a

'i^) 551

COLLECTIO
SFLKCTA

SS. ECCLESM PATRIIM.

CXLYIir.

PATRES QUINTl ECCLESIAE SAECIILI.

S. AUGUSTINUS.

XLl.
 PROSTAT INSUPEH VEiNALK

MOiSTIS PESSVLAJSI,

*
ACUD VIBCIVQUE, BIBLlOrOLAM,

PARISIIS,

Apii) BIBLIOPOLAIM , cii nome^ gallice:

SOCltTi: PODA LA PUBLICATION DES BOIBS LIVnES

Riie dfs Saiiits-Peros , i().

PARISIIS. — E TYPOCnAPHIA BOUUGOGM-: ET A^AKTLMET

VIA VDLGO niCTA JACOB, >° 5o.
 COLLIiCnO
s I-. I. Kcr A

^S. ECCLESIJE PATRLM,

COMPI.ECTENS

EXQU1SITISSIM\ OPERA
I U.M l)0(iV.\TlC V irr MOIi.\l,l\. TU\1 VPOI.OGF.TIC \ liT OR.\ lOKlA ;

ICCI'R A .> TII

D. A. B. CAILLAlJ,

NONISULLISQUE CLEIU GALLTCANl PliFSHYTEItiS.

OPLS REGI DIC.ITUM.

TOMUS CENTESIMUS Ql VDRACESIMLS OCTAVLS.

PARISIIS,
APUD PARENT-DESBARRES, EDITOREM,
Plurilm? exlraneoruin ordinum insif;ti:bu< deporainiii

VIA VCIOO DICTA DK nU.^-^-V, I?. KT li-

M DCCO. xr,.
m
 6o..ri. f^tia^i-i-f-ir,^
i'i

Opsfa omnio

SANCTI AURELII

AUGUSTINI
HIPPOINEINSIS EPISCOPI

OPERUM ^i

PARS YII.

EPIST0L5:. CLASSIS III.

CLASSIS IV.
T
RETRAC^'ATIONUM LIBIU U.

ORDINES VARII EPISTOLARUM YETERIS CUM .NOVA EDITIONE

COMPARATI.

f.XLVUl.
0<i5i$7
 ,

S. AUR. AUGUSTINI
HIPPONEjNSIS episcopi

EPISTOLtE.
CLASSIS III.

EPISTOLA CLXXXVIII *.

Dominae debitis in Christo officiis honorandae et merito illustri

lilise 5vLii.yjE , Alypius et Adgcsti>us in Domino salutem.

Auguslinus et Alypius Juliance viducB inatri Denictria-

dis virginis, nc ipsa fumiliave ipsius imbibal vlrus
propinatum in librd ad Demetriadem scripto , cujuis
Librl auctorem rescire cupiunt,

I. Grate admodum nobis jucundeque accidit, ut si-

raul nos constitutos apud Hipponem tu£e reverentiae lit-
terae re^ierireut, quiLus liaec rescripta pariter rcdderemus,
cognita vestra incolumitate gaudentes , vicissimque nos-
tram , quara vobis charam esse confidimus , mutua dilec-
tione nuntiantcs, domina debitis in Christo olliciis hono-
randa et merito illustris fiha. Scire autem vos ojijtime

scimus , ({uantura vobis debeamus rehgionis aflfectum

1 Alias XLUi. qux autem i83 erai, nuuc in Appendiee est vii Beaedicli-
norum. — Scripta an. exeunte 4' 7- aut iueunte iiS.

1.
4 S. ALGUSTINI EPISCOPI
quantaque nobis et ajmd Deum et inter liomines sit cura
de vobis. Licet enim vos pcr litteras primum , deinde
etiam praesentia corporali pia et catholica , boc est vera ,

membra Christi exiguitas nostra cognoverit :tamen etiam

per ministerium nostrum vcrbum au- , cum accepissetis
ditus Dei sicut dicit Apostolus
, Accepistis non ut : «

« verbum bominum sed sicut est vere, verbum Dei^. » ,

Cujus ministerii nostri , adjuvante gratia et misericordia

Salvatoris, in domo vestra tantus fructus exortus est , ut
humanis nuptiis jam paratis sancta Demetrias spiritalem
amplexum cui specioso prae fihis
sponsi iniusprteferret ,

hominum ad habendam spiritus uberiorem foecundita-

tem , nec amitlendam carnis integritatem, virgines uu-
bunt. ]\esciremus aute.':i quemadmodum nostra illa tunc
exhortatio a lideh et nobili virgine Yuisset accepta , nisi

nobis profectis , cum post paululum professa fuisset sanc-

timoniam virginalem hoc ingens Dei donum quod per ,
,

servos quidem suos pLmtat et rigat sed per se ipsum dat ,

incrementum^, nobis operariis provenisse vestrarum ,

hlterarum lEelissimo nuntio et veraci testimonio disce-

remus.
II. Quec cum ita sint , nemo nos improbos dixerit, si

in vobis admonendis ut contraria gratiae Dei dogmata

devitetis necessitudine sumus propensiore solhciti. INam
,

licet nos Apostolus non sohmi opportune, verumetiam

importune praedicando verbo instare preecipiat non ta- :

men in eorum hominum numero vos habemus quibus ,

sermo vel pagina nostra importuna videatur, quando id

quod ad sanam doclrinam non pcrtinet vos ut vigilanter ,

evitetis alloquimur. Ilinc ergo est quod admonitionem

nostram tam grato animo suscepistis , ut in Epistola tua ,

ad quam nunc rescribimus , diceres : « Sane quod me

' 1 Ihesi, II, 1 3. — 2 I Cor. ui, 7. — 3 , Tim, iv, s.
 EPISTOLA CLXXXVIIl 5
hortatur reverentia vestra , ne aures indulgeani his ho-
minibus ,
qui pravis tractatibus venerandam fidem saepe
corrumpunt ,
gratias uberes ago tam piae admonitioni. »
III. Quod itaque adjungis etdicis : « Sed noverit sa-
cerdotium vestrum , longe nie ac domunculam meam ab
hujusmodi personis essc discretam omnisque familia :

nostra adco cathoHcam sequitur fidem, ut in nuUam hae-

resim aliquando deviaverit , nec unquam hqisa sit : non
dico in eas sectas ,
quoe vix expiantur, sed nec in easquae
parvos habere videntur crrores : » hoc est ,
quod nos
magis magisque compclht non tacere apud vos de iis,

qui etiara iha quae sana sunt , vitiare conantur. Donmm

enimvestram,non parvam Christi ecclesiam deputamus.
Nec sane parvus est error illorum, qui putant ex nobis
ipsis nos habere si quid justitiae, contincntias
, pietatis , ,

castitatis in nobis est eo quod ita nos condiderit Deus ,

,

ut ultra, praetcr quod nobis revelat scientiam, nihil nos

adjuvetjUt ea quae facienda discendo novimus , etiam
dihgendo faciamus, naturam scilicet atque doctrinam
definientes tantummodo essegratiam Dei et adjutorium ,
ut recte justeque vivamus. Ad habendam vero bonani
voluntatem ubi est hoc ipsum quod jusle vivimus, et
,

ipsa charitas quse in omnibus Dei donis ita excellit, ut

etiam Deus dictasit^, qua una adimplctur in nobis, si
quid divinae legis et admonitionis implemus nolunt nos ,

divinitus adjuvari, sed nos ipsos dicunt arbilrio proprio

nobis ad isla sufficere. Non vobis videatur error iste me-
diocris, profiteri sc velle Christianos , nec velle audire
Apostolum Christi ,
qui cum dixississet : « Charitas Dei
w diffusa est in cordibus nostris"^ ; » ne quisquam eam se
haberenonnisiperproprium putarct arbitrium continuo ,

subjunxit « Per Spirituni sanctum

: qui datus est no- ,

* I Joan. IV, 8. — 2 Rom t, 5.

 ,;

6 S. AU6USTINI EPISCOPl
» Lis*. » Hanc esse magnam gratiam Salvatoris, qui as-
cendens in altum , captivavit caplivitatem , et dedit dona
hominibus^, quis nondum confitetur, quantumetquam
exitiabililer erret, intelligis.

IV. Quomodo ergo a vobis ,

quibus tantam dilectio-
nem debemus admonendis ut talia caveatis, dissimulare
,

possemus cum lcgissemus librum quem ad sanctam

, ,

Demetriadem quisnam scripserit (i), vel utrum ad vos

pervenerit , vestris polius rescriplis nosse volumus in :

quo libro , si fas est , legat virgo Christi unde credat vir-
ginalem suam sanctitatem , omnesque spiritales divitias

nonnisi ex se ipsa sibi esse ; atque ita priusquam sit ple-

nissime beata discat Deo esse quod absit ingrata.
, ,
,

Verba enim ad illam scripta in eodem Ubro sunt ista : ,

« Habes ergo et hic inquit per quae merito prseponaris

, ,

ahis imo hinc magis ? nam corporahs nobihtas atque

,

opulentia tuorum intehiguntur esse non tua

, spiritales :

vero divitias nullustibi praeter te conferre poterit. In his

ergo jure landanda, inhis merito caeteris praeferenda es
quae nou possuiit. »
nisi ex te ct in te esse

V. Cernis nempe quanta in his verbis sit cavenda per-

nicies. iNam utique quod dictuni est « Non possunt esse :

ista bona nisi in te, » optime el verissime dictura est, iste

plane cibus est. Quod vero ait, u Nonnisi ex te, » hoc
omnino virus est. Absit ut haec hbenter audiat virgo
Christi, quae pieintelhgit propriam paupertatem cordis
humani , et ideo ilhc nisi sponsi sui donis nescit ornari.
A-udiat ergo potius Apostolum dicentem : « Desponsavi
» vos uni viro, virginem castam exhibere Christo. Ti-
» meo autem ne sicut serpens Evam seduxit in versutia
» sua , sic et vestrae mentes corrumpantur a castitate quae

» Ephes. IV, 8.-2 psal. lxvh , 19.

 EPISTOLA CLXXXVIII. f
»egt in Christo*. Et propteiea de his quoque spirita-
»

libusdivitiis , non islumqui clicit « Nullus tibi eas prae- :

ter te conferrc potest, » et , « JSisi ex te ct in te esse non

possunt : » scd illum audiat qui dicit : « Habcmus the-
» saurum istum in vasis fictihbus ut eminentia virtutis ,

» sit Dei et non ex nobis -. »

YI. De ipsa quoque sacra continentia virginali quod

non sibi sit ex se ipsa, sed sit Dei donum, quamvis cre-
denti volentique collatum cumdem audiat veracem ,

piumque doctorem qui cum hinc ageret ait « Yellem

,
:

» omnes esse sicut me ipsura scd unusquisque proprium :

» donum habet a Deo ahus sic, ahus autem sic^. o Au-

,

diat etiam ipsum non tantum suum, sed universae Ec-

,

clesiae unicum sponsum de tah caslitate atque integritate

dicenterti « Non omnes capiunt verbum lioc

: sed qui- ,

» bus datum est^, » ut intelhgat ex eo quod habet tam

magnum bonum atque praeclarum se potius Deo et Do- ,

mino nostro gratias agere debere quam cujusquam verba, ,

quod velut ex se ipsa id habeat, ut non dicamus assen-

tantis adulatoris, nede occuUis hominum temere judicare
videamur, certeerrantishiudatoris audire. « Omne quippe
» datum optimum et omne donum perfectum
, sicut ,

» dicit etiam apostolus Jacobus De sursum est, descen- :

» dens a Patreluminum^. »Hinc ergoetsanctavirginitas,

quate fdiavolentem gdudentemque vicit natu posterior, ,

actu prior, genere ex te, honore ante te £etate subse- ,

quens, sanctitate praeccdens in qua etiam tuum csse coe- ;

pit, quod in te esse non potuit. Hla quippe carnahter

non nupsit, ut non tantum sibi, sed etiam tibi ultra te
spiritahter augeretur quoniam et tu ea compensatione
:

minor illa es quod ita nupsisti ut nasceretur. Haec Dei

,

• 2 Cor. XI, 2, — 2 ij^ iv^ j. — 3 I Cor. vir, 7. — * Matlh. xix, 11.—

^ Jacob. 1. 17.
 —

8 S. A.rflU.STIM EPISCOPl

(lona suiil, ct veslra quidem sunt, scd nou ex voliis.

Habetis enim thesaurum isluni in terrenis corporibus, et

adhuc fragililjus tanquam in vasis ficlilibus, ut cminentia
virtutis sit Dei, et non ex vobis^, iNec miremini, quia di-
cimus et vestra esse , et ex vobis non esse. Nam et panera
quotidianum dicimusnostrum, sed tamen addimus : «Da
« nobis^, » ne putetur esse exnobis.
VII. Proindc, sicut scriptum est : « Sine intermissione
^
» orate , in omnibus gratias agite : » oratis enim ut per-
severanter et proficienter habeatis ; gratias agitis ,
quia
non ex vobis babetis. Quis cnim vos ab illa ex Adam
massa mortis perditionisque discernit? Nonne ille qui ve-
nit qua^rere et salvare quod perierat''' ? An vcro quando
Apostolo dicente audierit bomo « Ouis cnim te discer- :

nit? » rcsponsurus est

•>> Bona voluntas mea, fides mea, :

justitia nica, et non continuo quod scquitur auditurus :

« Quid enim babes quod non accepisti? Si autem et acce-

» pisti quid gloriaris quasi non acceperis^? » Nolumus

,

ergo ut virgo sacra , cum audit vel legit : « Spiritales

divitias nullus tibi praster te conferre poterit : iniisjure

laudanda , in iis merito caeteris praeferenda es ,
quae nisi
ex te et in te esse non possunt » nolumus prorsus ita :

glorietur qunsi non acceperit. Dicat quidem «In me :

» sunt, Deus, vota tua, quse reddam laudis tibi*^. » Sed

quia in illa non eliam ex illa meminerit etiam dicere :

. ,

(f Domine, in voluntate tua praestitisti decori meo virtu-

»tem^ : » quia etsi etiam ex illa propter arbitrium pro-
prium quo non operamur bonum non tamen sicut
, sine ;

iste dixit Nonnisi ex illa. » Proprium quippe arbi-

: «

Irium ni Deigratia juvetur, nec ipsa bona voluntas esse

,

in bomine potest. « Deus estcnim inquit Apostolus, qui ,

' a Cor. IV, 7. — 2 ljic xr, 3. — ^ j Thess. v, 17. — < Liic. xix, 10.
^ I Cor. iv^ 7. —- 6 psjil y,v, la. — ^ Id. xxix, 8.
 .

EPfSTOr.V CLXXXVIII. 9
» operatur iii vobis et velle et operari pro bona volun-
» tateS » i^oi^ sicut isti sentiunt tantummodo scientiam
revelando , ut noverimus quid facerc debeamus, sed
etiam inspirando charitatem , ut ea qUce discendo novi-
mus , etiam dibgendo faciamus.
VIII. iNam utique noverat ille quam magnura bonum
esset continentiaqui dicebat : Etcuni scirem quia nemo
«

«potest esse continens, nisi Deus det-. Nonsolum ergo>^

sciebat quantum esset bocbonum, et q'iam desiderabili-

ter esset concupiscendum, verumetiam qiiod nisi dante
Deo esse non posset docuerat enim eum sapientia. Nam
:

lioc dicit « Et boc ipsumcratsapientiae, scirecujusesset

:

» boc donum. » Nec taraen ei scientia suffecit ; sed ait :

» Adii Dominum, et deprecatus sum illum ^. » Non igi-

tur tantummodo in hoc nos adjuvat Deus, ut sciamus

quid agendum sit, verumetiam ut amando agamus, quod
discendojam scimus. Nemo itaque potestesse nonsolum
sciens, verumetiam continens, nisi Dcus dct. Unde cum
jam illehaberet scientiam, prccabatur ut baberet etcon-
tinentiam, ut esset etiam in illo, quod sciebatquia non
essetex illo aut si propter liberum arbitrium, proprium
:

aliquantum et ex illo, non tamen nisi ex illo quia nemo ;

potest essecontinens, nisi Deus det. Iste autem de spirita-

libus divitiis, in quibus est utique etiamipsa luminosa et
speciosa continentia, non ait: In teetex teesse possunt ;

sed ait : « Nisi cx te et in teesse non possunt : » ut quem-

admodnm non ei suntalibi nisi in illa, sic einon aliunde
nisi exillaesse posse credanlur, ct ob boc (quod misera-
torDominusa corde ejusavertat) sic glorictur, quasinon
acceperit
IX. Etnos quidem de sanctae virginis disciplina et
humilitatc cbristiana, in qua nutrita et educata est, hoc
' Philip. II, i3. — 2 t;ap. vni, 21, — ^ Ihid,
10 S. ADGUSTINl EPISGOPI
existimamus, quod illa verba cum legcret, si tamen legit,

ingemuit, et pectus humiliter tutudit, ac fortassis et fle-

vit, Dominumque cui dicata et a quo sanctificata est fi-

denter oravit, ut quomodo ilJa non sunt vcrba ipsius, sed

alterius, ita non sit talis et fides ejus, qua se aliquid ba-
fcere credat, de quo in se non in Domino glorictur. Nam
gloria quidem ejus in ipsa est, non in verbis alienis, sicut
Apostolus dicit : « Opus autcm suum probet unusquis-
» que, et tunc in semetipso gloriani babebit, et non in
» altero ^. » Sed abslt ut gloria sua ipsa sit, et non ille

cui dicitur : « Gloria mca, et exaltans caput meum ^. »

Ita quippeest iii ca salubriter gloria ejus, cum Deusqui
in illa cst, ipseest gloria ejus, a quo babet omnia bona,
quibus est bona ; ct babcbit omnia, quibus mclior erit,

inquantura in meboresse poterit ; et quibus per-

liac vita
fectacrit, quando fueritdivina gratia, non bumaualaude
perfecta. « In Domino cnim laudabitur anima ejus, qui
» satiavit in bonis desidcrium ejus, » quia et Ijoc dcside-
abquo bono glo-
riuni ipse inspiravit, ne virgo ejussic in
rietur quasi non accepcrit.
X. Dc boc ergo ejus affectu utrum non fallamur, inde
nos fiic potius rcscribendo certiores. iNam illud oplime
novimus, cum omnibus vestris cultores vos csse ct fuisse
individuce Trinitalis. Sed non binc solum crror bumanus
obrepit, ut abquid secussentiatur dc individua Trinitate.
Sunt cnim ct alia in quibus perniciosissime erratur, sicut
hocest, unde diutius fortassequam satis csset veslrae fideh

castaequc prudenli£e in liac epistola locuti sumus. Quan-

quam qui bonum quod ex Deo est , negat esse ex Deo,
nescimus cui faciat injuriam nisi Deo, ac pcr lioc ilh uti-
que quod malum absit a vobis, sicut abesse
Trinitati :

credimus. Absit omnino ut tale abquid in animo nondi-

» Oalat. vr, 4. — 2 psai ,„^ /^_ — 3 ij. xxxiu, a.
 EPISTOLA CLXXXVIII. 1 1

cimus tuo, vel sacras virginis filiae tuae, sed in cujusquam

extremi merili famuli vel fiimulae vestrse liber istefecerit,
ex quo nonnulla verba qufe facilius intelligi possent po-
nencla credidinius.
XI. Si autem diligentius intendatis, etiam illa, quae
ibi videtur velut pro gratia sive adjutorio Dei dicere, sic
invenietis ambigua ut possint referri vel ad naluram, vel
ad doctrinam , vel ad remissionem peccatorum. Nam et
quod coguntur confiteri, orare nos debere ne intr6mus ia
teutationem, possunt ad Iiocreferre, ut hactenus nos ad
id respondeant adjuvari^ quatenus orantibus alque pul-
santibus nobis aperiatur inlelJigentia veritatis, ubi dis-
camusquid facere debeamus, non utvires accipiatvoluii-
tas notra, quibus id quod discimus faciamus. Et quod
nobis in gratia vel adjutorio Dei dicunt Dominum Chris-
tum bene vivendi propositum exemplum ad eamdem
;

doctrinam revocant, quia scilicet in ejus exeniplo disci-

mus quemadmodum viveredebeamus nonaulemvolunt :

ad hoc nos juvari, ut quod disceudo cognoscimus, etiam

diligendo faciamus.
XII. Aut certe in eodeni libro invenite aliquid, sipo-
testis, ubi excepta natura excepto quod ad eamdem na-
turam pertinet arbitrio voluntatis, excepla remissione
peccatorum et revelatione doctrinae, tale Dei adjutorium
confiteatur, quale confitetur ille qui dixit : « (lum scirem,
»quia nemo potest esse continens, Deus det, et hoc nisi

wipsum erat sapientice, scirecujus essehoc donura adii ;

» Dominum deprccatussum illum^. » Neque enim iste aut

naturam precando volebat accipere , in qua conditus

erat; aut de naturali voluntatis arbitrio satagebat, cum
quo conditus erat , aut remissionem peccatorum deside-
rabat, qui potius continentiam, nepeccaretjOptabal; vel
' Sap. VIII, 2 1 .
 ,

12 9. AUGUSTINl EPISCOPI
quicl faciendum esset, scire cupiebat, cum jam se scire
fateretur cujus esset Pioc donum. Sed utique tantas vo-
luntatis vires, tantura dilectionis ardorem volebat acci-
pere Spiritu sapientiee, qiii sufficeret ad implendam mag-
nitudinem continentiae. Si ergo tale aliquid illic invenire

potueritis uberriraas gratias ageraus, si rescribendo insi-

nuare digneraini.
XIII, Satis enim dici non potestquanlum cupiamus in
eorum bominura scriplis, qui propter acriraoniara atque
facundiara leguntur a plurirais , apertara confessionem
illius gratite reperiri ,
quam vebementer coramendat
Apostolus, qui eliam ipsius mensuram fidei, (sinequa
irapossibile est Deo placere, ex qua justus vivit, quae per
dilectionem operalur^, autequam et sine qua omnino
nulla cujusquam bona opera existimanda sunt, quoniam
omne quod non est ex fide, peccatum est), Deum dicit
unicuique partitum. Nec sola revelatione scientiae nos
divinitus adjuvari, ut pie justeque vivamus, quae sine
cbaritate inflat : verumetiara inspiralione cbaritatis ip-
sius 2. quas plenitudo Legis est, et quas cor nostrura, ut
scientianon inflet aedificat ^. Sed adbuc uusquam tale
,

aliquid ineorum btteris potuimus invenire.

XIV. Maxirae autera boc in isto libro esse velleraus, ex
quo descripta illa verba posuimus, ubi virginem Cbristi
italaudans tanquam spiritales divitiasnullus ei praeterip-
sam conferre possit, ettanquam nisi cx ipsa esse nonpos-
sint, non vulteamin Doraino gloriari, sed sic gloriari, ,

quasi non acceperit. In quo libro quamvis nec ipsius nec

tuae reverentioe nomenexpresserit, tamen a matrevirginis
ut ad eam scriberet a se postulatum esse commeraorat.

* Rom, xit, 3; Hebr. xt, 6; R.orii. i, 17; Habac. ir, 4 ; Galat, v, 6

et Roni. XIV, «3. — "^
i Cor, vm, r. — 3 Rom. xiii, 10.
 ,

EPISTOLA CLXXXIX. l3
In quaclam vero epistola sua idem Pelagius, ubi et nomen
suum apertissime pouit, nec nomen sacrae virginis tacet,
dicit ad eani se scripsisse, etejusdem sui operis testimonio

probare nititur se gratiam Dei quam vel tacere vel negare

asseritur apertissime confiteri. Sed utrum ipse sit liber, in
quo de spiritabbus divitiis illa verba posuit, vel utrum
ad vestram pervenerit sanctitatem, rescriptis vestris pe-
timus nos dignemini facere certiores.

»«/•.'«. %^'«.«

EPISTOLA CLXXXIX».

Uomino eximio , et merito insigni atque hoaorabili filio

Bo-"^iFACio , AuGusTiNus in Domino salutem.

Bonifaclo in militia merenti prccscribit vitce ralionem

ostcndens obiter licere Chrisliano pro publica pace
arma tractare.

1. JAMrescripseram cbaritati luae, sed cum epistolae

dirigendae occasio quaereretur, supervenit dilectissimus
filius raeus Faustus, pergens ad eximietatem tuam. Qui
cum jamfeceram, accepisset tuaebe-
ipsas litleras, quas
nevolcntioe pcrferendas, suggessit mibi multuin te desi-
derare, ut aliquid tibi scriberem ,
quod te Eedificet ad
sempiternam salutem, cujus tibi spes est in Domino nos-
tro Jcsu Cbristo. Et quamvis mibi occupato, tantura
iustitit, ut facere non differrem ,
quanlum scis quod te
sinceriter diligat. Festinanti crgo ut occurrerem, malui
festinanter aliquid scribere, quam religiosum tuum desi-

• Alias xc. mife aulem 189 crat , nunc in Aiipcndice cst Edit. Beaed. 8.
— Scripla circ. au, 418.
 i^ S. AUGUSTINI EPISCOPI
derium rctardare, Domine eximie, et merito insignis at-
que honorabilis fili.
n. Quod ergo breviter possum dicere, « Dilige Domi-
» num Deum tuum in toto corde tuo , et in tota aniraa

»tua, etin tota virtule tua; et dilige proximum tuum

» tanquam te ipsum ^. » Hoc est enim verbum quodbre-
viavit Dominus superterram, dicens iu Evangelio « In :

» his duobus praeceptis tota Lex pendet et Prophetae ^. »

In hac ergo dilectione quotidie profice, et orando, et

bene agendo, ut ipso adjuvante, qui tibi eam prtecepit at-

que donavit, nutriatur, etcrescat, donec haec te perfecta
perficiat. Ipsa est enim «Charitas, quas (sicut Apostolus
dicit) diffusa in cordibus nostris per Spiritum sanctum,
» qui dalus est nobis '^.
» Ipsa est de qua item dicit : « Ple-
» nitudo Legis charitas ^. » Ipsa est per quam fidesope-
ratur; unde iterumdicit : « Nequecircumcisio quidquam
» valet, neque praeputium ; sed fides quae per dilectionem
» operatur ^.

III. In hac crgo omnes sancti Palres nostri et Patriar-

chae et Prophetoeet Apostohplacuerunt Deo. Inhacom-
nes veri Martyres usque ad sanguinem contra diabolum
certaverunt ; et quia in eis non refriguit nec defccit, ideo
vicerunt, In hac omnes fideles boni quotidie proficiunt,
pervenire cupientes non ad rcgnum mortahum, sed ad
rcgnum coeloruni; non ad temporalem, sed ad sempi-
ternam haereditatem non ad auruni et argentum,, scd ad
;

divitias incorruplibiles Angelorum non ad aliqua bona ;

hujus saecuH, inquibus cuni timore vivitur, nec ea quis-

quam secum potest auferre dum moritur sed ad viden- ,

duni Deum : cujus suavitas et delcctatio cxcedit onincm

non solum terreslrium, verumeliam coelestium corporum
1 Malth. xxn, 3;. — 2 jtid. ^o, — 3 Rom. v, 5. — * Id. xiii, lo, —
5 Galat. V, 6,
 ,

EHSIOLA CI-XXXIX. l5
pulchritudiiiem , excedit omnem decorem animarum
quantumlibet justarum atque sanctarum, excedit omnem
speciemsupernorum Angelorum atque Virtutum, excedit
quidquid deillo non solum dicitur, verumetiam cogilatur.
Neque hanc tam magnam promissionem quia valde ,

magna est, ideo desperemus sedpotius, quia valde mag- ;

nus eam promisit, accepturos nos esse credamus. Sicut

enira dicit beatus Joannes Apostolas : « Fihi Dei sumus,
» et nondum apparuil quid erimus : « scimus quia cum
» apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum
» sicuti est ^. »

IV. Noli existimare neminem Deo placere posse qui ,

in armis bellicis militat. In his erat sanctus David , cui

Dominus tam magnum perhibuit testimonium. In his
etiam plurimi ilhus temporis justi. In his erat et ille

Centurio qui Domino dixit : « Non sum dignus utintres

» sub tectum meum , sed tantura dic verbo et sanabitur
» puer meus. Nam et ego homo sum sub potestate con-
» stitutus , habens sub me mihtes et dico huic Vade, :

» et vadit; et aJii : Venl , et venit ; et servo meo : Fac

» hoc , et facit ^ : » de quo et Dominus : « Amen dico
» vobis noninveni lantam fidem in Israeh » In hiserat
,

et ille Cornchus, ad quem missus Angelusdixit » Cor- :

» neh , acceptae sunt eleemosjnae tuae , et exauditae sunt

» oraliones tuae^ : » ubi eum admonuit, ut ad beatum
Petrum apostolum mitteret , et ab illo audiret quae facere
deberet ; ad queni Apostolum , ut ad eum veniret , etiam
rehgiosum mihtem misit. In his erant et illi, qui bapti-
zandi cum venissent ad Joannem sanctum Domini prae-
cursorem et amicum sponsi, de quo Dominus ipse ait :

«Innalis muherum nonsurrexitmajor Joanne Baptista'^; »j

» I Joan. Hi, 2.-2 MaUh, vui , S, — 3 Act. x , 4. — ^ Matth.

l6 S. AUGUSTINI EPISCOPI
et quacsiissent ab eo quid facerent ; respondit eis : « Ne-
» minem concusseiitis , nulli calumniam feceritis , sufli-

» ciat vobis stipendium vestrum^. » Non eos utique sub

armis militare probibuit, quibus suum stipendiura suffi-
cere debere praecepit.
V. Majoris quidem loci sunt apud Deum, qui omnibus
istissaecularibus actionibus dereUctis, eliam summa con-
Sed unusquisque, sicut
tinentia castitatis ei serviunt; «
» Apostolus dicit proprium donum babet a Deo abus
, ;

»sic, abus autem sic-. Abi ergo pro vobis orando >j

pugnantcontra invisibilesinimicos, vospro eispugnando

laboratis contra visibilesbarbaros. Utinani una fidesesset
inomnibus, quia et minus laboraretur, etfacibus diabo-
lus cum angebs suis vinceretur. Sed quia in boc saeculo
necesse est ut cives regni cuelorum inter errantes et im-
pios teutationibus agitentur, ut exerceantur, et tanquam
in fornace sicut aurum probentur, non debemus ante
tempus velle cum sobs Sanctis et Justis vivere ut hoc ,

suo tempore mereamur accipere.

VI. Hoc ergo primum cogita quando armaris ad ,

pugnam quia virtus tua etiam ipsa corporabs donum

,

Dei est. Sic enim cogitabis de dono Dei non facere con-
tra Deum. Fides enim quando promittitur, etiam bosti
servanda quem bellum geritur, quanto magis
est contra
araicopro quo pugnatur? Pacem babere debet voluntas,
helium necessitas , ut libcret Dcus a uecessilate, et con-
servetin pace. INon cnim pas quaeritur ut belbim excite-
tur, sedbellum geritur ut pax acquiratur. Esto ergo etiam
bellando pacificus, ut eo^ quos expugnas ad pacis uti- ,

btatem vincendo perducas. « Beali enim pacifici, ait Do-

» minus, quoniam ipsi fibi Dei vocabuntur^. » Si autem
' Luc. ui , 14. — ^ I Cor. vn, 7. — ^ IVIaUli. v 9,
 l^PISTOLA CLXXXIX. t^

pax liumaiia tam tlulcis est pro temporali saluLe morla-

lium ,
quanto est dulcior pax divina pro aeterna salute
Angclorum ? Itaque hostem pugnantem necessitas peri-
mat, rion voluntas. Sicut rebcllanti et resistenti violen-
tia redditur, itaviclo vel captomisericordia jam debetur,
niaxime in quo pacis perturbalio non timetur.
VII. Ornetmores tuos pudicitia conjugalis, ornet so-
brielas et frugalitas valde enim turpeest, utquem non
:

vincithomo, vincat libido; et obruatur vino qui non ,

vincitur ferro. Divitise saeculares si desunt, non per mala

opera quaerantur in mundo; si autem adsunt, per bona
operaserventurin coelo. Animum virilem etchristianum,
nec debent , si acccdunt , extollere ; nec debent frangere,
si recedunt. Illud potius cogitemus quod Dominus ait :

« Lbi est thesaurus tuus ibi erit et cor tuum * » et uti- , ;

que cum audimus ut cor sursum habeamus non men- ,

daciter respondere debemus ,

quod nosti quia respon-
demus.
YIII. Et in hisquidem bcne studiosum teessecognovij
etfama lua multum delector, multumque tibi in Domino
gratulor, ita ut hasc Epistola magis tibi sit speculum ubi
qualis sis videas, quam ubi discas qualis esse debeas :

verumtamen quidquid sive in ista sive in Scripturis

sanctis inveneris quod ,
tibi ad bonam vitam adhuc mi-
nus est, insta ut acquiras et agendo et orando; et ex iis

quae habes gratias age Deo tanquam fonti bonitatis unde

habes; atque in omnibus bonis aclibus tuis illi da clari-
tatem, tibihumilitatcnu Sicutenim scriptumest : « Omne
» datum optimum , et omne donum perfectum desursum
» est, descendens a Patre luminum^. » Quantumcumque
autem in Dei ct proximi charitate atque in vera pietate
profeceris, quandiu in hac vita convcrsaris sine peccato
' Matlh. VI, 21. — - Ja ol). I
,
I 7.

CVLVlll. .j'
-|8 s. Arr.i.sT;Ni i-i-i-^cort

te esse non crcckis. De ipsa (juippe Jegitiir in Litleris

sanctis iNumquid non tenlalio cst vita liumana super
: «

» tcrram*? » Proinde quoniam sempcr, quandiu cs in hoc

corpore, neccssarium esttibiin oratione diccrc quod Do-

minus docuit : « Diinitte nobis debita nostra , sicut et
w jios dimittimus dcbitoribns nostris'' ; memento cito ig-

noscere, si quis in te peccavcrit, ct a te veniam postu-

laverit . ut veracitcr possis orare, et peccatis tuis veniam
valeas impetrare. Haec dilcctioni quidcm tugefcstinanter
scripsi ,
quoniam me festinatio perlatoris urgcl)at. Sed
Dco gratias ago cjuoniam bono desiderio tuo
, qualiter-
cumque non defui. Semper te niisericordia Dei protegat,
domineeximie, et merilo insignis atque honorabilis fdi.

EPISTOLA CXC*.

Domino beatissinio , et sincera dilectione desiderabili fiatri et

coepiscopo Optato, Augustinls iu Domiuo salutem.

Optalo demonstfat quid de animm ori^lne ccrlum sit^

ifuid mcrito vocctur in dubium. satageridumque esse
hac in quccstionc ul salva sit imprimis fides, qua cre-
dimus neminem nasci ex Adam nisi vinculo damnalio-
nis obslrictum , neminemqm inde ULerari nisi renas^
cendo per Clivislum.

\, QcAMVis tuae sanctitatis nullas ad me ipsum datas

accepcrim litleras; tamenquiaillic ,
quas adI\Liuritaniam
Csesariensem misisti , me apud Cccsaream praesente vcne-
ijob.xvii.i. — 2 Matih VI, f-j. — ' ^^ii^j clvii. qu® aiitem 190 erat,

nunc in Appt^nlice Benedict, cit 9 — Scri('ta paulo post medium an. 418.
 :

ElMSTOl.A CXC. ig
runt ,
quo nos injuncta nobis a venerabili papa Zosimo
aposloiicae Sedis episcopo ecclesiastica necessitas traxcrat
factum est ut ea ,
quae scripsisti, etiam ipseperlegorem ;

tradcnte mihi eamdem Epislolam tuam famulo Dci sancLo

Rcnato in Chrislo nobis Iratre charissimo quo petente,
, :

et mihi hcet aliis occupato vehementer instante, ad ca

sum respondere compulsus. huc etiam alterius
Accessit
sancti et cum debilo honore nominandi fratris nostri, et
quantum ab illo comperi, necessarii tui Muressis, cum
iu supra dicto oppido remoraremur, adventus: qui mihi
retuht etiam sibi missas de hac re hlleras venerationis
luae , et me de hac ipsa quaestione consuluit, ut quid
inde sentirem , vel meis vel suis rescriptis ad te faceret
pervenire : « Utrum scihcet animae ut corpora propaga-
tione nascantur, sintque ex illa una quae primo homini
cieata est : an Creator omnipotens, qui utique usque
nuuc operatur, sine ulla propagatione iiovas faciat singu-
hs proprias. »
II. Dequare antequam aliquid admoneara sinceritatem
tuam , sciretevolo, in tam multis opuscuhs meis nun-
quam me fuisse ausum de hac qua^stione definitam pro~
ferre sentenliam , et impudenter referre in litteras ad aiios
informandos ,
quod apud me non fuerit exphcatum. Qua-
rum autem rerum atquecausarum consideratione permo-
vear, utin neutram asscrlionem meus inclinctur assensus,
sed adhuc utramque disceptem, nimis longum est
inter
hac Epistola expromere nec tam nccessarium, ut hoc ;

omisso non possit de hac quoestionequod satis est dispu-

tari, etsi non ad auferendara cunctationem certe ad ca- ,

vendam temeritatem.
III. lilud enim ubi vel maxime fides cliristiana con-
sistit, quod «Per hominem mors et per iiominem resur-
» rectio mortuorum : sicutenim in Adamomnes moriun-

3.
 ,

20 S. AUGLSTINI EPISCOPI
» tur, ita et in Christo onmes vivificabuntur* : » et quod,
« Per unum liomincm peccatum in huuc mundum in-
» travit, et per peccatum mors et : ita in omnes homines

» mors pertransiit in quo omnes peccaverunt- » et :

quod, « Judicium quidem ex uno in condemnationem :

w gratia autem exmuhis dehctis in justificationem vitae * » :

et quod, « Per unius dehctum in omnes homines ad con-

» demnationem, et per unius justificationem in omnes

w hominesin justificationem vitae^ » et si qua aha tcsti- :

monia declarant neminem nasci ex Adam nisi vinculo ,

dehcti et damnationis obslrictum neminemque inde h- ,

berari nisi renascendo per Christum tam inconcusse te- :

nere debemus ut sciamus eum qui hoc negaverit nuUo

, ,

modo ad Christi fidem, et ad eam, quee per Christum

datur pusiUis et magnis , Dei gratiam pertinere. Unde si

origo animae lateat , dum tamen redemptio clareat ,

peri-
culum non est. JNeque enim in Cliristum credimus ut nas-
camur, sed ut lenascamur quomodocumque nati fue-
rimus.
IV. Hactenus autem dicimus sine periculo latereanimse
originem, ut non tamen eam partem Dei esse credamus ,

sed creaturam. Nec de Deo natam sed ab iho factam ,

atque in ejusgenus adoptandam mirabih dignatione gra-

tice, non ])ariii dignitate naturas. JXec eam corpus esse,

sed spiritum; non Creatorem utique, sed creatum. Nec

ideo venisse in hoc corpus corruplibile quo gravatur,
quod ad ilhid eam vitae in coeleslibus vel in quibuslibet
ahis partibus muadi antcamale gestre meritacompulerint.
Nondum enim natos Apostolus, cum de Rebeccae gemi-
nis locjucrclur, nihil cgisse dicit boni vel mah^; ut non
cxoperibus, quibus nuHis allcr distinguebatur ab aUero,
» I Cor. xv, 21. — ''
r.oni. v, la. — ' Ibid. iG. — •*
Ibitl. 18. —
5 IJ. i\, 11.
 .

EPisTOLA cxc. ai
sed ex vocante dlceretur, minori serviturum esse ma-
jorem.
V. His igitur firmissime constitutis, si tam reconditum
atque abditumest in occultis operibus Dei, utnec Scrip.
turarum divinarum manifesto eloquio declaretur , utrura
propterea nihil boni vel mali nondum nati egisse credendi
sint ,
quia non ex aliis propagatas , sed mox ex nibilo
creatas animas singuli accipiunt; an quia cum essent ori-
ginaliter in parentibus , adbuc ipsi nulli erant qui suas
et proprias vitas agerent :illa tamen sit fides salva qua ,

credimus nullum bominum , sive majoris , sive parvulae

quambbet et recentis setatis bberari a contagione mortis
antiquas et obbgatione peccati , quod prima nativitate
contraxit , nisi per unum mediatorem Dei et bominum ,

bominem Cbristum Jesura ^

VI. Cujus bominis ejusderaque Dei saluberrima fide,

etiam ilb justi salvi facti sunt, qui priusquam veniret in
carne , crediderunt in carne venturura. Eadera naraque
fides est et nostra et illorum quoniam boc ilb credide- ,

runt futurum quod nos credimus factum, Unde dicit

,

aposlolus Paulus « Habentes autem eumdera Spiritum

,

» fidei secundura quod scriptum est

, Credidi propter :
,

» quod locutus sura et nos credimus propter quod et ,

,

» loquimur^. » Si ergo eumdera Spiritura fidei et ilb ba^

bebant, qui venturura in carne Cbristum praenuntia-
runt, quem etiara ilb qui eura venisse nuntiarunt , sa-
craraentaessepotueruntpro temporumdiversitatediversa,
ad unitatem taraen ejusdem fidei concordissime recur-
rentia. Scriptum est in Actibus Apostolorum loquente
apostolo Petro , « jNunc ergo quid tentatis Deura irapo-
» nere jugum supra collum discipulorum ,
quod neque
» patres nostri , neque nos portare potuimus ? sed per
* I Tiu). II, 5, — 2 a Cor. iv, r3, et Psal.cw, r.
 ,

aa S. AUGUSTINI EPISCOPl
» gratiam Domini Jesu credimus nos salvos fieri,qnem-
w admodum et illi^.» Si ergo et illi, idest, patres portare
jugura Legis vcteris uon valcntes , per gratiam Domini
Jcsu salvos se fieri crediderunt, manifestum estquod liaec

gratia etiam antiquos jastos vivere fecit ex fide, « Justus

» enim ex fide vivit ^. »
Yll. Lex aulem subintravit ut abundaret delictum' ;

ut superabuudaret gratia ,
per quara sauaretur delicti
abundantia. Si enim data esset Lexquae vivificareposset,
omnino ex Lege esset juslilia ^. Cui tamen bono Lex data
sit, consequenteradjunxit dicens « Sed conclusit Scrip*
,

» tura omnia sub peccato , ut promissio ex fide Jestt

» Cbristi darelur credcntibus^. » Danda itaque fuerat
Lex ,
quae manifestius sibi ipsura ostenderet bominem ,

et supcrbus animus bumanus a se ipso se posse esse jus-

tura putaret, et ignorans Dei juslitiara'^ , id est ,

quae
homini ex Deo est , et suam volens constitucre , id est
quasi suis viribus partam ,
justitiae Dei sulyectus non
fieret.Oportebat itaque ut addito mandato cujus vox ,

est jNon concupisces^ » supcrbo peccalori etiam

, « ;

praevaricationis crimen accedcrct atque ita gratiae me- ;

dicinam non sanata per Legem , sed convicta infirmitas

quaereret.
YllL Proinde cura oranes justi, hoc est, veraces Dei
cuhores, sive ante incarnationcm , sive post incarnatio-
nem Christi, nec vixerint , ncc vivant, nisi ex fidc incar-

nationis Christi, in quo est graliae plcnitudo ,

profccto
quod scriptum est « Non esse aliud nomen sud ccelo, in
,

» quo oporlet salvos ficri nos^, » ex illo tempore valet ad

salvandum gcnus humanum, exquo in Adam vitiatura

est genus humanum. « Sicut enim in Adara omnes mo-

1 Act. XV, lo. — 2 Rom. i, 17. — 3 ij. v, 20. — * Galat. l», 2. —

5 Ibid. — 6 Rom. x, 3. — ^ Exod. xx, i5. — 8 Aet. iv, la.
 EPISTOLA CXC, 5|3^

» riuntur, itaetin Christo omnesvivificabuntur^.» Quia

sicutiti rcgno mortis nemo sinc Adam, itain regno vitae
nemo sine Christo. Sicut per Adam omnesinjusli, ita per
Christum omnes jusLi homines. Sicut per Adam omnes
mortales in poena facti suut fihi saecuh, ita et per Chris-
tum omnes immortales in gratia fiunt fihi Dei.
IX. Cur autem creentur eliam iUi, quos Creator prae-
scrivit ad damnalionem non ad graliam pertinere, beatus
Apostolus tanto succinctiore brevitate ,
quanto niajore
auctoritate commemorat. « Deum, enim dicit, volenlem
» ostendere iram , et demonstrare potentiam suam attu-
» hsse in muka patientia vasa irae ,
quae perfecta sunt in
» perditionem , et ut notas faceret divilias glorias suae in
» vasa misericordias"^ » quem superius dixerat tanquam
,

figulum eadem massa facere, « Ahud vas in ho-

iuli lex

»nonorem, ahud in contumeham. » Merito autem vide-

retur injustum quod fiunt vasa irae ad perditionem
, si ,

non esset ipsa universa ex Adam massa danmata. Quod

ergo fiunt inde nascendo vasa irae ,
pertinet ad debitaiB
poenam. Quod autem fiunt renascendo vasa misericor-
diae, perlinet ad indebitam gratiam.
X. Ostenditergo Deus iram suam , non utique animi
perturbalionem, sicut est quae ira hominis nuncupatar,
sed justam fixamque vindictam quia de stirpe inobe- ,

dientiae ducitur propago peccati atque supplicii. « Et

» homo natus ex muhere, sicut in hbro Job scriptum
» est , brevis est vitas ct plenus iracundiae ^. » Ejus enim

rei vas est, qua plenus est unde iras vasa dicuntur. Os-
:

tendit et potentiam suara qua bene etiam ulitur mahs ,

,

muUa ilhs naturaha et temporaha bona largiens, eorum-

que mahtiam ad exercendos et comparatione admonen-
dos bonos accommodans , ut in eis discant agere gratia»
» I Cor, XV, aa. —' ^ Rotn, ix, aa, — * Job xtv, i, juxta lxx.
^\ S, AlT.rSTIM FPISCOIM
Deo ,
quod ab eis, uon suis merilis, quee in eadem massa
paria fuerunt; sed illius miseralione discreti sunt. Quod
maxinie apparet in parvulis, dequibus, cum perChristi
gratiam renascuntur, etistam vitam in illa tenera aetate
finientesin aeternam transeunt et beatam, dici non potest
quod libcro discernuntur arbitrio ab aliis infantibus ,

qui sine hac gratia in ipsius massae damnatione mo-

riuntur.
XI. Si autem hi soli crearentur ex Adam , qui essent
per gratiam recreandi, et practor illos , qui in Dei fdios
adoptantur, nulli aHi homines nasccrcntur, lateret bene-
ficium quod donaretur inrlignis quia nidhs ex eadem
, ;

damnabih stirpe venientibus dcbilum suj)pHcium redde-

relur. Cum vero atluht in ninUa palicntia vasairae, quoe
perfecta sunt in perditionem , non solum ostendit iram
et demonstravit potentiam suam rcdhibendo vindictam ,

et bene utendo non bonis , sed etiam notas fecit divilias

gloriae suae in vasa misericordiae. Ita enim quid praestelur
sibi discit gratis justificatus , dum non suo merito , sed
gloria largissimae Dei misericordiae discernitur a dam-
nato, cum quo eadem juslitia fuerat et ipse damnandus.
XII. Tam muhos autem creando nasci voluit quos ,

ad suam gratiam non pertinere praescivit , ut mukilu-

dine incomparabih plures sint ilhs, quos in sui regni

gloriam fihos promissionis praedestinare dignatus est : ut

etiam ipsa njectorum muhitudine ostenderetur quam ,

nnhius momenti sit apud Deum justum quantahbetnu-

merositas justissime damnatorum. Alque ut hincquoque
intcHigant qui ex ipsa damnatione redimuntur, hoc fuisse
debitum massae ihi univcrsae quod tam magnae parti ,

ejusrodditum cernerent non solum in eis qui originah

,
,

peccato multa addunt malae voluntatis arbitrio, verura-

etiam in lara muUis parvuhs, qui tantumniodo vinculo
 EPISTOLA C.XC. 26
peccati originalis obslricti, sine gratia Mediatoris ex hac
luce rapiuntur. Tota quippe isti massa justae damnalio-
nis reciperet debitum , nisi ex ea faceret non solum jus-
tus, sed eliam misericors figulus alia vasa in honorem
secundum gratiam , non secundum debitum ; dum et
parvuhs subvenit, quorum nulla merita dici possunt ,

et majores prasvenit , ut habere aliqua merita possint.

XIII. Quae cum ita sint , si asserlio tua non co tendit,
ut novas animas dicas propterinnocentiam novitatis suae,
ante quam ad peccandum hbero utanlur arbitrio, dam-
nationi originah obnosias esse non posse; sed eas fide
cathohca confiteris, etiamsi in illa tenera aetate de cor-
pore exierint , in damnationem perditionis ituras , nisi

Sacramento Mediatoris, qui venit quaerere et sahum fa-

cere quod perierat hberenlur ^ quaere ubi , vel unde , :

vel quando coeperint damnationis meritum habere si ,

novae sunt , ita sane ut Deum non facias , nec ahquam

naturam quam non condidit Deus vel peccati earum
, ,

vel innocentum damnationis auctorem. Et si inveneris

quod te quaerere admonui quod ipse adhuc fateor non ,

inveni , defende quantum potes, atque assere animarum

infantium ejusmodi esse novitatem , ut nulla propaga-
tione ducantur nobiscum quod inveneris fraterna di-
; et

lectione communica.
XIV. Si autem non iuveneris quare vel quomodo fiant
animae infantium peccatrices, et nihil in se ipsis haben-
tes mahtiae, a qiio cogantur ex Adam trahere unde dam-
nentur , cum eas credas non ex ilhi prima peccatrice
propagatas , sed novas atque insontes inchidi carne pec-
cati ; nec sic jam temere iu aham sententiam tua deflec-
latur assensio, ut eas ex una credas propagando tra-
il!a

duci : ne forte ahus invenire possitquod ipse non possis,

* Luc. XIX, 10.
 ,

a6 ». ACGUSTINI EHSCOPI
aut aliquando invenias quod nunc non potueris. Nam e|
illi qui animas ex una propagari asserunt ,
quam Deui
primo homini dedil, atque ila eas ex parentibus trahi
dicuut, si TertuHiani opinionem sequunlur, profecto
eas non spirilus sed corpora esse contendunt, et cor-
,

pulenlis seminibusexoriri quo pcrversius quid dici po- :

test? Nequc hoc Tertuliianum somniasse mirandum est,

qui etiam ipsam creatorem Deum non csse nisi corpus
opinatur^.
XV. Qua dementia repulsa a corde atque ore Chris-
tiano quisquis animam siculi est, non csse corpus sed ,

spiritum confitelur, et tamen in fihos ex parentihus

duci , quidem nulhs coarclatur angustiis quod
in eo ,

omnes animas eliam parvulorum quos Ecclesia non

, ,

utique in falsam sed in vcram peccatorum remissionem

,

baptizat vera fides praedicat trahere originale peccatum

,

propria primi hominis voluntate commissum, et in om-

nes postcros gcncratioiie transmissum, sohi regeneratione
purgandum : sed cum considerari et pertractari coeperit
quid dicalur, mirum si uHus sensus comprehendit hu-
manus, quonam modo tanquam lucerna de lucerna ac-
accendatur , et sine detrimento aherius alter inde ignis
existat anima de anima parentis fiat in prole
, sic vel ,

traducaturin prolcm:utrum incorporeumsemen anima?,

sua quadam occulta et invisibih via scorsum ex patre
curraliu matrem cumfit conceptus in foemina; anquod
est incredibiHus, in semine corporis Cum aulem lateat.
fluunt irrita sine ulhs conceptibus semina, utrum semen
animaenon simul exeat, an summaceleritate atque atomo
tenjporis undc exierat recurrat , an pereat. Va si pcrit
quomodo ipsa cujus mortale semenest, immortahs est

• Tertull. lib. coiit. Praxeam p. 7. Vide Aug. lib. 10. de Genesi ad lilt,

cap. 25.
 ,:

EPISTOLA CXC. I^J

anima. An imniortalitalem tunc accipit , quando forma-

tur ut vivat, sicut justitiam quando lormalur ut saj)iat.

Etquo pacto cam Deus fingat in homine, etiamsi anima

seminaliler trahalur cx anima sicut fingit in homine ,

corporis membra, quamvis corpus seminahtcr trahatur

ex corporc. Si enim non etiam spiritahs creatura fingere-
tur a l)eo, non scriptum esset « Qui fingit spiritura
,

» hominis in ipso^. » Et in eo quod lcgilur, « Qui finxit

» singillatim corda hominum ^ ; » si per corda significatae
sunt animae , fingi cas posse quis dubilct? sed quseritur
utrum ex una anima hominis primi sicut fingit singil- :

htim facies hominum ex uuo tamcn corpore hominis ,

primi.
XYI. Cum haec atque hujusmodi de hac re mulla
qiiaeruntur, quae nullo sensu carnis cxplorari possunt
et a nostra experientia longe remota sunt, atque in ab-
dilissimis naturne finibus latent , non erubcscendum
est homini confiteri se nescire quod nescit, ne dum se
scire menlitur, nunquam scire mereatur. Quis autem ne-
gat non unius tantum , sed omnisanimse creatorem Deum
atque faclorcm , nisi qui ejus eloquiis aperlissime refra-
gatur? Sine uHa quippe ambiguitale per Prophetam di-
cit : « Omnem flatum ego feci^ ; » animas videlicet in-
telhgi volens quod vcrba conscquentia manifestant. Non
,

itaque unum, quem faclo ex lerra homini primo inspi-

ravit, sed omnem flatum ipse fecit, ipse adhuc facit.
Quaeritur tamen ulrum omnem flatumcx illo uno flatu ,

sicut omne corpus hominis ex uno illo corpore, faciat

an vero nova quidem corpora faciat ex uno animas au- ,

tem novas ex nihilo. Quis enim congrua suis originibus

genera rerum etiam de seminibus facit nisi qui ipsa se- ,

minasineseoninibusfecit? Sed ubires naturaliter obscura

• Zach. XII, I. — 2psal. ixxii, i5. — 3 jsai. lvu, i6.
 . ,

98 S. AUGUSTINI EPISCOPI
nostrum modulum vincit, et aperta divina Scriptura
non subvenit temere hinc aliquid definire humana con-
,

jectura praesumit. Secundum vitas autem ,

quas proprias
habere incipiunt , novos homines dicimus nasci , sive
anima, sive corpore. At vero secundum originale pecca-
ti^m veteres nascuntur; ideo baptismate renovantur.
XVII. AHquid ergo certum de animae origine nondura
in Scripturis canonicis comperi. Nam ii qui novas sine
ulla propagine asserunt animas fieri, inter testimonia^
quibus id nituntur ostendere, ponunt etiam illa duo quae ,

paulo ante commemoravi « Qui fingit spiritum hominis :

» in ipso : » et Qui finxit singillallm corda hominum »

, « ,

de quibus vides quemadmodum possit a resistentibus res-

ponderi. Utrum enim cum fingit ex aho fingat, an ex
nihilo, incertum est. Illud tamen inter caetera testimo-
nium videtur esse praecipuum ,
quod in Hbro Salomonis
EcclesiastEc legitur : « Et revertetur pulvis in terram
» sicut erat ; et spiritus revertetur ad Deum ,
qui dedit
» eum*. » Sed facilhme respondetur, corpus in terram,
de qua factum est primum hominis corpus et spiritus ,

ad Deum, a quo facta est prima hominis anima. Sicut

enim nostrum corpus, inquiunt quamvis ex primo illo ,

corpore propagatum sit , eo tamen redit unde ipsum pri-

mum corpus affectum est sic anima nostra quamvis ex :
,

illa anima propagata, non ad nihilum, quia immortahs

est, sed ad illum redit a quo ipsa prima anima facta est.
,
j

Ac per hoc illud quod scriptum est de spiritu cujusque '

hominis, quod redeat ad Deum, quidediteum non sol- ,

vit istam obscurissimam quaestionem ; quia sive ex illo

uno, sive exnullo aho, Deus utique dedit eum.

XVIII. Itemque ilh qui propaginem animarum incon-
siderata temeritate defendunt, inter aha testimonia, quce
' Eccle. xir, 7
 ,

EIMSTOLA CXC. 2Q
suse causae suffragari arbitrantur, nullum quasi raanifes-
tius et expressius pro se possunt putare proferendum
quam icl quod « Omnes autem
in Genesi scriptum est :

» animae, quae introierunt cum Jacob in .Egjptum qui ,

» exierunt de femoribusejus^. » Hoc enim velut eviden-

tissimo testimonio possunt credi animae in filios ex paren-
tibus propagari; quoniara satis aperte dictum videtur,
animas ctiam de femoribus Jacob, non sola exiisse cor-
pora filiorum. Ut eo raodo etiam illud intelligi velint a

parte totum ,
quod dixit Adam cum , illi mulier ejus os-
tenderetur : « Hoc nunc os ex ossibus meis , et caro de
» carne mea^. » JNon enim dixit : Et anima de anima
mea : sed ita fieri potest ut carne nominata utrumque
inteliigatur, sicut hic auimas nominavit , et tamen etiam
corpora in filiis intelligi voluit.

XIX. Sed hoc testimoniura certe quasi tam claruni

atque raanifestura enodandis huic quaestioni non suffice-
ret, nec si ita legeretur genere foerainino , « Quce » exie-

runt de feraoribus ejus, ut aniraas intelligereraus quac

exierunt. Ideo auteni non sufficeret ,
quoniam et aniraae

noraine corpus solura posse significari, modo quodam

locutionis ostenditur, quo significatur per idquodconti-
netur illud quod continet ; sicut ait quidam : « Vina co-
» ronant"^, «curacoronarentur vasavinaria. Yinum enim
continetur, et vas continet. Sicut ergo appellamus eccle-
siam basilicam ,
qua continetur populus qui vere appel-
latur ecclesia,ut nomineecclesiae, idest, populiqui con-
tinetur, significemuslocura qui continet : ita quod aniraae
corporibus coutinentur, intelligi corpora fihorura per
norainatas aniraas possunt. Sic enira raelius accipitur
etiara illud quod I cx inquinari dicit eum ,
qui intraverit

' Geij. XLvi, jfi. — - IJ. I', a3. — 3 ^ irg, .iiieiJ. 7.

3o S. AUGLSTIM EriSCOPI
super morluam^, j»oc, est siijier dcfuncli cacla-
aniriiani .

ver, utnomine animge mortune, inortnum corpus intelli-

gatur, quod aniniam conline!)at: (jiiia ct aijscntepopulo,
id est, ecclesia, locus tanu n iile tiihilominus ecciesia
nuncupatur. Haec respouderentur. si. ut dixi, foeminino
geneie positum esset; « Quae exierunt dc femoriljus Ja-
» cob, » id est, quae animae. iSunc verocum masculinuni
genus sit positum; id est , «Qui exierunt de fcmoribus
» Jacob^; » quis non ita intelligere malit, Omnes animae
eorum, qui exierunl de femoribus ojns, id est, animoe
bominum utetiani sic possint intelligi secundum cor-
:

pus tantummodo exiisse homines de femoribus patris,

quorum erant illae animte pcr quarum numerum intelii-

guntur tot bomines.

XX. Yellem autem legere lihellum tuum cujus men- j

tionem fecisti in Htteris tuis, ne forte aliqua ibi testimo-

nia uon ambigua posuisti. A me autem cum qusesiisset
amicus mibi cbaiissimus^ et divinaruni studiosissimus
Litttrarum ,
quid de bac quaestione sentirem , cique re-
mola verecundia, binc seslusmeos et ignorantiam fassus
essem, scripsit inde longe trans mare ad doctissimum
virum cui rescripsit ille^, ut potius meconsuleret, nes-
:

cicns quod jam fecerat, nec aliquid a me cerlum ac de-

finitum audiie potuerat. Significavit tamen in eadem
brcvi Epistoia sua, se polius fieri quam propagari animas
credcre. Simul etiam admoncns animarum propagincm ,

(quia ipsein Orientecst) Occidentalem Ecciesiam solere

sentire. llac cgo majore occasione compcrta , scripsi ad
eum noQ iDrevem librum^, consulens eum et petens ut ,

prius me doceat, et tunc ad me mittat quos doccam.

XXI. Qui liber meus ut non doctoris scd inquisitoris,
1 Num. IX ,
lo , ti. — '^
Geii. xi.vi ,23. — ^ Marcelliuus -^ < Hiero-
nyiuus siip. epist, i65. — 3 Epi>!. i66.
 ,,

EPISIOLA CXC. 3l
et potius apud nie Icgi potcst mitti
discere cupientis, :

vero uspiani non dcbet, vel cuiquam ibras dari nisi ,

cum rescripta Domino adjuvante percepcro id quod ille ;

sentit, promptissime ac libenlissime dcfcnsurus, si me

doccre potuerit ,
quomodo animse non ex Adam veniant,
et tamen ex illo justam sortcm damnationis inveniant
nisi ad remissioncm peccatorum renasccudo pervcniant.
Absit enim ut credamus vel animas parvulorum in lavacro
regeneralionis falsam accipere peccatorum mundationem,
vel Deum esse, aut aliquam naturam quam non condidit
Deus, illius ex qua mundantur inquinalionis auctorem.
Donec ergo aut ille rescribat aut ego si Deus voluerit
, ,

aliquo mododiscam, sinullamdeillapcccatrice originem

ducit, quaecausa sitanimaesubeundioriginalepeccatum,
quod necesse est esse in omnibus parvulis et quo eara ;

nec Deus cogit insontem quia peccandi auctor non est,

,

nec ulla mali natura , quia non est ; nibil tale audeo prae-
dicare.
XXII. Te autera, si libenter vel patienter admittis,
cbarissime IVater, admoneo ne baeresim novam minus
,

cautusincurras, quse antiquissimas fidei stabilita molitur

fandamenta convellere adversus Dei gratiam disputando,
quam Domiuus Cbristus pusillis et magnis ineflTabili boni-
tale largitur : cujus vel auctores, vel ccrtc acerrimi no-
tissimique suasores cum Pelagius et Coelcstius extitissent,
conciliorum episcopalium vigilantia in adjutorio Salva-
toris, qui suam tuetur Ecclesiam , ctiam a duobus vene-
rabilibus anlisfitibus apostolicas Sedis ,
pnpa Innoccntio
€t papa Zosimo , nisi correcti etiam egerint poenitentiam,
loto cbristiano orbe damnati sunt, De quibus cxcmpla
recentium litterarum , sive quae specialiter ad Afros , sive

quae universaliter ad omnes episcopos de memorata sed6

manarunt, neforlead vestram sanctitatem nondumper-
32 S. ALGLSTINI EPISGOri
venerint , vobis curavimus mitti ab eis fratribus, quibus
et has littcras, ut tuae venerationi dirigerent, dedimus.
Hi autem non ideo sunt baeretici quia dicunt animas ,

originem deilla prima peccatrice non ducere, quod vel

aliqua fortasse ratione vera dici potest , vel sine fideilabe

ngsciri : omnino aper-
sed binc conantur eflicere (unde
tissimi bceretici judicantur) animas parvulorum nihil
maU ex Adam trabere quod sit lavacro regenerationis ,

expiandum, Nam Pclagii de bac re argumentatio, quae

inter aba ejus damnabiba etiam btteris apostobcae Sedis
adjunctacst, itasebabet « Sianima, inquit, extraduce :

non est, sed sola caro tantum babet traducem peccati;

sola ergo pa>nam meretur. Injustum est enim, ut bodie
nata anima non ex massa Adae tam antiquum pecca-
, ,

tum portet abenum quia nuHa ratione conceditur, ut

:

Deus qui propria peccata dimittit unum imputet abe- ,

num. ))

XXIII. Si ergo ita potes animarum asserere sine ulhi

propagine novitatcm ut ratione justa et a fide catbolica
,

nonabena etiam sic pcccato primi bominis ostendantur

,

obnoxiae , asserc quod senlis ut potes. Si autem non eas

aliter potes a propagatione facere ahenas , nisi ut simul
facias ab omni peccati vinculo hberas, cobibe te ab bu-
jusmodi disputatione omnimodo. Nonestenim falsaetiam
in parvulorum baptismate remissio peccatorum nec ,

verbo tenus dicitur, sed veraciter agitur. ISam ut jam

verbis utar, qu£e in ipsa Epistola beatissimi antistitis
Zosimi (2) leguntur, [ Fidehs Dominus in verbis suis,
ejusque baptismus re ac verbis, id est , opere, confes-
sione et remissione vera peccatorum , in omni sexu,
aetate , conditione generis liumani eamdem plenitudinem
tenet. Xullusenim nisi qui peccati servus est, liber elfi-
citur, nec redcmptus dici potest , nisi qui vcvc pcr pec-
 EPISTOLA CXC. 33
catum fuerit anle captivus, sicut scripLum est : < Si vos
» Filius liberaverit , vere liberi critis^. » Per ipsum enim
renascimur spiritalitcr, pcr ipsum crucifigimur mundo.
Ipsius morle mortis ab Aclam omnibus nobis introductae
atque transmissae universae animoe iilud propaginc con-
tractum cbirograplium rumpitur, in quo nullus omnino
natorum antequam per baptismum liberetur, non tene-
,

tur obnoxius. ] In his verbis apostolicae Sedis tam antiqua

atque fundala certa et clara est catholica fides ut nefas sit

de illa dubitare Christiano.

XXIV. Quoniam ergo morte Christi, non unius aut
ahquarum, sed universa^ animae propagine contraclum
mortis chirographum rumpitur, si potes animas sic ahe-
nas a propagine defendere ut tamen hoc chirographo,
,

quod sola Christi morte rumpcndum est, rectissima ra-

'\

tione demonstrentur nec sua propagine, sed

obstrictae,

carnis hoc debito juste appareant obhgatae; non solum

nemine prohibcnte defendc, verumetiam id nobis quo-
modo tecum defcnderepossimus oslende. Si autem ahter
1 non potes quod de animarum novitate sentis, asserere,
nisi uteas dicas peccato primi hominis non leneri aut ;

per propaginem non suam, sed carnis, auctore Deo, vel

I
nescio qua mah natura, innocenlissimas fieri peccatriccs :
mehus origo animae latet, dum tamen eam non dubite-
musDei esse creaturam quam vel Deus peccati aucfor
1
idicatur, vel contra Deum alicna mali natura introduca-
i
tur, vel baptisma parvulorumirritum ducatur.
XXV. Ut autem et a me tua dilectio de hac qua^stione
, ahquid audial definitum, non parvi Eclimandum, imo
,
praccipuc necessarium atque relinendum, quomodolibet
n| 'se origo habeat animarum, sive cx iJIa una, sive cx nulla

, jalia propagenlur; Mediatoris tamen animarum iiullum ex

* Joan. vni, 36.

cjjLvin. 3
34 S. AUGUSTIM EPISCOPI
Adahi peccatum dubitare fas noh est. Si enim
traxisse
nulla propagaturex altera,ubiomnes tcncntur propagata
carne peccati quanto minus credendum est ex propa-
:

ginc peccatricis animam venire potuisse, cujus carove-

nit ex virgine, non libidine concepta, sed tide, ut esset
in similitudine carnis peccati, non in carnc peccati. Si
auteni peccato primas animce peccatricis ideo caterce te-
neulUF obnoxite, quia cx illa sunt propagatee, profecto
illa quam sibi Lnigenitus coaptavit, aut pcccatum inde
non traxit, aut omnino inde non tracta est. Neque enint
non potuit animam sibi trabere sine peccato, qui solvit
noslra peccata : aut qui novam creavit ei carhi, quam
sine parentefecitex terra.nonpoluit novam creare carui,
quam sine viro sumpsit ex foemina?
XX\ 1. Haec sicut potui non quidem ad me datis, sed
ad charissimos nostros sanclitatis tuas litteris. non peritia
quam desidorasti, sed soliicita dilectione rcspondi. Si
grate accipis et admouitionem fraternam et utilcm,rioh
errando, sed prudcntcr considerando cum Ecclesiaepace
conservas, Deo gratias. Si autem me ista nondum nosse I

miraris, vel eliani ncc miraris, et me aliquid ccrtum de \

origine animarum salva ista fide qua? ccrtissiraa atque{

nmtua cbaritate docerenon reunis, multoi
clarissiina est,
uberius, Deo gratias. Memor nostri, Domino sempervi-j
yas, domine beatissime et sincera dilectione desiderabilisi
fraler.
 EPISTOLA CXCf. 35

EPISTOLA. CXGP.

Domino venerabili et in Cliristi cliaritate suscipiendo sanclo

frairi et conipresbytero Sixro , Augustinus in Domino sa-
lutem.

Sia;io presbjtero [postea pontifloi Iioinano) qui contra

Pelagiaiios, quibus favisse ru.nwr fucrat , dcfensioueni
<iratiai Dei susccpisset, gratulalur exhorlans ut pergat,

impudentes coliiberc dissiniulantibus niederi.

,

Ex quo Hlpponem lilteras benignitatis tuae per sanc-

I.

ttiiii Firmum presbjterum directae me

fratrem nostruni
abseiite veiieruiit, postea quam illas cum remeassem,
(jiiamvisjam iiideprofecto earum perlatore, legere potui,
liaecprima eadeinque gratissima rescribendi occurritoc-
casio per ddectissimum filium noslrum Albinum acoly-
thum. Quod autem quibussimul scripsisti, tuncnon cra-
mus simul, ideo factum est ut singulorum singulas, non
unam amborum cpistolam sumcrcs. A me quippe digrcs-
sus est perlator hujtis per venerabilem fratrem et coepis-
copum meuin Aljpium, qui tUcE sanctitati aliam rcscri-

bLTCt, transiturus: ad qucm ctiam ipsas, quas cgo jam

legeram, litteras luas ipse portavit. Quaenos quantalae-
titia perfuderint, quidhomo nitatur loqui, quod non po-
testeloqui? nec teipsum satisesse non arjjitror, scd nobis
crede, quantum boni fcceris talia nobis scripta miltendo.

JSicut enim tu testis eSanimi tui, ita nos nostri, qucmad-

' Alias civ. quie autein lyi erat, nuuc iu Apixnlice est Benedict. lo.
— Scripta versus fiiiem an. \ii.

3.
36 S. AUGUSTINI EPISCOPI
modum sit affectus illarum sinceritate luculentissima
litterarum. Si enini brevissimam cpislolam tuam, quam
de hac ipsa re ad beatissimum scncm Aurolium per Leo-
nem (3) acolylbum direxisti, cxultanti aLicritate descrip-

simus, cl cjuibus poteramus magno studio lcgebamus,

ubi nobis cxposuisti, quid de illo perniciosissimo dog-
mate, vcl quid contra de gratiaDci, quam pusiliis mag-
nisque largitur, cui est illud inimicissimum, sentias :

quanta nos putas ista tua prolixiora scripta vel cxultatione

legisse, vel cura, ut lcgantur, quibus valuimus aliis ob-

tulisse, atque adbuc quibus valcmus offerre. Quid enim

gratius legi vel audiri potcsl, quam gratiae Dei tam pura
defensio adversus inimicos ejus, ex ore ejus, qui eorum-
dem inimicorum magni momenti patronus ante jacta-
bantur? Aut unde uberiores Dco debemus agere gratias,
quam quod ejus sic dcfenditur gratia ab eis quibus datur,
adversus cos quibus vel non dalur, vel ingratum est quod
datur; quia ut eis gratuni sit occulto etjusto judicio Dei
non dalur?
II. Quapropter, Domine venerabilis, et in Cbristicba-
ritate suscipicnde sanctc fratcr, quamvis optime facias,

cum de bac re scribis ad fratres, apud quos se illi de lua

solcnt afferre amicitia; famen baec cura major libi rcstat,

ut non soUim salubri scvcritatc plectantur, qui errorem

illum Cbristiano infestissimum nomini audent garrire li-

berius, sed eliam ii diligentissime caveantur vigilantia

pastorali, propter inrirmiorcs ct simpliciorcs dominicas

ovcs, qui cuui prcssius quidcm ac timidius, scd tameii
insusurrarc non cessant : « Penetrantes domob^, » sicutait
Apostolus, cl CEelcra qua^ sequuntur cxcrcita impietate
facientes. Nec illi negbgcndi sunt, qui usquc ad profun-
dum silentium supprimunt timore quod sentiunt, sed
 .

EPISTOLA CXCII. 57
tamen eamdeni perversitatem sentire non desinunt. jNon-
nulliquippe eorum, antequam ista pestilentia manifestis-
simo etiam Sedis apostoliccT judicio damnaretur vobis in-
nolescere potuerunt, quos nunc repente reticuisse perspi-
citis ncc utrum sanati sint sciri polest, nisi cum non
:

solum, dogmata iilafalsa tacuerint vcrumetiam illis vera

contraria, eo quoilla solent studio dffcnsaverint : qui ta-
men lenius profecto sunt tractandi. (Juid enini eos terreri
opus est, quos salis territos ipsa taciturnitas n^onstnt?
IVec idoo tanquam sani prEctereundi sunt diligonlia me-
dicinae, quorum vulnus in abdito est. Etsi enim terrendi
Don sunt, tanien docendi sunt : et quantum existimo, fa-
cilius possunt^ dum in eis timor severitatis doctorem ad-
juvat veritatis, ut opitulante Domino, gratia ejus inlel-
lecta atque dilecta etiam loquendo expugnent quod jam
loquinon audent.

EPISTOLA XCIP.

Domino venerabili nimiumque desiderabili , sancto fratri et

condiacono C>elestino AncusTiNus in Domino salutem.

Augustinus Cceleslino diacono, [posteapontiflci Romano)

dc mutua benevolentta.

I. QuAMvis longe abscns fuerim quando per Projec-

tum clericum ad me directa Hipponem sanctitatis tuaei

scripta venerunt; tamen posteaquam veni eisque lectis ,

rescriptorum debitorem mefactumesse cognovi, reddendi

* Alias Lxii. qnje autem 192 erat, nunc in Appendice est Benedicf. 1 1 1

— Scripta eodem tempore.

 :

38 S. ^UGDSTINI EPISCOPI i
tempus opperiebar : ecce subito profecluri a nobis cha-
rissimi frairisnostri Albini acolylhi gratissima occurrit
occasio. De tua igitur qu^ mihi exoptatissima cst salute
laetatus, sanctitati tuaesalutationem debitam reddo. Sem-
per autem debeo charitatem ,
quae sola, eliam reddila,
sempcr detinet debitorem. Piedditur enim cum impendi-
tur, debetur autem etiamsi reddita fuerit quia nullum ;

est tempus quando impendenda jam non sit. Nec cum

redditur amittitur, sed potius reddendo muhipHcatur
habendo enim redditur, non carendo. Et cum reddi non
possitnisi habeatur :nechaberipotest nisireddatur : imo
etiam cum redditur ab homine, crescit in homine , et
tanto major acquiritur quanto pluribus redditur. Quo-
modo autem negetur amicis, quce debetur et inimicis?
Se4 inimicis cauta impenditur, amicis securarependitur.
Agit tamen quantum potest, ut ab his etiam, quibus pro
mahs bona retribuit, id recipiat quod impendit. Opta-
mus quippefieri amicum, quem veraciter diligimus inimi-
cum, quia non cum dihgimus nisiyelimus bonum;quod
utique non erit, nisi amiseritinimicitiarum malura.
II. Non ergo sic impenditur charitas, utpecunia. Ex-
cepto enim quod impendcndo illa diminuitur, haec au-
getur. etiam illo inter se differunt, quod pecuniam cui
dederimus, tunc ei benevolenliores erimus, si recipcre
non quaeramus : non autem potest esse verus charitatis

impensor, nisifuerit benignus exactor. Quoniam pccunia

cum recipitur, accedit cui dalur, sed recedit a quo datur :

charitas veronon solum apud eura crescit, qui hanc ab eo

quem dihgit. exigit, etiamsi non recipit sed eliam ille a
:

qiio eam recipit. tunc incipit habere cum reddit. Pro-

inde Dominefrater,mutuam tibi charilatem hbensreddo,
gaudensque recipio. Quam recipio adhuc repelo;quam
reddo adhuc debeo. Unura enim magistrum, apud quem
 EPISTOLA XCCIII. 39
coiuliscipulisumus, pcr cjus Apstolum dociles audirc de-
bemus praecipienlem ac dicentcm :« Nemini quidquam
);debeatis, nisi ut invicem diligatis *. »

EPISTOLA XCIII*.

