Multipl Skleroz’da

Değerlendirme

Prof. Dr. Fatma MUTLUAY

 MS: Değerlendirme
Nörolojik Bozuklukların değerlendirilmesi:
Kas gücü
Kas tonusu
Eklem hareket açıklığı
Hareket bozukluğu/istemsiz hareketler
Denge, koordinasyon
Yorgunluk
Görme, duysal bozukluklar
Kognitif bozukluklar
Ağrı 2
Prof. Dr. Fatma Mutluay
 MS: Değerlendirme -II-
 Özürlülüğün Değerlendirilmesi:
Günlük Yaşam Aktiviteleri (GYA) değerlendirilmesi
(Barthel, FIM...)
 Mobilite: Ambulasyon, transferler, yatak mobilitesi,
 Yutma ve konuşma fonksiyonları
 Barsak-mesane fonksiyonları
Fokal özürlülük ölçekleri (süreli yürüme testleri, el
becerisi testleri)
MS Spesifik Testler: Kantitatif skorlamalar kullanılır.
 Kompozit Testler: Multiple Sclerosis Functional Composite
MSFC (1997)..
 EDSS: Expanded Disability Status Scale (Kurtzke, 1983). 3
Prof. Dr. Fatma Mutluay
 MS: Değerlendirme –III-
Engelliliğin Değerlendirilmesi:
Mesleki, psiko-sosyal durum
Seksüel sorunlar
Fiziksel veya mimari engeller, iletişim
kaynakları
Boş zaman aktiviteleri
Yaşam Kalitesi Ölçümü (SF36 -> MS54
anketleri)

4
Prof. Dr. Fatma Mutluay
Nörolojik Bozuklukların
Değerlendirilmesi
 Kas Gücü

Manuel Kas gücü testi

Dinamometre

İzokinetik testler

Myometre
Jamar Hydraulic Hand Dynamometer
Muscle Strength Dynamometer
 Kas Tonusu

Ashworth Skalası; kalitatif

Elektrofizyolojik testler; kantitatif

 Modifiye Ashworth Skalası (MAS)
• 0. Tonus artışı yok
• 1. Hareket açıklığının sonunda yakalama ve gevşeme veya
minimal bir direnç ile karakterize hafif tonus artışı mevcut.
• 1+ Eklem hareket açıklığının yarıdan azı boyunca,
minimal direncin izlendiği hafif kas tonusu artışı mevcut.
• 2. Kas tonusu tüm eklem hareket açıklığı boyunca ve daha
fazla artmış, fakat eklemler kolayca hareket ettirilebiliyor.
• 3. Pasif hareketi zorlaştıran belirgin tonus artışı mevcuttur.
• 4. Etkilenen kısımlar fleksiyon ve ekstansiyonda rijittir.
 Eklem Hareket Açıklığı
Goniometrik ölçümler
Hareket Bozukluğu/İstemsiz Hareketler
Kalitatif değerlendirme: normal, hafif, orta ve
şiddetli

Mobilite ve el becerisi testleri:

Dokuz Çubuk Testi (Nine-Hole Peg Test-NHPT)
Anormal İstemsiz Hareket Skalası
Nine-Hole Peg Test
 Denge-Koordinasyon Değerlendirmesi
Denge testleri
Romberg testi
Tek ayak üzerinde durma testi
Fonksiyonel denge değerlendirme ölçekleri
 Berg Denge Ölçeği
 Dinamik Yürüme İndeksi
 Aktiviteye Özgü Denge Güven Ölçeği
Koordinasyon testleri
Diz-topuk testi
Parmak-burun testi
Disdiakokinezi
Diğer....
 Diğer Bozukluklar
Yorgunluk
 Yorgunluk Şiddet Ölçeği (Fatique Severity Scale-FSS)
 Yorgunluk Etki Ölçeği (Fatique Impact Scale-FIS)
Görme, duysal bozukluklar
 Klinik değerlendirme, duyu testleri
Kognitif bozukluklar
 Klinik değerlendirme, kognitif değerlendirme testleri
Ağrı
 Vizüel Analog Skala (VAS)
Solunum değerlendirmesi
Özürlülüğün Değerlendirilmesi
Özürlülüğün Değerlendirilmesinde Kriterler

Bağımsız: Beceriyi yardımsız, güvenle zamanında

tamamlar (cihaz kullanabilir).

