Стандарди по македонски јазик и литература

гимназиско образование

Работна група:
Флорита Ерновска Радиновиќ –наставник СГСУ ,,Здравко Цветковски,,
Јасминка Стојановиќ Урошевска – наставник СГСУ ,,Кочо Рацин,,
Стево Павловски – наставник – СГСУ ,, 8 Септември ,,
Блага Панева – советник БРО
Тања Андонова Митревска – советник БРО

1
Наставата е насочена кон ученикот како субјект на наставниот процес, неговиот општ когнитивно-афективно социјален развој на
способности и вештини од подрачјето на предметот кој се изучува во рамките на образовниот процес. Предметот македонски јазик и
литература е темелен општообразовен наставен предмет кој во себе го интегрира оспособувањето на учениците за усвојување на
знаења, за читање со разбирање различни содржини, за писмено изразување во различни форми.
Во реализацијата на наставата на предметот македонски јазик и литература како нераскинливо единство функционираат содржините
на две подрачја Јазик и Литература. Преку наставата по овој предмет на ученикот му се овозможува да развива логичко
размислување, коректна усна и писмена комуникација.
Успешноста на наставата ќе биде на повисоко ниво доколку образовниот систем во една држава има поставено стандарди на
постигања на учениците кои ќе претствуваат појдовна основа за мерење на оствареноста на тие постигања.
Со стандардите се дефинираат нивоата на квантитет и квалитет на знаењата што се очекува учениците да ги достигнат на крајот на
определен период на образование. Во наставните програми преку поставените цели е определено нивото на постигања, а
стандадрите се показатели на тие постигања. Описите на нивоата на постигања дадени во стандардите се во согласност Блумовата
категоризација на знаењата на учениците.

Поставените стандарди за секоја наставна програма по години на наставниците ќе им овозможат да ги проценат и да ги вреднуваат
постигањата на учениците и ефектите на сопствената работа.

Современата настава по предметот македонски јазик и литература за учениците во гимназиското образование подразбира
остварување на глобалните поставени цели преку кои тие ќе бидат оспособени за:
- користење на македонскиот стандарден јазик, усно и писмено, во различни ситуации;
- користење на знаењата од теоријата и историјата на литературата (термини, поими, факти, теории);
- читање со разбирање на различни книжевни и научни дела од македонската и светската литература.
Секоја година како дел од образовниот процес е и реализацијата на конкретна наставна програма која ги содржи поставените цели и
стандарди.

2
 I година гимназиско образование

Наставно Ниво на постигање Стандард

подрачје
Јазик Помнење Набројува белези на национален јазик:
препознава разлики меѓу народни говори и стандадрден јазик;
Наука за јазикот набројува белези на фонетско писмо;
Историја на препознава белези на словенските јазици;
јазикот именува (набројува) азбуки на старословенскиот јазик;
Фонетика набројува историски факти од развојот на словенската писменост;
Правоговор препознава белези на акцентот на македонскиот стандарден јазик.
Правопис Разбирање Дефинира јазик како систем од знаци;
ја опишува дејноста на К. Охридски и Охридската книжевна школа;
поврзува функции на гласовни органи.
Применување Демонстрира разлика меѓу глас и графички знак;
правописно ги пишува самогласките и согласките во збор;
демонстрира употреба на различни акцентски целости;
применува правописни правила при пишување голема буква, скратеници, интерпункциски знаци.
Анализа, синтеза и Разликува различни функции на јазикот;
вреднување разликува поделби на самогласки;
ги појаснува причините за гласовните промени кај согласките;
споредува употреба на акцент во различни јазици;
создава нови сложени зборови со исто или различно значење.
Наставно Ниво на постигање Стандард
подрачје
Литература Помнење Именува белези на литературата како уметност;
набројува дисциплини на науката за литературата;
Теорија на набројува поделби на литературата;
литературата препознава лирски субјект;
Теории за препознава композиција на песна;
настанокот на набројува видови рима, стихови и строфи;

