1

Ch−¬ng 1

C¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n

cña hÖ thèng §IÖN Tö TH¤NG TIN

1.1 C¸c thμnh phÇn cña hÖ thèng ®iÖn tö th«ng tin

1.1.1 S¬ ®å khèi cña hÖ thèng §iÖn tö TH¤NG TIN

Trong ®iÖn tö th«ng tin, th«ng tin ®−îc truyÒn tõ n¬i nμy ®Õn n¬i kh¸c b»ng thiÕt bÞ
®iÖn tö th«ng qua m«i tr−êng truyÒn. S¬ ®å khèi c¬ b¶n cña hÖ thèng ®−îc biÓu diÔn
nh− h×nh 1.1:

TÝn hiÖu vμo: TÝn hiÖu ra

M¸y ph¸t M«i tr−êng M¸y thu
©m thanh, d÷ Tx truyÒn Rx
liÖu, h×nh ¶nh

NhiÔu NhiÔu NhiÔu

H×nh 1.1. S¬ ®å khèi cña hÖ thèng ®iÖn tö th«ng tin

+ M¸y ph¸t: TËp hîp c¸c linh kiÖn vμ m¹ch ®iÖn tö ®−îc thiÕt kÕ ®Ó biÕn ®æi tin tøc
thμnh tÝn hiÖu phï hîp víi m«i tr−êng truyÒn.
+ M«i tr−êng truyÒn: Ph−¬ng tiÖn ®Ó truyÒn th«ng tin, cã thÓ lμ d©y dÉn (gäi lμ h÷u
tuyÕn nh− c¸p ®ång trôc, c¸p sîi quang) hoÆc lμ kho¶ng kh«ng gian tõ n¬i ph¸t ®Õn n¬i
thu (gäi lμ v« tuyÕn, nh− trong th«ng tin vi ba sè, th«ng tin vÖ tinh)
+ M¸y thu: TËp hîp c¸c linh kiÖn vμ m¹ch ®iÖn tö ®−îc thiÕt kÕ ®Ó nhËn tÝn hiÖu tõ m«i
tr−êng truyÒn, xö lý vμ kh«i phôc l¹i tÝn hiÖu ban ®Çu.
+ NhiÔu: TÝn hiÖu ngÉu nhiªn kh«ng momg muèn, xen lÉn vμo tÝn hiÖu h÷u Ých, lμm sai
d¹ng tÝn hiÖu ban ®Çu. NhiÔu cã thÓ xuÊt hiÖn trong c¶ 3 qu¸ tr×nh ph¸t, truyÒn dÉn vμ
thu. Do ®ã viÖc triÖt nhiÔu lμ mét vÊn ®Ò quan träng cÇn ®−îc quan t©m trong hÖ thèng
®iÖn tö th«ng tin nh»m n©ng cao chÊt l−îng tÝn hiÖu truyÒn dÉn.
1.1.2 S¬ ®å khèi cña m¸y ph¸t
 2

M¸y thu thanh vμ m¸y thu h×nh d©n dông th−êng ®−îc ®æi tÇn 1 lÇn. M¸y thu th«ng
tin chuyªn dông ®−îc ®æi tÇn 2 lÇn nh»m t¨ng ®é chän läc vμ lo¹i bá nhiÔu tÇn sè ¶nh.
C¸c tÝn hiÖu ban ®Çu (nguyªn thuû) d¹ng t−¬ng tù hay sè ch−a ®iÒu chÕ ®−îc gäi lμ
tÝn hiÖu b¨ng gèc (Base Band Signals). TÝn hiÖu b¨ng gèc cã thÓ ®−îc truyÒn trùc tiÕp
trong m«i tr−êng truyÒn nh− ®iÖn tho¹i néi bé (Intercom), gi÷a c¸c m¸y tÝnh trong
m¹ng LAN... hoÆc truyÒn gi¸n tiÕp b»ng kü thuËt ®iÒu chÕ.
+ §iÒu chÕ: lμ qu¸ tr×nh biÕn ®æi mét trong c¸c th«ng sè cña sãng mang cao tÇn h×nh
sine (biªn ®é, tÇn sè hoÆc pha) tØ lÖ víi tÝn hiÖu b¨ng gèc. Cã ba lo¹i ®iÒu chÕ t−¬ng tù
c¬ b¶n: ®iÒu biªn AM, ®iÒu tÇn FM, ®iÒu pha PM vμ c¸c biÕn thÓ cña nh− SSB, DSB,
SAM... Cã ba lo¹i ®iÒu chÕ sè c¬ b¶n: ASK, FSK, PSK vμ c¸c biÕn thÓ cña nh− CPFSK,
QPSK, M-PSK, M-QAM...

TÝn hiÖu
vμo §iÒu chÕ §æi tÇn K§CS
cao tÇn

Tæng hîp §iÒu

tÇn sè khiÓn sè

H×nh 1.2 S¬ ®å khèi tæng qu¸t cña m¸y ph¸t

+ §æi tÇn: (Trén tÇn-Mixer) lμ qu¸ tr×nh dÞch chuyÓn phæ cña tÝn hiÖu ®· ®iÒu chÕ lªn
cao (ë m¸y ph¸t) hoÆc xuèng thÊp (ë m¸y thu) mμ kh«ng thay ®æi cÊu tróc phæ (d¹ng
tÝn hiÖu) cña nã ®Ó thuËn tiÖn cho viÖc xö lý tÝn hiÖu.
+ Tæng hîp tÇn sè: (Frequency Synthesizer) lμ bé t¹o nhiÒu tÇn sè chuÈn cã ®é æn ®Þnh
cao tõ mét hoÆc vμi tÇn sè chuÈn cña dao ®éng th¹ch anh.
+ KhuÕch ®¹i c«ng suÊt cao tÇn: KhuÕch ®¹i tÝn hiÖu ®· ®iÒu chÕ ë tÇn sè nμo ®ã ®Õn
møc c«ng suÊt cÇn thiÕt, läc, phèi hîp trë kh¸ng víi anten ph¸t.
+ Anten ph¸t: lμ phÇn tö biÕn ®æi n¨ng l−îng ®iÖn cao tÇn thμnh sãng ®iÖn tõ bøc x¹
vμo kh«ng gian.
 3

1.1.3 S¬ ®å khèi cña m¸y thu

K§CT §æi tÇn K§TT §æi tÇn K§TT Gi¶i K§CS

(LNA) 1 1 2 2 ®iÒu chÕ

AGC

Tæng hîp §iÒu

tÇn sè khiÓn sè

H×nh 1.3 S¬ ®å khèi tæng qu¸t cña m¸y thu

+ Anten thu: lμ phÇn tö biÕn ®æi n¨ng l−îng sãng ®iÖn tõ thμnh tÝn hiÖu cao tÇn ë ngâ
vμo cña m¸y thu, anten cã tÝnh thuËn nghÞch.
+ Bé khuÕch ®¹i cao tÇn tÝn hiÖu nhá: (RFAmp) th−êng lμ bé khuÕch ®¹i nhiÔu thÊp
LNA (Low Noise Amplifier). Nã khuÕch ®¹i tÝn hiÖu thu ®−îc tõ anten ®Õn møc cÇn
thiÕt ®Ó ®æi tÇn xuèng trung tÇn.
+ Bé khuÕch ®¹i trung tÇn: IF Amp (Intermediate Frequency Amplifier): Bé khuÕch
®¹i cã ®é chän läc cao, hÖ sè khuÕch ®¹i lín ®Ó t¨ng ®iÖn ¸p tÝn hiÖu ®Õn møc cÇn thiÕt
cho viÖc gi¶i ®iÒu chÕ. ë nhiÒu m¸y thu hiÖn ®¹i, nh»m t¨ng chÊt l−îng, viÖc ®æi tÇn
®−îc thùc hiÖn 2 lÇn nh− h×nh vÏ.
+ Gi¶i ®iÒu chÕ: (Demodulation) lμ qu¸ tr×nh kh«i phôc l¹i tÝn hiÖu ban ®Çu (tÝn hiÖu
®−a vμo ®iÒu chÕ ë m¸y ph¸t) tõ tÝn hiÖu trung tÇn.
+ M¹ch ®iÖn tö th«ng tin liªn quan ®Õn tÇn sè cao: Bé tæng hîp tÇn sè, Bé ®iÒu khiÓn
sè, t¶i chän läc tÇn sè kh«ng thuÇn trë, phèi hîp trë kh¸ng, anten, m¹ch xö lý tÝn hiÖu...
Ngμy nay, c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®· chuÈn ho¸ vi m¹ch hÇu hÕt phÇn cao tÇn tÝn hiÖu
nhá cña m¸y thu vμ m¸y ph¸t.
 4

1.2 . Phæ tÇn sè

ViÖc ph©n lo¹i phæ tÇn sè ra nhiÒu d¶i tÇn ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ë m¸y thu:

Tªn d¶i tÇn TÇn sè B−íc sãng

TÇn sè cùc thÊp (ELF) (30 - 300) Hz 10 7 ÷ 10 6 m
Extremly Low Frequency
TÇn sè tiÕng (VF) (300 - 3000) Hz 10 6 ÷ 10 5 m
Voice Frequency
TÇn sè rÊt thÊp (VLF) (3 - 30)KHz 10 5 ÷ 10 4 m
Very Low Frequency
TÇn sè thÊp (LF) (30 - 300)KHz 10 4 ÷ 10 3 m
Low Frequency
TÇn sè trung b×nh (MF) (300 - 3000)KHz 10 3 ÷ 10 2 m
Medium Frequency
TÇn sè cao (HF) (3 - 30)MHz 10 2 ÷ 10 1 m
High Frequency
TÇn sè rÊt cao (VHF) (30 - 300)MHz 10 ÷ 1 m
Very High Frequency
TÇn sè cùc cao (UHF) (300 - 3000)MHz 1 ÷ 10 −1 m
Ultra High Frequency
TÇn sè siªu cao (SHF) (3 - 30)GHz 10 −1 ÷ 10 −2 m
Super High Frequency
TÇn sè siªu cùc cao (EHF) (30 - 300)GHz 10 −2 ÷ 10 −3 m
Extremly High Frequency
Vïng ¸nh s¸ng Hång ngo¹i (IR) 0,7 ÷ 10 μm
Infrared
Vïng ¸nh s¸ng thÊy ®−îc 0,4 ÷ 0,8μm
The Visible Spectrum (Light)
 5

D¶i tÇn Vi ba (Microwave) cã tÇn sè tõ 1GHz ®Õn 40GHz ®−îc chia lμm nhiÒu d¶i nhá:
L Band : (1 - 2) GHz
S Band : (2 - 4) GHz
C Band : (4 - 8) GHz
X Band : (8 - 12) GHz
Ku Band : (12 - 18) GHz
K Band : (18 - 27) GHz
Ka Band : (27 - 40) GHz
1.3 B¨ng th«ng
B¨ng th«ng lμ hiÖu gi÷a tÇn sè lín nhÊt vμ tÇn sè nhá nhÊt cña tÝn hiÖu. §ã lμ
kho¶ng tÇn sè mμ phæ tÝn hiÖu chiÕm gi÷ hoÆc lμ kho¶ng tÇn sè tÝn hiÖu ®−îc truyÒn tõ
m¸y ph¸t ®Õn m¸y thu. Khi tÝn hiÖu ban ®Çu ®−îc ®iÒu chÕ lªn sãng mang cao tÇn, phæ
cña tÝn hiÖu cao tÇn ®· ®iÒu chÕ chiÕm gi÷ mét b¨ng th«ng quanh tÇn sè sãng mang.
Tuú theo kiÓu ®iÒu chÕ mμ b¨ng th«ng cao tÇn cã ®é réng kh¸c nhau. C¸c kü thuËt viÔn
th«ng h−íng ®Õn viÖc gi¶m b¨ng th«ng tÝn hiÖu truyÒn, gi¶m nhiÔu, tiÕt kiÖm phæ tÇn
sè.
1.4 C¸c øng dông kü thuËt th«ng tin ®iÖn tö

1.4.1 Th«ng tin mét chiÒu (Simplex)

- Ph¸t thanh qu¶ng b¸ AM, FM
- TruyÒn h×nh qu¶ng b¸
- TruyÒn h×nh c¸p
- Nh¾n tin
- §o xa, ®iÒu khiÓn xa…
1.4.2 Th«ng tin hai chiÒu (Duplex)
- §iÖn tho¹i c«ng céng
- §iÖn tho¹i v« tuyÕn di ®éng hoÆc cè ®Þnh
- §iÖn tho¹i di ®éng tÕ bμo
- TruyÒn h×nh t−¬ng t¸c
 6

- Th«ng tin cña c¸c tr¹m mÆt ®Êt th«ng qua vÖ tinh
- Th«ng tin hμng kh«ng, th«ng tin vi ba sè
- Th«ng tin sè liÖu gi÷a c¸c m¸y vi tÝnh...
1.5 Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ cao tÇn

1.5.1 B¸n dÉn c«ng suÊt cao tÇn

§Ó cã ®−îc c«ng suÊt lín ë tÇn sè cao, BJT c«ng suÊt cao tÇn ®−îc chÕ t¹o b»ng
c«ng nghÖ ®Æc biÖt, nhiÒu tiÕp gi¸p Emitter nh»m t¨ng chu vi dÉn dßng ®iÖn cao tÇn,
gi¶m ®iÖn trë cùc Base vμ c¸c ®iÖn dung kÝ sinh.
C

B
Base

§iÖn trë
c©n b»ng

Emitter
E

H×nh 1.4 CÊu tróc BJT c«ng suÊt cao tÇn

Sè tiÕp gi¸p Emitter cã thÓ vμi chôc, vμi tr¨m hoÆc h¬n n÷a.