Poniino dilectissiino et in Christi nienibris sincerissima cliari-

tate praedicando fdio Mercatori (4) , Augustinus in Doniinq
salutem.

Prodit nuiip priraum ex pervetusto codice monasterii S. Bertini in Belgio.

Augustinus Mercaiori , excusans cur ad ipsius priorcs

litteras nondum rcsponderit osicndensquc Pela^ianos
,

in qucestione de baptismo parvulorum lioc ipso esse

prope convictos quod fatentur parvulos tjuodammodo

,

crederc pcr eos,a quibus bapiizandi offeruntur. Deinde

eosdcnx cx Enochi ct EUcc antc obitum travslatione ,

slve ex fidelium vlvorum ad Cliristi adventum raptu,

frustra contenilere mortem non csse poenam peccati.

I. LiTTER^ dilecfioiiis tuae ,

quas prius abs te missas
apud Carthaginem accepi , tanto me affecerunt gaudio ,

ut etiam in posteriorious te succensenlem quod tibi non

rescripserim, gratissime acceperim. Ipsa quippe indig-
naljo tua non erat sed indicium
simultatis initium ,

cbaritatis. Carthagine non rcscriberem, non

Ut autem a
occasio defuit pcrlatorum; sed alia mngis urgentia do- ,

nec inde proficlscercmur, nos occupatissimos et intcntis-

simos continebant. Cum vero inde digressi sumus, per-

' Rom. xin, 8. — 2 Qiiw porro 1^3 eral , niinf> in AppernJice e$t
Benedict. 12, — Scripta eodem lempore.
 ,,,

4o S. ACGLSTINI EPISCOPl
reximus usque ad Mauritaniam Caesari^^nsem (5) , quo
uos ecclesiastica necessitas traxit per quas totas terras ,

cum intentionem nostram huc atque illuc, quas ingere-

bantur sensibus cliversa raptarent , nullius ut tibi rescri-
berem adfuit admonitoris instantia , nulla occurrit op-
portunitas perlatoris. Deinde remeans alias apud nostros
jam querela exasperatas litteras tuae sinceritatis inveni
etalium adversus novos haereticos librum refertura sanc-
tarum testimoniis Scripturarum quibus lectis excursis- :

que etiam illis quee primum miseras, quia et cbarissimi

,

fratris nostri Albini ecclcsicr; Romanae Acolythi (6)

opportunissima se offer.-bat occasio , rescribendum fuit.

II. Ego itaque te , fili dileclissime , scribentem mihi,

vel ad me consideranda tua scripta mittcntera , absit ut
negligentcr accipiam, vel superba vanitate contemnam :

praesertim cum mihi de

gaudium tanto majus sit
te

quanto magis inopinatum improvisumque provenit. Fa-

teor enim tantum te profecisse nesciebam. Etquid nobis
esse debet optatius ,
quam ut abundent ,
qui errores in-
festantes catholicam fidem, et insidiantes infirmis ineru-
ditisque fratribus usquequaque redarguant', et Ecclesiara
Christi adversus profanas vocum novitates acritcr fideli-
terque defendant; quandoquidem sicut scriptum est

« Multitudo sapientium sanitas estorbis terrarum*.» Ins-

pexi ergo cor tuum iu scriptis tuis quantum potui et
, ,

inveni amplecteudum , ct hortandum ut perseverantis-

sima diligentia in anteriora te exteudas , adjuvante Do-
mino vires tuas ,
qui tibi eas quas nutriret dcdit.
III. Nou autem parum veritali propiuquaruuL i:; (|uae-

stione de baptismo parvulorum ,

quos devios iu viam
revocare couamur, cum infantem quamlibet recenti parlu
matris cfTusum , tamea per eos , a quibus baptizandus
» Sap. ti» »6,
 ,

EPISTOLA CXCIII. 4>

oflfertur , credere coufitentur. Cuni enim dicunt , sicut
scribis^,non infantcs ita credere in remissionem pecca-
torum tanquam ctillis rcmittantur, quos nullum putant
,

habere peccatum sed (quia ipsi quoquc idem lavacrum

;

percipiunt, quo fit, in quibuseumquc fit remissio pec- ,

catorum) hanc fieri crcdere in ahis, qucC non fit in cis :

cum ergo dicunt ,

« INon ita credunt , sed ita credunt ; »

profecto eos non ambigunt credere. Audiant itaque l)o-

minum, «Qui crcdit in Filium , habet vitam seternam ;

»qui autem incredulus est FiJio non videbit vitam, sed ,

» ira Deimauet super cum^.» Quapropter infantes, quia

perahos fmnt credentes, a quibus baptizandiofferuntur;

per illos utique sunt increduli si apud talcs sunt qui , ,

cos, dum nihil prodesse credunt , offcrendos esse non

credunt : ac per hoc si per credentes creduut , et habent
vitam aeternam ;
profecto per incredulos increduli sunt
et non videbunt vitam, sed ira Dei manet supereos. Non
enimdictum est, venit supereos; «Sed manet supereos; »
quia ex origine erat jam in eis, nec omnino nisi gralia
Dei per Jesum Christum Dominum nostrum aufertur ab
eis. De hac ira legitur etiam in libro Job, « Homo natus

» ex muliere , brevis vitEH et plenus iracundiae'. » Unde

igitur ira Dei super inuocenliam parvuli , nisi originalis

sorte ac sorde peccati? de qua in eodem libro itidem

scriptum est, « Non esse ab hac mundum nec infantem,
» cujus est unius diei vita super terram '^. »

IV. Nou ergo in istis nihii egit quod adversus eos in-
stantissime disputatur , eteorum auribus catholicae voces
hinc atque inde circumsonant :quandoquidem volentes
argumentari contra sacramcnta Ecclesiae , confessi sunt
tamen parvulos credere. Non eis ergo promittant vitam,
' Vide infra in epist. 194. cap, 10, n. 45. — ^ Joan. m, 36. — 3 job.
XIV, I, juxta h\\. — * Ibid. 5.
4a S. AUGUSTINI EPISCOPI
etiamsi iion fucrint baptizati ; de qua eniin alia vita di-
citur , « Oui iucrcdulus cst Filio uon videbit vitam? »
,

Nec eos a regno coelorum sic fatcantur alienos ut tamen ,

a damnatione defendant. INani quid nisi damnatio signi-

ficatur per iram ,
quam Dominus super non credentem
mancre testatur? Multum prorsus accessum est, et sine
scrupulosa conflictatione causa fmila est. Si enim conce-
dunt parvulos credere procul dubio sicut eos tenet illa
,

sententia Qui non renatus fuerit ex aqua et Spiritu

, « ,

» non intrabit in regnum coelorum^ :» Sic etiam ista quae

ejusdem Domini esl, «Qui crcdideritet baptizatus fuerit

» salvus erit qui autem non crediderit condemnabi-
:

» tur- » Quia ergo cum parvuli baptizantur

: faientur ,

isti eos credentes, damnari non dubitcnt non credentes :

et audeantjam diccre, si possunt a justo Deo damnari ,

nibil mab ex origine trabentes, et peccati contagium non

habentes.
y. lllud vero quod in lilteris tuis commemorasti ob-
jicere nojjis Enocli et Eliam quod mortui non fuerint ,

sed cum suis corporibus ex ista hominum conversatione

translati ,
quid eos ad boc unde agitur adjuvct, non intel-

ligo. Utenim omittam quod quoque morituri postea

ipsi

perliibentur, sirut plerique exponunt Apocalypsim Joaii-

nisdeduobus iiiis Propiietis, de quibus tacitis eoruni ,

uominibus, loquilur, quod isti duo sancti cum suis tunc

corporibus apparebunt. in quibus nunc vivunt ^ ut ,

eliam ipsi quemadmodum caeteri Martyres pro Cbristi

veritate moriantur : ut crgo lioc omittam, ista quaestione
dilala ,
quomodolibet :-ese babeat ,
quid istos adjuvat
Nccpiecnim hinc ostendunt non propter pec-
quffiso te?

calum homines secuudum corpus inori. Nam si Deus ,

qui tara mullis fidelibus suis donat ipsa peccata , voluit

• Joan. III, 5. — 2 \iarc. xvi. — ^ Apoc. x', 7.
 , ,

EPISTOLA CXCIII. 43
qui))usclam eliam isLam poenam doiiare pcccati ; qui nos
sumus qui respondeamus Dco , cur alius sic, alius autem
sic ?

VI. Dicimus ergo quod aperlissime ^postolus ait

« porpus quidem mortuum esl propter peccalum spi- ,

» ritus aulem yita est propter justiliam Si autem Spiri- :

y tus ejus ,
qui suscitavit Cliristum a mortuis , liabitat
» in vobis ; qui suscitavit Cbristum a mortuis, vivificabit
» et mortalia corpora vestra pcr inbabitantem Spirituip
» ejus in vobis ^. » Nec tanien ista sic dicimus , ut nege-
mus peum posse, in qui|3us voluerit, nunc facere sine
morte, quod sine dubitatione credimus in tam inultis
facturum esse post mortem. Nec ideo tamen illud fidsum
erit, quod « Per unum bominem peccatum in bunc mun-
» dum peccatum mors et ita in oranes
intravit, et per ,

» Jiomines pertransiit^. » Hoc enim dictum est, quia nisi

per peccatum mors intrasset nuUa mors esset. iNara e\ ,

cum dicimus ,
Qmnes propter peccata mittunfur in ge-
bennani, numquid ideo falsura dicimus, quia non omne?
bomincs mittunturin gcbcnnam? IHud quippe idco ve-
rum est, non quia omnis bomo mittatur, scd quia nullu^
nisi peccatorum meritis mittitur. Talis est e contrario
etiam illa sententia, « Per unius juslificationem in omne$

» bomines ad justificationem vitae ^. » Non enim omnes

bomines pertinent ad justificationera Cbristi scd boc :

dictum est ,
quia nemo justificatur nisi per Cjiristum.
VU. Magis ergo ilbi quaeslio non iramcrito movet, cur
poena peccati peccalo non rcmancnte rcmanet ; id e§t

simors etiam corporis poena peccati cst, ista potius ali-

qua quaestio est cur moriatur infans cum fuerit bapti-
,

zatus ,
quam cur raortuus non sit Elias, cura fueritjiis-
tificatus. llbus enim finito peccato movet cur secuta sjt

'
Rom. VIII, I r. — "^
Id, v, 12. — 3 jhiJ. 18.
 44 »• AUGUSTINI EPISCOPI
poena peccati; hujus etiam finito peccato movere noa
debet si non sequatur poena peccati. Si ergo illam quaes-
lionem de niorte bnplizatoruni, curfacta abolilione pec-
cati, sequatur tamen quaedam poena peccati, in bbris
« De haptismo parvidorum *, » quos tibi scio esse no-
hssimos, quantum potuimus , Doinino adjuvante dissol-
vimus : movere nos debct ubi dicilur,
quanto minus ista

Quare juslus Ebas mortuus non est si mors poena pec- ,

catiest? quasi diceretur Quarepeccator Ebas mortuus ,

nonest, si mors poena pcccati est?

yill. ^isi forte abud ex alio movent et dicunt , Si
Enoch et Ebas usque adeo non habebant peccatum ut ,

nec mortem quae pcccati est poena

,
patcrentur, quo- ,

modo nemo bic vivit sine peccato? Quasi non eis pro-
babilius respondeatur , Ideo quos fmitis pcccatis voluit
Dominus non hic permissi sunt vivere quoniam
vivere , ,

hic quisquam sine peccato non potest vivere. Sed haec

atque hujusmodi adversus istos dici potuerunt, si pro
certo aliundeconvincerent illos nunquam esse morituros.
Cum vero id docere non possint , mehusque illos ventu-
ros esse credatur ad mortcm nibil est cur cos vehnt ,

nobis objicere causae suae nuha exparte ahquid profu-

turos.
IX. Reliqua extabant in lib. de octo Dulcitii qure-
stionibus q. 3. — autem de quibusdixit Apostolus,
llh
cum loqueretur de resurrectione mortuorum « Et nos ,

» viventes qui rehqui sumus, simul cam ilhs rapiemurin

» nubibus obviam Cbristo in aera ct ila scmper cum :

» Domino erimus ^^wafferunt quidcm ahquid qu£estionis,

sed per se ipsos non propter istos. Nam etsi non sunt
,

etiam ipsi morituri, quid istos adjuvent omnino non vi-

deo, cum taha de his dici possint quaha de ihis dicta ,

• Lib. n,cap. 3o. — ' i Tliess. v, 17.

 :

EPISTOLA CXCIII. 45
sunt duobus. Sed revera quantum ad verba beati Apos-
toli pertinet, videtur asserere quosdam in fine saeculi
advcniente Doniino , cum futura est resurreclio mortuo-
rum , non esse morituros , sed vivos repertos in illam
immortalitatem. quae sanctisetiam caeteris datur, repente
mutandos, et sinuil « Cum illis rapiendos, sicut dicit,
» in nubibus : » ncc aliquid aliud mibi visum est ,
quo-
ties de bis verbis volui cogitare.
X. Sed vcllem binc potius audire doctiores , ne illis

etiam qui putant aliquos morte non praecedentevivifica-

tos ad vitam perpetuam transituros dicere inveniatur
Apostolus , « non vivificatur
Stulte , tu quod scniinas ,

» nisi prius moriatur*. quod in plerisque » INam et illud

codicibus legitur, « Omnes resurgemus%» unde fieri
poterit nisi omnes moriamur? Resurrectio quippe, nisi
,

mors proecesserit, nulla cst. Et quod nonnulli codices

babent « Omnes dormiemus » multo facilius et aper-
, ,

tius id cogit inteUigi : et si quid aliud talc in sanctis

litteris invenitur, ad id vidclur impellcre ut nulius bo-

minum cxistimetur iiiimortalitalem> nisi mors praecesse-
rit, adepturus. Proinde ubi dixit Apostolus , « Et nos
» viventes adventum Domini, non
qui reliqui sumus iii

» praeveniemus eos qui anle dormierunt. Ipse enim Do-

» minus in jussu, in voce Arcbangeb ct in tuba Dei ,

M descendet de coelo : et mortui in Christo resurgent

» primi; dcinde nos viventes, qui reliqui sumus, simul
» cumillisrapiemur in nubibus obviam Cbristo in aer^
» et ita sempcr cum Domino erimus^. » Yellem , sicut
dixi , de bis audire doctiores , et si modo polunrint baec
ita exponi, ut in eis pos^it inlelligi , omnes bominesqui
vivunt, vcl post nos victuri sunt , esse morituros, corri-
gere quod binc aliquando aliter sensi. ^equc euim de-
' r Cor. XV, B6. — ^lbid, Si. — 3 j iljess, iv, i5.
 ,

46 S- AUGOyTINI EPISCOPI
benms iiidociles esse cloctores : et certe nielius liomo
corrigitur parvus quam frangitur durus : cuin iis qiise

scripsimus, ita noslra vel alioruni exerceatur, et erudia-

tur infirmitas , ut tamen in eis nulla velut canonica con-
stiluatur auctoritas.
XI. Si enim in liis verbis Apostoli nullus alius sensiis
'potuerit reperiri , et hoc eum intelligi voluisse claruerit

quod videntur verba ipsa clamare; id est, quod futuri

siiit in fine saeculi et in adventu Domini qui non expo- ,

lientur corpore, sed superinduantur tmmortalitale , at

absorbeatur mortale a vita : huic sentcntiae procul du-

bio conveniet quod in regula fidei confitemur , venturum
Dominum judicaturum ,
vivos et mortuos; ut non hic
intelligamus vivos justos, iiiortuos autem injuslos, quam-
vis judicandi sint justi et injusti ; sed vivos quos nonduni
exisse, mortuos autem quos jam exisse de corporibus
adventus ejus inveriiet. Quae si ita esse constiterit , illa

verba excutienda erunt, quomodo sic accipiemus , « Ttt

» quod seminas non vivificatur nisi prius moriatur^ , »

et, c< Omnes resurgcmus omnes dormiemus ^,» lit

, sive ,

nou adversentur liuic sententiae, qua quidam creduntdr

etiam cum suis corporibus in Kternum, nou degustata
morle , victuri.

X.11. Sed utrumlibet liorum veracior et perspicacior

intellectus iuveniatur, quidad causam pcrtiuet istorum,
^ivc omnes debita morte plectantur, sive aliquibus ab
hac conditione parcatur ; cum tamen constet morlem noii
solum animae, verumetiam corporissecuturam non fuisse,

si peccatum non prascessisset , et gratiae iiiirabiliore vir-

tutejustos a morte ad aeternam beatitudinemreviviscere^

quam in mortis experientiani iiori venire ? Haec propi^t
illbs de quibus mihi scripsisti , satis dicta sint ;
quamvii
1 I Cor. XV, 36. —'^ Ibid. 5x.
 ;

EPISTOLA CXCni. 47
cos jam noiiexistiniemclicere, edamsi noupeccasset Adam,
fuisse vel corpore moriturum.
XIII. Caeterum quod attiiict ad quaestionem rcsurrec-
tionis ,
proptcr illos ,
qui creduntur non esse morituri ,

sed ex hac mortalitate ad immortalitatem sine media

morte transituri , inquisitio diligcntior adhibenda est; et

si quid hinc absohilum ac definituin disputatione ratio-

fiabih atque perfecta vcl audisli , vei lcgisti , vel etiam
ipse cogitare potuisti , sive adhuc audire, aut legere ,
aut cogitare potueris ,
pcto mihi inittcre non gravcris.
Ego enim (
quod confitendum est charitati tusej plus
amo discere quam
hoc admonemur etiam
docere. Nam
dicenle apostolo Jacobo « Sit autem omnis Iiomo velox ,

w ad audiendum tardus ad loquendum *. » Ut ergo dis-

,

camus invitare nos dcbct suavitas veritatis ; ut autem

,

doceamus cogere necessitas charitatis ubi potius op-

, :

tandum cst ut transeat ista neccssitas qua hominem ,

docet ahquid homo ut simus omncs docibilcs Dci ,

quamvis lioc simus cum ca quoe ad vcram pictatem ,

pertiricht , discimus, etiain quando ilLi doccre videtur

homo. Quia neque qui pliuitat est aliquid, ncque qui
«

» tigat; sed qui incrementum dat Deus\ » Cum itaque

si Dcus incremeiitum non daret nihil cssent ApostoH ,

planlatorcs et rigatores quanto magis cgo vel tu vel ; ,

qiiilibet hujus lemporis homines, quando nobisvidemur

esse doctores ?

* Jacob. r, 19. — 2 j Cor. iii, 7.

 ,

48 S. AUGUSTINI EPISCOPI

EPISTOLA XCIV*.

Doiniuo in Domino dominoruni dilectissimo sancto fratri , et

compresbytero Sixto, AnGusTiNus in Domiuo salutem.

Augustinus Sixto Romano presbjtero (cl postea Ponti-

fici ) tnsiruens iUum adversus Pelagianoru^n argu-
menla.

I 1n Epislola ,
quam per cliarissimum fratrem nos-
trum Albinum acolj tlium misi ,
prolixiorem me missa-
rum esse promisi per sanctum fratrem et compresbyte-
rumnostrumFirmum, qui nobislitteras attulit sinceritatis
tuae plenas sinceritate fidei tuas quce nobis tantum
, ,

gaudium contulerunt. quantum magis possumus babere

quam dicere. Quod enim fatendum est cliaritati tuae ,

tristes eramus nimis, cum fima jactarct inimicis Cbris-

tianae gratiae le favere. Sed ut boec tristitia de nostris

cordibus tergeretur primo te primorem anathcma eis in
,

populo frequentissimo pronuntiasse eadem fama non ta-

cuit. Deinde cum lilteris^ Apostolicae Sedis de illorum
damnatione ad Africam missis , tuae quoque litterae ad
venerabilem senem Aurclium consecutae sunt; quae ta-
melsi breves erant, tuum tamen vigorcm advcrsus eorum
errorcm satis indicabant. iNunc vero cum apertius et la-
tius quid dc i!!o dogir.ate contraque sentires , in iitteris

tuis fides ipsa nobiscum Ilomanae ecclesiae loqueretur

cui potissimum bealus Apostolus Paulus , de gratia Dei

per Jesum Cbristum Dominum nostrum, muha et mul-
• Alias cv. quas autem 194 erat, nuBC in Appendice est xm Beiic-
diftinorum, -=- Scr pta fiaulo post suppriures epistolas. — ' Zo<im'.
 »

£PISTOLA CXCIV. /j()

ti])licilor est lociilus, non solum iilud oninc trislili;i3 nu-

Lilum fugit dc cordihus nostris; scd ctiam tanlum ibi

lastitiae lumen infulsil , ut nihil egisse in nobis viderctur

illc niaTor ct timor , nisi succcssurorum ampliorcm fla-

grantiam gaudiorum.
II. Itaque, fratcr cbarissinie quaravis non le videa- ,

mus oculis carnis animo tamcn in fidc Cbrisli, in gratia

,

Cbristi, in mcmbris Cbrisli tcncmns, amploctimur, os-

cuLimur, ct rcmcantc a nobis ad te nostrorum invicem
colloquiorum sanctissimo et fidclissimo perLatore quem ,

vobiisti csse apud nosnon solum advcctorcm scriptorum

tuorum verumetiam narratorem tcstemquc factorum,
,

roscripta persolvimus ct abquanto diutius lccum ser-

,

mocinamur , admonentes ut docendis inslcs quibus ,

,

tcrrendis satisquantum compcrimus institisti. Sunt enim

quidam, qui justissimc damnatas impietatcs adbuc libe-
rius dcfendendas putant : ctsunt qui occuUius penetrant
domos, et quod jam clamare mctuunt, in se-
in aperto
crcto seminarc nonquiescunt. Suntautem, qui omnino
siluerunt magno timore compressi, scd adbuc corde re-
linent quod ore jam proferre non audent; qui tamen esse
possunt fratribus cx priore ipsiiis dogmatis dcfensionc
notissimi. Proindc alii severius coercendi, ahi vigilantius
vcstigandi , alii tractandi quidcm lcnius , scd non scg-
nius sunt docendi , ut si non timcntur neperdant, non
tamen negligantur ne pereant.
III. Quod cnimputant aufcrri sibi liberum arbitrium,
si nec ipsam bonam voluntatcm sine adjutorio Dci bo-
mincm babcre coriscnscrint : nonintelligunt non se firma-
rc bumanum arbitrium , sed impcllorc ut per inania fe-
ratur. non in Domino tanquamin pctra stabili collocctur.
« Paratur cnim voluntasa Domino^.
* Piov. \iii. jii\l.i I w.
CXt.Vill. /^
 5o S. ALGUSTINI EPISCOPl
IV. Quod aulem personarum acccptorcm Deum se

credere existimant, si crcdantquod sinc ullis preeceden-

tihus nieritis, cujus vult miscrclur, ct quos dignalur

vocat, ct qucm vult rcligiosum facil : pnrum altcndunt
quod debita rcdd.itur pcena daninalo , indcbita gratia
Hhcrato, ut nec seindignum qucratur, ncc dignum
illc

se istc glorietur atque ibi ])Otius acceptioncm nullam

;

ficripcrsonarum, ubi una eadcmquc massa damnationiset

oflfcnsionis involvit ut liberatus dc non liberato discat,
,

quod cliam sibi supplicium convcnirct, nisi gralia sub-

vcnirct. Si autcm gralia , ulique nullis mcrilis rcddila,
scd gratuita bonitatc donata.
V. a Sed injustum cst , inquiunt, in una cadcmque
mala causa bunc libcrari illum puniri. w INcmpc crgo ,

justum est utrumque puniri. Huis boc ncgavcrit? Aga-

mus crgo gratias Salvatori dum nobis non rcdditum ,

Cernimus, quod in damnatione similium eliani nobis de-

bitum fuisse cognoscimus. Si enim omnis bomo libcra-
retur, utique latcrctcjuid pcccato per justitiam debcatur:
si ncmo, quid gralia largiretur. Ut crgo in hac dilTicil-

lima qutestionc vcrbis potius utamur Apostoli; « VolcnS

)j Dcus ostcndcre irarn ct dcmonstrare potcniiam suam,,

» altulitin mulla palientia vasa use quae perfccia sunt ,

y' in pcrditionem : ct ut notas fliccrct divitias gloriae suae

) in vasa misericordi^^ : » cui noo polcst fignicntum di-

cerc, Quare sic mcfecisti? cum babcat polcstatem ex
eadcm massa faccre abud vas in bonorcm , aliud iucon-
tumeliam. Tbi quia univcrsa ista massa mcrilo damnala
est. contunicliam dcbitam rcddit jusUtia, bonorcm donat
indcbitum gralia. nou mcriti praerogaliva non fati ne- ,

ccssitatc non tcmcrilatc fortunoe scd allitudinc divi-

, ;

tiarum sapicntiae ct scienliae Dci quam non apcrit, scd :

* RoBi. IX, aa.

 ,

rpisTOLA r,\riv, 5i
clausam niiratur Aposlolus, daiiJiuis: « allltudo divi-
» liarum sapicntiiTe ct scicnliae Dci! Quam inscrutabilia
» sunt judicia ojus, ct invcstigaljilcs vi^ cjus ! Quis cnim
M cognovit S(Misnm Domini ?autciuisconsiliariuscjusfuit ')

» aul cjuis piior dcdit illi , ct rctribuetur ci? Quoniam

» cx i|iso, cl pcr ipsum , ctin ip<o sunt oninia : ipsi gloria

»in Scrcula sicculorum. Amcn-. »

Yl. ISolunl. aiilcni, ut sit ipsi gloria in justificandis

imniis gialuita gralia, cpii cjus ignorantcs justiliam ,

suam volunt conf-litucrc : Vf'1 jam conclamantium rcli-

giosoruiu ctiiioriHii vocibus prcssi ita sc fatcntur , acl

liabcndam scu fiicirndam justiliam divinitus adjuvari , iit

sui pr.TCcdal aliquid mcriti , cpiasi priorcs volcntcs dare

ut n'lri!)ualur tisab illo, dccpiodiclum cst : f-Quisprior
» dcdit i!li , ct rctribuctur ci : » ct suo putantes praeire
mcrilo ilium, dc cjuo audiunt, aut polius audire nolunt
« Quouiam ex ipso ct pcr ipsum , , ct in ipso sunl om-
» nia. » Quarum aol':m divitiarum cst allitudo sapicntice

ct scicnliiie cjus , cx Ijis sunt divitice gloriee cjus in vasa

miscricordiae . cpue vocat in adoptioncm ; quas divitias
notas vult faccrc cli;:m pcr vasa irae ,
quae pcrfccta sunt
in pcrditioncm. 1*>1 cjuce sunt viae invcstigabilcs, nisi de
quibus in Psalmo canitur : « Lnivcrsae viae Domini mi-
» scricordia ct vcritas-"^. » Igilur invcstigabilcs sunt mise-
ricordia ot vcritas quoniam cujus vult miseretur,
<'jtis :

non juslitia, scd miscricordiae gratia; ct qucm vult ob-

durat non iniquitatc scd vcritale vindictee. Quae tamcn
, ,

miscricordia ct vcrilns ila sibi occurrunt, quia scriptum

cst : « ^iiscricordia ct vcritas obviavcruntsibi'' ; » ut ncc
; rniscricordia impediat vcritatcm ,
qua plcctitur dignus;
ncc vcritas njiscrit or(iiam , qua lil)cratur indignus, Quae
I
igitur sua mcrita jact.ilurus cst liberatus, cum si digna
»Roin. XI, 33. — 2i|jid, 35. _ 3 psal. xxiv, lo. — •«
Id. i-xxxiv, 1 1.
6a 5. AUGUSTINI EPISCOPI
suis nieritlsrcclcUTentur,noncssctnisi damnatus? NuUa-ilc
igitur sunt mcrila jiislorum? Sunt planc ,
quia juslisunt.
Sccl ut justi fieront, mcrita non fuerunt. Justi enim facti
sunt, cum juslificati sunt : scd sicut dicil Aposlolus :

« Justificati gratis pcr gratiam ipsius^. »

Yll. Cum igitur liuic gratiae inimici infeslique sunt

isti , Pelagius tamcn iii ccclcsiaslico judicio Palocstino"^
(non enim aliter inde impunitus cxiissct,) an.ithcmati-
zavit eos, qui dicunt gratiam Dci sccundum mcrita darl.
Sed nihil aliud in eorura etiam postcriorihus disputalio-
quam meritis dari cam gratiam de cujus
nibus invcnitur, ,

commendatione maximc ad Pvomanos apostolica Epistola

loquitur, ut inde se prosdicatio cjus vclut a capile orhis
totoorbediffundcret : ca est enim qua justificalur impius,
id est, fit justus cjui prius erat impius. Et idco perci-
picndae hujus gratias mcrita nuila pro-cedunt, quoniani
meritis impii, non gratia, sed poena dcbctur. iNcc ista
esset gralia, si non chiretur gratuita, scd dcbita rcddc-
retur.
VIII. Sed cum ab istis quaeritur, quam gratiam Pc-
lagius cogitarct sinc ullis pra^ccdcntibus merilis dari,

quando analhcmatizabat cos c|ui dicunt graliam Dei ,

sccundum merita nostra dari rcspondentsine ullis prae- ;

cedentibus merilis graliam ipsam humanam csse naturam,

in qua conditi sumus. INcque enim antcquam essemus ,

mcrcrialiquid potcramiis ut csscmus. Abjiciatur a Chris-

tianorum cordibus ista fahacia : nam omnino non istam
gr.uiarn commendat Apostolus, qua
sumus ut ho- creali

mincs csscmus, sed cjua justificali cum maH homines

essemus. Ista est enim gratia pcr Jcsum Chrislum Donii-
num noslrum. Etcnim Christus non pro nulhs ut homi-
ncs condercntur, scd pro impiismorluus est utjustifica-
• Rora- iif, 54. — 2 Dicspolilaiio.
 ,

EPISTOLA. CXCIV. 53
rcntur : jnm quippc liomo crat qui diccbat : « Miser ego
»homo, qnis me libcrahit dc corpore niorlis hujus?
» Gratia Dci pcr Jcsuni Christum Dominuni nostrum*. »

]X. Possunt quidcm chccrc rcmissioncm pcccatorum

essc graliam ,
qune nuliis prfficedentihus rneritis datur.

Quid cnim hahcrc honi mcriti possunt peccatores? Scd

nec ipsa remissio pcccatorum sine aliquo merito est si ,

fidcs hanc impclrat. Ncquc cnim nullum cst meritum

fidci ,
qua fide illc dicchat :
cf Dcus propilius csto mihi
» pcccalori^ ; » ct dcsccndit justificatus mcrito fidcHs
humihtatis quoniam qui sc humihat cxaltahitur. Ecslat
,

igitur ut ipsam fidcm undc omnis justitia sumit initium .

proptcr quod dicitur ad Ecclcsiam in Cantico Cantico-

rum : « Ycnics ct pcrtransics ah initio fidoi^ : » rcstat,

inquam , ut ipsam fidcm non humano, quod isti cxlol-

lunt, trihuamus arhitrio, nec ullis praeccdcntihus me-
ritis ,
quoniam indc incipiunthona quaecumque sunt me-
rita ; scd gratuitum donum Dei csse fateamur, si gratiam
vcram , id cst , sinc mcritis cogitamus. Quia sicut in ea-

dcm EpistoLa « Dcus unicuique partitur raensu-

lcgitur :

» ram fidci^. Opcra quippe hona fiunt ah homine

» ;

fidcs autcmfit in homine, sine qua illaa nullo fiunt ho-

minc. Omnc cnim quod non cstcx fidc, peccalum est^,
X. Quapropter ne se vcl ipsius orationis meritum ex-
tollat, etiamsi ad vincendas temporalium rerum cupidi-

tatcs, et dihgenda hona aeterna atqueipsum fontem om-

nium bonorum Deum adjutorium datur oranti, fidcs ,

orat quae dataest non oranti, quas utiquenisidata essct

orare non possct. Quomodo enim invocahunt, in qucni
non crcdiderunt? quomodo credcnt qucm non audic- ,

runt? quomodo audicnt, sinepraedicantc^^Igitur fidcscx

•
Rom. vir, a;. — ^ L<ic, wirr, i3. — 3 Caiit. iv, jii^ta h\\. — ^ Rom.
xir, 3. — * IJ. XIV, 23.
 54 S. AUGUSTINI EPISCOPI
auclilu , auclitns autcm pcr vcrbum Chrisli. Proindo ip?-'

nislcr CUirisli liujus fidci prcTclicalor. sccuucliim gralian^

quap dala cst illi plantalor c^tcl riyalor. « iNcc tauicn cjiii

» plantat cst alicjuid , iiccjucc|ui rigat; scd (jui incrcmcu-

» tum dat Dcus, c|ui unicui(|uc parlitiir mcnsuram fi-

. » dci'^. » Unde ct alibi dicilur : « Pax IVatribus et

» cliaritas cum fide , » cjuam iic siiji Iribucicnt con-
tiiluo subjunxit, « A Dco Patrc ct Domino uostro .lcsu
» ('hristo- : « c|uia ncc omnium cst fidcs, cjui audiunt
vcrbum , scd c|uibus lk'us parlitur mcnsurani lidci : sicut
ncc omnia^gcrminaiit cjua? j)lantantur ct rigantur^ scd
quibus Dcus dat incrcmcnlum. Cur autcm illc crcdat j

illc non crcdat, cuni ambo idcm audiunl et si niiracu- ,

lum in corum conspcctu liat, ambo idcm vidcnt ; aititudo

*cst divitiarum sapicnti^e ctscicnliae Dci, cujus inscruta-
biha sunt judicia, ct apud cjucm non cst inicjuitas , dum
cujus vukjiiiscretur, ct cjucni vult ol)durat : nccjuc cnim
projTtcrca sunt ista injusta , cjuia occuluu
XI. Dcindc post remissioncm pcccalorum , nisi niun-
datam domum liapItctSpinlus sanctus . nonnc cum aliis

scptcm rcdit spiritus immundus, ct erunt novissima lio-

niinis illius pcjora cjuam erant |)rima'^? Ut aulcm Ijabilct

Spirilus sanctus , uonne ubi vult sjjiraf'', et charilas Dei,

sinc cjua nemo bcnc vivit , diffunditur in cordibus nos-
tris, non a nobis, scd j)cr Sj)irilum sanctr.m cjui datus
estnobis^? Ilanc enim lidcm Ajiostolus dcfniivit, diccns :

« iNec|ue circumcisio cst ali(juid , nccjue proepulium; scd

» fides, qua3 pcr dilcclioncm opcratur^. » Ista cjuij^po

fides est Cliristianorum, iion damoniorum nam : ct dic-

mones crcdunt ct contremiscunt'', sed numcjuid et dili-

gunt? Nam si noa crcdcrcnt, non diccrcnt : « Tu cs

> r Cor. itr, 7. — '^

Im;1ics. m. -1. — 3 Mjllh. xti, 41. — < Juaii iir, S.
— 5 Roni. V, S. — 6 <:;ilat. v, (>. — 7' Jacob. n, ly.
 ,
::

EPISTOLA. CXCIV. 55
» Sanctus Dei^ : » vcl, « Tu cs Filius Dci^, » Si autem
diligcrent, non diccrciit : « Quid nobis cl tibi ^? »

XII. Fides igilur ad Chrislum nos Iralnt, fjiiae nisi

desuper graUiito nmncrc nobis darctur non ip-c diccret

.

« Ncmo polest vcnirc ad me , nisi Pafer qui niisit mc,

» attraxcrit eum^. »Undc et paulo post ait « Ycrba :

,

» qure cgo locutus sum vobis, spiritus ct vita sunt. Sed

» sunt cjuidam cx vobis ,
qui non crcdunt ^. » Deindc
Evangclista subjungit : « Scicbat cnim ab initio Jcsus qui
» csscnt crcdcntes, ct quis csset traditurus cum^. » Ft
nc quisquam cxistimaret credentcs sic ad cjus prsescicn-
tiam pcrtinere, quomodo non credentcs, idcst, ut non
cis fidcs ipsa dcsuper darctur, scd tantummodo voluntas
eorum praenosccrctur, mox adjrcit alque ait : « Et dicc-
» bat : Propterca dixi vobis, quia ncmo potcst vcuirc ad
» n.c nisi iucrit ci datum a Patrcmeo^. » Hinc crat quod
,

corum qui audicrant loqucntcm dc carne sua ct sanguine

,

suo, quidam scandalizati abscesscrunt, quidam crcdcndo

manscrunt quia ncmo potcst vcnirc ad ilium, nisi cui
:

datum cst a Palre, ac per boc et ab ipso Filio, ct a Spi-

ritu sancto. Ncque cnim separata sunt dona vel opera

inseparabibs Trinitalis ; sed Fibus sic bonorans Patrcm

non aQcrt uliius distantias documentum, sed magnum
praebet Immilitatis excmplum.
XIII. Hic itcrum isti liberi arbitrii defensorcs, imo
deceptores quia inilatores, ct inflatores quia praesump-
tores, non adversum nos , ^cd adversus EvangeJium lo-
cuturi, quid aliud dieunt quam id quod Aposlolus sibi
quasi a taUbus diccretur, objecit? « Dicis itaquc mibi
» Quid adbuc concjueritur : Nam voluntati ejus quis re-
» sistit^ ? » Hanccontradictionemsibimetipsi tanquam ab
1 Liic. IV. 4r. — 2 ij_ v!c, 2,S. — 3 -xjaiij, vi,[ ^ ,,1 — ^ J ,!ii. VI, 44.
— 5ll>iJ, 6/4. — «Ibid. 66. — ? Il.icl fifi - -^
Ilon 'x. ir,.
 ,

56 s. AUGisTiM F.ri.-r.ori

altero opposuit, vclut e.\ corura vocccjui iiolunt accipcre

cjuod supcrius tlixcrat : « Iirtjo cujus vult miscretur, ct
}> qucni vult obdurat'^. » Talibus ilaquc dicanius cuni
Apostolo, non enim melius
illo invcnirc possumus quid

dicamus « homo, lu quis cs/jui respondeas Dco-? »

:

XIV. Quaerimus namque nicritum obdurationis ct ,

invenimus. IMeriLO namquc pcccati uiiivcrsa massa dam-

nata est; ncc obdurat l)cu-. impcrlicndo malitiam , sed
non imperlicndo misericordiam. Quibus cnim non imper-
titur, nec digni sunt nec mcrcntur at potius ut noa
, :

impertiatur, hoc digni sunt, boc merentur. Quaerimus

autem meritum misericordias nec invenimus, quia nul- ,

lum est ne gratia cvacuclurj si nou gratis donatur, sed

,

meritis redditur,
enim dixerimus fidem praccessisse , in qua cssct
XV. Si
meritum quid meriti babcbat liomo ante fidcm
gratisb, ,

ut accipcret lidem ? Quid enim babct quod non accepit?

Si autem accepit, quid gloriatur quasi non accepcrit"^?
Sicutenim non liaberet homo sapientiam intcliectum , ,

consilium fortitudinem scicntiam pietatem timorem

, . , ,

Dei nisi secundum propheticum cloquium accepisset

,

Spiritum sapienlias ct intellectus, consilii et fortitudinis,

scienti.T et pictatis ac timoris Dci"^ : sicut non haboret

virtutcm cbaritatcm contineutiam,
, , nisi accepto Spiritu,
dc quo dicit Apostolus : « jNon cnini accepistis SpiriUim^
» tinioris, sed virtutis et charitalis ct conlincnliaf;'^ : »

ila non liabcret fidem nisi accepissct Spiritum fidci, de

quo idcm ipsc dicit « Habentes autem eumdem Spiri-
:

>j tum fidci, sccundum quod scriptum est Crcdidi :

» proptcr quod locutiis sum et nos credin:«is propter , ,

» quod ct loquimur''. n J\on autcm mcrito acccpisse, sed

1 Rom. i\, i8. — 2 ii,|j. 2o. — 3 c Cor. iv. 7.— * Isai. xi, 1. — 5 Loiige

allter<nii locus proferliir infra u. 17. — ^ Pvom. vn', i5. — ">

2 Cor. iv, i3,

tl rsal. cxv, 10.

 EriSTOLA cxciv. 5^
miscrlcordia cjus, c|ui cujus vult niiscrclur^, manifeslis-
sinie ostcntlit , ubi de sc ipso ait : « riliscricorcliam consc-
w cutus sum , ut Hdclis cssem -. »

XVI. Si tlixcrimus mcritum praeccdcrc orationis, ut

donum gratiK consequatur, impetrando quidcm oratio
quidquid impctrat, cvidentcr donum Dci csse ostcndit,
ne liomo cxistimct quod si in potcstate
a sc ipso sibi esse
liaLerctur, non utique poscerctur vcrumtamcn ne sal- :

tem orationis putarentur pra^cedcre mcrila, quibus non

gratuita daretur gralia, sed jani nec gratiacsset, cjuia dc-
bita reddcrctur, etiam ipsa oratio intcr gratiae muncra rc-
peritur, « Quidcnimorcmus'", » ait Doctor gcntium, sicut
^ioportct ncscimus, scdipse Spiritus intcrpcllatpro nobis
wgcmitibus incnarrabilibus''. » Quid cst aulem : « Inlcr-
» pcjiat, wnisiintcrpellare nos facit? Indigentis cnim ccr-
tisssimumindicium estinterpcllaregemitibus. Nullius au-
lcm rei esse indigcntcm fas cst crcdercSpiritumsanctum.
Sed ita dictum cst « IntcrpcUat, » quia intcrpcllarc nos
facit,nobisque interpellandict gemcndi inspirataffectum :

sicut illud in Evangelio : « i\on cnim vos cslis qui loqui-

»mini, scdSpiritus Patris vcstri qui loqiiilur in vobis ^. »

Ncquc cnini ct boc ita fit dc noljis tanquam nibil fa-

cicntibusnobis. Adjutorium igitur Spirilus sancli sic cx-
prcssunicst, ut ipse faccre dicerctur. quod ut faciamus
f^icit.

XVII. Nam non csse intelligendum spiritum nostrum,

dc quo dictum cst : « Interpellat gcmilibus incnarrabi-
» bus*^, )) sed Spiritum sanctum, quo nostra infirmilas
adjuvatur, satis ipsc dcmonstrat Apostohis : indc cnini
coepit : «Spiritus, inquit , adjuvat infirmitatem nos-

• I Cor. VI-, 2). —2 j xim. i, i3. — ^ v,Je lib. Je Gratia el lilj.

/rbilrio cn|). ^(-'•a. — * Rom. viii , 26. — 5 Matlli. x, 20. — ^ Kom.

\ii', 26.
63 S. Al;GUST[Nl El\'SrOI'l
» tram* ; » deintleit;isubjunxit: « Quicl cnim oremus, sicut ;

» oportct ncscinius : » ctca^lcra. Dc lioccjnippe Spiritu

» apcrlius alihidicit •- » iNonenim acccpislis spiritum scr-
» vitutis, itcrumiti timorc ; sccl accepislis Spiritum aclop-
» tionis filiorum in cjuoclamamus, Aijha, Palcr ^. Ecce i>

hic non dixit cjuod ipse Spiritns clamct orando; scd , :

» Jn quo clamamus, Abba, Patcr. » Alio tamen loco ait :

« Quoniam fili Dei cstis, misit Deus Spiritum Filii sui in

» corda vestra clamantcm, Abba, Pater ^. ^Nonbic ait :

« In quo clamamus » scd ipsum Spiritumclamantcm di-

:

cere maluit, c|uoefIicitur ul clamemus sicut sunt illa : :

« Ipse Spiritus inlcrpellat gcmitibus inenarrabiiibus ^ :

» ct , S])iritus Patris vcslri cst, cjuiloquitur in vobis ^. »

XYllJ. Sicut ergo ncmo rccte sapit, recle intclligit,

recte consilio ac forlitudine pra^valet, iiemo scicntcrpiu^
est, vel pie sciens, nemo timore caslo Deum timct, ni^i
acceperit Spiritum sapientiae etintellectus, consiliict fo!-
titudinis, scicntiae et pictatis et timoris Dei : nec babcf
qniscjUcim virtutem veram, cliaritatem sinceram, conli-
ncntiam rc]igiosam,nisi per Spiritum virlutisct cbaiitalis
et contincnliae : ita sinc Spiritu fidci non est recte c^uii-

piam crcditurus. ne sinc Spiritu orationis saluliritcr ora-

turus. Non cjuia tot sunt spiritus, sed omnia lic€coper;i-
tur unusatque idcm Spiritus dividcns propria unicuiquc
prout vult *^
: quia Spiritus ubi vult spirat ^ : sed quod i

fatcndum cst, aliter adjuvat iionduin inbabitans, aliter '

inbabitans. Nam nondum inbabitans adjuvat ut sint fidc-

les, inbabitans adjuvat jamfidclcs.
XIX. Quod est ergo mcritum boininis ante gratiani,
quo merito pcrcipiat graliam. cum omne bonum mcii-
tumnostrum, non in nobisfaciat nisi gratia;etcum Dcus
•Rom. Tiii, 2r>. -- 2jj,j,j ,5. _'3G.i!a1. v, fi — < Koai. vi i, -.G. —
^Matlh.x, 20. * —
Cor. X". la. — ' J<rnn.
I ni, H.
j
 ;

EriSTOLA C.XCIV. 5()

coronnt mrrila riostrri, nilnl nliiul coronot qunni ninncr.i

su:i ? Sicut ciuin ab initio Iklci niiscricorcliiun consrculi
sunius, non (|uia rKl(;]cs cranuis, scd ut cssemus : sic iti

fiiic, i]Uo crit vita ictcrna. coronabit nos sicut scriptuni

cst : «In miscralionc ct misericortlia*. » Non itnquc fVus-
Ira Dco canlalur: « Et miscricortlia cjus praevcnict mc^ :

» ct, Riiscricortlia cjus subsctjiictur mc ^. » Intlcctips?

vita relcrna rpias uli(jucin finc sinc finc habebitur. ctidco
mcriiis praeccdrntibus rcdditur; tamcn quia eadcm mc-
rita qiiibus rcdditur, non a nobis parata sunt pcr nostram
sullicicntiam. sctl in nobis facla pcr gratiam, cliam ipsa
gratia nuncupalur, non ob aliutl nisi quia gratis datur;
ncc idco quia non merilis datur, scd ([uia data sunt ct
ij)sa mcrita quibus datur. Ubi autcm invcnimus ^ cliam

vitamcTtcrnam graliam nuncupari babcnms apud cuni- ,

dcm graliae magnificum dcfcnsorcm apostolum raulum :

a Slipcndiun), inquit, pcccati mors cst gratia autem Dci ;

»vila aelcrna in Cbristo Jcsu Dominonostro ^. »

XX. Vidc obsccro le, in quanta brevitate quam vigi-
lantcr vcrba posucrit ,
quibus diligcntcr considcratis .

qiiiTstionis bujus aliquantulum diJucescat obscuritas.

Cum cnim dixisset : « Stipendium peccati mors ; quis
non cum congrncniissimc ct conscquentcr addere judica-
diccrct: Stipcndium aulcm justitiae vita ictcrna
let, si '.'

etverum cst quia sicut nicrito pcccati tanquam sti[>en-

;

dium rcdditur mors. ita vncrito justitias tanquam stipcn-

dium vita tclcrna. Aut si noilet diccre justitiae, diccret
fidci : « nuoniam iustus cx fide vivit ^. » Unde ctiam et
jmerccs appcllatiir phiriniis sanctarum Scripturarum lo-
cis : nusquam porro dicta cst merccs justitia v^l fides "^

* Psal. t.1,4. — 2 jd. j^vp, ,,_ _ 3 ^,J. xxM, 6. — ^*

Vide lib de
^

—*
I

Gfalia c{ lUj. Aj^liU. ^.-np 50 cd af . — -^

ilom. w^ aa. Huibac. u, 4. —
7 Rom. r, I -.
 ,

6b S. ADGUSTINI EPISCOPl
quia justiliee vcl fidci mlclitur mercos. Quocl cst nutcm
nicrccs opcranti, Loc militanli s'ipcnc!ium.
XXI. Sccl hcatus Apostolas advcrsiis clilioncm, cjuae

iisr|uc adco niagnis tcntat irrcpcrc, ulctsil)i proplcr ip- j

samdicat datum angclum Satanie, a quocolapliizarctur,

nevcrliccm praesumptionis crigcrct : advcrsus lianc crgo
clatioiiis pcstcm vigilantissime niililans: « Slipcndium,
» incjnit, pcccali mors. » ricctc stipcndinm, cjuiadcbclnr,
quia dignc rctribuitur, cpjia mcrito rcdditur. Dcinde nc ;

juslilia dc liumanose cxlollcrct Lonomcrito. sicut liuma-

num mcrilum nialum non dubitalur cssc pcccatum, non
a contrario rctulit, diccns , Slipcndium justiliit; vila '

a?terna ; scd, «Gratia. inquit, Dci vita rrtcrna. >. Et liarc

{

ncproetcrmcdiatorcm alicjua rdia via qua?rcrelur, adjccit: i

w In Cbristo Jcsu Domino nostro : » tanquara diccrct

Audito quod slipcndium pcccati sit niors, quidtc dispo-
nis cxtollcrc, o bumana non juslitia, scd nominc juslitiae
planc superbia? quid tcdisponis cxtolicrc, cl contrariam
morti vitam it^tcrnam tanquam dcbilum sli[)endium fla-
gitarc? Cui dcbcturvita ^etcrna, vera juslitia cst. Si au-
teni vcra justitia cst, cx tc non desursum cst dcsccn-
cst,

dcns a Patre biminum*. Ut babcreseam, si lamen babes :

eam, profccto acccpisli. « Quid cnim liabes qnod non ac-

w ccpisti- ?)j Quapropter, obomo, si acccplurus csvitam
neternam, justitiiTe cpiidcm stipcndium cst, sccl tibi gratia

cst, cui gratia cst ct ipsa justitia. 'Jibi cnim tanqnam

debita redderctur, si cx tc tibi cssct justitia cui dcbctur.
Nuncvcro dcpletiitudinc cjus acccpimus non solum gra-
tiam, quauuncjustc in laboribus usqueinfinem vivimus,
sed etiam gratiam pro bac graii:;, ut in rcquic postea
sine fine vivamus. IIoc nibil sabibrius fides credidit,
quia nibil vcrius intcllcctus invcnit. ILt dcbemus au-
' Ja^ ob. r, 17. — 22 Cor. iv, 7.
 EPISTOLA CXC[V. 6l
tljrc Proplictam cliccnlcm : « INisi crctlidcritis, non iii-

» tclligclis ^. n

XXII. « Sctl cxcusaLunt sc, inquit, liomincs, qui no-

liint rcclc ct fidclitcr vivcrc, diccntcs, Quid nos fccimus
qui malc vivimus, quandoquidcm graliam undcLcnc vi-
vcrcmus, non acccpimus? » Non possuntvcracilcrdiccrc,
niljil mali sefccissc, qui maic vivunl. Si cnim niliil mali
faciunt, bcne vivunt: autem malc vivunt, dc suomale
si

vivunl, vcl quod originalilcr traxcrunt, vd quod insupcr

addidcrunl. Sed si vasa sunt ira^, quce pcrfccta sunt ad
pcrditioncm, quaeillisdcbilarcdditur, sibi boc impulent,
quiacx ca massa facta sunt, quam proptcr unius pccca-
tum, in (pio omncs pcccavcrunt, mcrito Dcus juslcque
damnavit. Si aulcm vasa sunt miscricordiae , quibus ex
cadcm massa faclis supplicmm dcbitum rcddcrc noluit,
nonsc inflcnt, scdipsum glorificcnt, quicis miscricordiani
non dcbitam proestitit, ctsi quid aiiter sapiunt, ct hoc
quoquc illis ipsc rcvclabit.
XXIII. Postrcmo quonam se isti cxcusabunt modo?
Nempc illo qucm brcvilcr tanquam cx corum vocc sibi
objccit Aposlolus ut dicant « Quid adbuc conqucritur?
:

» Nam voluntati cjus quis rcsistit ^ ? » Hoc cst cnim di-

ccre, Quid dc nobis fitqucrcla, quod Dcum offcndamu.s
malevivcndo, cum illius voluntati ncmo possit rcsisterc,
qui nos obduravit miscricordiam non prsestando? Si
ergo illos non pudct bac excusatione , non nobis, sed
Apostolo contradiccrc, cur nos pigeat cis quod dixit

Apostolus, hoc idcm alqnc idcntidcm diccre : « homo

» lu quis csqui rc^pondcas Dco? Numquid dicit figmcn-
). tumciqui sc finxit, Quarc sic mcfccisti ? An non habct
» potcstatem figulusluti, excadem massa^, » utiquc me-

' Isai. vii, 9, JDxla LX^. — ^ Hom. ix, 19. — 3 ii,jj ^j^
6q S. AL'GUSTINI EfiSCOPI

rito recteque damnata , « Faccre aliucl vasin lionorcm »

indebitum propter misoricordioe gratiam : « Aliud in

>> contumeliam «dcbitam propter iric justiliam, ut notas

Taciat divitias glorias suas in vasa misericordiae, sic os-

tendcns quid eis largiatur, cum id supplicium rccipient
vasa irssquod pariter omnibus debebatur. Salissit inlc-

rini Chrisliano cx fide adliuc viventi, ct nondnm cer-

ncnti quod perfectum cst, scd cx parlc scicnti, uossc vd
crcderc quod neminem Deus iiberct nisi gratuita miscri-
cordia p^rDominum nostrum Jcsum Cliristum, ct nemi-
nem damncl nisi aequissima vcritate pcrcumdcm Domi-

num nostrum Jcsum (^bristum. Cur aukm ilhim potius

quam illum liberel aut non liberct, scrutclur (pii polcst
judiciorum ejus tam magnum profnndiim, vcrumtamen
caveat prtccipitium, « INumquid cnimest iniquitasapud
wDeum? absit . Sed inscrutabilia sunt judicia cjus, et
» investigabilcs vite cjus ^. »

XXIY. l'",tin niajoribus duntaxat setatibus mcrito dici

Dolcst, Ili nolucrunt intclligcre, ut bene agcrent: Hi
(luod gravius csi. intcllexcrunl, et non obedierunt : qiiia

sicut scri[)tum cst : « Yerbisnon cmciKlabilur scrvus du-

»TUs; sicnimct non obcdict -. » Unde non
intcilcxcril,

obediet, nisi sua pcssima voluntale? Cui gravior damna-

lio divina arquilale dcbclur. Cui cnim plus datur pUis ,

cxigilur abco. Islosquippe Scriplura dicit incxcusabiles,

quos non latct vcritas, ct in cis perscvcrat iniquitas. «

» velatur cuim ira Dei dc corlo, ait Aposlolus, supcr
»5 omncm impiclalcm ct injuslitiam liominum corum ,

)) (|ui veritatcm in juslilia dclincnt : quia qnod notum

)) csl Dci^ manifcstum cst in iilis. Ocus cnim illis niani-
)j fcblavit. Invisibiha cnim (>jus a crcalura n)undi \)CT
» ca, quas facia sunt, intcllccla conspiciunlur ; scmpi-
* Rom. «s, i4. — 2 i'iv)V. XXIX, ig.
 :

EPISTOLA CXCIV. 63
» terna quoque virtus ejus ac divlnilas, ut sint inexcusa-
» biles^. »

XXV. Si ergo iirtos inexcusabiles dicit ,

qui invisibi-
lia iiiius pcr ca ,
quoe facta sunt , intellecla conspicere
potuerunt , nec obedierunt tamcn veritali, sed iniqui et
impii permanserunt; ncquecnim non cognoverunt sed ,

« Cognoscentes (inquit) Deum, non ut Deum giorificavc-

«runl, aut gratias egerunt^ : » quanlo magis inexcusa-
biles sunt ,
qui ex lege ejus instrucli confidunt se ipsos
duces esse cascorum , et alios doccntes, se ipsos non do-
cent : qui prsedicant non furandum , ct furantur ; et cse-
tera quas de ipsis quippe dicit
Apostolus loquitur. liis

« Propterca inexcusabilis es, 6 bomo omnis qui judicas :

))in quo enini alium judicas, temctipsum condemnas :

»cadem enini agis quae judicas ^. »

XXVI. Dicit etiam ipse Dominus in Evangelio , « Si

» non venissem , peccalum non ba-
et loculus cisfuissem ,

«berent nunc autem excusationcm non babent depec-

:

Mcatosuo'^. » Non utiquc peccatuni nullum babcrent,

qui pleni erant aliis magnis multisque peccatis scd boc :

peccatum vult intelligi non eos babiturosfuisse si non ,

venissct quo cum audissenteum non crcdiderunt in

, , ,

euni. Ilanccos excusationem non babere asscrit, qua pos-

sintdicere Non audivimus idco non crcdidimus. Hu-
, ,

mana quippe supcrbia tanquam priesumcns de viribus

liberi arbilrii excusatam se putat, quando ignoranliae ,

non voluntatis videtur esse quod peccat.

XXVlt. Secundumbanc cxcusationem inexcusabiles ,

aicit Scriptura divina quoscumquc scienlcspeccare con-

vincit. Dci tamcn justum judicium nec iilis parcit qui ,

non audierunt. «Quicumquccnimsinebegc peccaverunt,

' Rom. I, i8. — 2 ii^id^ ai. — 3 id. II

j i. — * Joan. xv, aa.
 ;
,

64 s- AUGisTiNi r.piscon
))sinc Lcgc peiibunl ^. » Et quanivis sc ipsi excusare yj-
(lcantur , non admillit hanc excusationcm ,
qni scit se

fccisse bomincm rcctuni ciquc oljcdicnlite declissc pr.ne-

ccptum , quo malc usus cst libero volun-
ncc nisi cjus ,
,

talis arLitrio, etiam quod transirct in posteros, man^ssc

pcccatum. Ncquc cnim damnanturqui non pcccavcrunt,

quandoquidcm illud cx uno in omncs pcrtransiit, in quo •

antc propria in singulis quibusque peccata omnes com-

muniter peccaverunt. Ac per hoc incxcusabihscst omnis
peccator, vcl rcatu originis , vcl addilamento ctiam pro- j

prioe voluntalis , sivc qui novit , sive qui ignorat; sive |

quijudicat, sive qui nonjudicat. Quia ct ipsa ignoran-

lia incis, qui intclligere nohierunt, sinc dubilalione pec-
catum cst ; in cis autem qui non poluerunt, poena pec-
cati. Ergo in utrisque non cst justa cxcusatio scd justa
j

damnatio.
XXYIII. Idco autem divina cloquia cos incxcusahilcs
dicunt ,
qui non ignoranles, scd scicntcspcccant ut se- ,

cundum judicium supcrhise suoe ,

quo muUum confidunt
de viribus propriiie voluntatis , se incxcusahilcs videant
quia dcignorantia jam non hahcnt cxcusationcm suam ,

et nondum cstjustitia, prasumehant suflicerc volunta-

cui
tem. At Ycro illecui Dominus ct scicndi et ohcdicndi lar-
gitus cst graliam « Pcr Lcgcm inquit cognitio pec-
, , ,

» cati - » et : Peccatum non cognovi nisi per Legem.

,
ic ,

» Nam concupiscentiam nescieham nisi Lex diceret ,

» iSon concupisccs''. » Ncc vult intclligi hominem prae-

ceptricis lcgis ignarum scd libcralricis indignum gra- ,

tiae uhi dicit « Condclcctor Lcgi Dei sccundum interioi

;

» rcm homincm "^, » ct cum hac non solum scicntia, vcrura

ctiam ct dclectalione Lcgis ,

postca dicit, « Miser egj
•Rom. r, 12. — 2 }\om. n', ai. — 3 rxom. v i,
7, el Exod. xx, 17.
< Rom. VII, aa.
 EPISTOLA CXCIV. 65
» liomo ;
qiiis me liberahit dc corpore niortis liujus?
» Gratia l)ei perJesum tliri^tum Domiuum nostrum^.b
Nemo itaque liberal a vulneribus illius trucidatoris , nisi

hujus gralia Salvatoris. Nemo liberat venumdatos sub

peccalo a vinculis captivantis , nisi gratia redimenlis.

XXIX. Ac pcr hoc universi ,

qui se in nequitiis et
iniquitatibus excusatos volunt, ideo justissime puniuntur,
quoniam qui hberantur, nonnisi gratia liberantur. Nam
si excusatio illic justa esset non inde jam gralia sed , ,

justitia liberaret. Cum vero non liherat nisi gralia, nihil ,

justum invenitin eoqucm liberat non voluntatem non , ,

operationem, non saltem ipsam excusationem nam si :

haec justa cst quisquis ea ulilur,

, mcrito non gralia libe-
ratur. Novimus enim liberari pcr gratiam Christi quos
dam etiam eorum qui dicunt « Quid adhuc conqueri-
,
,

» tur ? Nam voluntali ejus quis resistit ^

? » Quoe si justa
est excusatio , non jam gratuita gratia, sed propter hujus
excusationis justitiam liberantur. Si autem gratia est qua
Hberantur, profccto haec cxcusatio justa non est. Tunc
enim vcra gratia cst qua homo liberatur, si non secun-,

dum debitum juslitise retribuilur. Nihil ergo fitin eis ,

qui dicunt , « Quid adliuc conqueritur ? nam voluntati

» ejus quis resistit ? » nisi c|uod legitur in libro Salomo-
nis , « Insipientia viri violat vias ejus : Deum autcm cau-
» satur in corde suo ^, »

XXX. Quamvis itaquc Dcus faciat vasa irae in pcrdi-

tionem, ut ostendat iram, et dcmonslrct polentiam suam,
qua bene etiam utitur malis ; ct ut notas faciat divitias
gloriae suae in vasa niiscricordiae, quae facit in honorem
non damnabili massce dcbilum, sed suce gralitC largilnte
donatum tamen in eisdem irae
: vasis ,
proptcr mcritum
massffi in contumeliam debitam factis , id c^t , in homi-
'
R'^!!». V, -
-24..ni. ix. ly.
•' Pfov. x'X.
r, ^ ?.

cxrvni. 5
66 "^ \*(,r-T|Nt KIMSmT'»

hi!s nioptri- ii.iima' (jiiidtiii !;oii;i < icali^ . >• ci j.ropl. i

vitia supplicio desliiialis , inicjuitaleni , (juain reclissinie

vcritas improbat , damnare novit ipse , non facere. Sicut

enim voluntali ejus tribuitur Imniana natura , nullo du-

bitante laudanda ; sic bominisvoluntaticulpa tribuitur,
nuUo recusante damnanda. Quas voluntas bominis aut
baereditarium vitium transmisit in posteros ,
quos in se

babuit cum peccarct ; aut acquisivit ctiam CECtera vitia,

cum in se ipso unusquisque perdite viveret. Sed neque
ab illo quod originaHterneque ab bisquae unus- traliitur,

quisque in vita propria vel non intelbgendo vel nolendo

intelUgere , maia congregat , vel etiam inslructus ex
Lege, additamento praevaricationis exaggerat, quisquam
libcratur et justificatur, nisi gratia Dei per Jesum Chris-
tura Dominum nostrum , non solum remissione pecca-
torum , scd prius ipsius inspiratione fidei et timorisDei,
impartito salubritcr orationis afifectu et cffectu, donec sa-

net omnes Languores nostros , et redimat de corruptione

vitam nostram , et coronet nos in miseratione et miseri-
cordia *.

XXXI. Verum isti ,

qui personarum acceptorem fieri

existimant Deum , si in una eademque causa superaHos

veniat misericordia ejus, super alios vcro maneat iraejus,
nempe totas vires argumentationis bumanas in parvubs
perdunt. INam ut interim taceam quod non est praetcr
parvulos, quambbet materno utero recentissimos , ea
poena , de qualoquens Apostolus ait, « Per unius debc-
»tum omnes bomines ad condemnalioncm^ ; w unde
in
non bbcrat nisi unus ille de quo idem ait « Per unius , ,

» justificationem in omnes bomines ad justificationem

» vit^^ » ut ergo boc interim omittam
: et boc solum ,

de parvubs dicam quod ipsi quoque auctoritate evange-

,

' Psal. cii, 3. — 2 RoHi. V, iS. — 3 ijjid.

 EPISTOLA CXCIV. 67
lica territi , vcl potius Christianorutn populorum con-
cordissima fidei conspiratione perfracti , sine ulla recu-
satione quod nullus parvulus nisi renatus
concedunt , ,

ex aqua et Spiritu intrat in regnum coelorum

, quam :

quasso allaturi sunt causam quod alius sic gubernatur ,

ut baptizalus hinc exeat ahus infidehum manibus tra- ,

ditus , fidehum prius quam ab eisbaptizandus

vel etiam
An hoc fato vel fortunas daturi sunt?
offeratur, expirat ?
Non opinor eos in tantam dementiam prorupturos, quan-
tulumcumque nomen chrislianum leuere cupientes.
XXXll. Cur ergo in regnum coelorum non acceplo ,

regenerationis lavacro parvuius nuhus intrabit? JNum-

,

quidnam ipse sibi parentcs infidelcs vel neghgentes de

quibus nasceretur, elegit? Quid dicara de inopinatis, et
repentinis innumerabihbus niortibus,quibus saepeetiam
religiosorum Christianorum praeveniuntur et baptismo
prasripiuntur inlantes , cum e contrario sacrilegorum et
inimicorum Chrisli ahquo niodo in Chiistianorum ma-
nus venientes , ex hac vila non sine Sacramento regene-
rationis emigrentQuid hic dicturi sunt qui ut gratia
? ,

dari possit nonnuha pra^cederc mcritahuniana conten-

,

dunt ne sit personarum acccptor Deus? Quse tandem

5

hic merita praecesserunt ? Si eorumdem cogitaverispar-

vulorum nuUa sunt propria, utrisque est ilKi raassa
,

communis. Siparentum attenderis bonasuntilJa quo- ,

rum fdii repentinis niortibus sine Christi baptisraate pe-

rierunt : mala vcro illa quorum filii per Chrislianorum
ahquampolestatem ad Sacramenta iicclesiee pervenerunt.
Et tamen providentia Dei , cui nostri capilh numerati
sunt ^, sine cujus voluntate non cadit passer in terram ,

quae necfato premitur, nec fortuitis casibus impeditur ,

nec uHa iniquitate corrumpitur, ut renascantur ad hae-

» MaUh. X, 3o,

5.
 68 S. AUGUSTINI EPISCOPI
reditatem coelestem , non consulit omnibus parvulis fi-
liorum suorum , ct nonnullis consulit ctiam parvulis im-
"

piorum ? Jste infans de lideliljus conjugatis ortus lcTtilia ,

parentum susceptus , matris vel nulricis somnolentia

suffocatus fit extorris et expers fidei suorum : ille infans
de sacrilego stupro nascitur, crudeli timore matris expo-
nitur, alienorum misericordi pietate colligitur, eorum
christiana sollicitudine baptizatur, fit aeterni consors et
particeps regni. Ista cogitent hic au- , ista considerent ,

deant dicere Deum

acceptorem in sua gratiapersona-
vel
rum , vel remuneratorem praecedenlium meritorum.
XXXIII. JNam et si conabuntur majoris eetatis aliqua
merita suspicari scn bona seu mala ,
quid de istis infan-
tibusdicent, qiiorum ncc iste sibi ullis propriis meritis
malis potuit acquirere violentiam suffocantis , nec bonis
ille diligentiam bapliznntis ? ISimiae vanitatis et caecitatis
sunt, si etiam his consideratis nondum dignantur excla-
mare nobiscum , « altitudo divitiarum sapientiae et
» scientiae Uei ! Quam inscrutabilia sunt judicia ejus, et
» investigabiles viae cjus*.» iNon itaque misericordicB
gratuiticDei pertinacissima adversentur insania. Sinant
fdium hominis in qualibet aetate quccrere et salvum fa- ,

cere quod perierat"^. ISec de inscrutabilibus judiciis ejus

audeant judicare, cur in una eademqne causa superalium
veniat misericordia ejus , supcr cilium maneat ira ejus.
XXXI V. Quienimsunt isli qui rcspondeant Deo, quan-
doquidem ilie llebeccae habcnti gemiuos ex uno concu-
bilu Isaac patris nostri, cum illi nondum nati nihil
egissent boni vel mali, ut sccundum electionem proposi-
tumcjus mancret electionem scilicet gratias, non debiti,
,

clectioncm (jua cligendos facit ipsc non invenit non ex , ;

opcribus, sed c\ vocaiitc dicit , rainori serviturum cssc

'
B m. \:. '' '•. -
'^
Li.r \t\, tc. — '*
Rom. ;x, Tf.
 EPISTOLA CXCIV. 6^
majorem. In quam sententiam beatus Apostolus etiam
testimonium Proplietae longe posterioris assumpsit; « Ja-
» cob dilexi, Esaii autem odio habui^ ut intelligere- : »

tur hocapertum postea per Prophetam, quod antequam iili

nascerentur, erat in Dei praedestinatione per graliam.
Quid enim dihgebat in Jacob aniequam natus fecisset

ahquid boni , nisi gratuitum misericordiae suae donum ?

Et quid oderat in Esaii antequam natus fecisset aliquid

mah, nisi originale peccatum? INam neque in iUo dih-
geret justitiam , quam nuham ihe fecerat neque in isto ;

odisset quam bonam ipse fecerat.

naturam ,

XXXV. Mirum est autem cum his coarctantur angus-

tiis , in quanta se abrupta praecipitent metuentes retia
veritatis. « Ideo, inqumnt, nondum natorum ahum ode-
rat, ahumdihgebat, quiaeorumfuluraopera praevidebat.»
Quis istumacutissimum sensum defuisse Apostolononmi-
relur?Hocquippeille non vidit. quando sibivelut adver-
santis objecta quaestione tam breve, tam , non id potius
apertum, tam verum absolutumqueres-
(sicutisti putant)
pondit. Cumenimremstupendamproposuisset, quoraodo
de nondum natis nec aliquid agentibus boni aut mali
recte dici potuerit, quod unum Deusdilexerit, aliumodio
habuerit, ipsa sibi objecta quEestione motum exprimens
auditoris Quid ergo dicemus, inquit? Numquid ini-
, «

» quitas apud Deum ? absit ^. » Hic ergo erat locus ut ,

diceret quod ibii sentiunt « Futura enim Deus opera ;

praevidebat quando minori majorem serviturum esse

,

dicebal. » non autem hoc Apostolus dicit sed potius ne ,

quisquam dc suorum operum audeat meritis gloriari, ad

Dei gratiam et gloriam commendandam voluit valere
quod dixit. Cum enim dixisset, « Absit ut sit iniquitas
» apud Deum » tanquam ei diceremus
; Unde hoc os- ,

» Malach. i, ij 3. — 2Rora. ix, 14.

^O 8. A.UGUST1NI EPISCOPl
tendis, cum asseras non ex operibus, sed ex vocante
dictum esse , « Major serviet miuori. Mojsi enim dicit ,

» incjuit : Miserebor cui misertus ero , et misericordiam

non volentis ne-
M pfaeslabo cui misericors fuero. Igitur

» que currentis , Ubi nunc me-

sed miserentis est Dei. »
rita ubi opera vel praeterita vel futura tanquam liberi
, ,

arbitrii viribus adimpletavcladimplenda?Nonneapertam

protulit Apostolus de gratuitce gratiae boc cst,verae ,

graliae commendatione sententiam ? Nonne stultam fecit

Deus baereticorum sapientiam ?
XXXVI. Quid autem agebatur ut boc Apostolus di- ,

ceret, ut eorum geminorum commemoraret exemplum?

Quid persuadere moliebatur ? quid inculcare cupiebat ?
Nempe hoc quod ipsorum oppugnat amentia, quod su-
perbi non capiunt, quod sapere nolunt, « Qui ignoran-
» tes Dei justitiam, et suam volentes constituere, justitiae

» Dei non sunt subjecti^. » De ipsa quippe gratia satis

agebat Apostolus, et ideo promissionis filios commenda-
bat. Quod enira promittit Deus, non facit nisi Deus.
Habet uamque aliquid rationis et veritatis, ut bomo pro-
mittat et facial
, ut autem bomo facere dicat quod
:

promiserit Deus superbte impietatis est reprobus sensus.

XXXVII. Commendans ergo fdios promissionis hoc ,

primum significatum ostendit, per Isaac filium Abrahae.

Evidentius namque opus Dei apparet in eo ,
quem non
genuit usitatus ordo naturae de sterilibus visceribus et

senectute confectis, utin fdiis Dei, qui futuri praenun-

tiabantur, hoc esset signum divini opcris, non humani.
« In Isaac , inquit , vocabitur tibi semen ; hoc est , non
» qui fdii carnis , ii filii Dei , scd filii promissionis dcpu-
» tantur in semen. Promissionis enim verbum hoc est :

» Ad hoc tempus veniam, et erit Sarae fiHus. Non soluni

< Rom. X, 3.
 ,

EPISTOLA CXCIV. ^l
» Rebecca ex uno concubitu ha-
autem, inquit, sed et

» bens Jsaac patris nostri^ » quo pertinuit ut adderet :

« Ex uno concubitu,» nisi utnon solum de suis, neque

de parentum merilis aliorum sed ne de ipsius quidem ,

unius patris, mutata forte in melius voluntate gloriaretur

Jacob dicens , ideo se a (Ireatore dilectum ,
quia pater
ejus,quando eum seminavit, melioribus laudabilior rao-
ribus luit « Ex uno inquit, concubitu » unum tunc
: , :

ad eos seminandos meritum patris unum ad concipien- ,

dos meritum matris. Quia elsi mater cos donec pareret

visceribus portavit inclusos, et forte voluntates atfectio-
nesque variavit, non uni sed ambobus utique variavit ,

quos pariter ventrc portavit.

XXXVIII. lutcntio igitur intuenda cst Apostoli, quo-
modo propter gratiam commendandam nobteum de quo
dictum est « Jacob dilexi » nisi in Domino gloriari
, , :

ut cum ex eodcm patre, cadem matre, uno concubitu ,

antequam aliquid egissent boni aut mali , alterum Ueus

diligit, odit alterum , intelligat Jacob ex iUa massa ori-
ginalis iniquitatis , ubi fratrem suuni, cum quo babuit
communem causam , videt per justitiam meruisse dam-
nari, noimisi per gratiam se potuisse discerni. Nondum
enim nascentibus, nec agentibus bonum aut malum , ut
secundum electionem propositum Dei maneret non ex ,

operibus sed ex vocante dictum est ei « Major serviet ,

1) minori. »
XXXIX. Electionem autem gratiae nullis fierioperum
praecedentibus meritis, alio loco apertissime idem Apos-
tohis ostendens , « Sic ergo , inquit, et in lioc tempore
sccundum electionem gratia? sahce factae sunt.
M reliquiae

» Si autem grati;\ jam non ex operibus aiiocjuin gratia

,
;

»jam non csl gratia\ » Secundum hanc ergo graliam ,

'
Koni. IX, 7. — 2 xd^ XI 5^
 ,

7'-i S. AIGLSTIM EPISCOPl

etiani propliGticum testinioniQm conscquenter assumens
« Sicut scriptum est , iuquil , Jncob dilcxi , Esaii auteni
» odio habui : » et continuo , « Quid crgo dicemus, in-
» quit, ^umquid iniquitas est apud Dcum ? absit^.»Sed
quafe, « An
Absit? » propter opera quae future praescie-
bat amborum? Imo et hoc absit. « Moysi enim dicit ,

» Miserebor cui misertusero, et misericordiam praestabo

» cui misericors fuero. Igitur non volentis neque curren-
» tis, Atque ut in vasis quse
sed miserentis est Dei'^. » ,

perfecta sunt in perditionem qu£e damnatae debita est ,

massae, agnoscant vasa ex eadem massa in honorem facta

quid eis misericordia divina largita sil; « Dicit enim, iu-
» quit, Scriptura ad Pharaoneni, quia ad hoc te excitavi,
» ut ostendam in te potentiam meam , et ut glorificetur
» nomen meumin universa leira"^.»^ Dcuique ad ulrumque
concludit : « Ergo cujus vult miseretur, et quem vult
» obdurat : « hoc facit apud quem non est iniquitas.
Miseretur itaque gratuito dono, obduratautem justissimo
merito.
XL. Sed dicat adhuc vel superbi infidehs elatio , vel
puniti damnabihs excusatio : «Quid adhucconqueritur?
» INam volunlati ejus quis resistit?» Dicat et audiat quod

convenit homini; « homo tu quis es ,

qui respondeas
» Deo '^
? » et caetera de quibus jam quantum potui satis ac
saepe disserui. Audiat haec, et non contemnat. Quod si

contempserit , etiam ut contemneret, se inveniat obdu-

ratum. Si autem non contcmpserit, etiamutnon contem-
neret,secredat adjutum ; sed obduratum debito, adjutum
gratia.
XLI. Nequecnim si duorum de Isaac patriarcha ge-
minorum quod quidem jam ostendimusquanta caecitale
,

' Hom. IX, i3 — 2 F.^od. \\\n. tt). — 3 Kom. ix, 17, el ExoJ. ix, i('>.

