STAL HSLA (wysoko wytrzymałościowe, nisko stopowe)

Stal HSLA to materiał niskostopowy, który swą wytrzymałość zawdzięcza rozdrobnieniu ziaren oraz umacnianiu
wydzieleniowemu. Spośród wszystkich gatunków stali jest najczęściej wykorzystywana w budowie podwozi
samochodów, gdzie ich masowy udział sięga niekiedy 40% [41]. Ma osnowę ferrytu, wewnątrz którego znajdują
się nieliczne ziarna perlitu.
Zastosowanie stali HSLA zapewnia wiele korzyści względem tradycyjnych niskowęglowych odmian
konstrukcyjnych: jest produkowana z szeroką gamą pokryć ochronnych, jest o wiele bardziej wytrzymała, dobrze
spawalna i zdecydowanie bardziej odporna na korozję.
Innymi spotykanymi dodatkami stopowymi są: miedź, tytan, wanad, niob. Są one dodawane w celu polepszenia
właściwości wytrzymałościowych materiału wyjściowego. Ich niewielki udział odpowiada za dyspersję węglików
dodatków stopowych w niemal czystym ferrycie, co eliminuje zjawisko osłabiania stali przez duże zgrupowania
perlitu. Krzem, nikiel, chrom i fosfor zwiększają odporność korozyjną, natomiast dodatki cyrkonu, wapnia i
pierwiastków ziem rzadkich pozwalają na kontrolę kształtu wtrąceń siarczków, co zwiększa właściwości
plastyczne stali.
istotna jest temp. przejścia w stan kruchy (do -60*C)
Rm 480 MPa
O.C. - mechaniczna (nawet ↓ od temp. rekrystalizacji)
1260*C - temp. nagrzewania O.P
V 0,03-0,1%
Nb 0,02-0,1%
V -> węgliki, węglikoazotki -> zwiększa liniowo wytrzymałość
mikrododatki powodują drobnoziarnistą strukturę
Mo, Ti -> umacniają roztworowo
Ti 0,05
0,010 - 0,020%
WYSOKOWYTRZYMAŁE STALE SPAWALNE
polskie stale
09G2
18G2ACu Cu max 0,3%
15G2ANb
15G2ANNb N 0,02% (↑ zaw. N)
18G2AVCu
Rm ok. 540 MPa
mogą być hartowane na bainit (stosunkowo miękki)
DUAL-PHASE
Szczególne zainteresowanie wzbudzają blachy stalowe o strukturze wielofazowej, cechującej się dużą
wytrzymałością i wymaganą podatnością na odkształcenie technologiczne. Mikrostruktura niskowęglowych i
mikrostopowych stali dwufazowych (DP) składa się z miękkiej fazy ferrytycznej, w której znajduje się 15 do 70 %
(objętościowo) twardej fazy martenzytycznej (możliwy jest również znaczący udział fazy bainitycznej oraz
niewielkiej ilości stabilnego austenitu szczątkowego). Miękka faza ferrytyczna stanowi ciągłą osnowę, w której
rozmieszczone są „wysepki“ fazy martenzytycznej. Stale dwufazowe zachowują się jak materiał kompozytowy,
gdzie ferryt stanowi matrycę gwarantującą dobre własności plastyczne, natomiast martenzyt jest składnikiem
zwiększającym wytrzymałość. W trakcie kształtowania plastycznego odkształcenie lokalizuje się w miękkiej fazie
ferrytycznej powodując szczególnie intensywne umocnienie, które wyróżnia tę stal od zwykłych stali używanych
na blachy tłoczne [1, 4]. Stal w momencie dostawy nie mają wyraźnej granicy plastyczności. Wpływa to korzystnie
na zachowanie blach podczas obciągania podłużnego i głębokiego tłoczenia (nie pojawiają się linie Luedersa). W
omawianych materiałach wyraźna granica plastyczności pojawia się wraz ze starzeniem się materiału.
dwie fazy: ferryt (wł. plastyczne 80%) + martenzyt (umacnia 20%)
są spawalne
Struktura
drobnodyspersyjne wydzielenia martenzytu
występuje na granicach ferrytu ze względu na silniejszą dyfuzję węgla
1,5 %Mn -> obniża charakterystyczne temperatury
Nie są to stale duplex, które są stalami odpornymi na korozję, żarowytrzymałe, ferrytyczno – martenzytycznymi,
dużo Cr (24-25%), 4-5% Ni, odporne na korozję chemiczną, pracują w wysokich temp.
Są niskowęglowe.
Mała hartowność, nie nadają się do hartowania.
Obróbka cieplna: austenityzowanie powyżej A1, ale poniżej A3. W tym zakresie będzie ferryt i austenit, który w
temp. austenityzowania ma dużo C, wystarczająco by zahartować (min. %C do zahartowania wynosi 0,35 ÷ 0,4%).
W wyniku hartowania otrzymujemy ferryt + martenzyt (martenzyt na granicach między płytkami ferrytu)
W dual – phase nie odpuszczamy, bo martenzyt jest mały – nie pęka, bo obok jest miękki ferryt.
Różna szybkość przemiany w różnych temperaturach ze względu na dyfuzję (nie tylko C, ważna jest też dyfuzja
Mn).
Dyfuzja Mn hamuje przemianę (mniejsza w niższych temp.)
Ewentualne dodatki: V, Nb, Ti, N – powodują wydzieleniowe umocnienie ferrytu, ograniczenie rozrostu ziarna
przez wydzielenie na granicach.
Si powoduje umocnienie roztworowe
Są to stale o dobrej spawalności
STAL TRIP
Stal TRIP – niskostopowy materiał nowej generacji, łączy w sobie dużą wytrzymałość oraz dobre właściwości
plastyczne, co zaspokaja zróżnicowanie potrzeby przemysłu samochodowego. Cechą charakterystyczną jest
zachodzenie przemian fazowych podczas odkształcania
O tzw. plastyczności wywołanej przemianami fazowymi
Po obróbce cieplnej pojawia się austenit metastabilny mechanicznie. Może on ulec przemianie w martenzyt bez
zmiany temperatury, np. w wyniku odkształceń plastycznych (np. w temp. pokojowej)
Md – temperatura deformacji – przemiana martenzytyczna zachodzą poniżej tej temperatury w wyniku zgniotu
I grupa:
Ms<0℃ , więc nie może zajść przemiana martenzytyczna.
Stale austenityczne.
20-30% Ni, Cr,Ti,Mo,Al.
Charakterystyczna temp. Md – temperatura przemiany martenzytycznej pod wpływem deformacji.
Przemiana zajdzie, gdy temp. otoczenia jest powyżej Md.
Md zależy od składu chemicznego stali.
Najpierw może powstawać tzw. martenzyt ε (inna sieć kryst.)
Zarodki na miejscu błędów ułożenia.
Feε – odmiana alotropowa wysokociśnieniowa – sieć A3.
Należy tu też stal 304 (austenityczna) oraz 316 i 316L (mniej węgla).
II grupa:
Ms>0℃ .
Austenityczno – martenzytyczna.
24-28% Ni, Mn, Cr. Mo, Ti
Również zachodzi Md (Md>0℃ ).
Są już umocnione martenzytem.
III grupa:
Stale niskostopowe.
Ferrytyczno – bainityczne.
Możemy uzyskać ferryt + bainit + austenit szczątkowy.
Austenit szczątkowy jest bardzo ważny.
Bardzo dobra plastyczność (2 miękkie fazy).
Po obróbce cieplnej można obrabiać plastycznie: bardzo dobra tłoczność, na zimno zachodzi Md podczas obróbki
plastycznej.
Austenit szczątkowy  Martenzyt (utwardzenie), również ferryt utwardzi się przez zgniot.
Zastosowanie: blachy karoseryjne (do O.P. na zimno); po -> nie da się ich rozgiąć
Stale typu IF
(Interstitial Free) charakteryzują się strukturą ferrytyczną i nie zawierają w roztworze stałym pierwiastków
międzywęzłowych, tj. węgla i azotu. Stale te należą do grupy stali ultraniskowęglowych o zawartości: C < 0,005%,
N < 0,005% i S < 0,005%. Resztkowe zawartości węgla i azotu, poprzez wprowadzenie mikrododatków w postaci
Ti i Nb zostają związane w węgliki, azotki (TiN), węglikoazotki i węglikosiarczki (Ti4C2S2). Stale te stosowane są
do produkcji blach cienkich walcowanych na zimno, wykazujących szczególnie dużą podatność na głębokie
tłoczenie [3, 4].
HSLA: niskostop. o podw. wytrz., umoc. granic. ziaren, wydzielen., roztw.; do niskich T, spawaln. za
pom. równ. C (%C+%Mn/6+%[Cr+W+V]/5+%[Ni+Cu]/15; Skł. 0,05-0,1C,~1,5Mn,<1,5Si,
+Nb,V,Ti<0,1; mikrodod. tworzą węgl. i węgl.-azot. co ogr. rozr. ziarn. aust., kontr. walcow.+kontrolow.
chłodz. Mn,Cu,Ni-obniż. T przemian; str.: F, F+P, F+M, F+B+M, np.X80:
%Rm750,Re630,A35,Tk193K; gazoc., ruroc., kadłuby;