Yardımlı: Beceri için bir yardımcının fiziksel

desteği/gözlemi gerekli.

Bağımlı: Beceriyi fiziksel/sözel yardımla bile yerine

getiremez.
 Barthell İndeksi
Barthell Indeksi (BI): GYA indeksleri içinde “altın
standart” olarak kabul edilir. 10 farklı aktivitenin
sorgulanmasıyla kişisel bakımı ve mobiliteyi ölçer ve 100
üzerinden skorlanır.
Barthel İndeksi Skor Değerlendirmesi:
0-20 : Çok ciddi özürlülük,
25-45: Ciddi özürlülük,
50-70: Orta derecede özürlülük,
75-95: Hafif derecede özürlülük,
100 : Fiziksel olarak bağımsızlık.
 Barthell İndeksi
Bağırsak Bakımı Tekerlekli Sandalye/Yatak Transferi
0=İnkontinan 0= Tamamen yatağa bağımlı
5=Bazen kaçırma olabilir veya suppozituvar 5= Oturabilir, transfer için fazla yardıma gerek
koymak gibi yardıma gereksinim vardır. vardır.
10=Kontinan 10= Transfer için çok az yardım (sözle veya
Mesane Bakımı fiziksel) gerekir
0= İnkontinan veya kateterli ve kontrol edemez 15= Bağımsız
5= Bazen tuvalete yetişemez, kaçırabilir Mobilite
10= Kontinandır veya 0= Tekerlekli sandalyede oturabilir ancak
Kendine Bakım kullanamaz
0= Kişisel bakımda yardıma gereksinim vardır 5= Tekerlekli sandalyede bağımsızdır
5= Yüzünü yıkar, saçını tarar, dişlerini fırçalar (köşeler dahil)
Tuvalet Kullanımı 10= Bir kişinin yardımı ile yürüyebilir
0= Bağımlı 15= Bağımsız, ancak destek kullanabilir
5= Yardıma gereksinim duyar, bazı hareketleri Giyinme
kendi yapabilir 0= Bağımlı
10= Bağımsız (oturup-kalkma, giyinme, tuvalet 5= Yardıma Gereksinim Var
kağıdı kullanma) 10= Bağımsız, yardımcı araçlar kullanabilir
Beslenme Merdiven İnip Çıkma
0= Yapamaz 0= Yapamaz
5= Kesme veya yağ sürmede yardım gerekir 5= Yardıma gereksinim vardır (sözel/fiziksel)
10= Eğer yemek sağlanırsa bağımsız 10= Bağımsız, ancak destek kullanabilir
Yıkanma
0= Yardıma gereksinim vardır
5= Bağımsız
 Fonksiyonel Bağımsızlık Ölçeği- FBÖ
Fonksiyonel Independence Index (FIM)
FIM, Barthell İndeksinde skorlanan becerilere ilave olarak
hastanın:
Kognitif ve iletişim becerilerinin yanı sıra,
Sosyal uyumunu da
ölçen bir uygulamadır,
6 kategoride max. 7 puanlık 18 sorudan oluşur.
Toplam 18 x 7 = 126 üzerinden skorlanır.
 FIM Puanlaması:
Bağımsız: 7= Tam bağımsız Yardımcı yok
6= Kısmi bağımsız cihaz gereklidir
Kısmi Bağımlı: 5= Gözlem gerekir Yardımcı var
4= Minimal yardım hasta katkısı: %75+
3= Orta derecede yardım hasta katkısı: %50+
Tam Bağımlı: 2= Maksimal yardım hasta katkısı: %25+
1= Tam yardım hasta katkısı %0+
 Extended Disability Status Scale-EDSS
EDSS sıralı (ordinal) bir skaladır.
Yarım puan aralıklarla 20 basamaklıdır.
0-10 arasında bir EDSS skoru elde edilir:
0= Normal nörolojik muayene
10= MS’e bağlı ölüm
EDSS Skorlama:
8 Fonksiyonel Sistemin (FS) nörolojik
muayenesine (FS skorları = 1-6) ve Hastanın
ambulasyon durumuna göre yapılmaktadır.
EDSS <4 Hafif, <5.5 Orta, >6 Ağır
değerlendirilir. 23
Prof. Dr. Fatma Mutluay
 EDSS
EDSS skoru