3
литературата набројува белези на лик;
Фолклор – мит набројува видови епски форми;
Поезија препознава лирско-епски видови;
Лирика-Епика- именува литературно-научни видови;
Драма знае белези на најстарите литератури во светот;
Историја на знае причини за појава на словенската писменост;
литературата набројува средновековни жанрови;
Стари именува средновековни книжевни школи.
литератури Разбирање Дефинира значење на текст во најширока смисла;
Хомер опишува предмет на проучување на дисциплините на науката за литературата;
Средновековна ги објаснува митот и фолклорот како извори на литературата;
литература класифицира драмски видови;
Старословенска дефинира белези на старогрчката епика преку делата на Хомер;
писменост го објаснува значењето на Климент Охридски за развојот на македонската литература;
го објаснува значењето на делото За буквите за развојот на македонската (словенската)
писменост.
Применување Демонстрира употреба на стилски изразни средства;
драматизира различни ликови од дело;
презентира белези на лирски, епски и лирско-епски дела.
Анализа, синтеза и Открива критериуми за поделба на литературата;
вреднување разликува белези на лириката во однос на другите родови;
коментира традиционални лирски форми;
анализира лирски песни според тематската поделба;
разликува белези на епика во однос на другите родови;
открива наратор во епско дело;
разликува епски форми во стих и проза;
споредува белези на драмата во однос на другите родови;
анализира дело ( Панонски легенди).

4
 Критериуми за оценување на знаењата и вештините по македонски јазик и литература
(гимназија )
Оценка
Критериуми Јазик - прва година 2 3 4 5
Содржина на Наука за јазикот Дава одговор усно Дава одговор усно или Дава одговор усно или Дава одговор усно
одговорот Историја на јазикот или писмено со писмено со основни писмено со соодветен или писмено со голем
Организација Фонетика –Фонологија основни информации информации во број информации во број информации во
на мислите во Правопис во содржината на содржината на содржината на содржината на
одговорот Правоговор одговорот, без одговорот со одговорот со добра одговорот со
Богатство на организација и организација на организација на прецизна (одлична)
информации богатство на факти. фактите, но без фактите и со соодветно организација на
Разбирање Дава одговор усно богатство на факти. богатство на факти. фактите.
Поврзување или писмено без Дава одговор усно или Дава одговор усно или Дава одговор усно
Анализирање разбирање и без писмено со разбирање писмено со разбирање или писмено со
Споредување способност да и со основна и со способност за разбирање и со
Критериуми Литература - прва поврзува, анализира способност за поврзување, но не и за способност за
година и споредува. поврзување и анализа и споредба. поврзување, анализа
Содржина на Теорија на Чита различни анализирање, но не и Чита различни и споредба на
одговорот литературата содржини со основно за споредба. содржини со потребните
Организација Теории за настанокот разбирање и без Чита различни разбирање и со информации.
на мислите во на литературата способност да содржини со способност да Чита различни
одговорот Фолклор – мит препознае разбирање и со препознае организација содржини со
Богатство на Поезија организација на текст способност да на текст, со способност разбирање и со
информации Лирика-Епика-Драма и без способност да препознае организација да поврзе извлечени способност да
Разбирање Историја на поврзе извлечени на текст и без информации, но без препознае
Поврзување литературата информации, да ги способност да поврзе способност да ги организација на текст,
Анализирање Стари литератури анализира и да ги извлечени анализира и да ги со способност да
Споредување Хомер спореди истите. информации, да ги спореди истите. поврзе извлечени
Средновековна анализира и да ги информации, истите
литература спореди истите. да ги анализира и да
Старословенска ги спореди.
Писменост

5
 II година гимназиско образование
Наставно Ниво на Стандард
подрачје постигање
Помнење Набројува функции на народниот јазик;
Јазик препознава дамаскини како стари записи;
препознава видови заменки;
покажува во текст различни глаголски форми;
Историја на препознава нелични глаголски форми;
јазикот препознава честици, извици и модални зборови во јазични искази;
Морфологија набројува различни типови лексчки значења на зборовите;
Морфосинтакса препознава предмет на проучување на лексикографијата.
Лексикологија Разбирање Ја дефинира лингвистиката како наука;
Лексикографија ги толкува морфологијата и морфосинтаксата како науки;
ја објаснува функцијата на именката во реченицата;
ја толкува функцијата на придавките во реченицата;
класифицира бројни форми за лица и приближна бројност;
разликува прости и сложени глаголски форми;
опишува прилози и предлози во однос на другите видови зборови;
класифицира соодветни зборови и изрази во дадена ситуација;
организира основни типови на речници.
Применување Користи признаци за групирање на зборовните групи;
применува граматички категории на именката во различни ситуации;
користи граматички категории на придавките во различни ситуации;
применува граматички категории на броевите во различни ситуации;
применува граматички категории на глаголите во различни ситуации;
категоризира прости и сложени глаголски форми според време;
правилно применува нелични глаголски форми;
применува сложени глаголски форми (предминато, идно, минато-идно, идно-прекажано, можен начин...);
правилно употребува прилози и предлози во реченицата;
употребува сврзници за поврзување на одделни зборови во реченицата;
применува зборови во согласност со стилот на изразување.

