke ð¾íku Lkçk¤ku ÃkkzðkLke ÞkusLkk íkiÞkh fhe Ãkhtíkw {n{Ë økÍLkeLku yk ÞkusLkkLkku ÏÞk÷ ykðíkk
• rÃkíkk - Lkkøkhks
íku fåALkk hMíku ykøk¤ ðæÞku. • hkýe - WËÞ{íke, çkfw÷kËuðe
• {nt{Ë økÍLkeLkk yk¢{ý Mk{Þu {kuZuhk ÃkkMku 20,000 sux÷k MkirLkfkuyu {nt{Ë økÍLkeLke VkusLkku • Ãkwºk - {q¤hks, fýoËuð, ûku{hks
Mkk{Lkku fÞkuo níkku, {nt{Ë økÍLke WLkk ÃkkMku ykðu÷k Ëu÷ðkzk Ãkh nw{÷ku fhe Mkku{LkkÚk ÃknkUåÞku, ßÞkt • {tºke - Ëk{kuËh
Mkku{LkkÚkLkk «ðuþîkh ÃkkMku 50,000 sux÷k MkirLkfkuyu íkuLke VkusLkku Mkk{Lkku fÞkuo. • ykçkwLkku Ëtzf : rð{÷{tºke
• ¼e{Ëuð «Úk{u ykçkwLkk hkò Ãkh{kh ÄtÄwfLku nhkðeLku ykçkwLkku ËtzLkkÞf ÃkkuíkkLkk {tºke rð{÷íktºkeLku LkeBÞku. rð{÷{tºkeyu ykrËLkkÚkLkwt ykhMk
{trËh ykçkw{kt çktÄkÔÞwt íkuLku rð{÷ðMkne íkhefu yku¤¾kÞ Au. íkuýu ytçkkS LkSf fwt¼krhÞkLkk Ëuhk Ãký çktÄkÔÞk.
• {n{Ë økÍLkeLkk Mkku{LkkÚk ÃkhLkk yk¢{ýLku fkhýu ¼e{Ëuð «Úk{u ð»ko 1027{kt Lkðwt Mkku{LkkÚk {trËh çktÄkÔÞwt.
• ¼e{Ëuð «Úk{u {nuMkkýk rsÕ÷k{kt {kuZuhk MkqÞo{trËh Ãký çktÄkÔÞwt.
¼e{Ëuð «Úk{Lkk çku hkýe Mkku{LkkÚk {trËhLkwt òýðk suðwt

MkíkÞwøk ºkuíkkÞwøk îkÃkhÞwøk fr¤Þwøk
WËÞ{íke çkfw÷kËuðe {trËhLkwt rLk{koý Mkku{uïh hkðý ©ef]»ý ¼e{Ëuð «Úk{
(Mkkihk»xÙLkk hksðe (Mkku{LkkÚkLkk «rMkØ yÚkðk
hk’¾Uøkkh «Úk{Lkk Ãkwºke) Lk]íÞktøkLkk) Mkku{[tÿ
(MkkuLkkLkwt) ([ktËeLkwt) (÷kfzkLkwt) (ÃkÚÚkhLkwt)
økwshkíkLkk EríknkMk{kt EríknkMkfkhku
Lkk{fhý ¼ihðuïh ©kðýefuïh ©eøk÷uïh -
çkfw÷kËuðe WVuo [ki÷kËuðe fnu Au.
• Mkku{LkkÚk {trËhLkk rsýkuoØkhLkwt MðÃLk : MkhËkh ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷
{kuZuhk þk†eÞ W¥khkÄo Lk]íÞ {nkuíMkð • Mkku{LkkÚk {trËhLkku rsýkuoØkh : ¼khíkLkk «Úk{ hk»xÙÃkrík zkì.hksuLÿ
«MkkËLkk nMíku (E.Mk.1951)
{nuMkkýk rsÕ÷kLkk yiríknkrMkf {kuZuhk MkqÞo{trËh ¾kíku W¥khkÞý
ÃkAe çku rËðMkeÞ þk†eÞ Lk]íÞ Ãkðo W¥khkÄo WíMkðLkwt ykÞkusLk • nk÷{kt Mkku{LkkÚk xÙMxLkk «{w¾ : fuþw¼kE Ãkxu÷
ÚkkÞ Au. {kuZuhk MkqÞo{trËh ¾kíku hkßÞ Mkhfkh îkhk ð»ko 1992Úke • nk÷Lkk Mkku{LkkÚk {trËhLkwt MÚkkÃkíÞ : [k÷wõÞ þi÷e yÚkðk fi÷kMk {nk{uhw
W¥khkÄo {nkuíMkðLkwt ykÞkusLk fhðk{kt ykðu Au. h{ík-øk{ík, «MkkË þi÷e
Þwðk yLku MkktMf]ríkf «ð]r¥kyku, rsÕ÷k ðneðxíktºk îkhk W¥khkÄo • E.Mk.725{kt ykhçk nw{÷k¾kuhku îkhk Lkkþ fhkÞk çkkË E.Mk.815{kt
{nkuíMkðLkwt ykÞkusLk ÚkkÞ Au. Mkku{LkkÚk {trËhLkwt 5wLk: rLk{koý : Lkkøk¼è çkeòu.
¼e{Ëuð «Úk{Lkwt MÚkkÃkíÞ

• Mkku{LkkÚk {trËh (ÃkÚÚkhLkwt) : ¼e{Ëuð «Úk{
• {kuZuhk MkqÞo{trËh : ¼e{Ëuð «Úk{ • ¼e{Ëuð «Úk{Lke Mk¼k{kt
• hký fe ðkð : hkýe WËÞ{íke ({tºke Ëk{kuËhu íÞkt rðÏÞkík fqðku fhkÔÞku níkku) þktríkMkqrh fðeLÿ íkÚkk
• rð{÷ðMkne : rð{÷{tºke ðkrË-[¢ðíkeo íkhefu yku¤¾kÞk.
• fwt¼krhÞkLkk Ëuhk : rð{÷{tºke
• rºkÃkwhk»k «MkkË : ¼e{Ëuð «Úk{ (Ãkwºk yfk¤u yðMkkLk ÃkkBÞku níkku.)
• ¼e{uïh ËuðLkku yLku ¼èkrhfk ¼ehwykýeLkku «MkkË : ¼e{Ëuð «Úk{
6. fýoËuð Mkku÷tfe (E.Mk. 1064-1094)

• fýoËuð Mkku÷tfeyu ÷kx «ËuþLkk çkkhÃk ðtþLke Mk¥kkLkku ytík Úkíkk ÷kx fçksu fÞwO yLku ºki÷kuõÞ{Õ÷ • fýkoðíkeLkøkh MÚkkÃkLkkh
rçkhwË Äkhý fÞwO.
÷øLk
• fýoËuð Mkku÷tfeLkk ÷øLk fýkoxfLkk (økkuðk Ãký fnuðkÞ Au) [tÿÃkwhLkk hkò sÞfuþeLke Ãkwºke
{ÞýÕ÷kËuðe (ÃkkA¤Úke
{ÞýÕ÷kËuðe ({eLk¤Ëuðe) MkkÚku ÚkÞk níkk.
ÃkkxýLkk hks{kíkk {eLk¤Ëuðe
• fk~{ehLkku frð rçkÕný Ërûký{kt síkk Ãknu÷k økwshkík{kt hkufkÞku níkku íku Ëhr{ÞkLk fýoËuð yLku
íkhefu yku¤¾ ÃkkBÞk
{eLk¤ËuðeLke «ýÞfÚkk Ëþkoðíke Lkkrxfk ‘fýoMkwtËhe’Lke h[Lkk fhe níke.
• fýoËuð Mkku÷tfeyu ykþkÃkÕ÷eLkk ykþkð÷ ykþk ¼e÷ MkhËkhLku nhkðe nk÷Lkk y{ËkðkË WÃkh fýkoðíkeLkøkhLke MÚkkÃkLkk fhe níke.
fýoËuð Mkku÷tfeyu nkh ykÃke MÚkkÃkíÞ

• ÷kx «ËuþLkk çkkhÃkLku • fku[hçkËuðeLkku «MkkË (fýkoðíke Lkøkh) • sÞtríkËuðeLkwt Ëuðk÷Þ (fýkoðíke Lkøkh)
• ykþkð÷ ykþk ¼e÷ MkhËkhLku • fýoMkkøkh ík¤kð (fýkoðíke Lkøkh) • fýo{uhw «MkkË (Ãkkxý)
• {k¤ðkLkk hkò Lkhð{koyu E.Mk.1094{kt 5kxý Ãkh [zkE fhíkk fýoËuð Mkku÷tfeLkwt {]íÞw ÚkÞwt. rÃkíkk fýoËuð Mkku÷tfeLkk {]íÞw Mk{Þu rMkØhks
sÞrMktnLke ô{h LkkLke nkuðkÚke {kíkk {ÞýÕ÷kËuðe ({eLk¤Ëuðe)yu þkMkLk nkÚk{kt ÷E [÷kÔÞwt yLku ÃkkxýLkk hks{kíkk {eLk¤Ëuðe íkhefu
ÏÞkrík ÃkkBÞk.
7. rMkØhks sÞrMktn (E.Mk. 1094-1142)

• fýoËuð Mkku÷tfeLkwt {]íÞw Úkíkk {eLk¤Ëuðe Ãkh hkßÞLke • sL{ : Ãkk÷LkÃkwh («çktÄ r[tíkk{ýe økútÚk yLkwMkkh) • {nky{kíÞ :
sðkçkËkhe ykðe Ãkze níke, su Mk{Þu fýoËuðLkk {k{k • {kíkk : {eLk¤Ëuðe (þ†rðãk íkuyku ÃkkMkuÚke þeÏÞk) {wtò÷ {nuíkk, þktíkw
{ËLkÃkk÷ Vkðu íku{ ðíkoíkk nkuðkLkk fkhýu þktíkw {tºkeyu • rÃkíkk : fýoËuð Mkku÷tfe {nuíkk, yïf
íkuykuLku {wíMkËeøkeheÚke {hkðe Lkk¾u÷ yLku • økwhw : yk[kÞo nu{[tÿk[kÞo • ¾t¼kíkLkk ËtzLkkÞf
E.Mk.1094{kt {kíkk {eLk¤Ëuðeyu rMkØhks sÞrMktnLkku • ÷~fhe íkk÷e{ {u¤ðe : þktíkw {tºke : WËÞLk
hkßÞkr¼»kuf fhkðe ËeÄu÷ku. • MkuLkkÃkrík : fuþð
• Ë¥kf Ãkwºke : fkt[LkËuðe (þkft¼heLkk [kinký yýkuohks MkkÚku íkuLkk ÷øLk ÚkÞu÷)
‘Mk½hksuMktøk’Lkk h[rÞíkk : {rnÃkíkhk{ YÃkhk{ Mkku÷tfe ðtþLkku MkkiÚke «íkkÃke þkMkf : rMkØhks sÞrMktn
rMkØhks sÞrMktnLkwt «Úk{ Ãkhk¢{ (MkkuhX rðsÞ)

• MkkuhXLkk [wzkMk{k ðtþLke hksÄkLke nk÷Lkk sqLkkøkZ{kt níke. MkkuhX rðsÞ-E.Mk.-1110
• sÞrMktn ßÞkhu {k¤ðk økÞk íÞkhu sqLkkøkZLkk hk’¾Uøkkh Ãkkxý sE ÃkqðoLkku Ëhðkòu
íkkuze LkkÏÞku yLku su MkwtËh fLÞk hkýfeËuðe MkkÚku sÞrMktnLkwt ðurðþk¤ ÚkðkLkwt níkwt íkuLku
MkkuhXLkk ËtzLkkÞf íkhefu rLkBÞk : Mkßs{tºke
ÃkkxýÚke MkkÚku ÷E ÃkhÛÞk. rMktn MktðíkLke þYykík
• sÞrMktnu {k¤ðkÚke Ãkhík Vhe MkkuhX Ãkh yk¢{ý fÞwO yLku Mkku÷tfe MkiLÞyu WÃkhfkuxLku • Mkkihk»xÙ Síke rMkØhks sÞrMktnu ÃkøkÃkk¤k
½uhku fÞkuo. ÷ktçkk Mk{Þ MkwÄe fkux fçsu Lk ÚkÞku Ãkhtíkw ytíku Mkku÷tfe MkiLÞLku rfÕ÷k{kt Mkku{LkkÚkLke Þkºkk fhe níke yLku {kíkk
«ðuþ {éÞku. {eLk¤ËuðeLkk fnuðkÚke Mkku{LkkÚkLkku Þkºkk ðuhku
• sÞrMktn yLku hk’¾utøkkh ðå[u ½{kMkký ÞwØ ÚkÞwt, su{kt hk’¾Uøkkh nýkÞk. MkkuhX Síke fkZe LkkÏÞku yLku rMktn Mktðík þY fhkÔÞku.
sÞrMktnu Mkku{LkkÚk Þkºkk fhe níke.
• MkkuhX rðsÞ {kxu «MÚkkLk fÞwO íÞkhu sÞrMktnu ºki÷kuõÞøktz yLku MkkuhX Ãkh rðsÞ «kÃík fhe ‘rMkØ[¢ðíkeo’ rçkhwË Äkhý fÞwO níkwt.
• rMkØhks sÞrMktnu ÞwØ Síke hkýfe ËuðeLku Ãký ÃkkuíkkLke MkkÚku ÷eÄk Ãkhtíkw hkýfe Ëuðe ðZðký ÃkkMku Mkíke ÚkÞk yLku íÞkt hkýfeËuðeLkwt Mkíke
{trËh Ãký ykðu÷wt Au.
• rMkØhks sÞrMktnu røkhLkkh Ãkh Lku{eLkkÚkLkk ÷kfzkLkk {trËhLke søÞkyu ÃkÚÚkhLkk {trËhLkwt rLk{koý fhkÔÞwt.
rMkØhks sÞrMktnLkwt çkeswt ÞþMðe Ãkhk¢{ ({k¤ðk rðsÞ)
• rMkØhks sÞrMktn Mkku{LkkÚkLke Þkºkkyu økÞk níkk íÞkhu {k¤ðkLkk hkò Lkhð{koyu Ãkkxý Ãkh {k÷ð rðsÞ-E.Mk.-1135-36
[zkE fhe, su Mk{Þu þktíkw {tºkeyu íku{Lku Mk{òðeLku Ãkhík {kufÕÞk.
• rMkØhks sÞrMktnu Ãkkxý ykðe {k¤ðk Ãkh [zkE fhe yLku ÄkhkLkøkheLkku rfÕ÷ku fçsu fÞkuo.
{uðkz, zwtøkhÃkwh íkÚkk ðktMkðkzk Ãkh
• {k¤ðk Síke rMkØhks sÞrMktn Lkhð{koLkk W¥khkrÄfkhe Þþkuð{koLku fuË fhe Ãkkxý ÷kÔÞk. rðsÞ {u¤ðe íÞkt ËtzÃkrík íkhefu
• {k¤ðk SíkÚke rMkØhks sÞrMktn ‘yðtríkLkkÚk’ íkhefu yku¤¾kÞk. {nkËuðLke rLk{ýqf fhe
• íkuyku {k¤ðkLkk ¼kushkòLkku «rMkØ økútÚk ¼tzkh Ãkkxý ÷E ykÔÞk yLku íku{Lkk ¼kusÔÞkfhý
ÃkhÚke rMkØhksLkk Mkr¢Þ «kuíMkknLkÚke nu{[tÿk[kÞoLku rMkØnu{þçËkLkwþkMkLkLke h[Lkk fhðkLke «uhýk {¤e.
rMkØhks sÞrMktnLke çkçkohf Ãkh Sík
• çkkçkrhÞk sLkòríkLkku òuhkðh MkhËkh níkku çkçkohf suLku y÷kirff rMkrØyku Ähkðíkku hkûkMk fnuðk{kt ykÔÞku Au.
• yk çkçkohf îkhk ©eMÚkk÷ (rMkØÃkwh) ¾kíku Ér»kykuLku Úkíke nuhkLkøkríkLku fkhýu rMkØhks sÞrMktnu îLË ÞwØ{kt çkçkohfLku nhkðe íkuLku ðþ fÞkuo
níkku Ãkhtíkw çkçkohfLke ÃkíLke rÃktøk÷kLke rðLktríkÚke íkuLku {wõík fÞkuo.
• rMkØhksu çkçkohfLku nhkðe ‘çkçkohfrs»ýw’ rçkhwË Äkhý fÞwo.
• çkçkohfu rMkØhks sÞrMktnLku rft{íke ¼uxMkkuøkkËku ykÃke íkuLke Mkuðk{kt hnuðkLkwt s ÃkMktË fÞwO.
rMkØhks sÞrMktnLke {nkuçkf (çkwtËu÷¾tz) Ãkh [zkE
• rMkØhks sÞrMktnLku çkwtËu÷¾tzLkk hkò çkwtËu÷¾tzLkk [tËu÷ku rðþu
{ËLkð{koLkk rðÃkw÷ ði¼ðLke ðkík Mkkt¼¤e • çkwtËu÷¾tzLkk [tËu÷ ðtþLkku MÚkkÃkLk LkLLkwf níkku, hksÄkLke {nkuçkk ({nkuçkf-çkwtËu÷¾tz) níke.
ykùÞo Úkíkk íkuLku {nkuçkf (çkwtËu÷¾tz) Ãkh • 9{e MkËe{kt Þ{wLkk yLku Lk{oËk ðå[uLkk «Ëuþ{kt hks fhíkk.
[zkE fhe Ãkhtíkw {ËLkð{koyu íku{Lku 96 • «khtr¼f yðMÚkk{kt «ríknkhkuLkk ¾ktrzÞk hkòyku níkk.
fhkuz Mkwðýo {wÿk ykÃke Ãkhík {kuf÷e ËeÄk. • çkwtËu÷¾tzLkk [tËu÷kuyu ¾sqhknkuLku hksÄkLke çkLkkðe íÞkt rþð-rð»ýwLkk {trËhkuLkwt rLk{koý
fhkÔÞwt níkwt.
þkft¼heLkk [kinkýku yLku rMkØhks sÞrMktn

• þkft¼heLkk [kinký hkò ysÞhksu ÃkkuíkkLke Mk¥kk rðMíkkhðk Mkíkík «ÞíLkþe÷ níkk Ãkhtíkw ysÞhksLkk Ãkwºk yýkuohksu rMkØhks sÞrMktn
ÃkkMku Lk{íkwt fhðwt Ãkzâwt níkwt.
• rMkØhks sÞrMktnu ÃkkuíkkLke Ãkwºke fkt[LkËuðeLkk ÷øLk yýkuohks MkkÚku fhkÔÞk níkk yLku fkt[LkËuðeLkk Ãkwºk Mkku{uïhLku ÃkkuíkkLke ÃkkMku hk¾e WAuh
fÞkuo níkku.
• økwsoh «ríknkhkuLkk Mkk{tíkku íkhefu Mk¥kk Mkt¼k¤íkk yLku íÞkhçkkË Mðíktºk çkLke þkft¼he (Mkkt¼h)Lku hksÄkLke çkLkkðe.
• yk þkMkfkuyu {nt{Ë økÍLkeLkk yk¢{ýLkku çknkËwheÃkqðof Mkk{Lkku fÞkuo níkku.
ysÞhks ysÞ{uhw (ys{uh) ðMkkÔÞwt rMkØhks sÞrMktnLkku

Ãkwºk ÃkþwðÄ rLk»kuÄLkku
rLkýoÞ
yýkuohks ÷øLk rMkØhks sÞrMktnLke Ãkwºke fkt[LkËuðe MkkÚku nu{[tÿk[kÞoLke yk¿kkÚke
rMkØhks sÞrMktnu MktÃkqýo
Ãkwºk
hkßÞ{kt Ãkðo rËLkku{kt
Mkku{uïh ¼e{Ëuð çkeòLke ys{uh [zkE ð¾íku íkuLkwt {]íÞw ÚkÞwt nkuðkLkwt {LkkÞ Au. y{krh yux÷u fu ÃkþwðÄ
rLk»kuÄ Vh{kÔÞku níkku.
Ãkwºk • rMkØhks sÞrMktnLkk
fw÷økwhw ¼kðçk]nMÃkrík
Ãk]Úðehks [kinký ðtþLkku MkkiÚke Ãkhk¢{e þkMkf
Mkku{LkkÚk {trËhLkk
hksfrð [tËçkhËkEyu rnLËeLkwt «Úk{ {nkfkÔÞ ‘Ãk]Úðehks hkMkku’ ÷ÏÞwt. {XkÄeþ níkk, íkuykuyu
ÞwØ ÃkkþwÃkík Mkt«ËkÞLkk økútÚkku
håÞk níkk.
íkhkELkLkwt «Úk{ ÞwØ : E.Mk.1191 íkhkELkLkwt çkeswt ÞwØ : E.Mk.1192
• rMkØhksLkk Mk{fk÷eLk
rðsÞ : 5]Úðehks [kinký rðsÞ : {nt{Ë ½kuhe frð ðkø¼xu
ÃkhksÞ : {nt{Ë ½kuhe ÃkhksÞ : Ãk]Úðehks [kinký ðkø¼xk÷tfkh Lkk{f
y÷tfkhrð»kÞf økútÚkLke
ys{uh ¾kíku AuÕ÷k [kinkýðtþe hkò n{ehrMktn níkk h[Lkk fhe.
rMkØhks sÞrMktnLkk yLÞ Ãkhk¢{ku rMkØhks sÞrMktnLkk rþ÷k÷u¾ku

• rºkÃkwhe (zkn÷)Lkk hkò fýuo ÃkkuíkkLkk hkßÞLkku rðMíkkh fÞkuo Ãkhtíkw íkuLkk Ãkwºk • økk¤k (MkwhuLÿLkøkh) • ík÷ðkzk
Þþfýuo rMkØhks sÞrMktnLke Mk¥kk Mðefkhe níke.
• Mkkt¼h • røkhLkkh
• rMkØhks sÞrMktnu Ãkh{Ëeo Lkk{f hkòLkk økðoLku íkkuze LkkÏÞku níkku.
• r¼Õ÷{k÷Lkk Ãkh{kh hkò Mkku{uïhLku ÃkkuíkkLkwt hkßÞ rMkØhks sÞrMktnu • ¼ÿuïh (fåA) • WßsiLk
ÃkkAwt yÃkkÔÞwt níkwt. • ËknkuË • WËÞÃkwh
rMkØhksLkk {tºke frð ytçkk«MkkËu y÷tfkhkuLke {e{ktMkk • r¼Õ÷{k÷ • rfhkz

fhíkku fÕÃk÷íkk økútÚk håÞku. • çkk÷e
rMkØhks sÞrMktnLkwt MÚkkÃkíÞ...

• hwÿ{nk÷Þ : {w¤hks «Úk{u çktÄkðu÷k hwÿ{nk÷ÞLkwt çkktÄfk{ rMkØhks sÞrMktnu Ãkqýo fhkðu÷wt.
• Mkn†r÷tøk Mkhkuðh : Ãkkxý{kt ykðu÷wt Ëw÷o¼ Mkhkuðh MkwfkE økÞwt níkwt, suLkwt Mk{khfk{ fhkðe rMkØhks sÞrMktnu ¼ÔÞ s¤kþÞ çktÄkðe íkuLkk
fktXu 1008 rþðk÷Þku çktÄkÔÞk. su Mkn†r÷tøk Mkhkuðh íkhefu yku¤¾kÞwt. íkuLkk fktXu Mkºkþk¤k íku{s ËkLkþk¤kyku çktÄkððk{kt ykðe. ík¤kðLkk
fktXu rð»ýwLkwt ËþkðíkkhLkwt {trËh Ãký çktÄkÔÞwt.
• z¼kuELkku rfÕ÷ku : rMkØhks sÞrMktnu çktÄkðu÷ku.
rMkØhks sÞrMktnLkk 4 {nkfkÞkuo
• {nkðehLkwt ËuhkMkh : rMkØÃkwh{kt ykðu÷wt Au. • {nk÷Þ : hwÿ {nk÷Þ
• rfÕ÷kLkwt Mk{khfk{ : íkuykuyu ¼Y[Lkk rfÕ÷kLkwt Mk{khfk{ fhkÔÞwt níkwt. • {nkÞkºkk : Mkku{LkkÚkÚke ÃkËÞkºkk
• ÍªÍwðkzkLkku rfÕ÷ku : MkwhuLÿLkøkhLkku ÍªÍwðkzkLkku rfÕ÷ku çktÄkðu÷ níkku. • {nkMkh : Mkn†r÷tøk Mkhkuðh
• rMkØhks sÞrMktnLkk Mkn†r÷tøk MkhkuðhLku {nkMkh yLku ËkLkþk¤kLku {nkMÚkkLk Ãký fnuðkÞ • {nkMÚkkLk : ËkLkþk¤k.
Au. yk çktLku çkkçkíkkuLku rMkØhks sÞrMktnLkk yLkwÃk{ Mkwf]ík økýkÞ Au.
• rMkØhksLke rðØíMk¼kLkk «{w¾
• ©eMÚk÷ nk÷ rMkØhksLkk Lkk{ ÃkhÚke rMkØÃkwh íkhefu yku¤¾kÞ Au.
frð ©eÃkk÷ níkk.
• økwshkík{kt yLkuf Ëuðk÷Þku yLku s¤kþÞku çkktÄðkLkwt ©uÞ rMkØhks sÞrMktnLku «kÃík ÚkÞu÷wt Au.
{kíkk {eLk¤Ëuðeyu çktÄkðu÷ ík¤kð

• {÷kð ík¤kð : y{ËkðkË rsÕ÷kLkk Äku¤fk{kt {eLk¤Ëuðeyu {÷kð ík¤kðLke h[Lkk fhkðe níke. yk ík¤kðLke ykzu yuf ð]Ø †eLkwt {fkLk
ykðíkwt níkwt Ãkhtíkw íku ð]Ø †eLke rðLktíkeÚke {eLk¤Ëuðeyu íku ð]Ø †eLkwt {fkLk AeLkÔÞwt Lkne yLku ík¤kð{kt ¾kt[ku hnuðk ËeÄku su ík¤kðLke
MkwtËhíkkLku yMkh fhíkku níkku. ykÚke fnuðkÞwt fu ‘LÞkÞ swyku nkuÞ íkku {÷kð ík¤kð swyku’ yk «Mktøk MkkÚku {ÞÛý÷kËuðeLku økwshkíkLkk ÷kufkuyu
ÃkkxýLkk hks{kíkk {eLk¤Ëuðe WÃkLkk{ yÃkkÞwt nkuÞ íku{ fnuðkÞ Au.
• {wLkMkh ík¤kð : {kíkk {eLk¤Ëuðeyu ðeh{økk{{kt {wLkMkh ík¤kðLke h[Lkk fhkðe níke. su {wLkMkhLku yÄoMkn†r÷tøk Mkhkuðh íkhefu
yku¤¾ðk{kt ykðu Au.
rMkØhks sÞrMktnLkk þkMkLkfk¤{kt MkkrníÞLku «kuíMkknLk

• yk[kÞo nu{[tÿk[kÞoLku þçËkLkwþkMkLk h[ðkLke «uhýk rMkØhks sÞrMktn íkhVÚke {¤íkk rMkØnu{þçËkLkwþkMkLk økútÚk íkiÞkh ÚkÞku.
• Ãkkxý{kt nkÚkeLke ytçkkze Ãkh {qfe rMkØhks sÞrMktnu ÃkøkÃkk¤k [k÷e yk økútÚkLkwt MkL{kLk fÞwO níkwt.
• íkuyku «¿kk[ûkw frð ©eÃkk÷Lku ÃkkuíkkLkk ¼kE {kLkíkk níkk.
• rMkØhks sÞrMktnu hk{[tÿ, sÞ{tøk÷, Þþ[tÿ, Mkkøkh[tÿ yLku ðÄo{kLkMkqrh suðk rðîkLkku íkÚkk frðykuLku «kuíMkknLk ykÃÞwt níkwt.
• íkuýu ÃkkXþk¤k{kt ELkk{Lke ÔÞðMÚkk fhe níke.
rMkØhks sÞrMktnLkk Mk{ÞLkk rððkË...

• rMkØhks sÞrMktn siLk MkqrhykuLku {kLk ykÃkíkku níkku. íkuLkk Ëhçkkh{kt ïuíkktçkh ËuðMkqrh yLku rËøktçkh Mkqhe fw{wË[tÿ ðå[u rððkË ÚkÞku, su{kt
ïuíkktçkh {íkLkku rðsÞ ÚkÞku.
• ¾t¼kík{kt {wrM÷{kuLke {rMsË çkk¤ðk{kt ykðíkk rMkØhks sÞrMktnu Ãkkuíku íkÃkkMk fhe økwLkuøkkhkuLku Ëtz fÞkuo.
• ßÞkhu Mkn†r÷tøk MkhkuðhLkwt ¾kuËfk{ Úkíkwt níkwt íÞkhu rMkØhks sÞrMktn sM{k ykuzý Ãkh {kurník ÚkÞku nkuðkLkwt fnuðkÞ Au yLku íku sM{k íkuLku
ðþ Lk Úkíkkt rMkØhksLku þkÃk ËE {he økE. yk ÷kufðkÞfk Au.
rMkØhks sÞrMktnLkk ÞwØ rçkhwË

þkMkf rçkhwË
• hk’¾Uøkkh(MkkuhX) «MÚkkLk Mk{Þu - ºki÷kuõÞøktz
rðsÞ Mk{Þu - rMkØ[¢ðíkeo
• Lkhð{ko, Þþkuð{ko ({k¤ðk) yðtríkLkkÚk
• çkçkohf (©eMÚk÷, rMkØÃkwh) çkçkohfrs»ýw
• hkò {ËLkð{ko (çkwtËu÷¾tz) -
rMkØhks sÞrMktnLkk økwhw nu{[tÿk[kÞo (E.Mk. 1089 - 1173)

• Ëeûkk Mk{Þu íkuykuLkwt Lkk{ Mkku{[tÿ hk¾ðk{kt ykÔÞwt níkwt Ãkhtíkw Mkwðýo suðwt {n¥ðLke f]ríkyku sL{ : ÄtÄwfk
íkusMðe þheh nkuðkÚke yLku [tÿ{kt suðwt MkwtËh {w¾ nkuðkLkk fkhýu nu{[tÿ {q¤Lkk{ : [ktøkËuð
íkhefu yku¤¾kÞk. rMkØnu { þçËkLkwþ kMkLk,
{kíkk : ÃkkrnýeËuðe
• «fktz rðØkLk yk[kÞo Ëuð[tÿMkqrh íku{Lkk Ëeûkkøkwhw, rþûkkøkwhw yLku yr¼ÄkLk r[tíkk{rý, ËÞk©Þ
rÃkíkk : [k[ªøk fu [k[
rðãkøkwhw níkk. 21 ð»koLke ô{hu nu{[tÿk[kÞoyu Ëhuf þk†kuLkwt {tÚkLk fhe (fr÷fk÷Mkðo¿kLkwt rçkhwË «kÃík
÷eÄwt níkwt. ÚkÞwt), fkÔÞkLkwþkMkLk, rçkhwË
• íkuyku Mkku÷tfeðtþLkk «íkkÃke þkMkf rMkØhks sÞrMktnLkk økwhw níkk, íku{s AtËkLkwþkMkLk, ðeíkhkøk†kuík,
økwshkíkLkk rðãk[kÞo, fr÷fk÷
nu{[tÿk[kÞoyu ¾t¼kík{kt hkò fw{khÃkk¤Lku yk©Þ ykÃÞku níkku. «{ký{e{ktMkk, MktMf]ík Mkðo¿k (rMkØhks sÞrMktn îkhk
• nu{[tÿk[kÞoyu Mk{Mík ÔÞkfhý ðkzT{uÞLkwt yLkwþe÷Lk ‘þçËkLkwþkMkLk’ ¼k»kkfku»k yÃkkÞu÷wt), ¿kkLkMkkøkh
ÔÞkfhýøkútÚkLke h[Lkk fhe níke.
• hkò rMkØhks sÞrMktnLke ¼÷k{ýÚke nu{[tÿk[kÞo îkhk íkiÞkh ÚkÞu÷k ‘rMkØnu{’ økútÚkLku ðk[eLku rMkØhks sÞrMktnu Ãkkxý{kt nkÚkeLke ytçkkze
WÃkh yk økútÚkLku {qfeLku þku¼kÞkºkk fkZe nu{[tÿk[kÞoLkwt MkL{kLk fhu÷wt.
• íkuykuyu yLkuf økútÚkkuLke h[Lkk «kf]ík ¼k»kk{kt fhu÷e Au.
• nu{[tÿk[kÞoLkwt Mk{krÄMÚk¤ þuºkwtsÞ Ãkðoík WÃkh ykðu÷wt Au.
8. fw{khÃkk¤ (E.Mk. 1142-1173) - økwshkíkLkku yþkuf

• rMkØhks sÞrMktn yÃkwºk nkuðkLku fkhýu ynªÚke ¼e{Ëuð «Úk{Lkk çkeò hkýe çkfw÷kËuðeLkku ðtþ • fw{khÃkk¤Lkk þkMkLk{kt «Mkð¿koyu
þY ÚkkÞ Au. h[u÷e «þrMík {ktøkhku¤Lke MkkuZ¤e
• çkfw÷kËuðeLkk Ãkwºk ûku{hks, íkuLkk Ãkwºk Ëuð«MkkË, íkuLkk Ãkwºk rºk¼wðLkÃkk¤ fýoËuð Mkku÷tfe yLku ðkðk{kt Mk[ðkE Au.
rMkØhks sÞrMktnLkk þkMkLkLku fkhýu hkò çkLke þfíkk LkÚke Ãkhtíkw rMkØhks sÞrMktnLkk {]íÞw ÃkAe • fw{khÃkk¤Lkk {tºke Ëw÷o¼hksu
rºk¼wðLkÃkk¤Lkku rËfhku fw{khÃkk¤ ÃkkxýLke økkËeyu çkuMke Mkku÷tfe ðtþLke Mk¥kk ykøk¤ ÄÃkkðu Au. ‘Mkk{wrÿf rík÷f’Lke h[Lkk fhe
Ëw÷o¼hksLkk Ãkwºk søkËuðu
• çkfw÷kËuðeLkk fw¤Lkk fkhýu fw{khÃkk÷Lku hksøkkËeLkku ðkhMkku {¤u íku{ rMkØhks sÞrMktn EåAíkku
‘MðÃLkþk†’ økútÚkLke h[Lkk fhe.
Lknkuíkku. ykÚke rMkØhksLkk þkMkLk{kt fw{khÃkk¤ LkkMkíkku Vhíkku níkku.
• fw{khÃkk¤u ÔÞkfhý rð»kÞf
• rMkØhksLkk {]íÞw Mk{Þu fw{khÃkk¤ {k¤ðk{kt níkku, {]íÞwLkk Mk{k[kh MkkÚku fw{khÃkk¤
‘økýËÃkoý’ økútÚk ÷ÏÞku.
yýrn÷kðkz Ãkkxý ykðe íkuLkk çkLkuðe f]»ýËuðLkk MkiLÞLke {ËËÚke ÃkkxýLke økkËe Ãkh • ‘fw{khÃkk¤-«ríkçkkuÄ’ Mkku÷tfe ðtþLke
rçkhks{kLk ÚkkÞ Au. su{kt nu{[tÿk[kÞo íku{s WËÞLkLkku Mknkhku {éÞku níkku. {krníke ykÃkíkk økútÚkLke h[Lkk
• fw{khÃkk¤Lkk Mk{Þ{kt nu{[tÿk[kÞoyu ‘ËÞk©Þ’Lke h[Lkk fhe níke. Mkku{«¼k[kÞoyu fhe.
fw{khÃkk¤Lkk ÞwØku yLku Ãkhk¢{ku fw{khÃkk¤ rðþu...

• fw{khÃkk¤u ÃkkuíkkLke rðhwØ fkðíkhwt fhLkkhkLku {hkðe LkkÏÞk íku{s çkLkuðe f]»ýËuðLke • {kíkk - fkr~{hkËuðe
{ËËÚke ÃkkxýLke økkËeyu çkuXk nkuðkÚke f]»ýËuð {LkVkðu íku{ ðíkoíkk níkk íkuLku Ãký • rÃkíkk - rºk¼wðLkÃkk¤
MkeÄk {køkuo ÷kÔÞk. • hkýe - sÕnýk (yýkuohksLke Ãkwºke),
¼wÃkk÷Ëuðe, ÃkÈkðíke
• fw{khÃkk¤Lkwt MkkiÚke {kuxwt Ãkhk¢{ þkft¼heLkk yýkuohksLku ÃkhksÞ ykÃkðkLkwt Au su{kt
• ¼kE - feríkoÃkk¤, {neÃkk¤
fw{khÃkk¤u ykçkwLkk Mkk{tík rð¢{rMktnLku MkkÚku hk¾e ys{uh Ãkh [zkE fhe níke.
• hksÃktrzík - nu{[tÿk[kÞo
• yýkuohksu íkuLke Ãkwºke sÕnýk fw{khÃkk¤Lku Ãkhýkðe yLku fw{khÃkk¤u íkuLke çknuLk • Ä{o - þiðÄ{eo íÞkhçkkË siLkÄ{eo
Ëuð÷ËuðeLku yýkuohks MkkÚku Ãkhýkðíkk {iºke MktçktÄku çktÄkÞk. • rçkhwË - økwshkíkLkku yþkuf
• fw{khÃkk¤u ßÞkhu ys{uh Ãkh [zkE fhe íÞkhu {k¤ðk ykswçkkswLkk «ËuþLkk fkuE hkò • yLÞ Lkk{kuLke yku¤¾ - W{kÃkríkðh÷çÄ«MkkË,
çkÕ÷k÷u økwshkík Ãkh [zkE fhðkLke ÞkusLkk íkiÞkh fhe níke íÞkhu fw{khÃkk¤u W{kÃkrík÷çÄðh«kiZ«íkkÃk Ãkh{ yknoík, Ãkh{
LkktËeÃkwhLkk MkiLÞLku {kuf÷e hkò çkÕ÷k÷Lku ÔÞMík hkÏÞku yLku þkft¼heLke Sík ÃkAe ©kðf
fw{khÃkk¤Lkk 5 sux÷k Mkk{tíkkuyu çkÕ÷k÷Lkku ÞwØ{kt ðÄ fhe ËeÄku. • {nkyk{kíÞ - {tºke WËÞLkLkk Ãkwºk ðkø¼x
• rMkØhks sÞrMktnLkk Ëkirnºk yux÷u þkft¼heLkk Mkku{uïh fw{khÃkk¤Lkk ðVkËkh Mkk{tík níkk. fw{khÃkk¤Lkwt Mkrðþu»k
• Mkku÷tfe hkßÞLke Ërûký çkksw fkUfý MkwÄe Vu÷kE níke, fw{khÃkk¤Lku W¥kh fkUfýLkk
çkkiØ Ä{oLkk yÇÞwËÞ{kt su MÚkkLk {kiÞo Mk{úkx
rþ÷knkh hkßÞ MkkÚku Mkt½»ko Úkíkkt Mkku÷tfe MkiLÞyu rþ÷knkh hkò {rÕ÷fkswoLkLkwt rþh
yþkufLkwt Au íku MÚkkLk økwshkík{kt siLk Ä{oLkk
AuËe LkkÏÞwt. yk yk¢{ýLke ykøkuðkLke {tºke yktçkzu fhe nkuðkLkwt {LkkÞ Au. «¼kðf íkhefu fw{khÃkk¤Lkwt Au, ykÚke fw{khÃkk¤Lku
• {ktøkhku¤ ÃkkMku økqrn÷ hkò {q÷wf, {nkyk{kíÞ {kunuËuð ðøkuhuLkk yr¼÷u¾ku ÃkhÚke økwshkíkLkk yþkuf íkhefu yku¤¾kÞ Au.
fne þfkÞ fu Mkkihk»xÙ{kt Ãký fw{khÃkk¤Lkwt þkMkLk nþu. fw{khÃkk¤u Ãkkxý{kt
• ykçkw{kt ÞþkuÄð÷, rfhkzw{kt yký÷Ëuð, {khðkLke ÃkrÕ÷fk(Ãkk÷e), {k¤ðkLkk Ãkxku¤kLke þYykík fhkðe níke.
WËuÃkwh ðøkuhu ¼køkku fw{khÃkk¤Lkk ykrÄÃkíÞ nuX¤ níkk.
fw{khÃkk¤Lkk {n¥ðLkk rLkýoÞku fw{khÃkk¤Lkwt MÚkkÃkíÞ...
• fw{khÃkk¤u Mkku{LkkÚk {trËhLkku rsýkuoØkh fhkÔÞku
• fw{khÃkk¤u ykLktËÃkwh yux÷u ðzLkøkh Vhíku fkux çkLkkðe íÞkLkk rþ÷k÷u¾{kt {q¤hks
níkku.
«Úk{Úke ÷E fw{kh¤Ãkk¤ MkwÄeLkk hkòykuLke «þrMík fkuíkhkðe.
• yýrn÷ðkz Ãkkxý{kt fw{k¤Ãkk¤uïh Lkk{f
• nu{[tÿk[kÞoLkk MkíMktøk îkhk siLk Ä{o ytøkefkh fÞkuo yLku hkßÞ{kt {ktMk, {rËhk ðøkuhu rþðLkwt {trËh çktÄkÔÞwt.
çkkçkíkku Ãkh «ríkçktÄ Vh{kÔÞku. • yýrn÷ðkz, ËuðÃk¥kLk («¼kMk) yLku ò÷kuh{kt
• fw{khÃkk¤u þið Ä{o [k÷w hk¾eLku siLk Ä{o ytrøkfkh fÞkuo níkku. rsLkk÷Þ çktÄkÔÞk.
• fw{khÃkk¤u yÃkwrºkfk ÄLkLke «Úkk Mk{kÃík fhe ËeÄe níke. yk «Úkk ytíkøkoík yÃkwºk • þuºkwtsÞ yLku røkhLkkh siLk íkeÚkkuo{kt fw{khÃkk¤
rðÄðkLkwt ÄLk sÃík fhe ÷uðkLkku ¾kuxku rhðks níkku. yk «ÚkkLku hwËíke-rð¥k yux÷u rðnkhLke h[Lkk fhkðe.
(hzíkeLkwt ÄLk) Ãký fnuðkíkwt. yk rhðks çktÄ fhðkÚke hkßÞLke {kuxe ykðf síke fhðe • íkkhtøkk Ãkh ykðu÷wt yrsíkLkkÚk ËuhkMkh
fw{khÃkk÷Lkk Mk{ÞLkwt Au.
Ãkzíke níke.
• røkhLkkh Ãkh ÃkøkrÚkÞkLkwt çkktÄfk{ fhkÔÞwt níkwt.
fw{khÃkk¤ ÃkkuíkkLkk ËkirnºkLku økkËe MkkUÃkðk EåAíkku
Ãkqýo ËwrLkÞk{kt rntË MkkiÚke ðÄw yrntMkf Au yLku íku{kÞ økwshkíke
nkuðkÚke fw{khÃkk¤Lkk ¼kE {neÃkk÷Lkk Ãkwºk ysÞÃkk÷u
MkkiÚke yrntMkf Au, suLkku ÃkqhuÃkqhku ©uÞ {nhkòrÄhks fw{khÃkk¤Lkk
fw{khÃkk¤Lku Íuh ykÃÞwt nkuðkLkwt fnuðkÞ Au. MktMfkhe þkMkLkLku yk¼khe Au : ©e híLk{rýhkð òuxu
9. ysÞ5k¤ (E.Mk. 1173-76)

• fw{khÃkk¤Lku Ãkwºk Lk nkuðkLku fkhýu íkuLkk ¼kE {rnÃkk÷Lkku Ãkwºk ysÞÃkk¤ økkËeyu çkuXku. ysÞÃkk¤
• ysÞÃkk¤u frð hk{[tÿ, yk{ú¼x yLku fÃkËeo {tºkeLku {hkðe LkkÏÞk nkuðkLkwt fnuðkÞ Au. • rÃkíkk - {rnÃkk÷
• ysÞÃkk¤Lkk þkMkLk{kt {tz÷uïh ðÞs÷Ëuð Lk{oËkíkx {tz÷Lkku ðneðx fhíkk níkk. • hkýe - LkkrÞfkËuðe, fÃkwohËuðe
• Ãkwºk - {w÷hks çkeòu yLku ¼e{Ëuð çkeòu (½ýk
• ysÞÃkk÷u þkft¼heLkk þkMkf Mkku{uïhLku ðþ fhe fh ¼híkku fhkÔÞku nkuðkLkku WÕ÷u¾ Au
EríknkMkfkhku ¼e{Ëuð çkeòLku {q¤hks çkeòLkk
íku{s {uðkzLkk økqrn÷ þkMkf Mkk{tíkrMktn ysÞÃkk÷ MkkÚkuLkk ÞwØ{kt ½kÞ÷ ÚkÞk níkk. fkfk yux÷u ysÞÃkk÷Lkk ¼kE Ëþkoðu Au.)
10. {q¤hks çkeòu (E.Mk. 1176-78)

• þkMkLk Mk{Þu {q¤hks çkeòLke ô{h LkkLke nkuðkLku fkhýu çkk÷ {q¤hks íkhefu yku¤¾ Ähkðíkku níkku yLku • rÃkíkk - ysÞÃkk÷
ðkMíkrðf þkMkLk {kíkk LkkrÞfkËuðe [÷kðíke níke. • yku¤¾ - çkk÷ {q¤hks
• E.Mk.1178Lke ½xLkk Au, {kíkk LkkrÞfkËuðeyu çkk÷ {q¤hksLku MkkÚku hk¾e ykçkwLke ík¤uxe{kt røkÞkMkwÆeLk • {kíkk - LkkrÞfkËuðe
{wn{Ëu Lke{u÷k økÍLkeLkk Mkqçkk þknçkwÆeLk {wnB{Ë ({nt{Ë ½kuhe)Lku nkh ykÃke níke. • {nkyk{kíÞ - fw{kh
11. ¼e{Ëuðçkeòu (E.Mk. 1178-1242)

• Mkku÷tfe ðtþ{kt ¼e{Ëuð çkeòyu MkkiÚke ÷ktçkw þkMkLk fÞwO. yku¤¾ yLku rçkhwËku
• ¼e{Ëuð çkeòLkk hkýe ÷e÷k ËuðeLkk Lkk{ ÃkhÚke ÷e÷kÃkwh ðMÞwt níkwt ßÞkt ¼e{uïhËuð
• ¼ku¤k¼e{ • Ãkh{¼èkfo
yLku ÷e÷uïhËuðLkk {trËh níkk. su ÷e÷kËuðe ò÷kuhLkk [kinký hkò Mk{hrMktnLkk Ãkwºke
• {nkhkòrÄhks • Ãkh{uïh
níkk.
• yr¼Lkð rMkØhks • MkÃík{ [¢ðíkeo
• Mkku÷tfe hkò ÷qýÃkMkkfLke {kíkk Mk÷¾ýËuðeLkk Lkk{ ÃkhÚke Mk÷¾ýÃkwh ðMÞwt níkwt, ßÞkt
• çkk÷LkkhkÞýkðíkkh
÷qýÃkMkkfu ykLk÷uïhËuð yLku Mk÷¾ýuïhËuðLkk {trËh fhkÔÞk níkk.
• ÷qýÃkMkkf yux÷u Mkku÷tfe - ðk½u÷kfk¤Lkku hkýku ÷ðý«MkkË ¼e{Ëuð çkeòyu Mkku{LkkÚk {trËh{kt
• ¼e{Ëuð çkeòLkk þkMkLk{kt Ëuðrøkrh{kt ÞkËðkuLkwt hkßÞ MÚkÃkkÞwt níkwt. {u½æðrLk fu {u½LkkË Lkk{f {tzÃk fhkÔÞku.
ËuðrøkrhLkk ÞkËðku rðþu
• ©ef]»ýLkk ðtþ{ktÚke Wíkhe ykðu÷k ËuðrøkrhLkk ÞkËðkuLke hksÄkLke nk÷Lkwt Ëki÷íkkçkkË níkwt. yk ðtþLkk hkò r¼Õ÷{ Ãkkt[{kyu økwshkík Ãkh
yk¢{ý fÞwO níkwt.
• þkft¼heLkk þkMkf Ãk]Úðehks [kinký yLku ¼e{Ëuð çkeò ðå[u rðøkún ÚkÞku, su{kt ¼e{Ëuð çkeòLkk {nky{kíÞ søkËuð «ríknkhu Ãk]Úðehks
[kinký MkkÚku MktrÄ fhe níke.
¼e{Ëuð çkeòLkwt Ãkhk¢{
• {nt{Ë ½kuheLkk Mkqçkk fwíçkwÆeLk yiçkfu E.Mk.1194 yLku E.Mk.1197{kt yk¢{ý fÞwO níkwt su{kt ykçkwLkk hkò Äkhkð»ko yLku íkuLkk ¼kE «n÷kËTLk
Ëuð yLku hkýk ÷ðý«MkkËu ¼e{Ëuð çkeòLku {ËË fhíkk {wrM÷{ VkisLku Ãkhík Vhðwt Ãkzâwt níkwt.
• {k¤ðkLkk hkò Mkw¼xð{koyu Ãký økwshkík Ãkh [zkE fhe, su Mkw¼xð{koLku ÷ðý«MkkËu ÃkkAk ð¤kÔÞk. Mkw¼xð{koLkku W¥khkrÄfkhe
yswoLkð{koyu økwshkík Ãkh [zkE fhe yLku ÃkkðkøkZ{kt þkMkLk fhíkk sÞrMktnLke Ãkwºke sÞ©eLkwt yÃknhý fÞwO. yswoLkð{koyu ¼Y[{kt Mk¥kk
Mkt¼k¤íkk Mkku÷tfe ðtþLkwt þkMkLk ¾uËkLk{uËkLk ÚkE sðk ÃkkBÞwt níkwt.
• yswoLkð{koLkk yk¢{ý Mk{Þu ¼Y[{kt rMktn Lkk{f Mkk{tíkLke Mk¥kk níke yLku íkuLkk ÃkAe rMktnLkku ¼ºkeòu þt¾ Mk¥kk{kt ykÔÞku níkku.
• ÃkkðkøkZ{kt þkMkLk fhíkk sÞrMktnLku yufktøkðeh yLku yr¼Lkð rMkØhks fnuðkíkku.
• ÞkËð þkMkf rMkt½ýu ÷kx Ãkh yk¢{ý fhíkk ðehÄð÷u {ktzr÷f þt¾ ÃkkMkuÚke ¾t¼kík fçsu fÞwO.
• yk{ ÷ðý«MkkË ¼e{Ëuð çkeòLkk þkMkLk{kt MkðuoMkðko ÚkE økÞku níkku.
• yÕík{Mk þBMkwÆeLku økwshkík Ãkh yk¢{ý fÞwO íÞkhu ðMíkwÃkk¤u ykçkwLkk hkò Äkhkð»ko ÃkkMku {wrÕMk{ VkusLku ykçkwLkk ½kx{kt Wíkhkðe íkuLku nhkðe níke.
• ÷ðý«MkkË yLku ðehÄð÷ íku{s íkuykuLkk {nky{kíÞ ðMíkwÃkk¤-íkusÃkk¤Lke {ËËLku fkhýu ¼e{Ëuð çkeòLkk AuÕ÷k Úkkuzk ð»kkuo þktrík{Þ heíku
ðeíÞk níkk.
12. rºk¼wðLkÃkk¤ (E.Mk. 1242-44)

• rºk¼wðLkÃkk¤ MkkÚkuLkk ÞwØ{kt LkkøkËkLkk hkò siºkrMktnLkku MkuLkkÃkrík çkk÷kfo nýkÞku níkku. Mkku÷tfe ðtþLkku AuÕ÷ku hkò
• ¼e{Ëuð çkeòLkk þkMkLkÚke s Mkku÷tfe ðtþLke ÃkíkLkLke þYykík ÚkE [qfe níke yLku ÃkkxýLke økkËe
ðeMk÷Ëuð ðk½u÷kLkk nkÚk{kt ykðe.
• yk{ rºk¼wðLkÃkk¤ Mkku÷tfe ðtþLkku ytrík{ þkMkf çkLÞku.
Mkku÷tfe þkMkLk Mk{Þu yLÞ rðMíkkhkuLkk ðtþ

hkßÞ ðtþ
• {uðkz økqrn÷
• {k¤ðk, ykçkw, ðkøkz, r¼Õ÷{k÷, rfhkzw, ò÷kuh Ãkh{kh
• þkft¼he, ò÷kuh [kn{kLk ([kinký)
• nrMíkfwtze, òuÄÃkwh hk»xÙfqxku (hkXkuz)
• çkwtËu÷¾tz [tËu÷
• [urË f÷[whe
• Ëuðrøkrh ÞkËð
• fkUfý rþ÷knkh
• ËÏ¾ý [k÷wõÞ
• ËÏ¾ýLke Ërûký fËtçk
11. ðk½u÷k-Mkku÷tfe ðtþ...

yýkuohks - {nuMkkýkLkk nkrhs ÃkkMkuLkk ðk½u÷ økk{Lkk òøkehËkh
- fw{khÃkk¤ Mkku÷tfeLkk {krMkÞkE ¼kE
- fw{khÃkk¤u ¼e{ÃkÕ÷e fu ÔÞk½úÃkÕ÷eLku ÃkkuíkkLkku Mkk{tík çkLkkÔÞku níkku.
÷ðý«MkkË ðk½u÷k - ðk½u÷ økk{Lkk òøkehËkh nkuðkÚke ðk½u÷k fnuðkÞk.

- ¼e{Ëuð çkeò îkhk Äku¤fkLkk ËtzLkkÞf íkhefu rLk{ýqf fhðk{kt
ykðe níke.
ðeh{Ëuð ðehÄð÷ - Äku¤fkLkk òøkehËkh

- Äku¤fkLkku hkýku
- ðMíkwÃkk¤ yLku íkusÃkk¤ íkuLkk {nky{kíÞ níkk.
ðeh{økk{
ðMkkÔÞwt (½qMkze
økk{ ðeh{økk{
1. ðeMkMkËuð ðk½u÷k «íkkÃk{Õ÷
íkhefu yku¤¾
ðk½u÷k ðtþLkku MÚkkÃkf
ÃkkBÞwt)
2. yswoLkËuð ðk½u÷k
3. hk{Ëuð ðk½u÷k 4. MkkhtøkËuð ðk½u÷k
5. fýoËuð ðk½u÷k
(fhý½u÷ku, hkÞfhý ðk½u÷k)
ðk½u÷k-Mkku÷tfe ðtþ rðþu òýðk suðwt...

• yk hksðtþ Ãký {q¤hksLkk fw¤Úke y÷øk Ãký [ki÷wõÞ fw¤Lkk s níkk. [ki÷wõÞkuLku ÔÞk½úÃkÕ÷eÞ fnuðkÞku Au. ÔÞk½úÃkÕ÷eLku økwshkíke{kt ðk½u÷
fnuðkÞk Au.
• yk ðtþLkk «Úk{ Ãkwhw»k íkhefu yýkuohks (ykLkkf)Lku ËþkoðkÞku Au. yýkuohks {uðkzLkk økqrn÷ þkMkf hýrMktnLku ÞwØ{kt nhkÔÞk níkk.
• yýkuohksLkk Ãkwºk ÷ðý«MkkË ¼e{Ëuð çkeòLkk ðVkËkh Mkk{tík níkk. ÷ðý«MkkË ¼e{Ëuð çkeòLkk þkMkLkfk¤{kt Mkðuoïh çkLÞku yLku ÷ðý
«MkkËu íkuLkk Ãkwºk rðhÄð÷Lku Äku¤fkLkku hkýku çkLkkÔÞku.
• ÷ðý«MkkËu íkuLke {kíkk Mk÷¾ýËuðeLkk Lkk{ ÃkhÚke Mk÷¾ýÃkwh økk{ yLku rÃkíkkLkk Lkk{ ykLkkf ÃkhÚke ykLk÷uïhËuðLkwt {trËh ðøkuhu çkkçkíkkuLke
h[Lkk fhkðe níke.
• ÷ðý«MkkËLkku Ãkwºk ðeh{Ëuð rðòÃkwh{kt fkÞohík níkku, íkuLkk Lkk{ ÃkhÚke ½qMkze økk{ ðeh{økk{ íkhefu òýeíkwt çkLÞwt.
• ðehÄð÷u Mk¥kk Ãkwºk ðeMk÷ËuðLku MkkUÃke yLku ðeMk÷Ëuðu Ërûkýuïh rMktÄýLkk MkiLÞLku ÃkhkMík fhe Mkku÷tfe ðtþLkk rºk¼wðLkÃkk¤Lke ÃkkxýLke økkËe
nMíkøkík fhe.
1. ðeMk÷Ëuð ðk½u÷k (E.Mk. 1244-1262)

• ðeMk÷Ëuð ðk½u÷kyu ðk½u÷k ðtþLke MÚkkÃkLkk fhe ÃkkxýLke økkËe Mkt¼k¤e. {nky{kíÞ
• ðeMk÷Ëuðu {k¤ðk Ãkh yk¢{ý fhe Síke ÷eÄw íku{s {uðkz Ãkh [zkE fhe yLku
íkusÃkk¤ níkku Ãkhtíkw íkuLkwt {]íÞw Úkíkk Lkkøkz Lkk{f
fýkoxfLke hks÷û{e Ãký {u¤ðe.
Lkkøkh çkúkñýLke rLk{ýqf fhe.
• ðeMk÷ËuðLku þtfh¼õík {LkkÞ Au. ykÚke íkuýu z¼kuE (Ë¼oðíke)Lkk rfÕ÷kLkwt Mk{khfk{
fhkÔÞwt yLku z¼kuELkk rfÕ÷k{kt ykðu÷ ðiãLkkÚk {nkËuðLkk {trËhLkku Ãký rsýkuoØkh rçkhwË hkýe
fhkÔÞku. • yr¼Lkð rMkØhks • LkkøkÕ÷Ëuðe
• ðeMk÷ËuðLkk þkMkLk{kt ÷ktçkku Ëwfk¤ Ãkzíkk íkuýu fxf ík¤kðLke h[Lkk fhkðe yLku
• yÃkhkswoLk
÷kufkuLku fk{ yÚkuo hkuShkuxe ykÃke. yk fkÞo{kt íkuLku fåALkk ¼ÿuïhLkk LkøkhþuX
søkzwþknu Ãký AwxknkÚku yLkks ykÃkeLku {ËË fhe níke. • LkkLkkfu «¼kMkÃkkxý{kt MkkhMðík MkËLk çktÄkÔÞwt níkwt.
rðMk÷ËuðLkk Ëhçkkh{kt frðyku

frð Mkku{uïh, y{hrMktn, y{h[tÿ, LkkLkkf (rðMk÷Ëuðu íkuLku çkøkMkhk økk{ yLku «¼kMk ÃkkxýLke çkúñÃkwheLke nðu÷e ykÃku÷e)
• rðMk÷Ëuð ðk½u÷k yÃkwºk nkuðkÚke íkuýu íkuLkk ¼kE «íkkÃk{Õ÷Lkk Ãkwºk yswoLkËuðLku ÃkkxýLke økkËe MkkUÃke.
2. yswoLkËuð ðk½u÷k (E.Mk. 1262-1275)

• íkuýu røkhLkkh Ãkðoík Ãkh siLk Ä{oLkk 23{k íkeÚkOfh 5kïoLkkÚkLkwt ËuhkMkh çktÄkÔÞwt íku{s huðíke fwtzLkku SýkuoØkh fhkÔÞku.
• ÃkkuíkkLkk yðMkkLk Ãkk{u÷k ¼kE Mk÷ûk {kxu Mk÷ûk LkkhkÞýLkwt {trËh çktÄkÔÞwt.
• yswoLkËuð ðk½u÷kyu Lkkiðkn ÃkehkusLku Mkku{LkkÚk («¼kMk Ãkkxý){kt {rMsË çkktÄðkLke {tsqhe ykÃke níke.
3. hk{Ëuð ðk½u÷k (E.Mk. 1275)

• yswoLkËuð ðk½u÷kLkku Ãkwºk níkku Ãkhtíkw Úkkuzk s Mk{Þ{kt {]íÞw ÃkkBÞku.
4. MkkhtøkËuð ðk½u÷k (E.Mk. 1275-1296)

• økkuøkËuð {k¤ðkLkk hkò sÞrMktn ºkeòLkk r{ºk níkk Ãkhtíkw økkuøkËuðu ½ýk¾hk {k¤ðk Ãkh ÃkkuíkkLkwt ykrÄÃkíÞ Äkhý fhu÷k rçkhwË
MÚkkÃke ËeÄwt níkwt, su økkuøkËuðLku MkkhtøkËuðu Ãkhkrsík fÞko.
• {nkhkòrÄhks
• MkkhtøkËuðLkk þkMkLk{kt {wrM÷{ Vkis ykçkw íkhV ykðe íÞkhu {uðkzLkk økqrn÷ hkò Mk{hrMktnu yk VkisLku ÃkkAe • Ãkh{¼èkfo
{kuf÷ðk {n¥ðLkwt ÞkuøkËkLk ykÃku÷wt. • Ãkh{uïh
• {k÷Ëuð, {ÄwMkqËLk, {kÄð ðøkuhu íkuLkk {nky{kíÞ níkk. • «kiZ«íkkÃk
• íkuýu Mkku{LkkÚk {trËhLkku rsýkuoØkh fhkÔÞku yíkku yLku íkuLkk Mk{Þ{kt øktz çk]nMÃkríkyu rLk{ýqf fhu÷k {ntík • LkkhkÞý - yðíkkh
rºkÃkwhktíkfu Mkku{LkkÚk{kt Ãkkt[ rþðk÷Þku çktÄkÔÞk níkk. • ÷û{e MðÞtðh
• {k÷ðÄkh Äq{fuíkw
• ¾t¼kíkLkk ÃkkïoLkkÚk {trËh{ktÚke {¤u÷k yr¼÷u¾ yLkwMkkh MkkhtøkËuð E.Mk.1296{kt {]íÞw 5kBÞk.
• yr¼Lkð rMkØhks
• ¼qsçk÷{Õ÷
• MkÃík{[¢ðíkeo
5. fýoËuð ðk½u÷k (E.Mk. 1296-1304)

• fýoËuð ðk½u÷k hk{ËuðLkku Ãkwºk níkku yLku ÃkkxýLke økkËeyu çkuXku Ãkhtíkw {nk{kíÞ {kÄðLku fkhýu ÷ktçkw þkMkLk yku¤¾
Lk fhe þõÞk.
fhý½u÷ku (hkÞfhý ðk½u÷k)
• EríknkMk yLkwMkkh fýoËuð ðk½u÷kyu MkuLkkÃkrík {kÄðLke ÃkíLkeLkwt nhý fhíkk {kÄðu yíÞk[khe hkòLke MkkLk
Xufkýu ÷kððk rËÕne MkÕíkLkíkLkk yÕ÷kWÆeLk ¾÷SLku økwshkík Ãkh yk¢{ý fhðk «kuíMkknLk {¤u÷k yr¼÷u¾ku
ykÃÞwt íku{s çkLkíke {ËË fhðkLkwt ð[Lk ykÃÞwt.
• yÕ÷kWÆeLk ¾÷Syu íkuLkk çku MkuLkkÃkrík LkwMkhík¾kLk yLku W÷w½¾kLkLku økwshkík Ãkh [zkE fhðkLke • {ktøkhku¤Lkku ¾trzík ÷u¾
fk{økehe MkkUÃke Ãkhtíkw Mkw÷íkkLkLke VkisLku ò÷kuhLkk hkò fkLnzËuyu ykøk¤ sðk Lk ËeÄe íÞkhu • MkkçkhfktXkLkk ¼ðLkkÚk økk{Lkk
{uðkzLkk hkò Mk{hMke hkð¤u hMíkku fhe ykÃkíkk {wrM÷{ Vkis çkLkkMkfktXk ÚkE {kuzkMkk ykðe, ßÞkt {wh÷eÄh {trËhLkku ÷u¾
Xkfkuhu yk VkisLkku Mkk{Lkku fÞkuo Ãkhtíkw VkÔÞk Lkne yLku ytíku {wrM÷{ Vkis Ãkkxý ÃknkU[e.
• fýoËuð LkkMke Awxâk Ãkhtíkw {wrM÷{ Vkisu ÃkkxýLkk ¼tzkh ÷qtxe MÚkkÃkíÞkuLkku Lkkþ fhe Mkkihk»xÙ • økwshkíkeLke «Úk{ Lkð÷fÚkk
ÃknkU[e Mkku{LkkÚk {trËh ÷qtxâw, ßÞkt hksÃkqíkku MkkÚku ¼e»ký ÞwØ ÚkÞwt níkwt. ‘fhý½u÷ku’Lkk ÷u¾f - LktËþtfh {nuíkk
• fýoËuðLkk hkýe f{÷kËuðe ÃkfzkE økÞk.
• yÕ÷kWÆeLk ¾÷Syu Ãkkxý{kt Mkhðh¾kLkLku LkkrÍ{ íkhefu rLkBÞk Ãkhtíkw Ãkkxýu {wrM÷{ nfq{ík Vøkkðe • økwshkíkLkk AuÕ÷k rnLËw yLku
ËeÄe yLku fýoËuð Ãkkxý Ãkhík VÞko níkk. hksÃkqík hkò - fýoËuð ðk½u÷k
• yÕ÷kWÆeLk ¾÷Syu sne{ yLku Ãkt[{ Lkk{f çku MkhËkhkuLku økwshkík Ãkh çkeS ð¾ík [zkE fhðk (hkÞfhý ðk½u÷k)
{kufÕÞk yLku fýoËuð ykþkð÷ ÚkE Ëuðrøkrh ÃknkUåÞk, ßÞkt ËuðrøkrhLkk hkò hk{[tÿyu fýoËuðLku
yÕ÷kWÆeLk ¾÷S Mkk{u hkßÞk©Þ ykÃÞku. ËuðrøkrhLkk ÞkËð rðþu...
• fýoËuð MkkÚku ÃkkuíkkLkk Ãkwºke Ëuð¤Ëuðe níkk, hk{[tÿLkk Þwðhks rMkt½ýËuðu Ëuð¤Ëuðe MkkÚku ÷øLk fhðkLke ©e f]»ýLkk ðtþ{ktÚke Wíkhe
EåAk Ëþkoðíkk fýoËuð ðk½u÷kyu rMkt½ýËuðLkku yLkkËh fÞkuo. ykðu÷k ËuðrøkrhLkk ÞkËðkuLke
• Úkkuzk s Mk{Þ{kt yÕ÷kWÆeLk ¾÷SLkk {q¤ ¾t¼kíkLkk yuðk MkuLkkÃkrík {÷uf fkVqhu Ëuðrøkrh Ãkh [zkE hksÄkLke nk÷Lkwt Ëki÷íkkçkkË
fhe yLku {÷uf fkVqh yLku fýoËuð ðå[u çkkøk÷ký{kt ÞwØ ÚkÞwt Ãkhtíkw ytíku fýoËuðu Ëuðrøkrh ÚkE íku÷tøký níke. hk{[tÿyu fýoËuð
økÞk yLku {]íÞw ÃkkBÞk. ðk½u÷kLku hkßÞk©Þ ykÃÞku
• rMkt½ýËuðLkk ¼kE r¼Õ÷{Ëuð Ëuð¤ËuðeLku AwÃkk hMíku ÷ELku ykðíkk níkk íÞkhu Ëuð¤Ëuðe yk÷Ãk¾kLkLkk nkuðkÚke y÷kWÆeLk ¾÷SLkkt
MkirLkfkuLkk nkÚku ÃkfzkÞk. MkuLkkÃkrík {r÷f fkVwhu hk{[tÿLke
• yk{ økwshkík{kt E.Mk.1304Úke rËÕne MkÕíkLkíkLkk y÷kWÆeLk ¾÷SLke Mk¥kk MÚk5kE. níÞk fhe.
ðMíkwÃkk¤ yLku íkusÃkk¤

• çku ðrýf ¼kEyku ðMíkwÃkk¤ yLku íkusÃkk¤ Äku¤fkLkk hkýk ðehÄð÷Lkk {tºkeyku níkk. økwshkíkLkku çkeòu MkwðýoÞwøk
• ðeMk÷Ëuð ðk½u÷kLkk þkMkLk{kt Ãký ðMíkwÃkk¤ yLku íkusÃkk¤u {n¥ðLkku ¼køk ¼sðe røkhLkkh Ãkh siLk yux÷u ðMíkwÃkk¤-íkusÃkk¤Lkku
ËuhkMkhku, þuºkwtsÞ Ãkðoík ÃkhLkk siLk {trËhku çktÄkÔÞk níkk. Mk{Þøkk¤ku
• ðMíkwÃkk¤Lkk ÃkíLkeLkwt Lkk{ ÷r÷íkkËuðe yLku íkusÃkk¤Lkk ÃkíLkeLkwt Lkk{ yLkwÃk{kËuðe níkwt. yk çktLku Ëuhkýe-
ðMíkwÃkk¤Lku frð íkhefu ðMktíkÃkk¤
suXkýeyu Ëu÷ðkzkLkk {trËhku{kt Ëuhkýe-suXkýeLkk økku¾÷kLke h[Lkk fhkðe níke íku{s íÞkt Ëuhkýe-suXkýe
Lkk{Úke yku¤¾ðk{kt ykðíkk.
{trËh Ãký ykðu÷wt Au. «ðkMkeyku yk {trËhLku ykðwt Lkk{ ykÃke ËeÄwt Au ðkMíkð{kt ykðwt LkÚke.
• ðMíkwÃkk¤ Ãkkuíku rðîkLk yLku frð níkku. íkuýu ‘LkhLkkhkÞýLktË’ yLku ‘ykrËLkkÚk †kuík’ Lkk{f {nkfkÔÞ håÞk níkk. yk WÃkhktík ytrçkfk†kuík,
ykhkÄLkk, Lkur{LkkÚk †kuík ðøkuhu {nkfkÔÞkuLke Ãký h[Lkk fhe níke.
• ðMíkwÃkk¤Lku frðyku frð fwtsh, frð [¢ðíkeo, MkhMðíkeftXk¼hý, ÷½w¼kushks yLku {nkfrð suðk rçkhwËku ykÃkíkk níkk.
• ðMíkwÃkk¤u røkhLkkh Ãkðoík Ãkh ðMíkwÃkk¤ rðnkh yLku ÃkkïoLkkÚk rðnkh íku{s þuºkwtsÞ Ãkðoík Ãkh ELÿ{tzÃk ðMíkwÃkk¤Lku frðyku fw[ko÷
çktÄkÔÞku níkku. MkhMðíke yux÷u zkZeðk¤k
• ykçkw-Ëu÷ðkzk{kt íkusÃkk¤u ÷qýðMknefk Lkk{f [iíÞ Ãký çktÄkÔÞwt níkwt. MkhMðíke fnuíkk
• ÷kufðkÞfk yLkwMkkh yk çktLku ðrýf ¼kEyku ßÞkt sux÷wt ÄLk ËkxðkLkku «ÞíLk fhíkk íÞktÚke íkuykuLku çk{ýwt
ÄLk {¤e ykðíkwt nkuðkLkwt fnuðkÞ Au.
• ðMíkwÃkk¤u røkhLkkh Ãkh ËuhkMkh{kt ykrËLkkÚkLke ¼ÔÞ «rík{k MÚkkÃke níke, nk÷ íÞkt {rÕ÷LkkÚkLke «rík{k Au.
• yrhrMktn Xkfwhu {nk{kíÞ ðMíkwÃkk¤ rðþu ‘Mkwf]ík MktfeíkoLk’ Lkk{f fkÔÞ håÞwt.
• frð nrhnhu þt¾Ãkhk¼ð Lkkxf h[e ðMíkwÃkk¤Lke «þrMík fhe.
• ðMíkwÃkk¤Lke rðîíMk¼kLkku {wÏÞ rðîkLk frð Mkku{uïh níkku.
• ðMíkwÃkk¤ yLku íkusÃkk¤Lkk økwhw - rðsÞMkuLkMkqrh níkk.
• ðMíkwÃkk¤Lkk ÃkíLke yLkwÃk{kyu ftfýfkÔÞLke h[Lkk fhu÷e.
y÷kWÆeLk r¾÷SLkk yk¢{ý Mk{Þu ¼ðkELkk ðuþLke þYykík

• y÷kWÆeLk r¾÷SLkk çkLLku MkhËkhkuyu Ãkkxý Ãkh [zkE fhe íÞkhu ÷qtxVkxLke «ð]r¥k ¼ðkE rðþu òýðk suðwt...
þY ÚkE økE níke. su MkkÚkku MkkÚk çknuLkku-ËefheykuLke ÷ks Ãký ÷qtxkíke níke. Ãkkxý{kt
• yMkkEíkLkk ðtþòuLke yku¤¾ : íkhøkk¤k
hnuíkk çkúkñý ¿kkríkLkk yMkkEík XkfhLkk ½hu çkkswLkk økk{{ktÚke yuf fzðk ÃkkxeËkhLke
Ëefhe fk{ yÚkuo ykðe níke. • ¼ðkELkku yÚko : ¼ðLke ðne yux÷u ¼ðLke fÚkk,
• yk ËefheLke ÷ks çk[kððk MktøkeíkLke rðãk òýíkk yMkkEík Xkfhu LkwMkhík ¾kLk yLku rstËøkeLke fÚkk.
W÷w½¾kLk ÃkkMku MktøkeíkLke çktËøke Ãkuþ fhe íÞkhu çkLLku MkhËkhkuyu ¾wþ ÚkE yMkkEík • ¼ðkE {kíkkSLkku {nk«MkkË : Wr{Þk {kíkkLkku
XkfhLku {ktøkðk fÌkwt. • ¼ðkELkku yuf {wÏÞ ðkrstºk : ¼qtøk¤
• yMkkEík Xkfhu {ktøÞw fu ykÃkLkk MkhËkhku su ËefheykuLke ÄhÃkfz fhu Au íkku {khe
• ¼ðkELkk ÃkkºkkuLku fnuðkÞ : ¾u÷iÞk
ËefheLke ÄhÃkfz ÚkkÞ Lknª. íÞkhu íÞkt Q¼u÷kt [krzÞkyu fÌkwt fu yMkkEík Xkfh íkkhu
õÞk Ëefhe Au yLku òu íkkhe Ëefhe nkuÞ íkku íkuLke MkkÚku yuf ¼kýu s{. • ¼ðkELkk {wÏÞ Ãkkºk : htøk÷ku-htøk÷e
• òu yMkkEík Xkfh íkuLke MkkÚku s{ý ÷u íkku yMkkEíkLkku Ä{o¼ú»x ÚkkÞ yLku íkuLku • ¼ðkE{kt ¼ký yLku ¼krýfk suðku ¾u÷ fhLkkh :
Lkkík{ktÚke çknkh fkZðk{kt ykðu. ¼ktz fnuðkÞk
• yMkkEík Xkfhu íku ËefheLke ÷ks hk¾ðk íkuLke MkkÚku ¼kusLk ÷eÄwt yLku yMkkEíkLkku • ¼ðkE ðuþ rþ¾ðLkkh : ðuþøkkuh
Ä{o¼ú»x ÚkÞku. çkúkñýkuyu yMkkEíkLku Lkkík{ktÚke çknkh fÞko. • ¼ðkE{kt ºký Ãkwhw»k ðuþ ¼sðu íku : {qAçktÄ
• Ä{o¼ú»x Úkíkkt nðu ¾kðkLkk VktVkt ÃkzðkLkk níkk Ãkhtíkw íku çkkswLkk økk{ ðk¤kyu
fnuðkÞ
yMkkEíkLku ðkr»kof hf{ ykÃkðkLkwt rLkrùík fÞwO. íku{ Aíkkt yMkkEíkLku rð[kh ykÔÞku
fu {VíkLkwt þwt ¾kðwt. • ¼ðkE{kt ºký †e ðuþ ¼sðu íku : fkt[r¤Þk
• su fkhýkuMkh yMkkEíku ÃkkuíkkLkk ºký MktíkkLkku MkkÚku ¼ðkE {tz¤eLke þYykík fhe. • ¼ðkE{kt zøk÷kLku fnuðkÞ : rðËq»kf
• yMkkEík Xkfhu ÷kufkuLkwt {LkkuhtsLk ÚkkÞ yLku yufLkku yuf ðuþ Ëhhkus Lk ¼sððku Ãkzu • yMkkEík XkfhLkku Mk{Þøkk¤ku : rËÕne MkÕíkLkík
íku {kxu 360 sux÷k ðuþLke h[Lkk fhe.
• su{kt MkkiÚke sqLkku ðuþ hk{ËuðÃkehLkku {LkkÞ Au.
• yk{, yMkkEík XkfhLku ¼ðkELkk rÃkíkk íkhefu yku¤¾ðk{kt ykðu Au.
¼ðkELkk òýeíkk ðuþ
• hk{ËuðÃkehLkku ðuþ, fkLk-økkuÃkeLkku ðuþ, Ítzk Íq÷ýLkku ðuþ, Au÷çkxkW, {rýçkk MkíkeLkku ðuþ, ðefku rMkMkkurËÞkLkku ðuþ, ÃkíkE hkð¤, fòuzkLkku
ðuþ, r{ÞktçkeçkeLkku ðuþ, Mk½hk suMktøkLkku ðuþ
12. Mkku÷tfe ðk½u÷k fk¤Lke rMÚkrík

hkßÞíktºk
• Mkk{kLÞ heíku hkòLkku W¥khkrÄfkh {¤íkku - {kuxk (ßÞuc)ÃkwºkLku Mkku÷tfeykuLkwt ðneðx íktºk
• hkò rçkhwË Äkhý fhíkk - Ãkh{¼èkfo, {nkhkòrÄhks, Ãkh{uïh, ºki÷kuõÞÃkk÷, rMkØ[¢ðíkeo, (32 fhý níkk)
yðtíkeLkkÚk, yr¼LkðrMkØhks, MkÃík{ [¢ðíkeo
• Mkk{tík hkò rçkhwË Äkhý fhíkk - {tz÷uïh • ykðf ¾kíkw (©efhý)
• {kuxk Mkk{tík yku¤¾kíkk - {nkhks • ¾[o ¾kíkw (ÔÞÞfhý)

• XfhkíkLkk {kr÷fkuLkwt rçkhwË - hkýf • {ktzðe ¾kíkw ({tzrÃkfkfhý)
• Mkk{tík Ãkh Lksh hk¾ðk rLk{ýqf - ËtzLkkÞf, íktºkÃkk÷ fu {tz÷uïh • xtf þk÷kfhý
• hkòLkk yrÄfkheyku{kt MkkiÚke {kuxwt MÚkkLk - {nk{kíÞ • ÿÔÞ ¼ktzkhfhý
• {nk{kíÞLke sðkçkËkhe - MktÃkqýo {wÿk ÔÞkÃkkh (©efhýkËe ¾kíkw) Mkt¼k¤ðkLkku • nrMíkþk÷kfhý
• Mkku÷tfe þkMkLkLkk ðneðx íktºkLke {krníke ykÃkíkku økútÚk - ÷u¾ÃkØrík • ©uýefhý
• hkßÞLkku {wÏÞ ðneðxe rð¼køk - {tz÷
• fkuXkh fhý (fkuckøkkhfhý)
• {tz÷Lkk {wÏÞ yrÄfkhe - {tz÷uïh
• ËVíkh ¾kíkw ({nkûkÃkx÷fhý)
• LkøkhLkku ðneðx MkkUÃkkíkku - Ãkt[fw÷ (Ãkt[{w¾)
• Ãkt[{w¾{kt Mk{kðuþ - Ãkt[fw÷, Ãkwhkurník, {nksLk, ðýÍkhk, LkkifkÃkríkyku
• Ãkt[fw÷Lkk MkÇÞkuLke rLk{ýqf - hkßÞ îkhk
• Ãkt[fw÷Lkwt fkÞo - Lkøkh Ãkt[kÞík su{ • hkßÞLke ykðfLkku {wÏÞ †kuík - s{eLk {nuMkq÷
• Mkku÷tfeLkwt {q¤ {tz¤ - MkkhMðík {tz÷ • {ktzðe økk{ Ãkh ÷uðkíke sfkíkLkwt Lkk{ - þwÕf
• ÷~fhe ¾kíkkLkku ðzku - {nkMktÄkrLkf
Mkku÷tfe þkMkLk{kt {tz÷ku
MkkhMðík fåA ÷kx LkkøkMkkrhfk ËrÄÃkÿ r¼Õ÷{k÷ MkíÞÃkwh

ÃkÚkf (ÃkÚkf{kt yLkuf økk{kuLkku Mk{kðuþ)
ðræÄo økt¼qíkk rð»kÞ Ëtnkze
Mkk{krsf rMÚkrík
• yk fk¤ Ëhr{ÞkLk rðÄðk ÃkwLk: ÷øLk «[r÷ík níkk. su{fu {tºke ðMíkwÃkk¤ yLku íkusÃkk¤ ÃkwLk: ÷øLk fhu÷e rðÄðk fw{khËuðeLkk Ãkwºk níkk.
• Mk{ksLke ytËh økw÷k{e «Úkk «[r÷ík níke.
• Mk{ksLke ytËh ÷øLk rðåAuË ytøkuLkku ‘ZkifLkÃkºk’ Lkk{u ËMíkkðus fhðk{kt ykðíkku.
• yÃkhkÄe fu ðtXu÷k fwxwtçkesLkLku hkßÞ îkhk çkrn»f]ík fhðk{kt ykðíkk. íku ytøkuLkk ËMíkkðusLku ‘fk÷kûkrhík’ fnuðkíkku.
• òu yu ÔÞrõík Mk{Þ síkk MkwÄhe òÞ íkku íku ytøkuLke ònuh{kt ¾kíkhe fhe Mk{ksLkk {wÏÞ «ðknLke ytËh ykrÚkof rMÚkrík
Mkk{u÷ fhðk ytøkuLkku ËMíkkðus ‘Wßsð÷kûkrhík’ fnuíkk.
• ‘n÷ðkn’ yuf fu íkuÚke ðÄw n¤Úke
• ðMktíkkuíMkð{kt †eyku ‘Lkð÷íkk’ Lkk{u h{ík h{íke.
¾uze þfkÞ íkux÷e s{eLk.
¼k»kk yLku r÷rÃk n÷ðknÚke s{eLk {kÃkýe Úkíke.
• hks¼k»kk MktMf]ík níke. • ¾t¼kík-[k{zkLkk Ãkøkh¾k {kxu
• «kf]ík ¼k»kk{kt siLk MkkrníÞLke h[Lkk ÚkE níke. {þnqh níkwt.
• økwshkíke ¼k»kkLkku WËT¼ð : • {wÏÞ çktËhku : ¼Y[, ¾t¼kík,
MktMf]ík «kf]ík økkisoh yÃk¼útþ økwsoh ¼k»kk sqLke økwshkíke ykÄwrLkf økwshkíke Mkku{LkkÚk, Ãkkxý. çktËhLku
• r÷rÃk : Lkkøkhe níke ‘ðu÷kfw÷’ fnuðkíkwt.
• MkkÚkoðkn - ðýòhkLkk LkuíkkLku
MÚkkÃkíÞ
MkkÚkoðkn fnuíkk.
• hksÄ{o : þiðÄ{o níkku.
• MkqÞo {trËhku : ÚkkLk (MkwhsËuð¤), rðòÃkwh(fkuxkÞfo)
• ¾uzçkúñkLkwt çkúñ{trËh
• MkkçkhfktXk rsÕ÷kLkwt ¼ðLkkÚk ÃkkMkuLkwt MkqÞo{trËh
• ðzLkøkh{kt çkúñkMkkrðºkeLkwt {trËh
• ykhkMkwh ÃkhLkwt ytçkkS {kíkkLkwt {trËh
• fwt¼kheÞkLkwt {nkðeh Mðk{eLkwt {trËh
• ËtzLkkÞf MkßsLk{tºke îkhk økehLkkh Ãkh Lku{eLkkÚkLkwt {trËh
• fýoËuð Mkku÷tfeyu [kýM{k ÃkkMku fýoMkkøkh Lkk{u s¤kþÞ çktÄkÔÞwt níkwt.
• þk{¤kSLkwt «k[eLk {trËh íkÚkk íkuLkk «ktøký{kt ykðu÷wt íkkuhýnkh nheùtÿLke [kuhe íkÚkk ÚkkLk ÃkkMkuLkwt {wrLkçkkðkLkwt {trËh
• fkuxkÞ (rsÕ÷ku : fåA)Lkwt rþð {trËh
• ÚkkLk ÃkkMkuLkwt íkhýuíkh (rºkLkuºkuïh) rþðk÷Þ
• ÃkkðkøkZLkwt ÷fwr÷þ {trËh
• ½w{÷eLkwt Lkð÷¾k {trËh
MkkrníÞ
• þwõ÷ ÞswðuoË ¼k»Þ - ykLktËÃkwh (ðzLkøkh)Lkk WÔðx îkhk (hkò • Mkk{wrÿf rík÷f - Ëw÷o¼hks
¼kusLke Mk{fk÷eLk) • MðÃLkþkMºk - søkËuð
• þkt¾kÞLk ÃkØrík - rð»ýw Ãktrzík • ÃkkÚkoÃkhk¢{ ÔÞkÞkuøk - «n÷kÆLk
• WËÞMkwtËhe fÚkk - frð MkkuD÷e (¼e{Ëuð «Úk{Lkk Mk{Þ{kt) • {kunhks - ÃkhksÞ Lkkxf - ÞþÃkk÷
• Lkerík {tshe - æÞk-rîðuË (ð]ØLkøkh-ðzLkøkhLkku) (Mkku÷tfe ðtþLkk ysÞÃkk¤Lkk {tºke)
• fýoMkwtËhe Lkkrxfk - fk~{ehe frð rçkÕný (fýoËuðLkk Mk{Þ{kt) • Mkwf]ík MktrõíkíkoLk fkÔÞ (ðMíkwÃkk¤ rðþu) - yrhrMktn Xkfwh
• ðkø¼xk÷tfkh - ðkø¼x • þt¾Ãkhk¼ð Lkkxf (ðMíkwÃkk¤Lke «þrMík) - frð nrhnh
• fÕÃk÷íkk - ytçkk«MkkË • MkwhÚkkuíMkð fkÔÞ - frð Mkku{uïh
• feríko fki{wËe fkÔÞ - frð Mkku{uïh • Mkw{ríkLkkÚk[rhík - Mkku{«¼k[kÞo

• WÕ÷k½-hk½ð Lkkxf - frð Mkku{uïh • þktríkLkkÚk[rhík, ÃkkïoLkkÚk[rhík - {krýõÞ[tÿMkqrh
• hk{þíkf - frð Mkku{uïh • ytçkz[rhík - {wrLkhíLkMkqrh
• fýko{]ík«Úkk - frð Mkku{uïh • MkBÞfíð [kuÃkkE - frð søkzw
• ËqíkktøkË AkÞk Lkkxf - frð Mkw¼x • huðtíkrøkrhhkMk - rðsÞMkuLkMkqrh (ðMíkwÃkk¤ yLku íkusÃkk¤Lkk økwhw
• çkk÷MkhMðíke - f]»ý yLku økýÃkrík ÔÞkMk níkk. çktLku ¼kEykuyu hiðíkf (røkhLkkh) Ãkh çktÄkðu÷k ËuhkMkhkuLke
• ÄkhkæðtMk - økýÃkrík ÔÞkMk rðøkík Ëþkoðíkku økútÚk)
• ©e n»koLkk Lkki»kÄeÞ {nkfkÔÞ Ãkh xefk fhLkkh • ykçkwhkMk - ÃkkÕnýÃkwºk (ðMíkwÃkk¤-íkusÃkk¤u ykçkw Ãkh çktÄkðu÷k
- Äku¤fkLkku [tzw Ãktrzík {trËhkuLke rðøkík)
• ÷e÷kðíkefnk, fnkýÞfkuMk, «{k ÷û{ - rsLkuïh Mkqrh • Lkur{LkkÚk [íkw»ÃkkrËfk (çkkh{kMke fkÔÞ) - rðLkÞ[tÿ
• ÔÞkfhý økútÚk Ãkt[økútÚke - çkwrØMkkøkhMkqrh
ðMíkwÃkk¤Lkk SðLkÃkh h[kÞu÷ økútÚkku
• É»k¼Lkur{ fkÔÞ - Mkqhk[kÞo
• ðMktíkrð÷kMk - çkk÷[tÿMkqrh
• MkwhMkwtËhe - ÄLkuïh {wrLk
• fhwýkð@kÞwØ (Lkkxf) - çkk÷[tÿMkqrh
• Lkðktøkeð]r¥kfkh íkhefu yku¤¾kLkkh - y¼ÞËuðMkqrh • Ä{koÇÞwËÞ, Mkt½Ãkrík [rhík- WËÞ«¼Mkqrh (ðMíkwÃkk÷Lke
• {nkðeh[rhík - Ëuð[tÿMkqrh («kf]ík{kt) Ä{oÞkºkkLkwt ðýoLk)
• fknkhÞýfkuMk - Ëuð[tÿMkqrh («kf]ík{kt fÚkkfkuþ) • Mkwf]ík feríko-fÕ÷kur÷Lke- WËÞ«¼Mkqrh (ðMíkwÃkk¤-íkusÃkk¤Lkk
Mkwf]íkkuLkku økwýkLkwðkË)
• ÿkuÃkËe MðÞtðh Lkkxf - rðsÞÃkk÷
• y÷tfkh{nkuËrÄ- LkhuLÿ«¼Mkqrh (ðMíkwÃkk¤Lke rðLktríkÚke)
• MktríkLkkn[rhÞ - Ëuð[tÿMkqrh
• fkfwíMÚkfur÷Lkkxf, rððufÃkkËÃk, rððuffr÷fk - LkhuLÿ «¼Mkqrh
• rMkØnu{þçËkLkwþkMkLk - yk[kÞo nu{[tÿk[kÞo • nB{eh {Ë{ËoLk (Lkkxf) - sÞrMktn Mkqhe (økwshkík Ãkh [zkE
• LkkxâËÃkoý - hk{[tÿ yLku økwý[tÿ fhíkk yÕík{þLkk hkòLku ðeÄhð÷ yLku ðMíkwÃkk¤u ÃkhksÞ ykÃÞku
• [Lÿ÷u¾k rðsÞ «fhý - Ëuð[tÿ (fw{khÃkk¤u þkft¼heLkk íkuLke rðøkík Ëþkoðíkku økútÚk)
yýkuohksLku nhkÔÞk íkuLke rðøkík)
• fnkð÷e - ¼ÿuïh Mkqrh
• íkhtøk ÷ku÷k - Lku{[tÿøkrý
• ykøk{ økútÚkkuLkk MkkiÚke {kuxk ð]r¥kfkh - {÷ÞrøkrhMkqrh
• «{kýrðãkLkku ÃkkÞku Lkk¾Lkkh - ðkËe ËuðMkqrh
• «{kýLkÞíkíðk÷kuf, MÚkkËkhíLkkfh - ðkËe ËuðMkqrh
• {wrLkMkwðúík [rhík - [tÿMkqrh
• {wrÿíkfw{wË[tÿ - Þþ[tÿ (rMkØhks sÞrMktnLkk Mk{Þ{kt ïuíkktçkh-
rËøktçkh ÃktÚk ðå[u ÚkÞu÷ku ðkËrððkË Ëþkoðíkku økútÚk)
• ¼híkuïh çkknwçkr÷hkMk - þkr÷¼ÿMkqrh
• Mkku{þíkf{kt yuf ÃkãLkk 100 yÚko fhe çkíkkðLkkh - Mkku{«¼k[kÞo
13. Mkku÷tfe ðk½u÷k fk¤Lkk Mk{fk÷eLk hkßÞku

1. [wzkMk{k
- MÚkkÃkf : økúknrhÃkw - hksÄkLke : ðtÚk÷e, ÃkkA¤Úke sqLkkøkZ
2. suXðk
Mk{fkr÷Lk hkßÞ/ ðtþ
- MÚkkÃkf : hkýf çkk»f÷Ëuð, E.Mk.989 - hksÄkLke : Äw{÷e yÚkðk ¼qíkktçk÷efk

3. økqrn÷ hkßÞ
- MÚkkÃkf : MkusfS - hksÄkLke : hkýÃkwh
4. Ík÷k hkßÞ
- MÚkkÃkf : nhÃkk÷Ëuð - hksÄkLke : Ãkkxze
- {q¤ {fhkLk «ËuþLkk hksðeLkk ðtþs níkk. suLku fýoËuð Mkku÷tfeyu ÃkkxzeLke òøkeh ykÃku÷e.
5. [k÷wõÞ hkßÞ : íkuLke ºký þk¾k níke.

1. {tøk÷5wh : MÚkkÃkf : rðsÞrMktn 2. ðMktík5wh : MÚkkÃkf : rðhrMktnËuð
3. ðkMkwËuð5wh (ðktMkËk) : MÚkkÃkf : ðkMkwËuð
- WÃkÞwoõík ºkýuÞ þk¾k Ërûký økwshkík{kt Mk¥kkYZ níke. íku fÕÞkýeLkk [k÷wõÞ íki÷Ãk-2Lkk MkuLkk5rík çkkhÃkLkk ðtþòu Au.
[wzkMk{k hkßÞ
• økúnrhÃkw {q¤hks «Úk{Lkk Mk{Þ{kt MkkuhX{kt [wzkMk{k ðtþLkk hkò økúnrhÃkwLke Mk¥kk níke. økúnrhÃkwLku {q¤hks «Úk{u ÃkhkMík
fÞko nkuðkÚke økúnrhÃkwyu Mkku{LkkÚkLkk Þkºkk¤wykuLku nuhkLkøkrík Lk ÚkkÞ íkuLke ¾kíkhe ykÃke.
• hk’õðkík íkuLkk {k{k ík¤kòLkk Wøkk ðk¤kLkk «Ëuþ Ãkh [zkE fhe níke.
• hk’ËÞkMk Mkku÷tfe hkò Ëw÷o¼hksu MkkuhX Ãkh [zkE fhe íkuLke níÞk fhe.
• hk’LkkU½ý «Úk{ çkkÃkefw hkßÞ nMíkøkík fÞwO yLku hksÄkLke ðtÚk÷eÚke sqLkkøkZ ¾Mkuze.
• hk’¾Uøkkh «Úk{ íkuykuLkk fwtðhe WËÞ{rík Mkku÷tfe hkò ¼e{Ëuð «Úk{Lkk hkýe çkLÞk yLku WËÞ{ríkyu ÃkkxýLke hkýfe ðkð çktÄkðe.
• hk’LkkU½ý çkeòu -
• hk’¾Uøkkh çkeòu suXðk hkýk LkkøkSLke {ËËÚke MkkuhXLke Mk¥kk Vhe nkÚk{kt ÷eÄe yLku rMkØhks sÞrMktnLkwt ykrÄÃkíÞ MðefkÞwO.
• hk’õðkík çkeòu fw{khÃkk¤Lku ¾tzýe ËuðkLkwt çktÄ fÞwO Ãkhtíkw ytíku Mkku÷tfe hkòykuLkwt Mkkðo¼ki{íð Mðefkhðwt Ãkzâwt.
• hk’sÞrMktn «Úk{ {n{Ë økÍLkeLkku MkuLkkÃkrík {ÞwÍÍwÆeLkLke økwshkík ÃkhLke [zkE ð¾íku íkuykuyu ¼e{Ëuð çkeòLku {ËË fhe.
• hk’hkÞrMktn -
• hk’{rnÃkk¤ çkeòu íkuykuLkk MkuLkkÃkrík [wzkMk{kyu {ktøkhku¤ yLku [kuhðkz Ãkh fçkòu fÞkuo. íkuykuLkk {]íÞw çkkË suXðkykuyu íku rðMíkkh
Vhe fçksu fÞkuo.
• hk’sÞ{÷ íkuykuLkk Mk{Þ{kt Ërûký Mkkihk»xÙLkk ðkòyku íkÚkk Ãkrù{ Mkkihk»xÙLkk suXðkykuyu íkuykuLke Mkk{u Mkíkík ÞwØ [k÷w
hkÏÞk íku{ Aíkkt MkkuhXLku Mkt¼k¤e hkÏÞwt.
• hk’{rnÃkk¤ ºkeòu fkXeykuyu íkuyku {kxu ½ýe {w~fu÷e Q¼e fhe níke.
• hk’¾Uøkkh ºkeòu fkXeykuLku Ëçkkððk Ãkøk÷k ÷eÄk Ãkhtíkw {uh MkkÚku Ëw~{Lkkðx ÚkE.
• hk’{ktzr÷f «Úk{ y÷kWÆeLk ¾÷SLkk MkiLÞyu yýrn÷kðkz Ãkh fçkòu fÞkuo. íkuykuyu «¼kMk Ãkkxý Ãkh nw{÷ku fhe {wrM÷{
yrÄfkheLku {khe Lkk¾e «¼kMk ÃkkxýLkku yrÄfkh ðkò ðÞs÷ËuðLku MkkUÃÞku.
suXðk hkßÞ
• Äq{÷e Ãkh hkýf çkk»f÷ËuðLkwt þkMkLk níkwt. su suXðk fw¤ MkkÚku MktçktrÄík Au.
• suXðkykuLku fkhýu yk rðMíkkh ßÞwüwf Ëuþ íkhefu yku¤¾kíkku.
• hkýk Mkt½S suXðkykuLke ðtþkð÷e hkýk Mkt½SÚke «kÃík ÚkkÞ Au.
• hkýk LkkøkS çkeò Äq{÷e hkßÞLkku rðMíkkh fÞkuo.
• hkýk ¼kh{÷ hk’sÞrMktnu íku{Lku økkËeyu çkuMkkzu÷.
• hkýk ¼kýS {ktøkhku¤{kt 1800 fLÞkykuLkwt ËkLk ËeÄu÷wt.
• hkýk {kunLk hk’{rnÃkk¤Lkk MkuLkkÃkrík [qzk{rýyu [kuhðkz yLku {ktøkhku¤ fçsu fÞkuo.
• hkýk LkkøkS ºkeòu -
• hkýk ðerfÞkuS ÃkkuhçktËhLkk rðMkkðkzk{kt rMkØuïh {trËh{kt hý©e rð¢{krËíÞLke {qríko fhkÔÞkLkku WÕ÷u¾ Au.
• rðsÞrMktn - Mken
• hkýk ¼kushks «Úk{ íkuLkk Mk{ÞLkku ðeMk÷Ëuð ðk½u÷kLkk {nk{kíÞ LkkøkzLkku rþ÷k÷u¾ ÃkkuhçktËh{kt Mkk[ðeLku hk¾ðk{kt ykÔÞku Au.
• hkýk hk{Ëuð «Úk{ -
• hkýk ¼kýS økwshkík{kt {wrM÷{ Mk¥kk MÚkÃkkE íÞkhu Äq{÷e{kt íkuykuLkwt þkMkLk níkwt.
økqrn÷ hkßÞ
• {ktøkhku¤Lkk rþ÷k÷u¾{kt økqrn÷ðtþLkk {q÷wfLke {krníke Au. {ktøkhku¤Lkk økqrn÷Úke y÷øk økqrn÷kuLke
• {q÷wfLkk rÃkíkkLkwt Lkk{ Mknrstøk níkwt, suyku [ki÷wõÞ hkòLkk ytøkhûkf yLku Mkkihk»xÙLkk hûkf níkk. yuf þk¾k Mkkuhk»xÙLkk ËrûkýÃkqðo{kt
• {q÷wfLkk ¼kE Mkku{hksu rÃkíkkLkk Lkk{ ÃkhÚke Mknrsøkuïh {nkËuðLkwt {trËh çktÄkÔÞwt níkwt. MÚkÃkkíkk íku «Ëuþ økkurn÷ðkz (¼kðLkøkh)
• {w÷qfLkku Ãkwºk hkýf níkku. íkhefu òýeíkku çkLÞku. su þk¾kLkk
• MkusfSLkk Ãkwºk hkýkuSyu hkýÃkwh ðMkkÔÞwt níkwt. ykãÃkwhw»k íkhefu MkusfS ÚkE økÞk.
Ík÷k hkßÞ
• Ík÷k ðtþLku {q¤ {fðký (rMktÄ)Lkku {kLkðk{kt ykðu Au.
• nhÃkk÷Ëuð yýrn÷Ãkwh ykðe íkuykuyu fýoËuð Mkku÷tfeLkku yk©Þ «kÃík fÞkuo níkku. nhÃkk÷ËuðLke Mk¥kk Ãkkxze{kt níke, íkuLkku
yuf ðtþ ÷ªçkze{kt Ãký MÚkÃkkÞku.
• Mkktík÷S Mkktík÷Syu çkLkkMkfktXk{kt Mkktík÷Ãkwh ðMkkÔÞwt níkwt.
[k÷wõÞ hkßÞ
• ÷kx yux÷u Ërûký økwshkík{kt [k÷wõÞkuLke 3 þk¾kyku níke.
• yuf þk¾kLke þYykík fÕÞkýeLkk [k÷wõÞ Lkhuþ íki÷Ãk çkeòLkk MkuLkkÃkrík çkkhÃkÚke ÚkE. íku çkkhÃÃkLku [k{wtzhksu ÞwØ{kt nkh ykÃke níke.
çkkhÃkLkk Ãkwºk økkurøøkhks ÷kxLkku fçòu ÃkkAku {u¤ÔÞku.
• økkurøøkhksLkk Ãkwºk feríkohks Ëw÷o¼hksu ÷kxLkku fçòu ÃkkAku ÷eÄku Ãkhtíkw xqtf Mk{Þ{kt feríkohksu ÷kx Ãkhík {u¤ÔÞwt.
• yk þk¾kLkk feríkohksLkk Ãkwºk ðíMkhksLke «uhýkÚke frð MkkuÊZ÷u WËÞMkwtËhe fÚkkLke h[Lkk fhe níke.
• rðsÞrMktn Lkk{f ÔÞrõíkyu {tøk÷ÃkwhLku hksÄkLke çkLkkðe íÞkt swËe yuf [k÷wõÞ þk¾kLke MÚkkÃkLkk fhe.
• yk ðtþLkk ðkMkwËuðLkk Lkk{ ÃkhÚke ðkMkwËuðÃkwh (ðktMkËk) ðMÞwt nþu íku{ fnuðkÞ Au.
• çkeS þk¾kLkk ðehrMktnËuðLkk Ãkwºk f]»ýËuðu {tøk÷Ãkwhe{kt ÃkkuíkkLke swËe þk¾kLke MÚkkÃkLkk fhe.
14. økwshkík{kt rËÕne MkÕíkLkík

¼khík{kt ÚkÞu÷k {wrM÷{ yk¢{ýku
1. ykhçk yk¢{ýku 2. íkwfo yk¢{ýku 3. {w½÷ yk¢{ýku
7{eÚke 8{e MkËe Ëhr{ÞkLk 10Úke 12 MkËe Ëhr{ÞkLk E.Mk.1526{kt
Mkki«Úk{ ykhçkkuyu Úkkýu Ãkh {n{Ë økÍLkeyu ¼khík 5h 17 yk¢{ý fÞko. ÃkkýeÃkíkLkk «Úk{ ÞwØ{kt çkkçkhu
yk¢{ý fÞwO ÷kuËe ðtþLkk Eçkúkrn{ ÷kuËeLku
{n{Ë økÍLke MkkÚku ¼khík ykðLkkh nkh ykÃke ¼khík{kt {w½÷
{n{Ë rçkLkfkMke{u rMktÄ Ãkh EríknkMkfkh y÷çkhwLke níkku suLke f]rík Mkk{úkßÞLke MÚkkÃkLkk fhe.
yk¢{ý fÞwO rfíkkçk-W÷-rnLË (¼kíkLke þkuÄ) LkkUÄÃkkºk Au.
økwsoh «ríknkhkuLkk Ãkhk¢{u {nt{Ë ½kuhe ({q¤ Lkk{ þknçkwÆeLk ½kuhe)yu Mkki«Úk{
ykhçkkuLku rMktÄÚke ykøk¤ ðÄðk {w÷íkkLk Ãkh yk¢{ý fÞwO.
Lk ËeÄk.
{nt{Ë ½kuheyu E.Mk.1178{kt økwshkík 5h [zkE fhe
{nt{Ë ½kuheLkk økw÷k{ fwíçkwÆeLk yiçkfu rËÕne MkÕíkLkíkLke MÚkkÃkLkk fhe su{kt «Úk{ ðtþ ÚkÞku økw÷k{ ðtþ.
rËÕne MkÕíkLkíkLke Mk{s yLku íkuLkk {wÏÞ þkMkfku
1. økw÷k{ ðtþ 2. ¾÷S ðtþ 3. íkw½÷f ðtþ 4. MkiÞË ðtþ 5. ÷kuËe ðtþ
MÚkk5f - fwíçkwÆeLk yiçkf MÚkkÃkf - øÞkMkwÆeLk íkw½÷f MÚkk5f - çkn÷ku÷ ÷kuËe

ytrík{ þkMkf - fifwçkkË ytrík{ þkMkf - LkkMkwhwÆeLk {nt{Ë íkw½÷f ytrík{ þkMkf - Eçkúkrn{ ÷kuËe
MÚkk5f - s÷k÷wÆeLk ¾÷S MÚkk5f - ¾esh¾kLk
ytrík{ þkMkf - ¾wþhku þkn ytrík{ þkMkf - y÷kWÆeLk yk÷{þkn
økwshkík{kt {wrM÷{ Mk¥kkLkk {wÏÞ yk¢{ýku.

ðtþ þkMkf yk¢{ý
• {iºkf rþ÷krËíÞ Mkkík{ku ykhçkku
• Mkku÷tfe ¼e{Ëuð «Úk{ {nt{Ë økÍLke
• Mkku÷tfe {q¤hks çkeòu ({kíkk- LkkrÞfkËuðe) {nt{Ë ½kuhe
• Mkku÷tfe ¼e{Ëuð çkeòu - {nt{Ë ½kuheLkku Mkqçkku fwíçkwÆeLk (E.Mk.1194)
- {nt{Ë ½kuheLkku Mkqçkku fwíçkwÆeLk (E.Mk.1197)
• ðk½u÷k fýoËuð ðk½u÷k - yÕ÷kWÆeLk ¾÷SLkk MkuLkkÃkrík LkwMkhík¾kLk yLku W÷w½ ¾kLk
- yÕ÷kWÆeLk ¾÷SLkk MkuLkkÃkrík srn{ yLku Ãkt[{Lke
• økwshkíkLke Mðíktºk MkÕíkLkík çknkËwhþkn nw{kÞw
• økwshkíkLke Mðíktºk MkÕíkLkík {wÍ^Vhþkn ºkeòu yfçkh
økwshkík{kt rËÕne MkÕíkLkík
y÷kWÆeLk r¾÷S ík½÷¾ ðtþ

MÚkkÃkf : øÞkMkwÆeLk ík½÷¾
y÷kWÆeLk r¾÷SLkk MkhËkh LkwMkhík¾kLk yLku
W÷w½¾kLku yLku íÞkhçkkË sne{ yLku Ãkt[{Lkeyu R.Mk.1398{kt íki{wh÷tøku rËÕne MkÕíkLkík
økwshkík WÃkh [zkE fhe Ãkh yk¢{ý fÞwO su{kt rËÕne MkÕíkLkíkLkku
Lkkþ ÚkÞku yLku LkkMkwYÆeLk {nt{Ë ík½÷¾,
ík½÷¾ ðtþLkku ytrík{ þkMkf çkLÞku
økwshkík E.Mk. 1304{kt rËÕne MkÕíkLkík{kt ¼éÞwt
LkkMkwYÆeLk {nt{Ë ík½÷¾Lkku økwshkíkLkku Mkwçkku

økwshkíkLkku «Úk{ {wrM÷{ Mkwçkku yk÷Ãk¾kLk
ÍVh¾kLk
(y÷kWÆeLk r¾÷SLkku çkLkuðe)
R.Mk.1403{kt ÍVh¾kLku økwshkík{kt

Mðíktºk MkÕíkLkíkLke MÚkkÃkLkk fhe
: òý ¾kíkh :
ÃkÈkðík økútÚkLkk h[rÞíkk - {rÕ÷f {wnB{Ë òÞMke (E.Mk. 1540) R.Mk.1404{kt ÍVh¾kLkLkk 5wºk
yðrÄ ¼k»kk{kt, [kuÃkkE þi÷e{kt íkkíkkh¾kLku ÃkkuíkkLku økwshkíkLke Mðíktºk
MkÕíkLkíkLkku «Úk{ MkwÕíkkLk ònuh fÞkuo
økwshkík{kt ¾÷S ðtþ

• rËÕne MkÕíkLkíkLkk MkwÕíkkLk y÷kWÆeLk ¾÷Syu MkuLkkÃkrík {÷uf • økwshkíkLkku «Úk{ {wrM÷{ ðneðxËkh - Mkhðh¾kLk (E.Mk.1299)
LkwMkhík¾kLk yLku W÷w½¾kLkLku økwshkík {kuf÷e økwshkík Ãkh rðsÞ • økwshkíkLkku «Úk{ {wrM÷{ Mkqçkku - y÷Ãk¾kLk (E.Mk.1304)
{u¤ÔÞku.
• fýoËuð ðk½u÷k LkkMke Aqxíkk çktLku MkhËkhkuyu økwshkík Síke Mkku{LkkÚk {trËh æðMík fÞwO.
• {wrM÷{ku økwshkík{kt fkÞ{e Mk¥kk MÚkkÃke þõÞk Lknª fkhý fu fýoËuð ðk½u÷kyu Vhe økwshkík fçsu fÞwO níkwt.
• yÕ÷kWÆeLk ¾÷SLkk MkuLkkÃkrík srn{ yLku Ãkt[{Lkeyu økwshkík Ãkh yk¢{ý fhíkk økwshkík{kt hksÃkqík Mk¥kkLkku ytík ÚkÞku.
• yÕ÷kWÆeLk ¾÷Syu Ãknu÷k økwshkík{kt ðneðxËkh íkhefu Mkhðh¾kLkLke rLk{ýqf fhe níke Ãkhtíkw íÞkhçkkË økwshkíkLkk Mkqçkk ÃkËu yux÷u fu
LkkrÍ{ íkhefu {÷uf MktshLku y÷Ãk¾kLkLkku r¾íkkçk ykÃke rLk{ýqf fhe.
økwshkík{kt Mkqçkk y÷Ãk¾kLk rðþu...

• y÷Ãk¾kLkLkk Mkqçkk ÃkËu økwshkík{kt þktrík MÚkÃkkE íku{s íkuLke WËkhLkeríkLku fkhýu íku «ò{kt r«Þ ÚkÞku níkku.
• E{khíkku çkktÄðkLkku þku¾eLk nkuðkÚke íkuýu Ãkkxý{kt yrËLkk {rMsË çktÄkðe níke.
• íkuýu E.Mk.1312-13{kt siLk ðu5khe Mk{hk þknLku þuºkwtsÞ Ãkðoík Ãkh siLk {trËhkuLkk rsýkuoØkhLke Ãký ÃkhðkLkøke ykÃke.
• {r÷f fkVqhLkk fkhýu yÕ÷kWÆeLk ¾÷Syu rðïkMkw MkhËkh y÷Ãk¾kLkLku rËÕne Ãkhík çkku÷kÔÞku yLku íÞkt y÷Ãk¾kLkLkwt ¾qLk ÚkÞwt.
Mkqçkku LkkrÍ{ f{÷wÆeLk økwøko rðþu..

• økwshkík{kt çk¤ðk¾kuhkuyu íkuLke níÞk fhe yLku íkuLkk Mk{Þ{kt s yÕ÷kWÆeLk ¾÷S Ãký {]íÞw ÃkkBÞku.
yLÞ Mkqçkk
• yuLkw÷ {w÷f {wÕíkkLke • rËLkkh ÍVh¾kLk • {r÷f VwMkk{wÆeLk • ðrnËwÆeLk fwhuþe
• ¾wþhku þkn - íku ¾÷S ðtþLkku ytrík{ Mkw÷íkkLk Au. ¾wþhku þknLku nkh ykÃke økkrÍ {r÷f øÞkMkwÆeLk íkw½÷f rËÕne MkÕíkLkík{kt íkw½÷f ðtþLke
MÚkkÃkLkk fhe rËÕneLke økkËeyu çkuMku Au.
økwshkík{kt íkw½÷f ðtþ

• íkw½÷f þkMkLk Ëhr{ÞkLk Mkw÷íkkLk {wnB{Ëþkn íkw½÷fLkk Mk{Þ{kt rËÕne MkÕíkLkíkLkku rðfkMk ÚkÞku Ãkhtíkw Mkqçkk {wfrçk÷ rík÷tøkeLkk þkMkLk{kt
økwshkík{kt çk¤ðku Vkxe LkeféÞku.
íkw½÷f ðtþLkk Mkqçkk
• íkkswÆeLk íkw½÷f
• {nt{Ë þhVw {wÕf y÷Ãk¾kLk
• {wfrçk÷ rík÷tøke : íkuLkk Mk{Þ{kt ykr£fLk «ðkMke EçLkçkíkwíkk økwshkík «ðkMku ykÔÞku yLku ¾t¼kík, fkðe, økktÄkh, Ãkeh{çkux suðk
MÚk¤kuLkk ÃkkuíkkLkk «ðkMk ð]íkktík{kt ð¾ký fÞko Au.
• {wEÍÍwÆeLk
• rLkÍk{ W÷{wõík
økwshkík{kt çk¤ðku
• E.Mk.1340-50Lke ðå[u økwshkík{kt rËÕne MkÕíkLkík rðhwØ çk¤ðku Vkxe Lkef¤u Au yLku çk¤ðk¾kuh Lkuíkk {÷uf íkwøke Lkk{f y{eh nkuÞ Au.
• yk{ Mkw÷íkkLk {nt{Ë íkw½÷f òíku çk¤ðku Ëçkkððk økwshkík Ãkh yk¢{ý fhu Au.
• Mkw÷íkkLk {nt{Ë íkw½÷fu ¼kðLkøkh ÃkkMku ykðu÷k Ãkeh{çkuxLkk hksðe {ku¾zkS økkurn÷Lku nhkÔÞk nkuÞ íkuðwt {LkkÞ Au.
rVhkusþkn íkw½÷fLkk Mkqçkk rðþu...
• rLkÍk{ W÷{wÕf • VÍh¾kLk þhMke • ËrhÞk¾kLk • þBMkwÆeLk Ëk{ÄkLke • Vnoíkw÷ {wÕf
- Vnoíkw÷ {wÕf yLku EzhLkk hkð hý{÷SLkk ÞwØ{kt MkqçkkLke ¼Þtfh nkhLkwt ðýoLk frð ©eÄh ÔÞkMku hý{÷ AtË{kt MkwtËh heíku fÞwO Au.
- LkkrÍ{ Vnoíkw÷ {wÕf ÍVh¾kLkLku økwshkíkLke Mk¥kk Lk MkkUÃkíkk ÍVh¾kLk økwshkík Ãkh yk¢{ý fhe Vnoíkw÷Lku {khe Lkk¾e íku{s rËÕne MkÕíkLkík
ðíke økwshkíke Mk¥kk Mkt¼k¤u Au. íkuLke ÞwØLke Sík{kt ÍVh¾kLk SíkÃkwh økk{ ðMkkðu Au.
íkw½÷f ðtþLkku ytrík{ Mkw÷íkkLk LkkMkwhwÆeLk {nt{Ë íkw½÷f
• LkkMkwhwÆeLk {nt{Ë íkw½÷fLkku økwshkíkLkku Mkqçkku (LkkrÍ{) ÍVh¾kLk níkku.
• su ÍVh¾kLk {qríkoÃkqòLkku fèh rðhkuÄe nkuðkLkk fkhýu íkuýu Mkku{LkkÚk{kt çkkËþkne Úkkýw {qõÞwt yLku íkuLkku ðneðx hMkw÷¾kLkLku MkkUÃÞku.
• Mkku{LkkÚk {trËh{kt ðÄw {kºkk{kt rnLËw Þkºkk¤wyku ¼uøkk Lk ÚkkÞ íkuðku ykËuþ ÍVh¾kLku hMkw÷¾kLkLku {kuf÷kÔÞku. hMkw÷¾kLku Mkku{LkkÚk {trËh{kt
Ë¾÷økehe þY fhíkk hku»ku ¼hkÞu÷k ÷kufkuyu hMkw÷¾kLkLku íkuLkk fwxwtçk yLku {kýMkku MkkÚku {khe LkkÏÞku.
• ÍVh¾kLkLku Mkku{LkkÚk {trËhLkku ¼tøk fhðkLke EåAk níke íkuÚke íku Vkis ÷E Mkku{LkkÚk Ãkh [ze ykðu Au.
n{ehS økkurn÷Lke þneËe...

