GT Chetaomaybom

Giáo trình
Chế tạo máy bơm

CHÖÔNG 1
MÔÛ ÑAÀU
1.1. SÔ LÖÔÏC VEÀ LÒCH SÖÛ PHAÙT TRIEÅN CUÛA NGAØNH CHEÁ TAÏO MAÙY BÔM
Nhöõng thieát bò daâng nöôùc thoâ sô nhö gaàu muùc nöôùc coù caàn ôû gieáng, baùnh xe nöôùc ñaõ
xuaát hieän töø nhöõng naêm tröôùc coâng nguyeân. Vaøo theá kyû thöù 2 tröôùc coâng nguyeân, ngöôøi
ta ñaõ saùng cheá ra bôm pittoâng thoâ sô. Noùi chung tröôùc theá kyû 17, caùc loaïi maùy bôm raát
thoâ sô vaø ít ñöôïc nghieân cöùu. Töø theá kyû 18 trôû laïi ñaây, lónh vöïc nghieân cöùu, thieát keá
cheá taïo maùy bôm môùi ñöôïc phaùt tieån maïnh meõvaø ngaøy caøng hoaøn thieän. Naêm 1640
nhaø vaät lyù OÁtto-Henrích (Ñöùc) ñaõ saùng cheá ra bôm pittoâng hoaøn thieän ñaàu tieân. Nhöõng
naêm 1751-1754 Ôle ñaõ laäp neân lyù thuyeát cô baûn veà bôm. Naêm 1838 Xablukov (Nga)
ñaõ saùng cheá ra bôm ly taâm ñaàu tieân.
Veà sau, nhieàu nhaø baùc hoïc nhö Giu-coáp-xki, Traplugin, Paroátanua ñaõ laäp neân lyù
thuyeát veà doøng chaûy bao quanh heä thoáng caùnh daãn, hoaøn chænh lyù thuyeát veà bôm caùnh
daãn. Ngaøy nay treân theá giôùi, ngaønh cheá taïo bôm ñaõ phaùt trieån voâ cuøng maïnh meõ.
Ngöôøi ta ñaõ cheá taïo ñöôïc caùc bôm coù coâng suaát tôùi 4000kW vaø toác ñoä quay 4000
vg/ph.
Hieän nay, ôû nöôùc ta ngaønh cheá taïo bôm cuõng ngaøy ñöôïc phaùt trieån. Chuùng ta coù
nhöõng cô sôû chuyeân nghieân cöùu veà bôm nhö Vieän thieát keá thuûy lôïi, thuûy ñieän. Vieän
thieát keá maùy coâng nghieäp vaø nhieàu cô sôû saûn xuaát bôm nhö coâng ty Bôm Haûi Döông,
Lieân doanh Bôm Ebera…
Ngaønh cheá taïo bôm laø moät ngaønh phöùc taïp vaø raát quan troïng trong lónh vöïc cheá taïo
maùy. Nhieäm vuï quan troïng cuûa ngaønh cheá taïo bôm nöôùc ta hieän nay laø thoáng nhaát hoùa
vaø ñònh hình hoùa vôùi möùc ñoä cao nhaát caùc bôm, xaây döïng ñöôïc bieåu ñoà heä loaïi bôm
cuûa Vieät Nam, môû roäng danh muïc caùc loaïi bôm ly taâm truïc ngang, bôm höôùng truïc ,
bôm gieáng khoan, vaø cheá taïo ñöôïc bôm ly taâm truïc ñöùng coâng suaát lôùn, bôm nöôùc thaõi,
bôm gieáng khoan loaïi nhuùng chìm, bôm daàu bôm boät giaáy…
1.2. PHAÂN LOAÏI MAÙY BÔM

Maùy bôm ñöôïc phaân loaïi theo nhieàu caùch. Caùch phaân loaïi phoå bieán nhaát laø phaân
loaïi theo caáu taïo nguyeân taéc laøm vieäc. Coù theå phaân thaønh caùc loaïi maùy bôm nhö sau:
1.Bôm caùnh: boä phaän laøm vieäc chính laø baùnh xe coâng taùc coù caùc caùnh daãn. Caùc baùnh
xe coâng taùc laø boä phaän chuû yeáu ñeå trao ñoåi naêng löôïng vôùi chaát loûng. Loaïi bôm naøy
goàm bôm ly taâm, bôm höôùng truïc, bôm xoaùy.
1
2.Bôm theå tích: vieäc trao ñoåi naêng löôïng vôùi chaát loûng ñöôïc tieán haønh theo nguyeân
lyù neùn chaát loûng trong moät theå tích kín döôùi moät aùp suaát thuûy tónh. Loaïi bôm naøy goàm
bôm pittoâng vaø bôm roâto.
3.Bôm phun tia: Loaïi bôm naøy khoâng coù chi tieát chuyeån ñoäng. Vieäc truyeàn naêng
löôïng cho chaát loõng ñöôïc thöïc hieän nhôø moät doøng chaát loõng khaùc (hoaëc khí) coù naêng
löôïng cao hôn.
4.bôm khí eùp: loaïi bôm naøy cuõng khoâng coù chi tieát chuyeån ñoäng. Vieäc daâng nöôùc
ñöôïc tieán haønh nhôø caùch duøng moät doøng khí eùp hoaø troän vôùi nöôùc thaønh moät hoãn hôïp
khí nöôùc coù troïng löôïng rieâng nhoû hôn nöôùc.
5.Bôm nöôùc va: lôïi duïng naêng löôïng nöôùc va ñeå vaän chuyeån chaát loûng.
6.Bôm chaân khoâng: cuõng thuoäc loaïi bôm theå tích nhöng hoaït ñoäng theo nguyeân lyù
thay ñoåi aùp suaát.
1.3.NHÖÕNG THOÂNG SOÁ LAØM VIEÄC CÔ BAÛN CUÛA MAÙY BÔM
Theo chöùc naêng cuûa noù, maùy bôm ñöôïc ñaëc tröng bôûi ba thoâng soá: löu löôïng,
Coät aùp, coâng suaát.
1.3.1 Löu löôïng

+ Ñònh nghóa: Löu löôïng cuûa bôm laø löôïng chaát loûng do maùy caáp ñöôïc trong moät ñôn
vò thôøi gian.
+ Kyù hieäu: Q
+ Thöù nguyeân: Ñôn vò theå tích/Ñôn vò thôøi gian töùc laø m3/h, m3/s, l/s
1.3.2 Coät aùp
+ Ñònh nghóa: Coät aùp cuûa maùy bôm laø ñoä gia taêng naêng löôïng maø moät ñôn vò troïng
löôïng chaát loûng nhaän ñöôïc töø khi vaøo ñeán khi ra khoûi maùy bôm.
+ Kyù Hieäu: H
+ Thöù nguyeân: m
+ Coâng thöùc xaùc ñònh:
H = Er – Ev
Theo ñònh nghóa ôû treân:
Pr α
Er = + r Cr2 + Z r
γ 2g
Pv α
E v = + v C 2v + Z v
γ 2g
Trong ñoù:
αv, αr – Heä soá vaän toác doøng chaûy khi vaøo vaø khi ra khoûi maùy bôm.
Er, Ev– Naêng löôïng ñôn vò cuõa doøng chaûy khi ra vaø khi vaøo baùnh xe coâng taùc.
Pr, Cr, Zr – Aùp suaát , vaän toác vaø cao ñoä doøng chaûy khi ra khoûi maùy bôm.
Pv, Cv, Zv – Aùp suaát, vaän toác vaø cao ñoä doøng chaûy khi vaøo maùy bôm.
2
γ – Troïng löôïng rieâng.
g – Gia toác troïng tröôøng.
Do ñoù:
Pr - Pv α r C r2 − α v C v2
H= + + Zr − Zv (1-1)
γ 2g
Hình 1-1: Sô ñoà xaùc ñònh coät aùp cuûa bôm

Goïi thaønh phaàn theá naêng laø coät aùp tónh: Ht
Pr - Pv
Ht = + Zr − Zv (1-2)
γ
Vaø thaønh phaàn ñoäng naêng laø coät aùp ñoäng : Hd
α C 2 − α v Cv2
Hd = r r (1-3)
2g
Thì: H = Hd + Ht (1-4)
Nhö coät aùp toaøn phaàn cuûa maùy bôm goàm hai thaønh phaàn: coät aùp tónh vaø coät aùp ñoäng.
1.3.3. Coâng suaát
1. Coâng suaát höõu ích
+ Ñònh nghóa: Toaøn boä ñoä gia naêng löôïng maø doøng chaûy nhaän ñöôïc khi ñi qua bôm
trong moät ñôn vò thôøi gian goïi laø coâng suaát höõu ích.
+ Kyù hieäu: Nh G: gọi là lưu lượng trọng lượng( N/s; N/h; kG/s)
Q.H .γ
Nh = G.H ; (kGm/s) : N = ; (kW)
1000.
Q.H .ρ .g
N= KW (1-5)
1000.
3
Trong ñoù:
Q − Löu löôïng cuûa bôm (m3/s).
H − Coät aùp cuûa bôm (m).
ρ − Khoái löôïng rieâng cuûa chaát loûng (kg/m3).
g − Gia toác troïng tröôøng (m/s2).
γ – Tyû troïng rieâng cuûa chaát loûng ñöôïc bôm (kG/m3)
2. Coâng suaát treân truïc

+ Ñònh nghóa: Coâng suaát treân truïc laø toaøn boä naêng löôïng maø phaàn ñaàu bôm tieâu thuï
ñeå maùy bôm bôm ñöôïc löu löôïng chaát loûng laø Q vaø ñaït coät aùp toaøn phaàn laø H.
+ Kyù hieäu: N
+ Coâng thöùc: Coâng suaát treân truïc bôm ñöôïc xaùc ñònh baèng:
Q.H .ρ .g
N= ; (kW) (1-6)
1000.η
Trong ñoù : η – hieäu suaát cuûa maùy bôm.
3. Hieäu suaát cuûa bôm η
Laø tyû soá giöõa coâng suaát coù ích Nh vaø coâng suaát cuûa truc bôm N:
N hi
η=
N
1.4 PHAÏM VI SÖÛ DUÏNG CAÙC LOAÏI MAÙY BÔM

Bôm pittoâng thöôøng ñöôïc söû duïng vôùi coät aùp cao vaø löu löôïng nhoû. Bôm roto, ren vít,
raêng khía gaëp nhieàu khoù khaên trong cheá taïo oå truïc khi caàn aùp löïc cao neân thöôøng söû
duïng vôùi coät aùp khoâng quaù 300m.
Bôm caùnh coù keát caáu goïn nheïñöôïc duøng roäng raõi ôû khu vöïc coät aùp thaáp vaø
trung bình, löu löôïng lôùn.
Khu vöïc söû duïng caùc kieåu bôm ñöôïc theå hieän ôû ñoà thò hình 1 –2 trong toaï ñoä logarit
Q – H.
4
Hình 1-2: Khu vöïc söû duïng caùc kieåu bôm khaùc nhau.
1Kg/cm2 = 9,81 N/cm2 = 10 m.H2O

1mmHg = 13,6 mmH2O
1 at kyõ thuaät = 10 m.H2O ( 1at vaät lyù = 10,33 m.H2O) = 735,5 mmHg
1 bar = 105 N/m2 = 105 Pa
γ H2O = 1000 kg/m3
5
BÔM-QUAÏT-MAÙY NEÙN LYÙ THANH HUØNG
CHÖÔNG 2
BÔM LY TAÂM
2.1. PHAÂN LOAÏI BÔM LY TAÂM

Tuøy thuoäc vaøo yù nghóa söû duïng, bôm ly taâm coù raát nhieàu loaïi khaùc nhau, söï khaùc
nhau cô baûn giöõa caùc loaïi laø veà keát caáu vaø caùc thoâng soá laøm vieäc. Vì vaäy phaân loaïi
bôm ly taâm cuõng coù nhieàu caùch khaùc nhau. Ngöôøi ta coù theå phaân loaïi bôm ly taâm
theo giaù trò coät aùp, soá baùnh xe coâng taùc, theo vò trí truïc vaø moät soá caùch khaùc.
Bôm ly taâm thöôøng ñöôïc phaân loaïi theo moät soá caùch sau ñaây:
Phaân loaïi theo coät aùp cuûa bôm:
- Bôm coät aùp thaáp: H < 20m.
- Bôm coät aùp trung bình: H = 20m – 60m.
- Bôm coät aùp cao: H > 60m.
Phaân loaïi theo soá baùnh xe coâng taùc:
- Bôm moät caáp: Treân truïc bôm chæ laép moät baùnh xe coâng taùc.
- Bôm nhieàu caáp: Treân truïc bôm laép töø hai baùnh xe trôû leân. Tuøy thuoäc vaøo giaù trò
coät aùp yeâu caàu treân truïc bôm coù theå coù hai, ba hoaëc boán baùnh xe,… Khi aáy ta coù
töông öùng bôm hai caáp, ba caáp hoaëc boán caáp,… ôû nhöõng bôm naøy chaát loûng sau khi
qua baùnh xe cuûa caáp thöù nhaát laïi vaøo baùnh xe cuûa caáp thöù hai vaø cöù tieáp tuïc nhö vaäy
cho ñeán heát. Coät aùp do bôm taïo neân baèng toång coät aùp do caùc baùnh xe coâng taùc taïo
neân.
Phaân loaïi theo caùch daãn chaát loûng vaøo baùnh xe:
- Bôm nöôùc vaøo moät phía (hình 2-1);
- Bôm nöôùc vaøo hai phía: loaïi bôm naøy neáu coù cuøng giaù trò coät aùp vôùi bôm nöôùc
vaøo moät phíathì loaïi bôm naøy cho löu löôïng lôùn hôn nhieàu.
Phaân loaïi theo vò trí truïc bôm:
- Bôm truïc ñöùng.
- Bôm truïc ngang.
Phaân loaïi theo heä soá tyû toác:
- Bôm tyû toác thaáp: heä soá tyû toác cuûa bôm naèm trong khoaûng 50 – 80, (50 < n 80);
- Bôm tyû toác trung bình: heä soá tyû toác caûu bôm naèm trong khoaûng 80 – 150, (80 < n
 150);
- Bôm tyû toác cao: heä soá tyû toác cuûa bôm naèm trong khoaûng 150 – 300, (150 < n 
300);
-Bôm cheùo: Loaïi bôm naøy doøng chaûy chuyeån ñoäng qua bôm nghieâng vôùi truïc moät
goùc . heä soá tyû toác cuûa bôm cheùo naêm trong khoaûng 300 – 500, (300 < n  500).
Phaân loaïi theo muïc ñích söû duïng:
- Bôm nöôùc saïch: Laø loaïi bôm ly taâm duøng ñeå bôm nöôc ít chaát hoøa tan, thöôøng
ñaët ôû heä thoáng caáp nöôùc, heä thoáng töôùi tieâu trong noâng nghieäp.
7
- Bôm nöôùc baån: Thöôøng ñaët ôû heä thoáng thoaùt nöôùc ñeå bôm nöôùc thaûi sinh hoaït
hoaëc saûn suaát, bôm nöôùc baån ôû coáng raõnh, hoá moùng…
- Bôm nöôùc noùng: Duøng ñeå bôm nöôùc coù nhieät ñoä töø 800C trôû leân.
- Bôm hoùa chaát.
- Bôm buøn ñaát.
Ngoaøi ra coù theå phaân loaïi theo caùnh daãn nöôùc ra khoûi maù y bôm, theo phöông
phaùp daãn ñoäng cô vôùi maùy bôm…
Loaïi bôm coù keát caáu hoaøn thieän, hieäu suaát cao vaø ñöôïc söû duïng roäng raõi nhaát hieän
nay laø bôm ly taâm noái tröïc tieáp vôùi ñoäng cô vaø coù boä phaän daãn nöôùc ra kieåu buoàn
xoaén.
2.2. SÔ ÑOÀ CAÁU TAÏO VAØ NGUYEÂN TAÉC LAØM VIEÄC CAÛU BÔM LY TAÂM
Theo hình 2-1 trình baøy sô ñoà caáu taïo cuûa bôm ly taâm truïc ngang, kieåu conson
loaïi moät caáp.
Hình 2-1: sô ñoà caáu taïo cuûa bôm ly taâm moät caáp kieåu canson
1- baùnh xe coâng taùc; 2- truïc; 3- ñóa tröôùc; 4- ñóa sau;
5- baùnh xe coâng taùc; 6- buoàn xoaén; 7- oáng huùt; 8- oáng ñaåy.
Boä phaän chính vaø quan troïng nhaát cuûa bôm ly taâm laø baùnh xe coâng taùc 1, laép coá
ñònh treân truïc 2, baùnh xe coâng taùc goàm ñóa tröôùc 3, ñóa sau 4. giöõa hai ñóa laø caùc
caùnh 5, coù chieàu cong ngöôïc vôùi chieàu quay cuûa baùnh xe ñöôïc ñaët trong buoàn xoaén
6. Chaát loûng ñöôïc daãn vaøo trong baùnh xe coâng taùc qua oáng huùt 7 vaø daãn ra khoõi bôm
qua oáng ñaåy 8. giöõa truïc bôm vaø voû ñaët voøng bít (coøn goïi laø cuïm naép bít) ñeå ngaên
khoâng cho chaát loûng chaûy ra ngoaøi hoaëc khí töø ngoaøi xaâm nhaäp vaøo thaân bôm.
Tröôùc khi cho bôm laøm vieäc oáng huùt vaø thaân bôm phaûi ñöôïc chöùa ñaày nöôùc. Coâng
vieäc naøy goïi laø moài bôm. Khi baùnh xe coâng taùc quay, döôùi taùc duïng cuûa löïc ly taâm,
chaát loûng chöùa ñaày trong keânh giöõa caùc caùnh chuyeån ñoäng töø taâm ra chu vi vaø ra
khoõi baùnh xe coâng taùc vôùi vaän toác khaù lôùn, vaøo buoàn xoaén. Taïi ñaây söï chuyeån ñoäng
cuûa chaát loûng ñieàu hoøa hôn vaø theo chieàu doøng chaûy, tieát dieän buoàn xoaén taêng daàn,
vaän toác chuyeån ñoäng cuûa chaát loûng giaõm daàn ñeå bieán moät phaàn aùp löïc ñoäng cuûa
8
doøng chaûy sau baùnh xe thaønh aùp löïc tónh. Sau khi ra khoûi buoàn xoaén, chaát loûng vaøo
oáng ñaåy vaø ra beå chöùa.
Ñoàng thôøi vôùi quaù trình treân, taïi cöûa vaøo baùnh xe coâng taùc aùp suaát giaõm xuoáng
nhoû hôn aùp suaát khoâng khí raát nhieàu. Treân maët thoaùng cuûa nöôùc trong beå huùt laï i chòu
taùc duïng cuûa aùp suaát khoâng khí. Do cheânh leäch aùp suaát, nöôùc töø beå huùt lieân tuïc chaûy
qua oáng huùt vaøo maùy bôm.
Trong bôm ly taâm, quaù trình huùt vaø ñaåy dieãn ra lieân tuïc, ñoàng thôøi. Vì vaäy söï caáp
chaát loûng cuûa bôm cuõng lieân tuïc vaø ñeàu ñaën.
2.3. TRANG BÒ CUÛA MOÄT TOÅ MAÙY BÔM
Moät toå maùy bôm goàm ñoäng cô, bôm vaø caùc trang bò cuûa bôm: oáng huùt oáng ñaåy,
van, khaùo caùc loaïi ñoàng hoà (aùp keá, chaân khoâng keá…) nhö ñaõ moâ taû treân hình
Hình 2-2: Trang bò cuûa moät

toå maùy bôm ly taâm
1- löôùi chaén raùc; 2- oáng huùt;
3- chaân ko keá; 4- coân; 5- aùp keá; 6-
van moät chieàu; 7- van; 8- oáng ñaåy;
9- ñoàng hoà löu löôïng; 10- maùy
bôm; 11- khôùp noái truïc; 12- ñoäng
cô ñieän.
1. Löôùi chaén raùc: Laø moät taám
löôùi ñöôïc uoán theo hình truï, coù
ñaùy, treân beà maët ñuïc loã hoaëc khe
doïc ñeå ngaên khoâng cho raùc hoaëc dò
vaät laãn trong nöôùc bò cuoán vaøo
thaân bôm. Tröôøng hôïp bôm moài baèng caùch daãn nöôùc vaøo thaân bôm hoaëc laáy nöôùc töø
oáng ñaåy thì trong löôùi chaén raùc ñaët van thu. Neáu tröôøng hôïp bôm nöôùc saïch, maùy
bôm ñaët thaáp hôn möïc nöôùc trong beå huùt hoaëc moài baèng bôm chaân khoâng, löôùi chaén
raùc ñöôc thay baèng pheãu huùt. Mieäng vaøo pheãu huùt caàn ñaët saâu hôn möïc nöôùc thaáp
nhaát trong beå huùt moät khoaûng h1 thoaû maõn ñieàu kieän:
h1  1.5D
h1  0.5m
ñeå traùnh taïo xoaùy treân beà maët beå huùt.
Ñeå traùnh huùt caû caën ôû ñaùy, mieäng vaøo pheãu huùt phaõi ñaët cao hôn ñaùy beå huùt moät
khoaûng h2 ñeå thoaû ñieàu kieän:
H2  1D
H2  0,5 m
D = (1,3 – 1,5)d
Ôû ñaây:
D – ñöôøng kính mieäng vaøo pheàu huùt;
9
d - ñöôøng kính oáng huùt.

Neáu trong beå ñaët nhieàu oáng huùt thí khoaûng caùch giöõa hai pheãu huùt keà nhau toái
thieåu phaûi laø (1,5 – 2)D.
Neáu möïc nöôùc trong beå huùt khoâng ñuû ñoä saâu ñeå ñaët oáng huùt thì mieäng vaøo pheãu
huùt caàn haøn taám chaén choáng xoaùy.
2. OÁng huùt: Ống huùt coù nhieäm vuï daãn chaát loûng töø beå huùt vaøo maùy bôm. oáng huùt
caàn boá trí ngaén chaéc chaén, ít thay ñoåi höôùng vaø phaûi tuyeät ñoái kín. Neân söû duïng ống
thép laøm oáng huùt. Khi maùy bôm ñaët thaáp hôn möïc nöôùc trong beå huùt hoặc giữa caùc
bôm coù oáng huùt noái chung thì treân oáng huùt caàn ñaët van.
3. Chaân khoâng keá: Chaân khoâng keá ñöôïc laép saùt cöûa vaøo maùy bôm ñeå cuøng vôùi aùp
keá treân oáng ñaåy xaùc ñònh coät aùp toaøn phaàn cuûa maùy bôm vaø theo doõi tình traïn g oáng
huùt. Neáu maùy bôm ñaët thaáp hôn möïc nöôùc trong beå huùt, chaân khoâng keá ñöôïc thay
baèng aùp keá hoaëc aùp keá chaân khoâng.
4. Coân thu: Coân thu ñeå noái giöõa oáng huùt vôùi ñaàu noái oáng huùt cuûa maùy bôm ñaûm
baûo doøng chaûy ñöôïc daãn vaøo baùnh xe coâng taùc coù vaän toác ñeàu theo tieát dieän vaøo. Ñeå
traùnh tình traïng tuï khí, ôû ñaàu noái oáng huùt cuûa maùy bôm phaûi duøng coân leäch vôùi goùc
thu höôùng xuoáng döôùi.
5. AÙp keá: AÙp keá ñaët saùt cöûa ra cuûa maùy bôm ñeå xaùc ñònh aùp suaát dö cuûa chaát loûng
sau khi ra khoûi maùy bôm.
6. Van moät chieàu: Van moät chieàu nhaát thieát phaûi naèm giöõa maùy bôm vaø van hai
chieàu. Van moät chieàu seõ ñoùng töùc thôøi khi ñoät ngoät döøng maùy, ngaên khoâng cho nöôùc
töø oáng ñaåy chaûy ngöôïc veà beå huùt qua bôm, ñeå ngaên hieän töôïng quay ngöôïc cuûa toå
maùy vaø traùnh cho bôm khoâng phaûi chòu aùp löïc lôùn khi xaûy ra nöôùc va treân oáng ñaåy.
7. Van: Van hai chieàu treân oáng ñaåy ñeå ngaét bôm ra hoaëc ñöa vaøo laøm vieä c trong
heä thoáng chung. Ñoâi khi van naøy ñöôïc duøng ñeå ñieàu chænh löu löôïng maùy bôm.
8. OÁng ñaåy: Ñeå daãn nöôùc sau khi ra khoûi maùy bôm veà beå chöùa hoaëc ra maïng löôùi
caáp nöôùc. Tuøy theo aùp löïc treân ñöôøng oáng maø coù theå söû duïng oáng gang hay oáng theùp
laøm oáng ñaåy.
9. Ñoàng hoà ño löu löôïng
10. Maùy bôm
11. Khôùp noái truïc: Khôùp noái truïc ñeå noái truïc bôm vôùi truïc ñoäng cô. Tuøy theo loaïi
bôm maø coù theå söû duïng khôùp noái cöùng, khôùp noái ñaøn hoài, khôùp noái ma saùt, khôùp noái
ren. Caùc bôm ñoäc khoái khoâng coù khôùp noái. Ôû caùc bôm naøy, truïc bôm chính laø truïc
keùo daøi cuûa truïc ñoäng cô.
12. Ñoäng cô ñieän: Duøng cho maùy bôm thöôøng laø ñoäng cô khoâng ñoàng boä, ba pha;
roto loàng soùc hoaëc roto daây quaán. Ñaëc ñieåm noåi baäc cuûa loaïi ñoäng cô naøy laø doøng
ñieän khi môû maùy lôùn gaáp 3-5 laàn doøng ñieän ñònh möùc neân khi môû maùy tröïc tieáp deã
gaây hieän töôïng suït aùp maïng ñieän ñoäng löïc.
Ngoaøi nhöõng thieát bò treân, treân oáng ñaåy cuûa maùy bôm trong nhieàu tröôøng hôïp
coù boá trí thieát bò choáng nöôùc va.
10
2.4. CAÙC BOÄ PHAÄN CHUÛ YEÁU CUÛA BÔM LY TAÂM

Caùc boä phaän chuû yeáu cuûa bôm ly taâm laø baùnh xe coâng taùc, boä phaän höôùng doøng,
truïc, voû bôm, oå truïc ñeäm choáng thaám, voøng cheøn…
Treân hình 2-3 trình baøy caáu taïo cuûa bôm ly taâm truïc ngang moät cöûa vaøo.
Hình 2-3: maùy bôm ly

taâm truïc ngang moät cöûa
vaøo.
1- ñaàu noái oáng ñaåy; 2-
ñaàu noái oáng huùt; 3-
buoàng xoaén; 4- voû bôm;
5- oå truïc; 6- then laép
khôùp noái truïc; 7- truïc;
8- ñeá; 9- buoàng chöùa
daàu; 10- bích eùp tuùp;
11- voøng tuùp; 12- voøng
chia nöôùc; 13- ñóa chuû
ñoäng; 14- caùnh baùnh xe
coâng taùc; 15,20- ñeäm
choáng thaám; 16- ñai oác;
17- then laép baùnh xe coâng taùc; 18- loã giaõm taõi; 19- oáng bao baûo veä truïc.
2.4.1. Baùnh xe coâng taùc
Baùnh xe coâng taùc laø boä phaän quan troïng nhaát cuûa maùy bôm. Noù coù nhieäm vuï
truyeàn naêng löôïng nhaän ñöôïc töø ñoäng cô cho chaát loûng.
Baùnh xe coâng taùc kieåu kín daãn nöôùc vaøo moät phía (hình 2-4) goàm ñóa tröôùc 1 (hay
ñóa ngoaøi) vaø ñóa sau 2 (hay ñóa trong). Giöõa hai ñóa vaø caùc caùnh baùnh xe coâng taùc
coù chieàu cong ngöôïc vôùi chieàu quay cuûa baùnh xe. Tuyø theo heä soá tyû toác thaáp hay
cao maø caùnh coù theå coù moät hoaëc hai ñoä cong. ÔÛ ñóa hai coù baïc 4 ñeå laép truïc bôm.
Hình 2-4: Baùnh xe coâng taùc kieåu kín Hình 2-5: Baùnh xe coâng taùc kieåu hôû, daãn
daãn nöôùc vaøo moät phía daãn nöôùc vaøo moät phía
1-Ñóa tröôùc;2-Ñóa sau;3-Caùnh;4-Baïc 1-Caùnh;2-Ñóa;3-Baïc
Baùnh xe kieåu hôû (hình 2-5) khaùc baùnh xe kieåu kín laø khoâng coù ñóa tröôùc, caùc caùnh
laép saùt vôùi voû bôm (coù khe hôû nhoû). Baùnh xe kieåu hôû thöôøng duøng vôùi nhöõng bôm
11
chaát loûng coù haït (bôm buøn ñaát, bôm caùt soûi…). Ñoâi khi caùc loaïi bôm gieáng khoan
cuõng söû duïng baùnh xe coâng taùc kieåu hôû.
Baùnh xe daãn nöôùc vaøo hai phía (hình 2-6) coù hai ñóa ngoaøi vaø moät ñóa trong. Baïc
laép truïc ôû ñóa trong. Baùnh xe nöôùc vaøo hai phía thöôøng duøng vôùi nhöõng bôm coùlöu
löôïng lôùn noù laøm cho ñaëc tính laøm vieäc cuûa bôm toát hôn. Vôùi caùch daãn nöôùc vaøo
baùnh xe nhö vaäy seõ khoâng gaây ra löïc höôùng truïc khi bôm laøm vieäc vaø cho pheùp boá
trí hai oå truïc ôû hai phía baùnh xe laøm taêng ñoä cöùng vöõng cuûa bôm
Hình 2-6: Baùnh xe coâng taùc kieåu kín, daãn nöôùc vaøo hai phía.
Baùnh xe coâng taùc cuûa bôm ly taâm thöôøng coù 6 – 8 caùnh. Vôùi nhöõng bôm duøng ñeå
bôm chaát loûng baån, bôm buøn ñaát coù caùnh baùnh xe ít hôn, thöôøng coù 1-4 caùnh.
Kích thöôùc phaàn daãn doøng cuûa baùnh xe ñöôïc xaùc ñònh nhôø tính toaùn thuyû ñoäng.
Baùnh xe chòu taùc duïng cuûa nhieàu löïc: phaûn löïc doøng chaûy, löïc ly taâm vaø neáu baùnh
xe laép caêng treân truïc thì coøn coù phaûn löïc taùc duïng taïi choã laép.
Ngoaøi vieäc thoaõ maõn caùc yeâu caàu veà thuyû ñoäng cuûa phaàn daãn doøng vaø ñoä beàn cô
khí, vieäc thieát keá baùnh xe phaûi taïo neân daïng thuaän lôïi cho vieäc ñuùc vaø gia coâng cô
khí. Coâng ngheä ñuùc ngaøy nay cho pheùp cheá taïo baùnh xe coâng taùc coù phaàn daãn doøng
vôùi ñoä chính xaùc cao vaø beà maët caùc raõnh saïch, khoâng caàn phaûi gia coâng theâm nöõa.
Tröôøng hôïp ñaëc bieät, ñoâi khi ngöôøi ta duøng baùnh xe ñuùc keát hôïp vôùi haøn.
Vaät lieäu cheá taïo baùnh xe coâng taùc cuûa bôm phaûi ñaùp öùng ñöôc caùc yeâu caàu veà toå
hôïp ñoä beàn cô hoïc, ñoä giaõn nôû, tính choáng aên moøn vaø choáng maøi moøn cao.
Tính chaát cô hoïc cuûa vaät lieäu phaûi ñaûm baûo ñoä beàn cuûa baùnh xe khoâng nhöõng
trong caùc ñieàu kieän laøm vieäc bình thöôøng maø caû trong caùc cheá ñoä ñaëc bieät coù theå
xuaát hieän khi laøm vieäc. Vaät lieäu khoâng nhöõng phaûi beàn maø coøn phaûi deûo ñeå tröôøng
hôïp coù dò vaät troâi loït vaøo bôm thì khoâng laøm hoûng baùnh xe. Do khe hôû giöõa baùnh xe
vaø ñeäm choáng thaám raát beù neân baùnh xe coù theå chaïm töùc thôøi vaøo ñeäm. Bôûi vaäy vaät
lieäu baùnh xe phaûi coù tính choáng maøi moøn toát. Ngoaøi ra baùnh xe coù theå bò han gæ do
tính chaát hoaù hoïc vaø vi sinh vaät cuûa nöôùc. Vaän toác doøng chaûy raát lôùn trong baùnh xe
vaø khe hôû cuûa ñeäm choáng thaám taïo neân ñieàu kieän raát xaáu cho söï laøm vieäc cuûa vaät
lieäu veà maët aên moøn vaø han gæ. Vaät lieäu baùnh xe phaûi coù tính ñuùc toát vaø deã daøng gia
coâng cô khí.
12
Ña soá caùc tröôøng hôïp baùnh xe coâng taùc cheá taïo baèng gang xaùm. Bôm duøng ñeå
bôm hoaù chaát cheá taïo baèng gang silic, nhöôïc ñieåm cuûa loaïi vaät lieäu naøy laø raát doøn.
Nhöõng maùy bôm lôùn , aùp löïc cao, baùnh xe cheá taïo baèng theùp khoâng gæ.
Nhöõng bôm bôm chaát loûng coù chöùa boät (bôm naïo than buøn, bôm buøn ñaát…) baùnh
xe cheá taïo baèng theùp mangan coù naâng cao ñoä cöùng.
Trong thôøi gian gaàn ñaây, ngöôøi ta coù söû duïng chaát deûo, loaïi vaät lieäu coù ñoä beàn cô
hoïc töông ñoái cao vaø chòu ñöôïc taùc duïng cuûa moâi tröôøng khí thöïc ñeå cheá taïo baùnh xe
coâng taùc.
2.4.2. OÁng vaøo
OÁng vaøo coù nhieäm vuï daãn chaát loûng vaøo baùnh xe coâng taùc vôùi toån thaát thuûy löïc
nhoû nhaát vaø phaân boá ñeàu vaän toác doøng chaûy theo tieát dieän öôùt cuûa mieäng huùt.
Caùc bôm thöôûng ñöôïc cheá taïo vôùi ba loaïi oáng vaøo: kieåu choùp höôùng truïc (hình 2-
7a), kieåu oáng cong daãn nöôùc vaøo töø phía beân (hình 2-7b), kieåu nöõa xoaén (hình 2-7c).
OÁng vaøo kieåu choùp höôùng truïc laø loaïi ñôn giaûn nhaát vaø coù toån thaát thuyû löïc ít
nhaát. Loaïi naøy ñöôïc aùp duïng khi baùnh xe cuûa bôm boá trí theo kieåu conson. Keát caáu
oáng theo kieåu naøy laøm taêng kích thöôùc maùy bôm theo chieàu höôùng truïc.
Hình 2-7: Sô ñoà caáu taïo boä phaän daãn doøng vaøo baùnh xe coâng taùc bôm ly taâm.
a-Kieåu höôùng truïc; b-Kieåu daãn nöôùc vaøo töø phía beân; c-Kieåu nöûa xoaén
OÁng vaøo kieåu daãn nöôùc töø phía beân toån thaát thuyû löïc lôùn hôn caû nhöng ñaû m baûo
cho maùy bôm laøm vieäc chaéc chaén, vieäc boá trí oáng huùt, oáng ñaåy thuaän tieän.
OÁng vaøo kieåu nöûa xoaén keát caáu phöùc taïp vaø toån thaát thuyû löïc lôùn so vôùi loaïi choùp
höôùng truïc. Nhöng oáng vaøo loaïi naøy cho pheùp giaõm nhoû kích thöôùc bieán daïng maùy
bôm theo chieàu truïc vaø raát thuaän lôïi khi söû duïng cho bôm nöôùc vaøo hai phía, bôm
nhieàu caáp.
2.4.3 OÁng thaùo doøng
OÁng thaùo doøng coù nhieäm vuï daãn chaát loûng sau khi ra khoûi baùnh xe coâng taùc vaøo
oáng ñaåy. OÁng thaùo doøng phaûi ñaûm baûo ñöôïc hai yeâu caàu:
Thöù nhaát laø baûo ñaûm doøng chaûy ñoái xöùng so vôùi truïc khi ra khoûi baùnh xe coâng taùc,
do ñoù taïo ñieàu kieän cho doøng chaûy töông ñoái oån ñònh ôû vuøng baùnh xe coâng taùc.
Thöù hai laø bieán ñoäng naêng cuûa doøng chaûy ôû sau baùnh xe coâng taùc thaønh theá naêng.
Bình thöôøng ôû phaàn loe cuûa oáng thaùo coù töø 1/4 - 1/5 coät nöôùc ñoäng naêng cuûa baùnh xe
13
bieán thaønh coät nöôùc tónh. OÁng thaùo doøng laø moät boä phaän raát quan troïng cuûa phaàn
daãn doøng, noù aûnh höôûng lôùn ñeán söï hoaøn thieän kyû thuaät cuûa bôm.
OÁng thaùo doøng thöôøng coù ba loaïi chính : OÁng thaùo kieåu xoaén (hình 1-1), oáng thaùo
kieåu caùnh (hình 2-8), oáng thaùo kieåu voøng khuyeân.
OÁng thaùo doøng thöôøng coù ba loaïi chính : OÁng thaùo kieåu xoaén (hình 1-1), oáng thaùo
kieåu caùnh (hình 2-8), oáng thaùo kieåu voøng khuyeân.
OÁng thaùo kieåu xoaén (buoàng xoaén) goàm moät raõnh xoaén coù tieát dieän baát kyø hoaëc
tieát dieän troøn vaø oáng loe. Theo chieàu doøng chaûy trong raõnh xoaén, dieän tích tieát dieän
taêng daàn theo söï taêng löu löôïng, coøn vaän toác trung bình cuûa doøng chaûy thì laïi giaûm
daàn. Söï giaõm vaän toác chuû yeáu xaûy ra ôû phaàn oáng loe sau raõnh xoaén. OÁng thaùo kieåu
xoaén coù daïng chaûy löôïn hoaøn thieän, hieäu suaát thuyû löïc cao, keát caáu ñôn giaûn. Noù
ñöôïc söû duïng roäng raõi khoâng chæ ôû bôm moät caáp maø caû ôû bôm nhieàu caáp.
OÁng thaùo kieåu caùnh veà nguyeân taéc laøm vieäc cuõng gioáng oáng thaùo xoaén, söï khaùc
nhau chuû yeáu cuûa chuùng laø veà caáu taïo vaø coâng ngheä gia coâng. Tieát dieän oáng thaùo
caùnh coù daïng chöõ nhaät, thuaän tieän cho vieäc gia coâng cô khí. Trong oáng thaùo caùnh coù
moät soá raõnh naèm theo voøng troøn, moãi raõnh goàm xoaén abc vaø xoaén loe bcde. Veà maët
thuyû löïc, oáng thaùo caùnh coù nhieàu nhöôïc ñieåm hôn so vôùi oáng thaùo xoaén. Khi cheá ñoä
laøm vieäc thay ñoãi trong oáng thaùo caùnh xuaát hieän toån thaát cuïc boä do doøng chaûy chaûy
vaøo oáng thaùo bò leäch höôùng so vôùi tính toaùn. Vì theá oáng thaùo caùnh chæ duøng trong
moät soá keát caáu bôm nhieàu caáp.
OÁng thaùo kieåu vaønh khuyeân laø moät raõnh tieát dieän khoâng thay ñoåi naèm xung quanh
cöûa ra cuûa baùnh xe coâng taùc. Loaïi oáng thaùo naøy duøng cho nhöõng bôm bôm chaát loûng
baån. Do tieát dieän voøng raõnh khuyeân khoâng thay ñoåi neân vaän toác chuyeån ñoäng trung
bình cuûa chaát loûng ôû caùc tieát dieän khaùc nhau seõ khaùc nhau, tính chaát ñoái xöùng cuûa
doøng chaûy bò phaù vôõ, daãn ñeán söï taêng toån thaát thuyû löïc.
2.4.4. Truïc bôm
Truïc bôm thöôøng cheá taïo baèng theùp neáu bôm laøm vieäc vôùi chaát loûng coù chöùa
chaát aên moøn, truïc cheá taïo baèng theùp khoâng gæ, kích thöôùc truïc xaùc ñònh töø ñieàu kieän
beàn, töø ñoä bieán daïng cho pheùp döôùi taùc duïng cuûa taûi troïng ñoäng vaø tónh vaø töø giaù trò
tôùi haïn cuûa soá voøng quay.
Baùnh xe coâng taùc ñöôïc coá ñònh treân truïc nhôø then vaø ñai oác ñònh vò. Trong nhieàu
tröôøng hôïp, treân truïc laép oáng bao baûo veä ñeå choáng söï aên moøn vaø söï maøi moøn. Ôû moät
ñaàu truïc coù laép baùnh ñai hoaëc nöõa khôùp noái ñeå noái vôùi truïc ñoäng cô ñieän.
14
Hình 2-8: Sô ñoà oáng thaùo kieåu caùnh

2.4.5. OÅ truïc
OÅ truïc coù theå duøng oå bi hoaëc oå tröôït ñeå chòu taûi troïng höôùng taâm hoaëc höôùng truïc
taùc duïng leân roto. Choïn kieåu oå truïc naøo phuï thuoäc vaøo vaän toác quay ôû ngoõng truïc,
phuï taûi vaø coâng döï tröõ ñeå bôm laøm vieäc. OÅ bi coù kích thöôùc nhoû goïn, laép raùp ñôn
giaûn, thay theá deã daøng nhöng tuoåi thoï keùm oå tröôït. Nhöõng bôm côõ lôùn, quan troïng vaø
quay nhanh, thöôøng duøng oå tröôït coù traùng moät lôùp babít. Trong nhieàu tröôøng hôïp khi
bôm laøm vieäc vôùi nöôùc laïnh, ngöôøi ta duøng oå tröôït loùt cao su toång hôïp.
2.4.6. Voû bôm
Tuyø thuoäc vaøo öùng suaát cô hoïc, voû bôm coù theå ñöôïc cheá taïo baèng gang hoaëc theùp.
Voû bôm bao goàm nhöõng boä phaän ñeå daãn vaø thaùo doøng chaûy ra khoûi baùnh xe vaø cuõng
ñeå noái caùc chi tieát khoâng chuyeån ñoäng thaønh moät khoái chung. Phaàn daãn doøng ôû bôm
coù oáng thaùo kieåu xoaén thöôøng ñöôïc cheá taïo lieàn vôùi voû ñuùc. Ñeàu ñoù laøm raõnh coù
daïng thuaän lôïi veà maët thuyû ñoäng vaø vieäc gia coâng cô khí ñöôïc ñôn giaûn ñeán möùc toái
ña. Bôm loaïi voû xoaén coù maët gheùp cuûa voû thaúng goùc vôùi truïc (hình 2-3) hoaëc naèm
ngang ôû caùc bôm hai cöûa vaøo (hình 2-9).
Hình 2-9: Maùy bôm hai cöûa vaøo
15
Bôm nhieàu caáp vôùi oáng thaùo

kieåu caùnh do coù söï laëp laïi cuûa
caùc chi tieát cuøng kieåu trong voû
bôm neân taïo ñieàu kieän thuaän
lôïi cho vieäc toå chöùc saûn xuaát
haøng loaït. Trong tröôøng hôïp ñoù
keát caáu voû thöôøng ñöôïc cheá taïo
töøng phaàn rieâng bieät (hình 2-10)
gheùp laïi theo caùc maët phaúng
vuoâng goùc vôùi truïc bôm. ñieàu ñoù ñaûm baûo ñöôïc söï khít kín giöõa caùc phaàn gheùp cuûa
voû nhöng gaây khoù khaên cho vieäc laép raùp toaøn boä vì vieäc laép voû vaø roto phaûi ñöôïc
tieán haønh ñoàng thôøi.
Treân ñaàu noái oáng huùt vaø oáng ñaåy coù gia coâng loã ñeå laép chaân khoâng keá vaø aùp keá.
Ngoaøi ra ôû phaàn treân cuøng cuûa voû bôm cuõng coù moät loã ñeå söû duïng khi vaän chuyeån
vaø ñeå moài khi cho bôm laøm vieäc; ôû phaàn thaáp nhaát cuõng coù moät loã ñeå thaùo saïch
nöôùc trong thaân bôm khi söûa chöõa hoaëc duøng bôm laâu daøi.
2.4.7. Ñeäm choáng thaám
Giöõa cöûa vaøo cuûa baùnh xe vaø voû bôm coù moät khe hôû nhoû ñeå traùnh söï coï saùt cuûa
baùnh xe vaøo voû. Do söï cheânh aùp löïc, coù moät phaàn chaát loûng sau khi qua baùnh xe bò
quay laïi mieäng huùt hoaëc caáp tröôùc (ôû bôm nhieàu caáp) qua khe hôû naøy. Ñeå giaõm nhoû
löôïng chaát loûng naøy, taïi ñaây ngöôøi ta ñaët nhöõng voøng ñeäm choáng thaám baèng gang,
theùp hoaëc ñoàng coù theå thay theá ñöôïc khi hö hoûng. Ñeäm coù nhieàu kieåu: kieåu khe hôû
ñôn giaûn , kieåu díc daéc hoaëc kieåu raêng cöa. Khe hôû giöûa caùc vaønh ñeäm choáng thaám
thöôøng naèm trong khoaûng 0,2 – 0,6mm.
2.4.8. Voøng cheøn
Caáu taïo voøng cheøn ñöôïc moâ taû treân hình 2-3. Noù bao goàm caùc voøng tuùp 11 vaø bích
eùp tuùp 10. Voøng cheøn coù taùc duïng laøm kín khe hôû giöûa ñaàu ra cuûa truïc vaø voû bôm,
traùnh khoâng cho khí töø beân ngoaøi xaâm nhaäp vaøo thaân bôm hoaëc ngaên nöôùc töø beân
trong chaûy ra ngoaøi (tröôøng hôïp maùy bôm ñaët thaáp hôn möïc nöôùc trong beå huùt).
Voøng tuùp ñöôïc söû duïng baèng moät trong hai loaïi vaät lieäu: amian hoaëc acriloid coù
taåm graphit ñöôïc ñuùc saún thaønh voøng hoaëc eùp daïng sôïi coù tieát dieän phuø hôïp. Ñoä
loûng chaët cuûa voøng tuùp ñöôïc ñieàu chænh baèng bích eùp tuùp.
Hieän nay trong keát caáu moät soá bôm, voøng ñeäm cô ñöôïc thay theá cho caùc voøng tuùp.
Caùc voøng ñeäm cô naøy coù tính chính xaùc cao. Nöôùc ñöôïc daãn töø phía ra cuûa baùnh xe
coâng taùc ñeå boâi trôn vaø laøm kín caùc voøng ñeäm cô, sau ñoù ñöôïc huùt vaøo cöûa huùt cuûa
maùy bôm maø khoâng chaûy ra ngoaøi. Trong quaù trình vaän haønh thöôøng khoâng phaûi
ñieàu chænh hay baûo döôõng caùc ñeäm cô, ngoaøi vieäc thay theá caùc boä phaän bò gaõy hoaëc
moøn.
2.5. CHUYEÅN ÑOÄNG CUÛA NÖÔÙC TRONG BAÙNH XE COÂNG TAÙC CUÛA BÔM
LY TAÂM
16
Hai giaû thuyeát ñöôïc ñöa ra ñeå khaûo saùt chuyeån ñoäng cuûa chaát loûng trong baùnh xe
coâng taùc cuûa bôm ly taâm töø khi vaøo ñeán khi ra khoûi baùnh xe laø:
- Baùnh xe coù caùnh nhieàu voâ haïn.
- Chaát loûng bôm laø chaát loûng lyù töôûng.
Nhö vaäy coù nghóa laø quyõ ñaïo chuyeån ñoäng cuûa caùc phaàn töû chaát loûng laø nhöõng tia
song song coù daïng cong truøng vôùi daïng cong cuûa caùnh. Ñeå nhaän ñöôïc söï chuyeån
ñoäng cuûa chaát loûng trong baùnh xe coâng taùc ñuùng vôùi thöïc teá, caàn coù söï hieäu chænh
hôïp lyù.
Giaû söû ñaõ bieát caùc kích thöôùc hình hoïc cuûa baùnh xe, löu löôïng lyù thuyeát Q h , toác
ñoä quay n. Chaát loûng vaøo baùnh xe coâng taùc vôùi vaän toác tuyeät ñoái C1 . Giaù trò vaän toác
khoâng ngöøng ñöôïc taêng leân khi chaát loûng chuyeån ñoäng qua caùc raõnh cuûa caùc baùnh xe
coâng taùc vaø ñaït ñeán giaù trò C2 taïi cöûa ra. Khi chuyeån ñoäng quay theo baùnh xe coâng
taùc vôùi vaän toác voøng U, chuyeån ñoäng tònh tieán doïc theo beà maët caùnh vôùi vaän toác
töông ñoái W.
Söï vaøo baùnh xe cuûa doøng chaûy:
Tröôùc khi vaøo baùnh xe, doøng chaûy chuyeån ñoäng theo chieàu höôùng truïc. Khi baét
ñaàu vaøo baùnh xe, doøng chaûy coù söï ñoåi chieàu töø höôùng truïc sang höôùng taâm.
Taïi cöûa vaøo cuûa baùnh xe, vaän toác voøng cuûa caùc phaàn töû chaát loûng:
D1 n
U1    .R1 (2-1)
60
Vaän toác töông ñoái W1 coù phöông tieáp tuyeán vôùi caùnh taïi meùp vaøo, taïo vôùi tieáp
tuyeán voøng troøn baùn kính R1 moät goùc 1, coù höôùng ngöôïc vôùi vaän toác voøng U1. Vaän
toác tuyeät ñoái C1 baèng toång hình hoïc vaän toác töông ñoái W1 vaø vaän toác voøng U1:
  