6
 Анализа, Ја споредува лингвистиката со другите науки;
синтеза и разликува процеси на развој на македонскиот јазик во однос на другите балкански јазици;
вреднување разликува стандардeн од нестандардeн јазик (македонски);
ги споредува погледите за јазикот на Пејчиновиќ, Крчовски и Синаитски;
образува нови форми на глаголска именка, глаголска придавка и глаголски прилог;
прави јазични конструкции со СУМ и ИМА.

Наставно Ниво на Стандард

подрачје постигање
Литература Помнење Набројува белези на предренесанса,хуманизам и ренесанса во различни европски држави;
Ренесанса набројува основни био-библиографски податоци за автор (Данте, Петрарка, Бокачо, Сервантес, Шекспир,
Барок Корнеј, Молиер, Лафонтен, Пејчиновиќ, Крчовски, Синаитски, Ј. Хаџи-Константинов - Џинот);
Класицизам набројува причини за појава на барокот во уметноста;
Просветителство ги препознава белезите на класицизмот во различни европски држави;
репродуцира основни знаења за просветителството и претставниците на просветителството;
демонстрира факти за македонските печатници.
Разбирање Опишува структура на еп, канционер, збирка новели;
го толкува значењето на басните како жанр;
ги објаснува причините за појава на просветителството во Македонија;
класифицира народна литература.
Применување Демонстрира структура на видови дела;
драматизира лик од дело;
применува теоретски знаења од литературата на конкретни примери (басна, еп, новела, драма, комедија,
песни).
Анализа, Анализира дело од конкретен автор;
синтеза и анализира различни жанрови од народната литература;
вреднување вреднува значење на улоги на ликови во дадено дело;
коментира белези на просветителството во Македонија .

7
 Критериуми за оценување на знаењата и вештините по македонски јазик и литература
(гимназија)
Оценка
Критериуми Јазик - втора година 2 3 4 5
Содржина на Историја на јазикот Дава одговор усно Дава одговор усно или Дава одговор усно или Дава одговор усно или
одговорот Морфологија или писмено со писмено со основни писмено со соодветен писмено со голем број
Организација Морфосинтакса основни информации информации во број информации во информации во
на мислите во Лексикологија во содржината на содржината на содржината на содржината на одговорот
одговорот Лексикографија одговорот, без одговорот со одговорот со добра со прецизна (одлична)
Богатство на организација и организација на организација на организација на фактите.
информации богатство на факти. фактите, но без фактите и со соодветно Дава одговор усно или
Разбирање Дава одговор усно богатство на факти. богатство на факти. писмено со разбирање и со
Поврзување или писмено без Дава одговор усно или Дава одговор усно или способност за поврзување,
Анализирање разбирање и без писмено со разбирање писмено со разбирање анализа и споредба на
Споредување способност да и со основна и со способност за потребните информации.
Критериуми Литература - втора поврзува, анализира способност за поврзување, но не и за Чита различни содржини
година и споредува. поврзување и анализа и споредба. со разбирање и со
Содржина на Ренесанса Чита различни анализирање, но не и Чита различни способност да препознае
одговорот Барок содржини со основно за споредба. содржини со организација на текст, со
Организација Класицизам разбирање и без Чита различни разбирање и со способност да поврзе
на мислите во Просветителство способност да содржини со способност да извлечени информации,
одговорот препознае разбирање и со препознае организација истите да ги анализира и
Богатство на организација на текст способност да на текст, со способност да ги спореди.
информации и без способност да препознае организација да поврзе извлечени
Разбирање поврзе извлечени на текст и без информации, но без
Поврзување информации, да ги способност да поврзе способност да ги
Анализирање анализира и да ги извлечени анализира и да ги
Споредување спореди истите. информации, да ги спореди истите.
анализира и да ги
спореди истите.