Piramidal Diğer
Fonksiyonel Sistem (FS)
skorları
Serebral(mental)
Serebellar

Beyin Sapı Duysal Barsak Mesane Görsel (optik)

Yürümenin
Değerlendirilmesi
(Ambulasyon)
Nörolojik Muayene
 FS1: Piramidal Fonksiyonlar
0- Normal
1- Özürlülük olmaksızın anormal bulgular
2- Minimal özürlülük
3- Paraparezi veya hemiparezi (hafif-orta), ya da
ağır monoparezi
4- Belirgin paraparezi veya hemiparezi; ya da orta
kuadriparezi; monopleji
5- Parapleji, hemipleji, ya da belirgin quadriparezi
6- Kuadripleji
EDSS 25
 FS2: Serebellar Fonksiyonlar
0- Normal

1- Özürlülük olmaksızın anormal bulgular

2- Hafif ataksi

3- Orta derecede trunkal ya da ekstremite ataksisi

4- Ağır ataksi, (tüm ekstremiteler veya gövdede)

5- Ataksiye bağlı olarak koordine hareket edememe

EDSS 26
 FS3: Beyin Sapı Fonksiyonları
0- Normal
1- Yalnızca bulgular
2- Orta derecede nistagmus ya da diğer hafif
özürlülükler
3- Ağır nistagmus, belirgin ekstraoküler güç kaybı
veya diğer kranial sinirlerde orta derecede
özürlülük
4- Belirgin dizartri ya da belirgin başka özürlülük
5- Yutma ya da konuşma yeteneğinin kaybı
EDSS 27
 FS4: Duysal Fonksiyonlar
0- Normal
1- 1 ya da 2 ekstremitede yalnızca vibrasyon veya şekil çizmede azalma
2- 1 ya da 2 ekstremitede dokunma, ağrı veya pozisyon duyusunda hafif
azalma ve/veya vibrasyonda orta derecede azalma; ya da
3-4 ekstremitede tek başına vibrasyon kusuru (örn; şekil çizme)
3- 1 ya da 2 ekstremitede dokunma, ağrı veya pozisyon duyusunda orta
derecede azalma ve/veya vibrasyon kaybı; ya da
3-4 ekstremitede hafif derecede dokunma, ağrı ve/veya tüm
proprioseptif testlerde orta derecede bozulma
4- 1 ya da 2 ekstremitede tek başına ya da kombine olarak, belirgin
derecede dokunma, ağrı duyusunda azalma, ya da propriosepsiyon
kaybı; ya da
2’den fazla ekstremitede orta derecede dokunma, ağrı ve/veya
ağır propriosepsiyon kaybı
5- 1 ya da 2 ekstremitede duyu kaybı (temel olarak) dokunma, ağrı
duyularında orta derecede azalma ve/veya vücudun kafa altındaki
bölümlerinin çoğunda propriosepsiyon kaybı
EDSS 28
6- Kafa altında kalan bölümlerde temel olarak duyu kaybı
FS5: Barsak ve Mesane Fonksiyonları
0- Normal
1- İdrara başlamada hafif derecede duraklama
(hesitancy), idrara sıkışma hissi (urgency) ya da
idrar retansiyonu
2- Orta derecede duraklama, sıkışma, barsak veya
mesanede retansiyon ya da nadir idrar kaçırma
3- Sık idrar kaçırma
4- Neredeyse sürekli kalıcı kateterizasyon gereği
5- Mesane fonksiyonunun kaybı
6- Mesane ve barsak fonksiyonunun
EDSS kaybı 29
 FS6: Görsel (optik) Fonksiyonlar
0- Normal
1- 6 arası: Görme keskinliği, skotom, ya da görme
alanında kayıpların derecesine göre skorlanır!