Cb’c

rbb’
B rb’e = Rip
B’

Cb’e
E

H×nh 1.5 M¹ch t−¬ng ®−¬ng ngâ vμo BJT c«ng suÊt cao tÇn

rbb’ =rb lμ ®iÖn trë cña b¶n th©n cùc base (phô thuéc vμo bÒ dμy cña base)
 7

B¶n chÊt BJT lμ lu«n lu«n tån t¹i c¸c ®iÖn dung mèi nèi ( C b e , C b c , C ce ) ¶nh h−ëng
, ,

®Õn hÖ sè khuÕch ®¹i ë tÇn sè cao, lμm giíi h¹n tÇn sè ho¹t ®éng cña BJT.
Th«ng th−êng, kiÓu khuÕch ®¹i cao tÇn m¾c E chung cho c«ng suÊt ra lín. Tuy
nhiªn ë tÇn sè cao, håi tiÕp ©m ®iÖn ¸p qua C b c t¨ng, lμm gi¶m hÖ sè khuÕch ®¹i. Tô
,

nμy t¸c ®éng nh− tô Miller t−¬ng ®−¬ng cã gi¸ trÞ lín ë ngâ vμo: CinMiller = Cb c (1 + AV )
,

trong ®ã AV lμ hÖ sè khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p cña m¹ch. Tõ ®ã, t¹o ra tô t−¬ng ®−¬ng ë ngâ
vμo cña BJT c«ng suÊt cao tÇn nh− h×nh 1.6, cã gi¸ trÞ Cin = CinMiller + Cb e ,

E
CMiller Cb’e

Cin
H×nh 1.6 Tô t−¬ng ®−¬ng ngâ vμo BJT c«ng suÊt cao tÇn
Do ®ã, trë kh¸ng vμo cña BJT (ZiQ), Av, hÖ sè khuÕch ®¹i dßng Ai, hÖ sè khuÕch ®¹i
c«ng suÊt Ap, β ®Òu gi¶m khi tÇn sè t¨ng. BJT thÓ hiÖn qu¸n tÝnh, ®¸p øng vμo - ra
kh«ng tøc thêi. Gi÷a dßng Ic vμ Ib cã sù dÞch pha, biªn ®é dßng ra Ic gi¶m.
M¾c B chung lμ gi¶i ph¸p tèi −u cña khuÕch ®¹i c«ng suÊt cao tÇn, tuy hÖ sè khuÕch
®¹i c«ng suÊt cña nã nhá h¬n so víi s¬ ®å m¾c E chung nh−ng ph¹m vi tÇn sè ho¹t
®éng cao h¬n, b¨ng th«ng ®Òu vμ réng h¬n.
JFET vμ MOSFET cã cÊu tróc b¸n dÉn kh¸c BJT, chóng cã trë kh¸ng vμo lín, ®iÖn
dung tiÕp gi¸p Cgs nhá, ho¹t ®éng tèt ë tÇn sè cao víi c«ng suÊt lín æn ®Þnh h¬n BJT.
JFET vμ MOSFET c«ng suÊt cao tÇn ®ang ®−îc dïng rÊt nhiÒu trong c¸c hÖ thèng
th«ng tin hiÖn ®¹i nh− tr¹m gèc BTS cña ®iÖn tho¹i di ®éng tÕ bμo, ph¸t thanh, truyÒn
h×nh, vi ba, SSPA ( Solid State Power Amp), th«ng tin vÖ tinh...
 8

1.5.2. TruyÒn c«ng suÊt lín nhÊt

PRL
X = - XS E = 1V
XS X RS = 1Ω
ZS
RS RL VRL X = X S = 1Ω

RL/RS
1 2,2
a) b)
H×nh 1.7 a/ Nguån cung cÊp c«ng suÊt cho t¶i ZL
b/ Sù phô thuéc c«ng suÊt t¶i PRL theo RL

C«ng suÊt trªn t¶i: PRL = VRL .I = I 2 .RL

2
⎡ E ⎤
PRL = ⎢ ⎥ RL
⎢⎣ ( RS + RL ) 2 + ( X S + X ) 2 ⎥⎦

E 2 .R L
PRL =
( RS + RL ) 2 + ( X S + X ) 2

XS, X lμ phÇn kh¸ng cña néi trë nguån vμ t¶i.

E 2 .R L
Khi XS =-X th× c«ng suÊt trªn t¶i lμ PRL =
( RS + R L ) 2

Kh¶o s¸t sù biÕn thiªn PRL theo RL b»ng c¸ch lÊy ®¹o hμm, cho b»ng zero.
E 2 .[( RS + RL ) − 2 RL ]
PRL' = =0
( RS + R L ) 3

Suy ra RS=RL. Khi ®ã c«ng suÊt trªn t¶i lμ cùc ®¹i:

E2 E2
PRL max = =
4 R L 4 RS

§å thÞ biÕn thiªn PRL theo RL cho ë h×nh 1.7b.

 9

VËy trë kh¸ng nguån b»ng trë kh¸ng t¶i RS + jXS = RL - jX hay RS = RL vμ XS =-X
Ta nãi cã sù truyÒn c«ng suÊt lín nhÊt ra t¶i.
NÕu yªu cÇu truyÒn c«ng suÊt lín nhÊt trong c¶ mét d¶i tÇn sè th× gi¸ trÞ thÝch hîp
cho phèi hîp trë kh¸ng kh«ng ph¶n x¹ lμ ZL = ZS hay RS + jXS = RL + jX.
Tuy nhiªn hiÖu suÊt sÏ nhá h¬n so víi mét tÇn sè. VÊn ®Ò nμy liªn qua ®Õn sù lùa
chän truyÒn tÝn hiÖu trªn d©y truyÒn sãng.
1.5.3 M¹ch ®iÒu h−ëng song song vμ nèi tiÕp (Parallel and
Serial Tuned Circuit)
M¹ch ®iÒu h−ëng song song:
Cho m¹ch L, C song song, trong ®ã r - ®iÖn trë tæn hao cña cuén d©y. Trë kh¸ng
t−¬ng ®−¬ng cña m¹ch ®iÒu h−ëng:
(r + jX L )(− jX C )
Z eq =
r + j( X L − X C )

XL=ωL : C¶m kh¸ng cuén d©y.

1
Xc = : dung kh¸ng cña tô ®iÖn.
ωC

Zeq

L Req(ω0)
C

ω
ω0 2ω0 3ω0
H×nh 1.8 M¹ch ®iÒu
h−ëng song song H×nh 1.9 §¸p tuyÕn Zeq(ω)

Th«ng th−êng r << XL nªn:

XLXC
Z eq = .
mch
r + j( X L − X C )
 10

1 1 L
T¹i tÇn sè céng h−ëng ω=ω0= cã X L = X C = ω 0 L = = =ρ
LC ω 0C C

ρ - trë kh¸ng ®Æc tÝnh. Thay thÕ vμo biÓu thøc tÝnh trë kh¸ng:
XC ρ2
Z eq = X L
= = ρQ = ω 0 LQ =
Q
= R eq
mch (ωo )
r r ωoC (ωo )

ρ Re q(ω 0 ) Re q(ω 0 )
Q= r
=
XL
=
XC
.
mch

Q lμ hÖ sè phÈm chÊt cña m¹ch céng h−ëng song song.

fo
B¨ng th«ng B = ; ω0=2πfo.
Q

T¹i tÇn sè céng h−ëng ω=ωo, trë kh¸ng cña m¹ch céng h−ëng song song coi nh−
thuÇn trë cã Req(ωo) lín. T¹i tÇn sè lÖch céng h−ëng ω=nωo (n = 2,3,..), trë kh¸ng
Zeq(nωo) coi nh− thuÇn kh¸ng rÊt nhá Zeq(nωo)=-jρn/(n2+1)<< Req(ωo).
§¸p tuyÕn cña Req(ωo) cã d¹ng nh− h×nh 1.9
VÝ dô: ë h×nh 1.8 cã C = 10pF; Q = 200; fo = 10MHz. TÝnh Req(ωo) vμ r.
Q 200
Gi¶i: R eq = = = 318kΩ
(ωo ) ω o C 2.3.14.10 7.10.10 −12

Re q (ω 0 ) 318.10 3
r= = = 7,96Ω
Q2 200 2

1. GhÐp mét phÇn ®iÖn c¶m m¹ch céng h−ëng:

L2
a L C Req
L1
Ze
b
H×nh 1.10 GhÐp mét phÇn ®iÖn c¶m
(ω 0 L1 )2 (ω 0 L )2 ⎛L ⎞
2

Ze = = .⎜ 1 ⎟ ; 0 ≤ Z e = P 2 . Re q (ω 0 ) ≤ Re q (ω 0 ) ;
r r ⎝L⎠
P = L1/L : hÖ sè ghÐp vμo khung céng h−ëng.
 11

L = L1+L2
2. GhÐp mét phÇn ®iÖn dung m¹ch céng h−ëng:
2 2
⎛ 1 ⎞ ⎛ 1 ⎞
⎜⎜ ⎟ ⎜⎜ ⎟⎟
ω 0 C1 ⎟⎠ ⎝ ω 0C ⎠
2
⎝ ⎛C⎞ C2
Ze = = .⎜⎜ ⎟⎟ = P 2 . Re q(ω 0 )
r r ⎝ C1 ⎠ a
L Req

C1 .C 2 C Ze C1
C= ;P = : hÖ sè ghÐp.
C1 + C 2 C1 b

0 ≤ Ze ≤ Re q(ω 0 ) H×nh 1.11 GhÐp mét phÇn ®iÖn dung

C¸c biÕn thÓ c¸ch ghÐp m¹ch ®iÒu h−ëng:

C2
L2 L3 C
a L c a L2
L1 c
Ze1 C1 Ze2 Ze1
L1
Ze2
b d
b d
a)
b)
H×nh 1.12 a/ GhÐp mét phÇn ®iÖn dung ngá vμo, ®iÖn c¶m ngá ra
b/ GhÐp mét phÇn ®iÖn c¶m ngá vμo vμ ra

M¹ch ®iÒu h−ëng ®iÖn tö: thay thÕ tô C trong m¹ch ®iÒu h−ëng song bëi varicap.

CV

C1
+VT R
L
CV

V
a) b) c)

H×nh 1.13 a/ KÝ hiÖu Varicap. b/ §Æc tuyÕn Varicap.

c/ M¹ch ®iÒu h−ëng ®iÖn tö
M¹ch ®iÒu h−ëng song song vμ c¸c biÕn thÓ dïng lμm m¹ch tiÒn chän läc ngá vμo m¸y
thu, t¶i chän läc cao tÇn, bé chän läc trung tÇn, dao ®éng, phèi hîp trë kh¸ng v.v..
M¹ch ®iÒu h−ëng nèi tiÕp:
 12

Trë kh¸ng t−¬ng ®−¬ng Zeq = r+jx = r+j(ωL-1/ωC)

Tæng trë: Z eq = r 2 + x 2

Gãc pha: ϕ(Zeq) = arctg(x/r)

T¹i tÇn sè céng h−ëng nèi tiÕp ω0 cã ω0L = 1/(ω0C) nªn Zeq(ω0) = r. M¹ch ®iÒu h−ëng
nèi tiÕp th−êng ®−îc dïng lμm m¹ch läc.
1.5.4. M¹ch phèi hîp trë kh¸ng
XÐt m¹ch phèi hîp trë kh¸ng cao tÇn h×nh 1.14
M¹ch phèi
Zi Zi hîp trë kh¸ng
ZL
~ E Z L = Zi ~ E
ZL ≠ Z i

Nguån RF Nguån RF
a) b)
H×nh 1.14 Nguån phèi hîp trë kh¸ng t¶i
a/ lý t−ëng Zi = ZL thuÇn trë
b/ biÕn ®æi trë kh¸ng Zi thμnh ZL hoÆc ng−îc l¹i

Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò quan träng cña m¸y ph¸t, m¸y thu lμ phèi hîp trë kh¸ng
cã chän läc tÇn sè gi÷a c¸c tÇng, ®Æc biÖt gi÷a tÇng c«ng suÊt ra cao tÇn víi anten ph¸t
hay gi÷a anten thu víi ngâ vμo m¸y thu ®Ó truyÒn c«ng suÊt tÝn hiÖu lín nhÊt vμ lo¹i
nhiÔu. C¸c m¹ch phèi hîp trë kh¸ng cã d¹ng LC, biÕn ¸p hay tæ hîp gi÷a chóng.
Víi tr−êng hîp a, Zi = ZL cã c«ng suÊt trªn t¶i cùc ®¹i.
ë tÇn sè cao (RF) Ýt khi Zi vμ ZL lμ thuÇn trë mμ bao giê còng cã phÇn kh¸ng nμo ®ã. ë
tr−êng hîp tæng qu¸t Zi ≠ ZL h×nh b/ cÇn cã m¹ch phèi hîp trë kh¸ng ®Ó truyÒn c«ng
suÊt tÝn hiÖu lín nhÊt ra t¶i. VÝ dô nh− cÇn truyÒn c«ng suÊt m¸y ph¸t cao tÇn ra t¶i lμ
anten ph¸t. D¹ng phèi hîp trë kh¸ng ®¬n gi¶n nhÊt h×nh Γ gåm cã cuén c¶m L vμ tô
®iÖn C víi c¸c cÊu h×nh kh¸c nhau:
 13

Zi L Zi L

~ E C ZL ~ E C ZL

Nguån RF Nguån RF
a) b)

Zi=Ri C
ZL = RL Zi=Ri C

ZL = RL
~ E L ~ E L

Nguån RF Nguån RF
c) d)
H×nh 1.15 Bèn kiÓu m¹ch phèi hîp trë kh¸ng ®¬n gi¶n h×nh Γ

BiÕn ¸p lμ mét trong nh÷ng thμnh phÇn phèi hîp trë kh¸ng thÝch hîp nhÊt. BiÕn ¸p lâi
s¾t dïng ë tÇn sè thÊp, dÔ dμng biÕn ®æi trë kh¸ng theo yªu cÇu – tuú vμo tØ sè vßng
d©y cuén s¬ cÊp vμ thø cÊp.
2
Zi ⎛ np ⎞ np Zi
= ⎜⎜ ⎟⎟ hay = ; np , ns sè vßng cuén d©y s¬ cÊp vμ thø cÊp.
Z L ⎝ ns ⎠ ns ZL