• íku Mk{Þu y{hu÷eLkk yhrX÷kLkk hksðe ¼e{S økkurn÷Lku ËwËkS, yhsýS yLku n{ehS yu{ ºký fwtðh níkk. su{kt yhrX÷k yLku ÷kXeLke
økkËe ËwËkS, økZk¤eLke økkËe yhsýS yLku Mk{rZÞk¤kLke økkËe n{ehS Mkt¼k¤íkk níkk.
• ÍVh¾kLkLke Mkku{LkkÚk Ãkh [zkELke ðkík Mkkt¼¤íkk n{ehSyu íkuLkk 200 çkr¤Þk ¼uhw MkkÚku Mkku{LkkÚkLke Mk¾kíku sðkLkwt Lk¬e fÞwO íÞkt ðå[u
økehLkk Mkkðs økýkíkk ðuøkzk ¼e÷ {éÞk yLku ðuøkzk ¼e÷ Ãký 300 çkknwykuLku MkkÚku ÷E Mkku{LkkÚkLke hûkk fhðk n{ehS MkkÚku ÚkÞk.
• 10 rËðMk sux÷ku ÷ktçkku Mk{Þ n{ehS økkurn÷u {ËkoLkøkeÃkqðof ÍVh¾kLkLkk MkiLÞLku n[{[kðe LkkÏÞwt níkwt Ãkhtíkw ytíku n{ehS yLku ðuøkzk
¼e÷ þneË ÚkÞk yLku ÷k¾çkkEyu {hrþÞk økkÞk níkk.
• yk{ Mkku{LkkÚk {trËhLke çknkh ðuøkzkSLke yLku {trËhLkk {uËkLk{kt çkhkuçkh rþðr÷tøkLke Mkk{u n{ehS økkurn÷Lke Ëuheyku ykðu÷e Au.
økwshkík{kt Mðíktºk MkÕíkLkíkLke MÚkkÃkLkk fE heíku ÚkE ?

¼khík økwshkík
íkw½÷f ðtþ
økwshkík{kt Mkqçkku (LkkrÍ{) ÍVh¾kLk
Mkw÷íkkLk LkkMkwhwÆeLk {nt{Ë íkw½÷f (íku {q¤ hksMÚkkLkLkku níkku.)
E.Mk.1398{kt íki{wh÷tøku ¼khík 5h [zkE

fhíkk rËÕne MkÕíkLkík ðuh rð¾uh ÚkE yLku rËÕne MkÕíkLkík{kt fkuE Mkw÷íkkLk Lk hnuíkk
LkkMkwhwÆeLk {nt{Ë íkw½÷f ðtþLkku AuÕ÷ku E.Mk.1403{kt ÍVh¾kLk yLku íkuLkk Þwðk 5wºk
Mkw÷íkkLk çkLÞku. íkkíkkh¾kLk økwshkík{kt rËÕne MkÕíkLkíkÚke y÷øk
Mðíktºk MkÕíkLkík MÚkkÃkðkLkku rð[kh fhe Mðíktºk
MkÕíkLkíkLke MÚkkÃkLkk fhu Au.
íki{wh÷tøkLkk ¼ÞkLkf yk¢{ýÚke
E.Mk.1398-1414 MkwÄe ¼khík{kt fkuE
çkkËþkn fu Mkw÷íkkLk fu hkòLkwt þkMkLk LkÚke. çkehÃkwh {wfk{u E.Mk.1403{kt MÚk5kÞu÷e
økwshkíkLke Mðíktºk MkÕíkLkíkLkk «Úk{ Mkw÷íkkLk
ÍVh¾kLkLkku Ãkwºk íkkíkkh¾kLk çkLku Au.
E.Mk.1414{kt íki{wh÷tøkLkku MkuLkk5rík
¾esh¾kLk rËÕne MkÕíkLkík{kt MkiÞË
ðtþLke MÚkkÃkLkk fhu Au. E.Mk. 1404{kt íkkíkkh¾kLk {nt{Ëþkn «Úk{
Lkk{ Äkhý fhe økkËeyu ykðu Au.
rËÕne MkÕíkLkík{kt ðneðxíktºk

ðneðx íktºk
fuLÿLke Mk¥kk nuX¤Lkku rðMíkkh rsíkkÞu÷k ykr©ík hksðeykuLkku «Ëuþ
rðMíkkh Ãkh LkkrÍ{ {khVíku ytfwþ hkßÞ{kt MðíktºkÃkýu ðneðx [÷kðíkk, su{kt Mkqçkk
níkku, íku rËÕneLke Mkq[Lkk «{kýu nMíkûkuÃk Lk fhíkk Ãkhtíkw MkqçkkykuLku ¾tzýe ¼hðe Ãkzíke.
ðneðx [÷kðíkk.
• økwshkík{kt Ãkkxý ðneðxe fuLÿLkwt {wÏÞ rçktËw níkwt.

• «kËurþf rð¼køkku rþ¬ Lkk{u yku¤¾kíkk. íkuLkku ðzku rþfËkh fnuðkíkku.
• LkkLkk{kt LkkLkwt yuf{ ‘økúk{’ fnuðkíkwt yLku LkkLkk økk{kuLkk Mk{qnLku ‘Ãkhøkýk’ fnuðkíkwt.
• ÃkhøkýkLkk yrÄfkheyku ykr{÷, {wþrhV, fkhfwLk, fkLkwLkøkku ðøkuhu Lkk{Úke yku¤¾kíkk níkk.
Äkr{of rMÚkrík
• þið Ä{oLkku yMík ÚkÞku Ãkhtíkw þkõík Mkt«ËkÞ Äe{u Äe{u ÔÞkÃkf çkLÞku yLku ði»ýð Ä{oLkk nðu÷e {trËhku Ãký ÷kufr«Þ çkLkíkk síkkt níkk.
çkktÄfk{
• Mkqçkk ÍVh¾kLku QLkk yLku fÃkzðts{kt {rMsË çktÄkðe ò{u {rMsVLkku {ktøkhku¤{kt ÃkkÞku LkkÏÞku.
• ¾t¼kík{kt Mkqçkk y÷Ãk¾kLkLkk Mk{Þ{kt WfuþðtþLkk þknw suMk÷u yrsíkËuð ríkÚkOfhLkwt {trËh çktÄkÔÞwt yLku Ãkkxý{kt þktríkLkkÚkLkwt [iíÞ çktÄkÔÞwt.
• {nuMkkýkLkk rðòÃkwhLkk çkkuhw{kt YÃkuïh {nkËuðLkk {trËhLkku rsýkuoØkh ÚkÞku.
• yÞkuæÞkLkk hksÃkqík ¾qtËwyu yýrn÷Ãkwh Ãkkxý{kt yknzuïh
{nkËuðLkk rþðk÷ÞLkku rsýkuoØkh fhkÔÞku. rËÕne MkÕíkLkíkLkk ¾kíkkyku
• yk Mk{Þ{kt {rMsËku çkktÄðkLke «ð]r¥kLku ðuøk {éÞku. ¾kíkw nkuÆku
• rËÕne MkÕíkLkík Mk{ÞLke {rMsËku Ãkux÷kË, ¾t¼kík, ¼Y[ yLku • Mk{økú ÃkhøkýkLkwt fkÞo ykr{÷
{ktøkhku¤Úke {¤e ykðe Au. • fh W½hkððkLkwt fkÞo {wþrhV
• Ãkux÷kË{kt çkkçkk yswoLkþknLke ËhøkknLku LkkUÄÃkkºk {LkkÞ Au. • ÃkkuíkkLkk rð¼køkLke LkkUÄ hk¾ðkLkwt fkÞo fkhfwLk
• {n{q÷ y÷ yLkMkkhe Lkk{f ðuÃkkheyu E.Mk.1300{kt ¾t¼kíkLkk ËrhÞk • ¾uíke rð»kÞf sðkçkËkhe fkLkwLkøkku
LkSf swB{k {rMsË (yk¾e ÃkÚÚkhLke E{khík) çktÄkðe níke, ykx÷e • økk{Lke Ëhuf {krníke ykÃkLkkh [kiÄhe
{kuxe {rMsË Mkkihk»xÙ{kt {ktøkhku¤ rMkðkÞ yLÞ õÞk òuðk {¤e LkÚke. • økk{Lkku sðkçkËkh yrÄfkhe {w¾e
• ¼Y[{kt ò{e {rMsË níke ytøkúuòu íkuLkku WÃkÞkuøk MkiLÞ hk¾ðk fhíkk níkk. • økk{Lku {nuMkq÷ ¼hðkLke hf{Lkku rnMkkçk hk¾Lkkh Ãkxðkhe
• Äku¤fk{kt rn÷k÷¾kLk Lkk{Lkk MkhËkhu rn÷k÷¾kLkLke {rMsË çktÄkðe • LkkLkk-{kuxk Í½zkykuLkku rLkfk÷ fkÍe
níke su ¼Y[Lke {rMsËLku {¤íke ykðu Au.
• {ktøkhku¤Lke ò{e {rMsË rVhÍþkn íkw½÷fLkk Mk{Þ{kt çktÄkE nkuðkLkwt {LkkÞ Au. {ktøkhku¤Lke yk {rMsËLku y{ËkðkËLke swB{k {rMsË
MkkÚku Mkh¾kðkÞ Au.
• {ktøkhku¤ Vhíku fkux yLku ytËhLkku rfÕ÷ku Mkqçkk {wÍ^Vh¾kLkLkk Mk{Þ{kt fkuxðk÷ {r÷f {wMkkyu çktÄkÔÞku nkuðkLkwt fnuðkÞ Au.
MkkrníÞ
• «çktÄr[tíkk{ýe - {uhwíkwtøkMkqrh (ðZðký{kt hneLku E.Mk.1305{kt W¥k{ økútÚkLke h[Lkk fhe su{kt [kðzk ðtþÚke Mkku÷tfe hkòyku íkÚkk
ðMíkwÃkk¤Lkk [rhºkLke çkkçkíkku ËþkoðkÞu÷e Au. feríkofki{wËe{ktÚke &÷kufLkku Ãký Mk{kðuþ ÚkÞku Au.)
• {ktzr÷f {nkfkÔÞ, øktøkËkMk «íkkÃkrð÷kMk Lkkxf - Ãktrzík øktøkkÄh ([ktÃkkLkuh{kt hneLku)
• søkzw[rhºk - MkðkoLktË Mkqrh • Lkkr¼LktËLk rsLkkuîkh «çktÄ - f¬kMkqrh (fktshfkux{kt hneLku)
• MÚkrðhkð÷e - {uhwíkwtøkk[kÞo • ¼økðíke ¼køkðík yLku Eïhe AtË - ©eÄh ÔÞkMk
• hksrðLkkuË {nkfkÔÞ - frð WËÞhks (y{ËkðkË{kt hneLku) • fkLnzu «çktÄ - frð ÃkÈLkk¼ (Ík÷kuh{kt hneLku)
• rðrðÄ íkeÚkofÕÃk - rsLk«¼ • ðMíkwÃkk÷ {nkíBÞ - rsLkn»koøkrý
• Mkku{Mkki¼køÞ fkÔÞ - «ríkck Mkku{ • søkzw[rhík - MkðkoLktËMkqrh
• Ãk]Úðe[tÿ[rhík - {krýõÞ[tÿMkqrh
15. økwshkíkLke Mðíktºk MkÕíkLkík (E.Mk.1403-1573)

• E.Mk.1398{kt íki{wh÷tøkLkk yk¢{ýÚke rËÕne MkÕíkLkík ¾uËkLk-{uËkLk ÚkE • Mðíktºk MkÕíkLkíkLkk MÚkkÃkf - ÍVh¾kLk (E.Mk.1403)
síkkt íkuLkku ÷k¼ ÷E LkkMkwhwËeLk {nt{Ë íkw½÷fLkk Mkqçkk ÍVh¾kLku • Mðíktºk MkÕíkLkíkLkku «Úk{ Mkw÷íkkLk - íkkíkkh¾kLk (E.Mk.1404)
økwshkík{kt rçkhÃkwh {wfk{u Mðíktºk MkÕíkLkíkLke E.Mk.1403{kt MÚkk5Lkk fhe. • Mðíktºk MkÕíkLkíkLkk ¾hk MÚkkÃkf - çkkËþkn yn{Ëþkn
• rËÕne MkÕíkLkíkLke yk ÃkrhrMÚkríkLku fkhýu yLÞ Mkqçkkyku Ãký Mðíktºk heíku þkMkLk fhðk ÷køÞk.
{wnB{Ëþkn «Úk{ (íkkíkkh¾kLk- E.Mk. 1403-04) {wnB{Ë þkn «Úk{ (E.Mk.1403Úke 1404)
(íkkíkkh¾kLk)
• {wnB{Ëþkn «Úk{ Lkk{ Äkhý fhe íkkíkkh¾kLku ÃkkuíkkLku E.Mk.1404{kt Mðíktºk MkÕíkLkíkLkku
«Úk{ Mkw÷íkkLk ònuh fÞkuo. E.Mk.1403{kt Mðíktºk MkÕíkLkík MÚk5kíkk nS Mkw÷íkkLk ònuh
{wÍ^Vhþkn «Úk{ (E.Mk.1407Úke 1411)
ÚkÞu÷ Lknkuíkku.
(ÍVh¾kLk)
• {wnB{Ëþkn «Úk{ (íkkíkkh¾kLk)Lku rËÕne Ãkh yk¢{ý fhðkLke íkk÷kðu÷e ÚkE Ãkhtíkw rÃkíkk
ÍVh¾kLku rËÕne Ãkh yk¢{ý Lk fhðk Mk{òÔÞku íkuÚke rÃkíkk ÍVh¾kLkLku fuË fhe ÃkkuíkkLku
Mkw÷íkkLk ònuh fÞkuo. yn{Ëþkn «Úk{ (E.Mk.1411Úke 1442)
• rËÕne Ãkh yk¢{ý fhðkLke íkiÞkhe{kt rþLkkuh MÚk¤u yfk¤u {]íÞw ÃkkBÞku íkuÚke íkuLkku rÃkíkk
ÍVh¾kLk økwshkíkLkk çkeò Mkw÷íkkLk çkLÞk yLku íkkíkkh¾kLkLku LkkMkwhwÆeLk yn{Ëþkn Lkk{u fwíkwçkwÆeLk yn{Ëþkn(E.Mk.1451Úke
Ãkwºk níkku. 1459) (yn{Ëþkn çkeòu)
{wÍ^Vhþkn «Úk{ (ÍVh¾kLk - E.Mk. 1407-1411) ËkWË¾kLk (1459)

• {wnB{Ëþkn «Úk{ (íkkíkkh¾kLk)Lkwt yfk¤u {]íÞwt Úkíkk ÍVh¾kLk {wÍ^Vhþkn «Úk{ økkËeyu
ykÔÞku Ãkhtíkw ð]ØkðMÚkkLkk fkhýu ÞkuøÞ ðneðx [÷kðe þõÞku Lkne, suykuLku økwshkíkLke {n{qËþkn çkuøkzku (E.Mk.1459-1511)
Mðíktºk MkÕíkLkíkLkk MÚkkÃkf {LkkÞ Au.
• ÷kufðkÞfk yLkwMkkh íkkíkkh¾kLkLkk Ãkwºk yLku {wÍ^Vhþkn «Úk{ (ÍVh¾kLk)Lkk Ãkkiºk {wÍ^Vhþkn çkeòu (E.Mk.1511Úke 1526)
LkkMkwhwÆeLk yn{ËþknLke fkLk ¼t¼uhýe ÚkE fu íkkhk rÃkíkk íkkíkkh¾kLkLku íkkhk ËkËk
ÍVh¾kLkLku Lksh fuË fhkÔÞk nkuðkÚke íkkhk ËkËk ÍVh¾kLku íkkhk rÃkíkk íkkíkkh¾kLkLke níÞk rMkftË þkn (E.Mk.1526)
fhkðe ËeÄe níke. yk ðkíkLku æÞkLku ÷E LkkMkwhwÆeLk yn{Ëþknu íkuLkk ËkËk {wÍ^Vhþkn
«Úk{ (ÍVh¾kLk)Lku Íuh¾ku ÃÞk÷ku ykÃÞku yLku ÍVh¾kLkLkwt yðMkkLk Úkíkkt økkËeyu
{wnB{Ë þkn çkeòu (E.Mk.1526)
E.Mk.1411{kt LkkMkwhwÆeLk yn{Ëþkn ykÔÞku.
yn{Ëþkn «Úk{ (E.Mk.1411-1442) çknkËwh þkn (E.Mk.1526-1537)
• íku 19 ð»koLke ðÞu Mk¥kk 5h ykÔÞku níkku.

{wnB{Ëþkn ºkeòu (E.Mk.1537)
• íku Mk{Þu hksÄkLke Ãkkxý níke yLku íku Lkðe hksÄkLkeLke þkuÄ{kt níkku.íÞkhu fýoËuð Mkku÷tfeyu
ðMkkðu÷k fýkoðíke Lkøkh Ãkh íkuLke Lksh Ãkze yLku fýkoðíkeLkøkhLku yn{ËkçkkË Lkk{ ykÃke
MknwÆeLk {n{wËþkn ºkeòu (1537-1554)
Lkðe hksÄkLke íkhefu ÃkMktË fÞwO.
• yk{ [kðzk ðtþLkk ðLkhks [kðzkÚke [k÷e ykðíke økwshkíkLke hksÄkLke yýrn÷ðkz
yn{Ëþkn ºkeòu (1554-1561)
ÃkkxýÚke nðu hksÄkLke yn{ËkçkkË çkLke.
• çkkËþknu Mkkihk»xÙ, {k¤ðk, Ezh, {uðkz «Ëuþ Ãkh Mk¥kk s{kðe níke. {wÍ^Vhþkn ºkeòu (1561-1573)
çkkËþkn yn{Ëþknu ðMkkðu÷k Lkøkh (y{ËkðkË yLku yn{ËLkøkh)

y{ËkðkËLkku sL{ rËðMk - 26 Vuçkúwykhe, 1411
yn{ËkçkkË (y{ËkðkË) þnuhLku ykçkkË çkLkkððkLkk nuíkwÚke õÞkhuÞ

Lk{ks Lk Ãkkze nkuÞ íkuðk 4 yn{ËLkk nMíku
÷kufðkÞfk yn{ËkçkkËLkku 5kÞku Lkk¾ðkLkku rð[kh fÞkuo.
çkkËþknu yk þnuhLku hksÄkLke íkhefu ÃkMktË fÞwO
4 yn{Ë
íku ÃkkA¤ yuf MkMk÷kLku fqíkhk ÃkkA¤ Ëkuzíkwt òuE
- çkkËþkn yn{Ëþkn Ãkkuíku
yuf LkkLkw «kýe {kuxk «kýe Ãkh nw{÷ku fhu Au
- Mktík þu¾ yn{Ë ¾xwøkts çkûk (çkkËþkn
íku{ òýe ðeh¼qr{ íkhefu yk fýkoðíkeLkøkh
yn{ËþknLkk økwhw)
rðMíkkhLke ÃkMktËøke fhe. fnuðík : sçk fw¥ku Ãku
- yn{Ë Íw÷ (ÃkkxýLkku fkÍe)
MkMMkk ykÞk íkçk çkkËþknLku Lkøkh çkMkkÞk.
- {÷uf yn{Ë (ÃkkÞku Lkkt¾ðk{kt çkkh
÷kufðkÞfk çkkçkykuLkku nkÚk Ãký níkku)
çkkËþknu íkuLku hnuðk {kxu hksøkZ yux÷u ¼ÿLkku rfÕ÷ku çkktÄðkLkwt
WËT½kxLk
þY fÞwO íÞkhu Lkøkh{kt hnuíkk [{ífkhe Ãkwhw»k {kýufLkkÚk Ëhhkus
- yk LkøkhLke «Úk{ #x Ërûký-Ãkrù{
rËðMk¼h økkuËze{kt Ëkuhk Ãkhkuðíkk yLku hkºku økkuËze{ktÚke Ëkuhk
¾wýk{kt {wfkE suLku yur÷MkrçkúsLkk Ãkqðo Auzu
¾U[íkk çkkËþknu [ýkðu÷e rËðk÷ku ¼ktøke Ãkzíke níke íkuÚke
{kýuf çkwhs Lkk{ yÃkkÞwt.
çkkËþkn yn{Ëþknu íkÃkkMk fhíkk rðøkík Mkk{u ykðe yLku
çkkËþknu þnuh MkkÚku [{ífkhe Ãkwhw»k {kýufLkkÚkLkwt Lkk{ ({w½÷fk¤ Mk{Þu y{ËkðkË yuf W¥k{
Mkktf¤ðkLkku rð[kh fÞkuo íkuÚke {kýufLkkÚk [kuf yux÷u {kýuf çkwhs ðuÃkkhe Lkøkh íkhefu òýeíkwt çkLÞwt níkwt)
Lkk{Lkk MÚk¤u y{ËkðkËLkwt WËT½kxLk ÚkÞwt.
yn{ËLkøkh çkkËþkn yn{Ëþknu Mkkçkh{íke LkËeLkk rfLkkhu su{ yn{ËkçkkË

(nk÷Lktw rnt{íkLkøkh)
(y{ËkðkË) ðMkkÔÞwt íku{ nkÚk{íke LkËeLkk rfLkkhu E.Mk.1426{kt
yn{ËLkøkh ðMkkÔÞwt, su yn{ËLkøkhLku fwtðh rnt{íkrMktnLkk Lkk{ ÃkhÚke
rnt{íkLkøkh Lkk{ {éÞwt, su nk÷{kt MkkçkhfktXk rsÕ÷kLkwt {wÏÞ {Úkf Au.
yn{ËþknLke ðneðx ÃkØrík

• íku{ýu Lkkýkt íktºk, ðneðx, ÷~fhLkk ÔÞðMÚkefhýÚke økwshkík{kt þktrík MÚkkÃke níke. íkuykuyu ÃkkuíkkLkk çkkËþknLkk Ëhçkkh{kt {n¥ðLkwt
«ÄkLk{tz¤{kt fwþ¤ rnLËwykuLkku Ãký Mk{kðuþ fÞkou níkku. yøkkW rnLËwykuLku MÚkkLk Lk yÃkkíkwt.
MÚkkLk Ähkðíkk rnLËwyku
• ÷~fhLkk MkirLkfkuLku ÔÞðrMÚkík Ãkøkkh {¤u íku {kxu yzÄe hf{ hkufz{kt íkÚkk yzÄe hf{ s{eLk Ãkuxu
ykÃkðkLke «Úkk þY fhe níke, suÚke MkirLkfku LkðhkþLkk Mk{Þ{kt ¾uíke fhu. økwýhks Mkt½ðe,
• íkuykuyu {n¥ðLkk Lkøkhku{kt fkÍeLke rLk{ýqf fhe níke yLku ‘r{hkíku rMkftËhe’{kt çkkËþknLkk økËk{tºke, f{oý{tºke
LÞkÞr«ÞíkkLkk Ëk¾÷k òuðk {¤u Au. {kýuf[tË, {kuíke[tË
• yuf s ¾kíkk{kt fwxwtçkLkk çku MkÇÞku fkÞo Lk fhu íkuLke çkkËþkn fk¤S hk¾íkku.
• hkòLku ðneðx{kt {ËË fhðk ðShkuLkwt yuf {tz¤ hnuíkwt.
• ½ýk yr{hku {r÷fLkk Lkk{u yku¤¾kíkk níkk.
• hkßÞLkk Síku÷k «ËuþkuLku y÷øk-y÷øk ¼køk{kt ðnU[e Ëuðkíkku, su rð¼køk MkhfkhLkk Lkk{u yku¤¾kíkk.
• ÷~fh{kt WÃkhe yrÄfkhe {÷uf, íkuLke Lke[u rMkÃkkneMkk÷kh, íkuLke Lke[u Mkhu¾i÷ níkk.
• çktËhkuLkk ðuÃkkhLku Mkwhrûkík hk¾ðk çkkËþknu LkkifkMkiLÞ íkiÞkh fÞwO níkwt, su MkiLÞLku ÷zkÞf, ðuÃkkhe, MkVhe suðk snkòuÚke Mkßs h¾kíkwt.
• MkiLÞLkwt {wÏÞ {Úkf ¾t¼kík níkwt.
• {nuMkq÷ W½hkðLkkh økk{Lkk {w¾eLke {ËË ÷uíkku, økk{Lkk {w¾eLku Ãkxu÷ fnuðkíkk ßÞkhu Ërûký økwshkík{kt økk{zkLkk {w¾eykuLku ËuMkkE fnuðkíkk.
• MkhntøkLkwt fkÞo MktËuþk ÃknkU[kzðkLkwt níkwt. xÃkk÷ yufÚke çkeS søÞkyu ÷E sðkLkwt fkÞo n÷fkheLkw níkwt. y{ËkðkË MktËuþk ÔÞðnkhLkwt {wÏÞ
{Úkf níkwt.
òýðk suðk nkuÆk
ðSh {tz¤Lkku ðzku ÷~fhLkku ðzku ÷~fhLkku MkkiÚke Lke[÷e Lkkifk MkiLÞLkku ðzku ÚkkýkLkku rfÕ÷kLke Ëu¾hu¾
fûkkLkku y{÷Ëkh ðneðxËkh hk¾Lkkh
rLkÍk{w÷{wÕf Mkw÷íkkLk r{huçkfh
(MkwÕíkkLkLke økuhnkshe{kt Mkhu¾i÷ ÚkkýuËkh fkuxðk÷
ðneðx Mkt¼k¤íkku)
ðktxk ÃkØrík
• çkkËþknu s{eLk ðnU[ýeLke rðrþü «Úkk þY fhe níke.
• yk ÃkØrík{kt økk{Lke s{eLkLkk [kh ¼køk Ãkkzðk{kt ykðíkk, su{kt ºký ¼køk Mkw÷íkkLkLkk suLku ík¤ÃkËk fnuðk{kt ykðíkwt íkÚkk yuf ¼køk
s{eLkËkhLkku hnuíkku, suLku ðktxkLkk Lkk{u yku¤¾ðk{kt ykðíkku. yn{Ëþknu Mkki«Úk{ ÃkØríkMkhLkk
• ðktxkLke s{eLkLkk çkË÷k{kt s{eLkËkhu hkßÞLku rLkrùíkYÃku {nuMkq÷ ¼hðwt Ãkzíkwt íkÚkk s{eLkËkhu sYh rMk¬k çkLkkððk {kxu y{ËkðkËLkk
Ãkzu ÞwØ{kt Vhs çkòððe Ãkzíke yÚkðk økk{Lkk hûkýLkku ¼kh WÃkkzðku Ãkzíkku níkku. fk¤wÃkwh{kt Ãknu÷e xtfþk¤ þY fhe
• yk «Úkk E.Mk.1545 MkwÄe [k÷w hne yLku {n{qËþkn ºkeòLkk Mk{Þ{kt íku çktÄ ÚkE, íku {w½÷ níke. rMk¬kyku ËeLkkh, xtfk, {n{qËe,
{wÍ^Vhþkne Lkk{Úke yku¾¤kíkk.
çkkËþkn yfçkhu Vhe þY fhe yLku ykÍkËe ÃkAe Ãký økwshkíkLkk fux÷kf ¼køk{kt yk ÃkØrík
yrMíkíð{kt hne níke. (¾uzk rsÕ÷k{kt ík¤ÃkË yLku ðktxku)
çkkËþkn yn{ËþknLkk çkktÄfk{

hksøkZ (¼ÿLkku rfÕ÷ku) • rfÕ÷kLkwt {wnqíko çkkËþknLkk økwhw yn{Ë ¾èwøkts çkûkLkk nMíku ÚkÞwt níkwt.
• rfÕ÷kLkku {wÏÞ Ëhðkòu ÷k÷ Ëhðkòu níkku, su nk÷{kt LkÚke. yk Ëhðkòu MkeËe MkiÞËLke
{rMsËLku yzeLku níkku.
• rfÕ÷k{kt çkkËþknu {rMsË Ãký çktÄkðe níke.
• rfÕ÷kLke Ãkqðo çkkswyu ykðu÷wt {uËkLk fkhtsLkk Lkk{u yku¤¾kÞ Au.
• rfÕ÷kLke Ãkrù{ çkkswyu ¼ÿLkku Ëhðkòu níkku.
ºký Ëhðkò • ¼ÿLkk rfÕ÷kLke Ãkqðo çkkswyu ºký ËhðkòLke E{khík Au. yk {uËkLk{kt ÷~fhe fðkÞíkku
Úkíke níke.
yn{ËþknLkku hkuòu • su{kt çkkËþkn yn{ËþknLku ËVLkkððk{kt ykÔÞku.

(çkkËþknLkku nShku)
hkýeLkku nShku • çkkËþknLkk nShkLke Mkk{u çkLkkðkÞku níkku.
niçkík¾kLkLke {rMsË • s{k÷Ãkwh{kt
MkiÞË yk÷{Lke {rMsË • ¾kLkÃkwh{kt
yn{ËLkøkhLkku rfÕ÷ku • nkÚk{íke LkËeLkk rfLkkhu nk÷ rnt{íkLkøkh{kt
ò{k {rMsË • ºký Ëhðkò ÃkkMku (økwshkíkLke MkkiÚke {kuxe {rMsË)
çkkËþkn yn{ËþknLkk Mk{ÞLkk Mktíkku

nÍhík þu¾ yn{Ë¾èw øktsçkûk • {q¤ Lkk{ : ðSWÆeLk
• Mktík Eþkf {økhçkeLkk Ãkrh[ÞÚke Mktík çkLÞk.
• Mkh¾usLku ÃkkuíkkLkwt hnuXký çkLkkÔÞwt.
• nk÷{kt Mkh¾us{kt íku{Lke Ëhøkkn Au.
• çkkËþkn yn{ËþknLkk økwhw
nÍhík fwíkwçku yk÷{þkn • ðxðkLkk MkiÞËku{kt {n¥ðLkwt MÚkkLk Ähkðu Au.

• ÷kufr«Þ Mktík níkk
• Ãkkxý{kt MÚkkÞe ÚkÞk níkk.
• yk Mktík MkkÚku {kxeLkk ZuVkLke ðkík òuzkÞu÷ Au yLku ðxðkLkk hkuò{kt íku ZuVkLku h¾kÞku Au.
íkuLku [{ífkhef ÃkÚÚkh íkhefu ÃkqòÞ Au. yfçkh Ãký yk ZuVkLkku Úkkuzku ¼køk ykøkúk ÷E økÞku
nkuðkLkwt {LkkÞ Au.
MkiÞË WMk{kLk þ{u çkwhnkLke • WÃkLkk{ çkwhnkLke níkw (yÚko ËeðkLkku «fkþ ÚkkÞ.)
• MkiÞË Mkknuçku MkqVe Mkt«ËkÞLkk økútÚkku ÷ÏÞk Au.
• y{ËkðkË{kt Mkkçkh{íke rfLkkhu WM{kLkÃkwhk rðMíkkh íku{Lkk Lkk{ ÃkhÚke ykðu÷ku Au.
þu¾ y÷e ¾íkeçk • íkuLkku hkuòu y{ËkðkËLkk yMkkhðk{kt fwtËLkÃkwhk{kt ykðu÷ku Au.
þu¾ y÷kWÆeLk • {q¤ Lkk{ íkwfkS níkwt.

• þu¾ yn{Ë¾èw øktsçkûku íku{Lku fwhkLk ykÃÞw íkuÚke EM÷k{ Ä{o Mðefkh fÞkuo.
• íku{Lke fçkh Mkh¾us{kt Au.
MkiÞË {wnB{Ë yuhS • Mkh¾usLkk økts MkknuçkLkk ËþoLk fhðk ykÔÞk níkk yLku íkuyku fk¤wÃkwh{kt ykðu÷e ¼tzuhe
Ãkku¤{kt hnuíkk níkk.
• fk¤wÃkwhLke ¼tzuhe Ãkku¤{kt íku{Lke fçkh ykðu÷e Au.
• ©eÄhk[kÞoLkk ‘økrýíkMkkh’ økútÚk{ktÚke MkÕíkLkíkfk÷eLk Lkkýkt yLku íkku÷{kÃkLke rðøkíkku {¤e hnu Au.
• ¼khík{kt {w½÷fk¤ yøkkWLkk rMk¬k{kt Mkki«Úk{ ð¾ík {kºk økwshkíkLkk rMk¬kyku Ãkh VkhMke Ãkã{kt ÷¾ký òuðk {¤u Au.
fwíçkwÆeLk yn{Ëþkn (E.Mk. 1451-1459)

• íku çkkËþkn yn{ËþknLkku Ãkwºk níkku.
• íkuýu E.Mk.1451{kt 5kuíkkLke ÞkË{kt nkusu fwíçk ík¤kðLke h[Lkk fhkðe níke, su nk÷{kt fktfrhÞk ík¤kð íkhefu yku¤¾kÞ Au. su fktfrhÞk
ík¤kðLke ðå[u fwíçkwÆeLk yn{Ëþknu ík¤kðLke {æÞ{kt LkøkeLkkðkze Lkk{u yku¤¾kíke søÞkyu {nu÷ yLku MkwtËh çkkøk çkLkkðu÷ku níkku.
• E.Mk.1454{kt íkuýu y{ËkðkËLkk fk¤wÃkwh{kt nk÷íkk r{LkkhkLke {rMsË yLku ½xk{tz¤ {nu÷ çktÄkÔÞku níkku. yk {rMsËLkku yuf r{Lkkhku
n÷kðíkk çkeòu r{Lkkhku Ãký nk÷u Au, nk÷íkk r{LkkhkLke {rMsËLku MkeËe çkþehLke {rMsË Ãký fnuðkÞ Au.
• fwíçkwÆeLk yn{Ëþkn {uðkzLkk hkýk fwt¼k Mkk{u ÞwØu [Zâku íÞkhu çkkËþknLku Mk¾ík ÃkhksÞ {éÞku nkuÞ íkuðwt fnuðkÞ Au.
• fwíçkwÆeLk yn{Ëþkn ÃkAe íkuLkku fkfku ËkWË¾kLk Mk¥kk Ãkh ykðu Au.
fktfrhÞk rðþu òýðk suðwt...
• fktfrhÞk ík¤kð 34 fkuý Ähkðíkwt 76 yufh rðMíkkh{kt rðMíkhu÷wt ík¤kð Au.
• íkuLke çkktÄýe ÃkkxýLkk Mkn†r÷tøk ík¤kð suðe Au. ík¤kðLke Vhíku økku¤kfkh ÃkøkrÚkÞkyku ykðu÷k Au, Ãkkýe ykððkLkk {køko Ãkh MkwtËh f÷kí{f
ò¤eykuLkk fkhýu Ãkkýe øk¤kELku [kuÏ¾w ÚkELku ykðu Au.
• ík¤kðLke ðå[u ykðu÷e LkøkeLkkðkzeLku Ãknu÷k çkkøk-yu-LkøkeLkk fnuðkíkwt, ßÞk ½xk{tz¤ {nu÷ ykðu÷ku Au.
fktfrhÞk «kýe Mktøkúnk÷Þ • fktfrhÞk ¾kíku ykðu÷ku f{÷k Lkunhw rsÞku÷kursf÷ Ãkkfo f{÷k Lkunhw rsÞku÷kursf÷ Ãkkfo
økwshkíkLkwt MkkiÚke {kuxwt «kýe Mktøkúnk÷Þ Au.suLke MÚkkÃkLkk rðfMkkððk çkË÷ hwrçkLk zurðzLku
ð»ko 1951{kt «f]ríkrðËT YrçkLk zurðz îkhk ÚkE níke. ð»ko 1974{kt ÃkÈ©e ÃkwhMfkhÚke
• íkksuíkh{kt {wÏÞ{tºke rðsÞ¼kE YÃkkýeyu fktfrhÞk MkL{krLkík fhkÞk níkk.
¾kíku økwshkíkLkk «Úk{ LkkufxLko÷ (rLkþk[h) «kýe Mktøkúnk÷ÞLkwt Ãký WËT½kxLk fhu÷wt Au.
çkk÷ðkrxfk • íÞkt çkk¤fku {kxu çkkux nkWMk, Ã÷u Y{, ÃkíktrøkÞk yLku þ†kuLke {krníke, fk[ ½h ðøkuhu suðe
MkwrðÄkyku Au, suLku sðknh÷k÷ LkunhwLkwt Lkk{ ykÃkðk{kt ykÔÞwt Au.
yuBÞwÍ{uLx Ãkkfo • LkuÄh÷uLzLke ftÃkLkeyu ð»ko 2014{kt íÞkt yLkuf hkEzTMk íkiÞkh fhe Au.
rõzTMk rMkxe • y{ËkðkË BÞwrLkrMkÃk÷ fkuÃkkuohuþLk (AMC) îkhk çkk¤fku {kxu 18 sux÷e rðrðÄ
«ð]r¥kykuLkku íÞkt Mk{kðuþ fhkÞku Au.
xkuÞ xÙuLk • 25 rzMkuBçkh, 2008Lkk hkus yx÷ rçknkhe ðksÃkuÞeLkk sL{ rËðMk rLkr{¥ku xkuÞ xÙuLkLku yx÷
yuõMk«uMk Lkk{ yÃkkÞwt níkwt, su xÙuLkLku ÷tzLkÚke {tøkkððk{kt ykðe níke. yk xÙuLkLke MkV¤íkk
çkkË fktfrhÞk ¾kíku Mðrýo{ sÞtrík yuõMk«uMk Lkk{f çkeS xÙuLk Ãký þY fhðk{kt ykðe Au.
fktfrhÞkLkk yLÞ ykf»koýku... fktfrhÞk fkrLkoð÷ rðþu...

• fktfrhÞk ¾kíku çk÷wLk MkVkhe MkuðkLku y{ËkðkË • fktfrhÞk fkrLkoð÷Lkwt ykÞkusLk ð»ko 2008Úke «ríkð»ko fhkÞ Au.
ykE Lkk{ yÃkkÞwt Au. • ð»ko 2017Lkk fktfrhÞk fkrLkoð÷Lkwt WËT½kxLk fhíkk {wÏÞ{tºke rðsÞ¼kE YÃkkýeyu
• yk{úÃkk÷e økúqÃk îkhk ÷uMkh VkWLxuLkLke ÔÞðMÚkk fktfrhÞk fkrLkoð÷Lke WsðýeLkk 10 ð»ko 5qhk ÚkÞk Au yu{ sýkÔÞwt níkwt. yk «Mktøku
Ãký fhkE Au. {wÏÞ{tºkeyu AMC îkhk íkiÞkh fhkÞu÷e y{ËkðkË rMkxe nurhxus økkEz yuÃk ÷kìL[
• ¼khíkLkku MkkiÚke {kuxku MxkuLk {wh÷ Ãkkfo çkLkðk sE fhe níke.
hÌkku Au, su{kt økw÷kçke ÃkÚÚkhkuLkku WÃkÞkuøk fhkþu • y{ËkðkËLku ¼khíkLkk «Úk{ ðÕzo nurhxus rMkxe çkLkðkLkwt çknw{kLk «kÃík ÚkÞwt nkuðkÚke
yLku økwshkíkLke EríknkMkøkkÚkk Ëþkoðkþu, suLku 25Úke 31 rzMkuBçkh, 2017 Ëhr{ÞkLk ÞkuòÞu÷k fktfrhÞk fkrLkoð÷Lke Úke{ nurhxus
økwsoh økkihð økkÚkk Lkk{ yÃkkÞwt Au. rMkxeLke hk¾ðk{kt ykðe níke.
{n{qËþkn çkuøkzku (E.Mk.1459-1511)

• íkuLkwt {q¤ Lkk{ Víkun¾kLk níkw Ãkhtíkw íku LkkMkwhwÆeLk {nu{qËþkn Lkk{ Äkhý fhe økwshkíkLkku Mkw÷íkkLk çkLÞku.
• {nu{qË çkuøkzkLku ðeh hkßÞfíkko {kLkðk{kt ykðu Au.
çkuøkzk þçËLke ÷kufðkÞfk
[ktÃkkLkuh yLku sqLkkøkZ yu{ çku økZ íkuLke {qALkku ykfkh çk¤ËkuLkk rþtøkzk suðku níkku yLku
yÚkðk
SíÞk nkuðkLku fkhýu çkuøkzku fnuðkÞ Au. økwshkík{kt ðkfk rþtøkzkðk¤k çkË¤Lku Ãký çkuøkzku fnuðkÞ Au.
{nu{qË çkuøkzkyu Síku÷k økZ
[ktÃkkLkuh sqLkkøkZ
þkMkLk : ÃkíkE hkð¤ þkMkLk : hk’{ktzr÷f (E.Mk.1469)

({q¤ Lkk{ - sÞrMktn) (E.Mk.1483)
sqLkkøkZ Síke íÞkt {wMíkVkçkkË (yÕ÷knLke «þtMkk Ãkk{u÷wt)
ÃkíkE hkð¤Lku çkuøkzkyu çk¤sçkheÃkqðof {÷ufnwMkuLk Lkk{ ykÃÞwt níkwt. Lkøkh MÚkkÃÞwt. ({wMíkVkçkkËLku ½ýk {wõíkVkçkkË Ãký fnu Au.)
[ktÃkkLkuhLku {wnB{ËkçkkË Lkk{ ykÃke økwshkíkLke hksÄkLke çkLkkðe. {wMíkVkçkkËLku Mkkihk»xÙ{kt EM÷k{Lkk «[kh {kxuLkwt fuLÿ çkLkkÔÞwt.
[ktÃkkLkuh
{nt{Ë çkuøkzkyu [ktÃkkLkuhLku çkeS hksÄkLke çkLkkðe níke. òu [ktÃkkLkuhLkku RríknkMk òuEyu íkku {nt{Ë çkuøkzkyu [ktÃkkLkuh Ãkh yk¢{ý fÞwO íÞkhu ytËkrsík
ðeMk {rnLkk sux÷ku Mk{Þ ÃkíkE hkð¤ ([kinký hkò sÞrMktn hkð¤)Lke Mk¥kk WÃkh ½uhku fhðk{kt ykÔÞku níkku. su ytíkøkoík ytíku ÃkíkE hkð¤ yLku íkuLkk
MkuLkkÃkrík zwtøkhMke ½ðkÞu÷e nk÷ík{kt {¤e ykÔÞk níkk. ÃkíkE hkð¤u RM÷k{ Ä{o ytøkefkh Lk fhíkk ÃkíkE hkð¤Lke níÞk fhe Ëuðk{kt ykðe. {nt{Ë çkuøkzkLku
[ktÃkkLkuhLku çkesw {¬k çkLkkððkLke RåAk níke. su [ktÃkkLkuhLku {nt{Ë çkuøkzku þnhu {wfho{ fnuíkku níkku. [ktÃkkLkuh{kt Ãkkt[ Ëhðkò níkk. [ktÃkkLkuh{kt
fk{[÷kW xtfþk¤ Ãký MÚkkÃkðk{kt ykðe níke. su xtfþk¤Lkkt rMk¬kyku WÃkh {wnB{ËkçkkË WVuo [ktÃkkLkuh ÷¾kÞu÷wt níkwt. {nt{Ë çkuøkzkyu [ktÃkkLkuh{kt fuðzk
{rMsË, LkøkeLkk {rMsË, swB{k {rMsË, rfÕ÷ku ([ktÃkkLkuhLkku ¼ÿ) ðøkuhu çkkçkíkkuLke h[Lkk fhkðe níke. {nt{Ë çkuøkzkyu ÷~fhe çkUf suðe MkwrðÄkykuLke
þYykík fhe níke. [ktÃkkLkuh ÞwLkuMfku ðÕzo nurhxuÍ MkkEx{k MÚkkLk Ãkk{Lkkh økwshkíkLkwt «Úk{ MÚk¤ Au.
• {nu{qË çkuøkzkyu Ík÷kuh, Ík÷kðkz, MkkuLkøkeh-hkýÃkwh ðøkuhu MktMf]ík yr¼÷u¾ku{kt íkuLkk rçkYË {nt{Ë çkuøkzk îkhk
«Ëuþku{kt Mk¥kk MÚkkÃke. rðrsík rðMíkkh
• yLÞkÞð]ûkkuL{q÷{¥k rîÃk
• Ík÷kuhLkk Lkðkçkkuyu Ãkk÷LkÃkwh{kt Mk¥kk MÚkkÃke, yksu Ãký íÞkt • yLÞkÞyLÄfkh{kíkoLz yÚkkoík • [ktÃkkLkuh - ÃkíkE hkð¤
Lkðkçkku çkuøkzkyu ykÃku÷wt rçkhwË ÍwçkËíkw÷{wÕf ¼kuøkðu Au. LÞkÞ«eÞ hksðe níkku. • sqLkkøkZ - hk’{ktzr÷f
• çkuøkzkyu çkn{LkeLkk Mkw÷íkkLkLku nhkÔÞku íku{s {k¤ðkLkk • îkhfk - ðeh ¼e{S
Mkw÷íkkLkLku nhkÔÞku yLku rVhtøkeykuLku Ëeð Ãkh fçòu {u¤ðíkk yxfkÔÞk.çkuøkzkyu ¾kLkËuþ Ãkh ð[oMð • {k¤ðk
MÚkkÃÞwt. • ¾kLkËuþ
• íkuýu LkkifkMkuLkkLku ÔÞðrMÚkík fhe hkßÞLku [ktr[Þkøkehe{ktÚke {wõík fÞkuo.
økwshkík{kt íkkuÃkLkku Mkki«Úk{ WÃkÞkuøk
• çkuøkzku ÞwØ{kt {kÞko økÞu÷k MkirLkfkuLkk fwxwtçkesLkkuLku YçkY {¤e ykïkMkLk ykÃkíkku.
{nt{Ë çkuøkzkyu fÞkuo nkuÞ íkuðwt {LkkÞ Au.
• {nuMkq÷ ÔÞðMÚkkLku ÞkuøÞ fhðk s{eLkLke òík «{kýu {nuMkq÷ Lk¬e fÞwO.
{nu{qË çkuøkzkLkk Mk{ÞLkk çkktÄfk{ku çkuøkzkyu íkuLkk r{ºkkuLkk Lkk{ ÃkhÚke ðMkkðu÷k rðMíkkhku
• Mkh¾usLkku hkuòu (Mkh¾us, y{ËkðkË) y{ËkðkË{kt
• þkn yk÷{Lkku hkuòu (y{ËkðkË) • y÷e{Ãkwh - {r÷f y÷e{
• ËrhÞk¾kLkLkku ½wB{x (y{ËkðkË) • fk¤wÃkwh - {r÷f fk÷w
• hkýe YÃk{íkeLke {rMsË (r{hòÃkwh, y{ËkðkË) • EMkLkÃkwh - {r÷f EMkLk
• MkiÞË WMk{kLkLke {rMsË (WMk{kLkÃkwhk, y{ËkðkË) • íkksÃkwh - íkks¾kLk Mk÷kh
• {wnkrVÍ¾kLkLke {rMsË (½efktxk, y{ËkðkË) • hkÞÃkwh, hkÞ¾z - y{eh hk{khkÞk
• hu÷ðu MxuþLk r{Lkkhk (fk¤wÃkwh, y{ËkðkË) • ËrhÞkÃkwh - ËrhÞk¾kLk
• ËkËk nrhLke ðkð (yMkkhðk, y{ËkðkË) • MkkhtøkÃkwh - {r÷f Mkkhtøk
• yzk÷sLke ðkð (yzk÷s, økktÄeLkøkh) Mkwhík{kt
• Mkh¾usLkku hkuòu (Mkh¾us) • økkuÃkeÃkwh yLku økkuÃke ík¤kð - {r÷f økkuÃke (íkuýu Mkwhík çktËhLkku
• y{ËkðkË þnuh Vhíku fkux çkLkkðe çkkh ËhðkòLke h[Lkk rðfkMk fhu÷ku)
• çkuøkzkyu rVhtøkeykuLkwt Ë{Lk fhe hkßÞ{kt [kuhe yLku ÷qtxVkxLkk çkuøkzkyu ðMkkðu÷k Lkøkhku
Ëq»kýLku Lkneðík fÞwO níkwt. • sqLkkøkZ ÃkkMku - {wMíkVkçkkË
• íkuLku økwshkíkLkk Mkw÷íkkLkku{kt MkkiÚke {kuxk Mkw÷íkkLk {LkkÞ Au. • [ktÃkkLkuh - {wnB{ËkçkkË íkhefu
• íkuýu yLkuf çkkøk-çkøke[kyku, ðkð, fqðkyku ðøkuhuLkwt rLk{koý • ðkºkf LkËe rfLkkhu - {nu{ËkçkkË
fhkÔÞwt níkwt.
[ktËk-Mkqhs {nu÷ ¼B{rhÞk fqðkLke
• çkuøkzkyu y{ËkðkË{kt çkkøk-yu-rVhËkiMk yLku çkkøk-yu-þçkkLk suðk
çktÄkÔÞku h[Lkk fhkðe
çkøke[kykuLke h[Lkk fhkðe níke.
ykçkkunðk {wsçk hnuXký fhíkku {nt{Ë çkuøkzku
• çkuøkzku ¼khíkLkk þkMkf rMkftËh ÷kuËe yLku hkýk MkktøkkLke Mk{fk÷eLk
níkku, suLku økwshkíkLkk yfçkh íkhefu Ãký yku¤¾ðk{kt ykðu Au. • rþÞk¤ku - sqLkkøkZ{kt
• çkuøkzkLkku hkuòu Mkh¾us{kt ykðu÷ku Au. • WLkk¤ku - y{ËkðkË{kt
• çkuøkzkLkk MkuLkkÃkrík {r÷f yÞkÍu ÃkkuxwoøkeÍku MkkÚku ÞwØ fhðwt Ãkzâwt níkwt. • [ku{kMkw - [ktÃkkLkuh{kt
{wÍ^Vhþkn çkeòu (E.Mk. 1511-1526)

• {nu{qËþkn çkuøkzk ÃkAe íkuLkku LkkLkku Ãkwºk ¾÷e÷¾kLk {wÍ^Vhþkn çkeòLkk rMk¬kyku þnuh yku¤¾
{r÷f økkuÃke yLku {r÷f MkkhtøkLke {ËË Úkfe • þBMkwîeLk ÷fçk ðMkkÔÞwt • Mktík Mkw÷íkkLk
{wÍ^Vhþkn çkeòu Lkk{ Äkhý fhe økkËeyu ykÔÞku. • yçkqLkMk fwLÞk • Ëku÷íkkçkkË
• EzhLkk þkMkf ¼e{rMktnLku nhkðe {k¤ðk yLku
r[¥kkuz Síkðk Ãký Mkíkík Mkt½»ko fhðk Ãkzâk níkk.
• {wÍ^Vhþkn çkeòLku fwhkLkLke Lkf÷ fhðkLkku þku¾ níkku, su{ktÚke Úkíke ykðf{ktÚke íku økheçkku yLku rðÄðkykuLku {ËË fhíkku. ykÚke íkuLku Mktík
Mkw÷íkkLk íkhefu Ãký yku¤¾ðk{kt ykðu Au.
• {w½÷ çkkËþkn çkkçkhu ßÞkhu E.Mk.1526{kt ¼khík 5h yk¢{ý fÞwO íÞkhu økwshkík{kt {wÍ^Vhþkn çkeòyu ÃkkuxwoøkeÍkuLke {ËË ÷eÄe yLku
ÃkkuxwoøkeÍkuLku Ëeð{kt ðuÃkkh fhðkLke Aqx ykÃke suLku íkuLke økt¼eh ¼q÷ {kLkðk{kt ykðu Au.
• E.Mk.1525{kt 5zu÷k Ëwfk¤Úke «òLke ÞkíkLkk íku MknLk Lk fhe þõÞku yLku íkuLkk yk½kíkÚke íku {]íÞw ÃkkBÞku nkuðkLkwt fnuðkÞ Au.
çknkËwhþkn (E.Mk. 1526-1537)

• çknkËwh¾kLk çknkËwhþknLkku r¾íkkçk Äkhý fhe økkËeyu ykÔÞku íku{s {wnB{ËkçkkË ([ktÃkkLkuh){kt íkuLkku LkwLkku zk fwLnkLku ËeðLkku «Úk{
hkßÞkr¼»kuf ÚkÞku níkku. þkMkf (hkò) {LkkÞ Au.
• íkuýu ðkøkz, Ezh, zwtøkhÃkwhLkk hksðeykuLku nhkÔÞk níkk.
• {uðkzLkk hkýk Mktøkúk{rMktnLkk Ãkwºk rð¢{rsíkLku r{ºk çkLkkðe ¾kLkËuþ Ãký SíÞwt, íku{ Aíkk r[¥kkuz Ãkh yk¢{ý fÞwO, su{kt hkýk nkÞko yLku
MktrÄ ÚkE.
• r[¥kkuz Ãkh yk¢{ý Mk{Þu ¼khík{kt çkkËþkn ÃkËu {w½÷ nw{kÞwt níkku, suÚke nw{kÞw yLku çknkËwhþkn ðå[u ðuh çktÄkÞwt íku{ fnuðkÞ Au. nw{kÞw
MkkÚku çknkËwhþkn xfe þõÞku Lkne Ãkhtíkw ÃkkuxwoøkeÍku (rVhtøkeyku)Lku Ëeð{kt rfÕ÷ku çkktÄðkLke Aqx ykÃke íkuLke {ËË ÷eÄe.
• {w½÷ þkMkLk{kt {ehÍk ¼kEykuLke {w~fu÷eLkk fkhýu çknkËwhþknu y{ËkðkË ÃkkAwt {u¤ÔÞwt.
• Ëeð{kt ÃkkuxwoøkeÍkuLku rfÕ÷ku çkktÄðkLke {tsqhe ykÃke íkuLke ¼q÷ çknkËwhþknLku Mk{òE yLku çknkËwhþknu ÃkkuxwoøkeÍku Mkk{u ÞwØ fhðkLkku rLkýoÞ
fÞkuo Ãkhtíkw ÃkkuxwoøkeÍkuyu çknkËwhþkn MkkÚku MktçktÄ MkwÄkhðkLkk «ÞíLk fÞko Ãkhtíkw íku{ Lk Úkíkk ÃkkuxowøkeÍkuyu çknkËwhþknLku snks Ãkh çkku÷kðe
fÃkxÚke {khe LkkÏÞku.
çknkËwhþknLkk Mk{Þ{kt þuºkwtsÞ íkeÚko
• {uðkzLkk ykuþðk÷ ¿kkríkLkk ðrýf f{koþknu çknkËwhþknLke {tsqhe {u¤ðe þuºkwtsÞ íkeÚkoLkku SýkuoØkh fhkÔÞku.
• f{koþknu {kuxe {kºkk{kt LkkýktLkku ¾[o fhe r[¥kkuzÚke Mkkhk fkheøkhku çkku÷kðe þuºkwtsÞ Ãkh íkeÚko {trËhku çkktæÞk.
• yk søÞkLku yksu f{koþknLke xqf íkhefu yku¤¾kÞ Au. yk SýkuoØkhLke rðøkík y{ËkðkËLkk frð ÷kðÛÞrMktnu ÷¾u÷e Au.
çknkËwhþknLkk Mk{Þ{kt Mktøkeíkfkh çkisLkkÚk
• Mktøkeíkfkh çkisLkkÚkLkwt {q¤ Lkk{ {tsw fu Ãktrzík ðisLkkÚk r{© níkwt.
• E.Mk. 1500 ykMkÃkkMk çkisw çkkðhkLkku sL{ [ktÃkkLkuh{kt çkúkñý fwxwtçk{kt ÚkÞku níkku.
• çkisw çkkðhk ð]tËkðLk ¾kíku yk[kÞo nrhËkMkLkk MktÃkfo{kt ykðíkk íkuLkk rþ»Þ çkLÞk níkk. yfçkhLkk ËhçkkhLkku Mktøkeíkfkh íkkLkMkuLk Ãký
nrhËkMkLkku rþ»Þ níkku.
• íku çknkËwhþknLkk ËhçkkhLkku «rMkØ Mktøkeíkfkh níkku, yu{ fnuðkÞ Au {kuøk÷ çkkËþkn nw{kÞtwyu økwshkík Ãkh [ZkE fhe yLku íku{kt [ktÃkkLkuhLkku
rfÕ÷ku Síke ÷uðkÞku íÞkhu rfÕ÷k{kt níÞkyku þY fhe níke, su rfÕ÷k{kt çkisw çkkðhk Ãký nksh níkku íÞkhu çkiswyu nw{kÞwtLku Mktøkeík Mkt¼k¤kðíkk
¾wþ ÚkE økÞku yLku íkuýu çkiswLku ELkk{ {ktøkðk fÌkwt íku Mk{Þu çkiswyu fÌkwt fu rfÕ÷k{kt níÞkyku çktÄ fhe Ëuðk{kt ykðu yLku Mkðo fuËeykuLku {wõík
fhe Ëuðk{kt ykðu. su çkkçkíkLku nw{kÞwtyu {kLÞ hk¾e níke.
• Mk{Þktíkhu íku {w½÷ çkkËþkn nw{kÞwLkk ËhçkkhLkku Lkk{ktrfík økðiÞku çkLÞku níkku.
• çkisw çkkðhkyu øðkr÷ÞhLkk hkò {kLkrMktnLkk Ëhçkkhe økkÞf íkhefu fkÞo fÞwO níkwt. nkuhe økkÞfeLkwt MksoLk çkisw çkkðhkyu fÞwO níkwt.
• hkò {kLkrMktnu çkiswLkk MkL{kLk{kt øðkr÷Þh Mktøkeík rðãkÃkeXLke MÚkkÃkLkk fhe níke.
• çkiswyu ‘ykufËuþk’ íku{s hk{MkkøkhLke h[Lkk fhe níke.
• {kuøk÷ çkkËþkn yfçkhLkk Mktøkeík¿k íkkLkMkuLk Ãký çkisw çkkðhkLke «rík¼kÚke «¼krðík ÚkE økÞk níkk.
• çkisw çkkðhkyu {k÷fkitMk Lkk{f hkøk økkE ÃkÚÚkhLku Ãkeøk¤kðe ËeÄk níkk íku{s ÷kufðkíkko {wsçk íkkLkMkuLku íkkuze hkøk økkíkk nhýku ykðe ÃknkUåÞk
níkk yLku íkkLkMkuLku yuf nhýLku nkh ÃknuhkÔÞku.
• íÞkhçkkË nhýku [kÕÞk økÞk níkk íÞkhu çkisw çkkðhkyu {]økhtsLke hkøk økkE nkh Ãknuhkðu÷k {kºk yuf nhýLku nksh fhe çkíkkÔÞwt níkwt.
{wnB{Ëþkn ºkeòu (E.Mk. 1537)

• íku økheçkkuLku ËkLk ykÃkðk {kxu òýeíkku níkku.
yn{Ëþkn ºkeòu (E.Mk. 1554-1561)

• íkuLkk þkMkLk{kt ÃkkuxwoøkeÍkuyu Ë{ý Ãký fçksu fÞwO.
{wÍVVhþkn ºkeòu (E.Mk. 1561-1573) ytrík{ Mkw÷íkkLk

• yn{Ëþkn ºkeòLku MktíkkLk Lk nkuðkÚke íku Mk{ÞLkk y{eh Erík{kË¾kLku LkLLkw Lkk{f çkk¤fLku {wÍ^Vhþkn ºkeòLkku r¾íkkçk ykÃke økwshkíkLkku
Mkw÷íkkLk çkLkkÔÞku.
• íku Mk{Þu {ehÍk ¼kEyku yfçkh MkkÚku ðktÄku Ãkkze økwshkík{kt ykÔÞk yLku økwshkíkLke ÃkrhrMÚkríkLkku ÷k¼ ÷E {ehÍk ¼kEykuyu ¼Y[ yLku
[ktÃkkLkuh fçksu fÞwO.
• Erík{kË¾kLku þkMkLk ÃkkAwt {u¤ððk yfçkhLku rðLktrík fhe yLku yfçkh Ãký {ehÍk ¼kEykuLku Mkò fhðk EåAíkku níkku.
• yfçkh {ehÍk¼kEykuLku Mkò fhðk E.Mk.1572{kt økwshkík 5h [ze ykÔÞku íÞkhu {wÍ^Vhþkn ºkeòLku LkshfuË{kt hkÏÞk.
• yk{ {wÍ^Vhþkn ºkeòu økwshkíkLke Mðíktºk MkÕíkLkíkLkku ytrík{ Mkw÷íkkLk çkLÞku.
Mðíktºk MkÕíkLkík Mk{ÞLkk Mkw÷íkkLkku Äkhý fhíkk {wÏÞ rçkhwËku
þ{MkwÆ ËwrLkÞkðÆÆeLk LkkMkehwÆ ËwrLkÞkðÆÆeLk røkÞkMkwÆ ËwrLkÞkðÆÆeLk Mkðo {sr÷Mk
yÚko yÚko yÚko y{ehku rçkhwË Äkhý fhíkk

yk ËwrLkÞkLkku yLku çkeS yk ËwrLkÞkLkku yLku çkeS yk ËwrLkÞk{kt yLku çkeS
ËwrLkÞkLkku MkqÞo ËwrLkÞkLkku MknkÞf ËwrLkÞk{kt MknkÞf
Mðíktºk MkÕíkLkík Mk{Þu ÷uðkíkk {wÏÞ fh MkÕíkLkík Mk{Þu çktÄkÞu÷e ðkð{kt

þi÷e Mkku÷tfe ÞwøkLke Au.
• rfÕ÷k ÔÞðrMÚkík hk¾ðk {kxuLkku fh økZ yLku çk÷ fh
• «òLkk hûký {kxu ÷uðkíkku fh ík÷kf hûkf fh ‘r{hkíku yn{Ëe’ {wsçk y{ËkðkËLkk rfÕ÷kLku
• Zkuh ËeX ÷uðkíkku fh ÃkqtAe fh 139 çkwhs, 18 Ëhðkò yLku 6709 fktøkhk níkk.
• {k÷ ÷kððk ÷E sðk ÷uðkíkku fh Ëký fh
• rçkúrxþ hkßÞ{kt fh W½hkðLkkh yrÄfkhe Ëkýe fnuðkíkku
• ½hðuhk {kxu ÷uðkíkku fh ¼ku{ fh
• ½kuzu Mkðkhku {kxu ÷uðkíkku fh ½kuxf
MkkrníÞLkwt òýðk suðwt... MkÕíkLkík Mk{Þu çkktÄfk{ku

• ‘nÞ nMíke hÚk Ãkk¤k ËeMku çk¾íkheÞk rçknk{ýk’ - MkwÄLðkÏÞkLk - «u{kLktË • y{ËkðkË (yn{ËkçkkË)
• ‘økuçke rLkÃks ÚkE rÃktz íkýe íÞkhu íkw íÞkt Lkkuíkku Äýe’- y¾kLke ðkýe • rnt{íkLkøkh (yn{ËLkøkh)
• ‘íkehu Q¼k swðu ík{kþku íku fkuze Lkð Ãkk{u òLku’ - frð r«ík{ • [ktÃkkLkuh ({wnB{ËkçkkË)
• ‘rð»kLkku ÃÞk÷ku hkýu {kufÕÞku hu’ - {ehktçkkE • sqLkkøkZ ({wMíkVkçkkË)
• ‘¾h[íkk økhÚk ¼tzkh ¾qxu íkku ¾qxßÞku hu • yMkkhðk (ykþkð÷)
MkkuLkw rÃkrnrhíkkt fkLk íkqxu íkku íkTqxßÞku hu’ - LkhrMktn {nuíkk • {nu{ËkðkË
• Lkðwt Ãkkxý {w½÷fk¤{kt rðfMÞwt níkwt.
• {æÞfk÷eLk Mk{Þ{kt yhçke-VkhMkeLke yMkhÚke økwshkíke{kt økÍ÷, fÔðk÷e suðk
• Mkh¾us øk¤eLkk Wãkuøk {kxu òýeíkwt níkwt.
MðYÃkku ykÔÞk.
{nt{Ë çkuøkzku yLku MkÕíkLk Mk{ÞLkwt òýðk suðwt...

{kíkh ¼ðkLkeLke ðkð • yk s ðkð{kt YzkËuðeyu ykí{níÞk fhe nkuÞ íkuðwt {LkkÞ Au.
• y{ËkðkË{kt yMkkhðk rðMíkkh ÃkkMku ykðu÷e Au. • økwshkík{kt ykðu÷e ðkð{kt MkkiÚke W¥k{ ðkð {LkkÞ Au.
• r{hkíku yn{Ëe{kt íkuLkku WÕ÷u¾ Au. • MÚkÃkrík ©e{k¤e ¿kkríkLkk ¼e{kÃkwºk {kMký níkk.
• MÚkkÃkíÞLke árüyu sÞk «fkhLke ðkð Au.
çkkE nrhhLke ðkð ({nt{Ë çkuøkzkLkk Mk{Þ{kt)
• ËkËk nrhhLke ðkð Lkk{u yku¤¾kíke ðkð y{ËkðkËLkk yMkkhðk MkktÃkkLke ðkð ({nt{Ë çkuøkzkLkk Mk{Þ{kt)
rðMíkkh{kt ykðu÷e Au. • MkkçkhfktXk ÃkkMku çkkÞz LkSf MkktÃkk Lkk{Lkk økk{{kt yk ðkð
• {kLÞíkk «{kýu {nt{Ë çkuøkzkLke nrhh Lkk{f ËkMkeyu çktÄkðe níke.
ykðu÷e Au.
• ¼ÿk «fkhLke ðkð Au.
• LktËk «fkhLke ðkð Au.
yzk÷sLke ðkð ({nt{Ë çkuøkzkLkk Mk{Þ{kt) • {nt{Ë çkuøkzkLkk þkMkLk{kt yk ðkð çktÄkE níke.
• økktÄeLkøkh rsÕ÷k{kt yzk÷s ¾kíku ykðu÷e Au. su{kt ºký çkkswÚke
Äku¤fkLkwt ¾kLk Mkhkuðh ({nt{Ë çkuøkzkLkk Mk{Þ{kt)
«ðuþe þfkÞ Au.
• hkýe YzkçkkEyu ÃkkuíkkLkk Ãkrík ðehrMktn ðk½u÷kLkk M{hýkÚkuo • {nt{Ë çkuøkzkLkk Mk{Þ{kt íkuLkk MkuLkkÃkríkyu Äku¤fk{kt çktÄkÔÞwt níkwt.
yzk÷sLke ðkð {k½ MkwË Ãkkt[{Lku rËðMku çktÄkðe níke. (Äku¤fk{kt nk÷{kt yx÷ Mkhkuðh Ãký çkLkkðkÞu÷ Au.)
• hkýe rMk«eLke {rMsË - y{ËkðkËLkk ykMxkurzÞk{kt ykðu÷e Au, suLku hkýe «¼kMk ÃkkxýLkk MkqÞo{trËhku
yMkLkeyu çktÄkðe níke. íkuLku {rMsË-yu-LkøkeLkk íkhefu Ãký yku¤¾kÞ Au. íku
• çkLkkMkfktXk ÃkkMkuLkwt MkhkuºkkLkwt çkkðLkæðs {trËh
{nt{Ë çkuøkzkLke hkýe rMk«eyu çktÄkðe níke.
• ykçkw-Ëu÷ðkzkLkwt rÃk¥k÷nkh {trËh - ¼e{kþkn
• çkeçkeS fe {rMsË - y{ËkðkËLkk MÚkkÃkíÞ{kt íkuLku W¥k{ Lk{qLkku {LkkÞ Au.
ðrýfu çktÄkðu÷wt.
y{ËkðkËLkk økku{íkeÃkwh{kt ykðu÷e r{Lkkhkðk¤e {rMsËLku nk÷íkk r{LkkhkLke
• MkkçkhfktXk ÃkkMku ¼uxk÷eLkwt rþð{trËh
{rMsË Ãký fnuðkÞ Au.
• ÃkkðkøkZLkk siLk {trËhkuLkku Mk{qn
• y[wík fqfeLke {rMsË - y{ËkðkËLkk ËwÄuïh rðMíkkh{kt {nu{qË çkuøkzkLkk Mk{Þ{kt
• ðzLkøkhLkwt nkxfuïh {trËh (Lkkøkh çkúkñýkuLkk
{r÷f çknkWÆeLk Mkw÷íkkLkeyu çktÄkðe níke.
EüËuð)
• ËrhÞk¾kLkLkku hkuòu - íkuLkku ½wB{x òuðk÷kÞf Au, su ½wB{x Exuhe MÚkkÃkíÞLkku W¥k{
• MkkçkhfktXk rsÕ÷k{kt yk¼kÃkwhLkwt MkkhýuïhLkwt {trËh
Lk{qLkku {LkkÞ Au.
• þkn yk÷{Lkku hkuòu - y{ËkðkË{kt [tzku¤k ík¤kð ÃkkMku
• MkeËe þEËLke {rMsË - MkËe þEËLku MkeËe MkiÞË Ãký fnuðkÞ Au. MkeËe MkiÞË økw÷k{ níkku yLku íkuýu LkðhkþLkk Mk{Þ{kt ò¤eyku fkuíkhe
níke, su ò¤eyku{kt ðu÷Lke ykf]ríkyku fkuíkhkÞu÷e Au. yk {rMsËLku yuf yý{ku÷ híLk {LkkÞ Au. yk ò¤eykuLkwt çkktÄfk{ yfçkhLkk
Mk{Þ{kt Ãkqýo ÚkÞwt nkuÞ íku{ {LkkÞ Au. (íkksuíkh{kt òÃkkLkLkk ðzk«ÄkLk rþLÍku yçku ¼khíkLkk «ðkMku ykÔÞk íÞkhu ðzk«ÄkLk {kuËe yLku
rþLÍku yçkuyu MkeËe MkiÞËLke ò¤eLku MÚk¤ Ãkh sE Lkenk¤e níke.)
• [ktÃkkLkuhLke ò{e {rMsË - {nt{Ë çkuøkzkyu çktÄkðe níke. su{kt EM÷k{e-EhkLke þi÷eLkwt r{©ý òuðk {¤u Au.
• Ëþkðíkkh rð»ýwLke yuf «rík{k y{ËkðkËLkk økwshkík rðãkMk¼k yLku ¼ku.su. rðãk¼ðLkLkk yçkw÷ VÍ÷ y{ËkðkËLku ËwrLkÞkLkwt
ÃkwhkðMíkw Mktøkúnk÷Þ{kt hk¾ðk{kt ykðu÷e Au.
çkòh íkhefu yku¤¾kðíkk.
• ðzLkøkhLkk nkxfuïh {trËh{kt rð»ýwLkk {íMÞkðíkkhLke «rík{k ykðu÷e Au.
• MkkçkhfktXkLkk Ãkku¤ku{kt çkúkñe yLku ði»ýðLke «rík{kyku {¤u÷e Au.
• yk Mk{ÞLke r[ºkf÷k Ãkrù{ ¼khíkLke ÷½wr[ºk þi÷eLkk Lkk{u òýeíke Au. ÷kufku íkuLku økwshkíke þi÷e Ãký fnu Au.
• yk Mk{ÞLke r[ºkkuðk¤e nMík«ík Mkkhk¼kE Mktøkúnk÷Þ{kt ykðu÷wt Au. ‘siLk r[ºkfÕÃkð]ûk’ Lkk{f økútÚk{ktÚke ÷½w r[ºk þi÷eLkk Lk{qLkk {¤u Au.
• nðu÷e MktøkeíkLkk økeíkkuLku feíkoLkku íkhefu yku¤¾kÞ Au.
• LkhrMktn {nuíkk {Õnkh hkøk økkE ðhMkkË ÷kðe þfíkk íku{s íku{Lkku fuËkhku (fuËkh) hkøk ¼økðkLkLku «íÞûk fhe þfíkku íku{ {LkkÞ Au.
• {ehktçkkEyu Ãký þk†eÞ Mktøkeík{kt {n¥ðLkwt «ËkLk fhu÷wt Au.
16. {w½÷ fk¤{kt økwshkík

• {w½÷ Mkk{úkßÞLkk MÚkkÃkf çkkçkh îkhk E.Mk.1526{kt rntË 5h yk¢{ý ÚkÞwt íÞkhu økwshkík{kt {w½÷ çkkËþknkuLkku ¢{
{wÍ^Vhþkn çkeòLkwt þkMkLk «ðíkoíkwt níkwt.
çkkçkh (E.Mk.1526-30)
• çkkçkh ÃkAeLkk {w½÷ çkkËþkn nw{kÞwyu økwshkík Ãkh yk¢{ý fÞko yLku Mðíktºk MkÕíkLkíkLkk
Mkw÷íkkLk çknkËwhþknLku nkh ykÃke. nw{kÞw (E.Mk.1530-40, 1555-56)
• çkkËþkn nw{kÞwyu ¼kE {ehÍk y~fheLku økwshkíkLkku ðneðx MkkUÃÞku íkuLkku ÷k¼ ÷E
çknkËwhþknu {ehÍk y~fheLku økwshkík{kt nktfe fkZe økwshkík ÃkkAwt {u¤ÔÞwt. yfçkh (E.Mk.1556-1605)
• nw{kÞwLke Sík{kt Mkkihk»xÙ nS çkkfkík níkwt.
snktøkeh (E.Mk.1605-1627)
{w½÷fk¤Lke {krníke
þknsnk (E.Mk.1627-1658)
íkðkheyku yr¼÷u¾ku rMk¬kyku ¾íkÃkºkku Vh{kLk
ykihtøkÍuçk (E.Mk.1658-1707)
- ykELku yfçkhe : yçkw÷ VÍ÷
- íkçkfkíku yfçkhe : rLkÍk{wÆeLk yn{Ë
çknkËwhþkn (E.Mk.1707-1712)
- íkkhe¾u rVhMíkk : {nt{Ë fkrMk{
- íkwÍwfu snktøkehe : snktøkeh
snktËhþkn (E.Mk.1712-1713)
- çkkËþknLkk{k : yçËw÷ n{eË ÷knkuhe
- r{hkíku yn{Ëe : r{Íok {kunB{Ë nMkLk Vhw¾rþÞkh (E.Mk.1713-1719)
- íkkhe¾u MkkuhX-ð-nk÷kh : ËeðkLk hýAkuzS y{hS
{wn{Ëþkn (E.Mk.1719-1748)
yfçkh
yn{Ëþkn (E.Mk.1748-1754)
• økwshkík{kt Mðíktºk MkÕíkLkíkLkk {wÍ^Vhþkn ºkeòLkk Mk{Þøkk¤k{kt ÚkE økÞu÷k y{eh
Erík{kË¾kLku yfçkhLku økwshkík ykððk sýkÔÞwt nkuðkLkwt fnuðkÞ Au.
yk÷{økeh-2 (E.Mk.1754-1759)
• yfçkh VíkunÃkwh rMk¢eÚke hksMÚkkLk ÚkE Ãkkxý ykÔÞku.
• yfçkhu y{ËkðkË SíÞk çkkË ¾t¼kík íkhV fq[ fhe yLku ynª íkuýu Mkki«Úk{ ËrhÞkLkwt ËþoLk
þknyk÷{-2 (E.Mk.1759-1806)
fÞwO nkuÞ íku{ {LkkÞ Au.
• økwshkík{kt MkkhLkk÷ ¾kíku yfçkhLkwt Eçkúkrn{ nwMkuLk {ehÍk MkkÚku ÞwØ ÚkÞwt níkwt su{kt yfçkh-2 (E.Mk.1806-1837)
sÞÃkwhLkk hkò ¼økðkLkËkMk yLku {kLkrMktnu yfçkhLkku Sð çk[kÔÞku níkku.
• {ehÍk ¼kEyku {kxu Mkwhík {n¥ðLkwt nkuðkÚke yfçkhu Mkwhík Ãkh [zkE fhe íÞkhu rfÕ÷uËkh çknkËwhþkn ÍVh (E.Mk.1837-1857)
n{Í¾kLkLku nhkðe MkwhíkLkk rfÕ÷kLke Mkw÷u{kLke íkkuÃk ykøkúk {kuf÷kðe.
yfçkhu ÃkkuíkkLkk ËqÄ¼kE {ehÍk yÍeÍ
• yfçkh VíkunÃkwh rMk¢e Ãkhík sðk LkeféÞku yLku økwshkíkLkk y{ehkuyu økwshkík{kt çk¤ðku
fkufkLke Mkki«Úk{ økwshkíkLkk Mkwçkk íkhefu
fÞkuo íÞkhu {kºk Lkð s rËðMk{kt yfçkhu økwshkík ÃkkAku ykðe y{ehkuLku nhkðe
rLk{ýqf fhe. {ehÍk yÍeÍ fkufk
E.Mk.1573{kt økwshkíkLku ÔÞðrMÚkíkYÃku Síke ÷eÄwt.
økwshkíkLkku «Úk{ {w½÷ Mkqçkku çkLÞku.
• økwshkíkLkku ðneðx ÔÞðrMÚkík fhðk xkuzh{÷Lku økwshkík {kufÕÞku. ¼q[h {kuheLkwt ÞwØ
• yk{ økwshkík{kt {w½÷ þkMkLk yfçkhÚke þY ÚkkÞ Au.
økwshkíkLke Mðíktºk MkÕíkLkíkLkk ytrík{ þkMkf {wÍ^Vhþkn
• yfçkhu økwshkík rðsÞLke ÞkË{kt VíkunÃkwh rMk¢e ¾kíku çkw÷tË ËhðkòLke
ºkeòLkk MkuLkkÃkrík Erík{kË ¾kLku yfçkhLku økwshkík Ãkh [ZkE
h[Lkk fhkðe níke.
fhðk yk{tºký ykÃkíkk ÷ktçkk Mk{Þ ÃkAe {wÍ^Vhþkn ºkeòu
Mkqçkk {ehÍk yÍeÍ fkufkLkku Mk{Þøkk¤ku LkðkLkøkh yux÷u ò{LkøkhLkk hksðe ò{ MkíkkSLkk þhýu økÞku
• yfçkhLkk híLk xkuzh{÷u økwshkík{kt ÔÞðrMÚkík {nuMkq÷ ÃkØrík (Ík÷íke níkku. su fkhýkuMkh yfçkhLkk økwshkíkLkk Mkwçkk r{Íko yÍeÍ
«Úkk) Ëk¾÷ fhe yLku {nuMkq÷ ykðf{kt ðÄkhku fÞkuo. fkufk yLku LkðkLkøkh MkuLkk ðå[u ò{LkøkhLkk Äúku÷ ¾kíku ¼q[h
• Ík÷kðkzÚke fåA MkwÄeLkk rðMíkkh{kt MkwÄkhu÷e Lkðe {nuMkq÷ ÃkØrík Ëk¾÷ {kuheLkwt ÞwØ ¾u÷kÞwt níkwt. LkðkLkøkhLkk hksðeyu {wÍVVhþkn
fhðk{kt ykðu Au. ºkeòLku çkhzk zwtøkh{kt yk©Þ ykÃÞku níkku. Äúku÷ ¾kíku økwshkík
• yk Mk{Þøkk¤k{kt {w½÷ hkßÞku{kt ½kuzkLku Ëkøk ËuðkLkku fkÞËku ònuh ÚkÞku Mkhfkhu þneË ðLkLke h[Lkk fhu÷e Au. {wÍ^Vhþkn ºkeòu
íkuLkku y{÷ {ehÍk yÍeÍ fkufkyu Lk fhíkk íkuLku rËÕne Ãkhík çkku÷kðe ÷eÄku. ÃkzÄhe ÃkkMku ykí{níÞk fhe {]íÞw Ãkk{u Au.
• yfçkhLkk Mk{Þ{kt s y{ËkðkËLkk fk¤wÃkwh ¾kíku ykðu÷e þkne
yfçkhLkk Mk{ÞLkk Mkqçkkyku...
xtfþk¤{kt {w½÷ þnuLkþknLkk rMk¬kyku ÃkkzðkLke þYykík ÚkE.
• r{hÍk yÍeÍ fkufk - E.Mk.1573-75
r{hÍk yÍeÍ fkufkLkwt sqLkkøkZ Ãkh yk¢{ý • {ehÍk yçËwh hne{¾kLk - E.Mk.1575-78
• E.Mk.1592{kt sqLkkøkZ 5h yk¢{ý fheLku íÞkLkk {wrM÷{ þkMkf • rþnkçkwÆeLk yn{Ë¾kLk - E.Mk.1578-83
Ëki÷ík¾kLk ½kuheLku nhkðe sqLkkøkZ fçksu fhe íÞktLkk Mkqçkk íkhefu • Eík{Ë¾kLk - E.Mk.1583
Lkkihtøk¾kLkLke rLk{ýqf fhu Au. • {ehÍk yçËwh hne{ ¾kLk - E.Mk.1584-89
• LkðkLkøkh, n¤ðË, fåA ðøkuhu þkMkfkuLke nkh Úkíkkt Mkkihk»xÙ yLku fåA Ãkh • {ehÍk yÍeÍ fkufk - E.Mk.1590-93
{w½÷ Mk¥kkLke þYykík ÚkE. • þknòËk Mkw÷íkkLk {whkË - E.Mk.1594-1600
• {ehÍk yÍeÍ fkufk - E.Mk.1600-1605
snktøkeh
• íkuLkk þkMkLk{kt økwshkík{kt {ehÍk yÍeÍ fkufkLkk MÚkkLku fw÷es¾kLk Lkk{f MkhËkhLku Mkqçkk íkhefu rLk{ðk{kt ykÔÞku.
• ‘r{hkíku yn{Ëe’{kt sýkðu÷ hksyk¿kkyku Lke[u {wsçk Au.
1. s¤ {køko 5h ÷uðkíkwt {nuMkq÷ yLku hknËkhe ðuhku {kV fhkþu.
snktøkehLkk þkMkLk{kt y{ËkðkËLke xtfþk¤Lkk
2. hkßÞ{kt Ä{oþk¤k yLku ík¤kðku çktÄkþu.
3. ðu5kheLke EåAk rðhwØ íkuLkk {k÷Lke íkÃkkMk Lk fhðe yLku íku {k÷ øk{u íkuLku ðu[e þfþu. WÃkhe yrÄfkhe íkhefu y¾ku fkÞo fhíkku.
4. Mkhfkhe ÷uýwt Lk nkuÞ íkuðe ÔÞrõík {]íÞw Ãkk{u íkku íkuLke ík{k{ r{÷fík ðkhMkLku MkkUÃkðe yÚkðk snktøkehu SðLk{kt Ãknu÷e ð¾ík ¾t¼kík{kt
rçkLkðkhMke søÞk{kt çkktÄfk{, Ä{oþk¤k ðøkuhu çkktÄðk. ¾e[zeLkku MðkË ÷eÄku níkku.
5. ËkY çkLkkððku fu ðu[ðku Lknª. íkwÍwfu snktøkehe{kt yk¾÷k yLku ðk½Lke
6. ½hðuhku Lk ÷uðku yLku ÔÞrõíkLke EåAk rðhwØ íkuLkk {fkLk{kt «ðuþðwt Lknª. MkkX{khe h{íkLkku WÕ÷u¾ Au.
7. økwLkk {kxu ytøkAuËLkLke rþûkk Lknª ÚkkÞ. snktøkehu fåALkk hksðeLku ÃkkuíkkLkk [÷ý{kt
8. çk¤sçkhe5qðof s{eLk Lk Ãkzkðe ÷uðe fu ¾uíke Lk fhkððe yLku ðuX Lk fhkððe. fkuheLkk rMk¬k [k÷w fhðkLke {tsqhe ykÃke níke.
9. yVeý ¾kE fkuE ÔÞrõík ykí{níÞk fhu íkku íkuLke ÃkkMku çkuXu÷k çkeò snktøkehLkk økwshkíkLkk Mkqçkk
ÔÞrõíkLku ¾qLke Lk {kLkðku.
• fw÷es¾kLk - E.Mk.1605-06
10.hkßÞLkk ¾[uo Mkkhk ðiãku hk¾e ËðkLkk¾k ¾ku÷ðk
• rð¢{Sík - E.Mk.1606
11. {khk sL{rËðMku {ktMkknkh Lk fhðwt
• MkiÞË {wíkwoÍk¾kLk çkw¾khe - E.Mk.1606-09
12.{khk r5íkkLkk Ëhuf Lkkufhku fkÞ{e hnuþu.
• {ehÍk yÍeÍ fkufk - E.Mk.1609-11
• E.Mk.1608{kt snktøkehLkk Ëhçkkh{kt ykððk ytøkúus fuÃxLk nkurftøMk
• yçËwÕ÷k¾kLk çknkËwh rVhkuÍstøk - 1611-16
nuõxh Lkk{Lkk ðnký{kt Mkwhík çktËhu WíkÞkuo níkku Ãkhtíkw snktøkehu fuÃxLk
• {wfhoçk¾kLk - E.Mk.1616-18
nkurftøMkLku ¼khík{kt ðuÃkkh fhðkLke {tsqhe ykÃke Lknª.
• þknòËk þknsnkt - E.Mk.1618-23
• #ø÷uLzLkk hkò suBMk «Úk{Lkk Ëqík Mkh xku{Mk hkuLku snktøkehu ¼khík{kt
• þknòËk Ëkðhçkûk - E.Mk.1623-24
ðuÃkkh fhðkLke ÃkhðkLkøke ykÃkíkk E.Mk.1613{kt rçkúrxþ EMx ErLzÞk
• ¾kLksnkt ÷kuËe - E.Mk.1624-27
ftÃkLkeLke Mkki«Úk{ ðuÃkkhe fkuXe (Vuõxhe) Mkwhík{kt MÚkÃkkE.
• E.Mk.1618{kt snktøkehu Mkqçkk {wfhoçk¾kLkLkk Mk{Þ{kt økwshkíkLke Þkºkk fhe yLku økwshkíkLke Þkºkk Ëhr{ÞkLk s þknòËk þknsnktLku
økwshkíkLkwt Mkwçkk 5Ë {éÞwt. yk Mk{Þu snktøkehu ¾t¼kík{kt ËrhÞkLkwt ËþoLk fÞwO.
• {ehÍk yÍeÍ fkufk {w½÷ þkMkLk{kt [kuÚke ð¾ík økwshkíkLkk Mkqçkk ÃkËu ykÔÞku níkku. {ehÍk yÍeÍ fkufkLkk Mk{Þ{kt ÚkÞu÷k rðÿkunLkwt Ë{Lk
xkuzh{÷Lkk Ãkwºk økkuÃkeLkkÚku fÞwO níkwt.
• snktøkeh ykøkúk sðk LkeféÞku íÞkhu {hfe (Ã÷uøk)Lkk hkuøkLkk Mk{k[kh ykðíkkt snktøkehu Þkºkk Ãkzíke {qfe yLku y{ËkðkË{kt hkufkÞku, íku Mk{Þu
snktøkehu y{ËkðkËLku økËkoçkkË yux÷u fu Äqr¤Þwt þnuh fnu÷wt.
• snktøkehLke økwshkík Þkºkk Ëhr{ÞkLk y{ËkðkË yLku ¾t¼kíkLke xtfþk¤k{kt {w½÷ þnuLkþknkuLkk rMk¬kyku MkkÚku hkrþðk¤k rMk¬k ÃkkzðkLke
þYykík ÚkE.
• íkuLkk Mkqçkk {wíkwoÍk¾kLk çkw¾kheyu y{ËkðkË{kt çkw¾khe {nkuÕ÷ku yLku fzeLkku rfÕ÷ku çktÄkÔÞku níkku.
• snktøkehLkk þkMkLk{kt ytøkúuòuyu Mkwhík, y{ËkðkË yLku ¾t¼kík{kt ðuÃkkhe fkuXeyku MÚkkÃke.
þknsnkt
• þknsnktLkk Mk{Þøkk¤k{kt økwshkík{kt rðrðÄ 11 sux÷k Mkqçkkyku økwshkík{kt ykÔÞk. þknsnktLkk {wÏÞ Mkqçkkyku
• Lkkrnh¾kLkLkk Mk{Þ{kt yfçkhu þY fhu÷ Enk÷e Mkðtík økwshkík{kt çktÄ fhðk{kt ykÔÞku.
• Lkkrnh¾kLk - E.Mk.1628-31
• þknsnktLkk Mk{Þøkk¤k{kt økwshkík{kt ¼Þtfh MkíÞkrþÞku Ëwfk¤ Ãkzâku níkku. suLkwt ðýoLk
‘r{hkíku yn{Ëe’{kt Au. • ykÍ{¾kLk - E.Mk.1636-42
• Mkqçkk ykÍ{¾kLku «òLkk hûký {kxu fÃkzðts, çkrnÃk÷, yzk÷s, hkýÃkwh ðøkuhu MÚk¤kuyu • þknòËk ykihtøkÍuçk - E.Mk.1645-48
rfÕ÷kyku çkktæÞk níkk. • þknòËk Ëkhkrþfkun - E.Mk.1648-52
• ykihtøkÍuçkLke MkqçkuËkhe Ëhr{ÞkLk økwshkík{kt fuVe ÃkeýkykuLkwt ònuh{kt ðu[ký íkÚkk • þkEMík¾kLk - E.Mk.1652-54
ðu~Þkð]r¥kLku ònuh «ð]r¥k íkhefu yxfkððkLkwt fkÞo ÚkÞwt.
• ykihtøkÍuçku íkuLkk økwshkíkLkk Mkqçkk fk¤ Ëhr{ÞkLk Äkr{of ÍLkwLkLkk fkhýu y{ËkðkËLkk þktríkËkMk ÍðuheLku þknsnkt {k{k fnuíkku nkuÞ
MkhMkÃkwh{kt þuX þktríkËkMk Íðuheyu çktÄkðu÷k r[tíkk{ýe ÃkkïoLkkÚk ËuhkMkhLku fwÔðík-W÷- íkuðwt {LkkÞ Au íku{s þuXu þknsnktLku {ÞwhkMkLk
EM÷k{ Lkk{f {rMsË{kt Vuhðe ËeÄwt níkwt Ãkhtíkw þknsnktLkk nwf{Úke yk {trËh þuX çkLkkððk ykrÚkof {ËË fhe níke.
þktríkËkMkLku ÞkuøÞ ð¤íkh MkkÚku Ãkhík MkkUÃkðkLke Vhs Ãkze níke.
• þktríkËkMk ÍðuheLkk nkÚk{kt yk r[tíkk{ýe ÃkkïoLkkÚk ËuhkMkh þknòËk ËkhkrþfkunLke MkqçkuËkhe Ëhr{ÞkLk ykÔÞwt níkwt.
• ykihtøkÍuçkLke MkqçkuËkhe Ëhr{ÞkLk {nkËuðe ÃktÚkLkk hkswLke fík÷ Úkíkkt y{ËkðkË{kt ¼Þtfh íkkuVkLkku ÚkÞk níkk.
• þknsnktLkk þkMkLkfk¤{kt y{ËkðkËLkk þkneçkkøk yLku {kuíkeþkne {nu÷Lke h[Lkk ÚkE níke, su {kuíkeþkne {nu÷{kt MkhËkh ðÕ÷¼¼kE
ßÞkhu y{ËkðkË BÞwrLkrMkÃkkr÷xeLkk «{w¾ níkk íÞkhu hÌkk nkuðkÚke íÞkt MkhËkh ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷ hk»xÙeÞ M{khf yLku MkhËkhLkwt Mktøkúnk÷Þ
çkLkðe Ëuðk{kt ykÔÞwt Au.
ykihtøkÍuçk
• ykihtøkÍuçkLkku sL{ økwshkíkLkk ËknkuË{kt ÚkÞku nkuÞ E.Mk.1664{kt ò{LkøkhLkk ykihtøkÍuçkLkk {n¥ðLkk Mkqçkk
íku{ {LkkÞ Au. hksðe hkÞrMktn rðÿkun fhu
• {nkhkò sþðtíkrMktn - E.Mk.1659-62, 1670-72
• ykihtÍuçkLku Ä{o «íÞu ytÄ {kLkðk{kt ykðu Au, suÚke Au, su Mk{Þu Mkqçkku
íkuýu økwshkíkLkk rnLËwyku WÃkh E.Mk.1680{kt Vhe {nkuçkík¾kLk yLku • {nkuçkík¾kLk - E.Mk.1663-68
sSÞk ðuhku Ëk¾÷ fÞkuo, rËðk¤e-nku¤e suðk Äkr{of sqLkkøkZLkk VkusËkh • çknkËwh¾kLk - E.Mk.1668-70
íknuðkhku Ãkh hkuf ÷økkðe, rnLËw íknuðkhku {wsçk fwíkwçkwÆeLk hkÞrMktn MkkÚku • þknòËk {wn{Ë ykÍ{ þkn - E.Mk.1701-05
ËwfkLkku çktÄ Lk hk¾ðk Vh{kLk fÞwO íku{s rnLËw þu¾ÃkkxLkwt ÞwØ fhu Au. • þknòËk {wn{Ë rçkËhçkÏík - E.Mk.1706-07
ßÞkuríkþeykuLku Ãkt[ktøk çkLkkððk Ãkh Ãký hkuf ÷kËe. ð»ko 2015{kt rËÕne{kt • Eçkúkrn{ ¾kLk - E.Mk.1707
• ykihtøkÍuçkLkk þkMkLkfk¤ Ëhr{ÞkLk økwshkík{kt ykih tøkÍuç k hkuzLkwt Lkk{fhý
zkì.yuÃkesu yçËw÷ f÷k{ Mkwhík çktËhLkku rðfkMk Úkíkkt ykihtøkÍuçkLkk þkMkLk{kt
Mk{kLk sfkík Ëk¾÷ ÚkE.
hkuz fhe ËuðkÞwt Au. Mkwhík çktËhLku ‘{¬kLkwt «ðuþîkh’, ‘{¬kE çktËh’
• ykihtøkÍuçkLkk þkMkLk{kt {hkXk þkMkf rþðkSyu
‘{¬kEÃkw÷’ ‘çktË {wçkkhf’ ðøkuhu Lkk{kuÚke
E.Mk.1664{kt Mkwhík ÷qtxâwt níkwt. r{hkíku yun{ËeLke h[Lkk{kt
yku¤¾ðk{kt ykðíkwt.
• {w½÷kuyu ò{LkøkhLku fçsu fhe íkuLku EM÷k{kçkkË r{Íko {kunB{ËLku økwshkíke
Lkk{ yÃkkÞwt nkuÞ íku{ fnuðkÞ Au. ÔÞrõík {eXk÷k÷ çkúkñýu ykihtøkÍuçkLkk þkMkLk{kt fåALkk y¾kík{ktÚke {kuíke
• økwshkík{kt ykihtøkÍuçku 12 sux÷k Vh{kLkku fhe ¾uíke {ËË fhe nkuðkLkwt {LkkÞ Au. fkZðkLkku Wãkuøk rðfMÞku níkku.
MkwÄkhðe, Ëký[kuhe yxfkððe, r{÷fík ðuhku Ëqh
fhðku, ½kMk[khk yLku þkf¼kSLkk ¼kð ½xkzðk ðøkuhu suðk ykËuþ fÞko níkk.
• økwshkík{kt {qríkoÃkqò Ãkh ytfwþ {wfðk{kt ykÔÞku íku{s {trËhkuLkk rsýkuoØkhLke «ð]r¥k yxfkðe Ëuðk{kt ykðe.
{w½÷ þkMkLk{kt MkqçkkLku {ËË fhLkkh yrÄfkheyku
• ËeðkLk {nuMkq÷e ÔÞðMÚkk yLku LÞkÞLku ÷økíke çkkçkíkku (y{wf çkkçkíkku{kt Mkqçkk sux÷e Mk¥kk)
• VkusËkh Mkq÷un-þktrík ò¤ððe íkÚkk ðneðxe fkÞo{kt MkqçkkLku {ËË
• fkuxðk÷ þnuhLkk Ãkku÷eMk Ë¤Lkku ðzku (Lkøkh yrÄfkhe íkhefu òýeíkku)
• ðMkq÷kík yrÄfkhe {nuMkq÷ W½hkððkLkwt fkÞo (fkuhe íkhefu òýeíkku)
• çkûke Ãkøkkh ðøkuhuLkwt fkÞo Mkt¼k¤íkk (çkkËþknLku MkqçkkLke {krníke ¾kLkøke heíku ykÃkðe)
• fkLkwLkøkku fkÞËk yLku herík rhðks MktçktrÄík fkÞo
• y{eLk {nuMkq÷Lke ykfkhýe fhe ¾uzqíku [qfððkLke Úkíke {nuMkq÷Lke LkkUÄ hk¾íkku íku{s ¾uzqíkkuLke Ëhuf çkkçkíkLke fk¤S hk¾íkku.
• {eh çknw çktËhLkku fh, sfkík, nkuze yLku LkkðzeykuLkk fh ðMkq÷ðkLkwt fkÞo fhíkku.
• ðfk yuLkðeMk þkne Ëhçkkh{kt «ktíkLkk Mk{k[khku {kuf÷ðkLkwt fkÞo fhíkk.
• {wníkkrMkçk ònuh MkËk[khLke Ëu¾hu¾Lkwt fkÞo fhíkku, ËkY, swøkkh ðøkuhu Ãkh rLkÞtºký hk¾íkku.
• fkÍe LÞkÞ yLku Äkr{of çkkçkíkkuLkku ðzku fnuðkík, íkuLke yk¿kk yLkwMkkh fkuxðk÷ økwLkuøkkh MkkÚku ðíkoíkku.
LÞkÞLkku Mkðkuoå[ ðzku çkkËþkn fnuðkíkku, LÞkÞ {kxu çkkËþkn W÷u{kykuLke yLku rnLËw þk†eykuLke Mk÷kn ÷uíkku.
{w½÷fk¤Lkwt òýðk suðwt... yrøLkÃkqsf ÃkkhMkeyku ÃkkuíkkLkk ykíkþu çknuhk{Lku

Ãknu÷k LkðMkkhe íÞktÚke ð÷Mkkz yLku íÞktÚke WËðkzk
• økwshkík{kt y{ËkðkË, ¾t¼kík, sqLkkøkZ, ¼qs ¾kíku {wÏÞ xtfþk¤ níke.
÷E økÞk níkk.
• MkkuLkkLkk rMk¬kLku {nkuh Lkk{u yku¤¾ðk{kt ykðíkk.
yfçkhu E÷kne Mktðtík {kxu økwshkíkLkk ÃkkhMkeyku
• økwshkík{kt ÃkkuíkkLkk rMk¬k ÃkzkðLkkh «Úk{ çkkËþkn yfçkh níkku. ÃkkMkuÚke Mkkih {rnLkkyku yÃkLkkÔÞk níkk.
• {uLzuM÷ku s{oLk {wMkkVh níkku.
‘r{hkíku yn{Ëe’ økútÚk yLkwMkkh økwshkíkLke s{eLk
• çkËk{e, økh{e yLku {tswze ¾t¼kíkLkk fkÃkzLke {n¥ðLke ºký òík níke. huíkk¤ Au yLku çkkshe ÷kufkuLkku r«Þ ¾kuhkf Au.
• y{ËkðkË huþ{e fkÃkz íku{s rfLk¾kçk {kxu òýeíkwt fuLÿ níkwt.
rnLËwyku {wrM÷{kuLkku B÷uåA fneLku ríkhMfkh
• y{ËkðkËLkk ËrhÞkÃkwh{kt [tËLk ík÷kðze ÃkkMku ykðu÷k fqðkykuLkk ÃkkýeLkku WÃkÞkuøk
fhíkk, ßÞkhu {wrM÷{ku rnLËwykuLkku fkVh fneLku
huþ{ Äkuðk rMkðkÞ yLÞ fkÞkuo{kt Lk Úkíkku. ykÚke íkuLku {þYfwðk íkhefu yku¤¾ðk{kt ríkhMfkh fhíkk.
ykðíkk.
• Mkwhík{kt ðnký çkktÄLkkhk MkwÚkkhku níkk íkÚkk fåALkk {wtÿk, ÷¾Ãkík yLku {ktzðe{kt ðnký çkktÄðkLkku Wãkuøk níkku.
• {ktzðeLku {n¥ðLkwt çktËh {Lkkíkwt, çkkhçkkuMkkyu sýkÔÞk {wsçk ¾t¼kíkLkk ðuÃkkheyku {kuBçkkMkk{kt ½h fheLku hnuíkk, {ktzðe yLku Mkwhík çktËhu 84
çktËhkuLkk ðkðxkyku Vhfíkk níkk.
• y{ËkðkË{kt fk¤wÃkwhLkk nkò Ãkxu÷Lke Ãkku¤ ÃkkMkuLkku {nkuÕ÷ku xtfþk¤Lkk Lkk{u yku¤¾kÞ Au. y{ËkðkËLke xtfþk¤Lkwt Lkk{ Ëkh-y÷-Ëçk níkwt.
• ‘Ëk{’ Lkk{f íkktçkkLkk rMk¬k {w½÷fk¤{kt «[r÷ík çkLÞk níkk.
• þk{¤ ¼èLku rMktns{kt ðMkkðLkkh h¾eËkMku h¾e fqðku yLku nðkzku rMktnwsLkk økk{ ÷kufku {kxu çktÄkÔÞku níkku.
• {w½÷ þkMkLk Mk{Þu rnLËw yLku siLk {trËhku{kt »kkuzþkuÃk[khe Ãkqò «[r÷ík níke.
• þið Mkt«ËkÞLke yuf þk¾k LkkÚk Mkt«ËkÞ níke suLku Þkuøk Mkt«ËkÞ íkhefu yku¤¾ðk{kt ykðu Au. yk Mkt«ËkÞLkk ÷kufku økkuh¾LkkÚkLku rþðYÃku Ãkqsu
Au ßÞkhu yk ÃktÚkLkk MkkÄwyku fkLkVxk íkhefu òýeíkk Au. fåALkk ÄeýkuÄhLkwt MÚkkLkf yk LkkÚk Mkt«ËkÞLkwt fuLÿ Au. LkkhkÞý Mkhkuðh yLku fkux-
uïh Ãký LkkÚk Mkt«ËkÞLke òøkeh níkk.
• frð {whkrhyu rþðÃkwhký ÃkhÚke Eïh rððkn, híLkuïhu {rnBLk†kuºkLkwt ¼k»kktíkh íku{s frð þk{¤u rþðÃkwhký{nkíBÞLku økwshkíke{kt håÞwt.
ßÞkhu rþðLke yLkuf Míkwrík h[ðkLkwt ©uÞ rþðkLktËLku {¤u Au.
þkõík Mkt«ËkÞLke ºký ÃkeX
ytrçkfk ÃkeX - ykhkMkwh fkr÷fk 5eX -ÃkkðkøkZ çkk÷krºk5whk ÃkeX- [wtðk¤
• økwshkík{kt Ëuðe fkr÷fkLku ¼ÿfk¤e Lkk{u yku¤¾ðk{kt ykðíkk.

• ykMkku {kMkLkk þYykíkLkk Lkð rËðMkku Lkðhkrºk íkhefu Wsðkíkk.
• ¼õík ðÕ÷¼ Äku¤kyu ykLktËLkku økhçkku ÷ÏÞku níkku íkÚkk {eXw {nkhks þkõík frð níkk.
{kíkkSyku
{kuZ ¿kkríkLkk - {kíktøke {kíkk ðkÞzk ¿kkrík{kt - ðkÞz {kíkk Íkhku¤k çkúkñýku{kt - ne{s {kíkk
• yk Mk{Þøkk¤k{kt økwshkík{kt ði»ýð Mkt«ËkÞLkk Ãkwrü {køkoLkku Mkkhku rðfkMk ÚkÞku. suÚke yLkuf økk{zkyku{kt ðÕ÷¼÷k÷S yLku
rðê÷LkkÚkSLkk {trËhku ykðu÷k Au.
• yk MkkÚku «u{kLktËu yku¾knhý, MkwËk{k[rhºk, Ëþ{MftÄ, Ëký÷e÷k, nwtze, ©kØ, {k{uhw ðøkuhu ykÏÞkLkku h[u÷k Au.
• ÷øLk «Mktøkkuyu MkqÞoÃkqò, MkqÞoÃkíLke hktË÷Ëuðe íku{s økýuþÃkqòLku {n¥ð yÃkkíkwt.
• yfçkhLkk Ëhçkkh{kt siLk Ä{oLkk nherðsÞMkqrh {n¥ðLkwt MÚkkLk Ähkðíkk níkk.
• E{k{þknu EhkLkÚke ykðe y{ËkðkËLke W¥khu ðMkkðx fÞkuo níkku. su Ãkehkýk ÃktÚk íkhefu yku¤¾kÞ Au.
• {nuËe òuLkÃkwheLkk yLkwÞkÞeyku {nuËðe ÃktÚkLkk fnuðkÞk. Ãkk÷LkwÃkh Lkðkçk íkhVÚke íku{Lke Ëu¾hu¾ Úkíke íku{s Ãkk÷LkÃkwhLkk {nuËðeyku
ÃkkuíkkLku MkiÞËku íkÚkk ÃkehÍkËk íkhefu yku¤¾kðu Au.
• ËkËw ÃktÚkLkk MÚkkÃkf ËkËw f{k÷Lkk rþ»Þ níkk. íku{Lkku ÃktÚk Ãkhçkúñ Mkt«ËkÞ yÚkðk Mkns Mkt«ËkÞ íkhefu yku¤¾kÞ Au.
• ¾kuò s{kík rð»ýwLkk ËMk yðíkkhkuLku {kLku Au, ÃkÞtøkçkhLku íkuyku rð»ýwLkku yuf yðíkkh {kLku Au.
• yfçkhu LkðMkkheLkk ÃkkhMke Ä{oøkwhw ËMíkwh {nuhSLku 100 rð½k s{eLk ykÃke níke.
• økwshkíke r÷rÃkLku økwsoh r÷rÃk ðkrýÞkþkE r÷rÃk yLku {nksLk r÷rÃk íkhefu yku¤¾ðk{kt ykðu Au.
• frð Mk{ÞMkwtËhu yü÷û{e økútÚk íkiÞkh fÞkuo níkku suLku yfçkhu Mkkt¼¤e «{krýík fÞkuo níkku.
• É»k¼ËkMk ¾t¼kíkLkk frð níkk íkuykuyu 32 sux÷k hkMkLke h[Lkk fhe Au.
• y{ËkðkËLkk ¾krzÞk{kt ËuMkkELkk Ãkku¤{kt hnuíkk y¾kyu y¾uøkeíkk, yLkw¼ð rçktËw, Ãkt[efhý, fiðÕÞøkeíkk, Mktíkr«Þk økútÚkkuLke h[Lkk fhu÷e Au.
• ‘nrhLkku {khøk Au þqhkLkku, Lkrn fkÞhLkwt fk{ òuLku’ ðÕ÷¼ {uðkzkLke h[Lkk Au.
• fåALkk hk’ð ¾UøkkhSyu ðu»ýð Mkt«ËkÞLkwt MkwtËhðh {trËh {ktzðe{kt çktÄkÔÞwt níkwt.
• Ãkhe¾ ðrsÞk yLku hkrsÞk ¼kEykuyu ¾t¼kíkLkwt r[tíkk{ýe ÃkkïoLkkÚkLkwt {trËh çktÄkÔÞwt níkwt.
• «¼kMkLkk Mkku{LkkÚk {trËhLkku yfçkhLkk Mk{Þ{kt rsýkuoØkh ÚkÞku Ãkhtíkw ykihtøkÍuçkLkk Mk{Þ{kt Lkü ÚkÞwt. {w½÷fk¤Lkk ytík{kt yk {trËh ¾tzuh
yðMÚkk{kt níkwt.
• økku{íke LkËeLkk rfLkkhu nk÷Lkwt îkhfkÄeþLkwt {trËh yfçkhLkk Mk{Þ{kt çktÄkÞwt nkuÞ íku{ {LkkÞ Au. yk {trËhLke {wÏÞ «rík{k çkkh{e MkËe{kt
zkfkuh{kt yLku ÃktËh{e MkËe{kt {ktøkhku¤ ¾MkuzkE nkuðkLkwt {LkkÞ Au. ©e{ËT ðÕ÷¼k[kÞoLku ÷kzðk økk{{ktÚke {¤u÷e îkhfkÄeþLke {qríko
{trËh{kt ÃkÄhkðkE níke.
• {nuMkkýk rsÕ÷k{kt ykðu÷wt çknw[hkS þt¾÷ÃkwhLkwt çknw[hkSLkwt {trËh çkk÷rºkÃkwhkLkwt MÚkkLk økýkÞ Au.
• r{hkíku yn{Ëe{kt zkfkuhLkk hýAkuzhkÞ {trËhLkku WÕ÷u¾ Au Ãkhtíkw nk÷Lkwt yk {trËh {hkXkfk¤Lkwt {LkkÞ Au.
• ¾t¼kík{kt yfçkhLkk Lkk{ ÃkhÚke yfçkhÃkhw yLku snktøkehLkk Lkk{ ÃkhÚke snktøkehÃkhw ðMkkððk{kt ykÔÞwt nkuÞ íkuðwt {LkkÞ Au.
• yfçkhLkk Mk{Þ{kt Mkqçkk r{hÍk yÍeÍ fkufkyu ÃkkxýLkwt ¾kLk Mkhkuðh çktÄkÔÞwt níkwt.
• y{ËkðkË{kt Ãkkt[fqðk ÃkkMkuLke y{]íkðr»koýe ðkð, ðkÞzLke ðkð ðøkuhu {w½÷fk¤{kt çktÄkE níke.
• {w½÷fk¤ Mk{Þ{kt Mktøkúnýe MkqºkLke nMík«ík, fåALkk ytòhÚke {¤u÷e W¥khkæÞÞLk MkqºkLke r[ºkÃkkuÚke, ËkuþeðkzLke Ãkku¤{ktÚke {¤u÷e
WÃkËuþ{k÷kLke ÃkkuÚke, y{ËkðkËLkk ËuðþkLkk ÃkkzkLkk ¼tzkh{kt nçkh÷ [kuÃkkELke ÃkkuÚke íkÚkk Mkwhík{kt r[ºkkÞu÷e ËwøkkoþÃíkþíkeLke ÃkkuÚke ðøkuhu
{¤e ykðu÷ Au.
• ÃktËh{e MkËeLke W¥khkÄoLke r[ºkÃkkuÚke çkk÷økkuÃkk÷ Míkwrík ðzkuËhkLkk Mktøkúnk÷Þ{kt ykðu÷e Au.
• Mkkihk»xÙ{kt Ëk{Lkøkh ÃkkMku yZkh{e MkËeLkk ÃkkzhþetøkkLkk r¼¥kr[ºkku {¤e ykðu÷k Au.
• ò{LkøkhLkk Ëhçkkhe frð ©e ftXu ‘hMk fki{wËe’ økútÚk{ktÚke Mktøkeík rðþuLke {krníke «kÃík ÚkkÞ Au.
• hMkfrð ËÞkhk{Lkku íktçkwh z¼kuE{kt Mk[ðkÞu÷ku Au.
{w½÷ çkkËþkn rðþu òýðk suðwt...