EDSS 30
FS7: Serebral (mental) Fonksiyonlar
0- Normal
1- Yalnızca mood bozukluğu (EDSS skorunu
etkilemez)
2- Mental fonksiyonlarda hafif azalma
3- Mental fonksiyonlarda orta derecede bozulma
4- Mental fonksiyonlarda ileri derecede bozulma
5- Demans

FS8: Diğer Fonksiyonlar

0- Hiçbiri
1- MS’e atfedilebilecek diğer nörolojik bulgular
EDSS 31
 EDSS – Skorlama tablosu
0.0 Normal nörolojik muayene (Tüm FS=0, Serebral FS =1 olabilir)
1.0 Özürlülük yok, bir FS’de minimal bulgular.
1.5 Özürlülük yok, birden fazla FS’de minimal bulgular.
2.0 Bir FS’de minimal özürlülük.
2.5 Bir FS’de orta özürlülük veya iki FS’de minimal özürlülük.
3.0 Bir FS’de orta özürlülük veya üç veya dört FS’de hafif özürlülük. Ambulasyon tam.
3.5 Tam ambulasyon fakat Bir FS’de orta özürlülük ve diğer birkaçında minimalden fazla özürlülük.
4.0 Yardımsız tam ambulasyon, bir FS’de ağır özürlülüğe rağmen günün 12 saatinden fazlası kendine
yetebilen hasta, yardımsız ve dinlenmeden 500m yürüyebilir.
4.5 Yardımsız tam ambulasyon, tam gün çalışabilir, minimal yardıma ihtiyaç duyabilir, yardımsız ve
dinlenmeden 300m yürüyebilir (bir FS =4, diğer FS’ler 1).
5.0 Yardımsız veya dinlenmeden 200m yürür, özürlülük tüm günlük aktivitelerini bozmaktadır.
5.5 Yardımsız veya dinlenmeden 100m yürür, özürlülük tüm günlük aktivitelerini engellemektedir.
6.0 100m dinlenerek veya dinlenmeden yürümek için aralıklı veya sürekli tek taraflı destek ihtiyacı
6.5 Dinlenmeden 20m yürümek için devamlı çift taraflı destek ihtiyacı vardır (ikiden çok FS 3)
7.0 Yardıma rağmen 5m’den fazla yürüyememesi, esasen TS’ye bağımlıdır, TS’yi kendisi kullanabilir,
geçişleri yapabilir. Günde 12 saati TS’de geçirebilir (bir FS 4).
7.5 Birkaç adımdan fazlasını atamaz, TS’ye bağımlıdır. Geçişlerde yardım gerekebilir, tekerlekleri
çevirebilir ancak tüm gününü geçiremez, motorlu TS gerekebilir (birden fazla FS 4).
8.0 Esasen yatağa ya da TS’ye bağımlıdır veya TS ile ambule olabilir. Günün çoğunu yatak dışında
geçirebilir, kollarını etkili kullanabilir (genellikle FS  4)
8.5 Esasen günün çoğunda yatağa bağımlıdır. Kollarını kendi bakımında biraz kullanabilir (çoğu FS  4)
9.0 Ümitsizce yatağa bağımlıdır, iletişim kurup, yemek yiyebilir (çoğu FS  4).
9.5 Tümüyle ümitsiz yatağa bağımlıdır, etkili iletişim ve yutma/yeme fonksiyonu yoktur (tüm FS > 4).
10 MS’e bağlı ölüm. 32
Prof. Dr. Fatma Mutluay
Özürlülük
EDSS – Skorlar EDSS skoru
0= Normal nörolojik muayene
Minimal 1.0-1.5= Bozukluk/özürlülük yok
2.0-2.5= Minimal bozukluk/özürlülük
FS’e bağlı
3.0-3.5= Orta bozukluk/özürlülük
(0-5.5)
Ambule 4.0-4.5= Şiddetli bozukluk/özürlülük
5.0-5.5= Yürüme 100-200m ile kısıtlı
Ambulasyona
6.0-6.5= Tek veya çift taraflı destek bağlı
Araç 7.0-7.5= Tekerlekli sandalyeye bağımlı (4.0-7.5)
Tümüyle kendine bakabilir
8.0-8.5= TS’ye veya yatağa bağımlı Bağımlılık Düzeyine
Bağımlı Kendi bakımını biraz yapabilir bağlı
9.0-9.5= Tamamen yatağa bağımlı (7.0-9.5)
10.0= MS’e bağlı ölüm