BiÕn ¸p lâi kh«ng khÝ dïng ë tÇn sè cao cã hiÖu suÊt thÊp h¬n biÕn ¸p lâi s¾t tÇn
sè thÊp. Mét lâi s¾t tõ ®Æc biÖt h×nh xuyÕn ®−îc chÕ t¹o lμm biÕn ¸p phèi hîp trë kh¸ng
ë tÇn sè cao. KiÓu biÕn ¸p tù ngÉu lâi xuyÕn còng ®−îc dïng ®Ó phèi hîp trë kh¸ng
gi÷a c¸c tÇng.
Zi Zi

ns
np
~ np ns RL ~ RL

a/ gi¶m trë kh¸ng a/ n©ng trë kh¸ng

H×nh 1.16 Phèi hîp trë kh¸ng dïng biÕn ¸p tù ngÉu
 14

T−¬ng tù nh− biÕn ¸p lâi kh«ng khÝ, biÕn ¸p lâi Ferrite buéc tõ tr−êng t¹o bëi
cuén s¬ cÊp tËp trung vμo lâi, nhê ®ã cã mét sè −u ®iÓm quan träng sau:
Thø nhÊt lμ lâi Ferrite kh«ng bøc x¹ n¨ng l−îng cao tÇn do ®ã kh«ng cÇn bäc
gi¸p, trong khi ë lâi kh«ng khÝ th× ng−îc l¹i v× kh«ng tËp trung ®−îc tõ tr−êng. PhÇn
m¹ch m¸y thu, m¸y ph¸t dïng lâi kh«ng khÝ ph¶i bäc kim tr¸nh giao thoa tÝn hiÖu víi
phÇn m¹ch kh¸c.
Thø hai lμ hÇu hÕt tõ tr−êng t¹o bëi cuén s¬ cÊp ®Òu c¾t qua cuén thø cÊp nªn tû
sè vßng d©y cuén s¬ cÊp - thø cÊp, tû sè ®iÖn ¸p vμo - ra hay tû sè trë kh¸ng t−¬ng tù
nh− ë biÕn ¸p tÇn sè thÊp.
Trong nhiÒu thiÕt kÕ m¹ch t¹o cao tÇn míi, biÕn ¸p lâi xuyÕn ®−îc dïng phèi hîp
trë kh¸ng gi÷a c¸c tÇng. §«i khi cuén s¬ vμ thø cÊp cña lo¹i biÕn ¸p nμy ®−îc dïng lμm
®iÖn c¶m cña m¹ch ®iÒu h−ëng.
Cuén c¶m lâi xuyÕn dïng ë RF cã −u ®iÓm h¬n lâi kh«ng khÝ v× ®é tõ thÈm cao
cña lçi dÉn ®Õn ®iÖn c¶m lín, ®Æc biÖt khi ®−a thªm lâi s¾t vμo th× ®iÖn c¶m t¨ng lät.
Víi øng dông trong cao tÇn, ®iÒu ®ã cã nghÜa lμ gi¸ trÞ ®iÖn c¶m sÏ t¨ng nÕu thªm
mét sè Ýt vßng d©y mμ kÝch th−íc cuén c¶m vÉn nhá. Vμi vßng d©y cã ®iÖn trë nhá tøc
lμ hÖ sè phÈm chÊt Q cña cuén d©y lín h¬n so víi lâi kh«ng khÝ.
Cuén d©y lâi xuyÕn tõ thùc sù thay thÕ cuén d©y lâi kh«ng khÝ trong c¸c m¸y ph¸t
hiÖn ®¹i. øng dông nhiÒu nhÊt cña nã lμ gi¶m thiÓu sè vßng d©y mμ vÉn cã gi¸ trÞ ®iÖn
c¶m lín. BiÕn ¸p lâi xuyÕn tõ cã thÓ ®Êu nèi cho phÐp phèi hîp trë kh¸ng d¶i réng ë
cao tÇn.
DÊu chÊm chØ pha cña vßng d©y, tû sè vßng d©y biÕn ¸p 1:1 còng lμ tû sè phèi
hîp trë kh¸ng.
Zi
1:1
1:1
ZL = RL

ZL = RL

~ ~

a/ Nguån ®èi xøng, t¶i bÊt ®èi xøng b/ Nguån bÊt ®èi xøng, t¶i ®èi xøng
H×nh 1.17 BiÕn ¸p Balun kÕt nèi ®èi xøng hay
bÊt ®èi xøng t¶i víi nguån cao tÇn.
 15

Zi Zi

~ ZL = Zi/4
~

ZL = 4Zi
a/ T¨ng trë kh¸ng tõ Zi sang ZL = 4Zi b/ Gi¶m trë kh¸ng tõ Zi sang ZL = Zi/4
H×nh 1.18 BiÕn ¸p Balun phèi hîp t¨ng vμ gi¶m trë kh¸ng
NhiÒu biÕn ¸p balun kh¸c cã tû sè biÕn ®æi trë kh¸ng 9:1; 16:1 cã ®−îc b»ng c¸ch
m¾c nèi tiÕp biÕn ¸p balun cã tû sè biÕn ®æi lín. §iÒu chó ý c¸c vßng d©y kh«ng ®−îc
g©y nªn céng h−ëng ë tÇn sè lμm viÖc d¶i réng.
BiÕn ¸p balun d¶i réng h÷u Ých cho thiÕt kÕ khuÕch ®¹i c«ng suÊt cao tÇn d¶i réng,
kh«ng cÇn ph¶i ®iÒu chØnh phøc t¹p phÇn c«ng suÊt cao tÇn, tuy nhiªn läc hμi bËc cao
kh«ng ®−îc tèt. Mét gi¶i ph¸p kh¾c phôc lμ thiÕt kÕ phÇn møc c«ng suÊt nhá dïng
m¹ch ®iÒu h−ëng lo¹i hμi bËc cao, tÇng c«ng suÊt ra cao tÇn, d¶i réng. Bé khuÕch ®¹i
c«ng suÊt ra cao tÇn cã thÓ ho¹t ®éng ë chÕ ®é A, B, C vμ D (chÕ ®é ®ãng më).
+V

RFC
1:4
16:1
RFin RA

4:1 4:1
H×nh 1.19 KhuÕch ®¹i c«ng suÊt cao tÇn chÕ ®é A d¶i réng dïng
biÕn ¸p Balun phèi hîp trë kh¸ng.

Trong nhiÒu tr−êng hîp, Anten n»m trªn cét cao ¸p c¸ch xa m¸y ph¸t, m¸y thu.
VÝ dô Anten thu TV, anten m¸y ph¸t thanh - ph¸t h×nh, anten viba v.v. D©y truyÒn sãng
nèi gi÷a anten ph¸t víi ngâ ra m¸y ph¸t hoÆc ngâ vμo m¸y thu víi anten thu cã trë
kh¸ng b»ng nhau th× cã c«ng suÊt lín nhÊt. Cã hai lo¹i d©y truyÒn sãng c¬ b¶n:
 17

Ch−¬ng 2

M¸y ph¸t
2.1 §Þnh nghÜa vμ ph©n lo¹i
Mét hÖ thèng th«ng tin bao gåm: m¸y ph¸t, m¸y thu vμ m«i tr−êng truyÒn
sãng nh− h×nh 2.1. Trong ®ã m¸y ph¸t lμ mét thiÕt bÞ ph¸t ra tÝn hiÖu d−íi d¹ng
sãng ®iÖn tõ ®−îc biÓu diÔn d−íi mét h×nh thøc nμo ®ã.

M«i tr−êng
TruyÒn sãng
M¸yph¸t M¸y thu

H×nh 2.1 S¬ ®å khèi tæng qu¸t cña hÖ thèng thiÕt bÞ thu ph¸t
Sãng ®iÖn tõ gäi lμ sãng mang hay t¶i tin lμm nhiÖm vô chuyÓn t¶i th«ng tin
cÇn ph¸t tíi ®iÓm thu. Th«ng tin nμy ®−îc g¾n víi t¶i tin theo mét h×nh thøc ®iÒu
chÕ thÝch hîp. M¸y ph¸t ph¶i ph¸t ®i c«ng suÊt ®ñ lín ®Ó cung cÊp tØ sè tÝn hiÖu trªn
nhiÔu ®ñ lín cho m¸y thu. M¸y ph¸t ph¶i sö dông sù ®iÒu chÕ chÝnh x¸c ®Ó b¶o vÖ
c¸c th«ng tin ®−îc ph¸t ®i, kh«ng bÞ biÕn d¹ng qu¸ møc. Ngoμi ra, c¸c tÇn sè ho¹t
®éng cña m¸y ph¸t ®−îc chän c¨n cø vμo c¸c kªnh vμ vïng phñ sãng theo qui ®Þnh
cña hiÖp héi th«ng tin quèc tÕ, nhãm th«ng tin v« tuyÕn (ITU-R). C¸c tÇn sè trung
t©m cña m¸y ph¸t ph¶i cã ®é æn ®Þnh cao. Do ®ã, chØ tiªu kü thuËt cña m¸y ph¸t lμ:
C«ng suÊt ra, tÇn sè lμm viÖc, ®é æn ®Þnh tÇn sè, d¶i tÇn sè ®iÒu chÕ. Cã nhiÒu c¸ch
ph©n lo¹i m¸y ph¸t
2.1 .1 Theo c«ng dông M¸y
ph¸t

Ph¸t Ph¸t Ph¸t

Th«ng tin Chg tr×nh øng dông

Cè Di Ph¸t Ph¸t §o kh Ra
®Þnh ®éng thanh h×nh c¸ch ®a

H×nh 2.2 Ph©n lo¹i m¸y ph¸t theo c«ng dông

 18

2.1.2 Theo tÇn sè

+ Ph¸t thanh:
+ 3KHz ÷ 30KHz (100Km ÷ 10Km): ®μi ph¸t sãng cùc dμi VLW
+ 30KHz ÷ 300KHz (10Km ÷ 1Km): ®μi ph¸t sãng dμi LW
+ 300KHz ÷ 3000KHz (1Km ÷ 100m): ®μi ph¸t sãng trung MW
+ 3MHz ÷ 30MHz (100m ÷ 10m): ®μi ph¸t sãng ng¾n SW
+ Ph¸t h×nh vμ ph¸t thanh FM
+ 30MHz ÷ 300MHz (10m ÷ 1m): ®μi ph¸t sãng mÐt (VHF)
+ 300MHz ÷ 3000MHz (1m ÷ 0,1m): ®μi ph¸t sãng dm (UHF)
Trong ®ã d¶i tÇn sè dïng trong ph¸t thanh FM: 88MHz ÷ 108MHz
+ Th«ng tin Vi ba vμ Ra®a:
+ 3GHz ÷ 30GHz (0,1m ÷ 0,01m): ®μi ph¸t sãng cm
+ 30GHz ÷ 300GHz (0,01m ÷ 0,001m): ®μi ph¸t sãng mm
2.1.3 Theo ph−¬ng ph¸p ®iÒu chÕ
+ M¸y ph¸t ®iÒu biªn (AM), DSB
+ M¸y ph¸t ®¬n biªn (SSB)
+ M¸y ph¸t ®iÒu tÇn (FM) vμ m¸y ph¸t ®iÒu tÇn ©m thanh næi (FM Stereo)
+ M¸y ph¸t ®iÒu xung (PM)
+ M¸y ph¸t kho¸ dÞch biªn ®é ASK, QAM, M-QAM
+ M¸y ph¸t kho¸ dÞch pha PSK, QPSK, M-PSK
+ M¸y ph¸t kho¸ dÞch tÇn FSK...
2.1.4 Theo c«ng suÊt
+ M¸y ph¸t c«ng suÊt nhá Pra <100W
+ M¸y ph¸t c«ng suÊt trung b×nh 100W < Pra < 10KW
+ M¸y ph¸t c«ng suÊt lín 10KW < Pra < 1000KW
+ M¸y ph¸t c«ng suÊt cùc lín Pra > 1000KW
Ngμy nay, trong c¸c m¸y ph¸t c«ng suÊt nhá vμ trung b×nh ng−êi ta cã thÓ sö
dông hoμn toμn b»ng BJT, FET, MOSFET c«ng suÊt, cßn trong c¸c m¸y ph¸t cã
c«ng suÊt lín vμ cùc lín ng−êi ta th−êng sö dông c¸c lo¹i ®Ìn ®iÖn tö ®Æc biÖt.
2.2 S¬ ®å khèi tæng qu¸t cña c¸c lo¹i m¸y ph¸t

2.2.1 S¬ ®å khèi tæng qu¸t cña m¸y ph¸t ®iÒu biªn (AM)
 19

TiÒn K§ K§CS¢T §iÒu chÕ M¹ch ra

©m tÇn K§CSCT

TiÒn K§ TBÞ an toμn

Cao tÇn &lμm nguéi

Khèi chñ Nguån

sãng Cung cÊp

khuÕch ®¹i ©m tÇn: Cã nhiÖm vô khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p tÝn hiÖu vμo ®Õn møc cÇn thiÕt
®Ó ®−a vμo tÇng khuÕch ®¹i c«ng suÊt ©m tÇn (K§CS¢T). V× ®èi víi m¸y ph¸t AM
th× biªn ®é ®iÖn ¸p ©m tÇn yªu cÇu lín ®Ó cã ®é ®iÒu chÕ s©u (m lín) nªn tÇng nμy
th−êng cã tÇng khuÕch ®¹i micro vμ khuÕch ®¹i ®iÖn ¸p møc cao.
+ KhuÕch ®¹i c«ng suÊt ©m tÇn (K§CS¢T): cã nhiÖm vô khuÕch ®¹i tÝn hiÖu ®Õn
møc ®ñ lín ®Ó tiÕn hμnh ®iÒu chÕ tÝn hiÖu cao tÇn.
+ Khèi chñ sãng (Dao ®éng): cã nhiÖm vô t¹o ra dao ®éng cao tÇn (sãng mang) cã
biªn ®é vμ tÇn sè æn ®Þnh, cã tÇm biÕn ®æi tÇn sè réng. Muèn vËy, ta cã thÓ dïng
m¹ch dao ®éng LC kÕt hîp víi m¹ch tù ®éng ®iÒu chØnh tÇn sè (AFC), hoÆc dïng
dao ®éng th¹ch anh.
+ Khèi tiÒn khuÕch ®¹i cao tÇn (TK§CT): cã thÓ ®−îc dïng ®Ó nh©n tÇn sè hoÆc
khuÕch ®¹i dao ®éng cao tÇn ®Õn møc cÇn thiÕt ®Ó kÝch thÝch cho tÇn c«ng suÊt lμm
viÖc. Nã cßn cã nhiÖm vô ®Öm, lμm gi¶m ¶nh h−ëng cña c¸c tÇng sau ®Õn ®é æn
®Þnh tÇn sè cña khèi chñ sãng. V× vËy, nã cã thÓ cã nhiÒu tÇng: tÇng ®Öm, tÇng nh©n
tÇn vμ tÇng tiÒn khuÕch ®¹i c«ng suÊt cao tÇn (TK§CSCT)
+ Khèi khuÕch ®¹i c«ng suÊt cao tÇn (K§CSCT): cã nhiÖm vô t¹o ra c«ng suÊt cÇn
thiÕt theo yªu cÇu c«ng suÊt ra cña m¸y ph¸t. C«ng suÊt ra yªu cÇu cμng lín th× sè
tÇng khuÕch ®¹i trong khèi K§CSCT cμng nhiÒu.
+ M¹ch ra ®Ó phèi hîp trë kh¸ng gi÷a tÇng K§CSCT cuèi cïng vμ anten ®Ó cã c«ng
suÊt ra tèi −u, ®ång thêi läc c¸c hμi bËc cao, kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn c¸c ®μi xung
quanh.
 20