• çkkçkhLkwt {q¤Lkk{ : Írnh WËÆeLk {kunt{Ë {fçkhku
• çkkçkh þçËLkku yÚko : ðk½
• çkkçkh - Ãknu÷k ykøkúkLkk ykhk{ çkkøk{kt yLku ÃkAe fkçkw÷{kt
• snktøkehLkwt {q¤Lkk{ : Mk÷e{ • nw{kÞw - rËÕne
• þknsnktLkwt {q¤Lkk{ : ¾who{ • yfçkh - ykøkúk
• þknsnktLkk {kíkk : søkík økkuMkkE (òuÄÃkwhLkk WËÞrMktnLke Ãkwºke) • snktøkeh - ÷knkih
• þknsnkt - ykøkúk
• rnLËe MkkrníÞLkku Mkwðýofk¤ : yfçkh
(íkks{n÷{kt {w{íkksLke fçkh ÃkkMku ËVLkkðkÞku)
• r[ºkf÷kLkku Mkwðýofk¤ : snktøkeh
• ykihtøkÍuçk - ¾w÷ËkçkkË
• MÚkkÃkíÞLkku Mkwðýo yÚkðk {w½÷kE Mkwðýofk¤ : þknsnkt
• Mkt¼ðík ¼khík{kt Mkki«Úk{ íkku Ãkøkku¤kLkku WÃkÞkuøk :
çkkçkhkLkk {wÏÞ ÞwØ
ÃkkýeÃkíkLkwt «Úk{ ÞwØ (çkkçkh yLku Eçkúkrn{ ÷kuËe) • ÃkkýeÃkíkLkwt «Úk{ ÞwØ - Eçkúkrn{ ÷kuËe (E.Mk. 1526)
• ¾kLkðkLkwt ÞwØ - hkýkMkktøkk (E.Mk. 1527)
• ÃkkýeÃkík yLku yÞkuæÞkÞk{kt {rMsËLkwt rLk{koý fhkðLkkh : çkkçkh
• [tËuheLkwt ÞwØ - {uËLkehkÞ (E.Mk. 1528)
• ¼qr{ríkLkk ykÄkhu ¼khík{kt çkøke[kLkwt rLk{koý fhkðLkkh : çkkçkh
• økkuøkúkLkwt ÞwØ - {kunt{Ë ÷kuËe (E.Mk. 1529)
• {wtçkE ÞkLk Lkk{Lke Ãkãþi÷eLkku sL{Ëkíkk : çkkçkh
• MkkíkuÞ rËðMk y÷øk htøkLkk fÃkzk Ãknuhíkku : nw{kÞw nw{kÞwLkk {wÏÞ ÞwØ
• çktøkk¤Lku sLLkíkkçkkË Lkk{ ykÃkLkkh : nw{kÞw • [kuMkkLkwt ÞwØ - þuhþkn Mkqhe (E.Mk. 1539) - nkh
• fLkkis (rçk÷økúk{)Lkwt ÞwØ - þuhþkn Mkqhe (E.Mk. 1540) - nkh
• yfçkhLkku sL{ :
• rMkhrntËLkwt ÞwØ - rMkftËh Mkqhe (E.Mk. 1555) - Sík
W{hfkuxLkk rfÕ÷k{kt hkýk ðehMkk÷Lkk {nu÷{kt n{eËkçkkLkwLke fw¾u
• yfçkhu ðMkkðu÷wt Lkøkh : VíkunÃkwh rMk¢e yfçkhLkk {wÏÞ ÞwØ
• LÞkÞ {kxu MkkuLkkLke Mkkf¤ ÷økkðLkkh : snktøkeh • ÃkkýeÃkíkLkwt çkeswt ÞwØ -
• þe¾kuLkk Ãkk[{kt økwhw yswoLkËuðLku VkMke ykÃkLkkh : snktøkeh nu{w rð¢{krËíÞ (E.Mk. 1556) - çkuh{¾kLku Lkuík]íð fhu÷wt
• íkks{n÷Lke h[Lkk fhkðLkkh : þknsnkt • nÕËe½kxeLkwt ÞwØ -
{uðkzLkk þkMkf hkýk «íkkÃk (E.Mk. 1576) - yfçkh ðíke
• rËÕneLkku ÷k÷ rfÕ÷ku çktÄkðLkkh : þknsnkt
{kLkrMktn ÷zu÷k
• ykøkúkLkku ÷k÷ rfÕ÷ku çktÄkðLkkh : yfçkh • yMkehøkZLke ÷zkE -
• þe¾kuLkk Lkð{k økwhw íkuøkçknkËwhLkku ðÄ fhLkkh : ykihtøkÍuçk E.Mk. 1602 (yfçkhLke ytrík{ ÷zkE)
17. {hkXk Mk{Þøkk¤kLkwt økwshkík

• {w½÷ çkkËþkn ykihtøkÍuçkLke Ä{oLke ytÄíkkLkk fkhýu rþðkSyu rntËwÃkÚkLkk hûký yÚkuo hk»xÙeÞ ¼kðLkk òøk]ík fhðk ÃkkuíkkLkwt Mðíktºk hkßÞ
MÚkkÃÞwt. Ãkkuíku Síku÷k «ËuþkuLkk hûký {kxu LkkýkLke sYh Ãkzíkk rþðkSyu økwshkík Ãkh yLkufðkh yk¢{ý fhe Ëku÷ík ÷qtx{kt {u¤ðe. rþðkS
ÃkAe Ãký yk «r¢Þk þY hne. [kuÚk yLku MkhËuþ{w¾e rþðkSLke {kir÷f þkuÄ níke,
• E.Mk.1716{kt 5uþðk çkk÷kS rðïLkkÚku økwshkík{kt {hkXk Mk¥kkLkku rðMíkkh fhðk [kuÚk yu fkuE ûkuºkLku çkhçkkË Lk fhðk çkË÷ yLku íkuLkk
hûkýLke sðkçkËkhe ÷ELku W½hkðkíkku fh níkku.
¾tzuhkð Ëk¼kzuLke rLk{ýqf fhe. ¾tzuhkð Ëk¼kzu ÃkwýuLkk hksfkhý{ktÚke {wõík Lk ÚkE
þfíkk íkuykuyu økwshkíkLkku nðk÷ku MkhËkh ftÚkkS fË{, ËÞkS Ëk¼kzu Ãkrhðkh Ãkuïk Ãkrhðkh
økkÞfðkz yLku rÃk÷kShkð økkÞfðkzLku MkkUÃÞku. ¾tzuhkð Ëk¼kzu çkk÷kS rðïLkkÚk (1713-20)
• Ãkuþðk çkk÷kS rðïLkkÚk yLku Ëk¼kzuyu {w½÷ çkkËþkn {wnB{Ëþkn
ÃkkMkuÚke økwshkík{ktÚke [kuÚk W½hkððkLkku nf {u¤ÔÞku. ºÞtçkfS Ëk¼kzu çkkShkð -1 (1720-40)
• {w½÷ MkhËkh n{eË¾kLk yLku {w½÷ Mkqçkk Mkwòík¾kLk ðå[uLke
÷zkE{kt ftÚkkSyu n{eË¾kLkLku {ËË fhe yLku {hkXkyku Þþðtíkhkð Ëk¼kzu çkk÷kS çkkShkð (1740-61)
y{ËkðkË{kt «ðu~Þk.
{kÄðhkð (1761-72)
• ftÚkkS yLku rÃk÷kShkð ðå[u {ík¼uË Úkíkkt Ãkqðo økwshkík{ktÚke rÃk÷kShkð yLku Ãkrù{{ktÚke ftÚkkS [kuÚk
W½hkðþu íku{ Lk¬e ÚkÞwt.
LkkhkÞýhkð (1772-73)
• ftÚkkS yLku rÃk÷kShkð nðu økwshkík{kt þrõíkþk¤e çkLÞk níkk. íkuykuyu ÃkwýuLkk ÃkuþðkykuLke yðøkýLkk
fhíkk Ãkuþðk çkk÷kS çkkShkð Ãkkuíku økwshkík ykÔÞk.
h½wLkkÚkhkð (1773-74)
• ¾tzuhkð Ëk¼kzuLkwt {]íÞw Úkíkkt íkuLkk Ãkwºk ºktçkfhkÞ Ëk¼kzu økwshkík{kt Mk¥kkÄeþ ÚkÞk. íkuýu økwshkík{ktÚke
ÃkuþðkELku LkkçkqË fhðk «ÞíLkku fÞko. ykÚke Ãkuþðk yLku ºktçkfhkÞ Ëk¼kzu ðå[u z¼kuE ÃkkMku ¼e÷Ãkwh økk{u
{kÄðhkð-2 (1774-96)
¼Þtfh ÞwØ ÚkÞwt, su{kt ºktçkfhkÞ {hkÞk. ytíku Ëk¼kzu yLku økkÞfðkz fwxwtçku ÃkuþðkLke Mk¥kk {kLÞ hk¾e
økwshkíkLke [kuÚkLke ykðf{ktÚke ÃkuþðkLku rnMMkku ykÃkðkLkwt Lk¬e fÞwO. çkkShks-2 (1795-1818)
• ºktçkfhkÞ Ëk¼kzuLkk Ãkwºk Þþðtíkhkð Mkøkeh nkuðkÚke rÃk÷kShkð økkÞfðkzu økwshkíkLke Mk¥kk nkÚk{kt ÷eÄe.
• íku Mk{Þu økwshkíkLkk {w½÷ Mkqçkk ÃkËu {khðkzLkk hkò y¼ÞrMktn níkk, íku y¼ÞrMktnu E.Mk.1732{kt zkfkuh{kt rÃk÷kShkð økkÞfðkzLkwt ¾wLk
fhkÔÞwt. su fkhýkuMkh ºktçkfhkð Ëk¼kzuLkk ÃkíLke W{kçkkE íkÚkk rÃk÷kShkðLkk Ãkwºk Ëk{kShkð økkÞfðkzu y{ËkðkË Ãkh yk¢{ý fÞwO, su{kt
y¼ÞrMktnu ¾t¼kíkLkk {ku{eLk¾kLkLke {ËË ÷eÄe Ãkhtíkw nkÞkuo yLku y¼ÞrMktnu {hkXkyku MkkÚku MktrÄ fhe.
• E.Mk.1734{kt ðzkuËhk økkÞfðkzLke hksÄkLke çkLÞwt.
• økwshkíkLke ÃkrhrMÚkríkÚke ftxk¤e Mkqçkku y¼ÞrMktnu íkuLkk MkhËkh híkLkrMktn ¼tzkheLku y{ËkðkËLkku nðk÷ku MkkUÃke {khðkz økÞku.
• W{kçkkEyu Ëk{kShkðLku Ërûký{kt fk{økehe MkkUÃke økwshkíkLkk Mkqçkk íkhefu htøkkuSLke rLk{ýqf fhe, ¾t¼kíkLkk {ku{eLk¾kLku yzÄwt y{ËkðkË
ykÃkðkLke þhíku htøkkuS MkkÚku MktrÄ fhe yLku híkLkrMktn ¼tzkhe nkhíkk yzÄwt y{ËkðkË htøkkuS yLku yzÄwt {ku{eLk¾kLkLkk nkÚk{kt ykÔÞwt.
• Ëk{kShkð økkÞfðkz yLku ÃkuþðkLkk ¼kE h½wLkkÚk hkðu (hk½kuçkk) MktÞwõíkÃkýu y{ËkðkË Ãkh yk¢{ý fhíkk y{ËkðkË fçsu fhe hk½kuçkkyu
rðê÷ rþðËuðLku y{ËkðkËLkku ðneðx MkkUÃÞku.
• Ëk{kShkð økkÞfðkz yLku Ãkuþðk MkuLkkÃkrík MkËkrþð hk{[tÿyu økwshkík{kt þktrík MÚkkÃke yLku MkËkrþðhk{u {hkXkykuLkk rMk¬k økwshkík{kt
[k÷w fÞko.
• Ëk{kShkðLkwt {]íÞw Úkíkkt íkuLkk Ãkwºk økkurðtËhkð yLku VíkunrMktn hkð ykÔÞk, VíkunrMktn hkðLku økkurðtËhkð MkkÚku ðktÄku Úkíkkt VíkunrMktn hkðu ytøkúuòu
MkkÚku MktrÄ fhe fu ytøkúuòuyu økwshkík{kt Síku÷k «Ëuþku hk¾ðk yLku økkÞfðkzLke çkkçkík{kt Ë¾÷økehe Lk fhðe.
• ytøkúuòu yLku Ãkuþðk çkkShkð çkeòLkk MktçktÄku ðýMkíkk çkkShkð çkeòyu økwshkíkLkku Eòhku fkÞ{ {kxu økkÞfðkzLku MkkUÃke ËeÄku.
• ytøkúuòu LkuÃkk¤Lkk rðøkún{kt níkk íÞkhu çkkShkð çkeSyu ytøkúuòu Mkk{u {kÚkw Ÿ[õÞwt Ãkhtíkw nkhe síkk {hkXk hkßÞ íkuýu ytøkúuòuLku MkkUÃke ËeÄwt.
• yk{ 3 sqLk, 1818Lkk hkus {hkXk Mkk{úkßÞLkku yMík ÚkÞku.
{hkXkyku rðþu òýðk suðwt...
• íkuyku çkòhðk¤k þnuhkuLku fMkçkku yLku çkòh ðøkhLkk økk{Lku {kis (økk{) fnuíkk. fMkçkk{kt fkuxðk÷ yLku {kisLkk WÃkhe Ãkkxe÷ níkk.
• s{eLk rshkÞík íkhefu yku¤¾kíke.
• {hkXkyku {w÷føkehe fh W½hkðíkk, {w÷føkehe yux÷u {nuMkq÷ W½hkððk {hkXkyku su MkiLÞ hk¾íkk íkuLkk rLk¼kð {kxuLkku fh.
• {hkXk MkhËkh LkkLkk hksðeyku ÃkkMkuÚke ¾tzýe WÃkhktík ¾khkSík yÚkðk ¾rhÞkík Lkk{f ÷køkku W½hkðíkk, ½kuzkykuLke Lkk¤ çkuMkkzðk Ãkuxu
÷uðkíkku ¾[o Lkk¤çktÄe, ½kuzkykuLkk ¾kuhkf {kxu ½kMkËkýk fh yLku yLÞ fhku{kt ÄLke{ðuhku, Lkwfoðuhku, çkkçkeðuhku ðøkuhu W½hkððk{kt ykðíkk.
• {hkXkykuyu ‘rMk¬kE’ YrÃkÞk çknkh Ãkkzâk níkk. su{kt fux÷kf rMk¬kyku{kt økýuþLke AkÃk òuðk {¤íke níke.
• ©e rMk¬k, {Õnkhþkne, [ktËkuhe rþðkSLkk rMk¬k níkk.
• VíkunrMktnhkð çkeòu çkkçkkMkknuçk íkhefu yku¤¾kíkku nkuðkÚke íkuýu çknkh Ãkkzu÷k rMk¬k çkkçkkþkE Lkk{u òýeíkk níkk.
• økkÞfðkz MkhfkhLkk íkktçkkLkk rMk¬k ðzkuËrhÞk Lkk{u òýeíkk níkk.
• r{hkíku yn{Ëe {hkXkfk¤ Mk{Þu hr[ík yuf LkkUÄÃkkºk VkhMke økútÚk Au.
• ËeðkLk hýAkuzS y{hSyu íkkhe¾u MkkuhX-ð-nk÷kh økútÚkLke h[Lkk fhu÷e Au.
• økwshkík{kt VkhMke MkkrníÞ{kt Y¬kík yux÷u Ãkºk ÔÞðnkh yLku çkÞkÍ yux÷u hkusLkeþe {n¥ðLkk {LkkÞ Au.
• zkfkuh{kt ÃkuþðkLkk þhkV MkíkkhkLkk økkuÃkk¤ søkLLkkÚk íkktçkufhu hýAkuzhkÞ {trËh {hkXkfk¤{kt çktÄkÔÞwt níkwt.
18. økwshkík{kt økkÞfðkze þkMkLk (ðkufh Mkux÷{uLx yLku MkÞkShkð ºkeò)

Ëk{kShkð økkÞfðkz
rÃk÷kS
- E.Mk.1734 ðzkuËhk hksÄkLke
Ëk{kS-2 (1732-68) - y{ËkðkË s{k÷Ãkwh{kt økkÞfðkze nðu÷e çkLkkðe Au.
- Mkkihk»xÙ{kt Ëk{Lkøkh ðMkkðu Au.
MkÞkShkð-1 (1768-78)
VíkunrMktnhkð (1778-89)
{kLkkShkð (1789-93)
- ¾t¼kíkLke MktÄe (MknkÞfkhe ÞkusLkk) 17 {k[o 1802 Mðefkh fhu Au.

økkurðtËhkð (1793-1800)
- 1805{kt VheÚke Lkðk fhkh fhu Au.
- 1817{kt y{ËkðkË ytøkúuòuLku yk5u Au.
ykLktËhkð (1800-1819)
- yküeLke ÷zkE Ãkuïk MkkÚku ÚkkÞ Au íku{kt øktøkkÄh þk†eLke Ãkuïk níÞk fhu Au su ºkeò
yUø÷ku-{hkXk ÞwØLkwt fkhý nkuÞ Au.
- ðkufh fhkh (1807){kt ÚkÞku.
- 1820 ytøkúus MkkÚku Lkðk fhkh
- y{ËkðkË, ËMk¢kuE, W{huX, Mkkihk»xÙ fh W½hkððkLke Mk¥kk ytøkúuòuLku.
MkÞkShkð-2 (1819-47) - Ãkux÷kË, rMkØÃkwh, yku¾k{tz¤ økkÞfðkz Mk¥kk nuX¤
- E.Mk.1830 ðzkuËhk huMkezLxLke fkuXe y{ËkðkË ¾Mkuzðk{kt ykðu Au.
økýÃkíkhkð (1847-56) - Mkíke«ÚkkLke LkkçkwËe ðzkuËhk hkßÞ{kt fhðk{kt ykðu Au.
- ytøkúus íkhVe þkMkf

- íku{Lkk ¼kE {Õnkhhkð, çkkÃkw økkÞfðkz, ¼kWMkknuçk Ãkðkh, hkò ¼kUMk÷u íku{Lku
¾tzuhkð (1856-70)
1857Lkk rðÿkun{kt nxkðe {ÕnkhhkðLku økkÞfðkz çkLkkððkLkku rLk»V¤ «ÞkMk fhu Au.
- {Õ÷ rðãkLkk òýfkh
- ËkËk¼kE LkðhkuS íku{Lkk ËeðkLk níkk.

{Õnkhhkð (1870-75)
- ytøkúuòu îkhk 1875{kt 5Ë¼úü fhðk{kt ykðu Au.
MkÞkShkð økkÞfðkz - 3 (1875-1939)
«íkkÃkrMktn økkÞfðkz (1939-1948)

ðkufh fhkh (ðkufh Mkux÷{uLx-E.Mk.1807-08)

• {hkXk îkhk Ëh ð»kuo W½hkððk{kt ykðíke ¾tzýeLku {w÷føkehe fnuðkíkwt. hksfeÞ ËMíkkðus
• {w½÷ Mkqçkk/VkusËkhLke ¾tzýeLku òuhík÷çke fnuðkíkwt.
• suLku nu÷ ò{eLk çkkuLz fnu Au su þktrík {kxuLkku fhkh níkku. su{kt
• su Mk{Þu ðzkuËhkLkk hurMkzuLx ytøkúus fLko÷ yu÷ufÍkLzh ðkufh níkk.
hkßÞLkk Ãkkzkuþe hksðeyu ò{eLk íkhefu hnuðkLkwt íkÚkk
• ðzkuËhkLkk ykLktËhkð økkÞfðkzLkk «ríkrLkrÄ rðê÷ ËuðkS níkk.
ytøkúuòuLke {æÞMÚke, Ëhuf íkfhkh/ Í½zkLkwt rLkðkhý fhðk {kxu
• E.Mk.1807-08{kt økkÞfðkz íkhVÚke rðê÷hkð fkrXÞkðkz{kt ÷~fh
çkkÌk fhðk{kt ykÔÞk níkk.
÷E ¾tzýe W½hkððk {kxu økÞk íÞkhu {ush ðkufh MkkÚku níkk.
• ÷~fhLke {ËËÚke W½hkðkíke ¾tzýe ¾[ko¤ yLku «ò {kxu {w~fu÷e
MksoLkkhe níke. LkkýkfeÞ ËMíkkðus
• fkÞ{e ¾tzýe Lk¬e fhðk Mkkihk»xÙLkk hksðeyku MkkÚku [[ko fhe • Ëh 10 ð»kuo Lk¬e fhkíke hf{, Ëh ð»kuo ðzkuËhkLku {wÕføkehe
fkrXÞkðkzLkk hksðeykuLku {kuhçke hkßÞLkk ½txw økk{u çkku÷kÔÞk. YÃku yLku sqLkkøkZLku òuhík÷çke YÃku Mkkihk»xÙLkk hksðeykuyu
• ¾tzýe MktçktÄe [[ko ÃkAe 153 hkòyku MkkÚku swËk-swËk fhkh fhðkLkwt [qfððe, su ÃkkA¤Úke ytøkúuòu çktLku ðíke W½hkðíkk yLku íkuLkk
Lk¬e ÚkÞwt. {kxu W½hkýe ¾[o hf{Lke 25% hk¾e ÷uíkk níkk.
• E.Mk.1807Lkk {u {neLkk{kt {kuhçkeLkk ½txw økk{u fhkh ÚkÞk íkuLku ðkufh • E.Mk.1820{kt hksfkux{kt rçkúrxþ yusLMke (hurMkzuLx)Lke
fhkh fnuðkÞ Au. MÚkkÃkLkk ÚkE, íkuLkku «Úk{ hurMkzuLx fuÃxLk ykh.çkkuLkoðu÷ níkku.
• Mkkihk»xÙLkk hksðeyku, ytøkúus yLku økkÞfðkz ðå[u yk ðkufh fhkh ÚkÞku níkku. • ðkufh fhkh{kt Mkkihk»xÙLkk çku ûkuºkku çkkfkík níkk su{kt
• ðkufh fhkh{kt çku òíkLkk ËMíkkðus çkLkkððk{kt ykÔÞk níkk. ÃkkuxowøkeÍkuLkwt Ëeð Lku StShkLkk rMkÆeLkwt òVhkçkkË níkwt.
fLko÷ ðkufhu ¾tzýeLkk çktËkuçkËMík ð¾íku çkk¤feykuLku ËqÄÃkeíke fhðkLkku • fkuzeLkkh, rþÞk¤ çktËh, ¼e{fèk, Ëk{Lkøkh, y{hu÷e,
fqrhðks çktÄ fhkÔÞku níkku. yku¾k{tz¤ suðk Mkkihk»xÙLkk rðMíkkhku økkÞfðkz þkMkLk nuX¤ níkk.
fåALkk hk’Ëuþ¤Syu E.Mk.1841{kt yLku økýÃkíkhkð økkÞfðkzu • ðkufh fhkhLkk fkhýu nðu Mkkihk»xÙLkk hksðeyku MkeÄe ¾tzýe
E.Mk.1847{kt W¥kh økwshkík{kt ËqÄ5eíkeLkk rhðks Ãkh «ríkçktÄ {wõÞku níkku. ¼híkk Mkkihk»xÙLke «òLku MkiLÞLke nkz{khe{ktÚke {wrõík {¤e.
MkÞkShkð økkÞfðkz-3
• E.Mk.1896{kt y{hu÷e 5høkýkLkk 10 økk{ku íÞkhçkkË ðzkuËhk hkßÞLke ytËh VhSÞkík hksfeÞ ËMíkkðus
«kÚkr{f rþûký E.Mk.1905Úke h{uþ[tÿ Ë¥kLke {ËËÚke ÷køkw 5kzu Au.
• þkMkLkfk¤ : E.Mk.1875-1939
• ðzkuËhk hkßÞ{kt fkhkuçkkhe yLku LÞkÞíktºkLku y÷øk fhu Au.
• {q¤Lkk{ : økkuÃkk¤hkð økkÞfðkz
• ¾uzqíkkuLkwt {nuMkq÷ ÔÞks {kV, rnLËe ¼k»kkLku «kuíMkknLk, Ãkt[kÞík hks (økúk{ Ãkt[kÞík, íkk÷wfk
• sL{ : fki÷ký økk{ (E.Mk.1863{kt)
Ãkt[kÞík, «ktík Ãkt[kÞík)Lke MÚkkÃkLkk, ò{¾t¼k¤eÞk-yku¾k hu÷ðu ÷kELk, ykrËðkMke
{nkhk»xÙ {k÷uøkktð LkkrMkf rsÕ÷ku.
(fk¤eÃkhs) íkÚkk Ër÷íkkuíÚkkLk {kxu þiûkrýf þk¤k þY fhðe ðøkuhu suðk fkÞkuo fhu Au.
• rÃkíkk : fkrþhkð økkÞfðkz
• [hkuíkh híLk {kurík¼kE y{eLkLke {ËËÚke ÃkwMíkfk÷Þ «ð]r¥k fhe Au.
• «rMkØ rËðkLk xe. {kÄðhkð íku{Lkk Mk{Þøkk¤k{kt çkhkuzk hkßÞLkk rËðkLk íkhefu fkÞo fhíkk níkk.
• E.Mk.1904{kt çkk¤÷øLk rLk»kuÄ fÞkuo íku ytíkøkoík ðhLke ô{h 16 ð»ko yLku fLÞkLke ô{h 12 ð»koÚke ykuAe Lk nkuðe òuEyu íku ytøku fkÞËk
½zâk níkk íkÚkk rMkrð÷ {uhus yuõx Úkfe ÃkwºkeLku ðkhMkknf ykÃkð{kt ykÔÞku níkku.
• zkì.çkkçkkMkknuçk yktçkuzfh çkhkuzk hkßÞLke rþ»Þð]r¥k {u¤ðeLku y{urhfk fku÷trçkÞk ÞwrLkðrMkoxe yÇÞkMk yÚkuo økÞk íkÚkk íÞkhçkkË ðzkuËhk
hkßÞ{kt Lkkufhe Ãký fhe níke.
• E.Mk.1908{kt çkUf çkhkuzkLke MÚkkÃkLkk fhe níke.

• E.Mk.1881{kt çkhkuzk fku÷us ykuV MkkÞLMkLke MÚkkÃkLkk fhe su ÃkkA¤Úke E.Mk.1949{kt yu{.yuMk.ÞwrLkðrMkoxe ònuh ÚkE níke íkÚkk çkhkuzk
fku÷us{kt ytøkúuSLkk «kuVuMkh íkhefu yhrðtË ½ku»k òuzkÞu÷k níkk.
• «u{kLktË Äku¤eËkMk Ãkxu÷ (fu¤ðýe yrÄfkhe) ÃkkMku ykrËðkMke rðfkMk ynuðk÷ íkiÞkh fhkÔÞku níkku.
• E.Mk.1907{kt ÄkhkMk¼kLke MÚkk5Lkk fhðk{kt ykðe níke.
• E.Mk.1916{kt ðzkuËhk hkßÞ{kt «ò{tz¤Lke MÚkkÃkLkk fhðk{kt ykðe níke. 1948Lkk Mk{Þ{kt «ò{tz¤Lkk «{w¾ íkhefu Sðhks¼kE {nuíkk níkk.
• íku{Lkk Lkk{ ÃkhÚke çkLkkhMk rntËw ÞwrLkðrMkoxe{kt MkÞkShkð ÷kEçkúuhe nku÷ Au.
• MktMf]íkLkk «[kh {kxu ©kðý {kMk{kt Ërûkýk Ãkrhûkk þY fhe níke.
• hk»xÙeÞ fkUøkúuMkLkk E.Mk.1898Lkk yrÄðuþLk{kt ¼Y[ íkÚkk MkwhíkLkk «ríkrLkrÄ íkhefu LÞkÞrÄþ nrh÷k÷ n»koË Äúwð íkÚkk hkð çknkËwh
{kÄð÷k÷Lku {kufÕÞk níkk.
• MkÞkShkð-3Lku 1877{kt ‘VhÍtË ¾kMk Ëku÷ík yu #rø÷rþÞk’Lkku EÕfkçk ykÃÞku níkku.
• MkÞkShkðu LkkrMkh¾kt, {ki÷kçkûk yLku yÕ÷krËÞk¾kt suðk MktøkeíkfkhkuLku yk©Þ ykÃÞku níkku.
• E.Mk.1890{kt f÷k¼ðLkLke MÚkk5Lkk fhe íkÚkk íkuLkk yk[kÞo rºk¼wðLkËkMk økßsh níkk.
• MkÞkShkðu r[ºkfkh Ãkwhw»kku¥k{ {kðS íkÚkk fkðMkS snktøkehLku «kuíMkknLk ykÃÞwt níkwt.
• ºkkðLkfkuh hksfwxwtçkLkk MkÇÞ hkò hrð ð{koLku MkÞkShkðu ðzkuËhk çkku÷kðeLku W¥k{ «fkhLkk r[ºkku ËkuhkÔÞk níkk.
• ðøkoðkh ¢r{f ÃkwMíkfku îkhk MktøkeíkLkwt rþûký Ëk¾÷ fhLkkh ðzkuËhk «Úk{ hkßÞ níkwt.
• E.Mk.1916{kt yr¾÷ rntË Mktøkeík fkuLVhLMk ðzkuËhk{kt ¼hkE níke íkÚkk ðzkuËhkLkk Mktøkeíkfkh ViÞkÍ¾kt íkÚkk nÍhík ELkkÞík¾ktyu
Ãkrù{{kt sELku þkMºkeÞ MktøkeíkLkku «[kh fÞkuo níkku.
• ðzkuËhk{kt Mktøkeík {nkrðãk÷ÞLke MÚkkÃkLkk fhe yLku íkuLkk yk[kÞo rnY¼kE zkuõxh níkk.
• íku{Lku LkðMkkhe, Ãkkxý, y{hu÷e yLku ðzkuËhk{kt Mktøkeíkþk¤kLke MÚkkÃkLkk fhe níke.
• ðzkuËhk yuf{kºk hkßÞ{kt òøkehËkh íkÚkk ÄrLkfku Ãkh ELf{xuûk níkku.
• 1938{kt ðzkuËhk hkßÞ «ò{tz¤Lkk «{w¾ íkhefu MkhËkh Ãkxu÷ níkk.
19. ÞwhkuÃkeÞLk «òLkwt økwshkík{kt ykøk{Lk

økwshkík{kt ÞwhkuÃkeÞLk «òLkku ¢{
1. 5kuxwoøkeÍ 2. ytøkúus 3. z[ 4. £uL[
økwshkíkeyku íkuLku rçkúrxþ «ò íkhefu ð÷tËk

rVhtøkeyku fnuíkk. òýeíkk níkk. fnuðkíkk
E.Mk. 1498 ðkMfku-Ë-økk{k økwshkíke fkLkS {k÷{ yLku EçLk {SËLke {ËËÚke fkr÷fx çktËh
Ãknkut[u Au.
E.Mk. 1535 ÃkkuxwoøkeÍ økðLkoh LkwLkk-ze-fwLnk Ëeð fçsu fhu Au.
E.Mk. 1608 ytøkúus fuÃxLk rðr÷Þ{ nkurftøMk nuõxh Lkk{Lkk snks{kt MkVh fhe Mkwhík çktËhu Wíkhu Au
yLku snktøkehLkk Ëhçkkh{kt òÞ Au.
E.Mk. 1611 Mkh nuLkhe r{zÕxLk Mkwhík çktËh ÃknkU[u Au.
E.Mk. 1612 fuÃxLk çkuMx Mkwhík ÃkkMku ÃkkuxwoøkeÍkuLku nhkðu Au.
E.Mk. 1613 ytøkúuòu ÃkkuíkkLke «Úk{ ðuÃkkhe fkuXe Mkwhík{kt MÚkkÃku Au.
E.Mk. 1615 #ø÷uLzLkk hkò suBMk «Úk{Lkku Ëqík çkLke Mkh xku{Mk hku snktøkehLkk Ëhçkkh{kt ykðu
Au, suLku snktøkehu Mkwhík, ¾t¼kík yLku y{ËkðkË{kt ðuÃkkhe fkuXe MÚkkÃkðkLke
{tsqhe ykÃke níke.
E.Mk. 1668 £uL[ £kLfMkkuMk fuhkuLku ykihtøkÍuçk ÃkkMkuÚke ÃkhðkLkøke {u¤ðe Mkwhík ¾kíku ðuÃkkhe fkuXe
MÚkkÃke níke.
20. 1857 - rðÿkun Ãknu÷kLkwt økwshkík

• E.Mk.1753Úke 1818 MkwÄe økwshkík yLku Mkkihk»xÙ WÃkh {hkXkykuLke Mk¥kk níke.
• ÃkqLkkLkk ÃkuïkLkk íkkçkuËkh íkhefu økkÞfðkzLkwt þkMkLk ðzkuËhkÚke [k÷íkwt níkwt.
• MkLk 1802Lkk ðMkE fhkhÚke 5qLkkLke ÃkuïkELkku økwshkík{kt ytík ykÔÞku níkku.
• {w½÷ Mkwçkk, {hkXk fu yLÞ Mk{Úko hksðeyku îkhk W½hkððk{kt ykðíke {wÕføkeheLku W¥kh økwshkík{kt EzhLkk hkðu‘¾e[ze’ «Úkk fne níke.
• E.Mk.1816{kt fLko÷ EMx îkhk çkux yLku îkhfk fçksu fheLku E.Mk.1820{kt økkÞfðkzLku MkkUÃke ËeÄwt níkwt.
• ytøkúus ÷~fhu 25-12-1818Lkk hkus ytòh rfÕ÷ku yLku íkwýk çktËh fçksu fÞko. íÞkhçkkË hkð ¼kh{÷ yLku fuÃxLk {uf{zkuo ðå[u ÷ku¾tzu økk{u
MknkÞfkhe MktrÄ fhðk{kt ykðe níke.
• {iMkqhLkk xeÃkw Mkw÷íkkLku fåA hkßÞ MkkÚku {¤e ytøkúuòuLku ¼khík{ktÚke fkZe {qfðk {kxu {Mk÷ík fhe níke.
• E.Mk.1813{kt 5k÷LkÃkwh yLku E.Mk.1819{kt hkÄLk5wh ytøkúus Mk¥kk nuX¤ MknkÞfkhe ÞkusLkkLkku Mðefkh fÞkuo.
• E.Mk.1822{kt rðMkkðËh 5høkýkLkk nfËkh fkXe çkkðkðk¤k yLku hkýªøkðk¤k sqLkkøkZLkk Lkðkçk Mkk{u çknkhðxu [zâk íkÚkk ytøkúus fuÃxLk
økúkLxLku ÃkfzeLku [kh {neLkk økehLkk støk÷{kt hkÏÞku çkkË Mk{kÄkLk Úkíkk Akuze {qfðk{kt ykÔÞku níkku.
• E.Mk.1821-1829 Ëhr{ÞkLk nkËk ¾w{kýu, òuøkeËkMk ¾w{kýu ¼kðLkøkhLkk hksðe rðsÞrMktn Mkk{u çknkhðxw ¾uÕÞwt níkwt.
• E.Mk.1839 yV½kLk rðøkún{kt fåA hkßÞLkk hkð Ëuþ¤S ytøkúuòuLku {ËËYÃke Ÿxku Ãkwhk Ãkkzâk níkk.
• fåALkk hkð Ëuþ¤Syu 1836{kt økw÷k{e «Úkk yLku 1841{kt ËwÄ5erík «Úkk Ãkh «ríkçktÄ {wõÞku níkku.
• E.Mk.1845 ¼qft5Lkk fkhýu rMktÄw LkËeLkwt {w¾ «Ëuþ fåA ÷¾ÃkíkÚke ÃkkrfMíkkLk íkhV VtxkÞwt níkwt.
• E.Mk.1844 Mkwhík{kt {eXkLkk fh{kt yzÄku YrÃkÞku ðÄkheLku yuf YrÃkÞku fhíkk rðhkuÄ ÚkÞku níkku.
• E.Mk.1848 {wtçkE Mkhfkhu çktøkk¤e íkku÷{k5 Ëk¾÷ fhíkk rðhkuÄ Úkíkkt Lkðku íkku÷{kÃk Ëk¾÷ Lk ÚkE þfÞku.
• E.Mk.1848 VkçkoMkLkk «ÞkMkÚke ðLkkoõÞw÷h MkkuMkkÞxe MÚkkÃkðk{kt ykðe níke.
• yk[orzfLk çkkLMko îkhk MÚkkÃkðk{kt ykðu÷e økheçkkuLke fu¤ðýe W¥kusf MktMÚkkyu 1820 Mkwhík yLku ¼Y[{kt þk¤k ¾ku÷e níke.
• hýAkuz÷k÷ røkhÄh÷k÷ ÍðuheLke MknkÞÚke ÃkkXâÃkwMíkfkuLke ©uýe íkiÞkh fhkðe níke.
• E.Mk.1823 çkkuBçku Lkuxeð Mfq÷ çkwf yuLz Mfq÷ MkkuMkkÞxeLke MÚkkÃkLkk fhðk{kt ykðe níke.
• E.Mk.1822{kt yhËuþh çknuhk{Syu ytøkúuS-økwshkíke þçËfkuþ rð»kÞðkh íkiÞkh fÞkuo níkku.
• økwshkík{kt Ãknu÷e ytøkúuS þk¤k Mkwhík{kt Ë÷Ãkíkhk{ ¼økw¼kEyu þknÃkwh {wMkkVh¾kLkk ÃkkMku 1834{kt þY fhe níke.
• Mkkihk»xÙ{kt 1853{kt hksfkux{kt MkuLxÙ÷ #ø÷eþ Mfq÷ þY fhkE níke.
• SSçkkE AkÃkøkh yLku VhËwLkS {ÍoçkkLku økwshkíke çkeçkk Mkki«Úk{ çkLkkÔÞk suLke {ËË ðzu MkLk 1822{kt {wBçkE Mk{k[kh Lkk{Lkwt økwshkíke
MkkÃíkkrnf yËe {ÍoçkkLku þY fÞwO níkwt.
• ðLkkoõÞw÷h MkkuMkkÞxeyu E.Mk.1849{kt økwshkíkLkwt «Úk{ ðíko{kLkÃkºk ‘ðhík{kLk’ þY fÞwot níkwt.
• E.Mk.1851{kt ËkËk¼kE LkðhkuSyu ‘hkþ økku^íkkh’ þY fÞwO níkwt.
• y{ËkðkË{kt nXerMktøkLkwt siLk {trËh E.Mk.1848{kt «u{[tË Mkðkxu çkktæÞwt níkwt.
• E.Mk.1823{kt MkwtËhS rþðSyu fåA{kt {kíkkLkk {Z{kt ykþk5whk {trËh çktÄkÔÞwt níkwt.
• E.Mk.1839-45 ò{Lkøkh{kt ÷k¾kxku fkuXku çkktÄðøkk{kt ykÔÞku níkku.
• E.Mk.1855{kt Wíkhký yLku ytf÷uïh ðå[u «Úk{ hu÷ðuLke þYykík ÚkE níke.
21. økwshkík{kt Mkk{krsf MkwÄkhkLke [¤ð¤

• MÚkk5Lkk - 22 sqLk, 1844 {kLkðÄ{o Mk¼kLkk rMkØktíkku
• MÚkkÃkf - Ëwøkkohk{ {nuíkk (Mkwhík{kt)
1. nòhku Ëuð Ëuðeyku Lknª, yuf s Eïh
• MkÇÞku - rËLk{rýþtfh, ËkËkuçkk,
2. nòhku 5tÚk Lkne, {Lkw»Þ{kºk yuf s òrík
Ëk{kuËhËkMk, Ëwøkkohk{
3. {Lkw»Þ{kºkLkku Ä{o, yuf {kLkðÄ{o
• Ëwøkkohk{u yufuïhðkËLkku yLku Mkk[k
{kLkðÄ{o Mk¼k 4. W¥k{-yÄ{Lkku ykÄkh økwý WÃkhÚke fw¤
SðLkLke f÷kLkku WÃkËuþ ÷kufkuLku ykÃÞku.
WÃkhÚke Lknª
• Ëwøkkohk{u E.Mk.1838Úke 1850 MkwÄe
5. rððufLku yLkwMkheLku f{o fhðk
Mk{ks MkwÄkhkLkwt fkÞo fÞwO.
6. MkÆ{køkoLke rþûkk MkkiLku fhðe
• Mkk[k {kLkðÄ{oLkku Vu÷kðku fhðku,
LkkíkòíkLkk ¼uË¼kðLku LkkçkqË fhðk, rðÄðk rððknLku W¥kusLk ykÃkðwt, ðnu{, stíkh{tíkh,
ßÞkurík»k, {wnqíko, yMÃk]~Þíkk ðøkuhu suðe çkkçkíkkuLku Ëqh fhðkLkku «ÞíLk fÞkuo.
• MÚkkÃkLkk E.Mk.1849-50
• MÚkkÃkf - ËkËkuçkk ({wtçkE{kt)
• Ãkh{ntMk Mk¼k økwÃík heíku {¤e LkkíkòíkLkk ¼tsLkLkk fkÞo¢{ íkhefu Ãkkô ¼ûkýLkku fkÞo¢{
5h{ntMk Mk¼k
fhíkk níkk.
• Ä{o Ãkh 10 {wÆkLkku fkÞo¢{ ykÃÞku.
• Äkr{ofku ðnu{ku yLku {qríkoÃkqòLkku íÞkøk fhþu íkuðe «rík¿kk ÷uðzkððk{kt ykðíke níke.
• MÚkkÃkLkk - E.Mk.1851
• MÚkkÃkf - Lk{oËþtfh (Mkwhík{kt)
MðËuþe rníkuåAw {tz¤e • yk MktMÚkkyu ‘¿kkLkMkkøkh’ yXðkrzf þY fÞwO níkwt.
• E.Mk.1851{kt r{þLkheyku îkhk ‘5nuhu søkeh’ {tz¤eLkwt {w¾Ãkºk «rMkØ Úkíkwt níkwt su
{neÃkíkhk{ ÷¾íkk níkk.
• MÚkk5Lkk E.Mk.1851 økwshkíke ¼k»kkLkku «Úk{ rLkçktÄ

• MÚkkÃkf - Lk{oËþtfh yLku fhMkLkËkMk ({wtçkE{kt) ‘{tz¤e {¤ðkÚke Úkíkkt ÷k¼’Lkwt
• fLÞk fu¤ðýeLku W¥kusLk ykÃkðkLkwt fkÞo fÞwO. Lk{oËu ðk[Lk fÞwO.
çkwrØðÄof Mk¼k • E.Mk.1855{kt yk MktMÚkkyu ‘MkíÞ «fkþ’ þY fÞwO.

• hksfkux{kt Ëwøkkohk{, {rýþtfh rffkýe ðøkuhu MkwÄkh fkÞkuo fhe rðãk «fkþ Mk¼kLke
MÚkkÃkLkk fhe.
• fhMkLkËkMku ði»ýð Mkt«ËkÞLkk Ãkwrü {køkoLkk {nkhkòuLke ÷e÷k W½kze Ãkkze íku{ktÚke {nkhks
÷kÞçk÷ fuMk WËT¼ÔÞku Ãkhtíkw íku{ktÚke fhMkLkËkMkLkku Aqxfkhku ÚkÞku.
rðãk«fkþ Mk¼k • MÚkkÃkf - Ëwøkkohk{ {nuíkk, {rýþtfh rffkýe, ¼kuøke÷k÷ «kýðÕ÷¼ (hksfkux{kt)
• Mkk{rÞf - økwshkík þk¤kÃkºk
• MÚkkÃkf - {wtçkELkk ÃkkhMkeyku (ËkËk¼kE LkðhkuS)

• yk MktMÚkk{kt ËkË¼kE LkðhkuS rð¿kkLkLkk rð»kÞku WÃkh «ð[Lkku ykÃkíkk níkk.
¿kkLk «[khf Mk¼k
• ¿kkLkËeÃkf îkhk MkwhíkLkk r{þLkheykuyu {ãÃkkLk rðhwØ «[kh fhe fuVe ÃkËkÚkkuo Mkk{u Íwtçkuþ
þY fhe níke.
fkrXÞkðkz rÚkÞkuMkkurVf÷ MkkuMkkÞxe • MÚkkÃkf - ðh÷ Ëhçkkh nrhrMktnS, ¼kðLkøkh yu.ze.Mke. {whkËy÷e çkuøk,
(rÚkÞkuMkkurVf÷ ÷kus) s{þuËS WLkkðk¤k
• {wÏÞ fkÞo Mk{ks MkwÄkhýk, rçkLkMkkt«ËkrÞf ík¥ðrLkc rð[khýk, çktÄwíð rðMíkkh,
Mk{kòuÃkÞkuøke rþûký «[kh níkwt.
• y{ËkðkË{kt siLk Ä{oLkku yÇÞkMk fÞkuo níkku.

• ÷ªçkze, ¼kðLkøkh, rþnkuh, sqLkkøkZ, ¼qs, «¼kMk yLku ÃkkuhçktËhLke {w÷kfkík Ãký ÷eÄe níke.
Mðk{e rððufkLktË • rËðkLk þtfh Ãkktzwhtøk ÃktrzíkLku Mðk{e rððufkLktËu ðuËLkk yLkwðkËLkk fk{{kt {ËË fhe níke.
• rËðkLk þtfh ÃkktzwhtøkLkk Mkq[LkÚke Mðk{e rððufkLktË £uL[ ¼k»kk rþÏÞk níkk, íku{Lku
ÃkhËuþLkk «ðkMku ðuËktík {íkLkku yLku rntËw Ä{o yLku MktMf]ríkLkk «[kh {kxu y{urhfk sðk
«uhýk ykÃke níke.
MkwÃktÚk «ðíkof {tz¤e
• MÚkkÃkf - {rýþtfh rffkýe (sqLkkøkZ{kt)
(Mkkihk»xÙ Lkkøkh {tz¤e)
• WÆu~Þ - Mk{ks{ktÚke fqrhðkòu Ëqh fhðk
• MÚkk5Lkk - E.Mk.1864
¿kkLk økúknf Mk¼k • MÚkkÃkf - {rýþtfh rffkýe (sqLkkøkZ{kt)
• Mkk{rÞf - {krMkf Mkkihk»xÙ ËÃkoý
rðãkøkwý «fkþLk Mk¼k • MÚkkÃkf - {rýþtfh rffkýe, fçkk økktÄe, økkiheþtfh ykuÍk, økkufw¤S Ík÷k (hksfkux{kt)
• Mkk{rÞf - E.Mk.1868{kt {krMkf rð¿kkLk rð÷kMk
fkrXÞkðkz nrhsLk Mkuðf Mkt½ • fkh¼khe - AøkLk÷k÷ òu»ke
• fkÞo - Mkkihk»xÙ{kt Ër÷íkkuLkk WíÚkkLk {kxu fkÞkuo
• ËktzeÞkºkkLkk MkÇÞku ÃkifeLkk yuf níkk.

• økwshkík{kt Ër÷íkkuLkk WØkh {kxu økwshkík{kt ÚkÞu÷k 5 ÔÞrõík økktÄeS, X¬hçkkÃkk,
AøkLk÷k÷ òu»ke AøkLk÷k÷ òuþe, Ãkrhrûkík÷k÷ {sw{Ëkh yLku {k{k Mkknuçk Vzfu níkk.
• íkuyku rðh{økk{ MkíÞkøkúnLkk ykøkuðkLk, ÄhkMkýk MkíÞkøkúnLkk MkhÄkh yLku hksfkux
MkíÞkøkún ðøkuhuLkk ykøkuðkLk níkk.
• E.Mk.1814{kt {wtçkE{kt yk[orzf çkLMkuo «Úk{ økheçkkuLke fu¤ðýe W¥kusf MktMÚkk MÚkkÃke.
• þk¤kyku{kt çku÷ {kurLkxkurhÞ÷ ÃkØríkÚke rþûký yÃkkíkwt níkwt.
• E.Mk.1823{kt çkkuBçkuLkuxeð Mfq÷ çkwf yuLz Mfq÷ MkkuMkkÞxeLke MÚkkÃkLkk ÚkE. ÷kuzo yurÕVMxLk
çkkuBçku Lkuxeð yußÞwfuþLk MkkuMkkÞxe íkuLkk «uhf níkk.

• rþûkfkuLku íkk÷e{ hýAkuz÷k÷ Íðuhe ykÃkíkk níkk.
• fhwýkþtfh {nuíkkSyu E.Mk.1846{kt yuf þk¤k y{ËkðkË{kt þY fhe.
• økwshkík{kt Ãknu÷e ytøkúuS þk¤k Mkwhík{kt Ë÷Ãkíkhk{ ¼økw¼kEyu E.Mk.1834{kt þY fhe
níke.
• MÚkkÃkLkk - 26 rzMkuBçkh, 1848 Mkki«Úk{ økwshkíke

• MÚkkÃkf - yu÷ufÍkLzh rfL÷kuf VkçkoMk (frð Ë÷Ãkíkhk{Lke {ËËÚke) MkÇÞ þuX {økLk÷k÷
• nk÷{kt - økwshkík rðãkMk¼k (E.Mk.1946{kt Lkk{ VÞwO.) ð¾ík[tË níkk.
• yk MkkuMkkÞxeLkk {tºke íkhefu frð Ë÷Ãkíkhk{u fkÞo fÞwO níkwt.
• E.Mk.1849{kt frð Ë÷5íkhk{u ¼qík rLkçktÄ ÷ÏÞku yLku E.Mk.1851{kt nwLLkh¾kLkLke [zkE
Lkk{f «Úk{ økwshkíke fkÔÞ ÷ÏÞwt.
• frð Ë÷Ãkíkhk{u E.Mk.1851{kt òËðkMÚk¤e Lkk{Lkwt {ã5kLk rLk»kuÄLkwt ¼k»ký ykÃÞwt.
økwshkík ðLkkoõÞw÷h MkkuMkkÞxe
• Mkwhík{kt Ë÷Ãkíkhk{u ÷û{e Lkkxf håÞwt, frð LnkLkk÷k÷u yk LkkxfLku LkðÞwøkLkwt «Úk{ Lkkf
(økwshkík rðãkMk¼k) fÌkwt Au.
• çkkÃkkLke ÃkªÃkh, Ë÷Ãkík ÉíkwðýoLk (ÞwøkÃk÷xkLkk EríknkMkLkwt fkÔÞ) ðøkuhu ÷¾e økwshkíke
hkýeLkk ðfe÷ íkhefu Ë÷Ãkíkhk{u ¾tzuhkð økkÞfðz, ¼kðLkøkh, ÷ªçkze, ðZðký ðøkuhu
hsðkzkLku MkkrníÞ yLku rþûký{kt hMk ÷uðk sýkÔÞwt níkwt.
• yu÷ufÍkLzh VkçkoMkLku økwshkíke MkkrníÞLkk ÃkhËuþe «u{e fnuðkÞ Au.
• yk MktMÚkk ‘ðhík{kLk’ Lkk{f MkkÃíkkrnf yLku ‘çkwrØ«fkþ’ Lkk{f MkkÃíkkrnf yLku íÞkhçkkË
{krMkf «fkrþík fhíke níke.
yLÞ òýðk suðwt...

• ðzíkk÷{kt E.Mk.1824{kt Mðk{e LkkhkÞýLkwt {trËh þY ÚkÞwt, suLke «ký«ríkck MknòLktËMðk{eyu fhe níke.
• økkÞfðkzLkk rËðkLk ðuýehk{u ðzkuËhk{kt hkðÃkwhkLkwt {trËh çktÄkÔÞwt níkwt.
• fåA{kt ytòhLkwt {kÄðhkÞLkwt {trËh E.Mk.1813Lke Mkk÷Lkwt Au.
• 5kxý{kt Ëk{kShkðLke Aºke Au.
• ¼Y[{kt E.Mk.1856{kt çktÄkÞu÷wt MkuLx {urÚkÞkMkLkwt Ëuð¤ økkurÚkf þi÷eLkwt Au.

• hk{S {k÷{u ÞwhkuÃk{kt hne rðrðÄ f¤kyku þe¾e fåALkk ÷kufkuLku f÷kfkhe þe¾ðe níke.
• yk Mk{Þ{kt Ãkwhký, hk{kÞý, {nk¼khík ðøkuhuLkk «Mktøkku ÷økíkk r[ºkku Mk÷kxe r[ºkfk{ íkhefu yku¤¾kíkk. fåALke f{ktøkhe f÷k Ãký yk
«fkhLke Au.
• Mðk{e MknòLktËu ßÞkhu Mkwhík {w÷kfkík ÷eÄe íÞkhu LkðkçkLkk ykËuþÚke {eXkhk{u Mðk{eLkwt Açker[ºk çkLkkÔÞwt níkwt.
• rþnkuhLkk hksLkkÚk {nkËuð {trËhLkk r[ºkkuLke rððu[Lkk ¾kuzeËkMk Ãkh{khu fw{kh {krMkf{kt ykÃke Au.
• nðu÷e{kt Úkíkk rfíkoLkku ÄúwÃkË þi÷eLkk níkk.
Mðk{e MknòLktË rðþu...
• yÞkuæÞk ÃkkMku ykðu÷kt AÃkiÞk{kt Mðk{e MknòLktËLkku sL{ ÚkÞku BAPS Mkt«ËkÞLkwt «Úk{ {trËh çkku[kMký ¾kíku þY ÚkÞwt níkwt.
níkku. Mðk{e MknòLktËLkwt {q¤ Lkk{ ½Lk~Þk{ níkwt. «{w¾ Mðk{e
• yrøkÞkh ð»kuo Mðk{e MknòLktËu øk]n íÞkøk fhe sqLkkøkZ LkSf «{w¾ Mðk{eLkwt {q¤ Lkk{ þktrík÷k÷ níkwt. suykuLkku sL{ ðzkuËhk ÃkkMku
ykðu÷k [kýMkË ¾kíku ÚkÞku níkku. þk†eS {nkhksLkk fnuðk {wsçk «{w¾
ykðu÷k ÷kusÃkwh økk{{kt ykðu÷k yk©{{kt hk{kLktËSLkk nMíku
Mðk{eyu økkUz÷ ¾kíku E.Mk. 1939{kt Ëeûkk ÷eÄe. «{w¾ Mðk{eLku Ëeûkk
Ëeûkk ÷eÄe níke.
÷uíkk Mk{Þu LkkhkÞýMðYÃkËkMk Mðk{e Lkk{ {éÞwt níkwt, suykuLku yksu ykÃkýu
• Mðk{e MknòLktËu ÷kufkuLku ytÄ©Øk, ðnu{ku ðøkuhu çkkçkíkku{ktÚke «{w¾ Mðk{e íkhefu yku¤¾eyu Aeyu. su Mðkr{LkkhkÞý Mkt«ËkÞ yksu
çknkh ÷kððk Ãký «ÞíLkku fÞko níkk. rðï¼h{kt ÃkÚkhkÞu÷ku Au yLku ÏÞkrík ÃkkBÞku Au. su «{w¾ Mðk{e çkkÃkk
• Mðk{e MknòLktËu økwshkíke ¼k»kk{kt rþûkkÃkºke yLku ð[Lkk{]ík çkkuxkË rsÕ÷kLkk Mkk¤tøkÃkwh ¾kíku çkúñ÷eLk ÚkÞk níkk. nk÷{kt {ntík Mðk{e
çku økútÚkkuLke h[Lkk fhe Au. BAPSLkwt Mkt[k÷Lk fhu Au.
• íku{ýu rðþwØ ¼køkðík Ä{oLke ÃkwLk: MÚkkÃkLkk fhe níke.
Mðk{e rððufkLktË rðþu...
• E.Mk.1897{kt çku÷wh{kt Mðk{e rððufkLktËu hk{f]»ý r{þLkLke MÚkkÃkLkk fhe.
• WÆuþ : {kLkðMkuðk yu s «¼wMkuðk.
• sL{ : E.Mk.1863, fku÷fkíkk, {q¤ Lkk{ : LkhuLÿLkkÚk Ë¥k, {kíkk : ¼wðLkuïhe Ëuðe, rÃkíkk : rðïLkkÚk
• hk{f]»ý Ãkh{ntMkLku økwhw çkLkkÔÞk. hk{f]»ý Ãkh{ntMk ¼khíkeÞ MktMf]ríkLkk ßÞkuríkÄoh níkk íkÚkk Ërûkýuïh{kt (fku÷fkíkk) fk÷e{kíkk {trËhLkk
Ãkqòhe níkk.
• E.Mk.1893{kt rþfkøkku{kt ¼hkÞu÷e yr¾÷ rðï Ä{oÃkrh»kË{kt nkshe ykÃke ¼khíkeÞ MktMf]rík yLku ík¥ð¿kkLkLke Mk{s ykÃke.
• ÃkwMíkfku - f{oÞkuøk, hksÞkuøk, «çkwØ ¼khík (Ãkºk)
• ‘WXku òøkku yLku æÞuÞ «krÃík MkwÄe {tzÞk hnku’ Mkqºk «[r÷ík fÞwo.
• E.Mk.1902{kt íku{Lkwt {]íÞw ÚkÞwt.
• hk{f]»ý r{þLk ¼qftÃk, hkuøk[k¤ku, hu÷Mktfx, Ëw»fk¤ suðe ykÃkr¥k ð¾íku hkníkfkÞkuo yLku {kLkðMkuðk{kt fkÞohíkT hnuíkwt.
• Mðk{e rððufkLktËLkk {]íÞw ÃkAe íku{Lkk rþ»Þ rMkMxh rLkðurËíkkyu r{þLkLkwt fkÞo Mkt¼kéÞwt níkwt.
22. 1857Lkku rðÃ÷ð yLku økwshkík

• E.Mk.1608-1757 ytøkúuòuLke ðuÃkkhef «ð]r¥kLkku Mk{Þøkk¤ku
• E.Mk.1757-1857 hksfeÞ «ð]r¥kLkku økk¤ku
• E.Mk.1857-1947 ykrÚkof þku»kýLke «ð]r¥kLkku økk¤ku
1857Lkk rðÃ÷ðLkk fkhýku
zu÷nkWMkeLke ðu÷uM÷eLke {w½÷ çkkËþkn Mkhfkhe Lkkufhe{kt r¾úMíke Ä{oLkku ¼khíkeÞkuLkwt [hçkeÞwõík
¾k÷Mkk Lkerík MknkÞfkhe çknkËwhþkn fk¤k-økkuhkLkku Vu÷kðku ykrÚkof þku»ký fkhíkqMkku
Lkerík ÍVhLku yLÞkÞ ¼uË¼kð
økwshkík{kt yMktíkku»kLkk fkhýku
MkwhíkLkk {ktzðeLkk Lkðkçk hksðe Ãkrhðkhku îkhk ELkk{{kt ykÃkðk{kt ykðu÷e ø÷kr÷ÞhLkk ÷~fhLkk ytøkúus
yLku Ãkkhze, ÃkkhLkuhk s{eLk, òøkeh suLke MkLkË Lk níke íkuðe ELkk{ rðhkuÄe MkirLkfkuyu økwshkíkLkk
hkßÞ ¾k÷Mkk ÚkÞk. fr{þLkLke fw÷ s{eLkLkk 25% ¾k÷e økwshkík{kt Xkfkuhku yLku MkirLkfkuLku ytøkúuòu
s níke su ¾k÷Mkk fhðk{kt ykðe níke. rðhwØ W~fuÞko.
fåALkk hý{ktÚke ykÞkík Úkíkwt {eXwt rMktËwh ¼hðk{kt ykðu÷ økwshkíkLkku fkÃkz ðýfhLkku ÄtÄku ¼ktøkíkk
fkuÚk¤k{kt {kuf÷ðk{kt ykðíkk ÷k÷ ÚkE síkkt Ä{o¼úü fhðk íkuyku ¾uík{sqh çkLkíkk hku»k níkku.
Mkhfkhu økkÞLkwt ÷kune AktxðkLke yVðkÚke ÷kufku [kufe WXâk.
økwshkík{kt ¢ktríkLke þYykík

• ð»ko 1857Lkk {u yLku swLk{kt LkMkehkçkkË yLku Lke{[{kt çk¤ðkLkk Mk{k[khLkk fkhýu y{ËkðkË{kt 7{e huS{uLxLkk MkqçkuËkhu çk¤ðkLkwt Lkuík]íð
÷eÄw Ãkhtíkw hkuçkxÙMkLke huS{uLxLku rLk:þ† fhkíkk W~fuhkx þktík ÚkÞku Ãkhtíkw MkqçkuËkhLku rþûkk ÚkE.
• y{ËkðkËLke sw{k {rMsË{kt MkhswÆeLk {ki÷ðeyu ytøkúus Mkk{u ¾wÕ÷e sunkË søkkðe níke.
• nku÷fh yLku rMktrÄÞkLkk 16,000 sux÷k MkirLkfku ÞwhkurÃkÞLk yVMkhkuLku {kheLku y{ËkðkË íkhV ykÔÞk níkk yuðe yVðk y{ËkðkË{kt
Vu÷kE níke.
• y{ËkðkËLke rMkÃkkEykuLke xwfzeykuyu ËkYøkku¤ku fçsu fhðk «ÞíLk fÞkuo Ãkhtíkw MkV¤íkk Lk {¤e.
• rçkúrxþ Mkhfkh íkhV ð÷ý Ähkðíkk ðzkuËhkLkk {nkhkò ¾tzuhkðLku ÃkË¼úü fhe ðzkuËhkLkku fçkòu ÷uðk {Õnkhhkð, þkneçkkøk{kt çkkÃkw
økkÞfðkz, ¼kW Mkknuçk Ãkðkh yLku hkò ¼kUMk÷uyu fkðíkhwt fÞwO, su{kt rðòÃkwhLkk LÞkÞ[tË Íðuhe yLku ÃkkxýLkk {økLk÷k÷ Ãký níkk. yk{kt
MkV¤íkk Lk {¤e.
• ¾uzkLkk Xkfkuh sÞrMktnLku sL{xeÃk ÚkE yLku ykýtËLkk {w¾e økhçkzËkMkLku fk¤k ÃkkýeLke Mkò ÚkE.
• ¾uzkLkk zkfkuh ÃkkMkuLkk ðíkLke Mkqhs{÷u ÷wýkðkzkLke økkËe Ãkh ÃkkuíkkLkku Ëkðku fÞkuo yLku ytøkúuòuLkk fèh þºkw [khý fkLkËkMku íkuLku {ËË fhe.
• Ãkt[{nk÷ ykMkÃkkMk nwMkuLk¾kLk yLku ¼e÷kuyu økuhe÷k ÞwØ fhe økwshkík{kt 1857Lkk MÚk¤ yLku Lkuíkk
rçkúrxþhkuLku ntVkðe ËeÄk níkk.
MÚk¤ Lkuíkk
• {w¾e økhçkzËkMk, {w¤S òuþe, çkkÃkwS Ãkxu÷, ËkËk¼kE Ãkxu÷,
• rðò5wh LÞk÷[tË Íðuhe
f]»ýkhk{ Ëðu yLku Ãkuxu÷ku íku{s økwtMkkEykuyu {¤eLku MÚkkÃku÷k
• Ãkkxý {økLk÷k÷ Ãkxu÷
økúk{hûkf Ë¤u ytøkúuòuLkk MkirLkfkuLkk ¾kuhkf {kxuLke økkÞkuLku Aqxe {qfe
• ¾uzk sÞMktn Xkfkuh
ËeÄe íku{s ½kuzkLkk ÃkqtAzk fkÃke LkkÏÞk.
• ykýtË {w¾e økhçkzËkMk (yktËk{kLk{kt {]íÞw ÃkkBÞk)
• MkhËkh Ãkxu÷Lkk [rhºkfkhu WÕ÷u¾ fÞkuo Au fu 1857Lkk Mktøkúk{ ð¾íku
• Mkt¾uzk YÃkk LkkÞf, fu¤ð LkkÞf (fuÃxLk çkuxTMk)
MkhËkh 5xu÷Lkk rÃkíkk Íðuh¼kELku ELËkuhLkk nku÷fhu çkku÷kÔÞk níkk
• ËknkuË íkkhËkh¾kLk, [wLke÷k÷ ËuMkkE
yLku íku ÍktMkeLke hkýeLkk ÷~fh MkkÚku hneLku ÷zâk níkk.
• ËuðøkZ çkkheÞk n{eh¾kLk (fuÃxLk çkf÷)
• LkrzÞkËLkk ËuMkkE rðnkheËkMku rntøk ðu[ðkðk¤k fkçkw÷eyku MkkÚku
• ¾kLkÃkwh Xkfkuh Sðk¼kE
hrþÞkLkk Íkh MkkÚku ÃkºkÔÞðnkh fÞkuo Ãkhtíkw íkuLkwt Ãkrhýk{ Lk ykÔÞwt.
• {wzuxe Xkfkuh Mkwhs{÷
• yk Mktøkúk{{kt Ërûký økwshkík Mkk{kLÞ heíku þktík hÌkwt níkwt.
• [ktzwÃk LkkÚkkS yLku Þ{kS økku{íke
íkkíÞk xkuÃku • ÃkÕ÷køkk{ [khý fkLkËkMk
• LkktËkuË MkiÞË {whkËy÷e
• íkuyku 20 LkðuBçkh, 1858Lkk hkus økwshkík{kt «ðu~Þk níkk yLku 1
• Mktíkhk{Ãkwh {wMíkVk¾kLk
rzMkuBçkh, 1858Lkk hkus íkkíÞk xkuÃkuyu Akuxk WËuÃkwh fçsu fÞwO. Akuxk
• økhwzuïh htøkkuS çkkÃkw ({kuhuïh hk{[tÿ)
WËuÃkwhLkwt ÷~fh íkkíÞk xkuÃku MkkÚku ¼¤e økÞwt níkwt.
• Akuxk WËuÃkwh íkkíÞk xkuÃku ({q¤ Lkk{- hk{[tÿ Ãkktzwhtøk xkuÃku)
• ytøkúus ÃkkfoLku nkÚku íkkíÞk xkuÃkuLke nkh ÚkE níke.
• îkhfk, yku¾k ¼kuò {kýuf, òuÄk {kýuf, {q¤w {kýuf
• LkrzÞkËLkk ËuMkkE rðnkheËkMk çk¤ðk{kt ¼køk ÷uðk ykíkwh níkk íÞkhu
íkkíÞk xkuÃkuyu LkrzÞkËLke AqÃke {w÷fkík ÷eÄe níke Ãkhtíkw nrÚkÞkhku sÃík ÚkE økÞk nkuðkÚke rðnkheËkMk íkkíÞk xkuÃkuLku {ËË fhe þõÞk Lknª.
• çk¤ðkLke ÞkË{kt rðnkheËkMku Ãkwºk økkuÃkk¤ËkMk yLku Ãkkiºk røkhÄhËkMkLkk WÃkLkk{ LkkLkkMkknuçk yLku íkkíÞk xkuÃku hkÏÞk níkk.
• íkkíÞkLku ½h{kt hk¾ðk çkË÷ rðnkheËkMkLku òøkeh sÃík fhe ÷uðk{kt ykðe níke.
• íkkíÞk xkuÃku Akuxk WËuÃkwhÚke LkkMke síkkt ÷~fhLkk çku ¼køk Ãkzâk yLku yuf ¼køk ðktMkðkzk íkhV yLku çkeòu ¼køk ÃktËh rËðMk Ãkt[{nk÷ MkhnËe
¼køk{kt hÌkku.
• íkkíÞk xkuÃku Ík÷kuË íkhV síkkt Ík÷kuË LkðknLkwt MkiLÞ íku{Lke MkkÚku òuzkÞwt.
• yuf {ík yLkwMkkh íkkíÞk xkuÃku ÃkfzkÞk Lknkuíkk yLku íku{ýu ytrík{ rËðMkku LkðMkkhe{kt ÃkMkkh fÞko níkk.
• ½ku½k çktËhu WíkheLku y{ËkðkË sLkkh rçkúrxþ MkiLÞLku ¼kðLkøkhLkk hksðeykuyu {ËË fhe.
ðk½uhkuLkku çk¤ðku
• Mkkihk»xÙ{kt ðk½uhkuLke swËe swËe xku¤eykuLkk ykøkuðkLkkuLke Mk¼k {¤e. su{kt òuÄk {kýuf, çkkÃkw {kýuf, ¼kuòu yLku huðk {kýuf, ðMkELkk
hý{÷ {kýuf, ËeÃkk {kýuf, Mkku{uïhÚke Ëuðk Açkkýe yLku ½zw {Þkýeyu yufXk ÚkE ytøkúuòuLke Mk¥kkLku ÃkAkze Ëuðk rLkùÞ fÞkuo.
• ðk½uhkuyu ytøkúuòuLkk økkÞfðkzLkk ÚkkýuËkh økkurðtËhkðLku ¼økkzíkk r«LMk ykÚkoh {Lkðkhu çkux Ãkh nw{÷ku fÞkuo.
• 1859{kt LkkhkÞýhkð yLku Mk¾khkðu yku¾k{tz¤ ykðeLku rðrü fhðk «ÞíLk fÞkuo Ãkhtíkw ðk½uhkuyu îkhfk WÃkh [ZkE fhe fçsu fÞwO.
• fLko÷ fkuLkkðLkLke ykøkuðkLke nuX¤ çkux Ãkh nw{÷ku fÞkuo yLku ðk½uhku yLku ytøkúuòu ðå[u ð†e økk{u ÞwØ ÚkÞwt. ðk½uhkuyu çkhzk zwtøkh{kt yk©Þ
÷eÄku yLku yk¼Ãkhk ÃknkU[e økÞk. òuÄk {kýuf {]íÞw Ãkk{íkk yku¾k{tz¤ Vhe økkÞfðkzLkk þkMkLk nuX¤ h¾kÞwt.
LkkLkk Mkknuçk
• Ëhuf EríknkMkrðËku LkkLkkMkknuçk LkuÃkk¤{kt {]íÞw ÃkkBÞk íku ðkíkLku Mðefkhíkk LkÚke. «ku.ÄkhiÞk {ík {wsçk LkkLkkMkknuçk rþnkuh{kt hÌkk nkuÞ íku{
{kLku Au ßÞkhu {nuLÿ Ëðu LkkLkkMkknuçk {kuhçke{kt hÌkk níkk íku{ {kLku Au.
• LkkLkkMkknuçk rþnkuh{kt ËÞkLktË MkhMðíkeLkwt Lkk{ Äkhý fhe økkiík{uïh {nkËuð {trËh ÃkkMku økwVk{kt hÌkk nkuÞ íku{ {LkkÞ Au.
• ËÞkLktË MkhMðíke LkkLkkMkknuçk nkuðkLkk Ãký Ãkwhkðkyku {éÞk Au.
• ðk¤wfzLkk szeçkuLku ËÞkLktË MkhMðíkeLke Mkuðk fhe níke.
• MÚkkrLkf {ursMxÙux ÃkkMku ËÞkLktËu {]íÞw Ãknu÷k Ãkkuíku s LkkLkk Mkknuçk Au íkuðe fçkw÷kík fhe nkuÞ íkuðwt Ãký {LkkÞ Au.
htøkkuS çkkÃkw
• MkíkkhkLke fuË{ktÚke LkkMke Aqxâk ÃkAe MkkÄwLkku ðuþ Äkhý fhe htøkkuS ðzkuËhk ykðe çkkÃkwS ÔÞtfxuþ ‘r[Úkðk÷u’Lku {éÞk níkk.
{ki÷ðe r÷Þkfíky÷e
• íkuyku çknkËwhþknLkk rðïkMkw MkuLkkÃkrík níkk.
{kiLke çkkðk íkhefu yku¤¾kíkk økhwzuïhLkk {wÏÞ
• sLkh÷ Lke÷ Mkk{u y÷knkçkkËLkwt hûký fhðkLkwt fkÞo çknkËwhþknu íku{Lku MkkUÃÞwt níkwt.
Ãkqòhe {kuhuïh hk{[tÿ çk¤ðkLkk {n¥ðLkk
• íkuyku LkðMkkhe ykðe Mk[eLk ÃkkMku ÷ksÃkwh økk{{kt hÌkk nkuÞ íkuðwt {LkkÞ Au. ykøkuðkLk {LkkÞ Au.
• yktËk{kLk{kt íku{Lkku Ëuþ rLkfk÷ Úkíkkt íÞkt s {]íÞw ÃkkBÞk.
1857Lkk Mktøkúk{ Mk{Þu økwshkík{kt hÌkk nkuÞ

ÔÞrõík MÚk¤ rðøkík
• LkkLkk Mkknuçk rMknkuh, ¼kðLkøkh økwÃík Lkk{ - ËÞkLktË MkhMðíke
• íkkíÞk xkuÃku LkhrMktn xufhe, LkðMkkhe økwÃík Lkk{ - xnu÷ËkMk
• htøkkuS çkkÃkw økhwzuïh økhwzuïhLkk Ãkqòhe {kuhuïh
hk{[tÿ nkuÞ íku{ fnuðkÞ.
• {ki÷ðe Mk[eLk, ÷ksÃkwh Mk[eLkLkk Lkðkçk MkkÚku yýçkLkkð
Úkíkkt ytøkúuòuyu fuË fÞko.
økwshkík{kt 1857Lke ¢ktríkLkk rLk»V¤íkkLkk fkhýku

• økwshkík{kt ¢ktríkLke ykøkuðkLke LkkLkk s{eLkËkh, Xkfkuhku fu økk{Lkk {w¾eykuyu ÷eÄe níke, su{kt fkuE {kuxk hksðeLkku MkkÚk {éÞku Lk níkku.
• ¾tzuhkð økkÞfðkz, ò{LkøkhLkk ò{ rð¼kS, sqLkkøkZLkku Lkðkçk, ¼kðLkøkhLkk hksðe, {kuhçke, økkutz÷, ÄúkøktÄúk, Ãkk÷LkÃkwh, fåA,
hksÃkeÃk¤k ðøkuhu hksðeyku ¢ktríkÚke y¤økk hÌkk íkÚkk MkhfkhLku {ËËYÃk ÚkÞk níkk.
• {kuxk¼køkLke Mkk{kLÞ sLkíkk rLkr»¢Þ hne níke.
• rþMíkçkØíkk yLku þ†kuLkku y¼kð, Ëuþÿkuneyku îkhk çkkík{e ykÃkðe ðøkuhu sðe çkkçkíkku sðkçkËkh {LkkÞ Au.
• yufíkkLkku y¼kð íkÚkk Mkk{kLÞsLkLku ÷qtx íkÚkk nuhkLkøkrík fhíkk sLkíkk rðÿkuneLkk rðhkuÄe níkk.
økwshkíkLke rMÚkrík
• 1857Lkk Mktøkúk{{kt økwshkík rðþu ©e y¬z {wsçk ‘økwshkíkLkk MðkÃkoýLkku Mkhðk¤ku yk Au, ykXuf økk{ ¼M{e¼qík ÚkÞk, Mkuutfzku ½hku íkkhks
ÚkÞk, ÷k¾kuLkk sh sðkneh ytøkúus Vkus Ãk[kðe çkuXe, nòhku fuË ÚkÞk, MkUfzku fkÃkkfkÃke{kt ¾Ãke økÞk yLku íkkuÃk, VktMkeLku çktËqfÚke {heLku
þneË ÚkÞu÷kLke MktÏÞk 100 sux÷e nþu.’
økwshkík{kt nrÚkÞkhçktÄe
• ytøkúus Mkhfkhu 1857Lkk Mktøkúk{Lke yþktríkLku ykuAe fhðk nrÚkÞkhçktÄe fhðkLkku rLkýoÞ ¾tzuhkð økkÞfðkzLkku ytøkúus MkhfkhLku Ãkqhku MkkÚk
fÞkuo, su fkÞo ðzkuËhkLkk hurMkzuLx fLko÷ þuõMkrÃkÞhLku MkkUÃkðk{kt ykÔÞwt níkwt. ykÃkðku íku økwshkíkLkk ÷kufkuLke nkh {kxu yuf
• økwshkík{kt yLkuf MÚk¤kuyu nrÚkÞkh çktÄe ÚkE yLku su økk{ nrÚkÞkh MkkUÃkðkLke {LkkE fhu sðkçkËkh fkhý Au.
íku økk{Lkku Lkkþ fhkíkku níkku.
hkýe rðõxkurhÞkLkku ZtZuhku

• 1857Lkku çk¤ðku EMx ErLzÞk ftÃkLke Mkk{u ÚkÞku nkuðkÚke rçkúrxþ Mkhfkhu Xhkð fÞkuo fu rnLËwMíkkLk{kt rçkúrxþ «Ëuþ ¾qçk ðÄe økÞku nkuðkÚke íkuLkk
WÃkh hkßÞ fhðkLkwt fkÞo rçkúrxþ ðuÃkkheyku ÃkkMku hk¾ðwt ÞkuøÞ LkÚke. ykÚke {nkhkýeyu 1858Úke hkßÞ 5kuíkkLku nMíkf ÷eÄwt.
• 1858Lke 5nu÷e LkðuBçkhu rnLËwMíkkLkLkk ík{k{ økk{ yLku þnuhku{kt ònuhLkk{wt ðt[kÞwt, su{kt sýkðkÞwt níkwt fu ¼khík{kt ÞkuøÞ þkMkLk MÚkÃkkþu
Ãkhtíkw ¼khíkLke nk÷ík ðÄw çkËíkh çkLke.
ðzkuËhk rðþu
• ¾tzuhkðu 1857Lkk çk¤ðk{kt ytøkúuòuLku {ËË fhe nkuðkÚke ðzkuËhkLke MknkÞf VkusLke ¾[oLke hf{ Y.3 ÷k¾ çkkË fhe Ëuðk{kt ykðe níke.
• ¾tzuhkðu E.Mk.1867{kt ËeðkLk økkurðtËhkðLku hò y5e rþtËuLku Lkðk ËeðkLk çkLkkÔÞk.
• ¾tzuhkðLku ¼ÃkfkLkku þku¾ nkuðkÚke íkuýu ðÄw fhðuhk LkkÏÞk yLku íkuLkk Mk{Þ{kt s{eLkLke {kusýeLkwt yLku r{Þktøkk{-z¼kuELke hu÷ðu ÷kELk
Lkk¾ðkLkwt fkÞo þY ÚkÞwt.
• {fhÃkwhkLkku hks{nu÷ yLku yLÞ E{khíkku ¾tzuhkðLkk Mk{Þ{kt çktÄkE níke.
• ¾tzuhkðu {Õ÷rðãkLku «kuíMkknLk ykÃÞwt yLku LkkLkkMkknuçk ÃkuïkLkk ykr©ík LkkhkÞý økwhwLku ðzkuËhk{kt yk©Þ ykÃÞku.
• ¾tzuhkð ÃkAe íkuLkk LkkLkk¼kE {Õnkhkð økkÞfðkz økkËe Ãkh ykÔÞk yLku Mk{Þktíkhu {Õnkhhkðu «¾h Ëuþ¼õík ËkËk¼kE LkðhkuSLku ËeðkLk çkLkkÔÞk.
• ðzkuËhkLkk hurMkzuLx fLko÷ Vuhu ðzkuËhkLkk Akuzíkk Ãknu÷k {wtçkE MkhfkhLku Ãkºk ÷ÏÞku fu {Õnkhhkðu íkuLku {khe Lkk¾ðkLkwt fkðíkhwt ½zâwt níkwt. ykÚke
ytøkúus Mkhfkhu íkÃkkMk {kxu øðkr÷ÞhLkk hkò sÞkShkð, sÞÃkwhLkk {nkhkò hk{rMktøk ðøkuhu MkÇÞku MkkÚkuLkwt yuf Ãkt[ çkLkkÔÞwt níkwt.
• yk{ ytøkúuòuyu {ÕnkhhkðLku ÃkË¼úü fhe {ÿkMk{kt LkshfuË fÞko.
Mkwhík{kt rðhkuÄ
• ð»ko 1844, 1848 5Ae 1860{kt Mkwhík yLku LkrzÞkË{kt ELf{xuõMk ytøku íkkuVkLkku ÚkÞk níkk íku{s ykðfðuhku ¾U[e Lk ÷uðkÞ íÞkt MkwÄe ËwfkLkku
çktÄ hk¾e nzíkk¤ ÃkkzðkLkku rLkýoÞ ÚkÞku níkku. LkrzÞkË{kt ¼kxkuyu ykðfðuhk Mkk{u ðktÄku WÃkkzâku níkku.
• E.Mk.1878{kt {wtçkE Mkhfkhu Lkk¾u÷k ÷kÞMkLMk xuõMkLkku Mkwhík{kt rðhkuÄ ÚkÞku níkku.
• ÷kÞMkLMk xuõMkLkk rðhkuÄ{kt ytøkúuòuyu økku¤eçkkhe fhíkk EåAkhk{ ËuMkkEyu Mðíktºkíkk Ãkºk{kt ÷ÏÞwt níkwt fu ‘yVMkkuMk Mðíktºkíkk íkkhu {kxu yk
Mk½¤e {khk{khe Au. ’
hksfeÞ çkkçkíkku{kt òøk]rík

• rð»ýw«MkkË rºkðuËeLkk {ík yLkwMkkh ytøkúuS MkkrníÞLkk yÇÞkMku hk»xÙðkË «uÞkuo níkku.
• £kLMkLke hks¢ktrík, y{urhfkLkku MðkíktºÞ rðøkún ðøkuhuyu ¼khík{kt hksfeÞ ykfktûkk søkkzðk{kt {n¥ðLkku ¼køk ¼sÔÞku níkku.
• EåAkhk{ ËuMkkELkk Mðíktºkíkk {krMkf{kt ÷kÞMkLMk xuõMk ytøku ÷¾kÞu÷ ‘«ríkrLkrÄ Lknª íkku fh Lkrnt’ y{urhfLk ÷zíkLkwt Mkqºk ÞkË yÃkkðu.
• rntËLkk ËkËk íkhefu òýeíkk ËkËk¼kE LkðhkuSyu E.Mk.1851{kt çkkuBçku yuMkkurMkyuþLkLke MÚkk5Lkk fhe.
• 1860Lkk ykðfðuhk yktËku÷Lku yLku 1878Lkk ÷kEMkLMk xuõMkLkk yktËku÷Lku ÷kufku{kt òøk]rík ÷kððkLkwt fkÞo fÞwO.
• Mk{ks MkwÄkhkLkk hu¾kËþoLk ÃkwMíkf{kt ð»ko 1871Úke økwshkík{kt ykrÚkof yLku hksfeÞ n÷[÷ þY ÚkE níke. ð»ko 1871{kt s Mkwhík{kt
«òMk{ks MktMÚkkLke MÚkkÃkLkk ÚkE níke.
• y{kËkðkË{kt ð»ko 1772{kt «òfeÞ Mk{ksLke MÚkkÃkLkk ÚkE níke.
• E.Mk.1882{kt Mkwhík{kt nrh÷k÷ n»koË Äúwð yLku Wfk¼kE «¼wËkMkLkk Lkuík]íð nuX¤ ‘«òrníkðÄof Mk¼k’Lke MÚkkÃkLkk ÚkE níke.
• Y.2000Lke r{÷fík ÄhkðLkkhLku MÚkkrLkf MðhkßÞLke MktMÚkk{kt {íkkrÄfkh yk5ðk{kt ykÔÞku.
• E.Mk.1884{kt y{ËkðkË{kt økwshkík Mk¼kLke MÚkk5Lkk ÚkE.
• E.Mk.1850Úke y{ËkðkË, LkrzÞkË, ¼Y[, Mkwhík{kt MkwÄhkELke MÚkkÃkLkk ÚkE níke.
• E.Mk.1874-75Lkk Mk{Þøkk¤k Ëhr{ÞkLk ‘MðËuþ ðíMk÷’ {krMkf MðËuþe ðMíkw ðk5hðkLkku «[kh fhíkwt níkwt.
• E.Mk.1875{kt nhøkkurðtË fktxkðk¤k yLku ytçkk÷k÷ ËuMkkEyu MðËuþeLke «ð]r¥kLku ðuøk ykÃkðk Mkwhík, ¼Y[, y{ËkðkË yLku hksfkux{kt
{tz¤ku MÚkkÃÞk níkk.
• ËeðkLk çknkËwh ytçkk÷k÷u y{ËkðkË{kt MðËuþ WãkuøkðÄof {tz¤eLke MÚkkÃkLkk fhe.
• nhøkkurðtËËkMku ‘Ëuþe fkheøkheLku W¥kusLk’ ÃkwMíkf ÷ÏÞwt níkwt.
• E.Mk.1867{kt ðeh Lk{oË îkhk ‘«u{ þkiÞo’ hk»xÙæðsLke fÕÃkLkk fhðk{kt ykðe níke.
• Lk{oËu rnLËeLku hk»xÙ¼k»kk íkhefu yÃkLkkððkLke ¼÷k{ý fhe níke. ßÞkhu MkÞkShkð økkÞfðkzu E.Mk.1872{kt Mk{økú Ëuþ {kxu Lkkøkhe r÷rÃk
hk¾ðk ¼÷k{ý fhe níke.
• ÷kuzo rhÃkLkLkk y{÷ Mk{Þu E÷çkxo rçk÷ ÃkMkkh Lk Úkíkkt økkuhk-fk¤kLkk ¼uË¼kðLkku rððkË ðÄw ðfÞkuo níkku.
• ËkËk¼kE LkðhkuSLke ÃkwMíkf ‘rntËLke økheçke’yu ÷kufku{kt ykrÚkof çkunk÷e yLku økheçke íkhV æÞkLk ËkuÞwO níkwt.
MkwÄkhkLkku çkkuÄfk¤
• frð Lk{oËþtfhu E.Mk.1840-60Lkk Mk{Þøkk¤kLku MkwÄkhkLkku çkkuÄfk¤ fÌkku Au. Lk{oËþtfh, {wtçkE{kt su{ MkwÄkhkLkk frð Lk{oËþtfh økýkíkk
Lkð÷hk{ Ãktzâk yLku LktËþtfh {nuíkkLke rºkÃkwxeyu MkwhíkLkk MkwÄkhk{kt yøkúÃkË Äkhý fhu÷wt íku{ y{ËkðkË{kt frð Ë÷Ãkíkhk{ økýkíkk.
Au.
Äe{u Äe{u MkwÄkhkLkku Mkkh yu frð Ë÷Ãkíkhk{Lkku
• ‘çkwrØðÄof Mk¼k’Lkk {tºke «kýSðLkËkMk ¾Ï¾h níkk. SðLk{tºk økýkÞ Au íku{s ‘ðuLk[rhºk’{kt
• E.Mk.1859{kt Ë÷5íkhk{ {wtçkE ykÔÞk íÞkhu çkwrØðÄof Mk¼k nuX¤ ‘økwshkíke íkuykuyu rðÄðkrððknLkku «&Lk [åÞkuo níkku.
rnLËwykuLke rMÚkrík yLku íkuLku MkwÄkhðkLkk WÃkkÞku’ Lkk{f rLkçktÄ ðktåÞku níkku.
• {neÃkíkhk{ E.Mk.1860{kt #ø÷uLz økÞk íÞkhu íkuykuLku ¿kkrík çknkh fhkÞk. {rý÷k÷ Lk¼w¼kE «k[eLk ¼khíkeÞ MktMf]ríkLkk
• fhMkLkËkMk Mkk{uLkku {nkhks ÷kÞçk÷ fuMk yLku «Úk{ ÃkwLk÷oøLk Ãký E.Mk.1860{kt ÚkÞk. ÃkwhMfíkko níkk.
• E.Mk.1860{kt frð Lk{oËþtfh ði»ýð Mkt«ËkÞLkk sËwLkkÚk {nkhks MkkÚku SðLkk òu¾{u rðÄðk rððknLkk rððkË{kt WíkÞko níkk.
• frð Lk{oËu yuf rðÄðkLku yk©Þ ykÃÞku níkku yLku ð»ko 1869-70{kt rðÄðk Lk{oËkøkkihe LkhrMktnhkðu ¿kkrík MktMÚkkLku sqLkk {¬{ ÃkkÃke
MkkÚku ÷øLk fÞko. {kýMkLke WÃk{k ykÃke níke.
• frð Lk{oËkþtfh MkwÄkhf MkiLÞLkk fz¾uz çkLÞk níkk íku{s zktrzÞku {krMkf [÷kðe
LkhrMktnhkð yLku h{ý¼kE Lke÷ftX ykã
Mk{ks{ktÚke Ët¼Lku íku{ýu ¾wÕ÷ku Ãkkzâku níkku.
MkwÄkhfkuLkk «ríkrLkrÄYÃk fnuðkÞ Au.
• fhMkLkËkMk {q¤SLku rðÄðk rððkn Ãkh rLkçktÄ ÷¾ðk çkË÷ ½h Akuzðwt Ãkzâwt níkwt.
• Sðý÷k÷Syu ¼krxÞk fku{Lkk Mkuðfku ÃkkMku økw÷k{e ¾ík ÷¾kððk {kxu fhu÷k «ÞkMkLke nhøkkurðtËËkMk fktxkðk¤kyu ‘Lkerík MkwÄkhku’ yLku
fhMkLkËkMk {q¤Syu xefk fhe yLku {nkhksLkku ÃktÚk Ãkk¾tze Au íku{ ònuh fhíkk ‘MktMkkh MkwÄkhku’ Lkk{f çku ÃkwMíkf ÷ÏÞk níkk.
sËwLkkÚkSyu fhMkLkËkMk Mkk{u Ëkðku {ktzâku yLku ¼krxÞk ÷kufkuLku Mkkûke Lk ykÃkðk
sËwLkkÚkSyu fne ËeÄwt níkwt íkuÚke ¼krxÞk fkuLMÃkehLMke fuMk ÚkÞku.
• E.Mk.1868{kt y{ËkðkË{kt 5wLk÷oøLk yuMkkurMkyuþLk MÚkÃkkÞwt.
• y{ËkðkË{kt «Úk{ rðÄðk rððkn E.Mk.1874{kt ÚkÞku níkku.
Äkr{of çkkçkíkku ytøku

• çktøkk¤{kt yufuïhðkË «ðíkof hkò hk{{kunLk hkÞ níkk. E.Mk.1857{kt Ëwøkkohk{ {nuíkkSyu
• 17 rzMkuBçkh, 1871Lkk hkus ¼ku¤kLkkÚku y{ËkðkË{kt «kÚkoLkk Mk{ksLke MÚkkÃkLkk fhe. yufuïhðkËLke ðkík fhe íÞkhu 5h{ntMk {tz¤eyu
çkúñku Mk{ks yLku «kÚkoLkk Mk{ksu {qríkoÃkqòLkku rLk»kuÄ fhe yufuïhðkËLkku WÃkËuþ ykÃÞku. {qríkoÃkqòLkku íkeðú rðhkuÄ fÞkuo.
yk ÃktÚkLkk ÃkwhMfíkko{kt ¼ku¤kLkkÚk, {rnÃkíkhk{ yLku hýAkuz÷k÷Lkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Au.
ykÞo Mk{ks
• {kuhçke rsÕ÷kLkk xtfkhk{kt sL{u÷k ËÞkLktË MkhMðíkeyu Mðk{e ËÞkLktË MkhMðíke
ÃktòçkLku fkÞoûkuºk çkLkkÔÞwt níkwt.
• {q¤ Lkk{ - {q¤þtfh
• íku{ýu 10 yur«÷, 1875Lkk hkus {wtçkE{kt ykÞo
• ÃkqýkoLktË MkhMðíkeyu íku{Lku ËÞkLktË MkhMðíke Lkk{ ykÃÞwt.
Mk{ksLke MÚkk5Lkk fhe níke.
• {Úkwhk ÃknkU[e «¿kk[ûkw Mðk{e rðhòLktËLku økwhw çkLkkÔÞk níkk.
• íku{ýu «k[eLk økwhwfw¤Lke fu¤ðýeLku «kuíMkknLk ykÃÞwt.
• ðuËku íkhV ÃkkAk ð¤ku Mkqºk ykÃÞwt.
• Mðk{e ËÞkLktË MkhMðíke {qríkoÃkqòLkwt ¾tzLk fhíkk níkk
• MkíÞkÚko «fkþ økútÚkLke h[Lkk fhe.
yLku Ãkwhkýku, M{]ríkykuLku ¼úk{f økýkðe {kºk ðuËLku
• rnLËw Ä{o{kt ÷kufkuLku ÃkwLk: Ëerûkík fhðk þwrØ yktËku÷Lk [÷kÔÞwt.
MkðkuoÃkhe økýkðíkk níkk.
• ËÞkLktË MkhMðíkeLkk {]íÞw ÃkAe íkuykuLkk yLkwÞkÞeyku ÷k÷k ntMkhks, Ãktrzík
• íkuykuyu rntËeLku çkkuÄ¼k»kk íkhefu yÃkLkkðe níke.
økwhwË¥k, Mðk{e ©ØkLktË, ÷k÷k ÷sÃkíkhkÞu «ð]r¥kyku [k÷w hk¾e.
• ykÞo Mk{ksLkku {wÏÞ WÆuþ ðirËf Ä{oLkku ÃkwLkhwØkh íkÚkk
• E.Mk.1886{kt ÷k÷k ntMkhksu ÷knkuh{kt ËÞkLktË yutø÷ku ðirËf fku÷us MÚkk5e.
Mkk{krsf MkwÄkhýkLkku níkku.
• E.Mk.1902{kt ©ØkLktËu nrhîkh{kt økwhwfw÷ fktøkze rðï rðãk÷ÞLke
MÚkkÃkLkk fhe.
• Mðk{e ËÞkLktË MkhMðíkeyu çk[kðLkk MÚkkLku «nkhLke Lkerík yÃkLkkðe níke.
• E.Mk.1883{kt òuÄ5wh{kt ËÞkLktË MkhMðíkeLkwt {]íÞwt ÚkÞwt.
rÚkÞkuMkkurVf÷ MkkuMkkÞxe
• E.Mk.1875{kt y{urhfkLkk LÞqÞkufo{kt {uz{ ç÷kðkxMfe (hrþÞLk {rn÷k) yLku fLko÷ E.Mk.1893{k ykÞrhþ {rn÷k yuLke çkuMkLxu
ykÕfkuxLkk «ÞkMkkuÚke rÚkÞkuMkkurVf÷ MkkuMkkÞxeLke MÚkkÃkLkk ÚkE níke. rÚkÞkuMkkurVf÷ MkkuMkkÞxeLkwt ¼khík{kt fk{ WÃkkzâwt.
• suLkku {wÏÞ WÆuþ ¼khíkeÞ ykæÞkí{ðkËLkku yÇÞkMk fhðkLkku níkku. [uLLkkE LkSf yrzÞkh ¾kíku rÚkÞkuMkkurVf÷
• ¼kðLkøkh{kt ðh÷ Ëhçkkh nrhrMktnS, ¼kðLkøkh {nkhksLkk yu.ze.Mke. {whkËy÷e MkkuMkkÞxeLkwt ðzw{Úkf níkwt.
çkuøk, r«.s{þuËS WLkkðk¤k ðøkuhuyu fkrXÞkðkz rÚkÞkuMkkurVf÷ MkkuMkkÞxeLke MÚkkÃkLkk
E.Mk.1898{kt çkLkkhMk{kt yk MktMÚkkyu çkLkkhMk
fhe. suLkwt ÃkkA¤Úke Lkk{fhý ‘rÚkÞkuMkkurVf÷ ÷kus’ hk¾ðk{kt ykÔÞwt níkwt. rnLËw Mfq÷Lke MÚkk5Lkk fhe níke, su ykøk¤ síkkt
• ¼kðLkøkh{kt nk÷{kt Ãký YÃkkýe Mkfo÷ Mkk{u rÚkÞkuMkkurVf÷ MkkuMkkÞxeLke rðþk¤ søÞk Ãktrzík {ËLk{kunLk {k÷ðeÞLkk «ÞkMkkuÚke
íku{s ÷kEçkúuhe ykðu÷e Au. E.Mk.1916{kt çkLkkhMk rnLËw ÞwrLkðrMkoxe çkLke.
• ¼kðLkøkh{kt nhSðLkËkMk {nuíkk yLku frÃk÷¼kE X¬hu MkkuMkkÞxeLke «ð]r¥kLku Sðtík yuLke çkuMkLxu E.Mk. 1916{kt nku{hw÷ ÷eøkLke
hk¾e Au. MÚkk5Lkk fhe.
©uÞ: MkkÄf ðøko

• Lk]rMktnk[kÞuo Mkwhík{kt ÃkkuíkkLkk rð[khku yLkwMkkh «kÚkoLkk Mk{ks þY fÞkuo níkku. E.Mk.1882{kt íku{ýu ©uÞ: MkkÄf yrÄfkhe ðøko MÚkkÃÞku níkku
yLku ðzkuËhkLku íku{Lkwt fkÞoûkuºk çkLkkÔÞwt níkwt.
• íkuykuyu ‘{nkfk÷’ {krMkf, ÞwðkLkku {kxu ‘«kík:fk¤’ {krMkf yLku fwxtwçkSðLk{kt {wtøke ¢ktrík «uhíkku økútÚk ¼kr{Lke¼q»ký ÷ÏÞku níkku.
LkÚkwhk{ þ{ko
• íkuykuLkku Mkkðhfwtz÷k ÃkkMku çke÷¾k{kt ykLktËk©{ Au. su Äkr{of ÃkwMíkfkuLkwt «fkþLk Ãký fhu Au.
rþûký rðþu...
• Mk{økú økwshkík{kt «Úk{ fku÷us y{ËkðkË{kt E.Mk.1879{kt yrMíkíð{kt ykðe. xe.Mke.nkuÃkLke ykøkuðkLke nuX¤ ÷kufkuyu fku÷usLke MÚkkÃkLkk
{kxu Vk¤ku yufºk fÞkuo níkku.
• økwshkíkLke çkeS fku÷us ðzkuËhk{kt E.Mk.1882{kt yrMíkíð{kt ykðe yLku E.Mk.1885{kt ¼kðLkøkh{kt þk{¤ËkMk fku÷usLke MÚkk5Lkk ÚkE.
• {økLk÷k÷ fh{[tË yLku nhfkuh þuXkýeyu ËkLk ykÃkíkk E.Mk.1857{kt y{ËkðkË{kt «kÚkr{f rþûkfkuLku íkiÞkh fhðk xÙurLktøk fku÷usLke MÚkkÃkLkk
ÚkE. «u{[tË hkÞ[tËu yk MktMÚkkLku ËkLk ykÃkíkk íku «u{[tË hkÞ[tË xÙurLktøk fku÷us íkhefu òýeíke çkLke.
òýðk suðwt...
ðíko{kLkÃkºk, MkkÃíkkrnf, {krMkf ðøkuhu ònuh fhLkkh
• MkíÞ«fkþ fhMkLkËkMk
• hkMík økku^íkkh ËkËk¼kE LkðhkuS
• MkíÞËeÃkf {neÃkíkhk{ yLku íkuLkk r{ºkku
• zktrzÞku Lk{oË
• yðÄqík økehÄh÷k÷ fkuXkhe
yLÞ
• ‘MkkXeLkk MkkrníÞLkwt rËøËþoLk’Lkk ÷u¾f zkÌkk¼kE ËuhkMkhe
• økwshkíke MkkrníÞ{kt LkkxfLkk rÃkíkk hýAkuz¼kE WËÞhk{
(sÞfw{khe yLku ÷r÷íkk Ëw:¾Ëþof Lkkxf ð¾ýkÞu÷k)
• ‘hkò hkýk y¬z þkLkk rnMkkçkþu ík{ hkßÞ íkýku’ fkÔÞ çknuhk{S {÷çkkhe
• «kÚkoLkk{k¤k ¼ku¤kLkkÚk Mkkhk¼kE
• økwshkíkLke htøk¼qr{Lkku sL{ {wtçkE{kt
• ÃkkhMke Lkkxf {tz¤eLke MÚkkÃkLkk E.Mk.1853 (yk {tz¤eLkk Lkkxffkh fu¾wþhku fkçkhkSyu ‘YMík{
yLku Mkkuhkçk’ Lkk{f «Úk{ økwshkíke Lkkxf ¼sÔÞwt)
• nrhùtÿ Lkkxfu ÏÞkrík {u¤ðe hýAkuz¼kELkk
• {kuhçke MkwçkkuÄ Lkkxf {tz¤eLkk MÚkkÃkf ðk½S ykþkhk{ yLku {q¤S ykþhk{
• ðktfkLkuh ykÞoðÄof Lkkxf {tz¤eLkk MÚkkÃkf ºÞtçkf ¼kEyku
• hýAkuz¼kELkk ÷r÷íkk Ëw¾Ëþof{kt ðkík rðÄðkLkk «&Lkku
23. økktÄeÞwøk 5nu÷kLkwt økwshkík

• ¼Y[ rsÕ÷kLkk ík¤krðÞk ykrËðkMkeykuLku ytøkúuòuyu ¾uíke{kt òuzðk «ÞíLkku fÞko níkk Ãkhtíkw íku{kLkk yuf ÷¾k ¼økík yLku çkeò yuf ¼økíku
yVðk Vu÷kðe fu {kíkkyu íku{Lku y÷øk hkßÞ {kxu ð[Lk ykÃÞwt Au yu{ fhe íkkuVkLku [zâk suLku ík¤krðÞk çktz fnuðkÞ Au.
• E.Mk.1887{kt Äku¤fk{kt fku{e nwÕ÷z ÚkÞk.
• E.Mk.1890{kt ¾t¼kík{kt {nuMkq÷ ðÄkhkLkku çk¤ðku ÚkÞku.
• ÷kuzo r÷xLkLke Ë{Lkfkhe LkeríkLkku ËkËk¼kE LkðhkuS yLku yLÞ Lkuíkkykuyu ytøkúuòuLke ‘VwtfeLku fktxku’Lke fqxLkeríkLkku ½xMVkux fhíkk økwshkík{kt
hk»xÙ«u{Lke ¼kðLkkLkku WËÞ ÚkÞku.
¼khíkeÞ hk»xÙeÞ fkUøkúuMk

• ¼khík MkhfkhLkk øk]n{tºkeLkk [exLkeMk yu÷Lk ykuõxkurðÞLk Ìkw{, ðuzLkçkLko íkÚkk nuLkhe ¼khíkeÞkuLku hksfkh¼kh{kt «ríkrLkrÄíð
fkuxLk ðøkuhu ytøkúus yrÄfkheykuyu ÷kufkuLku çktÄkhýeÞ {køkuo ðk¤ðk fkUøkúuMkLke MÚkkÃkLkk{kt ykÃkðkLke sYrhÞkík íkÃkkMkðk ytøku E.Mk.
hMk ÷eÄku. íku Mk{ÞLkk ðkEMkhkuÞ ÷kuzo zVheLkLke Ãký yk ytøku MknkLkw¼qrík níke. 1886{kt ðuÕçke fr{þLk Lke{kÞwt níkwt.ËkËk¼kE
• MkwhuLÿLkkÚk çkuLkhS, ËkËk¼kE LkðhkuS, hkLkzu ðøkuhu Lkuíkkykuyu MkkÚku {¤íkk LkðhkuS íkuLkk MkÇÞ níkk.
E.Mk.1885{kt ¼khíkeÞ hk»xÙeÞ fkUøkúuMkLkku sL{ ÚkÞku.
økkuÃkk÷f]»ý økku¾÷u yu MkðoLx ykuV ErLzÞk
• ¼khíkeÞ hk»xÙeÞ fkUøkúuMkLke MÚkkÃkLkk Ãkqðuo E.Mk.1884{kt y{ËkðkË{kt økwshkík Mk¼kLke
MkkuMkkÞxeLke MÚkkÃkLkk fhe.
hksîkhe «&LkkuLke [[ko {kxu MÚkkÃkLkk ÚkE níke.
• rVhkuÍþkn {nuíkk, çkËhwÆeLk íkiÞçkS ðøkuhuyu MkkÚku {¤eLku {wtçkE{kt «urMkzLMke yuMkkurMkyuþLkLke MÚkkÃkLkk fhe níke.
• íkuykuLkk MknfkhÚke 28 rzMkuBçkh, 1885Lkk hkus {wtçkE{kt økkuf¤ËkMk íkus5k¤ MktMf]ík ÃkkXþk¤k{kt fkUøkúuMkLkwt «Úk{ yrÄðuþLk {éÞwt.
• «Úk{ yrÄðuþLk{kt 72 MkÇÞku Ãkife 1 ðeh{økk{{ktÚke, 6 Mkwhík{ktÚke yLku 6 y{ËkðkËLkk MkÇÞkuyu nkshe yk5e níke.
• Mk{Þktíkhu ÷kuzo zVheLku ¼khíkeÞ hk»xÙeÞ fkUøkúuMk(hk»xÙeÞ {nkMk¼k)Lku hksÿkune MktMÚkk økýðk ÷køÞk.
¼khíkeÞ hk»xÙeÞ fkUøkúuMkLkk økwshkík{kt yrÄðuþLk
• ¼khíkeÞ hk»xÙeÞ fkUøkúuMkLkk 18{k yLku økwshkík{kt «Úk{ ÞkuòÞu÷k 1902Lkk y{ËkðkË
yrÄðuþLk{kt økheçke, Ëw»fk¤, ¼uË¼kð, ÷~fh{kt ¼khíkeÞkuyu «ríkrLkrÄríð ðøkuhu suðe
çkkçkíkkuLkk 22 Xhkðku ÃkkMkh ÚkÞk níkk.
«{w¾ (yæÞûk) : MkwhuLÿLkkÚk çkuLkhS
• yk yrÄðuþLk MkkÚku ykiãkurøkf Ãkrh»kË Ãký
{nkMkr[ð : rËLkþk ðk[k
18{wt yrÄðuþLk - ¼hkE níke yLku ð»ko 1903{kt MðËuþe ðMíkw Mðkøkík «{w¾ : ytçkk÷k÷ ËuMkkE
y{ËkðkË - 1902 Mkthûký {tz¤eLke Ãký h[Lkk ÚkE níke.
• MðËuþe [¤ð¤ MkkÚku çkkuBçk ÞwøkLke Ãký þYykík ÚkE.
• ÷kuzo fÍoLkLkk ykÃk¾wËþkne ðíkoLkLkk fkhýu rntMkf ¢ktríkLkku Þwøk þY ÚkÞku níkku.
• yk yrÄðuþLk{kt økkuðÄoLkhk{ rºkÃkkXe, {økLk¼kE [íkwh¼kE Ãkxu÷, ELËw÷k÷ Þkr¿kfLkk
rÃkíkk fLkiÞk÷k÷ yLku fLkiÞk÷k÷ {wLkþeyu Ãký ¼køk ÷eÄku níkku.
• yhrðtË ½ku»ku 1907Lkwt ð»ko ¢ktríkfkhe Lkeðzþu yæÞûk - hkMkrçknkhe ½ku»k

íkuðe ykøkkne fhe níke.
Lkh{ Ë¤Lkk Lkuíkk
• 1906Lkwt yrÄðuþLk ËkËk¼kE LkðhkuSLkk
rVhkusþkn {nuíkk, MkwhuLÿLkkÚk çkuLkhS,
yæÞûkÃkýk nuX¤ f÷f¥kk{kt ¼hkÞwt níkwt. hkMkrçknkhe ½ku»k, økkuÃkk÷f]»ý økku¾÷u,
• ËkËk¼kEyu 1906Lkk yrÄðuþLk{kt yççkkMk íkiÞçkS, {nt{Ëy÷e Íeýk,
snk÷ðkËe-Lkh{ Ë¤ LkuíkkykuLku MkkÚku hk¾e rºk¼wðLkËkMk {k¤ðe
MðhksLke {køkýe fhe níke Ãkhtíkw 1906{kt
snk÷ ÃkûkLkk Lkuíkk
÷k÷k ÷s5íkhkÞLkk Ëuþ rLkfk÷Úke ðkíkkðhý
÷kuf{kLÞ rx¤f, yhrðtË ½ku»k, ÷k÷k
23{wt yrÄðuþLk - znku¤kÞwt níkwt. ÷sÃkíkhkÞ, ¾kÃkuzo ðøkuhu.
Mkwhík - 1907 • Mkwhík{kt rx¤f {nkhksLkk ¼ÔÞ Mðkøkík MkkÚku
yrÄðuþLk{kt snk÷ðkËe yLku {ðk¤ðkËe Mkwhík yrÄðuþLk{kt 1907{kt fkUøkúuMkLkk
Lkuíkkyku ðå[u ¼køk Ãkzâk. Mkki«Úk{ ¼køk÷k Ãkzâk.
• {ðk¤ðkËe ÃkûkLkk ÷kufku hkMkrçknkhe ½ku»k íkÚkk snk÷ðkËe ÃkûkLkk ÷kufku ÷k÷k
÷sÃkíkhkÞLku yrÄðuþLkLkk «{w¾ çkLkkððk {ktøkíkk níkk.
• çktLku Ãkûkku ðå[u Aqxk nkÚkLke {khk{khe ÚkE yLku snk÷ðkËe yLku {ðk¤ ðkËe y÷øk Ãkzâk
yLku ¼khíkLkk Mðíktºk Mktøkúk{Lkk EríknkMk{kt snk÷ hk»xÙðkËLkku WËÞ ÚkÞku.
• ytíku Vhe ÷¾LkW yrÄðuþLk{kt 1916{kt çktLku 5ûkku ðå[u Mk{kÄkLk ÚkÞwt.
• yk yrÄðuþLk{kt yæÞûk r[íkhtsLkËkMk níkk Ãkhtíkw íkuyku su÷{kt nkuðkLkk fkhýu fkÞofkhe
37{wt yrÄðuþLk - yæÞûk íkhefu rËÕne ¾kíku ykðu÷e ò{eÞk r{÷eÞk RM÷kr{Þk ÞwrLkðrMkoxeLkk MÚkkÃkf nfe{
y{ËkðkË - 1921 ys{÷ ¾kLk níkk.
• yk yrÄðuþLk{kt MkrðLkÞ fkLkqLk ¼tøk [¤ð¤Lkku Xhkð ÃkMkkh fhðk{kt ykÔÞku níkku.
• nrhÃkwhk ¾kíku ÞkuòÞu÷k fkUøkúuMkLkk yrÄðuþLkLkk yæÞûk Mkw¼k»k[tÿ çkkuÍ níkk.

52{wt yrÄðuþLk -
• Mkw¼k»k[tÿ çkkuÍu sðknh÷k÷ LkunhwLke yæÞûkíkk{kt hk»xÙeÞ ykÞkusLk Mkr{ríkLke h[Lkk fhe
nrhÃkwhk, Mkwhík - 1938
níke. suLkk yLÞ MkÇÞku{kt su.ze.rçkh÷k, rðïMkhiÞk ðøkuhuLkku Mk{kðuþ Úkíkku níkku.
1947 5nu÷k ¼khíkeÞ hk»xÙeÞ fkUøkúuMkLkk fw÷ 56 yrÄðuþLkku 5ife

fw÷ 4 yrÄðuþLk økwshkík{kt ÞkuòÞk níkk.
nk÷{kt fkUøkúuMkLkk yæÞûk hknw÷ økktÄe Au.

ð»ko 2018{kt fkUøkúuMkLkwt 84{wt yrÄðuþLk hknw÷ økktÄeLke yæÞûkíkk{kt Lkðe rËÕne ¾kíku ykÞkursík ÚkÞwt níkwt.
¼khíkeÞ hk»xÙeÞ fkUøkúuMk ytøku òýðk suðwt...

