Chöông 4 - Nhieãu vaø khueách ñaïi nhieãu thaáp

Chöông 4
NHIEÃU VAØ KHUEÁCH ÑAÏI NHIEÃU THAÁP

4.1. ÑAËT VAÁN ÑEÀ

Nhieãu (Taïp aâm) laø tín hieäu khoâng mong muoán, xuaát hieän töø nhieàu nguoàn khaùc nhau
(döôùi daïng ñieän aùp hay doøng ñieän) cheøn vaøo tín hieäu höõu ích laøm giaûm chaát löôïng tín hieäu
thu daãn ñeán sai leäch thoâng tin.
Nhieãu vaán ñeà raát quan troïng cuûa ñieän töû thoâng tin vaø xöû lyù tín hieäu.
Chaát löôïng thu cuûa heä thoáng ñieän töû thoâng tin ñaùnh giaù theo tyû soá coâng suaát tín hieäu
treân coâng suaát nhieãu ngoõ vaøo maùy thu.
S PS (coâng suaát trung bình cuûa tín hieäu ) S P
 hay (dB)  10 lg S
N PN (coâng suaát trung bình cuûa nhieãu ) N PN
S S
chæ söï töông quan ñoä maïnh cuûa tín hieäu so vôùi nhieãu. Neáu nhoû hôn giaù trò aán
N N
ñònh ngöôõng, tín hieäu thu khoâng ñaït chaát löôïng, thoâng tin bò sai leäch.
Nhieãu coù theå ñöôïc chia thaønh hai loaïi:
- Nhieãu ngoaøi: gaây ra bôûi moâi tröôøng truyeàn.
- Nhieãu trong (noäi) gaây ra do thieát bò thu.
1. Nhieãu ngoaøi:
a) Nhieãu nhaân taïo: gaây ra bôûi caùc cô cheá tia löûa ñieän nhö: ñoäng cô ñieän ñeøn huyønh
quang, ñaùnh löûa ñoäng cô xe, … chuùng ñeán anten thu theo caùch gioáng nhö tín hieäu voâ tuyeán.
Nhieãu naøy xuaát hieän ngaãu nhieân ôû vuøng taàn soá döôùi 500MHz.
b) Nhieãu khí quyeån: moät daïng nhieãu ngaãu nhieân gaây bôûi söï xaùo ñoäng baàu khí quyeån
traùi ñaát, chuû yeáu do saám chôùp. Phoå cuûa noù ñöôïc xem nhö laø voâ haïn, nhöng coù maät tyû leä
nghòch vôùi taàn soá do ñoù thöôøng chæ gaây aûnh höôûng trong vuøng taàn soá nhoû hôn 20MHz.
c) Nhieãu vuõ truï: gaây ra bôûi böùc xaï maët trôøi, maët traêng, sao, thieân haø … Chuùng coù
phoå töø 8MHz ñeán l,5GHz. Thaät ra chuùng coù chöùa thaønh phaàn taàn soá thaáp hôn 8MHz, tuy
nhieân caùc thaønh phaàn ñoù bò haáp thuï bôûi taàng ñieän ly cuûa traùi ñaát tröôùc khi ñeán maët ñaát.
2. Nhieãu trong
Nhieãu trong hay coøn goïi laø nhieãu noäi ñöôïc taïo ra bôûi chính maùy thu. Nhö vaäy ngoaøi
söï hieän dieän cuûa nhieãu ngoaøi ôû ngoõ vaøo maùy thu, coøn coù nhieãu noäi quy veà ngoõ vaøo, gaây
aûnh höôûng maïnh nhaát taïi taàng khueách ñaïi ñaàu tieân cuûa maùy thu (Rx) vì taïi nôi ñaây tín hieäu
S
thu coù möùc nhoû nhaát treân neân nhieãu lôùn nhaát do ñoù nhoû nhaát. Caùc taàng khueách ñaïi sau
N
taàng ñoåi taàn cuõng taïo nhieãu nhöng ít aûnh höôûng so vôùi taàng ñaàu. Maùy thu phaûi ñöôïc thieát
keá caån thaän vôùi ñaëc tính nhieãu thaáp. Taàng khueách ñaïi cao taàn nhieãu thaáp ngoõ vaøo Rx coøn
goïi laø khueách ñaïi nhieãu thaáp LNA (Low Noise Amp).
Nhieãu noäi ngaãu nhieân trong maùy thu phaàn lôùn ôû daïng nhieãu nhieät, nhieãu shot, nhieãu
l/f, transit - time noise.

Maïch ñieän töû 3 37

Chöông 4 - Nhieãu vaø khueách ñaïi nhieãu thaáp

Nhieãu ngaãu nhieân noùi chung, ñöôïc moâ taû baèng ñaëc tuyeán thoáng keâ. Taïi moãi thôøi
ñieåm, bieân ñoä nhieãu khoâng theå döï ñoaùn chính xaùc, nhöng coù theå dieãn ñaït qua haøm maät ñoä
xaùc suaát.
Giaù trò trung bình bình phöông cuûa ñieän aùp hay doøng ñieän nhieãu ñöôïc dieãn taû nhö
coâng suaát nhieãu. Ngoaøi ra nhieãu cuõng thöôøng bieåu dieãn döôùi daïng haøm maät ñoä phoå coâng
suaát nhieãu (W/ Hz).