+ Anten ®Ó bøc x¹ n¨ng l−îng cao tÇn cña m¸y ph¸t thμnh sãng ®iÖn tõ truyÒn ®i
trong kh«ng gian.
+ Nguån cung cÊp ®iÖn ¸p ph¶i cã c«ng suÊt lín ®Ó cung cÊp cho Transistor hoÆc
®Ìn ®iÖn tö c«ng suÊt.
+ Ngoμi ra, m¸y ph¸t ph¶i cã thiÕt bÞ an toμn vμ thiÕt bÞ lμm nguéi.
2.2.2 S¬ ®å khèi tæng qu¸t cña m¸y ph¸t ®¬n biªn (SSB)

ThiÕt Bé ®iÒu Bé Bé K§¹i HTDD Bé

bÞ ®Çu chÕ®¬n ®æi läc d®éng tÇng ra läc
vμo biªn tÇn 1 ®chÕ 2

f1 Suy f2
Bé kÝch gi¶m
thÝch ®¬n
biªn
Bé tæng hîp Nguån TB an toμn
tÇn sè cung cÊp & lμm nguéi

H×nh 2.4 S¬ ®å khèi tæng qu¸t cña m¸y ph¸t ®¬n biªn
Ngoμi c¸c yªu cÇu kü thuËt chung cña m¸y ph¸t, m¸y ph¸t ®¬n biªn (SSB) cßn
ph¶i cã thªm mét sè chØ tiªu kü thuËt sau ®©y:
- Møc mÐo phi tuyÕn - 35 dB
- BÒ réng mçi kªnh tho¹i vμ tæng sè kªnh tho¹i
- TÇn sè lμm viÖc: 1MHz - 30 MHz
ViÖc x©y dùng s¬ ®å khèi cña m¸y ph¸t ®¬n biªn cã mét sè ®Æc ®iÓm riªng so
víi m¸y ph¸t ®iÒu biªn (AM). ë ®©y c¸c bé ®iÒu biªn c©n b»ng vμ bé läc d¶i hÑp
®−îc sö dông ®Ó t¹o nªn tÝn hiÖu ®¬n biªn, nh−ng c«ng suÊt bÞ h¹n chÕ chØ vμi mW.
NÕu sãng mang ë d¶i tÇn sè cao (sãng trung vμ sãng ng¾n) th× kh«ng thÓ thùc hiÖn
®−îc bé läc víi c¸c yªu cÇu cÇn thiÕt (d¶i th«ng hÑp, s−ên dèc ®øng..) v× vËy sÏ xuÊt
hiÖn nhiÔu xuyªn t©m gi÷a c¸c kªnh, lμm gi¶m tû sè tÝn hiÖu trªn nhiÔu. V× vËy, ®èi
víi m¸y ph¸t ®¬n biªn th× tÇn sè sãng mang c¬ b¶n ®Ó t¹o ®¬n biªn ë kho¶ng tÇn sè
trung gian: ( f 1 =100KHz-500KHz). Do ®ã, s¬ ®å cÊu tróc cña m¸y ®¬n biªn gåm
mét bé t¹o tÝn hiÖu ®¬n biªn ë tÇn sè trung gian (100-500)KHz sau ®ã nhê mét vμi
 21

bé ®æi tÇn ®Ó chuyÓn ®Õn ph¹m vi tÇn sè lμm viÖc ( f 1 =1MHz-30MHz) råi nhê bé
khuÕch ®¹i tuyÕn tÝnh ®Ó khuÕch ®¹i ®Õn mét c«ng suÊt cÇn thiÕt.
+ ThiÕt bÞ ®Çu vμo: th−êng lμm nhiÖm vô khuÕch ®¹i tÝn hiÖu ©m tÇn nÕu tÝn hiÖu
nμy cßn bÐ hoÆc h¹n chÕ tÝn hiÖu ©m tÇn nÕu tÝn hiÖu nμy qu¸ lín.
+ Bé ®iÒu chÕ ®¬n biªn (B§C§B): trong c¸c m¸y ph¸t c«ng suÊt lín B§C§B
th−êng ®−îc x©y dùng theo ph−¬ng ph¸p läc tæng hîp. Trong c¸c m¸y ph¸t c«ng
suÊt nhá, yªu cÇu kü thuËt kh«ng cao nªn ®«i khi cã thÓ sö dông bé ®iÒu chÕ ®¬n
biªn theo ph−¬ng ph¸p läc - quay pha. Khi ®ã viÖc ®iÒu chÕ tÝn hiÖu ®¬n biªn cã thÓ
®−îc thùc hiÖn ngay ë tÇn sè lμm viÖc nªn kh«ng cÇn cã bé ®æi tÇn vμ bé läc 1.
+ Bé tæng hîp tÇn sè cña m¸y ph¸t ®¬n biªn: lμ thiÕt bÞ chÊt l−îng cao vμ phøc t¹p.
Nã ph¶i b¶o ®¶m tÇn sè sãng mang gèc ( f 1 ) vμ c¸c tÇn sè kh¸c ( f 2 ...) cã ®é æn ®Þnh
Δf
tÇn sè rÊt cao ( = 10 − 7 ÷ 10 −9 ). V× vËy, cÇn dïng th¹ch anh ®Ó t¹o c¸c tÇn sè gèc
f

+ Bé ®æi tÇn: thùc chÊt lμ bé khuÕch ®¹i céng h−ëng ®Ó lÊy thμnh phÇn hμi f 2 = nf 1 .
ChÝnh nhê bé ®æi tÇn mμ ®é æn ®Þnh tÇn sè cña m¸y ph¸t t¨ng lªn.
+ Bé läc 1: cã nhiÖm vô läc c¸c s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh ®æi tÇn.
+ Bé khuÕch ®¹i dao ®éng ®iÒu chÕ (K§D§§C): phô thuéc vμo c«ng suÊt ra mμ cã
sè tÇng tõ 2 ®Õn 4. §Ó ®iÒu chØnh ®¬n gi¶n, mét, hai tÇng ®Çu lμ khuÕch ®¹i d¶i réng
kh«ng ®iÒu h−ëng. Cßn c¸c tÇng sau lμ c¸c bé khuÕch ®¹i céng h−ëng.
+ HÖ thèng dao ®éng tÇng ra dïng ®Ó triÖt c¸c bøc x¹ cña c¸c hμi vμ còng ®Ó phèi
hîp trë kh¸ng. Trong c¸c m¸y ph¸t ®¬n biªn bé läc ®Çu ra th−êng lμ mét hay hai bé
läc h×nh Π ghÐp víi nhau vμ gi÷a chóng th−êng cã phÇn tö ®iÒu chØnh ®é ghÐp ®Ó
nhËn ®−îc t¶i tèt nhÊt cña m¸y ph¸t. TÇng K§D§§C ®¬n sö dông ®¬n gi¶n h¬n so
víi tÇng ®Èy kÐo. Song sö dông tÇng ®¬n th× gÆp khã kh¨n lμ kh«ng phèi hîp trë
kh¸ng víi anten sãng ng¾n ®èi xøng. §èi víi m¸y ph¸t c«ng suÊt ra Pra = (20 -
40)Kw ng−êi ta dïng biÕn ¸p ra ®èi xøng cã lâi Ferrite. Cßn ®èi víi m¸y ph¸t c«ng
suÊt ra Pra = 100Kw ng−êi ta dïng biÕn ¸p ®èi xøng kh«ng cã lâi.
+ Bé läc 2: dïng ®Ó triÖt c¸c thμnh phÇn cao tÇn xuÊt hiÖn trong d¶i tÇn sè truyÒn
h×nh, nªn cßn gäi lμ bé läc tÝn hiÖu truyÒn h×nh. §èi víi m¸y thu ®¬n biªn ta ph¶i
®æi tÝn hiÖu ®¬n biªn thμnh ®iÒu biªn ®Ó thùc hiÖn t¸ch sãng trung thùc. Muèn vËy
ph¶i phôc håi sãng mang, ®iÒu nμy yªu cÇu vßng kho¸ pha PLL. Do ®ã, ë m¸y ph¸t
 22

kh«ng triÖt tiªu hoμn toμn tÇn sè sãng mang mμ gi÷ l¹i sãng mang cã biªn ®é b»ng
(5-20)%. TÇn sè nμy cßn ®−îc gäi lμ tÇn sè l¸i, ®−îc ph¸t cïng tÝn hiÖu ®¬n biªn.
Nhê ®ã m¸y thu ®¬n biªn cã thÓ kh«i phôc tÝn hiÖu mét c¸ch chÝnh x¸c nhê hÖ
thèng tù ®éng ®iÒu chØnh tÇn sè AFC theo nguyªn lý PLL.
2.2.3 S¬ ®å khèi cña m¸y ph¸t am ®a kªnh ghÐp kªnh FDM

D®ég
sãg mg

Kªnh 1
TÇng K. §iÒu Bé läc 1
§¹i chÕ

D®ég
sãg mg

Kªnh 2
TÇng K. §iÒu Bé läc 2 M¹ch
§¹i chÕ ghÐp t¹o
tÝn hiÖu
tæng hîp
.
.
.
D®ég
sãg mg .

Kªnh n TÇng K. §iÒu Bé läc n

§¹i chÕ

§iÒu chÕ K§CSCT M¹ch ra

AM

D§ sg TBÞ an toμn Nguån

mg chÝnh &lμm nguéi Cung cÊp

H×nh 2.5. S¬ ®å khèi cña m¸y ph¸t ®a kªnh AM ghÐp kªnh FDM
 23

2.2.4 S¬ ®å khèi tæng qu¸t cña m¸y ph¸t ®IÒu tÇn Fm

TiÒn K§ T§Kh¸ng Nh©n tÇn K§CSCT

©m tÇn + §C FM +m¹ch ra

Khèi chñ TBÞ an toμn Nguån

sãg (D§) &lμm nguéi Cung cÊp

H×nh 2.6 S¬ ®å khèi tæng qu¸t cña m¸y ph¸t ®iÒu tÇn FM

TÇng ®iÖn kh¸ng: sö dông c¸c phÇn tö ®iÖn kh¸ng ®Ó biÕn ®æi tÝn hiÖu ©m tÇn
thμnh ®iÖn kh¸ng thay ®æi (dung kh¸ng hoÆc c¶m kh¸ng biÕn thiªn) ®Ó thùc hiÖn
viÖc ®iÒu chÕ FM. PhÇn tö ®iÖn kh¸ng cã thÓ lμ Transistor ®iÖn kh¸ng, ®Ìn ®iÖn
kh¸ng hoÆc Varicap (®iÖn dung biÕn ®æi theo ®iÖn ¸p ®Æt vμo Varicap).

2.2.5 S¬ ®å khèi tæng qu¸t cña m¸y ph¸t Fm chÊt l−îng cao

fIF= 10MHz FRF= 100MHz

TiÒn K§ T§Kh¸ng Nh©n tÇn K§CSCT

©m tÇn + §C FM (x10) +m¹ch ra

T¸ch sg + 100MHz Dao ®éng

K§ DC chuÈn
1MHz 9,9MHz
K. ®¹i Trén Nh©n tÇn
trug gian sãng
1MHz 99MHz

H×nh 2.7 S¬ ®å khèi tæng qu¸t cña m¸y ph¸t ®iÒu tÇn FM chÊt l−îng cao
 24

2.3 C¸c m¹ch ghÐp trong m¸y ph¸t

M¹ch ghÐp ®Ó ghÐp gi÷a c¸c tÇng vμ ghÐp gi÷a tÇng ra cña m¸y ph¸t víi anten.
Yªu cÇu chung ®èi víi m¹ch ghÐp:
1. Phèi hîp trë kh¸ng
§èi víi m¹ch ghÐp gi÷a c¸c tÇng: yªu cÇu lμ trë kh¸ng vμo cña tÇng kÕ tiÕp
ph¶n ¶nh vÒ cïng víi trë kh¸ng ra cña bé céng h−ëng tÇng tr−íc ®ã t¹o thμnh trë
kh¸ng sãng tèi −u, ®¶m b¶o c«ng suÊt ra vμ hiÖu suÊt cña tÇng nμy lμ lín nhÊt.
§èi víi m¹ch c«ng suÊt: viÖc phèi hîp trë kh¸ng gi÷a tÇng ra cña bé khuÕch
®¹i c«ng suÊt cao tÇn vμ anten nh»m ®¹t ®−îc c«ng suÊt ra lín nhÊt.
2. §¶m b¶o B¡NG th«ng (B)
M¹ch läc ®Çu ra ph¶i ®¶m b¶o sao cho ngoμi biªn biªn ®é kh«ng gi¶m qu¸
3dB. MÆt kh¸c d¶i th«ng tØ lÖ nghÞch víi hÖ sè phÈm chÊt cña khung céng h−ëng
fo
(B = ). V× vËy ®Ó ®¶m b¶o d¶i th«ng vμ hÖ sè phÈm chÊt ta ph¶i dïng nhiÒu bé
Q

läc ghÐp víi nhau.

