Titulli:

Studim rreth çështjes,

‘A ka çdo vend
shikimin e vet të hënës
apo jo?!’

Shkruajti:

Hoxhë Abdurr-Rrahim Balla

[Dhul-Hixhxheh, 1439 | Gusht, 2018]

1
 ‫بسم هللا الرحمن الرحيم‬

Falenderimi i takon vetëm Allahut, salavatet dhe selamet më të mira i takojnë

Vulës së Profetëve, familjes së së tij, shokëve të tij e çdo kujt që ndjek rrugën e tij deri
në Ditën e Gjykimit.
U bënë afro 8 vjet që vëllezërit e vëzhgojnë hënën në mënyrë sistematike për të
vërtetuar hyrjen e muajve hënor, me të cilat janë lidhur dy adhurime madhështore të
muslimanëve dhe dy festat e muslimanëve. Për këtë falenderimi i takon vetëm Allahut;
Ai është udhëzuesi dhe dhuruesi i çdo mirësie.
Duke qenë se zbatimi i këtij sun-neti ka qenë diçka e re për vendin tonë, ne kemi
hasur vështirësi të ndryshme dhe pengesa të ndryshme në zbatimin e tij. Sidoqoftë,
falenderimi i takon Allahut për çdo gjë dhe Atij i lutemi të na forcojë e të na bëjë të
qëndrueshëm tek e Vërteta dhe Sun-neti deri në vdekje! Amin.
Për shkak të vështirësive që kemi hasur, ne jemi detyruar të bëjmë sqarime rreth
tyre dhe rreth problematikave që shfaqeshin rrugës. Prandaj, gjatë këtyre viteve ne
kemi bërë disa shkrime sqaruese rreth disa çështjeve që kanë lidhje me shikimin e
hënës. Dy-tre vitet e fundit është rihapur diskutimi rreth çështjes se a ka çdo vend
shikimin e vet apo nëse hëna shikohet në një vend atëherë obligohen të gjitha vendet e
botës që të bazohen tek ky shikim.
Rreth kësaj çështjeje unë kam bërë tre shkrime në kohë të ndryshme, në të cilat
unë kam sqaruar qëndrimin tim rreth kësaj çështjeje dhe argumentet që e vërtetojnë
saktësinë e këtij qëndrimi. Mirpo kam vënë re se nagnjëherë dikush që nuk është dakord
me këtë mendim apo qëndrim, tek argumntet që përmend, tregon disa gjëra që ai i
mendon se ne i themi; e bën këtë për të vërtetuar pavërtetësinë e qëndrimit tonë.
Kjo vjen sepse këta nuk i kanë lexuar të gjitha shkrimet tona rreth kësaj çështjeje, si
rezultat na kanë mveshur disa mendime që ne nuk jemi dakord me to dhe e kemi
sqaruar qëndrimin tonë rreth tyre.
Drejtësia është që kur ta gjykosh një njeri, ta gjykosh në bazë të asaj që ai thotë e
jo në bazë të asaj që ti hamendëson se ai mund të thotë. Kjo çështje duhet të jetë e
qartë për çdo musliman që kërkon të vërtetën.
Si rezultat unë do bëj disa sqarime rreth kësaj çështjeje e do përpiqem ta shtjelloj
atë. Mirpo, para se të filloj sqarimin e kësaj çështjeje, duhet të sqaroj disa gjëra të
nevojshme në lidhje me këtë çështje.

2
 1. Cështja është: a ka çdo vend shikimin e vet të hënës apo po u pa në një vend
mjafton për të gjitha vendet.
Kjo çështje është e diskutueshme mes dijetarëve. Si rezultat ne nuk konsiderojmë
të humbur askënd që zgjedh një nga këto dy mendimet. Nuk konsiderojmë bidatçi dhe
as gjynahqarë, nëse njeriu ka zgjedhur një nga këto dy mendime, me bindje tek
argumentet që atij i duken të sakta.

2. Diskutimi rreth asaj çështjeje bëhet vetëm për të nxjerrë se kush është mendimi i
saktë dhe mendimi i gabuar. Ne shpresojmë se ai që e gjen të vërtetën në këtë çështje
të marrë dy sevape ndërsa ai që nuk e gjen dot, pasi është përpjekur për ta gjetur,
shpresojmë se Allahu nuk ka për ta privuar nga sevapi i kërkimit të të vërtetës edhe pse
nuk e qëlloi atë.
Si rezultat, diskutimi në këtë çështje nuk duhet të sjellë përçarje tek muslimanët
pasi ky diskutim ka ekzistuar që në kohët e hershme tek dijetarët e ky diskutim nuk ka
çuar në konflikt mes tyre, madje janë transmetuar nga disa dijetarë që ata i kanë
shprehur të dyja mendimet në kohë të ndryshme, herë njërin e herë tjetrin.
Pra kjo çështje nuk ka lidhje me humbjen apo bidatin.

3. Lind e drejta për çdo kënd që ka dije fetare që të mbështesë një nga këto dy
mendime në këtë çështje me argumentet e tij e ta konsiderojë mendimin tjetër të
gabuar. Ky gjykim nuk përbën fyerje për askënd, këtë e kanë bërë dijetarët prej kohësh.
4. E vërteta tek Allahu në këtë çështje është vetëm njëri nga këto dy mendimet. Nuk
mund të jenë të dyja të sakta, pasi këto dy mendime janë të kundërta me njëra-tjetrën e
nuk mund të bashkohen. Sqarimi për këtë do vijë më poshtë in shaa Allah.
— Sqarimi i çështjes:
Nëse hëna shikohet në një vend a obligohen të gjitha vendet me këtë shikim apo ky
shikim vlen vetëm për vendin ku u pa hëna afër tij?!
Në këtë çështje ka dy mendime tek dijetarët.

Mendimi i parë: Çdo vend ka shikimin e vet. Ky është mendimi Ibn Abasit, Ikrimes,
Kasim Ibn Muhamed, Salim Ibnu Abdilah, Is’hak Ibn Rahauejh, Ibn Mubareku, etj.

3
 Mendimi i dytë: Po u pa hëna në një vend ky shikim i obligon të gjithë njerëzit
kudo që të jenë që të bazohen tek ky shikim.(1) ky mendim është transmetuar nga Lejth
Ibn Saidi, Shafiu, dhe Ahmedi. Ato kanë thënë: Kur banorët e një vendi marrin vesh (më
pas) se hëna është parë në një vend prej vendeve, këto e kanë detyrë të agjërojnë kaza
atë ditë që nuk e kanë agjëruar (sepse nuk e kanë ditur që hëna u pa diku). Nga Imam
Maliku janë transmetuar të dyja mendimet. Ibn Kasimi ka transmetuar nga Imam Maliku
mendimin e dytë kurse nxënësit e Imam Malikut në Medine kanë transmetuar nga ai se
shikimi i hënës në një vend nuk i obligon të tjerët vetëm se nëse i detyron Halifja.
Ibn Abdil-Berr pasi i përmendi këto dy mendimet tha: “Unë jam me mendimin e
parë sepse për të dëshmon një Hadith Profetik (ka për qëllim hadithin e Kurejbit). Ky
Hadith është i saktë e është detyrë të pranohet. Gjithashtu ky është mendimi i një
Sahabiu të madh të cilin nuk e ka kundërshtuar asnjë Sahab, sikurse ky është mendimi i
një grupi tabi’inësh.” {El-temhid 5/505}.
Neueuiu në librin “El-Mexhmu” ka treguar se në këtë çështje ka gjashtë mendime.
Ibn Uthejmini në librin “esh-sherh el-mumti” ka treguar katër mendime. Sheukani në
“Nejl el-Eutar” ka treguar tre mendime me disa detaje të bashkangjitura tek to. Gjithë
këto mendime që kanë përmendur dijetarët në origjinë kthehen tek këto dy mendime
që treguam më lartë prandaj edhe Ibn Abdil-Berr vetëm këto dy mendime ka treguar në
librin “Et-Temhid”.
— Fryti i kësaj mosmarrveshjeje mes dijetarëve në këtë çështje është: (Flitet para
ardhjes së mjeteve moderne) ata që nuk e kanë marrë vesh e nuk kanë pasur mundësi
ta marrin vesh që hëna u pa në një vend tjetër, a e kanë detyrë të agjërojnë kaza atë
ditë që u ka ikur pa agjëruar për shkak se nuk e morën vesh fillimin e muajit?!
Dijetarët që thanë se çdo vend ka shikimin e vet thonë: ‘Këta njerëz që nuk patën
mundësi ta marrin vesh në kohën e duhur se hëna u pa diku, nuk e kanë detyrë të
agjërojnë kaza këtë ditë që nuk e morën vesh’. Kurse pala tjetër thonë: ‘E kanë detyrë të
agjërojnë ditën që nuk e morrën vesh se hëna u pa diku në botë një ditë para tyre edhe
sikur kjo të ndodhë vit për vit. Këto që nuk e morrën vesh e kanë detyrë të agjërojnë kaza
ditën që u ka ikur’.

— Origjina e kësaj mosmarrveshjeje mes dy palëve e ka burimin tek

mosmarrveshja në çështjen e lindjes së hënës: A lind hëna për gjithë botën në një natë

(1) (më poshtë ne do të tregojmë ixhmaun e dijetarëve që tregon se ky mendim është i kufizuar me disa kufizime problemi
është se pas’ardhësit e imamëve e kanë përgjithësuar mendimin e imamëve duke menduar se mendimi i tyre është i
përgjithshëm. Prandaj dhe ne po e përmendim mendimin ashtu siç pretendojnë ato që mbështeten tek ai mendim. Allahu e di
më mirë.)

