KARBON FİBER LAMİNE KOMPOZİT MALZEMELERDE ISINMA HIZININ VE

KÜRLENME SÜRESİNİN POROZİTE VE TABAKALAR ARASI KAYMA

MUKAVEMETİNE ETKİSİNİN ARAŞTIRILMASI

Ömer ESMER
Gazi University, Faculty of Engineering, Department of Mechanical Engineering, Ankara, Turkey
ORCID: 0000-0002-5269-7953
Doç.Dr. Elmas SALAMCI
Gazi University, Faculty of Engineering, Department of Mechanical Engineering, Ankara, Turkey
ORCID: 0000-0003-2856-9402

ÖZET
Savunma sanayi endüstrisinde özellikle karbon fiber takviyeli epoksi matrisli kompozit
malzemeler geleneksel malzemelere alternatif olarak kullanılmaktadır ve bu malzemelerin
üretimi otoklav prosesi ile yapılmaktadır. Karbon fiber takviyeli epoksi matrisli kompozit
malzemelerde mekanik özellikler büyük ölçüde otoklav çevrimindeki kürlenme
parametrelerine bağlıdır. Bu parametreler kürlenme süresi, kürlenme sıcaklığı, ısınma hızı,
soğuma hızı, otoklav basıncı, vakum v.b’dir. Maliyeti azaltmak ve yüksek kalitede kompozit
yapı elde etmek için kürlenme süresi ve ısınma hızı sürdürülebilirlik ışığında belirlenmelidir.
Bu çalışmada, karbon fiber takviyeli epoksi matrisli kompozit malzemelerde ısınma hızının ve
kürlenme süresinin porozite ve tabakalar arası kayma mukavemetine etkileri incelenmiştir.
Farklı ısınma hızları ve kürlenme sürelerinin porozite ve tabakalar arası kayma mukavemeti
üzerindeki etkileri için beş farklı kür çevrimi tasarlanmıştır. İlk üç kür çevriminin kürlenme
süresi 120 dakika ve ısınma hızları sırasıyla 0.6°C, 2.2°C ve 3.9°C olarak seçilmiştir.
Dördüncü ve beşinci kür çevrimlerinin ısınma hızı 2.2°C ve kürlenme süreleri 90 ve 150
dakika olarak seçilmiştir. Isınma hızı 2.2°C iken tabakalar arası kayma mukavemet değerinde
yaklaşık olarak %5.8 artış olduğu görülmüştür. Sonraki aşamada ise ısınma hızı 2.2°C
seçilmiş ve kürlenme süresi 150 dakika olduğunda tabakalar arası kayma mukavemet değeri
%10.3 artmıştır. Porozite yönünden farklılık yaratacak en önemli parametreler otoklav basıncı
ve vakum torbası içerisindeki atmosfere atılamayan uçucu gazlardır. Yapılan incelemeler
sonucunda, en önemli iki parametrenin sabit tutulması nedeniyle ısınma hızı ve kürlenme
süresindeki değişikliklerin porozite açısından herhangi bir etkisinin olmadığı görülmüştür.
Anahtar Kelimeler: Kompozit, Isınma Hızı, Karbon Fiber, Porozite
INVESTIGATION OF THE EFFECT OF HEATING UP RATE AND CURE DWELL
TIME ON POROSITY AND INTERLAMINAR SHEAR STRENGTH (ILSS) OF
CARBON FIBRE COMPOSITE LAMINATES

ABSTRACT
Carbon fiber reinforced epoxy matrix composite materials have been used as alternative to
conventional materials in defence industries and these materials produced by autoclave
process. Mechanical properties of carbon fiber reinforced epoxy matrix composite materials
depend highly on curing parameters in the autoclave cycle. These parameters are curing time,
curing temperature, heating up rate, cool down rate, autoclave pressure, vacuum etc. In order
to reduce cost and to get high-quality composite structure, cure dwell time and heating up rate
should be determined in the light of sustainability. In this study, effects of heating up rate and
cure dwell time on porosity and interlaminar shear strengths of carbon fiber reinforced epoxy
matrix composite materials were investigated. Five cure cycles were designed to evaluate the
effects of different heating up rate and curing time on porosity and interlaminar shear
strengths. The first three cure cycles cure dwell time was 120 minutes and heating up rates
were selected as 0.6°C, 2.2°C and 3.9°C, respectively. Fourth and the fifth cure cycles heating
up rate was 2.2°C and cure dwell times were selected as 90 and 150 minutes, respectively. It
was seen that interlaminar shear strengths of the carbon fiber reinforced epoxy matrix
composite materials increased approximately by 5.8% when heating up rate selected as 2.2°C
and cured for 120 minutes. In the next step, interlaminar shear strength increased
approximately by 10.3% when the heating up rate selected as a 2.2°C and cured for 150
minutes. The most important parameters that will make a difference in terms of porosity are
autoclave pressure and volatiles where trapped in vacuum bag that cannot be vented into the
atmosphere. As a result of the investigations, it was seen that the changes in the heating up
rate and cure dwell time did not have any effect in terms of porosity due to the two most
important paramaters were steady.
Keywords: Composite, Heating Up Rate, Carbon Fibre, Porosity