3. §¶m b¶o hÖ sè läc hμi cao
§èi víi nh÷ng m¸y ph¸t cã c«ng suÊt lín, yªu cÇu c¸c thμnh phÇn hμi rÊt nhá.
Do ®ã, m¹ch ghÐp ph¶i b¶o ®¶m ®é suy gi¶m ®¹t yªu cÇu ë nh÷ng tÇn sè hμi kh«ng
mong muèn.
4. §iÒu chØnh m¹ch ghÐp
Trong mét d¶i tÇn réng vμ thay ®æi ®é ghÐp víi t¶i ®Ó cã t¶i tèi −u.
Nãi chung kh«ng thÓ ®ång thêi tho¶ m·n c¸c yªu cÇu trªn mμ tuú tõng tr−êng
hîp cô thÓ ®Ó xÐt yªu cÇu nμo lμ quan träng, yªu cÇu nμo nμo lμ thø yÕu. VÝ dô
+ §èi víi tÇng tiÒn khuÕch ®¹i, yªu cÇu phèi hîp trë kh¸ng lμ chÝnh, kh«ng yªu cÇu
®é chän läc cao, kh«ng cÇn hiÖu suÊt cao nªn chØ cÇn dïng m¹ch céng h−ëng ®¬n.
+ §èi víi tÇng ra, yªu cÇu hiÖu suÊt cao, ®é läc hμi cao nªn dïng m¹ch céng h−ëng
phøc t¹p.
2.3.1 tinh chØnh anten
§èi víi tÇng tr−íc cuèi th× ®iÖn trë t¶i chÝnh lμ ®iÖn trë vμo cña tÇng kÕ tiÕp
sau. Cßn ®èi víi tÇng cuèi th× ®iÖn trë t¶i chÝnh lμ ®iÖn trë cña phi®¬. Thùc chÊt
phi®¬ cã thÓ lμ thuÇn trë rA , dung kh¸ng rA − jX A , hoÆc c¶m kh¸ng rA + jX A .
 25

Nh−ng chØ khi anten thuÇn trë th× c«ng suÊt ra anten míi lín nhÊt. Muèn vËy, ph¶i
chØnh anten céng h−ëng ë tÇn sè lμm viÖc b»ng bé phËn tinh chØnh. NÕu lμ
rA − jX A th× chØnh Lc vμ nÕu lμ rA + jX A th× chØnh b»ng C C nh− h×nh 2.8. H×nh minh

häa tinh chØnh cña anten

H×nh 2.8 Sö dông cuén c¶m vμ tô ®Ó tinh chØnh anten

2.3.2 GhÐp biÕn ¸p (ghÐp hç c¶m)

M¹ch ghÐp biÕn ¸p lμ mét trong nh÷ng m¹ch ghÐp ®−îc sö dông phæ biÕn
trong m¸y ph¸t

H×nh 2.9 M¹ch ghÐp t¶i ra b»ng biÕn ¸p

Tõ m¹ch ghÐp biÕn ¸p ë trªn, ta ®−a vÒ s¬ ®å t−¬ng ®−¬ng bªn s¬ cÊp nh− h×nh 2.10:
 26

L1
C
r
rfa

H×nh 2.10 S¬ ®å t−¬ng t−¬ng cña m¹ch

®−îc qui vÒ bªn s¬ cÊp

Trong ®ã, ®iÖn trë ph¶n ¶nh ®−îc x¸c ®Þnh nh− biÓu thøc:

(ω M ) 2
2
X gh
r fa = = (2.1)
RL RL
Víi: RL lμ ®iÖn trë t¶i

+M : Hç c¶m M = k L1 L2 (2.2)
+ L1, L2 : TrÞ sè ®iÖn c¶m cña cuén s¬ cÊp vμ thø cÊp.
+k : HÖ sè ghÐp phô thuéc kÕt cÊu cña cuén d©y:
- NÕu Sãng ng¾n : k = 0,01 ÷ 0,1 (ghÐp rÊt láng).
Sãng trung : k = 0,5 ÷ 0,9 (cuén d©y cã lâi tõ tÝnh, ghÐp rÊt chÆt).
* §iÖn trë céng h−ëng riªng cña m¹ch s¬ cÊp:
L1 ρ 2 L1
RK = = víi ρ = (2.3)
rC r C
* §iÖn trë céng h−ëng cña m¹ch khi cã t¶i:
ρ2
Rtd = (2.4)
r + r fa

* HiÖu suÊt cña m¹ch ghÐp biÕn ¸p ®−îc biÓu diÔn bëi biÓu thøc:
PL
η BA = (2.5)
P1

Trong ®ã : PL : lμ c«ng suÊt h÷u Ých trªn t¶i.

P1 : C«ng suÊt trªn cuén s¬ cÊp.
 27

1 2
I K r fa r fa + r − r
PL 2 r
η BA = = = = 1− (2.6)
P1 1 2 r + r fa r + r fa
I K (r + r fa )
2
Tõ biÓu thøc (2.6) ta nhËn thÊy ®Ó hiÖu suÊt biÕn ¸p cao (η BA = 0,9 ÷ 0,95) th×
r fa = (10 − 20)r . Mμ muèn r fa lín th× tõ (2.1) ta thÊy RL ph¶i nhá vμ biÕn ¸p ph¶i
ghÐp chÆt ®Ó cã hç c¶m M lín. Th−êng ®iÖn trë t¶i cho tr−íc vμ kh«ng ®æi, nªn ®Ó
t¨ng r fa ta ph¶i t¨ng M. BiÓu thøc (2.6) cã thÓ ®−îc viÕt l¹i d−íi d¹ng:

PL ρ2 /R R
η BA = = 1 − 2 K = 1 − td (2.7)
P1 ρ / Rtd RK

Víi : RK, Rt® lμ ®iÖn trë t−¬ng ®−¬ng cña m¹ch céng h−ëng khi R L = ∞ vμ R L ≠ 0
Nh− vËy; ®Ó hiÖu suÊt biÕn ¸p cao th× RK ph¶i lín, mμ: R K = Q o ρ ;
Víi Qo: hÖ sè phÈm chÊt cña riªng khung céng h−ëng , nªn Qo ph¶i lín
(Qo = 50 - 200). MÆc kh¸c ta thay ®æi ®é ghÐp hç c¶m M sao cho Rt® = Rt®tíih¹n ®Ó cã
hiÖu suÊt cao nhÊt.

2.3.3 C¸c b−íc thiÕt kÕ mét m¹ch ghÐp biÕn ¸p

Khi thiÕt kÕ ta th−êng ®−îc biÕt tr−íc c¸c ®iÒu kiÖn: PL , RL, tÇn sè gãc ω vμ chän
Q1 tïy theo tÇn sè. Ta sÏ tiÕn hμnh mét sè b−íc tÝnh to¸n nh− sau:
1. BiÕt PL, chän (η BA = 0,7 ÷ 0,98) tïy theo c«ng suÊt yªu cÇu theo b¶ng d−íi ®©y:

C«ng suÊt ra HiÖu suÊt

PL < 1W 0,7 ÷ 0,8
1W ≤ PL < 10W 0,75 ÷ 0,85
10W ≤ PL < 100W 0,84 ÷ 0,93
100W ≤ PL < 1KW 0,92 ÷ 0,96
1KW ≤ PL < 10KW 0,95 ÷ 0,98
PL ≥ 10KW 0,97
 28

PL
2. X¸c ®Þnh P1 =
η BA
3. Chän Vcm = (0,8 - 0,9) Vcc
Vcm2
4. §iÖn trë céng h−ëng khi cã t¶i Rtd =
2P1

5. Chän hÖ sè phÈm chÊt cña khung céng h−ëng s¬ cÊp khi ®· cã t¶i:
Q1 = (10 ÷50)
RK Rtd
6. TÝnh trë kh¸ng ®Æc tÝnh cña m¹ch s¬ cÊp ρ= =
Qo Q1
7. X¸c ®Þnh L1, C:
ρ 1
L1 = vμ C ' = C + CCE =
ω ωρ
Víi CCE lμ ®iÖn dung líp tiÕp gi¸p CE cña BJT
1
nÕu C≥10 CCE th× C' ≈ C. VËy: C =
ωρ
8. HÖ sè phÈm chÊt riªng cña khung céng h−ëng s¬ cÊp:
RK Rtd
Qo = trong ®ã: RK =
ρ 1 − η BA

9. TÝnh ®iÖn trë tæn hao cña cuén s¬ cÊp khi kh«ng vμ cã t¶i:
ρ ρ
r = vμ r + r fa = suy ra
Qo Q1

ρ2 ρ2
hoÆc r = vμ r + rfa =
RK R td

10. TÝnh hç c¶m :

1
M= r fa .RL
ω
11. TÝnh gi¸ trÞ cuén c¶m bªn thø cÊp :
M2
L2 =
k 2 L1
 29

Ch−¬ng 3

M¸y thu
3.1 §Þnh nghÜa vμ ®Æc ®iÓm cña m¸y thu
3.1.1 §Þnh nghÜa
M¸y thu lμ thiÕt bÞ ®Çu cuèi trong hÖ thèng th«ng tin v« tuyÕn ®iÖn. M¸y thu cã
nhiÖm vô tiÕp nhËn vμ lÆp l¹i tin tøc chøa trong tÝn hiÖu chuyÓn ®i tõ m¸y ph¸t d−íi
d¹ng sãng ®iÖn tõ tr−êng. M¸y thu ph¶i lo¹i bá ®−îc c¸c lo¹i nhiÔu kh«ng mong muèn,
khuÕch ®¹i tÝn hiÖu vμ sau ®ã gi¶i ®iÒu chÕ nã ®Ó nhËn ®−îc th«ng tin ban ®Çu. M¸y
thu cã rÊt nhiÒu tham sè, nh−ng chóng ta chñ yÕu chØ xÐt c¸c chØ tiªu kü thuËt c¬ b¶n
cña m¸y thu nh− sau:
3.1.2 §Æc ®iÓm m¸y thu
3.1.2.1 §é nh¹y
BiÓu thÞ kh¶ n¨ng thu tÝn hiÖu yÕu cña m¸y thu, ®−îc x¸c ®Þnh b»ng søc ®iÖn ®éng
c¶m øng tèi thiÓu, hoÆc c«ng suÊt tèi thiÓu cña tÝn hiÖu t¹i anten ®Ó b¶o ®¶m cho m¸y
thu lμm viÖc b×nh th−êng, nghÜa lμ:
+ §èi víi m¸y thu t−¬ng tù th× nã ph¶i b¶o ®¶m tØ sè tÝn hiÖu trªn nhiÔu (S/N) yªu cÇu
t¹i ®Çu vμo m¸y thu
+ §èi víi m¸y thu sè th× nã ph¶i b¶o ®¶m ®¹t ®−îc tØ lÖ lçi bit BER cho tr−íc, øng víi
mét tèc ®é bÝt nhÊt ®Þnh.
§é nh¹y th−êng ®−îc ®o b»ng microvolt, microwatt, picowatt...
Muèn n©ng cao ®é nh¹y cña m¸y thu th× hÖ sè khuÕch ®¹i cña nã ph¶i lín vμ møc
t¹p ©m néi bé cña nã ph¶i thÊp (gi¶m t¹p ©m cña tÇng ®Çu).
ë tÇn sè cao (f>30MHz) ®é nh¹y cña m¸y thu th−êng ®−îc x¸c ®Þnh b»ng c«ng
suÊt chø kh«ng ph¶i b»ng søc ®iÖn ®éng c¶m øng trªn anten.
3.1.2.2 §é chän läc
lμ kh¶ n¨ng chÌn Ðp c¸c d¹ng nhiÔu kh«ng ph¶i lμ tÝn hiÖu cÇn thu. NghÜa lμ ®é
chän läc lμ kh¶ n¨ng lùa chän tÝn hiÖu ra khái c¸c lo¹i nhiÔu tån t¹i ë ®Çu vμo m¸y thu.
A0
§é chän läc ®−îc ký hiÖu: Se = ≥1
Af
 30

+ Ao: lμ hÖ sè khuÕch ®¹i t¹i tÇn sè f0 + Af: lμ hÖ sè khuÕch ®¹i t¹i tÇn sè f
§é chän läc th−êng ®−îc tÝnh b»ng ®¬n vÞ dB SedB = 20 log Se

§Æc tuyÕn chän läc lý t−ëng cña m¸y thu cã d¹ng ch÷ nhËt, nghÜa lμ trong d¶i
th«ng B biªn ®é tÝn hiÖu kh«ng ®æi.
3.1.2.3 ChÊt l−îng lÆp l¹i tin tøc
§−îc ®¸nh gi¸ b»ng ®é mÐo cña tÝn hiÖu (mÐo phi tuyÕn, mÐo tÇn sè, mÐo pha),
chñ yÕu lμ xÐt ®é mÐo ë tÇng khuÕch ®¹i c«ng suÊt ©m tÇn ®Ó cho tÝn hiÖu ra loa kh«ng
bÞ biÕn d¹ng so víi tÝn hiÖu ®−a tíi bé ®iÒu chÕ cña m¸y ph¸t. Ngoμi ra ta cßn ph¶i xÐt
®Õn c¸c chØ tiªu kh¸c cña m¸y thu nh− c«ng suÊt ra, d¶i tÇn sè c«ng t¸c, tÝnh æn ®Þnh
cña biªn ®é vμ tÇn sè.
C¸c m¸y thu ®−îc ph©n lo¹i t−¬ng tù nh− ®èi víi m¸y ph¸t.
3.2 S¬ ®å khèi tæng qu¸t cña m¸y thu
3.2.1 M¸y thu khuÕch ®¹i trùc tiÕp

Tõ Läc Kh §¹i Gi¶i K§CS ThiÕt bÞ

anten b¨ng Cao ®iÒu ¢m tÇn cuèi
th«ng TÇn chÕ

H×nh 3.2 S¬ ®å khèi ®¬n gi¶n cña m¸y thu khuÕch ®¹i trùc tiÕp

ViÖc n©ng cao ®é nh¹y vμ ®é chän läc cña m¸y thu nμy bÞ h¹n chÕ bëi nh÷ng lý
do sau ®©y:
+ Sè tÇng khuÕch ®¹i kh«ng thÓ t¨ng lªn mét c¸ch tuú ý v× khi sè tÇng cμng t¨ng th×
tÝnh æn ®Þnh cña bé khuÕch ®¹i cao tÇn cμng gi¶m (tô ký sinh Cbc cã thÓ g©y ra dao
®éng tù kÝch). Ngoμi ra, khi sè tÇng cμng t¨ng th× sè m¹ch céng h−ëng còng t¨ng lμm
hÖ thèng ®iÒu chØnh céng h−ëng phøc t¹p, cång kÒnh vμ ®¾t tiÒn.
+ TÇn sè cao khã ®¹t ®−îc hÖ sè khuÕch ®¹i lín.
+ TÇn sè cμng cao th× d¶i th«ng cμng réng (B=fo/Q), lμm gi¶m ®é chän läc cña m¸y
thu. Muèn d¶i th«ng hÑp ph¶i dïng m¹ch céng h−ëng cã hÖ sè phÈm chÊt cao, cã khi
v−ît qu¸ kh¶ n¨ng chÕ t¹o.
+ Do kh«ng dïng ®−îc c¸c hÖ thèng céng h−ëng phøc t¹p nªn kh«ng cã kh¶ n¨ng ®¹t
®Æc tuyÕn tÇn sè cã d¹ng ch÷ nhËt lý t−ëng.
 31
§Ó kh¾c phôc nh÷ng nh−îc ®iÓm trªn, ng−êi ta chÕ t¹o ra c¸c m¸y thu ®æi tÇn cã
s¬ ®å khèi nh− sau:
3.2.2 M¸y thu ®æi tÇn
M¸y thu ®æi tÇn ®−îc biÓu diÔn nh− h×nh 3.3. TÝn hiÖu cao tÇn ®· ®−îc ®iÒu chÕ
(AM, FM, PM) nhËn ®−îc tõ anten, qua m¹ch vμo (bé läc b¨ng th«ng) ®Ó läc lÊy kªnh
tÝn hiÖu muèn thu vμ h¹n chÕ nhiÔu, qua bé khuÕch ®¹i cao tÇn RF ®−îc ®−a vμo bé ®æi
tÇn ®Ó biÕn thμnh tÝn hiÖu trung tÇn, víi qui luËt ®iÒu chÕ kh«ng ®æi. TÇn sè trung tÇn
®−îc gi÷ kh«ng ®æi.