4
të vetme apo lind për një pjesë të botës ndërsa për pjesën tjetër nuk lind atë natë por
natën tjetër?!
Ata që thane, ‘Lind në një natë për gjithë botën’, thanë, ‘Të gjithë e kanë detyrë të
agjërojnë përnjëherësh’. Ata që thanë, ‘Hëna lind natën e parë për një pjesë të botës e
natën e dytë për një pjesë tjetër, etj’, thonë se, ‘Vendet e ndryshme në lindjen e hënës
ndryshojnë në fillimin e agjërimit e nuk kanë detyrë të agjërojnë me hënën e vendeve të
largëta’. Konceptin e kësaj ideje që po tregojmë këtu e ka treguar Abdullah ibn Humejd
në librin e tij “Tibjan el-Edileh fi-Ithbat el-Ehileh”, me fjalë të tjera të marra nga Er-Rafi’ij
në librin “Sherh El-Uexhiz”. Origjinën e kësaj mosmarrveshjeje mes dijetarëve e ka
treguar gjithashtu edhe Ibn Rrushdi në “Bidajetul Muxhtehid”.
Unë e di se ka disa që e pranojnë se hëna nuk lind për gjithë botën Brenda natës, të
thonë: ‘Të gjithë muslimanët e kanë detyrë të bazohen tek ky shikim. Kjo është
kontradiktore.
Shejh Abdurrahman Ibn El-Kasim El-Nexhdij ka treguar nga Shejhul-Islam Ibn-
Tejmije se ka thënë: “Lindja e hënës nuk është e njëjtë (për gjithë botën), për këtë kanë
rënë dakort të gjithë ato që e njohin këtë fushë (d.m.th, astronomët). Nëse dy vende
kanë të njëjtën lindje hëne, atëherë është detyrë për të dyja vendet agjërimi, përndryshe,
(nëse nuk lind hëna në të njëjtën natë për këto dy vende) nuk e kanë detyrë (të agjërojnë
përnjëherësh).” {Hashijetu Er-Reud El-Murbi 3/358}
Për ta kuptuar më qartë këtë ide po sjellim një shembull: Shpesh herë ndodh që
hëna kur lind, ajo lind vetëm për pjesën jugore të Amerikës Latine. Pjesa tjetër e botës e
ka të pamundur ta shohë hënën. Kjo sepse hëna për këto vende të tjera mund të
perëndojë para perëndimit të diellit ose bashkë me të në këtë rast, disa thonë, ‘Hëna
doli edhe pse vetëm në Amerikën Latine, ajo kur del u përket të gjithëve’, ndërsa të
tjerët thonë, ‘Ajo perëndoi pas perëndimit të diellit në Amerikën latine, kurse në disa
vende të tjera perëndoi para perëndimit të diellit, prandaj ajo hënë u përket vetëm
atyre vendeve që kanë pasur mundësi ta shohin, sepse hëna ka perënduar pas diellit.
Vendet e tjera nuk kanë pasur mundësi ta shohin sepse hëna ka perënduar para
perëndimit të diellit’.
Mos na vijë dikush e të na thotë se nuk ndodh që hëna në të njëjtën ditë në disa
vende të perëndojë pas perëndimit të diellit e për disa vende para perëndimit të
diellit!!
Këtij i themi diskutimi këtu nuk është me njerëzit e paditur, kjo sepse kjo çështje
është e padiskutueshme nga ana astronomike. Gjithashtu këtë e dëshmon në formë të
padiskutueshme shikimi i lire, si rezultat, të thuash se, ‘Unë e di se hëna nuk lind për
gjithë botën në një ditë e megjithatë të gjithë e kanë detyrë ta fillojnë agjërimin’, është

5
njësoj sikur të thuash, ‘Agimi këtu tek ne nuk ka hyrë akoma, por, përderisa ka hyrë në
Arabi, ne e kemi detyrë ta mbyllim syfyrin dhe të falim sabahun sepse ka hyrë në Arabi’.
Pa e kuptuar origjinën e kësaj mosmarrveshjeje është i pavlerë diskutimi se a
merret për bazë lejimi për shikmin e hënës nëse vjen nga një vend i afërt apo i largët.
Apo diskutimi se a duhen përdorur mjetet moderne apo jo etj.

— Argumentet e çdo pale në këtë çështje:

1. Argumentet e atyre që thonë: ‘Hëna po u pa në një vend, obligohen të gjithë

muslimanët të fillojnë adhurimin.’

a) Hadithi i Profetit sal-l Allahu alejhi ue sel-lem: “Mos agjëroni derisa ta shihni
hënën e mos e çelni derisa ta shihni hënën. Nëse ka re e nuk e shihni potësoni muajin
tridhejtë ditë”. {Transmeton Buhariu dhe Muslimi}.
Ky është urdhër i përgjithshëm për të gjithë muslimanët. Ky Hadith nuk veçon një
vend nga të tjerët. Kështu që, nëse hënën e shohin muslimanët e një vendi, atëherë
hënën e kanë parë muslimanët, si rezultat, të gjithë muslimanët - qofshin në atë vend
apo diku tjetër - e kanë detyrë të bazohen tek ky shikim.
Përgjigje: Ky Hadith është i përgjithshëm në pamjen e jashtme por i veçantë në
realitet. Si ky Hadith ka edhe Hadithe të tjera. Për shembull, Profeti sal-l Allahu alejhi ue
sel-lem ka thënë: “Ndërmjet lindjes dhe perëndimit ka kibël”. {Transmeton Tirmidhiu
hadithi është i saktë}.
Po qe se do ta marrim këtë Hadith kështu të përgjithshëm - kështu siç duket në
pamjen e jashtme - na del që gjithë muslimanët, kur të fallen, po u falën në një drejtim
që është ndërmjet lindjes dhe perëndimit, konsiderohet se janë drejtuar nga kibla dhe
namazi i tyre është i saktë. Ky rezultat është i kotë dhe i pasaktë në formë të prerë.
Vendet që janë në perëndim të Mekës në paralel me të, nëse do drejtohen për tu
falur ndërmjet lindjes dhe perëndimit i bie që ata të drejtohen ose nga poli i jugut ose i
veriut, kurse Qaben ta kenë ose në krahë të djathtë ose në krahë të majtë. Një namaz që
falet në një drejtim të tillë, tek të gjithë dijetarët është i pasaktë.
Vendet që e kanë kiblen mes lindjes dhe perëndimit janë Medina dhe vendet që
janë paralel me të. Ndërsa vendet që janë në lindje ose perëndim të qabes ato e kanë
kiblen ndërmjet veriut dhe jugut.

6
 Pra Hadithi në pamjen e jashtme duket i përgjithshëm por ai në të vërtetë është i
veçantë për disa vende.
Kështu është edhe Hadithi për hënën; ai flet për ato vende ku ka lindur hëna e re.
Shembull tjetër kemi Ajetin e Kur’anit që thotë (kuptimi): “Hani dhe pini derisa të
dallohet për ju, peri i bardhë nga peri i zi, në agim”. {El-Bekare}.
Nëse do ta marrim të përgjithshëm kuptimin e Ajetit, do themi, ‘Ajeti u drejtohet të
gjithë muslimanëve, si rezultat, nëse disa muslimanë e shohin Agimin obligohen të gjithë
që të mbyllin syfyrin. Këtë përgjithësim nuk e thotë asnjë dijetarë mbase dhe as një njeri
që llogjikon, sepse rezultati do jetë si vijon: Nëse hyn agimi në Australi, të gjithë
Muslimanët e botës duhet ta mbyllin syfyrin! Vetëm përfytyrimi i këtij mendimi e sqaron
kotësinë e tij.’
Si rezultat, Ajeti Kur’anor edhe pse është i përgjithshëm në pamjen e jashtme, ai
përfshin vetëm atë vend ku po hyn agimi në të vërtetë, jo vendet e tjera. E njëjta gjë
është edhe me Hadithin në fjalë. Ai edhe pse është i përgjithshëm në pamjen e jashtme,
vetëm se ai është urdhër i veçantë për atë vend ku është parë hëna, jo për vendet e
largëta në të cilat hëna nuk ka lindur.
Si rezultat, argumentimi me këtë Hadith nuk është as i saktë e as i qartë.
Madje nëse dikush do thoshte që ky Hadith është argument për mendimin tjetër
mbasi do ishte më e saktë ose do ishte minimum, në nivelin e këtij lloj argumentimi që
përdori pala tjetër.

b) Argumenti i dytë i tyre që thonë hëna po u pa në një vend, obligon edhe vendet e
tjera të bazohen tek ky shikim. Transmeton Ibnu Maxheh nga disa Sahabë se kanë
thënë: “Nuk e shikuam dot hënën e fillimit të sheualit për shkak të reve, prandaj u
gdhimë agjërueshëm. Në fund të ditës erdhën disa njerëz nga udhëtimi dhe dëshmuan
tek Profeti sal-l Allahu alejhi ue sel-lem se e panë hënën e re mbrëmjen e djeshme.
Prandaj Profeti sal-l Allahu alejhi ue sel-lem i urdhëroi (sahabët) ta ndërpresin agjërimin
e asaj dite e të dalin ditën e nesërme për ta falur bajramin”. {Kapitulli i agjërimit, tema:
Hadithet që janë transmetuar rreth dëshmisë për shikimin e hënës së re. Hadithi nr
1653. Hadithi është i saktë}.

— Ato që u argumentuan me këtë Hadith thanë: ‘Shikimi i hënës ishte jashtë Medines
dhe Profeti sal-l Allahu alejhi ue sel-lem e pranoi këtë dëshmi edhe pse nuk ishte dëshmi
nga Medina. Madje nuk i pyeti dëshmitarët: ‘Sa milje larg Medines ishte kur patë
hënën?’. Kjo tregon se dëshmia pranohet pa kufizim me milje.’

7
 Përgjigje: Ky Hadith është i saktë dhe këtë Hadith e pranojnë edhe pala tjetër dhe
argumentohen me të për faktin se dëshmia e shikimit të hënës pranohet edhe nëse ajo
vjen nga jashtë qytetit. Kjo është e saktë. Mirpo në Hadith nuk jepet ndonjë gjykim i
përgjithshëm për pranimin e dëshmisë nga çdo distancë që të vijë, qoftë edhe me mijra
kilometra larg.
Këta njerëz erdhën nga jashtë Medines me kafshët e tyre. Maksimumi kanë qenë
afro 100 kilometra larg Medines kur e panë hënën.
Diskutimi nuk është në raste të tilla por në raste kur distancë është aq e madhe sa
me mjetet e asaj kohe ata do mbërrinin në Medine disa ditë pas shikimit të hënës. E ky
shikim nuk u vlente më banorëve të Medines, vetëm nëse do themi që ata në bazë të
këtij shikimi duhet të agjërojnë një ditë kaza që u ka ikur pa agjëruar, nëse flasim për
fillimin e Ramazanit. Dëshmia Profetit sal-l Allahu alejhi ue sel-lem i erdhi në kohën e
duhur, pa u mbyllur dita. Kështu që Sahabët e ndërprenë agjërimin pasi u vërtetua se
kjo ditë ishte ditë Bajrami.
— Ne këtu po flasim për diskutimin e dijetarëve të hershëm rreth mbërritjes së lajmit
në kohën e tyre.
Ky Hadith nuk sqaron rastin kur lajmi vjen pasi ka kaluar koha e tij, (që të dihet se)
çfarë duhet bërë, a duhet marrë për bazë kjo dëshmi apo jo.
Këtë detaj nuk e sqaron ky Hadith, pasi flet vetëm për rastin kur lajmi erdhi në
Medine në kohën e duhur me mjetet e tyre të thjeshta.
Pra hadithi nuk flet për rastin ① Kur lajmi vjen pasi ka kaluar dita e parë dhe as
② nuk flet për mbërritjen e lajmit me mjete të tjera veç atyre që kishin Sahabët. Kështu
që, argumentimi me këtë Hadith për këto dy raste është argumentim i pasaktë dhe
thjeshtë hamendësim.
I gjithë diskutimi mes dijetarëve këtu është ose ka qenë dikur, më saktë: ‘Nëse
lajmi i shikimit të hënës vjen gjatë Ramazanit, a është detyrë për muslimanët që e
morën vesh këtë lajm ta agjërojnë kaza ditën që u ka ikur pa agjëruar’. Hadithi nuk flet
për këtë rast. Gjithashtu dijetarët e sotëm e diskutojnë a duhet të merret për bazë kjo
dëshmi që vjen nga larg me mjetet moderne? Hadithi tregon për një dëshmi të ardhur
me mjete të thjeshta.
— Mbase dikush do pyesë se cfarë dallimi ka ardhja e lajmit me mjetet e thjeshta
nga lajmi me mjete moderne?! Mjeti është thjesht mënyra e transmetimit, nuk ka lidhje
me të vërtetë me vërtetësinë e lajmit.
Përgjigje: Nëse do themi se hëna kur lind në një cep të botës ajo ka lindur në të
vërtetë për të gjithë botën dhe të gjithë kanë mundësi ta shohin, po atë natë, me