C1  W1  U 1 (2-2)
Hình 2-11: Sô ñoà veùc tô vaän toác

Ñoà thò vaän toác cuûa caùc phaàn töû chaát loûng khi baét ñaàu vaøo vaø ra khoûi baùnh xe coâng
taùc ñöôïc bieåu dieãn treân hình 2-11 vôùi caùc kyù kieäu:
 – Goùc giöõa C vaø U.
Cr – Thaønh phaàn vaän toác höôùng kính (coøn goïi laø vaän toác kinh tuyeán).
CU – Thaønh phaàn quay theo cuûa vaän toác tuyeät ñoái .
17
Giaù trò vaän toác höôùng kính xaùc ñònh theo coâng thöùc:
Qlt
C1r  (2-3)
D1b11
Trong ñoù: 1 – heä soá co heïp do tính ñeán chieàu daøy caùnh taïi cöûa vaøo, coù theå laáy
0,75 vôùi nhöõng bôm nhoû ñeán 0,83 ñoái vôùi nhöõng bôm lôùn.
Taïi meùp vaøo cuûa caùnh, trò vaän toác doøng chaûy coù theå bò maát lieân tuïc, chuyeån tieáp
ñoät ngoät töø giaù trò naøy sang giaù trò khaùc, gaây hieän töôïng va ñaäp khi chaûy vaøo caùnh.
Khi ñoù seõ laøm giaûm coät aùp do baùnh xe taïo neân. Ñeå ngaên ngöøa va ñaäp khi chaát loûng
chaûy vaøo baùnh xe, trong thieát keá cheá taïo phaûi ñaûm baûo cho C 1U = 0, höôùng cuûa vaän
toác W1 phaûi tieáp tuyeán vôùi meùp vaøo cuûa caùnh, höôùng cuûa caùnh phaûi nghieâng vôùi vaän
toác töông ñoái W1 moät goùc  = 3 ÷ 80 ôû cheá ñoä tính toaùn, coøn nhöõng tröôøng hôïp ñaëc
bieät coù theå laáy lôùn hôn (ñeán 150).
Söï ra khoûi baùnh xe cuûa doøng chaûy:
Khi ra khoûi baùnh xe, caùc thaønh phaàn vaän toác cuûa doøng chaûy cuõng töông töï khi
vaøo. Thaønh phaàn quay cuûa vaän toác tuyeät ñoái C2U khi chuyeån töø vuøng trong ra vuøng
ngoaøi cuûa baùnh xe coâng taùc trong söï giaùn ñoaïn vì ñöôøng ñi cuûa doøng chaûy khoâng bò
taùc duïng cuûa ngoaïi löïc naøo vaø noù chuyeån ñoäng töï do theo quaùn tính. Thaønh phaàn
höôùng kính cuûa vaän toác tuyeät ñoái:
Qlt
C2 r  (2-4)
D2b2 2
Trong ñoù:2 – heä soá co heïp do caùc caùnh ôû cöûa ra. Giaù trò 2 coù theå laáy töø 0,9 ñoái
vôùi nhöõng bôm nhoû ñeán 0,95 ñoái vôùi nhöõng bôm lôùn.
Vaän toác töông ñoái W2, theo sô ñoà soá caùnh nhieàu voâ haïn cuõng coù höôùng tieáp tuyeán
vôùi meùp ra cuûa caùnh taïo vôùi phöông vaän toác voøng U2 döôùi moät goùc 2 theo chieàu
ngöôïc vôùi chieàu vaän toác U2. Töø ñoà thò vaän toác (hình 2-11) ta coù:
C2 r
W2  (2-5)
Sin 2
Vaø vaän toác voøng:
D2 n
U2    .R2 (2-6)
60
  
Toång vaän toác töông ñoái W2 vaø vaän toác voøng U 2 laø vaän toác tuyeät ñoái C 2 Chieáu vaän
 
toác tuyeät ñoái C 2 leân phöông vaän toác quay U 2 coù thaønh phaàn quay cuûa vaän toác tuyeät

ñoái C 2U .
Trong tính toaùn ta coi nhö baùnh xe coù soá caùnh nhieàu voâ haïn vaø giaû thuyeát laø
höôùng cuûa vaän toác töông ñoái khi ra khoûi baùnh xe truøng vôùi tieáp tuyeán taïi meùp ra cuûa
caùnh coøn giaù trò C2r laø haèng soá taïi moïi ñieåm cuûa cöûa ra. Nhöng trong ñieàu kieän soá
caùnh höõu haïn, vaän toác töông ñoái ôû cöûa ra seõ khaùc nhau vaø giaù trò trung bình cuûa noù
18
seõ cheäch khoûi höôùng tieáp tuyeán vôùi caùnh veà phía goùc  nhoû hôn. Ñieàu ñoù laøm giaõm
thaønh phaàn quay cuûa vaän toác tuyeät ñoái C2U so vôùi C2U.
Hình 2-12: sô ñoà vaän toác doøng chaûy khi ra khoûi

baùnh xe vôùi soá caùnh höõu haïn
2.6. PHÖÔNG TRÌNH CÔ BAÛN CUÛA BÔM LY TAÂM
Phöông trình cô baûn cuûa bôm ly taâm chính laø phöông trình coät aùp lyù thuyeát.
Phöông trình naøy ñöôïc thaønh laäp döïa treân giaû thuyeát : Chaát loûng laø chaát loûng lyù
töôûng vaø baùnh xe coâng taùc coù soá caùnh nhieàu voâ haïn. Ñieàu ñoù coù nghóa laø doøng chaûy
trong baùnh xe coâng taùc goàm caùc doøng nguyeân toá song song vôùi nhau vaø song song
vôùi beà maët caùnh baùnh xe. Coøn vaän toác cuûa chuùng taïi moïi ñieåm caùch taâm moät
khoaûng nhö nhau thì nhö nhau.
Öùng duïng ñònh lyù cô hoïc veà bieán thieân momen ñoäng löôïng vôùi doøng chaát loûng
chuyeån ñoäng qua baùnh xe coâng taùc, coù theå phaùt bieåu nhö sau:
Bieán thieân moâmen ñoäng löôïng cuûa khoái chaát loûng chuyeån ñoäng qua baùnh xe coâng
taùc trong moät ñôn vò thôøi gian ñoái vôùi truïc quay cuûa baùnh xe baèng toång momen
ngoaïi löïc taùc duïng leân khoái chaát loûng ñoù ñoái vôùi truïc quay, töùc laø baèng momen xoaén
treân truïc baùnh xe coâng taùc.
Khaûo saùt moät doøng nguyeân toá chuyeån ñoäng qua baùnh xe coâng taùc cuûa bôm ly
taâm (hình 2-13).
Hình 2-13: Sô ñoà veùc tô vaän toác

19
xaùc ñònh ñoä bieán thieân momen ñoäng löôïng cuûa khoái chaát loûng giöõa hai tieát dieän
vaøo (1-1) vaø ra (2-2) ñoái vôùi truïc quay. Neáu doøng nguyeân toá coù löu löôïng dQ thì
ñoäng löôïng cuûa noù taïi tieát dieän 1-1 laø:

dK1 = dmC1 = dQC1
g
Vaø taïi tieát dieän 2-2 laø:

dK2 = dmC2 = dQC2
g
Moâmen ñoäng löôïng cuûa doøng nguyeân toá ñoái vôùi truïc quay cuûa baùnh xe coâng taùc
taïi tieát dieän 1-1 vaø 2-2:

dM1 = dK1l1 = dQC1R1cos1
g

dM2 = dK2l2 = dQC2R2cos2
g
Bieán thieân moâmen ñoäng löôïng trong moät ñôn vò thôøi gian cuûa doøng nguyeân toá
chaát loûng baèng hieäu moâmen ñoäng löôïng taïi cöûa ra, cöûa vaøo cuûa baùnh xe coâng taùc:
M = dM2 – dM1 (2-7)

M = dQ (C2R2cos2 – C1R1cos1) (2-8)
g
Theo giaû thuyeát neâu treân, bieán thieân moâmen ñoäng löôïng cuûa toaøn boä khoái chaát
loûng chuyeån ñoäng qua baùnh xe coâng taùc trong moät ñôn vò thôøi gian baèng toång bieán
thieân moâmen ñoäng löôïng cuûa taát caû caùc doøng nguyeân toá:

M =  dQ(C2R2cos2 - C1R1cos1)
g

= Q/t(C2R2cos2 - C1R1cos1) (2-9)
g
Goïi Mx laø moâmen ngoaïi löïc töùc laø moâmen xoaén treân truïc baùnh xe coâng taùc thì:
Mx = M

Mx = Q/t (C2R2cos2 – C1R1cos1) (2-10)
g
Nhaân hai veá cuûa phöông trình vôùi vaän toác goùc , nhaän ñöôïc:

Mx = Q/t (C2R2cos2 – C1R1cos1) (2-11)
g
ÔÛ ñaây Mx chính laø coâng suaát söû duïng ñeå bieán thaønh naêng löôïng cuûa chaát loûng.
Mx = Q/tH/t (2-12)
Trong ñoù:
Q/t – Löu löôïng lyù thuyeát cuûa maùy bôm;
H/t – Coät aùp lyù thuyeát cuûa maùy bôm öùng vôùi soá caùnh baùnh xe nhieàu voâ cuøng.
Töø phöông trình (2-11) vaø (2-12) ruùt ra:
20
R2 C 2 cos  2  R1C1Cos1

H lt  (2-13)
g
Maø:
R2 = U2
R1 = U1
C2cos2 = C2U
C1cos1 = C1U
Thay caùc giaù trò vaøo phöông trình (2-13):
U 2 C 2U  U 1C1U
H lt  (2-14)
g
Phöông trình (2-14) laø phöông trình lyù thuyeát cô baûn cuûa bôm ly taâm do nhaø baùc
hoïc Ôle tìm ra.
Trong haàu heát caùc maùy bôm, ngöôøi ta coá gaéng ñaûm baûo cho thaønh phaàn vaän toác
CIU = 0. Khi ñoù:
U 2 C 2U
H lt  (2-15)
g
Töø phöông trình cô baûn cuûa bôm ly taâm thaáy raèng, muoán taêng coät aùp cuûa bôm thì
taêng vaän toác U2 baèng caùch taêng ñöôøng kính cuûa baùnh xe coâng taùc hoaëc taêng toác ñoä
quay cuûa baùnh xe, taêng thaønh phaàn vaän toác C2U nhôø giaõm goùc α2 vaø 2.
Coät aùp thöïc teá cuûa bôm ly taâm nhoû hôn coät aùp lyù thuyeát xaùc ñònh theo phöông
trình cô baûn (2-14) hoaëc (2-15). Do:
-Bôm laøm vieäc vôùi chaát loûng thöïc neân toàn taïi söùc caûn löïc. Ñeå khaéc phuïc söùc caûn
naøy, moät phaàn aùp löïc cuûa bôm bò tieâu hao ñi.
- Khi laäp phöông trình cô baûn ñaõ coi baùnh xe coâng taùc coù soá caùnh nhieàu voâ haïn.
Thöïc teá soá caùnh baùnh xe laø höõu haïn. Vì vaäy, quyõ ñaïo chuyeån ñoäng cuûa moät soá phaân
töû chaát loûng bò leäch ñi so vôùi daïng caùnh laøm giaûm nhoû vaän toác tuyeät ñoái hoaëc thaønh
quay cuûa vaän toác tuyeät ñoái. Ñieàu ñoù laøm cho aùp löïc maùy bôm bò giaõm ñi.
Theo keát quaû coâng trình nguyeân cöùu cuûa S.S.Rudnhiev vaø G.F. Pabxcuna, ñeå keå
ñeán aûnh höôûng cuûa soá caùnh hữu haïn vaø söï laøm vieäc cuûa bôm vôùi chaát loûng thöïc, coät
aùp thöïc teá cuûa bôm ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:
H = K/tH/t (2-16)
Trong ñoù:
H – coät aùp thöïc teá cuûa bôm (m);
/t – hieäu suaát thuyû löïc cuûa maùy bôm, tuyø vaøo keát caáu chaát löôïng cheá taïo maø giaù
trò cuûa noù naèm trong khoaûng 0,8 – 0,95;
K – Heä soá tính ñeán soá caùnh höõu haïn.
Theo keát quaû nghieân cöùu cuûa vieän só G.F. Pabxcuna naêm 1931 thì:
21
1
K= (2-17)
 .1
1 2 2
z
R 
1  1 
R 
 2
Trong ñoù:
 - Heä soá, tính theo coâng thöùc:  = (0,55 – 0,65) + 0,6sin2
Heä soá nhoû laáy ñoái vôùi bôm coù heä soá tyû toác thaáp. Heä soá lôùn laáy ñoái vôùi vôùi bôm coù
heä soá tyû toác cao. Heä soá hieäu chænh naøy coøn laáy phuï thuoäc vaøo ñoä nhaùm beà maët phaàn
daãn doøng cuûa baùnh xe, ñoä nhaùm lôùn thì laáy heä soá hieäu chænh lôùn.
z – Soá caùnh baùnh xe coâng taùc.
R1 – Baùn kính cöûa vaøo baùnh xe coâng taùc (m).
R2 – Baùn kính cöûa ra baùnh xe coâng taùc (m).
Ñeå tính gaàn ñuùng giaù trò coät aùp do bôm ly taâm taïo ra, coù theå aùp duïng coâng thöùc:
U 22
H  (m)
g
Hay:
H = 0,00028  D2 n2 . (m) (2-18)
Trong ñoù:
 – Heä soá coät aùp. Caùc bôm coù boä phaän daãn doøng ra kieåu xoaén thì  = 0,35 –0,5
Bôm coù boä phaän daãn doøng ra kieåu caùnh thì  = 0,45 – 0,55.
D – Ñöôøng kính ngoaøi cuûa baùnh xe (m).
n– Toác ñoä quay cuûa baùnh xe (vg/ph).
g – Gia toác troïng tröôøng (m/s2).
2.7. AÛNH HÖÔÛNG CUÛA KEÁT CAÁU CAÙNH ÑEÁN COÄT AÙP CUÛA BÔM LY TAÂM
keát caáu cuûa baùnh xe coâng taùc noùi chung vaø caùnh baùnh xe coâng taùc noùi rieâng coù
aûnh höôûng quyeát ñònh ñeán coät aùp cuûa maùy bôm ly taâm. Hình daïng caùnh chuû yeáu phuï
thuoäc vaøo goùc 1 vaø goùc 2.
Nhö ñaõ khaûo saùt ôû muïc 2.6, coät aùp cuûa bôm coù theå ñaït trò soá lôùn nhaát khi tam giaùc
vaän toác ôû cöûa vaøo laø tam giaùc vuoâng (1 = 900). Theo phöông trình cô baûn cuûa bôm
ly taâm (2-15) thì goùc 1 khoâng aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán coät aùp cuûa bôm. Tuy vaäy,
neáu trò soá 1 khoâng hôïp lyù seõ gaây hieän töôïng va ñaäp cuûa doøng chaûy vôùi caùnh taïi cöûa
vaøo, laøm giaûm hieäu suaát vaø coät aùp cuûa bôm. thöôøng thì 1 = 150 - 300.
Theo phöông trình cô baûn :
U 2 C 2U
H lt 
g
Töø tam giaùc vaän toác (hình 2-13) coù:
C2U = U2 – C2rcotg2 (2-19)
22
Nhö vaäy giaù trò cuõa goùc 2 coù aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán trò soá vaø phöông caùc thaønh
phaàn vaän toác cuûa doøng chaát loûng taïi cöûa ra baùnh xe, do ñoù aûnh höôûng quyeát ñònh
ñeán coät aùp cuûa maùy bôm.
Giaù trò goùc 2 quyeát ñònh kieåu baùnh xe (hình 2-14).
Khi:
2 < 900, coù caùc caùnh cong sau (hình 2-14a);
2 = 900, caùnh coù meùp höôùng ra taâm (hình 2-14b);
2 > 900, caùnh cong tröôùc (hình 2-14c).
Theo coâng thöùc (1-3) coù theå vieát ñöôïc phöông trình coät aùp ñoäng do baùnh xe coâng
taùc cuûa bôm ly taâm taïo neân:
C22  C12
H d  (2-20)
2g
Trong ñoù:
C2 – Vaän toác doøng chaát loûng taïi cöûa ra cuûa baùnh xe;
C1 – Vaän toác doøng chaát loûng taïi cöûa vaøo baùnh xe.
Bôm ly taâm thöôøng ñöôïc cheá taïo coù goùc 1 = 900 neân C1 = C1r vaø ngöôøi ta coá gaéng
ñaûm baûo cho thaønh phaàn vaän toác höôùng kính Cr haàu nhö khoâng thay ñoåi töø cöûa vaøo
ñeán cöûa ra cuûa baùnh xe.
Vì theá:
C1 = C1r = C2r (2-21)
Theo (2-20) coù coät aùp ñoäng:
C22  C22r
H d 
2g
C22  C22r  C22U
Neân
C22U
H d 
2g
Theo phöông trình cô baûn coù:
H  Ht  H d 
U 2 C 2U
g
Khaûo saùt töøng loaïi baùnh xe coâng taùc taïo neân vôùi caùc kieåu caùnh daãn treân.
Treân hình 2-14, caùc ñoâ thò veùctô vaän toác xaây döïng cho ba kieåu baùnh xe ñaõ neâ u
treân vôùi ñieàu kieän: chuùng coù goùc 1, kích thöôùc ôû cöûa vaøo, löu löôïng, soá voøng quay
23
Hình 2-14: caùc kieåu boá trí caùnh baùnh xe coâng taùc.
a- Caùnh cong sau; b- Caùnh höôùng taâm; c- Caùnh cong trước.
laøm vieäc n, ñöôøng kính ngoaøi cuûa baùnh xe D2 laø nhö nhau, coù vaän toác voøng U2 baèng
nhau.
Khi 2 < 900: C2U < U2
Neân: C22U < U2C2U
C22U 1 U 2C2U
Vaø:

2g 2 g
H
Do ñoù: H d  lt (2-22)
2
Nhö vaäy, baùnh xe coâng taùc cuûa maùy bôm coù caùc caùnh cong sau taïo neân coät aùp chuû
yeáu laø coät aùp tónh.
Khi 2 = 900; C2U = U2
2 C 22U 1 U 2 C2U
Neân: C 2U = U2C2U vaø 
2g 2 g
H lt
Do ñoù: Hd  (2.23)
2
Nhö vaäy, baùnh xe coâng taùc cuûa maùy bôm coù caùc caùnh höôùng taâm taïo neân aùp ñoäng
baèng coät aùp tónh vaø baèng nöûa coät aùp toaùn phaàn.
Khi 2 > 900: C2U > U2
C22U 1 U 2C2U
Neân: 
2g 2 g
H lt
Do ñoù: H d 
2
24
Hình 2-15: ñoà thò veùc tô vaän toác.

a- Caùnh cong sau; b- Caùnh höôùng taâm; c- Caùnh cong tröôc.
Nhö vaäy, khi caùc caùnh cong tröôùc coät aùp toaøn phaàn do baùnh xe bôm taïo neân chuû
yeáu laø coät aùp ñoäng. Trong tröôøng hôïp C2U = 2U2, coät aùp tónh seõ baèng 0:
Ht  = H/t  - Hñ 
1 (2U 2 ) 2
H t  2U 2U 2  0 (2-24)
2 2g
Neáu tieáp tuïc taêng goùc 2 leân nöõa thì C2U > 2U2, luùc ñoù coät aùp tónh seõ coù giaù trò aâm.
Trong thöïc teá bôm khoâng theå laøm vieäc ñöôïc vôùi coät aùp tónh Ht  0, vì khi ñoù chöùc
naêng ñaåy chaát loûng cuûa bôm hoaøn toaøn khoâng coù.
Ñoà thò (hình 2-16) bieåu thò moái quan heä
giöõa coät aùp lyù thuyeát cuûa bôm vaø goùc ra 2
cho thaáy: goùc 2 caøng lôùn thì coät aùp lyù
thuyeát cuûa bôm caøng lôùn, khaû naêng truyeàn
naêng löôïng cho chaát loûng caøng nhieàu.
Nhöng trong kyû thuaät phaûi chuù yù giaûi
quyeát laøm theá naøo ñeå khaû naêng truyeàn
naêng löôïng cho chaát loûng laø lôïi nhaát vaø
ñaùp öùng ñöôïc caùc yeâu caàu laøm vieäc khaùc
nhau veà coät aùp ñoäng vaø coät aùp tónh. Bôm
ly taâm thöôøng laøm vieäc trong phaïm vi coù
quan heä coät aùp tónh vaø coät aùp toaøn phaàn:
Ht  = (0,7 ÷ 0,8) H/t 
(2-25)
Öùng vôùi goùc ra 2 = 15 ÷ 300, tröôøng hôïp ñaëc bieät coù theå laáy 2 = 500. töùc laø caùnh
cuûa bôm ly taâm bao giôø cuõng coù daïng cong sau (2 < 900).
25
Nhieäm vuï cuûa maùy bôm laø taïo neân coät aùp tónh laø chuû yeáu. Baùnh xe coâng taùc vôùi
caùc caùnh cong sau cho pheùp nhaän ñöôïc tröïc tieáp phaàn lôùn coät aùp döôùi daïng coät aùp
tónh. Keânh giöõa caùc caùnh cong sau bieán ñoãi ñeàu hôn so vôùi caùc baùnh cong tröôùc neân
toån thaát thuyû löïc khi chaát loûng chuyeån ñoäng qua caùc keâng nhoû hôn, vieäc ñuùc caùc
caùnh cuõng deã daøng hôn. Neáu söû duïng caùc caùnh cong tröôùc, phaûi bieán ñoåi coät aùp ñoäng
thaønh coät aùp tónh. Ñieàu ñoù gaây khoù khaên , phöùc taïp cho vieäc cheá taïo vaø gaây toån thaát
thuyû löïc khaù lôùn khi bôm laøm vieäc.
Vì nhöõng lyù do treân, trong lónh vöïc cheá taïo bôm ñeàu duøng kieåu caùnh cong sau.
Kieåu caùnh coù meùp ra höôùng taâm vaø cong tröôùc ñöôïc söû duïng roäng raõi trong maùy neùn
khí vaø quaït gioù.
2.8. LÖU LÖÔÏNG CUÛA BÔM LY TAÂM
2.8.1. Löu löôïng lyù thuyeát
theo phöông trình löu löôïng, löu löôïng lyù thuyeát cuûa bôm ly taâm ñöôïc xaùc ñònh
theo coâng thöùc:
Q/t = F CTb
Trong ñoù:
F – Dieän tích tieát dieän öôùt cuûa doøng chaûy;
CTb – Vaän toác trung bình cuûa doøng chaûy, thaúng goùc vôùi tieát dieän F.
Dieän tích tieát dieän öôùt cuûa doøng chaûy khi ra khoûi baùnh xe coâng taùc bôm ly taâm
chính laø dieän tích cöûa ra baùnh xe. Neáu cho raèng baùnh xe coâng taùc coù soá caùnh nhieàu
voâ cuøng vaø moûng voâ cuøng thì dieän tích naøy coù theå tính nhö dieän tích moät maët tru
ï(hình 2-4) coù ñöôøng kính D2, chieàu rộng rãnh b2
F = D2b2 (2-26)
Vaän toác thaúng goùc vôùi tieát dieän cuûa doøng chaûy taïi cöûa ra cuûa baùnh xe chính laø
thaønh phaàn vaän toác höôùng kính:
C2r = C2 sin2
Theo sô ñoà soá caùnh nhieàu voâ haïn, thaønh phaàn vaän toác naøy coù giaù trò nhö nhau taïi
moïi ñieåm cuûa tieát dieän doøng chaûy ôû cöûa ra baùnh xe.
Löu löôïng lyù thuyeát cuûa bôm ly taâm ñöôïc tính theo coâng thöùc:
Q/t =  D2 b2 C2r (2-27)
Hoaëc tính taïi tieát dieän vaøo cuûa baùnh xe:
Q/t =  D1 b1 C1r
2.8.2. Löu löôïng thöïc teá
Do baùnh xe coâng taùc coù soá caùnh höõu haïn vaø do toån thaát trong quaù trình laøm vieäc
neân löu löôïng thöïc teá cuûa maùy bôm nhoû hôn löu löôïng lyù thuyeát. Nhöõng toån thaát löu
löôïng naøy ñöôïc ñöôïc keå ñeán qua moät ñaïi löôïng ñöôïc goïi laø hieäu suaát theå tích tt.
Löu löôïng thöïc teá cuûa maùy bôm xaùc ñònh theo coâng thöùc:
Q = tt Q/t (2-28)
Giaù trò hieäu suaát theå tích thöôøng naèm trong khoaûng 0,95 ÷ 0,97.
2.9. CHIEÀU CAO HUÙT
26
Chieàu cao huùt laø ñaëc tính veø maët xaây döïng cuûa maùy bôm , noù quyeát ñònh cao trình
boá trí toå maùy trong traïm bôm. Vì theá noù coù aûnh höôûng ñeán giaù thaønh xaây döïng nhaø
traïm. Veà chieáu cao huùt coù hai khaùi nieäm: chieàu cao hình hoïc vaø chieàu cao huùt chaân
khoâng giôùi haïn.
Chieàu cao huùt hình hoïc laø hieäu cao trình truïc bôm vaø cao trình maët thoaùng töï do
trong beå huùt (hình 2-17):
Hhhh = Z1 – Z0
Pa
Chaát loûng chuyeån ñoäng töø maët thoaùng töï do coù aùp suaát vaøo ñeán baùnh xe coâng

taùc cuûa bôm laø do theá naêng ban ñaàu. Coâng ñeå
naâng leân chieàu cao Hhhh laø khaéc phuïc söùc caûn
trong oáng huùt hh seõ laøm giaõm tröõ naêng trong
chaát loûng do ñoù aùp suaát trong chaát loûng taïi cöûa
P1
vaøo baùnh xe giaõm ñeán Ñoä cheânh giöõa aùp

suaát khí quyeån treân beà maët beå huùt vaø aùp suaát
tuyeät ñoái taïi cöûa vaøo baùnh xe coâng taùc goïi laø
ñoä giaûm chaân khoâng hay chieàu cao huùt chaân
khoâng, ñöôïc ño baèng chaân khoâng keá:
Pa  P1
H ckh = ; (m)

Trong ñoù:
Pa – Aùp suaát khí quyeån (kG/m2).
P1 – Aùp suaát taïi cöûa vaøo baùnh xe (kG/m2).
 - troïng löôïng rieâng cuûa chaát loûng (kG/m3).
(Vôùi nöôùc  = 1000 (kG/m3).
h
H ck – Chieàu cao huùt chaân khoâng (m).
Chieàu cao huùt chaân khoâng cho pheùp caùc loaïi bôm khaùc nhau thì khaùc nhau,
noù coù theå coù giaù trò aâm hoaëc döông vaø do nhaø maùy cheá taïo xaùc ñònh, ghi trong lyù lịch
bôm.
Caùc giaù trò naøy coù theå xaùc ñònh baèng phöông phaùp tính toaùn.
Vieát phöông trình Becnuli cho maët caét 1-1 vaø 0-0 (hình 2-17) ta coù :
Pa Vo2 P1 V12
   H hh 
h
 hh
 2g  2g
Trong ñoù:
V0 – Vaän toác doøng chaûy ôû maët thoaùng töï do trong beå huùt chaûy ñeán oáng huùt (m/s).
Hh – toån thaát thuyû löïc trong oáng huùt (m),
V1 – vaän toác doøng chaûy taïi cöûa vaøo baùnh xe (m/s).
V0
Giaù trò vaän toác V0 raát nhoû neân coù theå boû qua thaønh phaàn .
2g
Do vaäy:
27
Pa  P1 V12
H  Z1  Z 0 
h
 hh  (2-29)
hh
 2g
V12
Hay: H hhh  H ckh  hh  (2-30)
2g
Töø ñoù tính coâng thöùc chieàu cao huùt chaân khoâng:
V12
H ckh  H hhh  hh  (2-31)
2g
Ñeå khoâng xaûy ra xaâm thöïc, chieàu cao huùt chaân khoâng giôùi haïn cuûa maùy bôm phaûi
nhoû hôn giaù trò tính theo coâng thöùc (2-31) moät löôïng döï tröõ choáng xaâm thöïc
hk:
Hghck = Hhck – hk (2-32)
Giaù trò chieàu cao huùt giôùi haïn ghi trong lyù lòch bôm hoaëc soå tay maùy bôm thöôøng
ñöôïc xaùc ñònh theo ñieàu kieän aùp suaát khí quyeån baèng 10mH20 vaø nhieät ñoä chaát loûng
laø 200C, neáu ñieàu kieän laøm vieäc khaùc ñi thì ñoä döï tröõ choáng xaâm thöïc cuõng khaùc ñi.
Luùc ñoù, chieàu cao huùt giôùi haïn cuûa bôm ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:
P
H ckgh   H ckgh   10  a  0.24  hbh (2-33)
s 
Trong ñoù:
[ Hghck]S - Chieàu cao huùt chaân khoâng giôùi haïn, tra theo soå tay maùy bôm (m);
Pa
- Aùp suaát khí quyeån töông öùng vôùi cao trình boá trí maùy bôm (m), giaù trò naøy

ñöôc tra theo baûng (2-1).
0,24 - Aùp suaát hoaù hôi cuûa nöôùc ôû nhieät ñoä 200C (m).
hhh - Aùp suaát boác hôi baûo hoaø cuûa chaát loûng ôû nhieät ñoä t (m). Giaù trò naøy ñöôïc tra
theo baûng (2-2).
10 - Aùp suaát khí ôû ñieàu kieän bình thöôøng (m).
Baûng 2-1: Giaù trò aùp suaát khí quyeån pa/ theo cao trình maët ñaát
Cao trình
-600 0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000 1500 2000
maët ñaát, (m)
Pa
, (m) 11,3 10,3 10,2 10,1 10 9,8 9,7 9,6 9,5 9,4 9,3 9,2

Baûng 2-2: Giaù trò aùp suaát boác hôi baõo hoaø hhh theo nhieät ñoä nöôùc
0
t.( c) 5 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
Hbh,(m) 0,09 0,12 0,24 0,43 0,75 1,25 2,02 3,17 4,82 7,14 10,33
28
Toån thaát coät aùp trong oáng huùt goàm toån thaát doïc ñöôøng vaø toån thaát cuïc boä, ñöôïc
xaùc ñònh theo coâng thöùc:
V2
hh = hh = il +  (2-34)
2g
V2
hh 
2g
 λ dl   ξ 
Trong ñoù:
i – Toån thaát coät aùp ñôn vò theo chieàu daøi oáng, coù theå tra theo baûng tính toaùn thuûy
löïc cuûa Seâveâlep hoaëc ñoà thò ôû phuï luïc.
l – Chieàu daøi oáng huùt (m);
 - Toång heä soá toån thaát cuïc boä;
V – Vaän toác chuyeån ñoäng cuûa nöôùc taïi nhöõng choã gaây ra toån thaát cuïc boä (m/s).
Khi laép ñaët maùy bôm nhaát thieát phaûi ñaûm baûo ñieàu kieän:
Hhhh ≤ [Hhhh]
Ôû ñaây:
Hhhh - Chieàu cao huùt hình hoïc thöïc teá lôùn nhaát. Xaùc ñònh baèng khoaûng caùch theo
chieàu thaúng ñöùng tính töø truïc bôm ñeán möïc nöôùc thaáp nhaát trong beå huùt (m).
[Hhhh] – Chieàu cao huùt hình hoïc cho pheùp (m).
Töø coâng thöùc (2-31), (2-32) coù:
V2
 H hhh   H ckgh  hh  1 (m) (2-36)
2g
Neáu khoâng bieát giaù trò Hghck. Chieàu cao huùt hình hoïc cho pheùp ñöôïc xaùc ñònh theo
ñieàu kieän ñaûm baûo khoâng xaûy ra xaâm thöïc khi laøm vieäc.
Ñeå khoâng xaûy ra xaâm thöïc, aùp suaát toaøn phaàn cuûa chaát loûng ôû cöûa vaøo baùnh xe
coâng taùc phaûi lôùn hôn aùp suaát boác hôi baõo hoaø cuûa nöôùc moät löôïng toái thieåu baèng
NSPHA.
P1 V12 P
+ ≥ bh + NPSHA
 2g 
Theo phöông trình Beculi:

P1 V12 P
+ = a + H hhh – hh
 2g 
Pa P
Neân: + H hhh – hh ≥ bh + NPSHA
 
Pa P
Vì vaäy: H hhh ≤ – bh – hh + NPSHA (2-37)
 
Ôû ñaây:
Pa
- Aùp suaát khoâng khí ôû ñieàu kieän laøm vieäc (m);

29
Pbh
- Aùp suaát boác hôi baûo hoaø cuûa nöôùc ôû nhieät ñoä laøm vieäc (m);

hh – Toång toån thaát aùp löïc treân oáng huùt (m).
NPSHA = NPSH + S
NPSH (Net positive suction head) – Aùp löïc yeâu caàu ôû cöûa vaøo hay coøn goïi laø ñoä
döï tröõ choáng xaâm thöcï caàn thieát, laáy treân ñöôøng ñaët tính öùng vôùi ñieåm laøm vieäc cuûa
maùy bôm (m).
S – ñoä döï tröõ an toaøn (m).
2.10. COÄT AÙP TOAØN PHAÀN CUÛA MAÙY BÔM
Coät aùp toaøn phaàn cuûa maùy bôm laø ñoä gia taêng naêng löôïng maø moät ñôn vò troïng
löôïng cuûa chaát loûng nhaän ñöôïc töø khi vaøo ñeán khi ra khoûi maùy bôm.
H = Er - Ev . (m)
2.10.1 Aùp keá vaø chaân khoâng keá laép ñaët cuøng cao ñoä
Naêng löôïng ñôn vò cuûa doøng chaûy taïi cöûa vaøo baùnh xe coâng taùc:
P V2
E1 = a + 1
 2g
Hình 2-18: Sô ñoà

laép ñaët thieát bò ño coät aùp
C – Chaân khoâng keá;
A-Aùp keá
Naêng löôïng cuûa doøng chaûy taïi cöûa ra baùnh xe coâng taùc:
Pa V2
E2 = + 2
 2g
Vaäy coù :
P2  P1 V22  V12
H = 104.  . (m)
 2g
ÔÛ ñaây:
 - Tyû troïng rieâng cuûa chaát loûng (kGm3).
30
p1 – Aùp suaát tuyeät ñoái cuûa chaát loûng taïi cöûa vaøo caûu baùnh xe coâng taùc (kG/cm 2);
p1 = pa -pc.
pc – Chæ soá treân chaân khoâng keá (kG/cm2).
p2 – Aùp suaát tuyeät ñoái cuûa chaát loûng taïi cöûa ra baùnh xe coâng taùc (kG/cm2):
p2 = p a + p A
pA – Chæ soá treân aùp keá (kG/cm2).
V1, V2 – Vaän toác chaát loûng taïi cöûa vaøo, cöûa ra baùnh xe coâng taùc (m/s).
g – Gia toác troïng tröôøng (m/s2).
Do ñoù, coät aùp toaøn phaàn cuûa bôm seõ laø:
V2  V1
2 2
H =10(pA+pC)+ (m) (2-38)
2g
2.10.2. Aùp keá ñaët cao hôn chaân khoâng keá
Hình 2-19: Aùp keá ñaët cao hôn chaân khoâng keá
V2  V1
2 2
H =10 (pA + pC) + Z + (m) (2-39)

2g
ÔÛ ñaây Z laø khoaûng caùch theo chieàu thaúng ñöùng tính töø vò trí ñaët chaân khoâng keá
ñeán vò trí ñaët aùp keá tính baèng m.
2.10.3. Maùy bôm ñaët thaáp

hôn möïc nöôùc trong beå huùt
Tröôøng hôïp naøy, coät aùp

toaøn phaàn cuûa bôm ñöôïc xaùc
ñònh theo coâng thöùc:
Hình 2-20: Maùy bôm ñaët thaáp hôn möïc nöôùc trong beå huùt.
31
V2 2  V12
H  10  PA2  PA1   . (m) (2-40)
2g
Ôû ñaây:
pA1 – Chæ soá aùp keá ôû ñaàu huùt cuûa maùy bôm (kG/cm2).
pA2 – Chæ soá aùp keá ôû ñaàu ñaåy cuûa maùy bôm (kG/cm2).
2.11. COÂNG SUAÁT VAØ HIEÄU SUAÁT CUÛA MAÙY BÔM

2.11.1. Coâng suaát
Theo (1-5) coù coâng thöùc xaùc ñònh coâng suaát höõu ích cuûa maùy bôm:
 .Q.H
Nh= . (kW)
102
 .Q.H
Hay: Nh= ; (Maõ löïc)
75
Trong ñoù:
 - Tyû troïng rieâng cuûa chaát loûng bôm (kG/m3); vôùi nöôùc saïch hoaëc quy öôùc saïch ôû
nhieät ñoä 5÷400C coù  = 1000 kG/m3.
Q – Löu löôïng cuûa maùy bôm (m3/s).
H – Coät aùp toaøn phaàn cuûa maùy bôm (m).
Do coù moät phaàn naêng löôïng bò toån thaát trong quaù trình laøm vieäc neân coâng suaát
treân truïc bao giôø cuõng lôùn hôn coâng suaát höõu ích. Coâng suaát treân truïc bôm ñöôïc xaùc
ñònh theo coâng thöùc (1-6):
 .Q.H
N= . (kW)
102
Trong ñoù:  - Hieäu suaát toaøn phaàn cuûa maùy bôm.
Ñeå ñaûm baûo cho toå maùy laøm vieäc chaéc chaén, tin caäy thì coâng suaát ñònh möùc cuûa
ñoäng cô daãn ñoäng phaûi lôùn hôn coâng suaát treân truïc bôm.
Neáu truïc bôm noái ñoäng cô baèng khôùp noái thì coâng suaát ñoäng cô coù theå tính theo
coâng thöùc:
 .QH
Nñc= k.N = k. . (kW) (2-41)
102
Trong ñoù: k – Heä soá döï tröõ coâng suaát. Giaù trò cuûa noù ñöôïc choïn phuï thuoäc vaøo loaïi
maùy bôm, ñoäng cô vaø coâng suaát treân truïc bôm. Neân choïn heä soá k coù giaù trò lôùn hôn
hoaëc baèng caùc giaù trò neâu ra döôùi ñaây:
Coâng suaát treân truïc (kW) Heä soá k
N2 1,5
2N5 1,5 – 1,25
5 < N  50 1,25 – 1,15
32
50 < N  100 1,15 – 1,05

N > 100 1,05
Neáu truïc bôm noái vôùi truïc ñoän cô qua boä truyeàn ñai hoaëc baùnh raêng thì coâng suaát
ñoäng cô tính theo coâng thöùc:
 .QH
Nñc = k. (2-42)
102 . td
Trong ñoù : tñ – Hieäu suaát boä truyeàn.

2.11.2. Hieäu suaát
Töø (1-6) coù coâng thöùc tính hieäu suaát toaøn phaàn cuûa maùy bôm:
Nh
 =
N
Hieäu suaát cuûa maùy bôm laø moät ñaïi löôïng keå ñeán toån thaát theå tích, toån thaát cô khí,
toån thaát thuyû löïc phaùt sinh khi maùy bôm truyeàn naêng löôïng cho chaát loûng. Caùc loaïi
toån thaát ñöôïc nghieân cöùu baèng nhieàu phöông phaùp lyù thuyeát vaø thöïc nghieäm khaùc
nhau.
1. Toån thaát theå tích
Theo khe hôû giöûa roto vaø stato ôû beân trong bôm xuaát hieän roø ræ gaây neân söï toån
thaát löu löôïng cuûa maùy bôm, ñoâi khi coøn gaây neân toån thaát thuyû löïc phuï. Tuyø theo keát
caáu cuûa töøng loaïi maùy bôm, toån thaát theå tích xuaát hieän ôû nhöõng vò trí khaùc nhau.
Ñieån hình laø toån thaát ôû ñeäm choáng thaám phía tröôùc baùnh xe Qr1. Ngoaøi ra coøn xuaát
hieän roø ræ ôû heä thoáng caân baèng löïc doïc truïc Qr2, ôû voøng cheøn Qr3.
Löu löôïng roø ræ Qr2 ñöôïc xaùc ñònh khi tính toaùn heä thoáng caân baèng löïc doïc truïc.
Löu löôïng roø ræ Qr3 ñoái vôùi bôm moät caáp coù theå boû qua, löu löôïng naøy chæ ñaùng keå
trong bôm nhieàu caáp.
Löu löôïng roø ræ Qr1 laø ñaùng keå hôn caû. Nguyeân nhaân cuûa söï roø ræ naøy laø do söï
cheânh leäch aùp suaát taïi cöûa ra p2 vaø cöûa vaøo p1 cuûa doøng chaát loûng laøm xuaát hieän moät
löu löôïng Qr1 quay trôû laïi cöûa vaøo baùnh xe (hình 2-21).
Xeùt ñeäm choáng thaám coù daïng vaønh khaên, coi roø ræ nhö moät traïng thaùi chaûy qua loã
vaønh khaên coù:
pi  p1
Qr1=  .f 2g =  Di  b 2 gH pi (2-44)

Trong ñoù:
f – tieát dieän ngang cuûa xe, f = Dib.
 - Heä soá löu löôïng.
Di – Ñöôøng kính cuûa ñeäm choáng thaám.
b – Chieàu roäng khe hôû höôùng kính cuûa voøng ñeäm (thöôøng thì b = 0,2 – 0,6 mm).
pi  p1
H pi  - Toån thaát coät aùp trong ñeäm choáng thaám.

pi – Aùp suaát ôû phía tröôùc ñeäm choáng thaám;
33
p1 – Aùp suaát ôû phía sau ñeä choáng thaám, baèng aùp suaát nöôùc khi vaøo baùnh xe coâng
taùc.
Coù theå tính toån thaát coät aùp Hpi qua coät aùp tónh cuûa bôm:
U 22  R2 
2
  R 2 
H pi  Ht    1   1  
2g  R1    R2  
Muoán nhaän ñöôïc löu löôïng Q treân oáng ñaåy phaûi vaän chuyeån moät löu löôïng (Q +
Qr) qua baùnh xe coâng taùc. Naêng löôïng ñeå vaän chuyeån löu löôïng Qr laø naêng löôïng
bò toån thaát. Vì vaäy hieäu suaát theå tích cuûa maùy bôm ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:
Q
 tt  (2-45)
Q   Qr
Hình 2-21: Sô ñoà tính toaùn löu löôïng roø ræ ôû baùnh xe
2. Toån thaát thuyû löïc

Toån thaát thuyû löïc trong maùy bôm coù theå goàm ba
loaïi: toån thaát do ma saùt cuûa chaát loûng vôùi beà maët
keânh daãn giöõa caùc baùnh xe coâng taùc, trong boä
phaän daãn doøng, toån thaát do taïo thaønh xoaùy treân beà
maët caùnh khi coù chuyeån ñoäng khoâng oån ñònh vaø
ñoâi khi ngay caû trong chuyeån ñoäng oån ñònh (hình
2-22).
Toån thaát naøy laøm giaõm coät aùp cuûa bôm moät
löôïng laø h. Coät aùp thöïc teá cuûa maùy bôm:
H = Hlt – h
Trong ñoù: Hlt: Coät aùp lyù thuyeát cuûa maùy bôm.
Ñoä hoaøn thieän veà maët thuyû löïc cuûa bôm ñöôïc ñaùnh giaù baèng hieäu suaât thuyû löïc:
34
H
 tl  (2-46)
H lt
2. Toån thaát cô khí

Giaû söû boû qua toån toån thaát veà theå tích vaø toån thaát thuyû löïc thì coâng suaát do ñoäng
cô truyeàn cho bôm lôùn hôn coâng suaát do baùnh xe truyeàn cho doøng chaát loûng moät
löôïng baèng toån thaát cô khí NC. Toån thaát cô khí trong bôm goàm ba loaïi chính:
N C  N C1  N C 2  N C 3 (2-47)
Vôùi:
NC1 – Toån thaát coâng suaát do ma saùt maët ngoaøi baùnh xe vôùi chaát loûng.
NC2 – Toån thaát coâng suaát do ma saùt trong cuïm voøng tuùp.
NC3 – Toån thaát coâng suaát do ma saùt trong oå truïc.
Toån thaát do ma saùt maët ngoaøi baùnh xe vôùi chaát loûng goàm: Toån thaát do ma saùt cuûa
maët caïnh vaø phaàn truï cuûa vaønh ngoaøi baùnh xe (hình 2-21)
Ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:
N CL  10 5 (1,13.U 3 2 D 2 2  3,74.10 3 / 2 .b2 3 R 4 2 ) : KW (2-48)
Trong ñoù:
U2 – Vaän toác quay theo ôû chu vi baùnh xe coâng taùc (m/s).
D2 – Ñöôøng kính ngoaøi cuûa baùnh xe coâng taùc (m).
p – Khoái löôïng rieâng cuûa chaát loûng bôm (kg/m3).
 - Vaän toác goùc cuûa baùnh xe coâng taùc (rad/s).
b2 – chieàu roän cöûa ra cuûa baùnh xe coâng taùc (m).
Vieäc ngieân cöùu toån thaát trong caùc voøng tuùp choáng thaám (hình 2-24) chöa ñöôïc
nghieân cöùu mhieàu do tính chaát vaät lyù muoân hình, muoân veû cuûa vaät lieäu ñeäm vaø maët
laøm vieäc cuûa truïc.
Do tính deûo cuûa vaät lieäu ñeäm loùt, aùp löïc doïc truïc bieán thaønh aùp löïc höôùng taâm
taùc duïng vaø maët trong cuûa maët chaën gaây toån thaát cô khí. Coâng suaát toån thaát ôû ñaây
ñöôïc ñònh theo coâng thöùc:
n r 2 s 1 2 2  2 2 
1 1
NC 2  p0 e s 1  e s 
; (2-49)
30 102  2  
Trong ñoù:
p0 – Aùp suaát dö trong voû (kG/m2).
r – Baùn kính oå truïc (m).
s – Chieàu daøy moät lôùp ñeäm (m).
1 – Heä soá ma saùt ñoäng;
2 = 1/K vôùi K laø heä soá ñaëc tröng cho tính ñeäm.
Coâng suaát toån thaát do ma saùt trong oå truïc ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:
35
r
N C 3  2v(r ) 2 l ; (kW) (2-50)

Hình 2-23: Sô ñoà cuïm

voøng tuùp
1-Truïc bôm; 2- Voøng tuùp
3-Voû bôm; 4- Bích eùp tuùp
Trong ñoù:
v – Heä soá nhôùt tuyeät ñoái caûu daàu boâi trôn.
 - Vaän toác goùc cuûa oå truïc (rad/s).
r – Baùn kính oå truïc (m).
l – Chieàu daøi coå truïc (m).
 - Khe hôû höôùng taâm trong oå bi (m).
Hieäu suaát cô khí cuûa maùy bôm:
N  N C  (Q   Qr ) H lt
 ck   (2-51)
N 102N
Töø (2-45), (2-46), (2-51) coù:
 (Q  Qr ) H lt (Q   Qr ) H lt  Q.H
 CK   
102 N Q.H 102 N