M¹ch K§ Trén K§TT T¸ch K§CS ThiÕt bÞ

vμo CT tÇn sãng ©m tÇn cuèi

D®éng
Khèi ®æi néi
kªnh

H×nh 3.3 S¬ ®å khèi tæng qu¸t cña m¸y thu ®æi tÇn

Thùc chÊt cña bé ®æi tÇn lμ thùc hiÖn phÐp nh©n tÇn sè. Nã bao gåm bé dao ®éng
néi t¹o tÇn sè cao tÇn h×nh sine vμ bé trén tÇn. Bé trén lμ mét phÇn tö phi tuyÕn hay
mét phÇn tö tuyÕn tÝnh cã tham sè thay ®æi tuÇn hoμn. Qu¸ tr×nh trén tÇn sÏ t¹o ra tæ
hîp c¸c tÇn sè kh¸c nhau, khi m, n cμng lín th× biªn ®é tÝn hiÖu cμng nhá, trong thùc tÕ
ta chØ sö dông tÝn hiÖu t−¬ng øng víi m, n nhá ( m=n=1), t¸ch chóng ra b»ng m¹ch
céng h−ëng. So víi m¸y thu khuÕch ®¹i trùc tiÕp th× m¸y thu ®æi tÇn cã nh÷ng −u ®iÓm
sau ®©y:
+ Cã kh¶ n¨ng lùa chän kªnh thu tuú ý b»ng c¸ch thay ®æi tÇn sè dao ®éng néi.
+ TÇn sè tÝn hiÖu ®−îc h¹ thÊp thμnh tÇn sè trung tÇn nªn cã thÓ dïng nhiÒu m¹ch
khuÕch ®¹i trung tÇn ®Ó ®¹t hÖ sè khuÕch ®¹i toμn m¸y cao, mμ vÉn b¶o ®¶m tÝnh æn
®Þnh cho m¸y thu. Sè tÇng trung gian kh«ng bÞ h¹n chÕ (8-10).
+ Do trung tÇn kh«ng ®æi nªn m¹ch céng h−ëng cã kÕt cÊu ®¬n gi¶n, gän, gi¸ thμnh rÏ
vμ kh«ng bÞ h¹n chÕ trong m¸y thu. Nã th−êng lμ nh÷ng m¹ch céng h−ëng ®«i ®Ó t¨ng
hÖ sè phÈm chÊt vμ t¨ng d¶i th«ng.
 32

+ Do tÇn sè trung tÇn kh«ng ®æi nªn cã thÓ sö dông nh÷ng hÖ thèng céng h−ëng phøc
t¹p (nh− bé läc tËp trung) ®Ó ®¹t ®−îc ®Æc tuyÕn tÇn sè lý t−ëng.
3.3 S¬ ®å khèi tæng qu¸t cña m¸y thu ®æi tÇn AM
§Ó gi÷ cho biªn ®é ®iÖn ¸p ra gÇn nh− kh«ng ®æi d−íi t¸c dông cña hiÖn t−îng
pha ®inh vμ nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau, ta sö dông m¹ch tù ®éng ®iÒu chØnh ®é
khuÕch ®¹i AGC. Khi m¸y thu AM yªu cÇu chÊt l−îng cao, ta sö dông m¹ch tù ®éng
®iÒu chØnh tÇn sè AFC.

AGC

M¹ch K§CT Trén K§TT TSãng K§CS ThiÕt bÞ

vμo tÇn AM ©m tÇn cuèi

D®éng
Khèi ®æi néi
kªnh

H×nh 3.4 S¬ ®å khèi tæng qu¸t cña m¸y thu ®æi tÇn AM

3.4 S¬ ®å khèi tæng qu¸t cña m¸y thu ®¬n biªn SSB
M¸y thu ®¬n biªn kh¸c víi c¸c m¸y thu kh¸c ë chç cã nhiÒu bé ®æi tÇn ®Ó ®−a
phæ cña tÝn hiÖu tÇn sè cao vÒ miÒn tÇn sè thÊp. Nã gåm cã 5 khèi chÝnh sau ®©y:
+ Khèi tuyÕn tÝnh bao gåm: m¹ch vμo (MV), khuÕch ®¹i cao tÇn (K§CT1), ®æi tÇn 1
(§T1), khuÕch ®¹i trung gian 1 (KTG1), vμ ®æi tÇn 2 (§T2). Trong khèi nμy, tÝn hiÖu
®−îc ®æi tÇn 2 lÇn nhê trén víi tÝn hiÖu dao ®éng tõ bé dao ®éng1 vμ 2.
+ Khèi t¸ch sãng bao gåm: Läc th«ng d¶i (LTD), khuÕch ®¹i trung gian 2 (KTG2), ®æi
tÇn 3 (§T3) vμ t¸ch sãng biªn ®é (TSB§).
+ Khèi tù ®éng ®iÒu chØnh ®é khuÕch ®¹i (AVC) bao gåm: m¹ch läc d¶i hÑp (LDH),
khuÕch ®¹i trung gian 3 (KTG3) vμ AVC.
+ Khèi tù ®éng ®iÒu chØnh tÇn sè (AFC) bao gåm: Dao ®éng 4 (D§4), ®æi tÇn 4 (§T4),
®æi tÇn 5 (§T5), h¹n chÕ biªn ®é (HCB§), t¸ch sãng tÇn sè (TSTS), vμ bé ®iÒu khiÓn
(§K).
 33
+ Khèi khuÕch ®¹i c«ng suÊt ©m tÇn (K§CS¢T).
*Ho¹t ®éng cña m¹ch:
TÝn hiÖu cao tÇn tõ anten vμo m¹ch vμo, ®−îc khuÕch ®¹i nhê m¹ch K§CT, qua
®æi tÇn 1 ®Ó ®æi xuèng tÇn sè trung gian nhê phèi hîp víi dao ®éng 1, ®−îc khuÕch ®¹i
nhê khuÕch ®¹i trung gian 1, qua ®æi tÇn 2 vμ ®Õn m¹ch läc th«ng d¶i h¹n chÕ nhiÔu vμ
läc lÊy tÝn hiÖu h÷u Ých. Sau ®ã tÝn hiÖu ®−îc n©ng biªn ®é nhê bé khuÕch ®¹i trung
gian 2 vμ ®−îc ®−a vμo bé ®æi tÇn 3 ®Ó trén víi tÝn hiÖu h×nh sine tõ bé dao ®éng 3, cã
tÇn sè sãng mang phô fm=38KHz . TÝn hiÖu ra ®−îc ®−a vμo bé t¸ch sãng biªn ®é (®¬n
gi¶n chØ gåm §iode vμ R,C) ®Ó t¹o l¹i tÝn hiÖu ©m tÇn. Sau ®ã, tÝn hiÖu ©m tÇn ®Ó ®−a
vμo tÇng khuÕch ®¹i ©m tÇn ®Ó ®−a ra loa.

Khèi t¸ch sãng Khèi K§CS¢T

M K § K § LT K § TS K
V § T T T2 D T T3 B §
CT 1 G1 G2 § ¢
T
f1 fm=38KHz

D D L K D
§ § D T §
Khèi tuyÕn tÝnh 1 2 H G3 3

A fp
VDK VC
Khèi tù ®éng ®iÒu
chØnh ®é khuÕch ®¹i
f4

§ Khèi tù ®éng D §
K ®iÒu chØnh § T
tÇn sè AFC 4 4

fp- f4
TS H §
TS CB T
§ 5 fm
fp –f4- fm

H×nh 3.5 S¬ ®å khèi tæng qu¸t cña m¸y thu ®¬n biªn

§èi víi m¸y ph¸t cã ph¸t mét phÇn tÇn sè sãng mang phô 38KHz th× m¸y thu cã
thªm bé phËn kh«i phôc tÇn sè sãng mang phô vμ m¹ch tù ®éng ®iÒu chØnh tÇn sè
 34

AFC. Khi ®ã, tÝn hiÖu trung tÇn t¹i ®iÓm A ®ång thêi ®−îc ®−a vμo bé läc d¶i hÑp,
läc lÊy tÇn sè sãng b¸o fp=38KHz, khuÕch ®¹i nhê KTG3, råi ®−a vμo bé ®æi tÇn 4 ®Ó
trén víi tÇn sè æn ®Þnh f4 tõ bé dao ®éng 4 (dao ®éng th¹ch anh). TÝn hiÖu hiÖu fp-f4 l¹i
®−îc ®−a vμo bé ®æi tÇn 4 ®Ó trén víi tÇn sè sãng mang phô fm (tõ bé dao ®éng 3). ë
®Çu ra ta nhËn ®−îc tÝn hiÖu (fp-f4-fm). TÝn hiÖu nμy qua bé h¹n chÕ biªn ®é, vμo t¸ch
sãng tÇn sè, råi ®−a ®Õn bé ®iÒu khiÓn cña hÖ thèng tù ®éng ®iÒu chØnh tÇn sè f1. §iÖn
¸p ®Çu ra cña bé ®iÒu khiÓn V®k=0 khi fp=fm. Khi fp ≠ fm th× V®k ≠ 0, ®iÒu khiÓn cho f1
thay ®æi sao cho nhËn ®−îc fp=fm.
3.5 S¬ ®å khèi tæng qu¸t cña m¸y thu ®æi tÇn FM

M¹ch K§ Trén K§ T¸ch K§CS ThiÕt

vμo CT tÇn TT sãng ©m tÇn bÞ
FM cuèi

Dao AFC
Khèi ®æi ®éng
kªnh néi

H×nh 3.6 S¬ ®å khèi tæng qu¸t cña m¸y thu ®æi tÇn FM

VÒ c¬ b¶n nã gièng s¬ ®å khèi m¸y thu AM, trong ®ã trung tÇn ftt=10,7 MHz
vμ bé t¸ch sãng lμ bé t¸ch sãng tÇn sè. §Ó tr¸nh hiÖn t−îng ®iÒu biªn ký sinh g©y mÐo
tÝn hiÖu sau t¸ch sãng, ta ®Æt bé h¹n chÕ biªn ®é ngay tr−íc bé t¸ch sãng tÇn sè hoÆc sö
dông bé t¸ch sãng tØ sè v× nã cã m¹ch h¹n biªn. §èi víi m¸y thu ®æi tÇn FM, ®é æn
®Þnh tÇn sè yªu cÇu rÊt cao nªn b¾t buéc ph¶i cã m¹ch AFC.
3.6 M¹ch vμo cña m¸y thu
3.6.1 §Æc ®iÓm chung
M¹ch vμo lμ m¹ch ®iÖn nèi liÒn anten víi ®Çu vμo cña m¸y thu. Nã cã ®Æc ®iÓm
nh− sau:
- truyÒn ®¹t tÝn hiÖu tõ anten vμo m¸y thu
- lμ phÇn quan träng quyÕt ®Þnh chÊt l−îng m¸y thu
 35
- B¶o ®¶m hÖ sè truyÒn ®¹t lín vμ ®ång ®Òu trong c¶ d¶i b¨ng sãng.
VÝ dô b¨ng sãng MW: 550KHz-1600KHz, vo=20uv

vo=20µv

550KHz 1600KHz

H×nh 3.7 HÖ sè truyÒn ®¹t ®ång ®Òu c¶ b¨ng sãng MW

- §é chän läc tÇn sè, tÇn sè l©n cËn, tÇn sè trung tÇn, tÇn sè ¶nh ph¶i b¶o ®¶m chØ
tiªu ®Ò ra.
- B¶o ®¶m thu hÕt b¨ng th«ng cho tõng ®μi ph¸t
M¹ch vμo bao gåm 3 thμnh phÇn:
+ HÖ thèng céng h−ëng (®¬n hoÆc kÐp) cã thÓ ®iÒu chØnh ®Õn tÇn sè cÇn thu.
+ M¹ch ghÐp víi nguån tÝn hiÖu tõ anten
+ M¹ch ghÐp víi t¶i cña m¹ch vμo (tÇng khuÕch ®¹i cao tÇn ®Çu tiªn)
§Ó ®iÒu chØnh céng h−ëng m¹ch vμo, ng−êi ta th−êng sö dông c¸c tô ®iÖn cã
®iÖn dung biÕn ®æi v× chóng dÔ chÕ t¹o chÝnh x¸c h¬n lμ cuén d©y cã ®iÖn c¶m biÕn
®æi (®Æc biÖt trong tr−êng hîp cÇn ®ång chØnh nhiÒu m¹ch céng h−ëng). MÆt kh¸c,
ph¹m vi biÕn ®æi cña tô ®iÖn lín, bÒn chÆt, æn ®Þnh (C Ýt biÕn ®æi theo ®iÒu kiÖn bªn
ngoμi). Mét sè m¹ch ®iÒu chØnh liªn tôc b»ng ®iÖn dung. M¹ch vμo lμm viÖc trong
ph¹m vi tÇn sè réng th× ph¶i kÕt hîp c¶ hai c¸ch ®iÒu chØnh liªn tôc vμ tõng nÊc. B¨ng
sãng ®−îc chia ra nhiÒu b¨ng nhá, khi chuyÓn tõ b¨ng nä sang b¨ng kia ph¶i ®iÒu
chØnh theo tõng nÊc, cßn trong mçi b¨ng, ng−êi ta sö dông m¹ch céng h−ëng ®iÒu
chØnh liªn tôc ®Ó chän kªnh. §èi víi m¸y thu thÕ hÖ míi th× ng−êi ta sö dông Varicap
®Ó thùc hiÖn viÖc ®iÒu chØnh céng h−ëng nμy.
3.6.2 C¸c yªu cÇu cña m¹ch vμo m¸y thu
3.6.2.1 HÖ sè truyÒn ®¹t
Lμ tØ sè gi÷a ®iÖn ¸p ra cña m¹ch vμo ®iÒu chØnh céng h−ëng ë mét tÇn sè nμo ®ã
vμ søc ®iÖn ®éng c¶m øng trªn anten (Ea).
Vo
AMV =
EA