— * Rooj. i.v, I y.
 EPISTOLA CXCIV. ^3
dicatur, futura praevidit Deusopera, qui vixerunt atque
senucrunt , et propterea Jacob dilexit , Esaii autem odio
habuit, ideo moriturorum etiam parvulorum potestquis-
quam baptismum non
dicere, ut buic ad pcrcipiendum
consulat, illi autem consulat, Ueum futura opera eorum
prsevidere. Quomodo enim futura dicuntur quae nuUa ,

erunt?
XLII. « Sed Deus, inquiunt, in eis quos binc aufert,
praevidet , quemadmodum victurus easet quisque si vive-
ret : et ideo quem nequiter novit fuisse victurum , sine
baptismo facit emori , sic in eo puniens opera mala, non
quae fecit , sed quae facturus fuit. » Si ergo divinitus
etiam quae commissa non sunt mala opera puniuntur , :

primo attendant quam falso polliceantur in damnationem

parvulos nonituros, qui sine baptismate moriuntur qui ,

propterea non baptizantur, quia male victuri erant, si

viverent : propter ipsam quippe malam vitam procul

dubio damnabuntur, si etiam mala quae fuerant futura
danmnantur. Deinde si eis ad percipiendum baptismatis
consulitur Sacramentum ,
quos novit Deus si viverent
bene fuisse victuros , cur non omnes tenentur in vita ,

quam bonis operibus ornaturi sunt ? Cur etiam eorum

quibaptizantur quidam diu viventes pessime vivunt , et

usque ad apostasiam aliquando perveniunt ? Gur ipsum

primum conjugium peccatorum ,
quos utique noverat
Deus peccaturos non de paradiso ante pro^ecit ne ibi .

committerent quod tam sancto loco esset indignum si ,

juste peccata etiam nondum commissa puniuntur? Quid

denique praestatur ei qui rapitur, ne malitia mutet in-
,

tellectum ejus^, et ne fictio decipiat animam ejus, sijuste

etiam puniuntur, quae licet non fecerit, fuerat ta-
illa

men vivendo facturus? Postremo cur non ad pcrcipien-

* Sap. IV, r.
 ^"4 ^' AUGUSTINl EPISCOPI
dum regenerationis lavacrum , ei magis consulitur mori*
turo ,
qui male fuerat victurus si viveret, ut ei peccata
quse fuerat commissurus , remittantur in haptismo? Quis
enim tam vecors qui ea neget per baptismum posse
est ,

dimitti ,
qu^
sine baptismo dicit posse puniri?
XLIII. Sed disputando adversus eos qui usquequa- ,

que convicti eliam non commissorum peccatorum Deum

persuadere moliuntur ultorem verendum est ne nos in ,

eos ista fingere existimemur; illi autem nuUo modo tam

bebetes esse credantur ut bccc vel sentiant vel cuiquam
, ,

persuaderc conentur : vcrumtamen nisi eos haec dicere

audiissem refellenda esse non arbitrarer. Circumstipan-
,

tur enim et divinarum auctoritate lectionum et antiqui- ,

tus tradito et retcnto firmo Ecclesiae ritu in baptismate

parvulorum, ubi apertissime demonstrantur infantes , et
cum exorcizanlur et cum ei se per eos, a quibus gestan-
tur, renuntiaie respondent, a diaboli dominatione libe-
rari; et non invenientes qua exeant, pergunt in praeci-
pitem stuititiam dum noKint mutare sententiam,
,

XLIY. lllud sane sibi videntur acutissime dicere ,

« Quomodo peccatum transit in films fidelium ,

quod in
parentibus non dubitamus dimissum csse per baptis-
niuin?» Quasi proptcrea possit non babere generatio
carnalis ,
quod sola tollit rcgeneratio spiritahs. Aut vero
in baptismo concupiscentioe carnis infirmitas continuo
sanetur, sicut continuo reatus ejus aboletur, sed gratia
renascendi , non conditione nascendi^. Unde quisquis
per hanc concupiscentiam, eliam de renato nascitur, sine
dubitatione oberit nalo, nisi et ipse simihter renascatur.
Verum quidquid est in hac quaestione difilcultatis, ita in

agro Christi non impcdit opcrarios ejus ,

quominus ab
eis in remissionem peccatorum baptizentur infantes, sive
' Vide de Gen. ad LiUeram, lib, x, cap. i3.
 EPISTOT.A CXCIV. 76
de fidelibus nali sint, sicut agricolas non impedit, quo-
minus ab eis inserendi cura in olcas convertantur oleas-
tri, sivc de oleastris sive de olcis oriantur. iSamet hoc. si

ut respondeat, ruslico proponatur, quae causa situt cum

aliud sit olea , aliud oleastcr, non tamen nisi oleaster de
semine utroque nascatur , non omittit inserendi opera-
tionem , etiarasi non possit istam solvcre quaestionem.
Alioquin dum ex olivae semine e^orta virgulta non aliud
quam oleas essc existimat, efficit desidia vanilatis , ut
totus ille ager amara sterilitate sylvescat,
XLV. ?Sam illud quod excogitaverunt cum veritatis

pondere premerentur, quia fidelis Dorninus in verbis suis,

etpropterea ejus Ecclesia nullo modo fallacitcr parvulos

in remissioneni peccatorum b; ptizat , sed ut lide agatur
quod agitur, utique fit quod dicitur : quod ergo excogi-
taverunt cum hgec eos apertissima moles veritatis urgeret,
quis non Christianus irrideat quamhbet versutissimum
cernat? Dicunt enim : « Yeraciter quidem respondere
parvulos per ora gestantium , in remissionem se credere
peccatorum ; non tamen quia sibi remiltantur, sed quia
credant quod in Ecclesia vel in baptisnio remittantur, in
quibus inveniuntur, nonin quibus nuHasunt. ^cper hoc
nolunt eos ita baptizari in remissionem peccatorum tan-
quam in eis fiat ipsa remissio ,
quos contendunt nullum
habere peccatum quoniam hcet ^iinepeccato, in eo
: sed
tamen baptismate baptizantur, quo fitin quibusque pec-
catoribusremissio peccatorum, »

XLYI. quidem potest ut haec versipdlis astulia

Fieri
subtihus Pt acutius ex otio refcliatur verumtamen se- :

cunduni istam suam calhditatem non inveniunt quid ad

hoc respondeant, quod exorcizantur, ct exsulilanlur in-
fantes hoc enim procul dubio fidlaciler fit si diabohis
; ,

eis non dorainatur. Si autem dominatur, ct ideo nonfal-

^6 S. ACGUSTINI EPISCOPi
laciter exorcizantur et exsufflantur, per quid dominatur
nisi per peccatum princeps utiquepeccatorum? Proinde
si jam erubescunt nec audent dicere hcec in Ecclesia
mendaciter geri fateantur, quod perierat etiam in par-
, ,

vulis quaeri. Neque enim nisi propter peccatum perierat,

quod nisi per gratiam non potest quaeri non potest in- ,

veniri. Sed Deo gratias, quod saltem cum argumentan-

tur contra remissionem peccatorum , ne fieri credatur in

parvulis ,
jam tamen quamvis per corda et majorum
ora
credere parvulos confitentur. Sicut ergo audiunt Domi-
num dicentem : « Qui non renatusfuerit ex aqua et Spiritu
» sancto, non introibit in regnum coelorum^, » propter
quod eos baptizandos esse concedunt; sic audiant eum-
deni Dominum dicentem : « Qui non condem-
crediderit,
» nabitur^ : » quia sicut eos renasci per ministerium bap-
tizantium , ita etiani credere per corda et ora confiten-
tium confitentur. Audeant ergo dicere quoda justo Deo
ianocens condemnabitur, si nullo vinculo peccati origi-
nalis innectitur.
XLVll. Si sermo iste prolixus est et onerosus occupa-
tionibus tuis, da veniam ; quia ut haec ad te scriberem ,

et occupatus Htteris tuis indicibus erga nos benevolentiae

tuae tecum ista coUoquerer, etiam ego vim feci interrum-

pendis occupationibus meis. Si qua illos alia excogitare
adversus fidem catholicamscieritis etquaecumque adver- ,

sus eos, ne dominici grcgis infirma devastent, vos quoque

fideli et plane pastorali dilectione disseritis, nola facite
nobis. Haereticorum quippe inquietudine , ut Scripturas
vigilantius perscrutemur, unde, ne ovili Christi noceant,
eis possit occurri, tanquam de somno ignaviae nostraeex-
citatur industria : ita per multipliccm gratiam Salvato-
ris, etiam quod inimicusin perniciem machinatur, Deus
* Joan. m, 5.-2 Marc. xvi, i6.
 EPISTOLA CXCV. rn
j

" convertit in adjulorium, quoniam diligentibus Deumom-

nia cooperanlur in bonum^ Sempcr in Deo vivas me-
mor nostri, frater cliarissime.

EPISTOLA CXCV^
Doniino sancto ac beatissimo Papoe Augusti^o , Hieronvmus.

Hteronjmus Augustino graluUms iUi quod luvredco- , ,

rum omnium meruerit odium ; quod quidem gaudet

sibi cum ilto esse commune.

« Omni quidem tempore beatitudinem tuam eo quo

decet honore veneratus sum; et babitantem in te dilexi

Dominum Salvatorcm : sed nunc , si fieri jjotest, cu-

mulo aliquid addimus et plena complemus , ut absque tui
nominis mentione ne unam quidem horam praeterire pa-
tiamur; qui contra flantes ventos ardore lidei perstitisti,

maluistique ,
quantum in tefuit, solus liberari de Sodo-
mis, quam cum pereuntibus commorari, Scitquid dicam
prudentia tua. Macte virtute , in orbe celebraris : Cathc-
hci te conditorem antiquae rursum fidei venerantur, atque
suspiciunt ; et quod signura majorisgloriae est omnes , hae-
retici detestantur : et me pari persequuntur odio : ut
quos gladiis neqiieunt , voto interficiant. Incoluniem , et
mei memorem te Christi Domini clcmentia tueatur, dc-
mine venerande , et beatissime papa. »

' Rom. VI i(, 28. — 2 Alias x.w. qua3 autem 19 T crat, nunc in Appeudice
esl 16. Jbenedict. — Scripta forte an. 4 i8.
 ,
:

78 S. AUGUSTINl EPISCOPI

EPISTOLA CXCVI'.

Domino beatissimo fralii et coepiscopo Asellico Augostinus

iii Domino salutem.

yiu^mtinm Asellico episcopo , docens quxe sit ulililas Mo-

saic.a' lciiis, quam Judceorum niore obstrvare iwn licet

Chrislianis. Hos cnim vcre essc IsracUlas juxta sen-

sam spiriialcm attamen istud nomen vubj^o ipsis
:

imponcndum non csse. Pela^ianos obiter nolat in

damnaiilcm J udaismum incidisse.

I. LiTfERAs sanclitatis tuae. quas ad venerabilem Se-

nem'^ Donatianum de cavendi Judaismi disceptatione
inisisti , ad me ipse dignalus est mittere , atque ut eis res-

ponderem pclendo veliementius impcravit quem veritus

. ;

conlemnere, ut possum Domino adjuvante respondeo

gratum existimans etiam cbaritati tuae quod ad lescri-' ,

bendo illi jubenti quem pro suis mcritis ambo venera-

,
,

mur, obtemperare non rcnui.

II. Cbristianos, maxime ex gentibus venicntcs judai- ,

zare non oportere, Paulus apostolus docet, ubi ait

« Dixi Pelro coram omnibus Si tu cum sis Judaeus, : ,

» gentiliter et non judaice vivis qucmadmodum gentes ,

» cogis judaizare ? » Lt secutus adjunxit « Nos natura :

)r Jud[ci et non ex gentibus pcccatores

, scientes autem ;

» quoniam non juslificatur bomo exoperibus Legis, nisi

» per fidem Jesu Cbristi , et nos in Jesu Chrislo credidi-

• Alias cc, qiiae autetn iy6 eral, niiuc in Appendice est i5 Benedict. —
Scripta exeuute an. 4t8. — ' Piimatem Rizaicna' piovinci?e.
 EPiSTor.A cxcvi.
yg
» mns iit jiislifirc i.ur [)orfitl(Mn Cliristi non cx opcri-
, ct

» hus Lcgis : ([iiouiam cx opcribus Lcgisnon justilicaLi-

» tur omnis caro^. »

111. Non solum autem illa opera Legis, quae sunt in

veteribus sacramentis ,etnunc revcLato Testamento Novo
non observantur a Christianis, siculiest circumcisioprae-
pulii, et sabbati carnalis vacatio, et a qui])usclam escis
abstinentia , et pecorum in sacrificiis immolatio, ct neo-
i
menia, azyraum, et castcra hujusmodi verumetiam
et ;

illud quod in Lcge diclum est « Non concupisccs^, » ;

,
(Quod utique cx Christianis nullus ambigit esse dicen-
1 cendum) non justificat hominem nisi per fidem Jesu
Christi et gratiam Dei per Jesum Christum Dominum
nostrum. Idem ipse fjuippe dicit Apostolus Quid ergo
: «

» dicemus? Lex peccatum est i^ absit. Sed pcccatum non

» cognovi, nisi per Legem. Nam concupisccntiam nes-
» ciebam, nisi Lcxdiceret: Non concupisces. Occasione
» autem acccpta peccatum per mandalum operatum est
,

» in me omnem concupiscentiam. Sine lege enim pecca-

» lum mortuuni cst. Ego autem vivcbam aliquando sinc
» Lege. Adveniente autem mandato peccalum revixit.
» Ego autcm mortuus sum , et inventum est mihi man-
» datum quod erat in vitam hoc essein mortem. Pecca- ,

» tum cnim occasione accepta per mandatum fefellit rae,

» etper illud occidit. Itaque Lcxquidem sancta et man- ,

» datum sanctum ct justum el bonum. Quod crgo bonum

» est , mihi factum est mors? absil. Scd peccatum ut
» appareat pcccatum ,
per bonum mihi operatum est

» mortem ut , fiat supra modum peccatum peccans per

» mandatum. Scimus cnim quia Lex spiritahs est; ego
» aulem carnalis sum venumdatus sub peccato. Quod ,

» enim operor, ignoro non enim quod voio hoc ago sed
; ,

1 Galal. u, i4. — ^ Exod. ax, i;.

 ::

8o S. AUGUSTINl EPISCOPI.
» quod odl illud facio. Si autem quod nolo hoc facio,
» consentio Legi , ({uoniam bona est ^ »

IV. Mdemus itaque in his apoatolicis verbis Legem

non- soluni non
peccatum sed etiam esse sanctam et
esse , ,

maodatum sanctum et justum et bonum, quodictum est

« INon concupisccs. » Sed peccatum per bonum fallit, et

per illud occidit eos, qui cum sint carnales ,

pulant suis
viribus Legem spiritalcm se posse complere ; et per hoc
fiunt non solum peccatores , quod essent, etiamsi Lcgem
non accepissent, sed etiam prfevaricatores, quod non
cssent nisi Legem accepissent. Sic enim aho loco dicit
« Ubi lex non est, nec praevaricalio. Lex ergo subintra-

» vit sicut ahbi ipse testatur, ut abundaret dehclum.

,

» Ubi autemabundavit dehclum, superabundavit et gra-

» tia^. »
Y. Haec est igitur utihtas Legis ,
quia ostendit honii-
nem sibi ipsi , ut sciat infirmilatem suam , et videat

quemadmodum pcr proliibitiouem augeatur potius car-

nahs concupiscentia quam sanetur. Appeluntur enim
ardentius quee vetantur. dumid quod spiritaliter jubetur
carnahs observarc compehitur. Ut autem sit spiritalis,

qui Legem impleat spiritalem, non ht ipsa Lege, sed

gratia ; hoc est , noti impcrio , sed beneficio ; non jubenle
httera , scd juvantc Spiritu. Incipit autem homo secun-
dum gratiam in interiori hominerenovari, ut mente agat
quod amat neccarni consentiat agenti quod odit id est,
, ,

non ut omnino non concupiscal sed ut post concupis- ,

centias suas non eat. Ouod quidcm tam magnum est, ut

si omni modo ficret, et quamvis insint, dum sumus in

corporc morlishujus. dcsideria peccati si nuhi eorum ,

tamen adhiberemus assensum, non esset unde diceremus

Palri nostro qui esl in corhs : «Dimilte nobis debita
' Rom Trr, T. fl «iqa. — ' Rom. tv, i5, et v, tn.
 EPISTOLA CXCVf. 8l
» noslra^. Ncc tanien ideo talcs jam csscmus, qualcs
>j

erimus mortale hoc induerit immortalitatem. Tunc

cum
enim non solum nulli desiderio peccati obediemus, sed
nuUa erunt desideria talia cjuibus non obedire ju- ,

beamur.
VI. Nunc erg ubi dicitur : « Jam non ego operor illud,
» sed id quod in me habitat peccatum^, » de concupis-
motus suos,
centia carnis dicitur, qu£e operatur in nobis
etiam quando eis non obedimus dum non regnat pecca- ,

tum in nostro mortali corpore ad obedicndum desideriis

ejus, nec exhibemus menibra noslra arma iniquitatis
peccato in qua justitia nondum consummata perseveran-
:

ter proficientes ad ejus consummationem quandoque

,

veniemus, ubi peccati concupiscentia non cohibenda

atque frenanda sed nulla sit. Hoc enim Lex posuit di-
,

cendo « Non concupisces ^, » non quod hic valeamus,

:

sed ad quod proficiendo tcndamus. Verum hoc fit non

Lege quae hoc imperat scd fide quae hoc impetrat; non ,

littera qua jubetur, sed Spiritu quo donatur non ergo :

meritis operantis hominis, sed largientis gratia Salvatoris.

Utilitas itaque Lcgis est, ut hominem de sua infirmitate
convincat, et graliae medicinam quae in Christo est, im-
plorare compcllat. « Omnis enim qui invocaverit nomen
» Domini, salvus erit^. Quomodo ergo invocabunt, in
» quem non credidcrunt? quomodo credent quem non ,

» audierun^? Unde paulo post dicit « Igitur fides

» : ex
» auditu, auditus autem per verbum Christi^. »
VII. Quae cum ita sint, qui se Israelitas esse carnali-
ter gaudent, et praeter gratiam Christi , in Lege glorian-
tur , ii sunt de quibus itcm Aposlolus ait , « Quod igno-
» rautcs Dci juslitiam , et suam volentcs conslituerc ,

> Malib. VI, 12. — - Roiii. vic , i-. — ^il^j.J. -, — i Joel, u, 32. _.
S Act )i; 2£ . -.- 6 l\o:n. \, 17.

rxLViii. 6
 ,

82 5. AUGUSTINl EPISCOI'1
» justitiae Dei non sunt subjecti*. » Dei quippe dixit
justiliam, quae homini ex Deocst; suam vero quam ,

putant sibi suiTicere ad facienda mandata sine adjutorio

et dono ejus qui Legem dedit. His autem similes sunt
,

qui cum profiteantur se esse Cbristianos, ipsi gratiae

(Jhristi sic adversantur , ut se humanis viiibus divina

existiment impleremandata ac sic etiam ipsi ignorantes ;

Dei justiti;imsuam volentes constituere justitiae Dei

, et ,

non sunt subjecti, et non quidem nomine sed tamen ,

errore judaizant. Hoc genus bominum capita sibi inve-

nerat Pelagium et Coelestium, impietatis hujusassertores
acerrimos. Qui recenti judicio Dei per dihgentes et fide-
les servos ejus etiam cathohca communione privati sunt,
et propter cor impoenitens adhuc insua damnatione per-
sistunt.
VIII. Qusquisab isto carnali et animali, atque ideo
non immerito reprehensibiU atque damnabili judaismo
esse quaerit aHenus non solum veteres illas observaliones
,

a se faccre debet alienas qu£e jam revelato Testamento

,

Novo, postea quam venerunt ea, quae per ihas significa-

bantur esse futura ,
procul dubio esse necessariae destite-
runt , ut non judicetur in cibo et potu , et in parte diei
festi et neomeniae sabbatorum quod est umbra futu-
et ,

rorum^ : verumetiam iUa quae in I-cge ita praecepta

,

sunt , ut valeant ad informandos moresfidehum, (id est,

ut abnegantcs impictatem, et saecularcs cupiditates* ,

temperanter etjuste vivamus in hoc saeculo, unde

et pie

est etiam hoc quod ex Lege maxime commendandum

elegit Apostolus, « Non concupisces'^ » et quaecumque ,

de Deo et proximo dihgcndo sine ulhs figuris sacramen-

torum praecipiunturin lege, inquibus duobus prseceptis
• Rom. X , 3. — 2 Coloss. ii , i6, — 3 xit. ii , ta, — Rom.
VII, 7, el Ejkod. XX, i3.
 EPISTOLA. CXCVI. 83
etiam ipse Dominus Christusdicittotam Legem Prophe-
tasque pendere^, ) sic accipit , sic amplectitur, sic ob-

servanda esse non dubitat , ut quidquid in eis proficit ,

non sibi tribuat , sed gratise Dei per Jesum Christum

Dominum nostrum.
IX. Yerumtamen cum quisque isto modo fuerit verus

germanusque Christianus, utrum etiam Judaeus aut Is-

raehta dicendus sit, merito quaeritur. Quod quidem si
non carne , sed spiritu hoc esse intelligitur non debet ,

ipsum nomen sibi in consuetudine sermonis imponere ,

$ed spiritah intelhgentia relinere ne propter ambigui- ,

tatem vocabuli, quam non discernit quotidiana locutio,

illud profiteri videatur, quod est inimicum nomini Chris-
tiano. Hanc aulem quaestionem id est utrum qui , ,

Christianus esl , etiam Judaeus vel Israelita possit intel-

ligi, idera beatus nobis aperit et dissolvit Apostolus, ubi
dicit , « Circumcisio quidcm prodest, si Legem custodias.
» Siautem preevaricator Legis sis circumcisio tua prae- ,

» pulium facta est. Si igitur praeputium justitias Legis

«cuslodiat, uonnc praeputium ejus in circumcisionem

» reputabitur, et judicabit, quod ex natura est, praepu-
» tium Lcgem perficiens, te qui per litteram et circum-
» cisionem praevaricator legis es? INon enim qui in ma-
» nifesto Judaeus est, neque quae in manifesto in carne
» est circumcisio, sed qui in abscondito Judccus est, et
«circumcisio cordis, quae spiritu est non httera, cujus
» laus non ex hominibus, sed ex Deo est^. « Cum igilur
audiamus Apostolum Christi commendantem nobis
Judaeum in abscondito , non carnis circumcisione , sed
cordis , et spiritu non littera , quis et iste ; nisi Chris-
tianus ?

X. Sic itaque suraus Judaei , non carnahter sedspiri-

1 Matlh. XXII, 40. — 2 Rom. 11, 25.

6.
84 S. ACGDSTINI EPISCOPI
talilcr, quemadmoduni sumus semen AbraLse non se- ,

cunduni carnem sicut illi cjui dc ipso nomine carnali

,

superbia gloriantur sed secundum spiritum fidei, quod ,

non.ilJi. Scimus enini nos fuisse promissos quando ei ,

dixit Deus, « Patrem multarum gentium posui te*-, » Et

quam multa de hac re dicat Apostolus, novimus. « Di-
» cimus enim , inquit, quoniam deputata est Abrahac fi-

» des ad justitiam. Quomodo ergo deputata cst, cum in

» circumcisione esset, an cum esset in praeputio ? Non
» in circumcisione, sed in praeputio. Et signum accepit
» circumcisionis; signaculum justitiae fidei ,
quae est in
» praeputio, ut sit pnter omnium credcntium per prae-
» putium , ut deputetur et ilhs ad justitiam , ut sit paler
» circumcisionis, noniis solum qui ex circumcisione sunt,
» sed et iis qui sequuntur vestigia fidei quae est in pras- ,

» putio patris nostri Abraliam. » Et pauJo post, « Ideo,

» inquit,ex fide, utsecundum gratiam firma sitpromissio
» omni semini , non ei tantum quod ex Lege est sed et ;

» ei , cpiod ex fide est iVbraham ,

qui est pater omniura
» nostrum sicut scriptum est, Quia patrem multarum
,

«gentium posui te-. » Item ad ad Galatas, « Sicut Abra-

» ham, inquit, crcdidit Deo, et dcputatum est iili ad
MJustitiam. Intelhgite ergo, quoniam qui cx fide hi sunt
» lilii Abrahara. Providens autem Scriptura, quia ex
» fide justificat gentes Deus, praenuntiavit Abrahae,
Quia
» onnes gentes ita ut cjui ex fide sunt,
benedicentur in te ;

wbenedicanlur cum ftdcli Abraham^. » Jam ali(juanto

post in cadem Epiblola « Fratres inquit secundum , , ,

» homincm dico tamen hominis confirmatum lestamen-

» lum ncnioirritum h-.cit aut superordinat: Abrahae dic^
» [£ sunt piomissiones et scmini ejus. Non dicit; Et
» seminibus, tanquam in multis; sed tanquam iii uuo ,

'
Gfii. \ui, i. — '^
K"iii. i<. t- '•, — 3 Ga!rtf. it, 6.
 , ,

EPISTOLA CXCVI. 85
» Et semini tuo, quod est Ghristus. » Item paulo post,
« Omnes enim vos , inquit, unum eslis in Ghristo Jesu ;

» siautem vos estis Christi, ergo Abrahae seraen estis,

» secundum promissionem haeredes*. »

XI. Secundum istum ergo inteliectum Apostohcum

inveniuntur Judaei ,
qui Christiani non sunt , cum ex
carne Abrahoe originem ducant non esse fihi Abrahae. ,

Cum enim dicit, « Intelhgite ergo, quoniam quiex fide,

» hi sunt fdii Abrahae » profecto significat eos qui ex
; ,

fide non sunt non esse fihos Abrahas. Ac per hoc

, nisi ,

Judaeis eo modo sit pater Abraham quomodo est nobis

quid eis prodest ,
quod de carne ejus exorti sunl et no- ,

men sine virtute tenuerunt? Cum autem ad Christum

transeunt , el incipiunt esse ex fide filii Abrahae tunc ,

erunt Judaei, non in manifesto , sed in abscondito cir-

cumcisione cordis ; spiritu , nou httera ;
quorum laus
non sit ex hominibus, sed ex Deo. Ab hac autem fide

ahenati, in ramis fractis deputabuntur ex illa olea , in

cujus radicem idem dicit Aposlohis inseri oleastrum, id
est ,
gentes ; quod utique non fit per carnem , sed per
fidem; neque per Legem, sed per graliam ; nec per lit-

teram , neque carnis circumcisione ,

sed per spiritum
;

sed cordis; nec in manifesto sed in abscondito nec , ;

laude ex hominibus, sed ex Deo ut sit unusquisque :

Chrislianus, sicut non carnalis, sed spiritahs Abrahae

fihus, ila noncarnaiis, sed spiritalis Judoeus, nec car-
nalis, sed spirilahs Israelita. Nam et de isto nomine sic

sic Apostolus loquitur Non enim omnes qui ex Israel,

, «

» hi sunt Israel : neque qui sunt scmen Abraham om- ,

» nes filii ; sed in Isaac vocabitur tibi semen ; lioc est

» non iiqui fihi carnis, hi fdii Dei, sed fdii promissionis

» deputantur in semen^. » Nonne mirabiha magna] sunt
> Galat. II, iS.aS, — 2 ro,,,. x, 6.
 ,

86 S. AUGUSTINI EPISCOPI
ista; profundumque niysterium ut multi ex Israel nati, ,

non sint Israel et multi non sint filii, cum sint semen
,

Abraliae? Quomodo cnim non sunt, quomodonos sumus,

nisr quia non sunt filii promissionis ad Christi gratiam
pertinentes sed filii carnis nomen inane gestantes? Ac
^

per lioc nec illi sunt Israel, sicut sumus nos; nec nos
sumuslsrael, sicut sunt illi. Nosenim sumus secundum
spiritaleni regenerationem illi secundum carnalem gene-
,

rationem.
XII. Intuendum est quippe ad discernendum , alium
esse Israel qui propter carnem nomen accepit , alium
vero qui propter spiritum rem quae illo nomine signi-
,
,

ficatur obtinuit. Numquid enim ex Agar ancilla Sarae

,

nati sunt Israelitae ? Nonne Ismael ex illa natus est et ,

non IsraelitarUm, sed Ismaelitarum gentem suo semine

propagavit? De Sara namque venit Israel per Isaac ,
qui
eX promissione natus est Abrahae. Tamen cum secundum
propagineni carnis se ita res habeat , venitur ad intellec-
tum spiritalem , et inveniuntur ad Saram non pcrlinere
carnales Israehtae, qui ex iUa carnis originem ducunt, et
pertinere ad eam potius Christiani, qui non secundum
Ismael fihi sUnt carnis, sed secundum Isaac fihi sunt
promissionis, non ad ipsius Isaac carnale semen, sed ad
spiritale mjsterium pertinentes. Ita quippe ad Galatas
Apostolus loquitur, « Dicite mihi, sub Lege esse volentes,
» Legem non audistis?enim quod Abraham
Scriptum cst

» duos fihos habuit, etunum dehbera.

unum de ancilla,
» Sed iUe quidern qui de anciha, secundum carnem natus
» est :qui autem de libera per repromissionem quae, ;

» sunt in allegoria. Heec enim sunt duo Testamenta.

» Unuui quidem a monte Sina in servitutem generans ,

» quod est Agar. Sina enim mons est in Arabia, quicOn-

»junctus est huic ,
quae nunc est Jerusalem , et servit
 ,

EPIST0LA CXCVI, 87
»cum filiis suis. Quae aulem sursumest Jerusalem, libera
» est ,
quae est mater nostra. Scriptum est enim, Laetare
» sterilis quae non paris, crumpe et exclama quae non
» parturis ;
quia multi iilii desertae magis quam ejus qaae
» hahet virum. Nos autem fratres secundum Isaac ,
pro-
» missionis filii sumus. Sed sicut tunc ,
qui secundura
» carnem natus fuerat ,
persequebatur eum qui secun-
» dum spiritum , ita et nunc. Sed quid dicit Scriptura?
» Ejice ancillam et fdium ejus, non enim haeres erit filius
» ancillae cum filio libcrae. Nos autcm fratresnon sumus
» ancillte filii , sed liberae; qua hbcrtate Christus nos
» hberavit^. »

Xlll. Ecce secundum istam spiritalem atque apostoh-

cam intfclhgentiam nos potius pertinemus ad liberam
Saram, qui ex illa nullam carnis propaginem trahimus.
i
Judaei autem illa carnis propaginem trahunt
,
qui ex ad ,

Agar potius ancillam pcrtinere monstrantur, de qua

carnis propngalioncni non trahunt, In uepotibus etiam
Abrahas et Sarae, id est. filiis Isaac et Rebeccse, illis ge-
minis Esaii et Jacob qui postea vocatus est Israel hoc
,
,

ipsum magnum ct profu!idum mystcrium reperitur. De

quo idem AposloUis loquens, cum per Isaac promissio-
nis filios commcmorasset ad (Uiristi gratiam pertinentes,
(t Non solum autcm , inquit , scd et Rebecca cx uno con-
» cubituhabens Isaac patris nostri. Nondum enimnatis,
» nec qui egerint aliquid boni aut mali , ut sccundum
«electionem propositum Dei maneret, non ex operibus
» sed ex vocante dictnm est ei ,
Qiiia major serviet mi-
» nori ; sicut scriptnm est , Jacob dilexi , Esaii autem
» odio habui-. » Ha^c certe doclriua apostolica atqueca-
tholica satis evidonter indicat nobis, secundum originem
carnis ad Saram Judaeos, id est , Israelitiis ; ad Agar
' Cja\. IV, 21, ex Goii. XVI, r5, el sxi, 2. — ^ Rom. i\, 10, et Mal. i, a, 5.
88 S. AUGUSTfM EPISCOPI
vcro Jsmaelitas pertinere : secundum autem mysterium
spiritus ad Saram Christianos , ad Agar Judaeos. Item
secundum origiueni carnis ad Esaii^ qui dictus estetiam
EHom, gentem Idumseorum ad Jacob autem, qui ;
diclus
est etiam Israel ,
gentem Judaeorum. Porro secundum
myslerium ad Esaii Judieos, ad Israel pertinere
spiritus ,

Cliristianos. quippe impletur quod scriptum est

Ita ,

« Major serviet minori^,» id est prior natus populus ,

Judoeorum posteriori nato populo Christianorum. Eccc

quemadmodum sumus Israel adoptione divina, non hu-
mana cognatione gloriantes ; nocin manifesto ,sed inoc-

culto; nec httera, sed spiritu ; nec carnis. sed cordiscir-

cumcisione Jud^ei.
XIV. Quae cum ita se haboant, non tamcn debemus
consuetudinem sermonis humani inepla loquacitate con-
fundere; et in rebus discerncndis frequcntata vocabula
perturbata significatione miscere , ut eos, qui Christiani
sunt, et appelLatione usitatissima Christiani vocantur,
inusitato vocabulo ahquis affectet appellare Judaeos; vel
cum sit ipse voceturque Christianus, Israelitae potius
nomine delectetur; quod in mysterio debet semper
et

intelligere, parcius autem oreproferre, hocin quolidiana

loquendi consuetudine magis chgat frequcntare inepta in-
solentia, et, si dici polest, imperita scientia. Numquid
enim Apostoh, per quos ea didicimus, ista nesciebant,
quomodo nos potius simus semen Abrahae secundum
Isaac promissionis haeredes, et Judaei spiritu, non littera,
cordis circumcisione, non carnis et non sccundum car- ,

nem Israel, sed Israel Dei? Sciebant ulique ista multo

sapientius certiusque quam nos; ct tamen in loquendi
consuetudine Judaeos ct Israelitas eos appclLabant, qui
» C.m. ixv, a3.
 —

EP1ST0L\ CXCVI. 89
secundum carneni de Abrahae stirpe venientes, ab omni-
bus vocitabantur hoc nomine.
XV. « Judaei signa peLunt , ait apostolus Paulus, et
» Graeci sapientiani quaerunt : nos autera prcTdicanius
» Christum crucifixum, Judccis quidem scandalum, gen-
» tibus autem stuititiam ipsis autem vocatis Judaeis et
;

» Graecis, Cbristum Dei virtutem et Dei sapientiam ^. »

Quos hos etiam gentium nomine significa-
dixit Grascos,

vit, quod haec hngua maxime excelht in gentibus. Ju-

60
daeos tamen ipsos vocavit, quos omnes hoc nomine ap-
pellant. ISam si Christiani ipsi sunt Judaei, Christianis
est ergo scandalum Christus crucifixus, de quo dictura
est : « Judaeis quidem scandalum. » Quis hoc nisi insa-

nissimus sentiat? Item dicit : « Sine offensione estote Ju-

» daeis et Graecis et Ecclesiae Dei-. w Quomodo ista dis-

tingueret, si et Ecclesiam Dei in quotidiana loquendi

consuetuJine Judaeos appelLire deberet? Item ait : «Quos
» et vocavit nos , non solum ex Judaeis , sed etiam ex
» gentibus ^. » Quomodo vocavit ex Judqeis, sipotiusex
non Jud^is vocavit, ut essent Judsei ? Item de Israehtis:
« Quid ergo dicemus, inquit? Quia gentes quae nou sec-
» tabanturjustitiam, apprehenderunt justitiam justitiam ,

» autem quae ex fide est Israel autem persequens legem

:

» justitiae, in legem justitiae non perveuit. Quare ? Quia

«non ex fide, sed quasi ex operibus. Offenderunt enim in

» lapidem offensionis Item Ad Israel autem quid di-
'^.

»cit? Tota die extendi manus meas ad populum non

«credcntemet conttadicentem °. » Etsecutus adjungit :

« Dico ergo, Nuraquid repuht Deusplebem suam ? absit.

» Nam et cgo Israiihta sum, ex semine Abrahae de tribu

» Benjamin. Non rcpuht Deus plebeni suam, quam praes-

' I Cor. xr, 32. — 2 ij x^ 32 — 3 Roin. i\. 24. — * Ujid 3o.

Md. X, 21.
^6 S. AUGUSTINl EPI8C0P1
» civit ^. » Quomodo hic appellavit Apostoluslsrael non
credentem et contradicentem, si Christiani sunt Israel
vel quomodo se appellavit Israehtam? INumquid ex eo
quoU Christianus factus erat? non utique sed ex eo quod ;

secundum carneni fuerat ex semine Abraham, de tribu

Benjamin quod non sumus nos secundum carnem, quam*
;

vis secundum fidem simus semen Abrahee; ac per hoc et

Israeh Sed ahud est quod agnoscit altioris intelHgentia
sacramenti, ahud quodexposcit quotidiana consuetudine
vocabuh.
XVI. Denique Aptus istenescio quis, deqnoscripsisti,
quod doceat judaizare Christianos, eo modo se sicut in
siouavit sanctitas tua, Judteum et Israehtam vocat^ ut ab
escis prohibeat, a quibus pro temporis ilhus congruen-
tiaLex per sanctum famulum Dei Moysen data prohibe-
bat, et caeteras ilhus temporis observationes, jam nunc
apud Christianos abohtas remotasque, persuadeat, quas
umbras futurorum appeUat Apostolus, ut et prophetia
in ilhs intehigatur et eorum observatio jam evacuata
,

monstretur ^ unde apparet quare se iste Aptus veht

:

Israehtam Judaeumque vocitari non spiritahter, sed ,

omnino carnaliter. Nos autem nec iliius observationi-

bus, quae Novo Testamento revelato evacuatae sunt, te-
nenmr obstricti, et praecepta Legis, huic etiam tempori
necessaria, qualia sunt « Non aduherabis, Non homici-
:

»dium facies, Non concupisces ^, » et si quod est aliud

mandatum, quod in hocsermone recapitulatur « Dihges :

» proximum tuum tanquam te ipsum'^;» non viribus

humanis, quasi nostram constituentes juslitiam, sed gra-
tiaDei pcr Josum (Uiristum Dominum noslrum in ea ,

justilia,quaenobis ab iho est, observanda esse didicimus

et docemus. Nec tamen ideo nos negamus semen Abrahfe,
' Rom. xt, I. — 2 Colos<:. II, 17. — 3 Exod. .\\, i3. — * Luc. x, 27.
 EPISTOLA CXCVH. gi
quibus dicit Apostolus Vos ergo Abrahae semen es-
: «
» tis ^ : » aut Judaeos in abscondito,
de qualibus idem
dicit « Non enim qui in manifesto Judaeus est, neque quae
:

»in manifestoin carneestcircumcisio: sed qui inabscon-

» dito Judaeus est, et circuracisio cordis, quae est spiritu,
»nonlittera, cujus laus non ex hominibus, sed ex Deo
» est 2 :» aut Israelitas spiritales, ad euni scilicet perti-
nentes cui minori prasdictum est serviturum esse majo-
rera. Sed haec vocabula nobis non indecenter imponimus,
eaque mjsteriorum intelligentia continemus, non verbo-
rura insolentia veutilamus.

EPISTOLA CXCVII \

Domino beatissimo IIesvchio (7) , Augustinus.

Augustinus Hesychio Salonitano episcopo de die su- ,

prcmo mundi non inquirendo, deque Htbdomadibus

Danieli3.

I. Ad sanctitatem luam fdio tuo compresbytero nos-

tro remcante Cornuto, per quemlitteras tuae venerationis
accepi, quibus exiguitatem meam visitare dignalus es,
tandem rescripta persolvo, et debitum resalutationisob-
sequiummultum mecommendans acceptissimis Domino
precibus tuis, Domine beatissime frater. De propheticis
autemdictissivepraedictis, de quibusvohiisli, ut aliquid
scriberem, Hicronymi ho-
meHus mihi visum est sancti

minis doctissimi expositiones eorumdem verborum (ne

' Galat, III, 29. — 2 Roni. 11, a3. — 3 Alias lxxmu. quK autem 197
em, Uunc ia Appcijdice Beuediot. est 16. — Scripta videlur sub finem
an 4ig (lUt init. 419.
 '

g<i S. AI-GUSTINl EPISCOPI

nonhabeas) deopusculisejus excerptasdirigere

illas forte j

beatitudini tuae. Si autem jameas habebas, necinquisi-

tioni luae satis facicbant, qui de his sentias. peto mihi res-
cribere non graveris ; et quemadmodum ipse eadem pro-
phelica oracula intelligas. Ego enim maxime illud de
Hebdomadibus Daniehs secundum tempus, quod jam
transactum est, intelhgendum puto : nam de Salvatoris
adventu, qui expectatur in tempora dinumerare non fine

audeo : nec aliqucm prophetam de hac re numerum an-|

norum existimo praefiniisse sed illud potius proevalere, ;

quod ipse Dominiis, ait « INemo potest cognoscere tem- :

» pora, quae Pater posuit in sua potestate *. »

Quod enim in aho loco

II. ait : « De die autem illa et

» horanemo scit^, » sunt qui sic accipiunt, utputent se

posse computare tempora : diem vero ta)»tummodo ipsum
et horam neminem scire : ubi omitto dicere quemadmo-
dum soleant Scripturae diem vel horam etiam pro tem-
pore ponere. Sed ccrte illud de ignorantia temporumi
apertissime dictumest. Nam cum hinc Domiuus interro-j
gatus esset a Discipuhs suis; « Nemo, inquit, potest cog-
» noscere tempora, quae Pater posuit in sua potestate. »
Non enim dixit, diera vel horam, sed « Tcmpora, » quae
inbrevi spatio non solent dici, sicut dies vel hora maxime
si graecum intueamur eloquiuum, ex qua hngua in nos-
tram eumdem hbrum ubi hoc scriptum est scimus essei ,

translalum quamvis latine satis exprimi non potuerit.

:

Ibi enim graece legitur /povo!,? x.aipou;. Nostri autem, r,

utrumque hoc verbum tcmpora appclLint, sive ypo'voi;

vel /caipoj;, cuin habeant haec duo inter se non negligen-
dam quippe appellant Graeci tem-
differentiam : xaipoj?
pora quaedam, non tamen quae in spatiorum volumini-
bus transeunt, sed quae in rebus ad aliquid opportunis,
> Act. I 7. — 2 Maith. xxiv, 36.
 jLVisrOLk cxcvir. gS
sentiuntur : sicut messis, vindemia, calor, frigus, pax,
bellum, et si qua similia : /covoi; autem ipsa spatia lem-
porum vocant.
III. Va hoc certe ipsi x\postoli non ita quaesierunt,
quasi unum novissimum diem horam, id est exiguam
vel
dieipartem scire voluissent; sed utrum jam csset oppor-
tunum tempus, quo regnumrepraesentareturlsrael. Tunc
audierunt « jNcmo poiest cognoscere tcmpora, quae Pa-
:

» ter posuitin sua potestate, id est, /povoi? vi xaipou? : »

quod si latine diceretur : «Temporaautopportunitales, »

nec sic quod diclum est, esset expressum ;

quia sive op-
portuna sive importuna sint tempora, xa-.pol dicuntur.
Tempora ergo computare, hoc est, vpovoi;, ut sciamus
quando sit finis hujus saecuh vel adventus Domini, nihil
mihi ahud videtur, quam scire vellequod ipse ait scire
neminem posse.
IV, Opportunitas vero iUius temporis profecto non
erit antcquam praedicetur Evangelium in universo orhe

in testimonium omnibus gentibus. Apertissima enim de

hac re lcgitur sententia Salvatoris dicenlis : « Et praedi-
» cabitur hoc Evangehum regni in universo orbe in tes-
» timonium omnibus gentibus , et tunc veniet finis*^.

» Tunc non veniet? Quanto

veniet, » quidest, nisi ante
post ergo veniat, incertum nobisest, ante tamen non esse
venturum dubitare utique non debemus. Si ergo susci-
perenthunc laborem servi Dei, ut peragrato orbe terra-
runi, quantum possent colligerent, quid remanetgen-
,

tium ubi nondum est Evangelium praedicatum

, hinc ,

advertere utcumque possemus quantum hoc tempus

longe sit a fine saecuh. Qnod si proptcr quaedam loca
inaccessibiha et inhospita fieri posse non crcditur, ut a
servis Dei peragretur orbis , ct quot quautaequc sint ad-
' Malth XXIV, 14.
04 S. ADGUSTINI EPISCOPI
huc gcntes sine Christi Evangelio , fideUter renuntietur;
multo minus existimo in Scripturis posse comprehendi,
quanta usque ad fincni futura sint tcmpora quandoqui-» ,

dem in eis legimus « Nemo potest cognoscere tempora ,

:

» quae Pater posuit in sua potestate. » Lnde si jam nobis

certissimc nuntiatum fuisset in omnibus gentibus Evan-
gehum praedicari , nec sic possemusdicere quantum tem'-
poris remaneret usque ad finein ; sed magis magisquejam.
propinquare merito dicercmus. Nisi quis forte respon-
deat , tanta celeritateEvangeho RomanaB
pra?dicato
gentes et plerasque barbaras occupatas , atque ita non^
nulJas nou paulatini sed subito ad fidem Christi fuisse
,

conversas ut non sit incredibile paucis annis etsi noa

, ,

viLae nostrae qui jam senuimus, certejuveuum qui veB-»

turi sunt ad senectam , universas omnino residuas gentes
EvangeHo posse compleri. Sed si ita erit , facilius cuni

factum fuerit probari experiendo ,

quam legendo ante-
quam fiat inveniri potest.
V. Hoc me compulit dicere cujusdara opinio, quera
presbjter quoque Hieronynius temerilatis notat, quod
ausus fuerit Daniehs Hebdomadas de adventu Chrisli
futuro, nou de praeterito exponere^. Si quid autem pro
meritis potioribus sanct^ humiJitati cordis lui Dominus
melius revelavit sive reveh^verit ,
peto nobiscum commu-
nicare dignerls, etha;c nostra rescripta sic accipere, tan-
quara hominis ,
qui maliem quidem eorum ,
quae a me
inquisisti, habere scientiam quam ignorantiam : sed quia
id nondum potui, magis eligo cautam ignorantia^i con-
fiteri, quam falsam scientiam profiteri.

* In Dan ix.
 EPISTOLA CXCVIII. 96

EPISTOLA GXCVIIP.

Domino beatissimo et charitate sinceiissima venerando fratri

et coepiscopo Augustino Hesvchius in Domino salutem.

Hesychlus Au^uslino slp^nificans con.sideratis divinis

,

tcstiinonits de aa^cuU finevideri sibi, dicm quidem et

horani frustra inquiri ; atlamen co^nosci posse ex sig'
nis num jam instet tempus adventus Cliristi , quem ut
cito vcnturum pie expeciari docet,

I. « Des[deranti et expectanti mihi sanctus compres-

byter noster Cornutus litteras pertulit quas misisti quae ,

me laetificarunl, quia memoriam nostri bonam habere

dignatus es ,
qui et mihi paucis , serraone proprio sanctae
mentis tuae , de his quae petieram in transitu significasti.

Aliquanta autem de opusculis sancti compresbyleri Hie-

ronjmi adjunxisti, ut meam quaestionem lectione ejus
operis de sanclis Scripluris explere possem. Va quia dig-
natus es id peterc a nobis , ut quid senserimus de ipsis
quaestionibus, per litteras tuse sincerissiniEe charitati in-
sinuaremus; ad ea de quibus scripta legi, prout intel-
lectus exiguus meae mediocritatis sentire potuit , aut in-
telligere, infra scripsi. »
II. « Cum Dei omnipotentis conditoris totius creaturae
arbitrio et potestate cuncta gerantur, vel quasfacla sunt,
vel quae etiam futura sunt , sanctorum Propbetarum vo-
cibus cognoscuntur, quipriusquam fierentea quas futura

' Alias Lxxix, quae autem 19S erat , nunc 148. — Scripla paulo posl
s uperiorem
96 S. AUGUSTINI EPISCOPI
eraiit , Unde sa-
voluntate divinahominibus suntlocuti.
tis admiratione plenum Deus quaepraedici vo- ost , si ea
luit ad liominum scnsus pcnitus non posse pervcnire
,

conslituit secundum hoc capilulum quod Dominus

,
,

beatis Apostolis locuius est, dicens : « Nemo potest cog-

» noscere tempora quae Patcr posuit in sua potestate^.
,
»

Primum quia in antiquissimis libris Ecclesiarum non ita

scriptum Nerao polest , » sed scriptum est « Non

est : « :

» est vestrum nosse tempora vel momenta , quae Pater

» posuitin sua potestate. » Quae ratio sermonis sequenti ,

verbo recte completur, cum dicit : « Sed eritis mihi testes i

» in Jerusalem , et in Judaea et in Samaria , et usque ad

» ullimum terrae. » Non ergo Apostolos tesles consum-
mationis mundi, sed nomiuis et resurrectionis suae voluit
intelligi. »

III. « Nam
de temporibus cognoscendis ipse Dominus
monet Quisnam cst fidelis servus et prudens, quem
: «

» constituit Dominus super faniiliam suani ut det illis ,

» cibum in tempore? Beatus ille servus, quem veniens

» Dominusejus inveneritsicfacientem^. » Familia Christi
verbopraedicationis pascitur,et fidelis famulusinvenilur,
qui in tempore expectantibus Dominum, necessariam
escam credcntibus praestat. Malus enim servus sic re-

prehenditur : « Quod si dixcrit malus servus : Morara

» facit Dominus meus venire ; veniet Dominus ejus in
» die qua nescit, et hora qua ignorat^, » et reliqua. Item
arguit quare tempus noa agnoscatur, dicendo « Hjpo- :

» critae , facicm cceli nostis probare tempus hoc quare ,

» non agnoscilis'^? » Itcm Apostolus : « In novissimis

» diebus instabunt tcmpora periculosa-^ , » et reliqua.
Item Apostolus : « De teinporibus autem ct momentis
1 Acl. I, 7 — 'i
Lnc. X ', 42. — 3 IliiJ. 45. — ^ Ibid. 56. — 5 a Tim,
nr, :, el t Thcss. v. r. .
 EPISTOLA. CXCVIII. 97
» non necesse habcmus vobis scribere vos enim ipsi di- :

» ligenter scitis quia dies Domini sicut fur in nocte ita

,
, ,

» veniet. Cum enim dixerint Pax et securitas , tunc :

» subitaneus illis apparebit interitus ,

quomodo dolores
» parturientis, etnon effugient. Item Apostolus « Non >. :

» retinetis memoria, quia cum essem apud vos, Iiaec di-

» cebara vobis Et nunc quid detineat, scitis, ut revc-
:

» letur in suo tempore. Nam mjsterium iniquitatis jam

B operatur; » tantum qui tenet, modo teneat, donec de
» medio fiat et tunc revelabitur ille iniquus quem Do-
: ,

» minus Jesus interficiet spiritu oris sui^. » Item Domi-

nus in Evangelio increpat Judaeos « Et tu si cognovis- : ,

» ses tempus visitationis tuae forsitan permansisses , :

» nunc auteai abscondita sunt ab oculis tuis ^. » Et Do-

minus sic praedicat ad Judaeos « Poenitentiam agite, :

» completa sunt tempora, credite Evangelio^. » Et ad Ju-

daeos quidcm recte completa diccbat, quia eorum tem-

pora post ejus praedicationem et triginta et quinque, vel
quadraginla annos finita sunt. Et in Daniele « Quoadus- :

» que interfecta est bestia, ct periit et corpus ejus da- ,

» tum est ut comburatur, ct reliquarum bestiarum reg-

» num translatum est , et magnitudo vitae data est cis

» usque ad tempus et tempus^, » quod gr^ce dicitur,

tbi<; ypovou xal -/.aipoD. Et iusequilur Et ecce cum nubi- : «

» bus coeli quasi filius hominis veniens. » Mystcrium bes-

tiae e reliquarum bestiarum translatione intelligentibus
Scripluram manifestum est. »

IV. « Adventus Domini diligendus estet expectandus.

Est enim magna beatitudo diligentibus cjus adventum ,

sicut testimonium perliibetbeatus apostolusPauIus : De «

» ceetero , inquit, reposita est milii corona justitiee, quam

• 2 Thess. ir , 5. — 2 jno. xix ,
42. — 3 Maj-c. r, i5. — * Dan,

CXLVIII. 7
 :

g8 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» reddet mihi Dominus justus judex in illa die : non au-
» tem mihi solum scd , et iis qui diligunt advcntum Do-
» mini^. » Et Dominus in Evangclio : « Tunc Jusli ful-
» g(ibunt sicut sol in rcgno Patris sui-'. » Item Proplieta :

« Ecce cnim tencbrae et caligo opcricnt terram supcr gcn-

» tes ; in te vero apparebit Dominus. et majcstas cjus in

» te videbitur ^. » Item Propbeta : « Qui vero cxpectant

» Dominum , exultabunt cum virtute; producent pennas
» sicut aquilae, current ct non laborabunt, ambulabunt
» etnon csurient^. » Et plurima talia, quae ad bcatitu-
dinem eorum pertinere , qui diligunt adventum Domini^
invcniuntur. »
Y. « possit mensuras temporum
Quod autem nemo
colligere, Evangelium quidem dicit ;
manifestum est.

« D3 dic illaetbora ncmo scit^ » cgo autem pro possibi- :

litate intellcctus mci dico, neque diem ncque mcnsem, ,

ncque annum advcntus ipsius sciri posse : scd signa quae

sunt advcntus videndo et credendo, mc coi;- ct cxpectarc

vcnit, ct credenlibus cscam banc retribucre, ut cxpcc- f

tantes diligant adventum cjus, qui dixit : « Ilrec omnia :

» cum viderilis , scitote quoniam prope est in januis^. »

Signa ergo evangelica et propbelica, quae in nobis com- .

pleta sunt, adventum Domini manifcstant. Nam frustra

aut qui quacrunt, autqui calumniantur, dies et annos in

computo comprcbcndere quserunt, cum scriptum sit
a Quia nisi abbrcviati fuissent dics illi non ficrct salva ,

» omnis caro scd proptcr clcclos brcviabuntur dics

:

» illi'^. » Ccrtum cst tcmpus carcrc compulo, quod brc-

viandumcst a Domino qui tcmpora constiluit. Appro- ,

pinquasse autem advcntum cjus, cujus signa advcntus

aliqua vidcmus cx iis ,
quae facta sunt , csse complcta, et

i 2 Tim. IV, 8.— 2 Maith. xm, 3. — 3 isai. lx, 2. — * Id. xl, 3i, —
5 Matlh. XXIV, 36, — 6 Ibid, 33. — ' Ibid. aa.
 ,

EPISTOLA CXCVIII. f)g

itcrum dicit : « His auteni fieri incipientibus , respirabi-

» lis, et levabilis capita vestra, quoniam appropinqua-
» bit rcdcmptio vestra*. « Quae auteni signa dixit vi-
dcnda, manifcstum est in Evangelio sancti Lucne,
« Et

» Jerusalcm calcabitur a gcntibus donec impleantur ,

» tcmpora gentium^ , » hoc factumest, ct fieri nulJi du~

bium cst, Et insequitur : « Et erunt signa in sole ct luna et
» in stellis , et in terra pressura gentium^ : » ea qufc pa-
limur confitcri et poena compellit , si forte non curct vo-
luntas. Nam in unotempore etsigna in coelo (8)et pres-
suram gcntium in terris ab bominibus videri etsustincri
manifestum cst. Etinscquitur : « Arescentibus hominibus
» prae timore, et expcctatione quae supervenicnt universo
» orbi. » et omnia signa , quEC superius Evangelium lc-
gcnlibus manifestat. cx maxima partecomplela sunt. »
YI. « Quod autem dicluni est : « Et praedicabitur boc
« Evangelium in universo mundo , et tunc veniet finis'^ : »

Primum quod ipsius Domini repromissio tabs fuit, ut

ipsi Apostoli cjus nominis ct resurreclionis testcs ficrent
in Jerusalem, et in Judaea , et in Samaria, ct usque ad
extrcmum tcrrae^, et Apostolus bac auctoritate docct; »
« vScd dico : Numquid non audicrunt? In omncm tcrrani
» exivit sonus eorum, ct in fines orbis terr^e vcrba co-
» rum*^. » Item , « Proptcr spem quse rcposita cst vobis
» quam ante audistis in vcrbo veritatis Evangcbi, quod
» advenit in vos, sicut ct in omni mundo cst fructificans

» et crescens''. » Sed ab Apostolis nuntiata (ides in gen-

libus, babuit multos pcrsccutorcs , ut rclenta tardius
invalesceret, utillud implcretur : « Ante haec omnia pri-
» mum invosmanus immittent suas, et perscqucntur, et
» tradent vos ia synagogas ct in custodias , ducentes ad
* Luc. XXI, 28. -^ 2 ibij, 24. — 3 ibid. 25. — •*
Matth. xxiv, 14
«t
— 'Coloss.
,

j
Marc. XIII, 10. — 5 Rom. x, 18. — 6 Psal. xviu, 5. i, 5.

7«
 I
100 S. ADGUSTINI EPISCOPl
» reges et ad praesides, propter nomen meum^ : » ut il-

lud impleretur quod scriptum erat : « Et velociter reaedi-

» ficaberis a quibus destructa es. » Nam ex quo clemen-
tissirtii Imperatores cbristiani Uei voluntate esse coeperunt;
quanquam paulatim fides causa persecutionis crescebat
in sasculo , factis regibus cbristiauis ubique in parvo
tempore Cbristi Evangebum penetravit.
VII. « Expositio sanebeati Daniebs de bebdomadibus
quam vir sanctus compresbyter noster Hieroiiymus ex-
posuit ,
qualiter doctores ecclesiarum credidissent, lecto-
rem suspendit. Nam si ipsedoctissimus vir compresbyter
noster ait, periculosum esse de magistrorum ecclesiarum
judicare sententiis , et alterum praeferre alteri : quanto
quod magisterfacere
magis boc lector facere non potest ,

dubitavit? Nosaulem credimusquod Dominusait, «Quia

» coelum et terra transient , iota autem unum vel unus
» apex non transiet a Lege , donec omnia fiant ^. » Quo-
moclo ergo mysterium bebdomadarum sit impletum us-
que ad nativitatem et passionem Cbristi, admiror cum ;

illud in dimidio bebdomadae Propbeta locutusest, di-

cendo, « In dimidio bebdomadas toilctur sacrificium
»meum, et supplicatio, desolationum interitus,etad sa-

wcrificium abominatio, » Haec ergo abominatio si jam

completa fuerat, quomodo Dominus monet et dicit ,

« Cum abominationem desolationis quod dic-

videritis ,

» tum est per Danielem propbetam stantem in loco sancto,

» qui legit intelligat ^. » Ego autem ne petitionis beati-
tudinis tuae contemptor essem baec quemadmodum ,

sensi scripsi ad tuam cbaritatem. Plenius autem dig-

,

nare nos verbo gratiae tuae rescribendo inslruere et laeli-

ficare. »

» Luc. XXI, 1%. — 2 Mattb. v, i8. — 3 Mallh. %xi\, i5, et Dao. ix, 27.
 ,

EPISTOLA CXCIX. 101

«-v.-..'w«« w-w.

EPISTOLA CXGIX*.

DE FINE SiECULI (9).

Domino beatissiino et venerabiliter suscipiendo fratri et coepis-

copo Hesychio , AuGusTiNus in Domino salutem.

AugusUnus Hesjchio commonstrans quomodo sint in~

telligcnda Scripturce Loca , quce varie loquuntur de
fine scpculi quodque prcestat non inquirere tempus
,

advenlus Christi sed lioc agere ut unusquisquc ad

,

excipiendum illum sit paratus,

I. AccEPi litteras veneratlonis tuae, quibus valde sa-

lubriter exhortaris, ut Salvatoris nostri diligatur et de-
sideretur adventus. Facis hoc ut servus bonus ejusdera
patrisfamilias , avidus lucrorum Dominitui, et volens
habere plurimos socios dilectionis, qua ipse praecipue
et perseveranter accenderis. Intuentes igitur quod com-
memorasti de Apostolo ,
quia Dominum dixit redditu-
rum coronam justitige , non tantum sibi, sed et omnibus
qui diligunt manifestationem ejus, ita recte vivimus^ ,

etinhocsaeculo tanquamperegrini agimus, cum se in hac

dilectione cor nostrum proficienter extendit , sive citius
sive tardius veniat quam putatur, cujusrnanifestatiofideli
charitate diligitur, et pio desideratur affectu. Servus
quippe ille qui dicit, « Moram Dominus meus^ »
facit :

et percuttit conservos suos , manducat et bibit cura

' Alias Lxxx. quae autem 199 erat, nuuc 362. — Scripta post superiorem
anno 419. — 2 ^ xjnj^ iv, 8. — ' Luc. xir, 45.
 ,

102 S. ACGCSTINI EPISCOPI

ebriosis, non utique diligit manifcstationem ejus. Ex mo-
ribus enini apparet animus ejus; quos mores, licet bre-
viter , idco mogister bonus curavit cxprimere, id est
superbiara atque luxuriam nc quod diccbat, «Moram ,

:» Dominus meus » desidcrio Domini sui dicere

facit ,

crederclur quo ardcbat ille qui diccbat, « Sitivit anima

,

M mea ad Dcum vivum quando veniam ct apparcbo : ,

» ante faciem Dei*?» Dicendo enim,«Quando vcniam ?»

moras se perpeti molcste ferebat: quia cliam quod tcm-

pore accelcratur desidcrio tardum vidctur. Quomodo,

autem tardus est ejus adventus vel quomodo longe fu- ,

turus est cum ipsi Apostoli tempore, quo adbuc crant

,

in carne , dixerint, « Novissima bora cst? » quamvis a

Domino audicrint, «rSon cst vcstrum scire tempora ^. »
Hoc ergo nesciebant quod nescimus et nos (quanlum ,

ad me attinct dico, et cos qui boc mccum nesciunt ) et ,

tamen quibus dictum cst « Non cst vestrum scire tem- ,

M pora ,
quae Pater posuit in sua potestate ^ , » diligebant
ejus manifestationem , et dabant conscrvis in tcmpore
cibaria, nec percutiebant cos dominando cis, nec luxuria-
brntur cum amatoribus mundi, dicentes , « Moram facit
» Dominus meus. »

II. Alia est ergo ignorantia temporum, aha labes mo-

rum amorque vitiorum. Nam et apostolus Paulus quando
diccbat « Non cito moveaminimente neque terreamini,
,

» sive per verbum, sive per epistolam , tanquam pcr nos

>; missam ,
quasi instct dies Domini '*; » nolcbat utique
ut crcderent eis, qui jam propinquare Domini arbitra-
bantur adventum : nec tamcn volebat ut tanquam servus
ille diccrcnt , « Moram facit Dominus mcus venire ^ , »

et traderent se superbiae luxuriaeque perdendos : scd sic

* Psal. XLi, 3. — 2 I Joan. ii, i8. — 3 ^f-x^ ^, -. — * 2 Thess. 11, 2. —
' Luc. XII, 45.
 EPTSTOLA CXCIX. lo3
cos nolcbat dc propinquanlc dic novissimo falsis auscul-
tarc rumoribus ut tamcn vcllct cos paratos advcntum
,

Domini sui lumbis accinctis, ct luccrnis ardcntibus ope-

riri quibus dicit, « Vos autcm fratrcs non estis in te-
:

» nebris ut vos dies ille tanquam fur comprcbendat.

,

» Omnes cnim ut vos filii lucis estis et filii diei non su- ;

» mus noctis neque tcnebrarum*. » llle autem qui sic

dicit, « Moram facit Dominus mcus venire^ » ut per- ;

cutiat conscrvos suos , ct cpulctur cum ebriosis non est ,

filiuslucis, sed tenebrarum : et ideo cura tanquam fur

dics illc comprcbcndet : quod unusquisque dcbet etiam
de die bnjus vitae suae novissimo formidare. In quo enim
qucnique invencrit suus novissimus dies , in boc eum
comprcbcndct mundi novissimus dies : quoniam qualis
in die isto quisque morilur , talis in die iilo judicabitur.
III. Ad boc pcrtinct quod in Evangelio secundura
Marcum ita scriptum est, « Vigilate ergo ,
quia nescitis
» quando Dominus domus veniat , sero , an media nocte,
» an galii cantu , an mane ,ne cum venerit repente in- ,

»vcniat vos dormientcs. Quod autem vobis dico om- ,

» nibus dico , Vigilate^. » Quibus cnim omnibus dicit,

nisi clcctis ct diicctis suis ad corpus cjus pcrtinentibus ,

quod cst Eccicsia ? Non soium crgo iliis dixit, quibus

tuiic audicntilius ioquebalur; sed etiam iilis ,
qui fucrunt
post illos antc nos, ct ad nos ipsos, ct qui crunt post nos
usquc ad cjus novissimum adventum. Numquid autcm
omncs invcnturus cst dies ilie in bac vita , aut quisqum
dicturus cst, quod ad dcfunc'os ctiam pcrtiiicat quod
ait, « Vigilate, nc cum rcpcntc vcncrit, invcniat vos
» dormicntcs? » Cur itaque omnibus dicit ,
quod ad cos
soios pcrtincat qui tunc crunt, nisi quia co modo ad
omnes pertinet ,
quomodo dixi? Tunc enim unicuique
' I Thess, V, 4, 5. — 2 Luc. xii, 45. — 3 Marc. xui, 35.
 ,;

lO^ S. AUGUSTINI EPISCOPI

veniet dies ille , cum venerit ei dies ut talis hinc exeat
qualis judicandus est illo die. Ac pcr hoc vigilare debet
omnis Christianus , ne imparatum inveniat eura Domini
advcntus. Imparatum autem invenict ille dies, quem im-
paratum invenerit suae vitae hujus ultimus dies. Certe
enim hoc sakem manifestum erat Apostolis, non eorum
temporibus , cum hic in carne viverent, Dominum esse
venturum tamen quis dubitet eos praecipue vigilasse
: ct
et servasse quod omnibus dixit ne imparatos repente vc- ,

niens inveniret?
IV. Nondum sane intelhgo quonam modo accipi de-
beatquod scripsit sanctitas tua ,
propterea dixisse Do-
minum Apostolis , Non
vestrum nosse tempora vel
« est
^>momenta ,
quae Pater posuit in sua potestate , » quo-
niam sccutus adjunxit, « Sed eritis mihi testes in Jeru-
>:> salem , ct in Judaea, et in Samaria, etusquead uUimum
» tcrrae*. » Quem Scripturae sensum sic exponis , ut di-
cat.^f Non ergo Apostolos testes consummationis mundi,
sed nominis et rcsurrectionis suae voluit intelligi.» Non
quidem iJle ait, Non est vestrum praedicare tempora
scd , « Non est vcstrum nosse. » Yerum si ita vis intelhgi

quod ait, « Non est vestrum scire , » ac si diceret, Non

est vestrum scientes facerc , id est , non est vestrum hoc
docere : quis nostrum docere audeat , vel se scire prae-
sumat, quod Deus ille magister nec eos discipulos nocuit,
a quibus praesentibus interrogatus est praesens , nec ilH

tam sancti magnique doctores Ecclesiam docere potue-

runt ?

V. An respondebitur , non docuisse Apostolos,

hacc
sed rrophetas? Hoc enim et verum est
aisti , quod ea , ,

« Quae futura sunt , sanctorum Prophetarum vocibus

wcognoscuntur, qui prius quara fierent, inquis, ea quaj
« Acl. I, -.
 ,,

EPISTOLA CXCIX. 105

» fulura erant, voluntate divina hominibus sunt locuti.»
Sed si veneratio tua « Satis admiratione plenum esse di-
» cit , si ea Deus, quae praedici voluit, ad hominum sen-
» sus penitus non posse pervenire constituit : » quanto
majore admiratione plenumest, si ea ,
quae Prophetae
hominibus sunt locuti, haec ApostoU vel scire sunt pro-
hibiti vel docere? Quomodo autem Prophetae ista , de
quibus agitur , tempora docentes, non intelhgerentur ab
Apostolis, si intelhguntur a nobis? Aut si eos Apostoh
mensuram temporis prophetantes
intellexerunt istam ,

quomodo non docerent quod intellexerunt quando per ,

eorum praeconium et ipsi Prophetas innotescebant qui ,

eos suis libris ista docuerunt? Et ideo per quas htteras

easdem poterant ahi quoque in
ea ipsi didiccrant, per
his gentibus discere quibus Apostoh auctoritatem , in
prophelicam commendabant. Cur ergo eis dictum est
« iNon est vcstrum scire , » vel si ita intelhgendum est

Non est vestrum docere Tempora, quse Pater posuitin

«

» sua potcstate : » quandoquidem sic ea docebant cum ,

hi ,quorum htteris discerentur per iUos innotesce-

in ,

bant? Unde credibihus est, non Deum noluisse sciri

quod voluit praedicari sed noluisse praedicari, quod ;

videbat non ulihter sciri.

« Cur ergo, inquis

YI. de temporibus cognoscendis ,

» ipse Dominus monet ubi dicit Quisnam est fidehs , :

» servus et prudens, quem constituit dominus super fa-

» miham suam ut det ihis cibum in tempore^?» etc.

,

Imovero monet, non ut bonusservuscognoscat temporura

fidem sed ut omni tempore in opere bono vigilet quia
; ,

nescit temporum finem. Non monet ut tempora quae ,

Pater posuit in sua potestate assequamur super Apos- ,

tolos; sed monet ut quoniam nescimus quando veniat

,

•
' Matth. XXIV, 45.
106 S. AUGDSTINI EPISCOPI
Dominus, in cordis praeparalione imitcmur Apostolos.
Undcjam supra satislocutus sum. Arguit aulcm Judacos,
quare tcmpus non cognoscant , diccns , « Hjpocritae fa-
quoniam illud
«cieni coeli potestis probare^,» ct caetera :

tempus non agnosccbant, quod jam volebat agnosci id .

est, primi adventus sui quo in cum crederent qui al- , ,

terum ejus adventum vcllent cxpcctare vigilantes, quan-

documque futurus esset. Qui cnim adventum Domini
non cognoverit primum ,
praeparare se non polcrit ad
sccundum, crcdendo in eum fidclitcrque vigilando nc ,

illum tanquam fur in tencbris comprcLcndat, sive tardius j

venerit, sive citius quam speratur.

A^II. Dicit etiam admones, apostolus Paulus,
, sicut
« In novissimis temporibus instabunt tcmpora pericu-
» losa^, » et reliqua. Sed numquid ideo docet tempora,
quee Pater posuit in sua potestate? Aut ideo quisquani
novit quam longa vel brevia sint eadcm ipsa ,
quae fa-
tendum est esse uovissiraa? Cogitare quippe debemus
quam olim dictum sit, « Filioli , novissima hora est^. »
YIII. « Piursus eumdem Apostolum dixisse commc-
moras , « Dc temporibus autcm ct momcntis non necesse
» babemus scribcrc vobis : vos enim ipsi diligenter scitis,

» qnia dics Domini, sicut fur in noctc , ita venict ct

» cum dixcrint Pax , ct securitas , tunc subitancus illis

» apparebit intcritus ,
quomodo dolores parluiicntis , ct

» non effugient^. » Et bic non di\it post quantum tcm-

poris boc futurum sit, scd quomodo futurum sit; id cst

non quanta crit aetatis brevitas vel probxitas , sed quan-
tumlibct intcrvallum spatiumque temporis, non tamen
sit

cis boc veniet malum novissimum nisi cumdixcrint, ,

« Pax et sccuritas ». Quibus verbis videtur Apostolus

Lujus novissimi diei vel spem vel timorem ab hoc nostro
* Luc, XII, 56. — 2 a jjm, m^ r, — 3 i Joan. \i, 19. — * i Thess. v, i.
 EPISTOLA CXCIX. 107
tempore removisse. Non enim videmus ipsos amatores
hujus saeculi quibus subitaneus apparebit interitus,
,

jam diccre, « Pax ct sccuritas. »

IX. Quid crgo scire sufficiat , satis ipse demonstrat

Apostolus dicendo , « Dc tcmporibus ct momentis non
» opus habemus vobis scribcre ; » vd sicut alii codices
habent, « Non opus habctis vobis scribi. » INcc secutus
adjunxit, Yos cnim ipsi dihgcnlcr scitis quanlum tcm-
poris restet; scd ait , « Vos enim ipsi dihgcntcr scitis,
» quiu hora Domini, sicut fur in noctc, ita vcnict. » Hoc
ergo scire opus est, ut curcnt fihi lucis cssc, ct parato
cordc vigilare, qui nolunt ab illa hora sicut a nocturno
fure comprehcndi. Nam si ad cavendum hoc malum , id
est, ne hora Dornini tanquam fur invcniat imparalum ,

opus csset nosse temporum spatia, non dicerct Apostolus

non opus csse ut hoc scriberet scd hoc potius eis esse ,

scribcndum tanquam doctor providentissimus judicaret.

Nunc autem nec ilhs hoc opus esse monstravit, quibus
sufficiebat ut scirent imparatis atque dormientibus ho-
ram Domini sicut furem csse vcnturam atque hoc ,

scicndo cssent ipsi vigiLmtcr parati post quantahbct tem-

pora veniret ; et suum scrvavit modum , ut hcct Aposto-
lus, non tamen proesumeret ahos docere, quod Apos-
lohs Dominum dixissc cognoverat , « Non cst vestrum
» scirc. »

X. Ponis eliam quod idem ipse dixit Apostolus , « Non

» retinetismemoria quia cum esscm apud vos haec di-
,
,

» cebam vobis. Et nunc quid dctincat scilis ut rcvclctur ,

»in suo temporc. Nam mystcrium jam opcratur iniqui-

-» lalis tantum qui lenct modo teneat, doncc de medio
: ,

»fiat: et tunc revclabitur ille iniquus, qucm Dominus

» Jesus interficiet spiritu oris sui^. » Quae verba aposto-
* a Thess, n, 5.
 ,,

108 S. A.UGUSTINI EPISCOPl

I
lica utinam non tantummodo ponere , veruraetiam expo-
nere dignareris ^ : ita sane obscura sunt et mystice dicla,
ut tamen appareat eum nihil de statutis dixisse tempori-
Lus nullamque eorum intervallum spatiumque ape-
,

ruisse. Ait enim , « Ut reveletur in suo tempore » nec :

dixit post quantum tcmporis hoc futurum sit. Deinde

subjunxit « Jam enim mysterium operatur iniquitatis. »

,

Hoc iniquitatis mysterium quomodohhet intelhgatur quid

sit, ab aho sic, ab aho autem sic quandiu tamen ope- ,

retur occultum est. ISeque id expressit Apostolus tan-

quam homo ex eorum numero quibus dictum est ,

« 3»on est vestrum scire tempora. » Quamvis enim non-

j

dum inter eos erat, quando eis hoc dictum est ad eorum ;

tanien collegium atque societatem etiam ipsum non am-

bigimus pertinere.
|
XI. Item quod sequitur , « Tantum qui modo tenet
» teneat , donec de medio fiat : et tunc revelabitur ille

winiquus, quem Dominus Jesus interficiet spiritu oris

» sui , » docet nos Antichristum manifestum futurum.
Siquidem ipsum videtur ahquanto evidentiori significa-
tione tetigisse interficiendum spiritu oris Domini Jesu
Christi ; sed post quantum temporis istud erit, nec sal-
tem obscure locutus est. Quisnam sit enim qui modo
tenet , vel quid teneat , vel quid sibi velit quod ait

« De medio fiat, » potest quisque se coarctare ut intelli-

gat, vel aliquatenus suspicetur, quoniam quoquo modo

scriptum Quandiu autem teneat et post quanta
Icgit. ,

temporum spatia de niedio fiat, hic omnino tacetur.