Marag.: umoc. faz. międzymetal. w mart.z końc. proc. starz.; dobre właś. plast-wytrz., T pracy do 600C;
Skł.C<0,03,Si,Mn<0,1,Ni17-26,Co10-20,Mo<10,Cr<15,Ti,Al,Nb;Ni pozw. na hart. w pow., O.C:hartow.
~850(nie musi być wys. bo nie ma węgl. do rozp.)->mart. bezwęgl. Fe-Ni(A2);starz. (podcz. odpuszcz.)
~500C, zwiększ. wytrz. i nie obniż. znacz. plast., wydziel. f. międz.:Ni3Ti,Ni3Mo,NiAl2 niska Tk bo Ni;
Właś.:Rm2-1,6GPa,R021,8-2,5GPa,A5-15,40-62HRC,K1C 60-80MPa*m^-1/2; na elem. sil. rakiet., wały
turb. gaz., korbow.

TRIP: austen. metastab.; Skł.:~0,3C,Cr8-14,Ni8-32,Mo2-6,<2,5Mn,0,2Si, np. X30NiMoTi25-4;przesyc. z

1000->1100 na aust.+chł. w wod.; Ms i Md<0; odkszt. plast. 450-600C; ε 50-80%, umoc. wydz. węglik.
+↑Md, co pow. że po odkszt. może zajść przem. mart.; Właś:Rm1800, R02 1400, A>30; wytrz. zmęcz. i
odp. na kruch. pęk.; nie tworzy się szyjka przy rozc.; niespaw.; anizotr. właśc., na konstr. lot., karos. płyty
pancer., Str.:F+B+M+A; Aszcz. ulega przem. przy odkszt. plast.

DP: dwufaz. F+M~30% (+Aszcz.); obr. międzykryt. (pom A1 i A3, C w aust. <0,4%), spaw.; dobrz.
odkształc., Skł. Docol 280: 0,05C,0,01Si,0,4Mn+Al,Nb,V; Rm do 1000;chłodz. szybsz. niż na P, można
odp. ale nie trzeba; głębokotł. Re/Rm=0,4-0,5; Bake Harden., na karos., obręcz. kół, zawiesz.