8
përjashtim të rastit kur ka re, atëherë themi se përçimi i lajmit qoftë me mjete të
thjeshta apo me mjete moderne nuk ka asnjë dallim. Ndërsa nëse do themi se hëna kur
lind në një cep të botës, ajo nuk lind për vendet e tjera që janë larg vendit të lindjes së
hënës, në këtë rast themi se ka dallim ndërmjet dëshmisë që vjen me mjete të thjeshta
nga dëshmia që vjen me mjete moderne. Në realitet, nuk ka kontradiktë ndërmjet
astronomëve se hëna nuk lind në një natë për gjithë botën por për një pjesë. Ndryshon
nga muaji në muaj. Këtë e ka treguar Shejhul Islam Ibn-Tejmije. Astronomët
bashkëkohorë përcaktojnë në çdo muaj hënor 3 ditë të mudshme për shikimin e hënës
nga e tërë bota. Ditën e parë e shikon një pjesë, ditën e dytë shumica e banorëve të
tokës dhe ditën e tretë pothuajse të gjithë; veç atyre që jetojnë në polin e veriut. Pra,
hëna ka çdo muaj 3 ditë të ndryshme lindjeje për vendet e ndryshme të botës. Kështu
që, nëse në një vend muslimanët dolën për të vrojtuar hënën, qielli ishte i pastër e
megjithatë ata hënën nuk e panë. Kjo tregon se hëna tek ta nuk ka perënduar pas diellit
por para tij ose me të pothuajse.
Çfarë vlere ka dëshmia e shikimit të hënës në një vend tjetër që është mijëra
kilometra larg e hëna është parë në formë të qartë?! Raste të tilla ndodhin çdo muaj
pothuajse.
Unë vet kam ndjekur një rast të tillë, ku kam bërë krahasimin mes tre vendeve në
lidhje me vrojtimin e hënës. Rasti është si vijon: Në një prej viteve që ne dolëm për të
shikuar hënën, në vendin tonë hëna nuk u pa. Atë natë ishte parë d.m.th disa orë më
parë në Australi; madje e kishin filmuar hënën, ajo dukej shumë qartë. Hëna atje kishte
qëndruar në horizont 45 minuta pas perëndimit të diellit. Gjithashtu ishte parë edhe në
Arabi, sipas lajmeve që na erdhën.
Gjatë kërkimit, më rezultoi se hëna atë natë në vendin tonë kishte perënduar para
se të perëndonte dielli, si rezultat, ishte e pamundur të shikohej. Në Arabi kishte
perënduar disa minuta pas perëndimit të diellit, 6 minuta ose diçka më shumë. E në
Australi kishte perënduar 45 minuta pas perëndimit të diellit. Në këtë rast, ç’vlerë ka
dëshmia e shikimit të hënës në Australi apo qoftë edhe në Arabi kur këtu tek ne hëna ka
perënduar para diellit?! Në realitet, ajo tek ne nuk u pa edhe pse qielli ishte i pastër
edhe pse vrojtuesit ishin në qytete të ndryshme, ndërkohë që në Australi ajo qëndroi në
horizont - atë natë - 45 minuta pas perëndimit të dielli. Shihni dallimin pra.
Pra ky rast — e si ky ka të shumta — tregon se hëna nuk lind për gjithë botën në
një natë.
Fillimi i muajit hënor ka lidhje me lindjen e hënës e jo thjeshtë me lajmin e një
vendi të largët.
Një lajm i tillë është njësoj si lajmi i fillimit të agimit diku në botë për ata që janë
mijra km larg tyre.
9
 Pra, hyrja e kohës së adhurimit ka lidhje me hyrjen e kohës në vetvete, pastaj ka
lidhje me lajmin e hyrjes së kohës. Ky lajm vlen në atë vend ku ka hyrë koha, jo aty ku
nuk ka hyrë koha. Pa lindjen e hënës së re nuk ka vlerë lajmi se hëna ka lindur diku
larg. Përgjigja në këtë rast është: Ky lajm vlen për atë vend ku ka lindur hëna dhe për
vendet pranë tij, jo për vendet ku hëna nuk ka lindur. Ai që e gjykon a ka lindur hëna apo
jo është shikimi i lirë, siç ka urdhëruar Profeti sal-l Allahu alejhi ue sel-lem. Si rezultat,
argumentimi me këtë Hadith është i kushtëzuar me dy kushte që i tregova në fillim.
Nëse nuk i plotëson ato dy kushte, argumentimi me të është i pasaktë. Këto dy kushte
janë: 1. Të vijë lajmi në kohën e dobishme dhe 2. Të vijë me mjete të thjeshta - për një
rast të përbërë nga këto dy kushte flet Hadithi. Kështu që argumentimi me të për raste
të tjera që nuk i përmbajnë këto dy kushte është argumetim jashtë temës së Hadithit, si
rezultat është i pasaktë si argumentim.

c) Argumenti logjik.
Ky është argumenti i tretë i atyre që thonë: ‘Shikimi i hënës në një vend i obligon të
gjithë muslimanët të bazohen tek ai në fillimin e adhurimeve’.
Argumenti logjik i tyre është si vijon: ‘Nëse hëna u pa në një vend, kjo tregon se ajo
ka lindur, e si rezultat të gjithë muslimanët e botës e kanë detyrë ta fillojnë agjërimin
apo ta mbyllin’.
Përgjigje: Këtë ide e ka treguar Ibn Rrushdi në “Bidajetu El-Muxhtehid” e të tjerë.
E them këtë sepse e di se disa e pranojnë që hëna nuk lind për gjithë botën në një
ditë të vetme e me gjithë këtë thonë hëna e një vendi është për të gjitha vendet.
Kjo është kontradiktore sepse fillimi i muajit hënor njihet me lindjen e hënës e cila
duket me syrin e lirë. Nëse hëna nuk duket me syrin e lirë edhe pse qielli është i pastër,
kjo tregon se hëna nuk ka lindur për atë vend. Shikimi i hënës në një vend tjetër të largët
po atë mbrëmje tregon se hëna ka lindur atje ku është parë. Kështu që të thuash: ‘Unë e
pranoj se hëna nuk ka lindur këtu tek ne, por me gjithkëtë ne do ta fillojmë agjërimin
sepse ka lindur diku tjetër edhe pse është shumë larg’, është njësoj sikur të thuash,
‘Agimi këtu tek ne nuk ka hyrë akoma, por ne do e falim sabahun sepse agimi ka hyrë në
Kinë’.
Ta pranosh që hëna nuk ka lindur e megjithëatë ti urdhërosh muslimanët ta
fillojnë ramazanin, do të thotë ti urdhërosh muslimanët ta fillojnë adhurimin para se
të hyjë koha.
Kështu që, para tyre kanë dy zgjidhje: 1. Ose të thonë se, ‘Hëna kur lind në një
vend, ka lindur për gjithë botën’, 2. Ose të thonë, ‘Ajo nuk lind për gjithë botën, si

10
rezultat, nuk obligohen ata që nuk e kanë parë hënën e re të fillojnë agjërimin, pasi hëna
tek ata nuk ka lindur’.
Ndërsa të thuash që ‘Hëna është obligim i përgjithshëm në të njëjtën natë për
gjithë botën’ e në të njëjtë kohë të thuash ‘Hëna nuk lind për të gjithë botën’, ky është
bashikim i dy të kundërtave sepse fjalia e fundit hedh poshtë fjalinë e parë.
Nëse dikush thotë: ‘Si mund ta njohim ne a ka lindur hëna apo jo?’
I themi: Shumë e thjeshtë, e vrojtojmë hënën siç ka urdhëruar Profeti sal-l Allahu
alejhi ue sel-lem e nëse nuk e shohim edhe pse qielli nuk ka re, kjo tregon se hëna nuk
ka lindur. Kështu që, muaji nuk ka filluar edhe pse ajo mund të ketë lindur diku larg, pasi
ky ndryshim është tepër normal për hënën. Nëse qielli ka re, ne jemi të urdhëruar të
plotësojmë 30 të muajit aktual. Pastaj fillon muaji i ri.

2. Argumentet e atyre që thonë: ‘Çdo vend ka shikimin e vet.’

a) Hadithi i Kurejbit:
Nga Kurejbi transmetohet se Umul-Fadl bint El-Harith radi Allahun anha e dërgoi
Kurejbin tek Muauije radi Allahu anhu në Sham.
Thotë Kurejbi: Shkova në Sham dhe e mbarova punën e saj dhe më kapi Ramazani
kur isha në Sham. E pashë hënën natën e xhuma. Më pas në fund të muajit shkova në
Medine.
Më pyeti Ibn Abasi radi Allahu anhu — ndër të tjera — për hënën e re e më tha: Kur
e patë hënën e re? I thashë: E pamë natën e xhuma.
Më tha: A ti e pe?
I thashë: po, e panë dhe njerëzit dhe agjëruam bashkë me Muauijen radi Allahu
anhu.
Tha (Ibn Abasi) radi Allahun anhu: Ndërsa ne e pamë natën e shtunë dhe do
vazhdojmë të agjërojmë derisa të plotësojmë tridhjetë ditë ose të shohim hënën.
I thashë: A nuk të mjafton shikimi i Muauijes radi Allahu anhu dhe agjërimi i tij?
Tha: Jo, Kështu na ka urdhëruar Profeti sal-l Allahu alejhi u sel-lem”. {Transmeton
Muslimi, Ebu Daudi, Nesaiu, Tirmidhiu, Ibn Huzejme dhe Bejhakiu}.
Të gjithë këta dijetarë Hadithi, e kanë vedndosur këtë Hadith në librat e tyre për tu
argumentuar me të se çdo vend ka shikimin e vet.
11
 Ibn Abdul-Berr ka thënë: “Me këtë mendim jam edhe unë sepse ky mendim
mbështetet tek një Hadith Profetik i cili është i saktë dhe është detyrë të pranohet” {Et-
temhid 14/358}
Argument në këtë Hadith është se Ibn Abasi nuk e pranoi dëshminë e shikimit të
hënës edhe pse hënën e kishin parë shumë njerëz për shkak se ajo ishte në një vend
tjetër të largët. E kur u pyet pse nuk bazohesh tek shikimi i këtij vendi tjetër të largët, ai
u justifikua duke thënë: ‘Kështu na ka urdhëruar Profeti sal-l Allahu alejhi ue sel-lem’.
Dmth që të mos bazohemi tek shikimi i vendeve të tjera.
Kurtubiu ka thënë në tefsirin e tij, për Hadithin e Kurejbit: “Dijetarët tanë kanë thënë:
Fjala e Ibn Abasit që thotë: Kështu na ka urdhëruar Profeti sal-l Allahu alejhi ue sel-
lem” është tekst i qartë që tregon se ky është Urdhër Profetik. Është argument që
tregon se vendet e largëta si Shami dhe Hixhazi (nuk kanë të njëjtin shikim). Detyra e
banorëve të këtyre vendeve është të bazohen tek shikimi i tyre, jo te shikimi i të tjerëve
edhe sikur kjo të vërtetohet tek prijësi i muslimanëve (halifi)”. {Tefsir El-Kurtubij
2/291}.
Më poshtë do tregojmë — in shaa Allah — edhe (1) fjalën e Ibn-Tejmijes që
argumentohet me hadithin e Ibn Abasit për të cilin po flasim, (2) komentet që i kanë
dhënë dijetarët që nuk e pranojnë Hadithin e Kurejbit për argument.