• MÚkkÃkLkk - 28 rzMkuBçkh, 1885 ð»ko MÚkkLk yæÞûk rðøkík
• MÚkkÃkf - 1885 {wtçkE ÔÞku{uþ[tÿ çkuLkhS 72 «ríkrLkrÄykuLke nkshe
1886 f÷f¥kk ËkËk¼kE LkðhkuS 432 «ríkrLkrÄykuLke nkshe
yu÷Lk ykuõxkurðÞLk Ìkw{ (yu.yku.Ìkw{)
1887 {ÿkMk çkËhwÆeLk íkiÞçkS «Úk{ {wÂM÷{ yæÞûk
• «Úk{ yrÄðuþLk - 1888 yÕ÷knkçkkË ßÞkuso Þw÷ «Úk{ ytøkúus yæÞûk
{wtçkELke økkuf¤ËkMk íkusÃkk÷ MktMf]ík ÃkkXþk¤k) 1889 {wtçkE rðr÷Þ{ ðuzhçkLko
• «Úk{ yrÄðuþLkLkk yæÞûk - 1890 f÷f¥kk rVhkuÍþkn {nuíkk
ÔÞku{uþ[tÿ çkuLkhS 1891 LkkøkÃkwh Ãke.ykLktË [k÷wo
1892 yÕ÷knkçkkË ÔÞku{uþ[tÿ çkuLkhS
• MktMÚkkLkk æÞuÞ - 1893 ÷knkuh ËkËk¼kE LkðhkuS
hk»xÙeÞ yufíkkLke ¼kðLkk ÃkuËk fhðe, ¼rð»Þ{kt 1894 {ÿkMk ykÕ£uz ðuçk fkUøkúuMkLkk MktrðÄkLkLkwt rLk{koý
ÚkLkkh hksfeÞ - Mkk{krsf çkkçkíkku Ãkh rþrûkík 1895 ÃkwLkk MkwhuLÿLkkÚk çkuLkhS
¼khíkeÞkuLkwt æÞkLk Ëkuhðwt, hk»xÙeÞ WLLkrík {kxu 1896 f÷f¥kk hne{íkwÕ÷k MkÞkLke Ãknu÷e ð¾ík ðtËu{kíkh{T økðkÞwt.
1902 y{ËkðkË MkwhuLÿLkkÚk çkuLkhS økwshkík{kt «Úk{ ð¾ík yrÄðuþLk
Lkerík Lk¬e fhðe. 1904 {wtçkE nuLkúe fkxLk
• MktMÚkkLke MÚkkÃkLkk Mk{Þu ðkEMkhkuÞ - 1905 çkLkkhMk økkuÃkk÷f]»ý økku¾÷u
÷kuzo zVheLk 1906 f÷f¥kk ËkËk¼kE LkðhkuS Ãknu÷e ð¾ík Mðhks þçËLkku «Þkuøk
• MktMÚkkLke MÚkkÃkLkk ÃkkA¤ Mku^xe ðkÕðLkku rMkØktík 1907 Mkwhík hkMkrçknkhe ½ku»k fkUøkúuMk{kt rð¼ksLk ÚkÞwt
1910 yÕ÷knkçkkË rðr÷Þ{ ðuzhçkLko
ykÃkLkkh -
1911 f÷f¥kk Ãkt.rçkþLk LkkhkÞý Äh Ãknu÷e ð¾ík sLk {Lk øký økðkÞwt.
÷k÷k ÷sÃkíkhkÞ 1915 {wtçkE MkíÞuLÿ«MkkË rMktnk ÷kuzo ðu®÷øxLku ¼køk ÷eÄku.
• E.Mk.1885Úke 1905Lkku Mk{Þøkk¤ku - 1916 ÷¾LkW ytrçkfk[hý {sq{Ëkh INCLkk çkLLku Ë¤kuLkwt òuzký yLku
{ðk¤ðkËeykuLkku {wÂM÷{ ÷eøk MkkÚku fhkh ÚkÞk
1917 f÷f¥kk yuLke çkuMkLx «Úk{ {rn÷k yæÞûk
• snk÷ðkËeykuLkk {wÏÞ fuLÿ -
1918 {wtçkE nMkLk E{k{
{nkhk»xÙ, Ãktòçk, çktøkk¤ 1918 rËÕne Ãkt.{ËLk{kunLk {k÷ðeÞ fkUøkúuMkLkwt rîríkÞ rð¼ksLk
1920 LkkøkÃkwh Mke.ðe.hk½ðk[krhÞh fkUøkúuMkLkk MktrðÄkLk{kt ÃkrhðíkoLk
økwshkíke MkkrníÞ Ãkrh»kËLke MÚkkÃkLkk 1921 y{ËkðkË nfe{ ys{÷¾kLk
1923 rËÕne yçkw÷ f÷k{ ykÍkË MkkiÚke Þwðk yæÞûk
• E.Mk.1905{kt hýrsíkhk{ ðkðk¼kE {nuíkkLkk 1924 çku÷økktð {nkí{k økktÄe
«ÞkMkkuÚke økwshkíke MkkrníÞ Ãkrh»kËLke MÚkkÃkLkk 1925 fkLkÃkwh MkhkursLke LkkÞzw «Úk{ ¼khíkeÞ {rn÷k yæÞûk
ÚkE, suLkk «Úk{ «{w¾ íkhefu økkuðÄoLkhk{ 1929 ÷knkuh sðknh÷k÷ Lkunhw Ãkqýo MðhksLkku Xhkð ÃkMkkh fhkÞku
rºkÃkkXeLke rLk{ýqf ÚkE. 1931 fhk[e ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷ {q¤¼qík yrÄfkhkuLke {ktøk fhe
1937 VisÃkwh sðknh÷k÷ Lkunhw økk{zk{kt ykÞkursík «Úk{ yrÄðuþLk
• økwshkíke MkkrníÞ Ãkrh»kË rðãk yLku MktMfkh
1938 nrhÃkwhk Mkw¼k»k[tÿ çkkuÍ
«ð]r¥kÚke ÔÞkMkÃkeX çkLke níke yLku MðËuþe 1939 rºkÃkwhk Mkw¼k»k[tÿ çkkuÍ økktÄeSLkk W{uËðkh Ãkèkr¼
[¤ð¤Lkk fkhýu rðãkÚkeoyku Ãký hksfkhý{kt Mkeíkkhk{iÞkLku nhkðeLku yæÞûk çkLku÷k.
¼køk ÷uíkk ÚkÞk. 1940 hk{økZ yçkw÷ f÷k{ ykÍkË MkkiÚke ÷ktçkk Mk{Þ MkwÄe hÌkk
1946 {uhX su.çke. f]Ãk÷kýe ykÍkËe Mk{Þu yæÞûk níkk.
1948 sÞÃkwh Ãkèkr¼ Mkeíkkhk{iÞk
1950 LkkrMkf Ãkwhw»kku¥k{ËkMk xtzLk
MðËuþe [¤ð¤
• y{ËkðkË{kt Sðý÷k÷ ËuMkkEyu MðËuþe [¤ð¤Lku {ËË fhðk ¾kíkhe ykÃke íku{s LkrzÞkË{kt MðËuþe ¼tzkh yLku ¼kðLkøkh{kt
MðËuþ«u{e{tz¤Lke h[Lkk ÚkE.
• yk Mk{Þu Ëuþe ¾ktz ðkÃkhðkLkk Xhkðku ÚkÞk níkk.
• MðËuþe r{ºk{tz¤Lke MÚkkÃkLkk{kt Ëe.çkk. ytçkk÷k÷, LkøkeLkËkMk Mkt½ðe, zkì.nrh«MkkË ËuuMkkE, suXk÷k÷ Mðk{eLkkhkÞý, {økLk¼kE
[íkwh¼kE, «eík{hkÞ ðúshkÞ ðøkuhu {wÏÞ níkk. y{ËkðkË{kt f]Ãkkþtfh Ãktrzík {wÏÞ níkk.
• {økLk÷k÷ þ{koyu çkðuoLke fÕÃkLkk ÃkhÚke rntË{kíkkLke Açke íkiÞkh fhe hrðð{ko «uMk{kt AÃkkðe níke.
¢ktríkfkhe yktËku÷Lk
• ðzkuËhkLkk fku÷usLkk ytøkúuSLkk «ãkÃkf yhrðtË ½ku»k yk rð[khMkhýeLkk ÃkwhMfíkko níkk, yhrðtË
½ku»kLku økwshkík{kt Mkþ† ¢ktríkLkk «ýuíkk {LkkÞ Au.
Akuxw¼kE Ãkwhkýeyu Mðíktºkíkk
• MkþMºk ðkÞw{tz¤ íkiÞkh fhLkkh ykrËÃkwhw»k íkhefu yhrðtË ½ku»k yLku íku{Lkk LkkLkk ¼kE çkkheLÿ {kxu yLkuf MkuðfkuLkwt ½zíkh fÞwO
½ku»k níkk. íkuLke rðøkík fLkiÞk÷k÷ {wLkþeLke
• yhrðtË ½ku»kLkk ÃkwMíkf ‘¼ðkLke {trËh’{kt ytøkúuòuLke nfk÷Ãkèe fhðkLke ¼khíkeÞ hkßÞ Lkð÷fÚkk MðÃLkÿ»xk{kt òuðk
MÚkkÃkðkLke nkf÷ ÚkE níke. {¤u Au.
• yhrðtË ½ku»ku çkkheLÿLku ¢ktríkLke rËûkk ykÃke yLku çkkheLÿyu Akuxw¼kE ÃkwhkýeLku ykÃke.
• økwshkík{kt çkkuBçk çkLkkððkLkwt MkkrníÞ «[r÷ík fhðkLkwt fkÞo LkhrMktn¼kE Ãkxu÷u fÞwO níkwt. íku{ýu yk ytøkuLkwt ÃkwMíkf Ëuþe ðLkMÃkríkykuLke Ëðkyku
AkÃÞwt níkwt.
• økktÄeðkËe íkhefu òýeíkk fX÷k÷Lkk {kunLk÷k÷ Ãktzâk (zwtøk¤e[kuh) LkhrMktnLke «ð]r¥k MkkÚku òuzkÞu÷k níkk. suyku MkkÚku çku[hËkMk Ãktrzík yLku
Ãkqò¼kE ðfe÷ Ãký níkk.
• yhrðtË ½ku»kLkk r{ºk fuþð÷k÷ ËuþÃkktzuyu ‘¼ðkLke {kíkk {trËh’{ktÚke «uhýk ÷E Lk{oËkfktXu øktøkLkkÚk rðãk÷Þ þY fÞwO níkwt. yk MÚk¤
¢ktríkfkheykuLkwt rð©k{Lkwt MÚk¤ nkuðkLke ¼khík MkhfkhLku þtfk níke.
• çke÷e{kuhk yLku LkðMkkheLkk rðMíkkh{kt {kÄðhkð økkuzçkku÷u, LkhLkkhkÞýhkð økkurðtËhkð ðøkuhu s{oLkeÚke rhðkuÕðhku {økkðíkk yLku
¢ktríkfkheykuLku ÃknkU[kzíkk.
• 13 LkðuBçkh, 1909Lkk hkus y{ËkðkË{kt ÷kuzo yLku ÷uze r{LxkuLke þnuhLke Mkðkhe WÃkh çkkuBçk VUfkÞk Ãkhtíkw hkÞÃkwh Ëhðkò çknkh yLku ÃkAe
íkhík s ykMxkurzÞk Ëhðkò Ãkh VUfkÞu÷k çkkuBçk{kt íkuyku çk[e økÞk. su{kt MktzkuðkÞu÷k {kunLk÷k÷ fk{uïh Ãktzâk, Ãkqò¼kE ðfe÷ yLku
ðMktíkhkÞ ÔÞkMkLku Mkhfkh Ãkzfe þfe Lknª.
rðËuþ{kt hne ¢ktríkfkhe «ð]r¥k

~Þk{Sf]»ý ð{ko sL{ - 4 ykuõxkuçkh, 1857
sL{ MÚk¤ - {ktzðe (fåA)
• íkuykuyu ËeðkLk íkhefu sqLkkøkZ yLku hík÷k{ hkßÞ{kt Mkuðk
rÃkíkk - fhMkLk ¼kLkwþk¤e
ykÃke níke.
{kíkk - økku{íkeçkkE
• íku{ýu Mðk{e ËÞkLktË MkhMðíkeLkk MkkrLkæÞ{kt hne ðuË yLku MktMf]íkLkku
ÃkíLke - ¼kLkw{íke çkuLk
yÇÞkMk fÞkuo níkku.
{]íÞw - 30 {k[o, 1930 SrLkðk, rMðíÍh÷uLz
• ¼khík{kt hnuðkLkwt Mk÷k{íke¼ÞwO Lk ÷køkíkk ÷tzLk sELku ðMÞk yLku ÷tzLk{kt E.Mk.1906{kt ¼khíkeÞ rðãkÚkeoyku {kxu ‘ErLzÞk nkWMk’Lke
MÚkkÃkLkk fhe, rx¤f {nkhksLke ¼÷k{ýÚke ðeh rðLkkÞf MkkðhfhLku Mfku÷hþeÃk ykÃke #ø÷uLz çkku÷kÔÞk níkk, MkkðhfhLku ErLzÞk nkWMkLkku
÷k¼ {éÞku.
• 1907{kt íkuykuyu ÷tzLk{kt 1857Lke ¢ktríkLke yÄoþíkkçËe Wsðe níke íÞkhçkkË íkuyku 5uheMk [kÕÞk økÞk níkk.
• ÃkurhMk{kt {kËk{ fk{k yLku MkwhuLÿLkøkhLkk ÷ªçkzeLkk ftÚkkrhÞkLkk ðíkLke MkhËkhrMktn hkýk MkkÚku ¢ktríkLke çkkçkíkkuLku ~Þk{Sf]»ý ð{koyu ykøk¤
ÄÃkkðe.
• ~Þk{Sf]»ý ð{koyu ‘ErLzÞLk Mkku~Þku÷kuSMx’ Ãkºk Ãký þY fÞwO.
• ÃkurhMk{kt hneLku ytøkúuòuLku yMknfkhLkku fkÞo¢{ Ãký þY fÞkuo níkku.
• ðeh Mkkðhfhu MÚkkÃku÷e r{ºk{u÷k MktøkXLk (nk÷{kt Lkk{ yr¼Lkð ¼khík)Lke yuf þk¾k ðzkuËhk{kt níke su ½kuzuMkðkhe, rLkþkLkuçkkS, MkiLÞ
Mkt[k÷Lk ðøkuhu suðe økwÃík íkk÷e{ ykÃkíke níke.
• ~Þk{Sf]»ý ð{ko ykuõMkVzo ÞwrLkðrMkoxe{kt yÇÞkMk fheLku íÞkhçkkË MktMf]íkLkk «kuVuMkh Ãký hÌkk níkk.
• íkuyku 1875{kt MÚk5kÞu÷k ykÞo Mk{ksLkk Mkki«Úk{ MkËMÞku{kLkk yuf níkk íkÚkk íÞktÚke s íku{Lku Ëuþrník «ð]r¥kLke «uhýk {¤e níke.
• ~Þk{Sf]»ý ð{koyu 18 Vuçkúwykhe, 1905{kt #ø÷uLz{kt ‘ErLzÞLk nku{Y÷ MkkuMkkÞxe’Lke MÚkkÃkLkk fhe níke.
• {ËLk÷k÷ Zªøkhk, rðLkkÞf Mkkðhfh, ÷k÷k nhËÞk¤, ~Þk{Sf]»ý ð{ko MkkÚku òuzkÞk níkk.
• økwshkíkLkk íkífk÷eLk {wÏÞ{tºke LkhuLÿ {kuËeyu ð»ko 2003{kt ~Þk{Sf]»ý ð{ko yLku íku{Lkk ÃkíLke ¼kLkw{ríkçkuLkLkk yrMÚk SrLkðkÚke ÷kðe
{ktzðe{kt MÚkkrÃkík fÞko Au yLku {ktzðe ¾kíku íku{Lke M{]rík{kt ¢ktríkíkeÚko Ãký çkLkkððk{kt ykÔÞwt Au.
• fåALke ÞwrLkðrMkoxeLku Ãký ¢ktríkøkwhw ~Þk{Sf]»ý ð{ko fåA ÞwrLkðrMkoxe Lkk{ ykÃkðk{kt ykÔÞwt Au.
{uz{ r¼¾kES fk{k

• ÃkkhMke økwshkíke {rn÷k {uz{ r¼¾kES fk{k sL{ - 24 MkÃxuBçkh, 1861 - {wtçkE fk{kyu ònuh fhu÷ æðs
ð»ko 1902{kt Þwhku5 ykÔÞk. rLkÄLk - 13 ykuøkMx, 1936 - {wtçkE
• ÷e÷ku, fuMkhe yLku ÷k÷ htøk
• ÷tzLk{kt ~Þk{Sf]»ý ð{koLkk Ãkrh[ÞÚke ¢ktríkfkhe rÃkíkk - MkkuhkçkS Ãkxu÷
• ÷e÷k Ãkxk WÃkh 8 f{¤, fuMkhe Ãkxk WÃkh
çkkuBçkðkËe [¤ð¤{kt ÍtÃk÷kÔÞwt yLku ytøkúus {kíkk - SSçkkE Ãkxu÷
Ãkrík - YMík{S fk{k ðtËu {khík{T yLku ÷k÷ Ãkxk WÃkh rnLËw-
Mkhfkhu ¼khík ykððk Ãkh «ríkçktÄ {qõÞku.
íkuyku ¼khíkeÞ ¢ktríkfkheykuLkk sLkuíkk {wrM÷{ yufíkkLkk «ríkf Mk{kLk MkqÞo yLku
• íkuýeyu SrLkðkÚke ‘ðtËu {khík{T’ Ãkºk þY fÞwO níkwt. [tÿLkk r[öðk¤ku hk»xÙæðs níkku.
({kíkk) fnuðkÞ Au.
• rntËLkku Mkki«Úk{ rºkhtøke æðs Ãký fk{kyu ykÃÞku,
íkuýeyu s{oLkeLkk Mxwxøkkzo{kt ¼hkÞu÷e Mk{ksðkËeykuLke rðïÃkrh»kË{kt ð»ko 1907{kt ÷e÷ku, fuMkhe, ÷k÷ htøkLkku æðs ònuh fÞkuo níkku.
• ¼khík{kt «[khkí{f MkkrníÞ {kuf÷ðkLkk fkÞo¢{{kt yLku {MkkoEÕMkÚke Mkkðhfh ÃkfzkÞk íku{Lke {wrõík {kxu hMk ÷E fkÞo fÞwO níkwt.
• íkuykuyu ËkËk¼kE LkðhkuSLkk ¾kMk Mkr[ð íkhefu Ãký fk{ fÞwO níkwt.
MkhËkhrMktn hkýk sL{ - 10 yur«÷, 1878

sL{ MÚk¤ - ftÚkkrhÞk, r÷tçkze, MkwhuLÿLkøkh
• íkuyku Ãkkr÷íkkýkLkk hksfw{kh Mkk{tíkrMktnLke {ËËÚke #ø÷uLz çkurhMxh
rLkÄLk - 25 {u, 1957, ðuhkð¤
Úkðk økÞk níkk.
yÇÞkMk - ykÕ£uz nkEMfq÷, hksfkux (økktÄeSLkk MknyæÞkÞe)
• çkuheMxh ÚkE ÃkuheMkLke Sðý[tÿ yLku W¥k{[tËLke ÍðuhkíkLke ÃkuZe{kt
fku÷us yÇÞkMk - yurÕVLMxLk fku÷us íkÚkk ÃkwýuLke VøÞwoMkLk fku÷us
òuzkÞk níkk.
rÃkíkk - hðk¼kE, {kíkk - fw÷Sçkk
• MkhËkhrMktnu ~Þk{Sf]»ý ð{koyu ÷tzLk Akuzâk ÃkAe ErLzÞk nkWMkLke fk{økehe{kt íku{Lkk îkhk ¼khíkeÞ rðãkÚkeoyku {kxu [k÷íke
Mknfkh ykÃÞku níkku. Mfku÷hþeÃk {nkhkýk «íkkÃk, AºkÃkrík rþðkS yLku
• 1857Lke ¢ktríkLke yÄo þíkkçËe {nkuíMkðLkwwt «{w¾ MÚkkLk MkhËkhrMktnu Mkt¼kéÞwt níkwt. yfçkhLkk Lkk{ ÃkhÚke níke.
• 1908{kt MÚkÃkkÞu÷e rçkúrxþ rðhkuÄe ELzku ÃkurhrMkÞk MkkuMkkÞxe{kt MkhËkhrMktnu {n¥ðLke ¼qr{fk ¼sðe níke.
• 1909{kt 5urhMkLkk ¢ktríkfkheyku{kt MkhËkhrMktn hkýk {wÏÞ ÔÞrõík níkk yLku MktMÚkkLku ykrÚkof MknkÞ MkhËkhrMktn íkhVÚke {¤íke níke.
• MkkðhfhLke yr¼Lkð ¼khík MktMÚkkLkk MkhËkhrMktn çkuLfh níkk yLku MkkðhfhLkk ÃkwMíkfkuLkwt «fkþLk Ãký íku{Lkk {køkoËþoLk nuX¤ Úkíkwt níkwt.
• íkuykuyu çkLkkhMk rnLËw ÞwrLkðrMkoxeLku Ãký ËkLk ykÃku÷wt.
• íkuykuLke rÃkMíkku÷Lkku WÃkÞkuøk fhe {ËLk÷k÷ rZtøkhkyu ÷tzLk{kt fLko÷ ðkE÷eLke níÞk fhe níke íkÚkk rðLkkÞf Ëk{kuËh MkkðhfhLke «ríkçktrÄík
ÚkÞu÷e ÃkwMíkf ‘¼khíkLkku Mðíktºk Mktøkúk{’ «fkrþík fhðk{kt {ËË fhe níke.
• íkuykuyu {uz{ fk{k MkkÚku s{oLkeLke MxwxøkkzoLkk Mk{ksðkËe Mkt{u÷Lk{kt Ãký ¼køk ÷eÄku níkku.
• íkuykuLku £uL[ Mkhfkh îkhk {kxeoLkef xkÃkw Ãkh LkshfuË fhkíkk íku{Lkk ðnk÷MkkuÞk Ãkwºk hý{÷rMktnLkwt hkuøkLkk fkhýu Mkkhðkh Lk {¤íkk {]íÞw
ÚkÞwt níkwt.
• ytøkúus MkhfkhLkk ykËuþÚke r÷tçkze rMÚkík íku{Lke òøkeh sÃík fhðk{kt ykðe níke.
• ¼kðLkøkhLkk Ãkqðo MkktMkË hksuLÿrMkn hkýk íku{Lkk Ãkkiºk Au.
• ¼khíkLku ykÍkËe {¤íkk íkuyku ÷ªçkze ykÔÞk níkk.
yLÞ òýðk suðwt

økkurðtË økwhw
• Ãkt[{nk÷ rsÕ÷k{kt ¼e÷kuLkk økwhw økkurðtËu ¼rõík «[kh fÞkuo níkku yLku {kLkøkZ Ãkðoík WÃkh Äqýe Ä¾kðe níke.
• økwhw økkurðtËLke òý çknkh y{wf ¼e÷kuyu Mktíkhk{Ãkwh hkßÞ Mkk{u çk¤ðku fÞkuo, ykÚke økwhw økkurðtËLku fuË{kt Lkk¾e ytøkúuòuyu sL{xeÃk fhe.
yk Mkò Mk{Þu 7 ð»ko çkkË íku{Lku {wõík fhðk{kt ykÔÞk.
• økwhw økkurðtËLke ÞkË{kt 63{k ðLk {nkuíMkð nuX¤ Ãkt[{nk÷Lkk {kLkøkZ ¾kíku M{]ríkðLk MÚkkÃkðk{kt ykÔÞwt Au.
• ð»ko 2015{kt økwshkík Mkhfkhu økkuÄhk ¾kíku ©e økkurðtËøkwhw ÞwrLkðrMkoxeLke MÚkkÃkLkk fhu÷e Au.
{kuíke÷k÷ íkuòðík
• íkuykuLkku sL{ hksMÚkkLkLkk WËÞÃkwh ÃkkMku fkuÕÞkhe økk{u E.Mk.1896{kt ÚkÞku níkku.
• íkuyku ykrËðkMkeLkk {rMknk íkhefu «rMkØ níkk yLku íkuykuyu ðLkðkMke Mkt½Lke MÚkkÃkLkk fhe níke.
• íku{Lkk îkhk ykrËðkMkeykuLkk WíÚkkLk {kxu {nkhkýk «íkkÃkLku ykËþo YÃku Mðefkhe ‘yufe yktËku÷Lk’ MkV¤íkkÃkqðof [÷kðkÞwt níkwt.
Ãkk÷ r[íkheÞkfktz - 7 {k[o, 1922

• íkuLkk Lkuíkk {kuíke÷k÷ íkuòðík níkk yLku rðsÞLkøkhLkk Ãkk÷ r[íkheÞk økk{u çkLkkð çkLÞku nkuðkÚke íkuLku Ãkk÷ r[íkheÞk fktz fnuðkÞ Au.
• ykrËðkMke WíÚkkLkLke rðrðÄ 21 {ktøkku yLku ytøkúuòu îkhk 1200 sux÷k rLkËkuo»k ykrËðkMkeykuLke níÞk fhe ËuðkE.
• {nkí{k økktÄeLkk ykøkúnÚke ð»ko 1929{kt MkhLzh fÞko çkkË 7 ð»koLke su÷ ¼kuøkÔÞk çkkË 1963{kt WËÞ5wh{kt íkuyku {]íÞw ÃkkBÞk.
• yk{ Ãkk÷ r[íkheÞk fktzLke ÞkË MðYÃku 68{ku ðLk {nkuíMkð ytíkøkoík ‘rðhktsr÷ ðLk’ çkLkkððk{kt ykÔÞwt Au.
ytøkúuòuLke fqxLkerík
• E.Mk.1906{kt ykøkk¾kLk íkÚkk MkiÞË yn{Ë íkÚkk yLÞ {wrM÷{ ykøkuðkLkkuLkk «ÞkMkÚke {wrM÷{kuLku y÷øk {íkkrÄfkhLke {ktøkýe ÚkE yLku
{wrM÷{ ÷eøk MktMÚkkLkku sL{ ÚkÞku.
• yk{ ytøkúuòuLke ¼køk÷k Ãkkze hks fhðkLke LkeríkLkku rðsÞ ÚkÞku.
• økktÄeS ð»ko 1915{kt ¼khík{kt Ërûký ykr£fkÚke Ãkhík VÞko yLku íkuyku Ëuþ{kt VÞko. økktÄeS WÃkh økkuÃkk÷f]»ý økku¾÷uLkk SðLkLke Ÿze yMkh
Ãkze níke.
nku{Y÷ yktËku÷Lk
• ÷kuf{kLÞ rx¤f ð»ko 1914{kt su÷{ktÚke çknkh ykÔÞk yLku snk÷ yLku {ðk¤ 5ûkLku rx¤f ‘Äe {hkXk’ (ytøkúuS) yLku ‘fuMkhe’
yuf fhðk fkÞo fÞwO su 1916Lkk ÷¾LkW fkUøkúuMk{kt þõÞ çkLÞwt. ({hkXe){kt ÷u¾ku ÷¾e ¼k»kýku ykÃke nku{Y÷Lke
• zkì.yuLke çkuMkLx ð»ko 1914{kt fkUøkúuMk{kt òuzkÞk yLku rntËLku Mðhks yÃkkððk rx¤f íkhVuý{kt ÷kuf{ík {u¤ÔÞk, ÷kuf{kLÞ íkhefu
yLku yuLke çkuMkLxu [¤ð¤ þY fhe. rçkhËkððk{kt ykÔÞk.
• yuLke çkuMkLxu ð»ko 1916{kt nku{hw÷ ÷eøkLke MÚkk5Lkk fhe yLku íkuLke þk¾kyku {wtçkE, yuLke çkuMkLxu ‘Äe fku{Lkðe÷’ MkkÃíkkrnf yLku ‘LÞq
y{ËkðkË, Mkwhík, LkrzÞkË ðøkuhu þnuhku{kt þY fhe yLku rx¤fu Ãký 1915{kt {wtçkE{kt ErLzÞk’ ËirLkf îkhk nku{hw÷Lkku «[kh fÞkuo níkku.
hk»xÙðkËe LkuíkkykuLke Ãkrh»kË ¼he 1916{kt nku{Y÷ ÷eøkLke MÚkk5Lkk fhe.
yuLke çkuMkLxu ð»ko 1918{kt y{ËkðkË, ¼Y[ yLku
• ð»ko 1916{kt nku{hw÷ yktËku÷Lk þY ÚkÞwt, su [¤ð¤Lku ËkËk¼kE LkðhkuSyu xufku
¼kðLkøkh{kt Mk¼kyku øksðe níke.
ykÃÞku níkku.
• yk Mk{Þu ELËw÷k÷ Þkr¿kfu ‘LkðSðLk yLku MkíÞ’ {krMkf þY fÞwO níkwt. y{ËkðkË{kt ð»ko 1916{kt nku{Y÷ ÷eøkLke
• {wtçkE{kt fLkiÞk÷k÷ {wLkþe yLku s{LkkËkMk {nuíkkyu ‘Þtøk ErLzÞk’ {krMkf þY fÞko. þk¾kLkk MÚkk5f {økLk¼kE [íkwh¼kE Ãkxu÷ níkk.
þtfh÷k÷ çkuLfhLkku yk ÃkºkLku xufku {LkkÞ Au.
• økwshkík{kt nku{hw÷ yktËku÷LkLku økwsohMk¼kLkk [tÿþtfh Ãktzâk, çkurhMxh Lk]rMktn rð¼kfh, fLkiÞk÷k÷ {wLkþe, {LkMkw¾¼kE {kMíkh ðøkuhuyu
ykøk¤ ÄÃkkÔÞwt níkwt.
• ELËw÷k÷ Þkr¿kfu ‘rntË Mkuðf Mk{ks’ Akuze yk ÷zík{kt ÍtÃk÷kÔÞwt.
• økktÄeSyu yuLke çkuMkLxLke {wrõík {kxu yMknfkhLke [¤ð¤ þY fhðkLkwt Mkq[Lk fÞwO.
• 1917{kt yuLke çkuMkLx fkUøkúuMkLkk «{w¾ çkLÞk, nku{Y÷ ÷eøk yktËku÷Lk 1916Úke 1918-19 MkwÄe [kÕÞwt níkwt.
• ‘LkðSðLk yLku MkíÞ’{kt ELËw÷k÷ Þkr¿kfu ‘ðtËu {kíkh{T’ økeíkLkwt Mk{&÷kufe ¼k»kktíkh «fx fÞwO níkwt.
• ÷kuzo {kuLxuøÞw ßÞkhu ¼khíkLkk ðSh íkhefu ykÔÞk íÞkhu rntËLkk «&LkLke hsqykík nkuLke{uLk, W{h MkkuçkkLke yLku fLkiÞk÷k÷ {wLkþeyu fhe
níke.
• yuLke çkuMkLx yLku rx¤f ðå[u {kuLxuøÞw MkwÄkhku Mðefkhðk ytøku {ík¼uË Úkíkkt ‘†eýkt hkuËLkt çk÷t’ yuðe xefk fhe.
• ÷kuf{kLÞ rx¤fLkwt rLkÄLk Úkíkkt [¤ð¤Lkku ytík ykÔÞku yLku çkkfe hnu÷wt fkÞo økktÄeSyu {kÚku ÷eÄwt.
• yk{ MðhksLke Mkr¢Þ ÷zík ykÃkðkLkk fkÞoLkwt ©uÞ rx¤fLku «kÃík ÚkkÞ Au.
økwshkík{kt MkwÄkhýk «ð]r¥k

• E.Mk.1881{kt Mkt{rík ðÞLkku fkÞËku 5Mkkh ÚkÞku. suÚke fLÞkLke ÷øLk ðÞ 10Lku çkË÷u 12 fhkE.
• ÷k÷þtfh Wr{Þkþtfhu †e fu¤ðýe {kxu {kuxk ÃkkÞu «ÞkMk fÞko.
• rðãkçkuLk yLku þkhËkçkuLk økúußÞwyux ÚkLkkh «Úk{ {rn÷kyku níkk.
• E.Mk.1903{kt {wtçkE{kt økwshkíke rntËw Mºke {tz¤Lke MÚkkÃkLkk ÚkE.
• y{ËkðkË{kt Mkw÷ku[LkkçkuLku rðÄðkykuLkk økkihðÃkqýo SðLk {kxu MkhMðíke {trËh Lkk{f MktMÚkkLke þYykík fhe. su Mk{Þktíkhu ðrLkíkk rð©k{
Lkk{Úke yku¤¾kE.
• E.Mk.1907 LkkLkeçkuLk økßsh yLku ©e{Lke çkkSøkkihe {wLkþeLkk MknÞkuøkÚke Mkwhík{kt ðrLkíkk rð©k{ MktMÚkk þY ÚkE.
• ðrLkíkk rð©k{ MktMÚkkLkku yÇÞkMk¢{ hýSíkhk{ ðkðk¼kEyu íkiÞkh fhe ykÃÞku níkku.
• E.Mk.1909{kt ËÞkhk{ økezw{÷u çknuhk{S {÷çkkheLke MknkÞÚke ðiËfeÞ MkkhðkhLku ÷økíkk fkÞo¢{ku {kxu Mkurðfkyku íkiÞkh fhðk ‘MkuðkMkËLk’
MktMÚkk þY fhe.
• E.Mk.1916{kt fhMkLkËkMk r[tíkr¤Þkyu †eyku {kxu ‘¼røkLke Mk{ks’ MktMÚkk MÚkkÃke.
• ELËw÷k÷ Þkr¿kfLkk «ÞkMkÚke ‘økwshkík †e fu¤ðýe {tz¤u’ þkhËkçkuLkLkk Lkuík]íð{kt y{ËkðkË yLku ðzkuËhk{kt yuMkyuLkzexe rðï rðãk÷Þku MÚkkÃke.
• ðzkuËhk hkßÞ îkhk ð»ko 1904{kt çkk¤÷øLk 5h «ríkçktÄ {wfkÞku yLku ¿kkrík ºkkMk rLkðkhýLkku fkÞËku ÃkMkkh ÚkÞku.
• økkUz÷ hkßÞ îkhk fLÞkykuLkwt rþûký VhSÞkík çkLkkðkÞwt níkwt.
• ð»ko 1917{kt økkuÄhk{kt «Úk{ yíÞts Ãkrh»kË {¤e su ytíkøkoík {k{k VzfuLkk «ÞkMkÚke nrhsLkku {kxu þk¤kyku þY fhðkLke «ð]r¥k nkÚk ÄhkE.
• ð»ko 1923{kt yíÞts Mkuðk{tz¤ þY fhðk{kt ykÔÞwt.
• ELËw÷k÷ Þkr¿kfu ð»ko 1920{kt ykrËðkMkeyku {kxuLke yk©{þk¤k Ãkt[{nk÷ rsÕ÷k{kt þY fhe.
• X¬hçkkÃkkLkk «ÞkMkÚke ËknkuË{kt ‘¼e÷ Mkuðk {tz¤’Lke MÚkkÃkLkk ÚkE.
• ðzkuËhk, ¼kðLkøkh yLku økkUz÷Lkk {nkhkýeykuyu ykuÍ÷ rhðksLku Vøkkðe ËeÄku íkÚkk ðzkuËhk {nkhkýe [e{LkkçkkEyu ònuh fkÞo¢{{kt
¼køk ÷uðkLkwt þY fÞwO. ykÚke †eyku {kxuLkwt Wãkuøk {trËh [e{LkkçkkELkk Lkk{ ÃkhÚke MÚkÃkkÞwt.
• [hkuíkhLkwt {kuíke fnuðkíkk {kuíke¼kE y{eLkLke «uhýkÚke Ãkux÷kË{kt rðãkÚkeo çkkurzOøk MÚkÃkkE níke yLku rðãkÚkeo {tz¤ku yrMíkíð{kt ykÔÞk níkk,
suyku nku{Y÷ ÷eøkLke «ð]r¥kLkwt fkÞo fhíkk níkk.
• ðzkuËhk{kt ÷k÷ ÷sÃkíkhkÞLke «uhýkÚke yLkkÚk yk©{Lke MÚkkÃkLkk ÚkE níke.
• MkÞkShkðu ðzkuËhk{kt nrhfeíkoLk þk¤kLke ÞkusLkk þY fhe níke.
• 1913{kt ytçkk÷k÷ Mkkfh÷k÷u økwshkíke ¼k»kk îkhk fu¤ðýeLkku «[kh fhðk ‘økwshkík fu¤ðýe {tz¤’Lke MÚkkÃkLkk fhe.
• 1914{kt Mkwhík{kt [wLke÷k÷ þkn ðøkuhu ÷kufkuyu MkkðosrLkf yußÞwfuþLk MkkuMkkExeLke MÚkkÃkLkk fhe.
• 1916{kt [hkuíkh yußÞwfuþLk MkkuMkkÞxeLke MÚkkÃkLkk ÚkE.
• LkÚkwhk{ þ{koyu 1910{kt ¼kðLkøkh{kt yuf rðãkÚkeo øk]n MÚkkÃÞwt, suLkk øk]nÃkrík LkhrMktn «MkkË WVuo LkkLkk¼kE ¼è níkk. røksw¼kE çkÄufk
íkuLkk yk[kÞo çkLÞk yLku {kuLxuMkhe ÃkØríkLkwt çkk÷{trËh þY ÚkÞwt. LkkLkk¼kE, nh¼kE yLku røksw¼kELke rºkÃkwxeyu yk MktMÚkkLkku rðfkMk fÞkuo,
su MktMÚkk ¼kðLkøkhLke Ërûkýk{qríko çkLke.
• MkÞkShkð økkÞfðkz, {kuíke¼kE y{eLk yLku ELËw÷k÷ Þkr¿kfu ÃkwMíkfk÷Þ «ð]r¥kLke þYykík fhe, suÚke {kuíke¼kEyu 1906{kt ‘r{ºk{tz¤
ÃkwMíkfk÷Þ’ «ð]r¥kLke þYykík fhe.
• «Úk{ økwshkíke fu¤ðýe Ãkrh»kË 1916{kt [e{Lk÷k÷ Mkuík÷ðkzLkk yæÞûkÃkýk nuX¤ y{ËkðkË{kt yLku çkeS fu¤ðýe Ãkrh»kË økktÄeSLkk
yæÞûkÃkýk nuX¤ 1917{kt ¼Y[{kt ÞkuòE níke.
MkkrníÞ íku{s Ãkºkfkhíð rðþu...

• þçËkÚko rMktÄwfkuþ nhøkkurðtËËkMk {[oLx
• þçË r[tíkk{ýe MkðkE÷k÷ ðkuhk
• ¿kkLk[¢Lkk Lkð ¼køk (¿kkLkfkuþ) híkLkS Vhk{S
• økwshkík MkðoMktøkún, fkrXÞkðkz MkðoMktøkún Lk{oË (íkuLkk {]íÞw ÃkAe ònuh ÚkÞu÷k)
• hkMk{k¤kLkwt ¼k»kktíkh VkçkoMk Mk¼k
• økwshkík MkkrníÞ Mk¼kLke MÚkkÃkLkk 1903 (y{ËkðkË{kt hýrsíkhk{Lkk «ÞkMkÚke)
• økwshkíkLkwt Mkki«Úk{ rÚkÞuxh y{ËkðkË{kt (zkÌkk¼kE Äku¤þkS îkhk)
• y{ËkðkË{kt ykðu÷k htøk¼qr{Lkk rÚkÞuxh ykLktË¼ðLk, þktrík¼qðLk, ¼khík¼qðLk, {kMxh rÚkÞuxh
• zkÌkk¼kE Äku¤þkSLku ykrÚkof {ËË fhLkkh MkÞkShkð økkÞfðkz
• ‘ðMktík’ {krMkf ykLktËþtfh Äúwð
• ‘EMx yuLz ðuMx’ {krMkf çknuhk{S {÷çkkhe
• ‘MkwtËheMkwçkkuÄ’ {krMkf çktÄw Mk{ks
• ‘[tÿ’ {krMkf nrh÷k÷ n»koË Äúwð
• ‘MkkrníÞ’{krMkf LkhrMktnhkð
• LkðSðLk ELËw÷k÷ Þkr¿kf
• ‘ðeMk{e MkËe’ {krMkf nkS {nB{Ë rþðS y÷khr¾Þk
• f÷kLkk þneË íkhefu òýeíkk nkS {nB{Ë rþðS y÷khr¾Þk
• ELËw÷k÷ Þkr¿kfu ‘LkðSðLk’ MkkUÃke ËeÄwt økktÄeSLku
• ‘Þtøk ErLzÞk’ Mkt¼kéÞwt økktÄeSyu
24. økktÄeÞwøk
• økktÄeS ð»ko 1915{kt ¼khík 5hík VÞko íÞkhÚke íku{Lkk {]íÞw MkwÄeLkk Mk{Þøkk¤kLku økktÄe Þwøk fnuðkÞ Au.
økktÄeSLkku sL{ - ÃkkuhçktËh, økktÄeSLkwt «kÚkr{f rþûký - økktÄeS fku÷us yÚkuo ykÔÞk - økktÄeS þk{¤ËkMk fku÷us Akuze økÞk -
2 ykuõxkuçkh, 1869 hksfkux ykÕ£uz Mfq÷ þk{¤ËkMk fku÷us ¼kðLkøkh #ø÷uLz çkuheMxh çkLkðk økÞk
økktÄeS #ø÷uLzÚke çkuheMxh ÚkE ¼khík økktÄeS Ërûký ykr£fk økÞk - E.Mk. 1893, økktÄeS Ërûký ykr£fkÚke ¼khík Ãkhík VÞko
ykÔÞk - E.Mk.1891 ÃkkuhçktËhLkk þuX yçËwÕ÷kLke ÃkuZeLkku fuMk ÷zðk - 9 òLÞwykhe, 1915
• økktÄeSLku Ërûký ykr£fk{kt r«xkurhÞk síke xÙuLk{kt økkuhk-fk¤kLkk ¼uË¼kðLku fkhýu VMxo õ÷kMkLke rxrfx nkuðk Aíkk MkuLx rÃkxTMk {krhíÍçkøko
MxuþLku Wíkkhe ËuðkÞk. ykÚke økktÄeSyu Ërûký ykr£fk{kt htøk¼uËLke LkeríkLkku rðhkuÄ fÞkuo íÞkhÚke økktÄeSyu ¼khíkeÞ ¢ktríkfkheykuLkwt æÞkLk
¾UåÞwt níkwt.
• økktÄeS 9 òLÞwykhe, 1915Lkk hkus ¼khíkLkk {wtçkELkk yu5ku÷ku çktËhu WíkÞko, ykÚke 9 òLÞwykheLku «ríkð»ko ykÃkýu «ðkMke ¼khíkeÞ rËðMk
(PBD) Wsðeyu Aeyu.
«ðkMke ¼khíkeÞ rËðMk ytøku

• 9 òLÞwykheyu økktÄeS Ãkhík VÞko nkuðkLku fkhýu rðËuþ{kt ðMkíkk {q¤ ¼khíkeÞ ÷kufkuLku ¼khíkeÞ MktMf]rík MkkÚku òuze hk¾ðkLkk WÆuþÚke
íkífk÷eLk ðzk«ÄkLk yx÷ rçknkhe ðksÃkuÞe Mk{ûk «ðkMke ¼khíkeÞ rËðMk WsððkLke {ktøk {qfðk{kt ykðe.
• íkífk÷eLk ðzk«ÄkLk yx÷ rçknkhe ðksÃkuÞeyu «ðkMke ¼khíkeÞ rËðMk WsððkLke Mk{eûkk {kxu ÷û{e{÷ rMkt½ðe (yu÷.yu{. rMkt½ðe)Lke
yæÞûkíkk{kt Mkr{ríkLke h[Lkk fhe.
• su Mkr{ríkyu nfkhkí{f ynuðk÷ ykÃkíkk ð»ko 2003{kt ðksÃkuÞe MkhfkhLkk Mk{Þøkk¤k{kt Lkðe rËÕne ¾kíku 9 òLÞwykheyu «Úk{ ¼khíkeÞ
«ðkMke rËðMkLke Wsðýe ÚkE.
• ð»ko 2015{kt økktÄeSLkk ¼khík ykøk{LkLkk 100 ð»ko Ãkqýo ÚkÞk nkuðkÚke 13{ku «ðkMke ¼khíkeÞ rËðMk Ãknu÷e ð¾ík rËÕne çknkh yux÷u
økktÄeLkøkhLkk {nkí{k {trËh{kt WsðkÞku.
• 13{k «ðkMke ¼khíkeÞ rËðMk rLkr{¥ku ðzk«ÄkLk LkhuLÿ {kuËeyu {nkí{k {trËh{kt Ëktze fwrxhLkwt WËT½kxLk fÞwO níkwt.
økktÄeS rðþu...
• økktÄeS þYykík{kt ytøkúuòu íkhVe níkk yLku ytøkúuòuyu økktÄeSLku fuMkh-yu-rntËLke WÃkkrÄÚke MkL{krLkík fÞko níkk. økktÄeS økkuÃkk÷f]»ý
økku¾÷uLkk rð[khkuÚke «¼krðík ÚkÞk yLku íkuykuLku ÃkkuíkkLkk hksLkiríkf økwhw çkLkkÔÞk.
• økktÄeSyu ¼khík ¼ú{ý fÞwO yLku ÷kufkuLke nkz{khe òuE. Mk{Þktíkhu økwshkíkLkk yLkuf hk»xÙeÞ Lkuíkkyku Ãký økktÄeS MkkÚku òuzkðk ÷køÞk yLku
÷kufkuLku MðíktºkíkkLkku yuf Lkðku hMíkku {éÞku íku{s økktÄe ÞwøkLke þYykík ÚkE.
MkíÞkøkún (fku[hçk) yk©{Lke MÚkkÃkLkk

• økktÄeSyu 1915{kt ¼khík 5hík Vhe «ð]r¥k yÚkuo y{ËkðkËLkk Ãkhk rðMíkkh fku[hçk{kt MkíÞkøkún yk©{Lke MÚkkÃkLkk fhe, suLku fku[hçk
yk©{ íkhefu Ãký yku¤¾kÞ Au.
• fku[hçk yk©{ {kxu økktÄeSyu çkuheMxh Sðý÷k÷ ÃkkMkuÚke çktøk÷ku ¼kzu hk¾e yk©{Lke MÚkkÃkLkk fhe níke.
• fku[hçk yk©{Lke íkrõík yLkwMkkh økktÄeS ynª 25 {u, 1915Lkk hkus ykÔÞk nkuÞ y{]ík÷k÷ rðê÷ËkMk X¬hu (X¬hçkkÃkk) økktÄeSLku
íkuðwt {LkkÞ Au. yk©{{kt yíÞts ÃkrhðkhLku Mk{kððk ¼÷k{ýe fhe
• yk©{{kt yuf nrhsLk fwxwtçk yLku íkkr{÷¼kEyku Ãký MkkÚku hnuíkk níkk. níke, suÚke økktÄeSyu yk©{{kt yíÞts Ãkrhðkh
• yk©{{kt yuf hk»xÙeÞ þk¤k Ãký þY fhðk{kt ykðe níke. ËwËk¼kE yLku ËkLke çknuLk ÃkrhðkhLku yk©{{kt MÚkkLk
ykÃÞwt níkwt.
• yk©{Lkwt MÚk¤ 1918{kt fku[hçkÚke Mkkçkh{íke ¾Mkuzðk{kt ykÔÞwt níkwt.
økkuÄhk Ãkrh»kË
• 1917{kt økktÄeSLke yæÞûkíkk nuX¤ økwshkík Mk¼kLkwt økkuÄhk{kt yrÄðuþLk ¼hkÞwt níkwt.
• yk Ãkrh»kËLke fkÞoðkne «Úk{ ð¾ík økwshkíke{kt ÚkE yLku Ãkrh»kËu ðuX «Úkk LkkçkqË fhðkLkku Xhkð ÃkMkkh fÞkuo.
• Ãkrh»kË{kt rx¤f {nkhks, {n{Ë y÷e Íeýk, ¾kÃkzuo, rðê÷¼kE Ãkxu÷ ðøkuhuyu ¼køk ÷eÄku.
• {n{Ë y÷e Íeýk økwshkíke{kt yLku rx¤f {nkhks {hkXe{kt çkkuÕÞk Ãkhtíkw íkuLkk «ð[LkLku ¾kÃkzuoyu økwshkíke{kt Mk{òÔÞwt níktw.
• økktÄeSyu 1921Lkk ËuþÔÞk5e fkÞo¢{ Ãknu÷k ðeh{økk{Lke sfkíkçkkhe, y{ËkðkËLkk r{÷{sqhLkku «&Lk yLku ¾uzkLkk {nuMkq÷ ðÄkhkLkk «&Lku
æÞkLk ykÃkðk sýkÔÞwt.
ðeh{økk{Lke sfkíkçkkhe
• 1917{kt {wtçkEÚke hksfkux síkk ðZðký MxuþLku økktÄeSLku {kuíke÷k÷ ËhS {éÞk yLku ðeh{økk{Lke sfkíkçkkheLkku ºkkMk Ëqh fhkððk ðkík fhe.
• økktÄeSyu ðeh{økk{Lke sfkíkçkkhe ytøku {wtçkELkk økðLkoh yLku ðkEMkhkuÞ ÷kuzo [uBMkVzoLku «òLke {w~fu÷eLke ðkík fhe yLku çktËhkuLkk rðfkMk
ykzu sfkíkçkkhe ykðíke nkuðkÚke íku Ëqh fhðk MkV¤ «ÞíLkku ÚkÞk.
• Mkkihk»xÙLkk çktËhkuLkk rðfkMkLku fkhýu {wtçkE yLku fhkt[eLkk ðuÃkkhLku ¾hkçk yMkh ÚkE níke.
• ð»ko 1927{kt yk sfkíkçkkhe Vhe þY fhe Ëuðk{kt ykðe níke.
y{ËkðkËLke r{÷{sqh nzíkk¤ (Ä{oÞwØ)

• «Úk{ rðïÞwØLku (1914-18) fkhýu y{ËkðkËLkk r{÷{sqhkuyu Ãkøkkh ðÄkhkLke {ktøkýe økktÄeSyu Mkkçkh{íke yk©{Lkk «ký fÌkk :
fhe níke, íku y{kLÞ Úkíkkt {sqhkuyu Mkk{kLÞ nzíkk¤ Ãkkze níke. {økLk÷k÷ ¾wþk÷[tË
• yLkMkwÞkçkuLku økktÄeSLku yk «&LkLkk rLkfk÷ {kxu fÌkwt íÞkhu økktÄeSyu {sqhkuLke Ãkøkkh ðÄkhkLke {ktøkýeLke íkÃkkMk fhe 35 xfk Ãkøkkh ðÄkhkLke
{ktøkýe fhe ßÞkhu r{÷{kr÷fku 20 xfkÚke ðÄw Ãkøkkh ykÃkðk EåAíkk Lknkuíkk yLku {sqhkuLke 50 xfk hf{ ðÄkhkLke {køke níke.
• økktÄeSyu yk çkkçkík {kxu Ãkt[ Lke{ðkLke ðkík fhe íku r{÷ {kr÷fkuyu {kLÞ hk¾e Ãkhtíkw nzíkk¤Lke çkkçkíkLku ÷E íkuykuyu ÃkeAunX fhe.
• økktÄeSyu {sqhkuLke Lkçk¤kELku æÞkLku ÷E WÃkðkMk fhðkLkku rLkýoÞ ÷eÄku. Mkkçkh{íke yk©{Lke MÚkkÃkLkk (‘ÓËÞfwts’)
• ykLktËþtfh ÄúwðLke ÷ðkËe Mðefkhðk{kt ykðe. • økktÄeSyu Mkkçkh{íke LkËeLkk rfLkkhu E.Mk.
• yk nzíkk¤Lku Ä{oÞwØ fu Ä{o Mktfx Lkk{ ykÃkðk{kt ykÔÞwt níkwt. 1917{kt Mkkçkh{íke yk©{Lke MÚkkÃkLkk fhe.
• «Úk{ rËðMku 35 xfk, çkeò rËðMku 20 xfk yLku çkkfeLkk Mk{Þøkk¤k {kxu 27.5 xfk • su Mkkçkh{íke yk©{{kt økktÄeSLkk rLkðkMkMÚkkLkLkwt
Ãkøkkh ðÄkhkLkku [wfkËku ykÔÞku. Lkk{ ‘ÓËÞfwts’ Au.
• y{ËkðkËLkk r{÷ {kr÷f þuX ytçkk÷k÷
• yk nzíkk¤Úke ßÞkhu Ãký rððkË MkòoÞ íÞkhu ÷ðkË rLk{ðkLke ÃkhtÃkhk þY ÚkE.
Mkkhk¼kEyu Ãký økktÄeSLku ykrÚkof {ËË fhe
• E.Mk.1920{kt y{ËkðkË{kt {sqh {nksLkLke MÚkk5Lkk ÚkE. níke.
¾uzk MkíÞkøkún (1918) - økwshkíkLkku «Úk{ MkíÞkøkún

22 {k[o, 2018Lkk hkus ¾uzk MkíÞkøkúnLkk 100 ð»ko
• ð»ko 1917{kt ¾uzk rsÕ÷k{kt yríkð]r»xLku fkhýu Ãkkf ykuAku Úkíkkt ytøkúus ÃkkfLke
ykLkkðkhe ðÄw yktfe {nuMkq÷ ðMkq÷ðk íkfkËku fhðk ÷køÞk.
• ¾uzk rsÕ÷k{kt 30 #[Lkk MÚkkLku 70 #[ ðhMkkË ÚkÞku níkku.
• rðê÷¼kE Ãkxu÷ íku{s yLÞ ykøkuðkLkkuyu õ÷uõxhLku Mk{økú rðMíkkhLkku Mkðuo
fhe rhÃkkuxo ykÃÞku Ãkhtíkw rLk»V¤ hnuíkk økktÄeS yLku ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷Lke
ykøkuðkLke nuX¤ MkíÞkøkún fhðkLke Vhs Ãkze.
• y{ËkðkËLkk r{÷ {sqhkuLku nf yÃkkðíkk Mk{Þu økktÄeSyu ¾uzk sðkLkwt Lk¬e
fÞwO yLku LkrzÞkË{kt ¼hkÞu÷e Mk¼k{kt ¾uzk MkíÞkøkún fhðkLkwt Lk¬e ÚkÞwt.
• økktÄeSyu LkrzÞkËLke Ëþk ©e{k¤e ¿kkríkLke ðkze ¾kíku ¾uzk MkíÞkøkúnLkwt økktÄeSyu sýkÔÞwt níkwt fu yrntMkk yu fkÞhíkk LkÚke.
yu÷kLk fhe ÷kufku ÃkkMku «rík¿kkÃkºk ¼hkÔÞwt yLku sýkÔÞwt fu MkíÞkøkúnLke «rík¿kk
MkíÞkøkúnLke MkkiÚke {kuxe WÃk÷rçÄ ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷ ËuþLku {éÞk íku Au,
íkkuze {Lku yk½kík Lkk ykÃkkíkk, íkuLkk fhíkkt {khe økhËLk fkÃke Lkk¾òu. Ãknu÷k økktÄeSyu fh{MkËLke Mk¼k{kt ðÕ÷¼¼kELku yLkw÷ûkeLku fÌkwt níkt fu
• yk{, 22 {k[o, 1918Lkk hkus ¾uzk MkíÞkøkúnLke þYykík ÚkE. ðÕ÷¼¼kE nsw ¼êe{kt Au, yu{ktÚke ykÃkýu fwtËLk fkZeþw, økktÄeSyu
fçkqÕÞwt Ãký ¾hwt fu ðÕ÷¼¼kE Lk nkuík íkku su fk{ ÚkÞwt íku Lk s Úkkík.
¾uzk MkíÞkøkún MðíktºkíkkLkk EríknkMk{kt yuf {n¥ðLkwt Mke{kr[ö Au. yk
MkíÞkøkúnÚke {kºk ¾uzqíkku MðíktºkíkkLke ÷zkE {kxu íkiÞkh ÚkÞk nkuÞ íkuðwt LkÚke, økktÄeLke ¾uzk MkíÞkøkúnLke xe{
Ãkhtíkw yk MkíÞkøkúnÚke økktÄeS Ãký íkiÞkh ÚkÞk yLku yk Mk{Þ Ëhr{ÞkLk s • ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷, økkufw¤ËkMk Ãkkhu¾, rðê÷¼kE Ãkxu÷, økkuÃkk¤
¾kËe yLku yrntMkkLke þYykík ÚkE íku{s økktÄeSyu ynªÚke Ãkk½zeLku Ãký rðnkheËkMk, ELËw÷k÷ Þkr¿kf, Lkhnrh Ãkhe¾, {kunLk÷k÷ Ãktzâk,
{nkËuð¼kE ËuMkkE, ËkËkMkknuçk {kð¤tfh, þtfh÷k÷ çkuLfh, þtfh÷k÷
íÞS ËeÄe. yk{ r{÷ {sqh nzíkk¤ Mk{Þu økktÄeSLku ÷køÞwt fu íkuyku sux÷e
Ãkhe¾, Vw÷[tËS çkkÃkwS þkn, økkufw¤ËkMk ík÷kxe, nrh÷k÷ ËuMkkE.
÷ktçke Ãkk½ze Ãknuhu Au íku{ktÚke 4 {sqhkuLkk fÃkzkt ÚkE þfu íkuÚke økktÄeS ¾uzk{kt
¾uzk MkíÞkøkún Mk{Þu ¢ktríkfkheykuyu LkrzÞkË yLkkÚkyk©{{kt ðkMk fÞkuo
Mkki«Úk{ fkrXÞkðkze Ãkk½ze ðøkh òuðk {éÞk.
yLku ÷zíkLkwt {wÏÞ {fkLk {kunLk÷k÷ ÃktzâkLkwt {fkLk níkwt. rnLËw yLkkÚk
økktÄeS : ykÃkýu {Lkw»Þ Aeyu, Ãkþw LkÚke, MkíÞLke ¾kíkh ykøkúnÃkqðof Lkk yk©{Lku MkíÞkøkún {trËh Lkk{ yÃkkÞwt.
fnuðwt yu s MkíÞkøkún Au. ¾uzk{kt økktÄeS çke{kh Ãkzíkk {kÚkuhkLk ÷E sðkÞk yLku íÞkt økktÄeSyu
çkfheLkk ËqÄLkku «Þkuøk þY fÞkuo.
• økktÄeSyu ¾uzk{kt [kh ykLkkÚke ykuAku Ãkkf ÚkÞku nkuÞ íÞkt {nuMkq÷ {kV
fX÷k÷{kt ¾uzk MkíÞkøkúnLkk çkes hkuÃkkÞk níkk.
fhðkLke yLku A ykLkeÚke ykuAku Ãkkf ÚkÞku nkuÞ íÞk {nuMkq÷ {w÷íkðe hk¾ðk
{køkýe fhe níke Ãkhtíkw ytøkúuòuyu {nuMkq÷ ðMkq÷ðk sÃíke þY fhe. • ¾uzk MkíÞkøkún Ëhr{ÞkLk ÷kufkuLkk WíMkkn{kt ½xkzku Úkíkkt økktÄeSyu ÷kufkuLkk
WíMkkn søkkzðk yÞkuøÞ heíku sÃík ÚkÞu÷k ¾uíkhLkku zwtøk¤eLkku Ãkkf Wíkkhe ÷uðk
MkíÞkøkún yøkkW økktÄeSLke {ktøkýe... {kunLk÷k÷ ÃktzâkLku Mk÷kn ykÃke yLku {kunLk÷k÷ ÃktzâkLku su÷ ÚkE, íÞkh
• s{eLk {nuMkq÷Lke hf{ MktÃkqýoÃkýu {w÷íkðe hk¾ðe. su÷{ktÚke Aqxíkk Mk{Þu økktÄeS fX÷k÷Lkk {kunLk÷k÷ ÃktzâkLku ÷uðk økÞk yLk
• s{eLk {nuMkq÷ {w÷íkðe hk¾ðwt fkhý fu {kU½ðkhe yLku Ã÷uøkLku ÷eÄu ÷kufku{kt íÞkhu økktÄeSyu {kunLk÷k÷ ÃktzâkLku zwtøk¤e[kuh fÌkk níkk.
Mktfx Vu÷kE hÌkwt Au. • økktÄeS yLku ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷Lke Sík Úkíkkt Mkw¾e ¾uzqíkku {nuMkq÷ ¼hu íkk
• MÚkkrLkf ykVíkLku fkhýu Mkhfkhu MktÃkqýo ËÞk Ëk¾ððe. økheçk ¾uzqíkkuLkwt {nuMkq÷ çktÄ hk¾ðkLke þhíku Mk{kÄkLk ÚkÞwt.
• ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷u nðu ðfe÷kík Akuze Mkuðkðúík MðefkÞwO yLku ÃkqßÞ hrðþtfh
• {nwzkLkku fkÞËku ÷køkw fhðkLkwt {w÷íkðe hk¾ðwt.
{nkhksLkku ¾uzk MkíÞkøkún Ëhr{ÞkLk økktÄeS MkkÚku {u¤kÃk ÚkÞku.
økktÄeSyu ¾uzk MkíÞkøkún{kt nkÚku çkLkkðu÷k ¾kËeLkk fÃkzk ÃknuÞko yLku • MkíÞkøkún Ëhr{ÞkLk ðkEMkhkuÞu çkku÷kðu÷e ÞwØÃkrh»kË{kt økktÄeSyu ¼køk ÷eÄk
Mkki«Úk{ ynª yrntMkkLkku Lkkhku ykÃÞku. nkÚkÚke ðýkÞu÷k ¾kËeLkk fÃkzk yLku MkiLÞ ¼híkeLkk fkÞo¢{{kt MkkÚk ykÃÞku níkku Ãkhtíkw ÷kufkuLkk yýøk{kLkk
ÃknuhðkLke økktÄeSyu «rík¿kk ÷eÄe. fkhýu økktÄeS {kºk 100 htøkYxkuLke s ¼híke fhkðe þõÞk níkk.
yk{ ¾uzk MkíÞkøkún økwshkíkLkku «Úk{ MkíÞkøkún ÚkÞku yLku økwshkík{kt
• MkíÞkøkún Mk{Þu sÃíke þY Úkíkkt ÷kufku ÷ktçkku Mk{Þ ÃkkuíkkLkk ½hku{kt MkíÞkøkúnLke sz Lk¾kE.
Zkuh-Zkt¾h MkkÚku ÃkqhkE hÌkk níkk, yk «Mktøku økktÄeSyu {rn÷kykuLku Ãký
yk MkíÞkøkúnLkk çkes þtfh÷k÷ 5he¾u hkuÃÞkt nkuðkLkwt {LkkÞ Au.
yLkwhkuÄ fÞkuo níkku fu ík{u Zkuh fu ½huýktLku LkÚke ÃkhÛÞkt, ík{u ÃkríkykuLku
MkíÞkøkúnÚke hkufíkk Lknª. yk Mk{Þu rçkúrxþ fr{þLkh «ux níkk.
[tÃkkhý MkíÞkøkún (E.Mk.1917) økwshkík Mk¼k

• rçknkhLkk [tÃkkhý{kt ÞwhkurÃkÞLk Lke÷ðhku s{eLkLkk 3/20 ¼køk{kt • MÚkkÃkLkk - 1884
VhrsÞkík øk¤eLkwt ðkðuíkh fhðkLke ‘íkeLk frXÞk’ ÃkØrík yÃkLkkðe • MÚk¤ - y{ËkðkË
WíÃkkËLk MkMíke rft{íku ðu[ðkLke ¾uzqíkkuLku Vhs Ãkkzíkk níkk. • MkÇÞ - ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷, Lkhnhe Ãkhe¾, hrðþtfh ÔÞkMk,
• økktÄeSyu Úkkuzkf {kMkLkk «ÞíLkkuLku ytíku rLkhkfhý fÞwo. økktÄeSLkku {kunLk÷k÷ Ãktzâk, {nkí{k økktÄe
yk «Úk{ MkV¤ MkíÞkøkún níkku. suLkk WÃk÷ûk{kt Mkðo«Úk{ • {n¥ðLkwt fkÞo - ¾uzk MkíÞkøkún{kt Mkr¢Þ fk{økehe fhe.
hðeLÿLkkÚk xkøkkuhu økktÄeSLku {nkí{k fÌkk níkk. • 1920{kt ¼khíkeÞ hk»xÙeÞ fkUøkúuMk{kt økwshkík Mk¼kLku ¼u¤ðe Ëuðkíkk
• rçknkhLkwt {kuíkenkhe økk{ [tÃkkhý MkíÞkøkún MkkÚku MktçktrÄík Au. økwshkík «Ëuþ fkUøkúuMk Mkr{rík çkLke.
hku÷ux yuõx, 1919 Mkk{u yktËku÷Lk

• rçkúrxþ Mkhfkhu «Úk{ rðï ÞwØ Ãkqhwt Úkíkkt ¼khíkLku MðþkMkLk ykÃkðkLkk • økktÄeSyu hku÷ux yuõxLku fk¤ku fkÞËku fÌkku.
çkË÷u hk»xÙðkËe yktËku÷LkLku Ëçkkððk rMkzLke hku÷uxLke yæÞûkíkk{kt økrXík • {kuíke÷k÷ Lkunhwyu ‘Lkku yÃke÷, Lkku Ë÷e÷, Lkku ðfe÷’Lkku
Mkr{ríkLke ¼÷k{ýkuLkk ykÄkhu hku÷ux yuõx ÃkMkkh fÞkuo. fkÞËku fÌkku.
• yk fkÞËk nuX¤ fkuEÃký þtfkMÃkË ÔÞrõíkLke ÄhÃkfz fhe þfkíke yLku • 6 yur«÷, 1919 - hk»xÙeÞ yÃk{kLk rËðMk {LkkðkÞku.
rËðMkku MkwÄe {wfË{ku [÷kÔÞk rðLkk su÷{kt hk¾e þfkíkku. • økktÄeSLke nrhÞkýkLkk Ãk÷ð÷Úke ÄhÃkfz ÚkE.
• økktÄeSyu hku÷ux yuõxLkku rðhkuÄ fhðk MkíÞkøkún Mk¼kLke MÚkkÃkLkk fhe yLku • y{]íkMkh{ktÚke zkì.MkíÞÃkk÷ yLku zkì.rf[÷wLke ÄhÃkfz ÚkE.
WÃkðkMk íku{s nzíkk¤Lkku ykþhku ÷eÄku. sr÷Þkðk÷k çkkøk níÞkfktzLku fkhýu yMknfkhLkk yktËku÷Lk Ëhr{ÞkLk
• sLkh÷ zkÞhLkk ykËuþÚke y{]íkMkh{kt sr÷Þkðk÷k çkkøk økktÄeSyu fuMkh-yu-rntË, hðeLÿLkkÚk xkøkkuhu LkkExLkku r¾íkkçk yLku MkhLke
níÞkfktz ÚkÞku, suLkk ÷eÄu ÷kufkuyu íkkuVkLk fhíkk økktÄeSyu WÃkkrÄ íkÚkk s{Lkk÷k÷ çkòsu hkÞçknkËwhLke WÃkkrÄLkku íÞkøk fÞkuo.
÷kufkuLku XÃkfku ykÃke hku÷ux yuõx Mkk{uLke ÷zíkLku {kufwV hk¾e. ðkEMkhkuÞLke fkhkuçkkhe Ãkrh»kËLkk MkÇÞ þtfh LkkÞhu Ãký íÞkøkÃkºk ykÃÞwt.
MkíÞkøkún Mkk{u ÷zík (r¾÷kVík yktËku÷Lk)

• «Úk{ rðïÞwØ{kt íkwfoMíkkLkLkk Mkw÷íkkLkLke nkh Úkíkkt íkuLkku «Ëuþ #ø÷uLz yLku £kLMku ðnU[e ÷eÄku. yk «Mktøku økktÄeS {wrM÷{ çkktÄðkuLku {¤e
Mkhfkh MkkÚku yMknfkh fhðkLkku rLkýoÞ fÞkuo. økktÄeSyu r¾íkkçk yLku çkkuyh rðøkún{kt {ËË fhðkÚke {¤u÷ku [ktËku ðkEMkhkuÞLku {kuf÷e
ykÃÞku. yk{ 1 ykuøkMx, 1921Úke yMknfkhLke ÷zíkLke þYykík ÚkE.
• 1920Lke Lkkøk5whLke fkUøkúuMk çkuXf{kt yMknfkhLkku Xhkð ÃkMkkh ÚkÞku. íÞkhu ZMkkLku hkÞMkktf¤eLkk Ëhçkkh (hksðe) økkuÃkk¤ËkMku økkËe íÞkøk
fÞkuo yLku økktÄeS MkkÚku òuzkÞk.
• rþûký MktMÚkkLkku çkrn»fkh Úkíkkt økqshkík rðãkÃkeX yLku hk»xÙeÞ þk¤kLkku sL{ ÚkÞku.
• 31 ykuøkMx, 1920Lku r¾÷kík rËðMkLkk Y5{kt {LkkðkÞku níkku.
økqshkík rðãkÃkeX (E.Mk. 1920)
• økktÄeSyu økwshkíkLkk ÞwðkLkku{kt MðkíktºÞ «krÃíkLke ¼kðLkk fu¤ððk E.Mk. 1920{kt y{ËkðkË ¾kíku økqshkík rðãkÃkeXLke MÚkkÃkLkk fhe.
• økktÄeS økqshkík rðãkÃkeXLkk fw÷Ãkrík níkk. økqshkík rðãkÃkeX{kt
zkÌkk¼kE {nuíkkLkk {fkLk{kt økqshkík rðãkÃkeXLke MÚkkÃkLkk ÚkE níke.
Ãktrzík Mkw¾÷k÷S, hk{LkkhkÞý ÃkkXf, fkfkMkknuçk fk÷u÷fh, yk[kÞo
nk÷{kt økqshkík rðãkÃkeXLkk ðkEMk [kLMku÷h yLkkr{f þkn Au.
f]Ãk÷kýe ðøkuhu suðk {nkLkw¼kðkuyu yæÞkÃkLk fkÞo Mkt¼kéÞwt níkwt.
• økqshkík rðãkÃkeXLkk ðíko{kLk [kLMku÷h ‘Mkuðk’ (SEWA) MktMÚkkLkk E÷kçknuLk ¼è Au ßÞkhu økqshkík rðãkÃkeXLkk «Úk{ {rn÷k [kLMku÷h Mkwþe÷k LkkÞh Au.
yMknfkhLkwt yktËku÷Lk
• r[¥khtsLkËkMk, ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷, {kuíke÷k÷ Lkunhw, hksuLÿ «MkkË, hksøkkuÃkk÷k[khe suðk òýeíkk ðfe÷kuyu ÷zík [÷kððk rx¤f
ðfe÷kík Akuze íku{s rðãkÚkeoykuyu þk¤k-fku÷us Akuze Mknfkh ykÃkLkkhkyku Mkk{u Ëu¾kðku fÞko. Mðhks VtzLke h[Lkk ÚkE
• r«LMk ðuÕMkLkwt ¼khhík{kt ykøk{Lk ÚkÞwt, íkuLkk fkÞo¢{kuLkku çkrn»fkh ÚkÞku yLku {wtçkE{kt yuf
W¥kh «ËuþLkk økkuh¾Ãkwh LkSf [kihe[kuhk
ònuhMk¼k{kt rðËuþe fkÃkzLke nku¤e fhe.
økk{u Ãkku÷eMku Mkh½Mk Ãkh økku¤eçkkh fhíkk
• Mkhfkhe Lkkufhe AkuzLkkhLku hkuShkuxeLkk rðfÕÃk íkhefu ¾kËe WíÃkLLk fhðk Ãkh ¼kh {qõÞku.
W~fuhkÞu÷k ÷kufkuyu íkkuVkLk fhíkk rntMkk ÚkE.
• økqshkík rðãkÃkeX, fkþe rðãkÃkeX, ò{eÞk r{÷eÞk EM÷kr{Þk, rçknkh rðãkÃkeX ðøkuhu
MktMÚkkykuyu rðËuþe {k÷Lkku çkrn»fkh fhe MðËuþe {k÷Lkk WíÃkkËLk Ãkh ¼kh {qfÞku. ¾kËeLke þYykík yLku økktÄeS
• yrntMkf yktËku÷Lk WíMkknÚke [k÷íkwt níkwt yLku 1921Lkk y{ËkðkË yrÄðuþLk{kt
• E.Mk. 1920{kt þY ÚkÞu÷k yMknfkhLkk yktËku÷Lk{kt
yktËku÷Lk [k÷w hk¾ðkLkku rLkýoÞ ÚkÞku íku{s økktÄeSyu ðkEMkhkuÞLku çkkhzku÷eÚke
rðËuþe fkÃkzLku ¼khík{kt ðu[ðk Ãkh «ríkçktÄ yLku
MkrðLkÞ fkLkqLk ¼tøk fhðkLkk EhkËkLke òý fhe fh Lk ¼hðkLkku rLkýoÞ ÷eÄku.
Mkhfkhe Lkkufhe AkuzLkkhLku hkuS-hkuxe {kxu hUrxÞk
økktÄeS Lkk-fhLkwt yktËku÷Lk fhðk çkkhzku÷e økÞk.
y{ËkðkË ¾kËe îkhk ¾kËe WíÃkLLk fhðk WÃkh ¼kh {qfkÞku.
• økktÄeSyu yMknfkhLke ÷zíkLku ÃkkAwt ¾U[e ‘yrntMkkLkwt
{trËhLkk MÚkkÃkf : • økktÄeSyu øktøkkçknuLkLku hUrxÞku þkuÄðk fnu÷wt, su
{qÕÞ Lkne Mk{sLkkhk ÷kufkuLkk nkÚk{kt MkíÞkøkúnLkwt þ†
þkhËkçkuLk {nuíkk hUrxÞku øktøkkçknuLkLku {nuMkkýk rsÕ÷kLkk
{qfeLku {u rn{k÷Þ suðze ¼q÷ fhe Au’ íku{ sýkÔÞwt.
rðòÃkwh{ktÚke {éÞku yLku ¾kËeLke þYykík ÚkE.
• økktÄeSLke ÄhÃkfz ÚkE yLku A ð»koLke fuËLke Mkò fhðk{kt ykðe.
1923Lkku Lkkøk5wh Ítzk MkíÞkøkún

• LkkøkÃkwh Ítzk MkíÞkøkún{kt ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷Lke ykøkuðkLke nuX¤ økwshkíke MkíÞkøkúneykuyu ÷zík ykÃke Ítzku Vhfkððk yLku rMkrð÷
÷kÞMkLMk{ktÚke Ítzk MkkÚku Mkh½Mk fkZðkLke Aqx {kLÞ hk¾ðk MkhfkhLku Vhs Ãkkze. suLku Ítzk MkíÞkøkún íkhefu yku¤¾kÞ Au.
çkkuhMkË MkíÞkøkún (nirzÞk ðuhku-1923)

• çkkuhMkË{kt çkkçkhËuðk íku{s çknkhðrxÞkykuLkku ºkkMk níkku yLku çkkuhMkËLkk ÷kufku Ëhçkkh økkuÃkk¤ËkMk rðþu òýðk suðwt
çknkhðrxÞkykuLku MkkÚk ykÃku Au íku{ {kLke ytøkúuòuyu çkkuhMkËLke «ò WÃkh
• Ëhçkkh økkuÃkk¤ËkMkLkku sL{ ¾uzk rsÕ÷kLkk ðMkku{kt
Y.2,74,000Lkku rþûkkí{f ðuhku LkkÏÞku, su {kÚkkËeX hf{ Y.2-7-0 Úkíke níke.
ÚkÞku níkku. Ëhçkkh økkuÃkk¤ËkMkLku íku{Lkk LkkLkk
• ÷kufkuyu yk ðuhkLku nirzÞk ðuhku Lkk{ ykÃÞwt níkwt.
yBçkkEËkMk ÃkkMkuÚke ZMkkLkk þkMkf íkhefu økkËe {¤e
• økwshkík «ktríkf Mkr{ríkyu íkÃkkMk fhe ÷kufkuLku yk ðuhku Lk ¼hðk Mk÷kn ykÃke
níke Ãkhtíkw Ëhçkkh økkuÃkk¤ËkMku íkuLke {qze ðøkuhu ík{k{
íku{s sÃíke yLku Ëtz suðe Mkò ðnkuhe MkíÞkøkún fhðkLke Mk÷kn {¤e.
çkkçkíkku økktÄeSLku MkkUÃke ¼khíkLke Mðíktºkíkk [¤ð¤
• yk ðÄkhkLkk ¾[o{ktÚke çkkuhMkËLkk ÷kufkuLku {wõík fhkððk ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷Lkk
Lkuík]íð nuX¤ ZMkkLkk Ëhçkkh økkuÃkk¤ËkMkLke yæÞûkíkk{kt Mktøkúk{ Mkr{ríkLke h[Lkk yÚkuo ZMkkLke økkËeLkku íÞkøk fÞkuo.
ÚkE níke. • økktÄeSLkk ytøkík {tºke (hnMÞ {tºke) {nkËuð¼kE
• ytøkúus økðLkoh ÷uM÷e rðÕMkLku y{÷Ëkh {kuf÷e íkÃkkMk fhkðe yLku Mkk[e ËuMkkEyu çkkuhMkË MkíÞkøkúnLku rûk« rðsÞe MkíÞkøkún
ÃkrhrMÚkríkLke òý Úkíkkt ðMkw÷kÞu÷ ËtzLke hf{ Ãkhík fhe. íkhefu yku¤¾kÔÞku níkku.
1919Lkk fkÞËk {wsçk {wtçkE{kt rî{w¾e 5ØríkLkwt þkMkLk þY Úkíkkt Úkkuzk ¾kíkkyku rnLËe «ÄkLkkuLku MkkUÃkkÞk. su{kt rnLËe fu¤ðýe «ÄkLk h½wLkkÚk
ÃkhktsÃkuyu 1921{kt «kÚkr{f fu¤ðýeLkku {n¥ðLkku Äkhku ÃkMkkh fhe rþûkýLke sðkçkËkhe MÚkkrLkf MðhkßÞLke MktMÚkkykuLku MkkUÃke.
çkkhzku÷e MkíÞkøkún
• 1926{kt çkkhzku÷e íkk÷wfk{kt s{eLk {nuMkq÷Lke Vuh ykfýe ÚkE. su Vuh økwshkík{kt MkkÞ{Lk fr{þLkLkku rðhkuÄ
ykfýeLkk ¾kuxe heíku íkiÞkh ÚkÞu÷k rhÃkkuxo MkhfkhLku ÃknkUåÞk yLku íku{kt
• E.Mk. 1927{kt #ø÷uLz{kt MkkÞ{Lk fr{þLkLke rLk{ýqf ÚkE
30% {nuMkq÷ ðÄkhe ËuðkÞwt níkwt. suÚke ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷u MkhfkhLku Vuh
yLku 3 Vuçkúwykhe, 1928Lkk hkus ßnkuLk MkkÞ{LkLke
íkÃkkMk {kxu òý fhe Ãkhtíkw íkuLkku fkuE Wfu÷ Lk ykðíkk ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷Lku
yæÞûkíkk{kt MkkÞ{Lk fr{þLk ¼khík ykÔÞwt.
ykøkuðkLk íkhefu ÃkMktË fhe ÷zíkLke þYykík fhkE.
• MkkÞ{Lk fr{þLkLkk rðhkuÄ{kt økwshkíkLkk rðãkÚkeoykuyu
• swøkíkhk{ ËðuLke sðkçkËkhe nuX¤ MkíÞkøkún Ãkrºkfk AkÃkðk{kt ykðe.
nzíkk¤ Ãkkze yLku yk[kÞo rþhkÍ røkLLkkÞk. su fkhýkuMkh
• ytøkúuòuLkk yMkÌk Ë{Lk ÃkAe ÷zík{kt ðÕ÷¼¼kELke Sík Úkíkkt ðÕ÷¼¼kE
30 òLÞwykhe, 1929Lkk rËðMku yr¾÷ ¼khík økwshkík
nðu MkhËkh çkLÞk.
fkì÷us rËLk {LkkðkÞku.
• ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷Lku çkkhzku÷e MkíÞkøkún{kt fLkiÞk÷k÷ {wLkþeyu fkLkqLke
• yk Mk{Þu fkUøkúuMk ðÄw yk¢{f çkLke yLku ÷knkuh ¾kíku hkðe
{ËË fhe nkuðkLkwt {LkkÞ Au.
LkËeLkk rfLkkhu sðknh÷k÷ LkunhwLke yæÞûkíkk{kt ykÞkursík
• ðÕ÷¼¼kE çkkhzku÷e MkíÞkøkúnLkku Mkw¾Ë ytík ÷kÔÞk suÚke çkkhzku÷eLke
1929Lkk fkUøkúMk yrÄðuþLk{kt Ãkqýo MðhksLke {ktøkýe ÚkE
{rn÷kykuyu økktÄeSLkk fnuðkÚke ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷Lku MkhËkhLkwt rçkhwË
yLku {eXkLkk fkÞËkLkku ¼tøk fhe økktÄeSyu ytøkúus MkhfkhLku
ykÃÞwt.
AuÕ÷e ÷zík [÷kððkLke [e{fe ykÃke.
• s{eLk {nuMkq÷ ðÄkhkLkk rðhkuÄ{kt ÷uLz ÷eøkLke MÚkkÃkLkk ÚkE níke.
Ãkqýo MðhksLkku Xhkð

• sðknh÷k÷ LkunhwLkk yæÞûkÃkýk nuX¤ ÷knkuh{kt ÞkuòÞu÷ 1929Lkk ¼khíkeÞ hk»xÙeÞ fkUøkúuMkLkk yrÄðuþLk{kt Ãkqýo MðhksLkku Xhkð ÃkMkkh
ÚkÞku yLku ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷u økwshkíkLkk ÷kufkuLku 26 òLÞwykhe, 1930Lkk rËðMkLku MðkíktºÞ rËðMk íkhefu Wsððk yLkwhkuÄ fÞkuo níkku.
MkrðLkÞ fkLkqLk ¼tøk [¤ð¤ ytíkøkoík Ëktze fq[ (12 {k[o - 5 yur«÷, 1930)
• {eXkLkk fkÞËkLkk ¼tøk {kxu Ëktze fq[Lkku rËðMk ËktzeLke ÃkMktËøke
12 {k[o, 1930 Lk¬e fhðk{ktt ykÔÞku.
• økktÄeSyu Ãknu÷k ¾uzkLkk çkkuhMkËLkk çkkË÷Ãkwh{kt {eXkLkk fkÞËkLkku ¼tøk fhðkLkwt rð[kÞwO
• su {kxu økktÄeSyu 8 {k[o, 1930Lkk hkus
y{ËkðkË{kt Mkkçkh{íke LkSf rðþk¤ níkwt Ãkhtíkw MkwhíkLkk yøkúøkÛÞ fkÞofh fÕÞkýS {nuíkkLkk Mkq[LkÚke ËktzeLke ÃkMktËøke ÚkE.
sLk{uËLkeLku MktçkkuÄe níke. • hý Mktøkúk{ fÞkt ¾u÷kÞ, íku ytøku ¾uzk yLku Mkwhík ðå[u {eXe nheVkE [k÷e hne níke.
• fq[ Ëhr{ÞkLk ¼kx økk{ {wfk{u økktÄeSyu fÌkwt, MÚk¤Lke ÃkMktËøke ÚkE íku Ãknu÷kt Mkwhík rsÕ÷ku fu ¾uzk rsÕ÷ku yux÷wt íkku Lkffe s níkwt. íkeÚk÷,
‘fkøkzkt-fqíkhktLkk {kuíku {heþ, Ãký MðhkßÞ ÄhkMkýk, ÷MkwfkLkk Lkk{ku çkku÷kíkk níkk. {nkËuð¼kE ËuMkkEyu Vuçkúwykhe{kt çkkhzku÷e
÷eÄk rðLkk yk©{{kt ÃkkAku Lkrn Vhwt.’ ykðe YçkY íkÃkkMk fhe níke Ãký Ëktze íkeÚkoÄk{ çkLku yu{ rLk{koÞwt nkuðkÚke {q¤ ÞkusLkk
• 11 {k[o, 1930Lke Mkktsu økktÄeSyu ÷kufkuLku Ãk÷xkE økE, fÕÞký¼kE {nuíkkLku rð[kh ykÔÞku fu yk¾wt økwshkík ðªÄeLku økktÄeS Mkwhík
þktríkÃkqðof ÷zðk Mk÷kn ykÃke. rsÕ÷kLkk ËrhÞkfktXu ykðu yLku íÞkt {eXkLkk fkÞËkLkku ¼tøk fhu íkku íkuLke [{ífkrhf yMkh
• 12 {k[o, 1930Lkku rËðMk ¼khíkLke Mðíktºkíkk yk¾k økwshkík WÃkh ÚkkÞ. ÃkAe fÞwt MÚk¤ ÃkMktË fhðwt íku ÃkqAíkkt, fÕÞkýS¼kEyu fÌkwt fu
{kxu {n¥ððLkku Mkkrçkík ÚkÞku. Mkðkhu 6-20 f÷kfu fq[Lkk ytrík{ MÚk¤ku Îkýkt Au. LkðMkkheLkk fkÞofíkkoykuLkk yMkkÄkhý WíMkknÚke Ëktze WÃkh
Ëktze fq[Lke y{ËkðkËLkk Mkkçkh{íke yk©{uÚke ÃkMktËøke Wíkhe. Ëktze{kt ÃkkýeLke {w~fu÷e sýktíkk LkðMkkheLkk fkÞofíkkoykuyu xuLfhku {khVíku
þYykík ÚkE. su{kt 78 MkkÚkeyku níkk. su «Þký yk¾u hMíku Ãkhçkku çkuMkkzðkLke yLku Ëktze{kt Ãký Ãkkýe Ãkqhwt ÃkkzðkLke ¾kíkhe ykÃke. yux÷u
Ãknu÷kt ¾uhMkknuçku ¼sLk økkÞwt íku{s nrhLkku Auðxu Ëktze Lk¬e fÞwO. 12 {k[uo Ëktzefq[ þY ÚkkÞ íku Ãknu÷kt fq[Lkk hMíkk WÃkhLkk økk{ku,
{khøk Au þqhkLkku ¼sLk Ãký økðkÞwt. þnuhkuLku òøk]ík fhðk rðrðÄ fr{xeykuLke h[Lkk ÚkE.
• yk Ëktze fq[ Ëhr{ÞkLk 5 yur«÷, 1930Lke Mkktsu Ëktze fq[{ktt òuzkÞu÷ ¢ktríkfkheykuyu Mk{wÿMLkkLk fÞwO þqh Mktøkúk{fku Ëu¾ ¼køku Lknª,
yLku 6 yur«÷, 1930Lke Mkðkhu [Ãkxe {eXwt WÃkkze økktÄeSyu {eXkLkk fkÞËkLkku ¼tøk fÞkuo. Ëu¾ ¼køku MkkuE þqh Lkknª.
• Ëktze fq[Lkwt ytíkh 241 {kE÷ (385 rf.{e.) níkwt. fÕÞkýS {nuíkkyu Ãký Mkwhík{kt
ykðu Au hu ykðu Au, Mðhks Mkðkhe ykðu Au,
{eXkLkk fkÞËkLkku LkezhíkkÃkqðof ¼tøk fÞkuo níkku. Ëktze fq[ Ãkùkík ÄhkMkýk MkíÞkøkún{kt
sÞLkkË økøkLk{kt økksu Au Mðhks Mkðkhe ykðu Au
{eXkLkk fkÞËkLkk ¼tøk çkË÷ ¢ktríkfkheykuLku ytøkúuòuLkk Ë{LkLke LkeríkLkku
Mkk{Lkku fhðku Ãkzâku níkku. òu Ëktzefq[ Ëhr{ÞkLk økktÄeSLke ÄhÃkfz ÚkkÞ íkku økktÄeSyu
• Ëkttze fq[u ¼khíkLkk ÷kufku{kt yLkuhku WíMkkn søkkÔÞku níkku. suLkk fkhýu Ëkttze ykøkuðkLke yççkkMk íkiÞçkSLku MkkUÃkðkLke ðkík fhe níke.
fq[Lku rðïLkk {wÏÞ 10 Mðíktºkíkk Mktøkúk{ku{kt MÚkkLk {éÞwt Au.
• ytøkúus MkhfkhLku Ëktze fq[ Mk{Þu MkhËkh ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷Lkku zh níkku. suLkk Ëktzefq[Lke íkðkhe¾
fkhýu Ëktze fq[ Ãknu÷kt s 7 {k[o, 1930Lkk hkus MkhËkh ðÕ÷¼¼kELke ¾uzk íkk. 12 {k[o Mkkçkh{íkeÚke «Þký Mkðkhu 6 : 20
íkkhe¾ rðMkk{ku Þk çkÃkkuh hkrºk-rLkðkMk {kE÷
rsÕ÷kLkk hkMk økk{uÚke ÄhÃkfz fhe ÷uðk{kt ykðe níke.
12 [tzku¤k ík¤kð yMk÷k÷e 13
• Ëktze fq[ Ëhr{ÞkLk fMíkwhçkk ðøkuhu ÷kufku [tzku¤k ík¤kðÚke Ãkhík VÞko níkk yLku {k[o (fMíkwhçkk ðøkuhu
Ëktze fq[Lkk MkÇÞkuyu «Úk{ rËðMku 13 {kE÷Lkwt ytíkh fkÃke hkrºk rLkðkMk ynªÚke ÃkkAk VÞko)
yMk÷k÷e{kt fÞkuo níkku. 13 çkkhuò Lkðøkk{ 9
14 ðkMkýk {kíkh 10
• Ëktze fq[ Mk{Þu økktÄeSyu fÌkwt níkwt fu ‘Lk{f fk fkÞËk íkkuz rËÞk yLku rçkúrxþ 15 z¼ký LkrzÞkz 15
Mkk{úksÞLke R{khíkLkkt ÃkkÞk{kt nwt ykÚke ÷qýku ÷økkzwt Awt’, yk MkkÚku ykðu Au hu 16 çkkurhÞkðe ykýtË
ykðu Au, Mðhks Mkðkhe ykðu Au. sÞLkkË økøkLk{kt økksu Au, Mðhks Mkðkhe 17 {kiLkkðkh
18 LkkÃkk
ykðu Au suðk Mkqºkkuå[khku Ãký Úkíkkt níkkt. 19 hkMk
• Mkw¼k»k[tÿ çkkuÍu økktÄeSLke Ëktze fq[Lku LkuÃkkur÷ÞLkLke ÃkurhMk {k[o yLku 20 {neMkkøkhLku Mkk{u fktXu fkhi÷e 11
{wMkkur÷LkeLke hku{ {k[o MkkÚku Mkh¾kðe níke. ÍqtÃkze{kt ({neMkkøkh 6 {kE÷)

21 øksuhk yý¾e 11
• ßÞkhu {nkËuð¼kE ËuMkkEyu Ëktzefq[Lku {nkr¼rLk»¢{ý MkkÚku Mkh¾kðe níke.
22 stçkwMkh yk{kuË 23
• Ëktze fq[Lkk ytíku rçkúrxþ Mkhfkhu fhkze økk{uÚke økktÄeSLke ÄhÃkfz fhe níke. 23 çkwðk Mk{Lke 12
• Ëktze fq[Úke {eXkLkku fkÞËku íkkuzðku MkhfkhLkk rðhkuÄLkku «íkef çkLke økÞku. 24 {kiLkkðkh Mk{Lke -
25 ºkk÷Mkk Ëuhku÷ 10
• íkr{÷Lkkzw{kt hksøkkuÃkk÷k[kheyu rºk[LkkÃkÕ÷eÚke ðuËkhÛÞ{Lke Þkºkk fhe,
26 ¼Y[ ytf÷uïh 13
ÄhkMkýk{kt MkhkursLke LkkÞzwyu {eXkLkk Mkhfkhe zuÃkku MkwÄe y®nMkkí{f 27 MkòuË {ktøkhku÷ 12
MkíÞkøkúneyku MkkÚku ÞkºkkLkwt Lkuík]íð ÷eÄwt. 28 hkÞ{k W{hkMke 10

yÚko{ ¼kxøkk{
• {k÷kçkkh{kt {eXk MkíÞkøkún fu.fu÷ÃÃkLku ykÞkursík fÞkuo.
29 10
30 MktrÄÃkuh Ëu÷kz 10
• Ëuþ¼h{kt «ËþoLk, nzíkk÷ku, rðËuþe ðMíkwykuLkku çkrn»fkh ÚkÞku. {kuxk¼køkLkk 31 ykhk{Lkku rËðMk Ëu÷kz
«{w¾ LkuíkkykuLke ÄhÃkfz ÚkE yLku 1 AkÃkhk ¼êk Mkwhík 11
{kuíke÷k÷ Lkunhw ÷¾u Au fu su{ yur«÷

fkUøkúuMk Ãkh «ríkçktÄ ÷økkðkÞku.
2 zktzku÷e ðktÍ 12
• Ãkrù{ku¥kh Mke{k «ktík{kt yktËku÷LkLkwt ÷tfk WÃkh [zkE ÷E síkkt hk{S 3 Ä{ký LkðMkkhe 13
sÞkt hkufkÞk íku MkÎk¤k MÚk¤ku íkeÚko
Lkuík]íð ‘MkhnËLkk økktÄe’ íkhefu 4 rðsýÃkwh fhkze 9
çkLke økÞk íku{ yk fq[{kt Ãký Ëktze Ëktze
yku¤¾kíkk ¾kLk yçËw÷ økVkh¾kLku 5 4
økktÄeS sÞkt hkufkþu yLku [k÷þu íku 6 Ëktze 6:30 ðkøÞu [Ãkxe 241 {kE÷
÷eÄwt níkwt. íkeÚko ¼qr{ çkLke sþu. {wêe WÃkkze {eXkLkk (385 rf.{e.)
• Ãkuþkðh{kt yuf {n¥ðÃkqýo ½xLkk çkLke. økZðk÷e rMkÃkkEykuLke çku Ãk÷xLkkuyu «ËþoLkfkheyku Ãkh økku¤e [÷kððkLkk ykËuþLkku ELkfkh fÞkuo.
Úkkuzk rËðMk MkwÄe Ãkuþkðh rçkúrxþ Mk¥kkrðnkuýwt çkLke økÞwt.
• Mkku÷kÃkwh{kt økktÄeSLke ÄhÃkfzLkku rðhkuÄ fhðk rðÿkun ÚkÞku yLku ÷kufkuyu Úkkuzk Mk{Þ MkwÄe ÃkkuíkkLkwt þkMkLk MÚkkrÃkík fÞwo.
Ëktzefq[Lkk MkirLkfku
1. {nkí{k økktÄeS : økwshkík, ðÞ, 61, MkuLkkÃkrík. 25. nMk{w¾hk{ òu¾kfh : økwshkík.
2. ÃÞkhu÷k÷S : Ãktòçk, økktÄeSLkk ytøkík fkÞo{kt hkufkÞu÷k níkk. 26. ËkWË¼kE : {wtçkE.
3. AøkLk÷k÷ LkÚkw¼kE òuþe : økwshkík, ©e {økLk÷k÷ økktÄeLkwt 27. hk{S¼kE ðýfh : økwshkík.
yðMkkLk Úkíkkt yk©{Lkk ÔÞðMÚkkÃkf. 28. rËLkffhkÞ ÃktzÞk : økwshkík, ËwøÄk÷ÞLkk fk{{kt rLkÃkwý yk©{
4. Ãktrzík LkkhkÞý {kuhuïh ¾hu : {nkhk»xÙ, yk©{{kt Mktøkeík ËwøÄk÷ÞLkk WÃkhe.
þe¾ðíkk yLku «kÚkoLkk fhkðíkk. 29. îkhfkLkkÚk : {nkhk»xÙ, ÔÞkÞk{Lkk rþûkf yLku ¾kËe
5. økýÃkíkhkð økkuzMku : {nkhk»xÙ. ÔÞðMÚkkÃkf.
6. Ãk]Úðehks ÷û{eËkMk ykMkh : fåA. 30. økòLkLk ¾hu : {nkhk»xÙ, ¾kËeþk¤k{kt htøkLkk rð»kÞLkk rþûkf.
7. {nkðeh røkrh : LkuÃkk÷. 31. suXk÷k÷ YÃkkhu÷ : fåA.
8. çkk¤ Ë¥kkºkuÞ fk÷u÷fh : {nkhk»xÙ, fkfkMkknuçk fk÷u÷fhLkk Ãkwºk. 32. økkurðtË nhfhu : {nkhk»xÙ.
9. sÞtíke LkÚkw¼kE Ãkkhu¾ : økwshkík. 33. Ãkktzwhtøk : {nkhk»xÙ.
10. hrMkf ËuMkkE : økwshkík. 34. rðLkkÞfhkð ykÃxu : {nkhk»xÙ.
11. rðê÷ ÷e÷kÄh X¬h : økwshkík. 35. hk{ÄehhkÞ : MktÞwfík «ktík, çkúñËuþ{kt ÃkkuMx{uLkLke Lkkufhe Akuze
12. nh¾S hk{S¼kE nrhsLk : økwshkík. ¾kËe fkÞo{kt òuzkÞk.
13. íkLkMkw¾ «kýþtfh ¼è : økwshkík, økkiMkuðk Mkt½Lkk fkÞofh. 36. Mkw÷íkkLkrMktn : hksÃkqíkkLkk.
14. fktrík÷k÷ nrh÷k÷ økktÄe : økwshkík, økktÄeSLkk Ãkkiºk. 37. ¼kLkwþtfh Ëðu : økwshkík.
15. Akuxw¼kE ¾wþk÷¼kE Ãkxu÷ : økwshkík, ¾kËe fkÞofíkko. 38. {wLkþe÷k÷ : MktÞwfík «ktík.
16. ðk÷S¼kE økkurðtËS ËuMkkE : økwshkík, y{ËkðkËLke økwshkík 39. hk½ðS : fuh÷.
fku÷usLkk yæÞkÃkf. 40. hkðS¼kE LkkÚkk¼kE Ãkxu÷ : økwshkík, økwshkík{kt ykht¼Úke
17. ÃkLLkk÷k÷ çkk÷k¼kE Íðuhe : økwshkík. ¾kËe fkÞofíkko, «÷Þ yLku Ëwfk¤ Mktfx rLkðkhý fkÞo{kt
18. yççkkMk : økwshkík, {wMk÷{kLk, ÃkªsðkLkk yLku fktíkðkLkkt ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷Lkk MðÞtMkuðf.
fk{{kt rLkÃkwý, ¾kËe Wãkuøk þk¤k{kt rþûkf. 41. rþðk¼kE økkuf¤¼kE Ãkxu÷ : økwshkík.
19. Ãkqò¼kE þkn : økwshkík. 42. þtfh¼kE ¼e¾k¼kE Ãkxu÷ : økwshkík.
20. {kÄðS¼kE X¬h : fåA, f÷f¥kk{kt Äefíkku ÄtÄku Akuze 43. sþ¼kE Rïh¼kE Ãkxu÷ : økwshkík.
yk©{{kt òuzkÞu÷k. 44. Mkw{tøk÷«fkþS : MktÞwfík «ktík.
21. LkkhýS¼kE : fåA. 45. xkExMkS : fuh÷. yYý xwfze Ëktzefq[
22. {økLk¼kE ðkuhk : fåA. 46. f]»ý LkkÞh : fuh÷. Mk{Þu ykøk¤Lke ÔÞðMÚkk
23. ztwøkhþe¼kE : fåA. 47. íkÃkLk LkkÞh : íkr{÷Lkkzw. Mkt¼k¤íke níke.
24. Mkku{k÷k÷ «køkS¼kE Ãkxu÷ : økwshkík, yk©{Lke ¾uíke 48. nrhËkMk ðhSðLkËkMk økktÄe : økwshkík.
Mkt¼k¤Lkkh. 49. [e{Lk÷k÷ Lkhþe÷k÷ þkn : økwshkík.
50. þtfhLkT : fuh¤. 66. Ëwøkuoþ[tÿ ËkMk : çktøkk¤.

51. MkwçkúñÛÞ{T : yktÄú «Ëuþ. 67. {kÄð÷k÷ þkn : økwshkík.
52. h{ýef÷k÷ {økLk÷k÷ {kuËe : økwshkík. 68. sÞkurík hk{S : MktÞwfík «ktík.
53. {ËLk{kunLk [íkwðuoËe : hksÃkqíkkLkk. 69. Mkwhs¼ký : Ãktòçk.
54. nrh÷k÷ {kne{íkwhk : {wtçkE. 70. ¼uhð Ë¥k : MktÞwfík «ktík.
71. ÷k÷kS : økwshkík.
55. {kuíkeçkkMkËkMk : Wíf÷.
72. híLkS : økwshkík.
56. nrhËkMk {s{wËkh : økwshkík.
73. rð»ýw þ{ko : {nkhk»xÙ.
57. ykLktË rnøkkuhkLke : rMktÄ.
74. r[tíkk{rý þkMºke : {nkhk»xÙ.
58. {nkËuð {kíkOz : fýkoxf.
75. LkkhkÞý Ë¥k : hksÃkqíkkLkk.
59. sÞtíke«MkkË : MktÞwfík «ktík.
76. {rý÷k÷ økktÄe : økwshkík, økktÄeSLkk çkeò Ëefhk.
60. nrh«MkkË : MktÞwfík «ktík. 77. MkwhuLÿS : MktÞwfík «ktík, yk©{Lkk [{ko÷ÞLkk WÃkhe.
61. røkrhðhÄkhe [kiÄhe : rçknkh. 78. nrh¼kE {kunLke : {nkhk»xÙ.
62. fuþð r[ºku : {nkhk»xÙ. 79. ÃkwhkíkLk sL{þtfh çkw[ : økwshkík, 14{k[oLkk hkus ðkMkýktÚke
63. ytçkk÷k÷ þtfh¼kE Ãkxu÷ : økwshkík (ÃkkUrz[urh{kt ‘ytçkw fq[{kt òuzkÞu÷k çku MkíÞkøkúneyku.
r¼Ï¾w’). 80. MkhËkh ¾zøkçknkËwh røkrh : LkuÃkk÷, LkuÃkk¤e ðeh.
64. rð»ýw Ãktík : {nkhk»xÙ. 81. þtfh Ë¥kkºkuÞ fk÷u÷fh : {nkhk»xÙ, fkfkMkknuçk fk÷u÷fhLkk
65. «u{hksS : Ãktòçk. Ëefhk.
ÄhkMkýkLkku MkíÞkøkún
• økktÄeSLke ÄhÃkfz çkkË yççkkMk íkiÞçkS, Lkhnrh Ãkhe¾ yLku yLÞ ykøkuðkLkkuyu yk ÷zík [k÷w hk¾e níke.
• MkhkursLke LkkÞzwLke ykøkuðkLke nuX¤ 223 sux÷k MðÞtMkuðfkuLke xwfzeLku ytøkúuòuyu 13 rËðMk MkwÄe ¾wÕ÷k{kt hkÏÞk yLku yXðkrzÞk MkwÄe fkuELku
MLkkLk Ãký fhðk Lk ËeÄwt. MðÞt Mkuðfkuyu yøkh Ãkh Mkk{wrnf nw{÷ku fhíkk Ãkku÷eMku ÷kXe[kso fÞkuo yLku Ë{Lk økwòÞwO. yk heíku Mkwhík ÃkkMku
ÄhkMkýkLkku MkíÞkøkún ÚkÞku níkku.
• ÷zík Ëhr{ÞkLk çknuLkkuyu {eXwçkuLk ÃkexexLke ykøkuðkLke nuX¤ rÃkfuxªøk fÞwO íku{s çkkuhMkË yLku çkkhzku÷e{kt ÷kufkuyu LkkfhLke ÷zík
þY fhe.
rðh{økk{ MkíÞkøkún
• økwshkík «ktríkf Mkr{ríkyu rðh{økk{ yLku Äku÷uhk ¾kíku çku {kuh[k ¾kuÕÞk níkk.
• rðh{økk{Lkku {kuh[ku {ýe÷k÷ fkuXkhe yLku Äku÷uhkLkku {kuh[ku y{]ík÷k÷ þuXu Mkt¼kéÞku níkku.
• rðh{økk{Lke Akðýe ðZðký fuBÃk{kt Lk¾kE níke. þYykík{kt LkuíkkykuLku Ãkfze MðÞt MkuðfkuLku Akuze Ëuðkíkk níkk Ãkhtíkw Úkkuzk Mk{Þ ÃkAe
Ãkku÷eMk {khÍwz fhe {eXwt Íwtxðe ÷uíke níke.
• rðh{økk{ WÃkhktík Ãkkxze, þknÃkwhLke ¾khe, ¾khk½kuzk suðk MÚk¤kuyu Ãký MkíÞkøkún ÚkÞk níkk.
• {nkËuð¼kE ËuMkkE yLku LkkLkk¼kE ¼èu yk Mk{Þu ÚkÞu÷k Ãkku÷eMk yíÞk[khLke íkÃkkMk fhe sýkÔÞwt níkwt fu þknÃkwh{kt yk[hu÷ku sw÷{
ÄhkMkýk fhíkk ykuAku Lk níkku.
Äku÷uhk MkíÞkøkún
• y{ËkðkË rsÕ÷kLkk Äku÷uhk ¾kíku ÚkÞu÷k MkíÞkøkún{kt y{]ík÷k÷ þuX, çk¤ðtíkhkÞ {nuíkk, {kunLk÷k÷ {nuíkk, hrMkf÷k÷ Ãkhe¾, ÷û{eËkMk
Ëkýe íkÚkk Íðuh[tË {u½kýeyu {wÏÞ ¼køk ¼sÔÞku níkku.
• MkhËkh Ãk]ÚðerMktnu Äku÷uhkLke AkðýeLkk ÷kufkuLku nuhkLk fhíkk ÷kufkuLku MkeÄk fhðkLkwt fk{ Mkt¼kéÞwt níkwt.
• yk ÷zík Ëhr{ÞkLk ÄtÄwfkLke fkuxo{kt {ursMxÙux EMkhkLke Mk{ûk Íðuh[tË {u½kýeyu nòhku ð»koLke swLke y{khe ðuËLkkyku f÷uò [ehíke,
ftÃkkðíke y{ ¼Þ fÚkkyku. økeík økkÞwt níkwt.
• fnuðkÞ Au fu Äku÷uhk MkíÞkøkún Mk{Þu Íðuh[tË {u½kýeyu rMktÄwzkuLkk þkuÞoøkeíkku ÷÷fkÞko níkk.
çkhðk¤k MkíÞkøkún
• y{]ík÷k÷ þuX yLku Íðuh[tË {u½kýeyu Äku÷uhk MkíÞkøkún fhðkLke Ãkqðo íkiÞkhe YÃku çkhðk¤kLkk ÷kufkuLku ðkík fhe níke. yk Mk{Þu y{]ík÷k÷
þuXu Äku÷uhkLkk Lkk{Lku Aksu íkuðwt ¾{eh çkhðk¤kLkk ÷kufku çkíkkðþu íkuðe {kr{of xfkuh fhe níke.
• y{]ík÷k÷ yk[kÞoyu çkhðk¤kLkk ÷kufkuLku økktÄeSLke Ëktzefq[ rðþu {krníke ykÃke yLku y{]ík÷k÷ þuXu Äku÷uhk{kt ÚkÞu÷k yíÞk[khLke rðøkík
ykÃke.
• MÚkkrLkf fw{kh yLku fLÞkykuLke ðkLkhMkuLkk yLku {ksoh MkuLkk Q¼e fhkE níke.
• Äku÷uhkÚke ÷ðkÞu÷k rçkLksfkíke {eXkLkk ÃkzefkLke ðnU[ýe fhe {eXkLkk fkÞËkLkku ¼tøk ÚkÞku.
• çkhðk¤k AkðýeLkk «Úk{ MkwçkuËkh y{]ík÷k÷ yk[kÞo níkk. íku{Lke ÄhÃkfz ÃkAe {kunLk¼kE frð yLku íÞkhçkkË økktzk¼kE ftËkuE MkwçkuËkh
ÚkÞk.
• zkì.hýAkuz÷k÷Lke ykøkuðkLke nuX¤ fk{[÷kW nkurMÃkx÷ Q¼e fhkE níke.
• Mkk{qrnf MkíÞkøkún þY ÚkkÞ íku Ãknu÷k MkhËkhLke ÄhÃkfz Úkíkkt y{hu÷eLkk ¼økðkLkS¼kEyu MkhËkhe ÷eÄe.
økktÄe-EhrðLk fhkh
• ðkEMkhkuÞ ÷kuzo EhrðLku {nkí{k økktÄeLku Mkw÷un {kxu çkku÷kÔÞk yLku økktÄeSyu yu Mðefkhíkk økktÄe-EhrðLk fhkh ÚkÞk.
• økktÄe-EhrðLk fhkh 5 {k[o, 1931Lkk hkus ÚkÞk níkk.
• yk fhkhÚke Mkhfkhu ¾k÷Mkk fhu÷k ¾uzqíkkuLke s{eLk ÃkkAe ykÃke yLku su «Ëuþ{kt {eXwt Ãkkfíkwt nkuÞ íku «ËuþLkk ÷kufkuLku íku ÷uðkLkku nf {éÞku.
• yk fhkh ÷zíkLkku ytík LkÚke Ãký su MktrÄ ÚkE íku MðhksLke {trs÷{kt yuf ykøk¤ Ãkøk÷wt Au íku{ økktÄeSyu sýkÔÞwt.
çkeS økku¤{uS Ãkrh»kË

• MkkÞ{Lk fr{þLku fhu÷e ¼÷k{ýku Ãkh rð[kh fhðk rçkúrxþ Mkhfkhu 1930{kt økku¤{uS Ãkrh»kË{kt nkshe ykÃkðk
÷tzLk{kt «Úk{ økku¤{uS Ãkrh»kËLkwt ykÞkusLk fÞwO, Ãkhtíkw íku{kt fkUøkúuMku ¼køk økktÄeSLke rðrðÄ {ktøkýeyku
Lk ÷uíkk Mkt{u÷Lk yMkV¤ hÌkwt. MkËtíkh ËkY rLk»kuÄ, {eXk ðuhkLke MktÃkqýo LkkçkqËe, ÷~fhe ¾[o{kt
• çkeS økku¤{uS Ãkrh»kË{kt økktÄeSyu 11 {wÆkyku hsq fhe nkshe ykÃkðkLke 50%Lkku ½xkzku, WÃk÷k ðøkoLkk LkkufhkuLkk Ãkøkkh{kt Äh¾{
½xkzku, ÃkhËuþe fkÃkz Ãkh Mkthûkýkí{f sfkík, rnLËe
íkiÞkhe Ëþkoðe íku{s ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷Lke yæÞûkíkk nuX¤ ÞkuòÞu÷k
rfLkkhkLkku ðuÃkkh ¼khíkeÞ snkòu {kxu yLkk{ík hk¾ðkLkwt
1931Lkk fhk[e yrÄðuþLk{kt ÷tzLk ¾kíku ÞkuòÞu÷e çkeS økku¤{uS rðÄuÞf, hksfeÞ fuËeykuLke {wrõík, økwÃík Ãkku÷eMk íktºkLke
Ãkrh»kË{kt fkUøkúuMku ¼køk ÷uðkLkku rLkýoÞ fÞkuo. LkkçkqËe fu «òrfÞ ytfwþ, ykí{hûký {kxu nrÚkÞkhLke Aqx.
• økktÄeSyu çkeS økku¤{uS Ãkrh»kË{kt nkshe ykÃke #ø÷uLzLkk ÷kufkuLku yLku LkuíkkykuLku 1930, 1931, 1932 yu{ ºkýuÞ økku¤{uS
¼khíkLkku «&Lk Mk{òÔÞku Ãkhtíkw swËe swËe fku{Lkk ÷kufkuyu ÃkkuíkkLke {kxu y÷øk {íkËkh Ãkrh»kË Mk{Þu #ø÷uLzLkku ðzk«ÄkLk hk{Mku
{tz¤Lke {ktøkýe fhíkk yk çkeS økku¤{uS Ãkrh»kË Ãký rLk»V¤ hne. {ufzkuLkkÕz níkku.
çkeS økku¤{uS Ãkrh»kË{kt nkshe ykÃkíkk «Mktøku Íðuh[tË {u½kýeyu økktÄeSLku yLkw÷ûkeLku
‘AuÕ÷ku fxkuhku ÍuhLkku yk Ãke sòu çkkÃkw’ yLku {kze íkkhku çkuxzku ykðu, ykþkneLk yuf÷ku ykðu ÷ÏÞwt níkwt.
rðr÷tøkzLkLkwt Ë{Lk yLku ÃkwLkk fhkh

• çkeS økku¤{uS Ãkrh»kË{ktÚke LkkMkeÃkkMk ÚkE økktÄeSyu Ãkhík Vhe ðkEMkhkuÞ ÷kuzo rðr÷tøkzLkLku {¤ðkLke EåAk ÔÞõík fhe.
• ÷kuzo rðr÷tøkzLkLkk sw÷{Lku çkxÙkoLz hMku÷u LkkÍe ÃkûkLkk sw÷{ MkkÚku Mkh¾kÔÞku.
• ykuøkMx 1932{kt #ø÷uLzLkk ðzk«ÄkLk hk{Mku {ufzkuLkkÕzu fku{e [wfkËku ònuh fhíkk {wrM÷{kuLke su{ nrhsLkku (Ër÷íkku)Lku Ãký rnLËwÚke y÷øk
økýe y÷øk {íkËkh {tz¤ ykÃkðk{kt ykÔÞwt suLkk rðhkuÄ{kt økktÄeSyu ÃkwLkkLke Þhðzk su÷{kt 21 rËðMkLkk WÃkðkMk fÞko.
• yk{ Ër÷ík ðøkoLku ¾ku¤kÄkhe yk5ðk{kt ykðe yLku zkì.yktçkuzfhu nrhsLkkuLkk «ríkrLkrÄ íkhefu y÷øk {íkËkh {tz¤Lke ðkík síke fhe su {kxu
økktÄeS yLku zkì.yktçkuzfh ðå[u 26 MkÃxuBçkh 1932Lkk hkus 5wLkk fhkh ÚkÞk.
MkhÄkh MkíÞkøkún
• {wtçkELkk økðLkohLkwt hksfkux {w÷kfkík Mk{Þu MkhÄkh ¾kíku çkíkfLkk rþfkhLkku fkÞo¢{ økkuXðkÞku níkku.
• {LkMkw¾¼kE {nuíkkyu hksfkuxLkk ËeðkLk ©kuVLku yk rþfkh çktÄ fhðk rðLktíke fhe Ãkhtíkw íku {kLÞ Lk h¾kíkk 2000Úke ðÄw ÷kufkuyu Mkh½Mk
fkZe íkuLkku rðhkuÄ fÞkuo níkku.
• {LkMkw¾¼kE {nuíkk yLku {ýe¼kE fkuXkheLke ÄhÃkfz fhe su÷ fhðk{kt ykðe. ytíku rþfkhLkku fkÞo¢{ hË fhe íkuykuLku {wõík fhðk Ãkzâk.
¾k¾hu[e MkíÞkøkún
• hksfkux rsÕ÷kLkk ¾k¾hu[e økk{ Ãkh {k¤eÞk hsðkzk íkhVÚke {kuxku fhðuhku Lk¾kíkk {økLk÷k÷ «u{[tËLke ykøkuðkLke nuX¤ ¾k¾hu[e økk{u
MkíÞkøkún þY ÚkÞku.
• {nu÷ku ðøkuhuLkk çkktÄfk{Lkku ¾[o økk{Lkk ÷kufku Ãkh Lk¾kíkk ¾uzqíkku ÃkkÞ{k÷ ÚkE økÞk níkk. ytíku hkòyu ÷kufkuLke þhíkku {kLÞ hk¾íkk
MkíÞkøkúnLkku ytík ÚkÞku.
Äúku¤Lkku æðs MkíÞkøkún

• Ãkwhw»kku¥k{ WËuþeyu Äúku¤{kt Mk¼k fhe ÷kufkuLku MkíÞkøkúnLke Mk{s ykÃke níke yLku yk «Mktøku VhfkðkÞu÷ hk»xÙæðs Ãkku÷eMku sÃík fhe
÷eÄku níkku.
• {nkLkw¼kðkuyu hk»xÙæðs Ãkhík fhe Ëuðk Mk{òÔÞk Ãkhtíkw æðs Lk yÃkkíkk MkíÞkøkún Vhe þY ÚkÞku yLku ytíku Äúku¤ hkßÞ îkhk Vkx÷ku æðs Ãkhík
yÃkkíkk ÷zíkLkku ytík ÚkÞku.
hksfkux MkíÞkøkún
• økktÄeSyu yk MkíÞkøkún ytíkøkoík WÃkðkMkLkku ykþhku ÷eÄku níkku.
«Úk{ [hý : • ð»ko : 1938-39

• hksfkux hksðe : Ä{uoLÿrMktn
- Lkuíkk : WAtøkhkÞ Zuçkh
• rËðkLk : ðehðk¤k
- þrnË MkíÞkøkúne : MkðËkMk Ãkxu÷
• fkhý : hksðe îkhk yMkÌk ¾[ko.
- {ktøkku : hkßÞLke r{÷fíkLke rLk÷k{e yxfkððe, ¼qr{ fh{kt ½xkzku.
• MkíÞkøkún ºký [hý{kt ÚkÞku níkku.
- Mk{Þøkk¤ku : 27 MkÃxuBçkhÚke 26 rzMkuBçkh 1938
çkeòu íkçk¬ku ºkeòu íkçk¬ku

- Mk{Þøkk¤ku : 26 òLÞwykhe, 1939Úke 25 Vuçkúwykhe 1939 - Mk{Þøkk¤ku : 28 Vuçkúwykhe, 1939Úke 24 yur«÷, 1939
- Lkuíkk : MkhËkh ðÕ÷¼¼kE 5xu÷, fMíkwhçkk, {rýçkuLk, - Lkuíkk : {nkí{k økktÄeS, çkkçkk Mkknuçk yktçkuzfh, {n{Ë y÷e Íeýk
- fkhý : «ò Ãkrh»kË, økhkMkËkh ¼kÞkík, {wrM÷{, Ër÷íkLkwt ðneðxfkhe
{]Ëw÷k Mkkhk¼kE
Mkr{rík{kt MktÏÞk çkkçkíku.
- fkhý : Ãknu÷k íkçk¬kLkk Mk{kÄkLkYÃke hkßÞLkk
- økktÄeS ÃkkuíkkLkk SðLk{kt rËðkLk ðehkðk¤k Mkk{u MkíÞkøkún{kt rLk»V¤
{n¥ðLkk rLkýoÞ {kxuLke Mkr{ríkLkk MkÇÞku ytøkuLkku
økÞu÷k íkÚkk 30 yur«÷ 1939Lkk nrhsLk çktÄw{kt ‘nwt nkÞkuo’ rþ»kofÚke yuf ÷u¾
rððkË. ÷ÏÞku níkku.
÷ªçkze MkíÞkøkún
• ÷ªçkze hkßÞLkk hksÃkrhðkh îkhk ytøkík ¾[o {kxu ykðfLkku 50% sux÷ku ¼køk WÃkÞkuøk{kt ÷uðkíkk ÷ªçkze MkíÞkøkún ÚkÞku níkku.
• ÷ªçkze{kt sðkçkËkh hkßÞ íktºkLke {ktøkýe hrMkf÷k÷ Ãkhe¾u fhe níke.
• çknkhÚke ykðíkk Lkuíkkyku WÃkh ÷ªçkze{kt «ðuþðk «ríkçktÄ {wfkÞku yLku ÷kufkuLke {k÷ r{÷fíkLku LkwfMkkLk fhkÞwt.
• ÷ªçkzeLkk ÷kufkuyu òuhkðhLkøkh yLku ðZðký{kt rnÍhík fhe.
• Úkkuzk Mk{Þ ÃkAe Xkfkuh yLku íkuLkk ÃkwºkLkwt {]íÞw Úkíkkt yusLMkeyu ðneðxËkh Lke{e «ò{tz¤ MkkÚku Mk{kÄkLk fÞwO.
• ÷ªçkze MkíÞkøkúnLkk {wÏÞ Lkuíkkyku{kt hrMkf÷k÷ Ãkhe¾, økkuÃkk÷ËkMk ËuMkkE, ¼rõíkçkk ËuMkkE, ÷e÷kðíke {wLkþeLkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Au.
¼kðLkøkh yrÄðuþLk
• ¼kðLkøkh{kt «ò{tz¤Lkwt yrÄðuþLk ¼kðLkøkhLkk ËeðkLk «¼kþtfh Ãkèýeyu hkßÞ{kt ÄkhkMk¼k MÚkkÃkðkLke ònuhkík fhe. Ãkhtíkw MkhËkh
ðÕ÷¼¼kELke yæÞûkíkk nuX¤ «ò Ãkrh»kËLkwt Mkt{u÷Lk ÞkuòÞwt.
• ßÞkt MkhËkh ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷ Ãkh {wrM÷{kuyu nw{÷ku fÞkou níkku. yk nw{÷k ÃkkA¤ {wrM÷{ ÷eøkLkk Lkuíkk [wtËheøkhLkku nkÚk níkku.
ðZðký y¾çkkhe MðkíktºÞ {kxuLke ÷zík

• ykuõxkuçkh, 1929{kt Mkkihk»xÙ r{ºk Lkk{f MkkÃíkkrnf ðZðký{kt «rMkØ fhðk {kxu ÷zík [k÷e níke.
• su{kt {rý÷k÷ fkuXkhe yLku Vw÷[tË þknu Lkuíkkøkehe ÷eÄe níke.
Ãkkt[ ík÷kðzkLkku MkíÞkøkún (¼kðLkøkh hkßÞ)

• 1937-38{kt ¾uíke 5h fhðuhk ðÄíkk ELËw÷k÷ Þkr¿kf, Vw÷[tË þkn, Ãkèk¼e rMkíkkh{iÞk, çk¤ðtíkhkÞ {nuíkkyu Ãkkt[ ík÷kðzkLkk MkíÞkøkúnLkku
yk©Þ ÷eÄku níkku.
hksfkux fkÃkz r{÷ MkíÞkøkún

• 1937{kt yk MkíÞkøkún ÚkÞku níkku, suLkwt {wÏÞ fkhý ð»ko 1911{kt MÚk5kÞu÷e hkßÞLke {kr÷feLke fkÃkz r{÷{kt {sqhkuLkk fk{Lke f÷kfku
½xkzðe, çkk¤ {sqhe yxfkððe yLku {sqhkuLku Vuõxhe{kt Mkð÷íkku ykÃkðk ðøkuhu suðe çkkçkíkku níke.
• suLkk {wÏÞ Lkuíkk WAtøkhkÞ Zuçkh níkk.
ðzkuËhkLke ÷zík
• 1916{kt ðzkuËhk{kt «ò{tz¤Lke MÚkkÃkLkk ÚkE níke.
• {nuMkq÷{kt Ÿ[k Ëh íku{s zçkfkLkk rþfkh¾kLkkLkk ºkkMkLke çkkçkíku 1938{kt ðzkuËhk «ò{tz¤Lkwt Mkt{u÷Lk MkhËkh Ãkxu÷Lke yæÞûkíkk nuX¤
{éÞwt yLku {nuMkq÷ ykuAwt Ãký fhkÞwt.
• ðzkuËhk íkhVÚke MkhËkhLku {kLkÃkºk ykÃkðkLkku fkÞo¢{ ÞkuòÞku, su{kt MkhËkhLkk Mkh½Mk Ãkh ÃkÚÚkh{khku fhe MkhËkhLkwt yÃk{kLk ÚkÞwt Ãkhtíkw çkeò
rËðMku y÷fkÃkwhe{kt Mk¼k ÞkuS yk fkÞoðkneLku Ãkqýo fhkE níke.
¼kðLkøkh{kt ÄkhkMk¼k
• {nkhkò ¼kðrMktnS çkeòyu «ò «ríkrLkrÄMk¼k ykÃkðkLke ònuhkík fhe.
• 1941{kt {nkhkò f]»ýfw{khrMktnSyu ÄkhkMk¼kLke ònuhkík fhe níke íÞkhu «òyu íkuLku hkÄkMk¼k fne yMktíkku»k ÔÞõík fÞkuo níkku.
• ¼kðLkøkh hkßÞ îkhk ¾uzqíkkuLkwt þknwfkhkuLku Ëuðwt [qfðe MknkÞ fhe níke, su {kxu fhs fr{rx Lke{kE íku Mk{økú ¼khík{kt «Úk{ ð¾ík çkLÞwt níkwt.
{kýMkk MkíÞkøkún
• {kýMkk hkßÞ îkhk Ëh 10 ð»kuo {nuMkq÷Lke ykfkhýe fhðk{kt ykðíke níke yLku {nuMkq÷{kt çkuÚke yZe økýku ðÄkhku Úkíkk ÷kufkuyu {nuMkq÷ Lk
¼ÞwO yLku ðzkuËhk{kt {fk¾kz ¾kíku neshík fhe.
• hrðþtfh {nkhks îkhk íkÃkkMk nkÚk ÄhkE yLku íkuykuyu {kýMkkLkk ËeðkLk røkhÄh÷k÷Lku {nuMkq÷{kt ½xkzku fhðk sýkÔÞwt Ãkhtíkw røkhÄh÷k÷u
ðkík yrMðfkh fhe sÃíkeLkku Mknkhku ÷uíkk 1938{kt {kýMkk MkíÞkøkúnLke þYykík ÚkE.
• MkkËhk Ãkkur÷rxf÷ yusLxu íkÃkkMk fhe Mk{kÄkLk fhkÔÞwt yLku {nuMkq÷ ðÄkhku çktÄ h¾kÞku.
Ezh{kt yktËku÷Lk
• Ezhh{kt ËkYLkk ÃkeXkðk¤k yLku þknwfkhkuLkku ºkkMk níkku íÞkhu íkuòðíkLkk Lkuík]íð nuX¤ ¼e÷kuLkwt MktøkXLk h[kÞwt, íkuýu çk¤ðku fhe Ezh
«ò{tz¤Lke MÚkkÃkLkk fhe.
• EzhLkk ËeðkLk yLku [ktËhkýeLkk XkfkuhLku Y¾MkË yÃkkE.
çkeswt rðïÞwØ yLku rntË Akuzku - 1942Lke ÷zíkLke Ãkqðo ¼qr{fk

• MkÃxuBçkh 1939{kt çkeswt rðïÞwØ þY ÚkÞwt.
• ðkEMkhkuÞu ÄkhkMk¼kLku ÃkqAâk rðLkk ¼khíkLku ÞwØ{kt ¼¤u÷k Ëuþ íkhefu ònuh fhíkk fkUøkúuMke «ÄkLk{tz¤kuyu yLku {wtçkELkk «ÄkLk{tz¤u
hkSLkk{k ykÃÞk.
• økktÄeSyu yk Mk{Þu fÌkwt níkwt fu ‘¼khíkLku MðíktºkíkkLkwt ð[Lk ykÃkðwt yu r{ºk hkßÞkuLke fMkkuxe Au.’
• økktÄeSyu ðkEMkhkuÞ ÷eLk÷eÚkøkkuLke [khðkh {w÷kfkík ÷eÄe Ãkhtíkw 12 ykuøkMx, 1940Lkk hkus fkUøkúuMku ÔÞrõíkøkík MkíÞkøkún fhðkLkku
Xhkð fÞkuo.
ÔÞrõíkøkík MkíÞkøkún
• økktÄeSyu «Úk{ ÔÞÂõíkøkík MkíÞkøkúne íkhefu rðLkkuçkk ¼kðu, rîíkeÞ sðknh÷k÷ Lkunhw • «Úk{ ÔÞrõíkøkík MkíÞkøkúne - rðLkkuçkk ¼kðu
íkÚkk ík]íkeÞ MkíÞkøkúne íkhefu çkúñË¥kLke rLk{ýqf fhe. 17{e ykufxkuçkh, 1940Lkk hkus • rîíkeÞ ÔÞrõíkøkík MkíÞkøkúne - sðknh÷k÷ Lkunhw
ðÄko LkSf ÃkðLkkh økk{u rðLkkuçkkyu ÞwØ rðhkuÄe ¼k»ký ykÃkeLku ÔÞÂõíkøkík • ík]íkeÞ ÔÞrõíkøkík MkkÞkøkúne - çkúñË¥k
MkíÞkøkúnLke þYykík fhe.
• rzMkuBçkh 1941{kt òÃkkLk s{oLkeLkk Ãkûku ÞwØ{kt òuzkÞwt íÞkhu Mkhfkhu çkÄk MkíÞkøkúneykuLku {wõík fÞko yLku økktÄeSyu ÔÞÂõíkøkík MkíÞkøkúnLku
ÃkkAku ¾ut[e ÷eÄku.
r¢ÃMk r{þLk
• Mkw¼k»k[tÿ çkkuÍ ð»ko 1941{kt f÷f¥kk{ktÚke LkshfuË{ktÚke AxfeLku fkçkw÷ ÚkELku s{oLke ÃknkUåÞk.
• ÞwØ ¼khíkeÞ MkhnË LkSf ykðe økÞwt níkwt. ykÚke #ø÷uLzLke Mkhfkhu Mkh MxuVzo r¢ÃMkLku ¼khíkLkk LkuíkkykuLku {Lkkðe ÷uðk fux÷ef Ëh¾kMíkku
MkkÚku ¼khík {kufÕÞk. (23 {k[o 1942)
r¢ÃMk r{þLkLke Ëh¾kMíkku
• ÞwØLke Mk{krÃík ÃkAe ¼khíkLku zkur{rLkÞLk MxuxTMk (MktMÚkkrLkf MðhkßÞ)Lke «krÃík. økwshkík{kt fku{e íkkuVkLkku
• çktÄkhýMk¼kLke h[Lkk fhðk{kt ykðþu.
• ytøkúus y{÷Ëkhkuyu {wrM÷{kuLku W~fuhíkk
• «ktíkkuLku Lkðwt ½zu÷wt çktÄkhý Mðefkh Lk nkuÞ íkku ÃkkuíkkLkwt y÷øk çktÄkhý ½zðkLkku yrÄfkh
¼kðLkøkh, sqLkkøkZ, «¼kMk Ãkkxý,
• Ëuþe hkßÞkuLku Ãký Lkðwt çktÄkhý Lk MðefkhðkLke Aqx hnuþu.
ðuhkð¤, rðòÃkwh ðøkuhu{kt íkkuVkLkku ÚkÞk.
• Lkðwt çktÄkhý ½zkÞ íÞkt MkwÄe rçkúrxþ Mkhfkh MkthûkýLke sðkçkËkhe rLk¼kðþu.
• yk Ëh¾kMíkku Ãkhkuûk heíku {wÂM÷{ ÷eøkLke ÃkkÂõMíkkLkLke {ktøkýeyku Mðefkhðk suðe níke. Ãkrhýk{u fkUøkúuMku íkuLkku yMðefkh fÞkuo.
• {wÂM÷{ ÷eøku Ãký íku Mðefkhe Lkrn fkhý fu íku{kt ÃkkrfMíkkLkLke h[LkkLkku MÃkü Mðefkh Lk níkku.
• {nkí{k økktÄeyu yk Ëh¾kMíkkuLku ÃkkuMx zuxuz [uf MkkÚku Mkh¾kðe.
• yur«÷ 1942{kt ðzk«ÄkLk [Š[÷u yk Ëh¾kMíkku ÃkkAe ¾U[e ÷eÄe.
1 yur«÷, 1942Lkk hkus fkUøkúuMk fkhkuçkkheyu Ëh¾kMíkkuLkku yMðefkh fÞkuo yLku r¢ÃMk r{þLk rLk»V¤ Mkkrçkík ÚkÞwt.
rntË Akuzku yktËku÷Lk (1942)

• 8 ykuøkMx, 1942Lkk hkus {wtçkE{kt {Ähkíku økkuðkr¤Þk xuLf ({wrõík {uËkLk){kt {¤u÷e fkutøkúuMkLke rntË Akuzku (rõðx ErLzÞk) Lkk{
çkuXf{kt ytøkúuòu ¼khík Lk Akuzu íkku ËuþÔÞkÃke yrntMkf yktËku÷Lk fhðkLkku Xhkð ÚkÞku. Mk{ksðkËe fkUøkúuMke yLku {wtçkELkk {uÞh
• yk çkuXf{kt ðÄko «Míkkð MkðkoLkw{íku ÃkMkkh ÚkÞku suLkk «{w¾ {ki÷kLkk yçkw÷ f÷k{ níkk.
hnu÷k ÞwMkwV {unh÷eyu Mkq[ÔÞwt níkwt.
• 9 ykuøkMx, 1942Lkk hkus økktÄeS yLku MkhËkh suðk yLkuf LkuíkkykuLke Äh5fz ÚkE.
• 8 ykuøkMxu økwshkík fku÷usLkk Akºkk÷Þ{kt yufXk ÚkÞu÷k rðãkÚkeoykuLku hrðþtfh {nkhksu ÷zík{kt ¼køk ÷uðk fnuíkk 2000 rðãkÚkeoyku yLku
200 rðãkÚkeoLkeykuyu Mkh½Mk fkZâwt. su Mkh½Mk fkUøkúuMk ¼ðLk íkhV sE hÌkwt níkwt.
• økwshkík ÷ku fku÷us ÃkkMku Mkh½Mk Ãknkut[íkk Ãkku÷eMku ÷kXe[kso þY fhe Mkh½MkLku yxfkÔÞwt Ãkhtíkw rðLkkuË rfLkkheðk¤k fku÷us fBÃkkWLz{kt æðs
MkkÚku «ðuþíkk økku¤eçkkh{kt rðLkkuË rfLkkheðk÷k þneË ÚkÞk.
• «ku.ÄeY¼kE Xkfhu ytøkúuòuLku økku¤eçkkh fhíkk Ãknu÷k ‘Ã÷eÍ MxkuÃk’ fnu÷wt. ÄeY¼kE XkfhLku rðLkkuË rfLkkheðk÷k (þneË ðeh
Ãký Ãkku÷eMkLke ÷kXe ðkøke níke. rfLkkheðk÷k) økwshkíkLkk «Úk{ þneË ÚkÞk.
• 16 ykuøkMxu hk»xÙeÞ rðãkÚkeo Mktøkúk{ Mkr{rík h{rýf÷k÷ þknLkk þneË ðeh rfLkkheðk÷kLke M{]rík{kt ÷ku fku÷us{kt íkuLkku Ãkkr¤Þku Q¼ku
yæÞûkÃkýk Lke[u h[kE. fhkÞku Au yLku «rík ð»ko 9 ykuøkMxu íkuLku ©Øktsr÷ yÃkoðk{kt ykðu Au.
• 1942Lke [¤ð¤ Mk{Þu y{ËkðkËLkk ¾krzÞk rðMíkkh{kt W{kfktík íku Ãkkr¤Þk Ãkh ‘rËLk ¾qLk fu n{khu Þkhku ¼q÷ Lk òLkk’ ÷¾kÞu÷wt Au.
frzÞk økku¤eyu rðtÄkE þneË ÚkÞk.
økktÄeSyu rntË Akuzku [¤ð¤ Mk{Þu ‘fhutøku Þk {hutøku’Lkwt Mkqºk ykÃÞwt níkwt
• 15 MkÃxuBçkh, 1942Lku rðãkÚkeo rËLk íkhefu WsðkÞku yLku økwshkík
yLku økktÄeSyu fÌkwt níkwt fu nðu ykÍkËe rMkðkÞ {Lku fE ¾Ãkþu Lknª.
fku÷us 5h hk»xÙæðs VhfkðkÞku.
• {twçkE{kt W»kkçkuLk {nuíkk ðøkuhuyu økwÃík hurzÞku MxuþLk Ãký Q¼wt fÞwO níkwt.
• y{ËkðkËLkk ðes¤e ½hLku çkkuBçkÚke Wzkðe Ëuðk «ÞíLkku fhíkk LktË÷k÷ òuþe yLku Lkhnrh hkð¤ Ãký {]íÞw ÃkkBÞk níkk.
• y{ËkðkË{kt ÷zíkLkwt Mkt[k÷Lk sÞtíke¼kE Xkfkuh fhíkk níkk.
• ÷zík{kt y{ËkðkË{kt Ãkrºkfk ÷¾ðkLkwt fkÞo WíMkð¼kE Ãkhe¾ yLku W{kþtfh òuþe fhíkk níkk.
• yzkMk MxuþLk LkSf «[kh {kxu Lkef¤u÷k ðzkuËhkLkk rðãkÚkeoyku Ãkh økku¤eçkkh Úkíkkt çku rðãkÚkeoyku þneË ÚkÞk.
• Mkwhík rsÕ÷k{kt {fLkS Mkku÷k yLku Xkfkuh¼kE ËuMkkEyu ykøkuðkLke ÷eÄe níke. hksøkkuÃkk÷k[kheyu 1942Lke ÷zíkLku
• ¼Y[{kt Akuxw¼kE Ãkwhkýe íku{s [tÿþtfh ¼è ðøkuhuyu ÷zíkLke fk{økehe Mkt¼k¤e níke. ‘rhxÙex’ yLku ‘rðÚkzÙku’ Lkk{ Mkq[ÔÞk ßÞkhu
• ðzkuËhk{kt çkkuBçk çkLkkððkLke økwÃík «ð]r¥k Úkíke níke. yLÞ ÔÞrõíkyku îkhk ‘økux ykWx’ Lkk{
• ¼kðLkøkh{kt ‘støku ykÍkËe Ãkrºkfk’ yLku ËknkuË{kt ‘ykÍkË’ Ãkrºkfk ònuh Úkíke níke. Ãký Mkq[ðkÞwt níkwt.
• fåA{ktÚke nrÚkÞkh Ãkwhk Ãkzkíkk níkk ßÞkhu ¼kðLkøkh{kt ËkYøkku¤ku Wíkhíkku níkku. yk{ Mk{økú økwshkík{kt rntË Akuzku yktËku÷Lku rntMkf YÃk
Äkhý fÞwO níkwt su ykÃkkuykÃk Äe{wt Ãkzâwt Ãkhtíkw ÷zík{kt swMMkku yLku ði¿kkrLkf MkkÄLkkuLkku W{uhku ÚkÞku níkku.
ykÍkË rntË Vkus

• òÃkkLk{kt hnuíkk ¢ktríkfkhe hkMkrçknkhe çkkuÍu òÃkkLk{kt xkurfÞku {wfk{u Ërûký-ÃkqðoLkk Ëuþku{kt hnuíkk ¼khíkeÞkuLkk MknÞkuøkÚke ‘ErLzÞLk
EÂLzÃkuLzMk ÷eøk’ MktMÚkkLke MÚkkÃkLkk fhe níke. íkuLke ytíkøkoík ‘ykÍkË ®nË Vkus’ ÷~fhe Ãkkt¾ Ãký 1942{kt h[ðk{kt ykðe níke. fuÃxLk
{kunLk®Mk½ íkuLkk MkuLkkÃkrík níkk.
• yk ÔÞðMÚkk{kt rðûkuÃk Q¼ku Úkíkkt Mkw¼k»k[tÿ çkkuÍLku Lkuík]íð Mkt¼k¤ðk ykÃkðk{kt ykÔÞwt níkwt.
• E.Mk.1941{kt Mkw¼k»k[tÿ çkkuÍ ¼khík{ktÚke Lksh fuË{ktÚke Axfe çkŠ÷Lk økÞk níkk. sqLk 1943{kt xkurfÞku ykÔÞk yLku 4 sw÷kE 1943Lkk
rËðMku EÂLzÞLk ÷eøk yLku ykÍkË rntË VkusLkwt Lkuík]íð MðefkheLku VkusLkwt LkðMktMfhý fÞwo.
• 21 ykuõxkuçkh, 1943Lkk hkus Mkw¼k»k[tÿyu ®MkøkkÃkwh{kt Mðíktºk ¼khíkLke fk{[÷kW MkhfkhLke MÚkkÃkLkk fhe suLku òÃkkLk, s{oLke, Exk÷e,
[eLk rMkÞk{, çkúñËuþ, rVr÷ÃkkELMk, ¢kuyurþÞk yLku {t[wrhÞk yu{ Lkð Ëuþkuyu {kLÞíkk ykÃke.
• íku{ýu VkusLku ‘[÷ku rËÕne’Lkwt Mkqºk ykÃÞwt. WÃkhktík Ërûký-Ãkqðo yurþÞkLkk ËuþkuLkku «ðkMk fheLku ‘íkw{ {wÍu ¾qLk Ëki {i íkwBnu ykÍkËe Ëwtøkk’ suðk
Lkkhk îkhk íÞktLkk ¼khíkeÞkuLku yknTðkLk fÞwo.
• ykÍkË rntË VkusLkwt hk»xÙeÞ økeík xkøkkuhLkwt sLk øký {Lk, hk»xÙæðs íkhefu fkUøkúuMkLkku ríkhtøkku yLku hk»xÙ¼k»kk íkhefu rntËeLkku Mðefkh fhðk{kt
ykÔÞku.
• Mkw¼k»k rçkúøkuz, økktÄe rçkúøkuz, Lkunhw rçkúøkuz yu{ ºký rçkúøkuz çkLkkðkE níke.
• fuÃxLk ÷û{e Mðk{eLkkÚkLk (Mkunøk÷)Lkk Lkuík]íð{kt {rn÷k xwfze ‘ÍktMke fe hkLke ÷û{eçkkE’ huS{uLx çkLkkðkE níke.
• òÃkkLk îkhk yktËk{kLk yLku rLkfkuçkkh xkÃkwykuLkku yrÄfkh ð[økk¤kLke MkhfkhLku MkkutÃkðk{kt ykÔÞku. Mkw¼k»k[tÿ çkkuÍu íÞkt ríkhtøkku ÷nuhkðeLku
yk xkÃkwykuLkk Lkk{ Mðhks yLku þneË hkÏÞk níkk.
• ykÍkË ®nË VkusLkwt ðzwt{Úkf rMktøkkÃkwhÚke htøkqLk (BÞkLk{kh) ¾kíku ¾MkuzkÞwt.