4.2. NHIEÃU NHIEÄT (THERMAL NOISE)

Nhieãu nhieät gaây ra bôûi söï dòch chuyeån ngaãu nhieân cuûa caùc ñieän töû vaø ioân trong caùc
vaät daãn, ñieän trôû. Noù ñöôïc nghieân cöùu vaø phaùt hieän bôûi J.B Johnson naêm 1928 neân coøn goïi
laø nhieãu Johnson. Nhieãu nhieät phaùt sinh ôû daïng ñieän aùp hay doøng ñieän phuï thuoäc vaøo nhieät
ñoä, coù phoå traûi daøi voâ haïn neân coøn coù teân laø nhieãu traéng.
Coâng suaát nhieãu nhieät xaùc ñònh bôûi:
N = Pn = k.T.B
k - haèng soá Boltzmann 1,83.1023J/K
T - nhieät ñoä tuyeät ñoái ñieän trôû, tính baèng ñoä K (X0C+2730)
B - baêng thoâng heä thoáng ñang xeùt (Hz).
Coâng suaát nhieãu tyû leä vôùi baêng thoâng, do ñoù ñeå giaûm coâng suaát nhieãu caùc maùy thu
caàn thieát keá sao cho coù baêng thoâng laø nhoû nhaát.
Xeùt nguoàn nhieãu gaây ra bôûi ñieän trôû R coù gaén taûi phoái hôïp RL.
Khi ñoù ñieän aùp nhieãu en seõ chia ñoâi treân R vaø RL. Coâng
suaát nhieãu treân ñieän trôû R seõ laø: R En
RL
E / 2 2 2
N ther  Pn  n  k.T.B .
R
En  4kTf .R
Ñieän aùp hieäu duïng nhieãu cuûa ñieän trôû R phaùt sinh nhieãu:
Hình 4.1. Maïch töông
E n  4 k.T.B.R hay En2 = 4k.T.B.R ñöông nguoàn nhieãu coù
Ví duï: Tìm ñieän aùp nhieãu taïo ra bôûi ñieän trôû R = 1M ôû nhieät ñoä
phoøng 170C treân baêng
thoâng 1MHz.
Giaûi:
AÙp duïng coâng thöùc:

E n  4 k.T.B.R  4.1,38.10 23.273  17 .10 6.10 6  126 V

Töø ví duï treân ta thaáy raèng moät volt keá vôùi trôû khaùng ngoõ vaøo 1M coù baêng thoâng
1MHz seõ taïo ra moät ñieän aùp nhieãu 126 V taïi ñaàu vaøo. Do vaäy moät tín hieäu khoaûng 500 V
hoaëc nhoû hôn seõ ño khoâng chính xaùc baèng volt keá coù baêng thoâng nhö treân nhöng trôû khaùng
ngoõ vaøo chæ 50 vaø chæ gaây ra moät ñieän aùp nhieãu 0,9 V. Ñieàu naøy lyù giaûi taïi sao trôû khaùng
thaáp laø ñieàu mong muoán ñoái vôùi caùc maïch nhieãu thaáp.

38 Maïch ñieän töû 3

 Chöông 4 - Nhieãu vaø khueách ñaïi nhieãu thaáp

Ví duï: Moät boä khueách ñaïi hoaït ñoäng ôû 270C coù baêng thoâng 4MHz, ñieän trôû ngoõ vaøo 100.
Ñoä lôïi ñieän aùp 200; tín hieäu ngoõ vaøo hieäu duïng 5 V. Xaùc ñònh tín hieäu vaø nhieãu ôû ngoõ
ra, giaû söû boû qua nhieãu ngoaøi.
Giaûi:
Möùc nhieãu ngoõ vaøo:

E n  4 k.T.B.R  4.1,38 .10 23.273  27 .4.10 6.100  2,57V

Möùc nhieãu ngoõ ra Eno = 200.2,57 = 0,514 mV

Möùc tín hieäu ngoõ ra Vo = 200.5 = 1mV.
Vo 1
Tyû soá ñieän aùp tín hieäu treân nhieãu ngoõ ra   1,95
E no 0,514

Ñaây laø moät tyû soá khoù ñöôïc chaáp nhaän cho moät boä khueách ñaïi trong moät heä thoáng
thoâng tin.
Bình phöông ñieän aùp nhieãu gaây bôûi hai ñieän trôû maéc noái tieáp
En2 = En12 + En22 = 4k.T(R1 + R2).B

R1 R1 + R2

E 2n1  4 kTR1B E 2n  E 2n1  E 2n 2  4 kT(R1  R 2 )B

R2

E 2n 2  4 kTR 2 B

Töông töï, ñieän aùp nhieãu bình phöông cuûa hai ñieän trôû maéc song song laø:
R1.R 2
E 2n  4 k.T. .B
R1  R 2

Noùi chung, nhieãu nhieät khoâng chòu aûnh höôûng bôûi doøng ñieän chaûy qua ñieän trôû (tröø
ñieän trôû Carbon - thöôøng duøng trong thieát bò ñieän töû phoå thoâng nhö ampli, ñieàu khieån ñieän
töû, khoâng phuø hôïp vôùi phaàn cao taàn maùy thu) doøng ñieän aûnh höôûng tôùi nhieãu ñöôïc taïo ra
trong baùn daãn döôùi daïng nhieãu baùn daãn.

4.3. NHIEÃU BAÙN DAÃN (TRANSISTOR NOISE)

Moät nguoàn nhieãu ngaãu nhieân quan troïng caàn xeùt trong thieát keá maïch laø nhieãu cuûa
caùc phaàn töû tích cöïc baùn daãn : diode, BJT, FET, IC … goàm nhieàu taàn soá thaáp (excess
noise). nhieãu taàn soá cao (Transit - time noise) vaø ñaëc bieät laø nhieãu shot.
a) Excess noise: phaùt minh bôûi khuyeát taät beà maët tinh theå baùn daãn. Ñoái vôùi BJT,
FET xaûy ra taàn soá döôùi 1 KHz, haøm maät ñoä phoå coâng suaát nhieãu tyû leä nghòch vôùi taàn soá, tyû
leä thuaän vôùi nhieät ñoä vaø doøng DC. Noù coøn goïi laø nhieãu Flicker hay nhieãu 1/f.