1. GİRİŞ
Karbon fiber takviyeli epoksi matrisli kompozit malzemeler, hafifliği ve dayanıklılığı ile
savunma sanayi endüstrisinde ve havacılıkta yapısal uygulamalarda yaygın olarak
kullanılmaktadır. Karbon fiber takviyeli epoksi matrisli kompozit malzemelerin mukavemeti
en güçlü çeliklerle rekabet eder; herhangi bir metal, seramik ya da polimerden daha yüksek
sertliğe sahip olabilirler [1]. Karbon fiber prepreg malzemelerde kullanılan epoksi bazlı reçine
sistemlerinden dolayı camsı geçiş sıcaklığı yüksektir. Bu nedenle birkaç saat boyunca
yaklaşık 180°C’lik yüksek bir kürlenme sıcaklığına sahip sistemler seçilir. Bu sistemler
kürlenme süresi, kürlenme sıcaklığı, ısınma hızı, soğuma hızı, otoklav basıncı, vakum v.b
parametreleri kontrol altında tutan otoklav sistemleridir. Kompozit malzeme üreticileri tavsiye
olarak uygun kür çevrimlerini belirtir fakat en az maliyet ile en iyi mekanik özellikleri veren
reçeteyi belirleyebilmek için ısınma ve soğuma hızı, kür sıcaklığı ve kürlenme süresi gibi
doğrudan kür çevrim süresini etkileyen parametreler üzerinde çalışma yapılmalıdır [2].
Bu çalışmada farklı ısınma hızları ve kürlenme süreleri seçilerek beş farklı kür çevrimi
tasarlanmış, değişiklik yapılan parametrelerin porozite ve tabakalar arası kayma
mukavemetine etkisi incelenmiştir.

2. ARAŞTIRMA VE BULGULAR

2.1. Deneysel Çalışmalar

Deneysel çalışmalarda, Cytec Engineered Materials firmasından tedarik edilen CYCOM®
970-40-CCF3KIT-P-193-1520W (T6) malzemesi kullanılmıştır. Malzeme ağırlıkça %40
epoksi bazlı reçine içerir ve düz dokumaya sahiptir. Kompozit üretiminde kullanılan yardımcı
malzemeler mekanik özellikleri etkilememesi açısından üretici tarafından onaylanmış
tedarikçilerden tedarik edilmiştir. Test konfigürasyonu Tablo-1’de yer almaktadır.
Tablo 2.1: Test konfigürasyonu

Kür Çevrimi
Kürlenme Süresi (dk) Isınma Hızı °C / dk
Sıra No
1 120 0.6
2 120 2.2
3 120 3.9
4 150 2.2
5 90 2.2

Karbon fiber takviyeli epoksi matrisli kompozit malzemeler temiz oda koşullarında elle
yatırma ve vakum torbalama yöntemi kullanılarak Tablo 2.1’de bulunan test
konfigürasyonuna göre üretilmiştir. İlk üç otoklav kür çevriminde ısınma hızının, dördüncü ve
beşinci otoklav kür çevriminde ise en iyi kürlenme süresinin belirlenmesi amaçlanmıştır.
 Şekil 2.1: Kür çevrim grafiği

Otoklav kür çevrimlerindeki parametreler Şekil 2.1’e göre belirlenmiştir ve ısınma hızı ile
kürlenme süresi haricindeki tüm parametreler sabit tutulmuştur. Üretilen tüm karbon fiber
takviyeli epoksi matrisli kompozit panellerde aynı seri üretimde üretilen prepreg malzeme
kullanılmıştır. Otoklav ile kürlenme işlemi sonrasında karbon fiber takviyeli epoksi matrisli
kompozit paneller otomatik iletim tekniği ile referans kontrol panele göre incelenmiş ve
porozite değerleri referans kontrol paneline göre değerlendirilmiştir. Tabakalar arası kayma
mukavemeti için test numuneleri soğutma sıvısı kullanılmayan CNC tezgahı ile
hazırlanmıştır.
Tablo 2.1’e göre üretilen karbon fiber takviyeli epoksi matrisli kompozit paneller öncelikle
porozite analizi yapmak için tahribatsız muayane testi Şekil 2.2 ve Şekil 2.3’te gösterilen
MIDAS NDT AUSS (MIDAS Tahribatsız Muayene Testi Otomatik Ultrasonik Tarama
Sistemi) cihazı ile yapılmıştır. Üretilen tüm paneller otomatik iletim tekniği ile referans
kontrol panele göre incelenmiştir. Transdüser Çapı: (¾)”, Transdüser Frekansı: 5 Mhz ve
ivmesi maksimum 300 mm/s hızında test edilmiştir.
 Şekil 2.2: MIDAS Otomatik Ultrasonik Tarama Sistemi