• Vkus ykhkfLk ÚkELku ¼khíkeÞ Mke{kyku Ãkh ÃknkU[e økE níke yLku fkurn{k Ãkh fçkòu fÞkuo níkku. Ãkhtíkw rîíkeÞ rðï ÞwØ{kt òÃkkLkLkku ÃkhksÞ
ÚkðkÚke ykÍkË rntË VkusLkku Ãký ÃkhksÞ ÚkÞku níkku.
• òÃkkLkLke þhýkøkrík yLku íkçkkne yLku ykÍkË rntË VkusLkk Mk{Ãkoý ÃkAe Mkw¼k»k[tÿ çkkuÍ çkUøkfkuf AkuzeLku rð{kLk {køkuo xkurfÞku sðk íku{Lkk
MkkÚkeËkh nçkeçk Wh hnu{kLk MkkÚku LkeféÞk y™u íku{Lkwt hnMÞ{Þ {]íÞw ÚkÞwt. (18 ykuøkMx, 1945)
• ykÍkË rntË VkusLkk MkirLkfku yLku yrÄfkheyku Ãkh ytøkúus Mkhfkhu rËÕneLkk ÷k÷ rfÕ÷k{kt LkðuBçkh 1945{kt ¾x÷ku [÷kÔÞku. íku ºký
yrÄfkheyku þknLkðkÍ ¾kLk, Ãke.fu. Mkunøk÷ yLku økwhwËÞk÷®Mkn rÄÕ÷kuLk níkk.
• fkUøkúuMk îkhk ‘ykÍkË ®nË çk[kðku’ Mkr{ríkLke h[Lkk fhkE níke. ¼w÷k¼kE ËuMkkELke yæÞûkíkk{kt Lkunhw, íkusçknkËwh Mk«w yLku fi÷kMk LkkÚk
fkísw yu ðfe÷kík fhe níke. fBÞwrLkMx Ãkkxeo, {wÂM÷{ ÷eøk, srMxMk Ãkkxeo, rnLËw {nkMk¼kyu Ãký çk[kð Ãkûk{kt yðks WXkÔÞku níkku.
yk{, ºkýuÞ yrÄfkheykuLku Akuze {qfðk{kt ykÔÞk níkk.
yuxu[{uLx ÞkusLkk
• 1943{kt LkkLkk hkßÞkuLkku ðneðx ÞkuøÞ Lk níkku íkuÚke íkuLku {kuxk hkßÞku MkkÚku òuze ËuðkLkku rLkýoÞ ÚkÞku.
• ÷kXe yLku økkUz÷ MkkÚku òuze ËuðkÞu÷k ¼kzðk hkßÞ îkhk fkLkqLke ÷zík [k÷e Ãkhtíkw 1944{kt rçkúrxþ Ãkk÷ko{uLx yuxu[{uLxLkku ¾hzku ÃkMkkh fhíkk
fkLkqLke rðhkuÄLkku ytík ÚkÞku.
[¢ðíkeo hksøkkuÃkk÷k[khe ÞkusLkk (E.Mk.1944)

• ð»ko 1940 çkkË {wrM÷{ ÷eøk îkhk {wMk÷{kLkku {kxu y÷øk ÃkkrfMíkkLkLke {ktøk • Mke.hksøkkuÃkk÷k[kheLku ð»ko 1947Úke 1948 MkwÄe çktøkk¤
çk¤ð¥kh çkLke níke. Mkk{u rntËLke MkkiÚke {kuxe hksfeÞ Ãkkxeo fkUøkúuMk îkhk «ktíkLkk økðLkoh çkLkkððk{kt ykÔÞk níkkt.
rntËLkk ¼køk÷kLkku rðhkuÄ fhðk{kt ykðíkku níkku. suÚke {wrM÷{ ÷eøk yLku • ð»ko 1948 Úke 1950 MkwÄe ¼khíkLkk økðLkoh sLkh÷
fkUøkúuMk ðå[u {zkøkktX MkòoÞ níke. çkLkkððk{kt ykÔÞk níkk
• økktÄeS yLku {wrM÷{ ÷eøkLkk Lkuíkk {nB{Ë y÷e Íeýk ðå[u hksfeÞ • MkhËkh 5xu÷Lkk {]íÞw Ãkùkík ð»ko 1951 Úke 1952 MkwÄe
ðkxk½kxku ÚkE. Ãkhtíkw çktLku ðå[u fkuE Mkn{íke Lk MkkÄe þfkE. fuLÿeÞ øk]n{tºke hÌkk níkk.
• fkUøkúuMk yLku {wrM÷{ ÷eøk ðå[u Mkn{íke MkkÄðkLkk WÆuþÚke [¢ðíkeo • ð»ko 1952 Úke 1954 MkwÄe {ÿkMk hkßÞLkk {wÏÞ{tºke níkk.
hksøkkuÃkk÷k[khe îkhk yuf ÞkusLkk ½zðk{kt ykðe suLke {wÏÞ çkkçkíkku Lke[u • fkUøkúuMkÃkûkÚke y÷øk ÚkE yuLk.S.htøkk MkkÚku {¤eLku
{wsçk níke : ‘Mðíktºk’ ÃkkxeoLke MÚkkÃkLkk fhe. su çkkË{kt fkUøkúuMk rðÁØ
- {wrM÷{ ÷eøku rntËLke MðkíktºÞ ÷zík{kt fkUøkúuMkLku MkkÚk ykÃkðku. hksfeÞ ÷zík ÷ze níke.
- rntË {kxu h[kíke fk{[÷kW ð[økk¤kLke Mkhfkh{kt {wrM÷{ ÷eøku fkUøkúuMkLku Mknfkh ykÃkðku.
- òu WÃkhkuõík çktLku çkkçkíkku {kxu {wrM÷{ ÷eøk Mkn{ík nkuÞ íkku {wrM÷{ çknw{ík Ähkðíkk rðMíkkhku ¾kMk fheLku W¥kh
Ãkrù{ çkkswyu sLk{ík îkhk y÷øk «ktík {kxu rLkýoÞ ÷uðk{kt ykðþu.
• {nB{Ë y÷e Íeýkyu «kËurþf rðMíkkhku çkkçkíku rsÆe ð÷ý y¾íÞkh fhíkkt Mke. hksøkkuÃkk÷k[khe ÞkusLkk rLk»V¤ økE.
ðuðu÷ ÞkusLkk (E.Mk. 1945)

• ykuõxkuçkh, 1943{kt r÷Lk÷eÚkøkkuLkk MÚkkLku ¼khíkLkk ðkEMkhkuÞ íkhefu ðuðu÷Lke rLk{ýqf ÚkE.
• Ëuþ{kt {wrM÷{ ÷eøk yLku fkUøkúuMk ðå[u MkòoÞu÷e {zkøkktXLkk Ãkrhýk{u fkuE rLkýoÞ Ãkh ykððwt {w~fu÷e ¼Þwo níkwt. suÚke çktLku Ãkûku Mkn{íke MkÄkÞ
yu WÆuþÚke íku{ýu rçkúrxþ MkhfkhLke {U, 1945{kt {w÷kfkík ÷eÄe.
• rçkúrxþ MkhfkhLke {w÷kfkík çkkË rntË {kxu fux÷kf «Míkkðku íkiÞkh fÞko suLku 14 swLk, 1945Lkk rËðMku rntËe ðSh (Mku¢uxhe ykuV Mxux)
yu÷.yuMk.yu{uhe îkhk rçkúxLkLke yk{Mk¼k Mk{ûk {qfð{kt ykÔÞkt.
• ðkEMkhkuÞ ðuðu÷u ¼khík Ãkhík Vhe rËÕne ¾kíkuÚke «MíkkðkuLke ònuhkík fhe su ‘ðuðu÷ ÞkusLkk’ íkhefu yku¤¾kÞ.
• ðuðu÷ ÞkusLkk Ãkh [[ko fhðk {kxu 22 swLk, 1945 Lkk rËðMku rþ{÷k ¾kíku MkðoË¤eÞ Mkt{u÷LkLkwt ykÞkusLk fhðk{kt ykÔÞwt, su{kt 22
«ríkrLkrÄykuyu ¼køk ÷eÄku.
• ðkEMkhkuÞLke fkhkuçkkhe Ãkrh»kË{kt f{kLzh ELk [eV rMkðkÞLkk ík{k{ MkÇÞku ¼khíkeÞ nþu.
• ðkEMkhkuÞLke fkhkuçkkhe Ãkrh»kË{kt rntËw yLku {wrM÷{ {kxu yuf Mkh¾wt «ríkrLkrÄ¥ð ò¤ððk{kt ykðþu.
• yLÞ fku{Lku su{ fu Ër÷íkku, þe¾ku ðøkuhuLku fkhkuçkkhe Ãkrh»kË{kt «ríkrLkrÄ¥ð ykÃkðk{kt ykðþu.
• ¼khíkLke rðËuþe çkkçkíkku {kxu ¼khíkeÞLke rLk{ýqf fhðk{kt ykðþu Ãkhtíkw ÔÞkÃkkrhf çkkçkíkku rçkúxLkLkk rLkÞtºký{kt hnuþu.
• ßÞkt MkwÄe ¼khíkLku MktÃkqýoÃkýu Mk¥kk MkkUÃkðk{kt Lk ykðu íÞkt MkwÄe MkthûkýLke sðkçkËkhe rçkúxLkLke hnuþu.
• {wrM÷{ ÷eøk îkhk {ktøkýe fhðk{kt ykðe níke fu ðkEMkhkuÞLke fkhkuçkkhe Ãkrh»kË{kt {wrM÷{ «ríkrLkrÄLke rLk{ýqf fhðkLkku yrÄfkh {wrM÷{
÷eøkLku s nkuðku òuEyu. suLkku yÚko yuðku Úkíkku níkku fu {wrM÷{ ÷eøk s rntËLkk çkÄk {wrM÷{kuLkwt «ríkrLkrÄ¥ð fhu Au. {wrM÷{ ÷eøkLke yk
{ktøkýeLkku fkUøkúuMk îkhk rðhkuÄ fhðk{kt ykÔÞku. suÚke ðuðu÷ ÞkusLkk rLk»V¤ økE.
• ðuðu÷ ÞkusLkkLke rLk»V¤íkkLkwt çkeswt fkhý yu níkwt fu íku{kt ¼khíkLke Mðíktºkíkk ytøkuLke fkuE òuøkðkE Lk níke.
furçkLkux r{þLk (E.Mk. 1946)

• rçkúxLkLkk Lkðk [qtxkÞu÷k ðzk«ÄkLk f÷u{uLx yux÷e rçkúxLkLke ÷uçkh Ãkkxeo ({swh Ãkûk)Lkwt • rçkúrxþ ðzk«ÄkLk : õ÷u{uLx yux÷e
«ríkrLkrÄ¥ð fhíkk níkk.íkuyku rntËLke ykÍkËeLkk Ãkûk{kt {ík Ähkðíkk níkk. • ¼khíkLkk ðkEMkhkuÞ : ÷kuzo ðuðu÷
• f÷u{uLx yux÷eyu rntËLku MktÃkqýo MðþkMkLk ykÃkðk ònuhkík fhe. íkuLkk yLkwMktÄkLk{kt yuf
r{þLk ¼khík {kufÕÞwt. su ‘furçkLkux r{þLk’ íkhefu yku¤¾kÞwt.
• furçkLkux r{þLk Lkk{ yux÷k {kxu Ãkzâw fkhý fu íkuLkk ºkýuÞ MkÇÞku rçkúrxþ MkhfkhLke furçkLkuxLkk MkÇÞku níkk.
furçkLkux r{þLk
Mkh ÃkurÚkf ÷kuhULMk Mkh MxuVzo r¢ÃMk yu.ðe.yu÷ufÍuLzh
¼khíkLkk Mku¢uxhe ykuV Mxux çkkuzo ykuV xÙuzLkk yæÞûk rçkúrxþ LkuðeLkk yæÞûk
• furçkLkux r{þLk 24 {k[o, 1946 Lkk hkus ¼khík ykÔÞwt íku{ýu su ÞkusLkk ¼khíkLkk ÷kufku Mk{ûk {qfe íku ‘furçkLkux r{þLk ÞkusLkk’ íkhefu
yku¤¾kÞ.
• ¼khíkLkk çktÄkhý ½zíkh {kxu çktÄkhý Mk¼kLke ÔÞðMÚkk fhðe.

• ¼khík {kxu ð[økk¤kLke Mkhfkh h[ðe.
• furçkLkux r{þLku ¼khíkLkk yrøkú{ nhku¤Lkk ykøkuðkLkku, Lkuíkkyku yLku Lkkøkrhfku MkkÚku rðMík]ík rð[kh - rð{þo fÞkuo.
• rðrðÄ hksfeÞ Ãkûkku MkkÚku 182 sux÷e çkuXfku ÞkuS, Ãkhtíkw Ëhuf Ãkûk MktÃkqýo Mkn{ík Lk ÚkE þfÞku. suÚke 16 {u, 1946Lkk hkus furçkLkux r{þLku
5kuíkkLke heíku Lke[u {wsçkLkk «Míkkðku ònuh fÞko.
• ¼khík rçkúrxþ «ktík yLku Ëuþe hsðkzkykuLkku çkLku÷ku Mkt½ çkLku.
• ¼khík Mk{ðkÞeíktºke þkMkLk ÃkØrík yÃkLkkðu su{kt {æÞMÚk Mkhfkh (fuLÿ Mkhfkh) rðËuþ, Mkthûký yLku Mkt[khLke sðkçkËkhe Mkt¼k¤u ßÞkhu
çkkfeLkk rð»kÞku «ktíkeÞ MkhfkhkuLkk nkÚk{kt hnu.
• fuLÿeÞ ÄkhkMk¼k yLku fkhkuçkkhe{kt rçkúrxþ «ktíkku íkÚkk Ëuþe hsðkzkykuLkk «ríkrLkrÄykuLke rLkÞwrõík ÚkkÞ.
• ¼khíkLkk «ktíkkuLku ºký sqÚk{kt ðnU[ðk{kt ykðu.
sqÚkku
sqÚk - A sqÚk - B sqÚk - C
6 «ktík 3 «ktík 2 «ktík
{wtçkE, {ÿkMk, rçknkh, MktÞwõík «ktík, Ãktòçk, rMktÄ, çk÷wr[MíkkLk çktøkk¤, ykMkk{
{æÞ «ktík, ykurhMMkk
• ynª LkkUÄLkeÞ Au fu ¼khíkLke çktÄkhýMk¼kyu ¼khíkLku [kh swÚkku{kt ðnUåÞwt níkwt.(swÚk A, B, C yLku D)swÚk D ytíkøkoík yktËku{kLk-rLkfkuçkkh
xkÃkwLkku Mk{kðuþ ÚkÞku níkku.
• furçkLkux r{þLku MktÞwõík ¼khíkLkku «Míkkð {wõÞku. íkuýu y÷øk ÃkkrfMíkkLkLke {wrM÷{ ÷eøkLke {ktøkýeLkku ELkfkh fÞkuo.
• fkhkuçkkhe Ãkrh»kË{kt fku{e «ríkrLkrÄ¥ðLku yxfkÔÞwt.
• fkhkuçkkhe Ãkrh»kË{kt Ëhuf MkÇÞ ¼khíkeÞ nkuÞ WÃkhktík ðkEMkhkuÞLke Ëhr{ÞkLkøkehe ÷½wík{ nkuÞ.
• rçkúrxþ fku{LkðuÕÚkÚke Awxk ÚkðkLkku yrÄfkh ¼khík ÃkkMku hnu.
• rntËLku ÃkkuíkkLkwt Lkðwt yLku {ir÷f çktÄkhý ½zðkLke Aqx ykÃkðe. ykðwt çktÄkhý ½zkÞ íÞkt MkwÄe ð[økk¤kLkk íkçk¬k{kt rntËLkk ík{k{ hksfeÞ
ÃkûkkuLkk MknÞkuøk îkhk ð[økk¤kLke Mkhfkh h[ðe.
• çktÄkhý ½zðk {kxu ¼khíkeÞ «ríkrLkrÄykuÚke çkLku÷e çktÄkhý Mk¼kLkwt økXLk fhðwt.
• furçkLkux r{þLkLke ¼÷k{ýkuLkk ykÄkhu LkðuBçkh, 1946{kt çktÄkhý Mk¼kLke h[Lkk fhðk{kt ykðe.
• fkUøkúuMk yLku {wrM÷{ ÷eøkLkk MknÞkuøkÚke ð[økk¤kLke Mkhfkh h[kÞ.
MkeÄk Ãkøk÷k rËðMk : 16 ykuøkMx, 1946

• çktÄkhý Mk¼kLke [qtxýe{kt {wrM÷{ ÷eøkLku 73 çkuXfku «kó ÚkE ßÞkhu fkUøkúuMkLku 208 çkuXfku «kó ÚkE. suÚke {nB{Ë y÷e Íeýk yf¤kE
QXÞk.
• {nB{Ë y÷e ÍeýkLku zh níkku fu fkUøkúuMk çktÄkhý Mk¼k{kt ÃkkuíkkLke çknw{íkeÚke ÃkkuíkkLke EåAk yLkwMkkhLkwt çktÄkhý ½zþu yLku {wrM÷{ku MkkÚku
yLÞkÞ fhþu.
• WÃkhkuõík fkhýMkh 29 sw÷kE,1946Lkk hkus çkkuBçku({wtçkE) ¾kíku {wrM÷{ ÷eøk îkhk furçkLkux r{þLkLke ¼÷k{ýkuLkku yMðefkh fhðk{kt
ykÔÞku yLku y÷øk ÃkkrfMíkkLkLke {ktøkýe Mktíkku»kðk 16 ykuøkMx, 1946Lkk rËðMku Ëuþ¼h{kt MkeÄk 5øk÷k rËðMk (zkÞhuõx yufþLk zu)
QsððkLke ònuhkík fhe.
• {nB{Ë y÷e ÍeýktLke ‘MkeÄk Ãkøk÷kt rËðMk’ ytøkuLke ònuhkíkÚke Ëuþ¼h{kt fku{e íktøkrË÷e Vu÷kE yLku Xuh Xuh fku{e nwÕ÷zku Vkxe LkeféÞkt.
yk ÃkifeLkk fku÷f¥kkLkk íkkuVkLkkuyu yrík Wøkú MðYÃk Äkhý fÞwo. Ãkrhýk{u fku{e yufíkkLke ¼kðLkkLku XuMk ÃknkU[e.
ð[økk¤kLke hk»xÙeÞ MkhfkhLke h[Lkk

• Ãktrzík LkunÁLke ykøkuðkLke Lke[uLke ð[økk¤kLke yk hk»xÙeÞ Mkhfkh{kt {wrM÷{ ÷eøkLkk MkÇÞku òuzkðkÚke yk MkhfkhLku fux÷ef íktËwhMík
«ýkr÷fkyku MÚkkrÃkík fhðk{kt MkV¤íkk {¤e. íku{ Aíkkt {wrM÷{ ÷eøkLkk LkuíkkykuLke rðhkuÄe {kLkrMkfíkkLkk fkhýu ÷ktçkk Mk{Þ MkwÄe xfe Lknª.
• òu fu y÷øk ÃkkrfMíkkLkLke h[Lkk MkwÄeLkk íkçk¬k{kt {wrM÷{ ÷eøku LkkLkk {kuxk rðÿkunku MkkÚku Mkhfkh{kt MÚkkLk ò¤ðe hkÏÞwt.
ðzk «ÄkLk yux÷eLke rntË AkuzðkLke ònuhkík : 20 Vuçkúwykhe, 1947

• {wrM÷{ ÷eøku Mkhfkh{kt ¼køk ÷E rðÿkun yLku WÃkÿðku fhðkLkwt fk{ [k÷w hkÏÞwt. y÷øk ÃkkrfMíkkLkLke {ktøkLku ÷E rntMkkí{f {køko yÃkLkkÔÞk.
• fxkufxeLke yk ÃkrhrMÚkrík{kt rçkúrxþ ðzk«ÄkLk f÷u{uLx yux÷eyu 20 Vuçkúwykhe, 1947Lkk hkus rçkúrxþ Ãkk÷ko{uLx Mk{ûk MÃk»x ònuhkík fhe fu
rçkúrxþ Mkhfkh {kuzk{kt {kuzwt swLk,1948 MkwÄe{kt rntËLkku ðneðx sðkçkËkh ÔÞrfíkykuLkk nkÚk{kt MkkUÃke rntËLku ykÍkË fhþu.
• [ku¬Mk Mk{ÞkðrÄðk¤e ònuhkíkÚke {nkí{k økktÄe MkrníkLkk LkuíkkykuLkku WíMkkn ðÄe økÞku. Ãkhtíkw çkeS çkkswt Ëuþ{kt fku{e rntMkkLkwt «{ký
[h{Mke{kyu ÃknkUåÞwt níkwt. ¾kMk fheLku W¥kh Ãkrù{ «ktík yLku Ãkqðo{kt çktøkk¤ «ktík{kt rntËw- {wrM÷{ níÞkykuLkku Ëh ðÄðk ÷køÞku.
• 27 {k[o, 1947Lkk hkus {wrM÷{ ÷eøku ‘ÃkkrfMíkkLk rËðMk’ QsÔÞku suÚke rntMkk{kt ¾wçk ðÄkhku ÚkÞku.
{kWLx çkuxLk ÞkusLkk (3 swLk, 1947)

• ÷kuzo ðuðu÷Lkk MÚkkLku 24 {k[o, 1947Lkk hkus ÷kuzo {kWLx çkuxLku rntËLkk ðkEMkhkuÞ íkhefu MÚkkLk ÷eÄw. su ¼khíkLkk AuÕ÷k ðkEMkhkuÞ yLku Mðíktºk
¼khíkLkk «Úk{ ðkEMkhkuÞ çkLÞkt.
• rntË{kt rntËw-{wrM÷{ ðå[u y÷øk ÃkkrfMíkkLkLke {ktøkýeLku ÷E ÚkE hnu÷k rntMkkí{f f]íÞkuLkk fkhýu ÃkrhrMÚkrík ¾qçk s rðfx yLku fxkufxe ¼he
çkLke níke.
• yk ÃkrhrMÚkrík{kt økktÄeS Mkrník ËuþLkk {kuxk ¼køkLkk LkuíkkykuLku y¾tz rntËLkwt Mð¡ Mkkfkh Úkðwt {w~fu÷ ÷køkðk ÷køÞwt. MkhËkh Ãkxu÷ suðk
ðkMíkðËþeo Lkuíkkykuyu Ãký ykð¾ík Mðefkhe ÷eÄe.
• fxkufxe¼he ÃkrhrMÚkrík{kt ÷ktçke [[ko rð[khýkLku ytíku 3 sqLk, 1947Lkk hkus ðkEMkhkuÞ {kWLx çkuxLku y¾tz rntËLkk çku ¼køk÷k fhðkLke
yk¾he ÞkusLkk hsw fhe su ‘{kWLx çkuxLk ÞkusLkk’ íkhefu yku¤¾kE.
• y¾tz ¼khíkLkk ¼køk÷k Ãkkzðk, rntËw çknw{íke Ähkðíkwt ¼khík yLku çkeswt {wrM÷{ çknw{íke Ähkðíkwt ÃkkrfMíkkLk.
• {wrM÷{ çknw{íke Ähkðíkk «ktíkkuLku y÷øk hk»xÙ íku{s y÷øk çktÄkhý ykÃkðwt.
• «ËuþkuLkk Mke{krLkÄokhý yÚkuo MkhnË fr{þLk rLkÞwõík fhðwt.

• çktøkk¤, Ãktòçk, rMkÕnx yLku W¥kh-Ãkrù{(ðkÞÔÞ) «tkík{kt sLk{íkLkk ykÄkhu ¼køk÷kLkku rLkýoÞ fhðku.
• rntËLke MðkÄeLkíkk «kró MkkÚku s MÚkkrLkf hsðkzkyku ÃkhLkk rçkúrxþ Mkkðo¼ki{íðLkku Ãký ytík ykýðku.
• fkUøkúuMk yLku {wrM÷{÷eøku {kWLx çkuxLk ÞkusLkkLkku Mðefkh fÞkuo. òufu ðkEMkhkuÞ {kWLx çkuxLku Ãktòçk, çktøkk¤Lke rntËw çknw{íke rðMíkkhkuLku rnLË
MkkÚku yLku {wrM÷{ çknw{íkeðk¤k rðMíkkhkuLku ÃkkrfMíkkLk MkkÚku íkÚkk ðkÞÔÞ (W¥kh-Ãkrù{) «ktík çk÷wr[MíkkLk yLku rMkÕnx rðMíkkhkuLku Ãký
ÃkkrfMíkkLk MkkÚku òuzðkLkk rLkýoÞLku çknk÷e ykÃke.
zefe çkzo ÞkusLkk (Dickie Bird Plane) : R.Mk. 1947

• ¼khíkLku Mðíktºkíkk ykÃkðk {kxu ÷kuzo {kWLx çkuxLku ‘zefe çkzo ÞkusLkk’ íkiÞkh fhe.
• yk ÞkusLkkLke {wÏÞ ¼÷k{ý yu níke fu rçkúrxþ «ktíkku Mkki«Úk{ Mðíktºk ÚkkÞ, íÞkhçkkË Ëuþe hsðkzkyku yLku íÞkhçkkË ¼khík yLku ÃkkrfMíkkLk
Mkt½ Mðíktºk ÚkkÞ.
• yk ÞkusLkk ½zíke ð¾íku {kWLx çkuxLku fkuE hksfeÞ Ãkûk MkkÚku rð[kh rð{þo Lknkuíkku fÞkuo. Ãkhtíkw ßÞkhu {kWLx çkuxLku sðknh÷k÷ Lkunhw Mkk{u
yk ÞkusLkk {qfe íÞkhu íku{ýu yk ÞkusLkkLkku yMðefkh fÞkuo. fkhý fu LkunÁLku zh níkku fu yk{ fhðkÚke ¼khík yLkuf xwfzkyku{kt rð¼kSík Úkþu.
rntË MðkíktºÞ Äkhku (sw÷kE, 1947)

• {kWLx çkuxLk ÞkusLkkLke(3 swLk, 1947) ¼÷k{ýkuLkk ykÄkhu rçkúrxþ MktMkË îkhk 5 sw÷kE,1947Lkk hkus rntË MðkíktºÞ Äkhku 5Mkkh fhðk{kt
ykÔÞku. suLku rçkúrxþ íkks îkhk 18 sw÷kE, 1947Lkk hkus {tswhe yk5ðk{kt ykðe.
• rntËLkwt ¼khíkeÞ Mkt½-ÃkkrfMíkkLk Mkt½ yu{ çku ¼køk{kt rð¼ksLk fhe íkuLkk ÃkhLkk rçkúrxþ ykrÄÃkíÞLkku ytík ykýðk{kt ykðu Au.
• çktLku yuf{ku rçkúrxþ Mkk{úkßÞ{kt MðkÞ¥k MktMÚkkrLkf Ëhßòu ¼kuøkðíkk Mkkðo¼ki{ yuf{ku çkLku Au.
• çktLku yuf{kuLke LkðrLkr{oík çktÄkhý Mk¼kLku Mk¥kkLke MkkUÃkýe fhðk{kt ykðu Au.
• çktLku yuf{ku ÃkkuíkkLku yLkwYÃk yuðwt çktÄkhý çktÄkhý Mk¼kLke {ËËÚke òíku ½ze fkZe y{÷{kt {qfþu.
• çktLku yuf{kuLke çktÄkhý Mk¼k{kt ßÞkt MkwÄe çktÄkhý Lk ½zkÞ íÞkt MkwÄe hkßÞLkku ðneðx íku{Lkk «ÄkLk{tz¤Lke Mkq[LkkÚke yLku {kºk çktÄkhýeÞ
ðzkLke nurMkÞíkÚke ynª rLkÞwõík økðLkoh sLkh÷ fhþu.
• rçkúxLk rMÚkík rntËe ðÍehLkwt ÃkË Mk{kó fhðk{kt ykÔÞwt.
• rntËLkk hsðkzkt ÃkhÚke rçkúrxþ íkksLke Mkkðo¼ki{ Mk¥kkLkku ytík ykÔÞku.
• Ëuþe hsðkzkykuLku ÃkkuíkkLke EåAk yLkwMkkh ¼khíkeÞ Mkt½ fu ÃkkrfMíkkLk Mkt½ MkkÚku òuzkðkLke yÚkðk Lk òuzkðkLke yLku sYh sýkÞ íkku MktÃkqýo
MðkÞ¥k hnuðkLke Aqx ykÃkðk{kt ykðe.
• çktLku yuf{ku {kxuLkwt çktÄkhý Lk ½zkÞ íÞkt MkwÄe ¼khík Mkhfkh yrÄrLkÞ{- 1935 {wsçk ðneðx Úkþu.
• çktLku yuf{ku (¼khík yLku ÃkkrfMíkkLk)Lke MkhnË Lk¬e fhðk {kxu Mkh Mkeheð huzrõ÷VLke yæÞûkíkk{kt MkhnËe fr{þLk rLkÞwõík fhðk{kt
ykÔÞwt. yux÷u s ¼khík yLku ÃkkrfMíkkLk ðå[uLke MkhnË ‘huzrõ÷V’ ÷kELk íkhefu yku¤¾kÞ Au.
• 15 ykuøkMx, 1947 5nu÷k Mkuðk{kt òuzkÞu÷k MkLkËe Mkuðfku ÃkkuíkkLkk ÃkË Ãkh fkÞ{ hnuþu.
• {nB{Ë y÷e Íeýkt 7 ykuøkMx,1947Lkk hkus fhkt[e ¾kíku økÞk. ßÞkt 11 ykuøkMx,1947Lkk hkus 5krfMíkkLkLke çktÄkhý Mk¼kLke çkuXf {¤e.
• 14 ykuøkMx,1947Lkk hkus 5krfMíkkLkLku Mðíktºk ònuh fhðk{kt ykÔÞwt yLku {nB{Ë y÷e ÍeýktLku økðLkoh sLkh÷ rLkÞwõík fhðk{kt ykÔÞkt.
ynª LkkUÄLkeÞ Au fu ÷eÞkfík y÷e¾kLk ÃkkrfMíkkLkLkk «Úk{ ðzk«ÄkLk çkLÞk níkk.
• 15 ykuøkMx, 1947Lkk hkus ¼khík Mðíktºk çkLÞwt. ÷kuzo {kWLx çkuxLk Mðíktºk ¼khíkLkk «Úk{ økðLkoh sLkh÷ níkk. íku{s sðknh÷k÷ Lkunhw
Mðíktºk ¼khíkLkk «Úk{ ðzk«ÄkLk.
Ëuþe hkßÞku yuf Mk¤økíkku «&Lk

• ¼khíkLku ykÍkËe {¤íkk Ëuþe hkßÞku yuf Mk¤økíkku «&Lk níkku su{kt òuÄÃkwh yLku ¼kuÃkk÷Lkk hkòykuyu íkku ÞwrLkÞLk çkLkkðe ÃkkrfMíkkLk MkkÚku
òuzkðkLke {ktøk fhíkk íkuykuyu «òLkk hku»kLkku Mkk{Lkku fhðku Ãkzâku níkku.
• fnuðkÞ Au fu {n{Ëy÷e Íeýkyu hksMÚkkLkLkk {kuxk hkßÞkuLku fkuhku [uf ykÃke ÃkkrfMíkkLk{kt ¼¤ðk ÷÷[kÔÞk níkk.
• ðzkuËhkLkk þkMkf «íkkÃkrMktn yLku íkuLkk ËeðkLk çke.yu÷. r{ºkyu çktÄkhý Mk¼k{kt ¼køk ÷uðkLke ònuhkík fhe níke.
• sðknh÷k÷ Lkunhwyu Ãkh{krÄfkh çkkçkíku sýkÔÞwt níkwt fu ‘¼÷u íkks{kt yhkuÃku÷ku Ãkh{krÄfkh ¾he Ãkzu yÚkðk hkßÞku nMíkf íku ÃkkAku Vhu Ãkhtíkw
¼khík Mkhfkh{kt ytík¼qíko hnu÷ku Ãkh{krhÄfkh ¾he Ãkzu yu{ Au Lknª’
• Mkkihk»xÙLkk hkòyku{kt ò{ òuÄÃkwh ÞkusLkk fhðkLkku rð[kh þY ÚkÞku níkku Ãkhtíkw ytíku Ãkzíkku {wfkÞku.
• sðknh÷k÷ Lkunhwyu [uBçkh ykuV r«rLMkÍLke çkuXf{kt ¼khík Mkt½Lke h[Lkk{kt Ëuþe hkßÞkuLkk yufefhýLke ðkík {wfe níke.
• ¼kðLkøkhLkk {nkhkò f]»ýfw{khrMktnS Mkki«Úk{ ¼khíkMkt½ MkkÚku òuzkÞk.
• Mkkihk»xÙLkk sqLkkøkZ, {ktøkhku¤, {kýkðËh, MkhËkhøkZ rMkðkÞLkk Ëhuf hkßÞku ¼khík Mkt½ MkkÚku òuzkÞk yLku ¼khíkMkt½Lke h[Lkk{kt {n¥ðLkku
Vk¤ku ykÃÞku.
25. Ëuþe hsðkzk yLku íkuLkk MkwÄkhkðkËe Ãkøk÷kyku

• ¼khíkLku Mðíktºkíkk {¤e íku 5qðuo Mkkihk»xÙ{kt LkkLkk{kuxk {¤e fw÷ 222 Ëuþe hsðkzkyku níkk. Ëuþe hsðkzk
• økwshkík{kt Mkkihk»xÙ MkrníkLkk 366 Ëuþe hsðkzkyku níkk íkÚkk ¼khík{kt 562 Ëuþe hsðkzk níkk. Mkkihk»xÙ 222
økwshkík 366
¼khík 562
òzuò ðtþLkwt LkðkLkøkh (ò{Lkøkh)

- MÚkkÃkLkk : 1540
- MÚkk5f : ò{ hkð¤, þkMkLk nuX¤Lkk «ËuþLku ‘nk÷kh’ fnuðkÞ Au.
- LkðkLkøkh þnuh htøk{íke yLku Lkkøk{íke LkËeLkk fktXu ðMkkððk{kt ykÔÞwt níkwt.
- yLÞ Lkk{ku : LkðkuLkøkh, LkðeLkøkh, Lkkiík{Lkøkh, LkðkLkøkh, ò{Lkøkh
¼q[h {kuheLkwt ÞwØ
• ¼q[h {kuheLkwt ÞwØ : 18 sw÷kE, 1591 yk MÚk¤u økwshkík Mkhfkh îkhk þneËðLk
- MÚk¤ : ò{Lkøkh rsÕ÷ku, Äúku÷ íkk÷wfku çkLkkððk{kt ykÔÞwt Au.
- ÞwØLkwt fkhý : økwshkíkLkk AuÕ÷k çkkËþkn {wÍVhþkn-3Lku yk©Þ yk5ðk çkË÷.
þu¾ÃkkxLkwt ÞwØ
- ÞwØLkk Ãkûkku
- LkðkLkøkh : ò{ MkíkkS E.Mk.1664 økwshkík{kt ykihtøkÍuçk rðhwØ ò{ hkÞrMktn
- sqLkkøkZ : Ëku÷ík¾kLk ½kuhe rðÿkun fhíkk íku{Lkk rðhwØ sqLkkøkZLkk {wrM÷{ VkusËkh
- ¾uhze : ÷ku{k ¾w{ký fwíkwçkwÆeLk îkhk yk¢{ý fheLku LkðkøkLkh SíkeLku íkuLkwt
- çkøkMkhk : hkÞòËk hk’¾Uøkkh Lkk{ ‘EM÷k{Lkøkh’ hk¾ðk{kt ykÔÞwt.
- ò{ MkíkkS yLku yfçkhLkk MkuLkkÃkrík r{Íko yÍeÍ fkufk ðå[u ÞwØ ÚkÞwt, íku Ëhr{ÞkLk sqLkkøkZ yLku ¾uhzeLkk þkMkfku îkhk ÃkûkÃk÷xku fhíkk
LkðkLkøkh ÞwØ nkhu Au yLku LkðkLkøkh {w½÷ Mkk{úkßÞ ytíkøkoík ykðe òÞ Au.ÃkkA¤Úke ò{ MkíkkSLku Mk¥kk ÃkkAe MkkUÃke Ëuðk{kt ykðu Au.
• rðrðÄ ò{ hksðeykuLkk MkwÄkhkðkËe Ãkøk÷kyku
- ò{ hý{÷S : îkhk ÷k¾kuxku fkuxku (¼wSÞku fkuXku)yLku þnuhLke ðå[u ÷k¾kuxk ík¤kð çktÄkÔÞwt.
- ò{ rð¼kS (1852-1903 þkMkLkfk¤) : íku{ýu ËeðkLke yLku VkusËkhe yËk÷íkku MÚkk5e.
- {nuMkw÷e «Úkk{kt Eòhk ÃkØrík LkkçkqË fhe.
- {ÞkorËík Mk¥kkðk¤e ò{Lkøkh BÞwrLkrMkÃk÷ fr{xeLke 1875{kt MÚkk5Lkk fhe.
- ò{ rð¼kS ÃkkuíkkLkk Lkk{ ÃkhÚke {wtçkE ÞwrLkðrMkoxe{kt ELkk{ Ëh ð»kuo yÃkkðíkk níkk.
- hksfkux{kt ò{xkðh çktÄkðÞku. íku{kt ½rzÞk¤ {wfkðe.
- íku{Lkk Ãkwºk fk¤w¼kLku ðkhMkk ÃkË ytíkøkoík rçkúxeþ Mkhfkh îkhk nxkðíkk íku{Lku ÃkkuíkkLkk ¼kÞkík MkzkuËhLkk ò÷{rMktnLkk Ãkwºk W{uËrMktnLku Ë¥kf ÷eÄk.
- íku{Lkwt hksfeÞ fkðkËkðkLku fkhýu {]íÞwt Úkíkk ò÷{rMktnLkk Ãkwºk SðýrMktnLkk Ãkwºk «rMkØ ò{ hýrsíkrMktnLku Ë¥kf ÷eÄk.
- yk{ ò{ hýSíkrMktnLku Ë¥kf ÷eÄk çkkË ò{ rð¼kSLku íÞkt Ãkwºk híLkLkku sL{ Úkíkkt su{Lkwt Lkk{ ò{ sMkðtíkrMktn níkwt íku{Lku ðkhMkËkh ònuh fÞko.
- «rMkØ ykÞwðuoË[kÞo ÍtzwS ¼è íku{Lkk hksðuË níkk. (Ítzw ykÞwoðuË ftÃkLkeLkk ykãÃkwhw»k)
ò{ sMkðtíkrMkn (1903-1906)
• íku{Lkk þkMkLkfk¤{kt LkðkLkøkh{kt hu÷ðuLkk «kht¼ ÚkÞku níkku.
• {nuMkw÷{kt ¼køk-çkxkE ÃkØríkLkk çkË÷u hkufz rð½kuxe ÃkØrík Ëk¾÷ fhðk{kt ykðe níke.
• 1902 LkðkLkøkh BÞwrLkrMk5kr÷xeLku MðrLk¼oh MktMÚkk íkhefu rðfMkkððk{kt ykðe.
• 1906{kt rLk:MktíkkLk {]íÞw Úkíkk ò{ hýrsíkrMktn økkËeðkhMk ònuh fhðk{kt ykÔÞk níkk.
ò{ hýrsýrMktnS
{wÏÞ MkwÄkhk - þkMkLkfk¤ 11-3-1907Úke 2-4-1933
• ò{Lkøkh þnuh su øktËw yLku rçkLk ykhkuøÞ«Ë þnuh økýkíkwt íkuLkwt LkðeLkefhý fhðk - rÃkíkk : SðýrMktn
- sL{ : 10 LkðuBçkh, 1972
{kxu rðrðÄ Mkktfzk hMíkkykuLku Ãknku¤k yLku zk{h îkhk çkLkkÔÞk yLku MkwtËh E{khíkkuLkwt
- sL{ MÚk¤ : MkzkuËh
rLk{koý fhkðeLku, MðåAíkk {kxuLkk ÞkuøÞ Ãkøk÷k ¼heLku þnuhLku MkwtËh yLku MðåA
- rþûký : «kÚkr{f rþûký hksfw{kh fku÷us{kt
çkLkkÔÞwt.
÷eÄwt. íÞkhçkkË #ø÷uLzLke fuBçkúes ÞwrLkðrMkoxeLke
• hMíkkykuLke çktLku çkksw MkwtËh ËwfkLkku yLku VqxÃkkÚk çktÄkðe.
xÙeLkexe fku÷us{kt rþûký ÷eÄwt níkwt.
• íku{Lku rð¼krð÷kMk, ò{rð÷kMk, «íkkÃkrð÷kMk, y{hrð÷kMk, {kLkrð÷k suðk
- íkuyku çkurhMxh yux ÷ku Lke zeøkúe {u¤ðe níke.
rðrðÄ Ãku÷uMk, rVÕxh nkWMk, Lkðwt Ãkuzkuf, EhrðLk nkurMÃkx÷, Mkku÷urhÞ{, LkrMkotøk
- íkuyku 1895-1904 Ëhr{ÞkLk #ø÷uLzLke xe{ {kxu
Mfq÷, r¢fux çktøk÷ku, fk[ nkWMk, yswçkk økÕMko nkEMfq÷, økhkMkeÞk çkkuzeOøk, MktMf]ík
r¢fux h{íkk níkk íkÚkk íku{Lkwt nw÷k{ýw Lkk{
ÃkkXþk¤k, ½Lk~Þk{ çkUf, hýSíkMkkøkh zu{, Mkw{uh õ÷çk, hu÷ðu MxuþLk, ‘r«LMk hýS’ níkwt.
ykýtËkçkkðk yk©{, ò{ hkð¤ yLku {kuLxuøÞwLkk çkkð÷kLkwt rLk{koý fhkÔÞwt níkwt. - íku{Lku ‘ykÄwrLkf ò{LkøkhLkk ½zðiÞk’ fnuðk{kt
ykðk rðrðÄ çkktÄfk{kuLkk fkhýu ò{Lkøkh ‘Mkkihk»xÙLkwt ÃkurhMk’ íkhefu yku¤¾kðk ykðu Au.
÷køÞwt.
ðneðx íktºk{kt MkwÄkhku
• E.Mk.1916 çkkË rËðkLk 5Ørík LkkçkwË fheLku Mku¢uxhe ÃkØrík y{÷{kt {wfe. íku{Lku fw÷ [kh Mku¢uxheyku rLkBÞk su {nuMkq÷, hksîkhe, nswh
fkÞko÷Þ yLku Mkk{kLÞ ðneðxLkk ¾kíkkyku Mkt¼k¤íkk níkk.
• E.Mk.1919{kt 57 MkÇÞkuLke Mkr{rík çkLkkðe suLkk MkÇÞkuLke rLk{ýqf hkò îkhk Úkíke níke. íku Mk÷knfkh Mkr{rík níke.
¾uzqík íkÚkk ¾uíkeLkk rðfkMk {kxuLkk Ãkøk÷k
• ¾uíke{kt ¼køk-çkxkE ÃkØríkLku çkË÷u hkufz {nuMkq÷ ÃkØrík Ëk¾÷ fhe.
• s{eLk Ãkh ¾uzqíkkuLkk n¬ {kLÞ hk¾ðk{kt ykÔÞk níkk.
• su ÃkkuíkkLke s{eLkLkwt nMíkktíkhý, çkrûkMk yLku ðu[ký fhe þfíkku níkku.
• ðuX«Úkk LkkçkqË fhðk{kt ykðe.
• 1916{kt ¾uzqíkkuLku rÄhký{kt hkník ykÃkðk {kxu ‘¾uzqík hkník Äkhku’ ÃkMkkh fheLku y{÷ fhðk{kt ykÔÞku níkku.
• rðrðÄ fwËhíke ykVíkkuLkk Mk{Þu ¾uzqíkkuLkk Ãkkf hûký {kxu Ëwfk¤ rð{k Vtz h[ðk{kt ykÔÞwt níkwt.
• íku{Lku hýSík Mkkøkh zu{Lkwt fk{ þY fhkÔÞwt níkwt.
rþûký yLku ykhkuøÞ ûkuºku MkwÄkhk

• E.Mk.1911 «kÚkr{f yLku 1916 {kæÞr{f rþûký {Vík fÞwO.
• xufrLkf÷ Wå[ yÇÞkMk {kxu rþ»Þð]r¥k ykÃkíkk níkk.
• ò{Lkøkh E.Mk.1933{kt EhðeLk nkurMÃkx÷ (su nk÷ S.S. nkurMÃkx÷-økwhw økkurðtËrMktn nkurMÃkx÷) íkhefu yku¤¾kÞ Au íku çktÄkðe níke.
• þuX økkuÃkk÷S ðk÷SLkk ËkLk{ktÚke ¾t¼k¤eÞk{kt {kU½eçkkE nkurMÃkx÷ MÚkÃkkE níke.
• ûkÞ, {÷urhÞk, [{ohkuøkLkk WÃk[kh {kxu E.Mk.1933{kt Mkku÷uhe5ºk çktÄkÔÞwt níkwt.
ytøkúus Mk¥kk MkkÚkuLkk MktçktÄku
• «Úk{ rðïÞwØ ð¾íku íkuyku òíku £kLMkLkk {kuh[u #ø÷uLz íkhV ÷zâk níkk.
• 1919Lkk {kuLxuøÞw [uBMkVkuzo MkwÄkhk ytíkøkoík hkòykuLkk «ríkrLkrÄ íkhefu [qtxðk{kt ykÔÞk níkk. íkuykuyu 1920, 1922, 1923Lke ÷eøk ykuV
LkuþLMkLke çkuXf{kt ¼køk ÷eÄku níkku.
• íkuykuyu 1930 yLku 1931 (Ãknu÷e yLku çkeS) økku¤{uS Ãkrh»kËku{kt rLk{tºký {¤íkk ¼køk ÷eÄku níkku.
• E.Mk.1932{kt hkòykuLkk {tz¤ (LkhuLÿ {tz¤){kt «{w¾ rLk{kÞk níkk.
«òfeÞ yMktíkku»k
• íkuyku {kuxk¼køku #ø÷uLz hnuíkk nkuðkÚke íku{Lkk rðhwØ «òrfÞ yMktíkku»k Vu÷kÞku níkku. yk{ Ãký rðrðÄ MkwÄkhk {kxu sYhe Lkkýk {kxu ykfhk
fhðuhk ÷kæÞk níkk.
• yk{ íku{Lkk fhðuhk rðhwØ ‘Mkkihk»xÙ’Lkk íktºke y{]ík÷k÷ þuX ykfhk «nkhku fÞko níkk.
• íku{Lkk þkMkLkfk¤ Ëhr{ÞkLk rðrðÄ ÷kufLkuíkk økkuf¤ËkMk nehS X¬h, {økLk÷k÷ ðkuhk, hk{÷k÷ økktÄe yLku ÷ðý«MkkË þkn {wÏÞ níkk.
suykuyu ¼khu fhðuhkLkku Wøkú rðhkuÄ fÞko níkku.
yLÞ çkkçkíkku
• íku{Lke ytøkík òøkeh ykÞ÷uoLz{kt níke.
• íku{Lke hkuS çktËh-ftz÷k-Vuhe çkkux MkrðoMk þY fhkðe níke.
• çkuze çktËhLkwt ykÄwrLkfefhý yLku íÞkhçkkË hu÷ðu MxuþLkÚke çkuze çktËh xÙk{Lke þYykík fhkðe níke.
• «rMkØ yk{eo [eV sLkh÷ hksuLÿrMktn íku{Lkk ¼ºkeò níkk.
• Lkunhw MkhfkhLkk LkkÞçk Mkthûký{tºke yLku íÞkhçkkË rn{k[÷ «ËuþLkk økðLkoh fuÃxLk rnt{íkrMktn Ãký íku{Lkk ¼ºkeò níkk.
• Ëw÷eÃk xÙkuVe suLkk Lkk{ ÃkhÚke h{kÞ Au íku Ëwr÷ÃkrMktn Ãký íku{Lkk s ¼ºkeò níkk.
• íku{Lkk yLÞ yuf ¼ºkeò ò{ rËøðesÞrMktn íku{Lkk Ë¥kf Ãkwºk yLku ðkhMkËkh ònuh fhðk{kt ykÔÞk níkk.
ò{ rËøðesÞrMktn - 1933-1948
• íkuyku îkhk çkeò rðïÞwØ Ëhr{ÞkLk Ãkku÷uLzLkk þhýkÚkeo çkk¤fkuLku ÃkkuíkkLkk ytøkík ¾[o{ktÚke çkk÷kAze {wfk{u ykþhku ykÃÞku níkku.
• íku{Lkku «kÚkr{f yÇÞkMk hksfw{kh fku÷us yLku íÞkhçkkË {k÷ðLko fku÷us{kt yÇÞkMk fÞkuo níkku.
• rMk¬kLkwt rMk{uLx fkh¾kLkw, ò{LkøkhLke rËøðesÞ ðq÷Lk r{÷, økw÷kçk fwtðhçkk ykÞwðuoË fku÷us yLku nkurMÃkx÷, ykÍkËe çkkË Mkku{LkkÚkLkk
{trËh rLk{koý{kt ËkLk, hýSíkMkkøkh zu{Lkwt fk{ Ãkqýo (1938) fhkÔÞwt níkwt.
• íkuyku ykÍkËe çkkË rLk»V¤ ò{ sqÚk ÞkusLkkLkk «ýuíkk Ãký níkk.
hksfkux hkßÞ
- MÚkkÃkf : rð¼kS òzuò E.Mk. 1620
ykS LkËeLkk fktXu hksfkuxLke MÚkkÃkLkk.
ò{ MkíkkS (ò{Lkøkh)
ò{ sþkS ò{ yòS
(LkðkLkøkh)
(òzuò ðtþ) rð¼kS
(hksfkuxLkku òzuò ðtþ- MÚkkÃkf)
{nuhk{ýS
MkknuçkS
fwt¼kS (økkUz÷ MÚkkÃkf)
(hksfkux ðtþ)
• hksfkux çkeò ðøkoLkwt hkßÞ níkwt.
• E.Mk.1720 hksfkuxLkk þkMkf {nuhk{ýS-2 {w½÷ Mk¥kk rðhwØ çktz Ãkkufkhíkk íku{Lku sqLkkøkZ VkusËkh {kMkw{¾kLk îkhk nhkðe yLku níÞk
çkkË hksfkuxLkwt Lkk{ ‘{kMkw{kçkkË’ hk¾ðk{kt ykÔÞwt níkwt.
• hksfkux þkMkf ÷k¾kShks yuf rðîkLk yLku frð níkk su{Lku ‘«ðeýMkkøkh’ Lkk{Lkku fkÔÞMktøkún ‘ðús¼k»kk{kt’ ÷ÏÞku Au.
• {nuhk{S-4Lkk Mk{Þ{kt hksfkux{kt 1838{kt økwshkíke þk¤k íÞkhçkkË ytøkúuS þk¤k yLku fLÞkþk¤kLke MÚkkÃkLkk fhðk{kt ykðe níke.
çkkðkShks (1862-1890)
• hksfkuxLkk þkMkf çkkðkShksLkk rËðkLk íkhefu økktÄeSLkk rÃkíkk ©e fh{[tË W¥k{[tË økktÄe níkk.
• 1876{kt fkh¼khe yLku Mk÷knfkh íkhefu «rMkØ Mk{ks MkwÄkhf fhMkLkËkMk {q¤SLku rLkBÞk níkk.
• hksfkuxLke hiÞíkLku ðneðxe Lkkufhe{kt hk¾ðkLke «Úkk y{÷e fhe níke.
• hksfkux{kt MkwÄhkELkku fkÞËku E.Mk.1869 5Mkkh fheLku hkßÞ íkhVÚke [kh MkÇÞ yLku «òLkk Ãkkt[ MkÇÞkuLke «ríkrLkrÄ Mk¼kLke h[Lkk fhe níke.
• íku{Lku hýSík rð÷kMk Ãku÷uMk, hktËhzk ík¤kð, Lkðe þkf {kfuox, Ãkhk çkòh çktÄkÔÞk níkk.
• E.Mk.1877 swøkkh yxfkððk yLku ÷kEMkLMk ðøkh Ãkþw-Ãkt¾eLkk rþfkh Ãkh «ríkçktÄ {kxuLkku fkÞËku çkLkkÔÞku níkku.
• 1867{kt 5whw»kku {kxu ntxh xÙurLktøk fku÷us íkÚkk 1885{kt †eyku {kxu çkkxoLk xÙuLkªøk fku÷usLke MÚkkÃkLkk fhðk{kt ykðe níke.
• E.Mk.1870 rðrðÄ Ëuþe hsðkzkLkk hksÃkwºkLkk rþûký {kxu fLko÷ rfxªøkLkk «ÞíLkÚke hksfw{kh fku÷usLke MÚkkÃkLkk fhðk{kt ykðe níke.
• íkuyku hksfw{kh fku÷usLkk «Úk{ çku[Lkk rðãkÚkeo níkk íkÚkk ÔÞðrMÚkík ytøkúuS rþûký {u¤ðLkkh «Úk{ þkMkf níkk.
• íku{Lkk þkMkLkfk¤ Ëhr{ÞkLk ‘fkrXÞkðkz nkEMfq÷’ íÞkhçkkËLkwt Lkk{ ykÕ£uz nkEMfw÷Lke MÚkkÃkLkk fhðk{kt ykðe níke. íkuLkwt WËT½kxLk
E.Mk.1875{kt fhðk{kt ykÔÞwt íkuLkku ¾[kuo sqLkkøkZLkk «rMkØ Lkðkçk {nkuççkík ¾kLk-2yu yk5u÷ níkku.
• fkuLkkux nku÷ (yhrðtË¼kE {ýeÞkh nku÷) {nkhkýe rðõxkurhÞkLkk Ãkwºk ykÚkoh (zâwf ykuV fkuLkkux)Lke hksfkux {w÷kfkíkLke ÞkËYÃku
çktÄkððk{kt ykÔÞku níkku.
÷k¾kShks (1890-1930)
ðneðxíktºk{kt MkwÄkhk • r5íkk : çkkðkShks
• sL{ : 1885 MkhÄkh
• hkßÞLkk yLkw¼ðe ÷kufku yLku y{÷ËkhkuLkku ÷k¼ ÷uðk {kxu Mxux fkWrLMk÷ MÚkkÃke
• rçkúrxþ ðneðx nuX¤ : 1890-1907
yLku {tºke{tz¤Lkk Äkuhýu þkMkLkLke þYykík fhe níke.
• Mðíktºk fkÞo¼kh : 1907-1930
• hkßÞ{kt y{÷ËkhkuLkk [ÞLk {kxu Ãkrhûkk ÃkØrík Ëk¾÷ fhe íkÚkk íkuLkk {kxu ÃkË
• rçkúrxþ þkMkLk Ëhr{ÞkLk ðneðxËkh íkhefu
«{kýu ÃkøkkhÄkuhý, ÃkuLþLk, økúuåÞqExe ytøkuLke òuøkðkE fhe níke.
{kuíke[tË íkw÷Mke níkk. íÞkhçkkË 1907
• 1923{kt «òLku ðneðxe íktºk{kt ¼køk ÷uíke fhðk {kxu [qtxkÞu÷k 90 MkÇÞkuLke
÷k¾kShks 5wÏíkðÞLkk Úkíkk íkuyku 1907{kt
«ò«ríkrLkrÄ Mk¼kLke MÚkkÃkLkk fhe níke. su{kt {rn÷kykuLku ðneðx íktºk{kt ¼køk ÷u
Ãkqýoík: Mk¥kk Ãkh ykÔÞk.
íku {kxu 2 çkuXfku yLkk{ík hk¾e níke. su{kt ¾uíke ûkuºk 22, {sqh rð¼køk-31, MkkÄw
• íku{Lku «kÚkr{f rþûký hksfw{kh fku÷us{kt ÷eÄwt
Mktík-2, ðuÃkkhe ðøko-9, f¤k fkiþÕÞ rð¼køk-1 íkÚkk yLÞ þnuhesLkku {kxu-25 yu{
níkwt. yk WÃkhktík íku{ýu ËnuhkËqLkLke ErBÃkrhÞ÷
fw÷ 90 MkexkuLke òuøkðkE níke.
fuzux fkuh (ICC){kt çku ð»koLke ÷~fhe xÙurLktøk
• yk{ Mkkihk»xÙ{kt «Úk{ [qtxýe ykÄkrhík «ò «ríkrLkrÄ Mk¼k níke. yk{ [qtxkÞu÷k
÷eÄu÷e níke.
MkÇÞkuLke Mk¼kLkk «Úk{ «{w¾ ÷e÷kÄh y{]ík÷k÷ {nuíkk níkk.
• íkuyku hkßÞhkunýLkk «Úk{ ð»kuo íkuyku #ø÷uLz
• yk rMkðkÞ yLÞ 6 Mk¼kyku MÚkk5e níke su Lke[u {wsçk Au.
«ðkMku økÞk níkk íÞkhu hkßÞLkku MktÃkqýo fkÞo¼kh
1. 1925- yr¾÷ Ä{o Mk¼k
MkV¤íkkÃkqðof nhSðLk ¼ðkLk¼kE fkuxfu
2. 1926 - {sqh {nk{tz¤
[÷kÔÞku níkku. su{Lkk Lkk{ ÃkhÚke hksfkux{kt
3. 1926 - ðuÃkkhe {nk{tz¤
yu[.çke. fkuxf fku÷us Au.
4. 1928 - ¾uzqík {nkMk¼k
• yk{ ÷k¾kShksLku hksfkux hkßÞLkk
5. 1928 - f÷k fkiþÕÞ {tz¤
ykÄwrLkfefhýLkk ½zðiÞk, hiÞíkhksLkk
6. 1923 - ÄkhkMk¼k
ÓËÞhks, «ò yrM{íkkLkk ÃkÞtøkçkh fnuðk{kt
• yk WÃkhktík hkßÞLke ºký BÞwrLkrMkÃkkr÷xe hksfkux, fwðkzðk yLku MkhÄkhLkku ðneðx
ykðu Au.
1927{kt «òLku MkkUÃÞku níkku.
• yk{ 1925 5t[kÞíke hksLkku fkÞËku ½zeLku økúk{ Ãkt[kÞíkLke MÚkkÃkLkk fhe níke.
ykrÚkof MkwÄkhku
• hkßÞ{kt ¾uíke {kxu Lkðk fwðk økk¤ðk {kxu íkÚkk Mk{khfk{ {kxu hkßÞ íkhVÚke MknkÞ fhðk{kt ykðíke níke.
• ði¿kkrLkf Zçku f]r»k rðfkMk {kxu f]r»k ¾kíkwt ¾ku÷ðk{kt ykÔÞwt níkwt.
• íku{Lku f]r»k «Þkuøkþk¤k, {kuzu÷ Vk{oLke MÚkkÃkLkk fhe níke.
• hkßÞ{kt rþûký{kt Äkuhý-3 Úke 5{kt ¾uíke yuf rð»kÞ íkhefu Ëk¾÷ fÞkuo íkÚkk ¾uzqíkkuLkk MktíkkLk {kxu {Vík rþûký yLku ÃkwMíkfku íkÚkk hkºke
þk¤kLke þYykík fhkðe níke.
• íku{Lku 1910{kt økkiðÄLke {LkkE Vh{kðe níke. íku WÃkhktík Zkuh WAuh fuLÿ yLku {h½k WAuh fuLÿLke þYykík Ãkuzf hkuz Ãkh fhe níke.
• ¾uzqíkkuLku fhs{kt hkník {kxu 10% fhs {kV fÞwo íkÚkk Vz[k Mkr{ríkLke h[Lkk fhe níke.
• íku{Lku ðktfðz, zwtøkhÃkwh, Lkðw fw[eÃkkËz íkÚkk rnhkMkh Lkk{Lkk Lkðk [kh økk{ ðMkkÔÞk níkk.
• íku{s W½z rð½kuxe «Úkk LkkçkwË fheLku yuf Mkh¾e ¼køkçkxkE ÃkØrík Ëk¾÷ fhe níke.
• ¾uzqíkkuLku þknwfkhkuLkk Ãktò{ktÚke çk[kððk ¾uzqík çkuLf MÚkkÃkðk{kt ykðe níke.

• íku{Lku 1910 hksfkux Mxux çkUf (su ÃkkA¤Úke Mkkihk»xÙ økúkr{ý çkUf{kt rð÷Þ Ãkk{e) 1911- fk5z r{÷, 1915- f]r»k çkuLf, 1924-hksfkux{kt
Ãkkðh nkWMkLke MÚkkÃkLkk fhe íkÚkk rðs¤eLke Mkøkðz ykÃke níke.
• hksfkuxLkk {æÞ¼køk{kt Ãkwºk Ä{uoLÿrMktnSLkk Lkk{ ÃkhÚke Ä{uoLÿrMktnS fkÃkz çkòh çktÄkðe níke. su nk÷{kt Ä{uoLÿ hkuz {kfuox íkhefu yku¤¾kÞ Au.
MkktMf]ríkf
• 1914- Akufheyku {kxu ytøkúuS þk¤k íkÚkk ÄtÄkËkhe rþûký {kxu fku{Mko õ÷kMk, hkºke þk¤kLke þYykík fhkðe níke.
• ykhkuøÞ ûkuºkLkku MkwÄkhk {kxu MkuLx òuLMk yuBçÞw÷LMk MkkuMkkÞxeLke MÚkkÃkLkk fhe níke.
• ÷~fhe íkk÷e{ {kxu ‘økkuçk÷Mk’ íkk÷e{ ðøko þY fÞko níkku.
• E.Mk.1921{kt çkk¤fkuLkk þkherhf {kLkrMkf rðfkMk {kxu MfkWrxtøkLkk ðøkkuo VhrsÞkík fÞko níkk.
• E.Mk.1924 hðeLÿLkkÚk xkøkkuh hksfkux{kt rðï¼khíke yÚkðk þktrík rLkfuíkLk MktMÚkk {kxu Vtz ÷uðk {kxu ykÔÞk níkk.
• çkk¤fkuLke íktËwhMíke ò¤ððk þk¤k{kt zkuõxhe íkÃkkMk rLkÞr{ík fhkððk{kt ykðíke níke.
• Mkkihk»xÙ{kt Mkki«Úk{ {rn÷k ÷kEçkúuhe þY fhðk{kt ykðe níke.
• E.Mk.1929{kt hkßÞLkk rþûkfkuLkwt Mkt{u÷Lk çkku÷kÔÞwt níkwt.
• hkßÞ{kt Y.35 MkwÄeLkku 5økkh {u¤ðíkk f{o[kheLkk MktíkkLkku {kxu {Vík{kt ytøkúuS rþûkýLke þYykík fhkðe níke.
• íku{Lkk {k{kLkk rËfheLkk ÷øLk «rMkØ fk~{ehLkk hkò nherMktn MkkÚku Úkíkk íku{Lke ÞkË{kt E.Mk.1919{kt nherMktnLke yuÚk÷urxf MÃkkuxTMko ÞkusLkk
þY fhe níke.
ðknLk ÔÞðnkh yLku MktËuþkÔÞðnkh MkkÄLkkuLku ÷økíkk MkwÄkhk
• 1892 suík÷Mkh-hksfkux ðå[u hu÷ðu ÷kELk Lkk¾e suLkku fw÷ ¾[kuo Y.16 ÷k¾ ÚkÞku. su{kt 6-6 ÷k¾ Y. økkutz÷-sqLkkøkZ íkÚkk 2-2 ÷k¾ Y.
hksfkux yLku suíkÃkwh hkßÞu hkuõÞk níkk.
• hksfkux-ykxfkux ðå[u ykðkøk{Lk {kxu çkMk Mkuðk þY fhe níke.
• 1925{kt hkßÞ{kt rðrðÄ 5kuMxykuVeMk yLku xur÷VkuLk MkuðkLke þYykík fhðk{kt ykðe níke.
• hksfkux-[e¼zk ðå[u ðkÞh÷uMk xur÷VkuLk Mkuðk íkÚkk íkkh MkuðkLke þYykík fhðk{kt ykðe níke.
ytøkúus Mk¥kk MkkÚkuLkk MktçktÄku
• ¼khíkLkk ðkEMkhkuÞ ÷kuzo fÍoLk E.Mk.1900 hksfkux{kt Ãknu÷eðkh ykÔÞk níkk íkÚkk íku Ëhr{ÞkLk AÃÃkrLkÞk Ëwfk¤ (E.Mk.1900 íkÚkk rð¢{
Mktðtík 1956)Lke hkník ytøkuLkk fkÞoLkwt rLkrhûký fwðkzðk{kt fÞwO níkwt.
• 1922-23{kt Mkkihk»xÙ hkòykuLkwt LkhuLÿ {tz¤ MÚkkÃkðkLkku rLk»V¤ «ÞkMk fÞkuo níkku.
÷kufþkneLkk Mk{ÚkoLk{kt MkwÄkhk yLku «ÞíLkku
• E.Mk.1920 LkSðk Ëhu hk»xÙeÞ þk¤k MÚkkÃkðk {kxuLke s{eLk ykÃke níke.
• E.Mk.1921 fkXeÞkðkz hksfeÞ Ãkrh»kËLkwt «Úk{ yrÄðuþLk hksfkux{kt ¼hðkLke ÃkhðkLkøke ykÃke níke. yk Ëhr{ÞkLk su.çke.f]Ãk÷kýeLkk
«{w¾ ÃkËu Mkkihk»xÙ rðãkÚkeo Ãkrh»kË Ãký hksfkux{kt {¤e níke.
• E.Mk.1929 sðknh÷k÷ LkunYLkk yæÞûkMÚkkLku Mkkihk»xÙ Þwðf Ãkrh»kËLke Mk¼k ¼hkE níke.
• 1925{kt ¼kðLkøkh{kt fkXeÞkðkz hksfeÞ Ãkrh»kËLkk ºkeò yrÄðuþLk{kt økktÄeSLkk nMíku {kLkÃkºk ykÃkðk{kt ykÔÞwt níktw.
• 1925 økktÄeSyu hksfkuxLke {w÷kfkík ÷eÄe níke.
• 1930{kt íku{Lkk yðMkkLk çkkË «òyu íku{Lke ÞkË{kt ‘÷k¾kShks M{khf {trËh’ ßÞkt íku{Lkwt çkkð÷wt {qfðk{kt ykÔÞwt níkwt su nk÷ rºkfkuý
çkkøk ÃkkMku Au íkuLku ‘çkkÃkwLkk çkkð÷k’ íkhefu yku¤¾kÞ Au. íku {trËh{kt nk÷ ÷k¾kShks ÷kEçkúuhe Au.
Ä{uoLÿrMktnS (1930-1940)
• íkuyku íku{Lkk rÃkíkk ÷k¾kShksLkk {]íÞw ÃkAe hksfkuxLke økkËe Ãkh rçkhks{kLk ÚkÞk íkÚkk íku{Lkku rÃkíkkLkku þkMkLkfk¤ sux÷ku Wíf]ü, Wßsð¤
níkku íkux÷ku s íku{Lkku þkMkLkfk¤ rððkËkMÃkË níkku.
• íkuyku yLku íku{Lkk ËeðkLk ðehkðk¤k îkhk yríkþÞ rçkLksYhe ¾[koyku fheLku hkßÞ Ãkh rðrðÄ yMkÌk fhðuhk LkkÏÞk níkk.
• E.Mk.1937 r{÷ {sqh {tz¤u nzíkk¤ Ãkkze níke.
• íku{Lkk þkMkLkfk¤ Ëhr{ÞkLk E.Mk.1938{kt hksfkux MkíÞkøkún ÚkÞku níkku.
• íku{Lkk îkhk 1936-37{kt Ä{uoLÿrMktnS fku÷us þY fhðk{kt ykðe níke
• E.Mk.1885{kt ¼kðLkøkh{kt þk{¤ËkMk fku÷us yLku 1897 sqLkkøkZ{kt çknkWÆeLk fku÷us çkkË ºkeS Ä{uoLÿrMktnS fku÷us ¾ku÷ðk{kt ykðe níke.
«ãw{LkrMktnS (1940-1948)
• íkuyku hksfkuxLkk ytrík{ þkMkf níkk íkÚkk Ä{uoLÿrMktnSLkk LkkLkk ¼kE níkk.
• íku{Lkk þkMkLk Ëhr{ÞkLk 1942{kt rntË Akuzku yktËku÷Lk ytíkøkoík rðrðÄ Mkh½Mkku-rÃkfurxtøk fhðk{kt ykÔÞwt níkwt íkÚkk WAtøk¼kE Zuçkh yLku
çk¤ðtíkhkÞ {nuíkkLke ðZðký hu÷ðu MxuþLkuÚke ÄhÃkfz fhe hksfkux su÷{kt hk¾ðk{kt ykÔÞk níkk.
økkUz÷
MÚkkÃkLkk : 1658 MÚkk5f : ¼k fwt¼kS òzuò
¼økðíkrMktnS
• þkMkLkfk¤ -1884-1944
• sL{ : 1865
• sL{ MÚk¤ : ÄkuhkS
• rÃkíkk : Mktøkúk{S -2
• 1883{kt MktÞwõík þkMkf íkhefu íkÚkk E.Mk.1884Úke MktÃkqýo Mk¥kk {¤e níke.
• íku{Lkk þkMkLkfk¤ Ëhr{ÞkLk økkUz÷ çkeò ðøko{ktÚke «Úk{ðøkoLkwt hkßÞ çkLÞwt níkwt.
• yÇÞkMk : hksfw{kh fku÷us
• 1885 : {wtçkE ÞwrLkðrMkoxeLkk Vu÷ku níkk.
• 1887 : yuzeLkçkhku ÞwrLkðrMkoxe yu÷.yu÷.ze. {kLkËT rzøkúe ykÃke níke.
• 1890 : M.R.C.P.E íkÚkk M.B.CMLke {kLkËT rzøkúe
• 1892 : Oxford University D.C.L (zkìõxh ykuV rMkrð÷ ÷kuÍ)Lke {kLkË rzøkúe
• 1883 : Þwhku5 «ðkMk fÞkuo níkku. yk Ëhr{ÞkLk «ðkMkLke hkusçkhkusLke zkÞhe ‘The Journy of a visit to England’ ytøkúuS ¼k»kk{kt ÷¾e níke.
• 1895 : yuzeLkçkhku ÞwrLkðrMkoxe îkhk yu{.ze. (zkìõxhux ykuV {urzMkeLk)Lke rzøkúe ykÃke níke su Ëhr{ÞkLk {nkþkuÄ rLkçktÄ ‘yu rnMxÙe ykuV
ykÞoLk {urzf÷ MkkÞLMkeÍ’ hsq fÞkuo níkku.
• 1894 : fku÷fkíkk{kt ErLzÞLk {uzef÷ fkUøkúuMkLkk yrÄðuþLk{kt yuzeLkçkhku ÞwrLkðrMkoxeLkk «ríkrLkrÄ íkhefu nksh hÌkk níkk.
• 1895 : 5qLkkLke VøÞwoMkLk fku÷usLku ËkLk ykÃku÷wt íkÚkk økkUz÷ hkßÞLkk 10 rðãkÚkeo ðøkh Veyu ¼ýe þfu íkuðe òuøkðkE níke.
• 1896 : hrþÞkLke hksÄkLke {kuMfku{kt Íkh rLkfku÷Mk-2Lkk hkßÞkr¼»kuf{kt ¼køk ÷uðk økÞk níkk.
• íkuyku yufË{ MkkËw SðLk Sðíkk níkk íkÚkk ÃkkuíkkLku hkßÞLkk xÙMxe økýkðíkk níkk.
ðneðx íktºk
• íku{Lkk hkßÞLke {wÏÞ ðMkíke økúkBÞ ðMkðkx fhíke nkuðkÚke økúk{ MkwÄkhýk fheLku Wíf]ü WËknhý ykÃÞwt níkwt.
• hkßÞ{kt LÞkÞíktºk{kt rËðkLke íkÚkk VkusËkhe yËk÷íkkuLke MÚkkÃkLkk fhe níke.
• ðneðx íktºk{kt íkw{khþkne Lk níke íkÚkk hkßÞLkk Lkkufhku {kxu Ãkøkkh Äkuhý, çkZíke, ÃkuLþLk, rLk{ýqf yLku økúuåÞqxe ytøkuLkk rLkÞ{ku ½zðk{kt
ykÔÞk níkk.
• íkuyku yuf{kºk þkMkf níkk su{Lku 50 sux÷k fh LkkçkqË fÞko níkk su{fu 1909{kt fMx{ zâqxe LkkçkqËe fhe níke.
• økkUz÷{kt LkøkhÃkkr÷fk MÚkkÃke MðþkMkLkLke MktMÚkkLkku «kht¼ fÞkuo níkku.
ykrÚkof MkwÄkhk
• íku{ýu fkÞ{e {nuMkq÷ ÃkØrík ¾uzqíkku {kxu Ëk¾÷ fhe níke.
• Eòhk ÃkØr¥k LkkçkwË fheLku ðkr»kof hkufz {nuMkq÷ W½hkððkLke «Úkk þY fhe níke.
• ¾uzqíkkuLku s{eLk {kr÷fe n¬ ykÃkðk{kt ykÔÞk níkk.
• økkUz÷ yLku ÃkkLku÷e{kt {kuxk ík¤kð çkktÄe íku{ktÚke rMkt[kELke ÔÞðMÚkk fhðk{kt ykðe níke.
• E.Mk.1900 AÃÃkLkeÞk Ëwfk¤ ð¾íku ¾uzqíkkuLku {nuMkq÷Lkk 25% {kV fÞko níkk, ½kMk fh LkkçkwË fÞkuo níkku.
• 1934{kt rçknkh{kt ¼qft5 ykÔÞku níkku íÞkhu íÞk Ãký íku{ýu MknkÞ fhu÷e níke.
• økkUz÷Lke «òLku ÃkeðkLkwt íkÚkk rMkt[kE {kxu ‘ðuhe ík¤kð’ çktÄkððk{kt ykÔÞwt níkwt íkÚkk íku{kt rVÕxh Ã÷kLx çkLkkððk{kt ykÔÞku níkku.
• frð LnkLkk÷k÷u ¾uzqík Mkt{u÷Lk{kt ¼økðíkrMktn ytøku rxÃÃkýe fhu÷e fu ‘çkeò hkßÞku õÞku Lkðku fh Lkk¾ðku íkuLkku rð[kh fhu Au, ßÞkhu økkUz÷
Lkhuþ õÞku fh fkZðku íkuLkku rð[kh fhíkk hnu Au.’
• økkUz÷{kt ÄkuhkS yLku WÃk÷uxk{kt ðes¤eLkk íkkh ¼qøk¼o{kt Lkk¾ðk{kt ykðíkk níkk.
• økkUz÷ hkßÞLkk {wze{ktÚke íkkÃíkeðu÷e, {wtçkELke xÙk{ ðu - Mkwhík-¼wMkkð¤ hu÷ðu yLku Mkkihk»xÙLkk yLÞ hkßÞ{kt hu÷ðu ÷kELk{kt støke hkufký
fhðk{kt ykÔÞwt níkwt. yk{ íku{ktÚke Úkíke ykðf îkhk hkßÞ{kt fh ½xkzðk WÃkÞkuøke Úkíke níke.
ykðkøk{Lk yLku MktËuþk ÔÞðnkhLkk MkkÄLkku

• økkUz÷, ÄkuhkS, WÃk÷uxk íkÚkk hkßÞLkk Ëhuf {kuxk økk{{kt Ãkkfk hMíkk çktÄkÔÞk níkk.
• ‘xkEBMk ykuV ErLzÞk’ økkUz÷Lkk hMíkkLkk ð¾ký fhðk{kt ykðíkk níkk.
• Mkki«Úk{ Mkkihk»xÙ{kt ÄkuhkS{kt xÙk{Lke þYykík fhðk{kt ykðe níke.
• E.Mk.1924 Mkkihk»xÙ{kt Mkki«Úk{ ðes¤e økkUz÷{kt ykðe níke.
• íkuyku hkßÞLkk hMíkkykuLku Ãkw÷ çkktÄLkkh fkuLxÙkõxh ÃkkMku ðeMk ðhMkLkwt çkknUÄheÃkºkf ÷¾kðíkk níkk íkÚkk hMíkkLke çktLku çkksw AxkËkh ð]ûkku
hkuÃkðk{kt ykðíkk níkk.
• Ëhuf {kuxk økk{{kt xur÷VkuLkLke MkwrðÄk ykÃkðk{kt ykðe níke.
• hksfkux yLku ÃkkuhçktËhLkwt hu÷ðu MxuþLk økkUz÷Lke {kr÷feLkwt níkwt.
• E.Mk.1880 ðZðký-¼kðLkøkh hu÷ðu ÷kELk Mkkihk»xÙLke «Úk{ hu÷ðu ÷kELk níke íkuLke s MkkÚku y{wf {rnLkk çkkË Äku¤k-ZMkk-ÄkuhkS ÷kELk
þY fhðk{kt ykðe níke.
• yLÞ hkßÞkuLke hu÷ðu ÷kELk{kt Ãký økkUz÷Lke ¼køkeËkheðk¤w hkufký fhðk{kt ykðíkwt níkwt.
rþûký
• Mkkihk»xÙLkk çkÄk hksðeyku{kt MkkiÚke ðÄw rzøkúe Ähkðíkk rþrûkík hksðe níkk.
• E.Mk.1919 ¼khík{kt økkUz÷ hkßÞ Mkki«Úk{ fLÞk fu¤ðýe VhrsÞkík yLku {Vík þY fhðk{kt ykðe níke.
• íku{Lkk þkMkLkfk¤ Ëhr{ÞkLk økkUz÷ hkßÞLkk 175 økk{{ktÚke 172 økk{{kt «kÚkr{f þk¤kyku níke. òu çkk¤f þk¤yu fkhý ðøkh økuhnksh
hnu íkku íkuLkk {kíkkrÃkíkkLku yuf YrÃkÞkLkku Ëtz Ëuðku Ãkzíkku íkuðku rLkÞ{ hkÏÞku níkku.
økwshkík{kt Mkki«Úk{
• rþûkfkuLke íkk÷e{ {kxu økkUz÷{kt yæÞkÃkLk {trËh þY fhðk{kt ykÔÞwt níkwt.
• «kÚkr{f þk¤k : MkÞkShkð-3 : ðzkuËhk
• MktMf]íkLkk rðfkMk {kxu MktMf]ík ÃkkXþk¤k þY fhe níke.
• fLÞk fu¤ðýe : ¼økðíkrMktn : økkUz÷
• 1901-02{kt r[ºkfk{Lkk rðfkMk {kxu ykxo Mfq÷ þY fhðk{kt ykðe níke.
• ÃkwLkkLke VøÞwoMkLk fku÷us,ykuõMkVzo ErLMxxâqx, çkLkkhMk rntËw fku÷us, ÷tzLkLke ErLzÞLk ErLMxxâqxLku ËkLk ykÃkðk{kt ykðíkwt níkwt.
• xkxk heMk[o ErLMxxâqxLke MÚkkÃkLkk økkUz÷{kt fhðk{kt ykðu íkku íkuLkk {kxu s{eLk yLku Ëh ð»kuo yLkwËkLk íkkífk÷ef 5 ÷k¾Lkwt ËkLk yk5ðkLke
ykuVh fhðk{kt ykðe níke.
• ¼økðËTøkku{tz¤ økwshkíke ¼k»kkLkku þçËfku»k su{kt 2,81,379 þçËku Au su [tËw÷k÷ çku[hËkMk 5xu÷Lke MknkÞÚke çkLkkððk{kt ykÔÞku níkku.
• E.Mk.1903{kt Mkkihk»xÙ{kt Mkki«Úk{ {kU½eçkk økÕMko nkEMfq÷ MÚkÃkkE níke.
ykhkuøÞ ûkuºk
• E.Mk.1885{kt ¼khík¼h{kt Mkki«Úk{ nhíkw-Vhíkwt Ëðk¾kLkwt ¾ku÷Lkkh níkk.
• økkUz÷{kt ykÞwðuoËLkku rzÃ÷ku{kLkku fkuMko þY fhkÔÞku níkku.
• «rMkØ [hýríkÚko {nkhks WVo Sðhk{ fk¤eËkMk ÔÞkMkLku E.Mk.1916 hksðiã íkhefu rLkBÞk níkk. su{Lku 1946 økkUz÷{kt ¼qðLkuïhe ÃkeXLke
MÚkkÃkLkk fhe níke.
Lkiríkf
• íku{Lkk hkßÞ{kt MktÃkqýo ËkYçktÄeLkku fkÞËku níkku.
• ËkYLke ÷ík Ähkðíkk Þwðhks ¼kushksSLku økkUz÷{ktÚke nËÃkkh fÞko níkk.
• hkßÞLke ytËh yrVýLkk ÔÞMkLke Lkkufhku Ãkh «ríkçktÄ, ÃkzËk «Úkk, ËqÄÃkeíke rhðks yLku çkk¤ níÞk suðk fwrhðkòuLkku Lkkþ fÞkuo níkku.
• ðkEMkhkuÞ rðr÷tøxLku yufðkh fnu÷wt fu økkUz÷ hkßÞ yuðwt Au fu y{Lku økkUz÷ hkßÞLkk Lkkøkrhf íkhefu hnuðkLkwt {Lk ÚkkÞ Au.
• íku{Lkk çkkð÷k økkUz÷, WÃk÷uxk yLku ÄkuhkS{kt {qfðk{kt ykÔÞk níkk suLkwt WËT½kxLk {nkhks MkÞkShkð økkÞfðkzu fÞwO níkwt.
• hðeLÿLkkÚk xkøkkuhLku økkUz÷ hkßÞ ykÔÞk íÞkhu rðï¼khíke yÚkðk þktrík rLkfuíkLkLku Vk¤ku Lk ykÃÞku Ãkhtíkw ÃkkA¤Úke YçkY sELku Vk¤ku
ykÃÞku níkku.
• økktÄeSLku Ë. ykr£fk{kt MkíÞkøkún {kxu Vk¤ku ykÃÞku níkku. yk{ økktÄeS ¼khík Ãkhík Vhíkk 27-1-1915 økkutz÷Lke {w÷kfkík ÷eÄe níke.
• yk{ ¼økðíkrMktnu økktÄeSLku yuf ¼kusLk Mk{kht¼{kt ‘{nkí{k’Lke WÃkkrÄ ykÃkðkLkku WÕ÷u¾ Au.
• Ãkhtíkw ¼økðíkrMktn hk»xÙeÞ [¤ð¤Lkk rðhkuÄe níkk.
• Vq÷Akçk íkÚkk [uík {AtËh{kt hk»xÙeÞ [¤ð¤Lkk rðhkuÄe Lkerík ytøkuLkk xefkí{f ÷u¾ku AÃkkíkk níkk.
• økktÄeLkk þk{¤ËkMk fku÷usLkk r{ºk «kýþtfh ¼ðkLkeþtfh òu»ke íku{Lkk rËðkLk níkk.
¼kushks (1944-1948)
• íku{Lku #ø÷uLzLke yuxLko yLku ykuõMkVzo ÞwrLkðrMkoxe{ktÚke rþûký ÷eÄwt níkwt.
• íku{Lku yLkksLkwt ¼kð rLkÞ{Lk, MkMíkk yLku {Vík Ëhu økheçkLku yLkks, ¾uzqíkkuLku 1/4 {nuMkq÷ {kVe suðk «ò fÕÞkýLkk fkÞkuo fÞko níkk.
{kuhçke hkßÞ
• {åAw LkËeLkk fktXu ðMku÷wt Au.
• yLÞ Lkk{ : {kuhæðsÃkwhe, {ÞwhæðsÃkwhe, ¼eB{kuh.
• {wÍ^Vhþkn-3Lku {w½÷kuuLku MkkUÃkðkLkk çkË÷k{kt fåALkk hkð ¼kh{÷SLku {kuhçke çkrûkMk íkhefu ykÃkðk{kt ykÔÞwt níkwt.
• MÚkkÃkf : fktÞkS òzuò (fåALke òzuò þk¾k)
• MÚkkÃkLkk : E.Mk.1698
hðkuS - 2 (1846-1870)
• {kuhçke hkßÞ{kt Mkki«Úk{ VkusËkhe íkÚkk rËðkLke yËk÷íkku MÚkkÃke níke.
ðk½S çkeò (1870-1922)

• íkuyku hksfw{kh fku÷usLke «Úk{ çku[Lkk rðãkÚkeo níkk.
• {kuhçkeLkk ykÄwrLkfefhýLkwt çkes hðkS-2yu ðkÔÞk, íkuLku LkðÃkrÕ÷ík fhðkLkwt fk{ ðk½S-2yu fÞwO yLku íkuLku 5qýo fûkkyu ÷¾ÄehSLkk
Mk{Þ{kt ÃknkUåÞwt níkwt.
• íku{Lku ykÄwrLkf {kuhçkeLkk rLk{koíkk fnuðk{kt ykðu Au.
• ¼khíkLkk økw÷kçke þnuh sÞÃkwh suðk çkktÄfk{Lku yLkwMkheLku {kuhçkeLke çkòh çkLLku çkkswLkk çkktÄfk{ çkLkkððk{ktt ykÔÞk níkk.
• {åAw LkËe Ãkh Ãkw÷ çkLkkÔÞku suLkwt Lkk{ ‘fiMkh yu rntË Ãkw÷’ hk¾ðk{kt ykÔÞwt Ãkhtíkw íkuLkk Auzu ÞwhkuÃk{kt çkLkkðu÷k fktMkkLkk yk¾÷kLkk Ãkqík¤k
{qfkÔÞk su ËqhÚke òuíkk Ãkkzk suðk Ëu¾kíkk MÚkkrLkf ÷kufku ‘ÃkkzkÃkw÷’ fnu Au.
• {w½÷ Mk{úkx þknsnktyu r«Þ ÃkíLke {w{íkkÍLke ÞkË{kt íkks{n÷ çktÄkÔÞku íku{ ðk½S-2yu íku{Lkk nswhe økkufw¤¼kE ¾ðkMkLke 5wºke yLku
ÃkkuíkkLkk r«Þík{k yuðe MðYÃkðkLk {rýçkkLke ÞkË{kt ‘{rý{trËh’ Lkk{Lkku ¼ÔÞ {nu÷ çktÄkððkLkwt þY fÞwO níkwt suLkwt fkÞo Ãkqýo íku{Lkk Ãkwºk
÷½ÄehrMktnSyu fÞwO níkwt. yk{ yk fkÞoLku fkhýu ðk½S-2Lku ‘Mkkihk»xÙLkk þknsnkt’ fnuðk{kt ykðu Au.
• {åAw LkËeLkk yuf rfLkkhu ËhçkkhøkZ yLku çkeò Auzu Lkshçkkøk Ãku÷uMk ßÞkt {ýeçkk hnuíkk. çktLkuLku òuzíkk Íw÷íkku Ãkw÷ çkLkkÔÞku níkku. suLke
«uhýk Ex÷e «ðkMk Ëhr{ÞkLk òuÞu÷ku Íw÷íkk Ãkw÷ ÃkhÚke {¤e níke.
• ÃkurhMk «ðkMk Ëhr{ÞkLk òuÞu÷k yuVe÷ xkðhLke «ríkf]rík Mk{kLk {kuhçke çkòhLkku {wÏÞ Ëhðkòu çktÄkÔÞku suLku ðqz nkWMk økux fnuíkk suLku
nk÷{kt økúeLk [kuf xkðh fnuðk{kt ykðu Au.
• Mkkihk»xÙ{kt Mkki«Úk{ {kuhçkeLku MÚkkLk yÃkkðLkkh fkÞkuo
- «Úk{ rð{kLk ðk½S ÷kÔÞk níkk.
- «Úk{ Vkuzo {kuxhfkh íku{ýu ¾heËe níke.
- E.Mk.1880-81 E÷uõxÙef ÷kEx yLku xur÷VkuLkLke ÔÞðMÚkk fhe níke.
- Mkkihk»xÙ{kt Mkki«Úk{ Mxe{«uMk (AkÃk¾kLkwt) þY fhe rþûkýLkk «[kh{kt «kuíMkknLk ykÃÞwt níkwt.
- økwshkíkLke «Úk{ Lkkxf ftÃkLke ‘ykÞo MkwçkkuÄ Lkkxf {tz¤e’ E.Mk.1878{kt {kuhçkeLkk {w¤S ykþkhk{ ykuÍk yLku ðk½S ykþkhk{
ykuÍkyu MÚkkÃke níke.
• ðk÷k Lkk{kuhe Lkk{Lkk çknkhðxeÞkLkku ytík fÞkuo níkku.
• ¾uzqík {kxu Éý MknkÞ fhðk ¾uzqík çkuLfLke MÚkkÃkLkk fhe níke. ‘
÷¾ÄehS (1922-1948)
• E.Mk.1942 çkLkkhMk rntËw ÞwrLkðrMkoxeyu íku{Lku zkìõxh ykuV ÷kuÍLke {kLkËT rzøkúe yuLkkÞík fhe níke íkÚkk çkLkkhMk rntËw ÞwrLkðrMkoxe{kt {kuhçke
nkuMxu÷ Lkk{Lkwt rçkrÕztøk Au (íkÚkk ÷etçkze) nkuMxu÷ Lkk{Lkwt rçkrÕztøk.
• ðuÃkkheykuLku {kVfMkh ÔÞksu ðuÃkkh {kxu Éý {¤e hnu íku {kxu ‘{kuhçke {foLxkE÷ çkUf’ MÚkkÃke níke.
• E.Mk.1928 {nuLÿrMktnS Mkwøkh Vuõxhe yLku MkkuÕx ðfoMkLke MÚkkÃkLkk fhe níke.
• ðuÃkkh rðfkMk {kxu Lkð ÷k¾Lkk ¾[uo Lkð÷¾e çktËh çktÄkÔÞwt níkwt.
• E.Mk.1923 «kÚkr{f íkÚkk {kæÞr{f rþûký {Vík fÞwO níkwt.
• E.Mk.1938 f÷k¼ðLk yÚkðk xufLkef÷ ELMxexâqx MÚkkÃkðk{kt {n¥ðLkku Vk¤ku Au su ÃkkA¤Úke ÷¾ÄehrMktn yurLsrLkÞrhtøk fku÷us çkLke Au.
íku Mkkihk»xÙLke «Úk{ yurLsrLkÞrhtøk fku÷us Au.
• {kuhçke{kt Mkkihk»xÙ{kt Mkki«Úk{ rMk{uLxLkk hMíkk çktÄkÔÞk níkk.
• E.Mk.1935 {kuhçke{kt ‘÷kuEzøkux’ yÚkðk ‘Lkøkhøkux’ yÚkðk ‘Lkunhw økux’ çktÄkÔÞku níkku.
• E.Mk.1928{kt økktÄeS, fMíkwhçkk, MkhËkh Ãkxu÷, {nkËuð¼kE ËuMkkE yLku r{Mk M÷uzu (r{hkçknuLk) {kuhçkeLke {w÷kfkík ÷eÄe níke.
• E.Mk.1929{kt fkXeÞkðkz hksfeÞ Ãkrh»kËLkwt Ãkkt[{wt yrÄðuþLk ¼hkÞwt níkwt.
• AuÕ÷k hksðe íku{Lkk Ãkwºk {nuLÿrMktnS (1948) níkk.
¼kðLkøkh hkßÞ
• ¼kðLkøkh{kt økkurn÷ðtþLkk hksÃkqíkkuLkwt hkßÞ níkwt. yk WÃkhktík Ãkkr÷íkkýk, ÷kXe yLku ¼kðrMktn-1 (1703-1764)
ð¤k{kt økkurn÷kuLkwt s þkMkLk níkwt.
• E.Mk.1722{kt {hkXk MkhËkh Ãke÷kS økkÞfðkz yLku ftÚkkS fË{ Ãkktzu Mkk{u rþnkuhLkk y¾uhksS (1764-1772)
ÞwØ rðsÞ çkkË Mkwhûkk ¾kíkh hksðe ¼kðrMktn Ãknu÷kyu (1703-1764) E.Mk.1723{kt
¼kðLkøkh þnuhLke MÚkk5Lkk fhe níke. ð¾íkrMktnS (1772-1816)
• ¼kðrMktn çkkË ykðu÷k þkMkf y¾uhksSyu Ãkuïk h½wLkkÚk hkðLku yk©Þ ykÃÞku níkku.
• y¾uhksSLkk yðMkkLk çkkË ð¾íkrMktn þkMkf çkLÞk íkuyku ykíkk¼kELkk Lkk{Úke ðÄw rðsÞrMktnS (1816-1852)
yku¤¾kíkk níkk.
rðsÞrMktnS (1816-1852) y¾uhksS-ºkeò (1852-1854)
• rËðkLk : økkiheþtfh ykuÍk

• òuøkeËkMk ¾w{ký, nkËk ¾w{kýLkk çknkhðxk E.Mk.1824-1829 MkwÄe níkk. yk{ sþðtíkrMktnS (1854-1870)
òuøkeËkMk yLku rðsÞrMktn ðå[u þºkwíkk MkkÚkuLkk rðhÄ{oLke yLkuf fÚkkyku «[r÷ík Au.
• frð Ë÷Ãkíkhk{u ‘rðsÞ rðLkkuË’ yLku ‘rðsÞûk{k’ Lkk{Lkwt íku{Lkk [rhºk Ãkh fkÔÞ íkÏíkrMktnS (1870-1896)
håÞwt Au.
¼kðrMktn çkeò (1896-1919)
f]»ýfw{khrMktnS (1919-1948)
ík¾íkrMktnS (1870-1896)
• hkßÞLkk f{o[kheykuLke MkuðkLkk rLkÞ{ku Ëk¾÷ fhLkkYt Mkkihk»xÙLkwt «Úk{ hkßÞ níkwt.
• «òLku MÚkkrLkf fkÞËkLke òýfkhe {kxu Ëhçkkhe økuÍux «rMkØ fhðk{kt ykðíkwt níkwt.
• {nuMkq÷{kt ¼køk çkxkELku MÚkkLku hkufz rð½kuxe «Úkk Ëk¾÷ fhe níke.
• E.Mk.1880{kt ¼kðLkøkh-ðZðký hu÷ðu íkÚkk ¼kðLkøkh-økkUz÷ hu÷ðuLke þYykík, Mkkihk»xÙ{kt ¼kðLkøkh - ðZðký «Úk{ hu÷ðu ÷kELk níke.
• frð Ë÷Ãkíkhk{u íku{Lkk ¼khík «ðkMkLkwt ðýoLk ‘íkÏíkrð÷kMk’{kt fÞwO Au.
• ¼kðLkøkhLkk «rMkØ ËeðkLk økkiheþtfh ykuÍkyu (rËðkLk-1847-79) rËðkLk 5Ëu rLkð]ík ÚkELku Mkrå[ËkLktË MkhMðíke Lkk{ Äkhý fheLku
ÞkuøkeSðLk økkéÞwt níkwt.
• ðneðxe «Úkk{kt ykÄwrLkf furçkLkux ÃkØrík Lkðk rËðkLk þk{¤ËkMk {nuíkk îkhk þY fhðk{kt ykðe níke.
• E.Mk.1882{kt çkkxoLk ÷kEçkúuhe yLku BÞqrÍÞ{Lke MÚkkÃkLkk fhðk{kt ykðe níke.
• E.Mk.1885 Mkkihk»xÙLke «Úk{ fku÷us þk{¤ËkMk fku÷usLke MÚkkÃkLkk fhðk{kt ykðe níke.
• hkýe rðõxkurhÞkLkk Ãkkiºk r«LMk ykÕçkxo rðõxhLke ÃkeÃkkðkð çktËhLke {w÷kfkík çkkË ykÕçkxo rðõxh Ãkkuxo Lkk{ ykÃkðk{kt ykÔÞwt níkwt.
¼kðrMktnS - 2 (1896-1919)
• rËðkLk : rðsÞþtfh ykuÍk «Úk{ ËkYçktËe fhLkkh hksðe :
• Mku¢uxhe : «¼kþtfh Ãkèýe ¼kðLkøkhLkk ¼kðrMktn-2 níkk.
• Mkki«Úk{ Ëwfk¤Lkk Mk{Þ{kt yøk{[uíke Ãkøk÷k {kxu Ëwfk¤Mktrníkk çkLkkðLkkh Mkkihk»xÙLkwt «Úk{ hkßÞ níktw.
• furçkLkux ÃkØrík Ëqh fhe rËðkLk ÃkØríkLke þkMkLk ÔÞðMÚkk Ëk¾÷ fhe níke.
• hkßÞLkk ¾[ko ykuAk fhðk {kxu ºký MkÇÞkuLke Mkr{rík çkLkkðe níke íku{kt MkÇÞku r{. ÃkrMkoð÷, «¼kþtfh Ãkèýe íkÚkk «kufxh rMkBMk níkk.
• E.Mk.1918{kt «ò «ríkrLkrÄ Mk¼kLke h[Lkk fhe níke.
• ykrÚkof Mkðuoûký Mkr{ríkLke h[Lkk fhe níke.
• ¾uzqík Mktfx rLkðkhý VtzLke h[Lkk ¾uzqíkkuLke ykrÚkof rMÚkrík MkwÄkhðk {kxu fhe níke.
• E.Mk.1917 ¾uíke ytøkuLke Mknfkhe {tz¤e h[ðk{kt ykðe níke.
• E.Mk.1-4-1902Lkk hkus ¼kðLkøkh Ëhçkkh MkurðtøÍ çkuLf þY fhe, Mkki«Úk{ íkuLkwt Lkk{ ¼kðrMktnS MkurðtøÍ çkUf níkwt. su Mxux çkUf ykuV Mkkihk»xÙ
çkLke yLku íkuLkwt 2008{kt SBI{kt rð÷eLkefhý fhe ËuðkÞwt.
• E.Mk.1919{kt Mkkihk»xÙ{kt Mkki«Úk{ ¼kðLkøkh hkßÞ{kt ËkYçktÄe íkÚkk ËkYLkku Eòhku çktÄ fhðk{kt ykÔÞku níkku.
f]»ýfw{khrMktnS (1919-1948)
• Mkkihk»xÙ hkßÞLkk Mðíktºkíkk çkkËLkk WÃk«{w¾ níkk.
• Mðíktºkíkk çkkË {iMkwh hkßÞLkk økðLkoh ÃkËu {kLkËT Y.1 5økkh ÷ELku Mkuðk ykÃkíkk níkk.
• íku{Lkk rËðkLk «¼kþtfh Ãkèýe #ø÷uLz{kt rnLËe ðShLke fkWrLMk÷Lkk MkÇÞ níkk íkÚkk rçkúrxþ Mkhfkh «¼kþtfh ÃkèýeLku {iMkwh «urMkzuLMkeLkk
økðLkoh çkLkkððkLkwt rð[khíke níke.
• þknwfkhkuLku ¾uzqíkLkwt Ëuðwt ¼heLku, ¾uzqíkkuLku íku hf{ hkßÞLku {kºk 4% ðkr»kof ÔÞksu 5kAe ËuðkLke þhíku ykÃke níke.yk{ ¾uzqíkkuLkwt Ëuðwt hkßÞ
íkhVÚke þknwfkhkuLku [qfððkLkwt WËknhý ¼khík¼h{kt «Úk{ níkwt.
• E.Mk.1924 økúk{ 5t[kÞík þY fhe íkÚkk økúk{ MkwÄkhýk VtzLke h[Lkk fhðk{kt ykðe níke.
• ¾uíkeðkzeLke ði¿kkrLkf «Þkuøkþk¤k Äku¤k økk{u þY fhe níke.