XII. Item « Dominus inquit, in Evangelio increpat ,

» Judaeos, dicens, Et tu si cognovisses tempus visitatio-

» nis tuae, forsitan permansisses ; nunc autem abscondita
• Vide lib. ao de Civitate Dei , cap, 19.

i
 EPISTOLA CXCIX. IO9
» sunt de oculis tuis^. ad tempus primi ad-
» Sed lioc

ventus Domini pertinet, non secundi, de quo nunc quacs-

tio est. De secundo quippe adventu suo dixit « INon est ,

» vestrum scire tempora illo enim

, » non de primo. De
ab eo quaesierunt Discipuli quem sperabant , non de
isto quem jam videbant. Si enim primum ejus adventura

Judaei cognovissent , nunquam Dominum gloriae cruci-

fixissent" ; et ideo non everti, sed perraanere potuissent.
Jamvero quod ait ad eos « Poenitentiam agite completa
, ,

» sunt tempora, credite Evangelio ^, » etiam ipse firmasti

de iis temporibus dictum esse Judasorum quas continuo ,

post paucos annos fuerant transitura , et nunc novimus

jam esse transacta, eversa scilicet civitate, in qua reg-
num eorum fuerat constitutum.
XIIT. Proinde quod cx Daniele de interfecta bestia
posuit venerabilitas tua , et de reliquarura bestiarum
regno , et inter lia:c de fdio hominis veniente cum nubi-
bus cceli , manifestum esse dixisti intelligentibus Scriptu-
ram. Sed si dignatus fueris exponere, quomodoista per-
tineant ad cognoscendum temporis spatium ,
post quod
erit Salvatoris adventus, ita ut inveniantur sine ulla ara-
biguitate manifesta magna ac-
; fatebor etiam ipse cura
tione gratiarumquod ait Dominus. « Non est
, illud
» vestrum scire tempora » tantummodo Apostolis esse ,

dictum non posteris eorum qui ea fuerant cognituri.

, ,

XIV. Diligendus ergo est et expectandus Domini, ,

sicut sancte bortaris , adventus , magnamque dicis esse

beatitudinem diligentibus ejus adventum , et adbibes

Apostoli testimonium , cujus verba sic ponis : « De cse-
» tero reposita est mihi corona justitiae, quara reddet
» mihi Dominus justus judex in illa die. JNon solum au-

* Luc. XIX, 4». — ' I Cor. 11, 8. — 3 Marc. z, i5.

110 S. AUGUSTINI EPISCOPl
» tem mihi, sed ethisqui diligimt adventum Domini'-.»
Tuiic enim sicut ex Evangclio commcmoras ,
« Jusli ful-

» geb^unt sicut sol in rcgno Patris sui "^.

» Et quod Pro-
pheta dicit, « Ecce enim cahgo et tenebrae operient ler-
» ram super gcntes : in te vcro apparcbit Dominus , ct
» majestas cjus in te videbitur '^. » llem quod scriptum
est, « Qui vero expectant Dominum , cxuUabunt cum
» virtutc, producent pennas slcut aquilae , current et
» non Laborabunt, ambulabunt et non esuricnt^. »

XV. Hoc plane piissime et verissime dicis, commen-

dans eorum beatitudinem qui dihgunt advcntum Do- ,

mini, Scd ct iUi quibus dicebat Apostolus , « Non cilo

» moveamini mente quasi instet dics Domini ^, » dih-
,

gebant utique advenlum Domini nec cos hoc dicens :

Doctor gcnlium ab illa dilcctione frangebat qua ut in- ,

flammarentur volebat et ideo nolebat ut crederent eis,

;

a quibus audiebant instare diem Domini, ne forle cum

transisset tempus, quo eum crediderant csse venturum,
et venisse non ceriierent ctiam caetcra fallaciter sibi ,

promilli arbitrantes , et de ipsa mcrcede fidei despera-

rent. Non ergo ille diligit adventum Domini qui cum ,

asserit propinquare, aut ille qui asserit non propinquare;

scd illc potius, qui eum sive propc sivc longe sit, sincc-
rilatc fidei, firmitale spci , ardore charitatis expectat.
Nam si tanlo magis dihgilur Dominus ,
quanto magis
crcditur ct praedicatur cilius essc venturus, magis eum
dihgebant qui ejus adventum jam instarc diccbant, quam
hi quos Apostolus eis credere prohibebat, vel ipse Apos-
tolus qui hoc utique non credebat.
XVI. Si autem onerosa non est infirmitas mea sancti-
tati tuae ,
peto apertius non gravcris exponere, quomcdo

» a Tim. IV, 8.-2 MaUh. xni, 43. — 3 isai, lx, 2.— *Id.xt, 3x. —
5 2 Thess. II, 2.
 ,:

EPISTOLA CXCIX. Hl
dixerisa Nerainem posse temporum mensurascolligere;»
iie forte et lioc mihi videatur, quod etiam charitati tuae
et frustra quilibct noslrum instrui cxpeclet ab altero.
Cum hoc cniin dixisscs , dcindc subdidisti et aisli ,

« Evangelium quidcm dicit: De die et hora nemoscit

» cgo autem inquis pro possibihtate intellcctus mei
, ,

» dico ncque mcnscm ncque annum advenlus ipsius

,

» sciri posse ^. » Ita cnim hoc videtur sonare, tanquam

non possit sciri quo anno vcnlurus sit sed possit sciri
,
,

qua hcbdomadc annorum vel qua dccade, tanquam dici ,

possit atque definiri intra illos vel illos scptem annos, aut
decem annos. Quod si nehocquidem
intraillos vel illos
comprchendi potcst, quGero utrum sic sahem possit de-
finiri tcmpus adventus ejus, ut eum venturum esse dica-

mus intra istos verbi gratia quinquaginta vel centum

, , ,

annos, vcl quothbet seu mnjoris numeri seu minoris an-

norum , sed in Hoc si jam
quo corum , nos ignorare.
comprchcndisti , muitum
quod comprehendere po- cst

tuisti. Idipsum cst autcm quod rogo ut nobis benignus ,

impcrtias, adhibens idonca documcnta quibus id po- ,

tueris indagare, Si autcm ncque hoc te comprehendisse

praesumis hoc sentis quod ego.
,

XYII. Novissima enim esse ista tcmpora muhisrerura ,

signis apparcmibus quas Dominum praedixissc k-gimus,

.,

omnes qui ea crcdimus cernimus. Sed et mille annorum ,

tempus, si eorum finis csset saecuh finis, posset univer-

sum dici novissimum lcmpus, vcl ctiam novissimus dies,
quia scriplum cst , « Mihc anni ante oculos tuos tan- ,

» quam dies unus-, » ut quidquid per eosdem miile an-

nos gcreretur, novissimo tcmpore velnovissimo die dice-
rclur geri. Iterum enim dico ,
quod in hac causa sa?pe
diccndura est , Consideremus antequam multos annos
» Matlh. XXIV, 36. — 2 psal. lxxxix, 4.
 IIQ 8. ADGDSTINl EPISCOPI
dixerit Leatus Joannes Evangelista, « Novissima hora
» est*^. » Nam si tunc essemus hoc audito quando
, ,

crederemus tot annos postea transituros ac non potius ,

ipso adhuc Joanne in corpore constituto Dominum spe-

raremus esse venturum ? Neque enim dixit Novissimum ,

tempus est, aut novissimus annus , aut mensis, aut dies,

sed « Novissima hora est. » Et ecce ista hora quam longa
est : nec tamen est ille mentitus , sed utique intelligendus
est horara pro tempore posuisse. Quod nonnulH sic ac-

cipiunt , ut sex annorum miUia conslituant velut unum

diem , eumque in partes velut horas duodecim partian-
tur, ut sic quingentos aniios postremos horavideatur ha-
bere postrema : in quibus annis jam Joannes , inquiunt,
loquebatur, quando novissimam horam esse dicebat.
XYIII. Sed ahud est nosse aliquid, ahud suspicari.
Cur enim non potius, si sex annorum milha deputandus
est unus dies, non duodecima sed vicesima quarta pars .

ejus unahora non quingenti, sed ducenli quin-

est , id est
quaginta anni ? Totus enim dies, totus circumitus solis
verius nuncupatur, non ab Oriente usque inOccidentem,
sed ab Oriente usque in Orientem unde toto die per- ,

acto, idest, viginti et quatuor oris, rursus exoritur : ac

per hoc hora ista novissima , ex quo tempore id locutus

est Joannes, ante ferme septuaginta annos, ut mininuim,

jam reperitur esse transacta, et nundum venit terminus
S£ecuh. Huc accedit, quia inspecta dihgenter ecclesiastica
historia , reperitur Joannes apostolus longe ante fuisse
defunctus ,
quam quinque milha quingenti anni a generis
humani exordio complerentur. Nondum erat itaque hora
novissima,si sex milhum annorum pars duodecima, id

est, quingenti anni, velut unius horae spatium deputatur.

Porro si secundum Scripturas unum diera mille annos
t I Joan. II, 19.
 ;

EPISTOLA. CXCIX. 1 l3
esse ponamus multo magis olim , transiit lam longae diei
hora novissima , non dico si vicesima quarta ])ars cjus,
qui sunt anni paulo amplius ((uadraginta , sed si duo-
decima deputetur, quae illos annos duplos habet. Unde
convenientius ille Apostolus creditur horam posuisse pro
tempore ;
quae hora quam longa sit, ignoramus , quia
non cst nostrum scire tempora ,
quie Pater posuit in sua
potestale : quamvis eam novissimam esse novcrimus ,

muho magis utique nos, quam qui fuerunt antenos, ex

quo hora novissima.
esse vel dici coepit

XIX. Quod autem ideo videtur venerationi tuae com-

prehendi non posse temporum mensuras, ut definiatur
quo anno futurus est finis quia secundum promissionem ,

Domini brevialjuntur dies ilh prorsus non intelhgo. Si ,

enim sic breviabuntur ut fiant ex pluribus pauciores

j
quaero secundum quam vericatera futuri erant plures ,

1
nisi breviarentur? Hebdomades enim sancti Daniehs non

ad primum Domini adventum sicut pluribus visum ,

est scd ad secundum polius existimas pertinere. Ita-nc

,

ergo breviabuntur, ut vel una in cis hcbdomada minus

fulura sit , et falsa erit prophetia ,
quae tanta diligenlia
numerum hebdomadarum definire curavit, ut quidam

diceret etiam dimidio hebdomadis implendum? Mirorsi

per prophetiam Christi , destruitur prophetia Danielis.
Deinde quale putemus ignorasse Danielem vel
est ut ,

potius Angelum, a quo ista dicebat, breviaturum Do-

minum dies illos et errasse ut hoc diceret vel scisse
, ;

quidem sed ei quem doccbat fuisse mentitum? Quod si

,

absurdum est cur non potius credimus secundum id

,

quod breviaturus est Dominus dies illos, tot hebdomadas

prophetasse Danielem ? si tamen ad secundum Domini
!
adventum (quod nescio quemadmodum
,
possit ostendi)

i
ille numerus refertur annorum.

CXLVIII. 8
 ,

Il4 S. AUGUSTINI EPISCOPI

XX. Postremo multo certius securiusque dicitur Do-
mini ndventum intra scptuaginta , aut plurimum
, ut ,

intra centum annos futurum si , liebdomades istce ipsum

praenuntiant. Anni enim quadringenti nonaginta sunt in
liebdomadibus septuaginta. A nativitate autem Domini
liodie computantur anni ferme quadriugenti viginti a ,

resurrectione autem vel ascensione ejus anni plus minus

cccxc. Ac per hoc si cx quo natus est computetur,
,

septuaginta sunt reliqui si ex quo passus est

; circiter ,

centum remanent intra quos Danielis omnes hebdoma-

:

des, si de novissimo ejus adventu prophetatae sunt, im-

plebuntur. Qui ergo dicit intra tot annos erit , tunc
falsum dicit si ultra erit. Sed quia breviabuntur ,
pau-
ciores poterunt esse non plures. Recte itaque dicitur,
,

Intra hos erit, quoniam quantumhbet brevientur, vc-

rum erit. Ipsa namque breviatio si eo modo intehigenda
est ut pauciores fiant ultra eos diem Domini venire non
,

patitur, sed magis magisque intra eos quanto fuerint

pauciores. Non igitur ista breviatio turbat computato-
rem qui eo niodo definierit ut dicat intra tot annos
,
,

diem Domini cssc venturum; sed adjuvat potius, quo-

niam quanto magis ad paucitatem redigentur dies, tanto
magis erit intra et uhra esse non poterit
, atque ideo :

verum eritquod ita definitur, ut dicatur intra tot annos

erit quamvis nesciatur quo anno futurum sit.
,

XXI. Proindc tota quaestio est utrum Daniehs heb- :

domades primo adventu Domini implctae sint, an finem

ssecuh prophetaverint , an ad utrumque pertineant. Ne-
que enim qui etiam hoc saperent defnerunt dicentes ,

tempore primi adventus Christi essc completas et inde ,

usque ad finem sseculi totidem rursus esse complendas.

Equidem video quia si primus eas non complevit advcn-
tus, necesse est ut secundus eas compleat ; quoniam pro-
 ,

EPISTOLA CXCIX. 1 l5
phetia illa non quae si lempore primi
potest esse falsa ;

adventus impleta non cogit intelligi quod etiam de

est ,

fine sseculi implebitur. Ac per lioc incertum est, etiamsi

verum est ; neque negandum quidem sed neque preesu- ,

mendum est id futurum. Relinquilur itaque , ut qui vult

cogere istam prophetiam credi ssecuh fine compkndam ,

contendat quantum potest, et ostendat si potest, primo

adventu Domini non fuisse completam , contra tot expo-
sitoresdivinorum eloquiorum qui hanc non solum com- ,

putatione temporum verumetiam rebus ipsis completam

,

fuisse maxime quod ibi scriptum est

demonstrant ,
,

« Et ungetur Sanctus Sanctorum » vel propter quod in :

eadem prophetia Hebraei codices expressius habent

« Occidetur Christus, et non erit ejus^, »idest, non erit

ejus civitalis quoniam sic ahenatus est a Jud.neis qui

; ,

eum propterea Salvatorem rederaptoremque suum non

esse crediderunt, quia occidere potuerunt. iNeque enim

in fine seecuU ungendus aut occidendus est Christus, ut

ista prophetia Daniehs tunc expectetur implenda , quae
nondum credatur impleta.
XXII. Quod autem de
signis evangelicis et propheti-
cis ,
cernimus, propinquum Domini adventura
qucfi fieri

sperare debeamus quis negat ? Quotidie quippe magis

,

magisque proximus. Sed quanto intervallo projiinquet,

fit

« Hoc, dictum est, non estvestrum scire. » Videquando

dixit Apostolus , « Nunc enim propior esl nostra salus

» quam cUm credidimus. Xox praecessit, dies autem ap-

» propinquavit^. » Et ecce quot anni transierunt ; nec
tamen quid dixit falsiim est. Quanto magis nunc dicen-
dura est propinquare Domini adventum quando tantus ,

est ad fmem factus accessus ? Apostolus certe , <( Spiritus,

» inquit , manifeste dicit , quia in novissirais temporibffs
* Dan. IX, 24-26. — 2 Ron), xui, 11.
 Il6 S. AUGUSTIM EPISCOPI
j» recedent quidam a fide ^. :» Nondum utique eraut eadem
tempora , liaereticorum scilicet et talium ,
quales eodem
sermone describit ; sed jam veuerunt : ac per hoc in
novissimis temporibus videmur etiam per ipsos de fine
saeculi commoncri. Itemque alibi dicens « Hoc autem ,

» scitote, quoniam in novissimis diebus instabunt tem-

» pora saeva^, » vel sicut alii codices habent, « Pericu-
» losa. » Deinde qualia futura sint exprimens « Erunt ,

» enim homines , inquit , se ipsos amantes , amatores pe-

» cuniae , clati , superbi , blasphemi ,
parentibus non
» obedientes, ingrati, scelesti, irrehgiosi, sioe afFectione,
» detractores , incontiuentes , immites , sine beuignitate,

» proditores ,
procaces , caecati , voluptatum amatores
» magis quam Dei , habentes speciem pietatis , virtutem
» autem ejus abnegantes. Mirum » si tales homines ah-
quando defuerunt. Denique quia et tunc erant, adjungit
ac dicit « Et hos devita. Ex his enim sunt qui pene-
,

» trant domos ^. » Non ait Penetrabunt tanquam et , ,

hic futurum praenuntians sicut supra dixerat « Insta- , ,

» buut tempora periculosa sed ait, « Peuetrant domos, :

» et captivas ducunt muherculas. « Non ait ducent vel

ducturi sunt, sed jam, « Ducunt. »

XXIII. Nec putandus est hoc loco ,

pro temporis fu-
turi verbis ,
praesentis temporis verba posuisse ; quando-
quidem illos ab eo , cui scribit , evitari admonebat. Nec
tamen frustra dixit , « In novissimis diebus instabunt
» tempora periculosa » et hinc ea periculosa futura de- ,

monstrans tales homines futuros esse praedixit nisi quia ,

tanto plures erunt, magisque abuudabunt, quanto ma-

gis propiuquatur ad fmem. Yidemus ergo tales nunc
abundare. Sed quid si abundantiores eruut post uos , et
omnino abundantissimi quando jam jamque ijise finis
> I Tim. IV, I. — 2 2Tim. m, i. — 3 ibid. 6.

I
 ,,

EPISTOLA CXCIX. 1 1
-7

instablt , qui quandiu' haberit ignoratur ? Novissimi

quippe dies dicti sunt , et in ipsis primis Apostolorum
diebus , cum Domini in coelum recens esset ascensus ,

quando die Pentecostes misit promissum Spiritum sanc-

tum et quidam stupebant admirantes eos qui linguis,
,

quas non didicerant loquebantur, quidam vero irriden-

tes musto plenos esse dicebant. Quo die Petrus loquens
,

ad illos qui de hac re varie movebantur « Non enini

, ,

» sicut , inquit , suspicamini , ebrii sunt isti , cum sit hora

)j diei tertia. Sed attendite quoniam hoc est ,
quod dic-
» tum est per Prophetam : Erit in novissimis diebus
» dicit Dominus, Effundam de Spiritu meo super omnem
» carnem '^, » etc.
XXIV. Jam tunc ergo erant dies novissimi quanto ,

magis nunc etiamsi tantum dierum remansit usque in

,

finem quantum ad hunc diem a Domini ascensione

,

transaclum est, vel ahquid sive minus restet sive am-

plius ? quod profecto nescimus quia non cst nostrum ,

scire tempora vel momenta quae Pater posuit in sua po- ,

testate cum tamen sciamus, in novissimis temporibus,

:

in novissimis diebus in novissima hora nos agere sicut , ,

Apostoh; sed muUo magisqui fuerunt postihos ante nos,

et muUo
magis nos, et magis quam nos qui erunt posS:
nos donec ad illos veniatur qui erunt, si dici potest,
,

novissimorum novissimi atque ad ipsum omnino iiovis- ,

simum, quem vult intelhgi Dominus, ubi dicit , « Et

» ressuscitabo eum in no issimo die "^
: » qui quam longe
absit, comprehendi non potest.
XXV. Signa quae in Evangeho futura praedicta sunt
sicutcommemorat sanctitas tua secundum Lucam. ,

eadem sunt secundum Matthseum et secundum Marcunr^^s

• Act. ir , 1 5 , et Joel. ir , a8. — 2 Joan. vi , 40. — 3 Lup. xx', i'i
;
MaUh. xxrv, i5, el Marc. xni, r4.
Il8 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Hi Dominus, cum inter-
enira tres narrant quas dixerit
rogatus esset a Discipulis suis,quando futura essentquae
de templi eversione praedixerat, ct quod signum esset ad-
ventusejus, et consummationis saeculi. Non enim discre-
pant rebus si alius aliquid dicit quod alius tacet aut
, ,

alio modo dicit magis autem collala invicem juvant ut

: ,

legentis intelleclus regatur. Sed de omnibus disputare

nunc longum est. Interrogantibus enim Dominus ea res-
pondit, quse jam ex illo tempore fueranl secutura sive ,

de excidio Jerusaleni undc orta est ipsius interrogationis

,

occasio sive de adventu suo per Ecclesiam in qua us-

; ,

quc ad fmem venire non cessat. In suis enim veniens

agnoscitur, dum membra nascuntur de
cjus quotidie :

quo adventu iVmodo videbitis filiuni bominis ve-

ait , «

» nientem in nubibus ^ de quibus nubibus dictum est; >;

per Propbetam « Mandabo nubibus meis ne pluant su-

,

w per eam"^ : » sive de ipso fine, in quo apparebit vivos

judicalurus et mortuos.
XXVI. Gum itaquc signa dicat, qu?e ad ista tria per-
tiiient, id est, ad excidium illius civitatis; ad advcntum
ejus in corpore suo, quodest Ecclesia ad adventum ejus ;

in capite Ecclesiae, quod est ipse quod eorum signorum

:
|
'

ad quod borum Irium referendum sit, diligenti conside-

ratione cernendum est, ne forte quod pertinet adeversio-
nem Jerusalem ad fmem SECculi referendum putemus ; au-
tem contrario quod ad fmem sasculi pertinet, affirmemus j

ad civitatis ilbus excidium pertinere ; aut quod pertinet I

ad ejus adventum incorpore suo, quod est Ecclesia, dica- i

mus pertinere ad ejus adventum novissimum in corpore

suo, quod est caput Ecclcsiae ; aut rursus quod pertinet
ad adventum ejus novissimum perseipsum, ad eumper-
tinere assevereraus adventum qui est per Ecclesiam. In
' Matth. xxiv, 3o. — 2 isai. v, 6.
 EPISTOLA CXCIX. 1 ig
quibus omniLus sunt quaedara manifesta, quaedara vero
sic obscura, ut vel laboriosum sit ea dijudicare, vel te-
merarium, quaudiu non intelliguntur, de his aliquid
definire.
XXYII. Quisenira non videat ad illam civitatem per-
tinere, quod dictum est «Cum autem videritis circura- :

» dari ab exercitu Jerusalera, tunc

scitote quia appro-
» pinquavit desolatio ejus ^?
Item quis uon videat ad y

adveniura Doraini novissimum pertinere quod dictum

est : « Cum videritis hfec fieri, scitole quoniam prope est
» regnum Dei ? » Illud autem quod dictum est « Vae :

» prEegnautibus et nutrientibus in illis diebus. Orate au-

» tera ut nonfiat fugavestra hyerae vel sabbato. Eritenim
» tunc tribulatio raagna, qualis nou fuit ab initio mundi,
» neque fiet, » sie est positum secuudum Matth^um, etse-
cundumMarcum, ut incertum sit utrum de excidio illiils

civitatis, an de saecuh fine intelbgi debeat. Sic euim hoe

ipsura legitur apud IMarcura « Vas autem prcegnautibus
:

» et nutrientibus in illis diebus. Orate ut hjeme non

» fiant. Erunt enim dies ilh tribulationis tales, quales
» non fueruut ab initio creaturas, quam condidit Deus
B usque uunc, ueque fient. Et nisi breviasset Dorainus

» dies illos, nou fuisset salva oranis caro sed propter :

» electos, quos elegit, breviavit dies ^. o Non dissirailiter

et Matthseus ^. Hoc autera Lucas ita posuit, ut apjDareat

ad illius civitatls excidiura pertinere : nara sic apud eum

legitur : « Vae autem praegnantibus et nutrieutibus in illis

» diebus. Eriteuim pressura magna super terrara, et ira

» populo huic, et cadent in ore gladii, et captivi ducen'*
» tur in omnes gentes, et Jerusalem calcabitur a gentibus,
» donec impleautur tempora nationum ^. »

^ Liic. XXI, 20. — 2 Marc. xnr, 17. — 3 Mattli. xxiv, 19. — Liic.
XXI , a3.
120 , 9. AUGUSTINI EPISCOPI
XXVllI. Unde autem ad hoc ventum est, Matthaeus
ita scribit : « Cum ergo videritis abominationem desola-
» tionis, quas dicta est a Daniele propheta, stantem in loco
M sancto, c[ui legit intcUigat : tunc qui in Judaea suntfu-
» giant in montes, et qui in tecto , non descendat tollere
» ahquid de domo sua, et qui in agro, non revertatur tol-
» lere tunicam suam, Yaeautem praegnantibuset nutrien-
» tibusin ilhs diebus ^, » etc. Marcusvero ita : c Cum
» autem videritis aboniinationem desolationis stantem
» ubi non debet, qui legit intelligat : tunc qui in Judaea
» sunt, fugiant in montes, et qui super tectum, ne descen-
» dat in domum : nec introeat ut tollat quid de domo
» sua, etqui in agro erit, non revertatur retro tohere ves-
» timentum suum. Vae autem praegnantibus et nutrienti-
» busin illis diebus^. » et rehqua. Lucasvero utosten-
deret tunc factam fuisse abominationem desolationis,
quae a Daniele pr?edicta est^, quando expugnata est Jc-
rasalem , haec eodem loco Domini verba commemorat :

« Cum autem videritiscircumdariab exercitu Jerusalem,

» tunc scitote qnia appropinquavit desolatio ejus ^. »

Apparet itaque tunc ibi positam desolationis aboniinatio-

nem, de qua duo illi Evangelistae locuti sunt. Denique
etiam iste similiter sequitur : « Tunc quiin Judaea sunt,
» fugiant in montes. » Et pro eo quod dixerunt illi : « Et
» qui super tectum, ne descendat indomum, necintroeat
» ut tollat quid de domo : » iste dixit, « Et qui in medio
» ejus sunt, discedant ^ : ut ostenderetur iihs verbisapud
alios Evangelistas positis, festinationem fugas fuisse prse-

ceptam. Et pro eo quod illi posuerunt : « Et qui in agro erit,

» non revertatur rctro lollere vestimentum suum : » aper-

tius iste ait : « Et qui in regionibus, non intrent in eam;
' Matlh. XXIV, r5 , et seqq. — 2 Marc. xitr ,14. — ^ Dan_ ,x^ ^"^. —
* Luc. XXI, 20. — 5 Matlh. xxiv, 16 ; Marc. xni, i5, et l/uc. xxi, 21.
 EPISTOLA CXCIX. 121
B quia dies ultionis lii sunt, ut impleantur omnia quae
« sr.ripla sunt. » Deincle similiter etiam islc sequilur, ut
prorsus manifestum sit de hac re ipsa omnium trium esse

hunc Evangehi locum : « Vae autem praegnantibus et

« nutrientibus in ilhs diebus, » etc?etera ad hocpertinen-
tia, quge jam commemoravi superius.
XXIX. Lucas ergo patefecit quod esse posset incer-
tum, non ad saecuh finem, sed ad expugnationem Jeru-
salem pertinere id quod dictum est de abominatione
desolationis , et quod dictum est de dierum breviatione
propter electos ;
dixit, dixit tamen
quia et si ea ipse non
apertius caetera dehoc ipso, quo et ista pertinere mons-
travit. iXon enim debemus ambigere, quando eversa est

Jerusalem, fuisse in iho populo electos Uei, qui ex cir-

cumcisione crediderant, sivefuerant credituri, electi ante

constitutionem mundi, propter quos breviarentur dies

ilh, ut tolerabiha malafierent. Nam quidam convenien-
tius intehexisse raihi videntur, maha ipsa significata no-
minedierum, sicut dicti sunt dies mah in aliis divinae
scripturae locis. Neque enim dies ipsi mah sunt, sed ea
qu£e fiunt in eis*. Ipsa ergo dicta sunt breviari, ut Deo
donante tolerantiam miuussentirentur, ac sic qucC magna
essentbrevia fierent.
XXX. Sed sive isto modo intehigenda sit dierum iha
breviatio, sive quod ad paucitatem redigerentur, sive quod
cursu sohs celeriore breviarentur; non enim desunt qui
et hoc existiment, ita scihcet dictos breviores dies futu-

ros, sicut fuit longior dies orante Jesu jNave^: tamen

Lucas Evangehsta et hanc dierum breviationem, et abo-
minationem desolationis, quoe duo ipse non dixit, sed
Matthaeus ^NLircusque dixerunt. nd eversionem Jerusalcm
docuit pertinere, alia cum eis dicens apertius de hacea-
' Ephcs. V, i6. — 2 Josue. x, i3.
 192 . S. AUGUSTINI EPISCOPJ
demre, quas illi posuerunt obscurius. Nam Joscphusqui
Judaicam scripsit historiam taha mala dicit ilh populo
,

tuncaccidisse, ut vixcrcdibilia videantur. Unde nonim-

raeritodictum est, taleni tribuhitionem nec fuisse a crea-
turaeinitio, nec futuram. Sed et si tempore Antichristi
talisautmajor forsitan erit, intelhgendum est de illo po-
pulo dictum, quod ei tahs amphus futura non erit. Si
enim Antichristum illi primitus et prascipue recepturi
sunt, facturus est tunc idem populus iribulationem po-
tius quam passurus.
XXXI. Non est ergo cur putemus hebdomadas pro-
phetae Daniehs, vel propter dierum breviationem fuisse
turbatas, vel illo jam tempore nonfuisse completas, sedin
fine saecuh esse complendas. Non enira cante passionem
Domini impletae sunt. Quod qui putant , rectissime tua
sententia refelluntur, qua dixisti : « HcCC ergo abomi-
» natiosi jam completa fuerat, quomodo Dominus monet
^ et dicit, Cum videritis abominationem desolationis,
» quod dictum est per Danielem prophetam, stantem in
» loco sancto, qui legit intelligat^? His verbis beatitu-
dinis tuae ihi merito corrigendi sunt, qui dicunt eam,
cum haec Dominus loquerelur, vel ante passionera resur-
rectionemque ejus fuisse completam. Qui autem dicunt,
sicut apertissirae etiam Lucas Evangehsta testatur, tunc
fuissefactara, quando eversaest Jerusalem, quid eis res-
pondeatur videre debent, qui in fine sascuh vel circa finem
existimant haecfutura ; quanquam ipsa desoLitionis abo-
minatio propter obscuritatem dicti non uno modo ab
omnibus potuerit intelhgi.
XXXli. Etquoddictum est : « Qui est in tecto, non
wdcscendat toUere ahqiiid de domo sua; et qui in agro,
» non revertatur tollere tunicam suam -,» potes con-
' Maitli. xxiv, i5. — 2 iijij_^ et Marc. xiii, i5.
 EPIStOLA CXCJK. 1^3
graentius intelligi spiritaliter, quod in tribulationibus
omnibusest cavendam ne quisque devictus ad carna-
,

lem vitam de spiritali sublimitate descendat, aut qui pro-

fecerat in anterioraseextendens, deflciendo in posteriora
respiciat. Quod si in omni tribulatione ,
quanto magis
iii illa cavendum praecipi debuit, quae talis futura prae-
dicta est illi civitati, qualis non fuitab initio, neque fiet?

Et si in ista, quanto magis in illa, quse novissima futura

est orbi terrae, id est Ecclesiae toto orbe diffus£e? iNam et

ipseLucas, non quidem quando a Discipulis suis de ad-
ventu suo Dominus iuterrogatus est, ubi hoc Mattb?eus
commemoravit etMarcus, sed aboloco ubiPharisEei qus-
sierunt ab illo, quando veniet regnum Dei tale ahquid ,

eum dixisse narravit : « In illa, inquit, hora, qui fuerit

» in tecto et vasa ejusin domo, ne descendat tollere illa;
» etqui in agro, simihter non redeat retro^. »
XXXIII. Sed nunc propter computationem temporum
de Danielis hebdomadibus agitur, qu£e si circa tempora
primi adventus Domini completse non sunt, alque in
fine complendaesunt, Apostolos hoc ignorasse, vel scisse

quidem, sed docere prohibitos fuissequis credat? Quan-

quani si hoc itaest, utihter nesciunt gentes quod Domi-
uus docere prohibuit eos, quos gentium voluit esse doc-
tores. Si autem jam completae sunt quiajam est unctus

Sanctus Sanctorum, jam occisus estChristus, iitnon es-

set civitatis ejus,jamde templo illo suHatum est sacrifi-

cium, sublata est unctio, merito Apostohs de fme quse-

rentibusresponsum est : « iNon est vestrumsciretempora,
» quee Paterinsiiapotestate posuit^, »quoniam terapora,
perquaeDanieUsprophetiam scire poterant, non adfmem
saeculi, dequo quaesierant, pertinebant.
XXXIV. Signa vero de coelo et terra, numquid majora
1 Luc. XVII, 20 et 3i. — 2 ^c^ j^ ^_
124 S. AUGUSTINI EPISCOPI
nos vidimus, quara qui fuernnt ante nos ? Nonne si gen-
tium legatur historia, tanta mira reperiuntur extitisse de
non credantur? Sed ut
coelo terraque, ut aliqua etiam
multa omittam, quae persequi longum est, duos soles
quando nos vidimus?quos visos litteris mandaveruntjqui
tunc fuerunt antequam Dominus venisset in carne.
,

Quando nos vidimus solem sic obscuratum, quemadmo-

dumobscuratusest, cum lumen mundipenderetin ligno?
nisiforte defectus solis et lunae, quos consueverunt com-
putatores siderum annotare atque praedicare, inter coe-
lestia prodigia numerabimus, quia lunam saepius in sua
plenitudine, solem vero rarius, sed tamen vidimus in fme
lunae secundum eorum computum defecisse. Non crat
talis solis ille defectus, quando crucifixus est Christus,

et ideo vere mirabihs erat et prodigiosus. Pascha quippe

fuerat Judaeorum. quod nonnisi in lunae plenitudine ce-

lebratur. Secundum astrologorum autem numeros cer-
tum est solem, quando luna plena est,non posse deficere,
sed quando finis est lunae, non quidem semper, sed ah-
ter nunquam cum secundum illos numeros deficit.
,

Quid ergo tale unquam quisquam meminit apparuisse

de coelo, ex quo Dominus iha prasdixit quale apparuit
quando passusest? Quare si apparebunt etiam taha, si
non spiritahter potius intehigenda sunt, tunc appare-
bunt , quando finis sic appropinquabit ut debeant ap-
parere.
XXXV. Bellis autem per diversa intervalla temporum
et locorumquando non terra contrita est? Nam ut nimis
antiqua praeteieam, sub imperatore Gallieno , cum Ro-
manas provincias barbaries usquequaque pervaderet,
quam multos fratres nostros ,
qui tunc erant in carne ,

]>iitamuspropinquum fincm crcderc potuisse, quoniam

longe post ascensioncm Domini factum cst ac per hoc :
 EPISTOLA CXCIX. 1q5
etiam ista qualia futura sint , cum fuerit omnino finis

proximus , iguoramus ; si tamen hsec non ita praedicta

sunt, ut in Ecclesia potius intelligi clebeant. Duae quippe

gentes sunt, et duo regna, unum scilicet Christi, alterum
diaboli, de quibus dici potuit , « Exurget gens super
); gentem, regnum super regnum * » quod non de-
et :

sinit fieri quo dictum est « Agite poenitentiam ap-

, ex , ;

» propinquavit enim regnum coelorum-. » Quod vide

quando dictum est, et ex illo quot anni transierunt et ,

tamen verissime dictum est. Novissimis enim diebus Do-

minus per virginem venit nec diceretur ista hora no- :

vissima, nisi regno appropinquante ccelorum, perquam

totamhoram fiunt quae Dominus propinquante suo regno
futura preedixit. Sed haec hora quanto spatio protenda-
tur, si Apostohs dictum est, « Non est vestrura scire^, »

quanto magis quilibet homo ,

quahs ego sum , modum
suum debet agnoscere, ne plus sapiat quam oportet sa-
pere ?

XXXVI. « Sed confiteri nos , inquis ,

poena nostra
» compelHt , adesse jam finem dum impletur quod prae-
»nuntiatum est : arescentibus hominibus prae timore et
» expectatione qu£e supervenient universo orbi. INullam
(inquis) patriam , nullum locum nostris temporibus non
» aflligi aut tribulari certum est : sicut dictum est, prae
» timore et expectatione quae supervenient universo orbi '^.»

Si ergo ista raala quae nunc patitur genus humanum

, ,

certa sunt indicia jam Dominura esse venturum quid ,

est quod ait Apostolus, « Cum dixerint Pax et securi- ,

» tas^ ? » Cum enimdixissetEvangeUum , « Aresceutibus

» hominibus prae timore et expectatione ; » continuo sub-
junxit, « Nam virtutes coelorum movebuntur : et tunc
' Matth. XXIV, 7 . — "^
li. m, 2. — 3 Acl. i, ?• — * Luc. xxi , 26. —
5 I Thess. V, 3.
 ,

126 S. ADGUSTINI EPISCOPI

» videbunt filium hominis vcnientem iu nuhe cum po-
>j testate magna et majestate^. »

XXXYII. Yideamus itaque ne forte melius intelligatur,

non ea modo impleri quae prccdicta sunt iilis verbis , ,

scd tunc potius esse ventura ,

quando sic erit tribulatio

universo orbi , ut ad Ecclesiam perlineat qua^ universo

orbe tribulabitur non ad eos qui tribulabunt eam. Ipsi
,

enim dicturi sunt « Pax et securitas » ut repentinus , ;

illis superveniat interitus et eos adventus Domini sicut ,

fur in nocte comprchendat quando e contrario gaude- ;

bunt , et exultabunt qui diligunt manifestationem Do-

mini. Xunc aulem ista mala ,
quae tanquam summa et

extrema creduntur , utrique genti ct utriquc regno , et

Christi scilicet et diaboli , videmus esse communia. Pa-

riter quippe liis et boni afiliguntur et mali , nec cst qui
dicat , ubicumque coulingunt vel
« Piix et securitas , » ,

metuilur ne contingant. Inter quae tamen mala adhuc

usqucquaque frequentantur luxuriosa convivia , fervet
ebriositas , avaritia grassatur ,
perstrepunt lascivi cantus,
organa , tibiee , lyrae , citharae, tessera^ , niuha et varia

genera sonorum atque ludorum. Hocci-ne est arescere

prae timore, au potius madescere prae libidine? Sed haec
filii tenebrarum abundantius habebunt , et exercebunt
cura dixerint Pax et securitas. », « I

XXXYIII. Quid ipsi fdii lucis et fdii diei , qui non

sunt in teneJ^ris ut eos tanquam fur dies ille comprc-
,

hendat ; noune adhuc utuntur boc mundo tanquam uon

utentes ? Quia etsi ante multos annos Apostolorum tem-
poribus dictum est , pia tamcn solhcitudine cogitant
quod dictum est « Tempus breve est-. » INonne a ,

maxima parte eorum novellatur aedificatur emitur ^ , , i

possidetur geruntur adhuc honores ducuntur uxores ?

,
,

H I Thess. V, 3, — 2 I Cor. vii, ag.

 ,

EPISTOLA CXCfX. 127

Dei iis loquor ,
qui expectantes Dominum suum, quando
veniat a nuptiis^ , non se tanien abstinent a carnalibus
nuptiis , secl obetlientissimacharitate audiunt Apostoiura
preecipientemquemadmodum viveredebeaut uxores cum
viris , viri cum uxoribus, fdii cum parentibus , parentes
cum filiis, servi cum cum scrvis. iNonne
dominis, domini
hi omnes in his omnibus utuntur hoc mundo? Arant,
navigant, comparant, generant, mihtant , administrant.
Puto quod non erunt sic, quando erunt, quae in Evan-
gelio pr?edicta suut , « Signa in sole et kma ct stelhs, et
)5 in terris prcssura gentium ,
prae confusione sonitus
» maris et fluctuum , arescentibus hominibus prae timore
» et expectatione qute supervenient universo orbi : nam
» virtutescoelorum movebuntur ^. »

XXXIX. Haec quippe in Ecclesia mehus existimo in-

telhgi , ne Dominus Jesus appropinquante secundo ad-
ventu suo ea pro magno pr^dixisse vidcatur qu£e huic ,

mundo et ante primum ejus adventum consueverant eve-

nire , et irrideamur ab eis ,
qui hfcc ,
quas velut novis-
sima et omnium maxima horrescimus, plura in historia
gentium, et muUo majora legerunt. Ecclesia est enim sol
et luna et stellas, cui dictum est , « Speciosa sicul luna,
» electa sicut hac adoratur Joseph noster in
soP. » Ab
hoc mundo velut in Egypto
ex humilhmosubhmatus.
, ,

Nam ilhim Joseph mater certe adorarenon patuit, quae

ante defuncta est quam Jacob venisset ad fdium, ut ilJius
somnii^ prophetici veritas adimplenda Christo Domino
servaretur.Quando enim sol obscurabitur et luna non ,

dabit lumen suum, et stellcC cadent de coelo, et virtutes

coelorum movebuntur, sicut ab ahisduobus Evangehstis
hic locus commemoratus est ^, Ecclesia non apparebit
* Luc. XII, 36. — 2 ii)jd. 2 5. — 3 Cant. vi, 9. — ^ Gen. xxxvxi, 9, —
5 Matlh. XXIV, 29, et Marc. xiii, 24.
 ,,,

I'i8 . S. ACGUSTINI EPISCOPI

impiis tunc persecutoribus ultra moduni Scevienlibus

et remoto timore tanquam arriclente mundi felicitate di-

cen,tibus , «Pax et securitas. « Tunc stellae cadent de

ccelo, et virtutescoelorum movebuntur : quoniam multi,
qui gratia fulgere videbantur ,
persequentibus cedeut et
cadent quidam fideles fortissimi turbabuntur. Ideo
, et

autem secundum Matlhaeum et Marcum post tribulatio-

nem diorum illorum dicitur Loc futurum, non quia
transacta tota illa persecutione accident ista; sed quia
prsecedet tribulatio , ut sequatur quorumdam defeclio :
j

et quia per omnes dies illos ita fiet ,

propterea post tri-

bulationem dierum illorum , sed tamen in eisdem diebus

fiet.

XL. Quod ergo dictum est secundum Lucam , « Et

» in terris pressura gentium ^ » gentes voluit intelligi ,

non pertinentes ad semen Abrahse in quo benedicentur ,

omnes gentes sed gentes quae ad sinistram stabunt

,

quando congregabuntur ante Judicera vivorum et mor-

tuorum omnes gentes. Utraque pars enimerit inomnibus
gentibus, una quae premat, et altera qucC prematur : una
quae dicat « Pax et securitas; » altera, in qua sol ob-
,

scuretur, et non det luna lumen suum, et dequa cadant

stellaeet in qua virtutes coelorum moveantur.
,

XLl. « Et tunc videbunt FiUum hominis venientem in

» nube cum potestate magua et majestate ^ » quod video :

duobus modis accipi posse sive in Ecclesia tanquam in ,

nube venientem sicut etiam nunc venire non cessat

,

secundum idquod ait, « Amodo videbitis Fihum hominis

» sedentem a dexteris virtutis, et venientem in nuhibus
» coeU^ : » sed ideo tunc cum potestate magna et majes-

tate ,
quia major potestas et majestas ilUus apparebit
sanctis ,
quibus magnam virtutem dabit , ne tanta per-
1 Luc. XXI, 25. — 2 ibid. 27. — 3 Matth. xxvi, 64.
 :

EPISTOLA CXCIX. J •2t)

secutione vincantur. Sive in corpore suo

quo sedet , in

ad dexteram Patris quo etiam mortuus est et resur-

, in ,

rexit, et ascendit in coelum, secundum quod scriplum

est in Actibus Apostolorum « His dictis nubes suscepit ,

);eum et sublatus est ab eis ^. » Et quia illic etiam dic-

,

tum est ab Angelis, « Sic veniet quemadmodum vidistis

» eum euntem in coelum^ , » merito credendus est , non
solum in eodem corpore, verumetiam in nube venturus
quoniam sic veniet sicut abiit et nubes eum susccpit ,

abeuntem.
XLII. Sed horum duorum quid bic potius eligendum
sit, judicare difficile est. Promptior quidem sensus est,
ut quisque cum audierit vel legerit, « Et tunc videbunt
» Filium hominisvenienlem in nube cumpotestatemagna

» et majestate, » ipsum prorsus accipiat ejus adventum ,

non per Ecclesiam sed per se ipsum quando venturus

, ,

est ad vivos et mortuos judicandos. Sed quoniam Scrip-

turse scrutandae sunt nec earum supcrficie debemus esse

,

contenti ,
quae ad exercitationem nostram ita modificatce
sunt , vehnt dihgenler sunt inspi-
ut allius se penetrari ,

cienda sequentia. Cum

enim dixisset « Et tunc videbunt :

» Fihum hominis venientemin nubecum potestate magna

» et majestate;» adjunxit atque ait « His autem fieri .

» incipientibus,respicite et levate capita vestra, quoniam

» appropinquat redemptio vestra. Et dixit iUis simihtu-
» dinem : \idete ficulneam et omnes arbores, cum pro-
» ducunt jam ex sefructum, scitis quoniam prope est

» aestas : ita et vos cum videritis haec fieri, scitote quo-

» niam prope et regnum Dei^. » Dum ergo dicit : « Cum
» videritis hasc fieri; » quae intelhgere poterimus , nisi ea
quce supra commemorata sunt ? In his est autem etiam
quod ait : « Et tunc videbunt Fihum hominis venientem

• Act. 1,9. — "^

Ibid. II. — 3 L^c, xAi, 28,

CXLVIII. 9
 ,,

}30 • 8. AUGU8TINI EPI8C0PI

w in nube cum potestate raagna et majestate. » Proinde
eliam lioc cum visum fueiit , non jam erit regnum Dei
setl j3rope erit.
XLIII. Hunc ordinem videmus et duos alios Evange-
listas tenere. Apud Marcum enim cum dictum esset

« Et virlutes, quEC sunt in coelis , movebuntur ; Et tunc,

» inquit, videbunt Filium hominis venientem in nubibus
» cum virtute multa etgloria^. » Deinde subjungit quod

Lucas non divit : «Et tunc mittet Angelos suos et con-

» gregabit electos suos a quatuor ventis, a summo terrse
» usque ad summum coeli- : » Tunc quod ille de ficuet
de aliis arboribus, iste de sola ficu ponens, « A ficuau-
» tem , discile, inquit, parabolam. Cum jam ramuscjus
» tener fuerit, et nata fuerint folia , cognoscitis quia in
» proximo sit aestas : sic et vos cum vidcritis heec fieri

» scitotequod in proximo sit in osliis.» Quid est , « Cum

» viderilis h^c fierit : » nisi ea quae supra dixit? In qui^
busestetiam illud quod ait : « Et tuncvidebunt Filium
» hominis venientem in nubibus cum virtute multa et
» gloria
: et tunc mittet Angelos suos , et congrcgabit

» eiectos suos. » ]Non itaque tunc erit fmis, sed tunc erit
in proximo.
XLiy. An dicendum est , non omnia, quae supra
commemorata sunt esse , intelligenda , ubi ait , « Cum
» videritis haec fieri , » sed aliqua corum , hoc videlicet
exceplo quod dictum est, « Et tunc vidcbunt Fihum ho-
»minis venicntem , etc. ?» Ipse qiiippe finis crit, non
lunc proximus Sed Matthaeus aperuit. nulhs excep-
erit.

tis esse accipiendum quod positum est « Cum videritis ,

» haec ficri. » jNam et apud ipsum cum diclum esset. « Et

» virtutes coelorum movebuntur; Et tunc apparebit ,

» inquit, signum fdii hominis in coelo, et tunc plangent

1 Marc. xni , 26, 26, — 2 jjjid, a^.
 ,

EPISTOLA CXCIX. l3l

» oranes trtbus terr«. Et videLunt filium homiuis venien-
» lem in nubibus coeli in virtute multa et majestale : et
» mittet Angelos suos cum tuba et vocc magna, et con-
» grcgaLuntelectos ejus a quatuor ventis, a summis coe-
» loruni usque ad terminos eorum. Ab arbore autcm fici
» discite parabolam. Cum jam ramus ejus tencr fuerit,
» et folia nata , scitis quia prope est aestas ita ct vos :

» cum videritis haec omnia scitote quia prope cst in

,

» januis K »

XLV. Tunc ergo scimus prope esse , cum viderimus

non aliqua eorum sed haec omnia in quibus et hoc est,
, ,

quod videbiturFihus hominis veniens, et mittet Angelos

suos et de quatuor mundi partibus
, id est de toto , ,

orbe terrarum congregabit eleclos suos quod tota hora :

novissima facit veniens in suis membristanquam in nu-

,

bibus, vel in tota ijDsa Ecclesia quod est corpus ejus ,

tanquam in nube m.agna fructificante atque crescente in

universo mundo, cx quo coepit preedicare ct dicere :

« Agite poenitentiam appropinquavit enim regnum coe-

,

» lorum " » ita ut fortasse omnia

: qute ab his tribus ,

Evangchstis dicta sunt de ejus adventu dihgentius inter

se coUata atque discussa inveniantur ad hoc pertinere
,

quod quotidie venit in corpore suo quod est Ecclesia ,

:

de quo adventu suo dixit « Amodo videbitis Fihum ho-:

» minis sedentem a dextris virtutis, et venientem in nu-

» bibus coeh ^ : » Exceptis his locis , ubi ab eo ille ad-

ventus ultimus in seipso, quando est vivos judicaturus et
mortuos, itapromittiturut propinquaredicatur, et quod

in ultimo sermonis secundum Matthaeum ipse omnino

adventus evidenter exprimitur, cujus superius quibus-
dam signis propinquitas intelhgenda monstratur. Ad
hoc quippe apud jMatthcCum sermo ipse concluditur :

* Matlli, XXIV, 29, et seqq. — 2 id. iii, 2. — ^ Id. xxvi, 64.

9-
 :

*
l3a S. AUGLSTIM EPISCOPl
*c Gum auteni venerit Filiushominis, inquit, in majestat(
» sua , omnes Angeli cum eo tunc sedebit super se-
et ,

» dem tunc congregabuntur ante eum

majestatis suae ,

» omnes gentes^ » et caetera usque ad illud, ubi ait

:

« Et ibunt hi in supphcium aeternum justi autem in vi- ,

» tamaeternam. »Hoc enim nullus ambigit de Christiad-

ventu novissimo et de fine sEccuh preedictum fuisse. INam
et illas quinque virgines, non defuerunt qui
quinque et

non contemptibih disputationedocere voluerint, ad hunc

ejus adventum qui nunc fit per Ecclesiam

,
perlinere. ,

Sed hsec non sunt temere pohicenda ne aiiquid occur- ,

rat quod vahde contradicat prsesertim quia in tahbus ,

divinorum eloquiorum obscuritalibus, quibus nostras

intelhgentias Dco placuit exercere, non solum ahus aho
movetur acutius eorum qui Scripturas sanctas non im-,

probabihter tractant; sed etiam quihbet unus illorum ,

ahquando minus, ahquando mehus intehigit.

XLYI. Nescio tamen utrum intueri ahquid certius in
hac quECStione possemus, si uUa ratione seu facuhale
possemus quam ihud quod in Epistola priorejam posui.
,

quando Evangeho mundus universus impleatur. Quod

enim putat venerabihtas tua, jam hoc per ipsos Aposto-
los factum non itaesse certis documentis probavi. Sunt
,

enim apud nos, hoc est, in Africa barbaras innumera- ,

biles gentes, in quibus nondum esse praedicatum Evan-

gehum , ex iis qui ducuntur inde captivi , et Romanorum
servitiis jam miscentur, quotidic nobis addiscere in

promptu est. Pauci tamen anni sunt, ex quo quidam

eorum rarissimi atque paucissimi ,
qui pacati Homanis
finibus adhaerent, ita ut non habeant reges suos , sed su-

per eos praefecti a Romano constituantur imperio, et ihi

et ipsi eorum praefecti Christiaui esse coeperunt. Interio-

» Matth. XXV, 3i.
 EPisTOLA cxcrx. 1 33
res autenij qui sub iiullasunt potestateRomana ,
prorsus
nec religione christiana in suorum aliquibus detinentur,
neque ullo moclo rectedici potest , istos ad promissionem
Dei non pertinerc.
XLYll. Non cnim Romanos, sed omnes gentes Domi-
nus semini Abrabas media quoque juratione promisit
, :

ex qua promissione jam factum est, ut nonnullac gcntes ,

quas non tenentur ditione Romana recipercnt Evange- ,

lium , et adjungerentur Ecclesiae, quae fructificat et cres-

cit in universo mundo. Adhuc enim habet quo crescat,

donec fiat quod de Christo
in Salomonis figura prophe-
tatum Dominabitur a mari usque ad mare, et a
est : «

« flumine usque ad terminos orbis terrae^. A flumine »

scihcet ubi buptizatus est ,
quia indc coepit Evangehum
praedicare : « A mari autem usque ad mare » totus est
orbis cum omnibus gentibus quoniam mari Oceano ,

cingitur univcrsus. Quomodo autem implebitur ahterilla

prophetia « Onmcs gentes quotquot fecisti venient et
: ,

» adorabunt coram le, Domine^? » Non cnim de locis

suis migrando venient, sed in locis suis credendo. De cre-

dentibus quippe Dominus dixit : « Nemo potest venire
» ad me, nisi datum fuerit ei a Patre meo^. » Propheta
autem dicit « Et adorabunt eum unusquisque dc loco
:

» suo,omnesinsulae gentium^. » Omnes insulaedixit, tan-

quamdiccret, etiam omncsinsulae hinc osteudcns quam ;

nulla rehnquatur terrarum,ubi uon sit Ecclesia, quando

nulla rehuquitur insularum, quarum nonnullae etiam in
Occano sunt constitutae, ct quasdam earum Evangchum
jam suscepisse didicimus. Atque ita et in insulis singuhs
quibusque impletur quod dictum cst « Dominabitur a :

» mari usque ad marc, » quo unaquaeque insula cingitur;

sicut in universo orbe tcrrarum, quas tanquam omnium

' Psal. r.xxi, 8. — ^ jj lxxxv, 9. — 3 Joan. vr, 44. — * .Sophon 11, 11.
134 S. ACGUSTINI EPJSnOPI
quodammodo maxima est insula, fiiiia et ipsam cingit
Oceanus , ad cujus littora in occidcntalibus partibus Ec-
clesiam pervenisse jam novimus, ct quocumque iittorum
nondum pervenit, perventura est utique fructificando
atque crescendo.
XLVIII. Si ergo quia propbetia veritatis mentirinon
potest , necesse est utomnes gentes, quotquotfecit Deus,
adorent eum; quomodo adorabunt eum nisi invocent ,

eum? « Quomodo autem invocabunt inquem non cre- ,

» diderunt aut quomodo credcnt quem non audierunt?

,

» Quomodo autem audient sine praedicante, aut quo-

» modo prEEdicabunt nisi , mittantur*? » Mitlit enira
Angelos suos suos et congregat electos suos a quatuor ,

ventis, id est ab nniverso orbe terrarum^. In quibus

,

ergo gentibus nondum est Ecclesia oportct ut sit non , ,

ut omncsqui ibi fuerint credant omnes enim gcntes pro- :

misste sunt,non omnes bomincs omnium gentium. Non

enim omnium est fides.Credit itaque oranis gens in om-
nibus, qui electi sunt ante constitutionem mundi , in
cseteris non credit , et credentes odit. Quomodo enim et

illud implebilur : « Eritis odio omnibus gentibus prop-

» ter nomen meum ^ ; » nisi in omnibus gentibus sint, et
qui oderint , et quos oderint?
XLIX. Quo pacto igitur ab Apostolis est praedicatio

ista completa ,
quando adbuc usque sunt gentes , (quod
certissimum est nobis) in quibus modo coepit et inquibus
nondum coepit impleri? Non itaquesic dictum est Apos-
tolis : « Eritis mibi testes in Jerusalem , et in tota Judaea
» et Samaria, et usque in extremum terrae'^, » tanquam
ipsi soU . quibus tunc loquebatur, tantum munus fuerint
irapleturi : sed sicut eis solis videtur dixisse quod dixit :

» Roni, X, 14. — 2 Mat(l). \xiv, 3r. — ^ Id. xxiv, 9. — * Act. i, 8.

 ,

EPISTOLA CXCIX. l35

« Ecce vobiscum sum usque in consummationem sae-
» culi^; » quod tamen eum universae Ecclesite promi-
sisse ,
quse aliis morientibus aliis nascentibus bic usque
in saeculi consunimationem futura est, quis non intelli-

gat? sicut quod ad eos omnino non per-

eis et illud ait ,

tinet , et tamenest, tanquam ad solos etiam

sic dictum
pertineret « Cum videritis bax omnia
: scitote quia ,

» prope est in januis*^. » Ad quos enim boc pertinet

nisi ad eos, qui in carne tunc erunt cum omnia com- ,

plebuntur? Quanto magis iilud quod ex magna parte

per eos agcndum fuit, quamvis et posteris eorum eadem
actio servaretur?
L. Quodautem dixit Apostolus : « Numquid non au-
» dierunt? In omnem terram cxiit sonus corum , ct in
» fines orbis terrae verbaeorum ^ » quamvis locutus sit :

praeteriti temporis verbis, tamen quod futurum fucrat

dixit non quod jam factum atque completum
, sicut ••

ipse Propbeta, quo usus est teste, non ait, « In omncm

» terram » exiturus, sed, « Exiit, inquit, sonus eorum, »
quod ulique nondum factum erat quale est ctiam illud :
,

« Foderunt manus meas et pedcs^;»quod tam longe

postea factum novimus. Sed ne istas tantum propbeticas
locutiones , non ct apostolicas fuisse crcdamus, nonne
idera ipse Apostolus ait : « Quae est Ecclesia Dei vivi, co-
» lumna etfirmamentum veritatis et sine dubiomagnuni :

» est pietatisSacramentum quod manifestatum est in ,

» carne ,
justificatum est in spiritu, apparuit Angelis ,

M praedicatum est in gentibus, creditum est in mundo,

» assumptum est in gloria^? » Nempe manifestum est

boc, quod in extremo posuit, etiam nunc nondum esse

completum ; quanto magis tunc quando ista dicebat ?

' Matth. XXVIII, 20 — 2 ij_ XXIV, 33. — ^ Rom. x, 18, el Psal. xvki, S.
— * Psal. XXI, 17. — 5 I xin,_ ,,j^ ,5
 "

1 36 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Ecclesia quippe tunc assunietur in gloria ,
quantlo dice-
tur : « Venitc, benedicti Patris mei, percipitcrcgnuni^: »

et tamen tanquam factum fuisset dictum est ,

quod certo
scieLatur futurum.
LI. Mullo minus mirandum quod eliam verbis
est
praesentis temporis usus est in eo, quod illum identidem
dixisse memorasti : « Propter spem quae reposita est ,

w nobis ,
quam ante audistis in verbo veritatis Evangelii,
w quod advenit omni mundo cst fruc-
in vos. sicut etin
w tificans et % quamvis
crescens Evangelium nondum
»

mundum tcnebat universum sed fructificare illud in

:

universo mundo dixit et crescere , ut ita significaret,

quousque fuisset fruclificando etcrescendo venturum. Si
ergo latet quando Ecclesia fructificaute atque crescente
universus omnino a mari usque ad mare orbis implebi-
tur, procul dubio latet quando linis erit; ante quippe
non erit.

LII. Ut autem tibi tanquam sanctobomini Dei et sin-

cerissimo fratri aperiam de bac quaestione quid sentiam,

error quidem in utroque vitandus est, quantum ab bo-
mine vitari potest, sivecitius sive tardius ,
quam futu-
rum est , Dominus venturus esse credatur : sed mihi
quisquam non videtur errare, cum abquid ncscire se scit,
sed cum se putat scire quod nescit. Kemoveamus itaque
de medio servum illum malum qui dicens in corde suo ,
:

n l\]oramfacit Dominus meus venire^, » dominatur con-

servis suis et ebriosis convivando miscetur

, iste quippe :

procul dubio Domini suioditatlventum. Quo servo malo

remoto constituamus ante oculos tres servos bonos fa-
,

mibam dominicam diligenter sobrieque tractantes, ad-

ventum Domini sui sitienter desiderantes vigilanter ,

> Matth. XXV, 3i. — 2 Coloss. i ,

5.-3 Matth. xxiv , 48, el

Luc, XII , 45.

 EPISTOIA CXCIX. 187
expectaiites , fideliter aniantes. Si unuseorum cilius, al-

ter tardius Dominum putat esse venturuni , tertius vero

suam de hac re ignorantiara confitetur; quanquam om-

nes consonent Evangelio, quia omnes diligunt manifesta-
tionem Domini , et eam desideranter et vigilanter expec-
tant , videamus tamen quis araplius consonet.
Llll, Unus dicit : Yigileraus et oremus , quia citius
venturus est Dominus. Alter dicit : Yigileraus et oreraus ,

quia brevis et incerta est ista vita ,

quaravis tardius ven-
turus sit Dominus. Tertius dicit : Vigileraus etoreraus,
quia et brevis et incerta est isiavita , et nesciraus tempus
quando venturus est Dominus. Evangeliura dicit : « Yi-
w dete, vigilate, et oralc quando terapus ; nescitis enira
y>sit^. Obsecro te quid aliud dicere audiraus hunc ter-
))

tium quam quod dicere audimus Evangeliura? Oranes

,

'

quidem prae desiderio regni Dei hoc volunt esse verura

. ,

quod dicitprimus; sed hoc secundus negat; tertius vero

non negat ahquid horum sed ignorare se fatetur quis ,

verum dicat illorum. Proinde si hoc factum fuerit quod

praedixerat primus, gaudebunt cum illo secundus et ter-

tius. Omnesenim raanifestationeraDominidihgunt. Exiil-

tabunt itaque citius venisse quod dihgunt. Si autem
j
factum non fuerit, et apparere coeperit, hoc potius esse
verum quod dicebat secundus, metuendum est ne inter
ipsas moras perturbentur, qui crediderant quod dixerat
primus et incipiant Domini adventum non tardum pu-
,

I
tare , sed nullura : qui vides quanlus sit interitus anima-
rum. Quod si tantae fidei fuerint ; ut se ad secundi prae-
dicta convertant, et Dominuni etiam tardantem fideliter

et patienter expectent, abundabunt tamen opprobria et

insultationes atque irrisiones inimicorum mukos infirraos
a christiana fide averlentiura , dicendo tara faliaciter eis
' Marc. xtii, 33.
l38 S. AUGUSTINI EPISCOPl
rcgnum csse promissum, quam fallaciter dicebalur cito
esse venturum. Qui auteni creclunt quod secundus dicit,
tardius Dominum esse venturum. si falsum fuerit inven-
tum citius Domino veniente, nuUo modoqui ei credide-
rant turbabuntur in fide , sed inopinato gaudio per-
frucntur.
LIV. Quapropter qui dicit Dominum citius esse ven-
turum, optabilius loquitur, sed periculosius fallitur. Uti-

nam ergo sit verum quia erit molestum, si non erit ve-
;

rum. Qui autem dicit Dominum tardius esse venturum,

et tamen credit, sperat, amat ejus adventum, profecto

de tardilate ejus eliamsi fallitur, feliciter fallitur. Habe-

bit enim majorem patientiam, si boc ita erit ; majorcm
lastitiam, si non erit. Ac per boc ab eis, qui diligunt ma-
nifestationem Domini, ilie auditur suavius , isli crcdiliu'

tutius, Qni aulem quid liorum sit verum ignoraresecon-

filetur, iliud optat, boc tolerat, in nullo eorum errat.
quia nibil eorum aut affirmat aut ncgat. Obsecro te. ut
rae talcm non spernas quia et ego te diligo id aflir-
;

mantem quod verum esse desidero, et tanto magis nolo

fidlaris, quanto magis amo quod polliceris? ct quanlo

magis video periculosum si falleris. Da vcniam si oiie-

rosus fui sanctis sensibus tuis. Quanlo enim rarius pro-

venit, lanto me tecum saltem per litteras loqui diutius
delectavit.
 EPISTOLA CC. 189

EPISTOLA. CC*.

Domino lUustri et merito prsestantissimo atque in Cliristi di-

lectione cliarissimo filio Yalerio , Augustinus in Domino
salutem.

Au^ustlnus Valerlo nomitl transmittens nuncupntmn ,

tpsi librum primum de Nuptiis et C oncupiscenlia.

I. CcM diu moleste haberem quod aliquoties scrip-

serim, et nulla tuae sublimitatis rescripta meruerim, re-
penle Epistolas tres tUKbenignitatis accepi, Unam tionad
mesolum datam per coepiscopum meum Vindemialem ,

et non longe post compresbyterum Firmum duas, qui

vir sanctus nobisque ut ab illo scire potuisti. familaris-

sima charitate conjunctus, mulla nobiscum de tua excel-
lentia colloquendo, et veraciter insinuando, qualem le in

Christi visceribus noverit, nou solum eas quas memora-

tus episcopus, vel quas ipse attulit, sed etiam illas quas
non accepisse querebamur, litteras vicit. Et ideo de te

narratio ejus suavior nobis erat, quia ea dicebat qute ipse

non posses, nequidem meinquirente, rescribere, netua-
rum laudum,quo sancta Scriptura probibet, fieres prae-
dicator*. Quanquara et ego verearhaec ad te scribere,

ue suspicionem adulantis incurram, Domine illustris et

merito praestantissime, atque in Christi dilectione cha-

rissime fiH.
II. Laudes itaque tuas in Christo, sive magis in te
' Es 7. Torao prioriim edit. prwfixa lib. i. de Nuptiis qux porro 200
—
;

erat , nunc 196. — Scripta] videlur exeunte an. 418 aul ineunte^ig.
"^
Prov. XXVII, 2.
l4o S. AUGUSTINI EPISCOPI
laudes Christi, videquidmihi deleclationis et laetitiaifuil
audire ab illo, qui nec fallere me posset, propler fidem
suam, eteas ignorarenonposset, propteramicitiam tuam.
Sed aha et ab ahis, etsi non tammulta vel certa, verum-
tamen audivimus , fides tua quam sit sana et cathohca,
quam pia expectatio futurorum ,
quEe Dei fratrumque
dileclio, quam non superbe sapia in exceisis honoribus,
nec speres in incerto divitiarum, sed iu Deo vivo, et di-

ves sis in operibus })onis ;

quam
domus tua requies sit

solatiumque sanctorum, et terror impiorum quanta tibi ;

cura sit, ne quis insidietur membris Christi coopertus

velamine nominis Christi, sive in veteribus ejus, siveiu
reccnlioribus inimicis; quamquesis eorumdem inimico-
rum providus saluti, infestus errori. Haec atque hujus-
modi, ut dixi, et ab ahis solemus audire ; sed nunc ea
per supradictum fratrem plura et testatiora cognovimus.
III. Porroautem de pudicitia conjugah, ut eam quo-
que in te laudare, etamare possimus, numquid audire-
mus, nisi ab aliquo interiore familiari tuo qui vitam ,

tuam, non insuperficie. sed penitus nosset? De hoc ita-

que tuo bono, Dei dono, me quoque delectat familiarius,
et aliquanto diutius loqui tecum. Scio me non esse oneri

tibi. si ahquid prohxum mitto, quod legendo diutius sis

nobiscum. jNam et hoc comperi, quod muhas iuter tuas

magnasque curasfacile ac libenterlegas, nostrisque opu-
cuhs, etiam quae ad ahos conscripsimus, si qua in manus
tuas venire potuerunt, admodum delecteris, quanto ma-
gis quod ad te scribitur, ubi tanquam praesenti loquar,
et advertere dignaberis attentius, et accipere gratius ?

Ab hac ergo Epistola perge ad librum, quem simul raisi,

qui tuae reverentiae et cur conscriptus sit et cur ad te po-
tissimum missus. et ipse suo principio commodius in-
timabit.
 EPI8TOLA CCI. l4l

EPISTOLA GCP.

Imperatores Honorius et Theodosius Augusti , Aurelio

episcopo salutem.

Imperaiores nova in Pelagianos eorumque fautores safic-

tione cdita mandant Aaretio necnon Augustino per
, ,

ejusdem tcnoris iitteras seorsum ipsi inscriptas , ut

adversus damnatam liceresim subscriptionem exi^ant
a cieleris episcopis.

DuDD-M quidem fuerat constitutum, ut Pelagius

I. «

atque Coelestius infandi dogmatis repertores ab urbe

Roma, velut qusedam catbolicae veritatis contagia, pel-
lerentur neignorantium mentes scaeva persuasione per-
:

verterent. In quo secuta est clementia nostra judicium

sanctitatis tUEe, quo constat eos ab universis justa sen^
tentiaeexaminationedamnatos. Sed quia obstinati crimi-
nis perlinaxmalum, ut constitutio geminaretur, exegit;
recenti quoque sanctione decrevimus, uti quis eos in
quacumqueprovinciarumparte latitare non nesciens, aut
propellere aut prodere distuliseet, praescriptae pcenas,

velut particeps, subjaceret. »

II. « Praecipue tamen ad quoruradam episcoporum
perlinaciam corrigendam, qui pravas eorum disputaliones
vel tacito consensu astruunt, vel publica oppugnatione
non destruunt, Pater cbarissime atque amantissime, sanc-
titatis tuae auctoritatem imminere conveniet quatenus :

in abolitionem praeposlerae baeresis omnium devotio

* Quse pono 201 erat, nunc 90, — Scnpla an. 419 uiense Junio,
j/}^ S. AUGUSTINI EPISCOPl
Christiana consentiat. Religio itaque tua competentibus
scriptis universos faciat aclmoneri, scituros definitione
sanctimonii tui hanc defmilionem sibi esse praescriptam,
ut quicumque damnationi memoratorum quo pateat ,

mens pura, subscribere impia obstinatione neglexerint,

episcopatus amissione mulctati, interdicta, in pcrpetuum
expulsi civitatibus, communione priventur. Nam cum
synodum Nicasnam confessionc sincera condi-
ipsi juxta

torem rerum omnium Deum, imperiique nostri venere-

mur auctorem non ; patietur tua sanctitas sectae detesta-
bilis homines in injuriam religionis nova et inusitata
meditantes, secretis tractatibus occultare sacrilegium se-
mel pubhca auctoritate damnatum. Unaenim eademque
culpa est eorum ,
qui aut dissimulando conniventiam,
aut non damnando favorem noxium praesliterint. Pater

charissime alque amantissime : et alia mami \ Divinitas

te per muhos annos servet incolumem. Data v. Iduum
Juniarum, Ravennse, Monaxio etPhntaConsuhbus ȣ"0-
dem teiiore etiam acl sanctum Angustinam episcO"
puni data (10),
 BPISTOLA crii. i43

EPISTOLA CCIP.

Domiuis vere sanctis atque omni affectioue ac jure venerandis,

Alypio et AuGusTiAO episcopis, Hieronv.mus in Clirislo sa-
lutem.

/Jieronjintts Jljpio et Auguslino gmtulntur , (luorum

opera Ccetestiana- Itieresis cxlincta sit : et excusat cur
nonduni refeilerit libros Annianl Pelagiani,

I. Sanctus Innocentius presbyter, qui hujus sermonis

est portitor, anno prseterito, quasi nequaquam in Afri-
cam reversurus, mea ad dignationem vestram scripta non
sumpsit, Tamen Deo gratias agimus, quod ita evenit, ut
nostrum silentium, vestris epistolis vinceretis. Mihienim
omnis occasio gratissima est, quam
per scribo vestrae re-
verentiae; testem invocans Deum, quod si posset fieri as-

sumptis alis columbae, vestris amplexibus implicarer,

semper quidem promerilo virtutum vestrarum, sed nunc
maxirae, quia cooperatoribus et auctoribus vobis hoere-
sis Coelestiana jugulata est : quae ita infecit corda multo-
rum, ut cura superatos damnatosque esse se sentiant,
tamen venena mentium non omittant; et, quod soUim
possunt, nos oderint, pcrquos putant se libertatemdo-
cendae haereseos pcrdidisse. »

II. « Quod autem qu^eritis utrum rescirpserim contra

; libros Anniani ( 1
1 ), pseudodiaconi Celcdensis, qui copio-
sissime pascitur, ut abense blasphemice verbafrivola sub-

* Alias XXIV. quee aiitetn 202 erat , nuQc 91. — Scripla exetmle
an, 419,
1^4 S- AUGUSTINI EPISCOPI
ministret : scialis me ipsos libros iii schedulis missos a
sancto fratre Eusebio presbjtero suscepisse, non ante
multum tcmporis; et exinde vel ingruentibus morbis, vel
dormitione sancta^et venerabilis filiae vestrae Eustochii,
itadoluisse, ut propemodum contemnendos putarem. In
eodem enim luto haesitat. et cxceptis verbis tinnuhs, at'
quc emendicatis, nihil ahud loquitur. Tamen multum
egimus ul dum epistolae meae respondere conatur, aper-
;

tius se proderet, etblasphemias suas omnibus patetaceret.

r)uidquid enim in illa miserabih synodo Diospohtana
dixisse se denegat, in hoc opere profitetur, nec grande
est ineptissimis naeniis respondere, Si autem Dominus vi-

tam tribuerit, et notariorum habuerimus copiam, paucis

lucubratiuncuhs respondebimus : non ut convincamus
haeresim emortuam ; sed ut imperitiam atque bhisphe-
miam ejus, nostris sermonibus confutemus : mehusque
hoc faceret sanctitas vcstra ; ne compellamur contra hae-
reticurn nostra hiudare. Sancti fdii communes, x\ll)ina,

Pinianus et Melania, plurimum vos salutant. Has litte-

rulas de sancta Bethleem sancto presbytero Innocentio

dedi perferendas. ]Neptis vestra Paula miserabiliter pre-
catur, ut memores ejus sitis, et multum vos salutat. In-
columesvos, et memores mei, Domini nostri Jesu Christi

tueatur elementia, Domini, vere sancti atque omni affec-

tione venerabiles patres. »
 ,

EPISTOLA CCIIL 1^5

EPISTOLA CCIII *.

Domino insigni et prsestantissimo et desideiantisslnio filio

Largo (12), AuGusTiNus in Domino salutem.

Augustinus Lar^o ut bona scvcuLl liujus vana expertus

,

contcmnat utque ex perpessione malorum metior

,

evadat.

AccEPi litteras eximietatis luas, quibus me adte petisti

ut scriberem. Quod quidem non desiderares , nisi et hoc,
quod me posse scribere existimasli ,
gratuni liaberesatque
jucundum. Idautem est , ut vana Sceculi liujus , si inex-
perta concupisti, experta contemnas. Fallax est enim in
eis suavitas , et infructuosus labor, et perpetuus timor,
et periculosa sublimitas. Initium sine providentia , et
finis cura poenitentia. Ita se babent omnia ,
quas in ista
mortalitatisserumna cupidius quam prudentiusappetun-
tur. Alia estaulem spespiorum, alius laborisfructus, alia
periculorum merces. Nam in boc mundo non timere
non dolere, non laborare nonpericlitariimpossibile est.
,

Sed plurimum interest qua causa, qua expcctatione, quo

termino ista quisque patiatur. Ego quidem cum amato-
res saeculi bujus intueor, nescio quando possit esse ad
eorum animos sanandos opportuna sapientia quando :

enim res velut prosperas babent. faslu respuuntsalubres

monitus et quasi anilem reputant canlilenam quando
, :

autem in adversis agunt magis cogitant evadere unde ad

,

prsesens anguntur, quam capere unde curentur, et unde

1 Alias i,xxxM. quae aulem 2o3 erat , minc 2 3. — Scripla forte circa
an. 420.

CXLVIII. 10
l46 S. ADGUSTINI EPISCOPI
perveniant ubi angi omnino nou possint. Aliquando ta-
men quidam cordis aures admovent , atque adiiibent
veritati, rarius inter prospera, crebrius inter adversa :

sed tamen pauci sunt , ita enim prasdicti sunt : inter

quos te esse cupio, quia veraciter diligo, domine insignjs
et praestantissimeac desiderantissime fili. Haec admonilio
tibi sit mea rcsalutatio, quia etsi te deinceps talia per-
peti ,
qualia pertulisti , nolo ; plus tamen doleo haec ipsa
te sine aliqua in melius vitae mutatione fuisse perpessum.

