Professional Documents
Culture Documents
ПЛОШТИНА
4. 1. АГЛИ ВО КРУЖНИЦА
4. 1. 1. Централен агол
1. На црт. 1 дадена е кружница k ( O, p) и
определен со точката M. Темето на аголот
лежи во центарот на кружницата и аголот го
отсекува лакот AMB од кружницата.
Агол чие теме е во ценатарот O на една кружница
и отсекува лак AMB од таа кружница се вика централен
агол над лакот AMB.
Централен агол над лак во кружница определува
единствена тетива, која може, но не мора да лежи во
централниот агол. Така на црт. 1 тетивата AB лежи
во централниот агол над лакот AMB, но не лежи во
централниот агол над лакот ANB.
Секоја тетива од кружницата определува два централни агли. Едниот од нив, во
кој лежи тетивата е помал или еднаков на другиот и тој се нарекува централен агол над
тетивата. Збирот на двата агла определени со една тетива е еднаков на 3600.
2. Која тетива определува два еднакви централни агли и по колку степени е секој од
нив?
3. Нацртај две кружници со еднакви радиуси и во секоја од нив нацртај агол од 70
со теме во центарот на соодветната кружница. Секој од тие агли е централен агол, кој
определува по една тетива на двете кружници. Измери ги должините на тетивите. Што
забележуваш?
Ако прецизно си цртал и мерел, сигурно забележа дека должините на тетивите
определени со соодветните централни агли се еднакви.
Помеѓу тетивите, лаците и централните агли во една или во две складни кружници
важат следните својства:
85
КРУЖНИЦА
И МНОГУАГОЛНИК. ПЛОШТИНА
5. Во кружница (O, нанесени се еднаквите тетиви MN и PQ. Ако
најди ја ја големината на
6. Колкав дел од кружницата, односно колкав кружен лак одговара на централен
агол од: а) б) в) г)
7. Колкава е големината на централен агол на кој му одговара
тетива што е еднаква на радиусот на кружницата?
8. Со две точки една кружница е разделена на два лака во
однос Колкав централен агол одговара на поголемиот
лак од кружницата?
9. Со четири точки кружницата е разделена на четири лаци,
од кои трите се еднакви меѓу себе, а четвртиот е еднаков на нивниот збир. Колкава
е големината на централните агли на кои им се соодветни така добиените кружни
лаци?
Направи скица на која со x ќе ги означиш аглите што се еднакви меѓу себе, а
соодветно на текстот на задачата, со поголемиот агол кој е еднаков на збирот на
трите помали агли.
4. 1. 2. Периферен агол
86
претходното, би можеле да претпоставиме дека постои
некоја врска меѓу големината на централниот и големината
на периферниот агол над ист кружен лак. Таква врска
постои и таа гласи вака:
кој е од кружницата.
агли на триаголникот?
87
КРУЖНИЦА
И МНОГУАГОЛНИК. ПЛОШТИНА
8. Нацртај кружница со произволен радиус, а потоа
нацртај во неа и една тетива. Нацртај неколку
периферни агли над таа тетива. Што забележуваш за
големината на аглите?
Ако добро си работел, сигурно утврди дека сите
периферни агли нацртани над истата тетива се еднакви
меѓу себе. Ќе го воопштиме ова тврдење со својството за
големината на периферните агли над ист кружен лак.
4. 1. 3. Талесова теорема
88
Талесовата теорема наоѓа примена во различни области од математиката, техника-
та, градежништвото итн.
Но, важи и обратната теорема на Талесовата теорема.
3. Искажи ја обратната теорема на Талесовата теорема (види црт. 8).
Ако добро одговори на задачата 3, твојот одговор гласел вака:
8. Нека K(O,r) е круг, а k (O,r) неговата кружница. Од дадена точка надвор од кругот,
конструирај тангента на кружницата.
Да се потсетиме. Тангента на кружница е права која со кружницата има само една
заедничка точка.
89
КРУЖНИЦА
И МНОГУАГОЛНИК. ПЛОШТИНА
За да ја решиш задачата послужи се со црт.
5. Аголот што го зафаќа тангентата со радиусот
на кружницата во нивната допирна точка е
прав агол. Допирната точка на кружницата
со тангентата е теме на правиот периферен
агол. Според обратната теорема на Талесовата
теорема, тоа ќе биде агол над дијаметарот OA на
кружницата чиј центар се наоѓа во средишната
точка на отсечката OA.