• E.Mk.1936{kt ¼kðLkøkh hkßÞ{kt Mkki«Úk{ ¼qøk¼o økxh ÞkusLkk Ëk¾÷ fhkE níke.
• ¼kðLkøkhLke ðMkíke ðÄíkk ði¿kkrLkf Zçku ykÞkusLkÞwõík f]»ýLkøkh rðfMkkððk{kt ykÔÞwt níkwt.
• E.Mk.1932 þk{¤ËkMk fku÷us{kt rð¿kkLk rðãkþk¾k þY fhkE níke.
• E.Mk.1939{kt ¼kðLkøkh «ò Ãkrh»kË{kt «{w¾ MkhËkh ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷ níkk.
• Mkkihk»xÙ{kt Mkki«Úk{ sðkçkËkh hkßÞíktºkLke MÚkkÃkLkk fhe çk¤ðtíkhkÞ {nuíkk íkuLkk {wÏÞ«ÄkLk níkk.
• ¼khíkMkt½ MkkÚku rðr÷Lkefhý íkÚkk Mk½¤wt ¾òLkku Mkt½{kt MkkutÃkLkkh «Úk{ hksðe níkk íkÚkk íku{Lkwt çkkð¤wt çkúkrÍ÷Lke MktMkË Mkk{u çkLkkððk{kt
ykÔÞwt Au.
sqLkkøkZLkk hksðtþku
• yLÞ Lkk{ : WßsÞtík, røkrhLkøkh, {wMíkVkçkkË, sqLkkøkZ
• E.Mk.1822 yþkufLkku rþ÷k÷u¾ suBMk xkuzu þkuæÞku níkku.
• E.Mk.1838{kt suBMk r«LMkuÃku r÷rÃk Wfu÷ðk {kxu «ÞkMk fÞko çkkË MktÃkqýo heíku ¼økðkLkS ELÿS Ãktrzíku r÷rÃk Wfu÷e Au.
• yþkufLkk rþ÷k÷u¾Lke çkksw{kt MkwËþoLk ík¤kð ytøku Ãký ÷u¾ {¤u Au. yk{ íku rþ÷k÷u¾{kt çkúkñe r÷Ãke yLku Ãkkr÷ ¼k»kk{kt yþkufLke 14
Ä{o yk¿kkyku Au íkÚkk hkò þf ûkºkÃk YÿËk{Lk (fkËo{f fw¤) îkhk ÷¾kÞu÷ ÷u¾ ËuðLkkøkhe r÷rÃk yLku MktMf]ík ¼k»kk{kt [tÿøkwÃík {kiÞo, yþkuf
yLku YÿËk{Lk rðþu {krníke {¤u Au. íÞkhçkkË ËuðLkkøkhe r÷rÃk yLku MktMf]ík ¼k»kk{kt økwÃík hksðe MftËøkwÃíkLkku ÷u¾ Au.
• {iºkf hksðe ¼èkfo îkhk hksÄkLke sqLkkøkZÚke ðÕ÷¼e Vuhððk{kt ykðe níke.
[wzkMk{k hksðtþ (E.Mk. 875-1472)

• [wzkMk{k hksðe hk’økúnrhÃkwyu sqLkkøkZLkku WÃkhfkuxLkku rfÕ÷ku çktÄkÔÞku níkku.
• hk’Lkð½ý ðtÚk÷e sqLkkøkZ hksÄkLke Vuhðe níke. íkuLkk Mk{Þ{kt {n{Ë økÍLkðeyu Mkku{LkkÚk {trËh ÷qtxâwt níkwt.
• hk’¾Uøkkh Ãknu÷kLke Ãkwºke WËÞ{rý-hkýfe ðkð çktÄkðLkkh íkÚkk r¼{Ëuð Ãknu÷kLke ÃkíLke níke.
• hk’¾Uøkkh çkeòu (hkýfËuðe-ÃkíLke) yLku rMkØhks sÞrMktnLkwt ÞwØ ÚkÞwt níkwt.
• hk’{ktzr÷f Ãknu÷kLkk Mk{Þ{kt økwshkík{kt {wrM÷{ Mk¥kk (E.Mk.1299){kt MÚk5kE níke íÞkhu yk÷Ãk¾kLk Mkwçkku níkku íkÚkk y÷kWÆeLk
r¾÷SLkk MkuLkkÃkrík LkwMkhík¾kLk yLku W÷w½¾kLk Mkku{LkkÚk {trËh, {kÄðÃkwhLkwt {kÄðhkÞ {trËh, çkhzkLkwt rçk÷uïh {trËh yLku îkhfkLkk søkík
{trËhLkku Lkkþ fÞkuo níkku.
• {neÃkk÷-[kuÚkk (E.Mk.1308-25) îkhk Mkku{LkkÚk {trËhLke r÷tøkLke ÃkwLk: «ríkck fhkðe níke.
• íkuLkku Ãkwºk hk’¾Uøkkh-[kuÚkk (E.Mk.1325-52) îkhk {n{wË íkw½÷fLkk Mk{Þ{kt økwshkík{kt çk¤ðk¾kuh yk{eh ík½eLku ykþhku ykÃÞku níkku.
• økwshkíkLkk Mkwçkk ÍVh¾kLku sqLkkøkZLkk hksðe sÞrMktnLku ËøkkÚke {khe LkkÏÞku níkku íkÚkk E.Mk.1398{kt Mkku{LkkÚk {trËhLkku Lkkþ fÞkuo níkku
íÞkhu íkuLkku Mkk{Lkku ÷kXeLkk n{ehS økkurn÷ yLku ðuøkzk ¼e÷ MkkÚku ÚkÞku níkku.
• hk’{ur÷tøk (E.Mk.1400-16)y{ËkðkËLkk MÚkk5f Mkw÷íkkLk yn{Ëþkn MkkÚkuLke ÷zkE{kt Ãkhkrsík ÚkÞku níkku. (E.Mk.1414)
• [wzkMk{ktðtþLkk ytrík{ hksðe hk’{ktzr÷f-ºkeòLkku E.Mk.1472{kt Mkw÷íkkLk {nt{Ë çkuøkzk Mkk{u ÃkhksÞ Úkíkk ðtþLkku ytík ykðu Au. yk{
sqLkkøkZ{kt {wrM÷{ Mk¥kkLke MÚkkÃkLkk ÚkkÞ Au.sqLkkøkZLkwt Lkðwt Lkk{ {wMíkVkçkkË hk¾u Au yLku íkuLkk Ãkwºk ¾r÷÷¾kLkLku Mkwçkk íkhefu Lke{u Au.
¾r÷÷¾kLk økwshkíkLkku Mkw÷íkkLk {wÍ^Vhþkn-çkeòu níkku.
• Ëeð Ãkh [kðzk ðtþLke Mk¥kk níke su ÃkkA¤Úke ðk½u÷k yLku íÞkhçkkË E.Mk.1403{kt {wÍ^Vhþkn-1yu Síke ÷eÄwt íkÚkk {nt{Ë çkuøkzkyu íkuLku
Lkkifk{Úkf çkLkkðeLku Lkkifk yrÄfkhe {r÷f yÞkÍLke rLk{ýqf fhe.
• E.Mk.1535{kt Mkw÷íkkLk çknkËwhþkn, nw{kÞw Mkk{u {tËMkkuh, [ktÃkkLkuhLkwt ÞwØ nkhíkk íkuýu Ëeð{kt ykþhku ÷eÄku níkku.
• E.Mk.1535{kt Ëeð 5h ÃkkuxwoøkeÍkuLku çknkËwhþkn MkkUÃke Ëu Au íkÚkk E.Mk.1537 Ëeð{kt 5kuxwoøkeÍ økðLkoh LkwLkku Ë fwLnku çknkËwhþknLkwt ËøkkÚke
¾qLk fhu Au.
½kuhe ðtþ (1572-92)

• E.Mk.1572 {wÍ^Vhþkn-3 yfçkh Mkk{u nkhe síkk sqLkkøkZ W5h ½kuhe ðtþLkk y{eLk¾kLk ½kuhe yLku íÞkhçkkË Ëku÷ík¾kLk ½kuheLkwt þkMkLk
E.Mk.1572-93 MkwÄe nkuÞ Au.
• E.Mk.1592{kt sqLkkøkZ W5h {w½÷ Mk¥kk {w½÷ Mkwçkku yÍeÍ fkufk MÚkkÃku Au íkÚkk «Úk{ VkusËkh íkhefu Lkðhtøk¾kLkLke rLk{ýqf fhu Au.
çkkçkeðtþ
• E.Mk.1592Úke E.Mk.1748 MkwÄe fw÷ 31 {w½÷ VkusËkh sqLkkøkZ Ãkh ykÔÞk níkk.
• E.Mk.1728{kt þuh¾kLkLku sqLkkøkZLkk LkkÞçk VkusËkh íkÚkk ðzkuËhkLkk VkusËkh íkhefu rLk{kÞku níkku.
• E.Mk.1748{kt þuh¾kLk çkkçke WVuo çknkËwh¾ktLku sqLkkøkZ{kt Mðíktºk hkßÞLke MÚkkÃkLkk fhe níke.
• «rMkØ þrõíkþk¤e {wíMkËe rËðkLk y{hS fwtðhS Lkkýkðxe sqLkkøkZLkk (1760-84) rËðkLk íkhefu hÌkk níkk.
{nkuçkík¾kLk-çkeòu
• «rMkØ MkuLkkÃkrík yLku ðÍeh çknkWÆeLk ¼kE {nkuçkík¾kLk çkeòLkk Mk{Þ{kt ÚkÞk níkk íkÚkk íku{Lkk Lkk{ WÃkhÚke E.Mk.1897 çknkWÆeLk
fku÷usLke MÚkk5Lkk fhðk{kt ykðe níke. su nk÷{kt Ãký nÞkík Au. íkuLkwt WËT½kxLk ÷kuzo fÍoLku fÞwO níkwt.
• Lkðkçk {nkuçkík¾kLk çkeòu ‘ykÄwrLkf swLkkøkZLkk Mksof’ níkk íkÚkk Mk¬hçkkøk, {kuíkeçkkøk ðøkuhu çktÄkÔÞk níkk.
Lkðkçk çknkËwh¾kLk
• Lkðkçk çknkËwh¾kLk-ºkeòLkk Mk{Þ{kt E.Mk.1883 fLkzkfktz su{kt rLk:MknkÞ {iÞk ÷kufkuLke níÞk fhðk{kt ykðe níke.
• røkhLkkh Ãkðoík Ãkh sðk {kxu çknkËwh¾kLk-ºkeò îkhk ÃkøkÚkeÞk çktÄkðk{kt ykÔÞk níkk.
Lkðkçk hMkw÷¾kLk
• Lkðkçk hMkw÷¾kLk (E.Mk.1892-1911) Mk{Þ{kt {ktzðeLkk ¼ýþk÷e ~Þk{S f]»ýð{ko («rMkØ ¢ktríkfkhe) rËðkLk íkhefu hÌkk níkk íkÚkk
~Þk{Sf]»ý ð{ko {æÞ «ËuþLkk hík÷k{Lkk rËðkLk Ãký hÌkk níkk.
• Lkðkçk hMkw÷¾kLkLkk Mk{Þ{kt E.Mk.1903-04{kt røkhLkk rMktnkuLke «Úk{ðkh økýíkhe fhðk{kt ykðe níke.
{nkuçkík¾kLk-ºkeòu (1911-1947)
• íku{Lkk rËðkLk íkhefu yçËw÷ fkËh {n{Ë nwMkuLk (1942-47) yLku þknLkðkÍ ¾kLk ¼wèku (30-5-1947Úke 8-11-1947) MkwÄe hÌkk níkk.
• Lkðkçk {nkuçkík¾kLk-ºkeòu fhk[e LkkMke økÞku níkku yLku íÞkts 7-11-1959{kt {]íÞw 5kBÞku níkku.
• íkuLku økkÞ, yk¾÷k, ¼UMk yLku fwíkhk Ãkk¤ðkLkku þku¾ níkku.
• rMktnLkk rþfkh {kxu «ríkçktÄ {qõÞku níkku. íku{Lkk Mk{Þ{kt òu fkuE rMktn ÃkþwLkwt {khý fhu íkku íkuLkwt ð¤íkh hkßÞ [qfðíkwt níkwt.
• çkeò rðïÞwØ ÃkAe sqLkkøkZ hkßÞu 15 ð»koLkku rðfkMk fkÞo¢{ ½zâku níkku.
• E.Mk.1944-45{kt fuþkuË{kt yuhkuzÙk{ çktÄkÔÞwt níkwt.
• íku{Lkk îkhk rðr÷tøxLk zu{ çktÄkððk{kt ykÔÞku níkku.
fåA : {n¥ðLkk yiríknkrMkf íkÚÞku

¼qs
• MÚkkÃkf : hkð n{ehS E.Mk.1510
• hksÄkLke ðMkkðLkkh þkMkf : hkð ¾utøkkhS-1
• yLÞ Lkk{ : Mkw÷u{kLkLkøkh ({w½÷fk¤)
• {ktzðeLku çktËh íkhefu ¾UøkkhS-1 îkhk rðfMkkððk{kt ykÔÞwt níkwt.
• fåA hksðe ík{k{eSLkk Mk{Þ{kt {w½÷ çkkËþkn þknsnkt ÃkAeLkk ðkhMkk rðøkún Ëhr{ÞkLk íkuLkk {kuxk Ãkwºk Ëkhkrþfkunu fåA{kt ykþhku
÷eÄku níkku.
• E.Mk.1818{kt hkð ¼kh{÷S îkhk ÷ku¾tz økk{ {wfk{u fuÃxLk {uf{zkuo MkkÚku MknkÞfkhe ÞkusLkkLkku Mðefkh ÚkÞku níkku.
• E.Mk.1819Lkk ¼qft5{kt ÷¾Ãkík ÃkkMkuLkku ¼køk ô[fkíkk rMktÄw LkËeLkwt {w¾ nk÷ ÃkkrfMíkkLkLkk ¼khík çkkuzoh ÃkkMkuLkk fuxe çktËh çkksw ¾MkõÞwt
níkwt. yk{ Ÿ[fkÞu÷k ¼køkLku ‘yÕ÷kn çktÄ’ íkhefu yku¤¾kÞ Au.
• hkð Ëuþ÷Syu ytøkúuòuLku yV½kLk rðøkún{kt Ÿx {kuxk ÃkkÞu {kuf÷kðe MknkÞ fhe níke.
• hkð Ëuþ÷S-2 îkhk 1836{kt økw÷k{e «Úkk, 1841{kt ËwÄ5eíke rhðks, ºkkøkk «Úkk íkÚkk Sðíkk Mk{krÄ «Úkk Ãkh ÃkkçktÄe ÷økkðe níke.
• E.Mk.1823 «rMkØ ykþkÃkwhk {kíkkSLkwt {trËh MkwtËhS rþðSyu çkLkkÔÞwt níkwt.
• fåALkwt «rMkØ ¼ÿuïh (¼ÿkðíke) siLk Ä{oLkwt Äkr{of MÚkkLk Au íkÚkk íÞkt [kðzk-Mkku÷tfe fk¤Lke ¼øLk {rMsËLkk yðþu»kku Ãký òuðk {¤u Au.
• fåALkwt «rMkØ yiríknkrMkf økk{ íkuhk nuhexuÍ økk{ íkhefu «rMkØ Au. íkuLkk {nu÷kuLke r[ºkfkhe {kxu íkÚkk siLk ríkÚkoMÚk¤ {kxu «rMkØ Au.
• ftz÷k ÃkkuxoLkku Mkki«Úk{ rðfkMk ftz÷k LkËeLkk fktXu hkð ¾UøkkhS-3 îkhk fhðk{kt ykÔÞku Au íkÚkk íkuLkwt íkksuíkh{kt Ãktrzík ËeLkËÞk¤ WÃkkæÞkÞ
Ãkkuxo Lkk{ hk¾ðk{kt ykÔÞwt Au.
• «køk{÷S çkeòyu ¼qs{kt «køk{n÷ çkLkkÔÞku níkku.
• rðsÞhksS îkhk {ktzðe ¾kíku rðsÞ rð÷kMk Ãku÷uMkLkwt rLk{koý ÚkÞwt níkwt.
• niËhkçkkË, ºkkðLkfkuh çkkË ¼khík{kt ºkeò Lktçkhu fåA Ëuþe hsðkzkyu çkMk MkrðoMk 1945{kt þY fhe íku Ëhr{ÞkLk {nkhkð rðsÞhksrMktnLkwt
þkMkLk níkwt. íku{ýu økktÄeSLkk ykøkúnÚke økktÄeÄk{Lke s{eLk ÃkkrfMÚkkLkÚke ykðu÷k rLkhkr©íkkuLku ðMkkððk {kxu {Vík{kt ykÃke níke íkÚkk
fåA{kt rðsÞ Mkkøkh zu{ íkÚkk yLÞ LkkLkk-{kuxk 22 zu{ çkLkkðe ¾uíke W¥kusLk {kxu fkÞo fÞwO níkwt.
• E.Mk.1761 hkð ÷¾ÃkíkSLkk Mk{Þ{kt hk{rMktn {k÷{ ykrfoxuf îkhk ¼qsLkk ykÞLkk {nu÷Lkwt rLk{koý ÚkÞwt níkwt.
• ðkMfku Ë økk{kLku ykr£fkÚke fkr÷fx MkwÄe hMíkku Ëu¾kzLkkh fkLkS {k÷{ fåALkku ðíkLke níkku.
• E.Mk.1819 MkwÄe ÷¾5ík rMktÄ-fåALkwt {n¥ðLkwt ðuÃkkhe {Úkf níkwt su rMktÄ LkËeLkk {w¾ «Ëuþ{kt ykðu÷wt níkwt.
• fåALkku rMkhr¢fLke ¾kze rðMíkkh ¼khík-ÃkkrfMíkkLk ðå[u çkkuzoh rððkË Au.
• 19-9-1965Lkk hkus ¼khík-Ãkkf. ÞwØ Ëhr{ÞkLk økwshkíkLkk çkeò {wÏÞ{tºke çk¤ðtíkhkÞ {nuíkkLkwt MkhnË rLkheûký Ëhr{ÞkLk ÃkkrfMíkkLk îkhk
íku{Lkwt Lkkøkrhf rð{kLk íkkuze Ãkzkíkk {]íÞw ÚkÞwt níkk.
Mkkihk»xÙLkk ykÄwrLkfefhýLkk {n¥ðLkk íkÚÞku

• E.Mk.1919Lkk {kuLxuøÞw [uBMkVzoLkk MkwÄkhkLke ¼÷k{ýku yLkwMkkh E.Mk.1923-24{kt Mkkihk»xÙLku [kh «ktík (nk÷kh, MkkuhX, økkurn÷ðkz,
Ík÷kðkz){ktÚke EMxLko fkXeÞkðkz (Ík÷kðkz+økkurn÷ðkz-ðzw{Úkf-ðZðký) yLku ðuMxLko fkXeÞkðkz (nk÷kh+MkkuhX-ðzw{Úkf-hksfkux)
ðneðxe yuf{ku h[ðk{kt ykÔÞk.
• E.Mk.1923Úke {kuLxuøÞw [uBMkVzo MkwÄkhk yLkwMkkh Mk÷k{e Ëuþe hsðkzkLku fw÷ Mk÷k{e 17 hkßÞku (14 Mkkihk»xÙLkk + fåA + hkÄLk5wh +
5k÷LkÃkwh)Lku {wtçkE MkhfkhLkk hksfeÞ rLkÞtºký{ktÚke ¼khík MkhfkhLkk rLkÞtºký nuX¤ {wfðk{kt ykÔÞk níkk.
• E.Mk.1870{kt ‘rftøÍ fku÷us’ 5kA¤Úke ‘hksfw{kh fku÷us’Lke MÚkkÃkLkk fhðk{kt ykðe níke ßÞkt Mkkihk»xÙLkk rðrðÄ hkßÞLkk hksfw{khLku
ykÄwrLkf rþûký ykÃkðk{kt ykðíkwt níkwt.
• Mkkihk»xÙ{kt Mkki«Úk{ E.Mk.1837 økwshkíke þk¤kLke hksfkux{kt MÚkkÃkLkk ÚkE níke.
• fLko÷ ÷uøku E.Mk.1855{kt 5kuíkkLkk ¾[uo Mkki«Úk{ hksfkux{kt fLÞkþk¤k ¾ku÷e níke.
• E.Mk.1885{kt Mºkeyku {kxu çkkxoLk rV{u÷ xÙurLktøk fku÷us hksfkux{kt þY fhkE níke.
• E.Mk.1874{kt hksfkux{kt ykÕ£uz nkEMfw÷ ({nkí{k økktÄe Mfw÷- økktÄe M{]rík Mktøkúnk÷Þ), 1885{kt ¼kðLkøkh{kt þk{¤ËkMk fku÷us,
1897{kt sqLkkøkZ{kt çknkWÆeLk fku÷us yLku 1937{kt hksfkux{kt Ä{uoLÿrMktnS fku÷usLke MÚkkÃkLkk ÚkE níke.
• E.Mk.1863{kt fLko÷ rfxªøk Mkkihk»xÙ hkßÞkuLkwt Mkkík ðøkkuo{kt rð¼ksLk fhe Ëhuf hksðeLke rËðkLke yLku VkusËkhe Mk¥kk Lk¬e fhe níke. íkuLku
Mkkihk»xÙLkk LÞkrÞf MkwÄkhýkLkku «ýuíkk {kLkðk{kt ykðu Au.
• økkUz÷Lkk hksðe ¼økðíkrMktn ¾uzqíkLku MkkuLkkLkk Íkz fnuíkk níkk íkÚkk ¼kðLkøkh hkßÞ ÃkkuíkkLkk ¾uzqíkkuLku fhs{wõík fhðk {kxu hkufz MknkÞ
ykÃkLkkh ¼khíkLkwt «Úk{ hkßÞ níkwt.
• E.Mk.1913{kt ¼khík{kt Mkki«Úk{ rMk{uLx Vuõxhe ÃkkuhçktËh{kt MÚkÃkkE níke.
• hksfkuxLkk hksðe çkkðkShksLkk Mk{Þ{kt økktÄeSLkk rÃkíkk fh{[tË W¥k{[tË økktÄe rËðkLk hÌkk níkk.
• «rMkØ Mk{ks MkwÄkhf fhMkLkËkMk {q¤S ÷ªçkze yLku hksfkux hkßÞLkk {wÏÞ ðneðxËkh íkhefu rLk{ýqf ÃkkBÞk níkk.
÷ªçkze hkßÞ
• E.Mk.1891{kt Mðk{e rððufkLktËu sþðtíkrMktnLkk Mk{Þ{kt ÷ªçkze hkßÞLke {w÷kfkík ÷eÄe níke íkÚkk íku{Lku y{urhfk sðkLke Mðk{e rððufkLktËLku
«uhýk ykÃke níke íkÚkk íÞkhçkkË Mðk{e rððufkLktËu sqLkkøkZ yLku ÃkkuhçktËhLke {w÷kfkík ÷eÄe níke.
• «rMkØ ¢ktríkfkhe MkhËkhrMktn hkýk (økk{-ftÚkkrhÞk) sþðtíkrMktnLkk LkSfLkk Mkøkk Úkíkk níkk.
• ònuh hMíkk Ãkh ðes¤e çk¥keyku økkuXðLkkh ÷ªçkze hkßÞLkk Ëku÷íkrMktnS Mkkihk»xÙLkk «Úk{ þkMkf níkk.
• E.Mk.1936{kt Ëku÷íkrMktnLkk þkMkLkfk¤{kt ðkEMkhkuÞ rðr÷tøxLk yLku hðeLÿLkkÚk xkøkkuhu {w÷kfkík ÷eÄe níke.
ÃkkuhçktËh hkßÞ
• ËuLkk çkuLfLkk MÚkkÃkf Ëuðfhý LkkLkS ÃkkuhçktËhLkk ðíkLke níkk.
• ÃkkuhçktËhLkk hksðe LkxðhrMktnS ¼kðrMktnS ¼khíkeÞ r¢fux xe{Lkk fuÃxLk íkhefu sLkkh «Úk{ hksðe níkk.
• E.Mk. 1891-92{kt Mðk{e rððufkLktË ÃkkuhçktËhLke {w÷kfkík ÷eÄe níke.
• E.Mk.1891-92{kt íÞktLkk fkh¼khe þtfh 5ktzwhtøk Ãktrzíku íku{Lku rþfkøkkuLke rðï Ä{o Ãkrh»kË{kt sðk «kuíMkknLk ykÃÞwt níkwt.
yLÞ {n¥ðLke çkkçkíkku

• økkheÞkÄkhLkk ðíkLke þt¼w«MkkË rºkðuËe fkrXÞkðkzLkk økktÄe íkhefu yku¤¾kíkk níkk.
• fh{[tË W¥k{[tË økktÄe (fçkk økktÄe) ðktfkLkuh{kt çkLkurMktnLkk Mk{Þ{kt íkÚkk hksfkux{kt çkkðkShksLkk Mk{Þ{kt rËðkLk ÃkËu hÌkk níkk.
• ykÍkËe çkkË ¼khíkLke «Úk{ ykiãkurøkf ðMkkník ¼rõíkLkøkh ELzMxÙeÞ÷ yuMxux hksfkux{kt MÚkÃkkE níke.
• E.Mk.1853{kt hksfkux{kt #ø÷eþ Mfq÷ Lkk{Lke ytøkúuS þk¤k þY fhðk{kt ykðe níke. suLkwt Lkk{ 1866-68{kt ‘hksfkux nkEMfq÷’, 1868-
1906 Ëhr{ÞkLk fkrXÞkðkz nkEMfq÷, 1907Úke 1971{kt ykÕ£uz nkEMfq÷ yLku 2-10-1971Úke {kunLkËkMk økktÄe rðãk÷Þ hk¾ðk{kt ykÔÞwt
níkwt su nk÷{kt Mktøkúnk÷Þ çkLkkððk {kxu «ÞíLkku þY Au.
• ykE.Ãke. r{þLku 1840-42 Ëhr{ÞkLk hksfkux, ÃkkuhçktËh yLku ½ku½k{kt fLÞkþk¤k MÚkkÃke níke.
• E.Mk.1910{kt LkkLkk¼kE ¼èu ÃkkuíkkLkk økwY rçk÷¾kLkk LkÚkwhk{ þ{koLkk RüËuð Ërûkýk{qríkoLkk Lkk{Úke ‘Ërûkýk{qríko rðãk¼eo ¼ðLk’þY fÞwO
níkwt yLku 1953{kt MkýkuMkhk{kt ÷kuf¼khíke Wå[ rþûký MktMÚkkLke MÚkkÃkLkk fhe níke.
• E.Mk.1856{kt ¼khíkLkwt MkkiÚke sqLkwt 5wMíkfk÷Þ ‘çkUøk ÷kEçkúuhe’Lke MÚkkÃkLkk hksfkux{kt fhðk{kt ykðe níke.
• ykÕ£uz nkEMfq÷{kt økktÄeSLkk «rMkØ MknyæÞkÞeyku, Mkh «¼kþtfh Ãkèýe (¼kðLkøkhLkk rËðkLk), ¢ktríkfkhe MkhËkhrMktn hkýk níkk íkÚkk
yLÞ ¼qíkÃkqðo rðãkÚkeo çk.f.Xkfkuh, frð fkLík, WAtøkhkÞ Zuçkh (Mkkihk»xÙLkk {wÏÞ{tºke), nhrMkØ¼kE rËðuxeÞk, zku÷hhkÞ {ktfz, ðk½S
ykþkhk{ ykuÍk («Úk{ Lkkxf {tz¤Lkk MÚkkÃkf), nhSðLkËkMk fkuxf (H.B.Kotak college Rajkot) ðøkuhu níkk.
Mkkihk»xÙ{kt hksfeÞ «ð]r¥kLkku rðfkMk

• økktÄeS òLÞwykhe 1915{kt Ërûký ykr£fkÚke Ãkhík VÞko çkkË íku{ýu Mkkihk»xÙLkku «ðkMk fÞkuo níkku.
• {wtçkEÚke Mkkihk»xÙ síkk ðZðký MxuþLku {kuíke¼kE ËhSyu «ò ðíke ðeh{økk{ sfkíkçkkheÚke Ãkzíke {w~fu÷eykuLke ðkík økktÄeSLku fnuíkk íkuLku
Ëqh fhkððkLke MkV¤íkk E.Mk.1917{kt {¤e níke.
fkrXÞkðkz hksfeÞ Ãkrh»kË

• MÚkkÃkLkk : 5 rzMkuBçkh 1920
• Lkkhku : LkqíkLk fkrXÞkðkz
• MÚkkÃkf MkÇÞku : {LkMkw¾¼kE hðS {nuíkk (økktÄeSLkk ykæÞkí{ef økwhw ©e{ËT hks[tÿLkk LkkLkk¼kE níkk)
y{]ík÷k÷ þuX, [tËw÷k÷ Ãkxu÷, Ëuð[tË Ãkkhu¾, Vw÷[tË þkn
• fw÷ yrÄðuþLk : Mkkík
• Mk{økk¤ku : 1920-1946
fkrXÞkðkz hksfeÞ Ãkrh»kËLkk yrÄðuþLk
¢{ yrÄðuþLk MÚk¤ xufku ykÃkLkkh yrÄðuþLk rðþu»k
ðÕzo RLkçkkìfMk
Mk{Þøkk¤ku hksðe «{w¾ LkkUÄ
1. 27-30 {k[o, 1921 hksfkux ÷k¾kShks rðê÷¼kE Íðuh¼kE Ãkxu÷ yks Mk{Þu fkrXÞkðkz rðãkÚkeo Ãkrh»kË
(MkhËkh Ãkxu÷Lkk {kuxk ¼kE) yk[kÞo f]Ãk÷kýeLkk yæÞûk MÚkkLku {¤e níke
2. 11-30 LkðuBçkh, 1922 ðZðký fuBÃk - yççkkMk íkiÞçkS ZMkk-hkÞMkktf¤eLkk Ëhçkkh økkuÃkk¤ËkMk ËuMkkELke
òøkeh sÃíkeLkku rðhkuÄ ÃkíLke- ¼rõíkçkk
3. 8-9 òLÞwykhe, 1925 ¼kðLkøkh f]»ýfw{khrMktnS {kunLk[tË fh{[tË økktÄe hksfkuxLkk «òÃkk÷f hksðe ÷k¾kShksLkwt
MkL{kLk, økktÄeS fkUøkúuMkLkk «{w¾ Ãký níkk

økwshkíkLkku EríknkMk
4. 20-22 òLÞwykhe, 1928 5kuhçktËh LkxðhrMktnS X¬hçkkÃkk (y{]ík÷k÷ økktÄeS yLku MkhËkh Ãkxu÷, {rýçkuLk, ¼rõíkçkk
rðê÷ËkMk X¬h) økku5k¤ËkMk ËuMkkE nksh hÌkk níkk.
5. 30-31 {k[o, 1929 {kuhçke ÷¾ÄehrMktnS MkhËkh ð÷÷¼¼kE 5xu÷ økktÄeS nksh hÌkk. yk Ãkrh»kËLkk Ãkkt[ {rnLkk
ÃkAe sðknh÷k÷ LkunhwLkk «{w¾ÃkËu fkrXÞkðkz
Þwðf Ãkrh»kË hksfkux{kt {¤e níke.
6. 6-8 LkðuBçkh, 1937 hksfkux Ä{uoLÿrMktnS Ëhçkkh økkuÃkk¤ËkMk MkhËkh Ãkxu÷ nksh hÌkk níkk.
7. 2-3 LkðuBçkh, 1946 ÄúktøkÄúk {ÞwhæðsrMktnS Ëhçkkh økku5k¤ËkMk {kuhkhS ËuMkkELke rðþu»k nkshe níke.
163
yLÞ {n¥ðLke Ãkrh»kË

• E.Mk.1917 {wtçkE{kt fåA fkrXÞkðkz yuMkkurMkyuþLkLke MÚkkÃkLkk {LkMkw¾¼kE hðS {nuíkkyu fhe níke.
• E.Mk.1918 hksfkux{kt fkrXÞkðkz rníkðÄof Mk¼kLke MÚkkÃkLkk Ë÷Ãkíkhk{ ¼økðkLkS þwf÷ yLku {LkMkw¾÷k÷ {nuíkkyu fhe níke.
• E.Mk.1921{kt fkrXÞkðkz rðãkÚkeo Ãkrh»kËLkwt Mkt{u÷Lk hksfkux{kt yk[kÞo f]Ãk÷kýeLkk yæÞûk MÚkkLku «Úk{ ð¾ík ¼hkÞwt níkwt.
• E.Mk.1929{kt fkrXÞkðkz Þwðf Ãkrh»kËLkwt yrÄðuþLk hksfkux{kt sðknh÷k÷ LkunhwLkk yæÞûk MÚkkLku ¼hkÞwt níkwt.
• ykuõxkuçkh 1931{kt y{hu÷e{kt fkrXÞkðkz {rn÷k Ãkrh»kËLkwt Mkt{u÷Lk ©e{íke ¼rõíkçkk økkuÃkk¤ËkMk ËuMkkELkk yæÞûk MÚkkLku ÞkuòÞwt níkwt.
• ¼kðLkøkh hkßÞ «ò Ãkrh»kËLkk Ãkkt[{kt yrÄðuþLk 14-15 {u, 1939{kt MkhËkh ðÕ÷¼¼kE 5xu÷Lkk yæÞûk MÚkkLku ¼kðLkøkh{kt ¼hkE
níke. yk yrÄðuþLk{kt MkhËkh Ãkh òLk ÷uðk nw{÷ku ÚkÞku níkku íku{Lku çk[kððk {kxu çk[w¼kE nehS Ãkxu÷ yLku òËðS ðkrýÞkLkk {]íÞw
ÚkÞk níkk.
• E.Mk.1937{kt hksfkux hkßÞ «ò Ãkrh»kËLkk «{w¾ÃkËu MkhËkh ðÕ÷¼kE Ãkxu÷ hÌkk níkk.
26. Ëuþe hkßÞkuLkwt rð÷eLkefhý

• ¼khík{kt Ëuþe hkßÞkuLkwt yufefhý yuf {n¥ðLkku {wÆku níkku, su{kt ¼khík Mkhfkhu rhÞkMkík ¾kíkw Lke[u {wsçk çkLkkÔÞwt níkwt.
rhÞkMkík ¾kíkkLkk ðzk
• MkhËkh ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷ - fkUøkúuMk
• yçËw÷hçk rLkMíkkh - {wrM÷{ ÷eøk
• ðe.Ãke.{uLkLk - Mkr[ð
• MkhËkh Ãkxu÷Lkk {]íÞw çkkË - yuLk.økkuÃkk÷kMðk{e yÞtøkh
¼khík{kt ÞÚkkrMÚkrík fhkh (MxuLz Mxe÷ yuøkúe{uLx)
• fhkhLkku Mk{Þøkk¤ku - 5-7-1947 Úke 15-8-1947
• fhkh{kt òuøkðkE - Ëuþe hsðkzkyku ¼khík MkkÚku Mkthûký, rðËuþ Lkerík yLku MktËuþk ÔÞðnkh rð»kÞku{kt òuzký Mðefkhu.
• fhkh Lk fhLkkh hksðe - sqLkkøkZ, niËhkçkkË, fk~{eh
Ãkqðo¼qr{fk
• 15 ykuøkMx, 1947Lkk hkus ¼khík ykÍkË ÚkÞwt. økwshkík{ktÚke ykÍkËe Mk{Þu ¼khík{kt hsðkzkykuLke MktÏÞk
sqLkkøkZ yLku íkuLkk «ktíkku çkktxðk, {kýkðËh rMkðkÞLkk

¼khík økwshkík Mkkihk»xÙ
hsðkzkykuyu ¼khík Mkt½ MkkÚku MxuLzrMx÷Lkk fhkh fhe òuzký
562{ktÚke 366{ktÚke 222
MðefkÞwO níkwt.
• ykÍkËe Ãkqðou þY ÚkÞu÷e yLku íÞkhÃkAe [k÷w hnu÷e fku{e • çktÄkhý Mk¼kyu fhu÷e økkuXðý {wsçk íku ð¾íku ¼khík{kt 4
íktøkrË÷eLkk fkhýu ÃkkrfMíkkLk{ktÚke ykðu÷k rLkðkorMkíkkuLku hnuXký «fkhLkk hkßÞku yrMíkíð{kt níkk
Ãkqhwt Ãkkzðk fåA{kt økktÄeÄk{ yLku ykËeÃkwh ðMkkníkku 4 «fkhLkk hkßÞku
rðfMkkððk{ktt ykðe. WÃkhktík yk Mk{Þu ËuþLkk yufefhýLkku «&™
srx÷ níkku. A ðøko B ðøko C ðøko D ðøko
• yk Mk{Þu ¼khík{kt hkßÞkuLkwt ðøkeofhý A,B,C,D yu{ [kh «fkhu rçkúrxþ Þwøk rðÄkLkMk¼k fuLÿþkrMkík {kºk yktËk{kLk
Ëhr{ÞkLk Ähkðíkk «Ëuþ yLku rLkfkuçkkh
fhðk{kt ykÔÞwt níkwt. A ðøko{kt rçkúrxþ ¼khíkLkk 9 «kLíkku níkk, B yrMíkíð{kt nkuÞ hsðkzkyku níkk. (Ëk.ík. fåA) xkÃkw Mk{qn
ðøko{kt rðÄkLkMk¼k Ähkðíkk hsðkzkyku níkk (Ëk.ík.Mkkihk»xÙ), C íkuðk 9 «kLíkku níkk. (Ëk.ík. Mkkihk»xÙ)
ík¤økwshkíkLkk çkÄk
fuLÿþkrMkík hsðkzk(Ëk.ík.fåA), D ðøko{kt yktËk{kLk-rLkfkuçkkh hsðkzk A ðøkoLkk
{wtçkE hkßÞLkku
xkÃkwMk{qnLkku ¼køk økýkíkku níkku. çkkfeLkku ¼køk 350 fhíkkt Ãký ¼køk økýkíkk
ðÄkhu LkkLkk-{kuxk hsðkzkykuLke nfq{ík Lke[u níkku.
sqLkkøkZLkk «&Lku ykøkuðkLk ÔÞrõíkyku
• yk Mk{Þu økwshkíkLkk «{w¾ hksðeyku ðzkuËhkLkk {nkhkò
«íkkÃkrMktn hkð økkÞfðkz, ¼kðLkøkhLkk {nkhkò f]»ýfw{khrMktn þk{¤ËkMk økktÄe y{]ík÷k÷ þuX
økkurn÷, ò{Lkøkh Lkhuþ rËÂøðsÞrMktn, ÄúktøkÄúkLkk hkò ‘ðtËu {kíkh{T’ ‘sL{¼qr{’
{ÞqhæðsrMktn, Ãkk÷LkÃkwhLkk Lkðkçk hMkq÷¾kLk níkk. ËirLkfLkk íktºke ËirLkfLkk íktºke
Mkkihk»xÙLkk Ëuþe hsðkzkLkk rðr÷LkefhýLke «r¢Þk

• rðMíkkh{kt MkkiÚke {kuxw hsðkzwt : LkðkLkøkh (ò{Lkøkh)
• MkkiÚke LkkLkwt hsðkzwt : ðuòLkku LkuMk
• Mkkihk»xÙ hkßÞLkk (¾ ðøkoLkk) fr{þLkh : Lke÷{ çkw[
• Mkki«Úk{ Mk¥kk íÞkøk fhe ¼khíkMkt½{kt òuzkLkkh hksðe : f]»ýfw{khrMktn (¼kðLkøkh)
• òuzký¾ík{kt 22-1-1948 Mkkihk»xÙLkk çkÄk hksðeykuyu hksfkux ¾kíku Mkne fhe ÃkkuíkkLkk hkßÞku ËuþLku yÃkoý fhe y¼qíkÃkqðo çkr÷ËkLk ykÃÞwt níkwt.
Mkkihk»xÙ ¾ ðøkoLkk hkßÞ íkhefu
• 15 òLÞwykhe, 1948Lkk hkus {nkhkò f]»ýfw{khrMktnSyu • Mk{Þøkk¤ku : 15-2-1948 Úke 31-10-1956
¼kðLkøkh{kt Mðíktºk hkßÞíktºk MÚkkÃÞwt íkÚkk çk¤ðtíkhkÞ {nuíkkLku • «Úk{ {wÏÞ{tºke : WAtøkhkÞ Zuçkh - 1948-54
{wÏÞ{tºke çkLkkÔÞk. • çkeò {wÏÞ{tºke : hrMkf÷k÷ 5he¾ - 1954-56
• ò{LkøkhLkk {nkhkò rËrøðsÞrMktnSyu Mkkihk»xÙLkk LkkLkk-{kuxk • ÃkkxLkøkh : hksfkux
hsðkzkykuLkwt yuf sqÚk çkLkkÔÞwt níkwt su ò{-sqÚk íkhefu yku¤¾kÞwt níkwt. • hks«{w¾ : ò{ rËøðesÞrMktnS
(yk ÞkusLkkLkku rðhkuÄ MkhËkh Ãkxu÷ íkÚkk WAtøkhkÞ Zuçkhu fÞkuo níkku.) • WÃk hks«{w¾ : f]»ýfw{khrMktnS
• Auðxu ¼kðLkøkh yLku sqLkkøkZ hkßÞíktºkLke MÚkkÃkLkkLkk Ãkøk÷u • Mkkihk»xÙ nkEfkuxo LÞkÞkÄeþ : nhrMkØ¼kE rËðurxÞk
ò{LkøkhLkk ÷k÷ çktøk÷k{kt 15 Vuçkúwykhe, 1948Lkk hkus MkhËkh • Mkr[ðk÷Þ MÚk¤ : sqLkkøkZ nkWMk, ËeLkËÞk¤ nkurMÃkx÷
Ãkxu÷Lkk rðhkuÄ ðå[u Ãký Mkkihk»xÙLkk LkkLkk-{kuxk hsðkzkykuLkwt MktÞwõík • ÄkhkMk¼k MÚk¤ : fkuLkkux nku÷ (yhrðtË¼kE {ýeÞkh nku÷)
hkßÞ fkrXÞkðkz (United states of kathiyawad) MÚkÃkkÞwt íkÚkk íkuLkwt • MÃkefh : ËÞkþtfh Ëðu, òðËS {kuËe, {økLk÷k÷ òuþe
WËT½kxLk MkhËkh Ãkxu÷u fÞwO níkwt. • fr{þLkh : rLk÷{ çkw[
1951 - økhkMkËkhe LkkçkwËe
• hkßÞ Ãkkt[ rsÕ÷k{kt ðnu[kÞu÷wt níkwt. • MktMkË{kt çkuXfku : 6 çkuXfku
fkÞËku ½zkÞku níkku.
• ÄkhkMk¼k çkuXfku : 60 çkuXfku
Mkkihk»xÙ hkßÞLkk 5 rsÕ÷k
• ÄkhkMk¼kLke «Úk{ [qtxýe : 23-1-1952
økkurn÷ðkz Ík÷kðkz MkkuhX nk÷kh {æÞ Mkkihk»xÙ
(nk÷ Mkkihk»xÙ MktÞwõík hkßÞLkk {tºke
(nk÷ (nk÷ (nk÷ (nk÷
¼kðLkøkhLkku MkwhuLÿLkøkhLkku sqLkkøkZLkku ò{LkøkhLkku hksfkuxLkku • {wÏÞ{tºke : WAtøkhkÞ Zuçkh
rðMíkkh) rðMíkkh) rðMíkkh) rðMíkkh) rðMíkkh)
• LkkÞçk {wÏÞ{tºke : çk¤ðtíkhkÞ {nuíkk
Mkkihk»xÙLke
hksÄkLke • {tºke : LkkLkS fkr÷ËkMk ¼è, hrMkf÷k÷ Ãkhe¾, søkSðLk
hksfkux Ãkrh¾, {Lknh÷k÷ þkn
• 15 yur«÷, 1954Lkk hkus fkrXÞkðkz þçËLkk MÚkkLku Mkkihk»xÙ fhðk{kt ykÔÞwt níkwt. (Mkkihk»xÙ hkßÞ B ðøkoLkk hkßÞ{kt {qfðk{kt ykðu÷wt)
• 20 rzMkuBçkh, 1954Lkk hkus WAtøkhkÞ Zuçkhu {wÏÞ{tºke ÃkËuÚke hkSLkk{wt ykÃÞwt yLku {wÏÞ{tºke ÃkËu hrMkf÷k÷ Ãkhe¾ ykÔÞk.
fåA fr{þLkh («rík - fuLÿþkrMkík «Ëuþ)

• rðr÷Lkefhý : 4 {u, 1948 • fåA {nkhkð : hkð {ËLkrMktn òzuò
• [eV fr{þLkh : Akuxk÷k÷ ËuMkkE • {wtçkE hkßÞ{kt 1956 rðr÷Lkefhý MkwÄe íku fuLÿþkrMkík «Ëuþ íkhefu níkk.
• 4 {u, 1948Lkk hkus fåA{kt sðkçkËkh hkßÞíktºkLke {ktøkýe Úkíkkt fåALkk {nkhkò {nkhkðu ¼khík Mkt½ íkhV hkßÞíktºkLke {ktøkýe fhe.
ykÚke fåALku C ðøkoLkk hkßÞ íkhefu fuLÿþkrMkík «Ëuþ çkLkkðkÞku níkku.
• fhk[e çktËh ÃkkrfMíkkLk{kt síkwt hnuðkÚke Ãkrï{ rfLkkhu çktËhLke ¾kux Ãkqhe fhðk ¼khík Mkhfkhu ftz÷k çktËhLku ÃkMktË fÞwO níkwt.
{rnfktXk yLku çkLkkMkfktXkLkk hsðkzkLkwt rðr÷Lkefhý
• 17 : 5qýo yrÄfkhðk¤k ûkuºk
• 127 : LkkLke Xfhkík
{n¥ðLkk hsðkzk
• çkk÷krMkLkkuh, ¾t¼kík, Mkr[Lk, hkÄLkÃkwh, Ãkk÷LkÃkwh, hksÃkeÃk¤k, Akuxk WËÞÃkwh, ËuðøkZ çkkheÞk, Ëktíkk, ÷wýkðkzk, Mktíkhk{Ãkwh, Ezh,
ðkð, ÚkhkË ðøkuhu.
• rðr÷Lkefhý {wtçkE hkßÞ{kt 5 sqLk 1948Lkk hkus hks5eÃk¤kLkk hksðe rðsÞrMktn økkurn÷Lke ykøkuðkLke nuX¤ fhðk{kt ykÔÞwt níkwt.
ðzkuËhk hkßÞ
• ðzkuËhk ¼khíkLkk MkkiÚke Mk{]Ø hsðkzkyku ÃkifeLkwt yuf níkwt. ðzkuËhkLkk {nkhkò «íkkÃkrMktnhkð økkÞfðkzu ¼khík Mkt½ MkkÚku fhkh fhe òuzký
fÞko çkkË MkhËkh Ãkxu÷ Mk{ûk {ktøkýe {qfe fu økwshkíkLkk çkÄk hsðkzkykuLkku ðneðx ðzkuËhk hkßÞLku MkkUÃkðk{kt ykðu íkÚkk íku{Lku økwsohLkhuþ
ònuh fhðk{kt ykðu. Ãkhtíkw íku {ktøkýe MkhËkh Ãkxu÷u Lkfkhe fkZe níke. (zku.Sðhks {nuíkk ðzkuËhkLkk ËeðkLk níkk.)
• Ãkhtíkw «ò{tz¤Lke ÷zíkLkk fkhýu «íkkÃkrMktnhkðLku rLk»V¤íkk {¤e ykÚke, íkuyku Mk½¤e r{÷fík ÷E ÞwhkuÃk síkkt hÌkkt.
• yur«÷ 1948{kt ðzkuËhk «ÄkLk{tz¤Lke h[Lkk ÚkE yLku Sðhks {nuíkkLku {wÏÞ{tºke çkLkkðð{kt ykÔÞk. íku{ýu {nkhkò «íkkÃkhkð rðYØ
yrðïkMkLkku «Míkkð ÃkMkkh fhkÔÞku íkÚkk hkßÞLke ríkòuhe{ktÚke ykuAk ÚkÞu÷k ÷øk¼øk Mkðk ºký fhkuz YrÃkÞk ytøku ¼khík MkhfkhLku òý
fhe. VíkunrMktn økkÞfðkzLku {nkhkò ÃkËu rLkÞwõík fhkÞk. ykÚke «íkkÃkrMktnhkð ÞwhkuÃkÚke Ãkhík ykÔÞk íkÚkk ðzkuËhk hkßÞLkk {wtçkE hkßÞ
MkkÚku òuzkýLkku 31 sqLk, 1949Lkk hkus rLkýoÞ fÞkuo. (zkì.Sðhks {nuíkk {wtçkE hkßÞLkk çkktÄfk{ ¾kíkkLkk «{w¾ çkLÞk.)
• ík¤ økwshkíkLkk rsÕ÷kyku çkLkkMkfktXk, MkkçkhfktXk, y{ËkðkË,¾uzk, ¼Y[, Ãkt[{nk÷, Mkwhík, {wtçkE hkßÞ ytíkøkoík níkkt. sqLk 1949Úke
ðzkuËhk Ãký {wtçkE hkßÞLkku ¼køk çkLÞwt níkwt.
• yk{ ðíko{kLk økwshkík yk Mk{Þu y÷øk-y÷øk ¼køkku{kt ðnu[kÞu÷wt níkwt.
sqLkkøkZ hkßÞ yLku ykhÍe nfq{ík

• Mkkihk»xÙLkk yufefhý{kt sqLkkøkZLkku Lkðkçk {kunB{Ë {nkuççkík¾kLk- sqLkkøkZ rðþu...
3 çkkÄkYÃk çkLÞku níkku. íku {wrM÷{ nkuðkÚke «ò{íkLku yðøkýeLku
•
þkMkLkfíkko : Lkðkçk {nkuçkík¾kLk ºkeòu (çkkçke ðtþ)
íkhtøke heíku íkuýu ÃkkrfMíkkLk MkkÚku hksfeÞ òuzký fhðkLkwt »kzÞtºk
•
rËðkLk : þknLkðkÍ ¼wèku • ðMkíke : 82% rnLËw
økkuXÔÞwt níkwt.
•
çktËh : ðuhkð¤ • yuhkuzÙk{ : fuþkuË
• ykÚke sqLkkøkZ íkkçkkLkk 52 økk{kuLkk çkkçkrhÞkðkzLkk økhkMkËkhkuyu
•
ÃkkrfMíkkLk MkkÚku òuzkðkLke ònuhkík : 15 ykuøkMx, 1947
çk¤ðku fÞkuo yLku ¼khík Mkt½{kt òuzkðkLke ònuhkík fhe íkÚkk
•
LkkÞçk rËðkLk : nkðuo òuLMk
{ktøkhku¤Lkk þu¾u ¼khík Mkt½ MkkÚku MxuLzMxe÷Lkk fhkh fÞko. •
sqLkkøkZLke ‘sr{Þík’ Lkk{Lke fku{ðkËe MktMÚkk íkÚkk ‘{wòrnË’
• sqLkkøkZLkk Ãkøk÷u {kýkðËhu ÃkkrfMíkkLk MkkÚku òuzkðkLkku rLkýoÞ fÞkuo.
Lkk{Lkwt AkÃkw fku{e Íuh Vu÷kðíkk níkk.
• yk{ çkkçkrhÞkðkz, {ktøkhku¤, {kýkðËhLke «òLkk hûkýkÚkuo ¼khík • LkðkçkLku {¤ðk «ÞíLk fhLkkh ykøkuðkLk : WAtøkhkÞ Zuçkh,
Mkhfkhu rçkúøkurzÞh økwhwËÞk¤rMktnLkk Lkuík]íð{kt ÷~fh {kufÕÞwt. ðe.Ãke. {uLkLk, Lke÷{ çkw[
½xLkk¢{
• 25-8-1947 : hksfkux{kt ºký MkÇÞkuLke ‘Mkthûký Mkr{rík’Lke h[Lkk - hrMkf÷k÷ Ãkhe¾, suXk÷k÷ òuþe, híkw¼kE yËkýe
• 15-9-1947 : {wtçkE{kt 5kt[ MkÇÞkuLke ‘sqLkkøkZ Mkr{rík’Lke h[Lkk
• 3-9-1947 : çkkçkheÞkðkzLkk 51 økk{Lkk økhkMkËkh íkÚkk {ktøkhku¤Lkk þu¾ îkhk ¼khík MkkÚku òuzkýLkk fhkh.
• 23-9-1947 : {wtçkE{kt sqLkkøkZ «ò{tz¤Lke çkuXf{kt ykhÍe nfq{ík h[ðkLkku rð[kh fhðk{kt ykÔÞku.
• 25-9-1947 : ykhÍe nfq{íkLke MÚkk5LkkLke ònuhkík {wtçkELkk {kÄðçkkøk{kt fLkiÞk÷k÷ {wLkþeyu fhe níke.
• 25 ykuøkMx, 1947 Lkk hkus hksfkux{k fkrXÞkðkz {nkuççkík¾kLk ºkeòu
hksfeÞ Ãkrh»kËLke MÚkkÃkLkk ÚkE.
• {nkuççkík¾kLk ºkeòu çkkçke ðtþLkku Lkðkçk níkku.
• 25 MkÃxuBçkh, 1947Lkk hkus sqLkkøkZLkk «òsLkkuLke • {nkuççkík¾kLk ºkeòLku fqíkhkt«u{e þkMkf {kLkðk{kt ykðu Au.
hûkk {kxu {wtçkE{kt {kÄðçkkøk ¾kíku fkrXÞkðkz • {nkuççkík¾kLk ºkeòLku ðÄíkk rðhkuÄLkku ÏÞk÷ ykðíkk 17 ykuõxkuçkh, 1947Lkk
hksfeÞ Ãkrh»kË {¤e. su{kt y{]ík÷k÷ þuX hkus ËeðkLk þknLkðkÍ ¼wèkuLku sqLkkøkZLkku ðneðx MkkUÃke fuþkuË yuhÃkkuxo WÃkhÚke
(sL{¼qr{Lkk íktºke), þk{¤ËkMk økktÄe, çk¤ðtíkhkÞ fhk[e [kÕÞku økÞku.
{nuíkk, Ëw÷o¼S ¾uíkkýe ðøkuhuyu sqLkkøkZLke {wrõík • þknLkðkÍ ¼wèkuyu «ò{ík ÷eÄku yLku «ò{ík{kt ¼khík Mkt½{kt òuzkðkLke
{kxu ykhÍe nfq{ík MÚkkÃkðkLkku rLkýoÞ ÷eÄku. EåAk sýkíkkt þknLkðkÍ ¼wèkuyu Mkkihk»xÙLkk fr{þLkh Lke÷{ çkq[Lku sqLkkøkZLkku
• sqLkkøkZLkk Lkðkçku ÃkkuhçktËh yLku {kuhçke hkßÞ ÃkkMku fçkòu ÷uðk ytøkuLkku Ãkºk 7 LkðuBçkh, 1947Lkk fkWrLMk÷Lkk ytøkúus MkÇÞ fuÃxLk
ßnkuLMkLk MkkÚku hksfkux {kufÕÞku.
ykrÚkof ÷kuLk {ktøke Ãkhtíkw íku{kt rLk»V¤íkk {¤e íkÚkk
{kuhçke hkßÞu ¼khík Mkt½ MkkÚku òuzkðkLke þhíku 50 ÷k¾ Y.Lke ÷kuLk ykhÍe nfq{íkLkk ¾kíkuËkhku
ykÃkðkLke íkiÞkhe Ëþkoðe níke. • MkhLkþeLk (ðzk«ÄkLk) - þk{¤ËkMk økktÄe
• ykÍkË sqLkkøkZ hurzÞku økwÃík MÚkkLku þY fhðk{kt ykÔÞku. • Lkkýkt{tºke yLku LkkÞçk ðzk«ÄkLk - Ëw÷o¼S ¾uíkkýe
• ykhÍe nfq{ík ytíkøkoík híkw¼kE yËkýeLkk ðzÃký nuX¤ sqLkkøkZ ykÍkË • Mkthûký{tºke - Mkwhøk¼kE ðhw
MkuLkkLke h[Lkk fhðk{kt ykðe níke. suýu 30 MkÃxuBçkh, 1947Lkk hkus • øk]n«ÄkLk - {rý÷k÷ Ëkuþe
• fkÞËk«ÄkLk - LkhuLÿ LkÚkðkýe
sqLkkøkZ hkßÞLke r{÷fík Mk{kLk hksfkux{kt ykðu÷k sqLkkøkZ nkWMkLkku
• f{kLzh-ELk-[eV - híkw¼kE yËkýe
fçkòu ÷eÄku yLku íkuLku ykhÍe nfq{íkLkwt ðzwt{Úkf çkLkkÔÞwt. ÷ktçkk Mkt½»ko çkkË
• yLÞ - ¼ðkLke þtfh ykí{khk{ ykuÍk, Ãkw»ÃkkçkuLk {nuíkk
fwríkÞkýk, {kýkðËh, çkktxðk, MkhËkhøkZ ðøkuhuLkku fçkòu ykhÍe
nfq{íku ÷eÄku. Mkh MkuLkkÃkrík híkw¼kE yËkýeLkk Lkuík]íð nuX¤ ‘ykÍkË sqLkkøkZ
• sqLkkøkZLkku Lkðkçk 17 ykufxkuçkh, 1947 Lkk hkus ËeðkLk þknLkðkÍ VkuÍ’ yÚkðk ‘÷kufMkuLkk’Lkwt økXLk.
¾kLk ¼wèkuLku ðneðx ykÃkeLku fhk[e [kÕÞku økÞku.

• Auðxu þknLkðkÍ ¼wèkuyu Mkkihk»xÙLkk fr{þ™h Lke÷{ çkq[Lku Ãkºk ÷¾e sqLkkøkZLkku fçkòu ÷uðk sýkÔÞwt. yk{, 9 LkðuBçkh 1947Lkk hkus
sqLkkøkZ {wõík ònuh ÚkÞwt.
ykrÚkof {kuh[ku
• íkuLkk «ÄkLk Ãkw»ÃkkçknuLk {nuíkk níkk íkÚkk fkrXÞkðkz hksfeÞ Ãkrh»kËLke {ËËÚke sqLkkøkZLke ykrÚkof ÔÞðMÚkk ¾kuhððk{kt ykðe níke.
÷kufMkuLkk{kt òuzkÞu÷k MkirLkfku

1. {Lkw¼kE çkûkeyu W¥kh ¼khík{ktÚke ÃkøkkhËkh MkirLkfku íkhefu ¼híke fhu÷k 222 þe¾-økwh¾k MkirLkfku.
2. ykÍkË rntË VkisLkk yLku fuLÿeÞ yLkk{ík Ë¤Lkk 25 rLkð]¥k MkirLkfku
3. sqLkkøkZ hkßÞLke MkuLkk yLku 5kur÷Mk{k Aqxk ÚkÞu÷k MkirLkfku
4. sqLkkøkZ «Ëuþ{ktÚke ÷zðk íkiÞkh ÚkÞu÷ {uh, nkxe, fkhzeÞk hksÃkqík suðe ÷zkÞf òríkLkk ÷kufku.
- ÷kufMkuLkkLkk MkuLkkÃkrík : híkw¼kE yËkýe
- þ† rLkÞk{f : ðkMkkðzLkk Ëhçkkh {kfOz¼kE ËuMkkE
- çkkík{e rLk»ýkík : Ëw÷o¼S fÕÞkýS Lkkøkhu[k
- {uh «ò MktøkXf : økkufw¤ËkMk økøk÷kýe
- ¼khík Mkhfkhu ykhÍe nfq{íkLku {kLÞíkk ykÃke Lk níke.
¼k»kkðkh «ktíkLke h[LkkLke {ktøkýe

ð»ko 1949{kt ¼khík Mkt½Lkk 4 «fkhLkk ðøkeof]ík hkßÞku
f (A) ðøko ¾ (B) ðøko øk (C) ðøko ½ (D) ðøko
rçkúrxþ «ktík rðÄkLkMk¼k Ähkðíkk hsðkzk fuLÿþkrMkík «Ëuþku

1. yktËk{kLk
1. çkkuBçku 1. niËhkçkkË 1. rËÕne yLku rLkfkuçkkh
2. Ãkrù{ çktøkk¤ 2. {iMkqh 2. rn{k[÷ «Ëuþ xkÃkwyku
3. {ÿkMk 3. Mkkihk»xÙ 3. ys{uh
4. {æÞ «Ëuþ 4. hksMÚkkLk 4. fq[ rçknkh
5. ykurhMMkk 5. rðtæÞ «Ëuþ 5. {rýÃkqh {kºk
6. MktÞwõík «ktík 6. {æÞ ¼khík 6. rºkÃkwhk yuf s rðMíkkh
7. Ãktòçk 7. ºkkðýfkuh - fk~{eh 7. fåA
8. ykMkk{ 8. sB{w-fk~{eh 8. rçk÷kMkÃkwh
9. rçknkh 9. ÃkrxÞk÷k yLku Ãkqðo Ãktòçk 9. ¼kuÃkk÷
10.fwøko
Äh Ãkt[
• hkßÞkuLkwt ÃkwLkøkoXLk ¼k»kkLkk ykÄkhu ÞkuøÞ Au fu Lknª íkuLke Mk{eûkk {kxu zkì.hksuLÿ «MkkËu yÕ÷knkçkkË nkEfkuxoLkk Ãkqðo LÞkÞkÄeþ
yuMk.fu.ÄhLke yæÞûkíkk{kt yuf [kh MkÇÞkuLkk ykÞkuøkLke h[Lkk LkðuBçkh, 1947{kt fhe.
• Äh ykÞkuøku hkßÞkuLkwt ÃkwLkøkoXLk ¼k»kkLkk ykÄkhu Lk fhíkkt ðneðxe Äkuhýu fhðk ¼÷k{ý fhe.
JVP Mkr{rík
• Äh ykÞkuøku ykÃku÷k ynuðk÷Lke ÃkwLk: Mk{eûkk {kxu fkUøkúuMk fkÞo Mkr{ríkyu sÞÃkwh yrÄðuþLk{kt JVP Mkr{ríkLke h[Lkk ÚkE.
JVP Mkr{rík
J V P
sðknh÷k÷ Lkunhw ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷ Ãkèkr¼ Mkeíkkh{iÞk
• JVP Mkr{ríkyu Äh ykÞkuøkLke ¼÷k{ýkuLkwt Mk{ÚkoLk fÞwot.
Ãkkuèe©e hk{wÕ÷wLkku rððkË

• JVP Mkr{ríkyu Äh ykÞkuøkLkwt Mk{ÚkoLk fhe ¼khík Mkt½{kt hkßÞkuLke h[Lkk ¼k»kkLkk ykÄkhu Lk fhíkkt ðneðxe Äkuhýu fhðk ðkík fhíkk {ÿkMk
hkßÞ{ktÚke íku÷wøkw ¼k»keyku {kxu y÷øk hkßÞ {u¤ððk {kxu fkUøkúuMke fkÞofíkko Ãkkuèe©e hk{wÕ÷wyu ð»ko 1952{kt yk{hýktík WÃkðkMk [k÷w fÞko.
• suykuLkwt 56 rËðMkLkk W5ðkMkLkk ytíku 15 rzMkuBçkh, 1952Lkk hkus {]íÞw ÚkÞwt.
• ykÚke íkífk÷eLk ðzk«ÄkLk sðknh÷k÷ Lkunhwyu íku÷wøk ¼k»ke rðMíkkh {kxu y÷øk yktÄú «ËuþLke h[LkkLku {tsqhe ykÃke.
¼k»kkLkk ykÄkhu h[kÞu÷wt «Úk{ hkßÞ yktÄú «Ëuþ
sqLkwt yktÄú «Ëuþ nk÷Lkwt yktÄú «Ëuþ
h[Lkk : 1 ykuõxkuçkh, 1953 (ykÍkË ¼khíkLkwt ð»ko 2014{kt yktÄú «Ëuþ{ktÚke íku÷tøkkýk çkLÞwt
¼k»kkLkk Äkuhýu hr[ík Mkki«Úk{ hkßÞ)
yktÄú «ËuþLke hksÄkLke niËhkçkkË íku÷tøkkýkLkk Vk¤u síkk yktÄú «Ëuþu íkuLke
íku Mk{Þu hksÄkLke : fwLkoq÷ Lkðe hksÄkLke íkhefu ðzk«ÄkLk {kuËeLkk nMíku y{hkðíkeLkku rþ÷kLÞkMk fÞkuo
hkßÞ ÃkwLkøkoXLk Ãkt[

• yktÄú «ËuþLke ¼k»kkLkk ykÄkhu h[Lkk Úkíkkt yLÞ «Ëuþku{kt Ãký ¼k»kkLkk ykÄkhu hkßÞ çkLkkððkLke {ktøk WXðk ÷køke, suLkk Ãkrhýk{u rzMkuBçkh,
1953{kt hkßÞ ÃkwLkøkoXLk ykÞkuøkLke h[Lkk ÚkE.
Ãkt[Lkk yæÞûk
VÍ÷y÷e
MkÇÞku
ÓËÞLkkÚk fwtshwt fu.yu{. ÃkkLkefh
• hkßÞ ÃkwLkøkoXLk ykÞkuøkLke {kuxk¼køkLke ¼÷k{ýkuLkku Mðefkh fhkÞku íkÚkk sw÷kE, 1956{kt hkßÞ 5wLkøkoXLk yrÄrLkÞ{ ÃkMkkh fhðk{kt
ykÔÞku, su «{kýu 1 LkðuBçkh, 1956Lkk hkus 14 hkßÞku yLku 6 fuLÿþkrMkík «ËuþkuLke h[Lkk ÚkE. òu fu hkßÞ ÃkwLkøkoXLk Ãkt[u 16 hkßÞku yLku 3
fuLÿþkrMkík «Ëuþku çkLkkððkLke ¼÷k{ý fhe níke.
hkßÞ ÃkwLkøkoXLk Ãkt[Lke Mk÷knÚke h[kÞu÷k hkßÞku yLku fuLÿþkrMkík «Ëuþku
7{ku çktÄkhýeÞ MkwÄkhku, 1956
hkßÞ fuLÿþkrMkík «Ëuþ
1. sB{w-fk~{eh 8. fuh¤ 1. yktËk{kLk yLku rLkfkuçkkh

2. Ãktòçk 9. {ÿkMk 2. rËÕne
3. W¥kh «Ëuþ 10.yktÄú «Ëuþ 3. rn{k[÷ «Ëuþ
4. hksMÚkkLk 11. ykurhMMkk 4. {rýÃkwh
5. {æÞ «Ëuþ 12.5rù{ çktøkk¤ 5. rºkÃkwhk
6. çkkuBçku 13.rçknkh 6. ÷ûkîeÃk xkÃkwyku
7. {iMkqh 14.ykMkk{
ð»ko 2016{kt 5rhrþü-1{kt Ëþkoðu÷ hkßÞku yLku fuLÿþkrMkík «Ëuþku
hkßÞ fuLÿþkrMkík «Ëuþ
1. yktÄú «Ëuþ 11. Íkh¾tz 21. Ãktòçk 1. ytËk{kLk yLku rLkfkuçkkh xkÃkw
2. yhwýk[÷ «Ëuþ 12. fýkoxf 22. hksMÚkkLk {wÏÞ{Úkf : Ãkkuxoç÷uh
2. [tzeøkZ
3. yMk{ 13. fuh¤ 23. rMkr¬{ Ãktòçk yLku nrhÞkýk hkßÞLke hksÄkLke
4. rçknkh 14. {æÞ«Ëuþ 24. íkr{÷Lkkzw 3. ËkËhk yLku Lkøkh nðu÷e
5. A¥keMkøkZ 15. {nkhk»xÙ 25. íku÷tøkkýk {wÏÞ{Úkf : Mku÷ðkMk
4. Ë{ý yLku Ëeð
6. økkuðk 16. {rýÃkwh 26. rºkÃkwhk {wÏÞ{Úkf : Ë{ý
7. økwshkík 17. {u½k÷Þ 27. W¥kh«Ëuþ 5. rËÕne
8. nrhÞkýk 18. r{Íkuh{ 28. W¥khk¾tz hk»xÙeÞ hksÄkLke «Ëuþ
6. ÷ûkîeÃk
9. rn{k[÷ «Ëuþ 19. Lkkøkk÷uLz 29. Ãkrù{ çktøkk¤ {wÏÞ{Úkf : fðh¥ke
10. sB{w-fk~{eh 20. ykurzþk 7. Ãkwzw[uhe
27. {nkøkwshkík yktËku÷Lk

• 1956{kt hkßÞkuLkwt 5wLkøkoXLk Úkíkkt økwshkíke {kuhkhS ËuMkkE (hksfeÞ)
¼k»keykuLkku «Ëuþ fåA, Mkkihk»xÙ yLku ík¤ økwshkíkLkwt
{kuhkhS¼kE ËuMkkELkku sL{ 29 Vuçkúwykhe, 1896Lkk hkus ð÷Mkkz rsÕ÷kLkk ¼kzu÷e
rî¼k»ke {wtçkE hkßÞ MkkÚku òuzký Úkíkkt økwshkík{kt
økk{{kt ÚkÞku níkku. {kuhkhS¼kE ËuMkkE økkuÄhk ¾kíku LkkÞçk f÷uõxh íkhefu Vhs
«çk¤ rðhkuÄe yktËku÷Lk [k÷w ÚkÞk.
çkòðíkkt níkk. suyku {wtçkE ÄkhkMk¼kLke [qtxýe ÷ze {wtçkE hkßÞLkk {wÏÞ{tºke Ãký
• ð»ko 1951{kt 5whw»kku¥k{ËkMk rºkf{ËkMkLkk «{w¾ÃkËu çkLÞk níkk. {kuhkhS¼kEyu LkkÞçk ðzk«ÄkLk yLku Lkkýkt {tºke íkhefu Ãký Vhs
{nkøkwshkík Mke{k Mkr{ríkLke h[Lkk ÚkÞu÷e níke. çkòðe níke. ð»ko 1975{kt ErLËhk økktÄeyu ÷kËu÷e fxkufxe{kt {kuhkhS¼kELke
• 1952{kt {nkøkwshkík 5rh»kË ¼kE÷k÷¼kE Ãkxu÷Lkk ÄhÃkfz ÚkE yLku íÞkhçkkË sÞ«fkþ LkkhkÞýu ‘sLkíkk Ãkûk’Lke MÚkkÃkLkk fhe yLku
«ÞkMkÚke rnt{ík÷k÷ þwõ÷Lkk yæÞûkMÚkkLku {¤u÷e. ð»ko 1977{kt {kuhkhS¼kE ðzk«ÄkLk çkLÞk. {kuhkhS¼kE ðzk«ÄkLk çkLkLkkhk
• {nkøkwshkík yktËku÷Lk Mk{Þu {kuhkhS ËuMkkE rî¼k»ke «Úk{ økwshkíke Au. {kuhkhS¼kEyu ðzk«ÄkLk íkhefu sYhe [esðMíkwykuLkk ¼kðku
{wtçkE hkßÞLkk {wÏÞ{tºke níkk yLku íkuyku y¾tz Ãkh ytfwþ, Mk{k[khÃkºkkuLke Mðíktºkíkk, Y. 1,000Lke [÷ýe Lkkuxku çktÄ fhðe ðøkuhu
{wtçkE hkßÞLkk Mk{ÚkoLk{kt níkk. suðk {n¥ðLkk fkÞkuo Ãkkh Ãkkzâk níkk. {nkøkwshkík yktËku÷Lk Mkk{u {kuhkhS¼kEyu
• 25 ykuõxkuçkh, 1955Lkk hkus {nu{ËkðkË{kt økwshkík WÃkðkMk þY fÞko níkk. {kuhkhS¼kELku ÃkkrfMíkkLku íkuLkk Mkðkuoå[ MkL{kLk ‘rLkþkLk-
«krLíkf fkUøkúuMk Mk¼k{kt yr¼«kÞ yÃkkÞku fu yu-Ãkkf’ ÃkwhMfkhÚke LkðkßÞk níkk yLku ¼khík Mkhfkhu Ãký íkuykuLku ¼khíkhíLk
{nkhk»xÙ, økwshkík yLku {wtçkE yu{ ºký hkßÞkuLke (1991)Úke LkðkßÞkt Au. {kuhkhS¼kE yuf{kºk yuðk ÔÞrõík Au, suykuLku ¼khíkhíLk
h[Lkk fhðk{kt ykðþu. yLku ‘rLkþkLk-yu-Ãkkf’ ÃkwhMfkhÚke MkL{krLkík fhkÞk nkuÞ.
17 òLÞwykhe, 1956Lkk hkus ðzk«ÄkLk sðknh÷k÷ LkunhwLke ònuhkík

h[Lkk Úkþu
Mkkihk»xÙ MkrníkLkwt rðË¼o MkrníkLkwt þu»k {wtçkE

økwshkík {nkhk»xÙ
- {wtçkE y÷øk ÚkðkLke ðkíkÚke {hkXeykuyu
XuhXuh íkkuVkLkku fÞko.
• yk{ 7 ykuøkMx, 1956Úke {nkøkwshkík yktËku÷LkLke þYykík ÚkkÞ Au.

• 8 ykuøkMx, 1956Lkk hkus y{ËkðkËLke ÷ku fku÷usLkk rðãkÚkeoyku MðÞt¼q nzíkk¤ Ãkkzu Au yLku Mkh½Mk Þkusu Au.
• y{ËkðkË{kt Mkh½Mk Ëhr{ÞkLk fkUøkúuMk ¼ðLk çknkh Ëu¾kðku Úkíkk níkk íÞkhu Ãkku÷eMku fhu÷k økku¤eçkkh{kt ÃkwLk{[tË (çkLkkMkfktXk «Úk{ þneË),
Mkwhuþ ¼è, fkirþf ÔÞkMk íku{s yçËw÷ rûkh¼kE þneË ÚkkÞ Au.
økku¤eçkkh Mk{Þu Lkuíkkyku

• økwshkík «Ëuþ fkUøkúuMk yæÞûk - Xkfkuh¼kE ËuMkkE
• y{ËkðkË þnuhLkk «{w¾ - rºkf{¼kE Ãkxu÷
• y{ËkðkË{kt rðãkÚkeoyku Ãkh ÚkÞu÷k økku¤eçkkhLkk rðhkuÄ{kt MkkiÚke ðÄw fkUøkúuMke MkÇÞkuLkk hkSLkk{k {nuMkkýk rsÕ÷k{ktÚke Ãkzâk.
økku¤eçkkh MktË¼uo ÚkÞu÷k rLkðuËLkku

• ‘çktËqfLke økku¤eyku WÃkh fkuELkk Lkk{-MkhLkk{k ÷¾u÷k nkuíkk LkÚke, íkkuVkLke ík¥ðku MkkÚku økhçkk økðkíkk LkÚke,
íkk¤eyku ÃkkzðkÚke fE {nkøkwshkík Lk {¤u’
- Xkfkuh¼kE ËuMkkE
• ‘ykðk yktÄ¤k økku¤eçkkh fhðkLkwt çkwrØLkwt «ËþoLk fËe òuÞwt LkÚke’

- çkúñfw{kh ¼è
• ‘økwshkíkLkk EríknkMk{kt yk þneËku r[htSðe hnuþu’

- þnuh fkUøkúuMk «{w¾ rºkf{÷k÷ Ãkxu÷
• ‘{khk yLku {khk suðe çkeS {kíkkykuLkk ËefhkykuLkwt {kuík yu¤u Lk òÞ yuðe ÷kufkuLku nwt rðLktíke fhwt Awt’
- þneË Mkwhuþ ¼èLkk {kíkk MkrðíkkçkuLk
• ‘yk¾hu rðãkÚkeoyku ykÃkýk s Ãkwºk, Ãkwºkeyku Au íku{Lku fkçkw{kt hk¾ðk çk¤Lkku «Þkuøk Lkne Ãký {iºkeÚke {kðsík
fhðe òuEyu’
- sðknh÷k÷ Lkunhw
• ‘økktÄeS fnuíkk níkk fu ytøkúuòuLkk økÞk ÃkAe økku¤eyku ík{u ÷¾kuxeLke su{ h{e þfþku, Ãkhtíkw íku{Lkk økÞk ÃkAe
íkuLke fkuE yMkh ÚkE Lknª. økku¤eçkkh ÚkÞk ÃkAe {Lku yuf{kMk MkwÄe ¾kðkLkwt LkÚke ¼kÔÞwt’
- hrðþtfh {nkhks
• ‘ÞwðkLkkuLku økuhrþMík íkhV Ëkuhe LkkøkrhfkuLku f[ze Lkk¾ðkLkku «ÞkMk ÚkkÞ Au íkuLku rLk¼kðe ÷uðwt íku Íuh Ãkeðk
çkhkçkh Au.’
- Xkfkuh¼kE ËuMkkE
• ‘yktËku÷Lk f[zðk {kxu Ä{feyku yÃkkÞ Au Ãkhtíkw ykðw f]íÞ sLkh÷ zkÞhLkk {ku{kt s þku¼u’
- ELËw÷k÷ Þkr¿kf
• ‘fkuEÃký rLkýoÞ rntMkk ðzu Vuhðe þfkþu Lknª, rLkýoÞku ÷kufþkne heíku fhðkLkk nkuÞ Au yLku íku þuheyku{kt ÷E
þfkÞ Lknª’
- sðknh÷k÷ Lkunhw (y{]íkMkh yrÄðuþLk{kt)
• ‘økktÄeSLke MktMÚkkyku økku¤eyku [÷kðíke Úkþu íkku ËuþLke nk÷ík çkwhe Úkþu’ íku{ fne økwshkíkLku MktÃkqýo xufku
ònuh fÞkuo
- zkì.hk{{Lkkunh ÷kurnÞk
• økku¤eçkkhLke íkÃkkMk {kxu h[kÞu÷ Ãkt[ - ðk{LkhkÞ Äku¤rfÞk Ãkt[ (2S ykuõxkuçkh, 1956 Lkkøkrhf íkÃkkMk Ãkt[Lkku ynuðk÷ ònuh)
• ðk{LkhkÞ Äku¤rfÞk Ãkt[Lkk yLÞ MkÇÞ - çkkçkwhkð {nuíkk, Mke.yuMk. Ãkhe¾
yLÞ ÷kufkuLkk rLkðuËLk

• ‘ÞwØ Ãkðo þY ÚkÞwt Au, «òLkk nfku AeLkðe ÷uðk fhíkk íkuLku MkkuLkkÃkwhLkk M{þkLk{kt {kuf÷e Ëuðk òuEyu’
- yuLk.ðe.økkzðe÷
• ‘fkfkMkknuçk økkzøke÷ Mk{eð]ûk ÃkhÚke þ†ku ÷ELku ykÔÞk Au, {wtçkELkk xwfzk fhkðe økwshkík ¾wþ hne þfþu Lknª’
- fkUøkúuMke Lkuíkk zkì.LkkhkÞýu
• 9 ykuøkMx, 1956Lkk hkus çkúñfw{kh ¼èLke yæÞûkíkk{kt rðãkÚkeo ykøkuðkLkkuLke çkuXf
9 ykuøkMx - þneË rfLkkheðk÷k rËLk
ÞkuòE. su{kt yktËku÷LkLku ykøk¤ ðÄkhðkLke [[ko ÚkkÞ Au. yk rðãkÚkeo ykøkuðkLkku{kt
13 ykuøkMx - økwshkík þneË rËLk
çkúñfw{kh ¼è, nhenh ¾t¼ku¤ò yLku «çkkuÄ hkð¤ {wÏÞ Lkuíkkyku níkk.
8 ykuõxkuçkh - þneË rËLk
• 15 ykuøkMx, 1956Lkk Mðíktºk rËðMkLku økwshkíku þkufrËLk íkhefu WsÔÞku yLku
y{ËkðkËLke ÷ku fku÷us{kt þneË Mkwhuþ ¼èLkk {kíkk MkrðíkkçkuLkLkk nMíku æðsðtËLk ÚkÞwt.
• yk MkkÚku ELËw÷k÷ Þkr¿kfLkwt Ãký ykøk{Lk ÚkÞwt yLku yktËku÷LkLke Lkuíkkøkehe íkuykuyu ÷eÄe.
ELËw÷k÷ Þkr¿kf (hksfeÞ)

ELËw÷k÷ Þkr¿kf(ELËw[k[k)Lkku sL{ E.Mk. 1892{kt LkrzÞkË{kt ÚkÞku níkku. ELËw÷k÷ Þkr¿kfu nt{uþk ÃkkuíkkLke Mkw¾Mkøkðzku Akuze Vfeh çkkËþkn
íkhefu SðLk ÃkMkkh fÞwO níkwt. ELËw÷k÷ Þkr¿kfLkwt Lkk{ ykðu yLku yktËku÷Lkku ÞkË ykððk ÷køku. suykuyu ËuþLkk yLkuf yktËku÷Lkku{kt ¼køk ÷E
ËuþLke Mkuðk fhe níke. ELËw÷k÷ Þkr¿kfLku ‘y{eh LkøkhLkk Vfeh çkkËþkn’ fnuðk{kt ykðu Au. ELËw÷k÷ Þkr¿kfu {wtçkEÚke þY fhu÷k ‘Þtøk
ErLzÞk’ yLku ‘LkðSðLk’ «fkþLkku økktÄeSLku MkkUÃke ËeÄk níkk. ‘SðLk rðfkMk’, ‘økwshkík{kt LkðSðLk’, ‘fkhkðkMk’, ‘SðLk Mktøkúk{’ yLku
‘rfMkkLk fÚkk’ ðøkuhu ÃkwMíkfkuLke h[Lkk Ãký íku{ýu fhu÷e. yk Ãkkt[ ÃkwMíkfku WÃkhktík Aêku ¼køk ELËw÷k÷Úke Ãkqhku ÚkE þõÞku Lkne, suLku ÄLkðtík
ykuÍkyu Ãkqhku fhe ykÃÞku níkku. ‘{kÞk’ Lkk{f Lkð÷fÚkkLkk ÷u¾f Ãký ELËw÷k÷ Þkr¿kf Au. ELËw÷k÷ Þkr¿kfu økwshkíkLku Mðíktºk çkLkkððk
{nkøkwshkík yktËku÷LkLkk {wÏÞ Lkuíkk íkhefuLke sðkçkËkhe rLk¼kðe níke. {nkøkwshkík yktËku÷Lk Mkk{u {kuhkhS¼kE ËuMkkELkk rðhkuÄ Aíkkt
y{ËkðkË{kt sðknh÷k÷ LkunhwLke Mk{ktíkh Mk¼k ELËw÷k÷ Þkr¿kfu ÞkuS níke. suykuLke M{]rík{kt ð»ko 2016-17 Þwðk rðfkMk ð»ko íkhefu WsðkÞ
hÌkwt Au.
y{ËkðkË{kt Lknuhw rçkús ÃkkMku ELËw÷k÷ Þkr¿kf Ãkkfo ykðu÷ku Au.

yLÞ rLkðuËLk
• ‘nw {nkhk»xÙeÞLk Awt íkku {wtçkE þnuh WÃkh Ëkðku fhwt Ãkhtíkw íku «&LkLkku rLkýoÞ {wtçkELkk økwshkíkeyku Ãkh Akuzwt Awt’
- rðLkkuçkk ¼kðu
• ‘ík{u ¾wþ Ëu¾kyku Aku Ãký yksu økwshkík ðÄw Ëw:¾e nþu ?’
- {kuhkhS ËuMkkE ({wtçkE yuhÃkkuxo ÃkhÚke)
• ‘{nkøkwshkík Lkne ÚkkÞ íÞkt MkwÄe MkVuË xkuÃke Lknª Ãknuhwt’

- [wLke¼kE Ãkxu÷
• Mk{ksðkËe fkÞofhku, MkkBÞðkËeyku yu{ fkUøkúuMkÚke y÷øk ÚkÞu÷k Lkuíkkyku, rðãkÚkeoyku ðøkuhu îkhk yktËku÷Lkku, Mkh½Mkku, nzíkk¤ku Ãkkzðk{kt
ykðe, su{kt MkhfkhLkwt Ë{Lk ÚkÞwt.
• fkUøkúuMk rðhwØ {nkøkwshkík [¤ð¤ fhLkkh çkÄk hksfeÞ Ãkûkkuyu 9 MkÃxuBçkh, 1956{kt {nkøkwshkík sLkíkk 5rh»kËLke h[Lkk fhe.
• {nkøkwshkík sLkíkk Ãkrh»kËLke ykøkuðkLke y{eh LkøkheLkk økheçk Vfeh ELËw÷k÷ Þkr¿kfu ÷eÄe.
• 1 ykuõxkuçkhÚke 8 ykuõxkuçkh {nkøkwshkík MkÃíkkn WsðkÞ Au.
• 2 ykuõxkuçkh, 1956Lkk hkus sðknh÷k÷ LkunhwLke Mk¼kLku Mk{ktíkh s ELËw÷k÷ Þkr¿kfLke Mk¼k ÷ku fku÷us{kt ÞkuòE su{kt ÄkhËkh 5Thð[Lkku
ÚkÞk yLku yMktÏÞ ÷kufkuyu ¼køk ÷eÄku. ynª íkuykuLku ELËw[k[kLkwt rçkhwË {¤u÷wt.
• 31 ykuõxkuçkh, 1956Lkk ÄLkíkuhMkLkk rËðMku {þk÷ hu÷eLkwt ykÞkusLk ÚkkÞ Au yLku ÷kufkuLku ½hu ½hu økwshkíkLkk Lkfþk ËkuhðkLkwt yknðkLk fhðk{kt
ykðu Au.
rLkðuËLk
• ‘økwshkíkLke sLkíkk yLku fkUøkúuMkLkk Lkuíkkyku ðå[u MktÃkfo íkwxe økÞku Au, fkUøkúuMk fkÞofhkuyu ÷kufkuLkk þºkw çkLkeLku Lkne
Ãkhtíkw MkkÚke çkLkeLku hnuðwt òuEyu’
- sðknh÷k÷ Lkunhw
• ‘nwt økwshkíkLku rntËwMíkkLkLkk ¼÷k {kxu nkuz{kt {wfðk íkiÞkh Awt Ãký rnLËwMíkkLkLku økwshkíkLkk ¼÷k {kxu nkuz{kt
{wfðk íkiÞkh LkÚke’
- {kuhkhS ËuuMkkE
• y{ËkðkËLke Mk¼k{kt ÷kufkuyu f^Þwo ÃkkéÞku, suÚke {kuhkhS ËuMkkEyu WÃkðkMk þY fÞko yLku yLLk íÞkøke økwshkíkLkk ÷kufkuLku Mkkt¼¤ðk
{sçkqh fÞko.
rLkðuËLk
• ‘y{ËkðkËLku økwshkíkLkwt ÃkkxLkøkh Úkðwt nþu íkku íkuLke rft{ík [qfððe Ãkzþu’
- {kuhkhS ËuMkkE
• ‘yktËku÷Lk f[zðk Ä{feyku yÃkkÞ Au, Ãký íku{kLkk þçËku sLkh÷ zkÞhLku þku¼u yuðk Au yLku {nkøkwshkíkLkwt
rfLkkhu ykðu÷wt ðnký fux÷kf zkuZzkÌkkykuyu zwçkkze ËeÄwt’
- ELËw÷k÷ Þkr¿kf (¼Y[Lke Mk¼k{kt)
• ‘{kuhkhS¼kELkk WÃkðkMk yu s ¾qË rntMkf ík¥ð Au fu{fu íku{Lku Ãkku÷eMk Ë{LkLke Mkk{u yufÃký þçË Wå[kÞkuo
LkÚke. yk íkku Lkçk¤k {LkLkku {kLkðe çkihe Ãkh þqhku’
- Mk{ks Mkuðf Mkw{tík {nuíkk
• ‘íku{Lke økku¤eyku yux÷e rntMkf Au íkuLkk fhíkkt WÃkðkMk ðÄw rntMkf Au’
- zkì.yLktík þu÷ík
• ‘ßÞkt MkwÄe y{ËkðkËLkk þnuhesLkku {Lku þktríkÚke Mkkt¼¤þu Lkne íÞkt MkwÄe nwt yLLkLkku íÞkøk fhw Awt’
- {kuhkhS¼kE ËuMkkE
• ‘{kuhkhS¼kELkk WÃkðkMkLke ònuhkíkÚke Mk{S ÷uðkLkwt Au {nkøkwshkíkLke ÷zík ½ýe ÷ktçke [k÷þu yLku íkuÚke íkuLku
xufku ykÃkðk MkkuøktË ÷uðk òuEyu’
- zkì.yLktík þu÷ík
• ‘ík{u {nu{ËkðkË{kt {nkhk»xÙ, {wtçkE yLku økwshkíkLkk ºký hkßÞkuLke {køkýe fhe íÞkhu ík{khwt {øks õÞk økÞwt
níkwt’
• ‘ykðk WÃkðkMk MkkÚku fkuE Mk{sqíke ÚkE þfu Lkne’

- ÓËÞLkkÚk fwtshwt
• ‘f^ÞwoLku ÷kufþkneLkk rMkØktík rðhwØLkwt Ãkøk÷wt økýkÔÞwt’

- {kuhkhS ËuMkkE
• yLktík þu÷íkLke yæÞûkíkk{kt rðãkÚkeoykuLke çkuXf {¤íke hnu Au yLku Ãkøk÷k Mkr{ríkLke h[Lkk ÚkkÞ Au. {nkøkwshkík rðãkÚkeo Mkr{ríkLke
yæÞûkíkk Ãký yLktík þu÷íku fhe níke.
• y{]ík÷k÷ þuXu {kuMktçkeLkku hMk Ãkeðzkðe {kuhkhS¼kELku Ãkkhýk fhkÔÞk íÞkhu {kuhkhSyu fnÞwt fu
‘{khk {hýÚke fux÷kf ¾wþ Úkðk {ktøkíkk níkk Ãkhtíkw {khu ykðe ¾kuxe çkr÷ËkLke ykÃkðe òuEyu Lknª’ - {kuhkhS ËuMkkE
• 1957{kt ÷kufMk¼kLke Mkk{kLÞ [qtxýe Mk{Þu sLkíkk Ãkrh»kËLkk ykøkuðkLk {nkøkwshkík sLkíkk 5rh»kËLkk yæÞûk -
Lkuíkkyku nrhnh ¾t¼ku¤ò, sÞtrík Ë÷k÷, «çkkuÄ hkð¤, çkúñfw{kh ¼è ELËw÷k÷ Þkr¿kf
ðøkuhuLke ÄhÃkfz {kuhkhS¼kE ËuMkkELkk Eþkhu ÚkÞu÷e íku{ýu ònuh
{nkøkwshkík sLkíkk 5rh»kËLkk WÃkkæÞûk -
Mk÷k{íke yLku «ò {wõíkÃkýu {íkËkLk fhe þfu íkuðwt fkhý ÄhÃkfz ÃkkA¤
rnt{ík÷k÷ þwf÷
ykÃÞwt níkwt.
• yk [qtxýe{kt {wtçkE hkßÞLke 22 ÷kufMk¼k çkuXfku Ãkife 17 fkUøkúuMkLke yLku 5 fkUøkúuMkLkk {wÏÞíðu çku rðhkuÄe Ãkûk
rðÃkûkLku {¤e níke. - «ò Mk{ksðkËe Ãkûk (nhenh ¾t¼ku¤ò, çkúñfw{kh ¼è)
• ELËw÷k÷ Þkr¿kf ÷kufMk¼k çkuXf ÃkhÚke rðsÞe ÚkÞk níkk. - MkkBÞðkËe Ãkûk (ELËw÷k÷ Þkr¿kf)
• {wtçkE rðÄkLkMk¼kLke 132 çkuXfku{ktÚke 100 çkuXfku fkUøkúuMkLku {¤e níke, su{kt økwshkíkLke su{ {nkhk»xÙLke {ktøk fhíke MktÞwõík {nkhk»xÙ
Mkr{ríkLku Ãký Úkkuze çkuXfku {¤e níke.
• {nkøkwshkík sLkíkk Ãkrh»kËLke «{w¾Lke [qtxýe{kt fkUøkúuMkLkk W{uËðkh Ãkwhw»kku¥k{ËkMkLku ELËw÷k÷ Þkr¿kfu nkh ykÃke.
rLkðuËLk
• ‘ykÃkýk fkÞofíkkoykuLku økwtzkykuLke su÷{kt {kuf÷eLku fkUøkúuMkLke Mkhfkhu y{ËkðkËLke sLkíkkLkwt yÃk{kLk fÞwO Au.’
• ‘«òLke íkkfkíku y{u rî¼k»ke hkßÞLkk ¼q¬k çkku÷kðe ËEþwt fkt íkku økwshkík ÷Eþwt fkt íkku {kuíkLku ¼uxeþwt’
• ‘[qtxýe ÞkuòÞ Au yLku çknw{íke fkUøkúuMkLku {¤u Au. nðu {nkøkwshkík yktËku÷Lk Lkçk¤wt Ãkzu Au’
• ‘y{ËkðkËLke «ò çkw÷uxLkku sðkçk çku÷uxÚke ykÃkþu, rðÄkLkMk¼kLke «{w¾Lke ¾whþe{kt fwði[ {wfeþwt yLku
rðÄkLkMk¼k{kt fçkwíkh Wzkzeþwt’
‘Íuh Ãkzâu nwt Q¼ku hneLku økku¤eçkkh fhkðeþ’ - {kuhkhS ËuMkkE

• ‘hkík-rËðMk yuf ÚkkÞ yLku ÃkqðoLkku Mkqhs Ãkrù{{kt Qøku íkku Ãký {nkøkwshkík Lknª ÚkkÞ’
- híkw¼kE yËkýe
• ‘yuf Lkne yrøkÞkh {kuhkhS¼kE yLku çkkðeMk sðknh÷k÷ Lkunhw ykðu íkku Ãký {nkøkwshkík ykðíkwt hkufe þfþu
Lknª, rMktnLkwt [k{zwt ykuZeLku økÄuzkyku [hðk LkeféÞk Au yLku rMktnLku su÷{kt ÃkqÞko Au’
- nrhnh ¾t¼ku¤ò
• {wtçkE rî¼k»ke hkßÞLkk {wÏÞ{tºke Þþðtíkhkð [kinký çkLÞk.
• sLkíkk Ãkrh»kËu 1 LkðuBçkhu rðhkuÄ rËLk {LkkÔÞku.
• y{ËkðkËLkk «Úk{ {uÞh r[Lkw¼kE [e{Lk¼kEyu þneË M{khf h[ðk M{khf Mkr{rík çkLkkððkLke ðkík Wå[khe.
rLkðuËLk
• ‘økwshkíkLkk Lkuíkkyku sux÷k þkherhf heíku økwshkíkLke ytËh Au íkux÷k s {kLkrMkf heíku økwshkíkLke çknkh Au’
- sÞtíke Ë÷k÷
• {wtçkELke Mkhfkh{kt {kuhkhS LkÚke íkuÚke økwshkík fkUøkúuMkLku ðirðæÞ «kÃík ÚkÞwt Au yLku rî¼k»ke hkßÞLkwt ¾hwt MðYÃk
þwt Au íkuLke ¾çkh Ãkzþu
• ‘su MkkuLkkLke fxkhe {u f{h Ãkh çkktÄu÷e Au íku {khk Ãkux{kt ðkøke Au yLku nwt fxkÞu÷e ík÷ðkh suðku {k¤eÞk{kt Ãkzu÷ku
íkuLke Mkòðx fhe ík{u {Lku {uËkLk{kt {qõÞku Au.’
• rçkúrxþ MkhfkhLku Vufe ËuLkkh fkUøkúuMk ÄktÄ÷Ä{k÷Úke zhþu Lkne

- Þþðtíkhkð [kinký
• økwshkík yLku {nkhk»xÙ ðå[u ¼kðLkkí{f yufíkk MÚkÃkkE LkÚke

- Þþðt[hkð [kinký
• økwshkík yLku {nkhk»xÙ õÞkhuÞ yuf hne þfþu Lknª

- rºkf{÷k÷ Ãkxu÷
• ‘Ëhuf «ktíkeÞ ¼k»kk Mkhfkhe ¼k»kk Lk çkLkðe òuEyu. fuLÿLke ¼k»kk yu Ëhuf hkßÞLke Mkhfkhe ¼k»kk nkuðe òuEyu’
- çkkçkkMkknuçk yktçkuzfh
• 5 rzMkuBçkh, 1957Lkk hkus {nkøkwshkík sLkíkk 5rh»kË yLku MktÞwõík {nkhk»xÙ Mkr{ríkLkk MkÇÞku Ãkwýu ¾kíku {éÞk, ßÞk MktÞwõík {nkhk»xÙ
Mkr{ríkyu fÌkwt fu òu {wtçkE {nkhk»xÙLkku ¼køk yuðwt Mðefkhðk{kt ykðu íkku fkuE {ík¼uË Lknª íkuðwt ònuh fhkÞwt.
• sLkíkk Ãkrh»kËLke LkrzÞkËLke çkuXf{kt ¾kt¼e {wfðkLkku rLkýoÞ ÚkÞku.
• 8 ykuøkMx, 1958Lkk hkus sLkíkk 5rh»kËu þneË M{khf fkUøkúuMk ¼ðLk Mkk{u ÷k÷ Ëhðkò LkSf MÚkkÃkðkLkku rLkýoÞ ÷eÄku íkÚkk íkuLkwt Lkk{ þneË
[kuf hk¾ðkLkwt Lk¬e ÚkÞwt. ELËw÷k÷ Þkr¿kfLkk nMíku ¾kt¼e {wfkE.
• 12 ykuøkMx, 1958Lkk hkus ¾kt¼e íkkuze Ãkkzðk{kt ykðe. ykÚke XuhXuh íkkuVkLkku Vhe þY ÚkÞk. suLke Ëu¾hu¾ {kxu 24 f÷kf MðÞtMkuðfku
hk¾ðk{kt ykÔÞk níkk.
• yk MkkÚku þneË M{khf MkíÞkøkúnLke þYykík ÚkE.
• ‘økktÄeSLke ðkíkku fhLkkhk økku¤eykuLke ðkíkku ¼q÷e òÞ Au Ãkhtíkw økwshkíkLke «ò økku¤eçkkhLku ¼q÷e LkÚke. þneË
M{khf çkLkeLku s hnuþu yLku yk {kxu þneËkuLke ¾kt¼e çkLkþu yLku yk {kxu {nkøkwshkík sLkíkk Ãkrh»kË çkr÷ËkLk
ykÃkþu’
• 19 ykuøkMx 1958Lkk hkus ELËw÷k÷ Þkr¿kfLkk Lkuík]íð{kt 7 MkÇÞkuLke xe{u f÷{ 144Lkku ¼tøk fÞkuo su{kt {rn÷k xwfzeLke ykøkuðkLke htsLkk
Ë÷k÷u ÷eÄe níke.
• ÃktòçkLkk yfk÷e Ë¤u {nkøkwshkík yktËku÷LkLku xufku ykÃÞku íku{s ÷kufLkkÞf sÞ«fkþ LkkhkÞýu y{ËkðkËLke {w÷kfkík ÷eÄe.
• 19 MkÃxuBçkh, 1968{kt rníkuLÿ¼kE ËuMkkELke Mkhfkh{kt þneË M{khfLkku «&Lk Wfu÷kÞku yLku ELËw÷k÷ Þkr¿kfLkk nMíku MkhËkh ¼ðLk ÃkkMku
¾wýk{kt þneË M{khfLkwt WËT½kxLk ÚkÞwt.
• yur÷Mkrçkús ÃkkMku rðõxkurhÞk økkzoLk{kt þneË M{khf çkLkðkLkwt Lk¬e ÚkÞwt.
• 17 ykuøkMx, 1958Lkk hkus su÷ ¼hku yktËku÷Lk [k÷w ÚkÞwt.
• Þþðtíkhkð [kinkýu ¾kt¼e íkkuzðkLkk íkkuVkLkku {kxu fkuxðk÷ Ãkt[Lke h[Lkk fhe, su þneË M{khf MkíÞkøkún 226 sux÷k rËðMk [kÕÞku.
• 1959{kt Þþðtíkhkð [kinkýu fkUøkúuMk {kuðze {tz¤Lku sýkÔÞwt fu økwshkíkeyku yLku {hkXeyku ðå[u ¼kðLkkí{f yufíkk Lk MÚkÃkkE nkuðkÚke {wtçkE
hkßÞLkk rð¼ksLk {kxu rð[khýk fhðk{kt ykðu.
• y{ËkðkËLkk fktfrhÞk Vqxçkku÷ økúkWLz ¾kíku y÷øk økwshkíkLke {ktøk MðefkhkE.
• {wtçkE {nkhk»xÙ{kt økÞwt Ãkhtíkw zktøkLkku rððkË ÚkÞku yLku ytíku zktøk økwshkíkLkk Vk¤u ykÔÞwt.
• {nkhk»xÙ 10 ð»ko MkwÄe 50 fhkuzLkehf{ íkÚkk ÃkkxLkøkh MÚkkÃkðk 10 fhkuzLke hf{Lke òuøkðkE fhe.
• yur«÷, 1960{kt {wtçkE rðMksoLk rçk÷ 5Mkkh ÚkÞwt, rçk÷{kt Lkk{ {nkøkwshkík hk¾ðkLke {ktøkýe fhkE níke Ãkhtíkw íkuLku Lkfkhðk{kt ykðe.
• {nkøkwshkík sLkíkk Ãkrh»kËLku rð¾uhðk{kt ykðe.
- {nkøkwshkík sLkíkk Ãkrh»kËLkwt AuÕ÷w yrÄðuþLk - rðMkLkøkh
- {nkøkwshkík sLkíkk Ãkrh»kËLkwt AuÕ÷w rðsÞkuíMkð Mkh½Mk- ÷k÷ Ëhðkò
- 1{u 1960Lkk hkus {wtçkE hkßÞLkk rð¼ksLkÚke {nkhk»xÙ yLku økwshkík yu{ çku hkßÞ yrMíkíð{kt ykÔÞk yLku Mkkçkh{íke yk©{{kt hrðþtfh
{nkhksLkk nMíku økwshkík hkßÞLkwt WËT½kxLk ÚkÞwt yLku ÃkËkrÄfkheykuLke þÃkÚkrðrÄ ÚkE.
• MkiØktríkf çktÄkhýeÞ yLku ðneðxe fkhýkuMkh ¼k»kkfeÞ Äkuhýu hkßÞkuLkk yuf{ku h[ðkLke íkkíke sYrhÞkík Au
- zkì.yu{.yuLk.hkuÞ
òýðk suðe ÃkwMíkfku/Mkk{rÞfku/y¾çkkh {wtçkE hkßÞLkk {wÏÞ{tºke

• økwshkík ËþoLk økútÚk - ÄLkðtík ykuÍkyu økwshkíkLkku Ëkðku fÞkuo. • «Úk{ - çke.S.¾uh - 1947-1952
• rÍLËkçkkË - rÍLËkçkkË {nkøkwshkík rÍLËkçkkË - frð
• çkeò - {kuhkhS ËuMkkE (çkw÷Mkh [e¾÷e çkuXf) - 1952-1956
ðús{kíkheLke frðíkk
• øk÷eøk÷e {u økwtsu LkkË ÃkwMíkf ÷¾e- çkfw÷ òuþeÃkwhk • ºkeò - Þþðtíkhkð [kinký - 1956-1960
• yktËku÷Lk{kt {n¥ðLke ¼qr{fk ¼sðLkkh {nkhk»xÙ hkßÞ
- sLkMk¥kk ËirLkf - h{ý÷k÷ þuX • «Úk{ - Þþðtíkhkð [kinký - 1960-1962
- Lkðøkwshkík - ÷e÷kÄh ¼è («ò MkkBÞðkËe Ãkûk)
- sLkíktºk - {nkøkwshkík sLkíkk Ãkrh»kËu þY fhu÷wt • økwshkík hkßÞLke h[Lkk Mk{Þu hk»xÙÃkrík - zkì.hksuLÿ «MkkË
• {nkøkwshkíkLkku støk - ÞþÃkk÷ Ãkhe¾ • økwshkík hkßÞLke h[Lkk Mk{Þu ðzk«ÄkLk - sðknh÷k÷ Lkunhw
• ÷u fu hunUøku {nkøkwshkík - çkúñfw{kh ¼è
• sLk yktËku÷Lk : {nkøkwshkík - nrhnh ¾t¼ku¤ò ELËw÷k÷ Þkr¿kfLku - ©e{tíkLkøkhLkk Vfeh Lkuíkk íkhefu
• {nkøkwshkík MkkÃíkkrnf - {nuLÿ ËuMkkE
yku¤¾kðLkkh : W{kþtfh òuþe
• Lkðøkwshkík ËirLkf - çkúñfw{kh ¼è
‘÷kufþkne{kt ÷kuf (sLkíkk) ykÃkýe MkkÚku Au, ßÞkhu þkne yLku þkne Ãkýw Lknuhw MkkÚku Au’ - MkLkík {nuíkk
• økwshkíke MkkrníÞ Ãkrh»kËLke 1952Lke LkðMkkheLke çkuXf{kt • ÷kufMk¼k{kt rî¼k»ke hkßÞ h[ðkLkk XhkðLkk íkhVuý{kt 241 {ík
f]»ý÷k÷ {kunLk÷k÷ Íðuheyu {nkøkwshkík {kxu ÷kufi»ýkLkku Ãkzâk níkk.
«Míkkð hsq fÞkuo níkku. • MktÞwõík {nkhk»xÙ Mkr{rík îkhk {kuf÷kÞu÷ {rn÷kykuLke xwfzeyu 29
• y{ËkðkËLke ònuh Mk¼kLku MktçkkuÄðk ykðLkkh {kuhkhS ËuMkkE ykuøkMx, 1958Lkk hkus y{ËkðkË{kt þneË M{khf MkíÞkøkún{kt
Mkk{u rðãkÚkeo ÷zík Mkr{ríkyu 19 ykuøkMx, 1956Lkk hkus sLkíkk ¼køk ÷eÄku.
fh^Þw ònuh fÞkuo níkku • 1946{kt rËÕne{kt ¼k»kkfeÞ «ktíkku {kxuLkk Mkt{u÷LkLkwt «{w¾ÃkË
• ELËw÷k÷ Þkr¿kfu {nkøkwshkík {kxu ðzkuËhkÚke Ãkkxý ÃkËÞkºkk fkZe Ãkèk¼e rMkíkkh{iÞkyu Mkt¼kéÞwt níkwt.
níke. • 1947{kt çkusðkzk ¾kíku yr¾÷ ¼khíkeÞ ¼k»kkðkh «ktíkkuLke
• ‘ELËw[k[k - økwshkík fu Lkunhw’ Mkqºk ykÃkLkkh - hýSík þk†e ÷eøkLkwt Mkt{u÷Lk hkÄkfw{wË {w¾hSLkk yæÞûkMÚkkLku {éÞwt níkw.
• sðknh÷k÷ Lkunhwyu yktËku÷LkLku MktMkË{kt ‘s{eLkkuLkk Ë÷k÷kuLke • {nkøkwshkík rðãkÚkeo ÷zík Mkr{ríkLkk [uh{uLk íkhefu nrhnh
÷zík’ økýkðe. ¾t¼ku¤òyu fk{økehe Mkt¼k¤e níke.
• yktËku÷Lk Mk{Þu fw÷ ºký Mk{ktíkh Mk¼kyku ÞkuòE níke. • {nkøkwshkík rðãkÚkeo ÷zík Mkr{ríkLkk çkuLf yufkWLxLkk ðneðxLkku
• þneË M{khf ÷zík Mk{Þu ykurzþkLkk {kunLk r{ºkkyu ÃkkuíkkLkk fkh¼kh þuX hrík÷k÷ ¾wþk÷ËkMku Mkt¼kéÞku níkku.
hkßÞ{ktÚke Mk¼køkúneyku {kuf÷ðk {kxu {tsqhe {ktøke níke. • 19 ykuøkMx, 1956Lkk y{ËkðkËLkk sLkíkk fh^ÞwLku {kuhkhS
‘{nkøkwshkík {khk {zËk Ãkh s ÚkE þfþu’ - {kuhkhS ËuMkkE ËuMkkEyu ÷kufþkneLkk rMkØktíkku rðhwØLkwt økýkÔÞwt.
• 1 LkðuBçkh, 1956Lkk hkus rî¼k»ke {wtçkE hkßÞLkk fw÷ 43 • ÃkwLkk fhkhLkku rðhkuÄ Ëþkoððk Mkh Ãkwhw»kku¥k{ËkMku fÌkwt níkwt fu
rsÕ÷kyku níkk. ELËw÷k÷ Þkr¿kf fu nrhnh ¾t¼ku¤ò - {wtçkE {nkhk»xÙLkwt Au íku{
• {nkøkwshkík Mk{Þu y{ËkðkËLkk {uÞhÃkËuÚke [eLk¼kEyu fnuLkkhk fkuý Au.
hkSLkk{wt ykÃÞwt. • yktËku÷Lk Mk{Þu ðzkuËhk{kt 5 nòh rðãkÚkeoykuLkk Mkh½MkLke
• {nkøkwshkík yktËku÷Lkfkheykuyu {nkøkwshkíkLkwt ònuhLkk{wt 26 ykøkuðkLke ÷E Mkh½Mk ÃkAe ÞkuòÞu÷e Mk¼kLkwt «{w¾ MÚkkLk MkLkík
òLÞwykhe, 1957Lkk hkus çknkh Ãkkzâwt níkwt. {nuíkkyu Mkt¼kéÞwt níkwt.
28. økwshkíkLke MÚkkÃkLkk yLku hksfeÞ çkkçkíkku

• økwshkíkLkwt WËT½kxLk - y{ËkðkËLkk Mkkçkh{íke yk©{{kt (hrðþtfh {nkhksLkk nMíku 1 {u, 1960)
• økwshkíkLkw «Úk{ ÃkkxLkøkh - y{ËkðkË
• økwshkík rðÄkLkMk¼kLke çkuXf -y{ËkðkË rMkrð÷ nkurMÃkx÷ (Lkk{ þuX nrXrMktn «u{k¼kE rMkrð÷ nkurMÃkx÷)
• økktÄeLkøkh{kt Mkki«Úk{ rðÄkLkMk¼kLke çkuXf - MkuLxÙ÷ ÷kEçkúuhe
• Mkr[ðk÷Þ - y{ËkðkËLkk yktçkkðkze rðMíkkhLke Ãkkur÷xufrLkf fku÷usLkk fuBÃkMk{kt
• nkEfkuxo - y{ËkðkËLke LkðhtøkÃkwhk r[ÕzÙLk nkurMÃkx÷
• hks¼ðLk - y{ËkðkË þkneçkkøkLkku çktøk÷ku
{wÏÞ ÔÞrõíkyku
• «Úk{ hkßÞÃkk÷ - {nUËe LkðkÍ støk
• «Úk{ {wÏÞ{tºke - zkì.Sðhks {nuíkk
• «Úk{ rðÄkLkMk¼k yæÞûk - fÕÞkýS {nuíkk
• «Úk{ rðÄkLkMk¼k WÃkkæÞûk - ytçkk÷k÷ þkn
• «Úk{ rðhkuÄÃkûkLkk Lkuíkk - LkøkeLkËkMk økktÄe
• økwshkík nkEfkuxoLkk «Úk{ {wÏÞ LÞkÞ{tºke - MkwtËh÷k÷ rºkf{÷k÷ ËuMkkE
nk÷Lkk hksfeÞ MÚk¤ku

• sqLkwt Mkr[ðk÷Þ - zkì. Sðhks {nuíkk ¼ðLk (økktÄeLkøkh) • økwshkík rðÄkLkMk¼kLke çkuXfku 182 ÚkE - Ãkkt[{e rðÄkLkMk¼kÚke
• Lkðwt Mkr[ðk÷Þ - MkhËkh Ãkxu÷ ¼ðLk • rðÄkLkMk¼kLkk LkðeLkefhý ÃkAe çkuXfku {kxu Ãkkxe÷eykuLke MktÏÞk
• rðÄkLkMk¼kLkwt Lkk{ - rðê÷¼kE Ãkxu÷ ¼ðLk Úkþu - 220
• Mðrýo{ Mktfw÷ - 1 - {wÏÞ{tºke yLku furçkLkux fûkkLkk {tºkeykuLke • rðÄkLkMk¼kLke E{khíkLke rzÍkELk
çkuXfLkwt MÚk¤ - ¼khíkLkk hk»xÙÃkrík¼ðLk yLku y{urhfkLkk ÔnkEx nkWMk ÃkhÚke
• GPSC ¼ðLk - økktÄeLkøkh (Ãknu÷k y{ËkðkË{kt níkwt) • rðÄkLkMk¼kLkk LkðeLkefhýLkwt fkÞo MkkUÃkkÞwt - PSP «kusuõx r÷.
• ðíko{kLk rðÄkLkMk¼k - 14{e • økwshkík rðÄkLkMk¼kLkwt AuÕ÷u rhLkkuðuþLk - 1982{kt
• økwshkíkLke «Úk{ rðÄkLkMk¼kLke çkuXfku - 132 • nk÷{kt LkðeLkefhýçkkË rðÄkLkMk¼kLkwt WËT½kxLk
• økwshkíkLke «Úk{ rðÄkLkMk¼kLke [qtxýe - 1962 - yku{«fkþ fkun÷e
• ðíko{kLk økwshkík rðÄkLkMk¼kLkk yæÞûk - hksuLÿ rºkðuËe • 1982{kt økwshkík rðÄkLkMk¼kLkwt WËT½kxLk - þkhËk {w¾hS
• ðíko{kLk økwshkík rðÄkLkMk¼kLke çkuXfku - 182 • økwshkík rðÄkLkMk¼kLkk «Úk{ fkÞofkhe yæÞûk
• çkeS rðÄkLkMk¼kLke çkuXfku - 154 - {Lkw¼kE Ãkk÷¾eðk¤k
• ºkeS yLk [kuÚke rðÄkLkMk¼kLke çkuXfku - 168
hkßÞÃkk÷ ÃkËu rçkhksLkkh økwshkíke {nkLkw¼kðku økwshkíkLkk rsÕ÷kykuLkku RríknkMk

• [tËw÷k÷ rºkðuËe : ykurzþk (1946), 5tòçk, yktÄú «Ëuþ (Ãktòçk yLku • økwshkíkLke MÚkkÃkLkk Mk{Þu rsÕ÷kyku : 17
yktÄú «ËuþLkk «Úk{ hkßÞÃkk÷) • økwshkíkLke MÚkkÃkLkk Mk{Þu íkk÷wfkyku : 185
• {tøk¤ËkMk ÃkfðkMkk : {æÞ «Ëuþ (1947), {wtçkE, {iMkqh rsÕ÷kyku
• ¾tzw¼kE ËuMkkE : yktÄú «Ëuþ 1. y{ËkðkË 2. y{hu÷e
• sÞMkw¾÷k÷ nkÚke : Ãktòçk 3. çkLkkMkfktXk 4. ¼kðLkøkh
• fw{wËçkuLk òuþe : yktÄú «Ëuþ 5. ¼Y[ 6. zktøk
• økkuÃkk÷f]»ý økktÄe : Ãkrù{ çktøkk¤ 7. ò{Lkøkh 8. sqLkkøkZ
9. ¾uzk 10. fåA
• «¼wËkMk Ãkxðkhe : íkr{÷Lkkzw
11. {nuMkkýk 12. Ãkt[{nk÷
• rðhuLk þkn : Ãkrù{ çktøkk¤ 13.hksfkux 14. MkkçkhfktXk
• ðsw¼kE ðk¤k : fýkoxf 15.Mkwhík 16. MkwhuLÿLkøkh
• f]»ýfw{khrMktnS : {ÿkMk 17.ðzkuËhk
• fu.fu.þkn : {ÿkMk • {wÏÞ{tºke çk¤ðtíkhkÞ {nuíkkLkk Mk{Þ{kt
• fLkiÞk÷k÷ {wLkþe : W¥kh «Ëuþ ¢{ rsÕ÷ku ð»ko rsÕ÷k{ktÚke çkLkkðkÞku
18. økktÄeLkøkh 1964 y{ËkðkË yLku {nuMkkýk
• rnt{íkrMktnS swwðkLkrMktnS òzuò : rn{k[÷ «ËuþLkk «Úk{ ÷u^xuLkLx
• {wÏÞ{tºke rníkuLÿ¼kE ËuMkkELkk Mk{Þ{kt
økðLkoh (ò{LkøkhLkk hksðe) ¢{ rsÕ÷ku ð»ko rsÕ÷k{ktÚke çkLkkðkÞku
• ykLktËeçkuLk Ãkxu÷ : {æÞ «Ëuþ 19. ð÷Mkkz 1966 Mkwhík
• {wÏÞ{tºke þtfhrMktn ðk½u÷kLkk Mk{Þ{kt
¢{ rsÕ÷ku ð»ko rsÕ÷k{ktÚke çkLkkðkÞku
20. ykýtË 1997 ¾uzk
21. ËknkuË 1997 Ãkt[{nk÷
22. Lk{oËk 1997 ¼Y[
23. LkðMkkhe 1997 ð÷Mkkz
24. ÃkkuhçktËh 1997 sqLkkøkZ
• {wÏÞ{tºke fuþw¼kE Ãkxu÷Lkk Mk{Þ{kt
25. Ãkkxý 2000 çkLkkMkfktXk, {nuMkkýk
• {wÏÞ{tºke LkhuLÿ¼kE {kuËeLkk Mk{Þ{kt
26. íkkÃke 2007 Mkwhík
27. yhðÕ÷e 2013 MkkçkhfktXk
28. çkkuxkË 2013 y{ËkðkË yLku ¼kðLkøkh
29. Akuxk WËuÃkwh 2013 ðzkuËhk
30. Ëuð¼qr{ îkhfk 2013 ò{Lkøkh
31. {neMkkøkh 2013 ¾uzk yLku Ãkt[{nk÷
32. {kuhçke 2013 hksfkux, MkwhuLÿLkøkh yLku ò{Lkøkh
33. økeh-Mkku{LkkÚk 2013 sqLkkøkZ
økwshkíkLke hksLkerík
økwshkík rðÄkLkMk¼k
rðÄkLkMk¼k Mk{Þøkk¤ku fw÷ çkuXfku yæÞûk {wÏÞ{tºke
«Úk{ 1960-62 132 fÕÞkýS {nuíkk (1960), {kLkrMktnS hkýk Sðhk{ {nuíkk
çkeS 1962-67 154 {kLkrMktnS hkýk, Víkuny÷e Ãkk÷usðk¤k Sðhks {nuíkk, çk¤ðtíkhkÞ {nuíkk, rníkuLÿ ËuMkkE
ºkeS 1967-71 168 hk½ðS ÷uWðk rníkuLÿ ËuMkkE
[kuÚke 1972-74 168 hk½ðS ÷uWðk ½Lk~Þk{¼kE ykuÍk, [e{Lk¼kE Ãkxu÷
Ãkkt[{e 1975-80 182 fwtËLk÷k÷ Äku¤rfÞk, {Lkw¼kE Ãkk÷¾eðk¤k (fkÞofkhe) çkkçkw¼kE Ãkxu÷, {kÄðrMktn Mkku÷tfe, çkkçkw¼kE Ãkxu÷
Aêe 1980-85 182 Lkxðh÷k÷ þkn {kÄðrMktn Mkku÷tfe
Mkkík{e 1985-90 182 Lkxðh÷k÷ þkn, fhMkLkËkMk MkkuLkuhe (fkÞofkhe) {kÄðrMktn Mkku÷tfe, y{hrMktn Mkku÷tfe,
çkhòuhS Ãkkhzeðk÷k {kÄðrMktn Mkku÷tfe
ykX{e 1990-95 182 þrþfktík ÷k¾kýe, {Lkw¼kE Ãkh{kh(fkÞofkhe) [e{Lk¼kE Ãkxu÷, Açke÷ËkMk {nuíkk
rnt{ík÷k÷ {w÷kýe
Lkð{e 1995-97 182 nrhùtÿ Ãkxu÷, [tËw¼kE zk¼e(fkÞofkhe) fuþw¼kE Ãkxu÷, Mkwhuþ {nuíkk
økw{kLkrMktn ðk½u÷k þtfhrMktn ðk½u÷k, rË÷eÃk Ãkhe¾
ËMk{e 1998-2002 182 ÄeY¼kE þkn rË÷eÃk Ãkhe¾, fuþw¼kE Ãkxu÷, LkhuLÿ {kuËe
yrøkÞkh{e 2002-07 182 {tøk¤ËkMk Ãkxu÷ LkhuLÿ {kuËe
çkkh{e 2007-12 182 {tøk¤ËkMk Ãkxu÷,yþkuf ¼è LkhuLÿ {kuËe
{tøk¤ËkMk Ãkxu÷(fkÞofkhe), økýÃkík ðMkkðk
íkuh{e 2012-17 182 ðsw¼kE ðk¤k, Lke{kçkuLk yk[kÞo (fkÞofkhe) LkhuLÿ {kuËe,
{tøkw¼kE Ãkxu÷ (fkÞofkhe), økýÃkík¼kE ðMkkðk ykLktËeçkuLk Ãkxu÷, rðsÞ YÃkkýe
«kuxu{ MÃkefh - Ãkhçkík¼kE Ãkxu÷,
- h{ý÷k÷ ðkuhk (ðíko{kLk)
[kiË{e 2017-22 182 «kuxu{ MÃkefh-Lke{kçkuLk yk[kÞo rðsÞ YÃkkýe, LkkÞçk {wÏÞ{tºke LkeríkLk Ãkxu÷ (ðíko{kLk)
nk÷- hksuLÿ rºkðuËe
hk»xÙÃkrík þkMkLk òu fkuE hkßÞ{kt çktÄkhýeÞ íktºk

1. 13-5-1971 Úke 17-3-1972 (hkßÞÃkk÷ : zkì.©e{LLkkhkÞý) - ({wÏÞ{tºke rníkuLÿ¼kE ËuMkkE)
rLk»V¤ òÞ íÞkhu hk»xÙÃkrík
2. 09-2-1974 Úke 18-6-1975 (hkßÞÃkk÷ : fu.fu.rðïLkkÚkLk) - ({wÏÞ{tºke [e{Lk¼kE Ãkxu÷)
3. 12-3-1976 Úke 24-12-1976 (hkßÞÃkk÷ : fu.fu.rðïLkkÚkLk) - ({wÏÞ{tºke çkkçkw¼kE Ãkxu÷) ¼khíkeÞ çktÄkhýLkk
4. 17-2-1980 Úke 6-6-1980 (hkßÞÃkk÷ : þkhËk {w¾hS) - ({wÏÞ{tºke çkkçkw¼kE Ãkxu÷) yLkwåAuË-356 ytíkøkoík hk»xÙÃkrík
5. 19-9-1996 Úke 23-10-1996 (hkßÞÃkk÷ : f]»ýÃkk÷rMktn) - ({wÏÞ{tºke Mkwhuþ {nuíkk) þkMkLk ÷køkw fhíkk nkuÞ Au.
{wÏÞ{tºke
• 1 {u, 1960Lkk hkus økwshkíkLkk «Úk{ {wÏÞ{tºke çkLÞk.
• íkuykuLkku sL{ y{hu÷e{kt ÚkÞku níkku. ÃkMkkh ÚkÞu÷k {n¥ðLkk rðÄuÞf
• þkMkLk{kt «Úk{ rðÄkLkMk¼kLke [qtxýe ð»ko
- økwshkík ÞwrLkðrMkoxe çkkçkíkLkwt rðÄuÞf
1962{kt ÚkE.
- økwshkík Mknfkhe {tz¤e rðÄuÞf
• ðzkuËhk hkßÞLkk ËeðkLk ÃkËu Ãký fkÞo fhu÷wt
- ¾uíkeLke s{eLk yLku økýkuíkÄkhk
yLku «íkkÃkrMktn hkð økkÞfðkzLke VrhÞkË
çkkçkík (1950)Lkwt rðÄuÞf
fhu÷e.
1. zkì. Sðhks {nuíkk • íkuykuyu {wtçkE hkßÞLkk çkktÄfk{ ¾kíkkLkk «{w¾ÃkËLke fk{økehe Ãký Mkt¼k¤u÷e Au.
(1960-63) • økktÄeSLkk ytøkík íkçkeçk íkhefu Ãký Mkuðkyku ykÃku÷e Au.
• 1 yur«÷, 1963Úke økwshkík{kt 5t[kÞíke hksLkku y{÷ þY ÚkÞku.
• ðzkuËhk (çkksðk) ¾kíku økwshkík Mxux Vrxo÷kEÍh ftÃkLkeLke MÚkkÃkLkk ÚkE.
• ytf÷uïh íku÷ûkuºk þkuÄkÞwt.
• fkuÞ÷e rhVkELkheLke MÚkkÃkLkkLkwt fkÞo þY ÚkÞwt.
• íkuykuyu {wÏÞ{tºke ÃkËuÚke hkSLkk{wt ykÃke #ø÷uLz{kt ¼khíkLkk nkEfr{þLkh ÃkËu fkÞo
fÞwO níkwt.
• ¼kðLkøkh MxuxLke h[Lkk Mk{Þu ¼kðLkøkh hkßÞLkk {wÏÞ{tºke íkhefu çk¤ðtíkhkÞ {nuíkkyu
Mkuðk ykÃku÷e.
• Mkkihk»xÙ hkßÞ{kt Ãký {tºke ÃkËu Mkuðkyku ykÃku÷e.
• Äwðkhý ðes {ÚkfLke MÚkkÃkLkk ÚkE.
• ðzkuËhk{kt fkuÞ÷e rhVkELkheLkwt fkÞo þY ÚkÞwt.
• Ëhuf rsÕ÷k{kt ykiãkurøkf ðMkkníkku MÚkÃkkE.
• Ërûký økwshkík ÞwrLkðrMkoxe yLku Mkkihk»xÙ ÞwrLkðrMkoxeykuLke MÚk¤ ÃkMktËøke íku{s yLÞ
çkkçkíkku {kxu ÷k÷¼kE ËuMkkELke yæÞûkíkk{kt Mkr{rík h[e.
2. çk¤ðtíkhkÞ {nuíkk
• Ãktrzík LkunhwLkk f]ÃkkÃkkºk yuðk çk¤ðtíkhkÞ {nuíkk ÷kufMk¼kLke ytËks Mkr{ríkLkk
(1963-65)
[uh{uLk níkk.
• íkuyku Ãkt[kÞík Mkr{ríkLkk [uh{uLk níkk yLku íkuykuLku ¼khík{kt Ãkt[kÞíke hksLkk MðÃLkÿ»xk,
rþÕÃke yLku «ýuíkk {LkkÞ Au.
• ¼kËh, þuºkwtsÞ yLku Ëktíkeðkzk çktÄ çkLkkððk{kt ykÔÞk.
• ftz÷k £e xÙuz ÍkuLk Ãký 7 {k[o, 1965{kt íku{Lkk Mk{Þ{kt s ÚkÞwt.
• 1965Lkk ¼khík-ÃkkrfMíkkLk ÞwØ Mk{Þu fåALke nðkE MkhnËu rLkheûký Ëhr{ÞkLk MkwÚkhe
ÃkkMku ÃkkrfMíkkLku íku{Lkwt rð{kLk íkkuze Ãkkzíkk rð{kLk yfM{kík{kt {]íÞw ÚkÞwt.
• 5Akík ðøkoLkk rðãkÚkeoykuLku {Vík Akºkk÷Þku, rþ»Þð]r¥kyku íku{s Ve {kVe suðe Mkð÷íkku {¤e.
• þkMkLk{kt ËuðMÚkkLk ELkk{ LkkçkqËeLkku fkÞËku ÃkMkkh ÚkÞku.
• ð÷Mkkz rsÕ÷kLkk ÃkkhzeLke ½krMkÞk s{eLkLkk 14 ð»ko sqLkk «&LkLkku Mkw¾ËWfu÷ ykÔÞku.
• þneË M{khfLkku «&Lk Wfu÷kÞku (çkúñfw{kh ¼èLkk «ÞíLkkuÚke MkhËkh ¼ðLkLkk ¾qýk{kt M{khf
{kxuLke {tsqhe)
• 1965{kt rðrs÷LMk fr{þLkLke MÚkkÃkLkk ÚkE níke.
• 1971{kt {kæÞr{f rþûký {Vík ònuh ÚkÞwt.
• 1969{kt fkutøkúuMkLkk ErLËhk fkUøkúuMk yLku MktMÚkk fkUøkúuMk yu{ çku ¼køk÷k ÚkÞk.
• ErLËhk Ãkûkðk¤k ErLzfux fkUøkúuMk yLku {q¤ fkUøkúuMk «Úk{ rMkLzefux fkUøkúuMk íkhefu yku¤¾kE.
• 1969{kt ðzkuËhk ¾kíku ¼khíkLkk «Úk{ ÃkuxÙku fur{fÕMk Mktfw÷ ErLzÞLk ÃkuxÙku fur{fÕMk fkuÃkkuohuþLk
3. rníkuLÿ¼kE ËuMkkE
r÷. (IPCL)Lke MÚkk5Lkk ÚkE.
(1965-71) • 1968{kt fåA rxÙçÞwLk÷Lkku [wfkËku ykÔÞku yLku AzkçkuxLkku ÃkkrfMíkkLk{kt Mk{kðuþ ÚkÞku.
• MkÃxuBçkh, 1969{kt økwshkík{kt fku{e íkkuVkLkkuLkk fkhýu fuLÿ Mkhfkhu srMxMk søk{kunLk huœe
Ãkt[ LkeBÞw níkwt. su íkkuVkLkku ð¾íku {wrM÷{ Þwðf hsçky÷e ÷k¾kýe yLku rnLËw Þwðf ðMktík
nurøk»xu ÷kufkuLku Mk{òððk Lkef¤íkk çktLku {]íÞw ÃkkBÞk.
• rMkt[kE fh LkkçkqË fÞkuo níkku.
• 11 Vuçkúwykhe, 1971Lkk hkus økktÄeLkøkh økwshkíkLkwt 5kxLkøkh (hksÄkLke) çkLÞwt.
• økwshkík{kt rníkuLÿ¼kELkk Mk{Þ{kt «Úk{ ð¾ík hk»xÙÃkrík þkMkLk y{÷e çkLÞwt. íku Mk{Þu
økwshkíkLkk hkßÞÃkk÷ (økðLkoh) ÃkËu zkì.©e{LLkkhkÞý níkk.
• þkMkLk{kt {kæÞr{f rþûký rðÄuÞf ÃkMkkh ÚkÞwt.