EPISTOLA CCIV».

Domino eximio , et hoaorabili filio Ddlcitio, Auoustinu»

salutem in Domiuo.

Augustinus Dulcltio Tribuno et Notario ImperaUumque

jussionum adversus Donatistas datarum exeaulori e0
lib. 2. Retract. c. 09. significaas a se jam abunde sa'

tisfactum fuisse querelis Donatlstarum ; et ostendens

eorum vesaniam qui sibi necem ultro consciscebant,

1. NoN debui contemnere petitionem tuam ,

qua de-
siderasti a me institui ,
quemadmodum te oporteat hae^
reticis respondere, quoruni salus in Domini misericordia
instantiaquoque tuee strenuitatis inquiritur. Quamvis
enim ingentes eorum multiludines, (unde plurimum gra-
tulamur) quid sibi benefici conferatur intelligant qui- :

dam tamen eorum Deo ethominibus miserabili instinctu

furoris ingrati , ubi suis caedibus nos vastare non possunt,

> Alias LXi. quie autem ao4 erat , nunc i;3. — Scripta circa hoc
tempus.
 EPISTOLA ( GIV. 147
suo nosexilio terrere se credunt . uut httitiam suaniqufe-
rentes ele niortibus nostris, aut tristitiam nostram f!o

raortibus suis. Sed non debet

tantorumque populo- tot

rum salutem furiosus error bominum impedire pauco-

rum. Quid eis velimus non solum Deus et prudentes ho-
mines, Yerumetiam ipsi , cum snit nobis inimicissimi ,

sentiunt. Cum enim sua pernicie nos terrendos putaut,

non dubitant nos timere ne pereant.
II. Sed quid faciamus videntes quod multi adjuvante
,

Domino per occasionem vestram viam pacis inveniant?

Numquid probibere vos possumus vel debemus ab bac
unitatis instantia dum metuimus nequidam durissimi,
,

et iu se ipsos crudelissimi non nostra sed propria vo-

, ,

luntate se perdant? Optaremus quidem utomnes, qui

contra Christum portant signum Christi, et contra Evan-
gehum de ipso Evangebo quod non intelbgunt, gloriaii-
,

tur, a sua perversitate discederentet nobiscum in ejus ,

unitate gauderent. Sed quouiam Deus occulta satis dispo-

sitione, sed tamen justa nonnuUos eorUm poenis prae-
,

destinavit extremis, procul dubio melius incomparabili

numerositate plurimis ab illa pestifera divisione etdisper-
sione redintegratis atque coUectis , quidam suis ignibus
pereunt, quam pariter universi sempiteruis ignibus ge-
hennarum merito sacrilegte dis^ensionis ardebunt. Sic
enim pereuntes istos dolet Ecclesia, quemadmodum re-
bellem fihum sanctus David de cujus salute servanda ,

sollicita dilectione maudaverat'^. jNam eum merito ne-

fandae impietatis extinctum , etiam cum testimonio la-

crymostevocis ingemuit. Verumtamen superboetmahgno
discedente inlocum suum populus Dei qui fuerat ihius
, ,

tjrannide divisus agnovit regem suum; et de amisso

,

fiho moerorem patris , perfectio consolata est unitatis.

1 2 Reg. xvui, S.

la.
 ,
:

l48 S. AUGUSTINI EPISCOPI

III. Non domiue eximie et ho-
itaque reprehendimus ,
norabihs fili quod lales homines apud Thamugadem
,

prius ediclo admonendos existimasli sed quod ibi dixisti :

« Noverilis vos dcbitae neci dandos » putaverunt sicut , ,

eorum rescripta indicant hoc te fuisse comminatum ,

quod tu illos apprehensos fueras occisurus, non intelh-

gentes de illa nece, quam ipsi sibi volunt ingerere, te

locutum. Non cnim tu in eos jus ghidii ulhs legibus acce-

pisti, autimperiahbus constitutis quorum tibiinjuncta ,

est execulio hoc praeceptum est ut necentur. Secundo

,

sane edicto dileclionis tuoeplaniusquid volueris aperuisti.

Quod autem etiam ipsum episcopum ^ illorum putasti
litteris alloquendum ,
, humanissime ostcndisti ,
quanta
mansuetudine temperati sint in cathohca Ecclesia, etiam
qui potestate christiani Imperatoris , sive terrendo , sive
plectendo corrigendis praeficiuntur erroribus; nisi quod
honorificcntioribus eum verbis tractasti quam decebat
hoereticum.
IV. Sed quod ejus responsioni me respondere voluisti,
credo tc arbitratum etiani Iioc Thamugadensibus debere
praestari, ut falhix doctrina ipsius. a quo seducebantur,
ahquanto diligentius rcfclhitur verum nos et occupatis-
:

simi sumus , et jam in ahis plurimis opuscuhs nostiis hu-

jusmodi vaniloquia refutavimus, Jamenim nescio quoties
disputando et scribendo monstravimus^, non eos posse
habere Martjrum mortem quia Christianorum non ha- ,

bent vitam, cum Martjrem non faciat poena, sed causa.

Docuimusetiam hberum arbitrium sichomini datum ut ,

tamen et divinis legibus et humanis reclissime gravium

supphcia constituta siiit peccatorum et pertinere ad re- :

ligiosos regcs terrae non sokim aduUeria vel homicidia

,

vel hujusmodi aha flagitia seu facinora, verum eliam sa-

' Gaudeutium Thamugadcnscm. — ' i^ episl. 1 85.
 EPISTOLA CCIV. ]
49
crilegla severitate congrua cobibcre : multumque illos

falli qui putant a nobis tales istos suscipi , quales sunt,

quia non cos rebaptizamus. Quomodo cnim tales susci-

piuntur quales sunt, cum sint liaerelici, et ad nos tr;in-

seundo fiant Calbolici? Ncquc cnim propterea corda de-

pravata non licet corrigi ,
quia Sacramcnta semel datanon
licet iterari.

V. De raortibus autera furiosissimis ,

quas quidam
eorum ipsi sibi inferunt , de quibus solent detestabiles ct
abominabiles esse multis etiam suis, quorum menlcs de-
mentia non tanta possedit secundum Scripturas ra-, eis

tionesque Christianorum saepe respondimus quoniam ,

scriptum est « Qui sibi nequam

: cui bonus^? « Aut

ccrte in eisdem positum tentationibus mori volentem oc-

cidat ct proximum ,
qui sibi expedire et licere putat
occidere se ipsum quoniam Scriptura dicit « DiJiges
,
:

M proximum tuum tanquam teipsum^. » Nullis autem

jubentibus legibus vel legitimis potestatibus non licere ,

alterum occidere, etiam volentem et petcntem , et vivcre

jam non valentem , satis indicat Scriptura Rcgnorum,

ubi rex David regis Saulis interfcctorem jussit occidi ^,

cum ille dixisset ab eo jam saucio atque semivivo peti-

tum se fuisse ut boc faceret, et animam corporis nexibus
obluctantem solvique cupientcm uno ictu vulncris abillis
cruciatibus liberaret. Proinde quia omnis ,
qui sine ulla
legitimas potestatis auctoritate hominera occidit, bomi-
cida est ,
quisquis sc ipsum occidit non sit homicida, si

non bomo est. Haec omniu muhimodis in ahis plurimis

nostris sermonibus , et htteris diximus.
Terumtamen, quod fatendum est de isto Razio
yi. ,

seniore, quem summa exemplorum inopia coarctati se in

1 Eccli. XIV, 5. — 2 Lc\il. xix, i8, el Marc. xn, 3i. — 3 3 Reg. i, i5,
 lOO S. AUGISTINI EPISCOPI
TViaccliabaeorum libris, quasi ad auctoritatem sceleris*,
quo se ipsos perdunt ,
perscrutalis omnibus ecclesiasticis
auctoritatibus, vix aliquando se invenisse gloriantur, ad-
huc eis nunquam respondisse me recolo. Sed , quod tuae
charitati et prudentibus quibusque sufficiat ad istos re-
darguendos , si ad vitam Christianorum de Judaea gente
atque ilhs htteris parati sunt omnium factorum exempla
transferre, tunc et hoc transferant. Si autem ilhc sunt
plurima eorum quoque hominum ,
qui htterarum iharum
vcritate kudati sunt, vei huicjam tcmpori non conve-
nientia , vel eiiam illo tempore non recte facla tale etiara ,

hoc estquod in se ipsum Razius iste commisit qui cum

;
:

esset apud suos nobihs et rauhum in Judaismo profe-

,

cisset, (qUcG sibi in comparatione justitiae christianae

darana et stercora fuisse dicit Apostolus%) et propter
hoc idem Razius Judaeorum pater appellaretur quid ;

mirum est si tanquam hominiehitio superba subrepsit,

,

ut mallet manu propria perirai, quam post iHam in sqo-

rum aspectibus celsitudinem sustinere Indignam in hos-
tium mauibus servitutcm?
VII. Solent in htteris gentihum ista laudari. In hi^
autem Machabaeorum libris quamvis homo ipse fuerit
hiudalus, factum tamen ejus narratum est non lauda- ,

tum. ct judicandum potius quam imitandum quasi ante

oculos constitutum, non sane nostro judiciojudicandura,
quod nos quoque ut homines habere possemus sed ju- ,

dicio doclrincC sobriae quae in ipsis quoque hbris vete-

,

ribus clara est. Longe quippe fuit iste Razius a verbis

illis, ubi legitur n Omne quod tibi applicitum fuerit
.

waccipe, et in dolore sustine et in humilitate tuapa- ,

w tientiam habe ^. » Non ergo fuit iste vireligendae mortis

sapiens, sed ferendae humilitatisirapatiens.

• 2 Marh. xiv, 3-. — 'i
Philip. ni, 8.-3 Eccli. n, 4-
 ,:

EPISTOLA. CCIV. l5l

VIII. Scriptum est quod voluerit « Nobiliter et viri-
,

«liter mori, sed numquid ideo sapienter ? « Nobiliter »

scilicet , ne Jibertatem sui generis captivus amitteret
« Viriliter » autem, quod tantas vires animi baberet, qui-
bus idoneus quod gladio cum
esset ut se ipse perimeret ;

iniplerenon posset, de muro se pr^ccipitem dedit et sic ,

adhuc vivus abruptam cucurrit ad petram atque ibi ,

jam exsanguis intestina sua produxit, quae utraque manu

populum ac deinde poslea defes-
dissipata spargebat in ,

sus occubuit.Magna baec sunt, nec tamen bona. Non

enim bonum est omne quod magnum est; quoniam sunt
magna etiam mala. Deus dixit « Innocentem et justura ,

» ne occidas^. » Si ergo iste innocens et justus non fuit

cur proponitur imitandus ? Si autem innocens et justus

fnit, quare interfector innocentis etjusti, id est ipsius

Razii, insuper putatur esse laudandus ?

IX. Ha?c interim , ne nimium prolixa fiat, buic epis-

tolge implendae satissint. Debeo autem Thamugadensibus
ejusmodi ministerium cbaritatis, quoniam mihi et voto
too et ab honorabili et cbarissimo fiho meo Eleusino,
qui Tribunatum apud eos egit, bene insinuati sunt, nP
ambabus epistolis Gandentii Donatistarum episcopi et ,

maxime posleriori, quam secundum Scripturas sanctas se

fecisse arbitratur, ita respondeam , ne aHquid praetermis-
sura putetur.

* Exod. XXIII, 7.
l52 S. AUGtlSiTlNl EPlSCOl'1

EPISTOLA CCV.

DilecUssimo Iratri Co.Nsii.xxio , Augdstinus.

yiugtistinus ConserUlo , rcspondens ad illlus pcrcontatio-

nes de corporc Christi qualc nunc sit , nccnon dc nos-
tris corporibus qualia futura sint in resurrectionc.

I. QuANTDM ad oculos attinet corporales, quosclam

videmus , nec novimus ,
quoruin a nobis studia vitaque
nesciuntur; quosdam novimus , nec videmus, quorum
nobis charitas et affectus innotuit , in quibus et te annu-
meramus ; et ideo te magis videre desideramus , ut in iis

sis ,
quos et videmus , et novimus. Nam illi qui ignoti
nostris oculis ingeruntur, non solum desiderabiles non
sunt, scd vix tolerabiles sunt, nisi abquibus signis pul-

cbritudo in bisbominis interioris appareat. Quorum au-

tem, sicut tuus, nobis prius animus intelbgendo, quam
videndo corpus apparuit. jam quidem novimuseos; sed
ideo etiam videre dcsideramus , utpcr illud quod conspi-
citur oculis, multo jucundius et familiarius eo ,
quem
jam novimus, amico interiore perfruamur. Verum et boc
de te nobis Deus fortasse donabit ,
quietioribus et tran-
quillioribus , sicut optamus, rcbus bumanis, ut id bo-
nestce cbaritatis sit potius quam molestae necessitatis.
Nunc ad ea respondeam , sicut Doniino acljuvante po-
tuero , quae prseter epistolam in aba chartula a me quae-
renda misisti.

• Alias cvLvi. {jua- autem 2o5 erat , nuiic 189, — Scripta foiie eodem
lenipore.
 ,

EPISTOLA CCV. l53

II. Quaeris « Ulrum nunc corpus Domini ossa et san-
guinem liaLeat, aut reliqua carnis lineamenta. » Quid
si adderes, utrum etiam vestimenta nonne augeretur ,

quoestio ? qua causa, nisi quia ea, qua? in usu vitae hujus
nostras corruptibilia novimus, sine corruplione cogilare
vix possumus, cum divinorum miraculorum quaedam
docuraenta jam datasint, ex quibus liceat conjectare
,

majora ? Nam si veslis Israelitarum per tot annos in

eremo sine tritura esse potuit , si morticina pellis calcea-
mcntorum tandiu sine labe duravit potest ubique Deus ,

quorumlibet corporum per quantum voluerit tempus ,

incorruptain protendere qualitatem. Ego proinde Do-

mini corpus ita in coelo esse crcdo , ut erat in terra ,

quando ascendit in coelum. Dixerat autem Discipubs

ut in Evangeho legimus de sua resurrectione dubitanti- ,

bus, et illud quod videbant non corpus, sed spiritum ,

esse putantibus « Yidete manus meas, et pedes

, pal- ,

» pate et videte
, quia spiritus ossa et carnem non
,

» non habet, sicut me videtis habere^. » Sicut eorum ,

cum esset in tcrra, contrectatus est manibus, sic eorum

est, cum irct in cfjelum deductus aspectibus. Ibi vox ,

angelica sonuit , « Sic veniet ,

quemadmodum eum vi-
» distis euntem in coelum ^. » Fides adsit , et nulla
quapstio remanebit.
III. Nisi forte de sanguine requirendum est,quia
cum dixisset , « Palpate et videte quia spiritus carnem
» et non habet, » non addidit sanguinem Non
ossa .

ergo et nos addamus inquirere quod ille non addidit ,

dicere et de compendio
: si placet finita sit quaeslio. , ,

Fortassis enim accepta occasione sanguinis urgebit nos

, ,

molestior perscrutator, et dicet Si sanguis cur non et , ,

pituita, cur non et fel flavum et fel nigrum ,

quibus
' * Luc. XXIV, 3g. — 2 ^ct, i, u.
 ,

l54 S- AUGUSTINI EPISCOPI

cjuatuor humoribus naturam carnis temperari etiam me-
dicinae disciplina testatur. Sed quodlibet quisque addat,
corruptionem addere caveat , ne suae fidei sanitatem cas-
titatemque corrumpat.
IV. Ex consuetudine rerum expertarum , inexperta
opera divina , infirmitas metitur liumana , et acutule se
garrire arbitratur, cum dicit, Si caro est , et sanguis i

est : si sanguis et caeteri humores : si caeteri humores

ergo et corruplio. Eo raodo diceret , Si flamma est , et
ardet : si ardet , et urit : si urit , ergo virorum trium in |

foruacem ignis ab impio rege missorum corpora incen- i

dit. Si autem hoc in tribus viris miraculum factum esse i

non dubitat, quisquis de divinis operibus recte sapit ; <

cur nou crethitur, qui fecit illa corpora non posse igne
corrumpi fecisse illud corpus nec posse corrumpi igne
, I

nec fame nec morbo nec senio, nec ulla vi aha, qua solet I

humana corpora labefaclare corruptio ? Quod si quis- •

cjuam dicit , non carni trium illorum virorum additam i

contra ignem incorruj)tionem , sed ipsi igni detractam ;

corrumpendi facuUatem quid veremur ne carnem facere , I

nequiverit non jiosse corrumpi, qui fecit ignem non posse i

corrumpere ? Nam si iliud non de carnis scd de ignis j

mutatione intelligitur, multo est mirabihus simul enim :

et liominum corpora non urebat ne posset nocere et ,

hgna fornacis urebat ut posset ardere. Sed qui etiam

ista non credunt nimium de divina potestate diffidunt ,
, ,

aec cum eis vel ad eos nunc sermo nobis est. Qui autem
ista credunt, ex his etiam illa utcuraque conjiciant, quae
fideliter quaerunt. Valet igitur divina potentia de ista vi-
sibili atque traclabili natura corporum
quibusdam ,

raanentibus, auferre quas voluerit qualitates ac per hoc :

valet etiam membra mortalia formae lineamentis manen-

tibus , corruptione vero mortalitatis emortua, stabih vi-
 ,

EPISTOLA. CCV. l55

gore firmare ; ut absitlabes , adsit effigies ; adsit niotio ,

^bsit fatigatio, adsit vesccndi potestas , absit esuriendi

necessitas.

V. Quod ergo legitur apud Apostolum , « Caro et

» sanguis regnum Dei non possidebunt '^, » solviturqui-
dem quEestio etiam isto modo quem tu commemorasti
,

ut carnis et sanguinis nomine, opera carnis et sanguinis

intelligantur : verum ,
quia non de operibus, sed de
modo resurrectionis loquebatur Apostolus, et eam quaes-
tionem disputando versabat, melius eo loco intelligitur
caro et sanguispro curruptione carnis etsanguinisposita.
Si cnim nomen carnis significat operationem cur non ,

significet etiam corruptioncm sicut dictum est « Omnis , ,

» caro foenum. » Nam et hic ipsa corruptibibtas signifi-

qata est. Sequitur enim , « Et oranis honor carnis ut flos

» foeni : foenum aruit , flos dccidit^ » INumquidnam hoc
etiam ilh carni competit , de qua dictum esl , « Palpate
» et videte ,
quia spiritus ossa et carnem non habet,
» sicut me videtis habere ^ ? » Nam quomodo arescat aut
decidat cum scriptum sit
, quod « Christus surgens a ,

» mortuis jam nou moritur, et mors ei ultra non domi-

,

» flabitur ^ ? »

VI. Proinde ipsam aposlolicam sententiam desuper

inspice , totamque considera. Cum resurrectionem mor-
tuorum persuadere vellet eis ,
qui dicebant, quod resur-
rectio mortuorum non est, Christi resurrectione praemissa
in exemplum inter caetera quEC ibi disseruit, intulit sibi
,

quaestionom alque ait , « Sed dicet aliquis , quomodo

wyesurgent mortui quo autem corpore venient, » id est
?

quali corpore ? Deinde adhibens documenta seminum ,

« Stulte, inquit tu quod seminas uon vivificatur nisi
,

» prius moriatur et quod seminas non corpus quod fu-

;

' I Cor. *> 5(). — 2 ijaj_ xl, 6. — ' Luc. xxiv, 39. — * Rooi. vi, 9.
l56 S. AUGUSTINI EriSCoPI
» turum est seminas , sed nudum granum ut puta Irltici,

» aut alicujus caeterorum ; Deus autem illi dat corpus

» quomodo voluerit , et unicuique seminum proprium
)) corpus ^ )) Secundum lioc ergo dixcrat . « Moncorpiis
)) quod futurum Neque enim non triticum
est seminas. ))

erit ex tritico sed quia nemo seminat herbam, vel stipu-

:

lam et multiplicia in palea tegumenta granorum cum

, ,

quibus tamen semina exurgunt ideo ait «Sednudum , ,

))granum » binc volens ostendere quia si Deus polc^t

:
,

addere quod non eratin nudo semine, multo mogispotest

reparare quod erat in bominis corpore.
VII. Jamvero quod adjungit ad differentiam pertinct ,

resurgentium , propter diversas glorias fideliam atque

sanctorum. Non omnis inqnit caro cadem caro
« , , : alia

» quidem hominum aha auiem caro pecorum aha , , vo-

» lucrum . aha piscium ; et corpora coelestia , et corpora
» terrestria : sed aha est coelestium gloria
et aha terres- ,

» restrium aha gloria sohs, alia gloria bmae ct aha

; et
» gloria steUarum. Stella enim a stelLa differt in gloria :

» sic et resurrcctio mortuorum \ » In bis omnibus iste

sensus est , Si genera carnis cum sint cuncta mortaJia .

differunt tamen inter se pro diversitatibus animantium ;

et si corpora cum sint omnia visibiha differunt tamen ,

pro diversitatibus locorum , unde aha est coelostium glo-

ria, aha terrestrium et si ; in locis subhmibus cum sint
cuncta coelestia, differunt etiam ipsa claritatibus lumi-
num ; non mirum est quod in resurrectione mortuorum|.
distabit gloria meritorum. '

{|

YIII. Hincjam venit ad illud ,

quod communiter ha-
bet omnis caro, quse ad vitam resurgit [eternam , et di-
cit , « Seminatur in corruptione, surget in incorruptione :

» seminatur in contumelia , surget in gloria : seminatur

* I Cor. XV, 35, — 2 j|jij_ 3()-4r.
 EPISTOLA CCV. 15^7

» in infirmitate , surgetin virtute : seminatur corpus ani-

» male, surget corpus spiritale. « In Lis verbis Apostoli,
nuniquid fas est putare nielius corpora nostra resurrec-
tura quam Christi? cum de iilo sitpropositura exemplum,
quod lideliter intendere , et per ejus gratiam sperare de-
bcamus. Ac pcr lioc nullo modo potuit corpus Cliristi
cum corruptione resurgere, si noslrum in incorruptione
resurrecturum promittitur ; nec potuit iJlud sine gloria 5

si nostrum resurget in gloria. Qute autem ibi gloria , ubi

adhuc corruptio? iSirais ilaque absurdura est, ut creda-
mus illud corpus et in infirmitate esseseminatum, id est,

morliiicatura , et in infirmitale resurrexisse ; cum corpus

nostrum seraiuetur in infirmitatc , resurgat in virtute , et
dicat idera Apostolus de Cbristo , « Etsi crucifixus est ex

winfirmitate , sed vivit ex virtute Dei^. » Quis vero tam

absurde sapiat , ut credat illud corpus animale semina-
tura,animale resuscitatum,sinostrum seminaturanimale,
surget spiritale ?

IX. Constat itaque, neque ullo modo dubitandum est,

corpus Cbrisli, quod bcet corruptionem putreduiis in

sepulcro non viderit unde scriptum est « iXec dabis
, ,

«sanctum tuum videre corruptionem'^, » clavis tamen et

lancea pcrrumpi potuit nunc omnino in iucorruptione ,

consistere et quod in contumelia passiouis mortisque

;

seminatum est, nunc esse in gloria vitae aeternffi et quod ;

ex infirmitate potuit crucifigi nunc in virtutc regnare , ;

etquoderat corpus animale, quoniam ex Adam sumptura

est nunc est spiritale quoniam spiritui jam insepara-
, ,

bibter copulatuni est. Cura enim vellet Apostolus de

corporc animali adhibere testimonium Scripturarum ,

illud posuit quod in Genesi legitur «Siest, inquit :

,

w corpus animalc , est et spiritale : sicut scriptum est,

* a Cur. xin, 4. — * Psal. w, 10.
 '

I 58 S. AUGUSTINI EPISCOPl
» Factus est primus Adam in animam viventem , vel in
» animam vivam^.wRecoliscertequemadmoclumscripturhi
sit, « Et insuftlavit Deus in faciem ejus tlatum vitae; et
wetfactusest homo in animam vivam. » Diclum est au-.

tem etiam de animalibus , « Producat tem animara vi-i

»vam'^. » Intelligitur ergo corpus animale dici similfe

» caeteris animalibus proplor mortis dissolutionem et cor-

ruptioncm ,
quaequotidie cibo reficitur, et postea sepa-
rata animantis compage dissolvitur. Spiritale autetn cor-
pus, quodjam cum spiritu immortale est.
X. Quamvis nonnulli arbilrentur tunc fieri corpus
spiritale cum jam et ipsum corpus mutaturin spiritum,
,

et quod homo eral ex corporc et spiritu, utrumque ac

totum spiritus erit ,

quasi dixerit Apostolusi Seminatur
corpus. surget spiritus. Dixit autem, «Seminaturcorpus
» animale, surget corpus spiritale^. » Proinde sicut ani-

male corpus non est anima, sed corpus ita et spiritale :

corpus non spiritum debemus putare, sed corpus. Quis

porro audeat opinari non spiritale
, vel Christi corpus
resurrexisse ; vel si jam non corpus
spiritale surrexit ,

fuisse, sed spiritum? cum hanc opinionem Discipulorum

refellat , ubi cum eum videntes existimarent se spirilum
videre , ait : « Palpate et videte ,
quia spiritus ossa et
» carnem non habet , sicut me videtis habere'^. » Jam
igitur illa caro spiritale erat corpus, nec tamen spirituS
erat , sed corpus, nulla ulterius morte ab anima resol-
vendum atque separandum sicutcorpus animale, quale :

animTtum est Dei Ilatu, ciim faclus cst homo in animam

vivain, etiam ipsum ex animali spiritale sine mortis in-
terventu fuerat futurum , nisi transgressio praeceptiprius

1 I Cor. XV, 44, et Gen. ii, 7. — 2 (jen. i, 11. — 3 i Cor. xv, 44. —
*Luc. XXIV, 3g.
 ,

EPISTOLA CGV. 169

commissio peccato infligeret poenam, quam Deus servalae
juslitiae daret coronam.
\I. Unde Uominus Christus per uos ad nos venit,
cum ^ peccatores justus invenit, per straluin quodam-
modo humilitatis nostrae, sed non cum morbo iniquitatis
nostrae. Nam per animale nobis hoc est per mortale ,

corpus apparuit ; qui utique si voiuisset , cum corpore

iramortah primitus advenisset. Sed quia nos humihlate
Fihi Dei sanari oportebat , usque ad nostram infirmita-
tem descendit, et fidei nostroe meritum ac prtcmium ,

virtute suse resurrectionis osteudit. Ideo sequitur Apos-

tolus et dicit : « Novissiraus Adam in spiritum vivifican-
» tera^ : » sive intelhgatur primusAdam qui de pulvere ,

ante formatus est; novissimus autem Adam qui de vir- ,

gine procreatus est : sive in unoquoque homine utrum-

que compleatur , ut primus Adam sit homo in corpore
mortah, novissimus Adam idem ipse in corpore immor-
tah tamen interanimam viventem et spiritum vivificau-
:

tem hoc interesse voluit , ut ihic sit corpus animale hic ,

spiritale. Aniraa quippein corpore animah vivitquidem,

sed non vivificat usque ad auferendam cor ruptionem. lu

corpore vero spiritali ,
quoniam perfecte adhaerens Do-
mino, unus spiritus est^ , sic vivificat ut spiritale corpus
efficiat, assumens omnem corruptionem, nuUam metuens
separationem.
j
XII. Proinde sequitur, «Sed non priusquod spiritale
I
» est , sed quod animale; postea quod spiritalc. Primus
I
»bomo de terra terrenus , secundus homo de coelo coe-
» lestis. Qualis terrenus, tales et terreni , et quals coelestis,
» tales et coelestes. Sicut portavimus imnginem terreni
» portemus et imaginem ejus qui de coelo esf^. » Quid
1 Forte quos. — ^ I Cor. xv, 45. — 3 Id. ti, 17. — < Id. xv,
46-49.
 l6o S. AUGUSTIM EPISCOPI
est, « Qualis terreuus , tales et lerreni : » nisi niortales e.^:

mortali ? Et quid est , « Qualis coelestis, tales et coelestes,»

nisi immortales per immortalem? Illucl pcr Adam , hoc
per Christum. Dominus enim ad hoc terrenus factusest,
cum esset coelestis , ut eos qui terreni erant, faceret coe-
lestes ; immortaU mortaUs factus est, as-
lioc est , ideo ex
sumendo serviformara, non Domini mutando naturam ,

ut eos qui mortales erant, faceret immortales, impcr-

tiendo dominicam gratiam , nou servilem injuriam rc-
tinendo.
XIII. Cum igitur de resurrectione corporis Apostolus
disputaus , doceret nostra corpora fiitura cx corruptibi-
Hbus incorruptibiha, ex contemplibihbus gloriosa cx ,

infirmis fortia, ex animalibus spiritaha hoc cst ex mor- ,

tahbus immortaha, undc agitur, atque ait subjecit ,

« Hoc autem dico sanguisregnum

, fratres, quia caro et
Dei possidere non possunt^. Et ne
•» quisquam putaret >;

secuudum substantiam carnis hoc Apostolum definiisse ,

aperuit quid diceret subjungendo « Neque corruptio' ,

» incorruptiouem possidebit. diceret quod » Tanquam ,

dixi, « regnum Dei non possidcbunt »

Caro et sanguis ,

ideo dixi, quia corruptio iucorruptiouem non possidebit.

Hoc ergo loco nomine carnis et sanguinis corruptionem
mortahtalis inteUigi voluit.
XIV. Denique tanquam ei dicerelur Quomodo caro; ,

erit, et caro non erit? Caro quippe erit quoniam ,

Domiuus post resurrectioncm ait « Palpate et videte, ,

» quia spiritusossa etcarnem non habet, sicut me videtis

»habere^:» caro autem nou erit quoniam « Caro et ,

» sanguis regnum Dei nou possidebunt. » Exponit quid

dixerit adjicientes, « Ecce mjsterium vobis dico, omues

,

» quidem resurgemus ^ ; » vel sicut graeci codices habent,

1 I Cor. XV, 5o, — ^ Luc. xxiv, Sg. — ^ i Cor. xv, 5i. ,;
 tPlSTOLA CCV. 161
'
« Omnes quidem dormiemus, non tamen omncs immu-
» tabimur. » Hanc immutationem utrum in deterius, an
in melius intelligi voluerit inferiora demonstrant. « In
,

atomo, » inquit , lioc est inpuncto temporis, quod di-

vidi non potest; « lu ictu ocul » hoc est in summa cele-
,

leritate ; « » hoc est in novissimo

In novissima tuba ,

signo quod dabitur, ut isla compleantur. « Canet enim

»tuba, inquit et mortui resurgent incorrupti et nos
, ,

» commutabimur. » Ergo istam commutationem in mc-

!
lius sine dubitatione oportet intelhgi, quia omnes et justi

i et injusti resurrecturi sunt sed sicut Dominus in : ,

! Evangeho loquitur, « Qui beuc fecerunt in resurrec- ,

» tionem vitas, qui vero male egerunt , in resurrectionem

i
»judicii^: judicium appellans pnenam scmpiternam ,

j
sicut aholoco, « Qui non credit , inquit ,
jam judicatus
I » est^. » Proinde ilh, qui ad judicium resurrecturi sunt,
non commutabuntur in iOam incorruptelam ,
quae nec
doloris corrnptionem pati potest. IHa nam:jue hdelium
est atque sanclorum : isti vero perpetua corruptione cru-
ciabuntur; quia ignis eorum non extinguetur, et vermis
eorum non morietur ^.
XV. Quid sibi ergo vult ista distinctio « Et mortui ,

» resurgent incorrupti, et nos commutabimur; »nisi quia

omncs incorrupti resurgent sed ex his etiam justi im- ,

mutabuntur in illam incorruptelam cui omnino nuUa ,

possit nocere corruplio ? Ac per lioc qui in eam non ,

commutabuntur, incorruptiquidcm resurgent integritate

membrorura, sed tamen corrumpendi dolore poenarum,
cum audicrint «Ite maledicti in ignem asternum qui
,
,

paratus est diabolo et angelis ejus'^.» A quo auditu

malo justus non timebit ^. De iha vero commutatione
1 Joan. V, 29. — ^2
M. ut, i8. — 3 i,a'i i.xvij 24. — * Matlh. xxv, 41.
— 5 Psal. c\i, 17.

CXLVIIl. 11
 1^2 S. AUGUSTINI KPISCOPI
justorum cum dixisset, « INos commutabimur ; » tanqium
quaereremus quomodo istud fiat , vcl qualis illa commu-
tatio futura sit, adjungit et dicit , « Oportet enim cor-
»^'uptibile hoc induere incorruptclam , et mortale hoc
» inauere immortalitatem ^. w Nou , ut opinpr, dubitan-
dum est secundum hoc dictum « Caro et sanguis reg- ,

» num Deinon possidebunt, » quia non ibi erit corruptio

et mortalitas caruis et sanguinis. Secundum bas enim

qualitateshoc loco carnem et sanguinem nuncupavit.
XVI. Quocirca ut ahquid exempH grati^ ponam
, ,

quod interim occurrit sicut scriptum est ; « Ne forte

,

» tentaverit vos qui tcntat, et inanis sit labor noster ^ , »

atque bic intelhgitur diabolus tanquam Deus omnino ,

non tentet, de quo alio loco Scriptura dicit , «Ipse au-

» tem neminem tentat^, » nec contraria est ista sententia

ei qua dicitur « Tentat vos Dominus Deus vester^
,
» :

sed solviturquaestio, cum vocabulum tentationis diversas

intelhgentias habeat, coquod aliasit tentatio deceptionisj^
aha tentatio probationis secundum iHara non intelli- :

giturqui tentat, nisidiabolus, secundum hanc vero tentat

Deus. Ita cum dicitur, Caro possidebit regnum Dei, et,
Caro non possidebit regnum Dei; etiam hujus nom^nis
intelhgentia discernatur, et nulla erit qusestio quoniam :

caro secundum substantiam secundum quam dictum ,

est, « Spiritus ossa et carnem non habet, sicut me vide-

»tis hal)ere^,» possidebit regnum Dei caro autemcum :

secundum corruptionem intelligitur, non possidebit. Hoc

enim expositum est cum diceretur, « Caro et sapguis

» regnum Dei non possidebunt ; » in eo quod continuo

additum est , « ISeque corruptio incorruptionem possi-

» debit° ; sicut satis, quantum arbitror, disseruimus.

1 I Cor. XV, 53. — 2 I Thess. m 5.-3

, Jacob. i, i3. — "*
Dei^t.

^„1^ 3, _ 5 Luc. XXIV, 39. — I Cor. xv, 5o.

 EPisroiA r,f>. j6<')

XYII. Quotl autem qulEeiis, uUimh sini<illatini a crea-

tore Deo corporum liiieanieula foMiic-nUir; non le move'-
bit, si quautum potest liumana mcns, potentiam divitisp
operationis intelligas. Quomodo enim negare poteri-
nius Deum etiam nunc operari cuucta quae creantur,
cum Dominus dicat « Pater meus usque nunc opera^
:

» tur^? w Unde illa cessatio septimi diei ab ipsis naturis

condendis intelligenda est facta, non ab earum adminis-

tratione quae condit^referuntur. Cum ergo natura rerum
a Creatore administratur, et per ordines prsefinitis locis

et temporibus suis cuncta nascuntur, Deus usque nunc

operatur. iNam si Deus nunc ista non format, quomodo
legitur : « Prius quam te formareni in utero, novi te ^. »

Quomodo etiam accipi potest : Quod si foenum agri,

» quod hodie est, et cras in clibanum mitlitur, Deus sic
» vestit ^ » nisi forte credendum cst, fcenum a Deo ves-
:

tiri, et a Deo corpora non formari ? Gum enim dixit :

« Vestit, » non de praeterita ordinatione, sed de prgesenti

operatione satis indicat. Undeestetiam illud Apostolide

seminibus, quod supra commemoravi « INon, inquit, :

» corpus quod futurum est, seminas, sed nudum granum,

» ut puta tritici, aut alicujus caeterorum Deus autem ;

» illi dat corpus,quomodo voluerit ^. » Nondixit, Dedit,

aut disposnit, sed dat : ut CreatoremintelligaseiVicaciam

sapientiae suae rebus quae quotidie suis temporibus oriun-
tur, condendis adhibere. De qua sapientia dictum est :

« Perlendita fine usque in finem fortiter : » et non dixit,

disposuit : « Sed disponit omniasuaviter ^. » Multum est

autem vel tenuiter sapere quomodo commutabilia et

temporalia non commutabihbus et temporalibus Crea-

,

toris motibus sed aeterna et stabili virtute condantur.

,

* Joan. V, 17, — 2 jerem. i, 5. — 3 Matlh. vi, 3o. — * 1 Cor. xv,

37, 38. — 5 Sap. VIII, r.

1 1.
l64 8- AtGUSTINI EPISCOPI
XVIII. De illo sane quod percontandum putasti,
utrum baptizati omnes, si absque poenitentia diversis cri-
minibus irretiti, de corpore exierint , veniam quolibet
tempore consecuturi sint, librum ^ non parvae quantitatis
jam scripsi, quem si describere curaveris , fortase nibil
ulterius binc requires.
XIX. Vis etiam per me scire, utrum Dei flatus ille in
Adam, idem ipse sit anima. Breviter respondeo, Aut ipse
est, aut ipso anima facta est. Sed et si ipse est, factus est.
l)e anima quippeloquitur per Isaiam propbetam Deus,
ubi dicit « Omnem statum ego feci * » quod sequentia
: :

satis indicant. Sequitur enim Propter peccatum modi- :

cum quid contristavi illum, » id est, ipsum flatum et ;

caetera quae nisi de anima bumana intelligi nequeunt.

In hac enim quaestione maxime cavendum est, ne anima
nou a Deo facta natura, sed ipsius Dei substantia tanquam
unigenitus Filius, quod est Verbum ejus, aut aliqua ejus
particula esse credatur, tanquam illa natura atque sub-
stantia, qua Deus est quidquid est, commutabilis esse
possit quod esse animam nemo non sentit, qui se animam
:

habere sentit. Cum ista dictarem, perlator jam ventum

expectans, me vehementer ut navigaret, urgebat, Itaque
si quid bic incondite atque inculte dictum legeris vel ,

si totum ita esse perspexeris doctrinae da operam, lin-

,

guaeveniam: « Etalia manu: » Deo vivas dilectissime

fili.

» L b. de Fide et Operibus. — 2 Isai. lvu, i6.

 EPISTOLA CCVI. 166

EPISTOLA CCVr.

Domino merito illustri et praestantissimo atque in Christo cha-

rissimo fiUo Valerio , Augustinus in Domino salutem.

Falerio Comiti Felicem episcopum commendat.

I. QcoTiEscuMQUE a mc petunt homines, ut eos tuae

beiiignitatifideiquecommendem, si non facio, non milii
recte videor de tua vel erga opis indigos misericordia,
velerganosbenevolentiajudicare. Itaquefacio, etmaxime
ministros Christi, qui Ecclesiae curam gerunt , cujus le

cohaeredem et filium esse gaudemus , tuae praestantiae

commendare non dubito, Domine merito illustris atque
praestantissime, atque in Christo charissime fili. Sanctus
jtaque frateret coepiscopus noster Felix cum hoc me ro«
negare non debui.
gasset, utique Commendo ergo tibi
episcopum Christi egentem auxilio viri sublimis. Fac

ergoquod potes; quoniam tibi plurimum posse praestilit

Dominus, cujus telucrorum avidissimum novimus.
1 Alias ccLxx. quae autem 206 erat, nunc 267. — Scripta circa aii. 420,
l66 S. ALGUSTIFII BPISCOPI

EPISTOLA CCVTP.

Beatissimo fraui et coepiscopo Claudio AcGUSTmus in Domiil^

salutem.

^ugustinus Claudio cpiseopo ^ transmittens ip9i ttbros

contra J uiianum elaboratos.

QuoNiAMmihi fraterno excitatus affeetn Juliani qtia-

tuor libros, q.uos adversus UDum meum ^ scripsit, prius-
quara peterem ipse misisti, nihil convenienlius putavi ess^*
faciendum,quam utea quae respondeo, potissimum tule*
geas judices, utrum recle congruenterque responderinl.
Nani de his quatuor librk nonnuUa deeerpta scrrpsetat
nescio (|uis ad illustrem et religiosum viram Comjtefil
Valerium, adversus eumdem hbrum meum, quem me ad
illum scripsisse cognoverat quee cum in manus meas eOK
:

dem sublimi viro curante venissent, illiprimo mm dfistutt

secundum volumen adjungere, in quo illa omni», sictlt
potui, refutavi. Sed nunc eum eosdem libros diligentins-'
inspicerem, comperi illum, qui nonuUa inde selegerat,
non omnia ita posuisse, ut in his libris leguntur. Lnde
videri poterit Juliano, vel cuilibet illorum , me potius
fuissemenritum; quia non utique sicut hi quatuor hbri,
ita illla quc^e de his excepta, et memorato Comiti missa

sunt, innotescere potuerunt. Quisquis ergo et illum se-

cundum librum meum acl Comitem identidem Yalerium
' E\ pr\Tcecluiitiljiis toaiis, pr.-efixa libris contra JiiliHnum. Quo |)Oito 207
eial, nunc 70. — Sciijila an. 451 aiit paulo pust. — 2 Librum primura de

Nuptiis et Coiicup'sier)tia.
 EPISTOLA CCVIII. 167
sicut primum conscriptum legit, noverit me in quiLus-
dam non respondisse Juliano ; sed ei potius, qui de libris
ejus illa selegit, et non itaposuit ut invenit, sed aliquan-
tum putavit mutanda, fortasse ut eo modo quasi sua
esse

faceret, quae aliena esse constaret. Nunc autem veriora

credens exemplaria, quce tua sanclitas misit, ipsi auctori
videorespondendum, qui unum meum quatuorlibrissuis
refellisse jactat, et usquequaque spargere fidei venena non

cessat. Aggressus sum igitur hoc opus in adjutorio Sal-

vatoris pusillorum atque magnorum, et scio te ut id im-
plerem orasse pro rae, et pro iis quibiis hujuscemodi
Jabores nostros profiiros credimus et optarnUs. Attende
ergo jam responsionem meam, cujus principium banc
epistolam subsequetur. Vale in Domino inembr nostri
beatissime frater.

EPISTOLA CCVIII'.

Dotiiin^ Jilerito suscipleiidae et iii membrrs honorandae

Christi
filice Felici.e AuGnsfixts in Domino saKitem.

Ati^nstiiius F^Ucife vir^ini ,

qum malani quorumdam
Ecclesice pastoram vilam , iniquiori animo ferebatt
[dn yintoni Fnssalensis de quo in subsequente epis-
) montns ne scandalis offensa ab Ecclesia catko-
toia?
lica recedat.

I. NoN dubito animum tuum et pro tua fide et pro

afiorum infirmitate veliniquitate turbatum: cum sanc-
1 Alias ccxix. qiire aulem 208 erat , nunc ai8. — Scripla forto circa
au. 4a3.
l68 S. \LGUSTIM EPISCOPI
lus Aposlolus plenus visceribus charitatis confiteatur, et
dicat « Quis infirmatur et non ego infirmor ? quis scan-
» dalizatur, et non ego uror'' ? » Tncle etiam ego ipse
compunctus, et pro tua, quae in Cbristo est, salutesol-
licitus, bas vel consolatorias, vel exbortatoriaslitteras ad
luam sanctitatem dandas putavi quoniam in Domini :

nostri Jcsu Cbrisli corpore quod est Ecclesia ejus et ,

unitasmembrorum ejus, germanissima nobis facta esquae

tanquam bonorabile membrum in ejus compagr dibge-
ris, et nobiscum ilbus sancto Spiritu vivis.

II. Unde te adraoneo negravius perturberis bis scanda-

lis, quaeideo ventura prsedicta sunt, ut quando venirent,
reminisceremur esse praedicta, et non eis valde commo-
veremur. Namhaec ipse Dominus
ita prac- in Evangeho
dixit ; « Vae mundo ab scandahs oportet venire scandala : :

» vae autem homini ilh per quem scandalum venit - » :

Qui sunt ipsi bomines, nisi de quibus dicit Apostolus :

« Sua quEErentes non quae Jesu Christi ^. » Alii sunt

,

crgo qui propterea tenent pastorales catbedras, ut Cbristi

gregibus consulant; ahi vero qui propterea in eis se-

dent, ut suis bonoribus temporahbus et commodis sae-

cularibus gaudeant. Ista duo genera paslorum , aliis

morientibus, ahis nascentibus, in ipsa Catliolica necesse

estusque ad finem saecuh et usque ad Domini judicium

perseverent. Si enim temporibus Apostolorum fuerunt
tales, intcr quos falsosfratres Apostolus gemeret, etdice-
ret : « Pericuhs in falsis fratribus ^ ; » nec eos per super-
biam separaret, sed per tolerantiam sustiaeret; quanto
magis temporibus nostris necesse est ut sint,cum de tem-
porehujus saecuh, quod propinquat ad finem, apertis-
sirae Domiuus dicat : « Quoniam abundabit iniquitas,

1 I Cor, XI, 2y. — 2 Matlli. wui, -. — ^ i'|i;lip. n , 2t. — * 2 Cor.

XI , 26.
 EPISTOLA CCVIII. 169
» refrigescet charitas mullorum ^. » Sedquod sequitur,
nos debet consolari et exhortari ; « Qui pcrseveraverit,
» inquit, usque in finem, hic salvus erit ^. »

111. Sicut autein sunt pastores boni et mah, sic etiam

in ipsis gregibus ct boni et mali. Boni, ovium nomine
significantur; maUvero, hoedi appellanlur : sed com-
mixti pariter pascunt, donec veniat princeps pastorum,
qui dictus est « Unus pastor ^, » et quemadmodum ipse
promisit, separet sicut pastor oves ab hoedis *. Nobis
enim imperavit congregationem, sibi autem servavit se-

parationem : quia ille debet separare, qui nescit errare.

Nam qui scparare aute tempus, quod sibi Dominus ser-
vavit , superbi ^ servl facileausi sunt, ipsipotius abuni-
tate cathohca separati sunt. iNam schismate iramundi
mundum gregem unde haberepotuerunt?
Ut ergo in unitate maneamus, nec offensi scanda-
IV.
hs palearum aream domiuicam desideramus ^, sed potius
usque in fjncm vcntilationis frumenta perseveremus, et

communitam stipulam firmo charitatis pondere tolere-

mus; ipsepastor noster in Evangelio de pastoribus bonis
nos admonct, ut propter bona opera eorum, nec in eis

ipsis nostramspemponamus; sed eum, qui tales illos fe-

cit, patrem, qui in coehs est, glorificemus et de pastori-

bus mahs. quos nomine Scribarum et Phrisaeorum signi-

ficare voluit, docentes bona et facientes mala.

Y. Nam de bonis pastoribus ita loquitiir : « Yos estis

» lumen mundi. Non potest civitas abscondi super mon-

» lem constituta ; neque accendunt lucernam, et ponunt
» eam sub modio sed super candelabrum ut luceat
, ,

» omnibus qui in domo sunt. Sic luceat lumen vestrum

,

» coram hominibus ut videant opera vestra bona et

, ,

» Matlh. XXIV, 12 — 2 ibid. i3. — 3 Joan. X, 16.— ^Malth. XXV, 3j.

— 5 Donatistse. — ^ Matth. m, 12.
 »,

f^O S. ALGCSTINI EPISCOPI

» glorificent Palrem vestrum qui in ccelis est *. » De ,

nialis autem pastoribus oves admonet, dicens « Super :

» cathedram Mojsi sedeiit qusfe dicunt, facite qtiae : ;

» aiitem faciunt faterfe holite dicunt enim el ndn la-

, : ,

» ciuflt ^. » His auditis oves Christi etiam per malds ,

doctoresvocem ipsius audiunt et unitatem illiiis non ,

rehnquunt quiahonum quod eos audiunt dicere rion

:
,
,

est ipsorum , sed ilhus. Et ideo securte oves pascuntui",

quia et sub mahs pastoribus pascuis dominicis nutriuntur.
Non autem faciunt malorUm faCta pastorum quia talia ,

opera non sunt ihius, sed ipsorum. Quos autem bdnos

vident. non solum audiunt bona ,
quaedicunt ; sed etiam
imitantur bdna ,
quaefaciunt. De talibus erat Apostolus,
quidicebat : « lmitatoresmeiestote,sicutetegoChristi'. »

Iste lumen erat illuminatum a lumlne sempiterno ipso

Domino Jesu Christo, et in caiidelabro positumerat,
quia in ejus cruce gloriabatur; unde ait : « Mihi autem
w absit gloriari , nisi in cruce Domini nostri Jesu Christi ^.

Et quia non sua quaerebat . sed quae Jesu Christi ,

quam-
vis ad imitatiohem suam quos per Evangelium gehuerat,
,

hortatur^ : tamen corripit graviter eos, qui per Apostd-

lorum nomina schismata fecerunt; et objurgat illos qui
dicebant « Ego sum PauK. Numquid Paulus pro vobis
:

» inquit crncifixus est? aut in nomine Pauh baptizati

,

» estis*'? »

non sua quae-

VI. Hinc intelligimug et bohos pastores ,

rentes , quamvis
sed quas Jesu Cliristi; et bdhas oves ,

imitentur facta pastorum bondruhi', tamen in eis non

ponere spem suam quorum ministerio sunt congregatae; ,

sed in Domino potius, cujus sanguine sunt redemptae :

utquando forte incurreTintinpastores malos , doctrinam

• Matlh. V, r^. — 2^lJ. xxiii, i. — ^ i (lor. xr, r. — ^ Galat. vr, li, —
5 Philip. n, 21, et 1 Cor. iv, iS. — ^ i Cor, r, la.
 ,

EPistoLA ccviri. 171

illius praedicantes, et sua mala opera facientes, quse
dicunt , faciant ;
quas atiterh faciunt , non faciant ; heC
propler filios iniquitatis ,
pascua deserant unitatis. Ifl

catholica enim Ecclesia ,

quae hon in sola Africa, sictit

pars Donati , sed per omnes gentes , sicut prohiissS est

dilatatur atque diflfunditur, « In uuiverso mundo, ii sJcttt

dicit Apostolus , « Fructificans et crescens^,» et boni

sunt et mali. Ab ea vero separati quandiu contra illam ,

sentiunt, boni esse non possunt; quia etsi aliquos eo-

rumbonos videtur ostendere quasi laudabilis conversalio,
malos eos facit ipsa divisio, dicente Domino : « Quime-
» cum hon est , adversum me est ; et qUi mecuih ndn col-
» ligit, spargit^. »

Unde et exhortor, domina meritosuscipienda et

VII. ,

ih tlhristi membris honoranda fiHa ut quod tibi Domi- ,

ihisprocstitit, fideHter teneas, eumque corde toto dihg^s,

et ejus Ecclesiam , qui te non permisit virginitatis tuae

frttctum cum perditis perdere vel perire. Si enim de isto

s^ecnlo exires separata ab unitate corporis Christi , nihil

tibi prodesset servata inlegritas corporis tui. Sed D^eus,
qui dives est in misericordia, fecit juxta te quod in Evan-
geho scriptum est , cum se excusarent invitati ad ccenam
patrisfamilias , inter csetera dixit servis suis : « Exite in
» vias et saepes , et qiioscumque inveneritis cogile in-
» trare'*. » Tu ergo quamvis dilectionem sincerissimam
(Jebeas etiam bonis servis ejus per quorum minisferium
,

inttare coacta es ; in illo tamen debes spem jionere, qui

couvivium praeparavit , cui et fu ad vitam aefernam bea-
tamque soHicita es. Ei qiiippe commendans cor tuum ,

etpTopositum tuurn sanctnm virginifatem tuam, e^, et

fideni et spcm
, et charitatem tuam non moveberis
, ,

sGtmdalisv quae abundabunt usque in finem j sed ^abili

1 Coloss. 1,6. — 2 Mallli. xii, 3o. — 3 id. ,\xii, 9.
172 S. ADGUSTINl EPISCOPl
robore pietatis salva eris , atque in Doinino gloriosa , in .

ejus unitate perseverando usque in finem. Quomodo au-.

tem hanc acceperis pro te sollicitudinem meam quam ,

quibus potui litteris tibi insinuare curavi fac ut nove- ,

rim rescriplis tuis. Dei misericordia et gratia te semper

protegat.

EPISTOLA CCIX*.

Doniino beatissinio et debita charitate venerando saiiclo papffi

C.ELESTIN0 AuGCSTiNus in Domino salutcm.

Au^ustintis Ccelcslino lioinano Pontifici, de ipsius clec-

tione pacifice facta (

qiice ad fincm anni 422 refcrri
potest , )
f^ratuiatar, tutn cxponit caiisam jintonii epis-
copi Fussalensis , qui adminislralione ecclcsicc suw, ob
scelera privatus appeUaverat ad apostolicam Sedem:
atque obteslatur ut latam in ipsum senicntiam vigere
sinat.

I
T. Primdk gratulationem reddo merilis tuis quod te ,

iu illa Sedc Dominus Dcus noster sine ulla, sicut audivi-

mus, plebis suae discissione constituit. Deinde insinuo
sanctitati tuae ,
quae sint circa nos , ut non solum orando
pro nobis, verumetiam consulendo ct opitulando subve-
iiias. In magna quippe tribulatione positus , liccc ad tuam
beatitudinem scripta direxi. Quoniam volens prodesse
quibusdam in nostra vicinitate membris Christi , magnam
cladem improvidus et incautus ingessi.
illis

1 Alias ccLxi. qua: autem 209 erat, nunc ao8. — Scripta forle ioeunte
anno 428.
 fiPISTOtA CCIX. l']^

I •
II. Fussala (i3) dicentur Hipponensi territorio confine
castellum : antea ibi nunquam episcopus fuit, sed simul
cum contigua sibi regione ad paroeciam Hipponensis Ec-
1
clesiaeperlinebat. Paucos habebatilla terra Gatholicos,
caeteras plebes iUic in magna multitudinehominum con-
stitutas Donatistarum error miserabiliter obtinebat, ita

; ut in eodem castello nullus esset omnino Catholicus. Ac-

tum est in Dei misericordia , ut omnia ipsa loca unitati
Ecclesiae cohaererent ;
per quantos labores et pericula
nostra , longum est exphcare, ita ut ibi presbjteri , qui
I
eis congregandis a nobis primitus constituti sunt, expo-
liarentur, caederentur, debihtarentur, excaecarentur, oc-
ciderentur quorum tamen passiones inutiles ac sleriles
:

non fuerunt unitatis ilhc securitate perfecta. Sed quod

,

,
ab Hippone memoratum castellum milhbus quadraginta
'

sejungitur, cum in eis regendis et eorum rehquiis hcet ,

exiguis colhgendis, quse in utroque sexu aberrabant non

minaces ulterius, sed fugaces, me viderem latius quam
oportebat extendi, nec adhibendae sufficere dihgentioe,
quam certissima ratione adhiberi debere cernebam, epis-
copum ibi ordinandum, constituendumque curavi.
lil. Quod ut fieret aptum loco illi congruumque re-
,

quirebam qui et Punica hngua esset inslructus, et

,

habebam dc quo cogitabam paratum presbjterum ,

propter quem ordinandum sanctum Senem ( 4) qui , 1

tunc primatum Numidiae gerebat, de longinquo ut ve-

niret rogans htteris impetravi. Quo jam pra?sente, om-
niumque in re tanta suspensis animis , ad horam nos ille,

qui mihi paratus videbatur, omnimodo resistendo desti-

tuit. Ego autem qui utique, sicut exitus docuit, differre
potius debui ,
quam periculosum praecipitare negotium ,

dum nolo gravissimum et sanctissimum Senem ad nos

usque fatigatum sine eifectu ,
propter quem venerat tam
j^4 S. AUGUSTIJJl F.PISCOPI

Jowge, ad propri^ renieaie , obtuli qon petentibus quem-

dara adolescentcm Antonium (i5), qui mecum tunc
erat, in monasterio quidem a nobis a parvula aetate nu-
^ritum, sed pra^ter lectionis oHicium nullis clericatus
gradibus et laboribus notum. At illi miseri ,
quod futu-
rum fuerat ignorantes , ofiferenti eum mibi obedienlissime
crediderunt. Quid plura? factum est : esse illis episco-
pus coepit.
lY. Quid faciam? ^olo apud tuam venerationem grar
vare, quem nutriendum coUegi; nolo deserere, quo»
colligeudos timoribus eldoloribus parlurivi; et quomodo
utrumque agam reperire non possum. Res quippe ad
tantum scandalum venit ut i.i eum bjc apud nos causas
,

dicerent, qui de iilius episcopalu suscipiendo, tanquam

bene sibi consulentibusobtemperaverant nobis. Jn qui-
,

bus causis cum stuprorum crimina capitalia quae non ab ,

ipsis, quibus episcopus erat sed ab aiiis quibusdam ob-

,

jecta fuerant, probari mine potuissent atque abiis qu« ,

invidiosissime jaclabantur, videretur esse purgatus tam ,

miserandus factus est , et nobis et abis, ut quidquid a

Castellanis et illius regionishominibus deintolerabili do-
minatione , de rapinis et diversis oppressionibus et con-
tritionibusabjiciebatur, nequaquam nobis tale videretur,

ut pjfopter hoc we\ proptersimulcuncta congesta episco-

patu eum putaremus esse privandum , sed restituenda
quae probarentur ablata.
V. Denique sentcnlias noslras sic temperavimus, mt
salvoepiscopatu, uon tamen omnino impunita relinque-
rentur, quae ncm deberent vel eidem ipsi deinceps ite-

rumque facienda, vel casteris imitanda propoui. Hono-

rem itaque integrum servavimus juvem coiTigendo; se4
eorripiendo minuimus potestatem ne scilicet eis praees- ,

set uherius, cum quibus sic egerat, ut dolore justo eum

 ,

:ppiSTOfA ccix. i-yS

^ibi praeesse ferre ornninq i^on pq^sent, ct cum suo illius-

quepericulo inaliquod scelqs fqrsilan erupturam impa-

tientiani sui dojoris ostendevent. Quorum talis animus
etiapi tunc ,
quando cuni eis de illq episcopi egerant, evi-
^enterapparuit; cum jan^jyirspectabilis Celer ^, de cujus
adversum se preepotenti adqiifiistralione cqnquestus est

nullam gerat , vel in Africa, vel uspiam potestatem.

YI. Sed quid iiiullis mor^r? CollLibora qbsecro nobisr
cum ,
pietate venerabibs domiue beatissime et debita
cliaritate vener^nde s^ncte papa, et jube tibi quae dir.

^ecta sunt omnia recitari. V^ide episgqpatum qualiter

gesserit : quemadmodum judicio nostro usque adeo con-
communione privatus; nisi prius Fussalensibus
senserit,
omnia redderentur, jam postea ut re acta eestimatisrebus
solidos seposuerit , ut ei coniiiiunio redderetur : quan^
versuta suasione sanctum Senem primatem nostrum gra-
vissimum virum , ut ei cunclci cvederet, quem velut om-
ni.modo inculpatum venerandp paipae Bouifacio commen-
daret , induxerit : et caetera quae a me quid opus est
recoli, cum memoratus venerabJbs Sene% ad tuam sanc-.
timoniam universa retulerit.
VII. In autem multiplicibus Gestis, quibus de
illis

iUo nostrum judicium continetur, magis deberem v^ereri,

ne tibi minussevere, quam oporteret, judicasse videamur,
nisi scirem vos tam propensos ad misericordiara, ut non
solum nobis, quia illi pepercimus, verumetiam ipsi exis-
tii\ie.ti§ esse parcendum. Sed ille qnod a nobis aut be-
ni^ne aut reniisse factum est, in praescriptionem vertere
atque usurpare conatur. Clamat « Aut in raea calhedra
:

sedere debui, aut episcopus esse non debui; » quasi nunc

sedeat nisi in sua. Propter boc enim loca illa eidem di-
missa atque permissa sunt, in quibus et prius episcopus
^ E&taBt supra ad Celerem epistolse 56 et 57.
1^6 S. AUGUSTINI EPISCOPI
erat, ne in alienrm cathedram contra statuta ^ patruni
translatusillicitediceretur. Aut vero quisquamitese de-
bet, sive severitatis, sive lenitatis cxactor, utquinonvisi
fuerint episcopalus honore privandi, nullo modo in eis
aliquid vindicetur aut in quibus ahquid visum fuerit
;

vindicandum, episcopatus honore priventur.

YUI. Existuutexempla, ipsaSede apostohca judicante,
vel ahorum judicata firmante, quosdam pro culpis qui-
busdam, nec episcopah spohatos honore, nec rehctos om-
nimodis impunitos. Quaeuta nostrs temporibus remotis-
sima non requiram recentia memorabo (16). Clamet
,

Priscus provinciae Caesariensis epicopus. Aut ad prima-

tum locus sicut caeteris et milii patcre dcbuit, autepis-
copatus mihi remanere non debuit. Clamet ahiis ejusdem
provinciae Yictor episcopus, cui rehcto in eadem poena.
inquaet priscus fuit, nusquam nisi in dioeccsi ejus ab
ahquo communicatur episcopo clamet, inquam, Aut ubi-
:

que communicare debui autetiam in meis locis commu-

nicare nondebui, Clametlertius ejusdem provinciae Lau-
rentius episcopus et prorsus hujus vocibus clamet, Autin
cathedra, cuiordinatussum, sedere debui, autepiscopus
esse non debui. Sed quis ista vituperet? nisi qui parum
atlendit, nec inuha omnia rehnquenda nec uno modo om-
niavindicanda.
IX. Quia ergo pastorali vigihque cautela beatissimus
papa Bonifacius in Epistola sua posuit de
Antonio lo-j
quens episcopo, et ait :ordinem rerum nobis fideh-
« Si

ter indicavit : » Accipe nunc ordinem rerum, quem ihe

in suo hbello reticuit; ac deinde quae posi ejus sanctae
memoriae viri in Africa lectas htteras gesta sunt, et sub-
veni hominibusopem tuam in Christi miscricordia muho;
avidius quam iUe poscentibus, a cujus inquietudine desi-'
* Conc. Nicaen. c. i6. Sardic. c. i. Antiocli. c, at.
 EPISTOLA CCtX. lyy
(lerant liberari. Judicia quippe ilJis, et publicas potesta-
tes, et niilitares inipetus tanquam executuros aposlolicEe
Sedis senientiani (17), sive ipse, siverumorcscrel)crrimi
comminantur, ut miseri liOQiines Christiani catholici
graviora formident a catholico episcopo, quani, cum es-
sent ha?retici, a catliohcorum Imperatorum legibus for-
midabant. IVon sinas te per Christi
ista fieri obsecro
sanguinem, per apostoli Petri memoriam, qui Christia-
norum praepositos populorum monuit, ne violenter do-
minentur in fratres ^ Ego Fussalcnscs catholicos fihos
inChristomeos, et Antoniumepiscopum fihum inChristo
meum, benignitati charitatis sanctitatis tuae, quia utros-
que dib'go, utrosque commendo. Neque Fussahensibus
succenseo, quia justam de me querimoniam ingerunt
auribus tuis, quod eis hominem nondum mihi probatum,
nondum saltem [etate firmatum, a quo sic aflligerentur,
inflixi. Neque huic noccri volo, cui quanto magis since-
ram habeo charitatem, tanto magis pravae ejus cupidi-
tali obsisto. Utrique misericordiam mereantur tuam ilh, ;

ne mak patiantur, iste ne faciat : iJh. ne oderint Catho-

cam,si a cathoJicis episcopis, maximcque ab insa Sede
apostoJica, contra cathohcum non eis subveniturepisco-
pum ; iste autem, ne se tanto sceJere oJ^stringat. ut quos
moJitur inxitos facere suos, a CJiristo faciat aJienos.
X. Me sane, quod confitendum cst beatitudini tuae, in
isto ulrorumque periculo, tantus timor et moeror excru-
ciat, ut al3 oUicio cogiLCin gerendi cpiscopntus abscedere,
et me lamentis errori meo convenientiJ)Us dcdere, si pcr
eum, cujus episcopatui per imprudentiam suifragatus
sum. vastari EccJesiam Dei. ct. quod ipsc Deus avertat,

etiam cum vastantis perditioneperire conspexero. Rcco-

lens enim quod ait Apostolus : « Si nosmetipsos judica-
1 I Pt-tr. V. i.

CXLVUl, 12
lyS S. ATJGUSTINI EPISCOPI

» mus, a Domino non judicaremur ^, » judicabo me ip-

sum, utparcatmihi, quijudicaluruseslvivos etmorUios.
Si autem et membra Christi, quie in illa regione sunt^

ab exitiabiH timore ac tristitia recreaveris, et meamsenec-

tutem hac misericordi justitiafuerisconsolatus, retribuet
tibi, et in praeseutiet in futura vita, bona pro bonis, qui
pertenobis inista tribulatione succurrit, et qui te in illa

Sede constituit.

EPISTOLA CCX^

Dilectissimce et sanctissimse matri Felicitati, et fratri RosticSj

et sororibus quae vobiscum sunt , Augcstinos et qui mecum,
sunt , in Domino salutem. :

Augustinus Felicitati et Bustico de malis tolerandis et

de fraterna correptione ; forte occasione tumuUus m
sa7ictimoniallum conventu exorti de quo in epistola ,

proxime post hanc substqueiile.

BoNUS est Dominus, et misericordia ejus ubiquedif-

fusa, quaenosde vestra charitatein suis visceribusconso-

latur. Quantum enim dihgat credentes et sperantes in se,

et illumatque invicem dihgentes, etquid eis in posterum

servet, hinc maximeostendit, cum infidehbuset despera-

tis et perversis, quibus in mahi voluntate usque in finem

perseverantibus ignem cum diabolo aeternum minatur,
in hoc tamen saeculo boua tanta largitur : «Quifacit
» oriri solem suum super bonos et malos, et pluit super

1 I Cor. XI, 3i. —'2 Alias i-xxxvii. quiE auteni 210 erat , nunc S^i
Scripia torle circiter iioc tempus.
 F.PTSTOLA C.r.X. ]
79
» juslos et injtistos' : » bfeviler < nini iiliquJd dictUm ej^l.

ut plura cogitentur. Quam mnit;i enim liaheant impii in

hac munera et dona gratuii;! ah ilio. quem conteni-

vita
nunt. enumerarequis potest? Inter qu^e illud magnuni.
quod exemplis interpositarum tribulationum. quas hnjns
saeculi dulcedini tanquam honus medicus miscet, adino-

net eos, si attendere velint, fugere ah ira ventura ; et cnin

in via sunl, id est ia hac vita, concordare cura sermone
Dei, quem sihi adversarium fecerunt malevivendo. Quid
ergo non misericorditer praestatur hominibus a Domino
Deo, a quo etiam tribulatio heneficium est? Nam rea

prospera donum est consolautis, res autem adversa do-

nura est admonentis Dei. Et si haec praestat , ut dixi,
etiam maUs, quid praeparat sustinentihus se? quorum in
numero vos per illius gratiam congregatos esse gaudete
sustinentes invicem in dilectione. studentes servare unita-
tem spiritus iu vinculo pacis -. jNon enini deerit quod in
vohis invicem sutferatis nisi cum vos ita purgaverit Do-
minus ahsorpta mortein victoriam, utsit Deus omnia in
omnibus ^.

II. Dissensiones autem nunquam dehent amari;sed

ahquando tamen aut a charitate nascuntur, aut charitatem
prohant. Quisenim facileinvenitur qui velit reprehendi?
et uhi estille sapiens de quo dictum est « Corripe sa- :

» pientem, et amahit te '^P» Numquid tamen ideo non

debemus reprehendere et corripere fratrem, ne securus

tendat in morteni? Solet enim fieri, et frequenter accidit,
ut ad horam contristetur cum reprehenditur, et resistat,
et contendat; et tamen postea consideretsecum in silen-
tio, ubi nemo est nisi Deus et ipse, nec timet disphcere
hominihus, quia corripitur; sed timet displicere Deo,
' MaUh. V, 45. — 2 Ephes. iv , 3. — ^ j Cor. .\v , 54. —
* Prov. ix, 8.

12.
l8o S. AUGUStlNI EPISCOPI
quia non corrigilur, et deinceps uon quo
faciat illud, in
juste reprehensus est , et quantum odit peccatum suum, I

tantum diligat fratrem, quem sensit bostem peccati sui

Si autem de illo numero est, de quo dictum est : « Cor-
wripestullum, et adjiciet utoderitte * ri^ion decharitate
ilHus dissensio nascitur, sed tamen charitatem reprehen-
soris sui exercet et probat ; quia non ei reprehenditur
odiuni , sed dilectio qua^ cogit reprebendere, impertur-
Lata perdurat, etiam cum ille qui reprehensus est, odit. j|

Si autem ille qui corripit, reddere vult malum pro malo

ei, qui corripienti indignatur, non fuit dignus qui cor- ,

riperet, sed dignu? plane qui etiam ipse corripi deberet. |

Haec agite ut inter vos aut non existant indignationes, |

aut ex.ortas statim celerrima pace perimantur. Ma- '

jorem date operam concordandis vobis quam redar-

guendis. Quia sicut acelum corrunipit vas, si diutius il)i
fucrit; sic ira corrumpit cor, si in alium diem duraveril
Haec ergo agite, et Deus pacis erit vobiscum, orantes si-
mul etpro nobis, ut ea, qu?e bene monemus alacriterim-
pleamus.
' Prov. IX. 8.
 :

EPlStOLA CCXI. l8l

EPISTOLA CCXr.

Au^mtinus Monachas quce duni studcnt mulare Prcepo-

silam , i/idecenter fuerant tumuUuatce revocat ad ,

concordiam , et prascribit itlis vitie regulam.

I. SiciiT parata est severitas peccata quas invencrit

vindicare : ita non vult charitas quod vindicet invcnirc.
Hsec causa fecit utad vosnon venireni, cum meam prae-
sentiam quaereretis non ad pacis vestrae gaudium sed,
,

ad dissensionis argumentum. Quomodo enim con-

ve:5lree

temnerem, etimpunitum relinquerem si et me praesente ,

tantus vester tumultus existeret quantus meabsente elsi , ,

oculos meos latuit, tamen aures meas vestris vocibus ver-

beravit? iNamfortassis etiam major esset vestra seditioin
praesentiamea, cum necesse esset vobis non concedi,
quae in perniciosissimumexemplum contra sanam dis- ,

ciplinam, quod vobis non expedit petebatis ac sicqua- :

les non volo invenirem vos et ipse invenirer a vobis ,

qualem non volebatis.

II. Cum ergo scribat Apostolusad Coriuthios , dicens
« Testem Deum facio super animam meam ,
quia parcens
» vobis nondum veni Corintham ; non quia dominamur
') fidei vestrae , sed cooperatores sumus gaudii vestri- : »

hoc ego etiam dico vobis; quia parcens vobis non ad vos
veni. Peperci eliam mihi , ne tristitiam super trislitiam
haberera ; et elegi non ut exhiberem faciem meam vobis,

' Alias crx. qu;e aulem 211 erat , nuiic 247. — Scripta circa hoc
teinpus. — 2 2 Cor. i, 2S.
 ,

l8a S. AUGUSTfNI EPISCOPI

sed effundcrem cor meum Deo
pro vobis, et causam
magni periculi vestri,non apud vos verbis, sed apud
Deum lacrymis agerem, ne convertat inluclum gaudium
meum ,
quo soleo gaudere de vobis et inter tanta scan- ,

dala ,
quibus ubique abundat bic mundus abquando ,

consolari , cogitans copiosara congregationem , et castam

dilectionem , et sanctam conversationem vestram , et lar-
giorem gratiam Dei ,
quae data est vobis, ut non solum
carnales nuptias contemnerelis; verumeliam eligeretis in
domo societatem unanimcs babitandi, ut sit vobisanima
una ct cor unum in Deum.
III. Haec in vobis bona , baec Dei dona considerans ,

inler multas tempestates ,

quibus ex aliis malis quatitur
cor meum , soJet utcumque requiescere. « Currebatis
w bene, quis vos fascinavit? Suasio illa non est ex Deo
» qui vocavit vos. Modicum fermenti^ : « nolo dicere
quod sequitur; boc enim magis cupio et oro et bortor,
ut ipsum fermentum convcrtatur in melius, netota massa,
sicut pene jam fecerat convertatur in pejus. Si ergo ,

repullulastis sanum sapere, orale ne intretis in tentatio-

nem , ne iterum in contentioncs, semulationes , animosi-
tates , dissensiones, detractiones, seditiones, susurratio-
nes. Non enim sic plantavimus et rigavimus bortum
dominicum in vobis, ut spinas metamus istas ex vobis.
Si autem adbuc vestra tumultuatur infirmitas , orate ut
eruamini dc tcntatione. Qute autem conturbant vos , si

adbuc conlurjjant vos. nisi correxerint se, portabunt

judicium qua^cumque illae fuerint.
,

IV. Cogitatc quid mali sit , ut cum de Donatislis'' iri

unitate gaudeamus, interna scbismata in monastcrio Iut

geamus. Persevcratc in bono proposito et non desidera- ,

bitis mutare Praepositam, qua in monasterio illo per lam

' Galal. V, 7, fct I Cor, v, fi. — 2 Alias de Deo natis.
 ;

EPISTOLA CCXI. l83

niultos annos perseverante et numero et aetate crevistis

quae vos mater non utero, secl animo suscepit. Omnes

enim quse illuc venistis, ibi eam aut sanctae Praepositae

sorori meae servientem ,

placentem , aut etiam ipsam
Praspositam ,
qu£e vos suscepit , invenistis : sub illa

estis eruditae, sub illa velatae, sub illa multiplicatae ; et

sic tumultuamini, ut ea vobis mutetur, cum lugere de-

beretis, sieam vobis mutare vellemus. Ipsa est enim
quam nostis ipsa est ad quam venistis
, ipsa est quam ,

per tot annos habendo crevistis. Novura non accepistis,

nisi Praeposituni : aut si propter illum quaeritis novita-
tem , et in ejus invidiam contra matrera vestram sic re-

cur non potius id petistis, ut ipse vobismutetur?

bellastis,

Si autem hoc exhorretis ; quia novi quomodo eum in

Christo venerabihter diligatis, cur non potius illam? In
vobis namque regendis sic Praepositi rudiraenta turban-
tur, ut raagis veht vos ipsedeserere, quani istam ex vobis
famam et invidiam sustinere , ut dicatur non vos aham
quaesituras fuisse Praepositam , nisi ipsum coepissetis
habere Praepositum. Tranquilletergo Deus, etcomponat
animos vestros; non in vobis praevaleat opus diaboh, sed
pax Christi vincat in cordibus vestris : nec dolore animi
quia non fit quod vuhis, vel quia pudet vohnsse quod
velle non debuistis, erubescendo curratis in mortem sed
,

potius poenitendoresumatis virtutem , nec habeatis poe-

nitentiam Judae traditoris , sed potius lacrjmas Petri
pastoris.
Y. Haec sunt , mo-
quse ut observetis praecipimus in
nasterio constitutae. Primum propter quod estisin unum
congregatee, ut unanimes habitetis in domo, et sit vobis
cor unum et aniraa una iu Deo. Et non dicatis ahquid
proprium, sed sint vobis omnia communia ; et distribua-
tur unicuique vestrum a Praeposita vestra victus et te-
lS4 S. AlT.lSTlNl EMSCOri
gumentiim , iion a^qualiler omnibus quia non, aequaliler
valclisomnes , scd unicuique sicut oj)US fuerit. Sic cnim
legilis in Actibus Apostolorum : « (Juia erant eis omiiia
w communia , et dislrii)uebatursini>ulis proutcuique 0})us
w erat^. >; Quas aliquid habebant in s.tcuIo quando iii-
,

gressae sunt nionasterium, libenter velint illud esse com-

mune. Quk
autem non habcbant, non ca quferant in
monasterio, qu£e nec foris habere potueruiit sed tamen :

earum infirmitati quod opus est tribuatur, etiamsi pau-

pcries earum, cjuando foris erant, nec ipsa necessatia
poterat invenire : ac nunc non ideo putent se esse felices,
quia invenerunt victum et tegumentum quale foris in-,

venire non potuerunl.

