Fizike - Lekundjet

LEKUNDJET MEKANIKE

 1.1 Dukuri periodike

Shumë nga këto dukuri natyrore që ndodhin rreth nesh përsëriten me të

njëjtin mënyrë në mes tyre.Këto dukuri quhen periodike.

Për shembull, levizja e planeteve rreth diellit ne orbitat eliptike,

, lëvizja e satelitëve natyrorë rreth planetëve, lëvizja e satelitëve artificialë rreth tokës,
ndezjet e një makine ose fari janë disa nga fenomenet e shumta periodike që
ekzistojnë në Boten tone.

Çdo fenomen periodik karakterizohet nga dy madhësi, frekuenca (f) dhe

periudha (T).

Perioda është koha që dukurisë i duhet për të bërë një përsëritje të plotë ndërsa
frekuenca shpreh sa shpesh përsëritet dukuria dhe përcaktohet nga numri i
përsëritjeve të dukurisë në njësinë e kohës.

Kështu, frekuenca dhe periudha e një madhesie fizike përcaktohen si më poshtë:

numri i përsëritjeve  ntervali i kohes perkatese t
f   T 
intervali i kohes perkatese t numri i përsëritjeve N
Nga dy marrëdhëniet e mësipërme rezulton se këto dy madhësi janë të lidhura me relacionin

1 1
f  ή 
T f
Njësitë matëse në Sistemin Ndërkombëtar të Njësive (S.I.) të frekuencës janë 1Hz
(Hertz) ose 1 s-1, ndërsa perioda 1 s (sek).
Një karakteristikë tjetër e dukurive periodike është frekuenca këndore (ose
rrethore) e shënuar me shkronjën ω. Frekuenca këndore lidhet me periodën dhe
frekuencën e lëkundjes me relacionet e mëposhtme:

ω = 2π/ Τ και ω = 2π f
dhe në sistemin ndërkombëtar të njësive ka si njësi matëse 1 rad/s.

1
 Një nga dukuritë periodike më të rëndësishme janë lëvizjet periodike.Me interes të
veçantë paraqet një lëvizje e tillë e quajtur lëkundje dhe karakteristikat e saj do të
studiojmë më poshtë.

 1.2 Lëkundja e thjeshtë harmonike

Lëvizja periodike që ndodh rreth një pike fikse, midis 2 pozicioneve ekstreme të
baraslsrguara nga ajo quhet lëkundje. Kjo lëvizje është një lëvizje reciproke rreth një
pike. Shembuj të lëkundjeve janë lëvizjet p.sh. një lavjerrës i thjeshtë, një trup i lidhur
me një sustë horizontale ose vertikale etj.

Ne rastin kur lëkundja është në vijë të drejtë, pra trajektorja e saj është e drejtë
atëherë kjo lëkundje quhet lineare.

x
x=0

Nëse në një lëkundje lineare pozicioni ose ndryshe distanca x e trupit në raport
me qendrën e orbitës së tij është një funksion harmonik (periodik) i kohës t, atëherë
lëkundja karakterizohet si harmonike e thjeshtë.

Disa shembuj të lëvizjeve periodike që përafërsisht mund të konsiderohen

harmonike janë p.sh. lëkundjet e kristalit të kuarcit në një orë, lëvizja e lavjerrësit,
lëkundjet e molekulave, rryma elektrike në qarkun e rrymës alternative etj.

Lëkundja e thjeshtë harmonike (L. TH. A.) është një model i dobishëm
përafrimi për studimin e lëvizjeve periodike. Shumë lëvizje periodike mund të
konsiderohen përafërsisht si L.H. përderisa permasa e tyre është aq e vogël sa forca F
që shkakton lëvizjen është afërsisht proporcionale me pozicionin p.sh. lëkundjet e
atomeve dhe molekulave në trupat e ngurtë.

2
 Lëkundjet

 1.2.1 Ekuacioni i zhvendosjes ne lidhje me kohën në L.TH.A.

Lëvizja e çdo trupi perceptohet gjithmonë kur trupi ndryshon pozicionin në

lidhje me një pikë fikse, të cilën zakonisht e quajmë pikë referimi.
Si në çdo lëvizje, ashtu edhe në lëkundje është e rëndësishme të dihet në çdo
kohë pozicioni i trupit në lidhje me pikën fikse që është qendra e trajektores së tij.

Supozoni se një trup lëviz në mënyrë reciproke me shpejtësi v midis pikave P

dhe P', në një vijë (bosht x'x), rreth një pike O e cila është mesi i trajektores së tij. Në
rastin e kësajj lëkundjeje lineare që është një lëkundje e thjeshtë harmonike, pozicioni
(zhvendosja) x e trupit është funksion harmonik (periodik) i kohës t.

Αν ορίσουμε το σημείο Ο ως αρχή μέτρησης των αποστάσεων Në A.A.T. pozicioni (zhvendosja) e

trupit eshte harmonike
(χ = 0) , θετική τη φορά προς τα δεξιά και τη χρονική στιγμή
(periodike) funksion i
t=0 το σώμα ξεκινά την ταλάντωση του από το σημείο Ο με kohes t dhe jepet ne rastin e
φορά προς τα δεξιά, τότε κάθε χρονική στιγμή t μπορούμε pergjithshem nga relacioni:
x = A sin(ωt+φ0)
να υπολογίσουμε τη θέση x του σώματος από τη σχέση:

x = A sin (ω∙ t), x = A sin (2πf∙t), x = A sin ( 2π/Τ∙t) (1)

Ne rastin e mesiperm me Α simbolizojme largesine maksimale (xmax = A) qe mund

te arrije trupi nga pika Ο dhe quhet amplitude e lekundjes .Ashtu si το amplituda
edhe shpejtesia kendore ω jane dy madhesi konstante karakteristike per cdo
lekundje.