Конструкцијата ги содржи следните чекори:
Определуваме средишна точка O1 на отсечката OA;
Конструираме кружницата со центар во и радиус
4. 1. 4. Задачи за вежбање
90
5. Најди ја големината на периферен агол над кружен лак кој е од кружницата.
6. Темињата на еден триаголник лежат на кружница. Тие ја разделуваат кружницата
4. 2. 1. Тетивен четириаголник
1. Нацртај кружница k со центар во точка О и еден
конвексен четириаголник ABCD, чиишто темиња
лежат на кружницата.
а) Што претставуваат страните на четириаголникот
за кружницата?
б) Како се викаат внатрешните агли на четири-
аголникот, земајќи предвид дека нивните темиња лежат
на кружницата?
91
КРУЖНИЦА
И МНОГУАГОЛНИК. ПЛОШТИНА
3. Нацртај еден тетивен четириаголник, а потоа внимателно измери ги неговите
внатрешни агли. Најди ги збировите на двата пара спротивни внатрешни агли. Што
забележуваш?
Ако добро измери и пресмета, сигурно си добил
дека збирот од два по два спротивни агли на тетивниот
четириаголник е
Во таа смисла, ако MNPQ е тетивен четириаголник
(црт. 12) и , , и , се внатрешните агли во четириаголникот,
тогаш Ова тврдење ќе го искажеме вака:
4. Нека во еден тетивен четириаголник се дадени големините на два агла чии темиња
се соседни за четириаголникот.
а) и б) и
Пресметај ги големините на другите два агли во тој четириаголник.
5. Обиди се да го искажеш обратното тврдење на тврдењето за збирот на спротивните
внатрешни агли во тетивен четириаголник.
Твојот одговор треба да гласи вака:
92
четириаголник треба да е еднакво оддалечено од центарот на бараната кружница. Освен
тоа, потсети се дека секоја точка од симетралата на една отсечка е еднакво оддалечена од
крајните точки на таа отсечка.
Според тоа, од претходната дискусија
следува дека за да ја конструираме кружницата
околу еден тетивен четириаголник треба да
го определиме пресекот на симетралите на
неговите страни, со што ќе биде исполнето
барањето за еднакво растојание на темињата (точки од
бараната кружница) од центарот на кружницата што ќе ја
конструираме (црт. 13).
Кај квадратот можеш да конструираш опишана
кружница и со определување на пресекот на дијагоналите.
Зошто?
4. 2. 2. Тангентен четириаголник
93
КРУЖНИЦА
И МНОГУАГОЛНИК. ПЛОШТИНА
Ако добро си измерил и пресметал, сигурно си добил дека збировите од должините
на спротивните страни се еднакви. Тоа е главно својство на тангентните четириаголници.
Според тоа имаме дека
Навистина, ако MNPQ е тангентен четириаголник (црт. 14), тогаш неговите страни
се збирови од тангентни отсечки, па имаме дека и
од каде што следува дека
се:
а) б) в)
Пресметај ја должината на четвртата страна.
4. Во тангентен четириаголник се дадени три од неговите страни a, b и c. Определи
ја четвртата страна d.
5. Докажи дека во тангентен четириаголник важи следното равенство
каде што L е периметарот на тој четириаголник.
94
Во нашиот случај, страните на четириаголникот
треба да се еднакво оддалечени од центарот на впишаната
кружница во него, па центарот на таквата кружница ќе
биде во пресекот на симетралите на внатрешните агли на
четириаголникот.
За да конструираш кружница во делтоид, разгледај
го црт. 15.
6. Впиши кружница во:
а) квадрат; б) делтоид; в) ромб.
7. Во правоаголник со должини на страните a и b
не може да се впише кружница. Зошто?
Образложи го својот одговор.
4. 2. 3. Задачи за вежбање
1. Што е точно:
а) Правоаголникот е тетивен четириаголник.
б) Околу правоаголен трапез не може да се опише кружница.
в) Ниту еден паралелограм не е тетивен четириаголник.
г) Квадратот е тетивен четириаголник.
д) Околу секој трапез може да се опише кружница.