Maïch ñieän töû 3 39

Chöông 4 - Nhieãu vaø khueách ñaïi nhieãu thaáp

b) Transit - time noise: xuaát hieän ôû vuøng taàn soá cao quanh taàn soá cutoff cuûa thieát bò,
khi thôøi gian di chuyeån cuûa ñieän tích qua moái noái coù theå saùnh ñöôïc vôùi chu kyø cuûa tín hieäu,
seõ coù moät ít ñieän tích khueách taùn ngöôïc trôû laïi nguoàn hoaëc Emitter.
c) Shot noise: gaây ra bôûi baûn chaát dòch chuyeån cuûa doøng ñieän trong chaát baùn daãn.
Caùc haït mang ñieän trong chaát baùn daãn khoâng di chuyeån thaønh doøng moät caùch lieân tuïc oån
ñònh, ngay caû doøng DC bôûi vì khoaûng caùch maø chuùng di chuyeån phuï thuoäc moät caùch ngaãu
nhieân vaøo ñöôøng chuyeån ñoäng.
Khi coù doøng ñieän chaûy qua tieáp giaùp P-N phaân cöïc thuaän thì phaùt sinh doøng ñieän
nhieãu shot: I n  2 qI DC .B hay In2 = 2qIDC.B

q - ñieän tích ñieän töû l,6.l0-19C

IDC - doøng DC
B- baêng thoâng
Moâ hình nhieãu shot khi thôøi gian di chuyeån cuûa ñieän tích qua tieáp giaùp nhoû hôn chu
kyø tín hieäu.
kT
rd 
qI DC

rd - ñieän trôû ñoäng tieáp giaùp phaân cöïc thuaän diode.

IDC
kT
in rd 
q.I DC

Hình 4.1. Moâ hình nhieãu shot.

Gioáng nhö nhieãu nhieät, nhieãu shot hoaøn toaøn ngaãu nhieân vaø coù maät ñoä phoå coâng
suaát baèng phaúng traûi theo taàn soá.
Ví duï: Xaùc ñònh doøng nhieãu vaø ñieän aùp nhieãu töông ñöông cuûa diode coù moâ hình treân. Cho
IDC = l mA ; B = 10MHz; to = 17oC.
Giaûi:
I n  2qI DC .B = 56,6 nA

kT 26(mV )
Ñieän trôû ñoäng tieáp giaùp rJ  rd    26  (taïi nhieät ñoä phoøng 170C).
qI DC I DC (mA )

En = In.rd = 56,6.10-9.26 = 1,47 V

40 Maïch ñieän töû 3

 Chöông 4 - Nhieãu vaø khueách ñaïi nhieãu thaáp

4.4. MAÄT ÑOÄ PHOÅ COÂNG SUAÁT NHIEÃU VAØ TÍNH TOAÙN
Ñeå tính toaùn nhieãu cuûa maïch, caàn xaùc ñònh nhieãu cuûa caùc thaønh phaàn maïch. Coâng
suaát nhieãu cuûa caùc nguoàn nhieãu coäng laïi thaønh toång coâng suaát nhieãu cuûa maïch.
Giaû söû Pn laø toång coâng suaát nhieãu coù ñöôïc trong baêng thoâng B. Ta coù
N P
N o   n  kT ( W / Hz ) - coâng suaát nhieãu ôû baêng thoâng 1 Hz coøn goïi laø maät ñoä phoå
B B
nhieãu. Khi xem xeùt nhieãu trong maïch coù phaàn töû baùn daãn, ñieän trôû ta seõ tính ñieän aùp nhieãu,
doøng nhieãu, maät ñoä phoå nhieãu, coâng suaát nhieãu. Sau ñoù tính nhieãu vôùi baêng thoâng xem xeùt.
Ví duï: Cho maïch sau ôû to = 27oC.
+10V

R rms
20K volmeter
BPF
V
lyù töôûng

D, Si
f  100 KHz

Hình 4.3.

E 2n
Maät ñoä phoå ñieän aùp nhieãu nhieät cuûa ñieän trôû R:  4 k.T.R (V 2 / Hz )
B
Töông töï coù maät ñoä phoå doøng nhieãu nhieät cuûa ñieän trôû R:
E 2n E 2n
 I 2n  2
   R  B2
 B  ther B R

R - ñieän trôû gaây ra nhieãu nhieät.

I 2n
Maät ñoä phoå doøng nhieãu shot cuûa diode:  2 q.I DC
B
Maät ñoä phoå ñieän aùp nhieãu shot do coù doøng ñieän chaûy qua rd:
 E2n  I 2 .r 2  I2 
   n d  rd2  n 
 B shot B  B shot
rj = rd - ñieän trôû ñoäng tieáp giaùp diode.
Toång ñieän aùp nhieãu treân diode goàm:
 E2n   E2   E2   E2   I2 
    n    n    n   rd2  n 
 B Total  B shot  B Ther , rd  B shot  B  Ther , rd

Trong ñoù

Maïch ñieän töû 3 41

Chöông 4 - Nhieãu vaø khueách ñaïi nhieãu thaáp

 E2n 
 
 I 2n  B
   2
 B  Ther R

 E 2n   I2   I2   I2 I2   I2 
   rd2  n   rd2  n   rd2  n ther  n shot   rd2  n 
 B  Total  B  Ther  B Shot B B   B  Total

Giaû söû boä loïc thoâng giaûi BPF lyù töôûng coù baêng thoâng f, khi ñoù ñieän aùp nhieãu toång
coäng trong baêng thoâng xem xeùt:

 E2 E2 
E n   n ther  n shot .B
 B B 
Ví duï: Xaùc ñònh ñieän aùp nhieãu ôû hình 4.3.
Giaûi:
Ñieän trôû R gaây ra maät ñoä phoå (ñieän aùp) nhieãu nhieät:
E 2n
= 4k.T.R = 4. l,38.l0-23.(273+27).20.103 = 3,32.10-16 (V2/Hz)
B
Nhieãu nhieät taïo bôûi diode raát nhoû so vôùi nhieãu nhieät gaây ra bôûi ñieän trôû R = 20 K

20K

En

BPF

In V

Hình 4.4. Moâ hình nhieãu töông ñöông maïch hình 4.3.
10 V  7
Doøng moät chieàu qua diode I DC   0,465 mA .
20 K

Maät ñoä phoå doøng ñieän nhieãu shot:

I 2n
= 2q.IDC = 2. l,6.l0-19.0,465.10-3 = 1,488.10-22 (A2/Hz)
B
26(mV )
Ñieän trôû ñoäng tieáp giaùp P-N: rd 
I DC (mA )

Maät ñoä phoå doøng nhieãu nhieät gaây bôûi ñieän trôû R = 20 K

42 Maïch ñieän töû 3

 Chöông 4 - Nhieãu vaø khueách ñaïi nhieãu thaáp

 E2n 
 
 I 2n  B 3,32.10 16
   2 3 2
 8,3.10  23 A 2 / Hz
 B Ther R (23.10 )

Ñieän aùp nhieãu nhieät qua diode

 E2n   I2 
   rd2  n 
 B ther  B ther
26(mV )
Trong ñoù : rd   55,9
0,465(mA )

 E 2n 
  = (55,9)2.(8,3.10-25) = 2,6.10-21 V2/Hz
 B  ther
Doøng nhieãu shot cuûa diode taïo neân ñieän aùp nhieãu shot
 E2n   I2 
   rd2  n  = (55,9)2.(1,488.10-22) = 4,65.10-19 V2/Hz
 B shot  B shot
Toång maät ñoä ñieän aùp nhieãu treân diode
 E 2n   E2   E2 
    n    n  = 4,650.10-19 + 0,026.10-19 = 4,676.10-19 V2/Hz
 B  Total  B shot  B  Ther
ÔÛ ñaây nhieãu shot maïnh hôn nhieàu nhieãu nhieät. Qua boä loïc BPF, toång ñieän aùp nhieãu
ngoõ ra:

 E2   E2  
E n   n    n  .B  4,676 .10 19.10 5 = 2,16.10-7 Vrms = 0,216 Vrms
 B ther  B shot 

4.5. TÍNH TOAÙN NHIEÃU.

1. Heä soá nhieãu (noise Figure)
S
Tyû soá theå hieän thaønh phaàn nhieãu taïi baát kyø moät ñieåm naøo ñoù trong heä thoáng,
N
nhöng khoâng laø moät thoâng soá ñeå chæ ra coù bao nhieâu nhieãu ñöôïc coäng theâm vaøo treân ñöôøng
truyeàn tín hieäu, chaúng haïn töø ngoõ vaøo tôùi ngoõ ra boä khueách ñaïi. Nhieãu ñöôïc coäng theâm ôû
ñaây laø nhieãu nhieät, nhieãu baùn daãn. Heä soá nhieãu (Noise Figure - NF) laø ñaïi löôïng ñaëc tröng
cho vaán ñeà naøy vaø ñöôïc ñònh nghóa nhö sau:
 P /P 
NFdB   10 lg NR  10 lg Si Ni 
 PSo / PNo 
 P /P 
NR   Si Ni  (Noise Ratio - tyû soá nhieãu)
 PSo / PNo 
(PSi / PNi ) tyû soá coâng suaát tín hieäu treân coâng suaát nhieãu taïi ngoõ vaøo
(PSo / PNo ) tyû soá coâng suaát tín hieäu treân coâng suaát nhieãu ôû ngoû ra.

Maïch ñieän töû 3 43

Chöông 4 - Nhieãu vaø khueách ñaïi nhieãu thaáp

PSi PSo
Boä khueách ñaïi lyù töôûng coù   NR = l; NF = 0 dB.
PNi PNo

Trong thöïc teá khoâng bao giôø coù ñöôïc nhö vaäy NF do nhaø cheá taïo cung caáp NF < 3dB
laø toát, NF < 1,2 dB - raát toát.
S
Ví duï: Boä khueách ñaïi duøng BJT coù taïi ngoû vaøo laø 10 vaø taïi ngoû ra laø 5. Tính NR vaø NF.
N
Giaûi:
 P / P  10
NR   Si Ni   2
 PSo / PNo  5
NF = 10 lgNR = l01g2 = 3 dB.
2. AÛnh höôûng cuûa trôû khaùng ñoái vôùi nhieãu
Theo lyù thuyeát trôû khaùng khoâng gaây ra nhieãu tôùi heä thoáng. Ñieàu naøy chæ ñuùng vôùi
caùc tuï ñieän vaø cuoän caûm lyù töôûng, thöïc teá caùc phaàn töû khaùng naøy luoân coù thaønh phaàn ñieän
trôû toån hao maø chính noù seõ gaây ra nhieãu. Nhöng nhieãu gaây ra bôûi caùc thaønh phaàn toån hao
naøy coù aûnh höôûng khoâng ñaùng keå tôùi heä thoáng so vôùi nhieãu nhieät vaø nhieãu shot, do vaäy
chuùng thöôøng ñöôïc boû qua.
AÛnh höôûng cuûa caùc maïch coù tính khaùng RC, LC, RTC. RL laø baêng thoâng nhieãu. Giaû
söû maïch coù baêng thoâng - 3dB laø baêng thoâng B thì baêng thoâng töông ñöông ñöôïc duøng ñeå
tính nhieãu ñöôïc tính:

Bn  .B
2
Vaäy baêng thoâng nhieãu luoân lôùn hôn baêng thoâng heä thoáng, töùc laø nhieãu vaãn qua heä
thoáng ôû döôùi taàn soá caét - 3dB.
3. Nhieãu do nhieàu taàng khueách ñaïi gheùp lieân tieáp
Giaû söû bieát tyû soá nhieãu NRn vaø heä soá khueách ñaïi coâng suaát Apn cuûa n taàng khueách
ñaïi gheùp noái tieáp. Tyû soá nhieãu cuûa heä thoáng ñöôïc tính theo coâng thöùc Friss:
NR 2  1 NR 3  1 NR n  1
NR  NR1    ... 
A p1 A p1A p 2 A p1A p 2 ...A pn 1

Ví duï: Cho 2 taàng khueách ñaïi vôùi thoâng soá sau:

NF1 = 2dB NF2 = 6dB

AP1 = 12dB AP2 = 10dB

Tính NR vaø NF heä thoáng.

Giaûi:
NF1 = 2 dB  NR1 = 1,59; Ap1 = 12 dB  Ap1 = 15,9
NF2 = 6 dB  NR2 = 4; Ap2 = 10 dB  Ap1 = 10

44 Maïch ñieän töû 3

 Chöông 4 - Nhieãu vaø khueách ñaïi nhieãu thaáp

4 1
NR  1,59   1,779
15,9
NF = l01g l,779 = 2,5 dB.
4. Nhieät ñoä nhieãu töông ñöông
Thoâng thöôøng NR naèm giöõa 1 vaø 10. Ñeå môû roäng thang ño, bieåu dieãn tyû soá nhieãu
qua nhieät ñoä nhieãu töông ñöông Teq raát thuaän tieän tính toaùn coâng suaát nhieãu cho caùc thieát
microwave, thoâng töï veä tinh …
Teq = T(NR-1)
T - nhieät ñoä tuyeät ñoái = 2730 + t0 moâi tröôøng.
Nhö vaäy vôùi möùc nhieãu thaáp thì Teq bieán ñoåi lôùn hôn NF, deã so saùnh vaø deã hieåu hôn
NF, neân thöôøng ñöôïc duøng.
Ví duï: NF =1dB  NR = 100,1 = 1,26  ÔÛ nhieät ñoä phoøng 17oC coù Teq = 75oK.
Töông töï vôùi NF =1,6dB  NR = 100,16 = 1,44  Teq  180K.
Nhieãu ñöôïc xem xeùt nhieàu ôû taàn soá viba do taùc ñoäng maïnh ôû taàn soá cao nhieàu hôn,
trong ñoù nhieãu noäi ñoùng vai troø quyeát ñònh giôùi haïn khaû naêng (ñoä nhaïy) cuûa caùc heä thoáng
thoâng tin hieän ñaïi.
Möùc nhieãu trong heä thoáng tyû leä thuaän vôùi nhieät ñoä, baêng thoâng, doøng chaûy trong
maïch, ñoä lôïi, ñieän trôû. Nhieãu thaáp khi maïch coù ñoä lôïi nhoû, doøng DC vaø ñieän trôû nhoû, baêng
thoâng nhoû, nhieät ñoä thaáp.
Möùc tín hieäu (ñieän aùp hay coâng suaát) nhoû nhaát ngoû vaøo maùy thu öùng vôùi tyû soá coâng
suaát tín hieäu treân nhieãu cho tröôùc ngoõ ra goïi laø ñoä nhaïy.

4.6. BAÙN DAÃN KHUEÁCH ÑAÏI NHIEÃU THAÁP

Boä khueách ñaïi cao taàn (RF Amp - LNA) naèm ôû ngoû vaøo maùy thu coù nhieäm vuï: phoái
hôïp trôû khaùng vôùi anten, tieàn choïn loïc tín hieäu cao taàn, loaïi nhieãu taàn soá aûnh (fIMage = fc +
2fIF), khueách ñaïi nhieãu thaáp tín hieäu nhoû ngoõ vaøo maùy thu tôùi möùc caàn thieát ñoåi taàn, taêng
ñoä nhaïy maùy thu.
LNA thöôøng coù töø 1 ñeán 3 taàng khueách ñaïi tuyeán tính coù ñieàu höôûng choïn loïc taàn soá
- baêng thoâng tín hieäu mong muoán vaø AGC (Automatic Gain Control). Moãi taàng cung caáp ñoä
lôïi töø 10  30 dB.
Caùc linh kieän tích cöïc nhieãu thaáp ñöôïc duøng laø BJT, JFET, MOSFET, GaAsFET,
MESFET, HEMT (High electron mobility transistor).
Töø coâng thöùc Friss:
NR 2  1 NR 3  1 NR n  1
NR  NR1    ... 
A p1 A p1A p 2 A p1A p 2 ...A pn 1

Ta thaáy taàng ñaàu tieân quan troïng nhaát, caàn coù heä soá nhieãu thaáp vaø heä soá khueách ñaïi
coâng suaát cao, daãn ñeán coâng suaát tieâu taùn taêng, nhieãu taêng. Do ñoù phaûi thoaû hieäp trong thieát