1. Disa dijetarë kanë thënë: ‘Hadithi i Kurejbit tregon se dëshmia e një personi të
vetëm nuk mjafton. Për këtë arsye nuk e pranoi ibn Abasi dëshminë e Kurejbit’.
Këtë koment e ka përmendur Ibn Kudame në “El-Mugnij” e tek ai është bazuar.
Gjithashtu e ka treguar Neueuiu në “sherh Sahih El-Muslim” nga disa të tjerë pa
emër. Vetëm se Neueuiu e ka hedhur poshtë këtë koment në këtë libër. Ai ka
mbështetur atë kuptim që duket në pamjen e dukshme të Hadithit. Refuzimi i
dëshmisë së Kurejbit u bë sepse kjo dëshmi i përkiste një vendi të largët. Kjo
është idea që ka treguar Neueuiu në komentin e këtij Hadithi tek libri i tij “Shreh
Sahih El-Muslim”.
- Ibnul-Arabi ka thënë: “Dijetarët kanë rënë në kontradiktë në komentimin e këtij
Hadithi. Disa kanë thënë: Ibn Abasi e refuzoi këtë dëshmi sepse i erdhi vetëm nga
një person i vetëm. Disa kanë thënë: Ai e refuzoi këtë dëshmi sepse vendet e
ndryshme ndryshojnë në lindjen e hënës. Ky është mendimi i saktë (në
komentimin e hadithit). Kjo sepse Kurejbi nuk dëshmoi por lajmëroi për shikimin e
vërtetuar të hënës. Nuk ka kontradiktë (tek dijetarët) se lajmi që vjen nga një
person i vetëm, rreth një gjykimi të vërtetuar pranohet”. (Mbaroi fjala e Ibn
Arabiut). {Marrë nga libri “Tibjan El-Edileh” fq – 27.}

12
 Ky koment që përmendi Ibn Kudame e të tjerë se Ibn Abasi e refuzoj dëshminë e
Kurejbit sepse ishte i vetëm, nuk është koment i saktë.
Në Hadith tregohet se hënën nuk e pa vetëm Kurejbi por edhe të tjerë. Jo vetëm
kaq, por dëshmia e tyre u pranua nga Muauije që ishte prijësi (halifja). Si rezultat, fillimi i
muajit u vërtetua në Sham. Gjithashtu, Kurejbi po transmetonte lajmin e shikimit të
hënës nga një numër dëshmitarësh, të miratuar edhe nga prijësi. Një lajm i tillë nga ana
fetare është detyrë të pranohet. Madje Profeti sal-l Allahu alejhi ue sel-lem ka dërguar
një person të vetëm për ti përçuar Mesazhin e Fesë Herakliut; dërgoi Dihjen radi Allahu
anhu. Madje edhe në shumë raste të tjera një person dërgonte. Me anë të tij u Ngrinte
Argumentin popujve mosbesimtarë në çështje më të rëndësishme të Fesë. Po qe se një
person i vetëm nuk do njoftonte do dërgonte më shumë. Kjo tregon se lajmi që vjen nga
një person i vetëm besnik, është detyrë të pranohet.
Gjithahstu Kurejbi i tha Ibn Abasit: ‘A nuk të mjafton shikimi i Muauijes?’, e nuk i
tha: ‘A nuk të mjafton dëshmia ime?’ Kjo sepse Kurejbi e kuptoi se refuzimi i Ibn Abasit
nuk ishte për shkak se dëshmia e Kurejbit ishte dëshmi e një personi të vetëm. Kjo është
e qartë. Nga Hadithi kuptohet se Ibn Abasi e refuzoi vendimin e Muauijes i cili ishte
prijësi. Pra, kemi të bëjmë me refuzimin e dëshmisë së shumë njerëzve edhe pse kjo
dëshmi u konfirmua nga Prijësi i vendit. Pra nuk kemi të bëjmë me refuzimin e dëshmisë
së një dëshmitari por kemi të bjëmë me refuzimin e vendimit të prijësit të një vendi
tjetër larg Medines për shikimin e hënës. kjo është ideja që duket qartë në Hadith.

2. Sheukani në librin “Nejl El-Eutar” ka dhënë një koment tjetër për Hadithin e ibn
Abasit. Ai ka pretenduar se ideja që tregohet tek Hadithi i Kurejbit është thjeshtë
mendim personal i Ibn Abasit, jo se Ibn Abasi ka pasur ndonjë informacion të
veçantë në lidhje me shikimin e hënës në një vend të largët nga Profeti sal-l
Allahu alejhi ue sel-lem.
Ka thënë Sheukanij: “Dije se argument është fjala e Profetit sal-l Allahu alejhi ue
sel-lem jo mendimi personal i Ibn Abasit të cilin e kanë kuptuar njerëzit nga ai. Fjala që
ka thënë Ibn Abasi: “Kështu na ka urdhëruar Profeti sal-l Allahu alejhi ue sel-lem”
qëllimi është për urdhrin që ka dhënë Profeti sal-l Allahu alejhi ue sel-lem që të
vazhdojmë të agjërojmë derisa të plotësojmë 30 ditë …” {“Nejl El-Eutar” 4/195}.
Përgjigje: Sheukanij pretendon se Ibn Abasi ka dëgjuar Hadithin e Profetit Sal-l
Allahu alejhi ue sel-lem që thotë: “Mos agjëroni derisa të shihni hënën dhe mos e çelni
derisa ta shihni atë. E nëse nuk e shihni dot për shkak të reve plotësoni muajin 30
ditë”. Nga ky Hadith — sipas Sheukanit — Ibn Abasi ka kuptuar se çdo vend ka shikimin
e vet. Si rezultat ai thotë se mendimi ose ixhtihadi i Ibn Abasit nuk është argument.
Argument është vetëm fjala e Profetit sal-l Allahu alejhi ue sel-lem.
13
 - Sheukani nuk ka treguar asnjë argument që e vërteton se fjala e Ibn Abasit “Kështu
na ka urdhëruar Profeti” është thjeshtë mendimi personal i Ibn Abasit.

- Sheukani tha: “Fjala e Ibn Abasit: “Kështu na ka urdhëruar Profeti” qëllimi i tij në
këtë urdhër është Hadithi …” etj.

Si e vërtetoi Shukani se ky është qëllimi i Ibn Abasit, me çfarë argumenti? Ky është

thjeshtë hamendësim i Sheukanit i pa bazuar në fakte. Sidomos kur flitet për qëllimet e
zemrës të cilat nuk i di kush veç Allahut, nëse njeriu nuk i shpreh vetë.

- Fjala e Sahabiut: “Ka urdhëruar Profeti sal-l Allahu alejhi ue sel-lem…” ose “Ka
ndaluar Profeti sal-l Allahu alejhi ue sel-lem” tek dijetarët e Hadithit
konsiderohet nga format e qarta të transmetimit nga Profeti sal-l Allahu alejhi ue
sel-lem.
Tek librat e njohur të Hadithit ekzistojnë dhjetra Hadithe mbase edhe qindra në të
cilat Sahabiu thotë: “Ka urdhëruar profeti sal-l Allahu alejhi ue sel-lem..” ose “Ka
ndaluar…”
Me këtë mënyrë që ka përdorur Sheukani është shumë e thjeshtë për çdo kënd që
dëshiron të refuzojë ndonjë Hadith të tillë apo më shumë se një, duke pretenduar se kjo
fjalë është thjeshtë ajo që ka kuptuar Sahabiu, nga fjalët e përgjithshme Profetike, jo se
ka ndonjë urdhër të veçantë, në këtë formë do tu anullonin shumë Hadithe me
pretendimin se kjo fjalë është thjeshtë mendimi personal i Sahabiut.
Vallë çfarë duhet të thotë Sahabiu më shumë se kaq që ta besojnë nëse me të
vërtetë ky është Hadith Profetik?!
Kjo mënyrë e komentimit që ka bërë Sheukani është e refuzuar katërçipërisht pasi
ajo hap një portë shumë të keqe për të refuzuar Hadithet Profetike me pretendimin se
Sahabiu thjeshtë ka treguar mendimin e tij personal.
Po, do ishte e drejtë që kjo fjalë të quhej mendim personal i Ibn Abasit nëse Ibn
Abasi nuk do ti kishte dedikuar atë Urdhër Profetik Profetit sal-l Allahu alejhi ue sel-lem.
Nëse Ibn Abasi do e shprehte këtë ide e nuk do thoshte “Kështu ka urdhëruar Profeti,”
atëherë do thoshim, ‘Ky është mendimi personal i Ibn Abasit’.

14
 Tirmidhiu e ka transmetuar këtë Hadith të Ibn Abasit në librin e tij të njohur, tek
kapitulli i agjërimit. Mbasi e tregoj Hadithin tha: “Dijetarët kanë vepruar në bazë të këtij
Hadithi duke gjykuar se çdo vend ka shikimin e vet të hënës”. Pra Tirmidhiu ka treguar se
dijetarët e kanë konsideruar këtë fjalë Hadith Profetik dhe në bazë të këtij kanë ecur
dhe nuk e kanë konsideruar atë mendim personal të Ibn Abasit.