 CK  (2-52)
 tl tt
Do ñoù, hieäu suaát toaøn phaàn cuûa maùy bôm:
 = ck t/ tt
Caùc toån thaát theå tích, toån thaát cô khí deã daøng nghieân cöùu baèng thöïc nghieäm cuõng
nhö baèng tính toaùn. Vaán ñeà phöùc taïp nhaát laø xaùc ñònh toån thaát thuyû löïc. Xaùc ñònh toån
thaát naøy baèng thöïc nghieäm gaêp nhieàu khoù khaên, baèng tính toaùn thì vaãn chöa coù ñöôïc
nhöõng phöông phaùp hoaøn chænh. Vì vaäy hieäu suaát toaøn phaàn , hieäu suaát theå tích tt,
hieäu suaát cô khí ck coù theå xaùc ñònh ñöôïc baèng tính toaùn hoaëc thí nghieäm neân vieäc
tính hieäu suaát thuyû löïc thöôøng ñöôïc thöïc hieän baèng caùch taùch ra töø phöông trình caân
baèng naêng löôïng chung (2-53).
2.12. LUAÄT TÖÔNG TÖÏ TRONG BÔM LY TAÂM
Trong lónh vöïc khaûo saùt thieát keá, cheá taïo maùy thuyû löïc noùi chung vaø maùy bôm ly
taâm noùi rieâng, luaät töông töï ñöôïc öùng duïng roäng raõi vaø coù hieäu quaû. Caùc maùy bôm
noùi chung ñöôïc cheá taïo theo maùy moâ hình ñaõ ñöôïc thí nghieäm. Hai maùy naøy töông
36
töï vôùi nhau theo chuaån töông töï toång quaùt cuûa hai maùy thuyû löïc laøm vieäc vôùi chaát
loûng thöïc laø töông töï veà hình hoïc, ñoäng hoïc vaø ñoäng löïc hoïc.
Hai maùy nguyeân hình N vaø moâ hình M töông töï nhau veà hình hoïc nghóa laø chuùng
phaûi coù goùc ñaët caùnh nhö nhau, coù caùc kích thöôùc töông öùng tæ leä vôùi nhau (keå caû ñoä
boùng beà maët).
M = N
M = N
DM bM l
  .........  M  1  const
D N bN lN
Trong ñoù: 1 – Chuaån töông töï hình hoïc.
Hai maùy N vaø M töông töï ñoäng hoïc khi cheáđñộ doøng chaûy trong chuùng nhö nhau,
nghóa laø caùc tam giaùc vaän toác cuûa chuùng ñoàng daïng:
CM U M W
 .  M   R  const
CN U N WN
Trong ñoù: R – chuaån töông töï ñoäng hoïc.
Hai maùy N vaø M töông töï ñoäng löïc hoïc khi tæ leä caùc löïc taùc duïng leân caùc phaàn töû
töông öùng cuûa baùnh xe coâng taùc baèng nhau, nghóa laø traïng thaùi chaûy cuûa doøng chaát
loûng trong hai maùy nhö nhau.
ReM = ReN
Thoâng thöôøng caùc maùy thuyû löïc ñeàu coù doøng chaûy trong noù naèm trong khu vöïc
bình phöông söùc caûn neân toån thaát thuyû löïc khoâng phuï thuoäc vaøo trò soá Re maø phuï
thuoäc vaøo ñoä boùng beà maët chi tieát. Luaät töông töï ñoái vôùi maùy bôm chæ quy veà töông
töï hình hoïc vaø ñoäng hoïc.
Ñeå laäp coâng thöùc töông töï cho caùc maùy bôm, giaû thuyeát raèng heä soá hieäu chænh veà
soá caùnh vaø hieäu suaát cuûa hai maùy bôm ñoàng daïng nhö nhau:
Veà coät aùp, coù quan heä:
H M U 2 M C 2UM

HN U 2 N C 2UN
U 2 M C 2UM
  R
U 2N C 2UN
Dn
Maø: U 
60
Trong ñoù:
D – Ñöôøng kính baùnh xe coâng taùc.
n – Soá voøng quay trong 1 phuùt cuûa baùnh xe coâng taùc.
Vì vaäy coù:
2 2
H M  DM   nM 
    (2-54)
H N  D N   nN 
Veà löu löôïng coù quan heä:
37
QM D2 b2 C2 2 M D b C
  2 M 2 M 2 rM
QN D2 b2 C2 r tt N D2 N b2 N C2 rN
Theo luaät töông töï ta coù:
D2 M b
 2M
D2 N b2 N
C2 rM D2 M n M
Vaø = .
C2 rN D2 N n M
3
QM  DM   nM 
Vì vaäy:     (2-55)
QN  DN   nN 
Veà coâng suaát coù quan heä:

N M  M QM H M

N N  N QN H N
Hai bôm töông töï phaûi laøm vieäc vôùi cuøng moät loaïi chaát loûng neân: M = N.
Töø (2-54), (2-55) coù:
5 3
N M  DM  n 
  . M  (2-56)
N N  DN   nN 
Caùc coâng thöùc (2-54), (2-55), (2-56) cho bieát luaät töông töï trong bôm ly taâm. Luaät
töông töï cho pheùp tính toaùn caùc bôm môùi döïa treân maãu ñaõ coù saün vôùi ñoä chính xaùc
cao, cho pheùp nghieân cöùu moät loaïi bôm môùi döïa treân bôm moâ hình coù kích thöôùc
nhoû hôn nhieàu, cho pheùp thí nghieäm maùy bôm vôùi soá voøng quay khaùc nhau.
Luaät töông töï chæ aùp duïng khi caùc maùy bôm laøm vieäc vôùi cuøng moät loaïi chaát loûng
vaø kích thöôùc cuûa chuùng lôùn hôn nhau khoâng quaù 2-3 laàn.
2.13. HEÄ SOÁ TYÛ TOÁC
Heä soá tyû toác ns cuûa baùnh xe coâng taùc laø soá voøng quay cuûa baùnh xe moâ hình töông
töï vôùi baùnh xe coâng taùc ñang xeùt nhöõng baùnh xe moâ hình ñoù coù löu löôïng Qs = 75 l/s
vaø coät aùp Hs = 1m.
Heä soá tyû toác cuõng laø moät chuaån töông töï cuûa caùc loaïi baùnh xe khaùc nhau. Theo (2-
54) vaø (2-55) coù:
3
QS 0,075 nS  DS 
   
Q Q n  D 
2 2
HS 1  n S   DS 
    . 
H H  n   D 
Do ñoù
3,65nQ1 / 2
nS  (2.57)
H 3/ 4
38
Trong ñoù:
n – Soá voøng quay cuûa bôm ñang xeùt (vg/ph).
Q – Löu löôïng cuûa bôm ñang xeùt (m3/s).
H – Coät aùp cuûa bôm ñang xeùt (m).
Vôùi maùy bôm coù baùnh xe coâng taùc nöôùc vaøo hai phía thì khi tính heä soá tyû toác theo
coâng thöùc (2-56) löu löôïng laáy baèng Q/2.
Töø luaät töông töï vaø coâng thöùc (2-56) deã daøng nhaän thaáy raèng. Heä soá tyû toác ns luoân
luoân khoâng ñoåi vôùi moïi cheá ñoä laøm vieäc cuûa maùy bôm, noù chæ phuï thuoäc vaøo keát caáu
cuûa baùnh xe coâng taùc. Ñeå vieäc tính toaùn chính xaùc neân laáy caùc giaù trò löu löôïng vaø
coät aùp öùng vôùi cheá ñoä laøm vieäc toái öu ñeå ñöa vaøo coâng thöùc tính. Cuõng coù theå thaáy
raèng baùnh xe coâng taùc coù heä soá tyû toác caøng nhoû thì tyû soá Q/H caøng nhoû.
Heä soá tyû toác laø moät thoâng soá toång hôïp ñaëc tröng cho baùnh xe coâng taùc cuûa
maùy bôm. Heä soá tyû toác ñöôïc öùng duïng ñeå phaân loaïi vaø so saùnh caùc nhoùm baùnh xe
coâng taùc khaùc nhau cuûa bôm ly taâm vaø bôm höôùng truïc, ñoàng thôøi öùng duïng ñeå
nghieân cöùu, löïa choïn maùy bôm coù lôïi nhaát veà löu löôïng vaø coät aùp.
Baûng 2-3 cho caùc kieåu baùnh xe coâng taùc phuï thuoäc vaøo heä soá tyû toác n s vaø caùc
giaù trò sô boä cuûa D2/D0.
Baûng 2-3: Caùc kieåu baùnh xe coâng taùc
Heä soá tyû toác caøng cao coù khaû naêng giaõm nhoû kích thöôùc maùy bôm vaø giaù
thaønh cheá taïo, do ñoù keát caáu cuûa maùy goïn nheï hôn vaø söû duïng cuõng chaéc chaén hôn.
Tuy vaäy, vieäc taêng heä soá laïi daãn ñeán vieäc giaõm chieàu cao huùt cuûa maùy bôm. Vì theá,
vieäc taêng heä soá tyû toác bò haïn cheá.
2.14. QUAN HEÄ TÖÔNG TÖÏ TRONG MOÄT BÔM LY TAÂM
Ngoaøi nhöõng öùng duïng ñaõ neâu ôû phaàn treân, luaät töông töï coøn ñöôïc öùng duïng
trong thöïc teá söû duïng bôm ly taâm ñeå nghieân cöùu quan heä töông töï trong maùy bôm.
Ñoù laø quan heä giöõa toác ñoä quay n (hoaëc ñöôøng kính baùnh xe D, troïng löôïng rieâng
39
cuûa chaát loûng ) vôùi caùc thoâng soá laøm vieäc khaùc cuûa maùy bôm Q, H, N khi n (hoaëc
D, ) thay ñoåi.
2.14.1 Quan heä giuõa caùc thoâng soá laøm vieäc vôùi soá voøng quay
Khi soá voøng quay n cuûa maùy bôm thay ñoåi seõ daãn ñeán söï thay ñoåi löu löôïng Q,
coät aùp H vaø coâng suaát tieâu thuï N cuûa maùy bôm. Thöïc nghieäm chöùng toû khi soá voøng
quay ñònh möùc cuûa maùy bôm thay ñoåi ít (döôùi 50% soá voøng quay ñònh möùc) thì hieäu
suaát cuûa maùy bôm thay ñoåi raát ít vaø coù theå coi nhö  = const. Hôn nöõa caùc thaønh
phaàn vaän toác ñeàu tyû leä vôùi soá voøng quay neân khi toác ñoä quay thay ñoåi thì caùc tam
giaùc vaän toác töông öùng seõ ñoàng daïng vôùi nhau. Vì vaäy caùc cheá ñoä laøm vieäc khaùc
nhau cuûa moät bôm khi soá voøng quay thay ñoåi ít coù theå xem nhö caùc tröôøng hôïp töông
töï.
Goïi Q, N, H laø löu löôïng, coâng suaát, coät aùp töông öùng vôùi soá voøng quay n vaø Q1,
H1, N1 laø löu löôïng, coät aùp, coâng suaát öùng vôùi soá voøng quay n 1. töø (2-54), (2-55) vaø
(2-56) vôùi D khoâng ñoåi coù:
2
H n
  (2-58)
H 1  n1 
Q n
  (2-59)
Q1  n1 
3
N n
  (2-60)
N1  n1 
2.14.2. Quan heä giöõa caùc thoâng soá laøm vieäc vôùi ñöôøng kính baùnh xe coâng taùc
Khi thay ñoåi ñöôøng kính ngoaøi cuûa baùnh xe coâng taùc (goït baùnh xe) caùc thoâng
soá laøm vieäc cuûa bôm cuõng thay ñoåi. Ñoái vôùi caùc bôm loaïi voû xoaén, ngöôøi ta goït
baùnh xe baèng caùch tieän nhoû vaønh ngoaøi baùnh xe. Caùc bôm coù boä phaän höôùng doøng
hoaëc ñeäm choáng thaám ôû vaønh ngoaøi baùnh xe thì chæ caét bôùt caùnh ñeán ñöôøng kính yeâu
caàu.
Goïi Q, H, N laø löu löôïng, coät aùp, coâng suaát cuûa maùy bôm öùng vôùi ñöôøng kính
baùnh xe ban ñaàu laø D vaø Qg, Hg, Ng laø löu löôïng, coät aùp, coâng suaát khi ñöôøng kính
baùnh xe ñaõ goït ñeán D. Quy öôùc raèng khi goït baùnh xe, chieàu roäng cöûa ra b2 vaø soá
voøng quay n khoâng thay ñoåi, theo (2-54), (2-55) vaø (2-56) coù :
2
Hg  Dg 
   (2-61)
H 1  D 
2
Q  Dg 
  (2-62)
Q1  D 
4
Ng  Dg 
   (2-63)
N  D 
40
Vôùi caùc baùnh xe ly taâm coù ns < 150 thì keát quaû toát nhaát nhaän ñöôïc khi tính theo
Qg Dg
coâng thöùc:  (2-64)
Q D
Khi goït baùnh xe, hieäu suaát bôm coù theå tính laïi theo coâng thöùc:
0 , 45
D
 g  1  1     (2-65)
 D g 
Tuy nhieân khi goït baùnh xe trong giôùi haïn cho pheùp thì hieäu suaát cuûa bôm thay ñoåi
khoâng ñaùng keå. Qua tính toaùn vaø kieåm nghieäm thöùc teá ngöôøi ta ñaõ ñöa ra giôùi haïn
goït baùnh xe theo trò soá tyû toác nhö sau:
50 < nS < 120 giới hạn gọt 15 ÷ 20%
150 < nS < 200 giới hạn gọt 11 ÷ 15%
200 < nS < 300 giới hạn gọt 7÷ 11%
nS > 300 khoâng neân goït.
Caàn nhôù raèng vôùi bôm chaát loûng baån vaø bôm coù ñoä môõ cuûa keânh daãn giöõa caùc
baùnh xe coâng taùc lôùn thì khoâng neân goït .
Cuõng töông töï nhö treân laäp ñöôïc quan heä giöõa Q, H, N khi  thay ñoåi. Caùc keát quaû
tính toaùn theo baûng 2-4 goïi laø quan heä töông töï hay quan heä tyû leä trong moät bôm ly
taâm.
Baûng 2-4: quan heä töông töï trong moät bôm ly taâm
Thoâng soá Khi n thay ñoåi Khi D thay ñoåi Khi  thay Khi n,  ,D thay ñoåi
ñoåi
2 2
Q n Q D nD
  
Q
  
Q Q1 n1 Q1  D1  Q1 n1  D1 
Q = Q1
H  
2 2 2 2
H n H D   H n D  
H          
H 1  n1  H 1  D1  H 1   1  H 1  n1   D1   1 
N  
3 4 3 4
N n N D   N n D  
N          
N1  n1  N1  D1  N1   1  N1  n1   D1   1 
2.14.3. Ñöôøng bieåu dieån cheá ñoä laøm

vieäc töông töï
Töø caùc quan heä töông töï (2-58), (2-59)
coù:
2
H Q
 
H 1  Q1 
Hay:
41
H H
2
 21  K  const
Q Q1
Nhö vaäy ôû cheá ñoä töông töï quan heä giöõa coät aùp vaø löu löôïng tuaân theo ñònh luaät
parapol H = k Q2. Chaúng haïn caùc ñieåm laøm vieäc A1, A’1 vaø A2, A’2 öùng vôùi (Q1, H1),
(Q’1, H’1) vaø (Q2, H2), (Q’2, H’2) (hình 2-24) bieåu dieãn nhöõng ñieåm laøm vieäc ôû cheá
ñoä töông töï.
Khi laøm vieäc ôû cheá ñoä töông töï thì hieäu suaát coi nhö khoâng ñoåi neân ñöôøng bieåu
dieãn caùc ñieåm laøm vieäc ôû cheá ñoä laøm vieäc töông töï coøn goïi laø ñöôøng cuøng hieäu suaát.
2.14.4. Xaùc ñònh soá voøng quay laøm vieäc öùng vôùi moät ñieåm cho tröôùc
Vaán ñeà ñaët ra laø bôm laøm vieäc vôùi löu löôïng Q1, coät aùp H1 öùng vôùi ñieåm laøm vieäc
A1.
Ñieåm A1 naøy laïi naèm ngoaøi ñöôøng ñaëc
tính Q-H öùng vôùi soá voøng quay n, phaûi xaùc
ñònh ñöôïc soá voøng quay n1 ñeå bôm coù theå
laøm vieäc ñöôïc vôùi ñieåm A1 vaø döïng ñöôøng
ñaëc tính môùi cuûa maùy bôm theo soá voøng
quay n1.
Tröôùc heát phaûi döïng ñöôøng cuøng hieäu
suaát ñeå tìm ñieåm A’1 naèm treân ñöôøng Q-
H(n) töông töï vôùi ñieåm A1 hình (2-25).
Phöông trình cuûa ñöôøng cuøng hieäu suaát coù
daïng: H = kQ2
H1
k
Q12
Ñöôøng naøy caét ñöôøng Q-H(n) taïi ñieåm
A’1(Q’1, H’1).
Q1
Vì vaäy tính ñöôïc soá voøng quay n1 caàn thieát: n1  n
Q1'
H1
Hay n1  n
H 1'
Chæ neân cho bôm laøm vieäc vôùi soá voøng quay nhoû hôn soá voøng quay ñònh möùc.
Neáu tröôøng hôïp laøm vieäc vôùi soá voøng quay lôùn hôn soá voøng quay ñònh möùc phaûi coù
söï chæ daãn cuûa nhaø maùy cheá taïo.
Bieát soá voøng quay n1 coù theå döïng ñöôøng ñaëc tính môùi Q-H(n1) cuûa maùy bôm. Laáy
caùc ñieåm A’2, A’3… treân ñöôøng ñaëc tính Q-H(n), theo coâng thöùc (2-58), (2-59) tính
ñöôïc toaï ñoä caùc ñieåm A2, A3,… Noái caùc ñieåm naøy laïi ñöôïc ñöôøng ñaëc tính môùi Q-
H(n1) öùng vôùi soá voøng quay n1 cuûa maùy bôm (hình 2-25).
2.14.5 Xaùc ñònh ñöôøng kính goït baùnh xe öùng vôùi ñieåm laøm vieäc cho tröôùc
42
Giaû söû cho bôm laøm vieäc ôû ñieåm A1 coù löu löôïng Q1, coät aùp H1. Ñieåm A1 naèm
ngoaøi ñöôøng ñaëc tính Q - HD öùng vôùi ñöôøng kính baùnh xe D cuûa bôm. Yeâu caàu phaûi
goït bôùt ñöôøng kính baùnh xe coâng taùc ñeå bôm coù theå laøm vieäc ñöôïc ôû ñieåm A 1 vaø
döïng ñöôøng ñaëc tính Q - HDg öùng vôùi ñöôøng kính baùnh xe ñaõ goït.
Ñeå tính ñöôïc ñöôøng kính xe caàn goït Dg phaûi tìm ñöôïc ñieåm B1 treân ñöôøng Q-HD
töông töï vôùi A1.
Döïng ñöôøng cuøng hieäu suaát H = kQ2 theo quan heä (2-61), (2-62) hoaëc H = kQ2 theo
quan heä (2-61), (2-64) nhö giôùi thieäu ôû phaàn treân. Giao ñieåm cuûa ñöôøng naøy vôùi Q
- HD chính laø ñieåm B1 coù coät aùp HB1, QB1.

Theo (2-61) tính ñöôïc:
H A1
Dg  D
H B1
Q A1
Hay: Dg  D
QB1
Sau khi tính ñöôïc ñöôøng kính baùnh xe Dg seõ döïng ñöôïc ñöôøng ñaëc tính Q -HDg.
Laáy caùc ñieåm B2, B3,… treân ñöôøng ñaëc tính Q - HD seõ xaùc ñònh ñöôïc caùc ñieåm A2,
A3 töông öùng theo quan heä (2-61), (2-62):
2
 Dg 
H g  H  
 D 
2
 Dg 
Q g  Q 
 D 
Noái caùc ñieåm A1, A2,… baèng moät ñöôøng cong trôn (hình 2-26) seõ nhaän ñöôïc
ñöôøng ñaëc tính môùi cuûa maùy bôm Q-HDg öùng vôùi ñöôøng kính xe Dg ñaõ goït.
Caàn chuù yù raèng chæ neân goït baùnh xe naèm trong giôùi haïn cho pheùp ñeå hieäu suaát
laøm vieäc cuûa bôm khoâng ñoåi.
43
2.15. ÑÖÔØNG ÑAËC TÍNH CUÛA BÔM LY TAÂM

Caùc quan heä H = f1(Q); N = f2(Q);  = f3(Q) ñöôïc bieåu dieån döôùi daïng ñoà thò goïi
laø ñöôøng ñaëc tính cuûa maùy bôm. Ñöôøng ñaëc tính döïng baèng phöông phaùp tính toaùn
lyù thuyeát goïi laø ñöôøng ñaëc tính lyù thuyeát, döïng baèng caùch döïa vaøo caùc soá lieäu thí
nghieäm goïi laø ñöôøng ñaëc tính thöïc nghieäm.
Trong caùc ñöôøng ñaëc tính, quan troïng hôn caû laø ñöôøng coät aùp H = f(Q), noù cho
bieát khaû naêng laøm vieäc cuûa bôm vaø vieäc söû duïng hôïp lyù caùc cheá ñoä laøm vieäc khaùc
nhau cuûa maùy bôm.
2.15.1. Ñöôøng ñaëc tính lyù thuyeát

Ñöôøng ñaëc tính lyù thuyeát ñöôïc döïng vôùi soá voøng quay treân truïc bôm khoâng
thay ñoåi vaø döïa vaøo phöông trình cô baûn .

U 2 C 2U
Theo phöông trình (2-15) coù: H lt 
g

C2U  U 2  C2r cot g 2
Qlt
C2r 
D2 b2
U2
Do ñoù: H lt  U 2  C2r cot g 2 
g
U 22 U2
H lt   Qlt cot g 2
g D2 b2 g
Ñoái vôùi moät maùy bôm xaùc ñònh thì U2, b2, D2 laø nhöõng ñaïi löôïng khoâng ñoåi neân
phöông trình coù daïng: H lt  a  b.Qlt cot g 2
Ñöôøng bieåu dieån phöông trình naøy laø ñöôøng ñaëc tính lyù thuyeát cuûa bôm ly taâm.
Ñoù laø moät ñöôøng thaúng khoâng ñi qua goác toïa ñoä, heä soá goùc cuûa noù phuï thuoäc vaøo
giaù trò goùc 2, trong tröôøng hôïp toång quaùt, coù ba daïng ñöôøng ñaëc tính nhö trong hình
2-28.
44
Khi 2 < 900 thì cotg2 > 0, coù ñöôøng I.

Khi 2 = 900 thì cotg2 = 0, coù ñöôøng I’.
Khi 2 > 900 thì cotg2 < 0, coù ñöôøng I”.
Hình 2-28: Ñöôøng ñaëc tính lyù thuyeát cuûa bôm ly taâm
Nhö ñaõ phaân tích ôû treân, bôm ly taâm coù goùc 2 < 900 neân ñöôøng I laø ñöôøng ñaëc
tính lyù thuyeát cuûa noù. Ñöôøng naøy ñöôïc xaây döïng öùng vôùi chaát loûng laø chaát loûng lyù
töôûng vaø baùnh xe coù soá caùnh nhieàu voâ haïn.
Coät aùp lyù thuyeát cuûa bôm khi baùnh xe coù soá caùnh höõu haïn:
Hh = kHl t ∞.
Vôùi k laø heä soá keå ñeán aûnh höôûng cuûa soá caùnh höõu haïn, k < 1.
Vì vaäy ñöôøng coät aùp lyù thuyeát H/t cuõng coù daïng ñöôøng thaúng (ñöôøng II) vaø caét truïc
U 22
tung ôû ñieåm H  k .
g
Bôm laøm vieäc vôùi chaát loûng thöïc neân coù söï toån thaát coät aùp do ma saùt trong keânh
daãn vaø söùc khaùng cuïc boä do thay ñoåi tieát dieän. Do va ñaäp khi chaûy vaøo caùnh baùnh xe
vaø boä phaän höôùng doøng. Söï bieán ñoåi cuûa nhöõng toån thaát naøy phuï thuoäc vaøo söï bieán
ñoåi löu löôïng maùy bôm.
Toån thaát thuyû löïc do ma saùt tæ leä vôùi bình phöông cuûa löu löôïng neân ñöôøng ñaëc
tính Q-H coù daïng laø ñöôøng Parapol III.
Toån thaát thuyû löïc do va ñaäp cuõng tæ leä vôùi bình phöông cuûa löu löôïng. Noù xuaát
hieän trong bôm khi höôùng doøng chaûy leäch khoûi höôùng tính toaùn. ÖÙng vôùi giaù trò löu
löôïng baèng löu löôïng tính toaùn (Q = QTT), maùy bôm laøm vieäc ôû cheá ñoä chaûy vaøo
khoâng va ñaäp khi ñoù toån thaát do va ñaäp seõ baèng “khoâng”. Khi cheá ñoä laøm vieäc cuûa
bôm leäch khoûi ñieåm tính toaùn, seõ xuaát hieän toån thaát thuyû löïc do va ñaäp. Neáu goïi Q x
laø löu löôïng laøm vieäc cuûa bôm ôû cheá ñoä baát kyø thì toån thaát naøy coù theå xaùc ñònh theo
coâng thöùc:
45
hV   .QTT  QX 
2
(2-66)
Trong ñoù:  - Heä soá. Giaù trò cuûa  phuï thuoäc vaøo heä soá tyû toác ns.
Ñeå keå ñeán toån thaát do va ñaäp khi chaûy vaøo baùnh xe coâng taùc ñöôøng ñaëc tính Q –
H cuûa bôm laø ñöôøng parapol IV vaø tieáp xuùc vôùi ñöôøng III taïi ñieåm tính toaùn A.
Khi döïng ñöôøng ñaëc tính, chöa tính ñeán toån thaát theå tích vaø cô khí. Ñeå keå ñeán loaïi
toån thaát naøy, ñöôøng ñaëc tính luøi veà beân traùi vaø thaáp hôn moät chuùt so vôùi ñöôøng IV.
Ñöôøng V laø ñöôøng ñaëc tính lyù thuyeát cuûa bôm ly taâm.
Ñöôøng ñaëc tính döïng baèng phöông phaùp tính toaùn lyù thuyeát raát phöùc taïp vaø khoâng
chính xaùc. Baèng caùc phöông phaùp tính toaùn hieän nay chöa cho pheùp xaùc ñònh chính
xaùc caùc loaïi toån thaát trong maùy bôm. Vì vaäy, trong kyû thuaät thöôøng xaây döïng ñöôøng
ñaëc tính baèng caùc soá lieäu ño ñöôïc khi thí nghieäm treân caùc maùy cuï theå goïi laø ñöôøng
ñaëc tính thöïc nghieäm.
2.15.2. Ñöôøng ñaëc tính thöïc nghieäm
Ñeå döïng ñöôøng ñaëc tính thöïc nghieäm cuûa bôm ly taâm ngöôøi ta cho maùy bôm laøm
vieäc theo sô ñoà 2-29.
Muïc ñích thí nghieäm laø xaùc ñònh ñöôïc söï phuï thuoäc giöõa coät aùp, coâng suaát, hieäu
suaát vôùi löu löôïng vaø bieåu dieån caùc moái quan heä ñoù treân ñoà thò.
Trình töï thí nghieäm tieán haùnh nhö sau:
Ñaàu tieân caàn moài bôm vaø cho bôm laøm vieäc. Van 3 treân oáng ñaåy ñoùng. Theo doõi
ñeán khi toác ñoä quay ñaït giaù trò ñònh möùc, ñoïc caùc giaù trò ño treân aùp keá vaø chaân
khoâng keá xaùc ñònh coät aùp H0 cuûa maùy bôm ôû cheá ñoä khoâng taûi (Q = 0). Ñoàng thôøi
tieán haønh ño coâng suaát treân truïc bôm ôû cheá ñoä naøy baèng löïc keá loø xo hoaëc ñoäng cô
ñieän caân baèng. Khi ñoäng cô dieän noái tröïc tieáp vôùi truïc bôm, coù theå xaùc ñònh coâng
suaát treân truïc bôm theo coâng thöùc:
N  dc.N dc
46
N dc  10 3. 3..U .I cos  (2-67)

Trong ñoù:
Nñc – Coâng suaát ñoäng cô ñieän tieâu thuï (kW);
ñc – Hieäu suaát ñoäng cô ñieän;
cos - Heä soá coâng suaát cuûa ñoäng cô ñieän;
U, I – Ñieän aùp vaø cöôøng ñoä doøng ñieän cuûa caùc pha ño truïc tieáp baèng voân keá vaø
ampe keá.
Sau khi xaùc ñònh ñöôïc caùc giaù trò H0, N0 ôû cheá ñoä khoâng taûi, môû daàn van 3 treân
oáng ñaåy ñeå taêng daàn löu löôïng cuûa bôm cho ñeán khi ñaït giaù trò lôn nhaát. Taïi moãi vò
trí môû cuûa van 3, xaùc ñònh ñöôïc caùc soá lieäu thí nghieäm cuûa bôm: löu löôïng Q, coät aùp
H vaø coâng suaát treân truïc N.
Trong quaù trình thí nghieäm, soá voøng quay cuûa bôm khoâng ñöôïc thay ñoåi. Trình töï
thí nghieäm cuõng coø theå tieán haønh ngöôïc laïi: ñi töø giaù trò löu löôïng Qmax ñeán Q0 = 0.
Töø caùc giaù trò Q, H taïi moãi ñieåm laøm vieäc, tính ñöôïc coâng suaát höõu ích cuûa maùy
bôm, do ñoù tính ñöôïc hieäu suaát .
Ngoaøi ra, coøn tieán haønh thí nghieäm khí thöïc, xaùc ñònh quan heä giöõa löu löôïng maùy
bôm Q vôi chieàu cao huùt chaân khoâng cho pheùp Hck hoaëc NPSH.
Nhö vaäy, töø caùc soá lieäu thí nghieäm, coù theå döïng ñöôïc ñöôøng ñaëc tính cuûa maùy
bôm Q – H, Q – N, Q - , Q – Hck (hình 2-30) hoaëc Q – NPSH (hình 2-31).
Nhìn chung, ñöôøng ñaëc tính xaây döïng baèng phöông phaùp thöïc nghieäm cuõng coù
daïng gioáng ñöôøng ñaëc tính xaây döïng baèng phöông phaùp tính toaùn nhöng chuùng
khoâng truøng nhau. Ñieàu ñoù chöùng toû raèng baèng tính toaùn khoâng xaùc ñònh ñöôïc ñaày
ñuû vaø hoaøn toaøn chính xaùc caùc loaïi toån thaát xaûy ra trong bôm. Vì theá, vieäc nghieân
cöùu caùc loaïi maùy thuûy löïc noùi chung vaø maùy bôm noùi rieâng baèng thöïc nghieäm laø voâ
cuøng quan troïng.
Caùc loaïi maùy bôm khaùc nhau thì ñöôøng ñaëc tính cuûa chuùng cuõng khaùc nhau. Veà
hình daïng, ñöôøng ñaëc tính cuûa bôm ly taâm coù theå chia laøm ba loaïi: daïng thoaûi
(ñöôøng 1), daïng doác (ñöôøng 2), vaø daïng loài (ñöôøng 3), bieåu dieãn treân hình (2 – 32).
Ñoä doác cuûa ñöôøng ñaëc tính coù theå xaùc ñònh theo tyû soá:
H i  H max
k
H max
Trong ñoù: Hmax – Coät aùp cuûa maùy bôm öùng vôùi ñieåm coù hieäu suaát lôùn nhaát (max).
Ñöôøng ñaëc tính thoaûi coù ñoä doác k = 0 ÷ 12%. Bôm coù ñöôøng ñaëc tính daïng naøy
thöôøng ñöôïc söû duïng ôû nhöõng nôi coät aùp ít thay ñoåi vaø löu löôïng thay ñoåi töông ñoái
nhieàu.
47
Hình 2-30: Ñöôøng ñaëc tính cuûa bôm 10 – 6
Hình 2-31: caùc daïng ñöôøng ñaëc tính cuûa bôm ly taâm
1- ñöôøng ñaëc tính thoaûi; 2- ñöôøng ñaëc tính doác; 3- ñöôøng ñaëc tính loài.
48
Ñöôøng ñaëc tính daïng doác coù ñoä doác k = 25 ÷ 30%. Bôm coù ñöôøng ñaëc tính doác
thöôøng ñöôïc söû duïng ôû nhöõng nôi yeâu caàu coù söï thay ñoåi coät aùp töông ñoái lôùn khi
löu löôïng ít thay ñoåi.
Ñuôøng ñaëc tính loài coù ñieåm Hmax khi Q ≠ 0. Bôm coù ñöôøng ñaëc tính naøy thöôøng
laøm vieäc khoâng oån ñònh.
Ñöôøng ñaëc tính coâng taùc cuûa bôm coù yù nghóa quan troïng trong kyõ thuaät. Döïa vaøo
ñöôøng ñaëc tính coù theå choïn ñöôïc cheá ñoä laøm vieäc hôïp lyù cuûa maùy bôm. Ñeå bôm laøm
vieäc kinh teá, neân coá gaéng choïn cheá ñoä laøm vieäc cuûa noù öùng vôùi ñieåm coù max hoaëc
naèm trong vuøng (max – 0,07). Thöôøng thì vuøng naøy ñaõ ñöôïc ñaùnh daáu treân ñöôøng
ñaëc tính. Maët khaùc vò trí ñaët bôm vaø oáng huùt phaûi ñöôïc tính toaùn döïa vaøo ñöôøng ñaëc
tính Q – Hck hoaëc ñöôøng ñaëc tính Q – NPSH.
2.16. ÑAËC TÍNH ÑÖÔØNG OÁNG VAØ ÑIEÅM LAØM VIEÄC CUÛA MAÙY BÔM
Khi thieát keá traïm bôm vaø phaân tích hieäu quaû kinh teá söï laøm vieäc cuûa maùy bôm
trong traïm bôm phaûi xaùc ñònh ñöôïc ñieåm laøm vieäc cuûa noù. Muoán vaäy tröôùc heât phải
dựng được đặc tính đường ống ứng với điều kiện làm việc của máy bơm.
Khaûo saùt bôm ly taâm coù ñöôøng ñaëc tính Q – H laøm vieäc trong heä thoáng, bôm nöôùc
töø beå huùt leân beå chöùa aùp löïc.
Muoán vaän chuyeån qua heä thoáng ñöôøng oáng moät löu löôïng Q, caàn cung caáp vaøo heä
thoáng moät naêng löôïng ñuû ñeå khaéc phuïc chieàu cao bôm nöôùc hình hoïc vaø toån thaát aùp
löïc treân oáng huùt, oáng ñaåy. Naêng löôïng ñoù ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:
Hoâ = Hhh + hh + hñ . (m)

Hoâ = Hhh + h . (m)
Trong ñoù:
Hoâ – Aùp löïc yeâu caàu cuûa heä thoáng (m).
hh – Toån thaát aùp löïc treân oáng huùt (m).
hñ – Toång toån thaát aùp löïc treân oáng ñaåy keå töø maùy bôm ñeán beå chöùa aùp löïc (m).
h – Toång toån thaát aùp löïc treân heä thoáng ñöôøng oáng (m).
h = SQ2
Hhh - Chieàu cao bôm nöôùc hình hoïc, xaùc ñònh baèng khoaûng caùch theo chieàu thaúng
ñöùng tính töø möïc nöôùc trong beå huùt ñeán möïc nöôùc treân beå chöùa (m).
S – Heä soá söùc caûn toaøn phaàn cuûa heä thoáng oáng.
Q – Löu löôïng chaát loûng vaän chuyeån qua heä thoáng oáng (m3/s).
Do ñoù:
Hoâ = Hhh + SQ2 (2-68)
49
Hình 2-32: ñöôøng ñaëc tính cuûa bôm omega 125 – 230A
50
Hình 2-33: söï laøm vieäc cuûa maùy bôm trong heä thoáng.
Phöông trình (2-68) laø phöông trình ñaëc tính ñöôøng oáng. Phöông trình naøy bieåu
dieãn döôùi daïng ñoà thò goïi laø ñaëc tính ñöôøng oáng. Treân hình 2-33 ñaëc tính ñöôøng oáng
chính laø ñöôøng cong CE.
Ñöôøng ñaëc tính Q – H cuûa maùy bôm bieåu dieãn naêng löôïng H maø bôm coù theå caáp
ñöôïc cho chaát loûng khi bôm vôùi moät löu löôïng Q naøo ñoù.
Ñieàu kieän ñeå bôm laøm vieäc oån ñònh trong heä thoáng laø giöõa bôm vaø heä thoáng phaûi
coù söï caân baèng naêng löôïng. Ñieàu ñoù coù nghóa laø naêng löôïng H maø bôm caáp vaøo heä
thoáng phaûi baèng naêng löôïng Hoâ maø heä thoáng yeâu caàu. Chính vì vaäy ñieåm laøm vieäc
cuûa maùy bôm trong heä thoáng phaûi laø giao ñieåm giöõa ñaëc tính Q – H cuûa maùy bôm vaø
ñaëc tính CE cuûa ñöôøng oáng. Noù laø ñieåm A treân hình 2-33. töø ñieåm A xaùc ñònh ñöôïc
caùc thoâng soá laøm vieäc cuûa maùy bôm trong heä thoáng: löu löôïng QA, coät aùp HA, hieäu
suaát A, coâng suaát treân truïc NA vaø NPSH.
Theo sô ñoà treân hình 2-33, maùy bôm chæ coù moät ñieåm laøm vieäc. Trong thöïc teá sô ñoà
boá trí bôm nhö vaäy ít gaëp. Thöôøng thì bôm laøm vieäc trong heä thoáng coù möïc nöôùc
trong beå huùt, beå chöùa thay ñoåi vaø ngay caû toån thaát aùp löïc cuõng thay ñoåi theo thôøi
gian vaän haønh. Chaúng haïn maùy bôm laøm vieäc trong tröôøng hôïp möïc nöôùc trong beå
huùt thay ñoåi töø möïc nöôùc cao nhaát (MNCN) ñeán möïc nöôùc thaáp nhaát (MNTN) thì
ñieåm laøm vieäc cuûa noù cuõng thay ñoåi töø ñieåm A1 ñeán ñieåm A2 töông öùng vôùi söï thay
ñoåi chieàu cao bôm nöôùc hình hoïc töø H hh ñeán H hh (hình 2-34).
min max
Caùc sơ đồ giôùi thieäu ôû treân laø nhöõng sô ñoà laøm vieäc ñôn giaûn nhaát cuûa maùy bôm
trong heä thoáng.
51
Trong thöïc teá thöôøng gaëp nhieàu bôm cuøng caáp nöôùc vaøo moät heä thoáng coù sô ñoà boá
trí phöùc taïp: bôm caáp nöôùc vaøo thaúng maïng löôùi, bôm caáp nöôùc leân ñaøi chöùa qua
maïng löôùi caáp nöôùc coù nhieàu ñieåm duøng nöôùc doïc ñöôøng… Vieäc xaùc ñònh ñieåm laøm
vieäc cuûa maùy bôm phaûi döïa vaøo bieåu ñoà bôm vaø keát quaû tính toaùn thuûy löïc maïng
löôùi.
Hình 2-34: Maùy bôm laøm vieäc trong heä thoáng

coù möïc nöôùc trong beå huùt thay ñoåi
2.17. SÖÏ LAØM VIEÄC KHOÂNG OÅN ÑÒNH CUÛA MAÙY BÔM TRONG HEÄ
THOÁNG
Maùy bôm laøm vieäc trong heä thoáng chung thöôøng ôû cheá ñoä oån ñònh. Tuy vaäy ñoâi
khi cuõng xaûy ra söï laøm vieäc khoâng oån ñònh. Haäu quaû cuûa söï laøm vieäc khoâng oån ñònh
aáy laø löu löôïng, coät aùp bò bieán ñoåi tuaàn hoaøn vaø thöôøng keøm theo nöôùc va trong
maïng löôùi. Vì söï oån ñònh cuûa toaøn heä thoáng, khoâng cho pheùp bôm laøm vieäc ôû cheá ñoä
khoâng oån ñònh.
2.17.1. Ñieàu kieän ñeå bôm laøm vieäc oån ñònh trong maïng löôùi
Cho ñaëc tính ñöôøng oáng coù Hhh > Hoâ vaø caét ñaëc tính cuûa bôm ôû hai ñieåm: A ôû
nhaùnh höôùng xuoáng. B ôû nhaùnh höôùng leân (hình 2-35). Caû hai ñieåm ñeàu coù caùc ñieàu
kieän caân baèng veà naêng löôïng cuûa heä thoáng bôm – maïng löôùi. Neáu ñieåm laøm vieäc
naèm ôû nhaùnh höôùng xuoáng, söï caân baèng seõ laø oån ñònh; neáu naèm ôû nhaùnh höôùng leân
thì söï caân baèng coù theå seõ khoâng oån ñònh. Giaû söû do ñoä giaûm töùc thôøi cuûa coät aùp, löu
löôïng taïi moãi ñieåm laøm vieäc treân hình 2-25 taêng leân moät löôïng Q.
52
Hình 2-35: Ñaëc tính

cuøng laøm vieäc cuûa bôm vaø
ñöôøng oáng.
CE – ñaëc tính ñöôøng oáng;
Q-H – ñöôøng ñaëc tính maùy
bôm.
Taïi A khi löu löôïng trong heä thoáng taêng leân moät löôïng QA seõ coù giaù trò:
H = Hoâ – H > 0
Söï thieáu huït naêng löôïng H do bôm caáp vaøo heä thoáng so vôùi naêng löôïng yeâu caàu
Hoâ chæ coù theå ñöôïc buø laïi baèng ñoäng naêng cuûa khoái chaát loûng chuyeån ñoäng trong heä
thoáng. Vì theá vaän toác cuûa khoái chaát loûng bò giaûm, löu löôïng cuõng giaûm ñeán giaù trò
caân baèng QA, vò trí caân baèng ñöôïc khoâi phuïc.
Taïi B, khi löu löôïng cuûa heä thoáng taêng theâm moät löôïng QB seõ coù giaù trò:
H = Hoâ – H < 0
Söï thöøa naêng löôïng do bôm caáp H so vôùi naêng löôïng yeâu caàu Hoâ seõ laøm taêng ñoäng
naêng cuûa khoái chaát loûng chuyeån ñoäng trong heä thoáng. Do vaäy vaän toác cuûa khoái chaát
loûng taêng, löu löôïng taêng leân, heä thoáng tieáp tuïc leäch khoûi vò trí caân baèng ôû ñieåm B.
Taïi A vaø B khi löu löôïng

giaûm ñi moät löôïng Q thì
hieän töôïng xaûy ra ngöôïc laïi.
Hình 2-36
53
Taïi A heä thoáng cuõng töï khoâi phuïc ñöôïc vò trí caân baèng, coøn taïi B heä thoáng vaãn
tieáp tuïc rôøi khoûi vò trí caân baèng. Nhö vaäy khi ñieåm laøm vieäc naèm treân nhaùnh höôùng
xuoáng cuûa ñöôøng ñaëc tính thì bôm seõ laøm vieäc oån ñònh, coøn naèm treân nhaùnh höôùng
leân thì khoâng oån ñònh.
Tuy nhieân cuõng coù tröôøng hôïp heä thoáng seõ laøm vieäc oån ñònh taïi nhaùnh höôùng leân
cuûa ñöôøng ñaëc tính bôm, neáu coù Hâoâ > Hhh. Tröôøng hôïp naøy ñaëc tính ñöôøng oáng chæ
caét ñöôøng ñaëc tính bôm taïi moät ñieåm (hình 2-36) maø söï xaùo ñoäng löu löôïng QB
döông seõ tương öùng vôùi giaù trò döông cuûa H = Hoâ – H vaø ngöôïc laïi. Nhö vaäy, ñieàu
kieän laøm vieäc oån ñònh cuûa bôm trong heä thoáng ñöôøng oáng laø: daáu cuûa H phaûi
döông khi söï nhieãu loaïn cuûa löu löôïng laø döông vaø ngöôïc laïi. Ñieàu kieän ñoù coù theå
dH  dH
vieát döôùi daïng toaùn hoïc: 
dQ dQ
2.17.2 Söï laøm vieäc khoâng oån ñònh
Khaûo saùt cheá ñoä laøm vieäc khoâng oån ñònh trong tröôøng hôïp ñôn giaûn: khi bôm laøm
vieäc rieâng leû trong maïng löôùi coù ñaøi (hình 2-37). Nöôùc ñöôïc bôm leân ñaøi roài töø ñaøi
chaûy vaøo maïng löôùi. Cho löu löôïng chaûy vaøo maïng löôùi Ql nhoû hôn löu löôïng QK
(löu löôïng taïi tieáp ñieåm K cuûa ñaëc tính ñöôøng oáng vôùi ñöôøng ñaëc tính maùy bôm).
Hình 2-37: Söï laøm vieäc khoâng oån ñònh cuûa maùy bôm.
Trong vuøng töø löu löôïng baèng 0 ñeán löu löôïng QK coù baát ñaúng thöùc:
54
dH dH o