• {kæÞr{f rþûký çkkuzoLke h[Lkk ÚkE.
• økúk{ rðfkMk {kxu nkWrMktøk çkkuzoLke h[Lkk ÚkE.
• ykrËðkMkeykuLkk fÕÞký {kxu ykrËòrík rðfkMk fkuÃkkuohuþLkLke h[Lkk ÚkE.
4. ½Lk~Þk{ ykuÍk (1972-73)
• íkuyku ðzkuËhkLke {nkhkò MkÞkShkð ÞwrLkðrMkoxeLkk MxwzLx ÞwrLkÞLkLkk «Úk{ «{w¾ níkk.
• íkuykuyu MkkÞShkð ÞwrLkðrMkoxe{ktÚke EfkuLkkur{õMk rð»kÞ{kt {kMxMko fÞwO níkwt.
• ErLËhk økktÄeLkk rðhkuÄ Aíkk {wÏÞ{tºke çkLÞk.
• økwshkíkLkk MkkiÚke LkkLke ðÞLkk {wÏÞ{tºke çkLÞk.
• [e{Lk¼kE Lk{oËk ÞkusLkk {kxu «ÞíLkþe÷ níkk.
5. [e{Lk¼kE 5xu÷
• Lk{oËkLku ykøk¤ ÄÃkkððkLkk fkhýkuMkh íkuykuLku õÞkhuf Akuxu Mkhfkh Ãký fnuðk{kt ykðíkk.
(1973-74, 1990-94) • 1990{kt íku{Lkk Mk{Þ{kt Lk{oËk Lkeøk{ çkkuLz ònuh fhðk{kt ykÔÞk níkk.
• {u½k ÃkkxfhLkk Lk{oËk çk[kðku yktËku÷Lk Mk{Þu ðÕzo çkUfu {kuMko fr{þLk íkÃkkMk {kxu håÞwt níkwt.
• yLLkLke yAíkLkk fkhýu yLkksLkk ¼kð{kt yMkÌk ðÄkhku Úkíkk hkuxe h{¾ký yLku
LkðrLk{koý yktËku÷Lk ÚkÞk.
• [e{Lk¼kEyu ‘LkÞk økwshkík’Lkwt MðÃLk òuÞwt níkwt.
• [e{Lk¼kEyu rfMkkLk {sËqh ÷kufÃkûk (rf{÷kuÃk) ÃkûkLke MÚkkÃkLkk fhe níke.
• økwshkík{kt çkeS ð¾ík hk»xÙÃkrík þkMkLk y{÷e çkLÞwt íÞkhu fu.fu. rðïLkkÚkLk økwshkíkLkk
hkßÞÃkk÷ níkk.
• [e{Lk¼kELke {wÏÞ{tºke íkhefuLke çkeS {wÆík Mk{Þu íkífk÷eLk ðzk«ÄkLk ðe.Ãke.rMktnu {tz÷
Ãkt[Lke ¼÷k{ýku Mðefkhe nrhsLkku, ykrËðkMkeyku yLku Mkk{krsf íku{s þiûkrýf ÃkAkík
ðøkkuoLke yLkk{ík{kt ðÄkhku fÞkuo.
• 1990{kt ¼khíkeÞ sLkíkk 5kxeoLkk Lkuíkk ÷k÷f]»ý yzðkýeyu Mkku{LkkÚkÚke hÚkÞkºkkLkku
ykht¼ fÞkuo Ãkhtíkw sLkíkk Ë¤u yk hÚkÞkºkkLku xufku ykÃÞku Lknª.
• [e{Lk¼kE yu sLkíkkË¤ økwshkík Lkk{f «kËurþf Ë¤Lke h[Lkk fhe yLku íkuLkwt fkUøkúuMk{kt
rðr÷Lkefhý ÚkÞwt.
• 1990{kt {nkhk»xÙLkk çkkçkk ykBxuyu ÃkÞkoðhýLkk Lkk{u rËÕne{kt Lk{oËk rðhkuÄe hu÷e fkZe,
íkuLke Mkk{u [e{Lk¼kEyu íkuLkkÚke {kuxe hu÷e fkZe.
• økktÄeLkøkh{kt ykðu÷wt Lk{oËk ½kx [e{Lk¼kELkwt Mk{krÄ MÚk¤ Au.
LkðrLk{koý yktËku÷Lk
• yLLkLke yAíkLku ÃknkU[e ð¤ðk [e{Lk¼kE Mkhfkhu Ãkøk÷k ÷eÄk Ãkhtíkw 1 ÷k¾ xLk
yLkksLkk MÚkkLku 35,000 xLk yLkksLkku sÚÚkku s «kÃík Úkíkk {kuhçkeLkk íku{s yu÷.ze.
yurLsrLkÞrhtøk fku÷usLkk rðãkÚkeoykuLkk {uMkLkk rçk÷ ðÄíkk nkuMxu÷{kt hnuíkk Akufhkyku
íkkuVkLku [zâk. su yktËku÷LkLku LkðrLk{koý yktËku÷Lk íkhefu yku¤¾kÞ Au.
• LkðrLk{koý þçË Ãkwhw»kku¥k{ {kð¤tfhu ykÃÞku níkku.
• çkkçkw¼kE Ãkxu÷ økwshkíkLkk «Úk{ rçkLkfkUøkúuMke {wÏÞ{tºke çkLÞk. (sLkíkk {kuh[k Mkhfkh)
• íkuykuLkk þkMkLk{kt ð»ko 1979{kt {kuhçke{kt 5qh nkuLkkhík ÚkE yLku {åAw zu{ íkqxâku.
• ÷kufÃkk÷ yLku ÷kufkÞwõíkLke rLk{ýqf, MÚkkrLkf MðhkßÞLke MktMÚkkykuLke [qtxýe, çktÄ r{÷kuLkwt
Mkt[k÷Lk ðøkuhu suðk «&Lkku n÷ fhðk Ãkøk÷k ÷eÄk.
• ð»ko 1978{kt ¼kðLkøkh ÞwrLkðrMkoxeLke MÚkkÃkLkk ÚkE. suLkwt ð»ko 2012{kt Lkk{fhý {nkhkò
f]»ýfw{khrMktnS ¼kðLkøkh ÞwrLkðrMkoxe fhe ËuðkÞwt Au.
• íkuykuLkk þkMkLk{kt økwshkík{kt rþûký{kt 10+2+3Lke 5uxLko y{÷{kt ykðe.
6. çkkçkw¼kE sþ¼kE 5xu÷ • økheçke Ëqh fhðk ytíÞkuËÞ ÞkusLkk y{÷{kt ÷kÔÞk.
(1975-76, 1977-80) • ÃkAkík ¿kkríkyku {kxu ð»ko 1978{kt 10 xfk yLkk{íkLke òuøkðkE ÚkE.
• {kík]¼k»kk{kt ðneðx fhðk Ãkh ¼kh {qõÞku.
• Ëuþ{kt yktíkrhf fxkufxe Mk{Þu Ãký çkkçkw¼kEyu økwshkík{kt Mkkhw þkMkLk ykÃÞwt.
• íkuykuyu rhrsÞkuLk÷ hwh÷ çkUf (RRB)Lke MÚkkÃkLkkLkwt fkÞo fhu÷wt.

• íkuykuyu ÷kufkÞwõíkLke rLk{ýqf {kxuu «ÞíLkku fhu÷k.
• økktÄeLkøkh økwshkíkLkk ÃkkxLkøkh íkhefu ÷kufkuLku Ëqh ÷køkíkwt nkuÞ íkuðk Mk{Þu çkkçkw¼kEyu
{fkLk çkLkkðeLku økktÄeLkøkh{kt hnuðkLkwt þY fÞwO níkwt, suÚke økktÄeLkøkhLku ykÄwrLkf
çkLkkððkLkku ©uÞ çkkçkw¼kELku {¤u Au.
• çkkçkw¼kEyu ErLËhk økktÄeLku {¤eLku MÃk»xÃkýu sýkÔÞwt níkwt fu fxkufxe ÷køkw fhðe íku ¾kuxwt
Ãkøk÷wt Au.
• çkkçkw¼kEyu rLk{ýqf WÃkhktík çkZíke{kt hkuMxh ÃkØrík Ëk¾÷ fhe yLku Ãkku÷eMk ÞwrLkÞLkLku
{kLÞíkk ykÃke, su 1988{kt hË fhkE.
• çkkçkw¼kELkk Mk{Þ{kt økwshkík{kt çku ð¾ík hk»xÙÃkrík þkMkLk y{÷e çkLÞwt.
• økwshkíkLkk ºkeS ð¾íkLkk hk»xÙÃkrík þkMkLk Mk{Þu fu.fu. rðïLkkÚkLk hkßÞÃkk÷ níkk, ßÞkhu
[kuÚke ð¾íkLkk hk»xÙÃkrík þkMkLk Mk{Þu þkhËk {w¾hS hkßÞÃkk÷ ÃkËu níkk.
• økwshkíkLkk «Úk{ rçkLkMktðýo {wÏÞ{tºke níkk.

• 5 ð»koLke {wÆík 5qýo fhLkkh íkuyku «Úk{ {wÏÞ{tºke níkk.
• 1990 MkwÄeLkk ËkÞfk{kt MkkiÚke ðÄw ð¾ík yLku MkkiÚke ÷ktçkk Mk{Þ MkwÄe þkMkLkLkku rð¢{ íku{Lkk
Lkk{u níkku.
• {kÄðrMktn fuLÿ Mkhfkh{kt rðËuþ{tºke ÃkËu Ãký hne [qfu÷k Au.
• íkuykuyu KHAM rÚkÞhe yk5e níke suLkku yÚko ûkrºkÞ, nrhsLk, ykrËðkMke yLku {wrM÷{
ÚkkÞ Au.
• MkhËkh Mkhkuðh {kxu ðÕzo çkUf ÃkkMkuÚke Y.500 fhkuzLke ÷kuLk {¤e.
• WãkuøkkuLkku rðfkMk Úkíkk økwshkíku Ëuþ{kt Wãkuøk ûkuºku çkeòu ¢{ nktMk÷ fÞkuo.
• ÃkAkík ðøko {kxu fwxwtçkÃkkuÚke Ëk¾÷ fhe.
• ¼Y[ ¾kíku økwshkík Lk{oËk ðu÷e Vrxo÷kEÍh ftÃkLke (GNFC)Lkwt fkh¾kLkw MÚk5kÞwt.
• íku{Lkk þkMkLk{kt økwshkík{kt {æÞknLk ¼kusLk ÞkusLkk þY ÚkE.
7. {kÄðrMktn Mkku÷tfe
• íku{Lkk þkMkLk{kt srMxMk Mke.ðe.hkýuLke yæÞûkíkk{kt 1981Lkk ð»kuo Mkk{krsf yLku ykrÚkof
(1976-77, 1980-85, 1989-90) 5Akíkku ytøkuLkk çkeò Ãkt[Lke h[Lkk ÚkE.
• y{wf Ãkøkkh Äkuhý MkwÄe Mkhfkhe LkkufhkuLku LkkuçkMk ykÃkðkLke «Úkk þY ÚkE.
• íkuykuyu fuhe Vkuhðzo «Úkk hË fhe.
• {]økuþ ði»ýð, yr{ík þkn yLku h{uþ økktÄe yLkk{ík rðhkuÄe rðãkÚkeo yktËku÷LkLkk {wÏÞ
Lkuíkk níkk.
• rðfkMk {kxu ð»ko 1982{kt økwshkík Mkhfkhu ÷kuxhe þY fhe níke.
• Mkk{krsf yLku ykrÚkof ÃkAkík ðøko Ãkt[Lke ¼÷k{ýkuLku yLkwMkhíkk økwshkík{kt yLkk{ík rðhkuÄe
yktËku÷Lk ÚkÞk yLku {kÄðrMktn nxkð ÍwtçkuþLke þYykík ÚkE.
yLkk{ík yktËku÷Lk
• {kÄðrMktnu þkMkLk Ëhr{ÞkLk {urzf÷{kt yLkwMLkkíkf fûkkyu OBCLkk rðãkÚkeoyku {kxu 5 xfk
yLkk{ík hk¾ðkLke ðkík fhe. yk{ yk yLkk{íkLke xfkðkhe 25 xfk ÃknkU[íkk ð»ko 1980{kt
Mkk{kLÞ ðøkoLkk rðãkÚkeoyku hku»ku ¼hkÞk yLku yLkk{ík yktËku÷Lk ÚkÞwt
• ð»ko 1981{kt 5ý yLkk{ík ÃkØríkLkku rðhkuÄ [k÷w hÌkku yLku 103 rËðMk 5Ae yk yktËku÷Lk
Ãkqýo ÚkÞwt.
• økwshkíkLkk «Úk{ ykrËðkMke {wÏÞ{tºke níkk.

• Mk{kÄkLk ð]r¥k Ëk¾ðe yLkk{ík yktËku÷LkLkku ytík ykÔÞku yLku ðÄkhkLke yLkk{ík çkuXfLkku
Xhkð hË ÚkÞku.
• Mkíkík 3 ð»ko Ëwfk¤ 5zíkk yur«÷ 1988{kt Lk{oËk fkuÃkkuohuþLkLke h[Lkk fhe.
• 1988{kt Lk{oËk fkuÃkkuohuþLkLke h[Lkk fhe MkLkík {nuíkkLku íkuLkk yæÞûk çkLkkÔÞk.
• Lk{oËk{ktÚke ÃkeðkLkk ÃkkýeLke ÃkkEÃk ÷kELkLkwt ykÞkusLk ÚkÞwt níkwt.
8. y{hrMktn [kiÄhe
• 100 sux÷e rMkt[kE ÞkusLkkykuLku {tsqhe ykÃke.
(1985-89) • fzf nkÚku fk{ ÷E Ãkku÷eMk ÞwrLkÞLkLke {kLÞíkk hË fhe.
• íkuykuLkk þkMkLk{kt çku LkkÞçk {wÏÞ{tºke níkk, su{kt Lkhnhe y{eLk yLku Mke.ze. Ãkxu÷Lkku
Mk{kðuþ ÚkkÞ Au.
• íkuykuyu ÔÞðMkkÞ ðuhku hË fÞkuo níkku.
• 1994{kt íkkÃke{kt ½kuzkÃkwh ykðu Au yLku Mkwhík Ã÷uøkLke ÍÃkx{kt ykðu Au.
9. Açke÷ËkMk {nuíkk (1994-95) • íku{Lkk {tºke{tz¤{kt 45 {tºkeyku níkk, íku økwshkíkLkwt MkkiÚke {kuxwt {tºke{tz¤ níkwt.
• økwshkík{kt AuÕ÷e yLku 5kt[{e ð¾ík hk»xÙÃkrík þkMkLk y{÷e çkLÞwt, su Mk{Þu hkßÞÃkk÷
ÃkËu f]»ýÃkk÷rMktn níkk.
• íkuykuLkk {tºke{tz¤{kt 41 {tºkeyku níkk, íku Açke÷ËkMk {nuíkk ÃkAe çkeswt MkkiÚke {kuxwt
{tºke{tz¤ níkwt.
10. Mkwhuþ {nuíkk (1995-96)
• hk»xÙeÞ sLkíkk Ãkûk Lkk{f ÃkûkLke h[Lkk fhe.

• ðneðxe ûkuºku ÷kufkuLke Mkwøk{íkk {kxu 5 Lkðk rsÕ÷kLke h[Lkk fhe.
• þtfhrMktnu økwshkíkLke yrM{íkkLku ykøk¤ ÄÃkkððkLkk «ÞíLkku fÞko.
• «Úk{ ð¾ík {tºke{tz¤Lke çkuXf økktÄeLkøkh çknkh swËk-swËk MÚk¤u ¼hðkLke þYykík fhe.
• íkuykuyu hk»xÙeÞ sLkíkk ÃkûkLke h[Lkk fhe níke.
• Lkkufhe Ëhr{ÞkLk {]íÞw Ãkk{Lkkh f{o[kheykuLkk ykr©íkkuLku hnu{hknu Lkkufhe ykÃkðkLkku
11. þtfhrMktn ðk½u÷k (1996-97)
rLkýoÞ fÞkuo níkku.
• rþûký{kt xâwþLk«Úkk çktÄ fhðkLkku rLkýoÞ ÷eÄku níkku.

• økwshkíkLke 14{e rðÄkLkMk¼kLke [qtxýe «Mktøku 2017{kt íkuykuyu fkUøkúuMk{ktÚke hkSLkk{wt
yk5e ‘sLk rðfÕÃk’ Lkðk ÃkûkLke h[Lkk fhe Au.
Lkðk h[kÞu÷k 5 rsÕ÷kyku (2 ykuõxkuçkh, 1997)
ykýtË ËknkuË Lk{oËk LkðMkkhe ÃkkuhçktËh
12. rË÷e5 Ãkhe¾ (1997-98)
• økheçke hu¾k Lke[u Sðíkk ÷kufku {kxu økkufw¤økúk{ ÞkusLkk y{÷e çkLkkðe.
• ykuõxÙkuÞ LkkçkqËe suðk Ãkøk÷kt ÷uðkÞk níkk.
• ELVkuxuf Lkerík y{÷{kt ÷kÔÞk yLku økktÄeLkøkh ¾kíku ELVkurMkxeLkku rþ÷kLÞkMk fÞkuo.
• íkuykuLkk þkMkLk{kt 26 òLÞwykhe, 2001Lkk hkus økwshkík{kt rðLkkþf Ähíkeft5 ykÔÞku. su
ÄhíkeftÃkLkwt WËTøk{rçktËw fåA rsÕ÷kLkk Äúktøk økk{u níkwt.
• Mkhfkh ÷kufkuLku îkh suðk fkÞo¢{ku yLku MÚkkrLkf MðhksLke MktMÚkk{kt {rn÷kykuLku 30 xfk
13. fuþw¼kE 5xu÷
(nk÷{kt 50 xfk) yLkk{íkLke ÔÞðMÚkk fhe níke.
(1995, 1998-2001) • økwshkík ÃkrhðíkoLk Ãkkxeo Lkk{f ÃkûkLke h[Lkk fhe níke.
• 7 ykuõxkuçkh, 2001Úke {wÏÞ{tºke LkhuLÿ {kuËeyu ÷¾u÷k ÃkwMíkfku

çkLÞk.
• «u{íkeÚko, Mkt½»ko{kt økwshkík, ßÞkuríkÃkwts,
• íkuyku çktÄkhýeÞ òuøkðkE yLkwMkkh
©eøkwhwS yuf MðÞtMkuðf, MkuíkwçktÄ,
MkeÄk {wÏÞ{tºke çkLÞk nkuðkÚke ßÞkhu
frLðrLkÞLx yuõþLk, ÃkºkYÃk ©eøkwhwS,
íkuykuyu þÃkÚk ÷eÄk íÞkhu íkuyku økwshkík
fu¤ðu íku fu¤ðýe, ykt¾ yk ÄLÞ Au,
rðÄkLkMk¼kLkk MkÇÞ Lknkuíkk.
yuõÍk{ ðkuheÞMko (ðzk«ÄkLk ÃkË Mk{Þu)
• økwshkíkLkk {wÏÞ{tºke íkhefu MkkiÚke ÷ktçkku
Mk{Þøkk¤ku ÃkMkkh fhLkkh ÔÞrõík Au.
14. LkhuLÿ {kuËe LkhuLÿ {kuËeyu sýkðu÷e 5 þrõík
• íkuykuyu 2012{kt [kuÚke ð¾ík
(2001-2014) økwshkíkLkk {wÏÞ{tºke 5Ëu þÃkÚk ÷eÄk. • ¿kkLk þrõík • hûkk þrõík
• LkhuLÿ¼kELkwt Ãkqhw Lkk{ LkhuLÿ • Qòo þrõík • sLk þrõík
Ëk{kuËhËkMk {kuËe Au. • s¤ þrõík
• íkuykuLkku sL{ 17 MkÃxuBçkh, 1950Lkk hkus {nuMkkýk rsÕ÷kLkk ðzLkøkh ¾kíku ÚkÞku níkku.
• íkuykuLkk þkMkLk{kt MkkýtË ykuxku nçk íkhefu rðfMÞwt.
• íkuykuyu ÄhíkeftÃkLkk fkhýu ÚkÞu÷k ykrÚkof LkwfMkkLk{ktÚke çknkh fkZðk Ãkt[k{]ík ÞkusLkk ½ze
fkZe níke.
• LkhuLÿ {kuËeyu økwshkík{kt ðkEçkúLx økwshkík ø÷kuçk÷ Mkr{x suðk ykÞkusLkku fhe økwshkíkLku
rðï¼h{kt ÏÞkrík yÃkkðe Au.
• 16{e ÷kufMk¼kLke [qtxýe{kt çknw{ík {¤íkk ¼khíkLkk ðzk«ÄkLk çkLÞk.
• íkuykuyu økwshkíkLkk «Úk{ {rn÷k {wÏÞ{tºke íkhefu Mkuðkyku ykÃke Au.

• íkuykuLkwt ðíkLk {nuMkkýk rsÕ÷kLkk rðòÃkwh íkk÷wfkLkwt ¾hkuz økk{ Au.
• íkuýe M.Sc. B.ed, M.ed (økkuÕz {uzkr÷Mx) Au.
• íkuýeyu ðeMkLkøkh{kt rðfkMkøk]nLkwt Mkt[k÷Lk yLku y{ËkðkË MkkÞLMk fku÷us{kt zu{kuLMxÙuxh
íkhefu fkÞo fhu÷wt Au.
• {kurnLkeçkk fLÞk rðãk÷Þ{kt Ãký økrýík-rð¿kkLkLkk rþûkf íkhefu Vhs çkòðe níke.
• íkuýe 1994{kt hkßÞMk¼k{kt [qtxkÞk níkk.
15. ykLktËeçknuLk 5xu÷ • 1998{kt 5nu÷eðkh y{ËkðkËLkk {ktz÷Úke ÄkhkMkÇÞ çkLÞk níkk.
(2014-2016) • rþûký{tºke íkhefu ykLktËeçknuLku fLÞk fu¤ðýeLkwt yr¼ÞkLk íku{s ¼qríkÞk ðøko¾tzkuLku Lkk{u
[k÷íkk fk{Lku çktÄ fhkðe rþûký MkwÄkhLkwt fkÞo fÞwO níkwt.
• {wÏÞ{tºke ykurVMkLku ISO 9001 : 2015 MkrxorVfux yuLkkÞík ÚkÞu÷wt Au.
• íkuykuLkku sL{ BÞkLk{kh (sqLkwt Lkk{ : çk{ko)Lkk htøkqLk{kt ÚkÞku níkku.

• 2006Úke 2012 íkuyku hkßÞMk¼kLkk MkktMkË 5ý hnu÷k Au.
• íkuykuyu MktfÕÃk Ãkºk y{÷efhý Mkr{ríkLkk yæÞûk ÃkËu Ãký fkÞo fhu÷wt Au.
• íkuyku yuf{kºk yuðk furçkLkux r{rLkMxh Au, suykuyu fxkufxe Mk{Þu su÷ðkMk ¼kuøkÔÞku nkuÞ.
• MISA ACT ({uELxuLkLMk ykuV ELxhLk÷ rMkõÞwrhxe yuõx) ytíkøkoík rðsÞ¼kELku 11
16. rðsÞ YÃkkýe {kMkLkku su÷ðkMk ÚkÞku níkku.
(2016 Úke ðíko{kLk)
• LkeríkLk¼kE hrík÷k÷ Ãkxu÷Lkku sL{ {nuMkkýkLkk rðMkLkøkh{kt 22 sqLk, 1956Lkk hkus

ÚkÞku níkkuu.
• íkuykuyu 1974{kt LkðrLk{koý yktËku÷Lk{kt {nk{tºkeLke ¼qr{fk ¼sðe níke.
LkkÞçk {wÏÞ{tºke
LkeríkLk Ãkxu÷
29. {nkLkw¼kðkuLkk SðLk[rhºk

1. økktÄeS
• økktÄeS ÃkkuhçktËhLke ÃkuZeLkku fuMk ÷zðk økÞk : E.Mk. 1893{kt þuX • økktÄeSLkk hksfeÞ økwhw : økkuÃkk÷f]»ý økku¾÷u
yçËwÕ÷kLke ÃkuZeLkku fuMk ÷zðk Ërûký ykr£fk • økktÄeSLkk ykæÞkrí{f økwhw : ©e{ËT hks[tÿ (hkÞ[tË¼kE)
• økktÄeSLku Ërûký ykr£fk{kt htøk¼uËLkku Mkk{Lkku ÚkÞku : zhçkLkÚke • økktÄeSLkk ytøkík (hnMÞ) {tºke : {nkËuð¼kE ËuMkkE
r«xkurhÞk síke xÙuLk{kt • økktÄeSLkwt rLkðkMkMÚkkLk : Mkkçkh{íke yk©{ (ÓËÞfwts)
• økktÄeSLku r«xkurhÞk síke xÙuLk{kt MxuþLku Wíkkhe ËuðkÞk : MkuLx • økktÄeS îkhk fku[hçk yk©{Lke MÚkkÃkLkk : 1915 (y{ËkðkË)
ÃkexTMk {krhíÍçkøko • fku[hçk yk©{ {kxu økktÄeSLku søÞk ykÃkLkkh : þuX Sðý÷k÷
• økktÄeS rð[khkuÚke «¼krðík níkk : ßnkuLk hMfeLkLkk ‘yLk xw Äe • fku[hçk yk©{{kt yíÞts ÃkrhðkhLku Mk{kððkLke ¼÷k{ý fhLkkh
÷kMx’ ÃkwMíkfÚke : y{]ík÷k÷ rðê÷ËkMk X¬h (X¬hçkkÃkk)
• ‘yLk xw Äe ÷kMx’ ÃkhÚke økktÄeSyu ÃkwMíkf ÷ÏÞwt : MkðkuoËÞ • fku[hçk yk©{{kt «Úk{ yíÞts Ãkrhðkh : ËwËk¼kE yLku ËkLkeçkuLk
• økktÄeSyu Ërûký ykr£fk{kt MktMÚkk MÚkkÃke : Lkux÷ ErLzÞk fkUøkúuMk • ‘LkðSðLk’ {krMkfÃkºkku økktÄeSLku MkkUÃkLkkh : ELËw÷k÷ Þkr¿kf
• økktÄeSyu Ërûký ykr£fk{kt yk©{ku MÚkkÃÞk : xkuÕMkxkuÞ Vk{o, • ‘LkðSðLk’{kt ÷u¾Lkku Vk¤ku ykÃkLkkh : Mðk{e ykLktË
VeLkeõMk yk©{ • ‘LkðSðLk’Lkwt Lkk{ çkË÷kÞwt : nrhsLkçktÄw
• økktÄeS ykr£fk{kt y¾çkkh [÷kðíkk : ErLzÞLk ykurÃkrLkÞLk • økktÄeSLke ykí{fÚkk : MkíÞLkk «Þkuøkku (Þhðzk su÷{kt)
• økktÄeSLkwt ¼khík ykøk{ : 9 òLÞwykhe, 1915 ({wtçkELkk yuÃkku÷ku çktËh) • økktÄeSyu hðeLÿLkkÚk xkøkkuhLku rçkhwË ykÃÞwt : økwhwËuð
• Ërûký ykr£fk{kt økktÄeSLku yufktík fkhkðkMk ÚkÞku : ßnkurLkMkçkøko, • økktÄeSyu hrðþtfh {nkhksLku rçkhwË ykÃÞwt : {wfMkuðf
r«xkurhÞk • økktÄeSyu {uz÷eLk M÷uzLku rçkhwË ykÃÞwt : {ehktçkkE
• økktÄeSyu r[¥khtsLkËkMkLku rçkhwË ykÃÞwt : ËuþçktÄw • økktÄeS îkhk Ërûký ykr£fk{kt Mkki«Úk{ ð¾ík nzíkk¤Lkwt
• økktÄeSyu Mke.yuV. yuLz›Í ([kÕMko £eyh yuLzT›Í)Lku rçkhwË ykÃÞwt ykÞkusLk : 1908{kt
: ËeLkçktÄw • ykr£fk{kt ðMkLkkh økktÄeSLkk Ãkkiºke : E÷k hk{økkurçkLk
• økktÄeSyu {n{Ëy÷e ÍeýkLku rçkhwË ykÃÞwt : fkÞËu ykÍ{ • Lkux÷ ErLzÞLk fkUøkúuMkLke MÚkkÃkLkk : 15 sw÷kE, 1894
• økktÄeS [hkuíkhLkwt {kuíke fnuíkk : {kuíke¼kE y{eLkLku • økktÄeSyu õÞk MÚk¤u ‘Ä økúeðLMk ykuV Ä rçkúrxþ ErLzÞLMk ELk
• økktÄeS {kunLk÷k÷ ÃktzâkLku fnuíkk : zwtøk¤e[kuh MkkWÚk ykr£fk’ ÃkuBV÷ux ÷ÏÞwt níkwt : hksfkux
• Ërûký ykr£fk{kt økktÄeSLkk fkhýu rðMíkkh{kt þktrík MÚkÃkkE : Ä
• økktÄeS Mkw¼k»k[tÿ çkkuÍLku fnuíkk : LkuíkkS
fuÃk fku÷kuLke
• økktÄeS fkfkMkknuçk fk÷u÷fhLku fnuíkk : MkðkE økwshkíke
• økktÄeSyu rVrLkõMk MktrÄLkk ykÄkhu xkuÕMkxkuÞ Vk{o þY fÞwO :
• økktÄeSyu Íðuh[tË {u½kýeLku rçkhwË ykÃÞwt níkwt : hk»xÙeÞ þkÞh
ßnkurLkMkçkøko{kt
• økktÄeSLku yÄoLkøLk Vfeh fnuLkkh : rðLMxLk [r[o÷
• økktÄeSyu {wtzLk fhkðe ð†kuLkku íÞkøk fÞkuo : E.Mk. 1921
• økktÄeSLku hk»xÙrÃkíkk MktçkkuÄLkkh : Mkw¼k»k[tÿ çkkuÍ
• økktÄeSLku AuÕ÷k su÷ðkMk{ktÚke {wrõík {¤e : 6 {u, 1944
• økktÄeSLku {nkí{k fnuLkkh : hðeLÿLkkÚk xkøkkuh (MkV¤ [tÃkkhý
• Ërûký ykr£fk{kt þuX yçËwÕ÷kLke ÃkuZeLkku ðuÃkkh : zhçkLk{kt
MkíÞkøkún çkË÷) • Lkux÷ ErLzÞLk fkUøkúuMk{kt økktÄeSLkwt MÚkkLk : Mkr[ð
• økktÄeSLku Ërûký ykr£fk{kt MknÞkuøk ykÃkLkkh : {rý÷k÷ økktÄe • yLk xw Äe ÷kMx ÃkwMíkfLke çkkçkíku økktÄeSLku «¼krðík fÞko : ¾uzqík
• hku÷ux yuõx, 1919Lkk rðhkuÄ{kt økktÄeS ÄhÃkfz : Ãk÷ð÷ yLku nMík rþÕÃkfkhLkwt SðLk {qÕÞðkLk nkuÞ Au.
(nrhÞkýk) • økktÄeSLkwt SðLkLkk ytrík{ Mk{Þ{kt ðk[Lk : ÔÞkfhý, yÚkoþk†,
• sr÷Þkðk÷k çkkøk níÞkfktz{kt fkUøkúuMku rLk{u÷wt Ãkt[ : {ËLk {kunLk þheh rð¿kkLk
{k÷rðÞ yæÞûk (MkÇÞ {kuíke÷k÷ Lkunhw yLku {nkí{k økktÄe) • økktÄeS hku÷ux yuõx, 1919Lku fnuíkk : fk¤ku fkÞËku
• ¼khíkeÞ hk»xÙeÞ fkUøkúuMkLkk økktÄeS {kºk yuf ð¾ yæÞûk : 1924 • økktÄeSLku fw÷ su÷ðkMk ¼kuøkððku Ãkzâku : 11 ð¾ík
(çku÷økktð) • økktÄeSLkku rLkðkýo rËðMk : 30 òLÞwykhe, 1948 (þw¢ðkh)
• økktÄeSyu Ërûký ykr£fk{kt nkurMÃkx÷ þY fhe : ßnkurLkMkçkøko • økktÄeSLke þçkÞkºkk{kt ÷kufkuLke MktÏÞk : ytËkrsík 15 ÷k¾
(1904{kt Ã÷uøkLkk hkuøk[k¤kLkku Mkk{Lkku fhðk) • økktÄeSLke níÞk : rçkh÷k ¼ðLk (rËÕne)
• ytøkúuòu îkhk økktÄeSLku Mkki«Úk{ su÷ðkMk : 6 ð»ko • 9 òLÞwykhe,2015Lkku «ðkMke ¼khíkeÞ rËðMk WsðkÞku : {nkí{k
{trËh (økktÄeLkøkh)
• økktÄeSLkku «Úk{ MkíÞkøkún : [tÃkkhý MkíÞkøkún
• «ðkMke ¼khíkeÞ rËðMkLke WsðýeLke þYykík : 2003Úke
• r¾÷kVík yktËku÷LkLku xufku ykÃkðk økktÄeSLke LkuíkkykuLku yÃke÷ :
• økktÄeSLkk AuÕ÷k su÷ðkMk Mk{Þu ô{h : 75 ð»ko
MkÃxuBçkh, 1920{kt
• økktÄeSLkku AuÕ÷ku su÷ðkMk : Ãkwýu
• ÃkkuíkkLku økktÄeSLkk ¾urÃkÞk íkhefu yku¤¾ ykÃkLkkh :
• «ðkMke ¼khíkeÞ rËðMkLke þYykík fhkðLkkh ðzk«ÄkLk : yx÷
LkkhkÞý¼kE ËuMkkE
rçknkhe ðksÃkuÞe
• 1903{kt økktÄeS yuxLkeoLkk YÃku LkkUÄkÞk : xÙkLMkðk÷Lke fkuxo{kt • «ðkMke ¼khíkeÞ rËðMkLke Wsðýe {kxu rLk{kÞu÷e Mkr{rík :
• økktÄeSyu ErLzÞLk ykurÃkrLkÞLkLkwt «fkþLk õÞkÚke fÞwO : zhçkLk ÷û{e{÷ rMkt½ðe Mkr{rík
• økktÄeSyu íkuLkk ¼kELku sýkÔÞwt fu Ãkiºkwf MktÃkr¥k{kt íkuLku hMk LkÚke : • [tÃkkhý MkíÞkøkún Mk{Þu øk¤eLkk ¾uzqíkku {kxu ÃkØrík : íkeLk frXÞk
÷û{eËkMkLku (1906{kt) • økktÄeSLku fuMkh-yu-rntËLke WÃkkrÄÚke MkL{krLkík fÞko : MkÃxuBçkh,
• økktÄeSyu õÞk ð»koÚke ðfk÷ík Akuze : 1910Úke 1915{kt
• økktÄeSyu íkuLkk SðLkLkku Mk{Þ fw÷ su÷ðkMk ¼kuøkÔÞku : 82 {rnLkk • ðzk«ÄkLk {kuËeyu økktÄeLkøkhLkk {nkí{k {trËh{kt WËT½kxLk fÞwO :
• økktÄeSLku Ãkk½ze Wíkkhe fkuxo{kt sðkLkwt fÌkwt íku fkuxo : zhçkLk Ëktze fqrxhLkwt
• økktÄeSLkku [tÃkkhý MkíÞkøkún : E.Mk. 1917 • fkUøkúuMk {kxu 1 fhkuz MkÇÞku çkLkkððkLkku fkÞo¢{ økktÄeSyu ykÃÞku
• økktÄeSyu ykøkk¾kLk {nu÷{kt fk÷o {kõMkoLke ÃkwMíkf ðk[e : ËkMk : yur«÷, 1921
furÃkx÷ • økktÄeSyu ‘MkíÞkøkún’ MkkÃíkkrnfLke þYykík fhe : 1919
• {kuMfku{kt ÷urLkLkLkk þhehLke su{ økktÄe ËunLku hk¾ðkLke ¼÷k{ý • økktÄeSLkwt «Úk{ ¼k»ký : {wtçkE (©r{fku {kxu)
fhLkkh : ÷kuzo {kWLxçkuxLk • y{ËkðkË r{÷-{sqhkuLkk fkhýu {kr÷fkuyu r{÷ çktÄ hk¾e : 22
• økktÄeSLku Mkki«Úk{ su÷ðkMk : E.Mk. 1910{kt VuçkúwykheÚke 11 {k[o, 1918
• fMíkwhçkk økktÄeLke Mk{krÄ : Ãkwýu • y{ËkðkËLkk r{÷ {kr÷fku yLku {sqhku ðå[u nzíkk¤ ÃkAe fux÷k
• økktÄeSLke sL{ þíkkçËe Mk{khkun ÞkuòÞku : 92 Ëuþku{kt rËðMkku{kt Mk{sqíke ÚkE : 21 rËðMk
• nrhsLk Mkuðf Mkt½Lkk MÚkkÃkf : økktÄeS • økktÄeSLku [tÃkkhýLke ðkík fhLkkh : hksfw{kh þwõ÷
• økktÄeSLku ©Øktsr÷ yÃkoíkk rðËuþ{ktÚke ¼khík MkhfkhLku {¤u÷k • y{ËkðkËLke r{÷{sqh nzíkk¤{kt {sqhkuLkwt «ríkrLkrÄíð fhLkkh :
þkufMktðkËku : ytËkrsík 3000 sux÷k þtfh÷k÷ çkUfh
• {nkËuð¼kE ËuMkkELkwt {]íÞw : 15 ykuøkMx, 1942 (ÃkwýuLkk • y{ËkðkËLkk r{÷{sqhkuLkku «&Lk rLkðkhðk {æÞMÚkefkh íkhefu
ykøkk¾kLk {nu÷{kt) rLk{ýqf : ykLktËþtfh Äúwð
• økktÄeSyu yMÃk]~ÞkuLku Lkk{ ykÃÞwt : nrhsLk • økktÄeS [tÃkkhý ÃknkUåÞk : yur«÷, 1917
• Mkkçkh{íke yk©{{kt økktÄeSLkk ykhkuøÞLke Ëu¾¼k¤ fhLkkh : • õÞk MkíÞkøkúnÚke ðfe÷kík Akuze ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷ økktÄeS MkkÚku
Mkwþe÷k LkkÞh (økqshkík rðãkÃkeXLkk «Úk{ {rn÷k fw÷Ãkrík) MkuðkfkÞo{kt òuzkÞk : ¾uzk MkíÞkøkún
• fMíkwhçkk økktÄeLkk ytrík{ rËðMkku{kt Mkuðk fhLkkh : fLkw¼kE økktÄe • rx¤f Mðhks Vtz {kxu økktÄeSyu yuf fhkuz YrÃkÞk ¼uøkk fhðkLke
• fMíkwhçkk økktÄeLkwt {]íÞw : ykøkk¾kLk {nu÷ ònuhkík fhe : yur«÷, 1921
• fMíkwhçkkLku su÷{kt yûkh¿kkLk ykÃkLkkh : Ãkqrýo{kçknuLk ÃkfðkMkk • hk{Lke ©e÷tfk MkwÄeLke ÷ktçke fq[Lke su{ su{ økktÄeSLke Ëktzefq[Lku
• økktÄeSyu nrÚkÞkh hk¾ðkLke Aqx ykÃke : Ãkqrýo{kçknuLk ÃkfðkMkk ÷kufku ÞkË hk¾þu íku{ fÌkwt : {kuíke÷k÷ Lkunhw
(zktøkLkk ËeËe) • økktÄeSyu [tÃkkhý{kt Sík ÃkAe Mkki«Úk{ rðãk÷ÞLke MÚkkÃkLkk fhe
• økktÄeS [tÃkkhýÚke õÞkhu y{ËkðkË ykÔÞk : Vuçkúwykhe, 1918 : çkhnhðk (ðíko{kLk{kt Íkh¾tz) ¾kíku
• økktÄeSyu ¼khík Ãkhík Vhe yuf ð»ko þktríkÚke hne {kiLk íkkuzÞwt : • økktÄeS yLkwMkkh õÞk {wÆkyu Ëuþ{kt rntËw-{wrM÷{ yufíkk{kt
çkLkkhMk rntËw rðï rðãk÷ÞLkk WËT½kxLk Mk{Þu (1916) ðÄkhkLke íkf ykÃke : r¾÷kVík yktËku÷Lk
• çkLkkhMk rntËw rðï rðãk÷ÞLkwt WËT½kxLk : 4 Vuçkúwykhe, 1916 • yMknfkh yktËku÷Lk{kt MðhksLku Mkk{u÷ fhðkLke {ktøk økktÄeSLku
• økktÄeSLku y{ËkðkËLkk fkÃkzLkk r{÷{sqhkuLke ðkík fkuýu fhe : fhe níke : {kuíke÷k÷ Lkunhw yLku Mke. rðsÞhkÄðk[khe
yLkwMkqÞkçkuLk Mkkhk¼kE • ytøkúus Mkhfkhu õÞkhu [tÃkkhý yuøkúurhÞLk rçk÷ ÃkMkkh fÞwO : 29
• økktÄeS Ãknu÷eð¾ík ¼khíkeÞ hk»xÙeÞ fkUøkúuMk{kt Mkk{u÷ ÚkÞk LkðuBçkh, 1917
(fku÷fíkk) : 1901 (Ërûký ykr£fkÚke ¼khík ykðu÷k) • yr¾÷ ¼khíkeÞ r¾÷kVík Mkt{u÷LkLkk Mk¼kÃkrík : økktÄeS
• økktÄeSyu 1919Lkk ¼khíkeÞ hk»xÙeÞ fkUøkúuMkLkk yrÄðuþLk{kt • hk»xÙeÞ h[Lkkí{f fkÞo¢{ {kxu økktÄeSyu 20 ÷k¾ [h¾k
ÃkkuíkkLkku ðkMíkrðf «ðuþ fhkÔÞku : y{]íkMkh MÚkkrÃkík fhðkLke ònuhkík fhe : yur«÷, 1921
• økktÄeS îkhk íkiÞkh ÚkÞu÷k fkUøkúuMkLkk çktÄkhýLkk «khwÃkLku • Ëktzefq[{kt {ehkçkuLk yLku huÍeLkkuÕz huLkkuÕzTMk õÞk Ë¤{kt níkk :
Mðefkhðk{kt ykÔÞwt : LkkøkÃkwh yrÄðuþLk{kt (fkUøkúuMkLkk çktÄkhý{kt MkíÞkøkúneykuLkk «Úk{ Ë¤{kt
ÃkrhðíkoLk) (1920) • [tÃkkhý{kt øk¤eLkk ¾uzqíkkuLke ÃkrhrMÚkríkLkku Mkðuo fhðk økktÄeS îkhk
• økktÄeSLku ðeh{økk{ sfkíkçkkheLke ðkík fhLkkh : {kuíke÷k÷ ËhS çku ÔÞrõíkLke ÃkMktËøke : hk{LkkhkÞý «MkkË yLku çkkçkw ÄhýeÄh
(ðZðký ¾kíku) • økktÄeSyu fuMkh-yu-rntËLke WÃkkrÄ íÞkøke ËeÄe : 1 ykuøkMx, 1920
• økktÄeSyu yktËku÷LkLkku WÃkÞkuøk Mkhfkh rðhwØ yMknfkh {kxu • økktÄeS hk»xÙËkun ykhkuÃk{kt Mkki«Úk{ õÞkÚke røkhVíkkh ÚkÞk :
Ã÷uxVku{o íkhefu fÞkuo : r¾÷kVík yktËku÷Lk y{ËkðkË
• [tÃkkhý MkíÞkøkún{kt økktÄeSLke ÄhÃkfz ÚkkÞ íkku Lkuík]íð {kxu • 1928Lkk yrÄðuþLk{kt MktfÕÃk ÚkÞku fu 1929 MkwÄe{kt zkur{rLkÞLk
ÃkMktËøke ÚkE níke : rçkúsrfþkuh «MkkË yLku {snh-W÷-nf Ëhßòu Lk {¤u íkku Ãkqýo MðhksLkku MktfÕÃk ÷uðkþu : f÷f¥kk
• økktÄeSyu {¤eLku fkUøkúuMkLkwt çktÄkhý çkLkkÔÞwt : ykE.çke.MkuLk yLku yrÄðuþLk
yuLk.Mke. fu÷fh • Ãkqýo MðhksLkku Xhkð ÃkMkkh : 1929Lkk yrÄðuþLk{kt (÷knkih)
• [tÃkkhý MkíÞkøkún Mk{Þu økktÄeS ÃkhLkku fuMk ÃkkAku ¾UåÞku : • Ërûký ykr£fk{kt økktÄeSLkk MkíÞkøkún yktËku÷LkLkk fhkh fkuLke
Mke.yuV. yuLz›Mk MkkÚku ÚkÞk : sLkh÷ {uxTMk (21 òLÞwykhe, 1914)
• MkËkøkún fu MkíÞkøkún Lkk{ fkuýu Mkq[ÔÞk : {økLk÷k÷ økktÄe • Ëktzefq[ ÃkAe økktÄeSLke ÄhÃkfz : 20 yur«÷, 1930 (fhkze)
• ËktzeÞkºkk Mk{Þu økktÄeSLke ÄhÃkfz ÚkkÞ íkku ykøkuðkLke {kxu • ¼khíkeÞ hksLkerík{kt ykððk Ãknu÷k økktÄeSLku yuf ð»ko rLkheûkf
ÃkMktËøke : yççkkMk íkiÞçkS yLku rðãkÚkeo íkhefu hnuðkLke ¼÷k{ý fhLkkh : yuLke çkuMkLx
• õÞk ð»kuo økktÄeSyu ÞwhkuÃkeLk Ãknuhðuþ ÃknuhðkLkwt çktË fÞwO : E.Mk. • rðÄkLk Ãkhe»kËLkk çkrn»fkhLkk økktÄeSLkk «MíkkðLku fkuýu [uíkðýe
1912 ykÃke níke : r[¥khtsLkËkMk
• õÞk ð»kuo økktÄeSyu ËqÄLkku íÞkøk fÞkuo : E.Mk. 1912
• 1929{kt rðËuþe fkÃkz çkk¤ðkLkwt «ËþoLk : fku÷fíkk þkhËkLktË
• õÞk ð»kuo økktÄeSyu íkkò yLku Mkqfk V¤ku ÷uðkLkwt íÞkøk fÞwO : E.Mk.
Ãkkfo{kt
1912
• hku÷ux fr{rxLkku rhÃkkuxo ðkt[e ÃkkuíkkLke ÄhÃkfzLke ðkík økktÄeSyu
• 1929{kt h[kÞu÷e rðËuþe fkÃkz çkrn»fkh Mkr{ríkLkk yæÞûk :
Mkki«Úk{ fkuLku fhe : ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷
økktÄeS
• hku÷ux yuõxLkk rðhkuÄ{kt nzíkk¤ ÃkkzðkLke ÞkusLkk Mkki«Úk{
• [kihe[kuhkLku y÷øk fhe Lkk¾eyu Ãkhtíkw ÔÞrõíkøkík yLku ònuh YÃku
økktÄeSyu sýkðe : Mke. hksøkkuÃkk÷k[khe
yktËku÷Lk [÷kðeyu fkuýu økktÄeSLku fnu÷wt : {kuíke÷k÷ Lkunhw
• økktÄeSyu õÞk 4 ð»kkuo Ëhr{ÞkLk Mkhfkh Mkk{u fkÞo Lk fhðkLkwt
• 1929Lkk yrÄðuþLk {wsçk MðhksLkku yÚko : Ãkqýo Mðhks yÚkðk
sýkÔÞwt : 1924-28
Ãkqýo Mðíktºkíkk
• 1915{kt økktÄeS ¼khík Ãkhík Vhe Ãkwýu {¤ðk økÞk : økkuÃkk÷f]»ý
• MkrðLkÞ fkLkqLk ¼tøk [¤ð¤ {kxu økktÄeS fkUøkúuMkLkk rLkËuoþf çkLÞk
økku¾÷u
: Vuçkúwykhe, 1930
• MkðoLx ykuV ErLzÞLk MkkuMkkÞxeLkk MÚkkÃkf : økkuÃkk÷f]»ý økku¾÷u
• økktÄeSyu Ërûký ykr£fk{kt ÃkkWLz xuõMk Ëqh fhðk þÃkÚk ÷eÄe :
• {wtçkE rðÄkLkMk¼k fkWrLMk÷{kt ¾uzk yktËku÷LkLkku yðks fkuýu
rËðMk{kt {kºk yufðkh ¼kusLk ÷uðwt, W½kzk Ãkøku [k÷ðwt, {sËqhkuLkku
WXkÔÞku : ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷ yLku S.fu. Ãkkhu¾
Ãknuhðuþ Ãknuhðku
• fE ½xLkkLku Ãkøk÷u Ãknu÷k MkrðLkÞ fkLkqLk ¼tøk [¤ð¤ MÚkrøkík • økktÄeSyu ÃkkuíkkLku Ãkhkrsík yLku ËeLk-neLk fÌkk : 1924
hk¾ðk{kt ykðe : [kihe[kuhk fktz (y{ËkðkË)
• MkrðLkÞ fkLkqLk ¼tøk [¤ð¤Lku MÚkrøkík h¾kE íkuLku hk»xÙeÞ ykVík • hku÷ux yuõxLkk rðhkuÄ{kt fux÷k ÷kufkuyu MkíÞkøkún «Míkkð Ãkh
fkuýu fÌkwt : Mkw¼k»k[tÿ çkkuÍ nMíkkûkh fÞko : 24
• {Äh ErLzÞk ÃkwMíkfLkk ÷u¾f : fuÚkrhLk {uÞku • økktÄeSyu hk»xÙeÞ yktËku÷Lk{kt çkku÷kðíkk fkuýu Mkkhe ðfe÷kík
• økktÄeSyu {Äh ErLzÞkLke «þtMkk fhe : zÙuLk ELMÃkuõxMko rhÃkkuxo YÃku Akuze ËeÄe : íkusçknkËwh Mk«w
• ËktzeÞkºkk Mk{Þu økktÄeSLke ô{h : 61 ð»ko • ¾uzk yktËku÷Lk fux÷k Mk{Þ [kÕÞw : 4 {kMk
• Ërûký ykr£fk{kt økktÄeSLke ÄhÃkfz ÃkAe fkuýu Lkuík]íð ÷eÄwt : • økktÄeSyu rn{k÷ÞLk r{MkfuÕÞwfw÷uþLke yr¼ÔÞrõíkÚke «Úk{
zçkÕÞw. Ãkku÷f rMk¬ku õÞk Ãkkzâku : LkrzÞkË
• Ërûký ykr£fk{kt ¼khíkeÞkuLke VrhÞkËkuLkk rLkðkhý {kxuLkku • økktÄeSLku #ø÷uLz{kt ytøkúuS rþ»xk[khLke Mk{s ykÃkLkkh :
fkÞËku : ErLzÞLMk rh÷eV yuõx (sqLk, 1914Úke) Ãke.su. {nuíkk
• 1924{kt çku÷økkð yrÄðuþLkLkk WËT½kxLk {kxu økktÄeSLku fkuýu • økktÄeSyu ¼khík{kt Mkki«Úk{ õÞk ðfk÷ík fhe : {wtçkE
{LkkÔÞk : r[¥khtsLkËkMk • økktÄeSLkwt ÷øLk MÚk¤ : ÃkkuhçktËh
• hku÷ux yuõxLkk rðhkuÄ{kt økktÄeSyu MkíÞkøkún Mk¼k çkku÷kðe : • økktÄeS þkfknkhLkk ÃkwMíkfÚke «¼krðík : Ã÷e Vkuh ðuSxuhrLkÍ{
{wtçkE{kt • økktÄeSLku çkurhMxhLkk ¼ýíkh {kxu #ø÷uLz {kuf÷ðkLke ¼÷k{ý
• ytøkúuòu {kxu «Úk{ rðïÞwØ{kt sðk økktÄeSyu ¼híke yr¼ÞkLk fhLkkh : {kðS Ëðu
þY fÞwO : ¾uzkÚke • økktÄeSyu ÷tzLk{kt yÇÞkMk Ãkqýo fÞkuo : sqLk, 1890
• økktÄeSyu MkrðLkÞ fkLkqLk ¼tøk [¤ð¤ õÞkÚke þY fhðkLkwt Lk¬e • rntËwðkË{kt ytÄrðïkMk Au íkuðwt økktÄeSyu {kLÞw : fe xw rÚkÞkuMkkuVe
fÞwO níkwt : çkkhzku÷e (MÚkrøkík hk¾ðk{kt ykðu÷wt) ÃkwMíkfLkk ðk[Lk ÃkAe
• Ërûký ykr£fk{kt ÃkkuíkkLkk fkÞkuo Ãkqýo fhe økktÄeSyu ¼khík • økktÄeSLkk ÃkkuhçktËhLkwt rLkðkMkMÚkkLk : feríko{trËh (LkkLkS
ykððk «MÚkkLk fÞwO : 18 sw÷kE, 1914
fkr÷ËkMk {nuíkkyu çktÄkðu÷wt)
• økktÄeSyu fÌkwt fu ÷kufku E{kLkËkheÃkqðof íku{Lke ÞkusLkkykuLkwt
• #ø÷uLz síkk Mk{Þu økktÄeS r[êe MkkÚku ÷E økÞk níkk : Ë÷Ãkíkhk{
Ãkk÷Lk fhu íkku yuf ð»ko{kt Mðhks {¤e òÞ : 1920
þwõ÷k, Ãke.su. {nuíkk, ËkËk¼kE LkðhkuS
• 1918{kt økktÄeSLkwt Ëuþ{kt Mkki«Úk{ fh{wrõík yr¼ÞkLk : ¾uzk{kt
• ykr£fk{kt økktÄeSLke WËkh {íkðkËe hksfeÞ «ð]r¥kykuLkku
• økktÄeSLku {ktMk ¾kðkLkku ykøkún fhe Ä{o¼ú»x fhkððkLkku «ÞíLk
íkçk¬ku : E.Mk. 1894-1906
fhLkkh : þu¾ {uníkkçk
• ykr£fk{kt økktÄeSLkku MkíÞkøkúnLkku íkçk¬ku : E.Mk. 1906-1914
• økktÄeSLkk çknuLkwt Lkk{ : hkr÷Þkík çknuLk
• økktÄeSyu ykr£fk{kt Mkki«Úk{ ¼uË¼kðLkku rðhkuÄ fhðk
• fçkk økktÄeLkku zu÷ku ykðu÷ku : hksfkux
y¾çkkhLke {ËË ÷eÄe : Lkux÷ yuzðxkEÍMko y¾çkkh
• økktÄeS ¼khík Ãkhík VÞko íku rËðMk : 9 òLÞwykhe («ðkMke
• økktÄeSyu rðøkún{kt ytøkúuòuLku {ËË fhðk yuBçÞw÷LMk fkuÃMkoLke
¼khíkeÞ rËðMk)
h[Lkk fhe : çkkuyh rðøkún
• ykÕ£uz nkEMfq÷{kt økktÄeSLkwt yuzr{þLk : E.Mk. 1881
• økktÄeSLku hk{ Lkk{Lkku {tºk yk5Lkkh : Lkkufhkýe ht¼k • 1906Lkk rðÿkun{kt ÃkkuíkkLke 24 Ãk÷xLk MkkÚku òuzkE MðiråAf Mkuðk
• økktÄeS ÷tzLk økÞk íÞkhu íkuykuLke ô{h : 19 ð»ko ykÃke : Íw÷w rðÿkun{kt
• økktÄeSyu çkúñ[Þo ÃkkéÞwt : E.Mk. 1906Úke • økktÄeSLkku ykr£fk{kt MkíÞkøkún : LkkUÄýe «{kýÃkºk rðhwØ
• økktÄeSyu {urxÙf ÃkkMk fÞwO : E.Mk. 1887{kt MkíÞkøkún
• økktÄeSLkk MkkiÚke {kuxk Ãkwºk : nrh÷k÷ (ËuðËkMk MkkiÚke LkkLkk) • LkkUÄýe «{kýÃkºk rðhwØ MkíÞkøkún{kt økktÄeS îkhk h[Lkk :
• økktÄeSLku EMkkE Ä{o «íÞu ykf»koðkLkku «ÞkMk fhLkkh : òurþÞk yrntMkkí{f «ríkhkuÄ Mk¼k MktøkXLk
• Mkki«Úk{ fkuE Mk¼kLku MktçkkuÄLk Mk{Þu økktÄeSLke ô{h : 25 ð»ko • økktÄeSyu Ërûký ykr£fkLke h[Lkk îkhk ¼khíkeÞkuLke «ðuþçktÄe
• økktÄeSyu ¼kðLkøkhLke þk{¤ËkMk fku÷us Akuze ËeÄe : «Úk{ Mkºk ytøku MkíÞkøkún : 1908{kt
ÃkAe • xkuÕMkxkuÞ Vk{oLku ykrÚkof {ËË fhíkk níkk : fkUøkúuMk, {wrM÷{ ÷eøk,
• økktÄeSLkk SðLk Ãkh LkkxfLkku «¼kð : nrhùtÿ, ©ðýfw{kh niËhkçkkËLkk rLkÍk{ yLku s{þuËS xkxk
• økktÄeSyu økeíkkLkku Mkki«Úk{ yÇÞkMk fÞkuo : E.Mk. 1889 • Ërûký ykr£fk{kt ºký ÃkkWLzLkk fh rðhwØ MkíÞkøkún fhLkkh :
(#ø÷uLz{kt) økktÄeS
• ÷øLk Mk{Þu økktÄeSLke ô{h : 13 ð»ko • 1918-19{kt økwshkík Mk¼kLkk yæÞûk ÃkËu hnuLkkh : økktÄeS
• #ø÷uLz síkk økktÄeS ËrhÞkE Þkºkk Mk{Þu {éÞk : ºÞtçkfhkð • 1917{kt økkuÄhk Ãkrh»kËLkk «{w¾ : økktÄeS
(ðfe÷) • økktÄeSLkk ËkËk : W¥k{[tË WVo ykuíkk økktÄe
• W¥k{[tËu hsðkzkLku zkçkk nkÚku Mk÷k{e ykÃke : sqLkkøkZLkk LkðkçkLku • økktÄe ¼ðLk ykðu÷wt Au : Lkðe rËÕne
(fkhý s{ýku nkÚk ÃkkuhçktËhLku Mk{rÃkoík níkku) • {kuhkhS ËuMkkE økqshkík rðãkÃkeXLkk fw÷Ãkrík íkhefu hÌkk : 33 ð»ko
• W¥k{[tË økktÄeLkk Ãkwºkku{kt fh{[tË økktÄeLkku ¢{ : Ãkkt[{ku • økktÄeSLku «¼krðík fhLkkh ºký {nkLkw¼kð : hrMfLk, xkuÕMkxkuÞ,
• W¥k{[tË økktÄe ËeðkLk níkk : ÃkkuhçktËh ©e{ËT hks[tÿ
• økktÄeSLkk rÃkíkk fh{[tË ËeðkLk íkhefu hnu÷k : • {eXkLkk MkíÞkøkún Mk{Þu økktÄeS îkhk çkLkkðkÞu÷e {eXkLke
hksfkux, ÃkkuhçktËh, ðktfkLkuh Ãkzefeyku{ktÚke WÃkßÞk : Y. 1600
• økktÄeSLkk MkkiÚke {kuxk ¼kELkwt Lkk{ : ÷û{eËkMk • yrntMkf økktÄe MktMÚkkLkLke MÚkkÃkLkk : y{urhfk (1991{kt), yhwý
• fh{[tË økktÄe fkuxoLkk MkÇÞ níkk : hksMÚkkLk fkuxo økktÄe îkhk
• rðãkÚkeofk¤{kt økktÄeSLku r«Þ h{ík : ÷ktçke Ëkuz • økktÄeSLkk yuf MknÞkuøkeLku {k{kS fnuðkíkwt : S. hk{[tÿLk
• økktÄeSLkk SðLk rð[khku {kxu rVÕ{ku çkLkkððk økktÄe rVÕ{ • økktÄeSLku yrntMkkLkku Ãknu÷ku ÃkkX ¼ýkðLkkh : ËkËk¼kE LkðhkuS
fr{xeLke h[Lkk : 1952 ({wtçkE{kt, «Úk{ rVÕ{ ðkuEMk ykuV • økktÄeSLkk MknÞkuøkeyu ¼khíkeÞ rðãk¼ðLke MÚkkÃkLkk fhe :
ErLzÞk) fLkiÞk÷k÷ {wLkþe
• økktÄeSLku Mkkhk LkkLkk ÔÞrõík fnuLkkh : ÷kuzo nu÷eVuõMk • xÙrMxþeÃkLkku rMkØktík ykÃkLkkh : økktÄeS
• fkuLkk rLkÄLk «Mktøku økktÄeSyu fÌkwt fu {khe rMÚkrík nðu yuf • xÙrMxþeÃk õ÷çkLke MÚkkÃkLkk : {ÿkMk (1975{kt)
rðÄðkÚke Ãký ¾hkçk Au ? : {kuíke÷k÷ Lkunhw • xÙrMxþeÃk VkuBÞwo÷k íkiÞkh fhLkkh : rfþkuh÷k÷ {þYðk¤k yLku
• økktÄeSLke níÞkLke FIR õÞk LkkUÄkðkE : rËÕneLkk íkw½÷f hkuz Lkhnrh Ãkhe¾
Ãkku÷eMk {Úkfu • rnB{íku {hËk, íkku {ËËu ¾wËk økktÄeSyu hkßÞLkk ÷kufkuLku {tºk
• økktÄe M{khf Vtz ykðu÷wt : Lkðe rËÕne ykÃÞku : rçknkh
• ¼khíkeÞ hksLkeríkLkk ¼e»{rÃkíkk{n fnuðkíkk økktÄeðkËe Lkuíkk : • ©erLkfuíkLk MktMÚkk{kt Ëhuf ¼k»kk økktÄeSLke EåAkLkwMkkh ËuðLkkøkhe
{kuhkhS ËuMkkE r÷rÃk{kt ¼ýkðkÞ : {ÿkMk
• økktÄeSLkk yLkwÞkÞe {ehkçkuLkLku ÃkÈrð¼q»ký ÃkwhMfkh : 1982 • Ëktzefw[ MktË¼uo fkuýu fÌkwt ‘yks íku{Lke ÷ktçke Ëwøko{ Äkr{of ÞkºkkLkku
• økktÄeSLku Ëuþ{kt ¼rð»kÞLkk Lkuíkk fnuLkkh ytËkrsík «Úk{ ÔÞrõík þw¼kht¼ ÚkÞku Au’ : sðknh÷k÷ Lkunhw
: økkuÃkk÷ f]»ý økku¾÷u • økktÄeS yLkwMkkh hk{hkßÞ Mk{kLk hsðkzw : {iMkqh
• økktÄe {u{kurhÞ÷ Vtz{kt MkkiÚke ðÄw ÞkuøkËkLk ykÃkLkkhwt hkßÞ : • økktÄeS su{ AqíkkAqíkLku Ëqh fhðk çke.ykh. yktçkuzfhLkk {wÏÞ
{nkhk»xÙ MkíÞkøkún : ÃkwýuLkku Ãkkðoíke MkíÞkøkún, LkkrMkfLkku fk÷khk{
• sÞ søkíkLkku Lkkhku ykÃkLkkh : rðLkkuçkk ¼kðu MkíÞkøkún, y{hkðíkeLkku ytçkkçkkE MkíÞkøkún
• {nkËuð¼kE ËuMkkELkk {]íÞw ÃkAe økktÄeSLke rËLk[ÞkoLke zkÞhe • yk©{{kt yufkËþ ðúíkku Ãkh økktÄeSyu ÷¾u÷ ÃkwMíkf : {tøk÷
÷¾Lkkh : Mkwþe÷k LkkÞh «¼kík
• ¼khíkeÞ hk»xÙeÞ fkUøkúuMkLkk MkkiÚke Þwðk yæÞûk : {ki÷kLkk yçkw÷ • ËuþLke su÷Lku {nkí{k økktÄe rðïrðãk÷Þ fnuLkkh : {Äw r÷{Þu
f÷k{ ykÍkË (35 ð»koLke ðÞu) • økktÄeSyu su MðíktºkíkkLke ÞkusLkk çkLkkðe Au íku{kt MÃk»xíkkLkku
• rËÕne økktÄe M{khf Vtz (1956)Lkk «Úk{ yæÞûk : Mkw[uíkk f]Ãk÷kýe ¾uËsLkf y¼kð Au íku{ fÌkwt : Mkw¼k»k[tÿ çkkuÍ
• økktÄeSyu Ëuþ¼õíkkuLkk hksfw{kh fÌkk : Mkw¼k»k[tÿ çkkuÍ • 1922{kt rsÕ÷k {ursMxÙuxu økktÄeSLke ûk{k {ktøkeLku 6 ð»koLke Mkò
• økktÄeSLkk {íku ¼khíkeÞ hk»xÙðkËe yktËku÷LkLkk ðkMíkrðf MÚkkÃkf Mkt¼¤kðe : çkúq{VeÕz îkhk
: ËkËk¼kE LkðhkuS • fMíkwhçkk økktÄe LkuþLk÷ {u{kurhÞ÷ xÙMx : ELËkuh
• 30 òLÞwykhe, 1948Lkk hkus økktÄeS MkkÚku yuf f÷kf Mk{Þ • økktÄeS Ërûký ykr£fkÚke Ãkhík Vhe {wtçkELkk Mkktíkk¢wÍ{kt Úkkuzku
rðíkkðLkkh : ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷ Mk{Þ hkufkÞk : huðkþtfh søkSðLk Íðuhe ({nuíkk)Lkk ½hu.
• ¼khíkeÞ çktÄkhý{kt yLkwMkqr[ík òrík yLku sLkòrík {kxu rðþu»k • økktÄeS îkhk LkðSðLk «fkþLk {trËhLke MÚkkÃkLkk : 1915
òuøkðkE {kxu {wÏÞ ¼qr{fk : X¬hçkkÃkk yLku çke.ykh. yktçkuzfh (y{ËkðkË)
• økktÄeSLku [h¾ku ¼ux ykÃkLkkh : øktøkkçkuLk {s{wËkh • økktÄeSLkku MðhksLkku ykþÞ : ËuþLkk ÷kufkuLku {¤ððkLke Mðíktºkíkk
• økktÄe {u{kurhÞ÷ ÷u«Mke VkWLzuþLk : ðÄko • {økLkðkze Mktøkúnk÷Þ MkrË {rík ykðu÷e : ðÄko
• AqíkkAqíkLku Ëqh fhðk Mk{ks Mk{íkk Mkt½Lkk MÚkkÃkf : çke.ykh. • økktÄeS ÃkwMíkfLkk ðkt[LkÚke yrntMkk{kt rðïkMk fhðk ÷køÞk : Ä
yktçkuzfh rftøkz{ ykuV økkuz EÍ rðrÚkLk Þw
• økktÄeSyu 1902{kt ÃkkuíkkLkku ðe{ku fhkÔÞku níkku : Y. 10,000Lkku • yr¾÷ ¼khíkeÞ økúk{eý Wãkuøk Mkt½Lke MÚkkÃkLkk fhðk{kt
(ÃkAe çktÄ fhkÔÞku) økktÄeSLku s{eLk ykÃkLkkh : ðÄko{kt s{Lkk÷k÷ çkòs
• Mðíktºkíkk ÃkAe fkUøkúuMk yæÞûku økktÄeSLku fÌkwt fu ykx÷e {kuxe ½xLkk • økktÄeSyu çku VuVMkkt Mk{kLk økýkÔÞk : MkíÞ yLku yrntMkkLku
ykx÷e ykuAe rntMkk yLku ykx÷wt ykuAwt ÷kune ðnkðe Lkne çkLke • «&Lk-sðkçkLkk MðYÃku økktÄeSLke ÃkwMíkf : rntË Mðhks
nkuÞ : su.çke. f]Ãk÷kýeyu • ðkhkýMke{kt MÚkkrÃkík økktÄe yk©{Lkk «Úk{ rLkËuoþf : su.çke.
• Ä ErLzÞk ykuV {kÞ zÙeBMkLkk ÷u¾f : økktÄeS f]Ãk÷kýe
• økktÄeS îkhk ‘nrhsLk’ (ytøkúuS)Lke þYykík : 1933 • økktÄe½hçkkçkíkLke þYykík fhLkkh : sðknh÷k÷ Lkunhw
• økktÄe þktrík «rík»XkLkLkk «Úk{ yæÞûk : ykh.ykh. rËðkfh • økktÄeS çkk¤fkuLke su{ nMku Au yLku çkk¤fkuLku «u{ fhu Au fÌkwt níkwt
• økktÄe M{]rík yLku ËþoLk Mkr{ríkLke h[Lkk : 1984 (Lkðe rËÕne) : Mke.yuV. yuLz›Í
• økktÄeS hksLkerík{kt økkuÃkLkeÞíkkLku {kLkíkk : yuf ÃkkÃk • økktÄeSyu õÞk ûkuºk{kt {rn÷kykuLku Ãkwhw»kkuÚke ©u»X økýkðe :
• ‘MkíÞkøkún ELk økktÄeMk ykìLk ðzMko’ økktÄeSLke ÃkwMíkf «fkrþík yrntMkk, Lkiríkf þrõík yLku ykí{ çkr÷ËkLk
fhLkkh MktMÚkk : yku÷ ErLzÞk fkUøkúuMk fr{xe • økktÄeSyu ‘MkíÞkøkún ELk MkkWÚk ykr£fk’ ÃkwMíkf Mk{rÃkoík fhe
• økktÄe Mktøkúnk÷Þ MÚkkÃkíke MktMÚkk : økktÄe {u{kurhÞ÷ xÙMx ÷¾e níke : {økLk÷k÷ økktÄe
• økktÄeSLkk {íku Lkiríkf Mðíktºkíkk : Mkþ† Ë¤kuÚke Mðíktºkíkk • økktÄeSLku rçkh÷k nkWMk{kt økku¤e ðkøke íku nkWMkLku Mkhfkhu
• økktÄeSLkk MkíÞLkk «ÞkuøkkuLkwt ytøkúuS{kt ¼k»kktíkh fhLkkh : ÃkkuíkkLkk nMíkf ÷eÄw : 1971
{nkËuð¼kE ËuMkkE • økktÄeSLkk {ík yLkwMkkh çkúñ[Þo {kx Mkki«Úk{ rLkÞtºký sYhe Au
• økktÄeSLku fku[hçk yk©{{kt ykðe Y. 13,000Lke ykrÚkof {ËË : rð[kh
fhLkkh : ytçkk÷k÷ Mkkhk¼kE • økktÄeSLku fkutøkúuMkLkk fkÞ{e Mkðkuoå[ yæÞûk fnuLkkh : sðknh÷k÷
• økktÄe þktrík «rík»XkLk îkhk [k÷íkk [kh rðãk÷Þ : Lkðe rËÕne, Lkunhw
{ÿkMk, {ËwhkE, fk÷efx • økktÄe rþûký ¼ðLk ykðu÷wt Au : {wtçkE
• Mkkt«ËkrÞf ¼kðLkk {kxu 13 òLÞwykhe, 1948Lkk hkus AuÕ÷e • 1947{kt økktÄeøkúk{Lke MÚkkÃkLkk : {ËwhkE (S. hk{[tÿLk yLku
ð¾ík WÃkðkMk fÞko : rËÕne xe.yuMk. MkwtËh{T îkhk)
• yurÚkf÷ rh÷ersÞLk ÃkwMíkfLkk ÷u¾f : økktÄeS • ¼khík{kt MkkiÚke ðÄw økktÄe ½h òuðk {¤u : fýkoxf{kt
• MkíÞkøkún yk©{Lke MÚkkÃkLkk{kt «ðkMkeykuLke MktÏÞk : 25 • økktÄeSyu Ä{oÃkhkÞýLke Ãkhkfk»Xk fne : yrntMkkLku
• økktÄeðkËe yæÞÞLk MktMÚkkLkk MÚkkÃkf : sÞ«fkþ LkkhkÞý • økktÄeS Mkuðkøkúk{ yk©{{kt fkÞ{e Äkuhýu hnuðk ÷køÞk : 1936Úke
• økktÄeSLkk rLkÄLk Mk{ÞLkk ÷kuneðk¤e Äkuíke, [~{k Mk[ðkÞk Au : • økktÄe rnLËwMíkkLke MkkrníÞ Mk¼kLkk MÚkkÃkf : fkfk fk÷u÷fh (Lkðe
{ËwhkE Mktøkúnk÷Þ rËÕne)
• økktÄe M{]rík yLku ËþoLk Mkr{ríkLkk nkuÆkLke Yyu yæÞûk : ðzk«ÄkLk • ‘òu AwíkkAwík hnuþu íkku rntËwðkË [ku¬Mk {he sþu’ fÌkwt : økktÄeS
• Mðíktºkíkk ÃkAe fkUøkúuMkLke WÃkÞkurøkíkk Ãkqýo ÚkE síkk fkUøkúuMkLku fE MktMÚkk • økktÄeSLkk yr¾÷ ¼khíkeÞ WãkuøkLkwt Mkki«Úk{ «ËþoLk : ELËkuh{kt
íkhefu Ãkrhðríkoík fhðe økktÄeSyu Mk÷kn ykÃke : ÷kufMkuðf Mkt½ • økktÄeSLkku ðÄko yk©{ MÚkÃkkÞku : 1933{kt
• økktÄeS yLkwMkkh ÷kufMkuðfLkku Mkki«Úk{ økwý : [rhºk • økqshkík rðãkÃkeXLkk çkk¤fku {kxu økktÄeSyu ÷¾u÷e ÃkwMíkf :
• økktÄeS îkhk yr¾÷ ¼khíkeÞ [h¾k [k÷f Mkt½Lke h[Lkk : 1925 [k÷ý økkze
• 1923{kt økktÄe Mkuðk Mkt½Lke MÚkkÃkLkk : ðÄko • yrøLkMktMfkh Mk{Þu økktÄeSLku {w¾krøLk ykÃkLkkh : hk{ËkMk økktÄe
• økktÄeSLkk {íku MkíÞkøkún {kxu sYhe ík¥ðku : MkíÞ, yrntMkk yLku • økktÄeSLke níÞkLke rðøkík Ãkku÷eMk {Úkf{kt ykÃke : LktË÷k÷
MkkÄLkkuLke þwØíkk {nuíkkyu
• økktÄe þktrík «rík»XkLke MÚkkÃkLkk : Lkðe rËÕne (1958{kt) • rËÕne{kt økktÄeSLke «kÚkoLkk Mk¼k{kt çkkuBçk VufLkkh : {ËLk÷k÷
• økktÄeSLkk {íku nzíkk÷Lkku {wÏÞ WÆuþ : {sqhkuLkk rðfkMk {kxu nkuðe Ãkknðk
òuEyu • [tÃkkhý {kxu Mkhfkhu økktÄeSLkk ykøkúnÚke yæÞûkíkk{kt Mkr{ríkLke
• AqíkkAqíkLkk rLkðkhý {kxu nrhsLk Mkuðf Mkt½Lke h[Lkk : 1932 h[Lkk fhe : Mkh yuzðzo økux
({wÏÞ fkÞko÷Þ - rËÕne) • økktÄeSLku [kihe[kuhk fktzLke {krníke ykÃkLkkh : ËuðËkMk økktÄe
• nrhsLk Mkuðf Mkt½Lkwt Ãknu÷kLkwt Lkk{ : AqíkkAqík rðhkuÄ ÷eøk • fkUøkúuMk{kt rºkhtøkku Ítzku yÃkLkkðkÞku : LkkøkÃkwh yrÄðuþLk{kt
• [h¾kLku MkkiLke ¼÷kE {kxu økýkðLkkh : økktÄeS • økktÄeSLkk yrMÚk rðMksoLkLkku {wÏÞ f¤þ rðMksoLk fhkÞku níkku :
• MðíktºkíkkLkk Úkkuzk rËðMkku yøkkW økktÄeSLkku rËÕne{kt rLkðkMk : y÷knkçkkË ÃkkMkuLkk Mktøk{{kt
ðkÕ{erf {trËh ÃkkMkuLke Lkçk¤k ðøkkuoLke fku÷kuLke{kt • ‘LkðSðLk’ yLku ‘Þtøk ErLzÞk’Lke ÔÞðMÚkkLke fk{økehe MkkUÃkkE :
• [tÃkkhý MkíÞkøkún MkkÚku Mktf¤kÞu÷wt økk{ : {kuíkenkhe Mðk{e ykLktË
• ¾uzk{kt ¾uzqík «&Lku økktÄeSLku òý fhLkkh : {kunLk÷k÷ Ãktzâk • økktÄeSLku çkeò EMkk {Mken íkhefu yku¤¾kðLkkh : £uL[Lkk
• økktÄeSyu {khku Mknkhku íkwxe økÞku íkuðwt fkuLkk {]íÞw Mk{Þu fÌkwt : ËkrþorLkf hku{k hku÷k
÷kuf{kLÞ rx¤f • økktÄeðkË þçËLkku Mkki«Úk{ «Þkuøk : økktÄeS îkhk (fhk[e{kt)
• òLÞwykhe, 1915{kt ¼khík Ãkhík VÞko íku Mk{Þu økktÄeSLkwt ¼ÔÞ • økktÄeSLku «Úk{ðkh ELsuõþLk ykÃkLkkh íkçkeçk : zkì. Ë÷k÷
Mðkøkík : Mkh snktøkeh rÃkxex {nu÷{kt • {ehkçkuLku ({uz÷eLk M÷uz) íkuLkk yk©{Lkwt Lkk{ hkÏÞwt : Ãkþw ÷kuf
• Mkuðkøkúk{ õÞk þnuhLke LkSf ykðu÷wt Au : ðÄko yk©{ (nrhîkh ÃkkMku, Ãknu÷k hwhfe ÃkkMku rfMkkLk yk©{
• õÞk ÞkuòÞu÷e Mk¼k{kt økktÄeSyu {kºk økkuXý MkwÄeLke Äkuíke MÚkkÃku÷ku)
Ãknuhðe yLku Mkeðu÷k fÃkzk íÞkøk fhðkLkku rLkýoÞ fÞkuo : {ËwhkE • økktÄeSyu fkUøkúuMkLkk çktÄkhý{kt fux÷k «ríkrLkrÄykuLke ¼÷k{ý
(1920- yMknfkh yktËku÷Lk) fhe níke : 1500 «ríkrLkrÄyku
• LkÚkwhk{ økkuzMkuyu økktÄeSLku økku¤e {khe íku rÃkMíkku÷ ¾heËkE níke • ‘LkE íkk÷e{’ rþûký ÃkØríkLkku rð[kh ykÃkLkkh : økktÄeS
: søkËeþ «MkkË økkuÞ÷ ÃkkMkuÚke • 1922{kt økktÄeSLku Þhðzk su÷{kt {kuf÷íkk Ãknu÷k h¾kÞk :
• su÷ íkku þwt ? ¾wþeÚke VktMkeyu [ze òþw, {kºk ík{u y{khw Mkkçkh{íke su÷{kt
{køkoËþoLk fhku yuðwt økktÄeSLku ðeh{økk{ sfkíkçkkhe ð¾íku fkuýu • økktÄe {he þfu Au Ãký økktÄeðkË nt{uþk Srðík hnuþu fnuLkkh :
fÌkwt níkwt : {kuíke÷k÷ ËhS økktÄeS
• ¾uzk MkíÞkøkúnLkwt fkÞko÷Þ : {kunLk÷k÷ ÃktzâkLkk ½h{kt • økktÄeS ‘¼e¾kheykuLkk hkò’ fnuíkk : {ËLk{kunLk {k÷ðeÞkLku
• økktÄeSLku yuf÷k [k÷ku ¼sLk fkuýu Mkt¼¤kÔÞwt : hðeLÿLkkÚk xkøkkuh • õÞk íkçkeçkLkk fnuðkÚke økktÄeSyu ËqÄ Lk ÃkeðkLke «rík¿kk{kt Ze÷
• fku[hçk yk©{Lkwt Lkk{ : MkíÞkøkún yk©{ {wfe çkfheLkwt ËqÄ þY fÞwO : zkì. Ë÷k÷
• økktÄeSyu Lkkuyk¾÷e ËtøkkÚke [ÃÃk÷ ÃknuhðkLkku íÞkøk fÞkuo íku • ‘yuLk yÃke÷ xw yuðhe rçkúxLk ELk MkkWÚk ykr£fk’Lkk ÷u¾f :
MÚk¤ : çkktø÷kËuþ{kt nk÷ økktÄeS
• ‘Mðhks ykÃkýe Ãkrðºk Vhs Ãký Au íku{ økktÄeS çkkuÕÞk : ÷knkuh • 1932{kt økktÄeSLke Äh5fzLkwt MÚk¤ : {wtçkE
yrÄðuþLk • MkrðLkÞ fkLkqLk ¼tøk [¤ð¤Lkku Mk{Þøkk¤ku : 1930Úke 1934
• økktÄeSLkk ÃkºkkuLke nhkS fhLkkh ÷tzLkLke MktMÚkk : r¢Mxe • økktÄeSLke nrhsLk ÞkºkkLkku Mk{Þøkk¤ku : 9 {rnLkk
(1986{kt) • Mkw¼k»k[tÿ çkkuÍu økktÄeSLkk õÞk W{uËðkhLku fkUøkúuMk{kt nhkÔÞk :
• økktÄeSyu Mkki«Úk{ yMknfkh þçËLkku WÃkÞkuøk : rnLËw-{wrM÷{ Ãkèkr¼ rMkíkkh{iÞk
yufíkk Mk¼k{kt (rËÕne) • rnLË Akuzku yktËku÷Lk Mk{Þu Mk{ktíkh MkhfkhLke h[Lkk r[¥kw Ãkktzuyu
• økktÄeSyu Ërûký ykr£fk{kt nkurMÃkx÷{kt fBÃkkWLzhLkwt Ãký fkÞo õÞk fhe : çkr÷Þk
fÞwO : zhçkLk{kt • hk{Mku {ufzkuLkkÕz îkhk fku{e [wfkËkLke ònuhkík : 17 ykuøkMx,
• MkhnËLkk økktÄe íkhefu òýeíkk : ¾kLk yçËw÷ økVkh ¾kLk 1932
• økktÄe-EhðeLk Mk{sqíke : 5 {k[o, 1931 • yAwík yktËku÷LkLku ÍzÃke çkLkkððk økktÄeS îkhk MkkÃíkkrnf
• ÃkwLkk fhkhLkku Mk{swíke Ãkºk íkiÞkh fhLkkh : yu.ðe.X¬h Mk{k[kh ÃkºkLke þYykík : nrhsLk (Mkki«Úk{ ÃkwýuÚke «fkrþík)
• nrhsLk WíÚkkLk Þkºkk Ëhr{ÞkLk økktÄeSLke økkze Ãkh çkkuBçk • þe{÷k Mk{sqíkeLke [[ko {kxu økktÄeS yLku yLÞ õÞk LkuíkkLku
VUfkÞku : Ãkwýu ¾kíku rLk{ðk{kt ykÔÞk níkk : yçkw÷ f÷k{ ykÍkË
• þnuh{kt Ãktrzík ÷k÷LkkÚk Ãkh ÷kXe[kso Úkíkk økktÄeSyu WÃkðkMk
• yktçkuzfh Ë¤Lkk õÞk Lkuíkkyu íkuLkku MkkÚk Akuzâku suLku {ufzkuLkkÕz
fÞko : ys{uh{kt
ÃkwhMfkh íkhefu yku¤¾kÞ Au : yu{.Mke. hkò
• økktÄeSyu fkuLku WÆuþeLku ÷ÏÞwt fu : nwt Mk{swt Aw fu nðu fkUøkúuMk{kt {khwt
• rçknkhLkk ¼qftÃk Mk{Þu økktÄeSyu WÆuþeLku ÷ÏÞwt : nwt þwt ÷¾wt ?, nwt
fkuE ðsLk LkÚke : ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷
þwt {ËË fhw ?, nwt øk¼hkE økÞku Awt : hksuLÿ «MkkË
• økktÄeS yLku ÷kuzo rðr÷tøzLk ðå[u ÚkÞu÷e Mk{sqíkeLke yku¤¾ :
• yr¾÷ ¼khíkeÞ økúk{eý ykiãkurøkf Mkt½Lkwt {wÏÞ fuLÿ çkLÞwt :
rîíkeÞ Mk{sqíke
{økLkðkze
• 1936{kt økktÄeSyu MkuøkkLk økk{Lku 5kuíkkLke «Þkuøkþk¤k fne þwt
• ykurzþk{kt økktÄeSyu nrhsLk Þkºkk {kxu Mkðkhe íÞkøke ÃkMktË fÞwO
Lkk{ ykÃÞwt : Mkuðk økúk{
: ÃkøkÃkk¤k [k÷ðkLkwt
• çkeS økku¤{uS Ãkrh»kË{kt økktÄeSLkk Mk÷knfkh : {ËLk{kunLk
• «Úk{ MkíÞkøkúne rðLkkuçkk ¼kðuyu MkrðLkÞ fkLkqLk ¼tøk
{k÷rðÞk
MkíÞkøkúnLke VheÚke þYykík fhe : ÃkLLkkhÚke
• 1937{kt økktÄeSyu õÞk rþûký Mkt{u÷LkLke yæÞûkíkk fhe : ðÄko
• fku{e [wfkËk rðhwØ økktÄeSLkk WÃkðkMk : Þhðzk su÷{kt
• ¼khík Akuzku yktËku÷Lk Mk{Þu økktÄeSLku su÷ðkMk : y{ËkðkË
• økktÄeSLku fkUøkúuMk{kt Mkr¢Þ ¼køk ÷eÄk ðøkh {æÞMÚke íkhefu
su÷{kt
hnuðkLke ¼÷k{ý fhLkkh : su.çke.Ãktík yLku hVe yn{Ë rfzðkE
• 1942{kt ðÄko ¾kíku økktÄeSyu 5kuíkkLkk W¥khkrÄfkhe íkhefu Lkk{
ykÃÞwt : sðknh÷k÷ LkunhwLkwt • økktÄeSLku hksfeÞ Lkuíkk íkhefu rLk»V¤ fnuLkkh Lkuíkkyku :
• çkeS økku¤{uS Ãkrh»kË{kt økktÄeS MkkÚku sLkkh {nkLkw¼kðku : Mkw¼k»k[tÿ çkkuÍ yLku rðê÷¼kE Ãkxu÷
MkhkursLke LkkÞzw, {nkËuð¼kE ËuMkkE yLku {ehkçkuLk • økktÄeSLke nrhsLk WíÚkkLk Þkºkk 5qýo ÚkE : ðkhkýMke
• økktÄeSLke «rMkØ nrhsLk WíÚkkLk ÞkºkkLke þYykík : ðÄkoÚke • økktÄeSyu õÞkhu fÌkwt níkwt fu nwt ík{khku sLkh÷ Awt : ÔÞrõíkøkík
• çkeS økku¤{uS Ãkrh»kË{kt økktÄeS ÷tzLk{kt {nu{kLk çkLÞk : MkíÞkøkún yktËku÷Lk
{wrhÞ÷ ÷uMxh • 1933{kt økktÄeSyu yMÃk]~Þíkk çkkçkíku òøk]íkíkk ÷kððk þwt fÞwO :
• õÞk yrÄðuþLk{kt økktÄeSLke fkUøkúuMk{ktÚke Mkuðk rLkð]ríkLkku «Míkkð ËuþLke Þkºkk{kt LkeféÞk
ÃkMkkh fhkÞku : 1934Lkk {wtçkE yrÄðuþLk{kt (yæÞûk - zkì.hksuLÿ • Lkçk¤k ðøkkuo {kxu çkuXfkuLke yLkk{íkLke Lkðe ÞkusLkk fku{e [wfkËk
«MkkË) ÃkAe fkuýu íkiÞkh fhe níke : íkusçknkËwh Mk«w
• ÃkkuhçktËh (rfíkeo {trËh - LkkLkS fk÷eËkMk {nuíkkyu çkLkkðzkÔÞwt. • økktÄeSyu fuðk «fkhLke rþûkk Ãkh ¼kh {qõÞku : ÃkkÞkLkk rþûký
ô[kE økktÄeS sux÷k ð»kkuo SÔÞk yux÷e ô[kE hk¾ðk{kt ykðe (çkwLkeÞkËe) Ãkh
: 79 {exh. • økktÄeSyu ¼khík{kt «Úk{ WÃkðkMkLkku MkíÞkøkún õÞkhu fÞkuo :
• 1899{kt nku÷uLzðkMkeyku Mkk{uLkk ‘çkkuyh rðøkún’{kt ytøkúuòuLku y{ËkðkË r{÷{swh nzíkk÷ Mk{Þu
Mknfkh ykÃku÷ : økktÄeSyu • økktÄeSyu fkuLku zwçkíke çkuLfLkku [uf fÌkku níkku : r¢ÃMk r{þLk
• økktÄeSyu snks{kt çkuMkeLku ‘rnLË Mðhks’ 5wMíkf ÷ÏÞwt níkwt : • fE økku¤{uS Ãkrh»kËLkkt ytíku rçkúrxþ ðzk«ÄkLk {ufzkuLkkÕzu fku{e
1909{kt [qfkËku ònuh fÞkuo níkku : ºkeS
• fMíkwhçkkLku {uhus yuõxLkkt rðhkuÄ{kt su÷Lke Mkò ÚkE níke. • økktÄeS nrhsLk yk©{{kt fux÷k ð»ko hÌkk níkkt : 13 ð»ko
• 2018Lkkt «ðkMke ¼khíkeÞ rËðMkLke Úke{ ‘Ancient Route, New • {nkí{k økktÄeSyu 1942Lke ÷zík{kt fÞwt Mkqºk ykÃÞwt níkwt : fhUøku
Journey’ níke. Þk {hUøku
• 1939{kt ðÄkoÚke 5kÞkLke fu¤ðýeYÃku çkwrLkÞkËe rþûký «ÚkkLke • {nkí{k økktÄe fE Mkk÷{kt Ërûký ykr£fk økÞk níkkt : 1893
þYykík fhkðe. • {nkí{k økktÄeyu yMknfkhLkwt yktËku÷Lk ÃkkAw fu{ ¾U[e ÷eÄwt níkwt
• økktÄeSLkkt {kuík Ãkh ykELkMxkELkLkkt þçËku : : [kihe [kuhkLke ½xLkkÚke
ykðLkkhe ÃkuZe {kLke Lkrn þfu fu nkz {ktMkLkku • {nkí{k økktÄeLke økuhnkshe{kt ‘rntË Akuzku’ [¤ð¤Lke
çkLku÷ku yuf {kLkðe Ãk]Úðe Ãkh ykÔÞku níkku. ykøkuðkLke fkuýu ÷eÄe níke : yYýk ykMkV y÷e
• økktÄeSyu ÃkqLkk fhkh fkuLke MkkÚku fÞkO : zku.çkkçkkMkknuçk yktçkuzfh • Ëktzefq[ Ëhr{ÞkLk õÞk MÚk¤uÚke økktÄeSLke ÄhÃkfz fhðk{kt
ykðe : ð÷Mkkz rsÕ÷kLkkt fhkze økk{uÚke
• fMíkwhçkkLkk rÃkíkkLkwt Lkk{ : økkufw¤ËkMk {fLkS
• fE ÷zík Ëhr{ÞkLk økwshkík{kt økqshkík rðãkÃkeXLke MÚkkÃkLkk
• fMíkwhçkkLkk {kíkkLkwt Lkk{ : ðúsfwtðhçkk
ÚkE : yMknfkhLke ÷zík
• økktÄeSLkk r5íkkLkwt nw÷k{ýwt Lkk{ : fçkkøkktÄe
• økktÄeS õÞk økútÚkLku SðLk{kt WíkkheLku íkuLkk «{kýu SÔÞk : økeíkk
• økktÄeSyu õÞk ÃkºkLkwt Lkk{ çkË÷eLku ‘nrhsLk çktÄw’ Lkk{ hkÏÞwt :
• ¼qËkLk [¤ð¤Lkkt «ýuýkt rðLkkuçkk¼kðu fkuLkk ykæÞkrí{f
LkðSðLk
ðkhMkËkh økýkÞ Au : økktÄeS
• økktÄeSyu õÞk ÃkwMíkfLkku yLkwðkË fheLku MkðkuoËÞ Lkk{ ykÃÞw :
• økktÄeSLku r«Þ yuðwt fk[çkkt-fk[çkeLkwt ÃkË fkuýu ÷ÏÞwt níkwt : frð
yLk xw ÄeMk ÷kMx
¼kuò ¼økík
• rçkúrxþ RrLzÞLk yuMkkurMkyuþLkLke MÚkkÃkLkk fkuýu fhe : økktÄeS
• økktÄeSyu õÞk Mkt½Lke MÚkkÃkLkk fhe níke : {sqh {nksLk Mkt½
• {nkí{k økktÄe îkhk ‘MkíÞkøkún Mk¼k’Lke MÚkkÃkLkk õÞkhu fhðk{kt
• {nkí{k økktÄeLku ytsr÷ ykÃkíkwt ‘nrhLkku ntMk÷ku’ fkÔÞLkkt Mksof
ykðe : Vuçkúwykhe, 1919
fkuý níkkt : çkk÷{wfwtË Ëðu
• økktÄeSyu nrhsLk yk©{Lke MÚkkÃkLkk õÞkhu fhe : R.Mk. • økktÄeSyu fkuLku ‘økwshkíkLkwt ¼q»ký’ fne LkðkßÞk níkkt : sÞf]»ý
1917{kt y{ËkðkË{kt Mkkçkh{íke ¾kíku Xkfh
• nku{hw÷Lkkt «{w¾ íkhefu økktÄeSLke ÃkMktËøke õÞkhu ÚkE : 1920{kt • økktÄeSLkwt Mðhks ytøkuLkwt r[tíkLk õÞk ÃkwMíkf{kt yk÷u¾kÞu÷wt òuðk
• õÞk fkÞËkLkkt ¼tøkÚke økktÄeSyu MkrðLkÞ fkLkqLk¼tøkLke þYykík {¤u Au : rntË Mðhks
fhe : {eXkLkku fkÞËku • rntËLke «òLku MðkíktºÞ [¤ð¤{kt Mkr¢Þ fhðk {kxu økktÄeSyu
• Ëktzefq[{kt økktÄeS yLku íku{Lkkt fux÷kt MðÞtMkuðfku òuzkÞk : 78 ¼khík{kt Mkki«Úk{ fÞwt ytøkúuS y¾çkkh þY fÞwO : Þtøk RrLzÞk
• økktÄeSyu ‘rntË Akuzku’Lkk Xhkð õÞk MÚk¤u ÞkuòÞu÷e fkutøkúuMkLke • økktÄeSLku çkkÃkwLkwt rçkhwË õÞk MkíÞkøkún{kt {éÞwt níkwt : [tÃkkhý
{nkMkr{rík{kt {qõÞku : {wtçkE MkíÞkøkún
• R.Mk. 1942Lke ÷zík Ëhr{ÞkLk økktÄeSLku õÞk MÚk¤u fuË • økktÄeSLkk Ä{orð»kÞf ÷u¾ku õÞk ÃkwMíkf{kt Mk{kÞu÷k Au : ÔÞkÃkf
hk¾ðk{kt ykÔÞk : ykøkk¾kLk {nu÷ ÃkwLkk Ä{o¼kðLkk
• {kunLk÷k÷ ÃktzâkLku økktÄeSyu ‘zwtøk¤e [kuh’Lkwt rçkhwË õÞk • {nkí{k økktÄeSLku MkíÞðúík Äkhf çkLkðkt õÞk Lkkxfu «uhýk Ãkqhe
MkíÞkøkún ð¾íku ykÃÞwt : ¾uzk MkíÞkøkún Ãkkze níke : MkíÞðkËe hkò nheþ[tÿ
• økktÄeS õÞk rËðMku {kiLkðúík hk¾íkkt níkkt : Mkku{ðkh økktÄeSyu ÷¾u÷k ÃkwMíkfku
• LkkhkÞý ËuMkkE r÷r¾ík økktÄeSLkkt çk]nË rsðLk[rhºkLkwt Lkk{ þwt (økwshkíke MkkrníÞ Ãkrh»kË {wsçk)
Au : {khw SðLk yu s {khe ðkýe
• MkíÞLkk «Þkuøkku (1927) - LkðSðLk{kt nÃíku-nÃíku AÃkkíke
• ÃkkuhçktËh{kt ykðu÷wt økktÄeSLkwt {trËh õÞk Lkk{u yku¤¾kÞ Au :
feríko{trËh ykí{fÚkk
• {nkí{k økktÄeLkk ÃkrhðkhLke fE ÔÞrõíkyu MkhËkh ðÕ÷¼¼kE • Ërûký ykr£fkLkk MkíÞkøkúnLkku EríknkMk (1925)
Ãkxu÷Lkwt SðLk [rhºk ÷ÏÞwt níkwt : hks{kunLk økktÄe • rntË Mðhks (1922)
• økktÄeS økh{eykuLke hò{kt rðãkÚkeoykuLkwt æÞkLk fE íkhV • {tøk÷ «¼kík (1930)
ðk¤íkkt níkkt : h{ík-øk{ík{kt • MkíÞkøkúnLkku EríknkMk (1932{kt yÄqhku Akuzu÷ku íkuLkwt «fkþLk
• R.Mk. 1896{kt Ërûký ykr£fkÚke ¼khík økktÄeS fE Mxe{h{kt 1948{kt ÚkÞwt)
VÞko níkkt : ÃkkUøkku÷k • {khku su÷Lkku yLkw¼ð (1921)
• økktÄeSLkkt rÃkíkkLkwt yðMkkLk ÚkÞwt íÞkhu íku{Lke ô{h fux÷e níke : • MkðkuoËÞ (1922)
16 ð»ko • ÞhðzkLkk yLkw¼ð (1925)
• økktÄeSLkk LkE íkk÷e{ rþûký rð[khLkkt ík¥ðku Mkki «Úk{ fÞk • LkeríkLkkþLku {køkuo (1927)
fr{þLkLke ¼÷k{ý{kt fhðk{kt ykÔÞk : fkuXkhe fr{þLk
• økeíkkçkkuÄ (1930)
(1964-66)
• yLkkMkrõík Þkuøk (1930)
• økktÄeSyu ðÄko{kt õÞk yk©{Lke MÚkkÃkLkk fhe níke : Mkuðkøkúk{
• ykhkuøÞLke [kðe (1932)
yk©{
• økkuMkuðk (1934)
• økwshkíke MkkrníÞ{kt õÞku Mk{Þøkk¤ku økktÄeÞwøk íkhefu yku¤¾kÞ
Au : R.Mk. 1920Úke 1947 • ðýoÔÞðMÚkk (1934)
• MðkíktºÞ MkuLkk r[ö ‘[¢’ hk¾ðkLkwt økktÄeSLku fkuýu Mkq[ÔÞwt níkwt • Ä{o{tÚkLk (1935)
: øktøkkçkuLk {s{wËkh • ÔÞkÃkf Ä{o¼kðLkk (1937)
• økqshkík rðãkÃkeXLku zeBz ÞwrLk.Lkku Ëhsòu õÞkhu {éÞku : R.Mk. • ¾he fu¤ðýe (1938)
1963{kt • fu¤ðýeLkku fkuÞzku (1938)
• økktÄeSyu õÞk yrÄðuþLk{kt yMknfkhLkk yktËku÷LkLku ÃkkuíkkLke • íÞkøk{qríko yLku çkeò ÷u¾ku (1938)
rn{k÷Þ suðe ¼q÷ økýkðe níke : 11 Vuçkúwykhe, 1922Lkkt
{hýku¥kh «fkþLk
çkkhzku÷eLkkt rðþu»k yrÄðuþLk{kt
• MkrðLkÞ fkLkqLk ¼tøk ð¾íku ðkEMkhkuÞ fkuý níkwt : ÷kuzo RhrðLk • ÃkkÞkLke fu¤ðýe (1950) •
• økktÄeSLkk ËktzeÞkºkk Ëhr{ÞkLk VkuxkuøkúkVh fkuý níkwt : fLkw¼kE • MktÞ{ yLku Mktíkrík rLkÞ{Lk (1959) •
ËuMkkE • MkðkuoËÞËþoLk (1964) •
• rçkúxeþ Ãkºkfkh ßnkuLk r{÷hu õÞk MkíÞkøkúnLku ytøkúuòu Mkk{uLkku
• {khk MðÃLkLkwt ¼khík • yk©{ Ãkk÷Lk
MkkiÚke Ë{Lkfkhe MkíÞkøkún økýkÔÞku Au : ÄhkMkýk MkíÞkøkún
• økúk{ Mðhks • Ërhÿ LkkhkÞý
• nrhsLk Mkuðf Mkt½Lke MÚkkÃkLkk fkuLke ykøkuðkLke nuX¤ ÚkE níke
• xÙMxeþeÃk • Mðhks ELk ðLk Þh
: ½Lk~Þk{ËkMk rçkh÷k yLku X¬hçkkÃkk
• çktÄkhý{kt økúk{ Ãkt[kÞíkLke òuøkðkE fkuLkk Mkq[LkÚke ÚkE : • ÷ku yuLz ÷kuÞh • [k÷ý økkze
økktÄeS • yhwýkuËÞ yku÷ {uLMk ykh çkúÄh
• økktÄeSLke çkfheLkwt Lkk{ þwt níkwt : rLk{o÷k • Ërûký ykr£fkLkk MkíÞkøkúnku
2. MkhËkh ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷

• þYykíkLkwt rþûký íku{ýu Ãkux÷kË{kt ÷eÄwt íÞkhçkkË LkzeÞkË yLku ðzkuËhk{kt nkEMfq÷ MkwÄeLkku • sL{ : 31 ykuõxkuçkh, 1875 - LkrzÞkË
yÇÞkMk fÞkuo.
• rLkÄLk : 15 rzMkuBçkh, 1950 - {wtçkE
• ÷tzLk{kt íkuyku çkurhMxhLkku yÇÞkMk fhðk økÞk yLku 1913{kt yÇÞkMk 5qýo fhe ¼khík VÞko.
• {kíkk : ÷kzçkk
• E.Mk.1916{kt ÷¾LkWLkk fkUøkúuMkLkk hk»xÙeÞ yrÄðuþLk{kt ðÕ÷¼¼kEyu økwshkíkLkwt
• rÃkíkk : Íðuh¼kE Ãkxu÷
«ríkrLkrÄíð fÞwO níkwt.
• ¼kEyku : rðê÷¼kE, Mkku{k¼kE,
• E.Mk.1917{kt y{ËkðkËLke BÞwrLkrMk5kr÷xeLke [qtxýe{ktÚke [qtxkÞk yLku MkhËkh Ãkxu÷ MkuLkuxhe
LkhrMktn¼kE
fr{xeLkk [uh{uLk çkLÞk.
• íÞkhçkkË E.Mk.1918Lkku ¾uzk MkíÞkøkún MkhËkh Ãkxu÷Lkk SðLkLkku «Úk{ MkíÞkøkún níkku. su{kt • ÃkíLke : Íðuhçkk Ãkxu÷
yríkð]rüÚke ÃkkfLkku Lkkþ ÚkÞku Aíkk Mkhfkhu {nuMkq÷ {kV Lk fhe yLku W½hkððkLkwt þY s hkÏÞwt. • Ãkwºke : {ýeçkuLk Ãkxu÷
ytíku MkíÞkøkúneykuLkku rðsÞ ÚkÞku yLku yk MkíÞkøkúnÚke ËuþLku MkhËkh Ãkxu÷ suðk «¾h Lkuíkk {éÞk. • Ãkwºk : zkÌkk¼kE Ãkxu÷
• 1919Lkk hku÷ux yuõx fkÞËkLkk rðhkuÄ{kt Ãký MkhËkh Ãkxu÷u y{ËkðkË{kt ykøkuðkLke ÷E {k[o • ¼khík híLk : 1991 ({hýku¥kh)
fkZe níke íÞkhu økwshkíkLkk ÷kufkuLkwt æÞkLk íku{Lkk Ãkh fuLÿeík ÚkÞwt. • WÃkLkk{ : ¼khíkLkk rçkM{kfo, ÷ku¾tze
• 1923Lkk Lkkøk5wh Ítzk MkíÞkøkún îkhk ÷kufkuLku íku{Lkk Mkçk¤ Lkuík]íðLkku Ãkrh[Þ ÚkÞku. økktÄeS íkÚkk Ãkwhw»k (ykÞLko {uLk ykuV ErLzÞk),
s{Lkk÷k÷ çkòsLke ÄhÃkfzLku fkhýu ytíku MkíÞkøkúnLke ykøkuðkLke ðÕ÷¼¼kELku MkkUÃkkE yLku MkhËkh, ÃkuxÙLk MkuLx
ÃkkuíkkLke {wíMkËeøkehe îkhk MkV¤ MkíÞkøkún fÞkuo.
• E.Mk.1923{kt çkkuhMkË{kt çknkhðxeÞkykuLkk ºkkMkLkk fkhýu Mkhfkhu íÞkt nizeÞk ðuhku LkkÏÞku suLkk rðhkuÄ{kt MkhËkh Ãkxu÷u {n¥ðLke ¼qr{fk ¼sðe níke.
• 1927{kt y{ËkðkË, ¾uzk, ¼Y[ yLku ðzkuËhk rsÕ÷k{kt 3 rËðMk{kt 41 #[ sux÷ku ðhMkkË Ãkzâku yLku ¼khu ðkðkÍkuzwt ykÔÞwt íÞkhu y{ËkðkË
BÞwrLkrMkÃkkr÷xeLkk yæÞûkÃkËu ðÕ÷¼¼kE níkk íkÚkk íkuyku økwshkík «ktríkf Mkr{ríkLkk «{w¾ Ãký níkk yLku yk Mk{Þu íku{ýu çkuðze ¼qr{fk
¼sðeLku çkÄw fk{ MkV¤íkkÃkqðof Ãkkh Ãkkzâwt yLku ytøkúus MkhfkhLkk ÃkiMku ÷kufkuLkk Ëw:¾ Ëqh fÞko.
• 1928{kt çkkhzku÷e rsÕ÷k{kt Lkðe {nuMkq÷ yfkhýeLkk fkhýu {nuMkq÷ ðÄkhku Úkíkk ðÕ÷¼¼kE 5xu÷Lke ykøkuðkLke Lke[u çkkhzku÷e MkíÞkøkún
ÚkÞku. su{kt MkV¤íkk {¤e yLku yk MkíÞkøkúnÚke íku{Lku ‘MkhËkh’Lkwt rçkYË {éÞwt.
• 1931{kt fhk[e{kt fkutøkúuMkLkk hk»xÙeÞ yrÄðuþLkLkk «{w¾ÃkËu ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷ níkk.
• 1934-35{kt çkkuhMkË íkk÷wfkLkk 28 økk{ku{kt Ã÷uøkLkku hkuøk «Mkhíkk MkhËkh Ãkxu÷ íkÚkk íkuLkk 50-60 MðÞt Mkuðfku îkhk SðLkk òu¾{u fk{ fhkÞwt níkwt.
• ‘ÔÞrõíkøkík MkíÞkøkún’Lke ÷zík{kt y{ËkðkËÚke ÷zíkLke ykøkuðkLke MkhËkh Ãkxu÷u ÷eÄu÷e. E.Mk.1940{kt 18 LkðuBçkhu MkhËkh 5xu÷Lke Mk¼k
y{ËkðkË ¾kíku ¼hkðkLke níke Ãkhtíkw 17 LkðuBçkhLkk hkus íku{Lke Äh5fz fhe ÷uðkE.
• 1942Lkk rntË Akuzku yktËku÷Lk{kt ¼køk ÷uðk çkË÷ íku{Lku su÷Lke Mkò ÚkE níke.
• 1946{kt MÚk5kÞu÷e ð[økk¤kLke Mkhfkh{kt íkuyku øk]n{tºke níkk.
• ðzkuËhkLkk hksfeÞ «ò {tz¤{kt Ãký íkuyku yæÞûk hÌkk níkk.
• 1947{kt Mðíktºkíkk çkkË MkhËkh 5xu÷ ¼khíkLkk «Úk{ LkkÞçk ðzk«ÄkLk çkLÞk.
• LkkøkÃkwh rðï rðãk÷Þ, çkLkkhMk rntËw rðï rðãk÷Þ íkÚkk ykuM{krLkÞk ÞwrLkðrMkoxe îkhk ze. ÷exLke WÃkkrÄ yÃkkE.
• 15 rzMkuBçkh 1950Lkk hkus íku{Lkwt yðMkkLk ÚkÞwt yLku 1991{kt íku{Lku {hýku¥kh ¼khíkhíLkLkwt çknw{kLk {éÞwt.
• MkhËkh Ãkxu÷ hk»xÙeÞ BÞwrÍÞ{ çkkhzku÷eLkk Mðhks yk©{Lkk ÃkrhMkh{kt ykðu÷wt Au.
• y{ËkðkË ¾kíku þkneçkkøk{kt rMÚkík ‘MkhËkh Ãkxu÷ M{khf ¼ðLk’ ykðu÷wt Au, íku{kt yuf Mktøkúnk÷Þ yLku «ËþoLk fuLÿ Au.
• þkneçkkøk ¾kíku ‘{kuíke {nu÷’ ykðu÷ku Au. su {w½÷ Mk{úkx þknsnkt îkhk E.Mk.1618-1622 ðå[u çktÄkððk{kt ykðu÷ Au íku Mk{Þu íkuyku
økwshkíkLkk økðLkoh níkk.)
• MkhËkh Mkhkuðh ÃkkMku MkkÄwçkux ÃkkMku MkhËkh Ãkxu÷Lke 182 {exh Ÿ[e «rík{k Mkhfkh îkhk íkiÞkh ÚkE hne Au. suLku MxuåÞq ykuV ÞwrLkxe Lkk{ yÃkkÞwt Au.
3. zkì.¼e{hkð yktçkuzfh
• íku{Lkku sL{ {nkh ¿kkrík{kt ÚkÞku níkkuu. • sL{ : 14 yur«÷, 1891 -
• íkuyku íku{Lkk rÃkíkkLkk ytrík{ 14{k MktíkkLk níkk. ({W, {æÞ«Ëuþ)
• çkkçkkMkknuçkLku {nkí{k çkwØ Lkk{ {éÞwt níkwt. ({hkXe rþûkf f]»ýS fu÷wMkfhu ykÃÞwt) • rLkÄLk : 6 rzMkuBçkh, 1956 - rËÕne
• ¼khíkeÞ çktÄkhýLke «khwÃk Mkr{ríkLkk yæÞûk níkk.
• {kíkk : ¼e{çkkE MkfÃkk÷
• ¼khíkLkk «Úk{ fkÞËk {tºke níkk.
• rÃkíkk : hk{S MkfÃkk÷
• íku{Lke {kíkk ¼e{kçkkELkk Lkk{ ÃkhÚke ¼e{hkð Lkk{ h¾kÞwt níkwt.
• ÃkíLke : h{kçkkE, Mkrðíkk yktçkuzfh
• yktçkuzfhLku MkÞkShkð økkÞfðkz îkhk y{urhfk{kt fku÷trçkÞk ÞwrLkðrMkoxe{kt ¼ýðk {kxu
Mfku÷hrþÃk {¤u÷e. • ¼khík híLk : 1990 ({hýku¥kh)
• íku{ýu ºkýuÞ økku¤{uS Ãkrh»kË{kt ¼køk ÷eÄku níkku. • Ãkûk : þuzâwÕz fkMx VuzhuþLk, ErLzÃkuLzLx
• E.Mk.1927{kt ‘Mk{ks Mk{íkk Mkt½’Lke MÚkkÃkLkk fhe suLkku WÆuþ Ë÷eíkkuLku {wÏÞ «ðkn{kt ÷uçkh VuzhuþLk, rhÃkrç÷f Ãkkxeo ykuV ErLzÞk
MÚkkrÃkík fhðkLkku níkku. • WÃkLkk{ : çkkçkk, çkkçkkMkknuçk, ¼e{k,
• 1927{kt íku{ýu {nkz MkíÞkøkún fÞkuo. {qfLkkÞf
• yk MkíÞkøkún{kt {nkhk»xÙLkk {nkz{kt [ðËkh ík¤kð{ktÚke Ãkkýe ÃkeðkLkku Ër÷íkkuLku
yrÄfkh yÃkkÔÞku. çkkuBçku ÞwrLkðrMkoxe{kt «ðuþ {¤íkk
• 1930{kt íku{ýu LkkrMkf{kt {trËh «ðuþ MkíÞkøkún fÞkuo su{kt fkÞËk îkhk Ër÷íkkuLku {trËh ¼khíkLkk «Úk{ yMÃk]~Þ rðãkÚkeo çkLÞk.
«ðuþ yÃkkÔÞku.
• 1924{kt íku{ýu «Úk{ Mkk{krsf MktMÚkk çkrnMf]ík rníkÄkrhýe Mk¼k MÚkkÃke.
AqíkkAqíkLku Ëqh fhðk MkíÞkøkún
• 1920{kt 5kuíkkLkwt «Úk{ {hkXe Ãkkrûkf {wfLkkÞf «rMkØ fÞwO. • ÃkwýuLkku Ãkkðoíke MkíÞkøkún
• 1927{kt {wtçkE «ktíkLkk rðÄkLk Ãkrh»kËLkk MkÇÞ íkhefu rLkÞwõík ÚkÞk. • LkkrMkfLkku fk÷khk{ MkíÞkøkún
• 1919Lkk {kuLxuøÞw [uBMkVzo MkwÄkhkLkk yð÷kufLk {kxu íkÚkk E.Mk.1927{kt MkkÞ{Lk fr{þLk • y{hkðíkeLkku ytçkkçkkE MkíÞkøkún
ykðu÷wt íku{kt fuLÿeÞ Mkr{rík{kt yktçkuzfh níkk.
• 6 rzMkuBçkh 1930{kt «Úk{ økku¤{uS Ãkrh»kË{kt yAqíkkuLkk «&Lku íku{ýu ½ýe WtzkýÃkqðof Lkeyku çkkiØ Ä{o Ãkk¤íkk níkk.
hsqykík fhe.
çkkçkkMkknuçk yktçkuzfhLkk òýeíkk ÃkwMíkfku
• yurLkrn÷uþLk ykuV fkMx • ðkux fkUøkúuMk yuLz økktÄe nuð zLk xw Äe yLkx[uçkÕMk
• ÃkkrfMíkkLk ykuh ÃkkrxoþLk ykuV ErLzÞk • çkwØ ykuh fk÷o {kõMko
• rhzÕMk ELk rnLËwEÍ{ : Äe yuLkkuxuz r¢rxf÷ rMk÷uõþLk • VuzhuþLk ðrMkoMk r£z{
• rV÷kuMkkuVe ykuV rnLËwEÍ{ • ðuErxtøk Vkuh yu rðÍk
• ÚkkuxTMk ykuLk ÃkkrfMíkkLk • Äe yLkx[uçkÕMk
• fkMx ELk ErLzÞk • yAqík fkuLk ykuh fuMku
• ykEzeÞk ykuV LkuþLk : çke.ykh. yktçkuzfh
• çkwrØMx rhðkuÕÞwþLk yuLz fkWLxh rhðkuÕÞwþLk ELk yurLMkyLx ErLzÞk
• 14 ykuøkMx 1931{kt økktÄeS MkkÚku «Úk{ {w÷kfkík ÚkE níke.