- Dijetarët e Hadithit kanë thënë: ‘Fjala e Sahabiut: “Ka urdhëruar Profeti sal-l
Allahu alejhi ue sel-lem për kështu…” konsiderohet shprehja e qartë që ky është
Urdhër Profetik’. Për këtë kanë rënë dakort Dijetarët e Hadithit. Në këtë çështje
nuk ka kundërshtuar kush veç Daudit. (Xhami El-Uesit të medhebit Dhahirij) dhe
disa mutekeliminëve (ata që e kanë përzier akiden me filozofi). Ky mendim i tyre
është i kotë sepse Sahabiu është njeri besnik në atë që transmeton dhe njohës i
mirë i gjuhës arabe, si rezultat nuk është kusht që ai në çdo Urdhër Profetik të
tregojë tekstualisht fjalët që ka shprehur Profeti sal-l Allahu alejhi ue sel-lem (siç
pretendon Daudi dhe mutekeliminët). Marrë nga libri “Tedrib Er-rauij Sherh
Tekrib En-neuauij”.
Tek Buhariu, Muslimi, Ebu Daudi, Tirmidhiu, Nesaiu dhe Ibn Maxheh e të tjerë do
gjesh dhjetra Hadithe, të kësaj forme: “Ka urdhëruar Profeti ose ka ndaluar…” këta
dijetarë të mëdhenj e të njohur të Hadithit i kanë vendosur këto Hadithe në librat e tyre
për tu argumentuar me të për saktësinë e çështjeve që përmendin gjatë librave të tyre.
Kështu që shprehja e Sahabiut: “Ka urdhëruar Profeti sal-l Allahu alejhi ue sel-lem”
konsiderohet Urdhër Profetik dhe jo mendim personal i Sahabiut që e transmeton këtë
urdhër.

- Fjala e Sheukanit që përmendëm më lartë në të cilën ka pretenduar se ky është

thjeshtë mendim i Ibn Abasit nuk është e saktë.
Po të kishte qenë kjo çështje e fshehtë që mund ta bënte vetëm Ibn Abasi e të
tjerët jo ose çështje që nuk ka lidhje me njerëzit në përgjithësi, atëherë mund të thoshin
se ky është thjeshtë mendimi i Ibn Abasit. Mirpo realiteti është ndryshe, për arsye se
çështja jonë është agjërimi i Ramazanit. Kjo vepër bëhet nga muslimanët në përgjithësi e
nuk është çështje personale apo e fshehtë. Sikur Ibn Abasin ta kishte kundërshtuar
dikush nga banorët e Medines, apo nga Sahabët kjo do merrej vesh siç janë marrë vesh
shumë çështje të tjera në të cilat ka pasur diskutim mes Sahabëve, madje edhe në
çështje tepër intime. Në këtë çështje për të cilën po flasim nuk dihet ta ketë
kundërshtuar Ibn Abasin askush nga Sahabët. Çështja e agjërimit farz është çështje e
dukshme e u përket të gjithëve. Po të kishte pasur tek Sahabët mendim tjetër veç

15
mendimit të Ibn Abasit, ai do ishte transmetuar. Për këtë dëshmon fjala e dy dijetarëve
të mëdhenj të kohërave, fjala e Ibnu Abdil-Berrit dhe fjala e Ibn Tejmijes.
Ibnu Abdil-Berr ka thënë në librin e tij “Et-Temhid”: “Me këtë mendim jam edhe
unë (d.m.th me mendimin se çdo vend ka shikimin e vet të hënës), sepse ky mendim
mbështetet tek një Hadith Profetik i cili është Hadith i saktë dhe është detyrë të pranohet
(ka për qëllim Hadithin e Kurejbit). Gjithashtu është mendimi i një Sahabiu të madh (e ka
fjalën për Ibn Abasin) të cilin nuk e ka kundërshtuar (në këtë çështje) asnjë nga Sahabët.”
{Et-Temhid 14/358}. Fjala e Ibnu Abdul-Berrit është më e gjatë e kam treguar atë tek
libri “Rregullat e njohjes së fillimit dhe mbarimit të Ramazanit sipas ligjit Islam” {fq 142-
143.}
Pra Ibn Abdul-Berri tregon se në këtë çështje nuk dihet ta ketë kundërshtuar Ibn
Abasin askush nga sahabët. Po të kishte pasur mosmarrveshje mendimesh në këtë
çështje mes sahabësh do transmetohej diçka e tillë e do merrej vesh siç janë marrë vesh
mospajtimet që kanë pasur sahabët me njëri-tjetrin edhe në një numër çështjesh të
tjera.
- Ajo që e vërteton edhe më shumë këtë gjë është se ata që thonë se hëna e një
vendi mjafton për të gjithë, thonë se ato vende që nuk e kanë marrë vesh se hëna
u pa diku në një vend, para tyre, e kanë detyrë të agjërojnë kaza atë ditë që nuk e
morën vesh se u pa hëna diku në botë. Mirpo agjërimi kaza i kësaj dite nuk njihet
tek Sahabët. Kjo tregon se ato nuk e kanë njohur këtë mendim.
Për këtë thotë Ibn Tejmije: “Argumenti për këtë është se ne e dijmë në formë të
sigurtë se hëna shikohej (shihej) në kohën e Sahabëve dhe tabi’inëve në disa vende
përpara të tjerave. Kjo është gjë e zakonshme që nuk mund të ndryshohet. Patjetër që
atyre u vinte lajmi (për shikimin e hënës diku) gjatë muajit (Ramazan). Po qe se agjërimi
kaza (i kësaj dite që nuk e kishin marrë vesh se hëna u pa diku, një ditë para tyre) do
ishte detyrë, ato do interesoheshin për të kërkuar se ku është parë hëna më parë nga
vendet e tjera të muslimanëve siç interesoheshin për shikimin e hënës në vendin e tyre.
E kështu në shumicën e Ramazaneve do kishte agjërim kaza. Kjo, po të kishte ndodhur,
do ishte transmetuar. Përderisa nuk është transmetuar, tregon se ky agjërim kaza nuk ka
bazë (në fe). Për këtë dëshmon Hadithi i Ibn Abasit”. “Mexhmu El-Fetaua 25/64 botimi I
ri”.
Pra Ibn-Tejmija tregon se agjërimi kaza i një dite për shkak se është parë hëna diku
në botë, para vendit ku jeton njeriu, nuk ka argument e as nuk njihet tek Sahabët.
Kjo vërteton idenë se tek Sahabët mendimi që bie ndesh me Ibn Abasin nuk ka
qenë i njohur.

16
 Kështu që ne nuk jemi përpara një mendimi personal të Ibn Abasit por jemi përpara
nje mendimi që nuk dihet ta ketë kundërshtuar kush nga Sahabët.
Çështja e agjërimit eshtë aq e dukshme sa po të kishte mosmarrveshje mes
Sahabëve në këtë çështje ajo do merrej vesh.

3. Në Hadith Ibn Abasi thotë ndër të tjera: “Ndërsa ne e pamë natën e shtunë dhe do
vazhdojmë të agjërojmë derisa të plotësojmë tridhjetë ditë ose të shohim hënën.”

Siç shihet, Ibn Abasi nuk tregon këtu thjeshtë një mendim të tijin personal por
tregon veprimin e banorëve të Medines prandaj thotë: “Ne e pamë” dhe “do
vazhdojmë”, etj.
Pra tregon për një qëndrim të të gjithë banorëve të Medines. Kështu që ky qëndrim
nuk është thjeshtë qëndrim personal i Ibn Abasit.
Gjithashtu kjo çështje nuk ka lidhje vetëm me banorët e Medines por me të gjithë
Sahabët kudo që ishin.
Es-subkij thotë në librin “El-Ilm El-Menshur fi ithbat esh-shuhur” fq 15.. :“Ti
detyrosh të gjitha vendet, nëse shikohet hëna diku (që ta marrin në konsideratë atë
shikim), ky është mendim shumë i dobët sepse as Umer ibn El-Hatabi dhe as Hulefatë e
tjerë të drejtë nuk është transmetuar prej tyre që ata të kenë dërguar letra vendeve të
tjera kur ata e shihnin hënën e re. Sikur të ishte detyrë do tu kishin shkruar sepse ato
kanë qenë shumë të interesuar për çështjet e Fesë”.
Pra agjërimi kaza i ditës së parë apo dërgimi i lajmit për shikimin e hënës në vendet
e tjera nuk kanë qenë të njohura tek Sahabët. Kështu që ky mendim ka lindur pas tyre.
Allahu e di më mirë. Pas gjithë kësaj a mund të quhet një mendim të cilin e kanë zbatuar
Sahabët e nuk dihet ta kenë kundërshtuar, mendim shumë i dobët dhe argumentet e
këtij mendimi dyshime?! Gjykimin tashmë do t’ia lemë lexuesit.
E gjithë kjo, vetëm për të sqaruar paqartësinë rreth Hadithit të Ibn Abasit.
Falenderimi i takon Allahut, ky Hadith është i qartë dhe i saktë prandaj me të janë
argumentuar dijetarët e Hadithit që e kanë përmendur në librat e tyre. Me të është
argumentuar Muslimi, prandaj e ka vendosur atë në librin e tij. Me të është
argumentuar Ebu Daudi, Nesaiu, Tirmidhiu, Ibn Huzejme dhe Bejhakiu. Madje Tirmidhiu
ka treguar se në bazë të këtij Hadithi kanë ecur dijetarët duke gjykuar se çdo vend ka
shikimin e vet.

17
 Argumenti i dytë:
Për vërtetësinë e mendimit se çdo vend ka shikimin e vet dëshmon edhe Ixhmau i
Umetit Islam.
Ka treguar Ibnu Abdil-Berri Ixhmaun e Umetit Islam se dy vende të largëta si
Andaluzia dhe Hurasani nuk kanë të njëjtin shikim.
Ibnu Abdil-Berri ka thënë: “Ka Ixhma (prej dijetarëve) se nuk merret për bazë
shikimi i hënës së re për vendet e largëta si Andaluzia dhe Hurasani. Gjithashtu çdo vend
ka shikimin e vet …” “El-Istidhkar 3/282”.

Disa kanë thënë: “Ky ixhma nuk vlen sepse Ibnu Abdil-Berri në këtë Ixhma ka pasur
qëllim rënien dakord të dijetarëve të medh’hebit Malikij”.