AMV cμng lín th× hÖ sè khuÕch ®¹i chung cña toμn m¸y cμng lín.
 36
3.6.2.2 §é chän läc
Ao
Se =
Af

3.6.2.3 B¨ng th«ng B

3.6.2.4 D¶i tÇn lμm viÖc
Gäi d¶i tÇn sè lμm viÖc cña m¸y thu lμ: fomin-fomax. TÇn ®o¹n lμm viÖc ®−îc ®Þnh
f o max
nghÜa nh− sau: A doan = D¶i tÇn nãi trªn cã thÓ ®−îc chia
f o min

thμnh nhiÒu b¨ng tÇn b»ng c¸ch chia thμnh nhiÒu cuén d©y cho c¸c b¨ng tÇn, mçi b¨ng
tÇn t−¬ng øng víi mét cuén d©y kh¸c nhau. TØ sè gi÷a fbmax vμ fbmin øng víi mçi b¨ng
gäi lμ hÖ sè trïm b¨ng.
f b max
A bang =
f b min

3.7 NhiÔu trong hÖ thèng th«ng tin vμ trong m¸y thu

NhiÔu trong hÖ thèng th«ng tin xuÊt hiÖn trong kªnh th«ng tin vμ trong c¶ thiÕt
bÞ. NhiÔu lμ thμnh phÇn kh«ng mong muèn, xuÊt hiÖn ngÉu nhiªn g©y nhiÔu víi tÝn
hiÖu h÷u Ých. Ta kh«ng thÓ lo¹i bá nhiÔu hoμn toμn nh−ng cã thÓ gi¶m nhiÔu b»ng c¸c
biÖn ph¸p kh¸c nhau, ch¼ng h¹n gi¶m b¨ng th«ng tÝn hiÖu, t¨ng c«ng suÊt m¸y ph¸t
hoÆc sö dông c¸c bé khuÕch ®¹i nhiÔu thÊp.
Cã hai lo¹i nhiÔu lμ nhiÔu bªn ngoμi: xuÊt hiÖn trªn kªnh truyÒn vμ nhiÔu bªn
trong: xuÊt hiÖn trong b¶n th©n thiÕt bÞ.
3.7.1 NhiÔu bªn ngoμi
NÕu m«i tr−êng truyÒn dÉn lμ kh«ng gian th× nã cã nhiÒu lo¹i nhiÔu nh− nhiÔu
do thiÕt bÞ, tõ khÝ quyÓn vμ tõ kh«ng gian.
3.7.1.1 NhiÔu thiÕt bÞ
NhiÔu nμy ®−îc t¹o ra tõ c¸c thiÕt bÞ c«ng nghiÖp vμ d©n dông trong qu¸ tr×nh
khëi ®éng hoÆc lμm viÖc. Ch¼ng h¹n, tõ c¸c thiÕt bÞ ®¸nh löa cña ®éng c¬ « t« hay c¸c
motor ®iÖn, tõ m¸y tÝnh hoÆc c¸c lo¹i ®Ìn ®iÖn tö. Lo¹i nhiÔu nμy cã phæ tÇn réng
nh−ng ph©n bè kh«ng ®Òu trong toμn d¶i. Th«ng th−êng nã ¶nh h−ëng m¹nh ë vïng d¶i
tÇn thÊp h¬n. Tuy nhiªn, sù ph©n bè chÝnh x¸c cña tÇn sè nhiÔu phô thuéc vμo b¶n th©n
lo¹i thiÕt bÞ g©y nhiÔu vμ phô thuéc vμo m«i tr−êng truyÒn dÉn cña nhiÔu ®ã ®Õn thiÕt
 37

bÞ ®ang kh¶o s¸t. Ch¼ng h¹n, c¸c m¸y tÝnh t¹o ra nhiÔu m¹nh t¹i c¸c tÇn sè b»ng béi sè
vμ −íc sè cña tÇn sè xung clock cña chóng, cßn t¹i vïng tÇn sè kh¸c th× n¨ng l−îng
nhiÔu kh«ng ®¸ng kÓ.
NhiÔu do con ng−êi t¹o ra cã thÓ truyÒn theo kh«ng gian hoÆc d©y dÉn ®Õn m¸y
thu. Th«ng th−êng, viÖc gi¶m nhiÔu t¹i nguån ph¸t thùc hiÖn dÔ dμng h¬n t¹i m¸y thu.
Ch¼ng h¹n, ta cã thÓ nèi masse cho vá m¸y tÝnh vμ líp vá cña c¸p truyÒn dÉn, ®ång
thêi sö dông c¸c bé läc th«ng thÊp däc theo ®−êng d©y cung cÊp ®iÖn ®Ó gi¶m nhiÔu tõ
m¸y tÝnh.
3.7.1.2 NhiÔu khÝ quyÓn
NhiÔu nμy chñ yÕu lμ do sÊm sÐt trong bÇu khÝ quyÓn t¹o ra. Nã cã thÓ truyÒn ®i
mét kho¶ng c¸ch lín trong kh«ng gian. Phæ cña nã ®−îc xem nh− v« h¹n, nh−ng cã
mËt ®é tØ lÖ nghÞch víi tÇn sè do ®ã th−êng chØ g©y ¶nh h−ëng trong vïng tÇn sè nhá
h¬n 20MHz
NhiÔu nμy cã tØ sè c«ng suÊt ®Ønh trªn c«ng suÊt trung b×nh rÊt lín ®ång thêi
xuÊt hiÖn trong mét kho¶ng thêi gian rÊt ng¾n (xung d¹ng Burst-loÐ) so víi thêi gian
nghØ gi÷a 2 xung nhiÔu. Do ®ã, tuy kh«ng thÓ gi¶m nhiÔu nμy t¹i nguån ph¸t, nh−ng ta
cã thÓ thùc hiÖn mét sè biÖn ph¸p ®Ó gi¶m chóng, vÝ dô cã thÓ thiÕt kÕ m¸y thu sao cho
nã kh«ng lμm viÖc trong thêi gian xuÊt hiÖn nhiÔu. Kü thuËt nμy gäi lμ kü thuËt “lμm
tr¾ng nhiÔu”
3.7.1.3 NhiÔu kh«ng gian
Phæ n¨ng l−îng bøc x¹ cña mÆt trêi rÊt réng, bao phñ vïng phæ sãng v« tuyÕn nªn
cã g©y nhiÔu cho c¸c thiÕt bÞ thu ph¸t, chñ yÕu ë vïng tÇn sè VHF vμ cao h¬n VHF.
Ngoμi ra cßn nhiÒu nguån nhiÔu kh¸c tõ c¸c v× sao trong vò trô, nh−ng ¶nh h−ëng nhá
h¬n v× chóng ë xa so víi mÆt trêi. NhiÔu do mÆt trêi ¶nh h−ëng chñ yÕu ®Õn c¸c vÖ tinh
th«ng tin vμ ®Æc biÖt nghiªm träng trong tr−êng hîp mÆt trêi, vÖ tinh vμ tr¹m mÆt ®Êt
n»m trªn mét ®−êng th¼ng.
3.7.2 NhiÔu bªn trong
NhiÔu bªn trong xuÊt hiÖn trong b¶n th©n thiÕt bÞ, c¶ trong thμnh phÇn thô ®éng
nh− ®iÖn trë, c¸p vμ tÝch cùc nh− diode, transistor, ®Ìn ®iÖn tö. Chóng gåm nhiÔu nhiÖt,
nhiÔu b¾n, nhiÔu thμnh phÇn, nhiÔu nhÊp nh¸y (1/f) vμ nhiÔu thêi gian chuyÓn ®æi.
3.7.2.1 NhiÔu nhiÖt
 38
NhiÔu nhiÖt t¹o ra tõ sù chuyÓn ®éng ngÉu nhiªn cña c¸c ®iÖn tö trong vËt dÉn do
nhiÖt ®é g©y ra. V× nã xuÊt hiÖn trong tÊt c¶ c¸c m¹ch ®iÖn nªn cßn cã tªn lμ nhiÔu
m¹ch.
C«ng suÊt nhiÔu nhiÖt trong mét vËt dÉn kh«ng phô thuéc vμo tÇn sè, nªn ®«i khi
®−îc gäi lμ nhiÔu tr¾ng, vμ ®−îc biÓu diÔn nh− sau:
PN = kTB (3.1)
Trong ®ã,
PN: c«ng suÊt nhiÔu nhiÖt [w]
k: h»ng sè Boltzmann k=1,38.10-23 joules/kelvin [J/K]
T: nhiÖt ®é tuyÖt ®èi [K]; T(oK)=T(oC)+273
B: B¨ng th«ng nhiÔu [Hz]
VÝ dô: mét m¸y thu cã b¨ng th«ng nhiÔu 10KHz. Mét ®iÖn trë phèi hîp víi trë kh¸ng
vμo cña m¸y thu ®−îc nèi ®Õn anten. TÝnh c«ng suÊt nhiÔu g©y ra trªn ®iÖn trë trong
b¨ng th«ng m¸y thu, nÕu nhiÖt ®é cña nã lμ 270C.
¸p dông biÓu thøc (3.1) ta cã c«ng suÊt nhiÔu g©y ra trªn ®iÖn trë:
PN = kTB = (1,38.10 −23 J / K )(300 K )(10.10 3 Hz ) = 4,14.10 −17 W

Tuy gi¸ trÞ cña nã kh«ng lín nh−ng nã cã thÓ ¶nh h−ëng ®¸ng kÓ ®Õn ®é nh¹y cña
m¸y thu v× c«ng suÊt tÝn hiÖu ®Õn m¸y thu th−êng rÊt nhá.
NhiÔu nhiÖt cña vËt dÉn kh«ng phô thuéc vμo vËt liÖu chÕ t¹o vμ dßng ®iÖn ch¹y
qua nã.
§iÖn ¸p nhiÔu:
Gäi V, P lÇn l−ît lμ ®iÖn ¸p nhiÔu, c«ng suÊt nhiÔu trªn ®iÖn trë R. Chóng liªn hÖ
nhau theo biÓu thøc:
V2
P= Suy ra ®iÖn ¸p nhiÔu: V = PR = kTBR (3.2)
R

VN /2 RN RL
VN /2
≈ VN

H×nh 3.8 biÓu diÔn mét ®iÖn trë RN ho¹t ®éng nh− mét nguån
nhiÔu nèi tiÕp víi mét ®iÖn trë t¶i RL. §iÖn ¸p nhiÔu
 39

H×nh 3.8 biÓu diÔn mét nguån nhiÔu VN, ®iÖn trë nguån RN vμ ®iÖn trë t¶i RL.
Do ®iÒu kiÖn phèi hîp trë kh¸ng nªn RN= RL. V× vËy, ®iÖn ¸p nhiÔu trªn hai ®iÖn trë lμ
b»ng nhau vμ b»ng VN/2.
VN
Tõ biÓu thøc (3.2) ta cã: = PR N = PRL = kTBR L = kTBR N
2
Do ®ã:
®iÖn ¸p nguån nhiÔu b»ng: VN = 4kTBR N = 4kTBRL .
VÝ dô 3:
Mét ®iÖn trë 300Ω m¾c nèi tiÕp víi trë kh¸ng vμo 300Ω cña anten. B¨ng th«ng
cña m¸y thu lμ 6MHz, vμ ®iÖn trë lμm viÖc ë nhiÖt ®é phßng 200C. H·y tÝnh c«ng suÊt
nhiÔu vμ ®iÖn ¸p nhiÔu ®Æt lªn ®iÖn trë m¾c nèi tiÕp víi trë kh¸ng cña anten.
C«ng suÊt nhiÔu ®−îc tÝnh theo biÓu thøc (3.1)
PN = kTB = (1,38.10 −23 J / K )(293K )(6.10 6 Hz ) = 24,2.10 −15 W

§iÖn ¸p nhiÔu ®−îc tÝnh theo biÓu thøc (3.2)

VN = 4kTBRL = 4(1,38.10 −23 J / K )(293K )(6.10 6 Hz)(300Ω) = 5,4.10 −6 V = 5,4μV .