8
 III година гимназиско образование
Наставно Ниво на Стандард
подрачје постигање
Јазик Помнење Набројува јазици во светот;
набројува факти за состојбата на македонскиот јазик во втората половина на 19 век;
Историја на ги репродуцира погледите на К.П. Мисирков за македонскиот јазик;
јазикот препознава јазични особености на македонскиот јазик во 19 и 20 век;
подредува видови реченици според модалност;
Синтакса препознава средства за негација;
Фразеологија препознава сложена реченица;
препознава и набројува видови сложени реченици;
препознава фразеологизми во даден текст.
Разбирање Одредува критериуми за класификација на јазиците;
го разбира значењето на дијалектот во создавањето на стандадрден јазик;
толкува улога на учебникарите и преродбениците во оформувањето на македонскиот јазик;
толкува влијанија на надворешни фактори врз развојот на македонскиот јазик;
го дефинира значењето на кодификацијата на македонскиот стандарден јазик;
ја дефинира синтаксата како јазична дисциплина;
објаснува реченица како централна синтаксичка единица;
поврзува главни членови на реченицата;
објаснува видови предмет;
определува второстепени реченични членови;
ја дефинира фразеологијата како научна дисциплина.
Применување Употребува прилошки определби;
правилно користи видови сложени реченици;
правилно го користи редот на дел – реченицата во врска со независносложените реченици;
правилно применува интерпункција во сложена реченица.

9
 Анализа Го анализира местото на македонскиот јазик во однос на другите европски јазици;
Синтеза коментира ставовите за јазичните особености на Крсте Петков Мисирков;
Вреднување ја коментира улогата на Блаже Конески во создавањето на македонскиот стандарден јазик;
го одредува глаголот како главен член на реченицата;
составува текст со фразеологизми.

Наставно Ниво на Стандард

подрачје постигање
Романтизам Помнење Ги репродуцира условите за појава на романтизмот во Европа;
Реализам именува основни био-библиографски податоци за Виктор Иго, Гете, Е. А. По, Бајрон;
Македонската препознава белези на романтизам во дадено дело;
литература набројува сновни био-библиографски податоци за Пушкин, Лермонтов;
меѓу двете набројува специфики на македонскиот романтизам;
светски војни, знае основни био-библиографски податоци за Жинзифов, К. Миладинов, Прличев, Чернодрински;
Македонската репродуцира услови за појава на реализмот во Европа;
литература за именува основни био-библиографски податоци за Балзак, Достоевски, Толстој , Гогољ;
време на НОВ ги репродуцира белезите на македонската литература меѓу двете светски војни;
Македонскатал набројува основни био-библиографски податоци за Иљоски, Панов, Крле, Рацин и Неделковски;
итература по знае основни био-библиографски податоци за С. Јаневски, С. Попов.
Втората Разбирање Поврзува белези на македонскиот романтизам кај различни претставници;
светска војна толкува присуство на фолклорот во македонскиот романтизам;
разликува белези на видови реализам;
опишува наратор во делото на Толстој, Балзак, Достоевски, Гогољ;
ги толкува белезите на македонската литература по Втората светска војна.
Применување Драматизира делови од Прличевите дела;
илустрира карактеристични ликови од делата на реалистите;
применува теоретски знаења од литературата на конкретни примери;
демонстрира структура на типични жанрови на романтизмот.
Анализа, Анализира дела од Виктор Иго, Гете, Е. А. По, Бајрон;
синтеза и споредува белези на различни правци во литературата во различни по жанр дела;
вреднување анализира дела од Пушкин, Лермонтов;
споредува дела од ист правец, но од различни автори;

10
ја коментира улогата на собирачите на македонски народни умотворби за развојот на македонската
литература;
ја проценува улогата на К. Миладинов во развојот на македонската книжевност;
анализира дела од Жинзифов, К. Миладинов, Прличев, Чернодрински;
анализира дела Балзак, Достоевски, Толстој, Гогољ;
ги коментира идеите на Достоевски презентирани во неговите дела;
анализира дела од Иљоски, Панов, Крле, Рацин и Неделковски;
анализира дела од С. Јаневски, С. Попов.