EDSS 33
 EDSS – Örnek skorlama
Olgu 1: A.C. 28 Y, K. hasta, nörolojik muayenede bir bacakta hafif
monoparezi (4/5) ve solda dismetri saptanmış.
Piramidal fonksiyon skoru: 2
Serebellar fonksiyon skoru: 1 EDSS: 2.0

Olgu 2: K.Y. 32 Y, E. hasta, belirgin derecede paraparezi (3/5),

yardımsız ve dinlenmeden yaklaşık 200m yürüyebiliyor, sık idrara
çıkma saptanmış.
Piramidal Fonksiyon Skoru: 4
Mesane ve Barsak Fonksiyon Skoru: 3 EDSS:5.5

Olgu 3: N.A. 41Y, K. hasta, tekerlekli sandalyeye bağımlı, yardımla

birkaç adım atabiliyor.
EDSS
EDSS: 7.5 34
 35
Prof. Dr. Fatma Mutluay
Prof. Dr. Fatma Mutluay 36
Prof. Dr. A. Siva’dan alıntıdır
 Multiple Sclerosis Functional Composite*
MSFC
MSFC’yi oluşturan testler belli bir sırayla yapılmaktadır:

Sıra Klinik Boyut Ölçüm Birim Tekrar

1. Ambulasyon 25’(7.6m) yürüme Saniye 2
2. Kol Fonksiyonu 9-Hole Peg Test Saniye 2x2
3. Kognitif Fonksiyon PASAT3 Doğru 1
sayısı

MSFC 37
 MSFC - Skorlama
1. Her bölümden elde edilen ölçümler referans
popülasyon ortalama ve standart sapma değerleri
kullanılarak Z-skorlarına çevrilir.
– Elde edilen Z-skorları referans popülasyon ortalamasından
standart sapmayı göstermektedirler.
– Z-skorları pozitif veya negatif olabilirler
2. Tüm bölümlere ait Z-skorlarının ortalaması
alınarak tek bir MSFC toplam skoru elde edilir.

MSFC = (ZYrm. + Z9HPT + ZPassat3)/3

MSFC 38
 MSFC - Avantajlar
Güvenilirliği yüksektir (tümüyle kantitatif)
Tedavi etkisine ve hastadaki değişimlere duyarlıdır
Hastaya ait tek bir skor vermektedir.
Her test sonuçları bir sonraki muayene ile doğrudan
karşılaştırılabilir.

Pratiktir, 15 dk’da uygulanabilir.

MSFC 39
 25 Feet (7.6m) Yürüme Testi
Yürüme testleri alt ekstremite fonksiyonunu
kantitatif olarak ölçer.
Test için zaman sınırı 3 dakikadır.
Test süresince hasta yardımcı bir cihaz
kullanabilir.
Testi sonlandırma kriterleri:
Eğer hasta ikinci denemeyi 5 dk. dinlendikten
sonra dahi yapamıyorsa
Eğer ilk testi 3 dk.’da yapamadıysa
MSFC 40
25’ Yürüme Testi - Örnek