2. Во тетивен четириаголник еден агол е 4 пати поголем од неговиот спротивен, а
останатите два се меѓу себе еднакви. Најди ги аглите во четириаголникот.
3. Дали може да се конструира кружница околу четириаголник чии агли редоследно
се:
а) б) ;
в)
4. Докажи дека околу правоаголен трапез не може да се опише кружница.
5. Искажи го својството на тангентните четириаголници.
6. Дали во четириаголник со страни:
а) и б) и
може да се впише кружница?
7. Периметарот на еден тангентен четириаголник е L а две соседни страни се
долги и Најди ги страните на четириаголникот.
8. Периметарот на тангентен четириаголник ABCD е 27cm. Најди ги должините на
95
КРУЖНИЦА
И МНОГУАГОЛНИК. ПЛОШТИНА
4. 3. ПРАВИЛНИ МНОГУАГОЛНИЦИ
4. 3. 1. Правилни многуаголници
96
Збирот на внатрешните агли:
Од последната формула добиваме дека аголот на правилен n-аголник е:
изрази со формулата .
97
КРУЖНИЦА
И МНОГУАГОЛНИК. ПЛОШТИНА
О1
C О SC
sA sB C sB C
A B
а) б) A B в) A B
Црт. 20
98
. Бидејќи О и О1 лежат на иста полуправа sB и се еднакво оддалечени
од темето В, се добива дека точките О и О1 се совпаѓаат, односно тоа е една точка. Значи
растојанијата од темињата А, В и С до точката О се еднакви, што значи дека темињата А,
В и С лежат на кружницата k (O, R), каде што . Со иста дискусија се докажува
дека и другото соседно теме на С лежи на k (O, R). Продолжувајќи со истата дискусија
и за останатите темиња, се докажува дека сите симетрали на внатрешните агли минуваат
низ точката О. Според тоа k (O, R) е кружница опишана околу правилниот многуаголник.
Центарот на опишаната кружница е во пресекот на кои било две симетрали на внатрешни
агли.
За да докажеме дека во правилен многуаголник може
да се впише кружница, ќе го искористиме црт. 21. На црт.
21 се нацртани отсечки, секоја од кои го сврзува центарот
на опишаната кружница околу правилниот многуголник
со темињата на многуаголникот. Од претходната дискусија
следува дека Од складноста
на триаголниците следува дека соодветните висини се
еднакви, односно од каде што
заклучуваме дека страните на правилниот многуагол-
ник се еднакво оддалечени од точката О. Според тоа,
тие се тангенти на иста кружница k(O, r), каде што . Значи, k(O, r) е впишана
кружница во правилниот многуаголник.
Со претходната дискусија е докажано и следното својство:
99
КРУЖНИЦА
И МНОГУАГОЛНИК. ПЛОШТИНА
4. 3. 3. Карактеристичен триаголник
кај правилен многуаголник
100
агли во многуаголникот е 360. Но, во задачата 2 утврдивме дека секој
правилен многуаголник има n централни агли. Според тоа, формулата за
пресметување на централниот агол е:
101
КРУЖНИЦА
И МНОГУАГОЛНИК. ПЛОШТИНА
102
2. , каде што е централниот агол на шестаголникот.
103
КРУЖНИЦА
И МНОГУАГОЛНИК. ПЛОШТИНА
4. 3. 5. Задачи за вежбање
n a L
3 ?
5 ?
?
104
4. 4. ПИТАГОРОВА ТЕОРЕМА
4. 4. 1. Питагорова теорема
Во овој дел ќе побараме уште некои врски меѓу страните на еден вид триаголници,
правоаголните триаголници.
105
КРУЖНИЦА
И МНОГУАГОЛНИК. ПЛОШТИНА
Од друга страна,
106
7. Пресметај го периметарот на правоаголен триаголник со хипотенуза и
катета
Црт. 35
Важи и обратната теорема на Питагоровата теорема, односно:
а) и б) и
а) Триаголникот со дадените должини на страните е правоаголен бидејќи важи
равенството односно квадратот на најголемата страна на триаголникот е
еднаков на збирот од квадратите на другите две страни.
107
КРУЖНИЦА
И МНОГУАГОЛНИК. ПЛОШТИНА
3. Пресметај ја должината на дијагоналата на правоаголник со страни:
а) и б) и в) и
Искористи ја Питагоровата теорема во правоаголниот
триаголник ABC (црт. 37) чии катети се страните на
правоаголникот, а хипотенузата е неговата дијагонала.