Përgjigje: Kjo nuk është e saktë sepse Ibnu Abdil-Berri ka treguar në librin “Et-
Temhid” se nxënësit e imam Malikut janë ndarë në dy grupe në këtë çështje:
Ka thënë: (Disa dijetarë kanë thënë): “Nëse vërtetohet tek njerëzit se banorët e një
vendi (tjetër) e kanë parë hënën, këta e kanë detyrë të agjërojnë kaza atë ditë që nuk e
kanë agjëruar. Ky është mendimi i Malikut sipas transmetimit të Ibnul-Kasimit. Ndërkohë
është transmetuar nga Maliku një mendim tjetër e me këtë mendim janë nxënësit e tij
Medinas. Ky mendim është se shikimi i hënës së një vendi nuk është obligim për vendet e
tjera vetëm nëse i urdhëron prijësi për këtë. Në të kundërt nëse muslimanët nuk janë të
bashkuar (me një udhëheqës) nuk është detyrë vetëm se në vendin ku është parë hëna.
{Et-Temhid 5/550”}
Ky është teksti i fjalëve të Ibnu Abdil-Berrit që vërteton se ai besonte se nga Maliku
dhe nxënësit e tij janë transmetuar të dyja mendimet dhe nxënësit e tij janë ndarë në dy
grupe. Si mund të pretendojë Ixhmaun e medh’hebit Malikij kur ai vetë tregon se në
këtë çështje ka dy mendime, po në mëdh’hëbin Malikij? Kjo tashmë është e qartë.
Vetëm se këtu duhet bërë një sqarim në lidhje me Ixhmaun që ka treguar ibnu
Abdil-Berri.
Ibnu Abdil-Berri nuk ka treguar që ky Ixhma vlen në çdo rast. Ai ka treguar që ky
Ixhma është vetëm për vendet e largëta si Andaluzia dhe Hurasani.
Ibnu Abdil-Berri ka treguar në “Et-Temhid” se dijetarët në këtë çështje kanë dy
mendime e ka treguar gjithashtu se ka Ixhma vetëm për vendet e largëta që çdo vend i
tillë ka hënën e vet. Ky Ixhma vlen për vendet që janë aq larg, sa lajmi i hënës së një
vendi tjetër, atyre u mbërrin vetëm mbasi ka mbaruar muaji Ramazanit.
18
 Kurse diskutimi mes dijetarëve është nëse lajmi u vjen gjatë muajit të ramazanit.
E di që lexuesit do ti dalin këtu disa pikëpyetje por do ti sqarojmë në vijim —in shaa
Allah —.
Ajo që duhet të kuptojmë tani është vetëm ideja se transmetimi i Ixhmaut nuk bie
ndesh me faktin se dijetarët kanë dy mendime në këtë çështje. Pasi Ixhmau ka vendin e
vet dhe diskutimi ose mospajtimi ka vendin e vet. Për këtë arsye Ibnu Abdil-Berri nuk ka
pretenduar se ky Ixhma vlen për çdo vend por ka pretenduar se ky Ixhma vlen vetëm për
dy vende të largëta si Andaluzia dhe Hurasani.
Këtë Ixhma të cilin e tregon Ibnu Abdil-Berri e kanë miratuar edhe dijetarë të tjerë.
Kështu që ai nuk është i vetëm në këtë transmetim të Ixhmaut. Vetëm se para se të
tregojmë fjalët e dijetarëve të tjerë që e mbështesin Ixhmaun e Ibnu Abdil-Berrit do
sqarojmë një çështje që ka lidhje me Ixhma’atet që transmeton Ibnu Abdil-Berri në librat
e tij.

- Ixhma’atet që tregon Ibnu Abdul-Berri në aspektin e përgjithshëm janë të sakta. Ato i

kanë marrë për bazë dijetarët e njohur ndërkohëra. Edhe pse mund të ketë folur dikush
kunër tyre. Kanë dalë dijetarë të tjerë që kanë hedhur poshtë këtë pretendim. Nuk kam
për qëllim që Ibnu Abdul-Berri është i pagabuëshëm. Ai si çdo dijetarë tjetër herë e
qëllon e herë gabon. Shumica e Ixhma’ateve të tij janë të verifikuara edhe të sakta. Për
këtë arsye dijetarët e mëdhenj e të njohur i kanë transmetuar Ixhma’atet e Ibnu Abdul-
Berrit në librat e tyre. Do përmend disa dijetarë që i kanë transmetuar Ixhma’atet e Ibnu
Abdul-Berrit duke e përmendur me emër. I kanë treguar këto Ixhma’ate në librat e tyre
duke thënë: “Ka thënë Ibnu Abdul-Berri…”. prej tyre kemi:
1. Ibnu Rrushdi. Autori i librit “Bidajetu El-Muxhtehid”. Nuk është ekzagjërim nëse
thuhet se shumica e Ixhma’ateve që ka treguar Ibnu Rrushdi në këtë libër i ka marrë nga
Ibnu Abdil-Berri.
2. El-Muafak ibn Kudame. Autori i librit të njohur të fikhut “El-Mugnij”. Ai ka
transmetuar në librin e tij “El-Mugnij” Ixhmaun e umetit nga Ibnu Abdul-Berri në shumë
raste, dhjetra herë.
3. El-Kurtubij, autori i tefsirit të njohur. Ka transmetuar nga ibnu Abdil-Berri Ixhmaun
e umetit në shumë e shumë raste gjatë librit të tij të tefsirit.
4. Neueuiu. Ka transmetuar Ixhmaun nga Ibnu Abdil-Berri në shumë raste nëpër librat
e tij.
5. Shemsud-din Ibnu Kudame. Autori i librit të njohur të fikhut “Esh-Sherh El-Kebir”.
Ka transmetuar Ixhmaun e Umetit nga Ibnu Abdil-Berri shumë herë në librin e tij.
19
 6. El-Karafij. Ka transmetuar Ixhmaun e Umetit nga Ibnu Abdil-Berr në një numër
librash të tij.
7. Shejhul Islam Ibnu-Tejmije. Ka transmetuar në librat e tij Ixhmaun e Umetit nga
Ibnu Abdil-Berri shumë herë. Gjithashtu e ka lavdëruar Ibnu Abdil-Berrin më shumë se
një herë në librat e tij. Gjithashtu ka thënë për librin e Ibnu Abdul-Berrit “Et-Temhid” që
është shpjegimi i Muatas së Malikut; nuk është shkruar ndonjë libër në shpjegimin e
Haditheve si ai.
8. Ibnul-Kajimi.
9. Ibnu-Muflih. Autori I librit “El-Furuk”.
10. Ez-Zerrkeshij.
11. Ebu Zurr’ah Uelijud-Din El-Irakij.
12. El-Hafidh Ibnu Haxher El-Askalanij.
13. El-Ajnij.
14. El-Hat’tab. Autori i librit “Meuahib El-Xhelil”. E të tjerë.
Pra janë gjithë këta dijetarë që i kanë konsideruar Ixhma’atet e Ibnu Abdil-Berrit
me vlerë të lartë prandaj i kanë transmetuar ato në librat e tyre duke u argumentuar në
to.
Po e përsëris edhe një herë që nuk është qëllimi që ta bëjmë Ibnu Abdil-Berrin të
pagabueshëm. Ai është biri Ademit si të gjithë të tjerët.
Fjalët e tij i paraqiten argumenteve dhe fakteve e nëse përputhen me to fjala e tij
është e saktë përndryshe jo.
Qëllimi im ishte për të treguar psakatësinë e pretendimit se Ixhma’atet e Ibnu
Abdil-Berrit janë të dobëta. Kjo çështje ka shumë sqarime dhe detaje të tjera të cilat nuk
mund t’i përmend këtu për të mos dalë nga tema. Ajo që duhet të kuptojmë është se
gjykimet e përgjithshme — si ky — shpesh herë nuk janë të sakta.

— Ixhamun që ka treguar Ibnu Abdil-Berri në librin e tij “El-Istidhkar” rreth kësaj

çështjeje për të cilën po flasim nuk e ka pretenduar vetëm Ibnu Abdul-Berri,
përkundrazi, atë Ixhma e kanë treguar edhe dijetarë të tjerë, gjë e cila e përforcon edhe
më shumë vërtetësinë e këtij Ixhmau në veçanti.
Prej këtyre dijetarëve që e kanë përmendur Ixhmaun në këtë çështje është:

20
 1. Ka thënë Ibnul Ben-na: “Na ka treguar babai im nga Ebu Muhamed Ibnu Bekër El-
Fasij se ai u pyet: A të agjërojmë me shikimin e Aleksandrisë? Tha: Jo… kjo vlen për
vendet pranë nesh e jo për ato që janë shumë larg. Më pas tha: Muhamed Ibnu Sabik ka
thënë: Banorët e Kajrauanit nuk duhet të agjërojnë me shikimin e banorëve të mekës,
Medinës e të ngjashmeve me to në largësi. Për këtë ka Ixhma”. Marrë nga libri {“Tibjan
El-Edileh fi Ithbat El-Ehileh” fq 23.}
2. Ibnu Xhuzej El-Malikij ka thënë në librin ‘Kauanin El-Ahkam Esh-Sheriah’: “Nëse
banorët e një vendi e shohin hënën e kanë detyrë edhe vendet e tjera të bazohen tek ky
shikim, për këtë ka rënë dakort Shafiu dhe ka kundërshtuar Ibnu El-Maxhishun. Ndërsa
për vendet shumë të largëta si Andaluzia me Hixhazin nuk është detyrë (të bazohen tek
ky shikim) për këtë ka Ixhma.” {“Tibjan El-Edileh” fq 24.}
3. Ibnu Rrushdi ka thënë në librin “Bidajetu El-Muxhtehid”: Ka Ixhma nga dijetarët se
shikimi i hënës nuk merret për bazë nga vendet e largëta si Andaluzia dhe Hixhazi.
4. Abdullah ibn Humejd. Ka shkruar një libër për këtë çështje me titull “Tibjan El-Ed-
dileh fi Ithbat El-Ehileh”. Në të ka përmendur fjalët e dijetarëve nga të katër medh’hebet
e njohura të cilat janë të mendimit se çdo vend ka shikimin e vet. Ka përmendur
gjithashtu Ixhmaun e dijetarëve në këtë çështje e nga Ibnu Abdul-Berri dhe dijetarët e
tjerë që i përmenda më lartë. Gjithashtu edhe nga Shejhul Islam Ibn-Tejmije. Fjalët e tij i
lashë për në fund. Pra nuk kemi të bëjmë vetëm me Ixhmaun që e ka treguar Ibnu Abdil-
Berri por me Ixhmaun që e kanë treguar ky numër dijetarësh.
5. Shejhul Islam Ibnu-Tejmije ka bërë një shkrim të veçantë për çështjen tonë prej 5
faqesh. Në këtë shkrim ai ka dalë me rezultatin se dy vende të largëta nuk kanë të njëjtin
shikim hëne d.m.th nuk e kanë detyrë të bazohen tek i njëjti shikim. Ai ka hedhur poshtë
mendimin e atyre që thonë shikimi i një vendi mjafton për tërë botën. Për këtë ai
bazohet tek Ixhmau i hershëm në këtë çështje. Këtë Ixhma e transmeton nga Ibnu Abdil-
Berri, argumentohet me të dhe e komenton atë duke treguar se kur vlen ky Ixhma. Ai e
ka përmendur këtë Ixhma të Ibn Abdi-Berrit gjatë këtij shkrimi 4 herë.
Në fillim të këtij shkrimi Ibnu-Tejmija thotë: “Çështje: Shikimi i hënës në disa vende
a vlen për të gjitha vendet? Në këtë çështje ka luhatje mendimesh. Ibnu Abdil-Berri ka
treguar Ixhmaun (e dijetarëve) se mosmarrveshja (mes dijetarëve) në këtë çështje është
për ato vende tek të cilat hëna mund të lindi në të njëjtën natë, ndërsa për vende si
Andaluzia dhe Hurasani nuk ka mosmarrveshje mes dijetarëve se shikimi i hënës në
njërën prej tyre nuk merret në konsideratë nga vendi tjetër”. {“Mexhmu El-Fetaua
25/62”}

21
 Shejhul Islam tregon këtu se Ixhmau i Ibnu Abdil-Berrit ka një kufi dhe
mosmarrveshje mes dijetarëve ka një kufi. Sipas Ibnu Tejmijes dhe Ibnu Abdil-Berrit
edhe disa dijetarëve të tjerë diskutimi i dijetarëve në këtë çështje ka lidhje me ato vende
që hëna në to mund të lindi në të njëjtën natë, ndërsa për vendet e largëta në të cilat
nuk lind në të njëjtën natë. Nuk ka kontradiktë mes dijetarëve se çdo vend i tillë ka
shikimin e vet.