Maïch ñieän töû 3 45

Chöông 4 - Nhieãu vaø khueách ñaïi nhieãu thaáp

keá LNA sao cho taàng ñaàu coù NF1 cöïc tieåu vôùi Ap1 ñuû lôùn, taàn thöù hai coù NF2 vöøa phaûi vaø
Ap2 lôùn.
Trong RFamp duøng BJT, nguoàn nhieãu noäi laø shot noise cuûa tieáp giaùp Emitter – Baze
vaø Baze - Collector, nhieãu nhieät cuûa ñieän trôû Baze vaø ñieän trôû phaân cöïc.
Baùn daãn cao taàn nhieãu thaáp (Low noise Transistor) ñöôïc cheá taïo baèng coâng ngheä
ñaëc bieät nhieàu tieáp giaùp Emitter, giaûm ñieän trôû cöïc Baze, taêng ñoä lôïi . Tuy nhieân taàn soá
taêng thì NF cuõng taêng 6 dB/ octave
NF NF
dB dB

12
10 10
8 8
6 6
4 4
2 2

0,1f f fc 10 f 5 10 15 IC mA
Hình 4.5. Ñoà thò NF cuûa BJT theo taàn soá vaø doøng phaân cöïc.
Moãi BJT nhieãu thaáp coù trôû khaùng toái öu phuï thuoäc vaøo taàn soá cho bôûi nhaø saûn xuaát.
JFET coù trôû khaùng vaøo vaø ra lôùn, NF raát thaáp, ñaùp tuyeán tuyeán tính taàn soá hoaït ñoäng cao,
ñoä khueách ñaïi lôùn. Thöôøng duøng laøm LNA taàng ñaàu maùy thu cao caáp (thoâng tin veä tinh,
viba).
MOSFET hai cöïc cöûa coù NF cao hôn JFET moät ít do coù diode zener baûo veä tónh
ñieän ngoû vaøo. Caùc ñaëc ñieåm khaùc gioáng JFET nhöng troäi hôn ôû choã thuaän tieän thieát keá
maïch khueách ñaïi coù AGC nhôø cöïc cöûa thöù hai.
GaAs FET ñöôïc öùng duïng nhieàu ôû taàn soá viba (>1 GHz), caùc ñieän tích chuyeån ñoäng
trong GaAs nhanh hôn nhieàu so vôùi BJT cuøng kích thöôùc, ñaùp öùng taàn soá cao toát, nhieãu ñaëc
tröng bôûi NF nhoû (< 1 dB), ñoä khueách ñaïi lôùn, tuyeán tính. Coâng ngheä cheá taïo GaAsFET nhoû
hôn BJT. GaAsFET öùng duïng nhieàu trong coâng ngheä MMIC (Monolithic Microwave
Integrated Circuits), ñoåi A/D toác ñoä cao …
Moät coâng ngheä höùa heïn khaùc cho LNA ôû taàn soá viba laø SiGeHBT (Silicon -
Gemanium heterojunction bipolar transistor) hoaït ñoäng vôùi ñieän aùp thaáp, coâng suaát tieâu taùn
nhoû, tích hôïp cao, giaù reû, taàn soá laøm vieäc cao.
MESFET (Metal - Semiconductor FET) laø JFET treân neàn N - GaAs vôùi cöïc cöûa
daïng diode shottky ñaùp öùng nhanh, nhieãu thaáp, heä soá khueách ñaïi lôùn, taàn soá hoaït ñoäng cao.
Moät daïng khaùc cuûa JFET laø HEMT (High electron Mobility transistor) coù caáu truùc
maøng moûng, nhieãu thaáp ôû taàn soá raát cao NF = 1,8 dB ôû 40 GHz vaø 2,6 dB ôû 62 GHz Ap =
11. Hieän nay HEMT coù fT = 362 GHz.

46 Maïch ñieän töû 3

 Chöông 4 - Nhieãu vaø khueách ñaïi nhieãu thaáp

Söï löïa choïn linh kieän nhieãu thaáp cho LNA tuyø thuoäc vaøo ñieàu kieän cuï theå, dung hoaø
trong muïc ñích söû duïng. Ví duï:
1/ Neáu choïn heä soá nhieãu cöïc tieåu thì khoâng theå ñaït ñoä lôïi coâng suaát lôùn nhaát.
2/ Choïn ñoä lôïi coâng suaát lôùn nhaát thì heä soá nhieãu seõ khoâng cöïc tieåu.
3/ khueách ñaïi daûi roäng thì ñoä lôïi cöïc ñaïi khoâng trôû neân quan troïng.

4.7. NHIEÃU TRONG KHUEÁCH ÑAÏI BAÙN DAÃN

Xeùt moâ hình baùn daãn khueách ñaïi vôùi caùc nguoàn nhieãu.
I 2n 2 - Maät ñoä doøng ñieän nhieãu shot do doøng phaân cöïc ngoû ra.

I 2n1 - Maät ñoä doøng nhieãu shot do doøng phaân cöïc ngoû vaøo.
Neáu trôû khaùng ra Zo baùn daãn raát lôùn hôn RL, maät ñoä ñieän aùp nhieãu ngoû ra do In2 laø:
2
E on2  I 2n 2 .R L

Vcc

RL

E 2n  4 kTR L

Vi

2
I 2n 2
I n1

Hình 4.6.
Ñeå tieän xem xeùt, caàn qui caùc nguoàn nhieãu veà ngoû vaøo: Ñoä khueách ñaïi ñieän aùp (vôùi
RL << zo baùn daãn):
Vo
 g m .R L
Vi

Nguoàn doøng nhieàu ngoû ra thay theá nguoàn ñieän aùp nhieãu ngoû vaøo:

2 I 2n 2 .R 2L I 2n 2
E n2  2 2  2
g m .R L g m

Nguoàn nhieãu E 2n 2 ñöôïc dieãn giaûi laø nguoàn nhieãu nhieät cuûa ñieän daãn gm. Töông töï
nhieãu nhieät cuûa taûi RL coù theå bieåu dieãn nhö nguoàn nhieãu E2n 3 maéc noái tieáp ngoû vaøo.
4 kTR L
E2n 3 
g 2m .R 2L

Maïch khueách ñaïi khoâng nhieãu vaø caùc nguoàn nhieãu qui veà ngoõ vaøo nhö sau:

Maïch ñieän töû 3 47

Chöông 4 - Nhieãu vaø khueách ñaïi nhieãu thaáp

Vcc

RL

Vi

E 2n1 E 2n 2
I 2n

Hình 4.7.
Nhieãu BJT: Veà nguyeân 1yù, BJT coù hai nguoàn nhieãu shot vaø moät nguoàn nhieãu nhieät
taïo ra bôûi ñieän trôû Baze rb.
E2n = 4kTrb.V2/Hz.