dQ dQ
Bôm laøm vieäc khoâng oån ñònh. Vì vaäy löu löôïng cuûa bôm Q seõ khaùc vôùi löu löôïng
Ql. Bôm seõ laøm vieäc khi Q = 0 hoaëc Q > QK.
Giaû söû ban ñaàu bôm laøm vieäc vôùi löu löôïng QA maø:
Q A > QK > Ql
Do löu löôïng cuûa bôm lôùn hôn löu löôïng caáp vaøo maïng löôùi neân möïc nöôùc treân
ñaøi naâng daàn leân töùc laø Hhh cuûa ñaëc tính ñöôøng oáng taêng leân.
Vì vaäy ñaëc tính ñöôøng oáng ñöôïc naâng daàn leân song song vôùi chính noù vaø ñieåm
laøm vieäc cuûa bôm seõ luøi daàn veà phía coù löu löôïng nhoû. Töø sau ñieåm Al, ñöôøng ñaëc
tính bôm seõ caét ñöôøng ñaëc tính ñöôøng oáng taïi hai ñieåm. Theo ñieàu kieän Q > Ql möïc
nöôùc trong beå vaãn tieáp tuïc daâng leân, ñieåm laøm vieäc cuûa bôm vaãn luøi daàn veà phía coù
löu löôïng nhoû cho ñeán khi ñöôøng ñaëc tính cuûa bôm tieáp xuùc vôùi ñöôøng ñaëc tính cuûa
oáng taïi K. do quaùn tính cuûa chaát loûng, möïc nöôùc trong beå vaãn tieáp tuïc daâng leân.
Ñöôøng ñaëc tính ñöôøng oáng naâng leân vöôït quaù ñöôøng ñaëc tính bôm. Khi ñoù coät aùp
yeâu caàu cuûa maïng löôùi ñöôøng oáng lôùn hôn coät aùp laøm vieäc cuûa maùy bôm. Bôm
ngöøng caáp nöôùc vaøo maïng löôùi vaø chuyeån sang laøm vieäc ôû cheá ñoä khoâng taûi. Khi ñoù
cuõng xuaát hieän hieän töôïng chaûy ngöôïc cuûa nöôùc töø ñaøi veà beå huùt qua bôm cho ñeán
khi coät nöôùc hình hoïc cuûa ñöôøng oáng giaûm xuoáng baèng coät aùp Hoâ cuûa bôm khi Q = 0.
Ngay khi coät aùp Hhh baét ñaàu nhoû hôn Ho bôm laïi tieáp tuïc laøm vieäc cho löu löôïng öùng
vôùi ñieåm laøm vieäc Al. Do löu löôïng cuûa bôm lôùn hôn löu löôïng caáp vaøo maïng löôùi Ql
neân hieän töôïng treân laïi xaûy ra vaø cöù laëp ñi laëp laïi nhö theá goïi laø hieän töôïng laøm vieäc
khoâng oån ñònh cuûa maùy bôm trong heä thoáng.
Trong tröôøng hôïp ñang xeùt, khi Ql < QK thì söï laøm vieäc cuûa bôm bao giôø cuõng laø
khoâng oån ñònh. Nhaùnh höôùng leân cuûa ñöôøng ñaëc tính bôm coù caùc cheá ñoä laøm
vieäc khoâng oån ñònh, tröø tröôøng hôïp Hhh < Ho. söï laøm vieäc khoâng oån ñònh cuûa bôm
gaây nhieàu taùc haïi nhö ñaõ neâu treân. Ñeå traùnh tình traïng laøm vieäc khoâng oån ñònh, khi
laøm vieäc neân choïn nhöõng bôm maø ñöôøng ñaëc tính chæ coù moät chieàu doác.
2.18. SÖÏ LAØM VIEÄC SONG SONG CUÛA CAÙC BÔM LY TAÂM
Trong caùc traïm bôm caáp nöôùc cuõng nhö thoaùt nöôùc, khi yeâu caàu vaän chuyeån moät
löu löôïng nöôùc lôùn ngöôøi ta thöôøng söû duïng nhieàu bôm cuøng laøm vieäc.
Caùc bôm khi laøm vieäc cuøng caáp nöôùc vaøo moät heä thoáng ñöôøng oáng goïi laø laøm
vieäc song song. Vì theá khi caùc bôm laøm vieäc song song trong heä thoáng thì chuùng coù
coät aùp baèng nhau vaø baèng coät aùp yeâu caàu cuûa heä thoáng, coøn löu löôïng cuûa heä thoáng
seõ baèng toång löu löôïng cuûa caùc bôm.
55
Trong thöïc teá ngöôøi ta coù theå gheùp hai hoaëc nhieàu bôm laøm vieäc song song treân
moät heä thoáng ñöôøng oáng. Thaäm chí coù nhöõng tröôøng hôïp hai traïm laøm vieäc song
song treân moät heä thoáng ñöôøng oáng. Ñeå xaùc ñònh ñieåm laøm vieäc cuûa töøng bôm phaûi
döïng ñöôøng ñaëc tính toång coäng cuûa chuùng khi laøm vieäc song song.
2.18.1 Söï laøm vieäc song song cuûa caùc bôm cuøng ñaëc tính
1. Hai bôm cuøng ñaëc tính laøm vieäc song song
Treân hình 2-38 giôùi thieäu hai bôm cuøng ñaëc tính Q – H laøm vieäc song song treân
moät ñöôøng oáng.
Do khi laøm vieäc song song, coät aùp toång coäng Htc cuûa heä thoáng baèng coät aùp cuûa
töøng bôm: Htc = H1 = H2 = H3 = …….=Hn (2-70)
Vaø löu löôïng toång coäng baèng toång löu löôïng cuûa caùc bôm cuøng laøm vieäc:
Qtc = Q1 + Q2 + …….+Qn (2-71)
Neân khi döïng ñöôøng ñaëc tính toång coäng chæ caàn nhaân ñoâi hoaønh ñoä (löu löôïng)
coøn tung ñoä (coät aùp) giöõ nguyeân.
Ví duï: tìm ñieåm c treân ñöôøng ñaëc tính toång coäng Q – H(1+2),
chæ vieäc laáy ac = 2ab. Töông töï nhö vaäy seõ tìm ñöôïc caùc ñieåm cuûa ñöôøng ñaëc tính
toång cộng Q – H(1+2).
Giao ñieåm 2 giöõa ñöôøng ñaëc tính ñöôøng oáng DE vaø ñöôøng ñaëc tính toång coäng
Q – H(1+2) laø ñieåm laøm vieäc cuûa hai bôm gheùp song song, hoaønh ñoä cho löu löôïng
toång coäng Q(1+2), tung ñoä cho coät aùp toång coäng H(1+2). Töø ñieåm 2 keû ñöôøng song song
vôùi truïc hoaønh, ñöôøng naøy caét ñöôøng ñaëc tính cuûa moãi bôm Q – H1,2
taïi ñieåm 1 cho löu löôïng Q1, coät aùp H1 cuûa töøng bôm khi laøm vieäc song song
56
Hình 2-38: ñaëc tính laøm vieäc song song cuûa hai bôm gioáng nhau
trong heä thoáng. Nhö vaäy khi hai bôm laøm vieäc song song trong heä thoáng, chuùng luoân
tuaân theo ñieàu kieän (2-70) vaø (2-71). Töø ñoà thò hình 2-38 thaáy:
H1+2 = H1 = H2
Q(1 2)
Q1  Q2 
2
Töø ñieåm 1 keû ñöôøng song song vôùi truïc tung ñöôïc ñieåm 3 vaø 4 cho coâng suaát vaø
hieäu suaát cuûa töøng bôm khi laøm vieäc song song trong heä thoáng.
Giao ñieåm 5 cuûa ñöôøng ñaëc tính töøng bôm Q – H1,2 vôùi ñöôøng ñaëc tính ñöôøng
oáng xaùc ñònh ñieåm laøm vieäc cuûa töøng bôm trong heä thoáng cho löu löôïng Q, coät aùp
H. Töø ñieåm 5 keû ñöôøng song song vôùi truïc tung ñöôïc ñieåm 6 vaø 7 xaùc ñònh coâng suaát
vaø hieäu suaát cuûa töøng bôm khi laøm vieäc rieâng reõ.
Töø ñoà thò hình 2-38 thaáy:
2Q1 = Q(1+2) < 2Q
Töùc laø löu löôïng toång coäng cuûa hai bôm gheùp song song treân moät heä thoáng
ñöôøng oáng nhoû hôn toång löu löôïng cuûa chuùng khi laøm vieäc rieâng reõ trong heä thoáng
aáy. Nguyeân nhaân cuûa söï giaõm löu löôïng naøy laø do khi caùc bôm laøm vieäc song song,
57
löu löôïng trong ñöôøng oáng taêng leân seõ laøm taêng toån thaát coät aùp. Do ñoù coät aùp toaøn
phaàn cuûa bôm cuõng taêng leân, ñieåm laøm vieäc luøi veà phía coù coät aùp lôùn, vì theá löu
löôïng cuûa bôm khi laøm vieäc song song giaõm ñi so vôùi khi laøm vieäc rieâng reõ.
Söï laøm vieäc song song cuûa hai bôm coù lôïi nhoû nhaát trong tröôøng hôïp ñieåm laøm
vieäc 1 öùng vôùi giaù trò hieäu suaát lôùn nhaát. Ñieàu ñoù coù theå thöïc hieän ñöôïc neáu choïn
bôm hôïp lyù. Khi choïn bôm, laáy löu löôïng cuûa moãi bôm baèng nöõa löu löôïng tính toaùn,
coøn coät aùp toaøn phaàn öùng vôùi giaù trò löu löôïng tính toaùn.
2. Ba bôm cuøng ñaëc tính cuøng laøm vieäc song song
Söï laøm vieäc song song cuûa ba bôm cuøng ñaëc tính giôùi thieäu treân hình 2-39. Töø
ñieàu kieän (2-70), (2-71) vaø töông töï nhö treân döïng ñöôøng ñaëc tính toång coäng cuûa ba
bôm cuøng ñaëc tính baèng caùch nhaân ba hoaønh ñoä ñöôøng ñaëc tính cuûa moät bôm. Cheá
ñoä laøm vieäc cuûa töøng bôm khi ba bôm laøm vieäc song song cuõng xaùc ñònh gioáng nhö
tröôøng hôïp khi hai bôm laøm vieäc song song ôû treân. Töø ñöôøng ñaëc tính thaáy raèng soá
bôm laøm vieäc song song caøng nhieàu thì söï giaõm löu löôïng cuûa moãi bôm so vôùi
tröôøng hôïp rieâng reõ caøng lôùn.
Q(1 2  3) Q(1 2)
 Q1, 2,3
3 2
Caùc bôm laøm vieäc song song coù lôïi khi ñöôøng ñaëc tính cuûa bôm vaø ñöôøng oáng
thoaûi. Khi ñöôøng ñaëc tính ñöôøng oáng, ñaëc bieät laø ñöôøng ñaëc tính maùy bôm doác thì
hieäu quaû cuûa söï laøm vieäc song song nhö vaäy thaáp. Trong tröôøng hôïp naøy söï thay ñoåi
coät aùp aûnh höôûng ñeán söï thay ñoåi löu löôïng ít hôn tröôøng hôïp bôm coù ñöôøng ñaëc tính
thoaûi.
Ngoaøi ra, soá bôm gheùp laøm vieäc song song trong heä thoáng khoâng neân choïn lôn
quaù.
Treân hình 2-40 giôùi thieäu ñöôøng ñaëc tính toång coäng cuûa boán bôm gheùp song
song. ÔÛ ñaây, möùc ñoä taêng theâm löu löôïng giaõm giaàntheo söï taêng soá maùy bôm. Khi
môû theâm maùy thöù tö thì söï taêng löu löôïng cuûa heä thoáng oáng khoâng ñaùng keå so vôùi
tröôøng hôïp hai hoaëc ba bôm cuøng laøm vieäc. Nhö vaäy, neáu gheùp song song nhieàu bôm
quaù thì hieäu quaû kinh teá thaáp.
58
Hình 2-39: ñaêc tính laøm vieäc Hình 2-40: söï laøm vieäc
song song cuûa ba bôm gioáng nhau song song cuûa boán bôm
2.18.2. Söï laøm vieäc song song cuûa caùc bôm khaùc ñaëc tính
Trong moät soá ñieàu kieän xaùc ñònh, caùc bôm coù ñaëc tính khaùc nhau cuõng coù theå laøm
vieäc song song vôùi nhau.
Hình 2-41: Ñaëc tính laøm vieäc song song cuûa hai bôm khaùc nhau
Treân hình 2-41 giôùi thieäu ñaëc tính laøm vieäc cuûa hai bôm 1 vaø 2 gheùp song song.
Bôm 2 taïo neân coät aùp thaáp hôn bôm 1. Vì hai bôm laøm vieäc song song khi chuùng coù
59
coät aùp nhö nhau, neân töø ñieåm C bôm 1 vaø 2 môùi baét ñaàu laøm vieäc song song. Töø C
döïng ñöôøng ñaëc tính toång coäng cuûa chuùng baèng caùch coäng hoaønh ñoä cuûa nhöõng ñieåm
coù cuøng tung ñoä treân ñöôøng ñaëc tính cuûa hai bôm.
Ñöôøng ñaëc tính ñöôøng oáng DE caét ñöôøng ñaëc tính toång coäng Q – H(1+2) taïi A cho
löu löôïng Q(1+2), coät aùp H(1+2) khi hai bôm cuøng laøm vieäc. Ñieåm 1 vaø 2 laø hai ñieåm
laøm vieäc rieâng reõ cuûa hai bôm 1 vaø 2 trong heä thoáng, cho löu löôïng Q 1 vaø Q2 töông
öùng. Ñieåm 1’ vaø 2’ laø hai ñieåm laøm vieäc cuûa töøng bôm khi chuùng laøm vieäc song song
trong heä thoáng, cho löu löôïng cuûa bôm 1 laø Q’1 vaø bôm 2 laø Q’2. Cuõng gioáng nhö
tröôøng hôïp hai bôm cuøng ñaëc tính laøm vieäc song song, töø ñoà thò hình (2-41) thaáy:
Q1’+ Q2’ = Q(1+2) < Q1 + Q2
Töùc laø löu löôïng toång coäng cuûa hai bôm khi laøm vieäc song song nhoû hôn toång löu
löôïng cuûa hai bôm khi chuùng laøm vieäc rieâng reõ cuõng trong heä thoáng aáy.
Coâng suaát, hieäu suaát cuûa töøng bôm khi laøm vieäc cuõng xaùc ñònh gioáng nhö tröôøng
hôïp hai bôm cuøng ñaëc tính gheùp song song ôû treân.
Nguyeân taéc döng ñöôøng ñaëc tính toång coäng cuûa caùc bôm khaùc ñaëc tính gheùp song
song cuõng ñöôïc söû duïng ñeå xaây döïng ñöôøng ñaëc tính chung cuûa caùc bôm cuøng ñaëc
tính khi coù moät trong soá chuùng ñöôïc ñieàu chænh löu löôïng.
Vieäc vaän haønh heä thoáng caùc bôm coù ñaëc tính khaùc nhau töông ñoái phöùc taïo neân
chæ gheùp caùc bôm nhö vaäy trong tröôøng thaät caàn thieát.
2.18.3. Söï laøm vieäc cuûa caùc bôm boá trí caùch xa nhau
Trong heä thoáng caáp nöôùc coù nhieàu tröôøng hôïp ngöôøi ta boá trí hai bôm ôû xa nhau
laøm vieäc song song.
Xeùt tröôøng hôïp ñôn giaûn nhaát: khi bôm 1 vaø 2 cuøng ñaëc tính ñaët caùch nhau moät
khoaûng l, ôû hai nôi coù cao trình möïc nöôùc trong beå huùt nhö nhau (hình 2-42). Hai
bôm chung nhau ñoaïn oáng a-b. Ñeå döïng ñöôøng ñaëc tính chung, caàn löu yù quy ñoåi
bôm 1 veà cuøng moät vò trí vôùi bôm 2. OE laø ñaëc tính cuûa ñoaïn oáng noái l giöõa bôm 1
vaø bôm 2. Tröø caùc giaù trò tung ñoä treân ñöôøng ñaëc tính Q – H1 vôùi caùc giaù trò töông
öùng treân ñöôøng OE nhaän ñöôïc Q – H’1 vôùi caùc giaù trò töông öùng treân ñöôøng OE nhaän
ñöôïc Q – H’1 laø ñöôøng ñaëc tính quy ñoåi cuûa bôm 1 veà cuøng vò trí vôùi bôm 2.
Döïng ñöôøng ñaëc tính toång coäng cuûa bôm 1 ñaõ quy ñoåi (Q – H’1) vaø bôm 2 (Q – H2)
theo nguyeân taéc treân. Ñöôøng ñaëc tính DE cuûa ñöôøng oáng chung caét ñöôøng ñaëc tính
60
toång coäng Q- H(1’+2) taïi A cho ñieåm laøm vieäc cuûa hai bôm quy ñoåi gheùp song song
trong heä thoáng ñieåm laøm vieäc thöïc teá cuûa bôm 1 laø A1 vaø cuûa bôm 2 laø A2 vaø A1A’1
laø giaù trò coät aùp toån thaát treân ñoaïn oáng noái cuûa bôm 1.
Tröôøng hôïp hai bôm ñaët ôû hai nôi coù cao trình möïc nöôùc trong beå huùt cheânh nhau
moät khoaûng Z thì ñöôøng ñaëc tính cuûa bôm ñaët ôû nôi cao trình möïc nöôùc trong beå
Hình 2-42: Ñaëc tính laøm vieäc song song cuûa hai bôm ñaëc caùch xa nhau.
huùt thaáp phaûi haï xuoáng moät khoaûng baèng Z. Neáu tröôøng hôïp hai traïm boá trí xa nhau
laøm vieäc song song thì döïng ñöôøng ñaëc tính chung cuûa töøng traïm roài laïi döïng ñöôøng
ñaëc tính toång coäng cuûa hai traïm vôùi nhau töông töï nhö treân.
2.18.4. Söï laøm vieäc song song cuûa ba bôm treân hai ñöôøng oáng
Caùc traïm bôm cuûa heä thoáng caáp hoaëc thoaùt nöôùc thöôøng ñaët hai oáng ñaåy. Vì vaäy,
tröôøng hôïp thöôøng gaëp laø coù moät soá bôm laøm vieäc song song treân hai ñöôøng oáng. Ñeå
xaùc ñònh caùc cheá ñoä laøm vieäc cuûa bôm caàn döïng ñöôïc ñaëc tính ñöôøng oáng trong
tröôøng hôïp laøm vieäc bình thöôøng vaø coù hö hoûng.
61
Hình 2-43: Ñaëc tính laøm vieäc song song cuûa ba bôm treân hai ñöôøng oáng.
Treân hình 2-43 giôùi thieäu caùc ñöôøng ñaëc tính khi ba bôm laøm vieäc song song treân
hai ñöôøng oáng. DA laø ñöôøng ñaëc tính cuûa hai ñöôøng oáng laøm vieäc song song trong
tröôøng hôïp bình thöôøng. DB laø ñöôøng ñaëc tính cuûa hai ñöôøng oáng khi hö hoûng taïi b.
DC laø ñaëc tính cuûa moät ñöôøng oáng.
Giao ñieåm 1 cuûa ñaëc tính hai ñöôøng oáng DA vôùi ñöôøng ñaëc tính toång coäng cuûa ba
bôm Q – H(1+2+3) cho löu löôïng lôùn nhaát cuûa traïm. Töø 1 keû ñöôøng song song vôùi
truïc hoaønh tìm ñöôïc ñieåm 2 vaø 3. ñieåm 2 cho bieát löu löôïng Q1 moãi oáng taûi:
Q(1 23)
Q1 
2
Ñieåm 3 laø ñieåm laøm vieäc cuûa töøng bôm khi ba bôm laøm vieäc song song treân hai
ñöôøng oáng.
Töø ñoù thaáy raèng, döïng ñöôøng ñaëc tính cuûa hai ñöôøng oáng laøm vieäc song song cuõng
töông töï nhö döïng ñöôøng ñaëc tính toång coäng cuûa hai bôm laøm vieäc song song. Töùc laø
62
döïng baèng caùch coäng hoaønh ñoä (löu löôïng caùc ñöôøng oáng) ôû caùc ñieåm coù cuøng tung
ñoä (coät aùp) treân ñoà thò.
Khi maùy bôm laøm vieäc trong maïng löôùi caáp nöôùc cuï theå. Vieäc döïng ñoà thò cuøng
laøm vieäc cuûa bôm, ñöôøng oáng vaø maïng löôùi raát phöùc taïp. Toång coät aùp toaøn phaàn luùc
naøy khoâng chæ phuï thuoäc vaøo löu löôïng chung maø coøn phuï thuoäc vaøo soá ñieåm duøng
nöôùc. Trong tröôøng hôïp naøy, vieäc xaùc ñònh cheá ñoä laøm vieäc cuûa bôm ñöôïc tieán haønh
sau khi ñaõ hoaøn thaønh vieäc tính toaùn thuyû lôïi maïng löôùi caáp nöôùc ôû moät soá cheá ñoä
ñieån hình.
2.19. SÖÏ LAØM VIEÄC NOÁI TIEÁP CUÛA CAÙC BÔM LY TAÂM
Caùc bôm goïi laø laøm vieäc noái tieáp neáu sau khi ra khoûi bôm naøy, chaát loûng ñöôïc
ñöa tieáp vaøo oáng huùt cuûa bôm kia, roài sau ñoù môùi ñöôïc ñöa vaøo heä thoáng. Nhö vaäy
khi caùc bôm laøm vieäc noái tieáp, löu löôïng cuûa chuùng baèng nhau vaø baèng löu löôïng
toång coäng cuûa heä thoáng:
Q1 = Q2 = ….=Qht (2-72)
Coøn coät aùp cuûa heä thoáng baèng toång coät aùp cuûa caùc bôm:
Hht = H1 + H2 + H3 + …. (2-73)
Caùc bôm laøm vieäc noái tieáp ñöôïc söû duïng khi heä thoáng yeâu caàu aùp löïc cao maø moät
bôm khoâng ñaùp öùng ñöôïc.
2.19.1. Caùc bôm cuøng ñaëc tính khi laøm vieäc noái tieáp
Treân hình 2-44 giôùi thieäu ñaëc tính cuûa hai bôm gioáng nhau laøm vieäc noái tieáp. Ñaëc
tính toång coäng cuûa hai bôm ñöôïc döïng baèng caùch: öùng vôùi moãi ñieåm treân ñöôøng ñaëc
tính cuûa bôm. Giöõ nguyeân hoaønh ñoä vaø nhaân ñoâi tung ñoä. Ví duï ñieåm c treân ñöôøng
ñaëc tính toång coäng Q – H(1+2) nhaän ñöôïc baèng caùch laáy tung ñoä ac = 2ab, coøn hoaønh
ñoä giöõ nguyeân. Ñaëc tính ñöôøng oáng CE caét ñaëc tính Q – H(1+2) taïi A xaùc ñònh ñieåm
laøm vieäc cuûa hai bôm trong heä thoáng. Töø ñöôøng ñaëc tính xaùc ñònh ñöôïc löu löôïng
Q(1+2) vaø coät aùp H(1+2) cuûa hai bôm laøm vieäc noái tieáp. Löu löôïng cuûa moãi bôm:
Q1 = Q2 = Q(1+2)
H (12)
Vaø coät aùp H1  H 2 
2
63
Treân hình 2- 45 giôùi thieäu ñöôøng ñaëc tính cuûa hai bôm gioáng nhau gheùp noái tieáp
khi coù H0 > Hhh. Caùch döïng ñöôøng ñaëc tính toång coäng cuõng gioáng nhö tröôøng hôïp
treân. A laø ñieåm laøm vieäc cuûa hai bôm gheùp noái tieáp, D laø ñieåm laøm vieäc rieâng reõ
cuûa töøng bôm cuõng trong heä thoáng aáy. Töø ñoà thò thaáy raèng, trong tröôøng hôïp naøy khi
gheùp hai bôm laøm vieäc noái tieáp khoâng nhöõng coù khaû naêng taêng coät aùp maø coøn taêng
caû löu löôïng cuûa heä thoáng.
Hình 2-44: Ñaëc tính laøm vieäc noái tieáp cuaû hai bôm cuøng ñaëc tính khi Hhh > H0.
64
Hình 2-45: Ñaëc tính laøm vieäc noái tieáp cuûa hai bôm cuøng ñaëc tính khi Hhh < H0.
2.19.2. Söï laøm vieäc noái tieáp cuûa hai bôm khaùc ñaëc tính
Treân hình 2-46 giôùi thieäu caùc ñöôøng ñaëc tính cuûa hai bôm khaùc nhau laøm vieäc noái
tieáp vaø ñaët ôû hai vò trí caùch xa nhau, ôû caùc cao trình khaùc nhau. Töông töï 2.18.3 quy
ñoåi bôm 1 veà vò trí bôm 2 ñeå tìm ñieåm laøm vieäc cuûa caùc bôm khi cuøng laøm vieäc .
Ñöôøng ED bieåu dieãn toån thaát coät aùp treân ñoaïn oáng noái giöõa hai bôm. Tröø tung ñoä
cuûa caùc ñieåm treân ñöôøng Q – H1 vôùi tung ñoä cuûa caùc ñieåm töông öùng treân ñöôøng ED
nhaän ñöôïc ñöôøng Q – H’1 laø ñöôøng ñaëc tính quy ñoåi cuûa bôm 1 veà vò trí bôm 2.
Ñöôøng ñaëc tính toång coäng “quy öôùc” cuûa hai bôm Q – H(1+2) nhaän ñöôïc baèng caùch
döïng töø ñöôøng Q – H’1 vaø Q – H2. Ñaëc tinh ñöôøng oáng chung ñöôïc döïng treân chieàu
cao bôm nöôùc hình hoïc Hhh(1+2) caét ñöôøng Q – H(1+2) taïi A. Töø ñieåm A keû ñöôøng song
song vôùi truïc tung ñöôïc ñieåm 1 vaø 2 laø ñieåm laøm vieäc cuûa bôm 1 vaø bôm 2 khi gheùp
noái tieáp trong heä thoáng.
65
Hình 2-46: Ñaëc tính cuûa hai bôm khaùc nhau ñaët caùch xa nhau, laøm vieäc noái tieáp.
Caàn chuù yù laø caùc bôm gheùp noái tieáp chæ laøm vieäc ñöôïc khi toång coät aùp khôûi ñoäng
cuûa caùc bôm lôùn hôn chieàu cao bôm nöôùc hình hoïc:
 H  H
0 hh
Khi gheùp bôm laøm vieäc noái tieáp neân choïn nhöõng bôm coù ñöôøng ñaëc tính doác, vì
chæ caàn taêng löu löôïng ít ñaõ taêng ñöôïc coät aùp theo yeâu caàu. Khi hai bôm laøm vieäc
nhö vaäy, bôm thöù hai laøm vieäc vôùi aùp suaát cao hôn bôm thöù nhaát. Neáu khoâng ñuû
beàn, bôm thöù hai seõ bò hoûng. Vì theá phaûi choïn treân oáng ñaåy cuûa bôm thöù nhaát ñieåm
naøo khoâng gaây nguy hieåm cho bôm thöù hai ñeå gheùp.
Vieäc môû bôm gheùp noái tieáp ñöôïc tieán haønh theo trình töï sau: cho bôm thöù nhaát
laøm vieäc ñeán khi coät aùp cuûa bôm ñaït giaù trò H01 thì môû van treân oáng ñaåy cuûa bôm
naøy vaø cho bôm thöù hai laøm vieäc. Khi naøo coät aùp cuûa bôm thöù hai ñaït giaù trò H 02 thì
môû van treân oáng ñaåy cuûa bôm thöù hai ñeå caùc bôm caáp nöôùc vaøo heä thoáng ñöôøng
oáng.
66
Vieäc gheùp bôm laøm vieäc noái tieáp trong heä thoáng phöùc taïp vaø khoâng thuaän
tieän, kinh teá baèng choïn bôm coù coät aùp cao ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu laøm vieäc. Chæ neân
gheùp noái tieáp caùc bôm trong tröôøng hôïp thaät caàn thieát.
2.20. HIEÄN TÖÔÏNG XAÂM THÖÏC
Xaâm thöïc laø hieän töôïng thöôøng xaûy ra trong caùc loaïi maùy thuyû löïc. ÔÛ ñaây chæ
khaûo saùt hieän töôïng xaâm thöïc trong bôm ly taâm.
Chaát loûng ôû moät nhieät ñoä nhaát ñònh seõ soâi (boác hôi baõo hoaø) ôû moät aùp suaát nhaát
ñònh. Aùp suaát naøy goïi laø aùp suaát boác hôi baõo hoaø Pbh (vôùi nöôùc xem baûng 2-2). Söï
soâi vaø boác hôi cuûa chaát loûng trong quaù trình maùy bôm laøm vieäc seõ gaây neân hieän
töôïng xaâm thöïc.
Khi bôm ly taâm laøm vieäc, nöôùc vaøo oáng huùt vaø baùnh xe coâng taùc chuyeån ñoäng qua
vuøng coù aùp suaát thaáp. Neáu vì moät nguyeân nhaân naøo ñoù, aùp suaát trong doøng chaûy
giaûm xuoáng baèng aùp suaát boác hôi baõo hoøa Pbh thì nuôùc seõ soâi, taïo neân nhieàu boït hôi
nuôùc trong doøng chaûy. Caùc boït hôi nöôùc ñöôïc doøng chaûy cuoán vaøo vuøng coù aùp suaát
cao hôn seõ ngöng tuï thaønh nhöõng gioït nöôùc coù theå tích nhoû hôn nhieàu so vôùi theå tích
caùc boït hôi nöôùc. Do ñoù trong doøng chaûy xuaát hieän nhöõng khoaûng chaân khoâng cuïc
boä. ÔÛ thôøi ñieåm xaûy ra ngöng tuï, caùc phaàn töû chaát loûng ñoät ngoät döøng laïi. Caùc phaàn
töû ôû chung quanh xoâ ñeán choå troáng vôùi vaän toác raát lôùn gaây neân hieän töôïng nöôùc va
cuïc boä. Khi aáy ñoäng naêng cuûa caùc phaàn töû bieán thaønh naêng löôïng ñaøn hoài. Vì ñoä
bieán daïng cuûa nöôùc raát nhoû (E = 2.105 kG/cm2) neân söï taêng aùp suaát ñoù raát lôùn. Toång
aùp löïc taêng leân coù theå ñaït ñeán haøng
ngaøn aùt moát phe. Do taêng aùp löïc neân
xuaát hieän soùng aùp löïc ngöôïc, keøm theo
ñoù aùp löïc bò giaõm ñoät ngoät vaø chaát loûng
coù theå bò soâi trôû laïi, roài laïi ngöng tuï.
Nuôùc va xuaát hieän do hieän töôïng

xaâm thöïc seõ phaù hoaïi kim loaïi döôùi hình
thöùc aên moøn vaø gæ. Ñoä choáng gæ cuûa vaät
lieäu chuû yeáu do xuaát hieän maøng moûng
baûo veä baèng caùc oâxit hay caùc lieân keát
hoùa hoïc thaäm chí baèng caùc khí taïo thaønh
trong quaù trình ñieän hoaù cuûa hieän töôïng
han gæ. Do söï phaù hoaïi cuûa nöôùc va, caùc maøng baûo veä luoân luoân bò phaù huyû laøm cho
67
kim loaïi bò han gæ nhanh hôn. Nhö vaäy, hieän töôïng nöôùc va trong quaù trình xaâm thöïc
ngoaøi taùc duïng aên moøn coøn taïo ñieàu kieän cho quaù trình han gæ phaùt trieån nhanh.
Hieän töôïng xaâm thöïc laøm hoûng baùnh xe coâng taùc vaø caùc boä phaän khaùc cuûa bôm.
Khi xuaát hieän xaâm thöïc, maùy laøm vieäc bò rung vaø coù tieáng noå nhoû, coâng suaát, hieäu
suaát vaø coät aùp cuûa bôm bò giaõm nhanh choùng. Khi xaâm thöïc phaùt trieån maïnh, bôm coù
theå ngöøng laøm vieäc hoaøn toaøn. Hình 2-47 trình baøy aûnh höôûng cuûa xaâm thöïc ñeán
ñöôøng ñaëc tính cuûa maùy bôm, ñöôøng neùt ñöùt öùng vôùi ñöôøng ñaëc tính maùy bôm khi
khoâng xaûy ra xaâm thöïc.
Xaâm thöïc laø hieän töôïng gaây taùc haïi raát lôùn ñoái vôùi söï laøm vieäc cuûa maùy bôm.
Nhaát thieát khoâng cho bôm laøm vieäc laâu ngay caû trong tröôøng hôïp hieän töôïng xaâm
thöïc khoâng maïnh laém.
Ñeå khoâng xaûy ra xaâm thöïc, tröôùc heát khi söû duïng bôm phaûi xaùc ñònh ñuùng chieàu
cao hình hoïc cho pheùp vaø ñaûm baûo chieàu cao huùt hình hoïc thöïc teá cuûa maùy bôm
phaûi luoân luoân khoâng vöôït quaù chieàu cao huùt hình hoïc cho pheùp (xem muïc 2.9).
Veà maët caáu taïo, caùnh baùnh xe coâng taùc phaûi coù meùp vaøo moûng vaø ñöôïc veâ troøn
laïi. Phaàn huùt nöôùc cuûa voû bôm vaø baùnh xe coâng taùc phaûi nhaün, coù daïng chaûy bao toát.
Chieàu daøi oáng huùt phaûi ngaén ñeán möùc toái thieåu, traùnh laøm nhieàu choã ñoåi höôùng.
Ñöôøng kính oáng huùt ñöôïc choïn theo caùc giaù trò vaän toác cho pheùp.
Khi ñöôøng kính oáng D ≤ 250 mm thì V = 1 ÷ 1,2m/s
D > 250 mm thì V = 1,2 ÷ 1,6 m/s
Tröôøng hôïp ñaëc bieät khi chieàu daøi oáng ngaén vaø chieàu cao huùt thöïc teá nhoû thì cho
pheùp laáy vaän toác V = 1,6 ÷ 2 m/s. Neáu ñòa hình cho pheùp thì coá gaéng ñaët oáng huùt
thaúng ñoä doác höôùng leân veà phía maùy bôm i > 0.005; khoâng laøm nhöõng choã noái hoaëc
thay ñoåi höôùng coù khaû naêng taïo thaønh nhöõng bao khí, ñeå traùnh hieän töôïng taùch doøng.
ÔÛ nhöõng choã ñöôøng oáng huùt buoäc phaûi boá trí coù daïng voàng cao leân thì phaûi ñaët thieát
bò huùt khí.
Ngoaøi ra, ñeå traùnh tình traïng xaâm thöïc, trong theát keá neân choïn giaù trò thaønh phần
vaän toác doøng chaûy trong baùnh xe coâng taùc hôïp lyù. Neáu ñieàu kieän cho pheùp thì coù theå
ñaët boä phaän höôùng doøng hoaëc baùnh xe höôùng truïc tröôùc baùnh xe ly taâm ñeå quay
chieàu doøng chaûy tröôùc khi vaøo baùnh xe coâng taùc laøm taêng heä soá khí thöïc.
68
Khi xaâm thöïc baét ñaàu xuaát hieän, coù theå cho moät ít khoâng khí vaøo oáng huùt cuûa maùy
bôm. Nhöng ñieàu ñoù seõ laøm giaûm löu löôïng cuûa bôm (cöù cho vaøo 1% khí thì
löu löôïng giaûm 10%) neân phaûi tính toaùn ñeå cho vaøo moät löôïng khí vöøa ñuû.
Khi xaûy ra xaâm thöïc maø buoäc phaûi cung caáp nöôùc caàn ñoùng bôùt van treân oáng ñaåy.
Neáu ñieàu chænh löu löôïng maùy bôm baèng phöông phaùp tieát löu, chæ ñöôïc pheùp
ñieàu chænh baèng van treân oáng ñaåy.
Van treân oáng huùt môû khoâng heát, löôùi chaén raùc bò ngheït, oáng huùt bò baån hoaëc
möïc nöôùc trong beå huùt bò haï thaáp quaù möùc cuõng ñeàu laø nhöõng nguyeân nhaân coù theå
gaây ra hieän töôïng xaâm thöïc.
2.21. LÖÏC HÖÔÙNG TRUÏC TRONG BÔM LY TAÂM VAØ PHÖÔNG PHAÙP CAÂN
BAÈNG
Khi maùy bôm laøm vieäc baùnh xe coâng taùc chòu taùc duïng cuûa nhieàu löïc khaùc nhau.
Nhöõng löïc ñoù coù theå chia laøm hai loaïi:
- Löïc khoái löôïng goàm troïng löïc vaø löïc quaùn tính.
- Löïc beà maët laø löïc taùc duïng töông hoã giöõa baùnh xe vaø chaát loûng.
Troïng löïc cuûa baùnh xe ñaët ôû troïng taâm cuûa noù. Khi trong bôm chöùa ñaày chaát loûng,
troïng löïc cuûa baùnh xe bò giaûm ñi do aùp löïc thuûy tónh. Theo ñònh luaät Asimet aùp löïc
thuûy tónh naøy baèng troïng löôïng theå tích chaát loûng maø baùnh xe coâng taùc chieám choã,
coù höôùng thaúng ñöùng töø döôùi leân vaø cuõng ñaët ôû troïng taâm cuûa baùnh xe.
Khi cheá taïo bôm, ngöôøi ta phaûi tieán haønh caân baèng ñoäng roto. Vì vaäy truïc quaùn
tính chính truøng vôùi truïc quay cuûa roto vaø moâ men quaùn tính ly taâm baèng khoâng. Do
ñoù taát caû caùc löïc quaùn tính ñeàu baèng khoâng.
Nhö vaäy chæ coøn laïi löïc beà maët do taùc duïng cuûa chaát loûng leân baùnh xe coâng taùc.
Khi bôm laøm vieäc, chaát loûng chuyeån ñoäng vaøo baùnh xe theo chieàu truïc, do aùp suaát
p1 töông ñoái nhoû. Sau khi vaøo baùnh xe, doøng chaûy ñoåi chieàu töø höôùng truïc sang
höôùng taâm. Aùp suaát chaát loûng taêng daàn leân vaø ñaït giaù trò lôùn nhaát laø p2 taïi cöûa ra. Aùp
suaát p2 lôùn hôn p1 raát nhieàu. Do coù söï cheânh leäch aùp suaát, moät phaàn chaát loûng sau
khi ra khoûi baùnh xe coâng taùc laïi chaûy ngöôïc trôû laïi qua khe a vaø khe b, taùc duïng leân
baùnh xe moät aùp suaát p.
69
Khi doøng chaûy vaøo baùnh xe coâng taùc coù söï ñoåi chieàu töø höôùng truïc sang höôùng
taâm neân phaùt sinh moät phaûn löïc taùc duïng leân maët trong cuûa baùnh xe coâng taùc.
Hình 2-48: Bieåu ñoà aùp löïc höôùng truïc
Goïi aùp löïc taùc duïng leân maët ngoaøi cuûa baùnh xe coâng taùc laø P ng vaø aùp löïc taùc duïng
leân maët trong laø Ptr thì aùp löïc taùc duïng leân baùnh xe laø:
P = Png + Ptr (2-74)
Maët ngoaøi cuûa baùnh xe coâng taùc coù daïng quay. Neáu boû qua löïc ma saùt, aùp löïc
thuûy ñoäng coù höôùng vuoâng goùc vôùi maët ngoaøi. ÔÛ cheá ñoä tính toaùn, söï phaân boá aùp löïc
ôû maët ngoaøi ñoái xöùng vôùi truïc quay thì thaønh phaàn höôùng taâm cuûa aùp löïc thuûy ñoäng
seõ caân baèng laãn nhau. Vì vaäy, toång hôïp löïc cuûa aùp löïc thuûy ñoäng coù chieàu höôùng
truïc.
Chaát loûng chaûy ngöôïc trôû laïi khe a vaø khe b coù aùp suaát p2. Aùp suaát naøy seõ giaûm
daàn theo chieàu chaûy ngöôïc do khi baùnh xe coâng taùc quay ñaõ xuaát hieän löïc ly taâm coù
taùc duïng choáng laïi söï chaûy ngöôïc cuûa chaát loûng vaøo khe a, b. Ngöôøi ta ñaõ chöùng
minh ñöôïc raèng khi baùnh xe quay vôùi vaän toác goác  thì voøng chaát loûng trong khe a,b

seõ quay vôùi vaän toác . löïc ly taâm sinh ra seõ ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:
2
70
F = m. 2. r
Trong ñoù:
m – Khoái löôïng vaät quay.
 - Vaän toác goùc cuûa vaät quay.
r – Baùn kính quay.
Vôùi löôïng chaát loûng naèm trong moät vi phaân khoaûng troáng caùch truïc r, daøi dr, chieàu
roäng baèng l, löïc ly taâm phaùt sinh ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:
2
dF   (2 .r.dr.l ). r
4
Löïc ly taâm naøy phaùt sinh ra aùp suaát dp coù chieàu ngöôïc chieàu aùp suaát p2:
dF 1
dp    2 rdr
2rl 4
Vaäy:
R2
1
p   4 
2
rdr
r
1
p   2 ( R22  r 2 ) (2-75)
8
Aùp suaát p taùc duïng leân maët ngoaøi baùnh xe coâng taùc laø keát quaû keát hôïp taùc duïng
cuûa hai thaønh phaàn aùp suaát p2 vaø p.
p = p2 - p  (2-76)
1
P  P2   . 2 ( R22  r 2 ) (2-77)
8
Do coù ñeäm choáng thaám ôû cöûa vaøo baùnh xe coâng taùc neân khe c raát nhoû, aùp suaát taùc
duïng leân maët ngoaøi baùnh xe trong khoaûng töø R1 ñeán R2 ñöôïc caân baèng. ÔÛ ñóa sau,
trong khoaûng töø RT ñeán R1 (hình 2-48), maët trong chòu aùp suaát p1, maët ngoaøi chòu aùp
suaát p. löïc höôùng taùc duïng leân maët ngoaøi baùnh xe coâng taùc coù chieàu ngöôïc chieàu
doøng chaûy chaûy vaøo baùnh xe vaø coù trò soá xaùc ñònh theo coâng thöùc:
71
R1
 1 
Png    p2   2 ( R22  r 2 ) 2rdr  p1 ( R12  RT2 )
RT  
8
 .. 2  1 
Png   ( R12  RT2 )( p 2  p1 )  ( R12  RT2 )  R22  ( R12  RT2 ) (2-78)
8  2 
Coù theå tính gaàn ñuùng theo coâng thöùc:
png   ( R12  RT2 )( p2  p1 ) (2-79)
Löïc taùc duïng leân maët trong cuûa baùnh xe coâng taùc do söï ñoài chieàu cuûa doøng chaûy
khi chaûy vaøo coù höôùng truøng vôùi höôùng doøng chaûy khi chaûy vaøo baùnh xe coâng taùc,
trò soá cuûa noù xaùc ñònh theo phöông trình ñoäng löôïng:

Ptr  KmC1  K QC1 (2-80)
g
Töø (2-74), (2-78), (2-80) coù coâng thöùc xaùc ñònh löïc höôùng truïc taùc duïng leân baùnh
xe coâng taùc:
 .. 2
P   ( R12  RT2 )( p 2  p1 )  R 1
2

 1
 

 RT2  R22  R12  RT2   KQC1 (2-81)
8  2 
Hoaëc xaùc ñònh gaàn ñuùng theo coâng thöùc:

P =  R12  RT2 ( p2  p1 )  K QC1 (2-82)
g
ÔÛ ñaây:
 - Troïng löôïng rieâng cuûa chaát loûng (kG/m3).
Q – Löu löôïng maùy bôm(m3/s).
C1 – Vaän toác doøng chaûy taïi cöûa vaøo baùnh xe coâng taùc (m/s).
K – Heä soá kinh nghieäm. Bôm tyû toác nhoû vaø vöûa K = 1.
R1 – Baùn kính cöûa vaøo baùnh xe coâng taùc (m).
RT – Baùn kính truïc (m).
P1,P2 – AÙp suaát chaát loûng taïi cưûa vaøo, cưûa ra baùnh xe coâng taùc (kG/m2).
72
Löïc höôùng truïc P taùc duïng leân baùnh xe coâng taùc coù chieàu ngöôïc doøng chaûy chaûy
vaøo baùnh xe.
Neáu bôm coù nhieàu caáp coù n baùnh xe thì:
P’ = nP
Neáu bôm truïc ñöùng thì: P’ = P + G (kG) (2-83)
Trong ñoù: G – Troïng löôïng phaàn quay (kG).
Ña soá caùc tröôøng hôïp löïc höôùng truïc trong bôm ly taâm coù giaù trò töông ñoái lôùn.
Löïc naøy laøm moøn caùc oå truïc, taïo neân söï sai leäch khe hôû trong bôm, laøm roto coï xaùt
vaøo voû bôm khi laøm vieäc, gaây giaûm hieäu suaát vaø coù theå hö hoûng maùy bôm.
Ñeå caân baèng löïc höôùng truïc trong bôm neáu duøng oå bi loaïi chaën hoaëc ñôõ chaën laø
khoâng hôïp lyù, ngöôøi ta thöôøng duøng caùc phöông phaùp thuûy löïc. Noäi dung cuûa phöông
phaùp naøy laø döïa treân nguyeân taéc ñoái xöùng cuûa söï phaân boá aùp löïc treân moät baùnh xe
hoaëc baèng caùc heä thoáng thuûy löïc ñaëc bieät:
Hình 2-49: Sô ñoà caân baèng löïc höôùng truïc theo nguyeân taéc ñoái xöùng
Döïa vaøo nguyeân taéc ñoái xöùng cuûa söï phaân boá aùp löïc treân beà maët baùnh xe, trong
thöïc teá khoâng theå ñaït ñöôïc ñoái xöùng hoaøn toaøn. Vì theá khi caân baèng löïc höôùng truïc
theo phöông phaùp naøy trong keát caáu cuûa bôm phaûi ñaët oå chaën hoaëc ñôõ chaën ñeå chòu
phaàn löïc coøn laïi chöa ñöôïc caân baèng. Caân baèng theo nguyeân taéc naøy thì toát hôn caû
laø duøng baùnh xe coâng taùc nöôùc vaøo hai phía (hình 2-49a). Tuy nhieân cuõng coù theå
xuaát hieän löïc höôùng truïc khi ñeäm choáng thaám ôû moät phía cuûa baùnh xe bò hoûng. Caùch
thöù hai theo nguyeân taéc treân laø ñaët theâm moät ñeäm choáng thaám nöõa ôû baùnh xe coâng
taùc daãn nöôùc vaøo moät phía (hình 2-49b). löïc höôùng truïc ñöôïc caân baèng nhôø caùc loã
73
giaûm taûi ñuïc ôû phaàn döôùi cuûa ñóa sau baùnh xe (soá loã thöôøng coù 3 ÷ 6). Theo phöông
phaùp naøy löïc höôùng truïc taùc duïng leân maët ngoaøi baùnh xe P ng ñöôïc caân baèng. Löïc
höôùng truïc taùc duïng leân maët trong Ptr seõ ñöôïc caân baèng nhôø oå bi kieåu chaën. Phöông
phaùp caân baèng nhö vaäy tuy ñôn giaûn nhöng gaây söï toån thaát löu löôïng. Caùch thöù ba
theo nguyeân taéc treân laø ñaët caùc baùnh xe ñoái xöùng nhau töøng ñoâi moät trong bôm
nhieàu caáp (hình 2-49c). Caùc baùnh xe coù kích thöôùc nhö nhau, taïo neân coät aùp nhö
nhau, trong ñieàu kieän laøm vieäc bình thöôøng seõ gaây neân caùc löïc höôùng truïc nhö nhau
vaø ngöôïc chieàu nhau. Caùc löïc ñoù seõ trieät tieâu laãn nhau vaø laøm cho toaøn boä roto ñöôïc
caân baèng. Phöông phaùp naøy coù nhöôïc ñieåm laø cheá taïo voû bôm phöùc taïp, coàng keành.
Hình 2-50: Caân baèng löïc höôùng truïc baèng ñóa giaûm taûi
Cô caáu thuûy löïc ñaët bieät thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå caân baèng löïc höôùng truïc trong
bôm nhieàu caáp laø ñóa giaûm taûi (hình 2-50). Khi duøng cô caáu naøy trong keát caáu cuûa
bôm khoâng caàn ñaët oå chaën vaø ôû moïi cheá ñoä laøm vieäc cuûa bôm, roto ñeàu ñöôïc caân
baèng. Caáu taïo cuûa ñóa giaûm taûi goàm moät soá buoàng ñaëc bieät. Aùp löïc trong ñoù phuï
thuoäc vaøo vò trí cuûa roto theo chieàu truïc. Vì vaäy khi roto leäch khoûi vò trí caân baèng do
taùc duïng cuûa löïc höôùng truïc thì noù laïi töï quay veà vò trí caân baèng.
Caáu taïo cuûa ñóa giaûm taûi giới thiệu trên hình 2- 50 gồm đĩa 1 lắp chặt trên trục bơm ôû
sau caáp cuoái cuøng, buoàng trung gian 3, buoàng caân baèng 4. chaát loûng töø baùnh xe 2 cuûa
caáp cuoái cuøng chaûy qua khe hôû b0 chaûy qua buoàng trung gian 3 roài qua khe hôû b1 vaøo
buoàng caân baèng aùp löïc 4; nhôø oáng noái 5, töø buoàng 4 chaát loûng aùp suaát cao seõ quay
veà mieäng huùt cuûa baùnh xe caáp ñaàu tieân. Aùp löïc trong buoàng trung gian lôùn hôn
nhieàu so vôùi buoàng caân baèng aùp löïc treân ñóa 1 laø boä phaän chòu taùc duïng cuûa löïc
höôùng truïc. Ñóa 1 cuõng laø boä phaän luoân giöõ cho roto ôû vò trí caân baèng. Neáu do taùc
duïng cuûa löïc höôùng truïc, roto bò ñaåy veà phía traùi thì chieàu roäng khe hôû höôùng kính bò
74
giaûm ñi, aùp suaát trong buoàng 3 taêng leân vaø aùp suaát trong buoàng 4 giaûm ñi ñeán khi
roto ñöôïc ñaåy veà vò trí caân baèng. Neáu löïc höôùng truïc ñaåy roto veà phía phaûi thì hieän
töôïng xaûy ra ngöôïc laïi vaø vò trí caân baèng cuûa roto cuõng ñöôïc khoâi phuïc. Caân baèng
löïc höôùng truïc theo phöông phaùp naøy laøm phöùc taïp theâm keát caáu cuûa bôm vaø chæ
duøng khi bôm coù töø 5 caáp trôû leân.
2.22. CAÙC PHÖÔNG PHAÙP ÑIEÀU CHÆNH BÔM LY TAÂM
Nhö ñaõ trình baøy ôû muïc 2.16, khi bôm laøm vieäc trong moät heä thoáng nhaát ñònh thì
chæ coù moät ñieåm laøm vieäc cho moät giaù trò coát aùp H vaø löu löôïng Q xaùc ñònh. Trong
quaù trình laøm vieäc, do yeâu caàu duøng nöôùc, nhieàu khi phaûi thay ñoåi ñieåm laøm vieäc
cuûa bôm vaø heä thoáng. Söï thay ñoåi ñieåm laøm vieäc cuûa bôm theo moät yeâu caàu naøo ñoù
goïi laø söï ñieàu chænh.
Ñeå nhaän ñöôïc ñieåm laøm vieäc môùi cuûa bôm coù hai caùch ñieàu chænh: thay ñoåi ñaëc
tính ñöôøng oáng vaø thay ñoåi ñaëc tính maùy bôm.
Thay ñoåi ñöôøng ñaët tính ñöôøng oáng thöôøng ñöïôc thöïc hieän nhôø van treân oáng ñaåy.
Phöông phaùp naøy coøn ñöôïc goïi laø ñieàu chænh tieát löu.
Thay ñoåi ñöôøng ñaëc tính maùy bôm ñöôïc thöïc hieän baèng caùch thay ñoåi soá voøng
quay treân truïc bôm.
2.22.1. Ñieàu chænh baèng phöông phaùp tieát löu
Noïâi dung cuûa phöông phaùp ñieàu chænh tieát löu laø thay ñoåi ñoä ñoùng môû cuûa van
treân oáng ñaåy ñeå coù löu löôïng yeâu caàu. Van naøy cuõng laø thieát bò ñaõ laép saün treân oáng
ñaåy. Vì theá, ñieàu chænh baèng phöông phaùp naøy khoâng ñoøi hoûi phaûi coù theâm baát kyø
moät thieát bò naøo khaùc. Neân chuù yù laø phaûi ñieàu chænh baèng van treân oáng ñaåy, khoâng
ñöôïc duøng van treân oáng huùt vì seõ laøm taêng toån thaát coät aùp treân oáng huùt vaø ñieàu ñoù coù
theå daãn ñeán hieän töôïng xaâm thöïc.
ÔÛ ñieàu kieän laøm vieäc bình thöôøng van môû hoaøn toaøn, ñieåm laøm vieäc cuûa heä thoáng
laø A (QA, HA). Baèng caùch thay ñoåi ñoä môû cuûa van, coù theå thay löu löôïng maùy bôm töø
QA ñeán Q = 0. ÖÙng vôùi moãi vò trí môû cuûa van coù moät ñöôøng ñaëc tính môùi cuûa ñöôøng
oáng. Phöông trình caân baèng naêng löôïng coù daïng:
H0 = H + h v
Hoaëc
75
H0 = Hhh + h + hv (m)
ÔÛ ñaây:
H – Coät aùp caàn thieát cuûa bôm ñeå khaéc phuïc toån thaát coät aùp trong ñöôøng oáng vaø
chieàu cao bôm nöôùc hình hoïc (m).
h – Toång toån thaát aùp löïc treân heä thoáng ñöôøng oáng (m).
hv – Toån thaát coät aùp do vieäc ñoùng bôùt van gaây neân (m).
Hhh – Chieàu cao bôm nöôùc hình hoïc (m).
Treân hình 2-51 cho thaáy, ñeå nhaän ñöôïc löu löôïng QB phaûi ñoùng bôùt van laïi. Khi aáy
ñaëc tính ñöôøng oáng laø ñöôøng CEl, ñieåm laøm vieäc cuûa heä thoáng laø B.
Coâng suaát yeâu caàu ñeå ñöa nöôùc leân chieàu cao hình hoïc H hh vaø khaéc phuïc toån thaát
h treân ñöôøng oáng:
QB H K
N 
102 B
Coâng suaát thöïc teá maùy bôm tieâu thuï khi ñieàu chænh baèng van:
QB H B
NB 
102 B
Hieäu suaát cuûa maùy bôm khi ñieàu chænh baèng van:
N H
  K B (2-84)
NB HB
Nhö vaäy, khi ñieàu chænh baèng van, hieäu suaát cuûa maùy bôm bò giaûm ñi. Möùïc ñoä
ñoùng van caøng nhieàu, söï giaûm hieäu suaát caøng lôùn.
76
Hình 2-51: Ñieàu chænh löu löôïng bôm baèng van treân oáng ñaåy
Löôïng ñieän bò hao phí do ñieàu chænh:
QB hv
E  T; (kWh) (2-85)
102 B dc
ÔÛ ñaây:
QB – Löu löôïng sau khi ñieàu chænh (m3/s).
hv – Phaàn aùp löïc bò toån thaát do ñoùng bôùt van (m).
T – Thôøi gian ñieàu chænh (h);
B – Hieäu suaát maùy bôm öùng vôùi löu löôïng QB.
ñc – Hieäu suaát ñoäng cô.
 - Tyû troïng rieâng cuûa chaát loûng (kG/m3), vôùi nöôùc  = 1000 kG/m3.
77
Thôøi gian ñieàu chænh caøng daøi, ñieän naêng bò hao phí caøng lôùn.
Phöông phaùp ñieàu chænh naøy ñôn giaûn, thuaän tieän nhöng khoâng kinh teá. Vì vaäy noù
chæ ñöôïc aùp duïng ôû caùc traïm bôm nhoû, thôûi gian ñieàu chænh ngaén.
2.22.2. ñieàu chænh baèng caùch thay ñoåi soá voøng quay
Hình 2-52: Ñieàu chænh löu löôïng maùy bôm baèng caùch thay ñoåi soá voøng quay
Theo quan heä töông töï trong một bôm ly taâm trình baøy trong muïc 2.14.1, giöõa caùc
thoâng soá laøm vieäc vaø soá voøng quay lieân tuïc tuaân theo quan heä:
2
H 1  n1 
 