Şekil 2.3: Karbon fiber takviyeli epoksi matrisli kompozitlerin tahribatsız muayenesi

Tabakalar arası kayma mukavemeti testleri ASTM D2344 standartına uygun olarak Şekil
2.4’te gösterilen INSTRON 5985 test cihazı kullanılarak test edilmiştir. Testler; 23°C sıcaklık
ve %50 nem içeren bir ortamda 1.27mm/dk eğilme hızında gerçekleştirilmiş ve her bir panel
için 5 numune test edilmiştir. Test numuneleri 20mm uzunluğunda, 10mm genişliğinde ve
2.2mm kalınlığındadır. Test numunelerinin ölçülen kalınlık ve genişlik değerleri deneysel
sonuçlar bölümündeki test sonuçlarını içeren tablolarda paylaşılmıştır.
 Şekil 2.4: INSTRON 5985 Test Cihazı

2.2. Deneysel Sonuçlar

Tahribatsız muayene referans kontrol paneline göre delta dB (Şekil 2.5 ve Şekil 2.6) değerleri
incelenmiş ve tüm panellerdeki porozitenin %2’den daha az olduğu görülmüştür. Porozite
yönünden farklılık yaratacak en önemli parametreler otoklav basıncı ve vakum torbası
içerisindeki atmosfere atılamayan uçucu gazlardır. Kür çevrimlerinde otoklav basıncı1 2.9 bar
olarak sabit tutulmuş ve kür çevrimi boyunca vakum torbası içerisinde kalan basınç en fazla
21.5 mmhg olarak ölçülmüştür. Porozitenin bu çalışmada tabakalar arası kayma
mukavemetine etkisinin olmadığının gösterilmesi amacıyla tahribatsız muayene yapılmıştır.

Şekil 2.5: Kontrol referans paneli(IRP) delta dB değeri

1
Otoklav basıncının poroziteye olan etkisini incelemek için Ling Liu, Bo-Ming Zhang, Dian-Fu Wang, Zhan-Jun
Wu [3] çalışmasından yararlanılabilir.
 Şekil 2.6: Katman sayısına göre delta dB değerleri [4]

Test sonuçları Tablo 2.2, 2.3, 2.4, 2.5 ve 2.6’da paylaşılmıştır. Şekil 2.7’de ise bütün
sonuçların karşılaştırılmalı grafiği bulunmaktadır.
Tabakalar arası kayma mukavemeti aşağıdaki formüle göre hesaplanmıştır.
[5]

= Tabakalar arası kayma mukavemeti (MPa)

= Test sırasında gözlemlenen maksimum yük (N)

b = Test numunesi genişliği (mm)

h = Test numunesi kalınlığı (mm)

Tablo 2.2: Isınma hızı 0.6 °C, kürlenme süresi 120 dakika test sonuçları

Test Numunesi Tabakalar Arası

Genişlik [mm] Kalınlık [mm] Maksimum Yük [N]
Sıra No Kayma Mukavemeti [MPa]
1 10.02 2.2 1911.1 65.0
2 10.04 2.2 1919.3 65.2
3 10.03 2.2 1855.2 63.1
4 10.00 2.2 1878.2 64.0
5 10.02 2.2 1857.0 63.2
Ortalama 10.02 2.2 1884.2 64.1
 Tablo 2.3: Isınma hızı 2.2 °C, kürlenme süresi 120 dakika test sonuçları

Test Numunesi Tabakalar Arası

Genişlik [mm] Kalınlık [mm] Maksimum Yük [N]
Sıra No Kayma Mukavemeti [MPa]
1 10.05 2.2 2019.5 68.5
2 10.04 2.2 1985.6 67.4
3 10.03 2.2 1973.4 67.1
4 10.02 2.2 1970.1 67.0
5 10.00 2.2 2022.6 69.0
Ortalama 10.03 2.2 1994.3 67.8