I 2n1 = 2qIB A2/Hz

I 2n 2 = 2qIC A2/Hz
ÔÛ taàn soá f > f, doøng nhieãu taêng theo taàn soá:
 f2 
I 2n ( f )  I 2n 1   2 
 fT 

Nhieãu FET: Nguoàn nhieãu cuûa FET cho bôûi:

2,8kT
E2n  V2/Hz
gm

I 2n = 2qIg A2/Hz
gm - ñieän daãn töông hoå; Ig - doøng cöïc cöûa.
Nguoàn nhieãu cuûa MOSFET vaø JFET töông töï nhöng boû qua Ig ôû MOSFET. Doøng
nhieãu theo taàn soá ôû khoaûng taàn soá raát cao. Moâ hình nhieãu baùn daãn duøng ñeå thieát keá LNA.
Tyû soá nhieãu cuûa maïch phuï thuoäc ñieän trôû nguoàn tín hieäu. Giaù trò Rs toái öu ñeå coù NR
cöïc tieåu xaùc ñònh töø coâng thöùc:
dNR 1  2 E2n 
  I n  2 
dR s 4 kT  Rs 

En
Vaäy R s 
In

Neáu In lôùn, En nhoû thì Rs caàn nhoû. Neáu In nhoû (FET) caàn Rs lôùn ñeå coù ñöôïc NR nhoû
nhaát.
Ví duï: Cho A 741 coù caùc thoâng soá ôû ví duï treân. Tìm NFmin

8.10 16
Giaûi: Rs toái öu = = 30 K
9.10  25

48 Maïch ñieän töû 3

 Chöông 4 - Nhieãu vaø khueách ñaïi nhieãu thaáp

8.10 16  9.10 25.9.10 8

NRmin = 1 + = 4,35
4.1,37 .10  23.290 .30 .10 3
NFmin = 10 1g NRmin = 6,4 dB

4.8. TÍNH TOAÙN LNA.

1. Moâ taû maïch nhieãu thaáp
Maïch khueách ñaïi tuyeán tính coù nhieãu ñöôïc bieåu dieãn bôûi maïch khueách ñaïi khoâng
nhieãu vaø caùc nguoàn nhieãu En, In qui veà ngoõ vaøo.

RS 4kTRS E 2n
+ Vo
I 2n
-
ES +
-

Hình 4.8.
Tröôøng hôïp duøng BJT: nguoàn nhieãu shot In do doøng phaân cöïc ngoû vaøo nguoàn ñieän
aùp nhieãu En gaây doøng phaân cöïc ngoõ ra vaø nhieãu nhieät cuûa ñieän trôû taûi.
En chính laø ñieän aùp nhieãu hieäu duïng xuaát hieän ôû ngoõ vaøo ngaén maïch cuûa boä khueách
ñaïi khoâng nhieãu.
2. NR cuûa maïch:
Tyû soá nhieãu (noise ratio) cuûa maïch trong baêng thoâng 1 Hz.
E 2n  I 2n .R s2  4 kTR s
NR  1 
4 kTR s

Ví duï: A 741 coù maät ñoä ñieän aùp nhieãu E2n  8.10-16 V2/Hz taïi 1KHz.

Maät ñoä doøng nhieãu I 2n = 9.10-25 A2/Hz. Neáu trôû khaùng nguoàn Rs = 10K, ta coù tyû soá
nhieãu cuûa boä khueách ñaïi A 741 ôû nhieät ñoä 170C laø:
8.10 16  0,9.10 16
NR  1   6.6  NF  8,2 dB
4.1,37 .10  23.290 .10 4

3. Thieát keá nhieãu thaáp:

Tieâu chuaån toát nhaát ñeå thieát keá nhieãu thaáp laø tyû soá coâng suaát tín hieäu treân nhieãu
ngoõ ra cuûa maïch. Vieäc choïn ñieän trôû nguoàn toái öu ñeå coù heä soá nhieãu cöïc tieåu neân thaän
S
troïng. Ñeå coù   max khoâng nhaát thieát phaûi coù NF nhoû nhaát. Thay ñoåi ñieän trôû nguoàn
 N out
S
tín hieäu, tyû soá   cuõng thay ñoåi ôû ngoõ vaøo.
 N  in
Xeùt maïch töông ñöông nguoàn nhieãu ngoõ vaøo khueách ñaïi:

Maïch ñieän töû 3 49

Chöông 4 - Nhieãu vaø khueách ñaïi nhieãu thaáp

Es vaø Rs laø nguoàn ñieän aùp vaø ñieän trôû nguoàn tín hieäu vaøo.
Tyû soá tín hieäu treân nhieãu ngoõ vaøo trong baêng thoâng 1 Hz:
S E2
 2 2 2s
N E n  I n .R s  4 kTR s