Tabela e mëposhtme tregon pozicionet e një trupi që kryen L.TH.H. në momente

te caktuara në lidhje me periodën e trupit si dhe grafikun përkatës që tregon
pozicionin e trupit në çdo pikë kohore.

3
Fizike-Lekundjet
Koha t Pozicioni x
0 0
T/4 A
T/2 0
3T/4 -A
T 0

Pozicioni i trupit ne momente te ndryshme kohore

Forma e ekuacionit (1) që na jep çdo moment të pozicionit të trupit varet nga
kushtet në të cilat trupi fillon të lëkundet. Pra, relacioni x = Asin(ωt) ka kete pamje
vetem nese ne momentin kohor ( t=0 ) kur fillojme te vrojtojme kete levizje , trupi
ndodhet ne piken Ο ( χ= 0) te trajektores dhe leviz ne kahun pozitiv.

Nëse kjo nuk ndodh, dhe ne momentin t = 0 ,trupi fillon te lekundet nga nje
pozicion tjeter me distance d nga pika Ο atehere ky relacion ndryshon dhe kthehet
ne formen :

x = A sin (ωt+φ0)
Faza percakton pozicionin e
trupit qe lekundet pergjate ήκος
trajektores se tij ne cdo moment
kohor .

Kendi φ = ωt+φο quhet faze e lekundjes dhe kendi φο ,faza fillestare e

lekundjes. Faza fillestare varet nga kushtet fillestare te lekundjes. Pra nga pozicioni
κdheαι shpejtesia me te cilen fillon lekundja.

4
 1.2.2 Shpejtesia dhe nxitimi

Të dish se si lëviz një trup do të thotë që unë jam në gjendje të

llogaris në çdo kohë të caktuar, përveç pozicionit të tij Shpejtesia eshte baras me
ritmin e e ndryshimit te
si dhe ritmin me te cilin ndryshon pozicioni pra me fjale te tjera
venndodhjes se tij
⃗
⃗ shpejtesine e tij.
Nxitimi eshte i barabarte me
Nëse shpejtësia me të cilën një trup ndryshon pozicioni është
ritmin e ndryshimit te shpejtesise
konstant atehere levizja quhet e njetrajtshme ne te kundert quhet ⃗

,e ndryshueshme. Ne rastin e levizjes se ndryshueshme na intereson

edhe ritmi me te cilin trupi ndryshon shpejtesine e tij, pra

nxitimi ⃗ .
Edhe pozicioni edhe shpejtësia por edhe nxitimi janë madhesi vektoriale.
Domethënë, përveç vleres numerike të tyre, duhet të dimë edhe orientimin e tyre.

Ashtu si distanca, shpejtësia dhe nxitimi i një trupi në lëkundjen e thjeshtë

harmonike janë madhësi të ndryshueshme dhe në veçanti funksione harmonike
periodike ne lidhje me kohën.
Më poshtë janë raportet me të cilat mund të llogarisim në çdo kohë shpejtësinë
dhe nxitimin e trupit në L.TH.H.

u = umax cos(ωt) ) ή u = umax sin(ωt+π/2) (2)

a = -amax sin(ωt) ) ή α = amax sin(ωt+π) (3)

Madhesine umax= ωΑ e quajme shpejtesi maximale ndersa

madhesine amax = ω2Α e quajme nxitim maximal

Ekuacionet e shpejtësisë dhe nxitimit modifikohen në përputhje me rrethanat

siç tregohet më poshtë në rast se lëkundjet kanë një fazë fillestare.

Pa Faze fillestare Me Faze fillestare

u = umaxcos(ωt) ose umax sin(ωt+π/2) u = umax cos(ωt+ φο)
a = -amax sin(ωt) ose amax sin(ωt+π) a = - amax sin(ωt+ φο)

5
Diagrami më poshtë tregon grafikun e varesise
I. se zhvendosjes – ( kurbe sinusoidale)
II. se shpejtesise – ( kurbe cosinusoidale)
III. se nxitimit –( kurbe negative sinusoidale),
nga koha, te nje trupi qe kryen L.TH.H. pa faze fillestare.

T u α

0 umax 0
T/4 0 -αmax
T/2 -umax 0
3T/4 0 αmax
T umax 0

 Shenime

Nga studimi i kujdesshëm i diagrameve të mësipërme për lëkundjen e thjeshtë

harmonike pa fazë fillestare rezulton se:

 Në hartimin ose përdorimin e këtyre diagrameve duhet të kemi

parasyshse shpejtësia i paraprin zhvendosjes me π/2 (kanë një Themi se këto madhesi fizike
shfaqin një ndryshim fazor
ndryshim fazor π/2) ose kohët ndryshojnë me Τ/4.
midis tyre (Δφ) kur ato nuk
Kjo do të thotë, nëse shpejtësia në një kohë ka vlerën e saj arrijne njëkohësisht vlerat e
maksimale, atëherë zhvendosja do të bëhet maksimale pas tyre maksimale ose minimale.

intervalit kohor Τ/4. Përkatësisht nxitimi i paraprin zhvendosjes me

π (kane diference faze π ose Τ/2 kurse ndaj shpejtesise me π/2.