Në vazhdim Ibn Tejmija thotë: “Unë po them: Në këtë çështje Ahmedi është
bazuar tek Hadithi i fshatarit që dëshmoi se e pa hënën ditën e mbrëmshme. Atëherë
Profeti sal-l Allahu alejhi ue sel-lem urdhëroi njerëzit që të bazohen tek ky shikim edhe
pse ishte shikuar jashtë Medines në një largësi që mund të ishte mbi distancën e lejimit
të shkurtimit të namazit, pasi Profeti sal-l Allahu alejhi ue sel-lem nuk e pyeti atë sa larg
Medines ndodhej kur e pa hënën. Ky argumentim nuk bie ndesh me Ixhmaun që
përmendi Ibnu Abdil-Berri, thjeshtë diskutimi është se ku është kufiri (i pranimit të kësaj
dëshmie)”. {“Mexhmu El-Fetaua – 25/62”}.

Pra Ibnu Tejmija tregon se Ixhmau i Ibn Abdil-Berrit vlen për vendet shumë të
largëta në të cilat hëna nuk lind në të njëjtën natë.
Duke qenë se ky diskutim deri në këtë moment është teorik dhe ka nevojë të
vendoset në praktikë. Njerëzit në praktikë kanë mundësi ta praktikojnë atë duke shikuar
hënën dhe duke përçuar lajmin e shikimit të saj. Ndërsa përcaktimi i rrezes së shikimit të
hënës në të njëjtën natë me km në kohën e Ibn Tejmijes ka qenë pothuajse i pamundur
kurse sot është i përafërt, jo ekzakt. Si rezultat sheriati e ka lidhur, në realitet fillimin e
muajit jo me përcaktime të tilla. Sheriati e ka lidhur fillimin e muajit me gjëra të thjeshta
e të mundshme për tu praktikuar. Kjo mënyrë e thjeshtë është shikimi i hënës në vendin
tonë.
Dëshmia e shikmit të hënës ka tre mundësi në mbërritjen e saj tek një vend tjetër.
1. Të mbërrijë që natën e parë ose në një kohë që mund të fillohet adhurimi në kohën
e vet të përcaktuar nga sheriati.
2. Të mbërrijë gjatë muajit të Ramazanit në një vend që nuk e kanë parë hënën. A
duhet që banorët e këtij vendi të bazohen tek ky shikim. Nëse bazohen, kjo do të thotë
se ata kanë detyrë të agjërojnë kaza ditën që u pa hëna në vendin nga erdhi dëshmia
dhe duhet të dalin për ta shikuar hënën e mbylljes së agjërimit ditën e 28 sipas shikimit
të tyre, pasi kjo është dita e 29 sipas shikimit të vendit nga i cili erdhi dëshmia. Për këtë
rast vlen diskutimi i dijetarëve në këtë çështje.

22
 3. Rasti i tretë është kur lajmi mbërrin pasi muaji i agjërimit ka mbaruar. Për këtë rast
vlen Ixhmau i Ibnu Abdil-Berrit.
Për këtë thotë Ibnu Tejmija më poshtë: “Rregulli në këtë çështje është se kjo varet
nga mbërritja e lajmit. Kujt i mbërrin lajmi se hëna u pa, për të u vërtetua (hyrja e
muajit) pa vendosur për këtë dëshmi, distancë. Kjo përputhet me atë që ka treguar Ibnu
Abdil-Berri se në dy anët e tokës së banuar nuk mbërrin lajmi vetëm se pasi ka mbaruar
muaji, prandaj nuk ka dobi (ky lajm I tillë)… {Mexhmu El-Fetaua – 25/64}.

Madje Ibnu Tejmija shkon edhe më tutje në këtë çështje. Ai tregon se fillimi i
muajit nuk ka lidhje thjeshtë me lindjen e hënës por ka lidhje me shikimin e lindjes së
saj dhe me përhapjen e lajmit për shikimin e hënës. kështu që sipas Ibn-Tejmijes, nëse
hëna lind por nuk e sheh kush ose e sheh dikush por lajmi i tij refuzohet për arsye të
ndryshme në këto raste muaji nuk ka filluar akoma.
Ka thënë: “Nuk ka obligim (të agjërimit) vetëm se pasi të shikohet hëna e të
përhapet lajmi, jo thjeshtë kur të lindi hëna e re. Për këtë dëshmon Ixhmau i Ibn Abdul-
Berrit. Ky Ixhma që ka treguar ai vlen për rastin kur atyre u mbërrin lajmi pasi muaji (i
agjërimit) ka mbaruar e nuk ngelet në këtë (lajm) asnjë dobi veç agjërimit kaza (të ditës
së ikur). Nga kjo kuptohet se agjërimi kaza (i kësaj dite) duke u bazuar tek një dëshmi e
një vendi të largët nuk është detyrë”. {Mexhmu El-Fetaua – 25/65}.

Mbas gjithë kësaj a ngelet më dyshim që Ibn Tejmija e mbështet Ixhmaun e Ibn
Abdil-Berrit dhe Argumentohet me të.

Në lidhje me fjalët e Ibn-Tejmijes dua të sqaroj këtu dy gjëra.

1. Treguam se mbërritja e lajmit ka tre raste. Treguam në rastin e parë kur lajmi
mbërrin në një kohë të dobishme, se kush është mendimi i Ibn Tejmijes për të. Treguam
në rastin e tretë kur lajmi mbërrin pasi ka kaluar muaji se ky është rasti kur vlen Ixhmau i
Ibnu Abdul-Berrit.
Kurse rasti i dytë është rasti kur lajmi vjen gjatë muajit të Ramazanit. Për këtë rast
Ibnu-Tejmija është me mendimin se ky lajm nuk merret në konsideratë. Për vërtetësinë
e këtij mendimi ai argumentohet me faktin se agjërimi kaza i ditës së parë nuk ka qenë i
njohur tek Sahabët dhe për këtë ai thotë se dëshmon Hadithi i Ibnu Abasit. Këtë fjalë të
Ibn-Tejmijes e përmendëm më lart.

23
 Në një vend tjetër po tek ky shkrim Ibnu-Tejmija thotë: “Nëse shikohet (hëna e re)
në një vend nga i cili lajmi nuk mbërrin vetëm se pasi ka kaluar dita e parë, nuk bëhet
detyrë agjërimi kaza i ditës së kaluar sepse agjërimi i njerëzve është ditën kur ata të
agjërojnë (jo ditën që nuk e kanë marrë vesh). Mundësia e tyre e agjërimit ka qenë
atëherë kur ata mundën ta shohin hënën. Ky lajm nuk ishte e mundur tu mbërrinte
prandaj ajo ditë nuk ka qenë për ta ditë agjërimi”. {Mexhmu El-Fetaua – 25/63}.
Thamë se rasti i dytë është rasti të cilin e kanë diskutuar dijetarët në librat e tyre.
Qëndrimi I Ibn-Tejmijes në këtë rast d.m.th kur lajmi nuk mbërrin ditën e parë është se
ky shikim nuk merret në konsideratë.

2. Unë kam bërë vjet një shkrim ku në shumicën e tij kam sqaruar qëndrimin e Ibn-
Tejmijes në lidhje me këtë çështje. Aty kam sqaruar disa keqkuptime që janë bërë në
lidhje me fjalët e tij.
Në fillim të shkrimit Ibnu-Tejmija e lidhi çështjen e diskutimit dhe Ixhmaut të
dijetarëve me ndryshimin e lindjes së hënës së re në vendet e largëta. Fjalën e tij e
përmendëm më lart. Kjo është nga ana teroike kurse më pas tregoi se ky Ixhma ka lidhje
me vendet ku lajmi tek to mbërrin pasi ka mbaruar muaji.
Duhet të mos harrojmë se ai flet për mbërritjen e lajmit me mjetet e tyre.
Sot mbërritja e lajmit ka mundësi të tjera e mbase njeriu pa përvojë mendon se në
këtë rast Ibn-Tejmija është me mendimin se ky lajm vlen për të gjithë. Ky harron se
origjina e çështjes është tek mundësia e ndryshimit të lindjes së hënës ndërmjet dy
vendeve, jo thjeshtë tek përçimi i lajmit. Si rezultat fakti që sot lajmi mbërrin në tërë
botën për pak momente nuk ndryshon asgjë nga gjykimi fetar. Kjo sepse gjykimi fetar në
vetvete ka lidhje me lindjen e hënës. Përderisa hëna nuk ka lindur atëherë nuk ka vlerë
dëshmia se hëna lindi diku larg.
Këtë çështje unë e kam sqaruar tek shkrimi i kaluar për mendimin e Ibn-Tejmijes.
Kjo që tregova këtu ishte thjeshtë përkujtim për ata që mund ta keqkuptojnë fjalën e
Ibn-Tejmijes. E them këtë sepse ky keqkuptim e rrënon të gjithë shkrimin e Ibn-Tejmijes
nga themelet. E rezultati na del që me fjalët e Ibn-Tejmijes të hedhim poshtë shkrimin
e tij!!
Argumenti i tretë: Argumenti logjik dhe krahasimi.
Këtu ngelet për t’u sqaruar vetëm një pyetje plotësuese që ka lidhje me përçimin e
lajmit.

24
 Pyetja është: Përderisa gjykimi i fillimit të Ramazanit nuk paska lidhje vetëm me
lajmin dhe mbërritjen e tij por me ndryshimin e lindjes së hënës, përse dijetarët shpesh
herë në librat e tyre e lidhin çështjen e fillimit me mbërritjen e lajmit?