Tablo 2.4: Isınma hızı 3.9 °C, kürlenme süresi 120 dakika test sonuçları

Test Numunesi Tabakalar Arası

Genişlik [mm] Kalınlık [mm] Maksimum Yük [N]
Sıra No Kayma Mukavemeti [MPa]
1 10.03 2.2 1933.5 65.1
2 10.05 2.2 1979.7 66.5
3 10.04 2.2 1976.1 66.5
4 10.05 2.2 1975.0 66.4
5 10.00 2.2 1968.8 66.5
Ortalama 10.03 2.2 1966.6 66.2

Tablo 2.5: Isınma hızı 2.2 °C, kürlenme süresi 150 dakika test sonuçları

Test Numunesi Tabakalar Arası

Genişlik [mm] Kalınlık [mm] Maksimum Yük [N]
Sıra No Kayma Mukavemeti [MPa]
1 10.04 2.2 2093.1 71.1
2 10.05 2.2 2073.4 70.3
3 10.06 2.2 2096.6 71.0
4 10.02 2.2 2074.2 70.6
5 10.03 2.2 2074.1 70.5
Ortalama 10.04 2.2 2082.3 70.7

Tablo 2.6: Isınma hızı 2.2 °C, kürlenme süresi 90 dakika test sonuçları

Test Numunesi Tabakalar Arası

Genişlik [mm] Kalınlık [mm] Maksimum Yük [N]
Sıra No Kayma Mukavemeti [MPa]
1 10.09 2.2 2117.0 70.6
2 10.07 2.2 2047.7 68.4
3 10.07 2.2 2085.0 69.6
4 10.06 2.2 2052.1 68.6
5 10.07 2.2 2058.5 68.8
Ortalama 10.07 2.2 2072.1 69.2
Şekil 2.7: Karbon fiber takviyeli epoksi matrisli kompozit panellerin tabakalar arası kayma mukavemeti
değerleri

Tabakalar arası kayma mukavemeti değerleri Şekil-2.7’de gösterilmiştir. Kürlenme süresi 120
dakika olarak sabit tutulduğunda en yüksek değer 2.2°C ısınma hızında 67.8 MPa’dır. Bu
değer en düşük (0.6°C-120 dakika kürlenme süresi) 64.1 MPa değerine göre % 5.8 daha
fazladır. İlk üç otoklav kür çevrim sonuçları incelendiğinde en yüksek tabakalar arası kayma
mukavemet değerini 2.2°C ısınma hızı vermiştir. Bu nedenle dördüncü ve beşinci otoklav kür
çevrimlerinde ısınma hızı 2.2°C olarak sabit tutularak kürlenme işlemi 90 ve 150 dakika
olarak yapıldığında 150 dakikalık kürlenme süresi için tabakalar arası kayma mukavemet
değeri 70.7 MPa olup en düşük (0.6°C-120 dakika kürlenme süresi) değere göre % 10.3 daha
fazladır.

3. SONUÇ
Karbon fiber takviyeli epoksi matrisli kompozit panellerde en iyi tabakalar arası kayma
mukavemetini 2.2°C ısınma hızı ve 150 dakika kürlenme süresi vermiştir. Otoklav ile
kürlenme prosesinde basınç ve vakum torbası içerisindeki biriken gazların dışarı atılması
kontrol altında tutulduğu için bu çalışmada değiştirilen parametrelerin poroziteye etkisi
olmadığı anlaşılmıştır. Düşük maliyetli ve yüksek kaliteli kompozit parçalar elde etmek için
kullanılacak malzemenin üretici tarafından önerilen kür çevrim parametreleri dikkate
alındığında bu çalışma kapsamında değerlendirilip en uygun parametreler seçilebilir.
KAYNAKÇA

1. Peters, S.T. (Editör). (1998). Handbook of Composites, London: Chapman & Hall, 170.

2. Koushyar H. (2011). Effects Of Variation In Autoclave Pressure, Cure Temperature, and

Vacuum-Application Time On The Porosity and Mechanical Properties of A Carbon/Epoxy
Composite Master of Science, Wichita State University, USA, 1-2.

3. Ling Liu, Bo-Ming Zhang, Dian-Fu Wang, Zhan-Jun Wu (2006) ‘’Effects of cure cycles on
void content and mechanical properties of composite laminates’’ Composite Structures 73,
303–309.

4. Hürsoy H. ve Tokmakçıoğlu A. (2016). “UBI-004 Ultrasonic Bondline Inspection of B787

Elevator Laminate Ribs and Sandwich Panel Structures’’ Yüksel Kompozit Teknolojileri A.Ş,
Ankara.

5. ASTM D2344: Standart Test Methods for Short-Beam Strength of Polymer Matrix
Composite Materials and Their Laminates