H 2  n2 
Q1 n1

Q2 n2
Trong ñoù:
H1, Q1 – Coät aùp, löu löôïng cuûa bôm khi laøm vieäc vôùi soá voøng quay n1.
H2, Q2 – Coät aùp, löu löôïng cuûa bôm khi laøm vieäc vôùi soá voøng quay n2.
78
Vì vaäy vieäc ñieàu chænh löu löôïng cuûa maùy bôm coù theå thöïc hieän baèng caùch thay
ñoåi soá voøng quay treân truïc. Thöïc chaát cuûa vieäc ñieàu chænh naøy laø laøm thay ñoåi ñöôøng
ñaët tính Q – H cuûa maùy bôm ñeå noù caét ñöôøng ñaëc tính oáng taïi ñieåm ñaùp öùng löu
löôïng yeâu caàu.
Khi soá voøng quay treân truïc thay ñoåi khoâng quaù 50% soá voøng quay ñònh möùc thì
hieäu suaát maùy bôm haàu nhö khoâng ñoåi. Caàn löu yù laø chæ ñöôïc ñieàu chænh theo xu
höôùng giaûm soá voøng quay.
Aùp duïng phöông phaùp ñieàu chænh naøy maëc duø phaûi laép theâm thieát bò ñieàu chænh
nhöng vaãn mang laïi hieäu quaû kinh teá ñaùng keå.
Thieát bò ñieàu chænh ñöôïc söû duïng roäng raõi hieän nay laø boä bieán taàn. Söû duïng thieát
bò naøy, vieäc ñieàu chænh thöôøng ñöôïc caøi ñaët theo aùp löïc treân oáng ñaåy vaø phaïm vi
ñieàu chænh roäng, linh ñoäng.
2.22.3. ñieàu chænh baèng caùch goït baùnh xe coâng taùc
Theo quan heä töông töï trong moät bôm ly taâm trình baøy trong muïc 2.14.2, giöõa caùc
thoâng soá laøm vieäc cuûa maùy bôm vaø ñöôøng kính baùnh xe coâng taùc tuaân theo
quan heä:
2
H1  D1 
 
H 2  D2 
2
Q1  D1 
 
Q2  D2 
Q1 D1
 (khi ns < 150)
Q2 D2
Trong ñoù:
Q1, h1 – Coät aùp, löu löôïng maùy bôm khi ñöôøng kính baùnh xe coâng taùc laø D1.
Q2, H2 – Coät aùp, löu löôïng maùy bôm khi ñöôøng kính baùnh xe coâng taùc laø D2.
Hình 2-53 moâ taû maùy bôm coù ñöôøng kính baùnh xe coâng taùc D 1 khi laøm vieäc trong
heä thoáng coù löu löôïng Q1. Ñeå ñaït ñöôïc löu löôïng Q2 theo yeâu caàu, theo muïc 2.14.5
phaûi tính toaùn goït baùnh xe coâng taùc ñeán ñöôøng kính D2.
79
Hình 2-53: Ñieàu chænh löu löôïng maùy bôm baèng caùch goït baùnh xe coâng taùc
Ñeå ñaûm baûo hieäu suaát bôm haàu nhö khoâng ñoåi, tyû leä goït caàn naèm trong giôùi haïn
cho pheùp (2.14.2).
Goït baùnh xe coâng taùc laø moät phöông phaùp ñieàu chænh hieäu quaû, ñôn giaûn ñeå thay
ñoåi laâu daøi cheá ñoä laøm vieäc cuûa maùy bôm. Neáu muoán khoâi phuïc laïi cheá ñoä laøm vieäc
cuõ, caàn phaûi thay laïi baùnh xe coâng taùc.
2.23. CAÙC PHÖÔNG PHAÙP MOÀI BÔM LY TAÂM
Tröôùc khi cho bôm ly taâm laøm vieäc bao giôø cuõng phaûi moài. Moài bôm laø laøm caùch
naøo ñoù ñeå oáng huùt vaø thaân bôm chöùa ñaày nöôùc.
Coù nhieàu phöông phaùp moài bôm.
2.23.1 Moài baèng nöôùc
1. Maùy bôm ñaët thaáp hôn möïc nöôùc trong beå huùt
Moài baèng phöông phaùp naøy ôû mieäng vaøo oáng huùt chæ boá trí pheãu huùt hoaëc löôùi
chaén raùc khoâng coù van thu neáu bôm nöôùc thoâ.
80
Khi moài phaûi ñoùng van 3, môû hoaøn toaøn van 1 treân oáng huùt vaø van 2 treân oáng
xaû khí. Nöôùc töø beå huùt töï chaûy vaøo oáng huùt vaø maùy bôm. Quan saùt pheãu 4 neáu
thaáy nöôùc daâng leân khoâng coøn laãn boït khí laø bôm ñaõ moài xong. Khi ñoù ñoùng van 2
laïi vaø tieán haønh khôûi ñoäng bôm.
Hình 2-54: Maùy bôm ñaët thaáp hôn möïc nöôùc trong beå huùt
1, 2, 3 – Van; 4-Pheãu xaû khí
2. Maùy bôm ñaët cao hôn maët nöôùc trong beå huùt
Trong tröôøng hôïp naøy mieäng oáng huùt nhaát thieát phaûi ñaët van thu.
Nöôùc moài bôm coù theå laáy töø oáng ñaåy (neáu treân oáng ñaåy thöôøng xuyeân coù nöôùc coù
aùp) hoaëc töø beå caáp nöôùc moài.
Hình 2-55: Maùy bôm ñaët cao hôn möïc nöôùc trong beå huùt
a- Nöôùc moài laáy töø oáng ñaåy; b- Nöôùc moài laáy töø thuøng moài; 1- Löôùi chaén raùc
coù van thu; 2- OÁng huùt; 3- OÁng moài; 4,5,7- Van; 6- Pheãu xaû khí; 8- OÁng ñaåy; 9- Beå
caáp nöôùc moài.
81
Khi moài, môû van 4,5 ñoùng van 7. Quaù trình moài tieán haønh cho ñeán khi nöôùc ñöôïc
chöùa ñaày trong oáng huùt vaø thaân bôm, khí ñöôïc xaû heát ra ngoøai. Neáu döøng maùy laâu,
nöôùc trong oáng huùt coù theå bò roø ræ ra ngoaøi qua van thu 1. do vaäy, laàn laøm vieäc sau
cuûa bôm phaûi moài laïi.
2.23.2. Moài baèng bôm phun tia
Hình 2-56: Moài baèng bôm phun tia
1, 4, 5-Van; 2-Bôm phun tia; 3-Bôm ly taâm
Moài baèng phöông phaùp naøy, mieäng vaøo oáng huùt khoâng ñaët van thu. Phöông phaùp
moài baèng bôm phun tia neân aùp duïng cho caùc traïm bôm coâng suaát trung bình trôû leân.
Nöôùc coâng taùc caáp cho bôm phun tia laáy töø oáng ñaåy cuûa bôm ly taâm hoaëc töø ñaøi
nöôùc trong traïm.
OÁng huùt cuûa bôm phun tia vôùi phaàn cao nhaát treân thaân bôm ly taâm. Khi moài ñoùng
van 4, môû van 1 vaø van 5. Bôm phun tia huùt khí töø oáng huùt vaø bôm ly taâm xaû ra
ngoaøi cuøng vôùi nöôùc coâng taùc, taïo neân ñoä chaân khoâng trong bôm ly taâm. Vì vaäy
nuôùc töø beå huùt seõ daâng leân chöùa ñaày trong oáng huùt vaø thaân bôm ly taâm. Bôm ly taâm
ñöôïc khôûi ñoäng khi trong oáng huùt vaø thaân bôm chöùa ñaày nöôùc.
2.23.3. Moài baèng bôm chaân khoâng
Phöông phaùp naøy cuõng thöôøng söû duïng ôû caùc traïm bôm coù coâng suaát trung bình trôû
leân hoaëc ôû caùc traïm bôm ñieàu khieån töï ñoäng. Trong traïm bôm thöôøng ñaët hai bôm
chaân khoâng (moät bôm döï tröõ) ñeå moài cho taát caû caùc bôm. OÁng huùt cuûa bôm chaân
khoâng noái vôùi phaàn cao nhaát treân thaân bôm ly taâm, oáng ñaåy noái vôùi thuøng tuaàn hoaøn
82
(hình 2-57). Thuøng tuaàn hoaøn coù nhieäm vuï caáp nöôùc moài bôm chaân khoâng vaø buø
löôïng nöôùc trong bôm chaân khoâng bò hao huït trong quaù trình laøm vieäc, ñoàng thôøi noù
cuõng laø nôi tieáp nhaän khí, nöôùc do bôm chaân khoâng ñaåy ra.
Bôm chaân khoâng ñöôïc choïn theo ñoä chaân khoâng caàn thieát vaø löu löôïng khí caàn
thieát. Ñoä chaân khoâng neân choïn Hck = 8 ÷ 9 m. Löu löôïng cuûa bôm chaân khoâng coù theå
xaùc ñònh theo coâng thöùc:
VB  VH H a ;
Qck  k (m3/ph) (2-86)

T H a  H hh
h

Trong ñoù:
K – Heä soá döï tröõ, laáy trong khoaûng 1,05 ÷ 1,10.
VB – Theå tích khí trong thaân bôm (m3).
VH – Theå tích khí trong oáng huùt (m3).
Ha – Aùp suaát khí quyeån ôû ñieàu kieän laøm vieäc (m).
(ôû ñieàu kieän tieâu chuaån Ha = 10m).
T – Thôøi gian moài bôm ly taâm (phuùt). Vôùi bôm sinh hoïat T = 3 ÷ 5 phuùt, bôm chöõa
chaùy T ≤ 3 phuùt.
Hhh – Chieàu cao huùt hình hoïc cuûa bôm ly taâm (m).
Hình 2-57 giôùi thieäu sô ñoà moài bôm ly taâm baèng bôm chaân khoâng. Trình töï laøm
vieäc cuûa thieát bò nhö sau:
1. Cho nöôùc töø thuøng tuaàn hoaøn bôm vaøo bôm chaân khoâng vaø môû van 2 treân oáng 5,
ñoùng van 3 treân oáng 4.
2. Cho bôm chaân khoâng laøm vieäc.
3. Ñieàu chænh löôïng nöôùc caáp cho bôm chaân khoâng baèng caùch kheùp bôùt van 6. moät
soá bôm hieän nay khoâng coù van 6 thì ñöôøng oáng noái töø thuøng tuaàn hoaøn ñeán ñaàu huùt
cuûa bôm chaân khoâng ñöôïc tính toaùn vöøa ñuû ñeå buø laïi löôïng nöôùc trong bôm chaân
khoâng bò hao huït trong quaù trình laøm vieäc.
83
4. Theo doõi chaân khoâng keá treân oáng huùt hoaëc thöôùc ño möïc nöôùc 9 treân thuøng
tuaàn hoaøn, neáu thaáy chæ soá ñaït möùc qui ñònh nghóa laø bôm ly taâm ñaõ ñöôïc moài. Khi
ñoù cho pheùp khôûi ñoäng bôm ly taâm.
5. Theo doõi bôm ly taâm neáu thaáy soá voøng quay treân truïc oån ñònh, maùy chaïy eâm
hoaëc aùp keá chæ ñaït aùp löïc khôûi ñoäng thì ñoùng van 2, ngaét bôm chaân khoâng vaø môû van
3 treân oáng ñaåy cuûa bôm ly taâm.
Neáu trong traïm bôm boá trí nhieàu bôm ly taâm thì moài laàn löôït töøng bôm moät.
Bôm chaân khoâng coù theå ñaët taùch rieâng hoaëc ñaët ngay treân thuøng tuaàn hoaøn.
Bôm chaân khoâng kieåu voøng nöôùc chæ neân laøm vieäc vôùi nöôùc saïch. Neáu nöôùc trong
bôm coù laãn buøn caùt, caùc bôm seõ bò moøn laøm löu löông bôm bò giaûm ñi.
Neáu söû duïng bôm chaân khoâng kieåu voøng nöôùc ñeå moài cho bôm ly taâm bôm nöôùc
baån hoaëc bôm nöôùc coù laãn buøn caën, giöõa bôm ly taâm vaø thuøng tuaàn hoaøn ñaët thuøng
phaân ly 11. Thuøng phaân ly laø moät thuøng kín. Bôm chaân khoâng giaùn tieáp huùt khí töø
bôm ly taâm qua thuøng phaân ly. Sau khi ñaõ taïo ñöôïc ñoä chaân khoâng caân thieát trong
bôm ly taâm, nöôùc coù chöùa buøn caën töø beå huùt hoaëc töø soâng daâng leân chöùa ñaày trong
oáng huùt vaø bôm ly taâm. Luùc naøy bôm chaân khoâng huùt caû khí vaø nöôùc töø bôm ly taâm
vaøo thuøng phaân ly. Taïi ñaây nöôùc coù laãn buøn caùt naèm laïi (seõ ñöôïc xaû qua van 12), khí
ñöôïc bôm chaân khoâng huùt ñöa veà thuøng tuaàn hoaøn.
Hình 2-57: Sô ñoà moài bôm ly taâm baèng bôm chaân khoâng
1-OÁng huùt cuûa bôm ly taâm; 2, 3, 6-Van; 4-OÁng ñaåy cuûa bôm ly taâm; 5-OÁng huùt
cuûa bôm chaân khoâng; 7-Bôm chaân khoâng kieåu voøng nöôùc; 8-Thuøng tuaàn hoaøn; 9-
Thöôùc ño möïc nöôùc; 10-Oáng ñaåy cuûa bôm chaân khoâng..
84
Hình 2-58: Sô ñoà moài bôm ly taâm bôm nöôùc baån baèng bôm chaân khoâng
kieåu voøng nöôùc.
11-Thuøng phaân ly; 12-Van xaû caën; (Caùc chuù thích töø 110 gioáng nhö hình 2.57)
2.24. VAÄN HAØNH MOÄT TOÅ MAÙY BÔM
Vaän haønh moät toå maùy bôm bao goàm ba giai ñoaïn chuû yeáu: môû maùy, theo doõi
trong quaù trình chaïy maùy vaø taét maùy.
Môû maùy
Tröôùc khi môû maùy caàn tieán haønh kieåm tra, neáu caàn thì xieát chaët laïi caùc ñai oác ôû
ñaàu noái oáng huùt, ñaàu noái oáng ñaåy vaø beä maùy; kieåm tra aùp löïc vaø nhieät ñoä nöôùc,
nhieät ñoä daàu trong heä thoáng boâi trôn vaø laøm nguoäi. Caùc chæ soá naøy phaûi phuø hôïp vôùi
caùc chæ soá ghi treân lyù lòch maùy do beân thieát keá cheá taïo ñeà ra. Sau ñoù kieåm tra, ñoùng
van treân chaân khoâng keá, treân oáng ñaåy vaø oáng daãn nöôùc phuï; môû van aùp keá, cuoái
cuøng kieåm tra ñieän aùp maïng ñoäng löïc. Neáu taát caû caùc ñieàu kieän treân ñeàu ñaûm baûo
thì tieán haønh moài bôm. Khi quaù trình moài bôm keát thuùc thì ñoùng ñoäng cô ñieän chaïy
maùy bôm.
Khi bôm ñaõ ñaït soá voøng quay oån ñònh vaø aùp keá chæ giaù trò thích hôïp (coù ghi treân
bieåu ñoà bôm) thì môû van treân chaân khoâng keá vaø van treân ñöôøng oáng daãn nöôùc ñeán
cuïm naép bít. Neáu oå truïc cuûa bôm coù laøm nguoäi baèng nöôùc thì môû van daãn nöôùc ñeán
laøm nguoäi oå. Sau cuøng, môû van treân oáng ñaåy ñeå bôm caáp nöôùc vaøo heä thoáng.
85
Trong moät soá tröôøng hôïp cho pheùp môû maùy khi van treân oáng ñaåy môû neáu treân oáng
ñaåy coù van moät chieàu vaø vieäc môû maùy nhö vaäy khoâng coù khaû naêng daãn ñeán quaù taûi
cuûa ñoäng cô.
Theo doõi vaän haønh
Trong thôøi gian laøm vieäc, caùc toå maùy chaïy phaûi eâm, truïc khoâng bò rung vaø ñaûo,
löu löôïng vaø coät aùp cuûa maùy bôm phaûi ñaït yeâu caàu. Caùc thoâng soá laøm vieäc naøy coù
theå deã daøng kieåm tra ñöôïc baèng caùc thieát bò kieåm tra ño löôøng. Caùc boä phaän laøm
vieäc cuûa maùy bôm nhö baùnh xe coâng taùc, oå bi, voøng cheøn laø nhöõng boä phaän deã bò
moøn, hö hoûng. Vì vaäy caàn löu yù chuùng hôn.
Thoâng thöôøng khi bôm laøm vieäc caàn chuù yù ñeán nhöõng vaán ñeà sau:
1. Nhieät ñoä oå truïc: Nhieät ñoä oå truïc khoâng neân vöôït quaù 650C. trong moät soá tröôøng
hôïp nhieät ñoä oå truïc coù theå cao hôn nhöng nhieät ñoä thöïc teá cuõng khoâng ñöôïc vöôït quaù
800C vaø khoâng ñöôïc cao hôn nhieät ñoä trong gian maùy quaù 450C, nhieät ñoä daàu boâi
trôn vaø hoäp daàu khoâng ñöôïc quaù 600C.
2. Aùp löïc daàu trong heä thoáng boâi trôn hay möùc daàu trong buoàng chöùa daàu phaûi
naèm trong phaïm vi qui ñònh. Caàn thöôøng xuyeân kieåm tra chaát löôïng daàu trong heä
thoáng boâi trôn veà ñoä nhôùt, ñoä axit vaø xem daàu coù bò caën baån, bò laãn nöôùc khoâng. Neáu
chaát löôïng daàu khoâng ñaûm baûo, caàn thay daàu môùi. Thoâng thöôøng cöù sau 800 ñeán
1000giờ laøm vieäc caàn thay daàu môùi.
3. Söï laøm vieäc cuûa cuïm naép bít. ÔÛ cuïm naép bít caàn coù nöôùc daãn ñeå boâi trôn vaø
laøm nguoäi. Löôïng nöôùc ræ ra ôû ñaây caàn phuø hôïp vôùi yeâu caàu ghi trong lyù lòch bôm.
Neáu löôïng nöôùc ræ ra nhieàu quaù seõ gaây toån thaát löu löôïng maùy bôm vaù coù theå coù khí
loït vaøo cöûa huùt, khi ñoù caàn eùp chaët bít eùp tuùp. Ngöôïc laïi, neáu löôïng nöôùc ræ ra ít quaù
hoaëc khoâng coù nöôùc ræ ra seõ gaây chaùy caùc voøng tuùp, maøi moøn oå truïc hoaëc baïc baûo veä
truïc. Luùc ñoù phaûi laäp töùc nôùi loûng bích eùp tuùp.
Tuøy thuoäc vaøo keát caáu maùy bôm vaø ñieàu kieän laøm vieäc cuûa noù, thoâng thöôøng sau
khoaûng 2500h laøm vieäc caàn kieåm tra vaø ñieàu chænh laïi khe hôû cuûa oå truïc. Ngoaøi ra,
coâng nhaân vaän haønh cần thöôøng xuyeân xem xeùt tình traïng laøm vieäc cuûa toaøn boä toå
maùy nhö tình traïng khôùp noái truïc, bích noái oáng, bu loâng ñeá,…
Khi bôm ñang laøm vieäc neáu bò rung ñoäng manh, truïc bôm bò ñaûo, coù tieáng oàn baát
thöôøng, nöôùc khoâng leân, hoaëc khoâng ñuû löu löôïng, coät aùp,…. caàn döøng maùy, kieåm
tra taát caû caùc van, oáng huùt, löôùi chaén raùc vaø baùnh xe coâng taùc.
86
Taét maùy
Khi taét maùy caùc thao taùc phaûi tieán haønh ngöôïc laïi vôùi trình töï khi môû maù y. Ñieàu
ñoù coù nghóa laø:
1. Töø töø ñoùng van treân oáng ñaåy. Thôøi gian ñoùng hoaøn toaøn van neân naèm trong
khoaûng 2 ÷ 3 phuùt ñeå chuyeån daàn bôm sang laøm vieäc ôû cheá ñoä khoâng taûi.
2. Ñoùng van chaân khoâng keá.
3. Ngaét ñoäng cô ñieän.
4. Ñoùng van treân aùp keá vaù caùc ñöôøng oáng daãn nöôùc ñeán cuïm naép bít, ñeán buoàng
laøm nguoäi.
2.25. MOÄT SOÁ HOÛNG HOÙC THÖÔØNG GAËP VAØ BIEÄN PHAÙP KHAÉC PHUÏC
Trong vaän haønh bôm coù nhieàu daïng hoûng hoùc. Duôùi ñaây laø moät soá daïng thöôøng
gaëp vaø bieän phaùp khaéc phuïc:
Söï coá Döï ñoaùn nguyeân nhaân Bieän phaùp khaéc phuïc
1. Chöa moài xong, trong bôm Taét bôm, moài laïi

vaø oáng huùt coøn khí
2. OÁng huùt bò hôû Kieåm tra laïi oáng huùt hoaëc thay boå
sung gioaêng cao su ôû moái noái
3. Hôû voøng tuùp Xieát chaëc hôn

Sau khi
môû maùy, 4. Löôùi chaén raùc cuûa maùy Kieåm tra, laøm saïch
nöôùc bôm bò bòt kín
khoâng leân
5. Van huùt bò keït Kieåm tra, söûa chöõa
6. Chieàu cao huùt bò taêng quaù Kieåm tra, ñieàu chænh laïi cao trình
möùc hoaëc hôû mieäng huùt truïc bôm hoaëc mieäng huùt
7. Ñoäng cô ñieän quay ngöôïc Kieåm tra ñaûo laïi ñaàu daây ñaàu vaøo
ñoäng cô.
Löu löôïng 1. Soá voøng quay treân truïc bò Kieåm tra, söûa chöõa ñoäng cô
bò giaûm, giaûm
87
trong quaù 2. Khoâng khí loït qua boä phaän Kieåm tra oáng huùt, kieåm tra cuïm
trình laøm loùt kín vaøo thaân bôm hoaëc voøng tuùp. Neáu voøng tuùp bò moøn thì
vieäc oáng huùt thay theá, bò loûng thì xieát chaëc hôn.
3. Ñeäm choáng thaám hoaëc Kieåm tra, thay theá

ñeäm cô bò moøn
4. Baùnh xe coâng taùc bò baån Kieåm tra, laøm saïch
5. Baùnh xe coâng taùc bò moøn Kieåm tra, thay theá baùnh xe coâng taùc.
quaù
6. OÁng huùt ñaët noâng: taïo Choáng xoaùy hoaëc haï oáng huùt xuoáng.
xoaùy.
7. OÁng huùt, oáng ñaåy bò baån Kieåm tra, laøm saïch
8. Taêng chieàu cao huùt Kieåm tra oáng huùt, van huùt möïc nöôùc
trong beå.
9. Löôùi chaén raùc bò ngheït. Kieåm tra, laøm saïch
10. Van, khoùa môû khoâng heát Kieåm tra môû heát van khoùa.
1. Baùnh xe coâng taùc bò moøn Kieåm tra, thay theá
2. Hôû oáng ñaåy Kieåm tra, söûa chöõa oáng ñaåy vaø moái
noái oáng.
Coät aùp bò 3. Van ñaåy chöa môû heát Kieåm tra môû heát van.
giaûm trong
quaù trình 4. |Coù laãn khí trong nöôùc Kieåm tra oáng huùt vaø ñoä saâu boá trí
laøm vieäc mieäng vaøo oáng huùt.
5. Hôû oáng huùt, voøng tuùp Kieåm tra, khaéc phuïc
6. Hoûng baùnh xe coâng taùc Thay theá caùc chi tieát bò hoûng.
hoaëc voøng ñeäm choáng thaám.
Ñoäng cô bò 1. Soá voøng quay vöôït quaù soá Kieåm tra ñoäng cô vaø heä thoáng ñieän
noùng do voøng quay ñònh möùc. vaøo ñoäng cô.
quaù taûi
2. Nöôùc bôm leân chöùa nhieàu Kieåm tra chaát löôïng nöôùc vaø khaéc
88
caùt. phuïc.
3. OÅ, voøng bít xieát chaët quaù. Kieåm tra, nôùi loûng.
4. Löu löôïng taêng quaù möùc Ñoùng bôùt van treân oáng ñaåy.
5. Hö hoûng phaàn cô khí cuûa Kieån tra, thay theá phaàn hö hoûng
bôm vaø ñoäng cô
6. Coù vaät theå laï gaây keït bôm Döøng maùy, kieåm tra
7. Chaïy maùy khi ñieän aùp Ñoùng bôùt van ñaåy.

maïng bò suït quaù
1.Laép ñaët toå maùy khoâng Kieåm tra, hieäu chænh laïi.
ñuùng
2.Neàn moùng yeáu hoaëc oáng Kieåm tra, boå sung.

huùt, oáng ñaåy laép ñaët khoâng
chaéc chaén, thieáu goái ñôõ.
3. Quaït gioù cuûa ñoäng cô bò Kieåm tra, thay theá hoaëc söûa chöõa
hoûng
Bôm bò 4. Baùnh xe coâng taùc bò baån. Kieåm tra, laøm saïch hoaëc söûa chöõa
rung vaø coù
tieáng oàn 5. Bu loâng ñeá bò thaùo loûng. Xíeât chaëc ñai oác.
maïnh 6.Xuaát hieän xaâm thöïc do Döøng bôm tìm caùch haï chieàu cao huùt
taêng chieàu cao huùt. hình hoïc thöïc teá hoaëc ñoùng bôùt van
ñaåy.
7. Hö hoûng phaàn cô khí:
- Hoûng chi tieát quay Kieåm tra, thay theá caùc chi tieát hoûng.
- Truïc bò cong
- OÅ ñôõ bò maøi moøn
Bôm ñang 1.Beå huùt bò caïn nöôùc, löôùi Phaûi chôø cho ñuû nöôùc. Neáu thöôøng
laøm vieäc chaén raùc cuûa bôm hoaëc pheãu xaûy ra caàn boá trí laïi mieäng vaøo oáng
ñoät nhieân huùt bò hôû. huùt.
89
nöôùc 2. Baùnh xe coâng taùc bò thaùo Kieåm tra, laép laïi.

khoâng leân loûng.
3. Voøng tuùp bò chaùy hoaëc Kieåm tra laïi boä phaän daãn nöôùc boâi
maøi moøn quaù möùc. trôn, laøm maùt vaø thay theá voøng tuùp.
Voõbôm bò Maùy chaïy laâu vaø van ñaåy Döøng maùy, kieåm tra van, moài laïi roài
noùng khoâng môû môû maùy.
1. Daàu caën, baån. Röûa oå, thay daàu môùi.
2. Caïn daàu, khoâ môõ. Ñoã theâm daàu, môõ.
3. Chaát löôïng daàu, môõ xaáu. Phaân tích ñoä nhôùt, ñoä pH, neáu khoâng
OÅ truïc bò
ñaït caàn thay daàu, môõ
noùng
4. Naép chaën oå xieát chaët quaù. Nôùi loûng, ñieàu chænh laïi khe hôû truïc
hôïp lyù.
5. Chaûy daàu. Söûa chöõa choã hoûng.
Cuïm voøng 1. Bò eùp tuùp chaët quaù. Nôùi loûng.

tuùp bò 2. OÁng daãn nöôùc ñeán cuïm Kieåm tra, thoâng taéc.
noùng voøng tuùp bò taéc.
1. Bò eùp tuùp bò hoûng Xieát chaët hôn.

Roøræ baát
2. Caùc voøng tuùp bò xuoáng Thay voøng tuùp
thöôøng ôû
caáp, bò moøn
cuïm voøng
tuùp. 3. Truïc hoaëc oáng bao truïc bò Kieåm tra, khaéc phuïc.
moøn
90
CHÖÔNG 3
BÔM HÖÔÙNG TRUÏC

3.1 SÔ ÑOÀ CAÁU TAÏO VAØ NGUYEÂN TAÉC LAØM VIEÄC
Bôm höôùng truïc cuõng laø moät loaïi bôm ñöôïc söû duïng nhieàu trong tieâu töôùi, thoaùt nöôùc
möa vaø caáp nöôùc khi yeâu caàu löu löôïng lôùn, coät aùp nhoû. Bôm höôùng truïc thöôøng söû
duïng torng phaïm vi:
Q = 0,1 ÷ 5,0 m3/s
H = 4 ÷ 22 m
Vaø coù heä soá tyû toác ns = 600 ÷ 1200. Ñaây laø moät loïai bôm môùi ñöôïc söû duïng roäng raõi
trong khoaûng 50 naêm laïi ñaây.
Keát caáu cuûa bôm höôùng truïc ñôn giaûn vaø

chaéc chaén. Phaàn quay goàm truïc vaø baùnh xe
coâng taùc. Baùnh xe coâng taùc goàm baàu vaø caùc
caùnh gaén treân baàu. Caùnh baùnh xe coâng taùc coù
daïng cong trong khoâng gian, maët treân loài, maët
döôùi loõm. Soá caùnh thöôøng coù töø 3 ñeán 6. Phaàn
ñöùng yeân goàm coù voû vaø boä phaän höôùng doøng.
Boä phaän höôùng doøng laø moät khoái truï roãng,
trong coù töø 6 ñeán 12 caùnh daïng cong.
Trong bôm höôùng truïc doøng chaûy khoâng

chuyeàn ñoäng thaúng goùc vôùi truïc maø chuyeån
ñoäng trong caùc maët truï ñoàng taâm vôùi truïc neân
khoâng söû duïng löïc ly taâm vaø ñoä gia aùp löïc
nhaän ñöôïc chæ nhôø bieán ñoåi ñoäng naêng. Vì vaäy nguyeân taéc laøm vieäc cuûa bôm höôùng
truïc laø döïa vaøo doøng chaûy loe.
Khi baùnh xe coâng taùc quay, cô naêng ñöôïc truyeàn cho chaát loûng. Moãi phaàn töû chaát
loûng ñoàng thôøi tham gia hai chuyeån ñoäng: quay vaø tònh tieán theo chieàu truïc. Sau khi ra
khoûi baùnh xe coâng taùc, chaát loûng vaøo boä phaän höôùng doøng. Taïi ñaây, thaønh phaàn chuyeån
91
ñoäng quay cuûa doøng chaûy bò trieät tieâu. Sau boä phaän höôùng doøng, doøng chaûy chuyeån
ñoäng theo moät chieàu duy nhaát laø chieàu song song vôùi truïc.
3.2. LÖÔÙI THAÚNG CUÛA PROFIN
Caét baùnh xe coâng taùc baèng hai maët truï gaàn nhau vaø cuøng traûi ra maët phaúng seõ ñöôïc
löôùi phaúng thaúng cuûa profin caùnh baùnh xe coâng taùc (hình 3-2). Khoaûng caùch giöõa caùc
profin laø baèng nhau vaø baèng t:
πD
t=
z
Trong ñoù:
t – Böôùc cuûa löôùi.
z– Soá caùnh baùnh xe coâng taùc.
D – Ñöôøng kính maët caét töông öùng vôùi löôùi.
Khi baùnh xe coâng taùc quay, löôùi profin chuyeån ñoäng doïc theo truïc cuûa noù.
Taïi baát kyø ñieåm naøo cuûa doøng chaûy ôû tröôùc vaø sau löôùi cuõng coù theå döïng ñöôïc tam
giaùc vaän toác töông öùng (hình 3-2). Thaønh phaàn vaän toác quay theo:
πDn
U = ; (m/s)
60
Trong ñoù: n – Soá voøng quay cuûa baùnh xe coâng taùc trong 1 phuùt.
Do caùc phaàn töû chaát loûng chuyeån ñoäng trong nhöõng maët truï ñoàng taâm vôùi truïc neân
baùn kính r taïi moïi ñieåm cuûa löôùi laø nhö nhau vaø:
U1 = U 2 = U (3-1)
Giaû söû dieän tích maët caét öôùt cuûa doøng chaûy töø loái vaøo ñeán loái ra cuûa baùnh xe
coâng taùc nhö nhau thì thaønh phaàn vaän toác höôùng truïc CZ seõ khoâng ñoåi, töùc laø:
ClZ = C2Z = CZ (3-2)
92
Hình 3-2: Löôùi phaúng thaúng cuûa profin
3.3. PHÖÔNG TRÌNH CÔ BẢN CUÛA BÔM HÖÔÙNG TRUÏC
ÔÛû muïc 2.6 ñaõ laäp ñöôïc phöông trình cô baûn cuûa bôm caùnh daãn noùi chung:
U 2 C 2U − U 1C1U
H lt∞ =
g
Trong bôm höôùng truïc, theo bieåu thöùc (3-1) coù:
U1 = U2 = U
U (C2U − C1U )
Do ñoù: H lt∞ = (3-3)
g
93
Maët khaùc, theo phöông trình (1-1) coù theå vieát:
p2 − p1 C 22 − C12
H lt = E2 − E1 = + z 2 − z1 +
γ 2g
Vieát phöông trình Becnuli vôùi tieát dieän ra vaø tieát dieän vaøo cuûa baùnh xe coâng taùc
trong chuyeån ñoäng töông ñoái coù:
p1 W12 p2 W2
+ z1 + = + z 2 + 2 + hbx
γ 2g γ 2g
Hbx : laø toån thaát aùp löïc trong vuøng baùnh xe coâng taùc. Toån thaát naøy coù theå boû qua, vì
p2 − p1 W12 − W22
vaäy: + z 2 − z1 =
γ 2g
Do ñoù coù theå vieát ñöôïc:
W12 − W22 C22 − C12

H lt∞ = + (3-4)
2g 2g
(3-3) vaø (3-4) laø phöông trình cô baûn cuûa bôm höôùng truïc. Phöông trình cô baûn naøy
U 22 − U 12
cho thaáy raèng coät aùp cuûa bôm höôùng truïc khoâng coù thaønh phaàn do löïc ly taâm
2g
gaây neân. Coät aùp tónh ñöôïc taïo neân do ñoä môû roäng cuûa keânh daãn giöõa caùc caùnh trong
baùnh xe coâng taùc.
Töø tam giaùc vaän toác (hình 3-2) thaáy: C 2U = U − C Z cot gβ 2
C 2U − C1U = (U − C Z cot gβ 2 ) − (U − C Z cot gβ1 )
Do ñoù phöông trình (3-3) coù theå vieát döôùi daïng:
U
H lt∞ = C Z (cot gβ1 − cot gβ 2 ) (3-5)
g
Nhö vaäy ñeå taïo neân coät aùp, bôm höôùng truïc phaûi coù β1 < β2, ñieàu ñoù laøm cho caùnh
baùnh xe coâng taùc bò vaën ñi. Neáu hai bôm coù coät aùp nhö nhau thì bôm naøo coù soá voøng
quay lôùn caùnh baùnh xe coâng taùc seû ñôû vaën hôn. Caëp trò soá β1, β2 khoâng coá ñònh maø thay
ñoåi theo baùn kính. Keå töø baàu ra chu vi, ñoä cong cuûa caùnh giaûõm daàn.
94
Cuõng nhö bôm ly taâm, do coù toån thaát neân coät aùp thöïc teá cuûa bôm höôùng truïc coù theå
tính gaàn ñuùng theo coâng thöùc:
1 U2
H= . (3-6)
K H2 2 g
Trong ñoù: KH laø heä soá coät aùp, giaù trò cuûa noù phuï thuoäc vaøo heä soá tyû toác ns:
K H = 0,0244.nS3 / 4
3.4. LÖU LÖÔÏNG CUÛA BÔM HÖÔÙNG TRUÏC
Löu löôïng cuûa bôm höôùng truïc ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:
Q = CZ.F
Vôùi F laø dieän tích maët caét öôùt ôû loái ra cuûa baùnh xe coâng taùc:
π
F= (D 2 − d 2 )
4
π
Neân: Q= .C Z ( D 2 − d 2 ) (3-7)
4
Trong ñoù :
D – Ñöôøng kính ngoaøi cuûa baùnh xe coâng taùc
d – Ñöôøng kính baàu.
Trong tính toaùn coù theå laáy sô boä :
Q
D = (5 ÷ 5,5)3
H
d = (0,4 ÷ 0,6) D
C z = 0,006n S2 / 3 . 2 gh
Vôùi H laø coät aùp toaøn phaàn cuûa bôm.
95
3.5. ÑÖÔØNG ÑAËC TÍNH CUÛA BÔM HÖÔÙNG TRUÏC
Cuõng nhö bôm ly taâm, ñaëc tính vaø khaû naêng laøm vieäc cuûa bôm höôùng truïc ñöôïc theå
hieän baèng caùc ñöôøng ñaëc tính thöïc nghieäm. Bôm höôùng truïc coù hai loaïi ñöôøng ñaëc tính:
ñöôøng ñaëc tính coâng taùc vaø ñöôøng ñaëc tính toàng hôïp.
3.5.1. Ñöôøng ñaëc tính coâng taùc
Ñöôøng ñaëc tính coâng taùc bieåu dieãn moái quan heä giöõa löu löôïng, coät aùp, coâng suaát,
hieäu suaát vôùi moät soá voøng quay khoâng ñoåi vaø moät trò soá goùc ñaët caùnh nhaát ñònh (hình 3-
3).
So saùnh vôùi ñöôøng ñaët tính cuûa bôm ly taâm cho thaáy ñöôøng ñaët tính Q – H cuûa bôm
höôùng truïc coù ñoä doác lôùn nhaát laø ôû hai ñaàu. Coät aùp caøng taêng thì löu löôïng caøng giaûm
vaø lôùn nhaát khi ñoùng van treân oáng ñaåy. Thoâng thöôøng thì H0 = (1,5 ÷ 2) H’ (H’ laø coät aùp
öùng vôùi ñieåm coù hieäu suaát lôùn nhaát).
Hình 3-3: Ñöôøng ñaëc tính coâng taùc cuûa bôm höôùng truïc
96
Ñöôøng ñaëc tính Q – N cuõng coù daïng töông töï nhö ñöôøng ñaëc tính Q – H. Coâng suaát
cuõng coù giaù trò lôùn nhaát khi Q = 0 vaø gaáp 1,5 ÷ 2 coâng suaát laøm vieäc cuûa bôm taïi ñieåm
coù hieäu suaát lôùn nhaát. Töø giaù trò ηmax trôû ñi hieäu suaát bôm giaûm nhanh. Nguyeân nhaân söï
khaùc bieät cuûa ñöôøng ñaëc tính bôm höôùng truïc nhö vaäy laø do xuaát hieän doøng chaûy phuï
trong vuøng baùnh xe coâng taùc khi bôm laøm vieäc. Nguyeân nhaân gaây neân doøng chaûy phuï
laø do trong thöïc teá, bôm höôùng truïc laøm vieäc vaãn coù söï xuaát hieän cuûa löïc ly taâm laøm
chieàu chuyeån ñoäng cuûa doøng chaûy bò leäch ñi, treân beà maët caùnh coù lôùp bieân vôùi vaän toác
chaûy baèng “khoâng”, khi baùnh xe coâng taùc quay lôùp bieân baén ra ngoaøi sinh doøng chaûy
phuï, hôn nöõa söï cheânh aùp suaát giöõa maët treân vaø maët döôùi caùnh cuõng gaây doøng chaûy
phuï chaûy ngöôïc töø treân xuoáng döôùi.
Töø ñöôøng ñaëc tính thaáy raèng vuøng laøm vieäc coù lôïi cuûa bôm nhoû. Ñeå khaéc phuïc
nhöôïc ñieåm naøy, ngöôøi ta cheá taïo bôm caùnh quay, goùc ñaët caùnh coù theå thay ñoåi ñöôïc
khi löu löông, coät aùp yeâu caàu thay ñoåi.
3.5.2. Ñöôøng ñaëc tính toång hôïp
Ñöôøng ñaëc tính toång hôïp ñöôïc söû duïng vôùi goùc ñaët caùnh thay ñoåi vaø soá voøng quay
treân truïc khoâng ñoåi. Cöù öùng vôùi moãi goùc ñaët caùnh coù moät ñöôøng ñaëc tính coâng taùc. Vôùi
nhieàu ñöôøng ñaëc tính coâng taùc toång hôïp laïi ñöôïc ñöôøng ñaëc tính toång hôïp (hình 3-4).
Töø caùc ñöôøng ñaëc tính cuûa bôm höôùng truïc thaáy raèng khi löu löôïng baèng “khoâng” thì
coâng suaát tieâu thuï treân truïc laø lôùn nhaát
97
Hình 3-4: Ñöôøng ñaëc tính toång hôïp cuûa bôm höôùng truïc
98
3.6. CAÁU TAÏO CUÛA BÔM HÖÔÙNG TRUÏC
Traïm bôm boá trí bôm höôùng truïc, kích thöôùc nhaø traïm nhoû goïn. Bôm höôùng truïc coù
theå ñaët thaúng ñöùng, naèm ngang hoaëc nghieâng.
Hình 3-5: Caáu taïo bôm höôùng truïc
1-Baùnh xe coâng taùc; 2-Boä phaän höôùng doøng; 3-Ñaàu noái oáng ñaåy; 4-Truïc ñöôïc baûo veä
baèng oáng bao; 5-OÅ höôùng truïc; 6-Loùt oå; 7-Khôùp noái truïc
99
Tuy nhieân bôm höôùng truïc laïi coù chieàu cao huùt aâm. Ñieàu ñoù gaây trôû ngaïi cho vieäc
thi coâng nhaø traïm vaø laép ñaët toå maùy. Hình 3-5 giôùi thieäu keát caáu bôm höôùng truïc.
Phaàn quay cuûa bôm goàm baùnh xe coâng taùc vaø truïc. Baùnh xe coâng taùc goàm baàu vaø
caùnh. Baàu coù daïng hình truï. Baùnh xe coâng taùc coù töø 3 ñeán 6 caùnh. Caùnh coù daïng cong
trong khoâng gian, meùp vaøo daøy vaø ñöôïc veâ troøn laïi, meùp ra moûng. Caùnh thöôøng ñöôïc
ñuùc baèng hôïp kim, laép vôùi baàu baèng bu loâng hoaëc ñuùc lieàn vôùi baàu. Vôùi caùc bôm caùnh
quay, trong baàu ñaët cô caáu quay caùnh. Truïc bôm noái vôùi truïc ñoäng cô baèng khôùp noái 7.
Truïc bôm quay trong hai oå höôùng truïc 5 loùt goã eùp hoaëc cao su, boâi trôn baèng nöôùc saïch.
Trong quaù trình laøm vieäc oå höôùng truïc seõ bò maøi moøn. Phaûi thay loùt oå ñuùng ñeå traùnh
tình traïng truïc bò leäch taâm, baùnh xe coâng taùc coï xaùt vaøo voû bôm gaây hö hoûng. Khe hôû
giöõa baùnh xe coâng taùc vaø voû thöôøng baèng 0,001D. Neáu khe hôû naøy lôùn quaù, hieäu suaát
cuûa bôm seõ bò giaûm.
Voû bôm goàm buoàng baùnh xe coâng taùc, boä phaän höôùng doøng, khuyûu cong vaø boä phaän
daãn doøng vaøo. Buoàng baùnh xe coâng taùc daïng truï, vôùi bôm caùnh quay thì coù daïng caàu
ñeå ñaûm baûo khe hôû giöõa baùnh xe coâng taùc vaø voû laø nhoûù. Boä phaän höôùng doøng coù töø 6 ÷
12 caùnh cong trong khoâng gian. Khuyûu cong vaø oáng ra ñeå ñoåi chieàu doøng chaûy. Boä
phaän daãn doøng vaøo coù daïng coâøn thu hoaëc khuyûu cong tuøy thuoäc vò trí ñaët bôm so vôùi beå
huùt.
Bôm höôùng truïc laø loaïi ñöôïc söû duïng vaø saûn xuaát töông ñoái nhieàu ôû nöôùc ta. Ta ñaõ
cheá taïo bôm höôùng truïc vôùi löu löôïng Q = 40 ÷10000m3/h vaø coät aùp 2,0 ÷ 9,5 m.
100
CHÖÔNG 4
BÔM GIEÁNG KHOAN