VI. INcc erigant ccrvicem , cjuia socianlur eis , ad quas
foris acccdere non audebant;sed sursum cor habeant, et
terrcna bona non cjuaerant, ne incipiant monasteria esse
diviti])us utiha, non pauperibus , si divites ilhc humi-
hantur, et pauperes illic intlantur. Sed rursus etiam
illcE , quaeahquidesse videbantur insseculo , nonhabeaiit
iastidio sorores suas, quae ad illam sanctam societatcm
cx paupertate vcnerunt. Magis autem studeant non dc ,

parentum divitum dignitate, sed de pauperum sororum

societate gloriari. Ncc extolhintur, si communi vitae de
suis facuUatibus ahquid contulerunt ne de suis divitiis :

magis superbiant quia eas monasterio partiuntur, quam

si eis in saeculo fruerentur. Aha quippe qua^cumque ini-

quitas in malis operibus exercetur ut fiant : superbia vero

etiambonisoperibus insidiatur utpereant. Etquid prodest ;

dispergere dando pauperibuset pauperem fieri,si anima mi- ]

sera supcrbiorelficiatur contemnendo, quam fuerat possi-

dendo ? Omnes ergo unanimiter et concorditer vivite ; et

honorate in vobis invicem Deum, cujus temphi factae estis-

• Acl. IV, 32-35.
 ,

EITSTOLA CCXI. 1 85
VII. Orationibus inslate lioris et temporibus consti-
tutis. In oralorio nemo aliquid agat , nisi ad quod est

factum , uude et nomen accepit : ut si aliquae etiam prae-

ter boras constitutas , si eis vacat, orare voluerint, non

eis sint impcdimento , quae ibi aliquid agere voluerint.
Psahuis et b} mnis cum oratis Deum , boc versetur in

corde quod profertur in voce. \it nobte cantare, nisi

,

quodlegilis esse cantandum quod autem non ita scrip- :

tum est ut cantetur, non cantetur.

Yl!l. Carnem vcstram domate jejuniis et abstinentia
escse et potus, quantum valetudo permittit. Quando au-

tem aiiqua non potest jejunare non tamen exlra boram ,

prandii abquid abmentorum sumat, nisi cum aegrotat.

Cum acccditis ad mensam donec inde surgatis quod , ,

vobis secundum consuetudinem legitur, sine tumultu et

contentionibus audite. iNec solae vobis fauces sumant ci-

bum , sed ct aures percipiant Dei verbum.
IX. Ouae intirmas sunt ex pristina consuetudine, si ali-

ter tractantur in victu non debet aliis molestum esse,

,

nec injustum videri, quasfecit aba consuetudo fortiores.

Nec ilias feliciores putent, quia sumunt quod non su-
munt ipsiE sed sibi potius gratulentur, quia valent quod
:

non valent illae. Et si eis quas venerunt ex moribus de-

,

licatioribus ad monasterium, abquid abmentorum, ves-

timentorum, stramentorum operimentorumdatur, quod ,

aliis fortioribus et ideo felicioribus non datur^ cogitarc

,

debentquibus non datur, quantum de sua saeculari vita

iliae ad istam dcsccnderint quamvis usque ad aliarum ,

quae sunt corpore fortiorcs , frugalitatem pervenirenequi-

verint.Nec iilte debent conturbari quod eas vident ,

amplius, non quia bonorantur, sed quia tolerantur ac-

cipere; ne contingat detestanda perversitas, ut in mo-
naslerio, ubi ,
quantumpossunt , fiunt divites laboriosae,
 :

l86 S. AUGUSTINI EPISCOPI

fiant pauperes delicatse. Saiiae quemadmodum aegrotan-
les necesse habent minus accipere , ne graventur; ita
post aegritudinem sic tractandae sunt ut citius recreentur,
etianisi dc humiilima saeculi paupertate venerunt, tan-
quam hoc illis conlulerit recentior aegritudo, quoddivi-
tibus anterior consuetudo. Sedcum vires pristinas repa-
raverint, redeant ad fehciorem consuetudinem suam ,

quaefamulas Dei tanto amplius decet, quanto minusin-

digent : nec ibieas teneat voluntas jam vegetas, quo ue-
cessitas levaret infirmas. lllae se existiment ditiores, quae
fuerint in sustinenda parcitate fortiores. Melius estenim
minus egere quam ])lus habere.
,

X. Nonsit notabilis habitus vester, nec affectis vesti-

bus placere, sed moribus, Nec sint vobis tam tenera ca-
pitum tegmina ut retiola subter appareant. Capillos ex
nulla parte nudos habeatis nec foris vel spargat negli-
,

gentia, vel componat industria. Quando proceditis, si-

mul ambulate cum veneritis quo itis simul state. In
: ,

iflcessu in statu, in habitu in omnibus molibus vestris

, ,

nihil fiat quod ilhciat cujusquam libidiuem sed quod ,

vestram dcceat sanctitatem. Oculi vestri etsi jaciuntur in

aliquem , Neque enim quando pro-
figanturin neminem.
ceditis, viros videre secl appetere aut ab
prohibemini, ,

ipsis appcti velle. Nec solo tactu, sel affectu quoque et

aspectu appelitur, et appetit foemina. Nec dicatis vos

habere animos pudicos, si habeatis oculos impudicos
quia impudicus ocuhis impudici cordis est nuntius. Et
cum se invicem sibi etiam tacentc lingua conspectu mu-
tuo corda nuntiant impudica, et secundum concupiscen-
tiam carnis alterutro delectantur ardore , etiam intactis
ab immunda violalione corporihus fugit castitas ipsa de
moribus. iNec putare debet qua; in masculum figit ocu-
lum, et iUius in seipsam diligit fixum non ab aliis videri.
,
 EPISTOLA cr.XI. 187
cam hoc facit ; videtur omnino , et a quibus videri non
arbitratur. Sedecce lateat , et anemine hominum videa-
tar, quid faciel de illo superno inspectore ,
quem latere
nihil potest? An ideo putandus est non videre quia tanto
,

videt patientius, quantosapientius? ilh ergo timeatsancta

foemina disphcere , ne veht viro male placere : ihum co-
gitetomnia videre, ne veht virum male videre. lllius
namque et in hac causa commendatus est timor, ubi
scriptum est « Abominatio est Domino defigens ocu-
:

» lum « Ouando ergo simul estis in Ecclesia

^. et ubi- ,

cumque ubi et viri sunt invicem vestram pudicitiam ,

cuslodite. Deus enim qui habitat in vobis, etiam isto

modo custodiet vos ex vobis.
XI. Etsi hanc, de qua loquor, ocuh petulantiam in
ahqua vestram adverteritis, statim admonete, ne coepta
progrediantur, sed ex proximo corrigaiitur. Si autemet
post admouitionem iterum aho quocumque die idip-
vel
sum eam facere videritis, jam vehit vuhieratani sanan-
dam prodat quaecumque invenire potuit hoc, prius tamen
etalterivel tertiae demoMstratam , ut duarum vel trium

possit ore convinci ^

, et competenti severitate coerceri.
Nec vos judicetis esse malevolas, quando hoc indicatis.

Magis (juippe innocentes non estis, si sorores vestras,

quasindicando corrigere polestis, tacendo perire permit-
titis. Si enim soror tua vulnus haberet quod in corpore,
vehet occuhari, dum timeret secari, nonne crudehter
abs tc silerelur, et misericorditer indicaretur? Quanto
ergo potius eam debes manifestare. ne perniciosius pu-
trescat in corde? Sed antequam aliis demonstretur, per
quas convincenda est si negaverit, PrEepositae debet os^
t€ndi, si admonita neglexerit corrigi, ne forte po$sit secre*
tius coriepta non innotesccre CcCteris. Si autem negaverit,
* Prc/v. ^xur, jnxta Lxx. — 2 Malth. xvin, i6.
l88 S. AUGUSTINI EPiscori
tunc ncgMiiti adbibendab smit abcT. iitjam coram omni-
buspossit, nou ab una tcste argui . scda dualnis Iribusve '

convinci. Convicta vero secundum PraeposilcC vel pres-

byteri arbiliium, debct emendatoriam suslinere vindic-
tam : quam si ferrerecusavcrit, el si ipsa non abscesserit, ,

de vestra societale projicialur. Non enim boc fit crude-

et f

liter, sed misericorditer, ne contagione pestilera plurimas

perdat. Et bocquod dixi dc oculo non tigendo, etiam in i

caeteris invenicndis, probibendis, indicandis, convinceii- '

dis, vindicandisque peccatis diligenter observelur, cum

dilectione bominum etodio vitiorum. Quaecumqueautera
in tantum progressa luerit malum, ut occuil'.' ab aliquo
litteras vel quaelibet muniiscubi accipiat. si iioc ultro

confitetur, parcatur ilii^ eLoretur])ro ea. Si autem de-

prelienditur atque convincitur , secundum arbitrium
Praepositae vel presljyteri, vel etiam episcopi, gravius '

emendetur.
XII. Vesles vestras in uno loco babete sub una cus- ,

tode, vel duabus, vel quot suflicerc potuerint ad eas excu-

tiendas, ne a tinea laedantur. Et sicut pascimini ex uno
cellario, sic induamini ex uno vestiario. Et si ficripotest,
non ad vos pertineat quid vobis induendum pro temporis
congruentia proferatur, utrum boc rccipiat unaquaeque
vestrum quod deposuerat, an aliud quod aUera babue-
rat, dum tamen unicuique quod opus est non negetur.

Si autem binc inter vos contentioncs et murmura oriun-!

tur, et conqucritur abqua dcterius ;s]i(piid sc accepisse!

quam prius liabuerat, et indignam scjudicat essequaeita

vestiatur, sicut aba soror ejus vestiebatur; liinc vos pro-

bate quantum vobis desit in illo iiiteriore sancto habitu

cordis, quae pro hal^itu corporis litigatis. Tamensi ves-i
utboc recipiutis
tra toleraturinfirmitas, quod posueratis,'
in uno tamen loco sub communil)Us custodibus habete
 EPISTOLA CCXI. I^Q
quocl ponitis : ita sane ut nuUa siLi aliqnid operctur, sive
unde indualur, sive ubi jaccal, sive unde cingatur, vel
operiatur, vcl caput contcgat ; scd omnia opera vestraiu
commune fiant mnjorc studio et frequcntiori alacritate,
quam si vobis propria faccrctis. Charitas enim, de qua
scriptum est « Quod non qUcErit quae sua sunt ^, » sic
:

intelligitur, quia communia propriis, non propria com-

munibusantcponit. Et idco quanto amplius rcm commu-
nem quam propriani curaveritis, tanto amplius vos pro-
fecisse noverilis omnibus quibus utitur transitura
; ut in
necessitas, qmv permanet cbaritas. Conse-
supcrcmincat
quens ergo est, ut eliam illud quod suis vcl filiabus vel

aliqua necessitudine ad se pertineniibus in monasterio

constitutis aliquis vel aliqua contulerit, sivevestem, sive
quodlibet aliud intcr nccessaria deputandum, non oc-
culte accipiatur; sed sit in potestate PraepositJE, utin
commune redactum, cui necessarium fuerit, praebcatur.
[Quod si aliqua rcm sibi collatam celaverit, furtijudicio
condemnetur. ]

XIII. Indumcnta vestra sccundum arbitrium Prgepo-

sitas laventur, sive a vobis, sive a fullonibus, ne intcriorcs
animae sordes contrabat mundae vestis nimius appetitus.
Lavacrum etiam corporum, ususque balnearum non sit
assiduus sed eo quo solet intervallo temporis tribualur,
,

hoc est, scmel in nicnse. Cujus autcm intirmitatis neces-

sitascogit lavandum corpus, non longius differatur : fiat

sine murmurede consilio medici, ita ut etiam si nolit, ju-

bcnte Prcieposita faciatquod faciendum estpro salute. Si

autem velil, et fortenon c.xpcdit, suae cupiditatinon obe-
diatur : alquando cnim ctiamsi noceat, prodesse creditur
quod delectal. Denique si lalcns est dolor in corporefa-
mulae Dei, dicenti quid sibi doleat, sine dubitatione cre-
' Cor. XI rr, .*>.
igO S. ACGUSTINl EPISCOPI
datur : sed tamen ulrum sanandoilli dolori, quod delec-
tat, expediat; si non est certum, medicus consulatur.
Neceant ad bahieas, sive quocumque ire necesse fuerit,
minus quam tres. ?Sec iiia qucC habet aliquo eundi ne-
cessitatem, c^ni quibus ipsa voluerit, sed cum quibus
Pracposita jusserit, ire debebit. .Egrotantium cura sive
post aegritudinem reficicndarum sive ahqua imbecil- ,

lilale etiam sine febribus hiborantium, ahcui debet

injungi, ut ipsa de ccHario petat quod cuique opus esse

perspexerit; sive autem quae celhirio, sive quae vestibus,

sive quae codicibus praeponuntur, sine murmure serviant

sororibus suis. Codices certa hora singuhs diebus petan-

tur, cxtra horam quae nou accipiant. Yesti-
petiverint
menta vero et calceamenta quando fuerint indigentine-
cessaria, dare non differant sub quarum custodia sunt
quae poscuntur.
XIV. Lites aut nulhis babeatis, aut quam celerrime
fmiatis, ne ira crescat in odium, et trabem faciai de fes-
tuca, et animam faciat homicidam. Neque enim ad soh^s
viro pertinet quod scriptum est« Qui odit fratrem suum,
:

«homicida est ^ : » Sed scxu mascuhno, quem priniura

Deus fecit, etiam foemineus praeceptum sexus accepit.
Quaecumque convicio, vel maledicto, veleliam criminis
objectu, aUeram laeserit meminerit satisfactione, quan-
,

tocius curarequodfecit, et ilhi quae laesa est, sine discep-

tatione dimittere. Si autem inviceni se laeserunt, inviceui

sibi debita rehixare debebunt, propter orationes vestras;

quas utique quanto crebiores habetis tanto sanctiores ,

habere debetis. Mehor cst autem, quae quamvis irasaepe

tentatur, tamen impeLrare feslinat, ut sibi dimittat cui se
fecisse agnoscit injuiiam, quam qua; tardius irascitur, et
ad veniam petendam dillicihusinchnatur. Qute non vult
' Joau. III; r5.
 EPISTOLA Cr;XI. igi
dimittere sorori, non sperct accipere orationis effectum:

quae autem nunquam vult pelere vcuiani, aut non ex

animopctit, sine causaest in monasteiio, etiam si noninde
projiciatur. Proinde vobis a verbis durioribus j^arcite;
quae siemissa fuerint e\ ore vestro, non pigeatexipso •ore
proferre medicamenta, ex quo facta sunt vulnera. Quando
autem necessitas disciplioae minoribus coercendis dicere
vos verba dura compelHt, si etiam in ipsis modum vos
excessisse sentitis, non a vobis exigitur ut ab cis veniam
postuletis, ne apud eas, quas oportet esse subjectas, dum
nimia servatur bumilitas, regendi frangatur auctoritas :
sed tamen petenda est venia ab omnium Domino, qui
novit etiam eas, quas plus justo forte corripitis, quanta
benevolentia dibgalis. Non autem carnabs, sed spiritalis
inter vos debet esse dilectio :nam quae faciunt pudoris
immemores, etiam foeminis foemines, jocando turpiter et
ludendo non solum e viduis et intactis ancillis Ghristi iu
sancto proposito constitutis, sed omnino nec amulieribus
nuptis, nec a virginibussuntfacienda nupturis.
XY. Prsepositae tanquam matri obediatur, bonore
servato, ne in iUa offendatur Deus multo magis pres-
:

bytero, qui omnium vestrum curam gerit. Ut ergo cuncta

ista serventar, et si quid servatum non fuerit non negli- ,

genter prastereatur ; sed emendandum corrigendumque

curetur, ad Prccpositam prascipue pertinet , ita ut ad
presbyterum ,
qui vobis intendit, refcral quod modum
vel vires ejus excedit. Ipsa vero non se existimet potes-
tate dominante , Honore
sed charitate serviente fchccm.
coram bominibus praelata sit vobis, timore coram Deo
substrata sit pedibus vestris. Circa omnes se ipsam bo-
norum operum praebeat exemplum. Corripiat inquietas,
consoletur pusillanimes, suscipiat infirmas ,
patiens sit

ad oranes, discipUnam hbens habeat, metuens imponat.

 ;

i
iq^ S. ACGtStlNI EIM^COPI
Et quanivis iilrunK|ue sit necessnrium . tamcn plus a vo-
Lis amari appetat quam timeri scmpcr cogitans Deo se
,

pro vobis reddituram esse rationem. Unde magis obe-

diendo non solum vestri verumetiam ipsius misereraini
,

quia inter vos cjuanto in loco supcriore , tanto in peri- ;

culo majore versatur. !

XVI. Donct Dominus ut ol)servctis haec omnia ciim

dilectione tanquam spiritalis pulcliriludinis amatriccs, j

et bono Cbristi odore de bona convcrsatione frngrantes, !

non sicut ancillae sub Lege, scd sicut libera? sub gratia
constituta". 1 1 autem in boc libcllo lanquam in speculo ^

^ vos possitis inspicere nc per obbvioncm aliqiiid negli-

,

gatis, semel in septimana vobis lcgatur : ct ubi vos

inveneritis ea qu?e scripta sunt facientes , agite gra-
|

tias Domino bonorum omnium largitori : nbi auteni |

sibi qucTcumque vestrum vidct dcesse abquid , doleat de

praeterito , caveat de futuro , orans ut ct debitum dimit-
tatur. et in tentationcm non inducatur.

EPISTOLA CCXir.

Doniino bpatissimo et merito vencrabili fratri et coepiscopo

QciMiLiANo , Adgustinus in Domino salutcm.

Augustinus QaintUlano , commendat matrem vtduam

cum /ilia iHrgine, (juje dcfercbant rclirjuias Stephani
martyris.

HoNORABiLEs Dci famubis, et pretiosa Cbristi mem-

bra, Gallam viduam sancli propositi , et ejus fdiani ,,

.}* Alias cfii. quse autein 212 erat, niinc 25r — Sriipta rirca an. 4a5.
 EPISTOLA CCXIII. ig3
Siniphciolam virginem saciam , subditam ,
nialri aetate

sanclitate praslatam, quas verbo Domini aluimus ut po-

tuimus. vencrationi tuae in Christidilcclione commcndo,
et tanquam mea manu per banc Epistolani Irado conso-
landas et in omnibus adjuvandas
, quae utilitas earum ,

velnecessitasposlulat quod et sine mea commendatione

:

procul dubiofaceret sanctitas tua. Si enim nos propter

supernam Jerusalem cujus nos omnes cives sumus et
, ,

in qua concupierunt babere excelJentioris saiiclitatis lo-

cum, non solum civicum, verumetiam fraternum eis de-

bemus atfectum quanto magis vos apud quos earum
: ,

etiam carnabs est patria qua ssecularem nobilitatem

, in
pro Cbristi amore conlemnunt dominse illae? Officium
quoquesaJutationis per ilJas meum ea cbaritate peto dig-
neris sumere ,
qua direxi , et meminisse nostri in oratio-

nibus tuis. Portant sane secum reliquias beatissimi et

gloriosissimi martvris Stepbani ,
quas non ignorat sanc-
titas vestra, sicut et nos fecimus ,
quam convenienter bo-
norare debeatis.

ACTA ECCLHSIASTICA

EPISTOLA CCXIIP.

Ecclesiastica Gesta a B. ^u^ustino confecla in designando

EracUo , qni ipsi in episcopatu succederet, alque inte-
rim senein aliqua parle curarum sublevaret.

L " Gloriosissimo Theodosio duodecies et Valenti-

i Aliasr*. qi'» aulem -jiS erat, nunc i. — Confcpta die afi Sept. an 426.
CXLVIII. i3
 ,

ig/j S. AUGUSTINI EPISCOPI i

niano Augusto iteruni consulibus, sexto Kalend. Octo- '

LriSjCnm Augustinus cpiscopus una cum Ileligiano et

fJai liniano coepiscopis suis consedisset in ecclesia Pacis
Ilipponensium rvogiorum ,
praesentibus Saturnino, Le-
porio, Barnaba, Fortunatiano , Rustico , Lazaro , et

Eraclio presbytcris , astante clero et frequenti populo, |

Augustinus episcopus dixit » Quod hcsterno diepromisi :

charitati vestrae, propter quod vosvolui frequentius con-

venire, et video frequentius convenisse, inora omnipost-
posita hoc agendum est. Si enim ahud velim loqui in , j

ilhid suspensi minus auditis. Omnes in hac vita mor-

, 1

talcssumus, et dies hujus uhimus omni homini

vitae ,
'

est semper incertus : verumtamen in infantia speratur ,

pueritia; et in pueritia, speratur adolescentia ; et in ado-

lescentia, speratur juventus ; et in juventute , speratur
gravilas; et in gravitate , speratursenectus : utrum con-
tuigat incertum est; est tamen quod speretur. Senectus
autem rdiam aetatem, quam speret non habet incertum :

est ctiam ipsa seneclus quandiu sit homini illud tarnen ;

certum est nullam remanere aetatem, quae possit succedere

scncctuti. Quia vohiit Deus, ad istam civitatem cum
vigore a?talis adveni sed tamen juvenis fui ct senui.
; ,

Scio post obitus episcoporum per ambitiosos aut con- ,

tentiosos solere Ecclesias perturbari et quod saepe ex- ;

pertus sum et dolui debeo quantum ad me attinet ne

, ,

contingat , huic prospicere civitati. Sicuti novit charitas

yestra , iu Miievitana ecclesia modo fui : petierunt cnitn j

me fratres ,
et maxime servi Deiqui ibi sunt, ut venirem ; '

quia post obitura bcatse mcmoria; fralris et coepiscopi

mei Severi nonnulla ibi perturbatio timebatur. Veni
,

et quomodo Dominus, adjuvit nos pro sua mise-

voluit

ricordia ut cum pace episcopum acciperent, quem vivus

,

designaverat episcopus eoruin. Hoc enim eis cum, inno-

 ,

EPISTOLA CCXIII. igS

tuissel voluntateni prsecedentis et decedcntis episcopi sui
libenter amplexi sunt. Minus tamen aliquid factum erat
unde nonnnlli contristabantur ,
quia frater Severus cre-
didit posse sufFicere ut successorem suum apud clericos
designaret , ad populum inde non est locutus; et erat
inde aliquorum nonnulla tristitia. Quid phira ? Deo pla-
cuit; tristitia fugataest, gaudium successit. Ordinatus
est episcopus, quem praecedens episcopus designaverat.
Ergo ne aliquis me
voluntatem meani
de quaeratur , ;

quam credo Dei omniura vestrum notitiam per-

esse , in
fero : Presbvterum iiraclium mihi successorem volo. A
popido acclamatum est , Deo gratias , Christo laudes :

dictum est vicies lerties : Exaudi, Christe , Augustino

vita,dictum estsexies decies. Te patrem, te episcopum ;

dictum est octies.

11 Cumque reticeretur Augustimis episcopus dixit,
. .,

Non opus est me de laudibus ejus aliquid dicere , faveo

sapientiee, et parco verecundiae : sufTicit quia nostis eum :

et hoc me velle dico, quod vos velle scio : et si ante nes-

cirem , hodie probarem. Hoc ergo volo hoc a Domino :

Deo nostro , nunc etiam in astate frigida votis ferventi- ,

bus posco : hoc ut mecum oretis exhortor admoneo , :

rogo , ut oninium in pace Christi collatis et conflatis

menlibus confirmet Deus quod operatus est in uobis^.

Quimisit mihi eum,serveteum, servet incolumem, servet
sine crimine ; ut qui facit gaudium viventis, locum sup-
pleal morientis. A notariis Ecclesiae, sicut cernitis , ex-
cipiuntur quae dicimus, excipiuntur quae dicitis, et meus
sermo , et vestrae acclamationes in terram non cadunt.
Apertius ut dicam, ecclesiastica nunc Gesta conficimus :

sic enim hoc esse ,

quantum ad homines attinet , confir-

' Psal. Lxvit, 25.

i3.
 ^ :

196 S. AUGUSTIM EPISCOPI.

matum volo. populo acdamatnm est trigesies sexies

^

Deo gratias, Christo laudes , Exaudi, Christe, Augustino 1

vita dictum esl iredecies. Te patrcm, te cpiscopum

: ;

dictum est octies. Dignus el juslus est dictum tt vi~ , ,

cies. Bene meritus, bene dignus dictum esl quinrjuies. ; I

Dignus et justus est dictum est sexies. ; 1

III. Cuuique reticeretur Augustiiius episcopus ,

di.vit, Ersjo ut dicebam voluntatem meam et voluntatem

. ... quantum ad homines alti-
. . I

veslram Gestis ecclesiasticis , (

net , confirmatam volo : quantum vero ad latcntem Om-

nipolcntis voluntatem omncs, ut dixi oremus ut con-
, , ,

lirmet Deus quod operatus cst in nobis. A populo ^

acclaujatum est Judicio luo gratias agimus; dictum

,

est sedecies. Fiat, fiat; dictum esl duodecies. Te pa-

trem Eraclium episcopum dictum est sexies.
; ;

IV. Cumque reticeretur , Augustinus episcopus

dixit Scio quod scitis et vos sed nolo de illo ficri quod
, ,

de me faclum est, Quid autem factum sit mulli scilis , :

illi soli nondum nati erant, aut

nesciunt, qui tunc aut
nondum habebant cctatem sciendi. Adhuc in corpore
posito beatge memorifc pntre ct cpiscopo meo sene Vale-
rio cpiscopus ordinatus sum
. et sedi cum illo quod , :

concilio Mcaeno prohibitum fuis>c nesciebam ; nec ipse

scicbat. Quod ergo reprehensum est in me, nolo repre-
hendi in filio meo. A populo acclaniatum est, l)eo
gratias, Christo laudes ; dictum cst tredecies,
V. Cumque reticeretur . .higustiuus episcopus
dixii, Ivrit presbvtcr ut est, quando Deus volucrit, fu-
turus episcopus. Scd plane modo facturus sum adjuvante
misericordia Christi, quod adhuc usque non teci. iNoslis

ante aliquot annos quid facere volucrim non permi- , et

sistis. Placuit mihiet vobispropter curamScripturarum,

 EPISTOLA CCXIII. ign
quam mihi fratres et patres mei coepiscopi duobus con-
ciliis Numidiee et Carthaginis imponere dignati sunt,ut
perquinquedies nemo mihi molestus esset, Gesta confecta
sunt , placuit , acclamastis. Recitatur placitum vestrum ,

et Parvo tempore servatum est

acclamationes vestrae.

j
circa me et postea violenler irruptum est, et non per-
,

mittor ad quod volo vacare. Ante meridiem et post me-

ridiem occupationibus hominum imphcor. Obsecro vos
et obstringo per Christum ut huic juveni hoc est , ,

Eraclio presbytero , quem hodie in nomine Christi de-

signo episcopum successorem mihi , patiamini me refun-
dereonera occupationum mearum. A populo acclama-
tum esl , Judicio tuo gratias agimus ; dictum est vicies
sexies.

j
VI. Cumque reticej^etur , yJugustinus episcoiwus
I
dixit , Ego charitati et benevolentiae vestras apud Do-
minum Deum nostrum gralias ago imo de illa Deo gra-
,

tias ago, Ergo fratres ,

quidquid est quod ad me perfe-
rebatur, ad illum perteratur : ubi necessarium habuerit
consihum , meum non ncgabo auxihum : absit ut sub-
traham. Tamen quidquid illud est quod ad me perfere-
batur, ad illum perferatur. Ipse me aut consulat, si

forte non invenerit quid facere debeat , aut poscat ad-

jutorem queni novit patrem : ut et vobis nihil desit , et

ego tandem aliquando, siquantulumcumquespatiummihi

hujus vitae donaverit Deus ipsam meam quantulamcum- ,

que vitam non dem segnitiei nec donem inertiae sed in , ,

sanctis Scripturis quantum ipse permiltit et largitur

, ,

exerceam : hoc et ipsi prodent et per ipsum etiam ,

vobis, Nemo ergo invideal olio meo, quia meum otium

magnum habet negotium, Video me de hac re ,
propter
quam vos invitavi omnia vobiscum egisse , quae debui.
 ,
:

igS S. AUGUSTINI EPISCOPI

Hoc ad ultimum rogo , ut Gestis istis dignemiui subscri-
Lere qui potestis. Hic mihi respotisione veslra opus est
teneam responsionem vestram de hac assensione aliquid :

acclamale. A acclamatum est, Fiat fiat

ijopulo , ;

dictum vicies qmnquics. Dignum est, justum est; dic-

tum vicies octies. Fiat dictum quater decies :
, fiat ;

Olim dignus , dictum vicies quinquies.

olim meritus :

judicio tuo gratias agimus dictum tredecies. Exaudl

;

Christe Eraclium conserva dictum octies decies.

, :

Yll. Cumque reticeretur Augustinus episcopus ,

dixit Bene liabet

, ut ea quae Dei suut
, circa sacri- ,

ficium ejus agere valeamus; in qua bora supplicationis

nostrae maxime commendo cbaritati vestrae ut omnes ,

vestras causas et negolia intermittatis, et pro ista eccle-

sia, et pro me , et pro presbytero Eraclio Domino pre-
cem fundatis.
 ,

EPISTOLA CCXIV. I99

EPISTOLA CCXIV.

Domino dllectissimo , et ia Cliristi inembris lionorando fratri

Valextino , el fratribus qui tecum sunt Augustinus iii ,

Domino saliitem.

Jugiislinus Falentino Abbatl et IMonac.Jiis Adrumetinis,

oborla inter eos dissensione de libero arbitrio etjusli-
tia Dei ex prava inlerpretatione epistola; prolixioris
,

ad Sixtum docet fidem catkolicam in illa epistola

,

propugnatam hancesse, qua; ne.que liberum arbitrium

,

ne^et ; neque tantum ti tribuat, ut sine gratia Dei

valeat quidquani ad bonum,

I. Venerunt ad nos duo juvenes, Cresconius et Fe-

lix, de vestra congregatione se esse dicentes, qui nobis
retulerunt monasteriumvestrum nonnulla dissensione tur-
batum, eo quod quidamin vobis sic gratiam praedicent,
tlt el quod est
negent hominis esse liberum arbitrium :

gravius dicant non sit redditurus

qiiod in die judicii
Deus unicuique secundum opera ejus^. Etiam hoc tamieii
indicaverunt quod plures vestrum non ita sentiant sed
,
,

liberum arLilrium adjuvari fateantur per Dei gratiam

ut recta sapiamus atque faciamus , ut cum venerit Do-
minus reddere unicuique secundum opera ejus inveniat ,

opera nostra bona quae praeparavit Deus ut in illis am-

,

bulemus ^. Hoc qui sentiunt , bene sentiunt.

• Alias XLvr. quae autem 214 eral, nunc 2. — Scripla videtur an. 426
aut 427 aate Pascha. — 2 Mallh. xvi, 27 , et Roni. 11 , 7. — ^ Ephes.
n, 10.
 ,

•iOO S. ACGUSTINI EPISCOPI

II. K Obsecro , itaque vos fraties , sicut Coriiitliios,
wobsecravit Apostolus ,
per nomen Doniini nostri Jesu
» Cbristi, dicatis omnes, et non sint in vobis
utidipsum
» Primo enim Dominus Jesus, sicut scrip-
scbismata^. »

tum est in Evangebo Joannis apostob' « Non venit ut ,

wjudicaret niundum, sed ut salvaretur mundus pcr ip-

» sum^. » Posteavero, sicut scribit apostolusPaulus, « Ju-
«dicabit Deus mundum
quaudo ventums est, sicut ^, »

tota Ecclcsia in Symbolo conlitetur, judicare vivos et

morluos. Si igitur non est Dei gratia, quomodo salvat
muiidum? et si non est liberum arbitrium, quomodoju-
dicat mundum ? Proinde bbrum vel epistolam meam ,

quam secum ad nos supradicti attulerunt, secundum

hanc fidem intelbgite ut ncque negetis Dei gratiam , ,

neque libcrum arbitrium sic defendatis ut a Dei gratia ,

separctis, tanquam sine illa vel cogitare abquid vel agcre

secundum Deum ulla ratione possimus, quod omnino non
possumus. Propter boc enim Dominus cum de fructu
justitiae loquerelur , aitDiscipubs suis, « Sine me nibil
» potestis facere'^. »

III. Unde supradictam Epistolam ad Sixtum Romanee

ecclesiae presbjterum ^. contra novos baereticos Pehigia-
nos noveritis esse conscriptam , qui dicunt gratiam Dei
secundum merita nostra dari , ut qui gloriatur , non in
Domino , sed in se ipso glorictur , boc est in bomine,
non in Domino. Quod probibet Apostolus , dicens
« Nemo glorietur in bomine^: '^ et alio loco, « Qui glo-
» riatur , inquit , in Domino glorietur". » Illi vero bae-
fieri putantes
retici se ipsos a se ipsis justos quasi boc ,

eisnon dederit Deus sed ipsi sibi non utique in Do- , ,

mino sed in semetipsis gloriantur. Talibus enim dicit

,

' I Cor. I, 10. — 2 joan. ui, 17. — ^ Rom. ni, 6. — ^ Joan. xv, 5, —
* F.pist. 194. — S I Cor. III, ai. — "^
Id. i, 3i.
 EPISTOLA CCXIV. 201
Apostolus , " Quis enim te discernil* ? » Quod ideo dicit,
quia dc niassa illius perditionis ,
quae facta est ex Adam,
non discernit liominem , ut eum faciat vas in honorem,
non in contumeliam nisi Deus. Sed quoniam homo car- ,

nahs, et inaniter inflatus oum audisset, « Quis enim te

» discernit; » posset respondere vel voce vel cogitatione,

et dicere , mea discernit me oratio

Discernit me fides ,

mea discernit me justitia mea mox Apostolus occurrit

, ;

cogitationibus ejus, et dixit « Quid enim habes quod ,

» non accepisti ? Si autem accepisti, quid gloriaris, quasi

» non acceperis ^ ? Sic autem gloriantur quasi non acce-

perint qui se a se ipsis justificari putant

,
ac per hocin ;

semelipsis non in Domino gloriantur. ,

IV. Propter quod ergo in hac Epistola quae ad vos ,

pervenit, probavi per testimonia sanctarum Scriptura-

rum ,
quae ibi poteslis inspicere , et bona opera nostra ,

et pias orationes, et rectam fidem nullo modo in nobis

esse poluisse , nisi hasc acciperenius ab illo , de quo dicit

apostolus Jacobus , « Omne dalum optimum , et omne
»donum perfeclum desursum est, descendens a patre

«luminum^ » ne quisquam dicat meritis operum suo-,

rum vel meritis orationum suarum vel meritis fidei

, ,

suae, sibi traditam Dei gratiam, et putetur verum esse

quod illi haerelici dicunt, gratiam Dei secundum merita
nostra dari ; quod omnino falsissimum est : non quia
nullum est malum
meritum vel bonum piorum
, , vel
impiorum quomodo judicabit Deus mundum?
; alioquin
sed misericordia et gratia Dei convertit hominem, dequa
Psalmus dicit, «Deus meus, misericordiaejus praeveniet
» me^ » ut justificelur impius, hoc est cx impio fiat
:

justus, et incipiat habere meritum bonum ,

quod Domi-
nus coronabit, quando judicabitur mundus.
i I Cor. IV, 7, — 2 ihij, — 3 jacob. i, 17. — * Psal. lvui, i i.
 » ,,
,

Q02 S. AUGUSrriNI EPISCOPI

V. Multa erant, quaevobis mittere cupiebam ,
quibus
lectis, totam ipsara causam ,
quae conciliis episcopalibus i

acta est adversus eosdem Pelagianos beereticos

'

, diligen-
tius et plenius nosse possetis : sed feslinaverunt fratres
qui ex numero vestro ad nos venerunt, per quos vobis i

hon rescripsimus ista, sed scripsimus. Nullas enim ad '

hos vestrae cbaritatis litteras attulerunt : tamen suscepi-

mus eos, quoniam simplicitas eorum satis indicabat
nibil illos nobis potuisse confmgere. Ideo autem festina-
verunt, ut apud vos agerint Pascba, quo possit , adju-
vahte t)omino , tam sanctus dies vestram pacem quain
dissensionem potius invenire.
VI. facitis (quod muUum rogo)siip-
Mdius autem
sum quo dicunt se fuisse turbatos ad memittere non
, a ,

gravemini, Aut enim non intelligit librum meum, aut

forte ipsenon inteHigitur, quando diificinimam quaestio-
nem , et paucis intelligibilem , solvere atque enodare
conatur. Ipsa est enim quaestio de gratia Dei , quae fecit
ut bomines non intelHgentes , putarent apostolum Pau-
lum dicere , « Faciamus mala, ut veniant bona^.» Unde
apostolus Petrus in secunda Epistola sua , «Quapropler,
» inquit, cbarissimi, baec expectantes satagite inviolati cl

» immaculati apud eum reperiri in pace , et Domini nos-

» tri patientiam salutem existimate. Sicut et dilectissimus
» frater noster Paulus , secundum eam quae data est ei ,

» sapientiam, scripsit vobis ut et in omnibus epistobs

,

» loquens in eis de bis , in quibus sunt quaedam difficilia

» intellectu , quae indocti et instabiles bomines perver-
» tunt , sicut et caeteras Scripturas , ad proprium suum
» interitum ^.

Yil. Cavete ergo quod tantus Apostolus tam terribi-

liter dicit ; et ubi sentitis vos non intelligere , interim
yj^i Rom. lUj^^S. — 2 2 Pelr. iii, 14^ et seqq.
 ,

EPISTOLA CCXIV. 203

credite divinis eloquiis ,
quia et liberum est hominis ar-
bitrium, et gratia Dei , sine cujus adjutorio liberum ar-
bitrium nec converti potest ad Deum , nec proficere in
Deo. Et quod pie creditis, utetiam sapienter intelligatis
orate. El ad boc ipsum enim , id est , ut sapienter intel-
ligamus , est utique liberum arbitrium. iSisi enim libero
arbitrio intelligeremus atque saperemus , non nobis pr£c-
ciperetur dicente Scriptura , « Intelligite ergo qUi insi-
» pientes estis in populo, et stulti abquando sapite^. »
Eo ipso quippe quo prgeceptum et imperatum est ut iii-

telligamus atque sapiamus , obedientia nostra requiritur

quse nulla potest esse sine bbero arbitrio. Sed si posset
hoc ipsum sine adjutorio Dei gratiae fieri per liberum
arbitrium , ut intelhgeremus atque saperemus, non dice-
retur Deo , « Da mihi intellectum , et discam mandata
» tua -
,
)) neque in Evangeho scriptum esset , a Tunc
» aperuit ilhs sensum ut intehigerent Scripturas ^ : )) nec
Jacobus apostolus diceret , « Si quis autem vestrum in-
» diget sapientia postulet a Deo qui dat omnibus af-
, ,

» fluenter, et non improperat, et dabitur ei^. » Potens

est autera Dominus qui et vobis donet et nobis
,
ut de ,

vestra pace et pia consensione nuntiis celerrimis gaudea-

mus. Saluto vos , non solum meo nomine , sed etiam
fratrum qui mecum sunt , et rogo ut pro nobis con-
corditer atque instanter oretis. Sit vobiscum Dominus.
* Psal. xctu, 8. — 2 id cxviii, 125. — 3 Liic. xiv, 45. — * Joau. i, 5.
Q04 S. AUGUSTINI EPISCOPI

EPISTOLA CCXV.
Doniino dilectissimo et in Christi nienibris honoiando fratri
,

Yalentino et fratribus qui tecum sunt

, Augustinus in ,

Domino salutem.

jiugustlnus F alcntino ejusque Monackis dc eodem ar- ,

gumcnto, simui transmitlens ipsis librum de gratia

et (ibero arbilrio.

I. Cresconium , Felicem , et alium Felicem Dei ser-

vos ,
qui cx vestra congregatione ad nos venerunt , no-
biscum egisse Pascha, novcrit charitas vestra. Quos
ideo tenuimus aliquanto diutius , ut instructiores ad vos
redirent , adversus novos haereticos Pelagianos , in quo-
rum errorem cadit. qui putat sccundum ahqua merita
humana dari gratiam Dei quae sola hominem hbcrat ,

per Dominum nostrum Jesum Christum. Sed rursum

qui putat quando ad judicium Dominus venerit non
,
,

judicari homincm secundum opera sua qui jam pcr ae- ,

tatem uti potuit hbero voluntatis arbitrio , nihilominus

in errore cst.SoH enim parvuH, qui nondum liabcnt
opcra propria vel bona vcl mala secundum solum ori- ,

ginale peccntum damnabuntur, quibiis pcr lavacrum

regenerationis non subvenit gratia Salvatoris. Caeleri au-
tem omnes , qui jam utcntes hbcro arbitrio, sua propria
pcccata originah peccato insupcr addidcrunt, si dc po-
testate tenebrarum per gratiam Dei non cruuntur , nec

' Alias xi.vir. f|iice autem 2i5 erat, nunc 26S. — Scripta eodem anuo
poit Pascba.
 EPISTOLA CrXV. Q05
Iransferuntur ad regnum Christi non solum secundum ,

originis, verumetiam secundum proprise voluntatis me-

rila, judicium rcportabunt. Boni vero etiam ipsi cjuidem
sccundum suae bonae voluntatis merita pr^Hmium conse-
quentur , sed etiam ipsam bonam voluntatem per Dei
graliam consecuti sunt. Ac sic implctur quod scriptum
est , "Ira et indignatio , tribulatio et angustia in omnem
» animam hominis operantis malum , Jud«i primum et
» Gra^ci : gloria autem et honor et pax omni operanti
wbonum, Juda^o primum et Graeco^. »

II. Doquadifficillima quaestione, hoc est, dc voluntate

el gratia non opus habui etiam
, in hac Epislola diutius
disputare; quoniam et aliam jam eis dederam, tanquam

citius rcdituris. Et scripsi ad vos etiam libriim -, qucm

si, adjuvante Domino , diligenter legeritis , ut vivaciter
intellexeritis , nullas existimo inter vos de hac re disscn-
siones ulterius jam futuras. Portant autcm secum et alia,
quaevobis dirigenda esse credidimus ,
quibuscognoscatis
quemadmodum calholica Ecclesia , in Dei misericordia ,

Pelagianas haeresis venena repulcrit. Quod enim scriptum

est ad papam Innocentium Romanae urbis episcopum ,

de concilio provincife Carthaginensis, el de concilio iNu-

midiae, et aliquanto diligentius a quinque episcopis , et
quae ipse ad tria ista rescripsit : item quod papae Zozimo
de Alricano coucilio scriptum cst. ejusque rescriptum '

ad universos totius orbis episcopos missum : et quod

posteriori conciho plenario tolius Africae ( i8) contra
ipsum errorcm brevitcr conslituimus et supra memora- j

tum librum meum quem modo ad vos scripsi haec, :

omnia et in praesenti legimus cum ipsis , et per eos misi-

mus vobis.

• Roni. II, 9. — 2 Libruni de Graiia et Libero arbitrio, — 3 yjde supra

epist. 190. cap. 6. u. 12.
 , .S'

906 S. AUGUSTINI EPISCOPI

III. Legimus eis eliam librum beatissimi martyris Cy-
priani de Orntionc dominica , ct ostendimus quemad-
modum docuerit omnia ,
quae ad mores nostros pertineiit,
quibus recte vivinms, a Patre nostro ,
qui in coelis est , \

esse poscenda, ne de liberopriesumentes arbitrio, adivina

gratia decidamus. Ubi etiam demonstravimus quomodoj
admonuerit idcm gloriosissimus Martyr, ctiam pro ini-l
micis nostris, qui nonduni in Christum crcdiderunt , j

nos ut credant orare debere : quod utique inaniter fieret, !

nisi Ecclesia crederet etiam malas atque infideles bomi-j

num voluntates, per Dei gratiam in bonum posse con-
verti. Sed hunc hbrum sancti Cypriani ,
quia dixerunt
etiam ilhc apud vos esse , non misimus. Mcam quoque
Epistolam ad Sixtum Romanoe ecclesiae presbyterum da-
tam^, quam secum ad nos attulerunt legimus cum eis ,
,.

et ostendimus adversus eos esse conscriptam qui dicunt

gratiam Dei secundum merita nostra dari, hoc cst, ad-
versus eosdem Pelagianos.
IV. Quantum ergo potuimus, egimus cura istiset veS'
tris et nostris fratribus, ut in fide sana cathohca perse-

verent : quae neque liberum arbitrium negat, sive in

vitam malam sive in bonam neque tantum

; ei tribuit, ut
sine gratia Dei valeat ahquid , sive ut ex malo converta-
tur in bonum sive ut in bono, perseveranter proficiat,
sive ut ad bonum sempiternum pcrveniat , ubi jam non
timeat ne deficiat, Vos quoque charissimi , etiam in hac
Epistola exhortor, quod nos omnes e.xhoitatur Apostolus,
« Non plus saperc, quam oportet sapere; sed sapere ad
i) temperantiam , sicut unicuique Deus partitus est men-
» suram fidei^. »

V. Altendite quid per Salomonem raoneat Spiritus

sanctus : « Rectos cursus , inquit, fac pedibus tuis, et
» Epist. 194. — ^ Rom. X") 3.
 ,,

EPISTOLA CCXV. 207

» vias tuas cllrige , ne dcclincs in dexteram, neque in si-

» nistram ; avcrte autem pcdem tuum a via mala. Yias

» enim ([ux a dextris sunt, novit Dominus : perversae
» vcro siint, quse a sinistris sunt. Ipse autcm rcctos faciet
» cursus tuos , itinera autcm tua in pace producet^. » In
hisverbis sanctae Scripturce considerate, fratres, quia si

non esset liberum arbitrium , non diceretur : « Rectos

» cursus fac pedibus tuis, et vias tuas dirige, nedeclines
» in dexteram , neque in sinistram. » Et tamen sine Dei
gratia . si possel lioc fieri, non postea diceretur « Ipse :

» autcm rcctos facict cursus tuos, et itinera tua in pace

» producet. »

VI. Nolite ergo declinare in dexteram neque in sinis-

tram : quamvis laudentur viae quae a dextrissunt, et vi-
tuperentur quEC sunt a sinistris. Hoc est cnim proptcr
quod addidit : « Averte autem pedem tuum a via mala , »

hoc est, a sinistra : quod manifestat in consequentibus

dicens : « Vias enim qu?e a dextris sunt , novit Dominus :

» pervcrsae vero sunt, quae a sinistris sunt. » Eas utique

viasambulare debemus ,
quas novit Dominus : d« quibus
in Psalmo legiiur : « Novit Dominus viam justorum, ct

» via impiorum peribit\ » Hanc enim non novit Domi-

nus, quia sinistra est. Sicutdicturus est etiam illis adsi-
nistram constitutis : « Non novi vos^. autem » Quid est

quod non novit ille , qui utique novit omnia sive bona
hominum sive mala? Sed quid , est, « Non vos novi, »
nisi talcs vos ego non feci? Quemadmodum illud quod
dictum cst deipso Domino Jesu Christo, quia « Non no-
» pcccatum'%» quid est, « Non noverat, » nisi
verat
quia non fecerat? Acper hoc quoddictum est « Vias :

» quae a dcxtris sunt novit Dominus, » quomodo intel- ,

' Prov. IV, 26-28. — 2 i)jai, j^ (3_ — 3 Matth. xxv, 12, et Luc, xiii, 27,
— ^ 2 Cor. V, II.
208 S. AUGUSTIM EPISCOPl
Jigendum est, nisi quia ipse fecit viasdextras, id est.
vias justorum ,
qu^e sunt utiquo opera bona , « Quae
» praeparavit Deus. sicut dicit Apostolus, ut in illis

« ambulemus^? » Yias autem sinistras perversas id est, ,

vias impiorum non utique novit quia non eas ipse fecit
, .

bomini, scd homo sibi. Propter quod dicit « Odivi au- :

» tem ego perversas vias malorum ipsae sunt a sinistris. » ;

VII. Sed respondctur nobis Cur ergo di.xit « ^Se : :

» dcclincs in dcxleram neque in sinistram : » cum potius

dicere debuisse videatur : Tene dexteram , et ne declines
in sinistram , si bonee sunt viae ,
quae a dextris sunt? Cur,
putaraus , nisi quia ita viae sunt bonse, quae a dexlris
sunt, ut in dexleram tamen declinare non sit bonum?
Declinare quippe ille est intelligendus in dexteram, qui
bona ipsa opera ,
quae ad vias dixteras perlinent , sibi

vult assignare non Deo. Et ideo cum dixisset « Vias

, :

» enim quae a dextris sunt novit Dominus perversae au- ,

» tem sunt quae a sinistris sunt » tanquam diceretur ei : :

Quomodo ergo non vis ut decbnemus ad dexleram secu- ;

tus adjunxit : « Ipse autem rectos faciet cursus tuos,

» itinera autem tua in pace producet. » Sicergo intellige,

quod tibi praeceptum est : « Reclos cursus fac pedibus

» tuis, et vias tuas dirige^, » ut noveris, cum hos facis ,

a Domino Deo tibi praestari , uthoc facias ; et non de-

clinabis ad dexteram . quamvis ambules in viis dextris,

non confidens in virtute tua : et ipse erit virtus tua ,

qui
rectos faciet cursus tuos, et itinera tua in pace producet.
VIII. Quapropter , dilectissimi ,
quicumque dicit :

Voluntas mea milii suflicit ad facienda opera bona , de-

clinat in dexteram. Scd rursus illi, qui putant bonam
vitam esse deserendam ,
quando audiunt sic Dei gratiani
praedicari , ut credatur, et intelligatur voluntatcs homi-
» Ephes. II, 10. — 2 prov. IV, af).
 :

EPISTOLA CCXV. SOQ

num Ipsa ex malis bonas facere , ipsa etiam quas fecerit
custodire , et propterea dicunt : « Faciamus mala , ut ve-
» niant boua^, >' in sinistram declinant. Idco voLis dixit
<t Non declinetis in dexteram neque in sinistram , » hoc
est , non sic defendatis liberum arbitrium , ut ei bona
opera sine Dei gratia tribuatis , nec sic defendatis gra-
tiam, ut quasi de illa securi ,mala opera diligatis ; quod
ipsa gratia Dei avertat a vobis. Talium quippe verba sibi
proponens Apostolus , ait : « Quid ergo dicemus? Per-

» manebimus Atque his

in peccato ut gratia abundet-? »

verbis hoiuinum errautium, et Dei gratiam noa iutelU-

gentium, respondit utdcbuit, dicens: « Absit. Si enim
» mortui sumus peccato, quoiuodovivemus ineo? » Nihil

potuit dici brevius et mehus. Quid enim nobis gratia Dei

utihus confert in hoc praesenti saeculo mahgno , nisi ut
moriamur peccato? Ac per hoc ipsi gratiae invenietur
ingratus, qui propter illam vuU vivere in peccato ,
per
quam morimur peccato. Deus autem qui dives est in mi-
sericordia, detvobis et sanum sapere , et usque in finem
proficienter in bono proposito permanere. Hoc pro vobis,
hoc pro nobis hoc pro omnibus , qui vos dih'gunt , et pro
eis qui vos oderunt instanter in pace fraterna
, et vigilan-

ter orate. Deo vivatis. Si quid de vobis mereor, veniat ad

me frater Florus.

* Rom. m, 8. — ^ld. vi, i.

CXLVIII. l4
 ,

110 S. AtJGUSTlNI EPISCOPI

EPISTOLA CCXVP.
>

Domino vere saiicto, ac nobis venerabiliter stipei' omnia preef^-

i-endo,et pia exultatioue colcudo beatissimo papoe Augustino,
VALENxmus servus tuoe sauctitatis , et omnis congregatio
quee tuis orationibus mecum sperat in Domino salutem.

Valenilnus Augustino, renuntians qucb extiterii causa

dissidii , quive aUctores tumuUus in suo cce^iobio ; lum
declarans fidem suam de iibero arbitrio et de justitia
Dei remunerantis ; ac deniqUe Florurfi, quem ipsi tnit'
iit, ab erroris suspicione liberans.

1. « Venerabilia scripta , et librum tuae sanctitatis ita

treUiebundo corde suscepimus, ut sicut Leatus Elias

cum in speluncae liniine staret, faciem suam gloria Do-
mini transeunte velavit;ita nos objurgatos oculos teximus,
quia per rusticitatem fratrum nostrorum nostro judicio
erubuimus, quoruin inordinata profectione tuam^ merui-
mus beatitudinem salutare quia tempus loquendi ct ;
,

tempus lacendi nedum per dubitantes, et de veritate

,

fluctuantes scriberemus , de dictis sapientioe tiiae, qu£e

est sicut Angeli Dei, dubitare cum dubitantibus videre-
mur. Non enim erat nobis necessarium interrogare de
beatitndine , et de sapientia tua ,
quse est nobis nota per
Dei gratiam. Nam ad librum dulcissimum sanctitatis
tuae ita sumus alacriter jucundati , ut sicut Aposloli Do-
minum post resurrectionem prandentem secum non au-

1 Alias ccLvi. quae autem 216 erat, nunc 85, — Scripta paulo postsupe-
riores. — "^
Forte deest , non.
 EPISTOLA i:c.\v\. 11 1

debant interrogare quis csset; r< Sciehanl enim quia Jesas

» est^ : » ita et iios nec voluimus. nec ausi sumusinter-
rogare de libro , utrum tuae sanctilatis esset , cum ipsa
fidelium gratia quae in eo liberaliter conimendatur, no-
bis tuum. domine sancte papa , eloquiis vivacissimis con-
testetur. »

II. « Incipiamus autem domine beatissime papa ip- , ,

sius ordinem perturbationis exponere. Charissimus frater

noster Florus servus paternitatis tuae , cum ad Uzalcn-
sem patriam fuisset suadente cbaritate profectus , eulo-
gias nionasterii inter suae civitalis moras, de opusculis
uno fratre
nobis tuae attulit sanctitatis, , Felice ,
qui ad
tuam sanctitatem tarde posl comites suos venisse dignos-
citur, eumdem librum devote dictante; ventum est ad
raonasterium cumeodem libello fratre Floro ad Cartba- ,

ginem de Uzalensi civitate profecto. Mibi non monstrato

qui quorum-
libro imperitis fratribus recitarecoeperunt :

dam non commovit. quia cum di-

intelligentium corda
ceret Dominus « Qui non manducaverit carnem Filii
:

» hominis, neque biberit sanguinem ejus non habebit ,

» vitam in semetipso^, » discesserunt , cjui impie intel-

lexerunt , non culpa Domini dicentis , sed duritia impiis-
sitni cordis. »

III. ic Coeperunt memoratifratres, qui omnia subver-

terunt, innocentum animas commovere, mea parvitate
penitusignorante , in tantum conventus ilJorum murmu-
rantis nescii , ut nisi frater Florus de Carthagine repc-
dans eorum perturbationes agnoscens mibi sollicite nun-
tiasset , furtiva et tanauam servihs erat inter eos de non
intelligenda veritate contentio. Proposui ad auferendas
impias quaestiones , ut ad dominum sanctum patrem Evo-
dium mitteremus , ut ipse nobis de hoc sacrosancto libro
* Joan. XXI, X2. — 2 m. vi, 54.
QI-2 S. AUGUSTINI EPISCOPI
proptcr ignaros aliquid certius rescripsisset (igl. Nec
lioc patientius accipere voluerunt , secl arripuerunt pro-
feclionem nobis taliter non optatam : fratre Floro furore
ilioruni propemodum conturJ^ato , in quem saeviebant,
quia ipse illis, ut putabant, vulnera libri hujus attulis-
set : in quo non poterant medicinam infirmi cognoscere.
Unde et sanctum presbyterum Sabinum ad majorem
auctoritatem rogavimus, et ipsius sanctitas librum cum
liquidis interpretationibus legit ; nec sic anima sauciata
curataest. Quibus propter ipsam pietatem sumptus de-

dimus, ne vulnera ipsorum cumularemus , quae posset

sanare libri hujus gratia, in qua refulget tua sancta pras-
sentia.Quibus profectis, quies et pax per oranes fratres
exultavitin Domino. Quinque enim vel ampliusfratrum ,

animositate istaest innata contendo. » ,

IV. « Sed quia interdum , domine Papa ,

provenit (

gaudium ex tristitia , non adeo moestificaraur ,

quia per
ignaros et curiosos suavissimis monitionibus tuas sancti- i

tatis illuminarimeruimus. iSam et dubitatio beati Tho-

mae apostoU foramina clavorum quaereutis confirmatio
fuit Ecclesite universalis^. Accepiraus igitur, domine
papa, medicamentum pie curantiuni luarum cum gratia ,

litterarum , et contudiraus pectora nostra , ut sahera sic

j

sauetur conscieutia uostra, quara per hberura arbitrium

nostrum ,
quod douat raisericordia , curat et vivificaL j,

gratia : sed in hoc tempore ,

quando adhud misericor- p

diara cura dilatione cantaraus. Nara cum coeperiraus ju-

dicium cantare Domino , reportaturi sumus raercedera
pro opere nostro, quia raisericors et justus Dominus,
miserator et rectus^. Quia sicut docet nos sanctitas tua, p
repraeseutari nos oportet ante tribuual Christi, ut reci-
piat unusquisque nostrum propria corporis, prout gessit,
 ,

EPISTOLA CCXVI. Ql3

sive bonum , sive malum^ : quia veniet Dominus , et
merces ejus cum ipso^ : quia stabit homo, et opus ejus
ante ipsuin ,
quia venict Dominus sicut clibanus ardons,
ut incendal impios tanquam slipulam , et tinicntibus
nomen Domini orietur sol justiliae ^ quando impii pu-
nientur judicio justitiae ^. Hoc justus , cujus tu amicus
es dominc papa , exclamat , contremiscit, et suppliciter
dicit'^'; « Domine ne intres in judicium cum servo tuo ^.»
Si gratia esset remunerantis , non timeret justus secrcta-
rium judicium majestatis. Servi tui Flori baec fides est
pater, non sicut fratres isti sunt locuti in pr^esentia- :

rum audierunt ab illo dictum non juxta raerita nostra ,

dari donum pietatis, sed per gratiam Redemptoris. Nam

de illo die, quis dubitet longe esse gratiam , cum coepe-
rit irasci justitia ? hoc clamamus, pater; hoc te docente
canimus , non securi. sed trepidi , « Dominene in furore
» tuo arguas me neque
, in ira tua corripias me^. » Hoc
dicimus, «Eraenda nos, Domine, et de Lege tua erudi
»nos, ut mitiges nos a diebus malis^. » Hoc crediraus
docentete, venerabilis pater, quia Deus interrogat jus-
tum et impium quia a dextris et a sinistris positis bonis
.

et malis, imputat remuneranda opera pietatis, enumcrat

puniendam tenacitatemimpietatis. Dbieritgratia, quando

pro sui qualitate dispungentur opera , sive bona , sive
mala?»
V. « Sed cur non dircclum non timet proferri menda-
cium; Liberum arbitrium Dei gratia curatum non nega-
mus, sed per Christi quotidianam gratiam proficere cre-
dimus, et adjuvari confidimus. Quid homines dicunt,
In mea est potestate, ut faciam bonum ? si tamen homines
facerent bonum. inanis gloriatio miserorum ! quotidie
• 2 Cor. T, lo. — 2 isai xt,, io. — 3 joel. ii, 3-5. — * Malach. iv, a.

— ^ Psa!. ckw/2. — fi
Id. vr, 2. — ^ Id. xcin, 12.
 4 — ,

•21 S. AUGLSTIINI EPISCOPl

peccata arguuut, et ipsi sibi assumunt nudum leberum
jactantes arbitrium ; nondiscutientesconscientiam suam,
quae noii polest curari iiisi per gratiam, ut dicerent
sana aniniam meam, quia peccavi tibi^.»
« jMiserere niei,

Quid facerent qui de bbero sibi gloriantur arbitrio ,

(quod non negalur cum Dei duntaxat adjutorio) si jam

absorpta esset mors invictoriam, sijam mortale nostrum
indueretimmortalitatem , et corruptibile uostrum indue-
ret incorruptionem ^ ? Ecce foetent vulnera , et superbe
petitur medicina. Non dicunt sicut justus « , Nisi Domi-
» nus adjuvissct me paulo minus babitasset ,
in iuferno
i) anima mea ^. » Non dicuiU sicut sanctus , « Nisi Do-r

» minus cuslpdierit civitatem , frustra vigilat qui custodit

» cam^. »

Yl. «Sedora, piissime pater , ut jam non curam ge-r

rainus , nisi pro peccato nostro lacrymis expiando , et

Dei gralia commendanda. Ora , Domine pater , ut non
urgcat super nos puteus os suum , ut salvemur a descen»
dentibus in lacum non pereat cum impiis anima
^ , ut
nostra per superbiam nostram sed sanetur per Domini ,

gratiam. Sicut ergoprcucepisti, domiue papa, frater nos-

ter Florus aervus sanctilatis tuae
, omni alacritate per- ,

^•exit , cui non impedit , sed proficit faligatio ut accedat

ei dilucidata cordis instructio ;
quem tuae sanctinioniae
suppliciler commendanuis, pariterque deposcimus ut ,

ct igngros tuis orationibus Domino commendes mansue-

tissime componcndos. Ora, domine ct dulcissimc pater,

ut fugiat diabolus de congrcgatione nostra et amota ,

omni alienarum quaestionum procella navis propositi ,

nostri epibati§(2o) quietis onusta intra stationem tutis-

' Psal. XL, .'). — ^ i Cor. xv, 53. — 3 i,j xciii, 17. — * Id. cx.xvi, i.

5,14, HV411, 16, etxxix, 4.

 ,

EPISTOLA CCXVI. 2l5

simi portus secure consistat, dum navigat per hocmare
magnum etimmensum , et in illo portu, intra quem jam
non erit metuendum vitae navigium , mercium indiscrc-
pans accipiat pretium placitarum. Hoc tuan sanctitatis
impetraturos nos confidimus adjutorio, per gratiam quae
est in Christo Jesu Domino noslro. Omiies filios apos-
tolatus tui dominos nostros clericos , ac sanctos in con-
gregatione propositi servientes deprecamiir ut digneris
nostro ofTicio salutare, ut cum tua beatitudinc omnes
pro nobis orare dignentur. Indiscrepans TrinitasDomini
Dei nostri apostoJatum tuum ;
quem elegit per gratiara
conservet nobis in Ecclesia sua , et nostri memorem co-
ronet in Ecclesia magna , cjuod optamus Domine. Si
quid autem famulus tuas sanctitatis frater suggesserit
Florus ,
pro regula nionasterii , digneris pater ,
peti-
mus , libenter accipere , et per omnia nos infirmps in-
struere. »
2l6 S. AUGCSTINl EPISr.OPI

EPISTOLA CCXVII*.

AuGusTiNus episcopus servus Christi , et per ipsum servus

servorum ipsius, Vitali fratri in ipso salutem.

Augustinus Fitall Carthaginensi , delato quod doceret

initium fidei non esse donum Dei reclamat fortiter,
ipsumque ex precibus Ecclesice confutat ac duode- ,

cim regutas proponit ad fldem Ecclesice pertincntes

circa qucestionem de gratia Dei.

CuM
I. de te mihi essent nunliata non bona, et rogavi
Dominum , et donec milii bona nuntientur, adhuc rogo
ut litteras meas nec aspernanter sumas , et salubriter le-

gas. Si lianc exaudit pro te orationem meam etiam de ,

te gratiarum actionera donat ut offeram. Quod si im-

petro ,
procul dubio non contradices huic ipsi principio
Epistolas meae.Hoc enim pro tc oro , ut sis recte fidei.
Si hoc ergo pro charis noslris non tibi displicet ut ore-
nms si hanc orationem recognoscis esse Christianam ,
,

siet tupro cbaris tuis talia vel orare te recolis , vel orare
te debere cognoscis quomodo dicis quod le audio di-
;

cere «Utrecte credamus in Deum et Evangelio con-

, ,

scntiamus, non esse donum Dei, sed hoc nobis esse a

nobis , id est, ex propria voluntate ,
quam nobis in nos-
tro corde non operatus est ipse? » Et ad hoc , cum au-
dieris ,
Quid est ergo quod ait Apostolus , « Deus in
* Alias cvii. qui-e aulem 217 erat , nunc Sg, — Scripta circa idem
tempus.
 ,

EPISTOLA r.CXVII. Qiy

vobis operatur et vclle et perficere^ ? » Respondes « Per
Legem suam ,
per Scripturas suas , Deum operari ut
velimus . quas vel Icgimus vel audimus : sed eis consen-
tire velnon conscntire ita nostrum cst, ut si velimus fiat;
si autcm nolimus, nihil in nobis operationcm Dci valere
faciamus, Operatur quippe ille dicis quantum in ipso ,
,

est ut velimus cum nobis nota fmnt ejus ,eloquia sed :

si eis acquicsccre nolumus , nos ut operatio cjus nibil in

nobis prosit efiicimus*^. » Quae si dicis, profecto nostris
orationibus contradicis.
II. Dic ergo apertissime nos pro iis , quibus Evange-
lium pr?edicamus , non dcbcrc orare ut credant , sed eis

tantummodo praedicare. Exsere contra orationes Eccle-

siae disputationes tuas , ct quando audis saccrdotem Dci
ad altare cxbortantcm populum Dei, orare pro incredulis
ut eos Deus convertat ad fidem , et pro catecbumenis ut
eis desidcrium regcnerationis inspiret , ct pro fidcbbus ut
in eo quod munerc
esse coeperunt , ejus perseverent, sub-
sanna pias voces non facere quod bortatur, et dic te
id est Deura pro infideHbus
, ut eos fideles faciat non , ,

rogarc co quod non sint ista divinaemiserationis bcne-

,

ficia scd bumanse officia voluntatis. Et bomo in Car-

,

tbagincnsi eruditus ecclesia , etiam beatissimi Cypriani

librum De dommica Oratione condemna ,
quam doc-
tor ille cum exponeret , ea pctcnda csse ostendit a Deo
patre, quae tu dicis esse bomini ab bomine, boc cst, a
se ipso.

III. Quod si de precibus ecclesige et de martyre Cj-

priano parum putas essc quod dixi , aude majora, repre-
bende Apostolum ,
qui dixit , « Oramus ad Deum , ne
» quidfaciatis maU ^.w Neque enim dicturus es nibil mali
eum facere , qui non credit in Cbristum , aut qui fidem
» Philip. 11, i3. — 2 a Cor. .\iii, 7.
2l8 S. AUGUSTiNI EPISCOPI
deserit Chnsti ; ac per hoc qui tlicit , « Ne quid faciatis
» mali , nec ista vult fieri : satisque iUi non est praeti-

pcre , sed confitetur se Deum rogare ne fiant, sciens

hojninis voluntatem ab ipso corrigi ac dirigi , ut ista non
faciat. « A Domino enim gressus hominis diriguntur, et
» viam ejus volet^ : » non dixit, et viam ejus discet, aut
tenebit, aut ambulabit, aut ahquid hujusmodi ,
quod
posses dicere a Domino quidem dari , sed homini jam'
Yolenti; ut scilicet beneficium Dei, quo gressus hominis!
dirigit, ut viam ejus discat, leneat . gradiatur , sua homo
voluntate preecedat , et hoc Dei donum praecedente sua
voluntate mereatnr. Sed ideo dixil, « A Domino gressus
» viam ejus volet,
hominis diriguntur, ut intelhge- et >-

remus ipsam voluntatem bonam qua incipiraus vellej ,

credere (
quoniam Dei via quid est nisi fides recta?)
,

iliius esse donum qui gressus nostros propterea dirigiti

primitus ut vehmus. Non euira ait Scriptura , « A Do-

» mino gressus hominis diriguntur ^, » quia viam ejus
voluit : « Sed diriguntur , inquit , et volet. » Non igitur
quia voluit diriguntur , sed quia diriguntur volet.
lY. Hic tu rursus fortasse dicturuses , hoc fieri a Do-
mino , dum doctrina ejus legitur vel auditur, si homo
veritati, quam legit vel audit, sua consenliat voluutate.
« Si enim lateret eum , inquis, doclrina Dei, non dirige-
rentur gressus ejus, quibus directis vehet viam Dei. » Ac
per hoc sic tantum putas a Domino gressus hominis di-
rigi ad ehgendam viam Dei ,
quia sine doctrina Dei non
ei potest innotescere veritas , cui propria voluntate con-
sentiat. « Cui si consentit , inquis , (
quod in ejus hbero
arbitrio constitutum est , ) recte utique dicuutur ab ilio

dirigi gressus ejus ut viam ejus veht , cujus doctrinam ,

suasione praecedente , subsequente consensione sectatur ;

' Psal. XXXVI, 23. — 2 Ujid.

 ,

EPISTOLA CCXVII. aiQ

quod lihertate naturali si vult facit , si non vult non facit,

pro eo quod fecerit praemium , vel supplicium receptu-

rus. » Haec est illa Pelagianorum mala , male diffamata ,

iiicritO([ue reprobata , et ab ipso etiam Pelagio timeiite

damnari in Orientalium episcoporum judicio damnata

sentonlia'^, qua dicimt « Gratiam Dei non ad singulos ac-
tus dari , sed in libero arbitrio esse , vel in Lege atque
doctrina : « et usque adeo , frater, erimus graves corde
ut de gratia Dei , imo adversus gratiam Dei , eam Pela-
gianam sententiam teneamus quam peclorequidem ,
ficto,

scd tamen catbolicos judices timens Pelagius ipse dam-

navit.

V. « Et quomodo . inquies, respondebitur? w Quo-

uiodo censes facilius et apertius ,
quam quod de
ut illud
orando Deo superius eginius, sic amplectamur, ut boc
menti nostrae nulla subtrabat oblivionis irreplio , nulla
calliditas argumentionis extorqueat? Si enim quod scrip-
tum est : « A Domino gressus bominis diriguntur, et

! )?yiam ejus volet. » Et, « Praeparatur voluntas a Domino. »

Et, « Deus est enim qui operatur in vobis et velle^ » Et
multa bujusmodi, quibus commendatur vera Dei gratia,
hoc est, quaenon secundura meritanostra datur, sed dat
merita ipsa cum datur ; quia pr^evenit bominis volunta-
tembonam, nec eam cujusquam invenit in corde, sed
facit. Si ergo ita praepararet alque ita operaretur Deus
ihominis voluntatem , ut tantummodo Legem suamatque
doctrinam libero ejus adbiberet arbitrio, nec vocatione
illa alta atque secreta sic ejus ageret sensum, ut eidem
Legi atque doctrinae accommodaret assensum ; procul
dubio eam legere vel intelligere legendo , vel etiam expo-
liiere ac praedicare sufficeret, nec opus esset orare, ut

I
* Videlib. de Geslis Pelag., cap. 14. — 2 pg^\ xxxvi ,23; Prov. vin, 35,
jjUiU Lxx, et Philip. 11, i3.
220 S. ADGUSTIXI EPISCOPI
Deus ad fidem suam infidelium corda converleret, et !

conversis proficientem perseverantiam ejusdem gratiae i

suae largitate donaret. Si ergo ha?c a Domino poscenda

esse non renuis ,
quid restat frater A italis, nisi ut ab illo

eo donari fatearis , a quo poscenda esse consenlis? Si

autem negas ab illo nos poscere ista debere , eidem doc-
trinae ipsius contradicis ; quia et hoc in ea didicimus, ut
ab ista poscamus.
VI. Orationem dominicam nosti , nec dubito te Dco
dicere ; « Pater noster, qui es in ccelis^, etc. » Lege ex- .

positorem ejus beatissimum Cjprianum, et quemadmo-

dum exposuerit quod ibi dicitur : « Fiat vohintas tua ,

» sicut in coelo et in terra , » dihgcnter attcncle , et obc-

dienterintelHge : profecto docebit tc orarepro infidehbus
inimicis Ecclesias , secundum praeceptum Domini dicen-
tis : « Orate pro inimicis vestris- » et hoc orare, ut fiat
:

voluntas Dei, sicut in eisqui jani fideles sunt,et portant

imaginem coelestis liominis , et propterea cceh nomine
digni suat ; ita et in eis, qui per infidehtatem nonnisi
imaginem terreni hominis portant, et ob hoc tcrra merito
nuncupantur. Nempe isti ,
pro quibus inimicis Dominus
nos jussit orare^, et gloriosissimus Martjr sic exposuit,
quod in Oratione dicimus : « Fiat voluntas tua, sicut in
« coelo etin terra ^, » ut ipsis etiam poscamus fidem quam ,

fideles habent : nempe ergo isti christianas pietatis ini-

mici , Legem Dei atque doctrinam qua Chrisli praedica- ,

tur fides, vel omnino audire nolnnt, vd ad hoc audiunt

sive etiam legunt ut irrideant et dctcstenlur., et quanta
possunt contradictione blasphement. Inaniter igitur et

perfunctorie potius quam veraciter pro eis , ut doctrina?,

cui adversantur, credendo conscntiant , Deo fundjmus
preces, si ad ejus non pertinet gratiam convertere ad
» Matlli. VI, 9.-2 Id, V, 44. — 3 I Cor. xv, 49. — ^ MaUh. vi, lo.
 EPISTOLA CCXVlI. 221
fidem suam ipsi fidei contrarias hominum voluutates.
Inaniter etiam et perfunctorie potius quam veraciter
magnas cum exultationc agimus Deo gratias quando ali- ,

qui eorum credunt si hoc in eis ipse non facit.

,

Yll. Non fallamus homines nam Deum fallere non ,

valemus. Prorsus non oranms Deum sed orare nos fin- ,

gimus, si nos ipsos , non illum credimus facere quod. ,

oramus. Prorsus non gratias Deo agiraus , sed nos agere

fingimus , si unde ilh gratias agimus, ipsum facere uon
putamus. LaLia dolosa si in hominum quibuscumque
scrmonihus sunt, sahem in orationibus non sint, Absit
ut quod Deum rogamus oribus et vocibus nostris ,
facere
eum negemus cordibus nostris et quod est gravius,
facere :

ad ahos etiam decipiendos, hoc non taceamus disputatio-

nibus nostris et dum volumus apud homines defendere
;

hberum arbitrium apud Deum perdamus orationis,

auxihum et gratiarum
, actionem non habeamus veram ,

dum veram non agnoscimus gratiam.