11
 Критериуми за оценување на знаењата и вештините по македонски јазик и литература
(гимназија )
Оценка
Критериуми Јазик - трета година 2 3 4 5
Содржина на Дава одговор усно Дава одговор усно или Дава одговор усно или Дава одговор усно или
одговорот Историја на јазикот или писмено со писмено со основни писмено со соодветен писмено со голем број
Организација Синтакса основни информации информации во број информации во информации во
на мислите во Фразеологија во содржината на содржината на содржината на содржината на
одговорот одговорот, без одговорот со одговорот со добра одговорот со прецизна
Богатство на организација и организација на организација на (одлична) организација
информации богатство на факти. фактите, но без фактите и со соодветно на фактите.
Разбирање Дава одговор усно богатство на факти. богатство на факти. Дава одговор усно или
Поврзување или писмено без Дава одговор усно или Дава одговор усно или писмено со разбирање
Анализирање разбирање и без писмено со разбирање писмено со разбирање и со способност за
Споредување способност да и со основна и со способност за поврзување, анализа и
поврзува, анализира способност за поврзување, но не и за споредба на
Критериуми Литература - трета и споредува. поврзување и анализа и споредба. потребните
година Чита различни анализирање, но не и Чита различни информации.
Содржина на Романтизам содржини со основно за споредба. содржини со Чита различни
одговорот Реализам разбирање и без Чита различни разбирање и со содржини со
Организација Македонската способност да содржини со способност да разбирање и со
на мислите во литература меѓу двете препознае разбирање и со препознае организација способност да
одговорот светски војни организација на текст способност да на текст, со способност препознае организација
Богатство на Македонската и без способност да препознае организација да поврзе извлечени на текст, со способност
информации литература за време на поврзе извлечени на текст и без информации, но без да поврзе извлечени
Разбирање НОВ информации, да ги способност да поврзе способност да ги информации, истите
Поврзување Македонската анализира и да ги извлечени анализира и да ги да ги анализира и да ги
Анализирање литература по Втората спореди истите. информации, да ги спореди истите. спореди.
Споредување светска војна. анализира и да ги
спореди истите.

12
 IV година гимназиско образование
Наставно Ниво на Стандард
подрачје постигање
Јазик Помнење Објаснува основни поими на стилистичките проучувања;
репродуцира разни фразелошки изрази;
препознава видови функционални стилови;
Стилистика репродуцира знаења од дијалектологијата;
Дијалектологија дава информации за развојот на дијалектологијата во Македонија;
Ономастика препознава белези на македонските наречја од различни географски области;
го именува предметот на проучување на ономастиката.
Разбирање Разликува стил во јазик и стил во литература;
разликува употреба на зборови од стилски аспект;
дефинира суфикси за чувствен однос;
разликува значење на термините јазик, дијалект, говор, наречје;
категоризира основни ономастички дисциплини;
ја дефинира стилистиката како наука.
Применување Применува фонетско фонолошки изразни средства;
применува тропи во сите сфери на стилско изразување;
применува фигури на форма во изразувањето;
употребува дијалектизми во говор или пишан текст.
Анализа, Коментира карактеристики на морфолишките изразни средства;
синтеза и анализира разлики во функција на реченични членови од стилски аспект;
вреднување споредува карактеристики на македонските дијалекти во морфолошка, синтаксичка и лексичка функција;
вреднува текстови со различни стилови.
Наставно Ниво на Стандард
подрачје постигање
Литература Помнење Ги репродуцира условите за појава на реализмот/натурализмот во Европа;
Реализам именува основни био-библиографски податоци за Чехов, Шолохов, Т. Ман;
/натурализам препознава белези на реализам во дадено дело;
Модернизмот во репродуцира белези на модернизмот во светската литература;
светската набројува сновни био-библиографски податоци за Бодлер и други значајни претставници на светската
литература модерна;