Bôm gieáng khoan laø loaïi bôm ñöôïc cheá taïo theo daïng hình khoái troøn xoay, vôùi
ñöôøng kính phuû bì cuûa khoái bôm nhoû, thích hôïp vôùi vieäc laép ñặt ôû caùc gieáng khoan coù
ñöôøng kính töø 100 ÷ 600 mm. Tuy nhieân loaïi bôm naøy khoâng chæ ñöôïc öùng duïng ñeå laép
ñaët ôû caùc ñieåm gieáng khoan.
4.1. PHAÂN LOAÏI BÔM GIEÁNG KHOAN
4.1.1. Phaân loaïi theo ñoäng cô
1. Bôm ñoäng cô kieåu nhuùng chìm
Hình 4-1, giôùi thieäu bôm gieáng khoan ñoäng cô kieåu nhuùng chìm. Maùy goàm phaàn bôm
4 vaø phaàn ñoäng cô 6. giöõa hai phaàn naøy laø löôùi huùt nöôùc 5. phaàn bôm goàm nhieàu caáp.
Moãi caáp goàm baùnh xe coâng taùc 8 vaø boä phaän höôùng doøng 9. soá löôïng caáp bôm phuï
thuoäc vaøo coät aùp cuûa maùy bôm. Sau caáp bôm cuoái cuøng coù van moät chieàu 10, van naøy
coù taùc duïng choáng laïi hieän töôïng quay ngöôïc cuûa baùnh xe coâng taùc khi bôm ñoät ngoät
döøng maùy. Ñoäng cô ñieän 6 laø phaàn naèm döôùi cuøng cuûa toå maùy. Ñaây laø loaïi ñoäng cô
nhuùng chìm cho pheùp laøm vieäc trong nöôùc. Ñoäng cô coù theå cheá taïo theo kieåu khoâ hoaëc
kieåu öôùt.
Bôm coù ñoäng cô kieåu khoâ, voû ñoäng cô phaûi khít kín, trong ñoäng cô coù khí neùn. Nöôùc
roø ræ vaøo ñoäng cô seõ ñoïng laïi trong moät buoàng ôû döôùi cuøng vaø ñöôïc baùo leân baûng ñieàu
khieån nhôø rô le phao. Maùy neùn khí ñaët treân maët ñaát töøng thôøi kyø ñöa khí neùn vaøo ñoäng
cô ñeå ñaåy nöôùc ra ngoaøi. Toå maùy coù ñoäng cô kieåu khoâ hieäu suaát cao, nhöng keát caáu
phöùc taïp vaø coù theå coù nöôùc thaám vaøo daây quaán cuûa ñoäng cô. Vì vaäy loaïi naøy ít ñöôïc söû
duïng.
Bôm coù ñoäng cô kieåu öôùt, roto ngaâm trong nöôùc hoaëc ngaâm trong daàu. Loïai ñoängcô
roto ngaâm trong nöôùc coù caáu taïo vaø vaän haønh ñôn giaûn neân haàu heát caùc bôm gieáng
khoan kieåu chìm ñeàu söû duïng loïai ñoäng cô naøy. Bôm gieáng khoan kieåu chìm coù caáu taïo
goïn nheï, ñôn giaûn, hieäu suaát cao, laép ñaët vaø vaän haønh ñôn giaûn, ñoä tin caäy vaïân haønh
cao. Vì vaäy loaïi bôm naøy khoâng nhöõng ñöôïc söû duïng ñeå laép ñaët ôû caùc gieáng khoan maø
coøn söû duïng ñeå laép ñaët ôû caùc traïm bôm caáp moät bôm nöôùc maët, ôû caùc traïm bôm caáp
101
hai. Tröôøng hôïp naøy maùy bôm coù theå ñaët taùch rieâng trong gian maùy hoaëc ñaët tröïc tieáp
trong ngaên huùt hay trong beå chöùa nöôùc saïch.
Khi laép ñaët maùy bôm phaûi ñaûm baûo sao cho caáp bôm ñaàu tieân naèm döôùi möïc nöôùc
ñoäng toái thieåu töø 2 ÷ 3 m.
Maùy bôm gieáng khoan loaïi naøy coù keát caáu goïn nheï, hieäu suaát laøm vieäc cao, hieän nay
ñang ñöôïc söû duïng raát roäng raõi.
102
Hình 4-1: Bôm gieáng khoan ñoäng cô kieåu nhuùng chìm
a-Toå maùy; b-Phaàn bôm
1-Caùp ñieän; 2-Ñoàng hoà aùp löïc; 3-Van; 4-Phaàn bôm; 5-Löôùi huùt nöôùc; 6-Ñoäng cô
ñieän; 7-Gieáng khoan; 8-Baùnh xe coâng taùc; 9-Boä phaän höôùng doøng;
10-Van moät chieàu.
103
ÔÛ nöôùc ta, caùc maùy bôm gieáng khoan ñang ñöôïc söû duïng nhieàu laø bôm cuûa caùc haõng
cheá taïo bôm noãi tieáng theá giôùi nhö KSB, Emu, Grundfos, Ebara, Lowara,…
2. Bôm coù ñoäng cô ñaët treân maët ñaát
Ñaây laø loïai maùy bôm coù phaàn bôm ñaët döôùi gieáng coøn phaàn ñoäng cô ñaët treân maët
ñaát. Giöõa phaàn bôm vaø phaàn ñoäng cô lieân heä vôùi nhau baèng heä thoáng truïc truyeàn ñoäng
raát daøi vôùi raát nhieàu khôùp noái truïc. Heä thoáng truïc truyeàn naøy ñöôïc loàng trong oáng ñaåy
noái töø bôm leân maët ñaát. chính do truïc truyeàn ñoäng daøi, quay trong nöôùc vaø laïi coù nhieàu
oå höôùng truïc trung gian neân hieäu suaát chung cuûa toå maùy so vôùi bôm chìm thaáp hôn raát
nhieàu. Tröôùc ñaây, bôm gieáng khoan coù ñoäng cô treân maët ñaát ñöôïc söû duïng raát roäng raõi.
Nhöng coù nhieàu nhöôïc ñieåm veà caáu taïo, laép ñaët, vaø hieäu suaát thaáp neân ngaøy nay loaïi
bôm naøy ñaõ ñöôïc thay theá baèng caùc bôm
chìm ñoäng cô kieåu öôùt.
4.1.2. Phaân loaïi theo kieåu baùnh xe

coâng taùc
1. Bôm coù baùnh xe kieåu höôùng truïc
Hình 4-2 giôùi thieäu caáu taïo bôm gieáng

khoan vôùi baùnh xe coâng taùc kieåu höôùng
truïc.
Ñaëc ñieåm cuûa baùnh xe kieåu höôùng truïc

laø taïo neân coät aùp thaáp nhöng kích thöôùc
nhoû goïn hôn baùnh xe ly taâm nhieàu. Chính
vì vaäy, bôm gieáng khoan coù baùnh xe kieåu
höôùng truïc ñöôïc söû duïng cho caùc gieáng
ñöôøng kính nhoû (thöôøng laø döôùi 200 mm).
Tuy nhieân loïai bôm gieáng khoan coù baùnh
xe kieåu höôùng truïc ít ñöôïc söû duïng trong
thöïc teá.
104
2. Bôm coù baùnh xe kieåu ly taâm
Caáu taïo cuûa loaïi bôm naøy ñöôïc giôùi thieäu treân hình 4-1. ñaây laø loaïi bôm gieáng khoan
ñöôïc söû duïng raát roäng raõi trong thôøi gian hieän nay.
4.2. ÑAËC ÑIEÅM TÍNH TOAÙN LÖU LÖÔÏNG CUÛA BÔM GIEÁNG KHOAN
Ñaëc ñieåm tính toaùn löu löôïng noùi rieâng vaø caùc thoâng soá laøm vieäc noùi chung cuûa bôm
gieáng khoan phuï thuoäc vaøo ñaëc tính bôm vaø ñaëc tính doøng nöôùc chaûy vaøo gieáng.
Ñöôøng ñaëc tính cho trong lyù lòch bôm veà söï phuï thuoäc giöõa H, η, N vaø Q. ÔÛ ñaây H laø
giaù trò coät aùp cuûa bôm tính ôû sau caáp cuoái cuøng. Ñeå nhaän ñöôïc ñaëc tính ñöôøng oáng phaûi
tính ñöôïc toån thaát treân toaøn boä heä thoáng oáng, goàm toån thaát qua löôùi chaén raùc, oàng daâng
vaø oáng ñaåy.
Ñeå xaùc ñònh ñöôïc ñieåm laøm vieäc cuûa bôm, phaûi döïng ñöôïc ñöôøng ñaëc tính laøm vieäc
cuûa bôm, ñöôøng oáng vaø gieáng (hình 4-3).
Hình 4-3: Ñöôøng ñaëc tính cuøng laøm vieäc cuûa bôm gieáng khoan vaø ñöôøng oáng
105
Khi bôm chöa laøm vieäc, möïc nöôùc trong gieáng laø möïc nöôùc tónh 0 – 0. khi bôm laøm
vieäc, möïc nöôùc trong gieáng seõ haï daàn ñeán möïc nöôùc ñoäng ñ – ñ. Treân ñoà thò toïa ñoä 0 –
0 öùng vôùi möïc nöôùc tónh 0 – 0, chieàu cao bôm nöôùc hình hoïc Hhh. Ñaëc tính ñöôøng oáng
keå töø cöûa ra cuûa caáp bôm cuoái cuøng ñeán beå chöùa ac. Ñaëc tính gieáng bieåu thò moái quan
heä giöõa ñoä haï möïc nöôùc trong gieáng vaø löu löôïng bôm ñi 0ñ hay ñöôøng ab. Ñöôøng ñaëc
tính toång coäng cuûa ñöôøng oáng vaø gieáng ak. Ñöôøng naøy nhaän ñöôïc baèng caùch coäng tung
ñoä cuûa ñöôøng ab vôùi tung ñoä cuûa ñöôøng ac ôû cuøng moät giaù trò löu löôïng.
Ñöôøng ñaëc tính Q – H cuûa bôm caét ñöôøng ñaëc tính oáng ac ôû ñieåm 1 vaø ak ôû ñieåm 2.
ÔÛ thôøi ñieåm ñaàu tieân, ngay sau khi môû maùy, bôm cho löu löôïng Q’. Sau khi möïc nöôùc
trong gieáng haï ñeán möùc nöôùc ñoäng, cheá ñoä laøm vieäc cuûa bôm ñöôïc xaùc laäp oån ñònh,
bôm cho löu löôïng Q, coät aùp H.
Trong thöïc teá, thöôøng gaëp moät soá bôm gieáng khoan laøm vieäc song song. Trong
tröôøng hôïp naøy, tìm ñieåm laøm vieäc cuûa bôm gieáng khoan cuøng laøm vieäc cuõng gioáng
nhö ñoái vôùi caùc bôm ly taâm thoâng thöôøng.
4.3. LAÉP ÑAËT, VAÄN HAØNH BÔM GIEÁNG KHOAN
Laép bôm gieáng khoan coù nhieàu khoù khaên hôn so vôi caùc bôm ly taâm thoâng thöôøng do
bôm naèm saâu döôùi gieáng khoâng quan saùt ñöôïc deã daøng. Tröôùc khi laép bôm caàn coù caùc
taøi lieäu sau:
- Chieàu saâu gieáng.
- Caáu taïo gieáng.
- Löu löôïng gieáng vaø ñoä saâu möïc nöôùc ñoäng trong gieáng khi bôm.
- Caùc chæ soá veà ñoä nghieâng vaø ñoä thaúng ñöùng cuûa gieáng.
Caàn kieåm tra ñöôøng kính gieáng ôû phaàn coù ñaët bôm theo coâng thöùc:
Dd = Dmax + LH + 15, (mm)
Trong ñoù:
106
Dd – Ñöôøng kính danh nghóa cuûa gieáng khoan (mm).
Dmax – Ñöôøng kính phaàn lôùn nhaát cuûa khoái bôm ñaët trong gieáng (mm).
L - Ñoä nghieâng cuûa truïc gieáng so vôùi phöông thaúng ñöùng (mm/1m).
H – Ñoä saâu ñaët bôm keå töø mieäng gieáng (m).
Neáu ñöôøng kính thöïc teá cuûa gieáng nhoû hôn ñöôøng kính danh nghóa thì khoâng ñöôïc
ñaët bôm xuoáng gieáng.
Neáu truïc gieáng nghieâng moät goùc khoâng quaù 30 vaø ñöôøng kính oáng vaùch ñuû ñeå laép
bôm töï do xuoáng gieáng thì phaàn goái ñôõ treân mieäng gieáng caàn boá trí ôû maët nghieâng vôùi
giaù trò:
Dd − Dmax
S=
2
Cuõng nhö laép caùc bôm ly taâm khaùc, khi laép bôm gieáng khoan caàn kieåm tra maùy bôm
vaø caùc thieát bò phuï.
Coâng vieäc kieåm tra goàm coù:
- Söï phuø hôïp veà chieàu quay cuûa ñoäng cô so vôùi bôm
- Söï caùch ñieän cuûa ñoäng cô.
- Ñoä ñoùng môû cuûa van moät chieàu trong bôm.
- Duøng tay quay nheï truïc xem phaàn quay coù bò coï saùt vaøo voû khoâng.
Sau ñoù ñoå ñaày nöôùc saïch vaøo ñoäng cô neáu laø ñoäng cô kieåu öôùt roài laép caùp ñieän vaø
thaû bôm xuoáng gieáng. Sau khi thaû bôm xong thì laàn löôït noái vaø thaû töøng ñoaïn oáng ñaåy
cuøng vôùi caùp ñieän xuoáng gieáng.
Trong quaù trình laép raùp caàn chuù yù:
- Caùp ñieän sau khi coá ñònh vôùi oáng ñaåy khoâng ñöôïc voõng giöõa caùc voøng keïp.
- Khoâng ñöôïc pheùp noái caùp ôû trong gieáng.
- Caùp ñieän thaû xuoáng gieáng phaûi ñöôïc keïp vaøo maùy bôm vaø caùc ñoaïn oáng ñaåy.
107
4.4. MOÄT SOÁ SÖÏ COÁ THÖÔØNG GAËP ÔÛ CAÙC BÔM GIEÁNG KHOAN
Söï coá Döï ñoaùn nguyeân nhaân Bieän phaùp
Baùnh xe coâng taùc bò coï xaùt vaøo Ñieàu chænh laïi khe hôû
voû bôm
Coâng suaát Thay oå hoaëc thay loùt oå
tieâu thuï OÅ truïc bò moøn hoaëc hoûng
Ñoùng bôùt khoùa treân oáng ñaåy
taêng
Nöôùc bôm leân laãn nhieàu caùt hoaëc thay röûa gieáng
Löu löôïng Möïc nöôùc ñoäng bò haï Thaû bôm xuoáng saâu hôn
maùy bôm
Baùnh xe coâng taùc bò moøn Thay baùnh xe coâng taùc
bò giaûm
Löôùi chaén raùc bò bòt kín Taåy röûa löôùi hoaëc thay môùi
OÁng loïc cuûa gieáng bò bòt kín Thoåi röõa gieáng
OÁng ñaåy bò ñoùng caën Taåy röûa
Baùnh xe coâng taùc bò baùm caën Taåy röûa
Möïc nöôùc ñoäng bò haï, hôû löôùi Haï bôm

chaén raùc
Nöôùc
khoâng leân Löôùi chaén raùc bò bòt kín hoaøn
Taåy röûa hoaëc thay môùi
toaøn
Baùnh xe coâng taùc bò thaùo loûng

Thaùo bôm söûa chöûa
Khoâng Vôû oáng ñaåy Thay theá, söûa chöõa

ñuû aùp löïc
Moät vaøi baùnh xe coâng taùc bò thaùo Kieåm tra, söûa chöõa
loûng hoaëc bò hoûng
Ñoùng ñieän Ñöùt moät pha Chöõa ñoäng cô

ñoäng cô bò
Ñaáu daây sai Ñaáu laïi daây
gaàm
108
4.5. PHAÏM VI SÖÛ DUÏNG BÔM GIEÁNG KHOAN
- Laép ñaët ôû caùc gieáng khoan bôm nöôùc ngaàm:
Ñaây laø öùng duïng quan troïng nhaát, chuû yeáu nhaát cuûa loaïi bôm naøy.
- Laép ñaët caùc traïm bôm caáp moät bôm nöôùc maët:
Tröôøng hôïp naøy khoái coâng trình thu, traïm bôm caáp moät seõ coù caáu tao raát ñôn giaûn.
Maùy bôm ñaët tröïc tieáp ngay trong ngaên huùt, khoâng caàn xaây döïng gian maùy (hình 4-4).
- Söû duïng laøm bôm caáp hai:
Hình 4-5 giôùi thieäu sô ñoà boá trí bôm caáp hai tröïc tieáp trong beå chöùa nuôùc saïch, van
vaø caùc thieát bò kieåm tra ño löôøng boá trí trong gian quaûn lyù naèm ngoaøi beå. Caùc traïm bôm
nhoû, khoâng caàn xaây döïng gian quaûn lyù.
Hình 4-6 giôùi thieäu bôm gieáng khoan söû duïng laøm bôm caáp hai, ñaët ngoaøi beå chöùa.
Tröôøng hôïp naøy ñaët bôm cuõng gioáng nhö caùc bôm thoâng thöôøng khaùc nhöng toaøn boä
maùy bôm ñaët trong oáng bao. OÁng huùt, oáng ñaåy cuûa maùy bôm noái vôùi oáâng bao naøy.
- Söû duïng laøm bôm taêng aùp:
109
110
a)
b)
Hình 4-7: Bôm gieáng khoan söû duïng laøm bôm taêng aùp
1,3- Ñöôøng oáng caáp nöôùc; 2- Maùy bôm ñaët trong oáng bao;
4,6- Van; 5- Van moät chieàu
111
Hình 4-7 giôùi thieäu bôm gieáng khoan kieåu chìm ñöôïc söû duïng laøm bôm taêng aùp. Maùy
bôm ñaët trong oáng bao 2 noái tröïc tieáp vôùi ñöôøng oáng caáp nöôùc 1 vaø 3. nöôùc coù aùp löïc
H1 theo oáng 1 töï chaûy vaøo bôm 2. sau khi qua maùy bôm , aùp löïc nöôùc ñöôïc taêng leân
baèng aùp löïc yeâu caàu Hyc. Aùp löïc caàn thieát H cuûa maùy bôm:
H = Hyc – H1 (m)
Sô ñoà hình 4-7a aùp duïng khi aùp löïc treân ñöôøng oáng hoaøn toaøn khoâng ñaûm baûo.
Sô ñoà hình 4-7b aùp duïng khi aùp löïc treân ñöôøng oáng khoâng thöôøng xuyeân ñaûm baûo.
Trong giôø ñuû aùp löïc, bôm nghæ, nöôùc chaûy qua van 1 chieàu 5 ra ñöôøng oáng ñeán nôi tieâu
thuï. Trong giôø khoâng ñuû aùp löïc, van 4 vaø 6 môû, maùy bôm hoaït ñoäng ñeå taêng aùp löïc
nöôùc leân ñaït yeâu caàu söû duïng.
112
CHÖÔNG 5
BÔM THEÅ TÍCH
5.1. KHAÙI NIEÄM

5.1.1. Nguyeân lyù theå tích
Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa bôm theå tích laø taïo ra moät dung tích thay ñoåi töø nhoû ñeán
lôùn vaø ngöôïc laïi. Khi dung tích maùy töø giaù trò baèng 0 taêng daàn ñeán giaù trò lôùn nhaát laø
quaù trình huùt löu theå (chaát loûng). Khi dung tích giaûm daàn veà giaù trò 0 laø quaù trình neùn
vaø ñaåy löu theå. Cöù moãi laàn huùt vaø ñaåy, maùy vaän chuyeån ñöôïc moät löu löôïng löu theå
nhaát ñònh, dung tích naøy phuï thuoäc vaøo caáu taïo vaø voøng quay cuûa maùy cuõng nhö tính
chaát vaø aùp löïc cuûa löu theå.
Khi bôm laøm vieäc caàn traùnh taêng hay giaûm quaù nhanh theå tích laøm vieäc cuûa bôm ñeå
khoâng laøm hö hoûng bôm hay chaùy ñoäng cô do quaù taûi. Muoán vaäy, caàn löu yù:
- Tröôùc khi cho maùy chaïy phaûi môû van chaën phía tröôùc cöûa ñaåy.
- Laép van an toaøn ñeå xaû nhanh chaát loûng töø khoâng gian neùn sang khoâng gian huùt cuûa
maùy.
5.1.2. Phaân loaïi
Caên cöù vaøo caáu taïo cuï theå ta coù theå chia bôm theå tích thaønh caùc loaïi: bôm pittoâng,
bôm baùnh raêng, bôm truïc vít, bôm roâto caùnh tröôït, bôm quaû baøng, bôm laéc.
5.1.3. Ñaëc ñieåm
Bôm theå tích coù moät soá ñaëc ñieåm nhö:
- OÁng huùt luoân ngaên caùch vôùi oáng ñaåy, chaát loûng ñöôïc ñaåy cöôõng böùc vaøo oáng ñaåy.
- Löu löôïng chaát loûng khoâng ñeàu vaø haàu nhö khoâng phuï thuoäc vaøo aùp suaát cuûa bôm.
- Bôm moät caáp coù theå sinh ra aùp löïc baát kyø neáu coù ñuû ñoä beàn vaø coâng suaát.
5.2. BÔM PITTOÂNG
5.2.1. Phaân loaïi, ñaëc ñieåm
Caên cöù vaøo ñaëc ñieåm caáu taïo vaø hoaït ñoäng cuûa bôm pittoâng, coù theå chia chuùng
thaønh caùc loaïi sau: bôm pittoâng taùc duïng ñôn, bôm pittoâng taùc duïng keùp, bôm vi sai,
bôm pittoâng quay höôùng kính vaø bôm pittoâng quay höôùng truïc.
5.2.1.1. Phaân loaïi theo soá laàn taùc duïng:
- Bôm taùc duïng ñôn:
- Bôm taùc duïng keùp:

113
-Bôm ba taùc duïng:
5.2.1.2. Phaân loaïi theo vò trí ñaët xilanh:
- Bôm truïc ngang.
- Bôm truïc ñöùng.
5.2.1.3. Phaân loaïi theo ñaëc ñieåm keát caáu pittoâng:
- Bôm pittoâng kieåu ñóa:
Sô ñoà caáu taïo cuûa bôm pittoâng kieåu ñóa ñöôïc giôùi thieäu treân hình 5-1. Pittoâng coù
daïng ñóa. Maët xung quanh cuûa pittoâng tieáp xuùc vôùi thaønh xilanh. Loaïi bôm naøy coâng
taùc cheá taïo yeâu caàu ñoä chính xaùc cao.
- Bôm pittoâng kieåu truï:
Bôm pittoâng kieåu truï ñöôïc giôùi thieäu treân hình 5-2. Ñaëc ñieåm cuûa loaïi pittoâng naøy
laø maët xung quanh cuûa pittoâng khoâng tieùp xuùc vôùi thaønh xilanh. Xilanh cuûa loaïi bôm
naøy vieäc cheá taïo khoâng yeâu caàu ñoä chính xaùc cao.
- Bôm pittoâng kieåu maøng:
Hình 5-11 giôùi thieäu bôm ñònh löôïng kieåu pittoâng maøng. Pittoâng laø moät maøng cao su
hoaëc chaát deûo. Chu vi cuûa pittoâng maøng ñöôïc coá ñònh boû vaøo voû maùy.
5.2.1.4. Phaân loaïi theo muïc ñích söû duïng:
- Bôm hoùa chaát.
- Bôm nöôùc.
- Bôm daàu.
Bôm pittoâng ñöôïc söû duïng töông ñoái roäng raõi trong truyeàn ñoäng thuûy löïc, vì coù caùc
öu ñieåm sau:
- Taïo ñöôïc aùp suaát cao vôùi löu löôïng khoâng lôùn laém.
- Coù khaû naêng thay ñoåi löu löôïng deã daøng trong khi vaãn giöõ nguyeân aùp suaát vaø soá
voøng quay.
- AÙp suaát cuûa bôm khoâng phuï thuoäc vaøo löu löôïng vaø soá voøng quay.
- Hieäu suaát töông ñoái cao, phaïm vi ñieàu chænh soá voøng quay lôùn.
Nhöôïc ñieåm chuû yeáu laø:
114
- Kích thöôùc, khoái löôïng lôùn vaø do ñoù dieän tích chieám choã lôùn, giaù thaønh cao.
- Truyeàn ñoäng phöùc taïp, caùc chi tieát mau moøn vaø löu löôïng khoâng ñeàu.
- Bôm pittoâng ñóa coù voøng bòt kín phöùc taïp, deã roø chaát loûng vaø xilanh mau moøn.
5.2.2. Caáu taïo vaø nguyeân lyù laøm vieäc
5.2.2.1. Bôm pittoâng taùc duïng ñôn.
Caáu taïo nhö hình 5-1. Nguyeân lyù laøm vieäc nhö sau: pittoâng 2 chuyeån ñoäng qua laïi
trong xilanh 1 nhô øcô caáu chuyeån ñoäng goàm truïc O, bieân 5, thanh truyeàn 4 vaø con tröôït.
Khi pittoâng chuyeån ñoäng sang phaûi thì van 8 ñoùng, van 7 môû, chaát loûng töø beå 11 ñöôïc
huùt leân loøng xilanh. Khi pittoâng ñeán ñieåm cheát beân phaûi thì hoaøn thaønh quaù trình huùt.
Sau ñoù, pittoâng chuyeån ñoäng ngöôïc laïi thì van 7 ñoùng vaø van 8 môû ra, chaát loûng seõ
ñöôïc ñaåy leân beå chöùa 10. Khi pittoâng ñeán ñieåm cheát beân traùi thì quaù trình ñaåy hoaøn
thaønh. Nhö vaäy, cöù moãi voøng quay cuûa truïc O thì bôm thöïc hieän ñöôïc moät chu trình huùt
vaø ñaåy.
Hình 5−1. Nguyeân lyù caáu taïo cuûa bôm pittoâng taùc duïng ñôn:
1. Xilanh; 2. Pittoâng; 3. Caùn pittoâng; 4. Thanh truyeàn; 5. Bieân; 6. OÁng huùt;

7. Van huùt; 8. Van ñaåy; 9. OÁng ñaåy; 10. Beå chöùa; 11. Beå huùt; 12. Löôùi loïc.
115
.2.2.2. Bôm pittoâng taùc duïng keùp
Bôm pittoâng taùc duïng keùp coù pittoâng daïng taám. Caáu taïo vaø hoaït ñoäng cuûa loaïi bôm
naøy ñöôïc theå hieän ôû hình 5−2. Khi pittoâng chuyeån ñoäng töø traùi sang phaûi thì phía traùi
thöïc hieän quaù trình huùt, coøn phía phaûi thöïc hieän quaù trình ñaåy vaø ngöôïc laïi. Nhö vaäy,
moãi voøng quay cuûa truïc chính thì bôm thöïc hieän ñöôïc hai laàn huùt vaø hai laàn ñaåy.
Do caùn pittoâng chieám choã neân moãi laàn huùt, ñaåy cuûa phía phaûi (phía coù caùn) keùm hôn
phía traùi.
Bôm naøy coù nhöôïc ñieåm laø: coù chieàu daøi lôùn, löïc cuûa caùc pittoâng leân hai phía khaùc
nhau, hoäp cheøn kín cho caùn phöùc taïp vaø hay hoûng, nhieàu van.
Öu ñieåm chính cuûa bôm naøy laø naêng suaát cao hôn, doøng chaûy cuûa chaát loûng ít bieán
ñoäng hôn loaïi taùc duïng ñôn.
Hình 5−2. Nguyeân lyù caáu taïo vaø hoaït ñoäng cuûa bôm pittoâng taùc duïng keùp :
1,7. Caùc van huùt; 2,4. Caùc van ñaåy; 3,8. Cöûa ñaåy, cöûa huùt cuûa bôm; 5, Caùn
pittoâng; 6. Hoäp cheøn.
116
5.2.2.3. Bôm vi sai
Hình 5−3. Nguyeân lyù caáu taïo vaø hoaït ñoäng cuûa bôm vi sai:
1. Cöûa caáp nöôùc; 2. Van huùt; 3. Van ñaåy; 4. Cöûa ñaåy; 5. Baàu khí; 6. Pittoâng
Bôm vi sai coù caáu taïo gaàn gioáng nhö bôm pittoâng taùc duïng keùp, nhöng khi hoaït ñoäng
vaø löu löôïng maø noù huùt vaø ñaåy trong moãi chu kyø laïi gioáng nhö bôm taùc duïng
ñôn.
Nguyeân lyù caáu taïo vaø hoaït ñoäng cuûa bôm naøy ñöôïc theå hieän ôû hình 5−3.
Bôm vi sai ñöôïc aùp duïng trong tröôøng hôïp löu löôïng nhoû vaø vöøa, aùp khoâng lôùn.
5.2.2.4. Bôm pittoâng quay höôùng kính
Hình 5−4 theå hieän nguyeân lyù caáu taïo vaø hoaït ñoäng cuûa bôm pittoâng quay höôùng
kính. Caùc pittoâng ñöôïc laép vaøo caùc loã khoan treân thaân roâto (xilanh) theo chieàu höôùng
kính. Taát caû caùc ñöôøng truïc cuûa xilanh treân cuøng moät maët phaúng vuoâng goùc vôùi truïc
quay cuûa roâto vaø cuøng caét nhau taïi moät ñieåm treân truïc roâto. Trong bôm pittoâng höôùng
kính coù theå coù moät hoaëc nhieàu lôùp pittoâng höôùng kính. Trong moãi lôùp coù töø boán pittoâng
trôû leân.
117
Ñuoâi cuûa caùc pittoâng 2 ñöôïc tyø treân maët trong cuûa vaønh truï 1 ñaët leäch taâm vôùi roâto 5
moät khoaûng laø e. OÁng loùt 3 ñöôïc laép chaët eùp vaøo loøng roâto 5, khi bò moøn loøng do tieáp
xuùc vôùi vaùch ngaên 4 coù theå thay theá deã daøng.
Khi roâto 5 quay theo chieàu kim ñoàng hoà thì caùc pittoâng 2 cuõng quay theo, ñoàng thôøi
chuyeån ñoäng qua laïi trong xilanh taïo ra quaù trình huùt vaø ñaåy chaát loûng. Vaùch ngaên 4
luoân ñöùng yeân.
Khoâng gian trong oáng loùt 3 chia laøm
hai phaàn: phaàn treân vaùch ngaên 4 laø cöûa Hình 5−4. Nguyeân lyù caáu taïo vaø
huùt, phaàn döôùi laø cöûa ñaåy cuûa bôm. hoaït ñoäng cuûa bôm pittoâng quay
Khi pittoâng ñeán vò trí phía traùi cuûa höôùng kính
ñöôøng C − C laø vöøa hoaøn thaønh quaù
trình ñaåy vaø baét ñaàu quaù trình huùt, coøn 1. Vaønh truï; 2. Pittoâng; 3. OÁng loùt;
khi tôùi vò trí beân phaûi thì ngöôïc laïi. 4. Vaùch ngaên; 5. Roâto.
Quaõng chaïy cuûa moãi pittoâng laø 2e. Sôû
dó pittoâng chuyeån ñoäng qua laïi trong
xilanh laø nhôø löïc ly taâm vaø vaønh truï 1
leäch taâm vôùi roâto 5. Coù theå duøng loø xo
trôï giuùp cho löïc ly taâm.
Bôm naøy coù öu ñieåm laø cho löu löôïng
ñoàng ñeàu. Nhöôïc ñieåm laø coù caáu taïo
phöùc taïp.
Hình 5−4. Nguyeân lyù caáu taïo vaø hoaït ñoäng cuûa bôm pittoâng quay höôùng kính
1. Vaønh truï; 2. Pittoâng; 3. OÁng loùt; 4. Vaùch ngaên; 5. Roâto.
118
5.2.2.5. Bôm pittoâng quay höôùng truïc
Ñaây laø loaïi bôm coù nhieàu pittoâng nhö bôm pittoâng quay höôùng kính. Ñieåm khaùc vôùi
Hình 5−5. Nguyeân lyù caáu taïo vaø hoaït ñoäng cuûa bôm pittoâng quay höôùng truïc:
a) Truyeàn ñoäng baèng cacñaêng: 1. Roâto; 2. Pittoâng; 3. Cô caáu cacñaêng;

4. Raõnh huùt vaø ñaåy.
b) Duøng maët phaúng nghieâng: 1. Roâto; 2. Pittoâng; 3. Maët phaúng nghieâng.
bôm höôùng kính laø caùc truïc cuûa caùc pittoâng ñeàu song song vôùi truïc cuûa roâto vaø caùch
truïc cuûa roâto moät khoaûng laø r. Pittoâng naèm trong loã khoan trong roâto. Caùn pittoâng ñöôïc
khôùp vôùi cô caáu cacñaêng hoaëc tyø leân maët phaúng nghieâng (hình 5−5). Nhôø vaäy, khi roâto
quay seõ mang theo pittoâng cuøng quay vaø pittoâng coøn chuyeån ñoäng qua laïi trong roâto.
Cöù moãi voøng quay cuûa roâto thì moãi pittoâng thöïc hieän ñöôïc moät laàn huùt vaø ñaåy.
Caùc bôm pittoâng höôùng truïc thöôøng coù naêng suaát theå tích töø 0,2 ÷ 25m3/h vôùi η = 85
÷ 98%; n = 1000 ÷ 6500vg/ph; aùp suaát coù theå ñaït ñeán P = 350kG/cm3 (≈ 350.10N/m2).
5.3. LÖU LÖÔÏNG:
Ñaëc ñieåm noåi baät cuûa bôm pittoâng laø caáp löu löôïng khoâng ñeàu.
119
5.3.1. Löu löôïng trung bình:
- Löu löôïng lyù thuyeát trung bình cuûa bôm taùc duïng ñôn:
F .S .n 3
Qlt = (m / s) (5-1)
60
-Löu löôïng lyù thuyeát trung bình cuûa bôm taùc duïng keùp:
S .n 3
Qlt = (2 F − f ) (m / s) (5-2)
60
-Löu löôïng lyù thuyeát trung bình cuûa bôm ba taùc duïng:
3.F .S .n 3
Qlt = (m / s) (5-3)
60
Trong ñoù:
π .D 2
F= : Dieän tích tieát dieän ngang cuûa pittoâng ( m2 ).
4
D: Ñöôøng kính pittoâng (m).
S: Chieàu daøi haønh trình chuyeån ñoäïng cuûa pittoâng (m).
πd 2
f = : Dieän tích tieát dieän ngang cuûa caùn pittoâng (m2 ).
4
d: Ñöôøng kính caùn pittoâng (m).
n: soá voøng quay cuûa tay quay trong moät phuùt.
Do boä phaän loùt kín cuûa bôm vaø caùc van khoâng tuyeät ñoái kín, do coù khí loït vaøo bôm,
do coù söï ñoùng môû chaäm cuûa van huùt vaø van ñaåy trong quaù trình huùt vaø quaù trình ñaåy
neân löu löôïng thöïc teá cuûa bôm bao giôøi cuõng nhoû hôn löu löôïng lyù thuyeát. Löu löôïng
thöïc teá cuûa bôm ñöôïc tính theo coâng thöùc:
QT = η tt .Qlt (5-4)
Ôû ñaây η tt laø hieäu suaát theå tích cuûa bôm pittoâng. Giaù trò cuûa noù thöôøng naèm trong
khoaûng töø 0,8 - 0,95. Giaù trò lôùn laáy ñoái vôùi bôm coù kích thöôùc lôùn.
5.3.2. Löu löôïng töùc thôøi:
120
Löu löôïng töùc thôøi cuûa bôm pittoâng ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:
Qt = V .F (5-5)
Trong ñoù: V: Vaän toác chuyeån ñoäng töùc thôøi cuûa bôm pittoâng.
Hình 5-6: Sô ñoà tính toaùn löu löôïng töùc thôøi bôm pittoâng.
Neáu goïi x laø quaõng ñöôøng di chuyeån ñöôïc trong moät thôøi gian t (hình 5-6) thì:
x = r (1 − cos α )
α = ω.t
Trong ñoù:
ω : Vaän toác goác cuûa tay quay
t: Thôøi gian chuyeån ñoäng
r: Baùn kính tay quay.

dx
V=
dt (5-6)
V = rω sin α
Do ñoù coù coâng thöùc tính löu löôïng töùc thôøi cuûa bôm pittoâng:
121
Qt = Frω sin α (5-7)
Nhö vaäy söï thay ñoåi cuûa löu löôïng hoaøn toaøn phuï thuoäc vaøo söï thay ñoåi vaän toác
chuyeån ñoäng cuûa pittoâng. Giaù trò cuûa löu löôïng thay ñoåi theo quy luaät hình sin. Noù bieán
ñoåi töø trò soá nhoû nhaát baèng “khoâng” (öùng vôùi vò trí tay quay ôû C2 – hình 5-6) ñeán cöïc
ñaïi (tay quay ôû vò trí giöõa) roài laïi trôû veà vò trí soá “khoâng” (tay quay ôû C1). Nghóa laø löu
π
löôïng töùc thôøi cuûa bôm pittoâng seõ ñaït giaù trò lôùn nhaát khi α = + 2kπ vôùi bôm taùc duïng
2
π
ñôn, khi α = + kπ vôùi bôm taùc duïng keùp vaø ñaït giaù trò nhoû nhaát (Q=o) khi α = kπ . Do
2
vaäy coù theå döïng ñöôïc ñoà thò löu löôïng cuûa bôm taùc duïng ñôn (hình 5-7) vaø bôm taùc
duïng keùp (hình 5-8).
Q Q max
Hình 5-7: Ñoà thò löu löôïng cuûa bôm pittoâng taùc duïng ñôn.
Q
Q max
Q max
O
Hình 5-8: Ñoà thò löu löôïng cuûa bôm pittoâng taùc duïng keùp.
122
Töông töï nhö treân cuõng theå döïng ñöôïc ñoà thò löu löôïng cuûa bôm ba laàn taùc duïng
baèng caùch döïng ba bieåu ñoà löu löôïng cuûa bôm taùc duïng ñôn boá trí leäch pha nhau moät
goác 1200 (hình 5-9).
Hình 5-9: Ñoà thò löu löôïng cuûa bôm pittoâng ba laàn taùc duïng.
Bôm pittoâng caáp löu löôïng khoâng ñeàu. Ñeå ñaùnh giaù söï khoâng ñeàu veà löu löôïng,
ngöôøi ta duøng heä soá caáp löu löôïng khoâng ñeàu KQ:
Qmax
KQ = (5-8)
Q
Trong ñoù:
Qmax: Löu löôïng lôùn nhaát cuûa bôm pittoâng;
Q: Löu löôïng trung bình cuûa bôm pittoâng.
Vôùi bôm pittoâng taùc duïng ñôn thì löu löôïng trung bình:
F .S .n 3
Q= (m / s) (5-9)
60
Vaø löu löôïng töùc thôøi:
Qt = Frω sin α (5-10)
Seõ ñaït giaù trò cöïc ñaïi khi sin α = 1 , töùc laø:
123
Qmax = Frω
S 2πn
Maø: r= ; ω =
2 60
πFSn
Neân: Qmax =
60
Thay (5-9) vaø (5-10) vaøo (5-8) tính ñöôïc heä soá khoâng ñeàu veà löu löôïng cuûa bôm
pittoâng taùc duïng ñôn:
K Q = 3,14
Töông töï nhö treân, tính ñöôïc heä soá khoâng ñeàu veà löu löôïng cuûa bôm pittoâng:
- Taùc duïng keùp: 1,57
- Ba laàn taùc duïng: 1,047
- Boán laàn taùc duïng: 0,79
Nhö vaäy, trong caùc loaïi bôm pittoâng keå treân thì bôm ba laàn taùc duïng coù söï caáp löu
löôïng ñeàu hôn taát caû.
Ñeå khaùc phuïc phaàn naøo söï caáp löu löôïng khoâng ñeàu vaø söï chuyeån ñoäng khoâng oån
ñònh cuûa doøng chaûy trong bôm, trong keát caáu bôm coù laép theâm chuïp huùt vaø chuïp ñaåy
(hình 5-9).
5.3.3. Ñieàu chænh löu löôïng cuûa bôm pittoâng:
Löu löôïng cuûa bôm pittoâng coù theå ñieàu chænh baèng caùc phöông phaùp sau:
- Thay ñoåi soá voøng quay cuûa ñoäng cô.
- Duøng moät oáng phuï ñeå thaùo bớt chaát loûng töø buoàng ñaåy veà oáng huùt cuûa bôm.
- Thay ñoåi dieän tích maët laøm vieäc cuûa pittoâng.
- Thay ñoåi chieàu daøi haønh trình chuyeån ñoäng cuûa pittoâng nhôø thay ñoåi chieàu daøi tay
quay hoaëc thanh truyeàn.
Tuyeät ñoái khoâng ñieàu chænh löu löôïng bôm pittoâng baèng van treân oáng ñaåy vì khoâng
nhöõng seõ khoâng ñieàu chænh ñöôïc löu löôïng maø coøn laøm taêng aùp löïc trong buoàng xilanh
hoaëc quaù taûi ñoäng cô.
124
5.4. CHIEÀU CAO HUÙT CUÛA BÔM PITTOÂNG:
5.4.1. Chieàu cao huùt hình hoïc:
- Ñònh nghóa: Chieàu cao huùt hình hoïc laø khoaûng caùch theo chieàu thaúng ñöùng tính töø
ñieåm cao nhaát cuûa maët trong xilanh ñoái vôùi bôm truïc ngang hoaëc töø vò trí cao nhaát cuûa
maët pittoâng ñoái vôùi bôm truïc ñöùng ñeán möïc nöôùc trong beå huùt.
h
- Kyù hieäu: H hh .
Hình 5-10: Chieàu cao huùt cuûa bôm pittoâng:
1. Chuïp ñaåy; 2. Van ñaåy; 3. OÁng ñaåy; 4. Pittoâng; 5. Xilanh; 6. Van huùt; 7. OÁng huùt;
8. Chuïp huùt.
Neáu laép chuïp huùt treân oáng huùt ( hình 5-10b) vôùi kích thöôùc ñuû lôùn seõ laøm cho doøng
chaûy töø beå huùt vaøo chuïp huùt oån ñònh, möïc nöôùc trong chuïp huùt ít thay ñoåi seõ coù taùc
duïng naâng cao chieàu cao huùt cuûa maùy bôm vaø giaûm toån thaát trong oáng huùt. Luùc ñoù
chieàu cao huùt hình hoïc thöïc teá cuûa maùy bôm seõ laø H hh (hình 5-10).
5.4.2. Chieàu cao huùt toaøn phaàn:
Ñònh nghóa: Chieàu cao huùt toaøn phaàn cuûa maùy bôm laø toång soá cuûa chieàu cao huùt
hình hoc, toån thaát aùp löïc trong oáng huùt, ñoä döï tröõ choáng xaâm thöïc vaø coät nöôùc quaùn tính
trong oáng huùt.
125
Coâng thöùc tính: Chieàu cao huùt toaøn phaàn ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:
H h = H hhh + h + hqt + hbh (m) (5-11)
Ôû ñaây:
H h : Chieàu cao huùt toaøn phaàn cuûa maùy bôm (m).

h
H hh : Chieàu cao huùt hình hoïc (m).
h : Toång toån thaát aùp löïc treân oáng huùt (m).
V2
h = i.l + ∑ ξ ; (m)
2g
i : Toån thaát ñôn vò theo chieàu daøi (m).
l : Chieàu daøi oáng huùt (m).
ξ : Heä soá toån thaát cuïc boä.
V : Vaän toác nöôùc taïi vò trí coù toån thaát cuïc boä (m/s).
hbh : Aùp suaát boác hôi baõo hoøa cuûa nöôùc ôû nhieät ñoä laøm vieäc (m), tra theo baûng ( 2-2.)
Coät nöôùc quaùn tính trong oáng huùt ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:
4.l.n.Qlt r
hqt = (1 + ) ; (m) (5-12)
π .D .30
2
lb
Trong ñoù:
l : Chieàu daøi oáng huùt (m).
D : Ñöôøng kính oáng huùt (m).
n : Soá voøng quay cuûa tay quay trong moät phuùt (vg/ph).
r : Baùn kính tay quay (m).
l b : Chieàu daøi tay bieân (m).
Do ñoù chieàu cao huùt hình hoïc cuûa bôm pittoâng ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:
126
Pa
h
H hh ≤ − h − hqt −h bh ; (m) (5-13)
γ
Pa
Ôû ñaây laø aùp suaát khoâng khí tính baèng mH2O ôû ñieàu kieän laøm vieäc, tra baûng (2-1).
γ
5.5. ÑÖÔØNG ÑAËC TÍNH CUÛA BÔM PITTOÂNG:
N
H
Q
o
Hình 5-11: Ñöôøng ñaëc tính cuûa bôm pittoâng.
5.6. SÖÏ LAØM VIEÄC SONG SONG CUÛA CAÙC BÔM PITTOÂNG:
Aùp löïc caàn thieát cuûa bôm pittoâng cuõng ñöôïc xaùc ñònh gioáng nhö ñoái vôùi caùc bôm
khaùc.
Khi caùc bôm pittoâng laøm vieäc song song treân moät heä thoáng ñöôøng oáng, chuùng cuõng
tuaân theo ñieàu kieän laøm vieäc song song gioáng nhö bôm ly taâm.
Xaùc ñònh caùc thoâng soá laøm vieäc cuûa bôm pittoâng khi laøm vieäc song song vaø rieâng reõ
cuõng tieán haønh gioáng nhö ñoái vôùi bôm ly taâm ñaõ trình baøy ôû muïc 2-18.
Hình 5.12 giôùi thieäu ñöôøng ñaëc tính cuûa hai bôm gioáng nhau laøm vieäc song song
treân moät ñöôøng oáng .
127
Hình 5-12: Ñöôøng ñaëc tính cuûa caùc bôm pittoâng laøm vieäc song song.
Khi moät ñöôøng bôm laøm vieäc rieâng leû ñieåm laøm vieäc laø ñieåm moät cho löu löôïng Q,
coät aùp H.
Khi hai bôm laøm vieäc song song , ñieåm laøm vieäc laø ñieåm hai cho löu löôïng Q1+2 coät
aùp H2
Moãi bôm ñeàu coù löu löôïng :
Q1+ 2
Q1 = Q2 =
2
Vaø coät aùp H2
Töø ñoà thò vaø theo tính chaát laøm vieäc cöûa bôm pittong thaáy raèng :
Q1 ≈ Q
Q1+2 ≈ 2Q
128
Nghóa laø khi caùc bôm laøm vieäc song song trong heä thoáng. Löu löôïng cuûa töøng bôm
thay ñoåi khoâng ñaùng keå coøn cuûa aùp thì taêng theâm nhieàu so vôùi khi laøm vieäc rieâng leû.
Ñieàu ñoù cuõng coù nghóa laø coâng suaát treân caùc truïc seõ taêng leân nhieàu. Tính chaát naøy cuûa
caùc bôm pittong khaùc haún so vôùi bôm ly taâm. Vì vaäy khi gheùp caùc bôm pittong laøm vieäc
song song caàn kieåm tra khaû naêng chòu aùp löïc cuûa maùy bôm vaø ñöôøng oáng, khaû naêng
ñaûm baûo coâng suaát treân truïc cuûa ñoäng cô ñieän.
5.7. MAÙY BÔM ÑÒNH LÖÔÏNG