Ylll. Si vere volumus defeudere liberum arbitrium ,

non oppugnemus unde fit hberum. Nam qui oppugnat

gratiam qua nostrum ad dechnandum a malo et facicn-
,

dum bonum , liberatur arbitrium , ipse arbitrium suum

adhuc vuit esse captivum. llesponde, obsecro, quomodo
dicit Apostolus : « Gratias agentes Patri idoneos facienti
» nos in parte sortis Sanctorum in lumine ;
qui eruit nos
» de potcslate tenebrarum , et transtulit in regnum Fihi
» charitatis suae^ :nostrum sed
w si non ipse arbitrium ,

ipsum arbitrium se liberat? Mendaciterergo agimus gra-

tias Patri, tanquara ipse faciat quod ipse non facit. Et

erravit qui dixit quod « Ipse nos faciat idoneos in parte

,

» sortis Sanctorum in lumine quia ipse nos eruit de po- ,

» testate tenebrarum, et traustuht in regnum Fihi cha-

* ColoSS, I, 12, l3.
 ,

222 S. AURtJltlNI EPISCOPI

» ritatis suee. »Respondo quonioclo ad declinandiini a

nialo, et faciendum bonuni liberum babebnmus arbi-
trium, quando erat sub potestate tenebrarum unde nos ">

si,
quemadmodum dicit Apostolus, Deus eruit » ipse '< ,

utique illud liberum fecit. Quod tam magnum nostrum

bonum , si per suae doctrinee praedicationem tantummodd
facit : quid de iis dicemus
quos de ipsa tenebrarum po-
,

testatc nondum eruit, praedicanda tantum illis est doc-

trina divina , an etiam orandum pro eis, ut de tenebrarum
potestate divinitus eruantur? Si tantummodo praedican-
dum esse dicis, jussioni Domini et orationibus Ecclesiae
contradicis. Si autem fateris pro eis orandum , id utique
orandum fateris , ut eidem doctrinee arbitrio liberatd A
tenebrarum potestate consentiant. !ta fit ut neque fide-
lesfiant, nisi libero arbitrio, et tamen illius gratia fiideles

fiantj qui eorum a potestate tenebrarum liberavit arbi-

trium. Sic et Dei gratia non negatur, sed sine ullis hii-^
manis praecedentibus meritis veramonstratur; etliberurtt
ita defenditur, ut humilitate solidetur, nonelatione prae-
cipitetur arbitrium , et qui gloriatur. non in homine;'
vel quohbet alio , vel se ipso , sed in Domino glorietur.
IX. Potestas enim tenebrarum quid est nisi potestas

diaboh et AngelorUm ejus, qui cum fuissent Angeh lucis*

in veritate per hberum arbitrium non stantes, sed inde
cadentes, facti sunt tenebrse te ista doceo sed quae
? iSon ,

nosti ut recorderis admoneo. Huic igitur potestati tene-

brarum, per illius ruinam cui primo homini ab ea po-
,

testate preevaricatio porsuasa cst. et in quo omnes ceci-

dimus, subjectuni estgenus humanum propter quod de :

hac potestate tenebrarum eruuntur et parvuh cum re- ,

generantur in Christo, Neque hoc apparet in eorum ar-

bitrio Hberato , nisi cum ad annos pervenerint ratione
> Joan, vMi, 44.
 ,

EPISTOLA CCXVIT. Qa3

utentis astatis , habcntes consentientem doctrinae salutari,
in qua nutrili sunt, voluntatem, et in ca finientes istam
vitam, si clecti sunt in Cliristo anle constitutionem
mundi ut essent sanctiet immaculati in conspectu ejusin
charitate praedestinati in adoptionem liHorum^.
,

X. Htec autem potestas tenehrarum id est diaholus , ,

qui dicitur etiam princeps potestatis aeris, operatur in

filiis diffidentiae, princeps iste rector tenehrarum\ id est,
ipsorum diffidentiae fdiorum , regens eos ad arbitrium
suum quod neque
, hahethherum ad henefaciendum,ipse
sed ad maximara malevolentiam poena sui sceleris ohdu-
ratum unde nemo sanae fidei credit, aut dicit hos
: ,

apostatas Angelos ad pristinam pietatem correcta ali-

quando voluntate converti. Quid ergo operatur haec po-
lestas in fihis diffidentiae, nisi opera sna mala, et in
primis maximeque ipsani diffidentiam et it\fideUtalem ,

qua sunt inimici fidei, per quani scit eos posse mundari,
posse sanari, posse perfectissime liheros, quod eis vehe-
menter invidet, iu geternitate regnare. Itaque aliquos
eorum ,
per quos amphus decipere affectat , sinil habere
nonnulla velut opera bona , in quibus laudantur, per
quasque gentes ,
prascipueque in gente Romana ,
qui prae-
clare gloriosissimaeque vixerunt. Sed quoniam sicut vera-
cissiniaScriptura dicit « Omne quod non est ex fide, :

» peccatum est^; » et, « Sine fide impossibile est utique

placere Dco ^, » non hominibns : nihil sic agit hic
princeps quam ut non credatur in Deum nec ad Me-
, ,

diatorem , a quo solvuntur opera ejus , credendo ve-

niatur.
XI. Sedipse Mediator intrat in domum fortis^. id est,

inhoc saeculum raortahum sub potestate diahoh, quan-

» Ephes. I, 4. — 2 id. II , a. — 3 Rom. xiv , »3. — •*
Hebr. %i, 6. —
5 Matth. xii, 29.
 —,;,

22^ S. ACGUSTINI EPISCOPI

tum ad ipsum perdaet, coustitutum de ; ipso quippe
scriptumest ,
quod «Potestatem habeal raorlis^. « Intrat
ia domum fortis, idest, in suo dominatu habenlis genus
humanum; et prius aUigat eum, id est, ejus coercet et
cohibet potestatem ,
potestatis suae fortioribus vincuhs
et sic eripit vasa ejus quaecumque prgedestinavit eripero
arbilrium eorum ab ejus potcstate hberans, ut ilio non
impediente credant in istum hbera voluntate. Prcinde
hoc opus est gratiae inquam
, non naturge. Opus est ,
,

gratiae quam nobis attuht secundus Adam non naturae,

,
;

quam totam pcrdidit in semetipso primus Adam. Opus

est gratiae toUentis peccatum vivificantis mortuum pcc- ,

catorem non opus Legis ostendcntis peccatum nec a

; ,

peccato vivificantis. Nam iUc magnus gratiic prsedicator :

« Peccatum inquit, noncognovi, nisi per Legem. » Et,

,

« Si data esset, inquit, Lex quae posset vivihcarc om- ,

» nino ex Lege esset justitia"^. » Opus est hoc gratia^

quam qui accipiunt , doctrinae salutari Scripturarum

sanctarum , etsi fuerint iuimici, fiunt amici ; non opus
ejusdem doctrinae ,
quam qui audinnt ct legunt sinegra-
tia Dei ,
pejores ejus efficiuntur inimici.
Xn. iNon est igitur gratia Dei in natura hberi arbilrii
et in Lege atque doctrina , sicut PcLigiana perversitas
desipit ; sed ad singulos actus datur iUius voluntate , de
quo scriptum est , « Pluviam vohmtariam segregabis
» Deus haereditati tuae^. » Quia et hberum arbitrium ad
dihgendum Deum primi peccati granditate perdidimus ,
et Lex Dci atque doctrina, quamvis sancta et justa et
bona tamen occidit
, si non vivilicet Spiritus ^, pcr ,

quemsit, non ut audiendo, scd ut obedicndo, ncque

utlectione, sed ut dileclione tenealur. Quapropter ut
* Hebr. u, 14. — 2 j;om. vii, 7, etGalat. ni^ 21. — 3 psai. lxvHj 10.
* Kom. VII, la. *

I
 ;

EPISTOLA CCXVII. 225

in Deum credanms , et pie vivamus , non volentis neque
I
currentis , sed miserentis est Dei : non quia velle non
'
debemus et currere ; sed quia ipse in nobis et velle ope-
ratur et currere ^. Unde et ipse Dominus Jesus creden-
!
tes a non credentibus , id est, ab irae vasis vasa miseri-
;
cordiae discernens, « Nemo , inquit, venit ad me , nisi
! » fuerit ei datum a Patre meo ^. » Et utique, ut boc
i diceret , in ejus doctrina fuerant scandalizati discipuli
ejus, qui eum postea non sunt secuti. Non ergo gratiam
dicamus esse doctrinam , sed agnoscamus gratiam ,
quae
facit prodesse doctrinam : quee gratia si desit , videmus
1
etiara obesse doctrinam.
XIII. Propterea Deus ut omnia futura opera sua in
praedestinatione praesciverit, sic illa disposuit, ut quos-
dam non credentes ad fidemsuam orationes credentium ,

pro eis exaudiendo, convertat unde refutentur, et, si ;

ille est eis propitius , corrigantur qui putant gratiam Dei

esse naturam cum qua nascimur aut gra-
liberi arbitrii ;

tiam Dei esse doctrinam quamvis utilem quae per lin-

, ,

guas et litteras praedicatur. Non enim boc oramus pro

infidelibus, ut fiat eorum natura, id est, ut bomines sint
aut ut doctrina eis praedicetur, quam malo suo audiunt,
si non credunt et plerumque pro eis oramus qui cum
;
,

legant vel audiant, nolunt credere : sed oramus ut vo-

luntas corrigatur, doctrinae consentiatur, natura sanetur.
XIV. Jamvero ut perseverent in eo quod esse coepe-
runt , etiam pro se ipsis orant fideles. L tile est quippe
omnibus vel pene omnibus propter bumilitatem saluber-
riraam , ut quales futuri sint , scire non possint. Ad hoc
dicitur, « Qui videtur stare, videat ne cadat ^. » Propter
bujus timoris utilitatem , ne regenerati et pie vivere in-
cipientes, tanquam securi alta sapiaraus, quidam non
* Philip. n, i3. — ^ Joau. vi, 65. — ^ i Cor. x, 12,

CXLVIII. l5
 ,

226 S. AUGUSTINI BPISCOPI

perseveraturi perseveraturis Dei permissione vel provi-ii
sione ac dispositione raiscentur ; quibus cadentibus ter-
riti cura timore et tremore gradianuir viam justara , do-
nec ex bac vita^, quae tentatio est super terram , transea-
mus ad aliara , ubi jam non sit elatio comprimenda, nec
contra ejus suggestiones tentationesqae luctandum.
XV. Sed de hac re , id est , cur quidam non perman-
suri in fide et sanctitate christiana , tamen accipiant ad
tempus hanc gratiam , et dimittantur hic vivere doncc
cadant, cura possint rapi de hac vita , ne mahtia mutet
intellectum eorura ,
quod de sancto iramatura aetate de-
functo scriptum est in hbro SapientioG ^ ; quaerat quisqiie
ut potuerit , et si invenerit prseter hanc , quae a me red-
aham probabilem rationem
dita est, , a rectae fidei regiila

non recedens, teneat eam et ego , cura iho , si menoQ

Lituerit verumtamen in quod pervenimus, in eo ambu-
:

lemus donec nobis Deus revelet, si quid ahter sapimus,

sicut apostohcis htteris admonemur. Pervenimus autcni
inea, quae ad fidera verara et cathohcam pertinere fir-
missime scimus^, in quibus ita nobis ambulandum est
adjuvante illo atque miserante, cuidicimus, « Deduc me.

»Domine, in via tua, et arabulabo in veritate tua '^, » ut

ab eis nullo raodo deviemus.

XYI. Quoniam ergo propitio Christo Christiani ca-
tholici sumus . 1° Scimus nondum natos nihil egissc in
vila propria boni seu raah, nec secundura merita prioris
ahcujus vitae, quam nuUam propriam singuh habere po-
tuerunt , in hujus vitae venire miserias : sed tamen secun-
dura Adam carnahter natos contagium raorlis antiqure
prima uativitate contrahere , nec hberari a supphcio
mortis eeternae ,
quod traliit ex uno in omnes tran-
» Job. vn, I. — 2 Sap. iv , n. — 3 Pliilip. m , i6. — •*
Psal.

LXXXV, II.
 ,
,

EPI8TOLA CCXVII. «2'27

siens justa daitiriatio nisi per gratiam renascantur in

Christo.
2° Scimus gratiani Dei nec parvulis nec majoribus se-

cundum merita noslra dari,

Scimus majoribus ad singulos actus dari.
3°
4"Scimus non omnibus bominibus dari. et quibus
datur, non solum secundum merita operum non dari
sed necsecundum merita voluntatiseorum quibus datur;
quod maxime apparet in parvulis.
6" Scimus eis quibus datur, misericordia Dei gratuita
dari.
6° Scimua eis quibus non datur, ju8to judicio Dei non
dari.
7° Scimus quod omnes astabimus ante tribunal Christi,
ut ferat unusquisque secundum ea quse per corpus gessit,

non secundum ea quEe si diutius viveret gesturus fuit

sive sive malum.
bonum
Scimus etiam parvulos secundum ea quae per cor-
8°

pus gesserunt, recepturos Vel bonum vel malum. Gesse-

runt aulem non per se ipsos, sed per eos quibus pro
illis respondentibus et renuntiare diabolo dicuntur, et

credere in Deum ; unde numero fidelium compu-

et in

tantur, pertinentes ad sentenliam Doniini dicenlis, « Qui

» crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit*. » Propter
quod et illis ,
qui boc Sacramentum non accipiunt, con-
tingit quod sequitur, « Qui autem non crediderit, con-
» demnabitur. » Lnde
et ipsi , sicut dixi si in illa ,

parva setate moriuntur, utique secundum ea quae per

corpus gesserunt, id est, tempore quo in corpore fuerunt,
quando per corda et ora gestantium crediderunt vel
non crediderunt, quando baptizati vel non baptizati
sunt , quando carnera Christi manducaverunt vel non
i; • ll«rc. XTi, 16.

i5.
 :

22B S. AUGUSTINl LPISCOPI

manducaverunt, quando et sanguinem biberunt vel non
biberunt secundum baec ergo quae per corpus gesse-
, ,

runt, non secundum ea quse si diu bic viverent gesturi

fuerant ,
judicantur.
9° Scimus felices eos mortuos qui in Domino moriun- ,

tur, nec ad eospertinerequidquid acturifuerant, si tem-

pore diuturniore vixissent.
10° Scimus eos ,
qui corde proprio credunt in Do-
minum , sua id facere voluntate ac bbero arbitrio.
11° Scimus pro eis , qui nolunt credere, nos qui jam
credimus recta fide agere, cum Deum oramus ut veHnt.
\'2° Scimus pro eis quiex ilbs crediderunt tanquam
,
,

de beneficiis , recte atque veraciter et debere nos Deo

agere gratias , et solere.

XVII. Recognoscis me, ut puto, in iis, quse nos scireii

dixi, non omnia qu£e ad fidem catbolicam pertinentj
commemorare voluisse , sed ea tantum ,
quse ad- istam , 1

quse inter nos agitur, de Dei gratia quaestionem, utrum!

preecedat ba3C gratia an subsequatur bominis volunta-l>
,

tem , boc est, ut planius id eloquar, utrum idco nobisi;

detur, quia volumus, an pcripsam Deus etiam boc effi-i

ciatut velimus. Si ergo istas duodecira sententias, quas|
nos dixi scire , ad fidem rectam et catbolicam pertinere,!
etiam tu frater nobiscum tenes , ago Deo gratias ;
quas,'

profecto non veraciter agerem, nisi gratia Dei fieret ut

teneres.Quse tibi tenenti nullum omnino remanet no-ii
,

biscum de bac quEestione certamen. ;•

XVllI. Ut enim eadcm duodecim brevi expositioneii

percurram Quomodo voluntatis bumanae meritum se-
,

quitur gratia cum detur et parvubs, qui bocnondura'

;

possunt velle seu noUe? Quomodo gratiam vel in majo- !

ribus dicuntur prascedere merita voluntatis ; si gratia ,

ut vera sit gratia , non secundum merita nostra datur

I
 ,

EPISTOLA CCXVn. 229

Quam sententiam catholicam Pelagius ipse sic timuit

ut eos, qui dicunt gratiam Dei secundum merita nostra

dari , sine dubitatione damnaret , ne a catholicis juclici-

bus damnaretur. Quomodo dicitur gratia Dei in natura

csse liberi arbitrii vel in Lege atque doctrina ; cum et
istam sententiam Pelagius ipse damuaverit ,
procul dubio
confitens gratiam Dci ad singulos actus dari, eis utique
qui jam hbero arbitrio utuntur?
XIX. Quomodo dicitur omnes homines eam fuisse
accepturos, si non ilh quibus non donatur, eam sua ,

vohintate respuerent quoniam « Deus vuk omnes homi- ,

» nes salvos fieri^ » cum multis non detur parvuhs, et

;

sine illa plerique moriantur, qui non habent contrariam

voluntatem et ahquaudo cupientibus festinantibusque
,

parentibus ministris quoque volentibus ac paratis, Deo

,

nolente non detur, cum repente antequam detur expirat,

pro quo, ut acciperet, currebatur? Unde manifestum est
eos qui huic resistunl tam perspicuee veritati non intel- ,

hgere omnino qua locutione sit dictum; quod « Omnes

w homines vuk Deus sah^os fieri » cum tam muhi salvi ;

non fiant non quia ipsi sed quia Deus non vuk quod
, ,
,

sine ulla cahgine manifestatur in parvuhs. Sed sicut il-

lud quod dictum est « Omnes in Christo vivificabun- ,

» tur^. cum tam multi aeterna morte puniantur, ideo

1)

dictum est quia omnes quicumque vitam seternam per-

,

cipiunt,non percipiunt nisi in Christo ita quod dictum :

est, « Omnes homines vult Deus salvos fieri » cum tam ,

multos nolit salvos fieri, ideo dictum est quia omnes ,

qui salvi fiunt nisi ipso volente non fiunt

, et si quo ;

aho modo illa verba apostolica intelhgi possunt , ut ta-

men huic apertissimae veritati^ in qua videmus, tam
1 I Tim. it, 4. — ~ i Cor. XV, 22.
 ,

q3o S. AUGUSTINI EPISGOPl

multos volentibiis hominibus , sed Dco nolente , salvos
non fieri , contraria esse non possint.
XX. Quomoclo ut detur gratia divina , voluntas me-
relurhumana ; sieis, quibus datur, gratuita miseiicordia
datur, ut vera sit gratia ? Quomodo in hac re merita
pensantur voluntatis humanae quandoquidem illis
;

quibus gratia ista non datur, nuUo plcrumque merito ,

nulla voluntate distantibus, sed unam cum eis, quibug

datur, habentibus causam ,
justo tamen judicio Dei non
datur ; (Nonenim est iniquitas apud Deum ^, ) ut in-^

telhgant quibus datur, quam gratis eis detur, quandfl

juste utique non daretur, quoniam similem habentibus
causam juste non datur ?
XXI. Quomodo non gratiae Dei est non solum cre^ ,

dendi voluntas ab initio, verumetiam perseverandi usque

in fmem cum finis ipse vitae hujus non in hominis, sed
;

in Dei sit potestate et possit utique Deus etiam hoe

,

beneficium non perseveraturo conferre ut rapiatur ei ,

corpore ne mahtia mutet intellectum iJlius^ ? Non enim

,

recipiet homo seu bonum seu malum nisi secundum ea, ,

quas per corpus gessit, non secundum ea, quae, si diutiiis

viveret, gesturus fuit.
XXII. Quomodo dicitur propterea quibusdam non
dari quibusdam morituris parvulis Dei gratia dari,
,

quia eorum futuras praevidet voluntates; quas habituri

essent si viverent, cum secundum ea, quae per corpus ges-
sit, non secundum ea, quas gesturus esset, si diutius fuis-
set in corpore, unusquisque recipiat sive bonum sive
malum sicut Apostolus dcfinit? Quomodo secundum vo-
luntates suas futuras homines judicantur, quas habituri
luissc dicuntur, si diutius tenerentur incarne cura dicat
* Roin. IX, 14. — 22 Cor. v, 10.
 »

EPISTOLA CCXVII. 23 I
Scriptura : « Felices mortui, qui iu Doraino raoriuntur* ? »
quorum sinedubio certa, et secura felicitas non est, si et

ea, quae non egerunt, sed acturi fuerant, si esset eis baec
vita probxior, judicabit Deus : nulluraque accipitbene-
ficium, qui rapitur ne malitia mutet intellectum ejus;
quia et pro illa malitia, cuiforsitanimminenti subtractus
est, poenas luit : nec gaudendum est de iis, quos in fide
recta et vita bona novimus esse defunctos, ne secundum
aliqua scelera judicentur, quae fuerant, si viverenl, for-
tasse facturi: ncc dolendi vel detestandi sunt ii, qui vitam,
istam in infidelitate ac perditis moribus finierunt quia
forte si viverent, acturi fuerant poenitentiam pieque vic-
turi, et secuudum ista sunt judicandi : totusque ille de
Mortalitate liber gloriosissimi martyris Cjpriani repro-
bandus etabjiciendus est, in quo tota ejus intentio est,
ut sciamus bonis fidelibus gratulandum esse morientibus,
quando liujus vitse tentationibus auferuntur, deinceps in
beatissima securitate mansuri. Sed quoniara hoc faJsura
non est, et sine dubitatione : « Felices sunt mortui, qui
» in Domino moriuntur w ridendus est et execrandus
;

error, quoputaturquod bomines secundum suas futuras,

quae morientium non sunt futurae, judicandi sunt vo-
luntates.
XXllI. Quomodo dicuntur negare liberum voluntatis
arbitrium, qui confitentur omnera borainera, quisquis
suo corde credit in Deum, nonnisi sua libera credere, vo-
luntate; cum oppugneut arbitrium liberum,
potius illi

qui oppugnant Dei gratiam, qua vere ad bona eligenda

etagenda fit liberum? Quomodo dicitur, quod per Le-
gera Dei atque doctrinara Scripturarum fiat, quod ea-
dem Scriptura dixit : « Prccparatur voluntas a Domino^ ;

ac non potius per occultam inspirationem gratiae Dei :

1 Apoc. XIV, i3. — 2 Prov. viii, 35, juxta lsx.

2-32 S. AUGUSTINI EPISCOPI
quandoquideni pro eis, qui eidem doctrinas contradicen-
tes noluntei credere, ipsum Deum fide recta rogamus ut
velint?
XXIV. Qiiomodo Deus expectat voluntates hominum,
ut preevenianteum quibus det gratiam cum gratias ei ;

non immcrito agamus de iis, quibus non ei eredentibus.

etejus doctrinam voluutate impia perseqnentibus, mise-
ricordiam praerogavit, eosque ad se ipsum omnipotentis-
simafacilitate convertit, ac volentes ex nolentibus fecil?
Ut quid eiinde gratias agimus, si hoc ipse non fecit ? L t
quid tantomagis eum magnificamus, quantomagis nole-
bant credere, quos credidisse gaudemus, si gratia divina
voluntasin mehus nonmutatur humana? Aposlolus Pau-
lus : « Eram, inquit, ignotus facie Ecclesiis Judaeae, qua3
V sunt in Christo ; tantum autem audiebant , quia qui
» ahquando nos persequebatur, nunc evangeHzat fideni,

» quam ahquando vastabat; et in me magnificabant

» Deum ^. » Utquid magnificabant Deum, si non Deus
ad seipsum cor ilhus viri suae gratiae bonitate converte-
rat, quando ut ipse confitetur, misericordiam consecutus
est, ut fidehs esset, quam ahquando vastabat-?
ea fide,
Ipsum etiara verbum quod posuit, quem nisi Deum hoc
tam magnum bonum fecisse declarat? Quid est enim :

» In me magnificabant Deum, » nisi, in me Deum mag-

nificumprasdicabant? Quomodoautem eum magnificum
praedicabant, si magnuni ihud factum de Pauh conver-
sione ipse non fecerat?
quo pacto ipse fecerat, si vo-
et

lentem credere ex nolente ipse non fecerat?

XXV. Nempe manifestum est ex ilhs duodecim senten-
tiis, quas pertinere ad catholicam fidem negare non sineris,

non solum omnibus, verumetiam singulis id confici, ut con-

fiteamur gratia Dei prasveniri hominum voluntates, et per
1 Galat. I, 22. — 2 I Cor. vii, a3.
 ,

EPISTOLA CCXVII. q33

lianc eas potiuspraeparari, quam proptcr earum mcritum
dari. Aut earum duodecim esse vcrum ncgas
si aliquid
quaruni propterea commendo etiam numerum, utfacilius
memoriae mandentur,distinctiusque teneantur, non tepi-
geat rescribere utsciam, et eaquammihi Dominus dedc-
rit, facultate respondeam. Ego enim haereticum quidem

Pelagianum te esse non credo sed ita te esse volo, ut ni- :

hil illius ad tetranscat, vel in te rehnquatur erroris.

XXVI. Sed inter hsec duodecim reperies fortasse ali-
quid, quodnegandum vel dubitandum putes, et unde nos
operosius disputare compellas. Numquid et orare pro-
hibebis Ecclesiam pro infidehbus, ut sint fideles ; pro iis

qui nohmt credere, ut vehnt credere , pro iis qui ab ejus

Lege doctrinaque dissentiunt ut Legi ejus doctrinaeque
consentiant, ut det ilhs DeusquodperProphetam promi-
sit '^, cor cognoscendi cum, et aures audiendi, quas uti-
que acceperant, de quibus Salvator ipsc dicebat « Qui
w habet aures audiendi , audiat ^ ? ^)Numquid ubi au-
dieris sacerdotem Dei ad ejus altare populum hortantem
ad Deum orandum, ipsum clara voce orantem, ut
vel
incredulas gentes ad fidem suam venire compellat, non
respondebis, Amen ? An etiam hujus fidei sanitati con-
traria disputabis? Numquid bcatissimum Cyprianum in
hoc errasse clamabis vel susurrabis, ubi pro inimicis fi-
dei Christianae, ut etiam ipsi ad eam convertantur, orare
nosdocet?
XXYIl. Numquid postremo apostolum Paulum pro
Judi^is infidehbus habentem talia vota culpabis? dequi-
bus ait « Bona voluntas quidcm cordis mei, et depreca-
:

» tio ad Deum sit pro illis in salutem ^. » Qui etiam Thes-

salonicensibus dicit « De caetero, fratres, orate pro no-

:

» bis, ut verbum Dominicurrat et glorificetursicutetiam

• Baruch. ii, 3i. — 2 Matth. xin, 9. — ^^ xhess. iii, i, 2.
 :

a34 S. AUGUSTINI EPISCOPl

» apud vos,et ut eruamur ab iniquisetmalis hominibus.
w Nonenim omnium est fides. » Qnomodo curreretetglo-
rificaretur verbum Dei, ad finem conversis eis, qui^
nisi

bus pra?dicaretur ; quandoquidem jam credentibus dicit

« Quemadmodum et apud vos? » Scit cerle hoc ab illo
fieri, quem vuhrogaii ut hoc facial, ut etiam eruatur ab
iniquisetmahshominibus; qui profecto etiUis orantibus
non erant credituri. Proptcr quod addidit « Non enirn :

» oranium est fides: » tanquam diceret, Nonenimapud

omnes etiam vobis orantibus glorificabitur verbum Dei.

Quia ipsi utique fuerant crcdiluri, qui ordinati crant ia
vitam ceternam, praedestiuati in adoptionem fihorum per
Jesum Christum in ipsum et electi in ipso ante mundi
conslitutionem ^ ; sed ideo Deusper orationes credentium
nondum credentes credere facit, ut ostendat quia ipse fa-
cit. ^iemoest enim tam imperitus, tam carnahs, tamtar^
dus ingenio, qui non videat Deum facere, quod rogari se
praecepit ut faciat.
XXVIII. Haec et aha teslimonia divina, quae comme-
morare longum est, ostendunt Deum gratia sua auferre
infidehbus cor lapideum, et praevenire in hominibua
bonarum. raerita voluntatum, ita ut voluntasper antece'
dentem gratiam praeparetur, nonut gratia merito voluu-'
tatis antecedente donetur. Hoc ctgratiarum actio indicat
quod oratio; oratio pro infidclibus, gratiarura actio prq
fidehbus. Qui enim est orandus ut faciat, ilh est aclio gra-:
tiarum reddenda cum fecerit. L nde idem dicit Aposlolus
ad Ephesios: « Propter hoc et ego, audila fide veslra in
» Domino Jesu, et dilectione in omnes sanctos, non cesso

» gratias agere pro vobis -. »

XXIX. Loquimur autem nunc dc ipsis initiis, cumho-

miRes qui erant avei^i el adversi, convertuntur ad Deum,
1 Ephes. I, 4, 5. — 2ibid. i5.
 EPisTOLA ccxvir. 235
ct velle incipiunt qiiocl iiolebant. elLabere fidem, qu?m
non habebant; quod ut fiatin eis, oratur pro eis, quani-
vis non oretur ab eis. Jpsi enim quomodo invocabunt,

iii qucni non crediderunt * ? Cum vero factum fuerit

quod oratur, ei qui fecit agimtur gratiae, et pro eis et ab
eis. De orationibusautem jani fidelium, quas et pro se, et

pro abis tidelibus taciunt, ut proficiant in eo, quod esse

cceperunt, et de gratiarum actionibus quia proficiunt,
confligendum esse tecum non puto : contra Pelagianos
est iste conflictus, libi nobisque communis. llli quippe
omnia ad fidelem piamque vitam bominum pertitientia
ita tribuunt libero voluntatis arbitrio, ut babenda ex no-
bis, non a Domino putentesse poscenda: tu autem si ea,
quas de te audio, vera sunt, iuitium fidei, ubi est etiam
initium bonae, boc est, piqe voluntatis , non vis donum
esse Dei, sed ex nobis nos babere contendis ut credere
incipiamus; caelera autem religiosEe vitaebonaDeum per
gratiam suam jam ex fide petentibus. quaerentibus, pul-
santibus donare consentis. Nec attendis ideo pro infide-
libus Deum rogari ut crcclant, quoniam Deus donat et
fidem ; ideo pro eis et qui crediderint Deo gratias agi,
quoniam donavit et fidem.
XXX. Quamobrem ut hunc ad te sermonem ali-

quando concludam, si negas orandum esse^ ut qui nolunt

credere velint credere; si negas agendas esse Deo gratias,
quoniam credere voluerunt qui nolebant credere, aliter
tecum agendum est, ut non sic erres, aut si errare per-
sistis, ne mittas alios in errorera. Si autem quod de te

magis credo, sentis atque cansentis qrare pos Deum de-

bere ac solere pro nolentibus credere, ut velint credere,
etprq eis quj adversantur et contradicunt Legi ejus at-
que doctriuae, ut ei creda.nt eamque sectentur ; si sentis
' Roni. .\, 14.
236 S. AUGUSTINI EPISCOPI
atque consentis debere nos etiam agcre gratias ac solere
protalibus, eum ad fidem ejus doctrinamque conversi
volentes ex nolentibus fiunt, oportet sine dubitationefa-
tearis voluntates bominum Dei gratia praeveniri, et ut
bonum vebnt bomines, quod nolebant, Deum facere,
qui rogatur ut faciat, et cui nos novimus agere gratias
dignumet justum esse cum fecerit. Dorainus tibi detin-
teilectnm in omnibns, domine frater.

EPISTOLA CCXVIll'.

Domino dilectissimo et desiderantisslmo filio Palatino

AUGUSTINUS.

Palalinum adkorlalar iit in Chrisliana sapientia profi-

ciat ac persevcret , id sammoperc cavens ne spem bene
vivcndi coUocet in propriis viribus.

I. CoNVERSATio tua foftior atquc fructuosior ad Do-

minum Deura nostrum magnum nobis attulit gaudium.
Elegisti enim a juventute doctrinam, utinvenias usque aJ
canos sapientiam ^ Cani sunt ergo sensus bominis, et

senectutis aetas vita immaculata ^. Quam donct tibi Do-

minuspetenti, quoerenti atque pulsanti, qui novit bona
data dare filiis suis '^. Quamvis enim abundcnt tibi ex-

hortatorcs et exbortationes ad viam salutis et gloriae

sempiternae, raaximeipsa gratia Christi, quaetibi tamsa-
lubriter in corde tuo Jociita est : tamen ctiam nos pro
dileclionis officio, quam tibi debemus, afferimus aliquid
* Alias ccviii. quse autem 218 erat, nunc i3. — Scripta forle circa idem
tempus. — 2 Eccli. vi, 18. — 3Sap. iv, 9. — ^ lAlullli. vu, 11.
 EPISTOLA CCXVIII.
287
exliortationis in liac resalutatione nostra, qua te non pi-
grum vel dormienteni excitemus, sed provocemus inci-
temusque currentem.
II. Saperc te oportet, fili, ut perseveres, quiasapuisti
ut eligeres. Sit hoc ipsum sapientiae tuae , scire cujas
douum hoc est. « Revela ad Dominum viam tuam et ,

» spera in eum et ipse faciet et deducet velut lumen

, ;

» justitiam tuam, et judiciumtuumvelutmeridiem^.»Ipse

faciet rectos cursus tuos, etitinera tuain pace producet^.
Sicut sprevisti quod sperabas in saeculo, ne in abundan-
lia divitiarum gloriareris ,
quas more filiorum saeculi
hujus concupiscere coeperas : ita nunc ad tollendum

jugum Domini et sarcinam ejus, in virtute tua non con-

fidas et illud lene erit, et haec levis^. Pariter quippe
;

improbantur in Psalmo ct qui confidunt in virtute sua'^,

et qui in abundantia diviliarum suarum gloriantur. Ergo

divitiarum gloriam non jam habebas sed quam habere ,

cupiebas ,
prudentissime contempsisti. Cave ne tibi sub-
repat in tua virtute confidere; homo es enim, et male-
dictus omnis qui spem suam ponit inhomine ^.Sedplane
in Deo tuo toto corde confide, et ipse erit virtus tua, in
quapius gratusque confidas, cui dicas humihter et fide-
liter« Diligam te
, Domine virtus mea'^. » Quia et ipsa
, ,

charitas Dei, qu£E perfecta foras mittit timorem'' , non

per vires nostras, id est, humanas, diffunditur in cor-
dibus nostris sed sicutdicit Apostolus , « Per Spiritura
,

» sanclum, qui datus est nobis^. »

III. Vigila ergo et ora , ne intres in tentationem ^.

Ipsa quippe oratio admonet te ,

quod indigeas adjutorio
Domini tui , ne spem bene vivendi in te ponas. Oras
' P.-al. xxxvi, 5.-2 Prov. iv, 27.— 3 Mallh xr, 3o.— ^ Psal.xi.vni, 7.
— Jerem. * xvir, 5. — ^ Ps^I. ivir, 2. — ^ x Joan. iv, 8. — 8 Rom. v 5.
— ^Marc. XIV, 38.
 ,

238 S. A.tGUSTINI EPISCOPI

enitn non jam ut accipias divitias ct honores praescntis

sSeculi , aut aliquicl vanitatis liuraanae , secl ne intres iii

tentationem. Quocl utique si liomo sibi praestare posset

volencJo,non posceretur orando. Quapropter ut non in-
tremus in tentationem
si voluntas sufficeret non ora-
, ,

remus quae tamen si deesset, nec orare possemus. Adsit

;

ergo ut velimus, oremUs autem ut valeamus quod vo-

luerimus cum ipso donante recte sapuerimus. Quod
,

bonUm quoniam jamcoepisti, estunde gratias agas. « Quid

» enini babes quod non accepisti ? Si autcm accepisti
» cave ne glorieris non acceperis ^, » hoc est, quasi
c|uasi

ex te ipso habere potueris. Sciens autem unde acceperis

ab illo pete ut perficiatur a quo datum est ut incipere- ,

tur. Cum timore itaque et tremore tuam salutem ope-

rare^. Deus est eniin qui operatur in te et vclle et per-
ficere, probona voluntaterqiioniam praeparaturvoluntas
aDomino^, atque ab ipso gressus hominis dirigUntur ,

et viam cjus volet''*. Hecc cogitatio sancta servabit te ,

ut sapientia lua pietas sit ; id cst , ut ex Deo sis bonus,

et Christi gratiae non ingratus.
IV. Desideran» te parentes tui , fidehter congratulan-
tes meliori spei tuce ,
quam in Domino habcre coepisti.

Nos autem te sive absentem corpore, sive prEescntcm ,

in Uno spiritu habere cupimus per quem diffunditur ,

charitasin cordibus nostris'^, utquohbet loco fuerit caro

nostra nullo modo scparata possit esse anima nostra.
,

Gratissime acccpimus cihcia ,

qu?e misisti , ubi nos de !

frequentanda et servanda humihtate orationum prioripse

monuisti.
' I Cor, IV, 7. — 'Pliilip. II, 12. — 3 p|.oy_ VIII, 25 ,
jiixla Lxx. —
* Psal. xxxTi, 23. — 5 Roin, v, 5.
 ,

EHSTOLA CCXIX. Q^Q

EPISTOLA CCXIX*.

Dilectissiiiiis et honoralibiis fratribus et consacerdotibus pRo-

'
cuLo et Cylinnio, Aurehus , Algustinus i2 i) , Florentios ,

et Secdhdinds in Domino salutem.

Jugustinus aliique Africani patres GaUicanis episcopis

Proculo et Cylinnio qui Leporium monachuni in fide
,

tncarnationis Ferbi errantem ejecerant , ut amplec-

tantur jam Dei gratia poenitentem et correctum.

FiLiUM nostrum Leporium apud vestram sanctita-

I.

tem pro sui erroris praesumptione mevito idoneeque cor-

reptum , cum ad nos posteaquam inde exturbatus est
,

venisset, salubriler perturbatum , corrigendum sanan-

dumque suscepimus. Nam sicut vos obedistis Apostolo
utcorriperetisinquietos^ : ita et nos ut consolaremur pu-
sillanimes ac susciperemus infirmos. Cum euim praeoc-
cupatus esset sicut bomo
eodemque in aliquo delicto ,

I non parvo, ut de unigenito Filio Dei quod erat in prin- ,

cipio Verbum et Yerbura erat apud Deum, et Deus

,

erat Verbum ^, cum autem venit plenitudo temporis Ver-

bum caro factum est, et babitavit in nobis , non recta
quaedam saperet , nec vera sentiret ; negans Deum bomi-
nem factum, ne videlicet substantiae divinae, qua aequalis
est Patri, indigna mutatio vel corruptio sequeretur ; nec
videns quartam se subintroducere in Trinitate personam,
quod a sanitate symboli, catbolicaeque veritatis , prorsus
1 Qiise 219 erat , nunc aSa. — Scripta videtur an, 426 aut 427,—
2 I Theas. v, a4. — ^ Joan, i, 3.
 ,

Q^O S. AUGUSTINI EPISCOPl

alienum est : eum
potuimus adjuvanle Domino
sicuti

instruximus in spiritu lenitatis praesertim quia cum hoc :

admoneret vas elcctionis; adjecit, « Intendens te ipsum,

» ne et tu tenteris ^ » ne ita sc quidam ad provectum
,

spiritalem pervenisse gauderent ut se jam non posse ,

tentaritanquam liomines putarent addiditque salubrem :

pacificamque sententiam , « Ut alter alterius onera por-

» temus, quoniam sic adimplebimus legem Christi. Qui

» enim putat se esse aliquid cum sit nihil se ipsum sc- ,

» ducit^, » dilectissimi et honorabiles fratres.

II. Quam
tamen emendationem nequaquam forte
ejus
implere possemus nisi vos ante quae in eo mendosa
,
,

fuerant, damnaretis. Idemigituret Dominus et medicus

noster utens vasis ac ministris suis qui dixit « Ego per- ,
,

» cutiam, et ego sanabo^, » per vos percussit tumentem ,

per nos sanavit dolentem. Item suk domusadministralor

atque provisor per vos. destruxit male constructa , pcr
,

nos bene composita reslauravit. Idem dihgens agricola

possessionis suse steriUa per vos eradicavit, et noxia ;

utilia per nos et foecunda plantavit. Non itaque nobis

sed ejus misericordiae demus gloriam , in cujus manu
sumus et nos sermones nostri. Et sicut in supradicto filio

nostro ministerium vestrum humilitas nostra laudavit ;

sic etiam sanctitas. vestra nostro ministerio gratuletur.

Paterno igitur etfraterno corde suscipite a nobis miseri-
cordi severilate correctum. Etsi enim ahud per nos, ahud
pervos ; utrumquetamenfraternae saluli nccessarium una
charitasfecit. « Unus ergo Deus fecit, quoniam Deus cha-
» ritas est ^. »

III. Proinde sicut persuam^ poenilentiam susceptus

est a nobis, sic persuam epistolam*^ suscipiatur a vobis.

» Galat. VI, I. — 2 Ibid. 2, 3. — 3 Deut. xxxrt, 89. — < i Joan. iv, 8

et 16. — ^ Aliter praesentiam. — ^ Libellum emendationis Leporii.

 EriSTOLA. CCXX. 2^1
Cui quidem Epistolae nostra etiam manu subscribendum
putavimus , ipsius esse testantes. Hanc ejus correctionem
diJectionem vestram minime dubitamus et gratanter ac-
cipere, et eis notam facere , quibus cjus error scandalum
fuit. Quia et illi ,
qui cum eo venerunt ad nos , cum illo

correcti atque sanati sunt, sicut eorum subscriptionibus,

quEC coram nobis factae sunt , tenetur expressum. Su-
perest ut de fraterna salute laetati , rescriptis beatitudinis
vestrae nos vicissim laetificare dignemini.Optamus vos di-
lcctissimi et bonorabiles fratres , in Domino bene valere
meraores nostri.

EPISTOLA CGXX^
Douiiuo filio iu prEesenteui et in aBternam salutem Dei mise-
ricordia protegeudo et regendo Bo:^ifacio Augcstinus.

Au^uslinus Bonifacio Comiii, tjai conctpto prius voto

monachismi post ex ipsius consilio suscepii Comitis
,

potestatem ; al prccltr ipsius consilium duooit uxorcm

et in multis graviter deliquit. H unc liortatur ad vetus

propositum si per uxorem liceat ; si non liceat , po-

,

testate mundana utatur in bonum, non in malum.

I. FiDELiOREM bominem, et qui faciliores baberet ac-

cessus ad aures tuas ferens litteras meas nunquam potui
reperire quam nunc
,
Dominus servum et minis-
obtulil
trum Cbristi, diaconumPaulum,ambobus uobis cbaris-
simum ut aliquid tibi loquerer non pro potentia tua
, ,
,

• Alias Lxx. qiiffi autem 220 erat, nunc 171. — Scripta videtur exeunte

an. 427.

CXLVIII. 16
 ;
:

^4^ S. AUGUSTINI EPISCOPI

et Honote qiiem gcris in isto saeculo maligno , nec pro
incoliimitate carnis tuae corruptibilis atquemortalis, quia
et ipsa transitoria est, et c|uandiii sit , semper incertum
est ; sied pro illa salute ,
quam nobis promisit Cbristus
qui propterea bic exbonoratus atque crucifixus est , ut
doceret nos bona bujus Scecub magis contemnere quam
diligere, et boc amarc quod ia sua re- et sperarc ab illo , ]

surrectione monstravit. « Resurrexit enim a mortuis

» nec jam moritur, et mors eiultt-a non ddrriinabitur '^.a

II. Scio non deesse Homines ,

qui te securidurn vitam
mundi bujus dibgunt, etsecundum ipsam tibi dant con-
siba , abquando utiba, abquando inutiba ;
quia bomines
sunt , et sicut possunt ad praesens sapiunt , nescientes

quid contingat sequenti die. Secundum auteni Deum ne

pereat anima tua , rion facUe tibi quiscjuam consubt ; non
quia desunt qui boc faciant ; sed quia difficile est inve-

nire qiiaridb tecitni ista possunt loqui, Nam et egb serii-

per desideravi , et riunquam inverii locuin vel tempus, ut

agerem tecum ,
quod me agere oportebat cum bomine ,

quem miiltuiii diligb in Cbristo. Scis aiiterri dualem irie

apud tiipponem videris ,

qiiaiiclo ad riie veriire dlgnatus

es, quia vix locjuebar imbecillitai:e corporis fatigatiis.

Nuncergo, Fili, aridi me, salteni per litteras titi sermoci-

naritem ,
quas in pericubs tuis nuriquam tibi riiittere po-
tui ,
periculum cogitans perlatoris , et cavens ne ad eos,
ad quos nollem , mea Epistola perveniret. Unde peto ut
ionoscas , si riie putas JDius tiriiuisse qiiarii debui : tariien

dixi auod timui.

III. Audi ergo me , irno Dommum Deuih nostrum,
per ininisierium irifirmitatis meae. Recole qualis fueris
adbiic in corpore constituta rebgiosas iiiemoritfi pribre'

corijrige tua , et recienti ejus obitu , cjuoriibdb tibi vanitas

» Rom. VI, 9.
 ,,

^aeculi
.,,. 1 -» •

hUjus horrucnt,
1 ' EPISTOLA CCXX.
.,
et
-,Hii!ivt"i.i '.

quomoclo concupieris servi-

,

i(uii'-.n .r i.iJiiT.i
Qi3

lutem Dci. Nos novinms, sumus quicl nobiscuni iios testies

a^iiclTiibunasclc ahimo et voluntate tua fueris coilocu-

tus. Soli tecum eramus, ego ei fraier AIjJhus. ]\on enim
exislimd taiitdm valuisse tcrrehas curas, quibus impletiis
es, ut lioc de meinoria tua pehilus delere potuerint.
Neriipe omnes actus publicos ,
quiKus occupatus eras
relinquere ciipiebas , et te Ih otium sanctum conferre ,

atque in ea vita vivere, in qua servi Dei rhonachi vivunt.

Ul aiiteiii hi^h faceres ,
quid te revocavit , nisi quia con-
iiderasti ostendentibus nobis, quantum prodesset Cliristi
ccclesiis cjuod agebas , si ea sola intentione ageres , ut
defensse ab infestatiohibus barbarorum quietam et tran-

(Juillahi vitam agererit , sicui dicit Apostolus , « In on^ni

» pietate et castitate*. » Tii aiiterii ex iioc mundo nihii
quaereres , nisi ea duiae hecessaria essient liuic vitae sus-

tentandae tuae ac tuortim, accinctus balteo castissimas

continentite , et inter arnia ccirporalia spiritalibus armis
tuiius fortiusque muhitus ?
*'
IV. Cum
ergo te esse in hoc propbsito gauderemus
iiavigasti,uxbremque duxisi:i sed nayigasse obedientiae :

fdit, quam secundum Apostoluni dcljcbas sublimioribus

potestatibus^ uxorem autem noh duxisses hisi suscep-
: ,

tam deserens contiriehiiam coni:upiscentia victus esses.

Quod ego cuiii compcrissehi , iatcor iniratus obstupui :

dolorera autem meum ex aliqua parte consolabatur, quod

audivi te illam ducere noluisse , nisi prius catliolica
fiiis^et facta : et tahienliEeresis coruih ,
qui verum Filium
Dei negaht, tantum praevaluit in donio tua, ut ab ipsis

filia tua baptizaretur. Jamvero si ad hos hon falsa pcr-

lata siiht, quae utiriam falsa sint , ijuod ab ipsis liEereti-
cis etiam ahi^illae Deo diicatae rebapfizatae sint, quanUs
* iTim.ii, a. — ^Rom. xiii, i.

i6.
 ,

a44 ^- AUGUSTINI EPISCOPI

tantum malum plangendum est fontibus lacrjmarum ?
Ipsam quoque uxorcm non tibi suftecissc, sed concubi-
narum nescio quarum commixtione poUutum loquuntur
homines , et forsitan mentiunlur.
V. Ista quae omnibus patent , tot et tanta mala ,
quae
a te, posteaquam conjugatus es , consecuta sunl ,
quid
ego dicam ? Christianus es, cor habes, Deura times : tu
ipse considera quae nolo dicere , et invenies de quantis
mahs debeas agere poeuitentiam ,
propter quam tibi

credo Dominum parcere , et a pericuhs omnibus hbe-

rare, ut agas eam sicut agenda est sed si illud audias :

quod scriptum est « Ne tardes converti ad Domi-

,

» num , neque difleras de die in diem ^. « Justam

quidem dicis habere te causam cujus judex ego uon ,

sum quoniam partes ambas audire non possum

;
sed :

quahscumque sit tua causa de qua modo quasrere vel ,

disputare non opus est numquid coram Deo potes ne- ,

gare, quod in istam necessitatem non pervcnisses nisi ,

bona saecuh hujus dilcxisses quae tanquam servus Dci ,

quem te ante noveramus, contcmnere omnino, et pro

nihilo habere debuisti ct oblata quidem sumere, ut eis
:

utercris ad pietatcm non autem negata vcl delcgata sic

;

quaerere , ut propter iha in istam necessitatem perduce-

reris cum amanturbona, perpetranturmala, pauca
: ubi
quidem a te, sed niuha propterte; et cum timenturquae
ad cxiguum tempus noccnt, si tamen nocent, commit-
tunlur ea quae vere in aeternum noceant?
VI. De quibus ut unum aliquid dicam , quis non vi-
dcat, quod niuhi homines tibi cohaereant ad tuendam
tuam potentiam vel salutem ,
qui etiamsi tibi omnes fi-

deles sint, ncc ab ahquo eorum ullae timeanturinsidiaj;

ncmpe tamen ad ea bona, quse ipsi quoque non secun-
dum Deum , sed sccundum saeculum dihgunt, per te
> Eccli. V, 8.
 EPISTOLA GCXX. ^45
cupiunt pervenire; ac per hoc qui refrenare et compes-
cere debuisti cupiditates tuas , explere cogeris alienas.
Quod ut liat, nccesse est multa ,
quas Deo dispJicent ,

fiant : necsic tamen explcnlur talcs cupiditates. iNam fa-

cilius rcsccantur in eis ,
qui Dcum diligunt, quam in eis,
quimundum diligunt, aliquando satiantur. Proptcrquod
dicit divina Scriptura , « Nolite diligere mundum , nec
» ea quae in mundo sunt. Si quis dilexerit mundum, di-
» lectio patris non est in eo : quia omne quod in mundo
» cst, concupisccntia carnis est, et concupiscentia oculo-
» rum et ambitio saeculi, quae non est a Patre sed ex
, ,

» mundo est. Et mundus transit et concupisccntia ejus.

» Qui autem facit voluntatem Dei, manet in aeternum ,

» sicut et Deus manet in aeternum^. » Quando ergo po-

teris tot hominum armatorum quorum fovenda ,
est cu-
piditas , timctur atrocitas ; quando , inquam ,
poteris
eorum concupiscentiam c|ui diligunt mundum non , ,

dico satiare quod fieri nullo modo potest

, scd aliqua ,

ex parte pascere , ne universa plus pcreant, nisi tu facias

quae Deus prohibet , et facientibus comminatur ? Proptcr

quod vides tam multa contrita, ut jam vile aliquid, quod
rapiatur, vix inveniatur.
VII. Quid autem dicam de vastatione Africae, quam
faciunt Afri barbari resistentc nullo , dum tu talibus tuis
necessitatibus occuparis, nec aliquid ordinas unde ista

calamitas avertatur? Quis autem crederet, quis timeret,

Bonifacio domesticorum ct Africae Comite in Africa
constitutocum lam magno exercitu et potestate qui ,

Tribunus cum paucis foederatis omnes ipsas gentes expug-

nando et tcrrendo pacaverat , nunc tantum fuisse bar-

baros ausuros, tantum progressuros , tanta vastaturos ,

tanta rapturos, tanta loca, quae plena populis fuerant,

' I Joau. II, i5.
 ,

q46 S. AUGUSTINI EPISCOPI jl

deserta factiiros?Qui non dicebant qiiandocurnq^e \i^

Comitivam sumcres potestatem Afros barbaros, non ,

solum domitos sed etiam tributarios futuros Romanae

,

reipublicas? Et nunc quam in contrarium versa sit spe^

hominum vides ; nec diutius binc tecum loquendum est,

quia plus ea tu poles cogitare quam nos dicere.

YlII. Sed forte ad ea respondes , illis boc esse potiu^
imputandum qui ,
te laeserunt ,
qui tuis officiosis virtuti-

bus non paria , sed contraria reddiderunt. Quas caiisas

ego audire et judicare non possum : tuam causam potius
aspiceetinspice ,
quam nori cum bominibusquibuslibet,
sed cum Dco habere te cognoscis ;
quia in (jhristo fide-
liter vivis , ipsum debes t:imere ne offendas. Nam causas
ego superiores potius attendo ,
quia ut Afqca tanta mala
patifltur, suis dcbent homines imputarc peccatis. Yerum-
lamen nolim te ad eorum numerum pertinere ,
per qi^os
malos et iniquos Deus f|agellat poenis temporalifius quos
voluerit. Ipsis namque iniquis , si correcti non fuerint
servat seterna supphcia ,
qui eoruni malitia juste ijtitur,

iit mala ingerat temporalia. Tu peum att-ende tu

ahis ,

Christum considera qui' tanta bona prgestitit et tanta

,
,

malapertuHt. Quicumque ad ejus regnum cupiunt per-

tinere , et cum illo ac sub illo semper beate vivere , dih-
ffurit etiam inimicos suos , bene faciunt illis qui eos ode-
runt*, et orant proeis a quibus persecutionem patiuntur:
et si qiiando adhibent pro disciphna moiestam severita-
tem non tarhen amittunt sincerissimam chantatem. bi
,

ergo bona sunt pr?estita,quamvis terrena, transitqria,

tibi

ab imperio Romano, quia e"t ipsum terrenum est pqn ,

coeleste, nec potest prrestare nisi quod habet in pote^-

tate si'ergo bona iri te collata sunt, noli reddere ma\a
:

pfo bojiis. Si auiemraala tibi irrogata §unt, noli redderp

tMatlh. v,44.
 ,,

EPISTOLA. CCXX. 24?

mala pro malis. Quid istorum duqrum sit, nec discuterie

volo , nec valeo judicare : ego Cliristiano |oquor : Noli

reddere vel mala pro bonis , vel mala pro malis.
IX. Dicis mihi fortasse , In tanta necessitate quid vis
ut faciani ? Si consilium a me secun^um hoc saeculuni
quaeris ,
quomodo ista salus tua transitoria tuta sit , et
potentia atque opujentia vel ista servetur quam nunc
iiabes , vej eliam major addafur, quid tibi respondeapi
nescio. Jncerta quippe ista, cer^um consilium ha|3ere non

possunt. Si autem secundum Deum me cpnsplis , ne

anima tija pereat et times yerba veritatis , djcentis
Quid prodestbomini,si toturamundumlucretur, animae
«

autem suae detrimentum patiafur '^, » habeq plane quod

>j

dicam est apud me cqnsiliiini, quod a mo audjas. Quid

;

autem opus est ut aliud dicam , qu^ii) illud qifod supra

dixi? « Nqli djligere mundum , nec ea quae jn raundo
V sunt. 3i quis enim dilexerit ii]undum, non est charitas

-» l;atfis in illo : quoniaii) qinnia quae in mundo sunt,

->? concupjscentia carnis est, et concupiscentia oculoruip,
?) «et ambitio saeculi ,
quse non est a Patre, spc] ex mundo
» est. Et raundus transit , et coticupiscentia ejus. Qui
» autem fecerit voluntatem E|ei, rnanet in geternum,
>} sicut et Deus manet in setcrnum -. » Ecce consilium
grripe , ^t Qge. Hic appareat si yir fortis es vince cupi- ;

4itate?, qujbus jste dihgitur mpndus, age poenitentiam

de praeteritjs malis ,
quando ab eis cupiditatibus victus
perdesiderianon bona trahebaris. Hoc consilium si acce
peris, si tenueris atque seryaveris, et ad bona illa certa
pervpnies, et Qum saltite animae tjiBe inter jstaincerta ver-
saberis.
X. Sed fqrle iterum quaeris a me quomodo
, ista facias

tantis mundi hujus necessitatibus implicatus. Qra for-

1 Luc. IX, 25. — 2 I joao. n, 1 5.
548 S. AUGUSTINI EPISCOI'1
titer, et Deo qaod habes in Psalmo « De necessati-
dic ,

^) tatibus raeis erue me^. » Tunc enim finiuntur istne

necessitates, quando vincuntur illas cupiditates. Qui

exaudivit te , et nos pro te , ut libcrarcris de tot tantisquc
periculis visibilium corporaliumque bellorum, ubi sola
ista vila quandoque finienda periclitatur, anima vero
non perit , si non malignis cupiditatibus captiva tenea-

tur ; ipse te exaudiet ut inleriores et invisibiles hostes, id

est, ipsas cupiditates invisibiliter et spiritaliter vincas,et
hoc mundo tanquam non utens ut ex bonis
sic utaris ;

ejus bona
facias non malus fias quia et ipsa bona
, :

sunt nec dantur hominibus nisi ab illo

, qui habet ,

omnium coelestium et terrestrium potestatem. Sed ne

putcntur mala dantur et bonis ne putentur magna vel
, :

summa bona dantur et mahs. Itemquc auferuntur ista

,

etbonis ut probentur, et mahs ut crucientur.

Xt. Quis enim nesciat, quis ita sit stuhus, ut non
•videat quod salus hujus mortahs corporis, et membro-
rum corruptibihum virtus, et victoria dehominibus ini-
micis, ethonor atque potentia temporalis, et caetera ista
bona terrena, et bonisdentur et mahs, et bonis auferan-
tur et malis? Salus vero animae cum immortahtate corpo-
ris, virtusquejustitige, et victoria de cupiditatibus inimi-
cis, et gloria et honor et pax in aeternum, non dantur
ergo dihge, ista concupisce, ista omnibus
nisi bonis. Ista

modis quaere. Propter haec acquirenda et obtinenda fac

eleemosjnas, funde orationes exerce jejunia, quantum ,

sine Isesione corporis tui potes. Bona vero illa terrena

noli diligere quantalibet tibi abundent. Sic eis utere, ut
bona multa ex illis, nnllum autem malum facias propter
illa. Omnia quippe taliaperhibunt ; sed bona opera non
pereunt, etiamquae de bonis percunLibus fiunt.
1 Psal. XXIV, 17.
 EPISTOLA CCXX. S^Q
( Si enim conjugem non haberes, dicerem tibi
XII.
quod Tubunis diximus, ut in sanctitate continentiae
et
viveres adderem, quod tunc fieri probibuimus, ut jam
:

te quantum rerum humanarum salva pace potuisses, ab

istis rebus bellicis abstraheres. et ei vitae vacares in so-

cietatesanctorum, cui tuncvacare cupiebns, ubi in silen-

tio pugnant milites Christi, nori ut occidant homines, scd
ut expugnent principes et potestates et spiritaha nequitiae,
id est, diabolum et angelos ejus. Hos enim hostes sancti
vincunt, quos videre nonpossunt; tamcn quos nos vi- et

j
dent, vincunt, ista vincendo quae sentiunt. Sed ut te ad
:
istam vitam non exhorter, conjunx impedimento est, sinc
cujus consensione continenter tibi non hcet vivcre quia :

{
etsi tu eam post illa tua verba Tubunensia ducere non

j
debebas, illa tibi tamen nihil eorum sciens innocenter et

j
simphciter nupsit. Alque utinam posses ei persuadere

I
continentiam, et sine impedimento redderes Dco quod te

debere cognoscis. Sed si cum illa agere non potes; serva

saltem pudicitiam conjugalem et roga Deum, qui te de
necessitatibus eruet ut quodnon potes modo, possis ali-
I quando. Verumtamen ut Deum dihgas, nondiligas mun-
j
dum, ut in ipsis bellis, si adhuc in eis te versari opus est,

! fidem teneas, pacem quaeras ; ut ex mundi bonis facias

bonaopera, et propter mundi bona non faciasoperamala
aut non impedit conjux , aut impedire non debet. Hsec
ad te fdi, fih dilectissime, ut scriberem, charitas jussit,
qua te secundum Deum, non secundum hoc saeculum di-
ligo,quiaet cogitansquod scriptum est : « Corripesapien-
»tem,et amabitte ;corripestukum, etadjicietodisse te'^;»

non teutique stuUum, sed sapientem debui cogitare.

• Prov. IX, 8.
25o S. Al^GUSTIlSI EPISCOPI

EPISTOLA CCXXn.

Poinino inerito venerabiji , et veie beatissimo palri AucqsTi^p

episcopo QuoDvuLTDECs diaconus.

Quodvultdeus y^ugusthio, flagitans ul ha^rescun omniumf

quoi adversus Christianam fidem pullularunt, catalo.-
gum, scribat, eqrumque errpres ct ritus paucis com-
plectatur.

I. «p^iu trepjclus fiii, et ausus bqs meos aliqiiq^ieg

(jistuji : sed me principalifer, uj; dici assojct, animavit
beatiliidjnis omnibus comprojjata :
tua3 l^encvolentia
qu^m (duqiponsic}ero magis l^iniui, ne non petendo superr
Ims, nqn qu^rendq desidiosus, non pulsandq piger ^
Domino judicarer. Sufficere auteiii mibjcrederenibuju§-
mqdi tantumnioclq yq|untatem, si fructiim adipisci non
pc)ssem cijm autem prq certo noverim, ostium divini
:

sermppis, quoci yenerationi tuae coe|est:is graf^ia patefecit,

paratam esse mentem tuam sanctam. quani possiclet Chris-
lus, npn sqjum ci]|nctis yolen|^ibus {janclere, verume^iani
nolentibus ut jptroire noii pigeaj;, persua^ere; occupa-
tioni reverentiae tuae mutiloquio superfluo morani non
faciam, seci desideriuin obsecralionis mCcE breyiter in-
dicabo. >;

I|. « i\qnriu||os in cjero janjusce epam ampjissimae ci-

vitatis lesse imperitos, ex riie ipso conjicio, et quanlunfi
universo ilU ordini profuturum sii quod expeto, cqqsi-
' Ex 8 Tonio edit. vpt., ante lih. de H;erosibus. quae aiitem aai erat ,

nuDC 119. — Siripta circa au. 427.

 ,,

;4eraliqni sanctitalis tpae discutiendum o0ero. Privilegio

nanique cunctorum, qui hoc de spiritalibus tuis la]Dori-
bijspromerentur, etiam xne indignum cqnsecuturupi esse
preesumo, Domine merito yenerabilis et yere beatissim^
pater. Precor igitur beatitudinem tuam ; ut ex quo Cbris-
tiana rc|igio bgereditatis promissas nomen accepit, quf^
haereses fuerint, sint; quos errores intulerint, jnferant ^

quid adversus catboHcam |icclesiam senserint, sentiapt,

de fide, de Trinitate , de baptismo , de poenitentia , de

jiomine Cbristo, de Deo Cbristo , de resurrectione, de

I^pyo et Ye^ere Testarr|en^p ; et ornnja omninp^ cjuibus a
veritate dissentiunt : qiias etiam baptispium babeant
qnteyc non babeant ; ct post quas bapfizet, neq t?inien rc-
baptizet Ecclesia; quahter suscipiat venientes, et quid
singubs lege, auctorjtate, atqiie ratione responcleat, djg;-
peris exponere. »
Nec metantaebea|itudo tua credat ineptiae, iitnon
\\l.
jjispjciam quan|;is et quam ingen|ib^s yo|umini|3US opus
sit, ut possint ista dissolvi. Verum boc ego fieri non ex-
peto; id enim multipliciter factu|r| esse non dubifo:
!sed breviter, perstricle atque summatim, et opiniones
rogo cujuslibethaeresis exponi, etquid contra teneat Ec-
clesia catholica quantum instructioni satis est, subdi :

ut velut quodam ex omnibus concepto commonitorio, si

quis aliquani objectionem aut convictionem uberius

plenius ac planius nosse voluerit, ad opulenta et mag-
nifica volumina transmittatur, quibus a diversis, et

I
prtecipue a veneratione tua in hoc ipsum constat elabora-
tum. Sufriciel autem admonitio talis, ut putor doctis et
impcritis, otiosis ct occupatis, et ad cujuslibet gradus
ministerium Ecclesiae undecumquepromotis; dum et ille
qui muUa legit, eadem breviter recordatur, et compen-
dio ignarus instruitur. ut noveritquid teneatquid evitet;
252 S. AUGUSTINI EPISCOPI
quid aversetur nefaciat, quid utfaciat assequatur. Fortas-
sis tamen qnod arbitror verumest,ctiam adver-
autem, si

sus calumniantium malignas mentes et dolosa labia opus

bocparvum inter caetera mirifica teslimoniocoronfetuae
non deerit : campus calumniandi profu-
ut quibus patet
sior, validis et exomni parte conclusis fidei Hmitibus
coarctati, omnibusque veritatis telorum generibus cir-
cumacti, etiam uno multiformi jaculo repente prostrati,
morticinos spiritusnon audeant anhelare. »

IV. « Yideo quam onerosus existam, meliora cogi-

tanti, et disponenti majora sancto seni, et querelas cor-

poris sustinenti. Sed per Christura Dominum rogo, qai

te participem sapientiae suaesine invidia essc conccssit, ut
bancgratiam dones indoctis Ecclcsioe, qui tc agnoscis sa-
picntibus atque insipientibus debilorem merito ac jure
diclurus. Videte quoniam non mihi soH laboravi, sed
omnibus exquirentibus veritatem. Potui adbuc offerre
suppHccs et muUipHces preces, et mecum imperilorum
classes asciscere : sed raalui jam audire dictantera, quam
adhuc occupare legentem ^. »

* Rom. r, i4, et Eccli. xxiv, 47, el xxxiii, 18.

 EPISTOLA CCXXII. 253

||^V*^»^VW .WVV%\.W WVvV» VI/\\A'VWVWVX-VVWVVVVW\.WVWVWVV\VW\V\VWVWVW\V\VW ^WW

'"
EPISTOLA CCXXIP.

Dilectissimo filio et condiacono Qcodvoltdeo , Augustinus

episcopus.

Augustinus Quodvultdeo , excusans proposlti operis dif-

jicuUatem , remque ab aliis ttntatam csse admo-
nens.

I. AccEPTis litteris charilatis tuae, ubi a me ardentis-

simo studio postulasti, ut de omnibus baeresibus, quae
post Domini Salvatoris adventum adversus ejus doctri-
, nam pullulaverunt, aliquid breviter scriberem, quam sit

. boc diflicile, continuo reperta occasione rescripsi per fi-

lium meum Hipponensium primarium Pbilocalum : mox

autem etiam ista oblata cst, qua nunc rescribo, et brevi-
ter difilcultatem operis ejus ostendo.
II. PbilastriusquidamBrixiensisepiscopus, quem cum
sancto Ambrosio Mediolani etiam ipse vidi, scripsit binc
librum ; nec illas baercses praetermittens, quae in populo
Judaeo fuerunt ante adventum Domini, easque viginti
octo commemoravit : et post Domini adventum cxxviii.
Scripsit binc etiam graeceepiscopus Cyprius Epibanius,
in doctrina catbolicae fidei laudabiliter difFamatus : sed
ipse utriusque temporis baereses colligens, lxxx. com-
plexus est. Cum ergo ambo id vellentfacere quod a rae

petis,quantum tamen inter seditferant de numero interim

sectarum, vides: quod utique non evenisset nisi aliuduni

' Ex 8 Tomo edit. prior ,

ante lib. de Hffiresibus. qua; aulem aaa erat,
nuuc 120. — Scripla paulo post superioreni.
 : ;

ij54 S- At'GUSTINl tPISCOPI

eorum videretur esse liEeresis, et aliutl alteri. Neque enira

putanclumestaliquasignorasscEpiphanium,quas hoverat
Philastrius, cum Epiphanium longe Philastriodoctiorem
invenerimus, ita ut Philastrium potiusdicere deberemus!

latuisse plurimas, sitamen plures esset illecomplexus, eti

j

Sed pfocul dubio ih ea quaestione uti dis-

iste paucioi-es.
ceptaturquid sithaeresis, non idem videbatur ambobus
et revera hoc omnino definire difficile est et ideo ca- :

vendum cum oin^ies in numerum redigere conamur, ne!

prsetermittamus ahquas, quamvis hasreses sint; aut an-

numeremus ahquas, cum hasreses non sint. Vide ergo ne
forte hbrum sancti Epiphanu tibi mittere debeam : ip-

sum enim arbilror Philastrio doctms hinc locutum j qni

possit apud Carthagmem in latinam hnguam verti faci-r
hus atque commodius, ut tu potius prsestes nobis, quoa
quaeris an^bis. ,,^,.,^ ...jjj: 3,^.> .nl mjj;!» ;. .

lll. Perlatorem muUum commenclo. Subdiaconus est;,

de nostradioecesi, de fuudo aulcm viri spectabihs, no-

bisque charissimi Orontii. Pro illo autem, et pro ejus

patre, a quo adoptatus est, eliam ad ipsum scripsi : quas
httcras cum legerit Christianabenignitas tua, pelo uteas
apud mcmoratum virum tua intercessione adjuvare dig-
neris. Misi autem cum illo etiam hominera Ecclesiae, ne
ad tuam sauctitatem dilUcihs ei esset accessus non enim :

parumdeilla soihcitus sum, a qua me solhcitudineDorai-

^ius, ut spero, per tuse charitatis instantiara hberabit.
j

Peto etiam mihi rescribere non graveris, quemadmodum

'

sit infide catholicaiUe

Theodosius, per qucm Manichaei ,

nonnuUi sunt, proditi; ct ipsi quos ab eo proditos puta-

mus esse correctos, si quid etiam de profectione sarictoruni
episcoporum fori.e audivisti, fac ut noverim. Deo vivas.
 ,

EPISTOLA CCXXIII. 255

J;;

EPISTOLA CGXXiir.

^omino merito venerabijli, ac beatissinio sdcro patri Augdstixo

episcopo ,
QuoDvuLTDEus diacouus.

Augustino QuodvuUdeus, rursumefflagltans ui scribat

opusculum de hceresibus.

I. « Unum quidem reverenliae tuae comraonitorium ,

quod per Ecclesiasticum clignatus es destinare, suscepi.

Nam quod prius directum esse beatitudo tua significavit,
per virum lionorabilem Pliilocalum nec dum ad me ,

pervenit. Yerum quamvis^ conscius propriorum scm-

perfuerim peccatorum , niinc tamen evidenter ag-
novi adipiscendo illi quod exoravi muneri meam toti ,

Ecclesiae impedimento esse persoriam. Sed omnino con-

fido quoniam qui per Unici sui gratiam , liuraani ge-
,

ncris dignatus est delere faciuora , nec niea in pemiciem

cunctorum praevalere permittet potiusque ubi abunda- ,

vitpeccatum, gratiam faciet redundare^, Dominemerilo

venerabilis ac beatissime pater. Diiricultatem operis
quod instruendis imperitissimis nobis per tuam benefi-
centiam prsestari suppliciter exoravi , nec ipse ignorans
ante praedixi : sed de divini fontis ubertate , quam tibi
Dominus tribuit , veraci corde praesumpsi. »
II. « Nam etsi Pbilastrius et Epipbanius venerandi
episcopi tale aliquid scripsisse memorantur, quod procul
dubio me inter csetera, imo sicut omnialatet : nontamen
» Ex 8 Tomo edit, vet., ante lib. de Haeresibus. quae autem 223 erat,
nunc 6i. — .Scripla forle au. 428. — 2 Rota. v, 20,
256 S. AUGUSTINI EPISCOPI
arbitror eos hanc curam diligentiamque adhibuisse , ut
singulis quibusque opiniombuscontrariasetiamopiniones
adjungerent , ritusque subjicerent : tum denique opus
illud utriusque qualecumque sit , non babet fortassis

eara, quam desidero, brevitatem, Frustra etiam bomini,

qui Latina non didicit, Graeca facundia delegatur: quid
non ego tantummodo consilium sed et auxilium postu- ,

lavi. Quid autem venerationem tuam de interpretum non

solum difficultate , sed etiam obscuritate admoneam ,

cum hoc magis ac plene dijudices? accedit ad cau-

ipse ,

sani quod nonnuilae etiara post iilorum obitum baere-

,

ses emersisse doceantur quarum iiullam ilU fecerint ,

mentionera. »

III. « Quamobrem ad pecuhare patrocinium pietatis

tuae confugio , et voce mea , sed univcrsah desiderio ,

paratura ad misericordiara sacrosanctum pietatis pectus

ajDpello , sequestratis saporibus peregrinis , considerato
textu prioris Epistolae, quem nostrapro- panem Afrum ,

vincia solet habere praecipuum coelesti etiam manna ,

conditum sero pulsanti et famem patienti non dcne-

, ,

ges. Profecto enim nec ego pulsare ccssabo , donec ipse

concedas : quod uon impetrat privilegium ubi nul-
ut ,

lura est meritum , saltem indefessa importunitas me-

reatur. «

•s
 ,

EPISTOLA CCXXIV. 2^7

EPISTOLA CCXXIV*.

Domino sinceiiter dilectissimo fratri et condiacono Quodvult-

DEo , AuGusTiNLS episcopus.

Atigustlnus Quodvulldco, spondens se de hceresibus scrip-

turuin , dum per alias occupaliones licebit. Nunc enim
ab Aiypio se urgeri dicit, ut postcrioribus Julia?ii libris
respondeat.

I. CuMmihiliaec scribendi offerretur occasio per Fus-

salensem presbyterum ,
quem commendo cliaritati tuae

recensui epistolam tuam

qua petis utde Laeresibus, , in ,

quae oriri potuerunt ex quo Domini in carne nuntiari

coepit adventus, aliquid scribcrem. Hoc autem feci ut ,

viderem utrum jam deberem opus ipsum aggredi, et inde

tibi aliquid mittere : ubi considerares tanto esse diffici-

lius ,
quanto vis effici brevius. Sed ne hoc quidem potui,
talibus curis supervenieulibus impeditus , a quibus om-
nino dissiraulare non possem : nam me et ab eo ,
quod
habebam in manibus , averterunt.
II. Hoc autem est, ubi respondeo libris Juhani, quos
octo edidit post illos quatuor ,
quibus ante respondi.
Hos enim cum Romce accepisset frater Ah^pius, nondum
omnes dcscripserat cum obhitam occasionem noluit
,

pr^eterire, per quam mihi quinque transmisit promit- ;

tens alios tres ciio se esse missurum ct multum instans ,

I

'

ne respondere difFerrem. Cujus instantia coactus sum re-

missius agere quod agebam ut operi utrique non dees- ;

1 Es 8 Tomo vet. eJit., ante lib. de Hteresibus. qure autem 224 erat,

nunc 12 5. — Scripta post superiorem.

CXLVIII. 17
 ,

258 S. AUGIISTINI EPISCOPI

sem , uni diebus , alteri noctibus ,

quando milii ab aliis

occupatiouibus hinc atquc binc venirenon desistentibus

parceretur. Agebam vero rem plurimum necessariam :

nam retractabam opuscula mea , et si quid in eis me of-

fenderet , vel alios offendere posset ,
partim reprehen'
dendo ,
partim defendendo quod legi deberet, et posset
operabar. Et duo volumina jara absolveram , retractatis
omnibus hbris mcis quorum numerum nesciebam eos-
,
:

quc ccxxxii esse cognovi. Restabant Epistolse deinde ,

tractatus populares quos Grasci homilias yocant. Et

,

phirimas jam epistohirum legeram sed adhuc nihil inde ,

dictaveram , cum me etiam isti Juliani hbri occupare

coeperant, quorum nunc quarto responderecoepi. Quando
ergo id exphcavero ,
quintoque respondero , si tres non
supervenerint, dispono (si Deus voluerit) et quod possis

incipere , simul agens utrumque , et hoc scihcet, et illud

de retractatione opusculorum meorum, nocturniset (Jiu-

turnis temporibus in singula distributis.

111. Hoc ideo insiuuavi sanctitati tuae , ut quantun^
tibi desiderium sumendi quod poscis, tanto flagran-
est

tius a Domino mihi poscas adjutorium, quo serviam lau-

dabih studio tuo atque utilitati eorum quibus id exis-:
, ,

timas profuturum Domine sinceritcr dilcctissimefrater.

,

Commendo iterum perlatorem , et negotium propter

quod eo perrexit , si cognoveris apud quem agcndum sit,

pelo nc pigeat adjuvare. Non enim possumus nccessitates

bominum ejusmodi deserere ,
qui nostri non coloni, sed
quod majus est, fratres sunt, et in charitate Christi a^
curam pertincnt nostram. Dco vivas.
 EPI8T0LA r.CXW. ^5^

VW»«WwVVv\\'\A.VVWiV%*.V\\

EPISTOLA CCXXV

Domino beatissimo Papse , ineffabiliter mirabili , incomparabi

liter honorando, praestautissimo patrono Augustino Pros

Prosper Ju^ustino , de rcilquis Pelagiance hwreseos in

Gallia sub cathoLico nomine clam succrescentibus cer-
tiorem ipsumfaciens, ac refcrens quorumdam querclas
de iis quce Aa°^uslinus adversus Pelagianos scripsisset
de Iwminum discretione , de vocatione secundum pro-
positum ac prcedestinationc electorum de prcevenientc ,

gratia deque prccfixo electorum numero ; petens ut

,

qucc in istis qucestionibus obscuriora sunt ,

quani luci-
dissimis expositionibus apcriat.