Përgjigje: Arsyeja është se lajmi në kohën e tyre ecte në formë dhe mënyra të
thjeshta e të natyrshme. Ky lajm kur të mbërrinte në skajin tjetër të tokës duheshin
shumë kohë. Kjo e bënte lajmin të pavlefshëm ndërsa në vendet e afërta mbërrinte në
kohën e duhur. Ky dallim ishte një dallim i thjeshtë e konkret, i pa komplikuar, për të
ndarë vendet që ndryshojnë në lindjen e hënës, pasi çdo mënyrë tjetër për dallimin dhe
ndarjen e vendeve që ndryshojnënë lindjen e hënës është ose kontradiktor ose i
vështirë që nuk i përshtatet natyrës së kësaj Feje të pastër, ligjet e së cilës janë në
pëputhje me natyrën e pastër njerëzore.
Arsyeja tjetër është se dijetarët e hershëm nuk e kanë menduar se do vijë një kohë
që lajmi tek njerëzit do përçohet nga cepi në cep të botës për pak momente. Prandaj
diskutimi i tyre ka qenë rreth përçimit të lajmit sipas metodave të tyre të cilat nuk e
hedhin poshtë origjinën e çështjes, përkundrazi, e ndihmojnë atë në mënyrën më të
thjeshtë e të lehtë. Kështu që diskutimi i përçimit të lajmit të hënës në ditët e sotme
duhet diskutuar brenda këtij konturi. Çdo lajm që përçohet pa marrë parasysh se hëna
ndryshon në lindjen e saj ndërmjet vendeve është lajm i pavlerë pasi ky lajm i tillë hedh
poshtë një nga kushtet kryesore të adhurimit që është hyrja e kohës. Nëse dikush hap
radion tek kanali i Kur’anit që është në Arabi do vejë re se kur hyn koha e namazit, ata
japin ezanin që tregon hyrjen e kohës në vendin ku thirret ky ezan.
Ne e dijmë se ezani është mënyrë e lajmërimit për hyrjen e kohës së namazit.
Mirpo, sot mjetet moderne kanë çuar që ky ezan të dëgjohet jo vetëm aty ku ka hyrë
por në të gjithë botën. Vetëm se askujt nuk i shkon ndërmend se ky ezan i cili është
vendosur për të lajmëruar fillimin e kohës, vlen për vendet e tjera ku nuk ka hyrë koha
ose ka dalë koha edhe pse ata e dëgjojnë në saj të mjeteve moderne pra ky lajmërim i
tillë po t’u merrte për bazë do çonte në rrënimin e një prej kushteve bazë të namazit, që
është hyrja e kohës. E njëjta gjë është edhe me hënën. Pa lindur hëna e re në vendin ku
jemi ç’vlerë ka lindja e saj për ne në Kili apo Australi?! Pra përdorimi i mjeteve moderne
nuk vleka në njohjen e hyrjes së kohës së namazit e për këtë nuk kundërshton kush. Le
të jetë e njëjta gjë edhe për hënën pasi nuk ka dallim.
Sqarim: Pyetja që bëjnë shpesh ata që e kundërshtojnë këtë mendim është: kush
është kufiri ku duhet të merret për bazë shikimi i hënës?!
Përgjigje: Unë e kam sqaruar këtë kushedi se sa herë nëpër shkrime dhe ligjerata
mirpo shoh që disa këmbëngulin akoma tek e njëjta pyetje. Mbase nuk e kanë lexuar
përgjigjen ose nuk e kanë kuptuar edhe pse ajo nuk është e vështirë për tu kuptuar. Unë
25
e kam sqaruar se mendimi im në këtë çështje është mendimi i Ibn-Tejmijes. E kam
sqaruar se Ibn-Tejmija nuk e kufizon shikmin e hënës me distanca apo krahina por e
kufizon me mbërritjen e lajmit në kohën e duhur. Këtë e sqaruam më parë dhe e kam
sqaruar edhe në shkrime të tjera. I gjithë problemi është se Ibn-Tejmijes nuk i ka shkuar
ndërmend se do vijë një kohë që lajmi do përçohet për disa momente nga cepi në cep të
botës nga të gjithë njerëzit. Po ai ka treguar në një nga librat e tij se fallxhorët në kohën
e tij — disa prej tyre më saktë — bashkëpunonin më xhindët dhe kur u vinte ndonjë
njeri të cilit i kishte humbur i afërmi i tij, fallxhori me anë të xhindëve përdorte një si
pasqyrë. Mbi të ai shfaqte personin që kërkohej dhe vendin ku ndodhej e çfarë po bënte
në atë moment. Si me thënë në gjuhën bashkëkohore, Transmetim i Drejtëpërdrejtë.
Këto mënyra për Ibn-Tejmijen janë haram sepse hyjnë tek falli dhe magjia.
Ndërsa ideja që lajmi do mbërrijë në tërë botën për disa moment, atij nuk i ka
shkuar ndërmend që në të ardhmen kjo do jetë diçka normale për të gjithë.
Gjithashtu nuk i ka shkuar ndërmend se do vijnë disa njerëz e do t’i marrin fjalët e
tij e do ti vendosin ato jo në vendin e vet.
Ibnu-Tejmija kur flet për përçimin e lajmit në kohën e tij, flet për mjetet e tyre të
thjeshta. Kështu që përdorimi i fjalës së tij për përçimin e lajmit në kohën tonë
konsiderohet deformim i fjalës së tij dhe është një komentim i papranueshëm kushdo
qoftë ai që e bën këtë koment. Ta komentosh fjalën e dikujt në një kuptim i cili nuk i ka
shkuar ndërmend folësit konsiderohet deformim dhe gënjeshtër ndaj tij. Kështu që unë
them: Nëse lajmi i shikimit të hënës vjen nga një vend nga i cili me mjetet e thjeshta
lajmi do mbërrinte tek ne në kohën e duhur, atëherë ky lajm duhet marrë në
considerate, përndryshe jo. Nëse ndodh që lajmi vjen nga një vend që ne kemi dyshime
a është vend i largët apo i afërt themi se origjina është se nuk largohemi nga e sigurta
me dyshime. Pë shembull: Nëse jemi në muajin Sha’ban po presim Ramazanin. E sigurta
është që jemi në Sha’ban. Kalimi nga Sha’bani në Ramazan bëhet vetëm me fakte të
sigurta, gjithashtu nëse jemi në Ramazan dhe kemi dyshime për arsye të ndryshme a ka
dalë Ramazani apo jo. Ne në këtë rast do ecim me të sigurtën derisa të sigurohemi që
Ramazani mbaroi. Pra, e sigurta largohet vetëm me një siguri të re pa e hedh poshtë atë
dhe nuk largohet me dyshime. Ky rregull ka shumë argumente fetare që e mbështesin
atë. Nuk është momenti ti përmendim tani. Gjithashtu ky rregull ka lidhje me një numër
shumë të madh çështjesh fetare të cilat i kanë përmendur dijetarët në librat e tyre.
Mund të përmendja disa shembuj dhe argumente këtu por nuk dua të zgjatem pasi kjo
çështje nuk ka lidhje të drejtëpërdrejtë me temën tonë.
Shejhul Islam Ibnu-Tejmija thotë për një çështje të ngjashme me këtë: “Hilali (hëna
e re) është term që tregon për shfaqjen haptazi (të hënës së re), kështu që nëse ajo del
në qiell por njerezit nuk e kanë marrë vesh dhe as nuk e kanë përhapur (lajmin e daljes së
saj) ajo nuk quhet hëna e re”. {Mexhmu El-Fetaua – 25/203 (botimi i vjetër}.
26
 Këtë gjykim Ibn-Tejmija e ka ndërtuar mbi rregullin e mësipërm që treguam.
Rasti që tregon Ibnu-Tejmija është kur një person e sheh hënë e re por dëshmia e
tij nuk pranohet për arsye të ndryshme ose lajmi për shikimin e hënës të cilin e pa ky
njëri nuk përhapet. Në këtë rast Ibnu-Tejmija thotë se muaji i ri nuk ka filluar për arsye
se muaji i ri është një dukuri që u përket të gjithëve dhe nëse nuk e marrin vesh ose nuk
e pranojnë dëshminë e këtij dëshmitari për arsye të ndryshme ne ngelim tek e sigurta. E
sigurta është që muaji nuk ka filluar.
E njëjta gjë është edhe me distancën e mbërritjes së lajmit. Ka disa raste kur lajmi
vjen nga një vend që nuk ka dyshim se është i afërt, në bazë të rregullit që ka treguar
Ibnu-Tejmija. Ka disa vende që konsiderohen të largëta pa dyshim e ka disa vende që
janë të dyshimta. Në këtë rast e dyshimta nuk merret për bazë sipas argumenteve të
shumta të sheriatit.
E ngjashme me këtë që po themi është çështja e udhëtimit.
Allahu i Madhëruar na ka lejuar që ne në udhëtim të mos agjërojmë dhe ta
shkurtojmë namazin.
Në Kur’an dhe Sun-net nuk ka asnjë argument që përcakton sesa duhet të jetë
distanca e largimit nga vendi yt që të quhesh udhëtarë. Edhe pse në bazë të këtij
emërtimi varen disa rregulla të rëndësishme siç është mos agjërimi në Ramazan dhe
shkurtimi i namazit. Dijetarët kanë disa mendime në përcaktimin se kur quhet njeriu
udhëtarë. Një pjesë e tyre e kanë përcaktuar atë me distancë. Fjalët e tyre janë po aq
kontradiktore sa edhe në rastin e përcaktimit të dëshmisë së hënës me distancë. Siç e
thashë sheriati nuk ka vënë një kufi të qartë në këtë çështje, por e ka lënë atë tek
përcaktimi me anë të asaj që njohin njerëzit. Shejhul Islam Ibn-Tejmije ka bërë një libër
të posaçëm për këtë çështje, e ka sqaruar atë shumë mirë.
Ajo që dua unë të tregoj këtu është se edhe tek udhëtimi kemi tre raste si tek
dëshmia e hënës.
Rasti i parë që është i sigurt që quhet udhëtim. Rasti i dytë që është i sigurt që nuk
quhet udhëtim dhe rasti i tretë që është i dyshimtë, a quhet udhëtim apo jo, a duhet
shkurtuar namazi në të apo jo, etj. Themi se ky rast i tillë i bashkangjitet të sigurtës që
nuk është udhëtim. Nëse njeriu del nga shtëpia e tij, këto tre raste janë për të. Rasti i
ndërmjetëm i bashkangjitet origjinës.
Pra, rregulli i përgjithshëm është: E sigurta nuk largohet me dyshime por largohet
vetëm me një të sigurtë të re. Kjo është ajo që mund të themi në lidhje me pranimin e
lajmit për shikimin e hënës.

27
 Këto ishin argumentet e të dyja palëve — me sa di unë — në këtë çështje dhe
diskutimet rreth tyre.

Së fundi i ngelet lexuesit të gjykojë për veten e tij në këtë çështje. Falenderimi i
takon Allahut me mirësinë e të Cilit plotësohen veprat e mira. Lus Allahun të na
udhëzojë tek e Vërteta ne çdo çështje të jetës tone, të na bëjë të sinqertë e të na e
mbylli këtë jetë ashtu siç kënaqet Ai. Amin

Shkruajti: Hoxhë Abdurr-Rrahim Balla

[Dhul-Hixhxheh, 1439 | Gusht, 2018]

28