Maùy bôm ñònh löôïng ñöôïc duøng ñeå ñònh löôïng dung dòch voâi hoaëc pheøn ôû caùc nhaø
maùy nöôùc. Caùc bôm ñònh löôïng ñeàu laø bôm pittoâng. Noù coù theå laø bôm pittoâng kieåu truï
hoaëc bôm pittoâng kieåu maøng.
5.7.1. Maùy bôm ñịnh löôïng kieåu pittoâng truï
Hình 5-13 giôùi thieäu caáu taïo cuûa bôm ñònh löôïng pittoâng kieåu truï. Caùc bôm naøy ñöôïc
cheá taïo vôùi nhieàu kích côõ khaùc nhau. Löu löôïng ñaït toái laø 1000 l/h, aùp löïc ñaït ñöôïc toái
ña laø 10 kG/cm2.
Khi ñieàu chænh löu löôïng maùy bôm chæ caàn xoay caàn ñieàu chænh 5 ñeán vaïch daáu xaùc
ñònh.
Van an toøan 6 seõ môû ra xaû bôùt dung dòch pheøn veà beå tieâu thuï khi aùp löïc treân ñöôøng
oáng vöôït quaù quy ñònh.
5.7.2. Bôm ñònh löôïng kieåu pittoâng maøng.
Hình 5-14 giôùi thieäu caáu taïo cuûa bôm đđñònh löôïng kieåu pittoâng maøng. Nguyeân lyù laøm
vòeâc vaø caùch ñieàu chænh cuõng töông töï nhö kieåu pittoâng truï. Chuyeån ñoäng quay cuûa
ñoäng cô truïc ñöùng 1 qua boä truyeàn truïc vít baùnh vít bieán thaønh chuyeån ñoäng quay theo
phöông ngang. Treân truïc maùy coù laép baùnh cam. Baùnh cam luoân tì saùt leân caàn cuûa
pittoâng maøng 4 laøm cho maøng 4 coù theå bò ñaåy veà beân phaûi hoaëc beân traùi. Khi maøng 4 bò
ñaåy veà phía beân phaûi, aùp suaát trong buoàng xilanh giaûm xuoáng, van ñaåy ñoùng laïi, van
huùt môû ra, dung dòch pheøn ñöôïc huùt vaøo buoàng xi lanh. Khi pittoâng chuyeån veà beân traùi,
loø xo 10 bò neùn laïi, theå tích buoàng xi lanh giaûm ñi, aùp suaát trong buoâng xi lanh taêng leân,
van huùt ñoùng laïi, van ñaåy môû ra, dung dòch pheøn ñöôïc ñaåy ra oáng ñaåy. Luùc naøy do
chuyeån ñoäng cuûa cô caáu cam vaø do löïc ñaøn hoài cuûa loø xo 10, pitoâng maøng 4 bò ñaâåy veà
beân phaûi vaø bôm laïi thöïc hieän quaù trình huùt.
129
Hình 5-13:Bôm ñònh löôïng kieåu pittoâng truï.1- Ñoäng cô ñieän; 2- Khôùp noái truïc; 3-
Thaân maùy; 4,5- Voøng ñieàu chænh; 6- Van an toøan.7- Voû maùy;8- Pittoâng; 9- Ñeäm laøm
kín; 10- Xi lanh; 11- Van ñaåy;12- Van huùt.
130
Hình 5-14: Bôm ñònh löôïng
kieåu pittoâng maøng.
1- Ñoäng cô ñieän; 2- Truïc vít; 3- Baùnh vít; 4- Pittoâng maøng; 5- Naép; 6-

Chaân maùy; 7- Ñaàu ñaåy vaø van ñaåy; 8- Vaønh ñieàu chænh; 9- Van huùt vaø
ñaàu huùt; 10- Loø xo.
5.7.3. Ñieàu chænh löu löôïng cuûa bôm ñònh löôïng

Khi ñieàu chænh löu löôïng cuûa bôm ñònh löôïng caàn phaûi caên cöù vaøo keát quûa phaân tích
maãu nöôùc , xaùc ñònh löôïng pheøn caàn thieát phaûi ñöa vaøo nöôùc. Döïa vaøo noàng ñoä nöôùc
dung dòch pheøn xaùc ñònh löu löôïng vaø ñoä môû caàn thieát cuûa bôm qua ñöôøng ñaëc tính
bôm.
Ví duï: Xaùc ñònh ñoä môû nuùt ñieàu chænh öùng vôùi caùc ñieàu kieän sau:
Dung dòch pheøn coù noàng ñoä 5%.
Löôïng pheøn yeâu caàu phaûi ñöa vaøo nöôùc 7500 g/h.
131
Loaïi maùy bôm ALLDOS 255-165
AÙp löïc cuûa maùy bôm 3 bar
Löu löôïng (l/h)

200
180 Typ 225-165
160
140
120
100
80
60
40
1.5 bar
20 3 bar
0 10 bar
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
Ñoä môû cuûa nuùt ñieàu chænh (%)
Hình 5-15: Ñöôøng ñaëc tính bôm ñònh löôïng
Giaûi:
Löôïng dung dòch pheøn caàn ñöa vaøo beå troän:
7500 g/h : 50 g/l = 150 l/h
Töø ñöôøng ñaëc tính treân hình 5-15, öùng vôùi löu löôïng 150 l/h xaùc ñònh ñöôïc ñoä
môû cuûa nuùt ñieàu chænh laø 90%.
5.8. LAÉP ÑAËT VAØ VAÄN HAØNH BÔM PITTOÂNG
5.8.1. Laép ñaët
Baûn veõ beä maùy ñöôïc nhaø maùy cheá taïo cung caáp. Beä laøm baèng gaïch toát hoaëc beâtoâng
vaø phaûi ñöôïc ñaët treân lôùp ñaát cöùng. Neáu khoâng coù lôùp ñaát cöùng thì phaûi thay baèng moät
taám beâtoâng lôùn hôn dieän tích ñaùy cuûa beä. Maïch vöõa lieân keát ôû beä gaïch phaûi laø dung
dòch ximaêng, goàm moät phaàn ximaêng pooclaêng. Hai phaàn caùt saïch vaø ñoä daøy cuûa maïch
coá gaéng laøm nhoû. Thaønh phaàn beâ toâng cuûa beä nhö sau: moät phaàn ximaêng pooclaêng, 2 ÷
3 phaàn caùt vaø 5 ÷ 6 phaàn soûi hoaëc ñaù daâm vôùi kích thöôùc cuïc < 50mm. Tyû leä thaønh
phaàn beâtoâng treân beà maët cuûa beä laø 1 : 2 : 4. Trong beä caàn phaûi ñaët caùc oáng goã ñuùng
132
vaøo caùc vò trí cuûa buloân vaø oáng caàn nuùt kín ñeå vöõa beâtoâng khoâng traøn vaøo.
Beä bôm laø moät chænh theå taùch khoûi caùc beä khaùc, khoâng ñöôïc lieân keát vôùi coät nhaø vaø
cuõng khoâng cho pheùp taùch beä thaønh hai phaàn: beä xylanh vaø beä heä thoáng truyeàn ñoäng.
Bôm ñöôïc ñaët taïm leân nhöõng xaø goà ñaët treân beä vaø vuoâng goùc vôùi ñöôøng taâm xy lanh.
Ñöa buloân neàn vaøo caùc oáng goã laép caùc buloân naøy vaø khung bôm. Kieåm tra ñoä naèm
ngang cuûa bôm baèng nivoâ ñaët ôû caùc beà maët gia coâng tinh neáu chöa ñaït thì phaûi cheøn
caùc cheøn theùp vaøo döôùi khung. Caêng moät sôïi daây theùp theo ñöôøng taâm xylanh, sau ñoù
ñaët truïc bôm leân hai oå ñôõ vaø kieåm tra khoaûng caùch cuûa ñieåm muùt tay quay ôû hai vò trí
ñeán sôïi daây phaûi baèng nhau. Ñoàng thôøi kieåm tra ñieåm giöõa cuûa aéc tay quay coù naèm
trong maët phaúng thaúng ñöùng ñi qua sôïi daây khoâng. Sau ñoù ñoå beâtoâng vaøo loã caùc buloân
beä vaø ñoã beâtoâng cho ñeán taän khung maùy.
Khi laép voâlaêng hoaëc baùnh ñai vaøo truïc bôm caàn kieåm tra xem noù coù naèm trong maët
phaúng song song vôùi maët phaúng thaúng ñöùng ñi qua ñöôøng taâm xylanh khoâng.
Khi laép pittoâng vaøo neân laáy sôïi daây nhoû buoäc voøng bít kín (xeùcmaêng) laïi, sôïi daây seõ
ñöôïc caét döùt khi nöûa voøng ñaõ vaøo ñöôïc xy lanh. Ñöôøng taâm cuûa caùn pittoâng phaûi truøng
vôùi ñöôøng taâm xylanh, vaø chæ noái vôùi aéc sau khi ñaõ ñaët naép sau cuûa xylanh. Caàm kieåm
tra khoaûng hôû giöõa piston vaø naép baèng caùch cho daàu dính vaøo qua loã supaùp, daàu naøy seõ
dính laïi treân naép xylanh vaø cho ta bieát khoaûng hôû.
Muoán caïo raø baïc cuûa hai oå ñôõ truïc phaûi boâi leân ngoõng truïc moät lôùp muoäi daàu, sau ñoù
ñaët truïc vaøo baïc oå ñôõ vaø quay truïc. Sau khi laáy truïc ñi ta seõ caïo nhöõng vò trí coù dính
muoäi daàu treân baïc. Vieäc naøy tieán haønh cho tôùi khi taát caû baïc ñeàu dính muoäi daàu ñoàng
ñeàu. Sau ñoù lau lôùp muoäi daàu ôû baïc vaø boâi trôn baèng daàu maùy. Caùc nöõa baïc ñöôïc
gheùp vaøo vôùi nhau laàn cuoái nhö sau: laáy hai sôïi chì ñaët ngang ngoõng truïc, laép nöõa baïc
treân vaø laép oå vaøo roài xieát buloân thaät chaët, tieáp ñoù thaùo ra ño chieàu daøy cuûa sôïi chì bò
beïp. Cheá taïo ñeäm loùt töø kim loaïi moûng coù chieàu daøy nhö theá roài ñaët vaøo caùc beà maët
tieáp giaùp vôùi baïc. Sau ñoù laïi laép naép oå vaøo roài xieác buloân laàn cuoái.
Ñóa supaùp phaûi raø vôùi ñeá baèng caùch xoa vaøo beà maët tieáp xuùc moät lôùp daàu roài raéc boät
maøi. Tieáp ñoù ñaët ñóa supaùp leân ñeá roài xoay thuaän boán voøng vaø xoay ngöôïc boán voøng.
Nguyeân coâng naøy keøo daøi cho tôùi khi duøng vaûi boâng xoa leân ñóa supaùp khoâng coøn thaáy
veát ñen naøo. Ñeå bít kín caàn duøng ñeäm sôïi boâng hoaëc kim loaïi. Ñeäm sôïi cuõng caàn caét
thaønh töng voøng rieâng bieät. Caùc ñaàu ñeäm phaûi vaùt cheùo vaø ñaët leäch caùc choã noái. Ñeäm
sôïi boâng phaûi thaám muoäi daàu.
5.8.2. Khôûi ñoäng vaø döøng bôm
Vieäc khôûi ñoäng bôm ñöôïc thöïc hieän nhö sau:
Kieåm tra xem coù vaät laï ôû trong bôm khoâng.
133
- Kieåm tra caùc mối laép gheùp vaø bít kín, ñoàng thôøi xem möùc daàu ôû bình daàu vaø oå bi.
- Môû van ñaåy vaø van huùt.
- Ñaåy khoâng khí ra qua van nhoû ñaët bieät, ñoàng thôøi kieåm tra xem bôm ñaõ ñöôïc moài
chöa. Ñoùng van ñaëc bieät laïi khi coù doøng chaát loûng lieân tuïc.
- Ñoùng ñieän ñöa bôm vaøo hoaït ñoäng.
Döøng bôm ñöôïc tieán haønh nhö sau:
- Ñoùng van huùt.
- Döøng bôm.
- Ñoùng van ñaåy.
• Caàn chuù yù laø khi chaïy bôm phaûi môû van ñaåy ñeå traùnh hoûng bôm.
5.8.3. Quan saùt söï laøm vieäc cuûa bôm vaø ñieàu chænh bôm
Trong thôøi gian bôm laøm vieäc caàn boâi trôn bình thöôøng ñeå traùnh ñoát noùng oå ñôõ caùn
pittoâng vaø con tröôïc. Daàu phaûi saïch vaø moät thaùng boâi trôn ít nhaát moät laàn.
Neáu phaùt hieän thaáy tieáng ñoäng khoâng bình thöôøng trong bôm thì phaûi tìm nguyeân
nhaân vaø khaéc phuïc ngay. Caàn xem xeùt löôïng nöôùc trong caùc baàu khí vaø caùc chæ soá aùp
suaát. Neáu aùp keá chæ aùp suaát cao thì caàn tìm nguyeân nhaân vaø khaéc phuïc. Khi thieáu
khoâng khí trong baàu ñaåy caàn boå xung baèng caùch môû van nhoû döôùi supaùp huùt hoaëc ngay
treân thaân bôm. Khi thöøa khoâng khí phaûi thaûi ra ngoaøi qua van nhoû ôû treân baàu. Ñoä
khoâng kín cuûa supaùp coù theå nhaän ñöôïc nhôø tieáng keâu rít cuûa noù vaø phaûi raø supaùp kòp
thôøi. Löôùi tieáp nhaän caàn phaûi ñöôïc laøm saïch thöôøng xuyeân.
Caám laøm saïch caùc boä phaän chuyeån ñoäng vaø thaùo gôõ caùc thieát bò an toaøn trong khi
bôm ñang laøm vieäc.
Ngöôøi ta coù theå ñieàu chænh naêng löôïng bôm baèng caùch giaûm soá voøng quay hoaëc giaûm
khoaûng khoaûng chaïy (thöôøng duøng bieän phaùp giaûm soá voøng quay). Cuõng coù theå ñieàu
chænh bôm baèng caùch cho hoài löu hoaëc thay ñoåi tieát dieän cuûa pittoâng truï. Ñoái vôùi bôm
tröïc tieáp, thöôøng ñieàu chænh löôïng hôi vaøo xylanh ñeå ñieàu chænh löu löôïng. Khoâng ñöôïc
pheùp thay ñoåi naêng suaát baèng caùch ñoùng môû van ñaåy.
5.8.4. Caùc söï coá cô baûn khi vaän haønh bôm pittoâng
Khi vaän haønh bôm pittoâng seõ gaëp moät soá söï coá, neáu xöû lyù kòp thôøi seõ coù theå taêng thôøi
gian söû duïng cuûa bôm:
a. Sau khi khôûi ñoäng bôm khoâng huùt ñöôïc nöõa do: Supaùp tieáp nhaän khoâng giöõ ñöôïc
chaát loûng, caùc maët bích cuûa oáng huùt khoâng kín ñeå loït khoâng khí qua, neân bôm khoâng
taïo ñöôïc chaân khoâng; chieàu daøy oáng huùt taêng leân do möïc nöôùc trong beå chöùa bò thaép
134
xuoáng, supaùp huùt ñoùng khoâng kín neân nöôùc töø xylanh chaûy vaøo oáng huùt, löôùi tieáp nhaän
bò taéc.
b. Löu löôïng bôm khoâng ñuû: Khoâng khí vaøo qua caùc loã khoâng kín ôû oáng huùt vaøï hoäp
ñeäm, moät phaàn chaát loûng chaûy qua choã khoâng kín cuûa supaùp, löôùi tieáp nhaän bò baån,
supaùp tieáp nhaän bò keït.
c. OÅ ñôõ vaø hoäp ñeäm bò noùng: Daàu cho vaøo oå ñôõ khoâng ñuùng quy caùch hoaëc daàu bò
baån, ngoõng truïc tieáp xuùc khoâng toát vôùi baïc buloân hoäp ñeäm vaën quaù caêng.
d. Coù tieáng ñoäng khi laøm vieäc: Baàu khí thieáu khí, loø xo supaùp yeáu, bò gaõy, soá voøng
quay cao hôn bình thöôøng, oå ñôõ bò moøn, ñöôøng taâm cuûa truïc quay khoâng thaúng goùc vôùi
ñöôøng taâm cuûa xylanh, oáng huùt quaù nhoû neân gaây ñöùt doøng chaát loûng, coù khoaûng hôû lôùn
giöõa ngoõng truïc vaø baïc loùt hoaëc giöõa baïc bieân vaø aéc hoaëc giöõa maët tröôït vaø con tröôït,
moái gheùp giöõa caùn vaø piston khoâng chaéc.
5.9. SÖÛA CHÖÕA BÔM PITTOÂNG
Bôm laøm vieäc quaù 500 ÷ 1000 giôø caàn ñöôïc xem xeùt, söûa chöõa vaø khaéc phuïc caùc sai
soùt cuûa supaùp, voøng pittoâng (xeùcmaêng), ñeäm trong hoäp ñeäm, caùc chi tieát cuûa cô caáu
truyeàn ñoäng vaø phoái hôi (ôû bôm hôi tröïc tieáp).
Sau 4000 ÷ 5000 giôø laøm vieäc caàn thaùo bôm ñeå kieåm tra taát caû caùc chi tieát vaø khaéc
phuïc thieáu soùt.
Baûng 5−1 trình baøy caùc daïng hö hoûng thöôøng gaëp cuûa bôm pittoâng, nguyeân nhaân vaø
bieän phaùp khaéc phuïc
Baûng 5 −1. Caùc daïng hö hoûng thöôøng gaëp cuûa bôm pittoâng
Hö hoûng Nguyeân nhaân Caùch söûa chöõa

− Möùc daàu trong beå daàu quaù thaáp. − Ñoå theâm cho ñuû.
− Truïc bôm quay khoâng ñuùng
chieàu.
− Ñoåi laïi chieàu quay.
− Khoâng khí bò huùt vaøo ñöôøng xaû
Bôm khoâng
daàu.
cung caáp ñöôïc
chaát loûng (daàu) − Laøm kín oáng xaû daàu
− Taéc oáng daãn daàu hay bình loïc
cho heä thoáng. daàu.
− Truïc bôm quay chöa ñuû toác ñoä − Thoâng oáng hoaëc röûa bình
quay qui ñònh. loïc.
− Ñieàu chænh aùp löïc laøm vieäc cuûa − Taêng toác ñoä quay cuûa truïc
135
van an toaøn khoâng ñuùng (thaáp bôm.
quaù).
− Ñieàu chænh laïi van an toaøn
− Ñoä nhôùt cuûa daàu cao quaù.
− Thay daàu coù ñoä nhôùt thaáp

hôn.
− Taéc bình loïc, taéc oáng daãn hoaëc − Röûa vaø thoâng bình loïc cuøng
ñöôøng kính oáng daãn bò thu heïp laïi. oáng daãn hoaëc thay oáng daãn
− Taéc caùc ñöôøng daàu trong bôm.
− Thaùo bôm ra, röûa saïch caùc

ñöôøng daàu baèng daàu röûa, lau
khoâ.
Bôm laøm vieäc − Truïc bôm quay nhanh quaù. − Giaûm toác ñoä quay.
oàn quaù − Ñoä nhôùt cuûa daàu cao quaù. − Thay daàu coù ñoä nhôùt thaáp
hôn.
− Laãn khí vaøo ñöôøng daàu.
− Truïc bôm vaø truïc ñoäng cô − Thay daàu hay xaû khí, laøm
khoâng ñoàng taâm. kín toaøn boä heä thoáng.
− Ñieàu chænh ñoä ñoàng taâm
Thoâng thöôøng caùc voøng stato

bò moøn ñöôïc thay môùi. Voøng
stato baèng theùp oå bi 15%Cr
hoaëc 1%Cr, 1%W, 1%Mn
nhieät luyeän tôùi ñoä cöùng HRC
60 ÷ 64. Caùc raõnh roâto neáu
Moøn stato, moøn Bôm laøm vieäc laâu ngaøy, tôùi thôøi
moøn döôùi 0,05mm thì maøi
roâto. haïn söûa chöõa.
baèng boät maøi ñeå ñaït ñoä song
song giöõa hai thaønh raõnh vôùi
sai soá khoâng quaù 0,02mm.
Neáu raõnh moøn quaù 0,05mm
thì ñaùnh baèng giaáy nhaùm mòn
roài maøi nghieàn, luùc naøy phaûi
136
thay phieán gaït. Coå truïc roâto
ñöôïc phuïc hoài baèng maï croâm
hoaëc maøi nhoû ñöôøng kính roài
eùp baïc söûa chöõa. Ñoä khoâng
ñoàng truïc cuûa caùc ngoõng truïc
roâto khoâng ñöôïc vöôït quaù
0,02mm. Ñoä ñaûo maët muùt
cuûa roâto cho pheùp töø 0,015 ÷
0,02mm.
137
Chöông 7.CAÙC LOAÏI QUAÏT.
7.1.Phaân loaïi quaït.
Ngöôøi ta chæ cheá taïo quaït li taâm vaø quaït höôùng truïc.
Lyù thuyeát cuûa quaït li taâm vaø quaït höôùng truïc khoâng khaùc gì vôùi bôm li taâm vaø bôm höôùng truïc
,chæ khaùc ôû ñaëc tính ñöôøng oáng. Ñöôøng toån thaát aùp löïc ôû quaït baét ñaàu töø goác toaï ñoä vì chieàu
cao ñòa lyù vôùi quaït boû qua do khoái löôïng rieâng cuûa khoâng khí (   1,29 kg/m3) raát nhoû so vôùi
cuûa nöôùc (  = 1000 kg/m3).
Phaân loaïi quaït theo aùp suaát laøm vieäc vaø theo soá voøng quay rieâng.
1.Caên cöù vaøo aùp suaát :
a. Quaït thaáp aùp: AÙp suaát ñeán 1000N/m2 (100 mm H20).
b. Quaït trung aùp: AÙp suaát ñeán 3000N/m2 (300 mm H20).
c. Quaït cao aùp: AÙp suaát ñeán 10.000N/m2 (1000 mm H20).
2.Caên cöù vaøo soá voøng quay rieâng:
a. Quaït quay chaäm: ns = 100-200
b. Quaït quay vöøa: ns = 200-600
c. Quaït quay nhanh: ns = 600-1200
d. Quaït quay ñaëc bieät nhanh: ns = 1200- 4000.
Soá voøng quay rieâng ñöôïc tính theo coâng thöùc:
n Q
n S
 13. 3/ 4 [4-1]
H
Trong ñoù : n : Soá voøng quay cuûa quaït [voøng / phuùt]
H: Chieàu cao coät aùp cuûa quaït [mm H2O]
Q: löu löôïng cuûa quaït [m3 / s] .
(Soá voøng quay rieâng cuûa quaït laø voøng quay vôùi cheá ñoä toái öu coù löu löôïng: Q = 1m3/s,
aùp suaát: 30 mmH20, vì 303/4 = 13) .
Quaït li taâm vaø quaït höôùng truïc huùt khoâng khí ôû ñieàu kieän khí quyeån neân tyû soá neùn laø:
m = 1,002 ÷ 1,1
Nhö vaäy ta thaáy tyû soá neùn khaù nhoû, coù theå boû qua coi nhö quaït laøm vieäc vôùi chaát khí khoâng bò
neùn vì vaäy caùc coâng thöùc cuûa bôm caùnh daãn coù theå duøng ñöôïc cho quaït.
AÙp suaát cuûa quaït H baèng toång aùp suaát ñoäng vaø aùp suaát tónh:
H = H t + Hñ [4-2]
2
Hd C 2
m [4-3]
2g
p  p
Ht  2 1
m [4-4]
 K
.g
Trong ñoù:
C2 : vaän toác khoâng khí ôû cöûa ñaåy [ m/s ]
P2: aùp suaát khoâng khí ôû cöûa ñaåy cuûa quaït [N/m2]
P1: aùp suaát khoâng khí ôû cöûa huùt [N/m2]
 K
: Khoái löôïng rieâng cuûa khoâng khí [ kg/m3]
Ht: Cuõng chính laø toång toån thaát tónh ñöôøng oáng m, xem [4-21].
V .
2
l
H t  (. d    ). 2 K mm H20.
- Coâng suaát ñaët treân truïc quaït :
N
 .g.Q. H K
kw [4-5]
K
1000.
Trong ñoù:
Q: m3/s
Hk: aùp suaát quaït tính theo m coät khí.
 K
: Khoái löôïng rieâng cuûa khoâng khí [ kg/m3]
g: gia toác troïng tröôøng m/s2

: Hieäu suaát chung cuûa quaït:  = 60 ÷ 75%
Coâng thöùc chuyeån ñoåi aùp löïc coät khí sang coät nöôùc:
g.  . H K  g..H
K
 .H
Ñoåi ra: H  [4-6]
K
 K
Vôùi: H K
: AÙp coät khí ño theo m coät khí
H : aùp suaát quaït ño theo m H20.
Ví duï
Ñoåi 120 mm H20 sang meùt coät khí:
1000  0.12
H K
  100 m khí.
1.29
- Neáu aùp löïc quaït tính theo mm H20 thì ta coù coâng thöùc khaùc tính coâng suaát:
9.81.Q.H
N kw [4-7]
1000.
Vôùi : Q: m3/s
H: mmH20. (1mmH20 = 10 N/m2).
7.2. Caùc ñaëc tính soá ño cuûa quaït.
Ñaëc tính soá ño laø caùc ñöôøng cong bieåu dieãn :H-Q, N-Q, h-Q. xaùc ñònh vôùi soá voøng quay khoâng
ñoåi n v/ph.
Ñieåm laøm vieäc cuûa quaït laø giao ñieåm giöõa ñöôøng toån thaát Hoâ vaø ñöôøng Ht.
( Ñöôøng ñöùt ------ vôùi D = 0.6m; Ñöôøng lieàn vôùi D = 0.5m.)
7.3.Ñaëc tính khoâng soá ño.
Ñaëc tính khoâng soá ño coøn goïi laø caùc heä soá ñöôïc xaùc ñònh töø nhöõng ñôn vò goïi laø caùc soá ño: Soá ño
löu löôïng, soá ño coät aùp, soá ño coâng suaát.
-Soá ño löu löôïng: K Q

 S . U , m3/s
2
. D
Vôùi: S 2
, m2 [4-8]
4
 . D2 . n
U , m/s
60

Goïi: Q laø heä soá löu löôïng ta coù:

Q
Q [4-9]
K Q

Hay : Q  Q . KQ [4-10]
-Soá ño coät aùp ,vôùi quaït li taâm:
  . U , kg / m.s2
2
K H [4-11]

Heä soá coät aùp: H:

H
H [4-12]
K H
Hay laø: H  H .K H [4-13]

-Soá ño coâng suaát: KN baèng tích soá ño löu löôïng vaø soá ño coät aùp.
  .S.U , w [4-14]
3
K N K .K
Q H
Heä soá coâng suaát laø:


N
N [4-15]
K N

Hay: N= N .KN [4-16]
-Heä soá hieäu duïng (hieäu suaát) cuûa quaït tính thoâng qua caùc heä soá khoâng soá ño :
 

Q. H [4-18]

N
Öu ñieåm cô baûn cuûa caùc heä soá khoâng soá ño laø ñaùnh giaù ñaëc tính cuûa quaït vôùi ít ñaïi löôïng. Ñoù
 
laø caùc heä soá Q vaø H töông öùng vôùi heä soá hieäu duïng lôùn nhaát. Khi choïn quaït laøm vieäc ôû cheá
ñoä toái öu, coù löu löôïng vaø coät aùp mong muoán thì chæ caàn choïn ñöôøng kính vaø soá voøng quay laø
ñuû:
D
0.6672. K Q
K 4
H
n  81.3
4
KH
[4-19].
KQ
7.4.Tieáng oàn cuûa quaït.
Tieáng oàn cuûa quaït coù 2 daïng laø oàn khí ñoäng vaø oàn do cô hoïc.
7.4.1. OÀn do khí ñoäng.
OÀn khí ñoäng do caùc chi tieát cuûa quaït taùc ñoäng leân söï chuyeån ñoäng cuûa doøng khí. Yeâuù toá
chính gaây ra oàn khí ñoäng laø vaän toác voøng lôùn vì cöôùng ñoä oàn tyû leä baäc 6 vôùi vaän toác, baäc 2 vôùi
soá ño tuyeán tính caùnh vaø baäc 2 vôùi söùc caûn cuûa ñænh caùnh.Yeáu toá thöù hai laø daïng caùnh, daïng
voû quaït, soá caùnh, cheá ñoä laøm vieäc cuûa quaït vaø caáu truùc buoàng ñaët quaït. Tieáng oàn gaây ra do
chuyeån ñoäng xoaùy cuûa khoâng khí vôùi guoàng ñoäng taïo ra caùc soùng khoâng khí vaø rung ñoäng caùc
boä phaän. Khoâng khí ñi qua cöûa huùt vaø cöûa ra cuõng gaây oàn do khoâng khí taïo xoaùy.
Caùnh cong veà phía tröôùc oàn nhieàu hôn cong veà phía sau.
7.4.2. OÀn cô hoïc.
Do ñoä vöõng chaéc cuûa caùnh, do quaït laép coân xoân, do caân baèng tónh vaø caân baèng ñoäng khoâng
toát, do oå bi, do ñoäng cô ñieän gaây ra.
Muoán traùnh oàn caàn loaïi boû caùc nguyeân nhaân gaây ra:
- Caùnh quaït neân cong veà phía sau neáu coù theå.
- Giôùi haïn vaän toác gioù trong caùc oáng daãn: v = 5m/s
- Caân baèng tónh vaø caân baèng ñoäng toát.
- OÅ truïc ñuû ñoä cöùng vöõng, vaän toác gioù trong oáng daãn neân nhoû,voû quaït phaûi vöõng chaéc, noái
oáng vôùi voû ñuùng caùch.
- Laép ñaët ñeá vôùi moùng ñuû cöùng vöõng.
- Vaän toác voøng choïn: Quaït höôùng truïc: v = 80 ÷ 100m/s
Quaït li taâm: v = 50m/s.
Moïi choã, moïi nôi neáu coù theå neân choïn quaït laøm vieäc ôû cheá ñoä quaït ñaåy seõ coù hieäu quaû cao .
7.5. Ñieàu chænh quaït.
Ñeå ñieàu chænh quaït caàn bieát quaït laøm vieäc trong heä thoáng huùt, heä thoáng ñaåy hay vöøa huùt vöøa
ñaåy.
1.Heä thoáng quaït huùt:
Khi chieàu daøi cuûa oáng ñaåy raát nhoû hoaëc baèng khoâng.
Hình 4.3 theå hieän nguyeân lyù caáu taïo vaø hoaït ñoäng cuûa heä thoáng quaït huùt
H = H’ñ + Ht + Hñ mm H2O [4 -20]

Trong ñoù: Pa: AÙp suaát khí quyeån
Ph: AÙp suaát taïi mieäng huùt cuûa guoàng ñoäng
Pñ: AÙp suaát taïi cöûa ñaåy cuûa guoàng ñoäng
H’ñ:Toån thaát aùp löïc ñoäng naêng ôû cöûa huùt.
Hñ: Toån thaát aùp löïc ñoäng naêng ôû cöûa ñaåy.
Ht: Toån thaát trôû löïc tónh.
Hoâ :Trôû löïc ñöôøng oáng.
H: Toång trôû löïc (cuõng laø aùp löïc maø quaït phaûi coù).
- Muoán giaûm toån thaát ñoäng naêng Hñ ôû cöõa ñaåy cuûa quaït phaûi laøm ñoaïn oáng loe ñeå giaûm vaän
toác doøng khí coøn 25 - 30% vaän toác ban ñaàu. Goùc loe laø 100.
V .
2
l
Coät aùp tónh: H t  (. d    ). 2 K [ 4-21]
Coät aùp ñaåy tính theo coâng thöùc : [4-3]

Coâng suaát quaït tính theo coâng thöùc : [4-5] hoaëc [4-7].
2. Heä thoáng quaït ñaåy.
Hình 4.4 Theå hieän nguyeân lyù caáu taïo vaø hoaït ñoäng cuûa heä thoáng quaït ñaåy
H = Ht + H ñ mm H2O [4-24]
Coät aùp tónh vaø ñoäng cuõng tính töông töï nhö trong heä thoáng quaït huùt. Coâng suaát cuõng tính theo
[4-5] hoaëc [4-7].
Ph: AÙp suaát cöûa huùt baèng aùp suaát khí quyeån.
P h = pa
Pñ = Ph +  K
.g (Ht + Hñ) , mm H20 [4-25]
-Coù nhieàu tröôøng hôïp quaït vöøa laøm vieäc vôùi cheá ñoä huùt vaø vöøa ôû cheá ñoä ñaåy, khi ñoù caùc pheùp
tính nhö caû ôû 2 phía coäng laïi.
3. Ñieàu chænh löu löôïng cuûa quaït.
Ñeå ñieàu chænh löu löôïng quaït coù nhöõng caùch sau:
a. Ñieàu chænh löu löôïng baèng van.
Caùch naøy ñôn giaûn, coù theå ñaët van ôû oáng huùt hay oáng ñaåy. Ñaët ôû ñöôøng oáng huùt kinh teá
hôn. Khi ñoùng bôùt hay môû theâm laøm thay ñoåi ñöôøng ñaëc tính tónh Ht ñeå dòch chuyeån ñöôøng
laøm vieäc cuûa quaït.
b. Ñieàu chænh baèng thay ñoåi soá voøng quay.
Ñaây laø phöông aùn kinh teá nhaát nhöng caàn coù ñoäng cô thay ñoåi toác ñoä hay hoäp soá neân phöùc
taïp.
c. Thay ñoåi baèng ñieàu chænh caùnh höôùng doøng.
Boä caùnh thöôøng ñaët ôû cöûa huùt cuûa quaït, khi cheá taïo laøm cho noù coù theå xoay ñöôïc khi caàn,
phöông phaùp naøy laøm thay ñoåi ñoä doác cuûa ñöôøng ñaëc tính H - Q cuûa quaït vôùi soá voøng quay
khoâng ñoåi, ñieåm A vaãn khoâng thay ñoåi.
d. Ñieàu chænh baèng caùnh cuûa guoàng ñoäng.

Chæ aùp duïng cho quaït höôùng truïc vaø cuõng cheá taïo tröôùc ñeå coù theå ñieàu chænh ñöôïc.
7.6. Söï laøm vieäc song song vaø noái tieáp cuûa quaït.
Quaù trình laøm vieäc song song hay noái tieáp cuûa quaït gioáng nhö khi gheùp bôm.
7.7. Coâng suaát ñoäng cô.

Sau khi tính ñöôïc coâng suaát quaït ta tính ñöôïc coâng suaát ñoäng cô
a .N
N  ( kw ) [4.26]
d
 td
Vôùi: N: Coâng suaát treân truïc quaït tính theo coâng thöùc [4-7]
a: Heä soá tra baûng 4-1.
 td
: Hieäu suaát truyeàn ñoäng.
Baûng 4-1
Coâng suaát quaït N, kW a – quaït ly taâm a – quaït höôùng truïc
Ñeán 0,5 1,5 1,2
O,5 – 2 1,3 1,15
2–5 1,2 1,10
5 – 10 1,15 1,05
Treân 10 1,1 1,05
7.8.Tính toaùn thieát keá quaït.
7.8.1.Thieát keá guoàng quaït.

Nhöõng keát luaän töø lyù thuyeát veà bôm li taâm vaø höôùng truïc cuõng hoaøn toaøn ñuùng cho quaït li
taâm vaø quaït höôùng truïc. ÔÛ ñaây chæ chuù yù ñeán nhöõng thoâng soá ñaëc tröng cho quaït nhö: Ñöôøng
kính ngoaøi D2 Cuûa guoàng ñoäng quaït li taâm hay ñöôøng kính ñænh quaït höôùng truïc.
- Ñöôøng kính D2 ñöôïc xaùc ñònh thoâng qua heä soá coät aùp H , chieàu cao coät aùp H, khoái löôïng
rieâng  vaø soá voøng quay n.
_
H H
Töø: H 
 .U 2
2
K H
H
Hay: U 2
 _
. H
 . D 2 .n
maët khaùc ta laïi coù: U 2
 m/s, ta ruùt ra :
60
60 H
D  m [4-27]
2
 .n _
. H
-Ñöôøng kính mieäng huùt Do xem nhö gaàn baèng ñöôøng kính trong D1 cuûa guoàng ñoäng ñöôïc tính:
Q
D  D K .3 ,m [4.28]
0 1 D0
n.(1  K 1)
trong ñoù :
Q:löu löôïng cuûa quaït m3/s.
K1:Heä soá huùt vôùi:
 C ui
 0.35  const [4-29]
K 1
U 1
K D0
: heä soá phuï thuoäc goùc β2 tra ôû baûng 4-2.
Baûng 4.2
  90
2
0
  90
2
0
n N 130 1040 30 1040

K D0
3 4,3 3 3,2
Trong ñoù: nN: Soá voøng quay rieâng theo coâng suaát.
n Q
n S
 13. 3/ 4
H
Phöông trình [4-28] tính cho tröôøng hôïp khoâng coù oáng loùt,vaän toác C0 trong oáng huùt ñöôïc tính:
4.Q
C  ,m/ s [4-30}
 . D0
0 2
Trong tröôøng hôïp coù oáng loùt vôùi ñöôùng kính laø d thì ñöôøng kính coå huùt phaûi lôùn hôn (D’o > D0):
4.Q
 d [4-31]
,
D ,m
0
 0 . .C 0
 0
= 0.7-1 :Heä soá chaët heïp .
Khi ñoù ñöôøng kính trong guoàng ñoäng ñöôïc tính nhö sau:
D  D' 1 0
[4-32]
C C m1 0
Kích thöôùc caïnh vaøo cuûa guoàng b1:
Q
b  ,m
1
 . D1.C m1  1
 1
:heä soá chaët heïp ,  1
= 0.95
Kích thöôùc ôû cöûa ra b2 :
Q
b  ,m [4-36]
2
( . D2 .sin    2 . Z 2).W 2
2
 2
:Chieàu daøy caùnh ôû caïnh ra , m.
Z2:Soá caùnh
W2: Vaän toác löu theå ôû cöûa ra ,m/s.
Soá caùnh Z2 phuï thuoäc vaøo böôùc caùnh t cuûa guoàng ,thöôøng laáy böôùc caùnh nhoû hôn chieàu daøi
höôùng kính  l cuûa caùnh guoàng.
 l
> t.
Caùc kích thöôùc chi tieát cuûa quaït li taâm tính phuï thuoäc ñöôøng kính D2 neâu ra treân : hình 4-10.
7.8.2.Thieát keá voû quaït.

Voû quaït xoaén oác ñöôïc thieát keá theo nguyeân taéc hình vuoâng theo caùc böôùc sau: Hình 4.10
1. Veõ voøng troøn ñöôøng kính D2 ñaõ tính ôû phaàn thieát keá guoàng quaït ôû phaàn tröôùc.
2. Veõ hình vuoâng caïnh a = 0,12.D2
3. Laáy daáu caùc ñænh 1,2,3,4.
4. Töø caùc ñieåm ñoù veõ caùc cung troøn coù baùn kính töông öùng:
r1, r2 , r3 , r4.
2 g. H ñ
5. Xaùc ñònh vaän toác mieäng ñaåy: C’  m/s.
'
C 
Q
6. Xaùc ñònh dieän tich mieäng ñaåy: F '
m2
C
7. Xaùc ñònh kích thöôùc mieäng ñaåy:
4.F
a. Khi mieäng ñaåy hình troøn: d

b. Khi mieäng ñaåy hình vuoâng caïnh A: A F
- Caùc kieåu boá trí quaït trong khoâng gian.
7.8.3. Quaït höôùng truïc.

1.Caáu taïo. Quaït höôùng truïc coù caáu taïo ñôn giaûn nhaát goàm coù 2 phaàn cô baûn: Guoàng ñoäng vaø voû
quaït.
Guoàng 1: Coù caùc caùnh ñaët nghieâng, soá caùnh Z = 6 – 12. Guoàng laø baïc coù ñöôøng kính lôùn treân
gaén caùc caùnh. Caùnh daäp töø theùp taám vôùi kích thöôùc lôùn coù theå laøm roãng.
Voû quaït 2: Khe hôû giöõa voû vaø caùnh ñuû nhoû thöôøng khoâng quaù 1,5% chieàu daøi caùnh vì neáu khe
hôû lôùn seõ laøm giaûm coät aùp tónh vaø giaûm hieäu suaát cuûa quaït.
- ÔÛ nhöõng quaït lôùn ñoâi khi laøm caùc caùnh naén thaúng doøng xoaén laép coá ñònh treân voû quaït phía
sau caùnh daãn.
- Ñeà bieán ñoäng naêng thaønh coät aùp tónh voû quaït thöôøng coù 1 ñoaïn coân sau môû roäng.
- Quaït höôùng truïc coù theå cheá taïo 1 hay 2 caáp (taàng).
- Ñoäng cô keùo quaït coù theå ñaët ngoaøi hay trong voû quaït ñeå giaûm toån thaát.
2. Caùc ñöôøng ñaëc tính cuûa quaït höôùng truïc: Hình 6.10 vaø 6.11
Ñoái vôùi quaït höôùng truïc thì caùc ñaëc tính H, N,  laø haøm cuûa Q cuõng gioâng nhö bôm höôùng
truïc: Q-H giaûm nhanh trong khi N giaûm khoâng ñaùng keå, coâng suaát tieâu thuï lôùn nhaát khi Q = 0,
 giaûm nhanh sau ñieåm cöïc ñaïi.
3.Tính toaùn quaït höôùng truïc.
Ñöôøng kính De cuûa ñænh caùnh xaùc ñònh töø ñieàu kieän:
Q
D e
 1,3 ,m [4-41]
C m
Trong ñoù:
Q:Löu löôïng cuûa quaït,m3/s
Cm = 8 – 10,thaønh phaàn vaän toác höôùng truïc, m/s.
Vaän toác voøng treân ñöôøng kính De laø:

U C
 2,8.. H ,m/ s [4-42]
Trong ñoù : H: aùp suaát do quaït taïo ra, mm H20

 : Heä soá phuï thuoäc vaøo daïng caùnh.
 = 2,8 - 3,5 caùnh phaúng
 = 2,2 – 2,8 caùnh cong.
Ta laïi coù vaän toác voøng Uc :
 .n D
U C
 . e
[4-43]
30 2
Ñeå choáng oàn thì thaønh phaàn vaän toác: Uc < 95m/s vaø thaønh phaàn Cm laáy nhö sau: Cm = (0,25 – 0,4 ). Uc
vôùi quaït höôùng truïc 1 caáp
Cm = (0,3 – 0,55 ) .Uc vôùi quaït höôùng truïc 2 caáp.
-Chieàu roäng b cuûa caùnh ñöôïc tính :
b D D e i
,m [4-51]
2
-Goùc  vaø
1
 2
ñöôïc tính theo coâng thöùc :
tg   C m
[4-52]
U C U
2
Khi thay caùc giaù trò töông öùng ôû ñieåm vaøo 1 vaø ñieåm ra 2.
Hieäu suaát chung cuûa quaït höôùng truïc töø :
 = 50 – 80 %.
Caùc ví duï vaø baøi taäp.
- Ví duï 1.
Guoàng ñoäng quaït ly taâm coù : D1 = 480mm, D2 = 600mm, n=1500v/ph,  K

= 1.2 kg/m3,
W1 = 25m/s, W2 = 22m/s,
 1
= 60o ,  2
= 120o.
Haõy döïng caùc tam giaùc vaän toác ôû caïnh vaøo vaø caïnh ra cuûa caùnh guoàng vaø chieàu cao coät aùp lyù
thuyeát Hlt.
-Ví duï 2.
Caàn nung noùng khoâng khí löu löôïng G = 30.000kg/h töø 20o leân 160o baèng caùch cho qua thieát
bò trao ñoåi nhieät (caloriphe). Haõy xaùc ñònh naêng suaát, aùp suaát, coâng suaát cuûa quaït khi laép tröôùc
vaø sau thieát bò trao ñoåi nhieät. Cho bieát toån thaát thuyû löïc cuûa doøng khoâng khí chaûy qua heä thoáng
laø 120mm H2O. ÔÛ ñieàu kieän 20oC ,  K
= 1.2 kg/m3. Hieäu suaát chung ôû caû 2 tröôøng hôïp laø nhö
nhau vaø baèng:  = 50%.
 .T   .
, ,
Chuù yù caùc coâng thöùc: k k k k
 .H
H 
k
 k
Q G k
3600. 
k
2
  Q,  .
,

, k
H   H
k k
Q k
-Ví duï 3. Moät quaït gioù löu löôïng 3000 m3/h, ôû ñaàu oáng ñaåy choã D1 = 200 mmcoù aùp suaát dö laø 981
N/m2, Hoûi ôû choã ñaàu oáng loe D2 = 300mm coù aùp suaát laø bao nhieâu? Cho bieát:  k
= 11,77N/m3,
g=9.81m/s2,boû qua toån thaát trong ñoaïn oáng loe.
7.9.Caùc heä thoáng quaït.

7.9.1.Phaân loaïi caùc heä thoáng quaït.
Heä thoáng quaït goàm coù quaït,heä thoáng ñöôøng oáng vaø caùc thieát bò treân ñöôøng oáng. Tuyø muïc ñích söû
duïng maø coù nhöõng teân goïi khaùc nhau.
1.Heä thoáng huùt buïi.

- Duøng ñeå huùt buïi trong saûn xuaát coù sinh ra buïi.
- Duøng huùt hôi, khí ñoäc
- Duøng vaän chuyeån nguyeân lieäu kích thöôùc nhoû nhö boät, chaáu, caùm, muøn cưa…
2. Heä thoáng thoâng gioù laøm maùt.
Heä thoáng ñöôïc duøng khi nhieät ñoä ngoaøi trôøi thaáp hôn nhieät ñoä trong phoøng.
3. Heä thoáng ñieàu hoaø khoâng khí.

Heä thoáng ñieàu hoaø khoâng khí taïo ra baàu khoâng khí coù nhieät ñoä vaø ñoä aåm nhö yù muoán, baát keå
nhieät ñoä ngoaøi trôøi nhö theá naøo.
Muoán vaäy caàn boå xung theâm heä thoáng phun nöôùc laïnh vaøo giöõa thieát bò loïc 8 vaø thieát bò saáy 9
cuûa heä thoáng thoâng gioù laø coù heä thoáng ñieàu hoaø khoâng khí trung taâm.
4. Heä thoáng quaït trong saáy ñoái löu.