• 14 ykuøkMx, 1932{kt rçkúrxþ ðzk«ÄkLku {uf zkuLkkÕzu fkuBÞwLk÷ yuðkuzoLke ònuhkík fhe, su yktçkuzfhLke {kuxe MkV¤íkk níke íkuLkk rðhkuÄ{kt
økktÄeSyu 20 MkÃxuBçkh 1931Lkk ÃkqLkkLke Þhðzk su÷{kt yk{hýktík WÃkðkMk fÞko.
• Auðxu 1932Lkk hkus 5qLkk fhkh ÚkÞk.
• 1 sqLk, 1935Lkk hkus Mkhfkhu yktçkuzfhLke rLk{ýqf Mkhfkhe ÷kì fku÷usLkk r«rLMkÃkk÷ íkhefu fhe.
• 1936{kt ErLzÞLk ErLzÃkuLzux ÷uçkh Ãkkxeo (Mðíktºk {sËqh Ãkûk) håÞku.
• 1937{kt íkuyku ÄkhkMk¼k{kt [qtxkELku ykÔÞk.
• 1941{kt ¼khíkLkk ðkEMkhkuÞLke yufÍefÞwxeð fkWrLMk÷{kt «ríkrLkrÄ íkhefu rLk{kÞk.
• økku¤{uS Ãkrh»kË çkkË yr¾÷ rntË Ër÷ík ðøkoLke MktMÚkk MÚkkÃke.
• 1946Lke ð[økk¤kLke Mkhfkh{kt fkÞËk «ÄkLk çkLku÷kLku ‘rntËw fkuz çke÷’ fkÞËku ½zâku.
• íkuyku çktÄkhý{kt zÙk^xªøk fr{xeLkk yæÞûk çkLÞk níkk.
• 4 LkðuBçkh 1948Lkk hkus ¼khíkLkk çktÄkhýLke fk[e Lkf÷ íkiÞkh fhe çktÄkhý Mk¼k{kt hsq fÞwO. su{kt 315 f÷{ yLku 8 5rhrþ»x Mkk{u÷ níkk.
• 1952{kt Mðíktºk ¼khíkLke «Úk{ [qtxýe{kt íkuyku {wtçkE Ãkk÷ko{uLxLke çkuXf{kt ©efkshku÷fh Mkk{u íkuLke nkh ÚkE yLku 1952{kt {wtçkELke
ÄkhkMk¼k{ktÚke [wtxkELku hkßÞMk¼kLkk MkÇÞ çkLÞk.
• 1956{kt Lkkøk5wh{kt 4 ÷k¾ yLkwÞkÞeyku MkkÚku çkkiØ Ä{o y5LkkÔÞku.
• 6 rzMkuBçkh 1956Lkk hkus íku{Lkwt yðMkkLk ÚkÞwt.
• çkkçkk MkknuçkLkku Ãkrhðkh {nkhk»xÙLkk ytçkkðzu yux÷u nk÷Lkk híLkkøkehe rsÕ÷kLkku níkku.
• çkúkñý rþûkf {nkËuð yktçkuzfhu ¼e{hkðLku MkfÃkk÷Úke yxf Vuhðe ytçkkðzu økk{ ÃkhÚke yktçkuzfh fhe Lkk¾ðk fnu÷wt.
4. hrðþtfh {nkhks
• ðkºkffktXk{kt ðMkíkk yLku [kuhe-÷qtxVkx fhíkk çkkhiÞk yLku ÃkkxýðkzeÞk fku{Lkk ÷kufkuLkwt • sL{ : 25 Vuçkúwykhe, 1884 -
ÓËÞ ÃkrhðíkoLk fÞwO níkwt yk fk{Lkk fkhýu Íðuh[tË {u½kýeyu ‘{kýMkkELkk rËðk’ (hZw, ¾uzk rsÕ÷ku)
hrðþtfh {nhkò {kxu ÷¾u÷ Au. • {q¤ ðíkLk : MkhMkðýe (ðkºkf LkËe fktXu)
• ËktzeLkk {eXkLkk MkíÞkøkún ytíkøkoík hrðþtfh {nkhksu ÷MkwtÿkLke ¾kze{kt òíku {eXwt {kíkh íkk÷wfku
ÃkfðeLku MkíÞkøkún fÞko yLku çku ð»ko ºký {rnLkkLke LkkrMkf su÷{kt Mkò ÚkE níke. • {q¤ Lkk{ : hrðþtfh rþðhk{ ÔÞkMk
• 1935{kt økktÄeSyu hrðþtfh {nkhksLku ¾uzkLkk hkMk rðMíkkh{kt Mkk{krsf sLkòøk]ríkLkwt • rÃkíkk : rþðhk{ ÔÞkMk
fk{ MkkUÃÞwt níkwt. • {kíkk : rþðhk{ LkkÚkeçkk
• 1952{kt ÃkUrføk ([eLk) ¾kíku {¤Lkkhe rðïþktrík Ãkrh»kË{kt nkshe ykÃkðk økÞk íÞkhu • ÃkíLke : Mkwhsçkk
Mkki«Úk{ rð{kLkÞkºkk fhe níke. yk «ðkMk ytøku ÃkwMíkf ‘{khku [eLkLkku «ðkMk’ ÷ÏÞwt níkwt. • Ãkwºk : ËuðËºk yLku rð»ýw
• ¼qËkLk Þkºkk Ëhr{ÞkLk rðLkkuçkk ¼kðuyu hrðþtfh {nkhksLku Mkki«Úk{ [tÃk÷ Ãkhkýu
Akuxk÷k÷ frðLkk fnuðkÚke hrðþtfh
ÃknuhkÔÞk níkk.
‘ykÞoMk{ks’Lkk MktÃkfo{kt ykÔÞk níkk.
• íku{Lku hk»xÙeÞ þk¤k 1920{kt MkwLkkð økk{u MÚkkÃke níke.
• íku{Lkk nMíku 1 {u, 1960 økwshkík hkßÞLkwt WËT½kxLk fhðk{kt ykÔÞwt níkwt. ‘{nkhks’Lke ÃkËTðe økkuhÃkË - çkúkñý
• ErLËhk økktÄe îkhk ÷økkððk{kt ykðu÷e ‘E{hsLMke’Lkku íku{Lku rðhkuÄ fÞkuo níkku. fkÞo fhíkkt nkuðkÚke {¤u÷ Au.
• íku{Lkk {]íÞw MkwÄe økwshkík Ëhuf Lkðk {wÏÞ{tºke þÃkÚkrðrÄ çkkË íku{Lkk ykþeoðkË ÷uðk rðLkkuçkk ¼kðu íku{Lku ‘MkËkËkMk’ fnuíkk
síkk níkk. níkk.
• rðfMkíke òrík fÕÞký ûkuºku rðrþ»x ÞkuøkËkLk fhLkkh ÔÞrõíkLku Mkk{krsf fkÞo {kxu 1 ÷k¾
fMíkqhçkkyu {nhksLku hUrxÞku ¼ux{kt
Y.Lkku ‘hrðþtfh {nkhks ÃkwhMfkh’ ÃkLLkk÷k÷ Ãkxu÷ îkhk hrðþtfh
ykÃku÷ku níkku.
økwshkík MkhfkhLkk Mk{ks fÕÞký {nkhksLkk SðLk ykÄkrhík
rð¼køk îkhk íku{Lkk MkL{kLk{kt rík÷f Vk¤k yufXkt fhðkLkk ytíkøkoík
‘suýu Sðe òýeÞwt’ ÃkwMíkf ÷ÏÞwt Au.
ykÃkðk{kt ykðu Au. økwshkíkLkk «¼khe yççkkMk çkkÃkwyu
íku{Lku ‘fhkuzÃkrík r¼¾khe’Lkk WÃkLkk{ hrðþtfh {nkhksLku 4 Y. ¼uøkk fhðkLke
• 1 sw÷kE, 1984Lkk hkus çkkuhMkË ¾kíku
Ãký {¤u÷ Au. sðkçkËkhe yk5e níke.
{]íÞw ÃkkBÞk níkk.
1923 çkkuhËMk MkíÞkøkún zkfkuh, y{ËkðkË yLku îkhfkLkk
‘nizeÞkðuhku’Lkk rðhkuØ{kt ËkuZ {kMkLke {trËhku{kt nrhsLkkuLkk «ðuþ {kxu
÷zík çkkË MkV¤íkk {u¤ðe níke. íkuLkwt WÃkðkMk fÞko níkk.
MkV¤íkkÃkqðof MkhËkh Ãkxu÷Lkk fnuðkÚke fX÷k÷Lkk {kunLk÷k÷ Ãktzâkyu hk»xÙ
Lkuík]íð fÞwO níktw. «u{Lkk çkesLkwt rMkt[Lk fÞwO níkwt.
5. rðLkkuçkk ¼kðu ({nkhk»xÙeÞLk níkk)

• rðLkkuçkk ¼kðu Ãkh {nkhk»xÙeÞLk Mktík Mk{Úko hk{ËkMkLke Ÿze yMkh níke. • ÃkqýoLkk{ : rðLkkÞf Lkhnhe ¼kðu
• rðLkkuçkk ¼kðuLkk rÃkíkk LkhnrhÃktík ðzkuËhkLkk f÷k¼ðLk{kt Lkkufhe fhíkkt níkk. • rÃkíkk : LkhnheÃktík ¼kðu
• E.Mk. 1916{kt {wtçkE ¾kíkuÚke {uxÙef ÃkkMk fhe níke. • {kíkk : hwrõ{ýeçkkE
• íku{Lkk çkk¤ÃkýLkk r{ºkku : økkuÃkk¤hkð fk¤u, þtfhhkð íkøkkhu, çkuzufh • ËkËk : þt¼whkð
• rðLkkuçkk ðzkuËhkÚke {wtçkE {uxÙef Ãkheûkk Ëuðk síke ð¾íku Mkwhík MxuþLkuÚke W¥kheLku fkþe • sL{ : 11 MkÃxuBçkh, 1895
Eïh ¾kus {kxu síkk hÌkk níkk.
(¼kËhðk MkwË, [kuÚk)
• fkrþ{kt ¢ktríkfkhe íkkíÞk xkuÃkuLke çknuLkLku íÞkt hnuíkk níkk.
økkøkkuËk økk{, ÃkuLk íkk÷wfku,
• 7 sqLk, 1916Lkk hkus rðLkkÞfhkð y{ËkðkËLkk fku[hçk yk©{{kt økktÄeSLku Mkki«Úk{
hkEøkZ rsÕ÷ku, {nkhk»xÙ
{éÞk níkk.
• {]íÞw : 15 MkÃxuBçkh, 1982
• s{Lkk÷k÷ çkòsLke EåAk níke fu rðLkkuçkk Mkkçkh{íke yk©{ suðk yk©{ ðÄko{kt þY
ÃkðLkkh, ðÄko, {nkhk»xÙ
fhu. yk{ økktÄeS yk fk{ rðLkkuçkk ¼kðuLku MkkUÃku Au. yk{ 6 yur«÷, 1921Lkk hkus ðÄko
¾kíku Mkuðk©{Lke þYykík fhe níke. E.Mk. 1983{kt ¼khíkhíLkÚke MkL{krLkík
MkkrníÞ fhðk{kt ykÔÞk níkk.
hu{Lk {uøLkuMkuMk yuðkuzo 1958
• MkíÞ, yrntMkk, yMíkuÞ Ãkh ‘yufkËþ {k÷k’ ÷¾e. rð[khÃkkuÚke, økeíkkE (økeíkkLkku Ãkã
yLkwðkË), Mktík«MkkË, {Äwfh, fuh¤ yLku fýkoxfLke Þkºkk Ëhr{ÞkLk rðLkkuçkk - hk»xÙeÞ rþûkf yLku økktÄeSLkk
MÚkeíke«Úkk ËþoLk, íkeMkhe þrõík, ‘sÞ søkík’Lkku Lkkhku ykÃÞku níkku. ykæÞkrí{f W¥khkrÄfkhe {kLkðk{kt
¼qËkLk øktøkk ykðíkk níkk.
{nkhk»xÙLkk ¾kLkËuþLkk yVkýe
- 18 yur«÷, 1951 ‘¼qËkLk Ãkûk’Lke
íkk÷wfkLkk çkÄk økk{ku ¼qËkLk{kt økktÄeS îkhk rðLkkÞfhkðLkwt Lkk{
Mkki«Úk{ þYykík íku÷tøkkýk hkßÞLkk
{u¤ÔÞk níkk. rðLkkuçkk hk¾ðk{kt ykÔÞwt níkwt.
Ãkku[{Õ÷e økk{Úke fhe níke.
- hk{[tÿ huœe Lkk{Lkk Ãkku[{Õ÷eLkk
MkðkuoËÞ yktËku÷Lk yLku ¼qËkLk yktËku÷Lk rðLkkuçkk ¼kðu Mkkçkh{íke yk©{{kt
yu{Lkk MkV¤ yktËku÷Lk níkk. [ku{kMkk{kt íkýkÞ síkkt {kuíkLkk
s{eLkËkh îkhk ¼qËkLk Ãkûk{kt 100
{w¾{ktÚke çk[u÷k níkk.
yufh s{eLk ËkLk{kt ykÃke níke. ÃktZhÃkwhLkk rðXkuçkkLkk {trËh{kt
- rçknkh{kt {tøkhkuX økk{Lkk rËðkLku yMÃk]~ÞkuLku {trËh{kt «ðuþ yÃkkÔÞku níkku ‘{nkhk»xÙ’ {krMkfLkwt MktÃkkËLk fÞwO níkwt.
økk{Lke çkÄe s{eLk ¼qËkLk fhe níke. ÃkXkýfkux{kt ‘«MÚkkLk yk©{’Lke 17 ykuõxkuçkh, 1940Lkk hkus rðLkkuçkk
• 1934{kt Mkuðk{tz¤Lke MÚkkÃkLkk, Ë¥kÃkwh MÚkkÃkLkk fhe níke. «Úk{ ÔÞrõíkøkík MkíÞkøkúne íkhefu
økk{{kt f]»XÄk{ MÚkkÃke fw»XhkuøkeykuLke ðÄko{kt MkíÞkøkún fÞkuo níkku.
rðLkkuçkkyu [tçk÷ ¾eýLkk zkfwyku ÃkkMkuÚke
Mkkhðkh fhðk{kt ykðíke níke. su{kt
ykí{Mk{Ãkoý fhkÔÞwt níkwt su{kt Mkki«Úk{ rðLkkuçkk ¼kðu Mkwhøkktð Lkk{Lkk økk{{kt
íku{Lkk MknfkÞofh íkhefu {Lkkunh
zkfw hk{yðíkkhrMktn níkku. MkkV MkVkELkwt fk{ fÞwO níkwt
rËðkLk níkk.
• ðÄko ÃkkMkuLkk Äk{ LkËeLkk fktXu ÃkðLkkh økk{{kt s{Lkk÷k÷ çkòsLkk çktøk÷kLku yk©{{kt rðLkkuçkk ¼kðuyu ‘¼qËkLk Ãkûk’ {kxu 13
Vuhðe íkuLkwt Lkk{ ‘Ãkh{Äk{’ hk¾u÷wt níkwt. ßÞkt SðLkÃkÞoík hnu÷k níkk. ð»ko yLku 13 rËðMk ÃkËÞkºkk fhe níke.
• 7 sqLk, 1966Lkk hkus økktÄeSLku {éÞkLkk 50 ð»koLkk Ãkqhk Úkíkkt ‘Mkwû{ f{oÞkuøkLke’ ½ku»kýk 32 ÷k¾ yufh s{eLk ËuþLke fw÷
fhe níke. s{eLkLke Ãkk[{k ¼køkLke s{eLk ËkLk{kt
• 25{e rzMkuBçkh, 1974Lkk rËðMkÚke yuf ð»ko {kxu {kiLk Äkhý fÞwO níkwt. {u¤ðe níke.
• sLkíkk ÃkûkLke Mkhfkh Ëhr{ÞkLk økkiníÞk «ríkçktÄ {wfðk {kxu WÃkðkMk fÞko níkk.
ErLËhk økktÄeLkk ykÃkíkfk÷Lku
• 15 LkðuBçkh, 1982Lkk hkus yLLks¤ íÞkøk fhíkk ‘Mkuðkøkúk{’{kt ÃkðLkkh ¾kíku {]íÞw ÃkkBÞk
‘yLkwþkMkLk Ãkðo’ fnuíkk rððkË{kt hnu÷k
níkk. íku{Lku yrøLkËkn çknuLk {nkËuðeíkkE îkhk ykÃkðk{kt ykÔÞku níkku.
níkk.
økwshkík{kt «Úk{ yLku økwshkíke íkhefu «Úk{

• økwshkík nkEfkuxoLkk «Úk{ {wÏÞ LÞkÞ{qríko : • «Úk{ ykÞwðuoË ÞwrLkðrMkoxe : ò{Lkøkh (1967)
MkwtËh÷k÷ rºkf{÷k÷ ËuMkkE • «Úk{ fh{wõík økwshkíke rVÕ{ : y¾tz Mkki¼køÞðíke
• økwshkíkLkk «Úk{ {wÏÞ Mkr[ð : ðe. EïhLk • ðzk«ÄkLk : {kuhkhS ËuMkkE
• økwshkíkLkk «Úk{ ÷kufkÞwõík : srMxMk ze.yu[. þwf÷ • LkkÞçk ðzk«ÄkLk : MkhËkh ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷
• «Úk{ {wÏÞ Ãkku÷eMk ðzk : fkLkuhfx • fuLÿeÞ øk]n {tºke : MkhËkh ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷
• «Úk{ øk]n Mkr[ð : S. yuMk. Mkt½ðe • økwshkík{kt «Úk{ {rn÷k {tºke : ELËw{íkeçknuLk [e. þuX
• «Úk{ [eV yurLsrLkÞh : WÃkuLÿ ¼è • ÷kufMk¼kLkk yæÞûk : økýuþ ðkMkwËuð {kð¤tfh
• «Úk{ {rn÷k {wÏÞ{tºke : ykLktËeçknuLk Ãkxu÷ (2014) • ¼khíkLkk {wÏÞ LÞkÞ{qríko : nrh÷k÷ su. frýÞk
• Mkki«Úk{ hu÷ðuLke þYykík : WíkhkýÚke ytf÷uïh (1855) • hkßÞÃkk÷ ÃkËu rLkÞwõík ÚkLkkh «Úk{ økwshkíke : [tËw÷k÷ rºkðuËe
• Mkki«Úk{ E÷urõxÙf hu÷ðuLke þYykík : y{ËkðkËÚke {wtçkE (1974) (ykurzþk - 1946) {tøk¤ËkMk ÃkfðkMkk ({æÞ «Ëuþ - 1947)
• «Úk{ ÞwrLkðrMkoxe : økwshkík ÞwrLkðrMkoxe, y{ËkðkË (1949) • «Úk{ yLkkÚk yk©{ MÚkkÃkLkkh :
• «Úk{ ÃkwMíkfk÷Þ : Mkwhík (1824) {neÃkíkhk{ YÃkhk{, y{ËkðkË (1892)
• Mkki«Úk{ xur÷VkuLk MkuðkLke þYykík : y{ËkðkË (1897) • {uøMkuMku yuðkuzo {u¤ðLkkh :
• y{ËkðkË{kt «Úk{ ðes¤eLkku økku¤ku : E÷kçknuLk ¼è (SEWA MktMÚkk) (1977)
¼ÿLkk rfÕ÷kLkk xkðhLke ½rzÞk¤{kt • ¿kkLkÃkeX yuðkuzo {u¤ðLkkh : W{kþtfh òuþe - rLkþeÚk {kxu (1967)
• yktíkhhk»xÙeÞ Äkuhýu MkL{kLk {u¤ðLkkh «Úk{ økwshkíke rVÕ{ : ftfw • «Úk{ r{÷ þY fhLkkh : hýAkuz÷k÷ hUrxÞkðk¤k
• «Úk{ økwshkíke Mk{k[kh Ãkºk : {wtçkE Mk{k[kh (1822) • «Úk{ þçËfkuþ çkLkkðLkkh : Lk{oË - Lk{o fkuþ
• «Úk{ fku÷us : økwshkík fku÷us, y{ËkðkË (1856) • ¼khíkeÞ ¼qr{Ë¤Lkk ðzk : sLkh÷ hksuLÿrMktn
• «Úk{ BÞwrÍÞ{ : ¼qs{kt fåA BÞwrÍÞ{ (1877) • ÔÞkÞk{ «ð]r¥kyku þY fhLkkh :
• «Úk{ ytøkúuS Mfq÷ : Mkwhík (1842) Akuxw¼kE Ãkwhkýe, ytçkw¼kE Ãkwhkýe
• «Úk{ hurzÞku fuLÿ : ðzkuËhk (1939) • økwshkíkLke yrM{íkkLkk ykã«ðíkof íku{s økwshkík MkkrníÞ
• «Úk{ rhVkELkhe : fkuÞ÷e (ðzkuËhk) Ãkrh»kËLkk MÚkkÃkf : hýrsíkhk{ ðkðk¼kE {nuíkk
• «Úk{ Ëðk çkLkkðíke Vuõxhe : ðzkuËhk{kt • økútÚkk÷Þ «ð]r¥kykuLkk «ýuíkk : {kuíke¼kE y{eLk
• «Úk{ økwshkíke {krMkf Mkk{rÞf : çkwrØ«fkþ • Ãkt[kÞíke hksLkk «ýuíkk : çk¤ðtíkhkÞ {nuíkk
• «Úk{ Mkhfkhe Mfq÷ : y{ËkðkË (1826) • ytÄþk¤k MÚkkÃkLkkh : Lke÷ftXhkÞ AºkÃkrík
• Mkki«Úk{ xÃkk÷ MkuðkLke þYykík : y{ËkðkË (1838) • økwshkíke AkÃkfk{ fhLkkh : VËowLkS {ÍoçkkLk, {wtçkE (1822)
• «Úk{ økwshkíke {qf rVÕ{ : þuX Mkøkk¤þk • økwshkík{kt AkÃkfk{ fhLkkh : Ëwøkkohk{ {nuíkk, Mkwhík (1842)
• Mknfkhe Äkuhýu «Úk{ ËqÄ {tz¤e : Mkwhík rsÕ÷k{kt • «Úk{ f]r»k ÞwrLkðrMkoxe :
• «Úk{ Mkhkuðh : MkwËþoLk Mkhkuðh (røkhLkkh ÃkkMku) MkhËkh f]r»kLkøkh ÞwrLkðrMkoxe, Ëktíkeðkzk (1972-73)
• «Úk{ økwshkíke çkku÷íke rVÕ{ : LkhrMktn {nuíkk • {rn÷k MLkkíkf : rðãkçknuLk Lke÷ftX, þkhËkçknuLk {nuíkk (1904)
• Mkkihk»xÙLkk «Úk{ {wÏÞ{tºke : • «Úk{ {uLkurstøk rzhuõxh : Mkw{ríkçknuLk {kuhkhS

WAtøkhkÞ Zuçkh yLku íÞkhçkkË hrMkf÷k÷ 5he¾ • «Úk{ {rn÷k fw÷Ãkrík :
• y{ËkðkËLkk «Úk{ {uÞh : r[Lkw¼kE [e{Lk¼kE çkuhkuLkux ntMkkçknuLk {nuíkk ({nkhkò MkÞkShkð ÞwrLkðrMkoxe)
• økwshkíke yuLMkkEõ÷kuÃkerzÞk çknkh ÃkkzLkkh : • yurþÞkLke MkkiÚke {kuxe y{q÷ zuheLkk MÚkkÃkf : rºk¼kuðLkËkMk Ãkxu÷
híkLkS Vhk{S þuXLkk • ¼khík híLk {u¤ðLkkh økwshkíke : {kuhkhS ËuMkkE (1991)
• økwshkík{kt {Vík VhrsÞkík «kÚkr{f rþûký þY fhLkkh : • «Úk{ hýrsíkhk{ Mkwðýo[tÿf {u¤ðLkkh :
MkÞkShkð økkÞfðkz Íðuh[tË {u½kýe (hk»xÙeÞ þkÞh)
• rçkúrxþ þkMkLk Ëhr{ÞkLk fuLÿeÞ ÄkhkMk¼k{ktLkk Mkki«Úk{ • «Úk{ hk»xÙeÞ MkkrníÞ yfkË{e ÃkwhMfkh {u¤ðLkkh :
økwshkíke «{w¾ : rðê÷¼kE Ãkxu÷
{nkËuð¼kE ËuMkkE
• «Úk{ ÃkÈrð¼q»ký {u¤ðLkkh økwshkíke :
• ysowLk yuðkuzo {u¤ðLkkh «Úk{ økwshkíke r¢fuxh : rfhý {kuhu
økøkLk rðnkhe {nuíkk (1959)
• Mkki«Úk{ økwshkíkLke yrM{íkk þçËLkku «Þkuøk fhLkkh :
• «Úk{ ÃkÈ¼q»ký {u¤ðLkkh økwshkíke : ðe.yu÷. {nuíkk (1954)
hýrsíkhk{ ðkðk¼kE {nuíkk
• «Úk{ ÃkÈ©e {u¤ðLkkh økwshkíke : ©e{íke ¼køk {nuíkk (1954)
• þwØ Ãkt[ktøkLkk Mkki«Úk{ «fkþf : EåAkhk{ ËuMkkE
• «Úk{ økwshkíke rð{kLke : snktøkeh híkLkS íkkíkk
• hk»xÙeÞ Lkkì÷us Ãkt[Lkk yæÞûk : Mkk{ rÃkºkkuzk
• ¼khíkeÞ rhÍðo çkUfLkk økðLkoh çkLkLkkh «Úk{ økwshkíke :
• rLkþkLk-yu-Ãkkf yuðkuzo {u¤ðLkkh : {kuhkhS ËuMkkE
zkì. ykE.S. Ãkxu÷
• yswoLk yuðkuzo {u¤ðLkkh h{íkðeh : MkwÄeh Ãkhçk, ¾ku-¾ku (1970)
• økwshkík{kt hÚkÞkºkkLke þYykík fhLkkh :
• xur÷rðÍLkLke þYykík : ¾uzk rsÕ÷kLkk Ãkes fuLÿ ÃkhÚke
Mktík Lk]rMktnËkMk (y{ËkðkË - 1878Úke y»kkZe çkesu)
• «Úk{ ykÞwðuoË fkì÷us : Ãkkxý (1923)
• økwshkík{kt «Úk{ {wrM÷{ Mkwçkku :
• «Úk{ rðãkÃkeX : ðÕ÷¼e rðãkÃkeX (ÄhMkuLku MÚkkÃku÷e)
yk÷Ãk ¾kLk (y÷kWÆeLk r¾÷Syu {qfu÷ku)
• økwshkík{kt «Úk{ {w½÷ MkwçkuËkh : • MkktæÞ fkuxo þY fhLkkh «Úk{ hkßÞ : økwshkík
r{Íko yÍeÍ fkufk (yfçkhu {qfu÷ku) • Mkki«Úk{ Ãkkíkk¤ fqðku : {nuMkkýk
• Mkki«Úk{ ÃkkÞ÷kux xÙurLktøk MkuLxh : ðzkuËhk • «Úk{ Lkøkh : ÷kuÚk÷ (y{ËkðkË)

• Akufheyku {kxu Mkki«Úk{ MkirLkf þk¤k : ¾uhðk (rs. {nuMkkýk) • «Úk{ EsLkuhe fku÷us : ðÕ÷¼ rðãkLkøkh
• Mkki«Úk{ Mkk{qrnf çkkÞkuøkuMk Ã÷kLx : {uÚkký (rs. Ãkkxý) • «Úk{ hksÄkLke :
• Mkkih QòoÚke hkrºk «fkþ {u¤ðíkwt økk{ : {uÚkký (rs. Ãkkxý) fwþMÚk÷e (su íÞkhçkkË îkhðíke Lkk{u yku¤¾kE)
• Mkki«Úk{ ELxhLkux òuzký Ähkðíkwt M{þkLk : • økwshkíkLkkt ykÄkh¼qík RríknkMk {wsçk «Úk{ hksÄkLke :
feríkoÄk{ (rMkØÃkwh, rs. Ãkkxý) ¼eÕ÷{k÷©e{k÷
• Mkki«Úk{ fLÞk þk¤k : y{ËkðkË (nhfwtðh þuXkýe îkhk - 1850) • ð»ko 1893Lke rþfkøkku rðïÄ{o Ãkrh»kË{kt yk{tºký {u¤ðLkkh
• xkøkkuh MkkrníÞ ÃkwhMfkh {u¤ðLkkh «Úk{ økwshkíke : økwshkíke : {rý¼kE rîðuËe
¼økðkLkËkMk Ãkxu÷ • ð»ko 1893Lke rþfkøkku rðïÄ{o 5rh»kË{kt siLk Ä{oLkwt «ríkrLkrÄíð
• økwshkík{kt snksðkzku MÚkkÃkLkkh : ðk÷[tË nehk[tË fhLkkh økwshkíke : ðeh[tË økktÄe
¼kiøkkur÷f WÃkLkk{/«k[eLk Lkk{

• Mkkihk»xÙLke MktMfkhLkøkhe : ¼kðLkøkh • ytfkuèf (ykfkuxk) : ðzkuËhk • ï¼ú : MkkçkhfktXk
• Mkkihk»xÙLkwt fk~{eh : {nwðk • çkhxf : çkhzk • íkk÷æðsÃkwhe : ík¤kò
• Mkkihk»xÙLkwt ÃkurhMk : ò{Lkøkh • MkíÞkøkúnLke ¼qr{ : çkkhzku÷e • yÃkhkLík : fkUfý
• Mkkihk»xÙLke ykLk, çkkLk, þkLk : hksfkux • ðkzeykuLkku rsÕ÷ku : sqLkkøkZ • {nu÷kuLkwt þnuh : ðzkuËhk
• økwshkíkLke MktMfkhLkøkhe : ðzkuËhk • ÃkkhMkeykuLkwt fkþe : WËTðkzk • MkkuLkkLke Lkøkhe : îkhfk
• MkkÄwykuLkwt {kuMkk¤ : rMkØÃkwh (Ãkkxý) • WãkLkLkøkhe : økktÄeLkøkh • ykiãkurøkf Lkøkhe : ðkÃke
• Mkwðýo ÃkýoLke ¼qr{ : [hkuíkh «Ëuþ • {trËhkuLke Lkøkhe : Ãkkr÷íkkýk • ÷e÷e LkkÄuh : [kuhðkz
• Ä{kohÛÞ : {kuZuhk ykMkÃkkMkLkku «Ëuþ • ËrûkýLkwt fkþe : [ktËkuË • MkwËk{kÃkwhe : ÃkkuhçktËh
• íkkhk, íkkhýøkehe, íkkhýËwøko : íkkhtøkk • ¼kðLkøkh : økkurn÷ðkz • ÃkkuhçktËh : MkwËk{kÃkwhe
• nkxfuïh : ðzLkøkh ykMkÃkkMkLkku rðMíkkh • ðzkuËhk : ðxÃkÿf • sqLkkøkZ : MkkuhX
• fw{krhfk ûkuºk : ¾t¼kík ykMkÃkkMkLkku rðMíkkh • Mkwhík : MkqÞoÃkwh • røkhLkkh : hiðíkf
• ðzLkøkh : ykLktËÃkwh, ykLkíkoÃkwh, [{ífkhÃkwh • ò{Lkøkh, Ëuð¼qr{ îkhfk : nk÷kh • y{hu÷e : y{hkðíke
• rLk»kkË : zktøk, ðkMktËk ðøkuhuLku Mk{kðíkku ¼e÷ «Ëuþ • rnt{íkLkøkh : yn{ËLkøkh • LkðMkkhe : LkðMkkrhfk
• økwshkíkLkku nrhÞk¤ku çkøke[ku : [hkuíkh «Ëuþ (¾uzk) • Ãkk÷LkÃkwh : «nT÷kËLkøkh • MkwhuLÿLkøkh : Ík÷kðkz
• Þwfur÷ÃxMk rsÕ÷ku : ¼kðLkøkh (Lke÷økeheLkku rsÕ÷ku) • fze : fríkÃkwh • îkhfk : îkhðíke
• Mkkûkh¼qr{ : LkrzÞkË • fåALkwt ÃkurhMk : {wtÿk • rðMkLkøkh : rðMk÷Lkøkh • ¼Y[ : ¼]økwfåA
• MkkÄwykuLkwt rÃkÞh : røkhLkkh • ÃkwMíkfkuLke Lkøkhe : LkðMkkhe • ¾t¼kík : Míkt¼íkeÚko • zkfkuh : ztfÃkwh
• rðãkLkøkhe : ðÕ÷¼rðãkLkøkh • MkkuLkkLke {qhík : Mkwhík • fÃkzðts : fÃkoý ðkrýsÞ • ¼ÿuïh : ¼ÿkðíke
• MkqÞoÃkwºke : íkkÃke • {if÷ fLÞk : Lk{oËk • ð÷Mkkz : ðÕ÷h¾tz • n¤ðË : n÷Ãkÿ
• Mktøk{¾uxf : Mkt¾uzk • y¢whuïh : ytf÷uïh • ðzk÷e : ðzÃk÷e • ËknkuË : ËÄeÃkÿ
• økkuÿnf : økkuÄhk • nMíkð« : nkÚkçk • ðk÷kuz : ðzðÕ÷e • Lk{oËk : huðk
• çkËhrMkrØ : çkkuhMkË • ËuðÃk¥kLk : «¼kMkÃkkxý • ¾uzk : ¾uxf • {kuZuhk : ¼økðËTøkk{
• LkktËeÃkwhe : LkktËkuË • fkÞkðíkkh : fkÞkðhkuný • ðuhkð¤ : ðuhkfw÷ • çkLkkMk : Ãkýkoþk
• yœkýf : ðZðký ÃkkMkuLkku «Ëuþ • ©eMÚk÷ : rMkØÃkwh • íkeÚk÷ : íkeÚkoMÚk÷ • ytf÷uïh : ytfw÷uïh
• {kunzðkMkf : {kuzkMkk • LkkøkMkkrhfk : LkðMkkhe • ðkºkf : ðkºkoÎLke • Mkkçkh{íke : ïk¼ú{íke
• ½qMkze økk{ : rðh{økk{ • ðkMkwËuðÃkwh : ðkMktËk • z¼kuE : Ë¼oðíke • Äku¤fk : ÄðÕ÷f
• rhÞkýÃkíkLk : {ktzðe • çkkheøkkÍk : ÃkkuhçktËh • ðZðký : ðÄo{kLkÃkwh • økýËuðe : økwýÃkrËfk
• MkkhMðík : MkhMðíke • ðu÷kfw÷ : ðuhkð¤ • þt¾÷uïh : þt¾Ãkwh • íkkhtøkk : íkkhýËwøko
• {knuÞ : {ne LkËeLkku rfLkkhku • Ãkwtzhef : þuºkwtsÞ • [ktÃkkLkuh : {wnB{ËkçkkË • {kuzkMkk : {nwzkMkw
• ÃkkËr÷ÃíkÃkwh : Ãkk÷eíkkýk • {Äw{íke : {nwðk • y{ËkðkË : fýkoðíke
30. yøkkWLke Ãkheûkk{kt ÃkqAkÞu÷k «&Lkku

Mkr[ðk÷Þ rMkrLkÞh õ÷kfo - 13/08/2017 sqrLkÞh õ÷kfo - 2015 rðrðÄ rsÕ÷kyku
1. økktÄeS Mk{kLkíkkLkk [wMík ykøkúne níkk. fku[hçk ¾kíku íku{ýu þY 7. økktÄeLkøkh{kt økwshkík rðÄkLkMk¼kLkwt WËT½kxLk fkuLkk îkhk ÚkÞwt níkwt?
fhu÷ yk©{{kt Mkki«Úk{ õÞk yíÞts (nrhsLk) ÃkrhðkhLkku A) ©e {kuhkhS ËuMkkE B) Mkw©e þkhËk {w¾So
Mk{kðuþ fÞkuo ? C) ©e rLk÷{ MktSð huœe D) ©e r[Lk{¼kE Ãkxu÷
A) Ëk{S¼kE-huðíkeçknuLk B) ËkLkeÞ÷¼kE-øktøkkçknuLk 8. ‘Mkt½»kofk¤{kt økwshkík’ ÃkwMíkf fE ½xLkkLkk ykÄkhu ÷¾kÞu÷ Au?
C) ËqËk¼kE-ËkLkeçknuLk D) æÞkLk[tË - huðkçknuLk A) ¼qftÃk -2001 B) {kuøk÷ yk¢{ý
2. yuf Mk{ÞLkk ¢ktríkfkhe yLku ÃkkUze[uhe yk©{Lkk MÚkkÃkf yhrðtË C) fxkufxe-1975 D) yÞkuæÞk yktËku÷Lk
½ku»ku økwshkíkLkk õÞk Ëuþe hkßÞ{kt Lkkufhe fhe níke?
PI ÃkuÃkh - 2017
A) ðzkuËhk B) økkUz÷ C) ¼kðLkøkh D) ò{Lkøkh
3. 1920{kt økqshkík rðãk5eX Mkki«Úk{ fkuLkk çktøk÷k{kt þY fhðk{kt 9. økwshkíkLkk Lke[uLkk ðtþkuLku Mk{ÞkLkw¢{{kt økkuXðku.
ykðe ? I. {iºkf II. ÞkËð
A) Mkh [eLkw¼kE çkuhkuLkux B) þuX ytçkk÷k÷ Mkkhk¼kE III.Mkku÷tfe IV. [kðzk
A) II, I, IV, III B) IV, III, I, II
C) çkuheMxh Sðý÷k÷ ËuMkkE D) zkÌkk¼kE {nuíkk
C) I, III, IV, II D) I, IV, III, II
4. økktÄeS Mk{kLkíkkLkk [wMík ykøkúne níkk. fku[hçk ¾kíku íku{ýu þY
10. {nkøkwshkík [¤ð¤ Ëhr{ÞkLk 2S ykuõxkuçkh, 1956Lkk hkus
fhu÷ yk©{{kt Mkk{kLÞ ðøkoLkk ÷kufku MkkÚku økheçk ytíÞs
y{ËkðkË ¾kíku ELËw÷k÷ Þkr¿kf îkhk.........rðhwØ «ríkhu÷e
(nrhsLk) ÃkrhðkhLkku Mk{kðuþ fhðk íku{Lku Mkki«Úk{ fkuýu ¼÷k{ý
ÞkuòE níke.
fhe ?
A) ðzk«ÄkLk sðknh÷k÷ Lkunhw B) {kuhkhS ËuMkkE
A) {ËLkøkkuÃkk÷ þ{ko B) y{]ík÷k÷ X¬h
C) ÞþðtíkhkÞ [kinký D) Xkfkuh¼kE ËuMkkE
C) Sðý÷k÷ çkurhMxh D) økkuÃkk¤f]»ý økku¾÷u
11. Lke[uLkk Ãkife fE †eykuyu hksfkux MkíÞkøkún{kt ¼køk ÷eÄku níkku?
huðLÞq ík÷kxe - 28/02/2016 1. fMíkwhçkk 2. {ýeçkuLk Ãkxu÷
3. {]Ëw÷k Mkkhk¼kE 4. 5w»ÃkkçkuLk {nuíkk
5. ¼khík{kt íkk{ú-fktMÞÞwøkLke rðrðÄ Lkøkh-MktMf]ríkykuLkk fux÷kf A) Võík 1 yLku 4 B) Võík 1 yLku 2
MÚkkLk {éÞk Au, íku{kt rMktÄw «Ëuþ{kt nzÃÃkk, {kunutòu-Ëzku ðøkuhu C) Võík 1, 2 yLku 3 D) Võík 1, 3 yLku 4
MÚk¤kuyu {¤u÷e nzÃÃkeÞ MktMf]rík rMktÄw¾eýLke MkÇÞíkk íkhefu 12. økwshkík{kt õÞk fk¤Lkk rþÕÃkku çknw sqs {kºkk{kt «kÃík ÚkÞk Au?
Mkw«rMkØ Au. økwshkík{kt yu MktMf]ríkLkk yðþu»k Ãknu÷k ðnu÷k fÞk A) þwtøk fk÷eLk B) økwÃík fk÷eLk
rsÕ÷k{ktÚke «kÃík ÚkÞk níkk ? C) yLkwøkwÃík fk÷eLk D) {kiÞofk÷eLk
A) MkwhuLÿLkøkh rsÕ÷ku B) ¼kðLkøkh rsÕ÷ku 13. þwØ MkíÞkøkúne ftEf çkr÷ËkLk ykÃÞk çkkË ¾qçk ðÄkhu Ãkk{u Au- yk
C) sqLkkøkZ rsÕ÷ku D) y{ËkðkË rsÕ÷ku rðÄkLk fkuLkwt Au ?
6. ¼khíkLkk MðkíktºÞ MkuLkkLkeykuyu Mktøkúk{ Mk{Þu yLkuf {w¾5ºkku «økx A) hks LkkhkÞý çkkuÍ B) çkk÷ øktøkkÄh rík÷f
fÞko, yLkuf MktMÚkkykuLke h[Lkk fhe íku{s ÷kufku îkhk íku{Lku rçkYË C) økktÄeS D) Ãktrzík ËeLkËÞk¤
Ãký ykÃkðk{kt ykÔÞk. yk çkkçkíkLku yLkw÷ûkeLku Lke[uLkk òuzfk òuzku. 14. økwshkíkLke 5qðo-{æÞfk÷eLk hksÄkLke yýne÷ðkz ÃkkxýLkku ÃkkÞku
a) LkðSðLk MkkÃíkkrnf 1) Wfk¼kE «¼wËkMk ............ yu LkkÏÞku níkku.
b) Äe RrLzÞLk nku{Y÷ MkkuMkkÞxe 2) LkhrMktn¼kE Rïh¼kE Ãkxu÷ A) Mkku÷tfeyku B) ðk½u÷kyku
c) «ò rníkðÄof Mk¼k 3) {kunLkËkMk økktÄe C) [kðzkyku D) {iºkfku
d) çkkUçk çkLkkððkLke heíkku çkíkkðíke ÃkwrMíkfk 4) ~Þk{Sf]»ý ð{ko 15. sqLkkøkZ ¾kíku yþkufLkku rþ÷k÷u¾ Mkki«Úk{ fkuýu þkuæÞku níkku?
A) c-1, a-3, b-4, d-2 B) b-1, c-2, d-4, a-3 A) suBMk xkuz B) suBMk r«LMkuÃk
C) a-3, d-2, c-4, b-1 D) d-4, a-1, b-2, c-3 C) suBMk çkøkuoMk D) ¼økðkLk÷k÷ ELÿS
1)C, 2)A, 3)D, 4)B, 5)A, 6)A, 7)B, 8)C, 9)A, 10)A, 11)C, 12)A, 13)C, 14)C, 15)A.
16. økehLkkhLkku rþ÷k÷u¾.......Mk{ÞLkku Au. 26. økwshkíkLkk fÞk þkMkfu {nB{Ë ½kuheLku {kuxe nkh ykÃke ßÞkhu íkuýu
A) Mkku÷tfe B) MkÕíkLkík 1178{kt økwshkík Ãkh [zkE fhe ?
C) økwÃík D) {kiÞo A) ¼e{k - I B) fw{khÃkk¤
17. sqLkkøkZLkwt MkwËþoLk ík¤kð õÞk fk¤ Ëhr{ÞkLk çktÄkÞwt níkwt ? C) ¼e{k - II (¼ku÷k-¼e{k)D) fýoËuð
A) MkIÄð B) Ãkh{kh 27. Lke[uLkk{ktÚke fÞk {trËhku Mkku÷tfefk¤Lkk LkÚke ?
C) Mkku÷tfe D) {kiÞo A) íkkhtøkkLkk {trËhku B) {kuZuhkLkwt MkqÞo {trËh
18. Äku¤kðehkLkk Wí¾LkLkfíkko fkuý níkk ? C) Áÿ {nk÷Þ D) økkuÃkLkwt {trËh
A) ykh.yuMk.çkeMík B) h¾k÷ËkMk çkuLkSo 28. Lke[uLkk Mkku÷tfe hkòykuLku íku{Lkk Mk{ÞLkk ¢{ «{kýu økkuXðku.
C) {kÄkuMðYÃk ðíMk D) Mkh ßnkuLk {kþo÷ 1) ¼e{Ëuð-I 2) fw{kh5k¤ 3) rMkØhks 4) Ëw÷o¼hks
19. sqLkkøkZLkk rþ÷k÷u¾{kt Lke[uLkk Ãkife õÞk hkòLkku WÕ÷u¾ LkÚke? Codes :
A) Mk{wÿøkwÃík B) [tÿøkwÃík {kiÞo A) 1, 3, 2, 4 B) 4, 1, 3, 2 C) 4, 3, 2, 1 D) 1, 3, 4, 2
C) MftËøkwÃík D) YÿË{Lk 29. økwshkíkLkk Lke[uLkk Ãkife fÞk MkwÕíkkLku {k¤ðk SíÞwt ?
20. økwshkíkLkku õÞku Mkw÷íkkLk {kuøk÷ çkkËþkn nw{kÞwLkku rðhkuÄe níkku ? A) yn{Ëþkn B) {nt{Ë çkuøkzk
A) {kunB{Ë çkuøkzku B) rMkftËh C) çknkËwhþkn D) {wÍ^Vh - II
C) {n{Ë-II D) çknkËwhþkn 30. økwshkíkLkk fÞk hkòyu 12{e MkËe{kt ËkYLkk WíÃkkËLk yLku
21. ykhçk nw{÷k¾kuhku îkhk E.Mk.725{kt Lkkþ fhkÞk çkkË ðu[kýLke íkuLkk hkßÞ{kt {LkkE Vh{kðe níke ?
A) ¼e{k - I B) fýo C) fw{khÃkk¤ D) ÍkVh¾kLk
E.Mk.815{kt Mkku{LkkÚk {trËhLkwt 5wLk:rLk{koý fkuýu fÞwO ?
31. ‘¼kðLkøkh Ëhçkkh Mkurðtøk çkUf’Lke MÚkkÃkLkk fkuýu fhe ?
A) rð¢{krËíÞ-II B) Lkkøk¼è-I
A) ík¾ík®MknS B) ¼kð®MknS-I
C) Lkkøk¼è-II D) {ernh¼kus Lkkøk¼è-II
C) ¼kð®MknS-II D) f]»ýfw{kh®MknS
22. fkrXÞkðkzLkk MktÞwõík hkßÞku (Mkkihk»xÙ)..........hkus yrMíkíð{kt
32. yu LkøkhþuX fu su{ýu E.Mk.1725{kt y{ËkðkË þnuhLku {hkXkyku
ykÔÞwt.
îkhk ÷qtxkíkwt çk[kððk {kxu ÃkkuíkkLkk ytøkík ¼tzku¤{ktÚke ¾tzýe
A) 16 ykuøkMx, 1947 B) 26 òLÞwykhe, 1948
(Ransom) ykÃke.
C) 15 Vuçkúwykhe, 1948 D) 26 òLÞwykhe, 1950
A) þuX þktríkËkMk sðknhe B) þuX ÷û{e[tË
23. økwshkíkLkk çknkËwhþknLkk ËhçkkhLkk Mktøkeíkfkh fu su{ýu çknkËwhe
C) þuX ¾wþk÷[tË D) þuX þk{÷kS
hkøkLke h[Lkk fhe íku{Lkwt Lkk{..............níkwt. 33. ÃkkhMke Mk{ksLke Mkuðk fhðk {kxu ytøkúus îkhk ‘¾kLk çknkËwh {uz÷’
A) çkisw B) MkkhtøkËuð îkhk ÃkwhMf]ík ÚkLkkh òýeíkk y{ËkðkËLkk ÃkkhMke WãkuøkÃkríkLkwt
C) {ËkoLk D) yufÃký Lknª Lkk{ sýkðku.
24. 1731{kt MkhMkuLkk5rík ºÞtçkfhkð Ëk¼kzu yLku çkkShkð Ãkuïk ðå[u A) þuX LkðhkuS ÃkuMíkLkS ðfe÷
ÞwØ õÞk ÚkÞwt níkwt ? B) ËkËk¼kE LkðhkuS
A) z¼kuE B) røkhLkkh C) ¾khþuËS VuhËwLkS Ãkkhu¾
C) Mkku{LkkÚk D) Mkwhík D) ðfe÷ çkuòLkS {kýufS ytf÷uMkheÞk
34. fkXeÞkðkzLkk þknsnkt íkhefu fkuý yku¤¾kÞ Au ?
GPSC ÃkuÃkh - 1 - 2017
A) økkUz÷Lkk ¼økðík®MknS (Bhagvatsinhji of Gondal)
25. 1857Lkk ¼khíkLkk MðkíktºÞ Mktøkúk{ Ëhr{ÞkLk økwshkík{kt rçkúrxþ B) hksfkuxLkk ÷k¾krÄhks (Lakhadhiraj of Rajkot)
hksLku økwshkíkLkk Lke[uLkk Ãkife fÞk þkMkfkuLkwt Mk{ÚkoLk {¤íkwt hÌkwt fu C) LkðkLkøkhLkk hýrsíkrMktnS (Ranjeetsinhji of Navanagar)
su{kt yk{Lkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Au ? D) {kuhçkeLkk ðk½S- II (Waghji-II of Morbi)
i) çkhkuzkLkk økkÞfðkz ii) EzhLkk hkò 35. økwÃíkðtþLkk fÞk Mk{úkxu Mkkihk»xÙ SíÞwt ?
iii) hksÃkeÃk¤kLkk hkò iv)LkðkLkøkhLkk ò{ A) [tÿøkwÃík-I B) ½xkuíf[ C) [tÿøkwÃík - II D) fw{khøkwÃík-I
v) hksfkuxLkk Xkfkuh Mkknuçk ÷k¾kS hksrMktnS-I 36. Lke[uLkk Ãkife õÞk hksðtþ MkkÚku n»koðÄoLkLku ðiðkrnf MktçktÄku níkk?
A) i, ii yLku iii B) i, iii, iv yLku v A) hk»xÙfqx B) øktøkk
C) i, ii, iii yLku iv D) i, ii, iii, iv yLku v C) {iºkf D) økwÃík ÃkAeLkk
16)D, 17)D, 18)A, 19)A, 20)D, 21)C, 22)C, 23)A, 24)A, 25)A, 26)C, 27)D, 28)B, 29)C, 30)C, 31)C, 32)C,
33)A, 34)D, 35)C, 36)C.
GPSC MAINS ÃkuÃkh - 1 - 2016 49. ykuøkýeMk{e MkËeLkk {æÞ{kt økwshkíkLkk õÞk hsðkzkyu ònuh
çkktÄfk{ yLku rþûký ¾kíkkLke MÚkkÃkLkk fhe ?
37. {nkhkò {Õnkhhkð økkÞfðkz îkhk çkhkuzk hkßÞ{kt ðneðxe
A) çkhkuzk B) sqLkkøkZ C) ò{Lkøkh D) ¼kðLkøkh
MkwÄkhkyku ½zðk {kxu Mkki «Úk{ õÞk «økríkþe÷ rËðkLkLke rLk{ýqf
50. Lke[uLkk Ãkife nzÃÃkk MktMf]ríkLke fE søÞk økwshkík{kt ykðu÷ Au?
fhðk{kt ykðe níke ?
A) çkkýkð÷e B) [LknwËkhku C) Mkqhfkuxzk D) fk÷eçktøkk
A) rËðkLkS hýAkuzS B) ËkËk¼kE LkðhkuS
51. ¼khík{kt çktÄkhýLku yÃkLkkðíke ð¾íku Lke[uLkk Ãkife õÞku «kLík-«Ëuþ
C) Mkh xe. {kÄðhkð D) {Lkw¼kE {nuíkk
38. {kLkðÄ{oMk¼kLke MÚkkÃkLkk fkuýu fhe ? ¼køk-Mke{kt níkku ?
A) Lk{oË B) fhMkLkËkMk {q¤S A) ykMkk{ B) niËhkçkkË C) Mkkihk»xÙ D) fåA
C) Ëwøkkohk{ {nuíkk D) Ë÷Ãkíkhk{ GPSC MAINS ÃkuÃkh - 2 - 2016
39. Lke[uLkk 5ife Mkkihk»xÙLkk fÞk hsðkzkykuLkk Lkk{Úke çkLkkhMk rntËw
rðïrðãk÷Þ{kt rðãkÚkeoøk]nku (nkuMxu÷)Lkwt rLk{koý ÚkÞu÷ Au? 52. ¼e÷ Mkuðk {tz¤Lke MÚkkÃkLkk fkuýu fhe níke ?
A) {kuhçke ({kuðe) yLku ÷etçkze B) økkUz÷ yLku ÃkkuhçktËh A) ©e LkkhkÞý {Õnkh òuþe B) ©e søkíkhk{ Ëðu
C) ¼kðLkøkh yLku LkðkLkøkh D) hksfkux yLku ðktfkLkuh C) ©e y{]ík÷k÷ rðê÷¼kE X¬h
40. ¼q[h {kuheLkk ÞwØ (1591) ð¾íku yfçkhLkku økwshkíkLkku MkuLkk5rík D) ©e ½u÷w¼kE LkkÞf
fkuý níkku ? 53. X¬hçkkÃkk þkLkk {kxu òýeíkk Au ?
A) {wÍVhþkn B) r{Íko yÍeÍ fkufk A) ¼khík Akuzku [¤ð¤{kt ¼køk ÷uðk MkkY
C) rLkÍk{wÆeLk çkûke D) WÃkhLkk Ãkife fkuE Lkne B) ykrËðkMkeyku yLku Mk{ksLkk f[zkÞu÷k ðøko {kxuLkwt fkÞo
41. økwshkíkLkk MkíÞkøkúneyku{kt ‘zwtøk¤e[kuh’ íkhefu fkuý «rMkØ Au? C) MðkíktºÞLke [¤ð¤ Ëhr{ÞkLk fkUøkúuMk MkkÚku rðhkuÄ
A) {kunLk÷k÷ Ãktzâk B) Lkhnhe Ãkhe¾ D) WÃkhLkk Ãkife fkuE Lkne
C) îkhfkËkMk ík÷kxe D) ðk{Lkhkð {wfkË{
fku{rþoÞ÷ xuõMk ELMkÃkuõxh - ÃkuÃkh-2 (28/5/2017)
42. Þkºke ðuhku fkuýu LkkçkqË fÞkuo ?
A) rMkØhks B) {q¤hks C) ¼e{Ëuð D) fýoËuð 54. yÕ÷kWÆeLk ¾e÷SLke økwshkík ÃkhLke [ZkELkwt ðýoLk fhíkku økútÚk
43. økwshkíkLkk ðÕ÷¼e{kt Mkkík{e MkËe{kt õÞk [eLke Þkºkeyu {w÷kfkík õÞku Au ?
÷eÄe níke ? A) Mkwhík Mktøkúk{ B) hý{÷[rhík
A) Ìkw yuLk íMkktøk B) VkÌkkLk C) fkLnËzu «çktÄ D) huðtíkrøkrh hkMkw
C) [k {eLk D) Mktøk ÞwLk 55. {nkhks ÷kÞçku÷ fuMkLku Mkt÷øLk Mk{Þøkk¤ku õÞku níkku ?
44. rçkúrxþfk¤ Ëhr{ÞkLk {wtçkE «urMkzuLMkeLkk W¥kh rð¼køkLkwt A) E.Mk.1860-1863 B) E.Mk.1960-1961
{wÏÞ{Úkf õÞwt níkwt ? C) E.Mk.1861-1862 D) E.Mk.1961-1963
A) y{ËkðkË B) ðzkuËhk C) Mkwhík D) ¾uzk 56. Mkwhík{kt rðsÞ «kÃík fÞko çkkË yfçkhu økwshkíkLkk økðLkoh íkhefu
45. {kunLk÷k÷ Ãktzâk yLku þtfh÷k÷ Ãkhe¾ þuLke MkkÚku Mktf¤kÞu÷k fkuLke rLk{ýqf fhe níke ?
níkk? A) ¾kLk-ykE-ykÍ{ yÍeÍ fkufk
A) y{ËkðkË r{÷ fk{ËkhLke nzíkk÷ B) LkeÍk{wÆeLk yn{Ë
B) ¾uzk MkíÞkøkún C) {wLke{¾kLk D) yMkV¾kLk
C) çkkhzku÷e MkíÞkøkún D) Ëktzefq[ 57. rzÃkkxo{uLx ykuV ykurfoÞku÷kuSf÷ yuLz yurLxõðurhÞLk MkðuoLke
46. MkÕíkLkíkfk¤ Ëhr{ÞkLk økwshkíkLkwt õÞwt çktËh rðÏÞkík níkwt ? MÚkkÃkLkk E.Mk.1881{kt ¼kðLkøkh ¾kíku fkuLkk îkhk fhðk{kt ykðu÷
A) ¼Y[ B) ðÕ÷¼e C) ¾t¼kík D) Mkwhík níke ?
47. 1947{kt økwshkíkLkk õÞk hsðkzkyu ¼khíkeÞ Mkt½{kt òuzkýLkk A) ¼kðrMktnS B) ík¾íkrMktnS
fhkh Ãkh Mkne fhðkLkku ELfkh fÞkuo níkku ? C) ð¾íkrMktnS D) sMkðtíkrMktnS
A) LkðkLkøkh B) Ãkk÷LkÃkwh C) çkk÷krMkLkkuh D) sqLkkøkZ 58. Lke[u Ëþkoðu÷ þkMkfkuLku fk¤¢{kLkwMkkh økkuXðeLku ÞkuøÞ rðfÕÃk ÃkMktË
48. økwshkík Ãkt[kÞík yrÄrLkÞ{, 1961 økwshkík{kt fE íkkhe¾Úke fhku.
y{÷{kt ykÔÞku ? 1. ¾tzuhkð økkÞfðkz 2. økkurðtËhkð økkÞfðkz
A) 1 {u, 1963 B) 15 ykuøkMx, 1963 3. økýÃkíkhkð økkÞfðkz 4. ykLktËhkð økkÞfðkz
C) 26 òLÞwykhe, 1963 D) 1 yur«÷, 1963 A) 2, 4, 3, 1 B) 3, 1, 4, 2 C) 4, 2, 3, 1 D) 1, 3, 2, 4
37)B, 38)C, 39)A, 40)B, 41)A, 42)A, 43)A, 44)A, 45)B, 46)C, 47)D, 48)D, 49)A, 50)C, 51)D, 52)C, 53)B,
54)C, 55)C, 56)A, 57)B, 58)A.
59. MkhËkh ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷ îkhk ÃkkuhçktËh ¾kíku {nkí{k økktÄe fkuLMxuçk÷ - 23/10/2016
feríko{trËhLkwt WËT½kxLk õÞkhu fhðk{kt ykðu÷ níkwt ? 72. {æÞfk÷eLk ¼khík{kt ‘‘{wnB{ËkçkkË’’ íkhefu «rMkØ MÚk¤ níkwt-
A) E.Mk.1947B) E.Mk.1948 C) E.Mk.1949 D) E.Mk.1950 A) y{ËkçkkË B) fåA C) Ãkkxý D) [ktÃkkLkuh
60. y{hu÷e{kt õÞk ð»ko{kt {¤u÷e ònuh Mk¼k{kt økktÄeSyu íkuykuLkk 73. ÃkkxýkLkkt Ãkxku¤ktLke f÷k õÞk hksðeLkk Mk{Þ{kt rðfkMk
Ërûký ykr£fkLkk yLkw¼ðku ðýoÔÞk ? Ãkk{e níke ?
A) E.Mk.1915B) E.Mk.1919 C) E.Mk.1922 D) E.Mk.1925 A) rMkØhks sÞrMktnLkk B) {q¤hks Mkku÷tfeLkk
C) ðLkhks [kðzkLkk D) ¼e{ËuðLkk
PSI GK - 1/1/2017 74. Ëu÷ðkzkLkk siLk {trËhku õÞk hkßÞ{kt ykðu÷k Au ?
61. økwshkíkLkk çkeò {wÏÞ{tºke fkuý níkk ? A) {nkhk»xÙ B) økwshkík C) hksMÚkkLk D) {æÞ«Ëuþ
A) Sðhks {nuíkk B) rníkuLÿ ËuMkkE
C) çk¤ðtíkhkÞ {nuíkk D) ½Lk~Þk{ ykuÍk
fkuLMxuçk÷ - 2015
62. 2008{kt fE çkUf Mxux çkUf ykuV ErLzÞk{kt rðr÷Lk ÚkE níke? 75. ‘nwt fkøkzk fqíkhkLku {kuíku {heþ Ãkhtíkw MðhkßÞ ÷eÄk rMkðkÞ nðu yk
A) Mxux çkUf ykuV Mkkihk»xÙ B) Mxux çkUf ykuV rçkfkLkuh yk©{{kt ÃkkAku Ãkøk {qfLkkh LkÚke’ ykðwt fkuýu fnuðwt ?
C) Mxux çkUf ykuV ELËkuh D) fuLkuhk çkUf A) økktÄeS B) MkhËkh ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷
63. nhÃÃkLk MktMf]ríkLkwt MkkiÚke {n¥ðLkwt çktËh õÞwt níkwt ? C) MkhkursLke LkkÞzw D) {nkËuð¼kE ËuMkkE
A) fk÷eçktøkLk B) {kunLk-òu-Ëhku 76. rMktÄw¾eýLke MktMf]ríkLkwt yuf rðþk¤ Lkøkh ‘Äku¤kðehk’ økwshkíkLkk
C) nhÃÃkk D) ÷kuÚk÷ õÞk rsÕ÷k{kt ykðu÷wt Au ?
64. nzÃÃkk MktMf]ríkLkk òýeíkk MÚk¤ ‘Äku¤kðehk’ õÞk rsÕ÷k{kt ykðu÷ A) Lk{oËk B) y{ËkðkË C) ò{Lkøkh D) fåA
Au ? 77. Mk{úkx yþkufLkku rþ÷k÷u¾ røkhLkkhLke ík¤uxe{kt õÞkt fwtzLke LkSf
A) MkwhuLÿLkøkh B) fåA C) sqLkkøkZ D) y{ËkðkË ykðu÷ku Au ?
65. {kuZuhkLkwt MkqÞo{trËh (Sun Temple) õÞk Mkku÷tfe þkMkfLkk Mk{Þ{kt A) ykí{ fwtz B) Äehs fwtz
çktÄkÞwt níkwt ? C) Ëk{kuËkh fwtz D) Mkqhík ftwtz
78. ©ef]»ýLkk çkk¤r{ºk MkwËk{k õÞktLkk ðíkLke níkk ?
A) rMkØhks sÞrMktn B) ¼e{Ëuð-1
A) ÃkkuhçktËh B) {Úkwhk C) ¼kðLkøkh D) hksfkux
C) fw{khÃkk¤ D) fýoËuð
79. Mkku÷tfe ðtþLkk õÞk hksðeyu ¼e÷ MkhËkhLku nhkðeLku íÞkt fýkoðíke
66. ÃkkxýLke «rMkØ ‘hkýfe ðkð’ fkuýu çktÄkðe níke ?
(nk÷Lkwt y{ËkðkË)Lkk{u Lkøkh ðMkkÔÞwt níkwt ?
A) hkýe WËÞ{íke B) LkkEfk Ëuðe
A) fw{khÃkk¤ B) fýoËuð C) Ëw÷o¼hks D) [k{wzhks
C) {eLk¤ Ëuðe D) hkýe YzkçkkE
80. {un{qË ‘çkuøkzku’ fu{ fnuðkÞ Au ?
67. y{ËkðkËLkwt «rMkØ fktfrhÞk ík¤kð õÞk Mkw÷íkkLku çktÄkÔÞwt níkwt?
A) íku Mkk{kLÞ {kýMk fhíkkt çku ½ýku òzku níkku íkuÚke
A) {un{qË çkuøkzk B) yn{Ë þkn-1 B) íku çku ½zk ¼heLku {rËhk Ãkeíkku níkku íkuÚke
C) ËkWË ¾kLk D) fwíçkwÆeLk yn{Ëþkn C) íku çku økýw s{íkku níkku íkuÚke
68. økwshkík{kt Mkki«Úk{ {Vík yLku VhrsÞkík rþûký Ëk¾÷ fhLkkh D) íkuLku sqLkkøkZ yLku ÃkkðkøkZ yu{ çku økZ SíÞk níkk íkuÚke
hksðe fkuý níkk ? 81. ¼khík ËuþLkk Mkki «Úk{ økwshkíke ðzk«ÄkLk fkuý níkk ?
A) «íkkÃkrMktn B) ò{hýrsíkrMktnS A) LkhuLÿ {kuËe B) {kuhkhS ËuMkkE
C) MkkÞShkð økkÞfðkz D) rËrøðsÞ rMktnS C) MkhËkh Ãkxu÷ D) sðknh÷k÷ Lkunhw
69. Ëktzefq[Lke þYykík õÞkhu ÚkE níke ? 82. rMktÄw¾eý MktMf]ríkLkk þkuÄkÞu÷k {n¥ðLkk MÚk¤ku{ktÚke õÞk yuf MÚk¤u
A) 12 {k[o, 1930 B) 6 yur«÷, 1932 økkuËe {¤e ykðu÷ Au ?
C) 12 {k[o, 1931 D) 6 yur«÷, 1930 A) ð÷¼e B) Äku¤kðehk C) nzÃÃkk D) ÷kuÚk÷
70. õÞk MkíÞkøkúnLku økwshkíkLkku «Úk{ MkíÞkøkún {kLkðk{kt ykðu Au 83. ¼khík{kt ÃkkhMkeyku økwshkík{kt Mkki«Úk{ õÞk çktËh Ãkh ykÔÞk?
A) çkkhzku÷e MkíÞkøkún B) ÄhkMkýk MkíÞkøkún A) Mkwhík B) ¼Y[ C) ¾t¼kík D) Mktòý
C) ¾uzk MkíÞkøkún D) Mkkçkh{íke MkíÞkøkún 84. økktÄeSyu õÞkhu Ëktzefq[ fhe ?
71. ‘ykÞo Mk{ks’Lke þYykík õÞk ÚkE ? A) E.Mk.1928 B) E.Mk.1930
A) økwshkík B) Ãktòçk C) çktøkk¤ D) {nkhk»xÙ C) E.Mk.1932 D) E.Mk.1935
59)C, 60)A, 61)C, 62)A, 63)D, 64)B, 65)B, 66)A, 67)D, 68)C, 69)A, 70)C, 71)D, 72)D, 73)A, 74)C, 75)A,
76)D, 77)C, 78)A, 79)B, 80)D, 81)B, 82)D, 83)D, 84)B.
85. økwshkíkLkku MÚkkÃkLkk rËLk õÞku Au ? 94. økwshkík hkßÞ {kxu 12{e {k[oLkku rËðMk þk {kxu ÞkËøkkh çkLke
A) 1 {u, 1960 B) 1 sqLk, 1960 hÌkku Au ?
C) 1 sw÷kE, 1960 D) 1 ykuøkMx, 1960 A) rntË Akuzku [¤ð¤ B) yrntMkk yktËku÷Lk
C) Ëktze Þkºkk D) çkkhzku÷e MkíÞkøkún
rçkLk Mkr[ðk÷Þ õ÷kfo - 2016 95. økwshkík hkßÞ{kt ‘hLk Vkuh ÞwrLkxe’ fkÞo¢{ fE íkkhe¾u Þkusðk{kt
86. {kuøk÷ MkÕíkLkíkLkk fÞk hkò îkhk økwshkík{kt srsÞk ðuhku (rsÍÞk ykðu Au ?
ðuhku) Lkkt¾ðk{kt ykÔÞku níkku ? A) 25 rzMkuBçkh B) 2 ykuõxkuçkh
A) ykihtøkÍuçk B) {wÍ^Vh þkn C) 31 ykuõxkuçkh D) 26 òLÞwykhe
C) yfçkh D) y÷kWËTeLk ¾e÷S 96. økwshkíkLkk Mkw÷íkkLk yn{Ëþknu ðMkkðu÷ þnuh ‘yn{ËLkøkh’
87. ¼khíkLkk MðkíktºÞ Mktøkúk{ Mk{Þu ¾{ehðtíkk økwshkíkeykuyu fhu÷e yksu õÞk Lkk{Úke yku¤¾kÞ Au ?
yiríknkrMkf «ð]ríkykuLku yLkw÷ûkeLku Lke[uLkk òuzfk òuzku. A) Mkw÷íkkLkÃkwh B) y{ËkðkË C) {nu{ËkðkË D) rnt{íkLkøkh
a) Mðíktºkíkk y¾çkkh 1) E{k{ Mkknuçk 97. økwshkík hkßÞ{kt {æÞkö ¼kusLk ÞkusLkk õÞk {wÏÞ{tºke©eLkk
b) zwtøk¤e [kuh 2) EåAkhk{ ËuMkkE fkÞofk¤ Ëhr{ÞkLk þY fhðk{kt ykðe ?
c) ÄhkMkýk{kt {eXkLkku MkíÞkøkún 3) ~Þk{Sf]»ý ð{ko A) fuþw¼kE Ãkxu÷ B) {kÄðrMktn Mkku÷tfe
d) Ä ErLzÞLk nku{Y÷ MkkuMkkÞxe 4) {kunLk÷k÷ Ãktzâk C) LkhuLÿ¼kE {kuËe D) y{hrMktn [kiÄhe
A) a-4, d-3, c-2, b-1 B) c-1, a-2, d-3, b-4 98. Ëktzefq[ îkhk økktÄeSyu õÞk MkíÞkøkúnLkku «kht¼ fÞkuo ?
C) b-4, c-1, a-3, d-2 D) a-3, b-1, d-2, c-4 A) rfMkkLk-{sËqh yktËku÷Lk B) ¼khík Akuzku
C) MkrðLkÞ fkLkqLk ¼tøk D) ykÍkË rnLË [¤ð¤
88. økktÄeSLkk Ãkh{ r{ºk çkurhMxh Sðý÷k÷ ËuMkkE îkhk ykÃkðk{kt
99. økwshkíkLkk Mkki «Úk{ {rn÷k {tºke fkuý níkk?
ykðu÷ yLkwËkLkLke s{eLk WÃkh þuLkwt rLk{koý fhðk{kt ykÔÞwt ?
A) [khw{ríkçkuLk ÞkuÄ B) {kÞkçkuLk fkuzLkkLke
A) ¢ríko {trËh B) fku[hçk yk©{
C) ELËw{ríkçkuLk þuX D) ykLktËeçkuLk Ãkxu÷
C) ðuzAe yk©{ D) økktÄe yk©{
100. økwshkík hkßÞ{kt ‘MkhËkh Mðhks yk©{’ õÞkt ykðu÷ku Au?
89. ¼khíkLkk ðzk«ÄkLk LkhuLÿ¼kE {kuËeyu Mkki«Úk{ ð¾ík 2001{kt
A) fh{MkË B) çkkhzku÷e C) Ä{os D) WðkhMkË
økwshkíkLkk {wÏÞ{tºke íkhefu [kso Mkt¼kéÞku íÞkhu íkuyku fÞk
101. økwshkíkLkk Mkki «Úk{ økðLkoh íkhefu fkuLke rLk{ýqf ÚkE níke?
rðMíkkh{ktÚke [qtxkÞk níkk?
A) rLkíÞkLktË fkLkwtøkku B) {nuËe LkðkÍstøk
A) {rýLkøkh B) ðzkuËhk
C) ©e{LkT LkkhkÞý D) Ãke.yuLk. ¼økðíke
C) hksfkux 102. ø÷kuçk÷ ðkìr{Oøk yLku ÃkÞkoðhýLku ÷økíke çkkçkíkku MktË¼uo økwshkíkLkk
D) (A), (B)yLku(C) ºkýuÞ{ktÚke yufÃký Lknª íkífk÷eLk {wÏÞ{tºke©e LkhuLÿ¼kE {kuËe r÷r¾ík ÃkwMíkfLkwt Lkk{
90. ‘‘rntË Akuzku’’ [¤ð¤ Mk{Þu ÃkkuíkkLkk òLkLke yknqrík ykÃkLkkh ykÃkku.
þneË ðeh rfLkkheðk÷kLke y{ËkðkË, økwshkík fku÷us ¾kíkuLke A) yuõþLk Vkuh ø÷kuçk÷ ðkur{Oøk
¾kt¼eLkwt yLkkðhý fkuLkk ðhËTnMíku fhðk{kt ykÔÞwt níkwt ? B) Ä fLðeLkeyLx yuõþLk
A) ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷ B) {kunLkËkMk økktÄe C) Ä fLðeLkeyLx yuLðkÞh{uLx
C) ELËw÷k÷ Þkr¿kf D) sÞ«fkþ LkkhkÞý D) Ä yuõþLk ykuLk yuLðkÞh{uLx
91. ¼q[h {kuheLke ÷zkE õÞk økk{ ÃkkMku ÚkE níke ? 103. økwshkík hkßÞ íkuLke MÚkkÃkLkk yøkkW õÞk hkßÞ MkkÚku òuzkÞu÷wt níkwt?
A) ÷k÷Ãkwh B) ¾t¼kr¤Þk C) ÃkzÄhe D) Äúku÷ A) hksMÚkkLk B) {æÞ «Ëuþ C) {nkhk»xÙ D) W¥kh «Ëuþ
92. ¢krLíkðeh MkhËkhrMktn hkýkLkwt sL{MÚk¤ sýkðku. 104. økwshkík hkßÞLkk õÞk {wÏÞ{tºke©eLkwt ÃkkrfMíkkLk MkhnË LkSf
A) ÷e{ze B) WLkk C) ¾t¼kík D) Ëeð rð{kLke nw{÷k{kt yðMkkLk ÚkÞwt níkwt?
A) y{hrMktn [kiÄhe B) rníkuLÿ¼kE ËuMkkE
rçkLk Mkr[ðk÷Þ õ÷kfo - 21/12/2014 C) çk¤ðtíkhkÞ {nuíkk D) ½Lk~Þk{¼kE ykuÍk
93. ykýtË ¾kíkuLke y{q÷ zuheLkk MÚkkÃkfLkwt Lkk{ sýkðku. 105. ¢ktríkðeh ~Þk{S f]»ý ð{koyu õÞk Ëuþ{kt ¢ktríkfkhe «ð]r¥k þY
A) y{q÷[tË çkkheÞk B) Eïh¼kE Ãkxu÷ fhu÷ ?
C) zkì. fwrhÞLk D) rºk¼wðLkËkMk Ãkxu÷ A) òÃkkLk B) y{urhfk C) £kLMk D) #ø÷uLz
85)A, 86)A, 87)B, 88)B, 89)D, 90)D, 91)D, 92)A, 93)D, 94)C, 95)C, 96)D, 97)B, 98)C, 99)C, 100)B,
101)B, 102)B, 103)C 104)C, 105)D.
106. økwshkík hkßÞLkk Ãkqðo {wÏÞ{tºke©e {kÄðrMktn Mkku÷tfe yøkkW 117. ‘‘MkqÞoÃkwºk’’ ÃkwMíkf{kt fuLÿMÚkkLku fkuý Au ?
¼khík Mkhfkh{kt õÞku nkuÆku Ähkðíkk níkk ? A) fýo B) ÞwrÄr»Xh
A) øk]n{tºke B) MÃkefh C) rðËuþ {tºke D) MðkMÚÞ {tºke C) [e{Lk¼kE Ãkxu÷ D) yk{kLkwt fkuE Lknª
107. 1915{kt Ërûký ykr£fkÚke Ãkhík ykðe økktÄeSyu y{ËkðkË{kt 118. yk{ktLkwt fkuý yuf nhku¤{kt Lk çkuMke þfu ?
õÞk yk©{Lke MÚkkÃkLkk fhe ? A) rníkuLÿ ËuMkkE B) zku.Sðhks {nuíkk
A) MkLÞkMk yk©{ B) økktÄe yk©{ C) çk¤ðtíkhkÞ {nuíkk D) «çkkuÄ hkð¤
C) rþðkLktË yk©{ D) fku[hçk yk©{ 119. ‘AuÕ÷ku fxkuhku yk ÍuhLkku çkkÃkwt’ fkuýu økkÞwt ?
108. økwshkík hkßÞLkk {wÏÞ{tºke íkhefuLkku fkÞo¼kh fkuýu MkkiÚke ðÄw Mk{Þ A) Íðuh[tË {u½kýe B) Ëw÷k¼kÞk fkøk
{kxu Mkt¼kéÞku? C) W{kþtfh òu»ke D) fkLík
A) {kÄðrMktn Mkku÷tfe B) rníkuLÿ¼kE ËuMkkE
GPSC r«r÷{ - 2007
C) y{hrMktn [kiÄhe D) LkhuLÿ¼kE {kuËe
109. MkhËkh ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷ õÞk þnuhLke BÞwrLkrMkÃkkr÷xeLkk «{w¾ 120. økwshkík{kt ‘çkkhzku÷e MkíÞkøkún’ MkkÚku fkuLkwt Lkk{ òuzkÞu÷wt Au ?
níkk ? A) {nkí{k økktÄe B) MkhËkh Ãkxu÷
A) fh{MkË B) y{ËkðkË C) {kuhkhS ËuMkkE D) þk{¤ËkMk økktÄe
C) çkkhzku÷e D) ðÕ÷¼ rðãkLkøkh 121. Lke÷{çkkøk Ãku÷uMk õÞk þnuh{kt Au ?
110. y{ËkðkË þnuh{kt ykðu÷ rMkrð÷ nkurMÃkx÷Lkwt {q¤ Lkk{ þwt Au? A) ò{Lkøkh B) ðzkuËhk C) ¼kðLkøkh D) {kuhçke
122. ßÞkt økktÄeSLkwt çkk¤Ãký rðíÞwt níkwt íku ‘fçkk økktÄeLkku zu÷ku’ õÞk
A) þuX yLktíkhkÞ ËwøkkoËuðe rMkrð÷ nkurMÃkx÷
þnuh{kt ykðu÷ku Au ?
B) þuX nXerMktøk «u{k¼kE rMkrð÷ nkurMÃkx÷
A) ÃkkuhçktËh B) hksfkux C) ¼kðLkøkh D) y{ËkðkË
C) þuX çk¤ðtíkhkÞ rºkðuËe Lkkøkrhf yki»kÄk÷Þ
123. økwshkík{kt MkkiÚke ðÄkhu ðkh çksux hsq fhLkkh Lkkýk{tºke ?
D) ©e{íke fkLkLkËuðe ËwøkkoËkMk þuX MkkðosrLkf nkurMÃkx÷
A) MkLkík {nuíkk B) ðsw¼kE ðk¤k
111. yr~{ykuLke ô{hLkku ytËks fE ÃkØrík îkhk {u¤ðkÞ Au ?
C) Açke÷ËkMk {nuíkk D) yþkuf ¼è
A) fkçkoLk zurxtøk B) MkurLxÙ^ÞqÍ
C) PMT D) E÷uõxÙkuVkuhkurMkMk GPSC r«r÷{ - 2014
GPSC r«r÷{ - 2001 124. ¼khíkLke MðíktºkíkkLke [¤ð¤ Ëhr{ÞkLk MkLku-1930{kt {nkí{k
økktÄeSLkk Lkuík]íð{kt {níðLke økýkE Au íkuðe ½xLkk ykfkh Ãkk{e -
112. yk MÚk¤ MkkÚku økktÄeS Mktf¤kÞu÷k LkÚke ? A) çkkhzku÷e MkíÞkøkún B) «ktíkeÞ MkhfkhkuLke ½ku»kýk
A) feríko{trËh B) nËÞfwts C) Ãkqýo MðhkßÞLke ½ku»kýk yLku Xhkð
C) økqshkík rðãkÃkeX D) yûkhÄk{ D) Ëktze Þkºkk - {eXkLkku MkíÞkøkún
113. yk{ktÚke fkuLku çkeS ð¾ík økwshkíkLkk {wÏÞ{tºke çkLkðkLkwt Mkki¼køÞ 125. {nk¼khíkLkwt {kiMk÷Ãkðo su ÞkËðkMÚk¤eLkwt ðýoLk fhu Au, íku MÚk¤ õÞwt?
MkktÃkzÞwt LkÚke ? A) «¼kMk B) zkfkuh C) yku¾k D) {Úkwhk
A) çkkçkw¼kE su. Ãkxu÷ B) {kÄðrMktn Mkku÷tfe 126. Mð. Íðuh[tË {u½kýeyu ‘AuÕ÷ku fxkuhku’ Lkk{Lke frðíkk{kt
C) fuþw¼kE Ãkxu÷ D) y{hrMktn [kiÄhe økktÄeSLke {LkkuðuËLkk hsq fhe Au íku «Mktøk õÞku ?
114. Ãkkxý{kt ykðu÷e ‘‘hkýfe ðkð’’ fkuýu çktÄkðe A) MkkÞ{Lk fr{þLk B) sr÷Þktðk÷k çkkøk níÞkfktz
A) WËÞ{íke B) {eLk¤Ëuðe C) Ëuð¤Ëuðe D) [ki÷kËuðe C) økku¤{uS Ãkrh»kË D) [kihe[kuhk
115. ©e{Ë nu{[tÿk[kÞoLkk økútÚkLkwt õÞk hksðeyu ònuh MkL{kLk fÞwO?
A) fw{khÃkk¤ B) ¼e{Ëuð PSI ¾kíkkfeÞ - 23/04/2017
C) rMkØhks sÞrMktn D) ðLkhks [kðzku 127. økktÄeSyu Mkki«Úk{ õÞk yk©{ MÚkkÃÞku níkku ?
116. økwshkíkLkk õÞk {wÏÞ{tºkeLkwt nkuÆk Ãkh níkk íÞkhu rð{kLke A) rþðkLktË B) MkLÞkMk C) Mkkçkh{íke D) fku[hçk
yfM{kík{kt {]íÞw ÚkÞwt ? 128. {nkí{k økktÄeSyu fE rþûký MktMÚkk MÚkkÃke ?
A) zku.Sðhks {nuíkk B) [e{Lk¼kE Ãkxu÷ A) økqshkík rðãkÃkeX B) MktMf]ík ÞwrLkðrMkoxe
C) çk¤ðtíkhkÞ {nuíkk D) rníkuLÿ ËuMkkE C) økwshkík ÞwrLkðrMkoxe D) ÷kuf¼khíke rðãkÃkeX
106)C, 107)D, 108)D, 109)B, 110)B, 111)A, 112)D, 113)D, 114)A, 115)C, 116)C, 117)C, 118)D, 119)A, 120)B, 121)C,
122)B, 123)B, 124)D, 125)A, 126)C, 127)D, 128)A.
129. ykÍkËeLkk õÞk MkíÞkøkún Ëhr{ÞkLk {kunLk÷k÷ ÃktzâkLku ‘zwtøk¤e 142. Lke[uLkk Ãkife õÞku økútÚk [tÿøkwÃík {kiÞoLkk siLk Ä{o MkkÚkuLkk òuzký
[kuh’Lkwt rçkhwË «kÃík ÚkÞwt níkwt ? çkkçkíkLkku MktË¼o Ëþkoðu Au ?
A) ÄhkMkýkLkku MkíÞkøkún B) {eXkLkku MkíÞkøkún A) fkirxÕÞLkwt ‘‘yÚkoþkMºk’’
C) ¾uzkLkk MkíÞkøkún D) çkkhzku÷eLkku MkíÞkøkún B) nu{[tÿk[kÞoLkwt ‘‘Ãkrhrþ»XÃkðo’’
130. hk»xÙrÃkíkk {nkí{k økktÄeyu fhu÷ ËktzeÞkºkkyu MkíÞkøkún þkLkk {kxu C) rðþk¾Ë¥k ‘‘{wÿkhkûkMk’’
níkku ? D) rðþk¾Ë¥k ‘‘Ëuðe[tÿøkwÃík{’’
A) ¼qËkLk MkíÞkøkún B) çkkhzku÷e MkíÞkøkún 143. 1930-31Lke ÷tzLkLke økku¤-{uS Ãkrh»kË{kt hsðkzkykuLkwt
C) {eXkLkku MkíÞkøkún D) rðËuþe ð†ku Mkk{uLkku MkíÞkøkún «ríkrLkrÄíð fkuýu fÞwO níkwt ?
A) MkÞkShkð-ºkeò B) ¼økðíkrMktn
PSI/ASI GK - 2/5/2015 C) f]»ýfw{khrMktn D) ò{ hýrsíkrMktn
131. zku.Sðhks {nuíkk økwshkíkLkk fÞk {wÏÞ{tºke níkk. 144. «Úk{ fkXeÞkðkz hksfeÞ Ãkrh»kË fkuLkk ðzÃký nuX¤ ÞkuòE níke?
A) ºkeò B) Ãknu÷k C) çkeò D) yuf Ãký Lknª A) {nkí{k økktÄe B) rðê÷¼kE Ãkxu÷
132. LkrMkYrËLk ynu{Ëþknyu ÃkkuíkkLke hksÄkLke ÃkkxýÚke y{ËkðkË C) ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷ D) ò{ hýrsíkrMktn
fÞk Þwøk{kt ¾Mkuze ? 145. Mkku÷tfe fk¤ ËhBÞkLk {wÏÞ ðneðxe yuf{ Lke[uLkk Ãkife õÞwt níkwt?
A) «Ëuþ B) ÃkÚkf C) {tz÷ D) hk»xÙ
A) çk÷çkLk Þwøk B) MkÕíkLkík Þwøk
146. Mkkihk»xÙLkkt MkwÄkhýk [¤ð¤Lke þYykík fkuýu fhe ?
C) ¾e÷S Þwøk D) Mkku÷tfe Þwøk
A) Lkð÷hk{ B) {ýeþtfh fefkýe
133. ¼]økwfåA nk÷{kt fÞk Lkk{Úke yku¤¾kÞ Au ?
C) {LkMkw¾hk{ rºkÃkkXe D) {ýe÷k÷ rîðuËe
A) ¾t¼kík B) ¼Y[ C) fåA D) ¼kðLkøkh
147. «¼wËkMk økktÄeLkwt ÃkwMíkf ‘‘SðLkLkwt ÃkhkuZ’’ økktÄeSLkk SðLkLkk õÞk
134. Mkwf]ík MktfeíkoLk yLku «çktÄ r[tíkk{ýe økútÚkku fÞk ðtþLke {krníke ykÃku
íkççkfkLku hsq fhu Au ?
Au ?
A) økktÄeSLkk çkk¤ÃkýLku B) økktÄeSLkk ykr£fkðkMkLku
A) ðk½u÷k ðtþ B) [kðzk ðtþ C) Mkku÷tfe ðtþ D) {iºkf ðtþ C) økktÄeSLkk Mkkçkh{íke yk©{Lkk Mk{ÞLku
135. Ãkkxý{kt ykðu÷e hkýfe ðkð fkuýu çktÄkðe ? D) økktÄeSLkk Lkkuyk¾÷eLkk rËðMkkuLku
A) WËÞ{íke B) [ki÷kËuðe C) hkýfËuðe D) íkkhk{íke 148. sqLkkøkZ{kt çknkWÆeLk {fçkhku ykðu÷ku Au. çknkWÆeLk fkuý níkku?
136. ¼ðkELkk ykÄ ÃkwY»k yMkkEík fÞk Þwøk{kt ÚkE økÞk ? A) sqLkkøkZLkku Lkðkçk B) sqLkkøkZLkku ðÍeh
A) {iºkf Þwøk B) [kðzk Þwøk C) þÞkorík Þwøk D) MkÕíkLkík Þwøk C) sqLkkøkZLkku MkuLkkÃkrík D) sqLkkøkZLkku ¾òLk[e
137. økwshkík{kt Mkki «Úk{ hu÷ðu õÞk çku MxuþLkku ðå[u þY ÚkE ? 149. økktÄeSLke ÞkË{kt økwshkík{kt ‘‘{eXkLkku zwtøkh’’
A) y{ËkðkË-ðzkuËhk B) y{ËkðkË-{ýeLkøkh (Salt Mountain) õÞk þnuh{kt çkLkkððk{kt ykðu÷ku Au ?
C) {nuMkkýk-ðeòÃkwh D) Wíkhký-ytf÷uïh A) økktÄeLkøkh B) 5kuhçktËh C) Ëktze D) çkkhzku÷e
138. sqLkkøkZLke {w÷kfkík çkkiØ Ä{o ytøkefkh fhLkkh õÞk ËuþLkk hkòyu
÷eÄu÷e ? GPSC {rn÷k yLku çkk¤ rðfkMk - 29/1/2017
A) WßsiLk B) {økÄ C) fr÷tøk D) Ãkkxý 150. Mkn†r÷tøk ík¤kð fkuýu çktÄkðu÷ níkwt?
139. {kuZuhkLkwt MkqÞo {trËh fkuLkk Mk{Þ{kt çktÄkÞwt níkwt ? A) {eLk¤ Ëuðe B) ysÞ Ãkk¤
A) fw{khÃkk÷ B) ðeh Äð÷ C) rÃkMk÷Ëuð D) ¼e{Ëuð Ãknu÷ku C) ¼e{Ëuð Ãknu÷ku D) rMkæÄhks sÞrMktn
140. økwshkíkLkk EríknkMk{kt ‘yþkuf’ íkhefu õÞk hkòLku yku¤¾ðk{kt 151. økwshkík hksÞLkk {wÏÞ «ÄkLkku yLku íku{Lkkt Mk{Þfk¤Lkkt ykÄkhu
ykðu Au. «Úk{Úke Lke[uLkk ¢{{kt økkuXðku.
A) fw{khÃkk¤ B) ¼e{Ëuð Ãknu÷ku 1) {k.Sðhks {nuíkk A) «Úk{
C) rMkØhks sÞrMktn D) ysÞÃkk¤ 2) çk¤ðtíkhkÞ {nuíkk B) çkeò
3) rníkuLÿ¼kE ËuMkkE C) ºkeò
GPSC Class-1 - 2016 4) ½Lk~Þk{¼kE ykuÍk D) [kuÚkk
141. yfçkhu økwshkík õÞk ð»ko{kt SíÞwt ? A) 1-B, 2-C, 3-D, 4-A B) 1-A, 2-B, 3-C, 4-D
A) 1568 B) 1572 C) 1576 D) 1579 C) 1-C, 2-D, 3-A, 4-B D) 1-D, 2-A, 3-B, 4-C
129)C, 130)C, 131)B, 132)B, 133)B, 134)B, 135)A,136)D, 137)D, 138)B, 139)D, 140)A, 141)B, 142)B, 143)D, 144)B,
145)C, 146)B, 147)B, 148)B, 149)A, 150)D, 151)B.
GPSC Class - 2 - 29/1/2017 161. 16 MkËe{kt økwshkík{kt þkMkLkíktºk MktË¼uo ‘r{huçkfh’ nkuÆku õÞk
yrÄfkheLku yk5ðk{kt ykðíkku?
152. {æÞÞwøkeLk Mk{Þ{kt økwshkíke «ktríkÞ MÚkÃkrík þi÷e Lke[u Ãkife þk{kt
A) ÃkkÞË¤Lkk ðzk B) ðSh
òuðk {¤u Au?
C) hkòLkk ytøkík {ËËLkeþ D) LkkiMkuLkkLkk ðzk
A) ò{k {rMsË, y{ËkðkË 162. økwshkík fku÷us ¾kíku nkÚk{kt æðs ÷ELku fku÷us fBÃkkWLz{kt
B) {nB{Ë çkuøkzkLke fçkh, [ktÃkkLkuh «ðuþu÷ rðLkkuË rfLkkheðk÷k õÞk yktËku÷Lk ËhBÞkLk þrnË ÚkÞk
C) hkýe rMk«eLke {rMsË, y{ËkðkË níkk?
D) WÃkhLkk çkÄk s A) Ítzk MkíÞkøkún B) rntË Akuzku yktËku÷Lk
153. økwÃíkÞwøkLkk ÃkíkLk çkkË økwshkík hksÞ rnLËw yÚkðk çkwrØMx hksÞ C) LkðrLk{koý yktËku÷Lk D) yMknfkh yktËku÷Lk
íkhefu rðfMkeík ÚkÞwt níkwt. økwÃík ÃkAe õÞk ðtþLkk hksðeykuyu 6 Úke 8 163. økqshkík rðãkÃkeXLke MÚkkÃkLkk õÞkhu ÚkE níke?
MkËe Ëhr{ÞkLk økwshkík{kt þkMkLk fÞwO? A) 2 S ykuõxkuçkh, 1920 B) 18{e ykuõxkuçkh, 1920
A) {iºkf ðtþ B) Mkku÷tfe ðtþ C) 2 S ykuõxkuçkh, 1948 D) 18{e ykuõxkuçkh, 1948
C) [k÷wõÞ ðtþ D) Ãkrhnkh ðtþ 164. hksfkux rsÕ÷kLkwt ¾t¼k÷ezk þkLkk {kxu ÃkwhkíkíðeÞ {níð Ähkðu Au?
154. rËÕne MkÕíkLkíkLkku MkwÕíkkLk, fu suýu yýrn÷ðkzLkku Lkkþ fheLku A) ¼ªíkr[ºkku B) þi÷ økwVkyku C) MíkqÃk D) Míkt¼k÷u¾
økwshkíkLku rËÕne MkkÚku skuze ËeÄwt yLku økwshkík 14 {e MkËe{kt íkuLkk 165. ykhÍe nfq{ík rðsÞrËLk Ëh ð»kuo õÞkhu Wsððk{kt ykðu Au?
rLkÞtºký nuX¤ hnu÷ níkwt. íkku íku MkwÕíkkLk fkuý níkku? A) 9 LkðuBçkh B) 9 ykuõxkuçkhC) 10 LkðuBçkh D) 10 ykuõxkuçkh
A) yfçkh B) y÷kWÆeLk ¾e÷S
GPSC çkk¤ ÷øLk «ríkçktÄf ykurVMkh- 8/1/2017
C) íki{wh D) [tøkeÍ¾kLk
155. {wøk÷ MkÕíkLkíkLkk ðkEMkhkuÞ íkhefu økwshkík{kt Lke[u Ëþkoðu÷{ktÚke 166. 13{e MkËeLkk ytík ¼køk{kt fkuýu økwshkíkLkk AuÕ÷k Mkku÷tfe hkò
fkuýu Vhs çkòðu÷ níke? fýoËuðLku nhkðe, økwshkíkLku rËÕne MkÕíkLkíkLkku yuf ¼køk çkLkkÔÞku?
A) Ëkhk rþfkun B) ykihtøkÍuçk A) {nt{Ë ½kuhe B) yfçkh
C) {whkË çkûk D) WÃkh Ëþkoðu÷ çkÄk s C) yn{Ëþkn D) yÕ÷kWÆeLk ¾e÷S
167. Lke[uLkk Ãkife rMktÄw MktMf]ríkLkwt fÞwt MÚk¤ økwshkík{kt ykðu÷wt LkÚke?
GPSC MkkurþÞ÷ ðu÷Vuh ykurVMkh - 1/1/2017 A) {tze B) Mkqhfkuxzk C) fqLíkkMke D) ÃkkËhe
168. EMx ErLzÞk ftÃkLkeyu ÃkkuíkkLkwt «Úk{ ðuÃkkhe {Úkf õÞkt çkLkkÔÞwt níkwt?
156. rMktÄw MktMf]ríkLkwt MkkiÚke {kuxwt ¼khíkeÞ MÚk¤ fÞwt Au?
A) y{hu÷e B) Mkwhík C) y{ËkðkË D) rËÕne
A) {kunuLk-òu-Ëzku B) ÷kuÚk÷
169. økwshkík hksÞ{t Mkki «Úk{ ð¾ík hk»xÙÃkrík þkMkLk fÞkhu ÷kËðk{kt
C) [kLknwzhku D) Äku¤kðehk
ykÔÞwt níkwt?
157. økwshkík{kt LkkEfk ykrËðkMke [¤ð¤Lke ykøkuðkLke fkuýu fhe níke?
A) 1963 B) 1965 C) 1971 D) 1976
A) sxhk ¼økík B) íkeYíkrMktn yLku çko{LkkÞf 170. MkeËe MkiÞËLke ò¤e su Lkk{Úke yku¤¾kÞ Au íku MkeËe MkiÞË fkuý
C) YÃkrMktn yLku òuøkeÞk ¼økík D) WÃkhLkk Ãkife fkuE Lkne níkk?
158. þneË ðeh rðLkkuË rfLkkheðk÷k fE [¤ð¤{kt þrnË ÚkÞk níkk? A) økwshkíkLkk MkwÕíkkLk B) MkqVe Mktík
A) çkkhzku÷e MkíÞkøkún B) {nkøkwshkík [¤ð¤ C) MkwÕíkkLk LÞkÞkÄeþ D) økw÷k{
C) rnLË Akuzku [¤ð¤ D) ¾uzk MkíÞkøkún
159. ‘‘Ãkt[{nk÷ ¼e÷ Mkuðk {tz¤’’Lke MÚkkÃkLkk fkuýu fhe níke? GPSC Class - 2 - 12/2/2017
A) X¬h çkkÃkk B) LkkhkÞýøkwY 171. 1947 {kt økwshkíkLkkt fÞk hsðkzkyu ¼khíkeÞ Mkt½{kt òuzkððkLkk
C) økktÄeS D) MkhËkh ðÕ÷¼¼kE Ãkxu÷ fhkh WÃkh Mkne fhðk ELkfkh fhu÷ níkku?
A) LkðkLkøkh B) Ãkk÷LkÃkwh C) çkk÷krMkLkkuh D) sqLkkøkZ
GPSC Class - 2 - 18/12/2016 172. røkhkMkËkhe «Úkk LkkçkwË fhíkku ‘‘ Mkkihk»xÙ s{eLk MkwÄkhýk fkÞËku’’
160. fåA{kt Lke[u 5ife õÞk çkux{kt Äku¤kðehk ykðu÷wt Au? (Saurashtra Land Reforms Act) fÞk ð»ko{kt y{÷{kt ykÔku÷
A) çku÷k B) ¾kËeh níkku?
C) ÃkåAT{ D) WÃkhkufík yuf Ãký Lkne A) 1950 B) 1951 C) 1952 D) 1953
152)D, 153)A, 154)B, 155)D, 156)D, 157)C, 158)C,159)A, 160)B, 161)D, 162)B, 163)B, 164)B, 165)A, 166)D, 167)A,
168)B, 169)C, 170)D, 171)D, 172)B.

Juvansinh Jadeja Gujarat History Book

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Juvansinh Jadeja Gujarat History Book

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ja

Aeyu íkÚkk yk ÃkwMíkf ÷u¾Lk fkÞo Ëhr{ÞkLk y{khk {kíkk-rÃkíkk íkÚkk

© Strictly reserved with the Editor

økwshkíkLke Mðíktºk MkÕíkLkík (E.Mk.1403-1573)

17. {hkXk Mk{Þøkk¤kLkwt økwshkík 97

økwshkík{kt økkÞfðkze þkMkLk (ðkufh Mkux÷{uLx yLku MkÞkShkð ºkeò)

20. 1857 - rðÿkun Ãknu÷kLkwt økwshkík 103

1. EríknkMk yux÷u þwt ?

EríknkMkLkk rÃkíkk - nuhkuzkuxTMk

¼khíkeÞ EríknkMkLkk rÃkíkk : {uøkkMÚkrLkÍ

• økwshkíkLkk EríknkMkLke þYykík : «køkiríknkrMkf fk¤

• økwshkík{kt ÔÞðrMÚkík {kLkð SðLkLke þYykík : ykã yiríknkrMkf fk¤

EríknkMk {u¤ððkLke heík

yr¼÷u¾ku rMk¬kyku M{khfku ¼kiríkf rðËuþe Ä{oøkútÚkku fu r[ºkku, ËMíkkðuòu, ½huýkt,

«k[eLk {æÞfk÷eLk yðko[eLk

«køkiríknkrMkf fk¤ ykã yiríknkrMkf fk¤ yiríknkrMkf fk¤

MkurÃkÞLMk yux÷u ¿kkLke Ëk{kuËh fwtz LkSf

- {Lkw»Þ rþfkhe SðLk

çktËh {LkkÞ Au.

LkeBLk 5whkÃkk»kký Þwøk {æÞ ÃkwhkÃkk»kký Þwøk WÃkhe ÃkwhkÃkk»kký Þwøk

• Mkíke«ÚkkLkku Ãknu÷ku ÷ur¾ík Ãkwhkðku : yuhýLkku yr¼÷u¾

• rMk¬kykuLkk yÇÞkMkLkw {wÿkþk† yux÷u LÞwr{M{urxõMk fnuðkÞ Au.

rMk¬kyku rðþu òýðk suðwt...

5. rðËuþe Þkºkk¤wykuLke LkkUÄ

• VkrnÞkLk (økwÃíkfk¤{kt ¼khík ykðu÷ku yLku Vku-õðkufe økútÚkLke h[Lkk fhu÷e)

økwshkíkLke {w÷kfkík ÷uLkkh [eLke «ðkMke

• ÌkwyuLk Mktøk • EríMktøk

¼khík{kt ykðLkkh {wÏÞ «ðkMkeykuLkku ¢{

6. Ä{oøkútÚkku fu yiríknkrMkf økútÚkku

«k[eLk økwshkík rðþu òýðk òuøk ÃkwMíkfku

• økwshkíkLku íkuLkku ðíko{kLk ykfkh Mk{Þøkk¤k{kt {éÞku :

Mkkçkh{íke LkËe MkkÚku òuzkÞu÷ku EríknkMk • feríko fki{wËe : Mkku{uïh

økwshkík Lkk{fhý yLku òýðk suðwt

(Lkð{e yLku ËMk{e MkËe Ëhr{ÞkLk)

• MxÙuçkku Mkkihk»xÙLku fnuíkk MkuhkuMxMk

• Ìkw yuLk Mktøk MkkuhXLku fnuíkk Mkw÷fk

• xku÷u{e ðuhkð¤Lku fnuíkk ðu÷kfw÷

økwshkík{kt EríknkMk {kxu WÃkÞkuøke

çkkðk ÃÞkhkLke økwVk (sqLkkøkZ)

hksfw{khe ¼qÃkk rðþu

2. nzÃÃkk MkÇÞíkk/ rMktÄw ¾eýLke MkÇÞíkk

• Mkk{krsf yLku ykrÚkof SðLk •

• rMktÄw MktMf]ríkLkku ytík •

økwshkík{ktÚke {¤e ykðu÷k nzÃÃkk MkÇÞíkkLkk {Úkfku

7. {hwzk x¬h xufhe

LkËe fktXu ykðu÷k {wÏÞ {Úkfku

{ÚkfkuLkk {wÏÞ MktþkuÄLkfíkko

ykrfoÞ÷kuS ErLMxxâqx rðþu...

økwshkíkLkk ÞwLkuMfku ðÕzo nurhxus MkkEx{kt MÚkkLk Ãkk{u÷k MÚk¤ku

1. [kt5kLkuh (íkk.nk÷ku÷, rs.Ãkt[{nk÷)

LktËk ¼ÿk sÞk rðsÞk

3. y{ËkðkË (¼khíkLkwt «Úk{ ÞwLkuMfku ðÕzo nurhxus rMkxe)

ÞwLkuMfku ðÕzo nurhxus{kt MÚkkLk Ãkk{u÷k ¼khíkLkk MÚk¤ku

3. Ãkkihkrýf yLkw©wrík ykÄkrhík EríknkMk

©ef]»ý MktçktrÄík çkkçkíkku

©ef]»ýLkwt òýðk suðwt... îkhfk {trËh yLku òýðk suðwt...

ninÞ ðtþ rðþu...

siLk Ä{o rðþu...

siLk Ä{o rðþu òýðk suðwt...

siLk Ä{oLkk 5 yýwhíLkku

4 ÃkkïoLkkÚku ykÃÞk 5{wt 24{k íkeÚkOfh

siLk Ä{oLkku yLkufktíkðkË yLku MÞkËðkË

4. økwshkík{kt {kiÞo Mkk{úkßÞ