4. Кошаркар висок 2,1m добил хотелски кревет долг
2m и широк 1m. Може ли кошаркарот да се испружи
на креветот?
5. Колку метри жица е потребно за да се загради нива
во форма на правоаголник со страна и дијагонала .
6. Во рамнокрак триаголник е дадена должината на
основата и висината соодветна на неа. Пресметај ја
должината на кракот на триаголникот.
а) и ; б) и
в) и
На црт. 38 воочи го правоаголниот триаголник чии
катети се висината и половина од основата. Потсети се
дека висината спуштена од врвот на рамнокрак триаголник
се совпаѓа со тежишната линија спуштена кон основата,
односно ја дели основата на рамнокракиот триаголник на
два еднакви дела.
7. Пресметај го периметарот на рамнокрак триаголник, ако се дадени висината
спуштена кон основата и кракот на тој триаголник.
а) и б) и
а) Да се потсетиме, формулата за пресметување на периметар на рамнокрак триаголник е
односно Тогаш
108
10. Најди ја висината на рамнокрак трапез ABCD, со основи аи bи
крак c (црт. 40).
односно
109
КРУЖНИЦА
И МНОГУАГОЛНИК. ПЛОШТИНА
110
3. Конструирај отсечка со должина:
а) б) в) г)
Кога ги изучуваше рационалните броеви научи дека на секој рационален број може
да му се придружи точка од бројната права. Но, дали е можно обратното? Дали на секоја
точка од бројната права може да се придружи по еден рационален број? Одговорот на
последното прашање е негативен и тоа ќе го поткрепиме со задачата 1 од овој дел, кога
требаше да се пресмета дијагоналата на квадрат со страна 1. Добивме дека дијагоналата е
со должина а таа должина е изразена со ирационален број, односно
111
КРУЖНИЦА
И МНОГУАГОЛНИК. ПЛОШТИНА
4. Претстави ги на бројна права броевите:
а) б) в) г) д) ѓ)
5. Претстави ги на бројна права реалните броеви:
а) б) в)
4. 4. 4. Задачи за вежбање
112
4. 5. ПЛОШТИНА НА МНОГУАЛНИК
4. 5. 1. Поим за плоштина
Знаеш дека една проста затворена искршена линија ја дели рамнината на два дела,
внатрешен дел и надворешен дел. Искршената линија заедно со внатрешниот дел е
многуаголник. Како што отсечкит имаат должини, така и многуаголниците имаат своја
карактеристика која се вика плоштина. Секоја површина има своја карактеристика,
односно плоштина.
Најчесто за единица мерка за мерење плоштина на површина, се зема плоштината
на квадрат со страна еднаква на единица мерка за мерење должина, кој се вика единечен
квадрат (црт. 49).
Плоштина на многуаголник е бројот на
единечни квадрати кои би го покриле многуаголникот
без преклопување.
Единици мерки за мерење плоштина во
зависност од единицата мерка за должина се:
милиметар квадратен
центиметар квадратен
дециметар квадратен
метар квадратен
километар квадратен итн.
На црт. 49 се претставени единиците мерки
и Колку милиметри квадратни има во еден центиметар квадратен?
На црт. 50 можеш да ги воочиш врските меѓу мерните единици за плоштина.
1 dm 10 cm 1m 10 dm
1m 100 cm
Пресметувањето на плоштината е
1m 1m 2 100100 cm2 100 cm многу важно во секојдневниот живот,
науката, техниката, земјоделството,
градежништвото и многу други области
на човековото живеење.
1 m2=10000 cm2 Црт. 50
113
КРУЖНИЦА
И МНОГУАГОЛНИК. ПЛОШТИНА
Поради огромната примена во праксата се користат и други единици за мерење на
плоштина, како што се: ар (a), декар (dek) и хектар (ha). Овде ќе ја дадеме врската на
овие мерни единици со метри квадратни:
4. На црт. 52 се дадени
неколку геометриски фигу-
ри. Нека едно квадратче
е единица мерка за плоштина.
Колкава е плоштината на секоја
од фигурите на дадениот цртеж?