13
Егзистенцијали- набројува специфики на егзистенцијализмот во светската литература;
зам знае основни био-библиографски податоци за Ками, Бекет, Иво Андриќ;
Театар на репродуцира услови за појава на модерните текови во македонската литература;
апсурдот и именува основни био-библиографски податоци за Ѓ. Абаџиев, Д. Солев, П. М. Андреевски ,Ж. Чинго;
новиот роман набројува белези на постмодерната во рамките на светската литература.
Европска, Разбирање Поврзува белези на македонскиот романтизам кај различни претставници;
Северноамери- толкува присуство на фолклорот во македонскиот романтизам;
канска разликува белези на видови реализам;
Јужноамери- опишува специфики на делата од Теоријата на апсурдот;
канска толкува белези на македонската литература по Втората светска војна;
литература толкува лирски белези во поезијата на Конески, Шопов, Р. Павловски.
Современа Применување Драматизира делови и ликови од делата на Ками и Бекет;
македонска илустрира карактеристични ликови од делата на реалистите;
литертура применува теоретски знаења на конкретни примери;
Македонска демонстрира структура на типични жанрови на егзистенцијализмот;
наука за интерпретира драмски тесктови на К. Чашуле, Т. Арсовски, Г. Стефановски.
литературата Анализа, Споредува врски меѓу реализам и натурализам како книжевни правци;
синтеза и коментира специфика на раскажувачка постапка на Чехов;
вреднување извлекува белези на реализмот во 19 и на реализмот во 20 век;
споредува белези на различни правци во литературата во различни по жанр дела;
анализира дела од Чехов, Шолохов, Т. Ман;
анализира дела од Ками, Бекет, Андриќ;
анализира дела од македонски современи раскажувачи, романсиери и драмски писатели;
споредува дела од ист правец, но од различни автори;
ја коментира естетиката на грдото преку дела на Бодлер;
споредува раскажувачки постапки кај современи македонски романсиери.

14
 Критериуми за оценување на знаењата и вештините по македонски јазик и литература
(гимназија )
Оценка
Критериуми Јазик – четврта 2 3 4 5
година
Содржина на Стилистика Дава одговор усно Дава одговор усно или Дава одговор усно или Дава одговор усно
одговорот Дијалектологија или писмено со писмено со основни писмено со соодветен или писмено со голем
Организација Ономастика основни информации информации во број информации во број информации во
на мислите во во содржината на содржината на содржината на содржината на
одговорот одговорот, без одговорот со одговорот со добра одговорот со
Богатство на организација и организација на организација на прецизна (одлична)
информации богатство на факти. фактите, но без фактите и со соодветно организација на
Разбирање Дава одговор усно богатство на факти. богатство на факти. фактите.
Поврзување или писмено без Дава одговор усно или Дава одговор усно или Дава одговор усно
Анализирање разбирање и без писмено со разбирање писмено со разбирање или писмено со
Споредување способност да и со основна и со способност за разбирање и со
Критериуми Литература - четврта поврзува, анализира способност за поврзување, но не и за способност за
година и споредува. поврзување и анализа и споредба. поврзување, анализа
Содржина на Реализам /натурализам Чита различни анализирање, но не и Чита различни и споредба на
одговорот Модернизмот во содржини со основно за споредба. содржини со потребните
Организација светската литература разбирање и без Чита различни разбирање и со информации.
на мислите во Егзистенцијализам способност да содржини со способност да Чита различни
одговорот Театар на апсурдот и препознае разбирање и со препознае организација содржини со
Богатство на новиот роман организација на текст способност да на текст, со способност разбирање и со
информации Европска, и без способност да препознае организација да поврзе извлечени способност да
Разбирање северноамериканска, поврзе извлечени на текст и без информации, но без препознае
Поврзување јужноамериканска информации, да ги способност да поврзе способност да ги организација на текст,
Анализирање литература анализира и да ги извлечени анализира и да ги со способност да
Споредување Современа македонска спореди истите. информации, да ги спореди истите. поврзе извлечени
литертура анализира и да ги информации, истите
Македонската наука за спореди истите. да ги анализира и да
литературата ги спореди.

15
 Распределба на оценките по нивоа на постигања

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Нивоа на постигања и распределба на

I
1 2 3
II
оценките

III 2 3 4 5
IV 3 4

16