DÜ nhiªn, chØ mét nöa ®iÖn ¸p nμy xuÊt hiÖn trªn anten ®Çu vμo cña m¸y thu vμ nöa cßn
l¹i ®Æt trªn ®iÖn trë nguån. V× vËy ®iÖn ¸p nhiÔu ®Æt trªn ®Çu vμo m¸y thu b»ng 2 ,7 μV .
3.7.2.2 NhiÔu b¾n
G©y ra do sù thay ®æi ngÉu nhiªn cña dßng ®iÖn trong thiÕt bÞ tÝch cùc, ch¼ng h¹n
trong ®Ìn ®iÖn tö, transistor hoÆc diode b¸n dÉn. Sù thay ®æi nμy ®−îc t¹o ra do dßng
®iÖn lμ mét luång h¹t mang (®iÖn tö vμ lç trèng) h÷u h¹n. Dßng ®iÖn cã thÓ xem nh− lμ
mét chuçi xung mμ mçi mét chuçi gåm c¸c h¹t ®iÖn tö mang ®iÖn.
NhiÔu b¾n ®−îc biÓu diÔn theo biÓu thøc nh− sau:
I N = 2qI 0 B (3.3)
Trong ®ã:
IN : Dßng ®iÖn nhiÔu hiÖu dông [A]
q: §iÖn tÝch cña ®iÖn tö, b»ng 1,6.10-19 Coulomb
I0: Dßng ®iÖn ph©n cùc cña thiÕt bÞ [A]
B: B¨ng th«ng nhiÔu
 40
VÝ dô: Mét m¸y t¹o nhiÔu sö dông diode t¹o 10 uV nhiÔu t¹i m¸y thu cã trë kh¸ng vμo
75 Ohm vμ b¨ng th«ng nhiÔu 200KHz. (chóng lμ 3 gi¸ trÞ tiªu biÓu cña m¸y thu FM).
TÝnh dßng ®iÖn ch¹y qua diode
§Çu tiªn, chuyÓn ®æi ®iÖn ¸p ra dßng nhê ®Þnh luËt Ohm:
VN 10 μV
IN = = = 0,133μA
R 75Ω
TiÕp ®Õn, tÝnh dßng ph©n cùc ch¹y qua diode D dùa vμo biÓu thøc (3.3):
I N2
I N = 2qI 0 B ⇒ I = 2qI 0 B ⇒ I 0 =
2
N
2qB
(0,133.10 −6 A) 2
= = 0,276 A = 276mA
2(1,6.10 −19 C )(200.10 3 Hz )

3.7.2.3 NhiÔu qu¸ møc

Cßn gäi lμ nhiÔu flicker hay lμ nhiÔu 1/f v× c«ng suÊt nhiÔu tØ lÖ nghÞch víi tÇn sè.
§«i khi cßn ®−îc gäi lμ nhiÔu hång v× n¨ng l−îng nhiÔu ph©n bè ë ®o¹n cuèi cña vïng
tÇn sè thÊp trong d¶i phæ cña ¸nh s¸ng thÊy ®−îc. Nguyªn nh©n chñ yÕu g©y ra nhiÔu
qu¸ møc lμ do sù thay ®æi mËt ®é h¹t mang.
NhiÔu qu¸ møc g©y ¶nh h−ëng lín h¬n trong thiÕt bÞ b¸n dÉn vμ ®iÖn trë carbon
so víi ®Ìn ®iÖn tö. Tuy nhiªn nã kh«ng ¶nh h−ëng nghiªm träng ®Õn m¹ch th«ng tin v×
nã gi¶m khi tÇn sè cμng cao vμ chØ cã t¸c dông ®èi víi vïng tÇn s« bÐ h¬n 1KHz.
NhiÔu nμy lμm nguån kiÓm tra vμ cμi ®Æt trong hÖ thèng Audio.
3.7.3.3 Tæng nhiÔu tõ c¸c nguån kh¸c nhau
§iÖn ¸p nhiÔu tæng cña c¸c nguån nhiÔu m¾c nèi tiÕp ®−îc tr×nh bμy theo biÓu
thøc (Ph¸t xuÊt tõ c«ng suÊt nhiÔu tæng b»ng tæng c¸c c«ng suÊt nhiÔu thμnh phÇn vμ
c«ng suÊt tØ lÖ víi b×nh ph−¬ng ®iÖn ¸p):
VNt = VN21 + VN22 + VN23 + ... (3.4)
T−¬ng tù, dßng ®iÖn nhiÔu tæng cña c¸c nguån nhiÔu m¾c song song ®−îc tr×nh bμy
theo biÓu thøc:
I Nt = I N2 1 + I N2 2 + I N2 3 + ... (3.5)
VÝ dô:
Cho m¹ch ®iÖn nh− h×nh vÏ, gåm hai ®iÖn trë m¾c nèi tiÕp cã 2 nhiÖt ®é kh¸c nhau.
TÝnh ®iÖn ¸p vμ c«ng suÊt nhiÔu tæng t¹o ra trªn t¶i cã b¨ng th«ng 100KHz.
 41

R1 100 Ω
3000K RL 300 Ω
R2 200 Ω 1000K
4000K

§iÖn ¸p nhiÔu hë m¹ch ®−îc tÝnh theo biÓu thøc (3.4)

VNt = VR21 + VR22 = ( 4kT1 BR1 ) 2 + ( 4kT2 BR2 ) 2 = 4kB(T1 R1 + T2 R2 )

4(1,38.10 −23 J / K )(100.10 3 Hz )[(300 K .100Ω) + (400 K .200Ω)] = 779nV

Tõ viÖc phèi hîp trë kh¸ng nªn ta chän ®iÖn trë t¶i b»ng 300 Ω , do ®ã ®iÖn ¸p
nhiÔu ®Æt trªn t¶i b»ng mét nöa ®iÖn ¸p nhiÔu hë m¹ch ®−îc tÝnh ë trªn, nghÜa lμ b»ng
389nV.
Do ®ã c«ng suÊt nhiÔu trªn t¶i:
VL2 (390nV ) 2
P= = = 0,506.10 −15 W
RL 300Ω

TØ sè tÝn hiÖu trªn nhiÔu:

§−îc biÓu diÔn theo biÓu thøc sau:
PS
S / N (dB ) = 10 lg (3.6)
PN

VS
S / N (dB) = 20 lg (3.7)
VN

Trong ®ã, PS vμ PN, VS vμ VN: lÇn l−ît lμ c«ng suÊt vμ ®iÖn ¸p tÝn hiÖu vμ nhiÔu.
VÝ dô:
Mét m¸y thu cã c«ng suÊt nhiÔu 200mW. C«ng suÊt ra t¨ng ®Õn 5W khi ®−a tÝn hiÖu
vμo. TÝnh (S+N)/N trong ®¬n vÞ dB
S+ N 5W
= = 25
N 0,2 W
Trong ®¬n vÞ dB:
S+ N
(dB) = 10 lg 25 = 14dB
N
 42

HÖ sè nhiÔu: NF (Noise Figure) viÕt t¾t F

BiÓu thÞ mét thμnh phÇn, tÇng hay c¸c tÇng nèi tiÕp lμm gi¶m tØ sè tÝn hiÖu trªn
nhiÔu cña hÖ thèng bao nhiªu lÇn. Nã ®−îc ®Þnh nghÜa nh− sau:
(S / N ) i
NF = (3.8)
(S / N ) o

Trong ®ã:
(S/N)i vμ (S/N)o lÇn l−ît lμ tØ sè tÝn hiÖu trªn nhiÔu t¹i ®Çu vμo vμ ra cña thμnh phÇn hay
tÇng. (®¬n vÞ cña chóng lμ lÇn)
BiÓu diÔn NF trong ®¬n vÞ dB:
NF (dB)=(S/N)I (dB)-(S/N)o (dB) (3.9)
Mèi liªn hÖ gi÷a NF(dB) vμ NF:
NF(dB)=10lgNF
VÝ dô:
C«ng suÊt tÝn hiÖu vμ c«ng suÊt nhiÔu t¹i ®Çu vμo cña mét bé khuÕch ®¹i lÇn l−ît lμ
100uW vμ 1uW. T¹i ®Çu ra c«ng suÊt tÝn hiÖu vμ nhiÔu lÇn l−ît lμ 1W vμ 30mW. TÝnh
hÖ sè nhiÔu:
( S / N ) i 100 μW / 1μW
NF = = =3
(S / N ) o 1W / 0,03W
NF (dB ) = 10 lg NF = 10 lg 3 = 4,77 dB
NhiÖt ®é nhiÔu t−¬ng ®−¬ng:
Tõ biÓu thøc hÖ sè nhiÔu ta suy ra:
(S / N )i Si N o Si N o
NF = = =
(S / N ) o N i S o S o N i

Gäi A lμ hÖ sè khuÕch ®¹i cña bé khuÕch ®¹i:

So
A=
Si

Thay A vμo biÓu thøc trªn:

No
NF =
Ni A

Suy ra:
N o = ( NF ) N i A
 43

V× thÕ: NhiÔu tæng t¹i ®Çu vμo lμ: N iΣ = ( NF ) N i

Gi¶ sö nhiÔu nguån ®Çu vμo Ni lμ lo¹i nhiÔu nhiÖt, ®−îc biÓu diÔn theo biÓu thøc:
N i = kTB

NhiÔu t−¬ng ®−¬ng t¹i ®Çu vμo do bé khuÕch ®¹i t¹o ra lμ:
N eq = N iΣ − N i = ( NF ) N i − N i = ( NF − 1)kTB (3.10)

HÖ sè K ®¹i A
(S/N)i (S/N)o

H×nh 3.9 S¬ ®å tÝnh NF cña bé khuÕch ®¹i thùc

HÖ sè k®¹i A
NF=0dB
(S/N)i (S/N)o

§iÖn trë nhiÔu

t−¬ng ®−¬ng

H×nh 3.10 S¬ ®å t−¬ng ®−¬ng víi s¬ ®å trªn, trong ®ã cã ®iÖn trë nhiÔu
t−¬ng ®−¬ng vμ bé khuÕch ®¹i lý t−ëng (kh«ng nhiÔu: NF=0dB)

NÕu gi¶ sö nhiÔu nμy ®−îc t¹o ra bëi ®iÖn trë t¹i nhiÖt ®é Teq vμ gi¶ sö nguån nhiÔu
thùc g©y ra t¹i nhiÖt ®é chuÈn To=2900K, th× ta cã thÓ viÕt:
kTeq B = ( NF − 1)kTo B
(3.11)
Teq = ( NF − 1)To = 290( NF − 1)

Nh− vËy, nhiÖt ®é t−¬ng cã thÓ tÝnh trùc tiÕp tõ hÖ sè nhiÔu nªn nã kh«ng mang
th«ng tin vÒ bé khuÕch ®¹i. Tuy nhiªn, nã ®−îc sö dông hiÖu qu¶ trong tr−êng hîp m¸y
thu vi ba nèi víi anten trong ®−êng truyÒn.
Anten cã nhiÖt ®é nhiÔu tõ nhiÔu kh«ng gian t¸c ®éng vμo. §−êng truyÒn vμ m¸y
thu còng cã nhiÖt ®é nhiÔu. NhiÖt ®é nhiÔu t−¬ng ®−¬ng cña hÖ thèng b»ng tæng nhiÖt
®é nhiÔu cña anten, ®−êng truyÒn vμ m¸y thu. Ta cã thÓ tÝnh hÖ sè nhiÔu t−¬ng ®−¬ng
cña hÖ thèng tõ biÓu thøc trªn:
 44
Teq
NF − 1 =
290
(3.12)
Teq
NF = +1
290
NhiÖt ®é nhiÔu t−¬ng ®−¬ng cña m¸y thu nhiÔu thÊp rÊt bÐ, th−êng nhá h¬n
1000K. §iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lμ m¸y thu ho¹t ®éng t¹i nhiÖt ®é nμy. Th«ng th−êng
chóng ho¹t ®éng t¹i nhiÖt ®é 3000K nh−ng cã nhiÖt ®é nhiÔu t−¬ng ®−¬ng lμ 1000K.
VÝ dô:
Mét bé khuÕch ®¹i cã hÖ sè nhiÔu 2dB. TÝnh nhiÖt ®é nhiÔu t−¬ng ®−¬ng:
§Çu tiªn, chuyÓn ®æi NF theo ®¬n vÞ dB thμnh NF theo tØ sè:
NF(dB)=10lgNF
Suy ra:
NF ( dB )

NF = 10 10
= 1,585
¸p dông biÓu thøc trªn ta cã:
Teq = 290( NF − 1) = 290(1,585 − 1) = 169,6 0 K

HÖ sè nhiÔu cña c¸c bé khuÕch ®¹i m¾c chuçi:

HÖ sè nhiÔu tæng cña c¸c bé khuÕch ®¹i m¾c chuçi ®−îc biÓu diÔn theo biÓu thøc Friis
nh− sau:

A1 A2 AN
(S/N)i (S/N)o

H×nh 3.11 S¬ ®å tÝnh NF cña c¸c bé khuÕch ®¹i m¾c chuçi

NF2 − 1 NF3 − 1 NF4 − 1

NFT = NF1 + + + + ... (3.13)
A1 A1 A2 A1 A2 A3

Trong ®ã: NF1, NF2, NF3, NF4: HÖ sè nhiÔu cña c¸c bé khuÕch ®¹i m¾c chuçi
A1, A2, A3: §é khuÕch ®¹i cña c¸c bé khuÕch ®¹i m¾c chuçi
Chó ý c¸c hÖ sè nhiÔu trong biÓu thøc trªn ®−îc tÝnh theo ®¬n vÞ tØ sè, kh«ng ph¶i theo
dB
 45

VÝ dô:
HÖ thèng gåm 3 tÇng khuÕch ®¹i cã c¸c th«ng sè nh− sau
Sè thø tù tÇng §é khuÕch ®¹i (lÇn) HÖ sè nhiÔu (lÇn)
1 10 2
2 25 4
3 30 5

TÝnh ®é khuÕch ®¹i, hÖ sè nhiÔu vμ nhiÖt ®é nhiÔu t−¬ng ®−¬ng cña toμn hÖ thèng:
§é khuÕch ®¹i tæng b»ng tÝch c¸c ®é khuÕch ®¹i:
AT = A1 A2 A3 = 10.25.30 = 7500

HÖ sè nhiÔu tæng:
NF2 − 1 NF3 − 1 4 −1 5 −1
NFT = NF1 + + = 2+ + = 2 ,316
A1 A1 A2 10 10.25
⇒ NF ( dB ) = 10 log 2 ,316 = 3,65dB
NhiÖt ®é nhiÔu t−¬ng ®−¬ng:
Teq = ( NF − 1 )To = 290( NF − 1 ) = 290( 2,316 − 1 ) = 382 0 K
 16

1. D©y c©n b»ng (balanced line) gåm 2 d©y dÉn song song c¸ch ®iÖn vμ c¸ch
nhau mét kho¶ng x¸c ®Þnh cßn gäi lμ d©y song hμnh. Dßng cao tÇn ch¶y trªn
mçi d©y nh− nhau so víi ®Êt nh−ng ng−îc chiÒu nhau, kh«ng d©y nμo nèi
®Êt.
2. D©y bÊt c©n b»ng (unbalanced line) gåm 1 d©y dÉn tÝn hiÖu c¸ch ®iÖn víi 1
d©y bäc nèi ®Êt, cßn gäi lμ cable ®ång trôc.
VÝ dô: d©y song hμnh TV cã trë kh¸ng 300Ω, ®−îc nèi víi anten thu cã trë
kh¸ng 300Ω. C¸p ®ång trôc 50Ω nèi gi÷a ngâ ra m¸y ph¸t víi anten ph¸t bÊt ®èi xøng
cã trë kh¸ng 50Ω.
Th«ng sè c¸p ®ång trôc:

Cable Trë Suy hao dB/100m

kh¸ng 100MHz 200MHz 400MHz 600MHz 800MHz 1GHz
Ω
3CV2 75 19,5
5C2V 75 12,5
RG58V 50 12,3 17,8 26,1 30,1 34,7 43,3
RG58CV 50 15,8 23,5 34,8 38,7 44,6 57,7
RG59V 75 10,4 15,6 23,4 25,4 29,4 38,2
RG59B/V 75 10,7 16 23,6 26,2 30,2 38,6
PN150A 75 4,2 6,2 8,8 10,8 12,4 13,9