7.9.2.Caùc daïng trôû löïc trong heä thoáng quaït.
.
2
l w
l  H t  (. d   ). 2 K
QUẠT HƯỚNG
QUẠT HƯỚNG TRỤC TRỤC KIỂU AFC1-
THÔNG GIÓ CÔNG NGHIỆP 080-06
Mã sản phẩm: AF Mã sản phẩm: AFC1-
Kiểu lắp: AFA, AFC, AFD 080-06
Chế độ bảo hành: Theo thoả Kiểu lắp: AF
thuận Chế độ bảo hành: Theo
Chi tiết... thoả thuận
Chi tiết...
QUẠT HỖN HỢP QUẠT HƯỚNG TRỤC LƯU

TOMECO - Kiể u SWF LƯỢNG LỚN
Mã sản phẩm: SWF Mã sản phẩm: DTF- TOMECO
Kiểu lắp: SWF Kiểu lắp: AFA.DTF ; AFC.DTF
Chế độ bảo hành: Theo Chế độ bảo hành: Theo thỏa
thoả thuận thuận
Chi tiết... Chi tiết...
QUẠT LY TÂM CÔNG QUẠT LY TÂM ÁP SUẤT

NGHIỆP ÁP SUẤT THẤP THẤP KIỂU CF.12-50
KIỂU CF.14-46 Mã sản phẩm: CF.12-50
Mã sản phẩm: CF.14-46 Kiểu lắp: CFA, CFD, CFC
Kiểu lắp: CFA, CFC, CFD Chế độ bảo hành: theo thoả
Chế độ bảo hành: theo thoả thuận
thuận Chi tiết...
Chi tiết...
QUẠT CÔNG NHIỆP ÁP

QUẠT LY TÂM ÁP SUẤT
SUẤT THẤP KIỂU LY TÂM
THẤP KIỂU CF.4-72
CF.4-70
Mã sản phẩm: CF.4-72
Kiểu lắp: CFA, CFD, CFC
Chế độ bảo hành: Theo thoả
thuận
thuận
Chi tiết...
Chi tiết...
QUẠT LY TÂM ÁP SUẤT QUẠT LY TÂM ÁP SUẤT

THẤP KIỂU CF.4-76 THẤP KIỂU CF.5-47
Mã sản phẩm: CF.4-76 Mã sản phẩm: CF.5-47
Kiểu lắp: CFA, CFD, CFC. Kiểu lắp: CFA, CFD, CFC
Chế độ bảo hành: theo thoả Chế độ bảo hành: theo thoả
thuận thuận
Chi tiết... Chi tiết...
Start Prev | 1 | Next End
QUẠT LY TÂM CAO ÁP

KIỂU CF.8-13
Kiểu lắp: CFC, CFA. CFC
thuận
Chi tiết...
QUẠT LY TÂM CAO ÁP

KIỂU CF.8-18
thuận
Chi tiết...
QUẠT LY TÂM ÁP SUẤT

CAO C.F8-09
Chế độ bảo hành: theo thoả
thuận
Chi tiết...
QUẠT LY TÂM HÚT BỤI QUẠT LY TÂM HÚT BỤI
KIỂU CF.6-35 CÔNG NGHIỆP , KIỂU CF.7-
Mã sản phẩm: CF.6-35 40
Kiểu lắp: CFA, CFD, CFC Mã sản phẩm: CF.7-40
Chế độ bảo hành: theo thoả Kiểu lắp: CFC.7-40: CFD.7-40
thuận Chế độ bảo hành: 6 tháng đến 1
Chi tiết... năm
Chi tiết...
QUẠT LY TÂM HÚT BỤI

KIỂU CF.6-46
Chế độ bảo hành: theo thoả
thuận
Chi tiết...
Start Prev | 1 | Next End
QUẠT DÙNG TRONG MÔI

TRƯỜNG HÓA CHẤT VÀ
CHỐNG CHÁY NỔ
Mã sản phẩm: QNNC
Kiểu lắp: Đang cập nhật
Chế độ bảo hành: Đang cập nhật
Chi tiết...
CÔNG TY TRÁCH NHIỆM HỮU HẠN TÀI TIẾN PHÁT
Đ/C : Tổ 4, KP1, T.Trấn Trảng Bom, Trảng Bom, Đồng Nai
Xưởng : Phường An Bình, TP Biên Hòa, Đồng Nai
Tel : 0618 606947 - 0618 826705- Fax : 0618 826706
Email : taitienphat@yahoo.com.vn- Website : WWW.Taitienphat.com
1
Chöông 8. MAÙY NEÙN
8.1.Phaân loaïi maùy neùn.
1.Theo nguyeân lyù laøm vieäc phaân loaïi ra:

-Maùy neùn theo nguyeân lyù theå tích.
-Maùy neùn theo nguyeân lyù li taâm.
-Maùy neùn theo nguyeân lyù caùnh naâng vaø moät soá loaïi khaùc.
a. Maùy neùn laøm vieäc theo nguyeân lyù theå tích: Goàm coù caùc loaïi:
-Maùy neùn píttoâng
-Maùy neùn caùnh gaït
-Maùy neùn kieåu Root
-Maùy neùn kieåu truïc vít.
b. Maùy neùn li taâm. Maùy laøm vieäc theo nguyeân lyù li taâm (nhö ñaõ trình baøy ôû chöôùng 1).
c. Maùy neùn theo nguyeân lyù caùnh naâng.
d. Moät soá loaïi maùy neùn khaùc:
-Maùy neùn kieåu phun tia (tuye).
-Maùy neùn kieåu xoaén (scroll).
2. Theo soá caáp neùn:
-Maùy neùn 1 caáp
-Maùy neùn nhieàu caáp.
3. Theo ñoái töôïng neùn chia ra:
-Maùy neùn C02
-Maùy neùn hôi NH3
-Maùy neùn Freon.
4.Theo möùc ñoä aùp suaát taïo ra.
-Maùy neùn khí (compressor) khi :p > 2.5 bar.
-Maùy thoåi khí (blower) khi : P < 2.5 bar.
-Quaït (fans) khi aùp suaát : p = 1000 – 10.000 N/m2 (< 0.1 bar)
-Bôm chaân khoâng(vacuum- pumps): p < 0 bar.
8.2. Maùy neùn pittoâng.

8.2.1. Quaù trình huùt vaø neùn trong maùy neùn pittoâng 1 caáp.
Maùy coù theå coù 1 hay nhieàu cuïm píttoâng vaø xy lanh ñöôïc boá trí theo hình V,W...
2
Hình 8.1a.Sô ñoà maùy neùn piston thaúng ñöùng.
Hình 8.1b.Maùy neùn piston kieåu chöõ V.

3
-Treân hình 8.1c laø nguyeân lyù caáu taïo vaø hoaït ñoäng cuûa maùy neùn pittoâng ñeå neùn amoâniac kieåu
thaúng ñöùng thaúng doøng, coù píttoâng thuûng, Khí NH3 ñi theo 1 chieàu.
- Khoâng gian giôùi haïn giöõa 2 ñieåm cheát treân vaø döôùi goïi laø theå tích queùt.
- Theå tích huùt lyù thuyeát baèng tích cuûa theå tích queùt vaø soá voøng quay cuûa maùy neùn.
- Theå tích huùt thöïc teá baèng tích cuûa theå tích lyù thuyeát nhaân vôùi heä soá caáp  cuûa maùy
neùn.
- Khi neùn aùp suaát taêng, giaûm theå tích vaø taêng nhieät ñoä. Duøng nöôùc hay khoâng khí laøm maùt
ñeå laøm nguoäi maùy. Vì vaäy quaù trình neùn laø quaù trình ña bieán vôùi chæ soá ña bieán n < k (vôùi k laø
chæ soá ñoaïn nhieät).
-Treân hình 8.1d bieåu dieãn chu trình laøm vieäc cuûa maùy neùn pittoâng:
Ñöôøng 1-2 laø quaù trình neùn ña bieán:
p.vn = const.
Taïi ñieåm 2 van ñaåy môû neân ñöôøng 2-3 laø quaù trình ñaåy cuûa maùy ñaây laø quaù trình ñaúng aùp.
P2 = const
Ñieåm 3 laø ñieåm cheát treân,duø cheá taïo chính xaùc ñeán ñaâu cuõng coù khoaûng hôû giöõa pittoâng
vaø ñóa van goïi laø theå tích cheát V0 chính laø theå tích hôi coøn laïi sau khi neùn. Vì vaäy theå tích naøy
seõ daõn ra khi píttoâng ñi xuoáng: ñoaïn 3-4, V01 daõn ra thaønh VD1. Ñoù cuõng laø quaù trình ña bieán
vôùi chæ soá n
p.vn = const
Ñöôøng 4-1 laø quaù trình huùt hôi vôùi aùp suaát p1 laø quaù trình ñaúng aùp.
P1 = const
Nhö vaäy ñöôùng 1-2-3-4 laø ñoà thò chæ thò lyù thuyeát cuûa maùy neùn pittoâng (ñöôøng lieàn).
4
Tuy nhieân do coù söùc yø vaø trôû löïc cuûa van huùt vaø van neùn neân ñöôøng laøm vieäc thöïc laø ñöôøng
neùt ñöùt.
-Neáu khoâng gian cheát V0 ñuû lôùn khi neùn töø: p1 - p2 toaøn boä hôi seõ doàn vaøo khoâng gian cheát,
khi aáy ñöôøng neùn laø 1 ñeán 3, khi pittoâng di chuyeån ngöôïc laïi thì hôi töø khoâng gian cheát laïi daûn
ra chieám toaøn boä theå tích nhö tröôùc khi neùn, quaù trình ñi töø 3 ñeán 1.Keát quaû laø maùy vaãn chaïy
nhöng khoâng coù hôi huùt vaø ñaåy.Hieäu quaû cuûa chu trình baèng 0.
8.2.2.Coâng neùn rieâng,coâng suaát vaø hieäu cuûa maùy neùn pittoâng 1caáp.
1.Coâng neùn rieâng cuûa maùy neùn pittoâng 1 caáp.(Hình 8.2).
5
Hình 8.3.Caùc quaù trình neùn.
- Quaù trình neùn trong xy lanh coù theå laø: Neùn ñoaïn nhieät (ñöôøng DA3) vôùi chæ soá k, neùn ña bieán
vôùi chæ soá n < k, hay neùn ñaúng nhieät vôùi n = 1.
- Coâng neùn rieâng laø coâng tieâu hao ñeå neùn 1 kg khí hoaëc hôi töø aùp suaát p1 ñeán aùp suaát p2.
Treân ñoà thò p-v: Coâng neùn W ñöôïc tính (coâng aâm vì tieâu hao):
P2
W    v.dp
[8-1]
P1
Ta seõ tính coâng neùn rieâng cho caùc quaù trình neùn khaùc nhau.
a.Neùn theo quaù trình ñaúng nhieät: n = 1. (ñöôøng DA1)

Phöông trình: p.v1 = R.T
ruùt ra: v = R.T/ p thay vaøo [8-1] ta coù:
P2 p2
dp
W    v.dp    R.T .
P1 p1
p
p
Hay:
W  p .v .ln 1
2
, kJ /kg [8-2]
1
p1
Neáu aùp suaát p tính baèng N/m ,theå tích v laø m3/kg thì coâng tính baèng w töùc [J/kg].
2
Coâng tieâu hao naøy bieåu dieãn baèng dieän tích ABCD (treân hình 8.2).
b.Quaù trình neùn ñoaïn nhieät: n = k. (ñöôøng DA3)
Phöông trình : p.vk = const , p.vk = p1.v1k

1 1
Hay : v p .v . p
K
1
K
thay giaù trò v vaøo [8-1]
1
6
P2
W    v . dp
P1
sau khi tích phaân ta tính ra:
k k
W  (p .  p .v )  k  1 ( p v  p .v )
k  1 2 v2 1 1 1 1 2 2
 K 1

 p  K 
p .    1
k  2

k  1 1 v1 
 p1  
 
 K 1

 p  K 

k    1
2 [8-3]
k  1 T 1  
R..

 p1  
 
Coâng neùn ñöôïc bieåu dieãn baèng dieän tích ABC2D treân ñoà thò.
c.Neùn theo quaù trình ña bieán : 1 < n < k (ñöôøng DA2)
Töông töï neùn ñoaïn nhieät phöông trình coâng suất neùn ña bieán:
p.vn = const
n n
ta xuy ra: W  ( p .v2  p .v1)  ( p  p . v 2)
n 1 2 1 n  1 1 v1 2
 n 1

 p2 
n

p  
n
  1
n  1 1 v1 
p1 
.

 
 
 n 1

 p2  n

R..T 1    1
n
 [8-4]

n 1
 p1  

 
coâng suất neùn ña bieán
 n
1

P 
P1.V  2  1
n n
N mn  
n 1  P1  
 
Coâng tieâu hao bieåu dieãn baèng dieän tích hình ABC1D.
Nhaän xeùt chung:
Töø caùc keát quaû treân ta coù nhaän xeùt:
- Neùn theo quaù trình ñoaïn nhieät coâng tieâu hao toán nhieàu nhaát.
- Neùn theo quaù trình ñaúng nhieät coâng tieâu hao toán ít nhaát. Khi ñoù maùy neùn phaûi ñöôïc laøm
maùt thaät toát coâng tieâu hao seõ giaûm ñi, nhieät ñoä cuoái quaù trình neùn thaáp, tuoåi thoï maùy naâng
7
cao.Tuy nhieân trong thöïc teá ñeå neùn theo quaù trình ñaúng nhieät seõ raát khoù khaên veà cheá taïo vaø
giaù thaønh maùy cao neân thöôøng ngöôøi ta cheá taïo maùy neùn theo quaù trình ña bieán vôùi soá muõ n =
1,2 - 1,25.
-Treân ñoà thò T-s thì caùc quaù trình neùn ñöôïc bieåu dieãn treân:
Hình ñoà thò T-s.
Vôùi : s laø entroâpi-thoâng soá traïng thaùi cuûa khí hoaëc hôi.
Vi phaân cuûa s: ds = dq/T [KJ/kg ñoä]
dq: Löôïng nhieät löu chaát trao ñoåi vôùi moâi tröôøng.
T: nhieät ñoä cuûa khí hoaëc hôi.
Baøi tập:
Trong một bình kín thể tích V = 0,015m3 chứa lượng không khí với áp suất đầu P1 =
2bar, nhiệt độ t1 = 300c, nhiệt độ vaø aùp suất sẽ thay đổi ra sao nếu ta cấp cho khoâng khí
lượng nhiệt 16kj.
Baøi laøm:
p1V
Khối lượng không khí trong bình: P1V = GRT1 G 
RT
(hằng số chất khí R = 8314/  = 8314/29 = 287 j/kg0K)
Vì đaây laø một bình kín, quaù trình đẳng tích neân nhiệt độ cuối quaù trình:
Qv = Gcv(t2 – t1)
Khi coi khoâng khí laø khí lyù tưởng, nhiệt dung rieâng laø hằng số (khoâng khí laø khí 2 nguyeân
tử).
Từ bảng tra ta coù: Cv = 20,9 kj/kmol0K. Vậy nhiệt dung reâêng khối lượng đẳng tích của
khoâng khí
Qv
Với Cv 
Cv

20,9
kj / kg 0 K ; t2   t1
M 29 GCv
T2
aùp suất cuối quaù trình: p2  p1
T1
8
d.AÛnh höôûng cuûa dung tích thöøa V0 ñeán naêng suaát cuûa maùy neùn. Hình 8.6
Do coù dung tích thöøa V0 neân khi aùp suaát ôû cöûa neùn p2 caøng cao
(p’2 > p2) ,thì löôïng khí naïp vaøo vh caøng giaûm: Vh’ < Vh
Hình 8.6. Ảûnh höôûng cuûa dung tích thöøa.
Ñeå ñaùnh giaù hieäu quaû neùn ngöôøi ta duøng heä soá caáp: 
V 4
Vôùi:
  V1
V V 1 3
Vì vaäy khi aùp suaát neùn cao thì duøng maùy neùn 1 caáp seõ khoâng coù lôïi.Thöôøng maùy neùn 1
caáp chæ neân nenù ñeán tyû soá neùn:
 = 8, khi tyû soá neùn lôùn hôn neân choïn maùy neùn coù nhieàu caáp.
2.Coâng suaát cuûa maùy neùn piston 1 caáp.
Coâng suaát baèng tích cuûa coâng neùn rieâng Alt ( hay coøn kyù hieäu laø W ôû treân), vôùi khoái
löôïng hôi huùt neùn trong 1 ñôn vò thôøi gian.
a.Coâng suaát neùn lyù thuyeát: Nlt
N
i
LT
 N LT
 G LT . ALT   .V . A
l q LT kw, [8-10]
trong ñoù:
Glt : khoái löôïng hôi huùt, neùn trong moät ñôn vò thôøi gian [kg/s].
9
 3
l : khoái löôïng rieâng cuûa hôi ñaàu quaù trình neùn [kg/m ].
Vq: Löu löôïng queùt cuûa piston [m3/s] ,Vôùi:
.D
2
n
Vq  4
.S .Z .
60 m3/s [8-11]
S: khoaûng chaïy cuûa piston

Z:Soá piston.
n:Soá voøng quay cuûa maùy neùn, voøng/phuùt
Coâng thöùc [8-10] chöa tính ñeán toån thaát theå tích vaø toån thaát naêng löôïng cuûa maùy neùn.
Toån thaát theå tích ñöôïc ñaùnh giaù baèng heä soá caáp : .
   1.  2 .  3 .  4 [8-13]
Trong ñoù :
 : Keå ñeán aûnh höôûng dung tích thöøa

1
 V
1
h1
[8-14]
V q1
Vh1 theå tích huùt
Vq1 theå tích queùt (Xem hình 8-1.)
 2 :heä soá keå ñeán quaù trình trao ñoåi nhieät hôi vaø xy lanh
 3 :Aûnh höôûng ñoä kín cuûa caùc van huùt vaø ñaåy
 4 : Aûnh höôûng ñoä kín cuûa cuûa xeùc maêng vaø ñeäm kín ñóa van vaø ñænh xylanh.Caùc giaù trò heä
soá caáp tra ñoà thò hay baûng.
Theå tích hôi hay khí maùy huùt vaø neùn ñöôïc thöïc teá laø:
Vt =  .Vq , m3/s [8-15]
b.Coâng suaát thöïc teá cuûa maùy neùn:
Coâng suaát thöïc teá baèng tích cuûa theå tích queùt vaø aùp suaát cuûa maùy neùn.
Nt = Vq.pi , kw [8-16]
Trong ñoù: Vq : theå tích queùt cuûa maùy neùn. m3/s
Pi : Aùp suaát chæ thò trung bình cuûa maùy neùn, kN/m2
3.Hieäu suaát cuûa maùy neùn piston 1 caáp.
- Hieäu suaát ñöôïc ñaùnh giaù baèng heä soá naêng löôïng  i
:
10
N LT
  A LT
 G LT
 i i
2 1
[8-17]
i
A T N T N T
G T G T
Trong ñoù : A LT : laø coâng neùn rieâng lyù thuyeát
A LT = i2 - i1 , kJ/kg
i1,i2 : entanpi ñaàu vaø cuoái quaù trình neùn lyù thuyeát kJ/kg.
AT : Coâng neùn rieâng thöïc teá.
G LT
:Khoái löôïng lyù thuyeát maø maùy hyùt ñöôïc.
G LT =  l
.Vq kg/s [8-18]
G T
:khoái löôïng thöïc teá maùy huùt ñöôïc.
G T =  l
.Vt kg/s [8-19].
Heä soá naêng löôïng  i ñöôïc tra theo ñoà thò hay baûng cuøng vôùi heä soá caáp tuyø thuoäc
vaøo loaïi maùy neùn.
- Ngoaøi toån thaát naêng löôïg do sai leäch cuûa quaù trình thöïc so vôùi quaù trình lyù
thuyeát,maùy coøn chòu toån thaát cô khí do ma saùt gaây ra, theå hieän qua heä soá hieäu duïng cô
hoïc.  C
  N T
% [8-20]
C
N h
Trong ñoù Nh –Coâng suaát hieäu duïng.

Hieäu suaát cô coù theå laáy :  C
= 0.86 – 0.93.

N T

N LT
[8-21]
N h
 

C
- Goïi laø hieäu suaát chung.

   i . C [8-22]
4.Coâng suaát cung caáp ñaët ôû truïc maùy laø: Ncc
 N h
N cc
 , kw [8-23]
td
Trong ñoù  td
laø hieäu suaát truyeàn ñoäng cuûa caùc boä truyeàn ñoäng nhö ñai truyeàn,khôùp
noái.
11
Vôùi maùy neùn nhieàu caáp coâng suaát moåi caáp neùn tính nhö maùy neùn 1 caáp.Coâng suaát cuûa
caû maùy baèng toång coâng suaát cuûa caùc caáp coäng laïi.
8.2.3.Nguyeân lyù caáu taïo vaø hoaït ñoäâng cuûa maùy neùn piston nhieàu caáp.
1.Nguyeân taéc chia caáp neùn.
Khi bò neùn caùc chaát khí vaø hôi taêng aùp suaát vaø taêng nhieät ñoä. Nhieät ñoä cuoái quaù trình
neùn phuï thuoäc vaøo nhieät ñoä ban ñaàu, baûn chaát moãi loaïi khí, vaø quaù trình laøm maùt khí neùn.
Nhieät ñoä cuoái cuøng coøn phuï thuoäc tyû soá neùn m vôùi:
m
p
[8-26]
2
p 1
Trong ñoù: p2, p1 laø aùp suaát cuối vaø ñaàu quaù trình neùn.
Chæ ra söï phuï thuoäc nhieät ñoä neùn vaøo m vaø phöông phaùp laøm maùt.
Ví duï khi tyû soá neùn m = 2 neùn ñoaïn nhieät: T = 3580K, neùn ña bieán: T = 337 oK. Noùi
chung chæ neân neùn 1 caáp khi giaù trò tyû soá neùn: m  6. Khi tyû soá neùn m lôùn hôn 6 neân duøng
maùy neùn nhieàu caáp.
Nhieät ñoä cao quaù laøm chaùy daàu boâi trôn, phaân huyû chaát khí, vôùi caùc maùy laïnh giôùi haïn
nhieät ñoä cuoái quaù trình neùn khoâng quaù 120 0c. Vì vaäy khi yeâu caàu aùp suaát cao thì duøng maùy
neùn nhieàu caáp. Maùy neùn nhieàu caáp coù laøm maùt ôû töøng caáp vaø laøm maùt trung gian giöõa 2 caáp
neân nhieät ñoä ñaàu vaøo caáp thöù 2 thaáp hôn nhieät ñoä ñaàu ra caáp thöù nhaát vì vaäy neùn 2 caáp seõ
tieát kieäm naêng löôïng hôn khi neùn 1 caáp ñeán cuøng aùp suaát. Tuy nhieân maùy neùn nhieàu caáp
phöùc taïp hôn, giaù thaønh ban ñaàu cao hôn.
-Choïn soá caáp neùn c phuï thuoäc tyû soá neùn m:
Baûng 5.1
Tyû soá neùn m Soá caáp neùn c
 6 1
6 - 30 2
30 - 100 4
100 - 150 5
> 150 6 vaø nhieàu hôn.
Coù nhieàu kieåu neùn nhieàu caáp: Gheùp noái tieáp caùc maùy neùn 1 caáp vôùi nhau, baèng maùy neùn coù
caùc cuïm piston xy lanh coù ñöôøng kính khaùc nhau, baèng piston xy lanh phaân baäc hoaëc maùy coù
caùc piston xy lanh nhö nhau nhöng chia thaønh cuïm coù soá löôïng khaùc nhau.
2.Caùc daïng maùy neùn nhieàu caáp.
a.Thöïc hieän neùn nhieàu caáp baèng caùc maùy neùn 1 caáp. Hình 5.3.
12
- Khoù choïn caëp maùy neùn phuø hôïp nhau veà coâng suaát, naêng suaát v.v. vôùi ñoái töôïng caàn
neùn.
b.Thöïc hieän neùn nhieàu caáp baèng moät maùy neùn coù caùc cuïm piston xy lanh coù ñöôøng
kính khaùc nhau.
Öu ñieåm: Loaïi naøy goïn hôn kieåu treân, vieäc phaân boá tyû soá neùn ñöôïc xaùc ñònh, dung tích
moãi cuïm quyeát ñònh ñöôøng kính xy lanh vaø soá xy lanh trong moãi cuïm. Caùc piston coù theå saép
xeáp theo kieåu chöû V hay W. Hình 5.4.
13
14
c. Maùy neùn 2 caáp baèng piston phaân baäc taùc duïng 2 phía. Hình 5.5.
Chu trình neùn theå hieän hình 5.5b:
-Khi pittoâng di chuyeån sang phaûi: Xy lanh I daõn: 3’4’, huùt 4’1’ vôùi aùp suaát p1, ñoàng thôøi
xy lanh II: neùn 3’2’’,ñaåy 2’’3’’,
-Khi pittoâng di chuyeån sang traùi: trong I xaûy ra quaù trình neùn 1’2’, ñaåy 2’3’ trong xy lanh
II daõn nôû 3’’4’’ vaø huùt 4’’2’3’.
Ñöôøng kính xy lanh D vaø d choïn theo tyû leä phuø hôïp.
d.Neùn 2 caáp baèng piston phaân baäc taùc duïng moät phía. Hình 5.6.
Do taùc duïng 1 phía neân quaù trình huùt vaø neùn ñoàng thôøi nhö nhau ôû phía aùp thaáp I vaø aùp
cao II.
15
e. Maùy neùn piston 2 vaø 3 caáp:
-Treân hình 8.7.Nguyeân lyù vaø ñoà thò chæ thò lyù thuyeát cuûa maùy neùn 2 caáp. Nhôø coù laøm maùt
trung gian maø theå tích huùt vaøo xy lanh caáp 2 giaûm ñi moät löôïng laø : V2 – V3, do ñoù coâng tieâu
hao cuõng giaûm 1 löôïng töông öùng baèng dieän tích : 324’4
-Treân hình 8.8.Nguyeân lyù vaø ñoà thò chæ thò lyù thuyeát cuûa maùy neùn 3 caáp.
16
8.2.4 Ñieàu chænh naêng suaát cuûa maùy neùn piston.
Ñieàu chænh naêng suaát maùy neùn phuø hôïp vôùi yeâu caàu nhaèm naâng cao hieäu quaû söû duïng, haï
giaù thaønh vaø keùo daøi tuoåi thoï cuûa maùy neùn.
Ñieàu chænh naêng suaát maùy neùn gaén lieàn vôùi aùp suaát huùt vaø ñaåy cuûa noù. Ñaïi löôïng chuû
yeáu lieân quan ñeán naêng suaát neùn laø ñöôøng kính pittoâng D, quaõng ñöôøng haønh trình S, soá
voøng quay n, soá pittoâng Z, heä soá khoaûng haïi  i . do dung tích thöøa gaây ra.
Cuï theå coù caùc phöông phaùp nhö sau:
a. Ñieàu chænh naêng suaát thoâng qua soá voøng quay n.
Kinh teá nhaát nhöng phöùc taïp.
b. Ñieàu chænh qua heä soá khoaûng haïi:  i (Xem hình 5.7) hay duøng vôùi maùy coù 1
cuïm pittoâng xy lanh: duøng piston coù cô caáu dòch chænh laép ôû phía ñoái dieän vôùi noøng xy
lanh. Khi taêng dung tích thöøa: v’0 > v0 thì laøm giaûm theå tích huùt: V’h < Vh .
Phöông phaùp naøy coù theå giaûm 50% naêng suaát.Tuy nhieân phöông phaùp naøy khoâng kinh
teá.
- Khoaûng haïi Vo: Huùt vh (4 -1)
- Khoaûng haïi V’o: theå tích huùt laø V’h (4’1)
c. Duøng van vaø ñöôøng voøng ñeå xaû khí töø cöûa ñaåy veà cöûa huùt.
Caùch naøy ñôn giaûn nhöng khoâng kinh teá.
d. Duøng van chaën giaûm bôùt hôi huùt veà maùy. Hình 5.8.
Khi ñoùng bôùt van chaën ôû cöûa huùt thì : V’h < Vh do aùp suaát chæ thò khi huùt giaûm :
P’1 < P1 neân chu trình seõ laø 4’1’2’3.
e. Keânh supaùp huùt.
17
Laøm cho van huùt luoân ôû traïng thaùi môû duøng roäng raõi cho maùy neùn 1 caáp vaø nhieàu
caáp coù nhieàu cuïm pittoâng xy lanh. Cuïm naøo bò keânh thì naêng suaát cuûa noù baèng 0 (xem
hình 5.9).
- Ñöôøng neùt ñöùt laø laøm vieäc bình thöôøng (xu paùp khoâng keânh).
- Ñöôøng neùt lieàn laø khi keânh van huùt.
8.2.5.Caáu taïo cuûa maùy neùn piston.
Maùy neùn pittoâng ña daïng tuy nhieân ñeàu coù 1 soá boä phaän chính yeáu sau:
-Thaân maùy, truïc khuyûu leäch taâm, xy lanh, piston, bieân, con tröôït, aéc piston, van
huùt, van ñaåy, heä thoáng bôm daàu boâi trôn, heä thoáng laøm maùt maùy, caùc ñoàng hoá ño aùp
löïc, hoäp ñeäm kín cho caàn pittoâng, caùc van chaën ñaët ôû cöûa huùt, ñaåy, van an toaøn.
Sau ñaây laø 1 soá loaïi maùy neùn.
1. Maùy neùn khoâng khí.
a.Maùy neùn khoâng khí 1 caáp loaïi nhoû.(hình 8.1)
Maùy neùn ñöôïc laép ngay treân bình chöùa coù baùnh xe dòch chuyeån, maùy coù 1 hoaëc 2
pittoâng xy lanh.
Duøng cho caùc dòch vuï söûa chöõa nhoû oâtoâ, xe maùy, phoøng thí nghieäm.
b. Maùy neùn khoâng khí nhieàu caáp.
-Maùy neùn khoâng khí piston naèm ngang 2 caáp :
hình 5.10
18
Caáp thaáp cuïm beân phaûi,caáp cao hôn cuïm traùi.

Aùp suaát ra laø 9 bar,coâng suaát N=360 kw.
-Maùy neùn khoâng khí piston 5 caáp thaúng ñöùng.:
Hình 5.11.
19
Cuïm beân phaûi laø caáp 1 vaø caáp 4

Cuïm beân traùi laø caùc caáp 2,3,vaø 5.
Aùp suaát ra ñeán 220 bar.
20
2. Maùy neùn piston duøng trong caùc heä thoáng laïnh.
Maùy neùn trong heä thoáng laïnh coù nhieäm vuï huùt neùn vaø ñaåy hôi taùc nhaân ñeå noù
thöïc hieän tuaàn hoaøn trong heä thoáng. Ñaùp öùng naêng suaát laïnh ôû nhieät ñoä thaáp töø 0oc
ñeán aâm haøng chuïc ñoä thaäm chí haøng traêm ñoä. Taùc nhaân laïnh ngöng tuï ôû nhieät ñoä
thöôøng 25-50 , 0OC. AÙp suaát ngöng tuï töø: 10 - 20 bar, tuyø thuoäc taùc nhaân laïnh. Aùp suaát
huùt laø aùp suaát aâm (chaân khoâng).
- Soá caáp neùn trong heä thoáng laïnh coù theå laø 1,2 hoaëc 3.
- Hoäp ñeäm kín raát quan troïng vì coøn choáng roø ræ taùc nhaân ñoäc haïi vaø ñaét tieàn.
Maùy neùn trong heä thoáng laïnh coùn gaén lieàn vôùi taùc nhaân laïnh nhö :
Maùy neùn amoâniac ,maùy neùn freon…
a.Maùy neùn amoâniac.
Maùy neùn amoâniaùc 1 caáp coù caùc daïng: thaúng ñöùng,V,W.
- Treân Hình 5.1:
Maùy neùn piston thaúng ñöùng thaúng doøng, piston thuûng, thöôøng duøng khi soá
pittoâng laø 1,2 hay 3.
khi töø 4 pittoâng trôû leân boá trí kieåu V hoaëc W ñeå cho goïn. Loaïi naøy coù öu ñieåm laø deã
ñieàu chænh naêng suaát baèng caùch keânh supaùp.
-Treân hình 5.12: laø caáu taïo maùy neùn kieåu chöõ V 1 caáp coù 2 piston coâng suaát laïnh
laø 45000 kcal/h.
21
- Maùy neùn amoâniaùc nhieàu caáp coù piston phaân baäc thaúng ñöùng vaø naèm ngang coù caáu
taïo gioáng maùy neùn khí nhieàu caáp.
b. Maùy neùn freon.
Maùy neùn freon cuõng coù caùc dang nhö: thaúng ñöùng,chöõ V,W nhö maùy neùn NH3
nhöng caáu taïo cuï theå caùc boä phaän coù ñaëc thuø rieâng ñeå phuø hôïp vôùi freon. Maùy neùn
freon phaûi coù ñoä kín cao ñeå traùnh roø ræ neân duøng loaïi nöûa hôû vaø loaïi maùy neùn kín. Vaät
lieäu thaân maùy ñuïc töø gang coù Niken mòn haït.
-Treân Hình 5.13: Maùy neùn freon thaúng ñöùng coù ñoäng cô hôû.
22
-Treân Hình 5.14: Maùy neùn freon thaúng ñöùng nöûa kín.
-Treân Hình 5.15: Maùy neùn kín thöôøng duøng cho tuû laïnh,maùy ñieàu hoaø nhoû.
23
Hình 5.15a. ( Xem Trang 159 taøi lieäu 1): Toá hôïp maùy neùn bình ngöng, hai maùy neùn ñaët
ngay treân bình ngöng, maùy neùn coù 2 caáp: caáp thaáp 6 piston, caáp cao 2 piston boá trí
kieåu W.
3.Caùc boä phaän cuûa maùy neùn piston.
a-Thaân maùy:
Thaân maùy neùn laø chi tieát cô sôû ñeå laép caùc boä phaän khaùc leân noù vì vaäy phaûi coù keát
caáu vaø löïa choïn vaät lieäu hôïp lyù ñaûm baûo söï laøm vieäc oån ñònh vaø laâu daøi cho maùy.
b-Truïc khuyûu
24
25
c- Tay bieân
d- Xi lanh
26
e- Pittoâng vaø aéc pittoâng

27
28
g- Xeùc maêng.
29
h- Van huùt vaø van ñaåy,
i- Hoäp ñeäm kín.

30
8.3 .Maùy neùn kieåu caùnh gaït.
-Maùy neùn caùnh gaït laøm vieäc theo nguyeân lyù theå tích.
Nguyeân lyù laøm vieäc neâu treân hình 5.32. a,b
-Keát caáu hình 5.32 c.

31
a. Coâng suaát neùn ñaüng nhieät: (khi laøm maùt toát maùy neùn).
p
p .Q .ln 2
N N Da .n

l l
p 1
kw
 .Dan m
1000.
Dan
.
m
Trong ñoù :Q1 :naêng suaát huùt cuûa maùy neùn , m3/s
b.Coâng suaát neùn ñoaïn nhieät: (khi laøm maùt baèng khoâng khí).
N N Doa.n
, kw
1000. .
Doa,n m
 K
1

 p2 
K

p Q  
k
vôùi : N Doa.n   1
k  1 1 1 
p1 
. , w

 
 
trong ñoù:
Q l : Naêng suaát huùt cuûa maùy neùn m3/h
P1,p2 :Aùp suaát ñaàu huùt vaø ñaàu ñaåy cuûa maùy, N/m2
k: chæ soá ñoaïn nhieät
32
 Da.n : Heä soá hieäu duïng ñaúng nhieät
 Doa.n : Heä soá hieäu duïng ñoaïn nhieät
 m : Heä soá hieäu duïng cô khí.
p
Khi
2
 1,5 thì laøm maùt baèng nöôùc.
p1
Maùy neùn caùnh gaït thöôøng noái tröïc tieáp vôùi ñoäng cô ñieän neân soá voøng quay n laø : 1450
v/ph, 950 v/p, 735 v/p.
Ñieàu chænh naêng suaát baèng caùch thay ñoåi soá voøng voøng quay cuûa maùy hoaëc xaû bôùt hôi
neùn töø cöûa ñaåy veà cöûa huùt.
Caáu taïo maùy neùn caùnh gaït neâu ôû hình 5.32c.
8.4. Maùy neùn truïc vít.
- Maùy neùn truïc vít laøm vieäc theo nguyeân lyù theå tích.
- Nguyeân lyù vaø caáu taïo maùy neùn truïc vít : Hình 5.33.
33
Hai truïc vít nhieàu moái aên khôùp ñoàng boä vôùi nhau nhôø 1 caëp baùnh raêng nghieâng laép
ôû ñaàu truïc. Khe hôû aên khôùp giöõa 2 truïc vít töø 0.1-0.4 mm .
Öu ñieåm: Khi laøm vieäc khoâng coù ma saùt tröïc tieáp giöõa caùc truïc vít neân tuoåi thoï
cao. Trong maùy khoâng coù van huùt vaø van ñaåy nhö maùy neùn piston. Soá voøng quay khaù
cao töø: 3000 voøng/p ñeán 15000 voøng /p.
34
Nhöôïc ñieåm: Cheá taïo truïc vít phöùc taïp vaø khoù söûa chöõa. Tuy nhieân ngaøy nay do söï
phaùt trieån cuûa coâng ngheä CNC vieäc cheá taïo truïc vít trôû neân deã daøng hôn do ñoù giaù
thaønh cheá taïo cuõng haï.
Naêng suaát cuûa maùy neùn truïc vít:
Q  (F1 Z 1  FZ 2 2
).L.n. 0 m3/ph
F1,F2 : Dieän tích tieát dieän ngang caùc raõnh, m2
Z1,Z2: Soá raêâng cuûa moãi truïc vít.
L :chieàu daøi ñöôøng vít m
N :soá voøng quay truïc vít voøng/ph.
0
: heä soá caáp phuï thuoäc vao khe hôû 2 truïc vít.
 0
= 0.5 – 0.75.
- Ñieàu chænh naêng suaát maùy neùn: Ñoùng bôùt cöûa huùt hoaëc xaû hôi neùn töø cöûa ñaåy veà
cöûa huùt. Caùch thöù nhaát kinh teá hôn.
- Coâng suaát maùy neùn truïc vít :
Tính töông töï nhö maùy neùn caùnh gaït.
8.5.Maùy neùn li taâm.

8.5.1.Caáu taïo vaø hoaït ñoäng maùy neùn li taâm.
-Nguyeân lyù laøm vieäc: nguyeân lyù li taâm.
-Thöôøng maùy neùn li taâm ñöôïc cheá taïo nhieàu caáp.
-Moät caáp coù: Guoàng ñoäng a,boä khuyeách taùn b,raõnh daãn khí c.
Hình 5.34.
Caáu taïo maùy neùn li taâm gioáng bôm li taâm nhieàu caáp, chæ coù khaùc laø : kích thöôùc guoàng
ñoäng nhoû daàn veà phía taêng aùp suaát.
-Caùc caáp noái tieáp nhau treân truïc.
-Soá caáp phuï thuoäc vaøo aùp suaát caàn coù khi neùn.
Goïi soá caáp caàn neùn laø c,coâng boäi moãi caáp neùn laø m ta coù:
p p
m hay: mC
c C C
p ñ
p ñ
Coâng boäi moãi caáp neùn : m = 1,2 – 1,5.

8.5.2.Coâng tieâu hao cuûa maùy neùn li taâm.
-Coâng neùn ñoaïn nhieät 1 kg khí laø A lt: :
k
A  R.(T 2  T1)
lt
k 1
Vì k= C P
vaø R = Cp – Cv neân:
C V
Coâng neùn lí thuyeát: Alt laø:

ALt  Cp(T2 – T1) = i2 – i1 kJ/kg.
Trong ñoù: i1,i2 entanpi cuûa khí tröôùc vaø sau khi neùn.
Cp: nhieät dung rieâng ñaúng aùp J/kg.ñoä
35
Alt töông ñöông dieän tích (1-2-3-4-5-1) hình 5.36.
-Coâng neùn quaù trình ña bieán coù soá muõ n>k: A’> Alt
n
A  n  1 R.(T 2  T1)
'
kJ / kg
töông ñöông dieän tích (1-2’-3-4-5-1).

Khi neùn ña bieán coù laøm maùt toát thì coâng neùn A’’ nhoû hôn töông ñöông dieän tích (1-2’’-
3-4-5-1) vôùi n< k.
-Neáu quaù trình neùn laø ñaúng nhieät coâng neùn : AT Töø ñieåm 1 ñeán 3 (hình 5.36), khi aáy heä
soá hieäu duïng ñaúng nhieät laø:
  A T

T 2 1
A tt
C C 2 1
2
Trong ñoù : Att coâng neùn thöïc teá khaùc vôùi coâng neùn lí thuyeát vaø coâng neùn ñaúng nhieät.
Nhö ñaõ noùi treân khi aùp suaát ñaàu ra lôùn thì caàn chia nhieàu caáp neùn coâng boäi moãi caáp
neùn :m = 1,2 – 1,5.
8.5.3.Coâng suaát maùy neùn li taâm.

Coâng suaát neùn lyù thuyeát ñoaïn nhieät cuûa 1 caáp neùn:
Nlt = G. Alt =G(i2 – i1) , Kw.
i1,i2 : entanpi cuûa khí tröôùc vaø sau moãi laàn neùn.
G =  . V Khoái löôïng khí neùn qua guoàng ñoäng, kg/s
 : Khoái löôïng rieâng cuûa khí, kg/m3
V : theå tích khí huùt vaø neùn cuûa guoàng.
Neáu khoâng keå toån thaát ra ngoaøi(raát nhoû) coù theå coi G laø naêng suaát cuûa maùy neùn ly
taâm nhieàu caáp.
-Coâng suaát neùn thöïc teá Ntt cuûa 1 caáp laø coâng suaát neùn ña bieán:
 N lt
, kw.
N tt
 ñ 0.n
Trong ñoù :  ño.n

= 0.75 – 0.9, hieäu suaát ñoaïn nhieät
-Coâng suaát ñaët leân truïc maùy:
N N tt
 N lt
, kw [5.64]
 m
 . ño.n m
Trong ñoù  m
heä soá hieäu duïng ma saùt :
 m
= 0.95 – 0.98.
Coâng suaát cuûa caû maùy neùn baèng toång coâng suaát cuûa töøng caáp neùn tính theo coâng thöùc
coäng laïi.
Ñeå truyeàn ñoäng cho maùy neùn vôùi coâng suaát nhoû duøng ñoäng cô ñieän,vôùi maùy neùn lôùn
duøng tuoác bin hôi ñeå keùo.
Ñieàu chænh naêng suaát maùy neùn toát nhaát laø thay ñoåi soá voøng quay cuûa maùy.
Keát caáu maùy neùn ly taâm xem hình 5.37 vaø hình 5.38.
36
8.6 Maùy neùn höôùng truïc.

8.6.1.Nguyeân lyù caáu taïo vaø hoaït ñoäng cuûa maùy neùn höôùng truïc.
1. Nguyeân lyù: Maùy laøm vieäc theo nguyeân lyù caùnh naâng.
Caùc caùnh ñoäng ñöôïc laép theo vaønh troøn töøng taàng treân roâ to.Caùc taàng caùnh tónh
xen keõ caùc taàng caùnh ñoäng vaø ñöôïc laép treân vaønh troøn roài caøi vaøo raõnh beân trong
stato.Caùc caùnh ñoäng coù chaân ren laép vaøo roto vaø coù theå ñieàu chænh ñöôïc goùc caét doøng.
Hình 5.39:Caét doïc tieát dieän ñi qua roto.
Hình 5.40: Khai trieån maët truï cuûa 1 caáp neùn vaø tam giaùc vaän toác.
Gioáng nhö bôm höôùng truïc.
Taàng caùnh tónh:Coù taùc duïng daãn höôùng cho khí neùn vaø bieán 1 phaàn ñoäng naêng
thaønh aùp suaát sau moãi caáp neùn ôû taàng caùnh ñoäng.
2.Caáu taïo vaø hoaït ñoäng.
Ñeå taïo söï taêng aùp tieát dieän ngang cuûa khoâng gian giöõa roto vaø stato phaûi nhoû daàn
veà phía cöûa ra muoán vaäy coù 2 caùch cheá taïo:
-Maët ngoaøi roto coù daïng hình truï ,maët trong cuûa stato coù daïng hình noùn cuït.
Hình 5.39
-Maët ngoaøi roto coù daïng noùn cuït coøn maët trong stato coù daïng hình truï. Hình 5.45.
Soá voøng quay roto; n = 5000 – 15000 v/ph,neân duøng tuoác bin khí neùn hay hôi thuaän tieän hôn
vì neáu duøng ñoäng cô ñieän phaûi theâm boä truyeàn taêng toác seõ phöùc taïp.
Tyû soá neùn cuûa moãi caáp neùn maùy höôùng truïc: m = 1.1 - 1.3
p
Tyû soá neùn chung :  2
 1.15  5 , nhöng löu löôïng raát lôùn.
p 1
8.6.2. Tính toaùn caùc soá ño chính cuûa maùy neùn höôùng truïc (tham khaûo).
8.6.3. Coâng suaát maùy neùn höôùng truïc.
Tính töông töï maùy neùn li taâm.
G. Alt
-Coâng suaát: N , kw
1000. .
doa. ms
Trong ñoù : G : Khoái löôïng khí neùn qua guoàng ñoäng [kg/s].
 :Hieäu suaát ñoaïn nhieät vôùi  = 0.85 – 0.95.
doa. doa.
 ms
: Hieäu suaát cô khí keå ñeán toãn hao do ma saùt.
 ms
= 0.96 – 0.98.
-Hieäu suaát ñoaïn nhieät:   Alt

doa.
At
Trong ñoù: Alt :Coâng neùn lyù thuyeát ñoaïn nhieät.

At :Coâng neùn thöïc teá cung caáp.
8.7. Baøi taäp maùy neùn

37

GT Chetaomaybom

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

GT Chetaomaybom

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Giáo trình

Chế tạo máy bơm

1.2. PHAÂN LOAÏI MAÙY BÔM

Coät aùp, coâng suaát.

1.3.1 Löu löôïng

Hình 1-1: Sô ñoà xaùc ñònh coät aùp cuûa bôm

Q − Löu löôïng cuûa bôm (m3/s).

H − Coät aùp cuûa bôm (m).

ρ − Khoái löôïng rieâng cuûa chaát loûng (kg/m3).

g − Gia toác troïng tröôøng (m/s2).

γ – Tyû troïng rieâng cuûa chaát loûng ñöôïc bôm (kG/m3)

2. Coâng suaát treân truïc

1.4 PHAÏM VI SÖÛ DUÏNG CAÙC LOAÏI MAÙY BÔM

1Kg/cm2 = 9,81 N/cm2 = 10 m.H2O

2.1. PHAÂN LOAÏI BÔM LY TAÂM

Hình 2-2: Trang bò cuûa moät

d - ñöôøng kính oáng huùt.

2.4. CAÙC BOÄ PHAÄN CHUÛ YEÁU CUÛA BÔM LY TAÂM

Hình 2-3: maùy bôm ly

Hình 2-8: Sô ñoà oáng thaùo kieåu caùnh

Hình 2-9: Maùy bôm hai cöûa vaøo

Bôm nhieàu caáp vôùi oáng thaùo

Hình 2-11: Sô ñoà veùc tô vaän toác

Hình 2-12: sô ñoà vaän toác doøng chaûy khi ra khoûi

Hình 2-13: Sô ñoà veùc tô vaän toác

R2 C 2 cos  2  R1C1Cos1

Hình 2-15: ñoà thò veùc tô vaän toác.

Theo phöông trình Beculi:

Hình 2-18: Sô ñoà

H =10 (pA + pC) + Z + (m) (2-39)

2.10.3. Maùy bôm ñaët thaáp

Tröôøng hôïp naøy, coät aùp

2.11. COÂNG SUAÁT VAØ HIEÄU SUAÁT CUÛA MAÙY BÔM

50 < N  100 1,15 – 1,05

Trong ñoù : tñ – Hieäu suaát boä truyeàn.

Hình 2-21: Sô ñoà tính toaùn löu löôïng roø ræ ôû baùnh xe

2. Toån thaát thuyû löïc

2. Toån thaát cô khí

Hình 2-23: Sô ñoà cuïm

Veà coâng suaát coù quan heä:

2.14.3. Ñöôøng bieåu dieån cheá ñoä laøm

- HD chính laø ñieåm B1 coù coät aùp HB1, QB1.

2.15. ÑÖÔØNG ÑAËC TÍNH CUÛA BÔM LY TAÂM

2.15.1. Ñöôøng ñaëc tính lyù thuyeát

thay ñoåi vaø döïa vaøo phöông trình cô baûn .

Töø tam giaùc vaän toác (hình 2-27) coù:

Khi 2 < 900 thì cotg2 > 0, coù ñöôøng I.

vieäc theo sô ñoà 2-29.

N dc  10 3. 3..U .I cos  (2-67)

Hình 2-30: Ñöôøng ñaëc tính cuûa bôm 10 – 6

Hoâ = Hhh + hh + hñ . (m)

Hình 2-34: Maùy bôm laøm vieäc trong heä thoáng

Hình 2-35: Ñaëc tính

Taïi A vaø B khi löu löôïng

1. Hai bôm cuøng ñaëc tính laøm vieäc song song

Qtc = Q1 + Q2 + …….+Qn (2-71)

Töø ñoà thò hình 2-38 thaáy:

2Q1 = Q(1+2) < 2Q

2. Ba bôm cuøng ñaëc tính cuøng laøm vieäc song song

Q1’+ Q2’ = Q(1+2) < Q1 + Q2

2.20. HIEÄN TÖÔÏNG XAÂM THÖÏC

Nuôùc va xuaát hieän do hieän töôïng

Khi ñöôøng kính oáng D ≤ 250 mm thì V = 1 ÷ 1,2m/s