I 2n R 2S E 2n
E 2n  4 kTR S

RS

ES

Hình 4.9.
S
Roõ raøng, neáu Rs nhoû thì seõ lôùn, tuy nhieân khoâng ñaït ñöôïc NF cöïc tieåu töùc laø
N
S
khoâng coù ñöôïc lôùn nhaát vôùi NF nhoû nhaát.
N
Moät tröôøng hôïp quan troïng thöôøng gaëp laø gheùp bieán aùp giöõa nguoàn tín hieäu vôùi ngoõ
vaøo khueách ñaïi.
Rs’ = n2.Rs
n - tyû soá voøng bieán aùp; Rs’ - trôû khaùng phaûn aûnh cuûa nguoàn Rs.
Ñieän aùp tín hieäu: En’ = n.Es.
Tyû soá tín hieäu treân nhieãu ngoõ ra bieán aùp:
S n 2 .E2
   2 2 4 2 s 2
 N out E n  I n .n .R s  4 kTn .R s
S
Toác ñoä thay ñoåi cuûa   laø haøm cuûa n cho bôûi:
 N out

d (S / N)out 2 n.Es2 E 2n  I n .n 4 .R s2  4 kTn 2 .R s  2 n 4 I 2n .R 2s  4 kTn 2 R s


dn E 2n  I 2n .n 4 .R s2  4 kTn 2 .R s

baèng khoâng vôùi:

En E
n2Rs  hay R s  2 n
In n .I n

50 Maïch ñieän töû 3

 Chöông 4 - Nhieãu vaø khueách ñaïi nhieãu thaáp

Töùc laø Es khoâng phaûi laø haøm cuûa Rs. Ñaây cuõng laø giaù trò ñieän trôû nguoàn ñaït ñöôïc NF
cöïc tieåu. Nhö vaäy gheùp bieán aùp ñöôïc duøng phoái hôïp trôû khaùng toái öu giöõa nguoàn vaø ngoõ
S
vaøo boä khueách ñaïi. Tyû soá voøng daây n hôïp lyù cho pheùp ñaït NF cöïc tieåu vaø   cöïc ñaïi.
 N out

4. Khueách ñaïi nhieãu thaáp LNA

C2
C1
S D
Rb
G
RS RL
N1 = n1

N2 = n2 +
Vi - VDD

Hình 4.10.
Töø caùc phaân tích tröôùc, xeùt LNA duøng FET trôû khaùng vaøo nhoû, caàn phoái hôïp vôùi
ñieän trôû nguoàn Rs. Rb taïo phaân cöïc ôû vuøng tuyeán tính. C1 vaø C2 coi nhö ngaén maïch ôû taàn soá
hoaït ñoäng.
Maïch vaøo töông ñöông cuûa taàng khueách ñaïi coù daïng:
S

N1 = n1
RS Z’S
N2 = n2

G
Hình 4.11.
Trôû khaùng vaøo töông ñöông cuûa FET:
2
 n  n2 
z' s  R s  1 
 n1 
Ñeå tyû soá nhieãu cöïc tieåu vaø tyû soá tín hieäu treân nhieãu cöïc ñaïi thì tyû soá voøng daây caàn
coù sao cho.
2
 n  n2  En
R s  1    Rn
 n 1  In

En vaø In laø ñieän aùp vaø doøng ñieän nhieãu cuûa baùn daãn.
Maïch töông ñöông tín hieäu nhoû cuûa khueách ñaïi duøng FET ôû vuøng taàn soá giöõa, boû
qua ñieän trôû rd.

Maïch ñieän töû 3 51

Chöông 4 - Nhieãu vaø khueách ñaïi nhieãu thaáp

VS
Zi gmVSG
RS RL
N1 = n1

Vi N2 = n2

VG

Hình 4.12.
Trôû khaùng vaøo cuûa taàng khueách ñaïi.
1
Vs Vs   n 
Zi    g m 1  2 
g m .VGS   n   n1 
g m 1   2 .Vs 
  n1  
Töông töï ôû sô ñoà cöïc coång chung
C2
gmVSG
C1 VS
S D n2 Z’S RL
Rb Zi
G n1
RS RL RS

Vi VDD+
- Vi

Hình 4.13.
1
 n1  n 2 
2
  n  n 2 
'
Zs  R s   vaø Zi  g m  1 2
 
 n1    n1  

5. Toái öu doøng phaân cöïc BJT nhieãu thaáp:

Toång maät ñoä nhieãu ngoõ vaøo taàng khueách ñaïi maéc Emitter chung:
2
r r   2 4 kT  2 2
N i  4 kTR s  4 kTrb '   b' b ' e   I n 2    I n1.R s
    R L 

Trong ñoù rb’e, In1, In2 laø haøm cuûa doøng phaân cöïc ra Ic do ñoù coù theå hieäu ñính doøng
S
phaân cöïc sao cho heä soá nhieãu nhoû nhaát vaø lôùn nhaát. Giaû söû nhieãu do ñieän trôû taûi RL gaây
N
ra nhoû hôn so vôùi caùc thaønh phaàn khaùc ta coù:

52 Maïch ñieän töû 3

 Chöông 4 - Nhieãu vaø khueách ñaïi nhieãu thaáp

Ic
I 2n1  2 qI B  2 q ; I 2n 2  2 qI c

rb' 1 V 26 mV
vaø   T 
 gm Ic I c mA

Vieát laïi nhieãu ngoõ vaøo:

2 qI c 2 2 qVT2 4 qVT rb' 2 qI c rb2'
N i  4 kTR s  4 kTrb '  .R s    2
(V 2 / Hz )
 Ic  

Bieán thieân cuûa nhieãu theo doøng phaân cöïc:

dN i 2qR s2 2 qrb2' 2 qVT2
  2  2
dI c   Ic

Suy ra doøng phaân cöïc toái öu ñeå coù nhieãu cöïc tieåu:
VT .
Ic  1
; Rs ñieän trôû nguoàn tín hieäu.
r
2
b'  .R 
2 2
s

Maïch ñieän töû 3 53