EDSS = 6.0

MSFC 41
 9-Hole Peg Test (9 çubuk testi)
Kol ve el fonksiyonunu değerlendirmek için kullanılır. Test
faktörleri:
 İnce motor koordinasyonu
 El-göz koordinasyonu
 Basit emirleri yerine getirebilme becerisi
Skorlama:
 Zaman sınırı 5 dakikadır.
 Tamamlama süreleri dominant ve diğer el için ayrı
ayrı not edilir.
 MSFC Z-skor hesaplamasında sağ ve sol el ortalama
değeri alınır.
MSFC 42
9HPT (örnek)

MSFC 43
Paced Auditory Serial Addition Test - PASAT
(Tempolu İşitsel Seri Toplama Testi)

Mikro-nöropsikolojik (NP) bir testtir.

Gerekli Materyal
Test Kaseti + kasetçalar veya Test CD’si + CD çalar

PASAT kayıt formu.

MSFC 44
 PASAT3 – Test Metodu
Örnek:
Stimulus: 8……1……3……5……8…… 2
(tempo: 3 san.)
Yanıt: ………9…… 4……8……13……10

MSFC 45
 PASAT3 – Uygulama
Test ortamı çok sessiz olmalıdır!
Test öncesi hastaya açıklama yapılır.
Test öncesi mutlaka deneme testleri yaptırılır.
Hasta şaşırdığında beklememesi hemen sonra
duyacağı rakamlarla teste devam etmesi söylenir.
Hastanın hesapları sessizce zihinden yapması,
cevabı ise yüksek sesle vermesi gerekmektedir.
Test başlandıktan sonra majör bir etken olmadığı
sürece durdurulamaz, bu hastaya önceden
mutlaka söylenmelidir. MSFC 46
 PASAT3 - Skorlama

Hastanın doğru yanıtları işaretlenir, yanlış

söyledikleri boşluğa yazılır ve yanıt
vermediklerine ise bir çizik atılır.
Eğer hasta yanlışını kendi kendine düzeltiyorsa,
yanlışın üzeri çizilerek doğru yanıt işaretlenir.

PASAT3 skoru 60 stimulusa verilen doğru cevap

sayısıdır.

MSFC 47
 PASAT - Yorum

Avantajları
Kognitif fonksiyonun birden fazla özelliğini
test edebilir:
 hesaplama hızı
 bilgi işlem hızı
 yakın bellek
10 dakikada tamamlanabilir
Duyarlılığı oldukça yüksektir
MSFC 48
PASAT3 – Örnek Uygulama

MSFC 49
 Özürlülüğün Değerlendirilmesi
-Diğer Ölçekler-

Fokal (odaklanmış) Özürlülük Ölçekleri:

Mobilite aktivitelerini ölçmek için süreli yürüme

testleri,

Sadece üst ekstremite için geliştirilmiş istemli motor

kontrolü testleri veya

Spesifik kol fonksiyonlarını ölçen testler

 Süreli Yürüme Testleri
Hız (süre ölçülür)
5m veya 10m yürüme
10m gidiş ve dönüş
Endurans (mesafe ölçülür)
2 dk.
6 dk.
12 dk.
Diğer testler (denge ve yürüme becerisi değerlendirilir)
Tandem
Topuk
Parmak ucu Diğer Yürüme Testleri 51
 Engelliliğin Değerlendirilmesi

Mesleki, psiko-sosyal durum

Seksüel sorunlar

Fiziksel veya mimari engeller, iletişim kaynakları

Boş zaman aktiviteleri

Yaşam Kalitesi Ölçümü (SF36 -> MS54 anketleri)

 Yaşam Kalitesi Ölçekleri
(Quality of Life-QoL)

Ruhsal ve beden sağlığı ile ilişkili yaşam kalitesi

düzeyini belirlerler
Genel Ölçekler: Short Form 36 (SF-36)
Spesifik Ölçekler: MS-54 QoL

Rehabilitasyon öncesinde, süresince ve sonrasında

yapılacak en önemli ölçüm YK ölçümüdür.

Yaşam Kalitesi ölçek skorları klinisyenin “nasılsınız?”

sorusunun sayısal cevabıdır.