114
страна 4 единици и правоаголник со страни 2 единици и 8 единици, за кои ќе покажеме
дека имаат еднакви плоштини.
115
КРУЖНИЦА
И МНОГУАГОЛНИК. ПЛОШТИНА
квадрати. Но, имаме a такви редови, па вкупниот број на квадратчиња наредени над
квадратот ќе биде a редови по a единечни квадратчиња во секој таков ред, односно
единечни квадрати кои ја покриваат површината на квадратот.
116
Плоштината на секој правоаголен триаголник е еднаква на
полупроизводот од должините на неговите катети.
4. 5. 3. Плоштина на триаголник
117
КРУЖНИЦА
И МНОГУАГОЛНИК. ПЛОШТИНА
а) б) в)
а)
118
6. Даден е рамностран триаголник со страна a, висина h и плоштина P. Пополни ја
табелата
Црт. 59
4. 5. 4. Плоштина на четириаголници
Плоштина на паралелограм
119
КРУЖНИЦА
И МНОГУАГОЛНИК. ПЛОШТИНА
2. Пополни ја табелата, во која се дадени некои од елементите на паралелограм:
ромбот имаме
120
Според тоа плоштината на делтоид со дијагонали d1 и d2 (црт. 63) се пресметува по
формулата :
3. Пресметај ја плоштината на четириаголниците, според
дадените податоци за нив:
а) ромб со страна и висина
б) ромб со дијагонали и
в) делтоид со дијагонали и
в) и .
односно
121
КРУЖНИЦА
И МНОГУАГОЛНИК. ПЛОШТИНА
Плоштина на трапез
Се поставува прашањето како ќе ја определиме
плоштината на даден трапез. За да ја определиме формулата
по која ќе можеме да ја пресметуваме плоштината на
трапез, ќе го разгледаме трапезот ABCD со основи a и
b и висина h (црт. 66). Да ја повлечеме дијагоналата на
трапезот BD и да ја означиме со Е подножната точка на
висината од темето D. Ги добиваме триаголниците АBD
и BCD. За да ја пресметаме плоштината на трапезот
потребно е да го определиме збирот од плоштините на
триаголниците АBD и BCD. Имаме
в)
9. Плоштината на еден трапез е а основите му се и Пресметај ја
неговата висина.
? ?
122
на формулата за пресметување на плоштина на трапез и одговори во која формула
преминува.
12. Пресметај ја плоштината на секоја од фигурите дадени на црт. 67.
123
КРУЖНИЦА
И МНОГУАГОЛНИК. ПЛОШТИНА
Да разгледаме еден карактеристичен триаголник на правилен n- аголник. Ако
се познати апотемата и страната на правилниот многуаголник, неговата плоштина е
плоштина имаме .
по формулата :
124
6. а) Како ќе се зголеми должината на страната на правилен многуаголник, ако
неговата апотема се зголеми 3 пати ?
б) Колку пати ќе се зголеми плоштината на еден правилен многуаголник, ако
неговата страна се зголеми 4 пати?
7. Пресметај ја плоштината на правилен шестаголник со периметар
Карактеристичниот триаголник на правилен шестаголник е рамностран триаголник.
Потсети се на формулата за пресметување на плоштина на рамностран триаголник.
4. 5. 6. Задачи за вежбање
125
КРУЖНИЦА
И МНОГУАГОЛНИК. ПЛОШТИНА
а) б) в) г)
3. Пресметај го радиусот на круг со периметар:
а) б)
126
Да забележиме дека границата на еден круг е кружница. Периметарот на еден круг
е во исто време и должина на неговата кружница.
Според тоа,
добиваме
127
КРУЖНИЦА
И МНОГУАГОЛНИК. ПЛОШТИНА
4. 6. 2. Плоштина на круг
Црт. 73 Црт. 74
128
1. Пресметај ја плоштината на круг за кој:
а) б) в)
а) б)
Црт. 75
129
КРУЖНИЦА
И МНОГУАГОЛНИК. ПЛОШТИНА
Имено, плоштината на кружен исечок кој одговара
, тогаш:
а) б) в) .
130
4. 6. 4. Задачи за вежбање
а) б) в)
4. 7. ЗАДАЧИ ЗА САМОПРОВЕРКА
131
КРУЖНИЦА
И МНОГУАГОЛНИК. ПЛОШТИНА
132