I. tibi facie sed jam aliquatenus, si

Ignotls quidem ,

reminiscaris animo ac sermone compertus nam per

, ;

sanctum fratrem meum Leontium diaconum misi epis-

tolas et recepi nunc quoque beatitudini tuae scribere
;

audeo non solum salutationis, ut tunc studio, sed etiam

,

fidci qua Ecclesia vivit affectu. Excubante enim pro

,
,

universis membris corporis Christi vigilantissima indus-

tria tua , et adversus liaereticarum doctrinarum insidias
veritatis virtute pugnante, nullo modo mibi verendum
putavi , ne onerosus tibi , aut importunus essem in eo ,

quod ad multorum salutem nc perinde ad pietatem ,

tuam pertinet cum potius reum futurum esse me cre-

:

1 Ex 7 Tomo praeGxa lib. de prtedesliuatioue sauctoruin qiinE porro 225

erat, nuac 126. — Scripta an. 428 aut 429.
q6o s. augustini episcopi
derem , si ea quae valde perniciosa csse intelligo , ad spe-
cialem patronum lidei non referrem. »

II. « Multi ergo servorum CLrisli qui in Massiliensi

urbe consistunt, in sanctitatis tuae scriplis, quae adversus

Pelagianos haereticos condidisti , contrarium putant pa-

trum opinioni et ecclesiastico sensui ,
quidquid in eis de
vocatione electorum secundum Dei propositum disputasti.
Etcum aliquandiu tarditatem suam culpare maluerint ,

quam non inteliecta reprehendere quidamque eorura ,

lucidiorem super hoc atque apertiorem heatitudinis toae

expositionem voluerint postulare; evenit ex dispositione
misericordice Dei , ut cum quosdam^ intra Africam si-

miha movissent hbrura de Correptione et Gratia, ple-

,

num divinae auctoritatis emitteres. Quo in notitiamnos-

tram insperata opportunitate delato, putavimus omncs
querelas resistentium sopiendas : quia universis qu^stio-
nibus, de quibus consulenda erat sanctitas tua , tam
plene ilhc absoluteque responsum est, quasi hoc specia-
liter studueris, utquseapud nos erant turbata, compo-

neres. Recensito autem hoc beatitudinis tuag hbro, sicut,

qui sanclaraalqueapostohcamdoctrinae tuae auctoritatera

autea sequebantur , intenigcntiores multo instructiores-
que suut facli; ita qui persuasiouis suae impediebantur
obscuro , aversiores quara fuerant , recesserunt. Quoruni
tani abrupta dissensio primum propter ipsos metuenda
est , ne tam claris tamque egregiis in omnium virtatum
sludio viris spiritus PeLigianffi impietatis illudat : deiude
ne simphciores quique, apud quos liorum magna estde
probitatiscontemplatione reverentia,hoc tutissimum sibi
gestiment, quod audiaut eos ,
quorum aucloritatem sine

judicio sequuntur, asserere. »

III. « Haec enim ipsorum defiuitio ac professio est :

> AdruDietinos aionachos.

 EPISTOLA CCXXV. ^Cl
Omncm quidem liominem Adam peccantc ,
peccasse :

et neminem per opera sua , sed per Dei gratiam regene-

ratione salvari : univcrsis tamen liominibus propitiatio-
nem ,
quae est in sacramento sanguinis Christi , sine
I

exceptione esse propositam , ut quicumque ad fidem et

ad baptismum accederc volucrint salvi esse possint. ,

Qui autem credituri sunt, quive in ea fide, quaedeinceps

per gratiam sit juvanda mansuri sunt, praescisse ante ,

mundi constitutionem Deum et eos prgedestinasse in ,

regnum suum quos grati vocatos dignos futuros elec-

, ,

tione et de hac vita bono fine excessuros esse praevide-

,

rit. Ideoque omnem hominem ad credendum et ad ope-

randum divinis institutionibus admoneri ut dc appre- ,

hendcnda vita aeterna nemo desperet cum voluntariae ,

devotioni remuneratio sit parata. Hoc autempropositum

vocationis Dei, quo vcl ante mundi initium , vel in ipsa
conditione generis humani ehgendorum et rejicicndo- ,

rum dicitur facta discretio ut secundum quod placuit ,

Creatori , ahi vasa honoris, ahi vasa contumelias sint

creati curam resurgendi adimere et sanctis
, et lapsis ,

occasionem teporis afferre co quod in utraque parle :

supcrfluus labor sit, si ncque rcjectus ulla industria pos-

sit intrare , nequc electus uUa negligentiapossit excidere.

Quoquo euim modo se egerint non posse aliud erga eos ,

quam Deus definivit accidere et sub incerta spe cur-

, ;

sum non posse esse constantem cum si aliud habeat ;

praedcstinantis electio cassa sit adnitentis intenlio. Re-

,

moveri itaque omnem industriam , tollique virtutes , si

Dei constitutio humanas prasveniat voluntates et sub :

hoc praedestinationis nomine fatalem quamdam induci ,

necessitatem; aut diversarum naturarum dici Dominum

conditorcm , si ncmo aliud possit esse quam factus est.
Atque ut brevius ac plenius quod opinantur exponam ,
262 S. AUGUSTINI EPISCOPl
quidquitl in libro hoc. ex contradicentium sensu sanctita3
tua sibi opposuit , cjuidquid etiam in libris contra Julia-
nuni ab ipso sub hac qunestioneobjectum ,
potentissime
debellastihoctolum ab istis sanctisintentiosissime con-
;

clamatur. Et cum contra eos scripta beatitudinis tuae

validissimis et innumeris testimoniis divinarum Scrip-
lurarum instructaproferimus, ac secundum formam dis-
putationumtuarum aliquid etiamipsiquo concludantur
,

astruimus ; obstinationem suam vetustate defenduut : et

ea ,
quas de Epislola apostoli Pauli Homanis scribentis ,

ad maiiifestationemdivinaegratiac prsevenienlis electorum

merita proferuntur, a nullo unquam Ecclesiasticorum
ita esse intcllecta nunc sentiuntur, affirmant, Cumque
, ut
utipsi ea exponant, secundnm quorum velint sensa, de-
poscimus nibil se profitentur invenisse quod placeat
, ,

et de his taceri exigunt, quorum ahitudinem nullus atti-

gerit. Eo postremo pervicacia tota descendit, ut fidem

nostram sediiicationi audientium contrariam esse defi-
niant, ac sic , non promendam quia
etiamsi vera sit, :

et perniciose non recipienda tradantur etnullo periculo, ;

quae intelligi nequeant. conliceantur. w

IV. « Ouidam horam in tantum a Pelagianis se-

vero
mitis non dechnant ut cum ad confitcndam eam Chrisli
,

giatiani, quceomnia praeveniat merita humana,cogantur,

ne si meritis redditur frustra gratia nominetur ad con-, ,

ditionem hanc velint uniuscujusque hominis perlinere ,

in qua eum nihii prius merentem, quia nec existentem ,

liberi arbitrii et rationalem gratia Creatoris instituat, ut

per discretionem boni ct mah , et ad cognitionem Deiet
ad obedientiani mandatorum ejus possit suam dirigere
voluntatcm , atque ad hanc gratiam ,
qua in Christo re-
nascimur , pervenire ,
per naturalem scihcet facultatem,
peteiido ,
quaereudo, pulsando : ut ideo accipiat , ideo
 ,,

EPISTOLA CCXXV. 263

inveniat, ideo introeat ,
quia bono naturae hene usus, ad
istam salvantem gratiam, initialis gratiai opc mcruerit
pervenire. Propositum autem vocantis gratiae in hoc om-
nino defmiunt ,
quodDeus coustituerit nullum inrcgnum
suum , nisi per sacramenLum rcgenerationis assumcre
ct ad hoc salutis donum omnes homines universaliter
sive per naturalem , sive per scriptam Legem , sive per
evangehcam prEedicationem vocari. Ul et qui voluerint
fiant filii Dei , et inexcusabiles sint ,
qui fidelcs esse no-
luerint : quia justitia Dei in eo sit, ut qui non credide-
rint pereant; bonitas in eo appareat, si neminem repcHat
t
a vita, sed indifferenter universos veht salvos fieri, ct in

I
agnitioncm veritatis venire. Jam hic profcrunt teslimo-
nia ,
quibus divinarum Scripturarum cohortatio ad obe-
diendum incitat hominum voluntates, qui ex hbero ar-
bitrio, aut faciant quae jubentur, aut neghgant : et
consequens putant , ut quia praevaricator ideo dicitur
non obedisse, quia nohiit, fidehs quoque non dubitetur
ob hoc devotus fuisse, quia voluit; et quantum quisque
ad malum, tantum habeat facultatis ad bonum; parique
momento animum se vel ad vitia vel ad virtutes mo- ,

vere, quem bona appetentem gratia Dei foveat mala ,

sectantem damnatio justa suscipiat.»

V. « Cumqueinter hEHcinnumerabihuniilhsmultitudo
parvulorum, qui utique excepto originah pec-
objicitur
cato, subquo omnes homines simihter in primi hominis
damnatione nascuntur, nullas adhuchabentesvoluntates,
nuhas proprias acliones,non sine Dei judicio secernun-
tur ut ante discretionem boni ac mali de usu vit£e istius
;

aufcrendi , alii per regenerationem inter coelestis regni

assumanturhaeredes, alii sine baptismo inter mortis per-
petuae transeant debitores : tales aiunt perdi, talesque
salvari, quales futuros illos in annis majoribus , si ad ac-
 ,

264 S. AUGLSTINI EPISC.OPI

tivam servarenlur £etalem , scientia divina prsevidcrit.
INcc considerant se gratiam Dei , qaam comitera , non
praeviam humanorum volunt esse meritorum , etiam illis

voluntatibus subdere, quas ab ea , secundum suam

pbantasiam non ncgant esse praeventas. Sed in tantum
,

quibuscumquc commenlitiis nieritis elcctionem Dei sub-

jiciunt, ut quia praeterita non extant, futura quae non ,

sint futura confingant, novoque apud illos absurditatis

,

gencre, et non agenda praescita sint, et praescita non acta

sint. Hanc sane de bumanis mcritis prEescicntiam Dei ,

secundum quam gratia vocantis opcretur , multo sibi ra-

tionabilius videntur astruere, cum ad earum nationum

contemplationem vcnitur ,
quae vel in praeteritis SECCulis
dimissae sunt ingredi vias suas, vel nunc quoque adbuc
in veteris ignorantiae impietate depercunt, ncc ulla cis

aut Lcgis aut Evangclii illuminatio eruscavit; cum

tamen, inquantum prgedicatoribus ostiura apertura est

et via facta cst ,

gentiura popuUis, qui scdebat in tenebris
et in lucem viderit magnam^
urabra mortis et qui , ;

quondara non populus nunc auteni populus Dei sit et , ;

quorura aliquando non misertus est nunc autera misc- ,

reatur praevisos inquiunt a Domino credituros

: et ad ,

unamquamque gentem ita dispensata tempora ac minis-

teria raagistrorum , ut exortura erat bonarura credulitas
volunlatum. Nec vacillare illud quod « Deus omnes ho-
« mines velit salvos fieri , et in agnitioncm veritatis ve-
«nire- : » quandoquidera incxcusabilcs sint, qui et ad
unius veri Dei cultura potucrint instrui intelligentia na-
turali ; et Evangeliura ideo non audierint ;
quia nec fue-
rint recepturi. »

* Isai. IX , 2 ; Matih. iv, i6 ; Osee. ix , 24, el Rom. ix ,

aS. —
2 I Tim. iij 4.
 ;

"
EPISTOLA CCXXV. 265
VI. Pro universo autem humano genere morluum
«

esse Dominum nostrum Jesum Christum, et neminem

prorsus a redemplione sanguinis ejus exceptum , etiamsi
omnem hanc vitam ahenissima ab eo mente pertranseat;
quia ad omnes homines pertineat divinae misericordiae
sacramentum quo ideo plurimi non renoventur quia
:
,

quod nec renovari vclle habeant ,

praenoscantur. Itaque
quanluni ad Deum pertinet, omnibus paratam vitam as-
ternam quantum autem ad arbitrii libcrtatem ab his
: ,

eam apprehendj, qui Deo sponte crcdiderint, etauxihum

i gratiae merito creduhtalis acccperinl. In istam vero talis
'
graliae praedicalionem hi, quorum contradictione offen-
dimur , cum prius meliora sentirent , ideo sevel niaxime
I contulerunt ,
quia si profiterentur ab ea omnia bona me-
i
rita praeveniri, et ab ipsa ut possint esse donari, neces-
sitate conccdcrent Deum secundum propositum et consi-

lium vohantatis suas , occuko judicio, et operc manifeslo,

aliud vas condere in honorem ahud in contumeham
,
;

quia nemo nisi per gratiam justificetur , et nemo nisi in

praevaricatione nascatur. Sed rcfugiunt istud fateri, di-

vinoque ascribere operi sanctorum merita formidant
nec acquiescunt prgedestinatum clectorum numerum nec
augeri posse , nec minui , ne locum apud infideles ac
negligentes cohortantium incitamenta non habeant, ac
superflua sit industrise ac laborisindictio, cujus studium
cessante clectione frustrandum sit. Ita demumenimpossc
unumquemque ad correctioncm , aut ad profectum vo-
cari, si se sciat sua diligentia bonum csse posse , et li-

bertatem suam ob hoc Dei auxilio juvandam , si quod

Deus mandat , elcgerit. Ac sic cum in his ,
qui tempus
accepcrunt liber^e voluntatis , duo sint quae humanam
operentur salutem , Dei scihcet gratia et hominis obe-
 :,

266 S. AUGLSTINl EPISCOPI

dienlia; priorem volunt obedientiam esse quam gratiam,
ut iiiitiuni salutis ex eo qui salvatur , non ex eo creden-
dum sit stare qui salvat , et voluntas hominis divinae
gratise sibi pariat opem , uon gratia sibi bumanam subji-
ciat voluntatera. »
VII. « Quod cum perversissimum esse revelantc Dei ,

misericordia, et instruente uos tuabeatitudine noverimus;

possumus quidem ad non credendum esse conslantes, sed
ad auctoritatem talia sentientium non sumus pares quia :

multum nos et vitae meritis antecellunt , et aliqui eorum

adepto nuper summo sacerdolii bonore supereminent
nec facile quisquam praeler paucos perfectae gratise intre-
pidos amatores, tanto superiorum disputationibus ausus
est contraire. Ex quo non solum bis qui eos audiunt
verumetiam ipsis qui audiuntur , cum dignitatibus crevit
periculum , dum et multos revereutia eorum, aut inutili
cobibet silentio, aut incurioso ducit assensu, et saluber-
rimum ipsis videtur,quod pene nullius contradictione
reprehenditur. Lnde quia in istis Pelagianae pravitatis
reliquiis non mediocris virulentiae fibra nutritur, si prin-
cipium salutis male in homine collocatur ; si divinae vo-
luntati impie voluntas humana praefertur , ut ideo quis
adjuvetur quia voluit non ideo quia adjuvatur velit si
, ;

originahLer malus receptionem boiii non a summo bono ,

sed a semetipso inchoarc male creditur; si ahunde Deo

placetur, nisi ex eo quod ipse donaverit tribue nobis in :

hac causa, Papa beatissime, pater optime, quantum ju-

vante Domino potes, dihg*^ntiam pietatis tuae, ut quae in
istis quaestionibus obscuriora , et ad percipiendum dilli-

cihora sunt ,
quam lucidissimis cxpositionibus digneris
aperire. »

VIII. « Ac primum, quia plerique non putant Ghris-

tianara fidem hac dissensione vioLiri ,
quantum pericuh
 EPISTOLA CCXXV. '^67

sil in corum persuasione patefacias. Deinde quomodo per

istam pra^operantem et cooperantcm gratiam liberum non
inipediatur arbitrium. Tum utrum praescientia Dei ita

sccundum propositum raaneat, ut ea ipsa qua3 suntpro-

posita , sint accipienda prtescita : an per genera causa-
rum , et species personarum ista varientur ; ut cjuia di-
vcrsae sunt vocationes, inbisquinibil operaturi salvantur,
quasi solum Dei propositum videatur existere ; in bis
aiitem qiii abquid boni acturi sunt, per praescientiam
[lossit stare propositum : an vero unifornutcr , licet di-

> idi praescientia a proposito temporab distinctione non

jtossit, praescientia tamen quodam ordiue sit subnixa
proposito; et sicutniliil sit quorumcumque negotiorum ,

quod non scientia divina prccvenerit ita nibil sit boni, ,

quod in nostram participationem non Deo auclore de-

fluxerit. Postremo cjuemadmodum per banc prsedicatio-

ncm propositi Dei, quo fideles fiunt qui praeordinati sunt

ad vitam geternam nemo eorum qui cobortandi sunt
,

irapediatur, nec occasionem negligentiae babeant , si se

prasdcstinatos esse desperent. Illud etiam quaUter dilua-

tur ,
quaesumus, patienter insipientiam nostram ferendo,
demonstres, c|uod retractatis priorum de bac re opinio-
nibus pene omnium parinvenitur et una sententia, qua
,

propositumet praedestinationem Dei secundum praescien-

tiam receperunt ; ut ob boc Deus alios vasa bonoris ,

alios contumelite feccrit, quia fmem uniuscujusque prae-

vidcrit, ct sub ipso graticC adjutorio in qua futurus esset

volunlale ct actione praescierit. »

IX. Quibus omnibus enodatis et multis insuper

« , ,

quae altiore intuitu ad causam banc pertinentia magis

potes vidcre discussis; crcdimus et speramus non solum
tenuitatcm nostram disputationum tuarum praesidio ro-
borandam,scd etiam ipsos,quos meritis atque^honoribus
268 S. AUGUSTINI EPISCOPI
claros caligo istius opinionis obscurat, defaecalissimum
lumen gratiae recepturos. Nam unum eorum pr^cipuae
auctoritatiset spiritalium sludiorum virum, sanctum Hi-
larium (22) Arelatensem Episcopum sciat beatitudo ,

tua admiratorem sectatorcmque in aliis omnibus tuae esse

doctrinae ; et de boc quod in querelam trabit ,
jampri- {|

dem apud sanctitatem tuam sensum suum per litteras

velle conferre. Sed quia ulrum lioc facturus , aut quo

fine sit facturus , incertum est, et omnium noslrum fa-
tigatio ,
providcnte lioc praesenti sasculo Dei gratia , in
tu£e charitatis et scientiae vigore respirat ; adde erudi-
tionem liumilibus, adde increpationem superbis. Neces-
sarium et utile est etiam quiie scripta sunt scribere , ne
leve existimeturquod non frequenter arguitur. Sanum
enim putaut essequod non dolet, nec vulnus superducta
cutesentiunt sed intelligant perventurum adsectionem,
:

quod habuerit perseverantem tumorem. Gratia Dei et

pax Domini nostri Jesu Christi coronet te in omni tem-
pore , et ambulantem de virtute in virtutem glorificet in
seternuni ,Domine Papa beatissime ineffabiliter mi- ,

rabilis , incomparabihler honorande prasstantissime ,

patione. »
 EPISTOLA CCXXV. 269

EPISTOLA. CCXXVI

Domino beatissimo ac toto afFectu desiderando , et multum in

Cluisto suscipiendo patri Adgustino Hilarils (a.l).

HlUirlus Augustino , dc eodem argumento.

I. « Si cessantibus contradicentium quaestionibus gratae

sunt plerumquestudiosorum inquisitiones, ut etiam illa,

quac- absque periculo ignorarentur , ediscant : arbitror

gratiorem forespdulitatem nostrae relationis quae dumju-
dicat secunduni quorumdam prosecutiones queedam ad-
versantia veritaEi, non tam sibi quam illis qui turbantur
et turbant, per consilium sanctitatistuae satagitprovideri,
Dominebeatissime actolo affectu desiderande , et mul-
tum in Cbristo suscipiende pater. »
II. « Ilaec sunt itaque quae Massilise, vel aliis etiam
locis in Gallia ventilantur. Novura et inutile esse prae-
dicationi ,
quod quidam secundum propositum eligendi
dicantur, ut id nec arripere valeant nec tenere, nisi

credendi voluntate donata. Excludi putant omnem prse-

dicandi vigorem, si nibil, quod per eum excitetur, in bo-
minibus remansisse dicatur. Conscntiunt omnem bomi-
nem in Adam periisse, nec inde quemquam posseproprio
arbitrio liberari. Sed id conveniens asserunt veritati vel
congruum praedicationi, ut cum prostratis et nunquam
suis viribus surrecturis annuntiatur obtinendae salutis oc-
casio ; eo meritoquo voluerint et crediderint, a suo morbo
' Ex 7 Tomo edit. vet. pra^fixa lib. de PrcneJestiuatione SS. quaj porro ai6
erat, nunc 256. — Scripta eodem tempore.
 '^'jO S. AUGUSTINI EPISCOPI
se posse sanari, etipsiusfidei augmenluni, ot totiussanita-

tis suaeconsequanlur eirectum. CGeterum ad nullum opus

vel incipiendum , nedum pcrficiendum ,
quemquam sibi
sufficere posseconscntiunl : neque enim alicuioperi cura-
tionis eorum annumcrandum putant exterrita ct supplici
voluntate, unumquemque aegrotum velle sanari. Quod
enini dicitur, « Crede et salvus eris ; « unum horum exigi
asserunt, aliud offerri; ut propter id quod exigitur, si

redditum fuerit , id quod offcrtur deinccps tribuatur.

Unde consequens putant, exbibendam ab eo fidera, cu-
jus nalurse id volunlate Conditoris concessum est; et
nullam ita dcpravatam vcl exstinctam putant, ut non de-
beat vel possit se velle sanari; propterquod velsanetur
quis a sua vel si noluerit cum sua aegritudine puniatur,
Nec negari gratiam, si praecedere dicatur talis voluntas,
quae tantum medicum quaerat, non autem quidquam
ipsa jam valeat. Nam illa testimonia ut est illud, « Sicut
» unicuique partitus estmensuram fidei*^; »et similia, ad

idvolunt valere, ut adjuvetur quicoeperit velle, nou ut

etiam donetur ut velit, rejectis ab hoc dono aliis pariter
reis, et qui possent simililcr Hberari, si ea, quae pariter
indignispraestaturcredendi voluntas, etiam ipsis simihter
praestaretur. Siautem, aiunt, dicaturvel talem omnibus
remansisse, qua vel conlcmnere quis valeat, vel obedire ;

de compendioputant rationem reddi electorum vel rejec-

torum, in eo quod unicuique meritum proprias volunta-
tis adjungitur.
III. « Cum
autem dicitur eis quare aliis vel alicubi ,

praedicetur, vel non pr£\?dicctur, vcl nunc prc^dicetur

quod aliquandopene omnibus, sicutnunc aliquibus gen-
tibus non prEcdicatum sit dicunl id prf€scientiae esse:

divinae, ut eo tempore, el ibi, et illis veritas anuntiare-

i Rom. XII , 3.
 EPiSTOLA rcxxvr. 271
turvelannuntieturquandoet ubi prasnoscebatur essecre-
denda. Et hoc non solum aliorum catbobcorum testinio-
niis, sed etiam sanctitatis tuas disputalione antiquiore se

probare testantur. Ubi tanieneamdem gratiam non minore

veritatis perspicuitate docueris : quod dixit
ut est illud
sanctitas tua in quaeslione conlraPorpbjrium*, de tem-
pore Christianae religionis, »1 tuncvoluisse bominibusap-

parere Cbristum, et apud eos prtedicari doctrinam suam,

quando sciebat et ubi sciebal esse, qui iii eum fuerant
credituri]. F^el illud de Uhro epistolam cul Fiomanos^
[Dicisitaque mihi, quid adhuc conqueritur? « ]\am vo-

» luntati ejus quisresistit ^ ? » Cui sane inquisitioni, inquis^

sic respondet, ut intelligamus spiritahbus viris, etiam
non secundum terrenum bominem viventibus, patere
posse prima merita fidei et impietatis, quomodo Deus
praescientia ehgat credituros, et damnet incredulos nec :

ihos ex operibus ehgens, nec istos ex operibus damnans :

sed ct ihorum fidei praestans, ut bene operentur, et isto-

rum impietatem deserendo obdurans ut male operen- ;

lur.] FA iterum iii eodeni libro superius [.Equales :

omnes sunt ante meritum, necpotest in rebus omni modo

cTquahbus electio nominari. Sed quoniam Spiritus sanc-
tusnon datur nisi credentibus; non quidem Deus ehgit
!
opera quae ipse Largitur, cum dat Spiritum sanctum, ut
per cbaritatem bona operemur : sed tamen ehgit fidem,
quia nisi quis credat, et in accipiendi voluntate perma-
neat, non accipit donum Dei, id est, Spiritum sanctum,
per quem infusa charitate bonum possit operari. Non
ergo ehgitoperacujusquam in praescientia, quae ipse do-
naturus est : sed fidem ehgit in praescientia ; ut quem
crediturura esse praescivit, ipsum elegerit, cui Spiritum
1 Epist. 102 qua;5t. 2 , n. 14. — 2 Rom. ix, 10, in expositione quarum-
dam propositionum epist. ad Rom. propos. 62.
 ^'jQ. S,, AUGUSTINI EPISCOPI
sanctum daret, ut bona opcrando etiam aeternam vitam
consequeretur. Dicitenim Apostolus: « Idem Deus qui
» operatur omnia in omnibus ^. » INusquam autem dic-

tum est Deus credit omnia in omnibus. Quod enim cre-

dimus, nostrum est : quod autem operamur, illius ] : « Et
castera in eodem opere quae se acceptare et probare
; tcs-

latur, tanquam convenientia evangelicoe veritali. »

IV. «Ci3eterum praescientiam et pr^dcstinationem, vcl
propositum, ad id valere contcndunt, ut eos praescierit,
vel praedestinaverit, vel proposuerit eligere, qui fuerant
credituri. Nec debac fide possedici : « Quid babes quod
»non accepisti ^ ? » cum in eadem natura remanserit, bcct
vitiata, queepriussana acperfecta donatasit. Quodautcm
dicit sanctitas tua neminem perscverarc, nisi pcrsevc-
randi virtute percepta ; bactcnus accipiunt, ut quibus
datur, inerti bcet, prsecedenti tamcn proprio abitrio tri-
buatur : quod ad boc tantum libcrum asscrunt, ut vcht
vel nobt admittere mcdicinam. Cceterum ct ipsi abomi-
narise et damnare tcstantur, si quis quiclquam virium iu
abquo rcmansissc, quo adsanitatcmprogrcdi possit, exis-
timet. Nolunt autcm ita banc persevcrantiam prcTedicari.
ut non vel suppbciter emereri, vel amilli contumacitcr
possit. Nec ad incertum voluntatis Dei deduci se volunt,
ubi quantum jiutant ad obtinendum vel admittcn-
eis

dum, evidcns est qualecumquc initium voluntatis. IHud

etiam testimonium quod posuisti, « Ilaptus est ne mab-
» tia mutaret intcllectum ejus^; » tanquam non canoni-

cum dcfiniunt omittendum. Undc ilJam praescicntiam

sic accipiunt, ut propter fidem futuram inlenigendi sint
prsesciti : nec cui talem dari persevcrantiam, a qua noii
permittatur praevaricari; sed aquapossit sua voluntate
deficere et inlirmari. »
» I Cor. XII, 6. — 2 id_ IV, j, — 3 c.'ap. iv, ii.
 EPisTOLA ccxxvr. SJ^S

V. Asserunt inutilem exhortandi consuetudinem , si

nihilinhomineremansisse dicatur, quod correptio valeat

excitare quod quidem inesse naturae sic se diccrc confl-
:

tentur, uthoc ipso quod ignoranti veritaspr.edicatur, ad

beneficiura praesentis gratiae referendum sit. Nam si sic

praedestinati sunt, inquiunt utramque partem, ut , ad

; de ahis ad ahos nullus possit accedere, quo pertinet tanta
extrinsecus correptionis instantia? Si ab homine, et si
non fidesintegra, saltem vel dolor compunctas infirmita-
tis exoritur, aut periculura demonstratae mortis
hor tetur.
Nam non potest
si timere quis, unde terretur, nisi ea vo-
! luntate quee sumitur, non ex eo culpandus quod nunc
non vult sed in eo et cum eo, qui sic ahquandonoluit,
:

ut eam damnationera cum suis posteris mereretur incur'

rere, utnunquam recta, semper autem prava vellet appe-

tere. Siautemcst quahscumque dolor, qui adexhortatio-

nem corripientis oriatur : hanc ipsam dicunt causam,

propter quam vel rejiciatur ahus, vel assumatur : atque
itanon opusesse partes constitui, quibus nec adjicien-
durasit ahquid, nec detrahendum.
YI. Deinde moleste ferunt, ita dividi gratiam, quae
«

vel tunc primohorainidata est, vel nuncomnibusdatur,»

[ut ille acceperit perseveranliam, non qu? fieret ut per-

severaret, scd sine qua per hberum arbilrium perseve-
rare non posset nunc vero sanctis in regnum per gratiam
:

prEcdestinatis non tale adjutorium perseverantiae delur,

sed tale ut eis perseveranlia ipsa donetur; non solum ut

sine isto dono perseverantes esse non possint, verumetiam

ut per boc donum nonnisi perseverantes sint^. ] « His

verbis sanctilatis tuae ita moventur, ut dicant quamdam
desperationem hominibiis exhibcri. Si enim, aiunt, ita
Adam adjutus est ut et stare posset in justitia et a jus-
,

l Lib. de Conn) ct Gratia. mp. ii i>t la.

CXLVlll. 18
ay^ S. AtlfeuSTiNl EPISCOP!

titia declinare; et nunc ita sancti juvantur, ut declinare i

non possint, siquidem eam accepcrunt volendi perseve- !

rantiam, ut aliud velle non possint ; vel sic quidam de-

seruntur, ut aut nec accedant, aut si accesserint et rece-
'

dant ad illam voluntatempertiniiisse dicunt exliortationis

vel comminationis utilitatem quse et persislendi et desis-
tendi obtinebat libcram potestatem ; non ad hanc, cui
nolle justitiam inevitabili necessitate conjunctum est,

praeter illos, qui sic concreati sunt bis, qui cum universa
nlassa damnati sunt, ut exciperentur per gratiam libe-
randi. Uude in hoc solo volunt a primo homine omnium
distare naturam, ut illum integris viribus voluntatis ju-

varet gratia volentem, sine qua perseverare non poterat:

hos autem amissis ct perditis viribus credentes tantum,
non solum verumetiam suffulciat am-
erigat prostratos;
bulanles. Caeterum quidquidhbet donatum sit praedesli-
natis id posse et amiltiet retineri propria voluntate con-
tendunt. Quod tUnc falsum esset, si verum putarent
eam quosdam perseverantiam percepisse, ut nisi perse-
verantes esse non possint.
VII. « Inde est quod et illud pariter non accipiunt,
ut ehgendorum rejiciendorumque esse definitum nume-
rum noHnt : atque ilhus sententiae expositionem non eam
quee ate est deprompta suscipiant, id est, ut nonnisi

omnes homines salvos fieri veHt et non , eos tantum qui

ad satictorum numerum pertinebunt, sed omncs omnino,
ut nullus habeatur exccptus. Nec hoc timendum quod ,

quidam eo invito perire dicantur : sed quomodo , aiunt,

llon vult a quoquam peccari vel deseri juslitiam, et ta-
men jugiter ilia deseritur contra ujus voluntatem com-
,

mittunturque peccata : ita eum salvari velle omnes lio-

mines , nec tamen omnes bomines salvari. Testimonia
 EPISfotA CG\^tVt. 2^5
etiam ScriplUrie qu?e de Saitlo vei tle David posuisti ^,

non pertinere putant ad qu^stiotiem quae de exliorta- ,

tioue versatur. Alia autem ad id reierunt Ut ex liis eani ,

gratiam accipiant commendari qua unusquisque pOsl ,

voluntatem juvatur vel ad ipsam vocationem; qUse ,

praestutiir indignis. Hoc enim et iilis locis tuorum opus-

culorum et aliorum quEC persequi longum est, ee de-

,

monstrare testantur. »

VIII. « Parvulorum aulem causam ad exemplum ma-

jorum non patiuntur afferri. Quam et tuarti sanctitatem
dicunt eatenus attigisse , ut incertum esse volueris, ac
potius de eorum poenis malueris dubitari. Quod in libro
tertio de Libero arbitrio ita positum meministi, uthanc
I
eis occasionem potuerit exbibere. Hoc etiam de aliorum
; libris, quorum est in Ecclesia auctoritas , faciunt quod
I
pcrspicit sanctitas tua non parum posse juvare contra-
dictores , nisi majora , aut cerle vel paria proferantur a
nobis. Nonenim ignorat prudentissimapielas tua, quanto
plures sint in Ecciesia, qui auctoritate nominum in sen-
tentia teneantur , aut a senlentia transferantur. Adsuni-
mam, fatigatis omnibus nobis, ad id prosecutio eorura ,

I vel potius querela convertitur, consentientibus etiam his,

'
qui hanc definitionem improbare non audent, utdicantt
(Juid opus fuit hujuscemodi disputationis incerto tot
miuus intelligentium corda turbari ? Neque enim minus
utiliter sine hac defmitione , aiunt, tot annis a tot Irac-
taloribus, tot preecedentibus iibris et tuis et ahorum ,

cum contra alios , lum maxime contra Pelagianos , ca-

tholicam fidem fuisse defensam.
IX. Haec, mi pater, et aUa interminabihter plura, «t
sunima mea vota conlitear, per me deferre maiuissem :

vel quia hoc non merui, saltem prolixiore tempore om-

* I Rfg. X, et £ Paral. xn.
1«.
 :,
,

.j^6 S. AUGUSTINI EPISCOPI

nia quibus moventur, collecta dirigcre ut quidquid de
,
:
'

hac re contradicitur, quatcnus refelli, vel si id non po-

test , tolerari deberet audirem. Sed quia neutrum ex ,

voto provenit , malui quomodo potui baec comprehensa

|

dirigere, quam penitus de tanta quorumdam contradic- S

tioiie relicere. Sunt ex parte tales personae , ut bis con- !

suetudine ecclesiastica laicos summam reverentiam ne-

cesse sit exbibere. Quod quidem ita curavimus Deo
juvante servare , ut cum opus fuit non taceremus, quse ;;

ad qusestionis bujus assertionem exiguitas nostrarum vi-

rium suggerebat. Sed nunc summatim quantum festina-
lio peilatoris admisit , hccc velut commonendo suggessi.

Tuae sanctae prudentise est dispicere quid facto opus sit,

ut tahum et tantorum superetur vel temperetur intentio.
Cui ego jam parum prodesse existimo te reddere ratio-
nem nisi et addatur auctoritas quam transgredi infa-
, ,

tigabiUter contentiosa corda non possint. Sed phme illud

tacere non debeo, dicant tuam sanctitatem, hoc
quod se

excepto , omnibus admirari. Tuum erit

iu factis et dictis
decernere quomodo sit in hoc eorum contradicto tole-
,

randa. Nec mireris quod aHter vel ahqua in hac epistola

addidi quantum puto, quae in superiore non dixeram
,
:

tabs estenim nunc eorum defmitio, praeler illa quae per

festinationem aut obhvionem fortasse praeterii.
X. Libros, cum editi fuerint, quos de universo opere
luo moliris, quaeso babere mereamur maxime ut pcr
:

eorum auctoritatem , si qua tibi in tuis disphcent a ,

diguitate tui nominis jam non trepidi sequestremus. Li-

brum etiam cle Grcitia et Libero arbitrio non habemus
superest ut eum ,
quia utilem quaestioni confidimus
mereamur accipere. Nolo autem sanctitas tua sic me ar-
bitretur haec scribere ,
quasi de iis quae nunc edidisti
ego dubitem. Sufficiat mihi poena mea ,
quod a praesen-
 EPISTOLA CCXXVr. 277
tiae tuae deliciis exulatus, ubi salubribus tuis uberibus
nutriebar, non solum absentia tua crucior, verumetiam
pervicacia quorumdam, qui non tantum manifesta res-
puunt sed etiam non inlellecta reprebendunt. Caeterum
,

bac suspicione in tantum careo ut potius infirniitalem ,

meam qua tales parum patieiiter fero notabilcm pu-

, ,

tem. Qualiter autem ad baec consulendum judices, ut

dixi tuae sapientiae derebnquo. JNam ad me hoc pertinere
credidi pro ea quam Cbristo vel tibi debeo cbaritale,
,

ut quae in quECStionem veniunt, non tacerem. Quidquid

pro ea gratia ,
quam in te pusilb cum magnis rairamur,
volueris aut vabieris ,
gratissime accipiemus tanquam a
nobis cbarissima et reverentissima auctoritate decrctum.
Sane quia urgente perlatore , timui ne vel non omnia , vel
baec ipsa minus digne , conscius mearum virium, posscra
dirigere ; egi cum viro'^, tum moribus tum eloquio et
studio claro, ut quanta posset collecta suis Htteris inli-
maret : quas conjunctas bis destinare curavi. Est enim
talis qui etiam praeter banc necessitatem, dignus tuag
sanctitatis notitia judicetur. Sanctus Leontius diaconus
cultor tuus , cura meis parentibus muhum te salutat.
Memorem mei paternitatem tuam Dominus Cbristus Ec-
clesite suae annis pluribus donare dignetur Domine pater.
Et iiifra : Sciat sanctitas tua , fratrera meum , cujus
maxime causa binc discessimus , cum raatrona sua ex
consensu perfectam Deo continentiam devovisse. Unde
rogamus sanctitatem tuam ut orare digneris quo boc , ,

ipsum in eis Dominus confirmare et cuslodire digne- ,

tur. »

1 Prospeiiim iiiielli^ere videlur, cujus praecedit epistola.

1^8 S. AOGUSriNI EPISGOPI

EPISTOLA CCXXVII '.

AcGusTiNUs Alypio seni.

Au^usttnus Alypio seni, de Gabiniano recens baptizato;

et de Dioscore miratniUs converso ad Christianis-
mum.

Fkater Paulus hic cst incoluniis, apportat negotio-

rum suorum secundas curas praestabit Dominus ut etiam ;

ipsc ultimaE; sint. Multum vos salutat et narrat gaudia ,

cle Oabiniano ,
quod ab illa sua causa misericordia Dei
liberatus non solum Cbristianus sed eliam fidelis sit
, ,

valde bonus per Pascba proxime baptizatus in corde

, ,

alque in ore babens gratiam quam percepit. Quantum ,

eum desiderem quando expbcabo ? sed nosti ut eum ,

diligam. Arcbiater etiam Dioscorus Cbristianus fidelis

est , simul gratiam consecutus : audi etiam quemadmo-

dum :
( neque enim cervicula illa vel lingua , nisi aliquo
prodigio domaretur.) Fiba ejus in qua unica acquiesce-
bat , a^grolabat, et iisque ad totam desperationem salutis
tcmporabs , eodem ipso patre renuntiante ,
pervenit.
Dicitur ergo , et constat , cum mibi boc et ante fratris

Pauli reditum Comes peregrinus vir laudabiiis et bene

, ,

Cbristianus qui cum eis eodem tempore baptizatus est,

,

indicarit. Dicitur ergo ille senex tandem conversus ad

implorandam (^bristi misericordiam , voto se obligasse ,

• Alias Lxvii. (juit autem 227 fiat, ntinc 124. — Stripla lortt' aii. 428
aiit 429, posl Pnstha.
 :

EPISTOLA CGXXVII. 279

Christianura fore , si illam salvam videret : factum est.

At ille quod voverat dissimulabat exolvere : sed adhuc

manus excelsa. JNam repenlina csecitate suffunditur
stalimque venit in mentem unde illud esset : exclamavit
confitens , atque iterum vovit, se recepto lumine imple-
turum esse quod voverat. Recepit , implevit ; et adhuc
manus excelsa. Symbolum non tcnuerat, aut forlasse te-
nere recusaverat, et se non potuisse excusaverat : Deus
viderat. Jam tum post festa omnia receptionis suae in pa-
ralysim solvitur multis ac pene oranibus membris , et
etiam hngua. Tunc somnio admonitus confitetur per
scripturam, ob hoc sibi dictum esse accidisse ,
quod
symbolum non reddiderit. Post illam confessionera red-
duntur officia omnium raembrorura , nisi linguae so-
Ijus : se tamen didicisse symboliim , ideoque inemoria
jam tenere nibilominus in eadem tentatione hlteris fas-
sus est sjcque omnis est ab co deleta nugacitas quae,
:
,

ut scis multiim decoloraba!; naturalefn quamdaiii ejus

,

benignitatem euraque insultantem Christianis faciebat

,

valde sacrilegum. Quid dicara, nisi, Doraino hjipnum

cananius , et superexaltemus pum in saecula. Amen ?
aSo S. AIGUSTIM EPISCOPI

EPISTOLA CCXXVIII*.

Sanito fratii tt cocpisiopo Honorato (24, AiGusxmus in

Doniino saluteni.

Aiigustinus Honoralo, docens (juandonam episcopo sivc

cJericis fagere liceat imminente obsidionis aut excidii
periculo.

I. Charitati tuae misso exemplo epistola^, quam fratri

Quoclvultdeo nostro coepiscopo scripsi ,

putabam me
lioc onere caruisse, quod mihi imposuisti, quaerendo
consilium quid in his periculis, qux tempora nostra iii-

venerunt, facere debeatis. Quamvis cnim epistolam illam

breviter scripserim , nihil me tamen proetermisisse arbi-
tror, quod et respondenti dicere , et quaerenti audire
sufficeret : quandoquidem dixi , nec eos esse prohiben-
dos, qui ad loca , si possunt , munita migrare deside-
rant ; ct ministerii nostri vincula ,
quibus nos Christi
charitas alligavit, ne deseramus ecclesias ,
quibus ser-
vire debemus, non rumpenda. Ista quippe verba
esse

sunt ,
quae in illa epistola posui% Restat ergo, inquam,
ut nos quorum ministerium quantulfcciimque plebi Dei
ubi sumus manenti, ita necessarium est, ulsinehoceam

non oporteat remanere, dicamus Domino, « Esto nobis

» in Deum protectorem et in locum munitum ^. »

II. Sed hoc consilium libi propterca non sufficit ut ,

' Alias CLWX. qua? autem 228 eraf, niinc 114. — Scripta circa ao. 428
aut 429. — 2 £pistoia ad Quodvultdeum episcopum, quae nen extat. —
3 Psal. x\x, 3,
 EPISTOLA CCXXVin. 28 1

scribis, ne contra Doraini prasceptum vel exemplum fa-

cere nitamur, ubi fugiendum esse de civitate in civitatem
monet. Recolimus enim verba dicentis , « Cum aulem
» persequenlur vos in civitate ista , fugite in aliam ^. »

Quis autcm credat ita hoc Dominum fieri voluisse ut ,

necessario ministcrio , sine quo vivcre nequeunt dese- ,

rantur greges ,
quos suo sanguine comparavit? Numquid
hoc fecit ipse, cpiando portantibus parentibus in Egvp-
tum parvulus iugit -, qui nundum ecclesias congregave-
rat ,
quas ab eo desertas fuisse dicamus ? Numquid
quando Apostolus Paulus , ne iilum comprehenderet
inimicus per fenestram in sporta submissus est^, et cfFu-
git manus cjus, deserta est quae ibi erat ecclesia neces-
et non ab aliis fralribus ibidem consti-
sario niinisterio ,

quod oportebat impletum est ? Eis quippe volentibus

tutis

hoc Apostolus fecerat ut se ipsum servaret Ecclesiae,

,

quem proprie persecutor ille quaerebat. Faciant ergo

servi Christi, ministri verbi et sacramenti ejus, quod
praecepit sive permisit. Fugiant omnino de civitate in
civitatcm ,
quando eorum quisquim speciahter a perse-
cutoribus quaeritur, ut ab aliis, qui non ita requiruntur,
non deseratur Ecclesia sed praebeant cibaria conservis
,

suis quos ahtcr vivere non posse noverunt. (]um autem

,

omnium id est, episcorum clericorum et laicorum est

, ,

communc periculum hi qui ahis indigent, non dese-

,

rantur ab his quibus indigent. Aut igitur ad loca munita

omnes transeant; aut qui habent remanendi necessitatem,
non relinquantur ab eis ,
per quos illorum est ecclesias-

tica supplenda necessitas , ut aut pariter vivant , aut

paritcr sufferant. quod eos patcrfamilias volet perpeti.
111. Quod si contigerit, ut sive alii minus, alii ma-
jus, sive omnes Eequaliter patiantur qui eorum sint, qui
»Matlh. s, 23, — 2 Id. II, 14.— 3aCor. XI, 33.
 ,,

282 S. AUGUSTINI EPISCOPI

pro aliis patiuntur apparet , illi scilicet quj cum se pqs-
sent taliLus malis eripere fugieudo ne aliorum necessir
,

tatem desererent , mapere maluerunt. Hinc maxime pro-

batur illa cliaritas quam Joannes apostoluscommendat
dicens , « Sicut Christus ajiimam suam pro nobis posuit,
» sic et nos debemus animas pro fratribus ponere ^. »

Nam qui fugiunt , vel suis devincti necessitatibus fugere

non possunt, si comprebensi patiuntur, pro se ipsis, non
pro fralribus . utique patiunlur. Qui vero propterea
patiuntur, quia fratres, qui eis ad Cbristianam salutem
indigebant , deserere noluerunt , sine dubio suas animas
pro fratribus ponunt.
IV. Uncle illud quod episcopum quemdam dixisse au-
divimus , [ Si Dominus nobis imperavit fugam in eis
peysecutionibus , ubi potest fruqtus esse marlyrii; quanto
magis debemus fugere steriles pissiones , quando estbar-
baricus et hostilis incursus ? ] verum est quidem et ^c-
ceptabilc; sed his quosecclesiastici officii non tenent yin-
cula, JNam qui cUides hostiles ideo nonfugit, cum possit
effugere, nc deserat ministerium Christi, sine quo non
possunt homines vel fieri vel viverc Christiani , majorem
charitatis invenit fructum , quara qui non propter fra-
tres sed propter se ipsum fugiens atque comprehensus
,

non negat Christum suscipitque martyrium. ,

V. Quid est ergo quod in epistola tua priore posuisti ?

Dicis enim [ Si in ecclesis persistendum est
, quid si- ,

mus nobis vel populo profuturi noi) video nisi ut ante ,

oculos nostros viri cadant, foeminae constuprentur, in-

cendantur ecclesiae , nos ipsi in tormentis deficiamus
cum de nobis quaeritur quod non habemus. ] Potens est
quidem Deus audire preces familiae suae el hsec quae , ,

' I Jqan. iH, ig.

 . ,

EP1SI0L\ ccxxvni. qSo

forniid;uiLur, avertere, necideo tamen propter ista, quac
ipcerta sunt, debet nostri oflicii esse cerla dcsertio , sine
quo est plebi certa pernicies , non in rebus vitae bujus ,

sed altcrius incomparabiliter diiigentius sollicitiusque

curandae. Nam si mala , quae timentur,
certa cssent ista
ne in locis in quibus
, sumus forte contingant prius ,
,

inde fugerent omnes propter quos ibi manendum est

,

et nos a manendi necessitate Hberos redderent. JNon enim

quisquam cst qui dicat ministros manere oportere, ubi

,

jara nonfuerint quibus necesse sit ministrare. Ita quidara

sancti cpiscopi de Ilispania profugerunt, prius plebibus
parlim fuga lapsis ,
partim peremptis ,
partim ol)sidione
consumplis ,
partim captivitate dispersis : sed multo plu-
res illic manentibus, projiterquos manerent, sub corum-
dem periculorum densitate manserunt. Et si aliqui dese-
ruerunt plebcs suas , boc cst quod dicimus fieri non
debere. ?seque enim tales doctj auctoritate divina ; sed
bumano vel errore decepti, vel timore sunt victi.
YI. Cur enini sibi putant indiiferenter obtemperan-
dura esse praecepto, ubi legunt de civitate in civilatem
esse fugiendum ^ ; et mercenarium non exborrent ,
qui
videtlupum venientem etfugit, quoniam nou est ei cura
de ovibus ^ ? Cur non istas duas .dominicas verasque sen-
tenlias, unam scibcet ubi fuga sinitur aut jubetur, alte-
ram ubi arguitur atque culpatur, sic intelligere student,
iit inter se reperiantur non esse contrarise sicut non ,

sunt ? Et boc quomodo leperitur, nisi attendatur quod

j^n) superius disputavi tunc de locis, in quibus sumus,
,

prpmente persecutione fugiendum esse Cbristi ministris ,

quando i])i aut plebs Cbristi nonfuerit, cui ministretur;

3Ut etiam fuerit , et potest impleri per alios necessarjum
ministerium, quibus eadem non est causa fugiendi ; sicut
' Matili. x, 23. — 2 Joan. x, la
284 S. AUGUSTINI EPISCOPI
in sporta submissus, quod supra memoravi , fiigit Apos-
tolus, cum a persecutore proprie ipse qugereretur, aliis

utique necessitatem similem non habentibus . a quibus

illic ministerium absit ut desereretur Ecclesiae; sicut
fugit sanctus Athanasius Alexandrinus episcopus , cum
eum speciahter apprchcndere Constanlius cuperet impe-
rator, nequaquam a caeteris niinistris deserta plebe ca-
thoHca, quae in Alexandria commanebat. Cum autem
plebs manet , et ministri fugiunt , ministeriumque sub-
trahitur, quid erit nisi mercenariorum illa fuga damna-
bilis, quibus non est cura de ovibus? Veniet enim lupus, '

non homo , sed diabolus ; qui plerumque fideles apos-

tatas csse persuasit ,
quibus quotidianum ministerium
dominici corporis defuit ; et peribit infirmus in tua non
scientia , sed ignorantia frater, propter quem Christus
mortuus est *.

VII. Quod autem ad eos attinet ,

qui in hac re non
falluntur errore, sed formidine superantur, quare non
potius ( ontra suum timorem Domino miserante atque '

adjuvante fortiter dimicant, ne mnla sine comparatione i

graviora ,
quae multo amphus sunt tremenda contin- ,

gant? Fit hoc ubi Dei charitas flagrat, non mundi cu^ .

piditas fumat. Charitas enim dicit , « Quis infirmatur,

» et non ego infirmor ? Quis scandalizatur, et non ego
» uror- ? » Sed charitas ex Deo est. Oremus ergo ut ab
illo detur, a quo jabetur. Et per hanc magis timeamus
ne oves Christi spiritalis nequitiae gladio in corde, quara
ne ferro in corpore trucidentur, ubi quandocumquequo-
cumque mortis genere morituri sunt. Magis tiraeamus
ne sensu interiori corrupto ,
pereat castitas fidei ,
quam
ne foeminae violenter constuprentur in carne. Quia vip-

• 1 Cor. vjii, II. — 23 Cor. xi, 39.

 ,,

EPISTOLA ccxxviir. 285

lentia non mente servatur quo-
violatur pudicitia , si :

niam nec in carne violatur, quando voluntas patientis

sua turpiter carne non ulitur, sed sine consensione tole-
rat quod alius operatur. Magis timeamus ne lapidcs vivi
extinguanturdeserentibusnobis,quam nelapideset ligna
terrenorum eediriciomm incendantur praesentibus nobis.
Magis timeamus ne membra corporis Christi destituta
necentur, quam ne membra corporis nos-
spiritali victu

tri oppressa hostili impetu torqueantur. Non quia ista

non sunt vitanda cum possunt sed quia potius ferenda ;

sunt, quando vitari sine impietate non possunt nisi :

forte quisquara contenderit non esse ministrum impium,

qui tunc subtrahit ministerium pietati necessarium
quando magis est necessarium.
VIII. An non cogitamus cum ad istorum periculo- ,

rum pervenitur extrema, nec est potestas ulla fugiendi,

quantus in Ecclesia fieri soleat ab utroque sexu, atque ab
omni aetate concursus, ahis baptismum flagitantibus
aliis reconcihationem , aliis etiam poenitentiae ipsius ac-
tionem , sacramentorum con-
omnibus consolationem et

fectionem et erogationem ? Ubi

quan- si ministri desint,
tum exitium sequitur eos qui de isto saeculo vel non
regenerati exeunt vel ligati? Quantus est etiam luctus
,

suorum qui eos secura in vitae aeternae requie

fidelium ,

non habebunt? Quantus denique gemitus omnium et

quorumdam quanta blasphemia de absentia ministe-
riorum et minislrorum ? Vide quid faciat malorum
temporalium timor, et quanta in eo sit acquisitio teter-
norura. Si autem ministri adsint, pro viribus, quas eis
Dominus subministrat, omnibus subvenitur ; alii bapti-
zantur, alii reconciliantur, nulh Dominici corporis com-
munione fraudantur, omnes consolantur, aedificantur,
exhortantur, ut Deum rogent ,
qui potens est omnia ,
 »,

286 S. A.tjGtJST[PII EPISCOPI

quae timentur, avertere ; parali ad utrumque, Ut si nou
potest ab eis calix iste transire , liat voluntas ejus, qui
mali aliquid non potest velie.

IX. Certe jani vides quod te scripseras non videre

quantum boni consequantur populi Christiani , si in
prtesentibus malis non eis desit praesentia ministrorum
Christi ,
quorum vides etiam quantum obsit absentia ,

dum sua quccrunt non qucc Jesus Christi ; nec habent

illam de qua dictum est, « Non queerit qu?e sua sunt^ ;

iiec imitantur eum qui dixit , « Non quserens quod mihi

» utile , sed quod multis, ut salvi fiant ^. » Qui etiam
persecutoris principis ilhus insidias nou fugisset , nisi se

ahis quibus necessarius erat servare voluisset. Propter

,

quod ait, « Compellor autem ex duobus concupiscen-

» tiam liabens , dissolvi et esse cum Christo , muUo ma-
» gis optimum; manere autem in carne necessarium prop-
» ter vos"*. »

X. Hic forte quis dicat ideo debere Dei ministros ,

fugere tahbus imminentibus mahs, ut se pro utihtale

Ecclesiae temporibus tranquilhoribus servent. Recte hoc
fit a quibusdam ,
quando non desunt ahi ,
per quos sup-
plealur ecclesiaslicum ministerium, ne ab omnibus dese-
ratur; quod fecisse Athanasium supra diximus. iNam
quantum necessarium fuerit Ecclesiee quantumque pro- ,

fuerit, quod vir ille mansit in carne catholica fides ,

novit, quee adversus Arianos haereticos ore illius et amore

defensa est. Sed quando est commune periculum , ma-
gisque timendum est, ne quisquam id facere credatur,
non consulendi voluntatc , sed tiniore moriendi , magis-
que fugiendi obsit exemplo ,
quam vivendi prosit olUcio,
nulla ratione facienduni est. Denique sanctus David , ne
se committeret periculis praeliorum , et fortassis « Extin-
> Ptiilip. ir, 2 1, vt I Cor, xiii, 5. — ^ i Cor. x, 33. — ^ phjlip. i, 23.
 ,

tPISTOLA CCXXVIII. 287

):i gueretur , sicut ibi dicluui est , lucerna Israel *, »

a suis hoc petentibus sunipsit , non ipse praesumpsit;

alioquin muitos imitatores fccissel ignaviae, qui eum
crederent hoc fecisse non consideratiohe UliHtalis alio-
rum , sed suae perturbatione formidinis.
II. Occurrit autem aha quoeslio, quam conteranere
non debemus. enim haec Utihtas neghgenda non est,
Si

ut ahqui ministri propterea fugiant imminente ahqua

vastitate, ut serventur qui minislrent eis, quos post
iham cladem residuos potuerint invenire, quid fiet ubi
omnes videntur intcrituri, nisi ahqui fugiant? Quid si
enim hactenus sasviat iha pernicies, ut solos ministros
Ecclesiae persequatur? Quid dicemus, an rehquenda est
a tninistris fugientibus Ecclesia, ne a morientibus mise-
rabilius rehnquatur ? Sed si laici non quaeruntur ad mor-
lem, possunt occukare quoquo modo episcopos et cleri-

cos suoSjSicutiheadjuverit, incujuspotestatesunt omnia,

qui potest et non fugientem per niirabilem conservare
potentiam. Sed ideo quaerimus quid nos facere debeamus
ne inomnibusexpectando divina miracula tentare Domi-
num judicemur. Non quidem tahs est ista lempestas,
quando Lnicorum et clericorum est communepericulum,

sicut in navi una commune periculum est inercatorum

£itque nautarum. Yerum absit ut tanti pcndenda sithccc
iiavis nostra, ut debeant eam naUtae, ct maxinie guberna-
tbt, ^ericiitantem deserere, scapham transi-
etiam si in

lifendo Vel etiam natando possint effugere. Quibus enim

metuinius ne nostra desertione pereant, non temporalem
mortem; quae quandoque ventura est, sed aeternam, quce
potest, si non caveatur venire, et potest, si caveatur,
,

etiam non venire, metuimus. In communi autem peri-

culo vit^ hujus cur existimamus ubicumque fuerit hos- ;

^ I ^e^, sxi, 17.

288 S. AUGUSTINI EPISCOPI
tilis incursus, omnes clericos et non etiam omnes laicos

esse morituros, ut simul finiant hanc vitam, cui sunt cle-

rici necessarii ? autcur non spercmussicut laicos aliquos,

sic etiam clericos remansuros, a quibus eis necessarium

ministerium valeat exhiberi?
XII. Quanquam o si intcr Dei ministros indc sit discep-
tatio, quieoruin maneant, ne fuga omnium, et qui eorum
fugiant , ne morte omnium deseratur Ecclesia! Tale
quippe certamen erit inter eos, ubi utriqueferveantcha-

ritate, et utrique placeant charitati. QucT disceptatio si

non potueritterminari, quanliim mihi vidctur, qui

aliter

maneant etqui fugiant, forte legendisunt.|Qui enimdixe-

rint se potius fugere debere, aut timidi videbuntur, quia
imminens malum sustinere noluerunt; aut arrogantes,
quia se magis qui servandi essent, necessarios Ecclesiae
judicarunt. Deinde fortassisii, qui mcliorcs sunt, ehgcnt
pro fratribus animas ponere; et hi servabuntur fugiendo,
quorum est minus utihs vita, quia minor consulcndi et gu-
bernandiperitia. Qui tamensi pie sapiunt, contradicent
eis, quos vident et vivere potius oportere , et magismori
malle, quam fugere. Ideo sicut scriptum est : c. Contra-
» dictionessedat sortitio, etinterpotentesdefinit^. »Me]ius
enim Deus in hujuscemodi ambagibus, quam homines
judicat, sive digneturad passionis fructum vocare melio-
res, et parcere infirmis, sive istos facere ad mala perfe-
renda forliores, et huic vitae subtrahere , quorum non
potest Dei Ecclesiae tantum quantum illorum vita pro-
desse. Resquidem fiet niinus usitata, si fiat ista sortitio;

sed si facta fuerit, quis eam reprehendere audebit? Quis

non eam nisi imperitus, aut invidus , congrua praedica-
tione laudabit ? Quod si non
non placet facere, cujus facti

occurrit exemplum, nuhius fuga faciat ut Ecclesiae mi-

nisterium, maxime in tantis pericuhs nccessarium ac de-
' Prov. xviii, 1 8.
 EnsTOLA ccxxvni. 289
bitum, clcsit. Nemo pcrsonam sunm, utsi aliqua
cxcipiat
gralia vidctur cxccllcrc, idco sc dicatvita, et ob Iioc fiiga,
essc digniorcm. Quisquiscnim lioc jiulatnimium sihi pla-

cet. Quisquis aulem cliam liocdicit, omnibus displicct.

Mll. Sunt sanc qui arbilranlur cpiscopos ct clcricos
non fugicnles in talibus periculis, sed mancntes, faccre
ut plcbcs decipiantiir, cum idco non fugiunt, quia nia-
ncre suos praeposilos cernunt. Sed facile est iianc rcs-
ponsionem vel invidiam declinarc, alloquendo casdem
plebes, atque dicendo, Non vos dccipiat, quod de loco
ibto non fugimr.s. Non cnim propter nos, scd propter
vospotiusbic mancmus, ne vobis non ministremus quid-
quidsaluli vcslrae, quae in Cbristo cst, novimus neccssa-
rium. Si crgo fugere voluerilis, ct nos ab istis, quibus

tenemur, vinculis solvistis. Quod

lunc ])ulo csse dicen-»
dum, fjuando vere videtur utileesse ad loca tiitiora mi-
grarc, Quoaudito si vcl omncsvcl aliqui dixerint, In illius
potcstate sumus; cujus iram nullus quocumque vadit,
evadit; cujus miserico^-diam, ubicumquc sit, potcstinve-
nire, qui nusquam vult ire, sive ccrtis ncccssitalibus im-
pcditus, slvelaborarc nolcns ad inccrta suffugia. ct non
boc ad finicnda, scd ad mulanda pcricula : proculdubio
isli dcserendi non sunt ministeriD (jbrisliano. Si autem
audito abire malucrint, nec illis mancndumest, (lui
proptcrillos mancbant; quia ibi jam non sunt propter
quos manereadliuc dcbeant.
XIV. Quicumquc igitur isto modo fugit, ut Ecclcsice

neccssarium ministerium illo fugicnte non dcsil, iacit

quod Dominus praeccpit, sivc permisit. Qui autem sic

fugit, ut gregi Cbrisli ca, quibus spiritaliler vivit, ali-

mcnta subtrabantur ; merccnarius ille est qui videt lupum

venicntem, ctfugit, quoniam non estei cura de ovibus.
Haectibi, quia me consuluisti, frater dilectissime, qaa
cxLviir. 19
290 S. AUGUSTINI EPISCOPI
existimavi vcritate ct ccrta chiirilatc rcscripsi ; scd neme-
lio«Tin, siiiivcncris, sequnris scnlcntiam, non praescripsi.

Mclius tamcn quocl iu liis periculis faciamus , invcnire

non possumus, quam oralioncs nd Dominuui Dcum nos-
trum, ut miscrcatur noslri. Quod ipsum, ut scilicct Dci
Ecclesias non descrcrcnt, Dci dono nonnulli prudcntesct
sancli viri ct vcUc et lnccre mcrucrunt, ct inlcr dentes

obtrcclantium a sui propositi intcntione minime defe-

eerunt.

EPISTOLA CGXXIX*.

Dbmino merito illusti i , et magnificentissimo atque in Christo

cliarissimo filio '^
Dario Augustiinus in Homiuo salutem.

Auguslinus Darlo comili qui jmcis confercw^fce cciuset

,

inissus sil, p'audatar, cl provocat ad rcscribcnduni.

I. A Sanctis fratribus et coepiscopis nieis Urbano et

Novato, qualis sis vir etquanlus, acccpi : quorum alteri

apud Cartliaginem in liilarcnsi oppido, ct modo in Sic-!

censi ; altcri autem apud Silifim te nossc provenit, per

lios crgo factum est, ut ncc cgo te babcre incognitum
posscm. JNeque enim quia me inlirmilas corporis, ct con-
geuitum frigus, idest, gcnus aetatis non sinit coram te-
cum colloqui, idconon tevidi. JNam et istcmibi praesens
qiiando ad me vcnire dignatus cst, ille autem btteris, non
faciem tuoecarnis, scd cordis ostcndit, ut tanto suavius,
(juauto interius te vidcrem. Hanc facieui luam, et in

1 Atias ccxLii. qiife auleni aag erat , nunc ii3. — Scrlpla sub fineai

viite Augusliui , torle an. 429. — ^ Nesc mus an liic sil ideoi ilie Darius, qui
praefecti pra;torio muuus gertbat an. i^'i6,
 EPISTOLA CGXXIX. 2gi
sancto Evangelio, ct nos ct tu ipsc propitio Dco, tan-
quam in speculo Igelissiinus inspicis, ubi scriptum csta
veritatc dicente : «Bcati pacifici quoniam filii Dei voca-
» buntur ^. »

II. Magni quidem sunt, ct liabentgloriam suani, non

sohnn fortissimi, sed ctiam, quod vcrioris gcnus est lau-
dis, fidelissimi bellatorcs, quorum lal^oribus atquc pcri-
culis, Dci protegentis atque opilulantis auxilio, Jiostis in-

domitus vincitur, etquies reipublicsepacatisque provin-

ciiscomparatur. Sed majoriscst glorias, ipsa bclla vcrbo
oocidcre, quam bomines fcrro et acquiicre vcl obtinere ;

pacem, pace non bcllo. Nam et bi qui pugnant, si boni

sunt, procul dubio pacem, sed tamen per sanguinem
quaerunt. Tu autem ne cujusquam sanguis quaereretur,
es missus. Est itaquc aliis illa ncccssitas, tibi isiafelicitas.

Proindc Domine merito illustris ct magnificentissime, at-

queinCbristo cbarissimc fili, gaude istotuo tam magno
et vere bono, et frucrc in Dco unde sumpsisti, ut tab's
csscs, ct taba gcrenda suscipercs. Confirmet Deus, quod
per teoperatus cst nobis. Accipe bancsalutationem nos-
tram, ct tuam dignare rcpendcre, Sicut mibi scripsit frater
Novatus, egit, ut me excellcnlia ct eruditio tua, ctiam
in meis opusculis nosset. Si ergo legisti quas dedit, ego
quoque innotui interioribus tuis sensibus. Non multum
displicent, quantum existimo , si propensiore cbaritatc,
quam severilate legisti. Non est multum ; sed multum
gratum , si pro btteris nostris, et bis et illis , unam no-
bis epistolam reddas. Saluto et pignus '^
pacis, quod
Domino Deo nostro adjuvante feUciter accepisti, ea di-
lectione, qua debeo.
1 Matth, V, 9. — 2 VerimoJuin.

19-
QQ^ S. AUGUSTINI EPISCOPl

EPISTOLA CCXXX«.

Darius Augustino liomino suo salutem,

Darius Au^ustlno pro Ucteris ab co acceptis gratiain rc-

ferens ct pelens inilti sibi libros Confessionum^ seque
,

ipsius apud Deum prccibus commcndalum cupiens.

1. « UriNAM , dominc sancte paler, ut meum nomen

ad aurcs tuas coepiscoporum utais, tuorum
, Urbani ,

et Novati , me gratia faciente, perlatum

benigna erga
est ; ita memctipsum Deus omnium Deus tuus, manibus
luis atque oculis obtulisset : non quo majorem, aut for-
sitan talem , qu.ilem tantorum virorum apud le bene-
volus sermo , ct litterarum mentio fccerat , tui me pro-
basset melior lima judicii ; sed ut ccelcslis sapientiae tu;c
verissimos atque immortales fructus , ore luo potius, vc-
luti cujusdam purae aquEC dulcedinem, ab ipso fontis
praescnti ac pcrpetuo liquore sumpsissem. mc , non
modo ter aut quater, ut apud nescio quem est, scd mil-
lies. et omni numero plus beatum ! mibi datum csset
si

prsesenli intueri tuos vere sidcrcos vuhus, vocemque

divinam, ac divina canentcm, et non solum nientis fruc-
tus, scd cliam cum aurium ju:unditate sumerc ct bau-
rire licuisset. Putarcm profcclo mc quasdam immorlali-
talis lcgcs, non modo de coelo scd in ipso conslitulum ,

quasdam Dci voccs non loiige de tem-

coelo suscipcre, et
plo, scd prope ipsum Dei astantcm tribunal audire. »

' Alias ccxLiit. quae atitem •xZo erat , niitic ii5. — Scripta post
luperiores.
 ,

EPISTOLA CCXXX. 298

II. « Hoc ut mihi contingeret, propter ardentissimum
tui clesiclerium, forsitan merebar; propter conscientiam,
falcor, non mercbar. Scd absens quoque cepi fructus
cupiditatis bonae non minimos et est mihi de secundis .

bonis bonorum summa perfeclio. Coinmendatus sum ei

cui vellem , orc sanctorum et duorum locis ac regionibus

inter se distantium saccrdotum ; unius , cpiod jam dixi

dcme benevolus sermo, et praesens ut ita dicam , tesli-

monium ahcrius cjusdom

; sensus parihsque scnlentiae
volanlia ad te Coronam mihi apud
scripla concuirunt.
te quamdam , non viridantium florum
tanli ac talcs viri ,

gerniine, sed gloriosce vocis testimonio, tanquam quibus-

dam perpctuitatis gemmuHs lexuerunt. Propter quod
Deum summum oro pro te, et tuam inlercessionem ,
sancle pater, expostulo ut quoniam minime mihi tesli-
,

monii tanti sum conscius, esse mihi talem, vel quando-

que proveniat. Jam illa nonne omnia absentiae meae de-
trimenta vicerunt, quod ipse nos allocjui, quod scribere,
quod salutare dignaris, et abscnte me, absentem essenon
pateris. Dolebam me modo post Deum nonvisum:
attamen non carnis faciem, sic enim ais, sed quod plus
est, cordis attcndis , eoque visus sum tibi esse jucundior,
quo penitius inspexisti. Faxit Deus, ut judicio, mi pa-
ter, tuo respondeam , nec sim apucl meam conscientiam
reus, cum talem me, qualem tibi ipse formasti, intcrius
ego non videam. »
111- « BcIIa me
eadcm divina ac coelcsti Epistola
in
tua , ex more quod laudare velles eloqucntia mi-
tibi , ,

nistrante, bclla me, inquam, vcrbo ais occidrre. Hic

vero, nii sancte pater, animus mihi lanquam e quibus-
dam cogitationum tencbris, quasi veras sui laudes recog-
novisset, emersit. Ut enim tolum breviter ac simpliciter
beatitudini tuae confitear, si non extinximus bella , certe
 ,

994 *• AUGUSTINl EPISCOPI

distulimus, et Dco opilulante omiiium principe, quae ,

jam usque ad quemdam calamitatum apiccm increveranb

raala , sopita sunt. Spero tamcn ab eo, a quo quidquidb
bpnum est, totum spcrare debcmus, quin etiam Epis-.
tolae tuae auguror benedictioncm tam largam , tam cer-i

tam , ut haec ipsa bcllorum, quam dixi , dilatio, pacis

babeat tcneatque perenncm ac perpctuam firmitatem.,
Dixisli enimet pcrpetua Dei lege fixisti ut gaudeam isto,. ,

ut tu ais meo tam magno ac vcrebono etfruar in Deo,

, ,

unde sumpsisse me dicis , ut et tabs esscm , et taba ge-

renda susciperem Connectis deinde « Confirmet, inquis, :

V Deus quod per te opcratus est nobis^. »

,
vota non
raodo pro rae, scd pro salute omnium nuncupata Neo !

enim mea ista gloria scparaii a salute omnium potest, et

ut ego orationibus tuis fdix esse possim una mecum ,

omncs felices esse necessc est. Diu ,

pater, pro E.omano
imperio ,
pro Romana republica ,
pio bis etiam ,
quos
dignos esse tibi occurrerit, talia vota sumasac nuncupes,
quandoque te usque in coelum tollis, tradas posteris
mandcsque scquentibus. »
« lY. Satis progrcssus sum fortasse quam debui , sed
parum locutus ccrte quam volui. Confiteor enim , scri-

bens ad te, vultusmibi tuos tanquam praesentis imaginor,

etcum ohm me sermo rudis et inops hngua deficiat , ta-
men quasi coram tecum colloquar, fabulerque non , sa-
tior. Proinde hinc eliam noslra in te dcsideria metire.

Cum jam diu finem mcrcretur epistoLiris pagince forsitan

ingrata verbositas, subtrabimus verccundiam , dum cu-
piditati sermonem rchnqucre, esse a te
consuhmus, ct

reccdcre suspicamur. lNo!o crgo non dcsinere, sed non

possum si enim credis, mi patcr, adeo nostris sensihus
:

ac prsecordiis inhaesisti , ex quo non conlenti tua faraa

' Psal. Lxvii, 29.
 EPISTOLA CCXXX. 296
tam gloriosa , tam maxima , scriptis te tuis intueri malui-
mus cum una milii, alcjuc
,
liarc Jjrcvis CjMslola lua, ar-
doris flammas, iiKcncliaqnc commovcrit, Unde
laiUas
dcprccamur te. ac lota mcnlc dcposcimus, ut quoniam
gcniilcs r.lustc ctiam lcgcndo, utnunquam alias, abutide
affalimquc contcmpsimus : (^Quanquam cnim a paicnti-
bus, ab avis , ct poslrcma usquc gcnlis prolc Cbrisli jura
pcrccpimus, tanicn alicjuolics scnsibus noslris supcrfluae

supcrslilionis supcrba vanitas incrrabal. ) Pcto ut cliam

Confcssionum lc liljros a pcrscriplos , noljis miltcrc ac

donare digncris. Si cnim alii quofjuc prono auimo ac

bcnigna mcnlc tua nobis scrij)la Jargili sunt quanlo ma- ,

gis de luis ipse cxcusare non debcs? »

Y. « Fcrtur salrapae, seu rcgis polius cujusdam Epis-

tola^, Dcum Dominum Cbristum dcprccantis, cum inlra
Judacae rcgioncs adbuc vcrsarctur, ct nccdum in coelum
suum remeavcrat, quoniam is ad cum ire ac pcrgcre per
apgritudincm praepcdirctur. ct sanari abter se posse non
crcdcret, ad se , si dignarctur mundi salus ac medicina
decurreret; et ne tantae majeslati ,
quam ignarus rex pro-
vida, sed non perfecta mente, conceperal, injuria fieri

vidcrctur, Laudasse insuper suam dicitur ciitatem, ut

pulcbritudine urbis et regisbospitio Deus illectus, preces
suppUcis non dedignarctur. Affuit Deus rcgi , sanatus est,
et ampbficato petilionis munere, per Kpistolani non
modo salulcm ut supplici^ scd etiam sccuritatcm ut rcgi
transmisit. Jussit insupcr cjus urlicm ab bostibus in pcr-
peluum sempcr immuncm. Quid bis addi bcncfi-
csse ac
ciispotest? bumibs, ctrcgumfcrvus, atenico domino
l'lgo

pelo,ut apud istum Cbri^jtum ac principcm Dcum quo-

lidie pro meis peccatis inlcrccdcrc ne cunclcris, ac pro

me iudefcssus ores, acpetas quid([uid ipse volucris. »

* Abagaris regis episiola ad Ctirisluai , de qua Eustb. lib, i, c. i3.
1(^6 S. ACGUSTINl EPISCOPl
VI. « Si tibi taedium affert longa Epistola mea , hoc
tUEe magnnnimitatis patientia moderare, ct tibi imputa,
quoniani ipse jnssisli. Oramus tamen, atque identitlem
clepTecainur, nl ilcrum scribas : sic enini fiet, ut libenter

snscepissc le mea suspicari possimus. Deus donet

scripta
nobis bealitudinem luam per mullos annos pro nobis
orantem, domine vere sancte paler. Filius nobter Yeri-
modus salutat beatitudinem tuam (jui admodum gratu- ,

latusest, quod in Epistola ad nos tua ejus mentioncm

fecisse dignatus cs INeseio quae medicamcnta ab Arcbia-
tro, qui nobiscum est acccpta dedimus l.azapo sacro
,

prcsbytero, ad luam bcatitudinem deferenda, qute, ut

vir mcmoralus aflirmat ad allcvationem doloris ct morbi
,

curationcm non parum proficicnt. »

EPISTOLA CGXXXP.

AuGusTiNus servus Clnisti n^embroruniqiie Christi, Dario filio

inenibro Cluisti ia ipso salutcin.

/iug^ustinus Dnrio , dcclarans se ipsius lilteris suinrno-

pere delcctatum, el quare : ubi mutia obiler de hu-
mance laudis aniore dicit. Millilijue ipsi Confessionum
iibros et alia qucedam sua opuscula.

I. Qlod acceperim libenter litteras tuas , mea re-

scripta indicio esse voluisti. Eccc rcscribo, et tamen rc-
scriplis lioc indicarc non possum, vcl islis, vcl quibus-
Neque
libet aliis, sivc breviter, sivc prolixissimescribam.
enim aut paucis aut multis verbis indicari potcst, quod
• Alias ccL\iv. q(ia; aul.m alr eiat, «linc ii6. — Scilpta post diias
supenores.
 EPISTOLA CCXXXl. QQ^^

indicari verbis non potcst : Et ego quideni paruni elo-

quor, ctsi muhum loquar : scd nulli cloquenli omnino
conccsscrim, ut qaalicumqlic ct quantacnmque Epistola
sua afTcctum cx|)Iicct, qiicm fccil in mcnlc lua^, qnod
non possum cgo , clsi cum possitila in animo mco vidcre
sicutcgo. Picstat ergo sic tibi indicarc quod scirc voluisti.
ut in vrrbis mcis, ct quod non indicant, scnlias. Ouid
igilur dicam , nisi dclcctatum mc csselilteris tuis, ddcc-
talum valde. Rcpciitiu vcrbi bujus, non est repetitio,
scd quasi pcrpctua diclio : quia ficri non possct , utscm-
per diccrctur, idcof.ictum cst , ut saltem rcpctcretur, sic
enim forlasse dici potcst.

II. II ic si quaerat aliquis, quid me tandcm in tuis tam

valdcliltcris dtlcclavcrit ; utrumclo(piium ? Rcspondcbo,
Non : ct ille forsitan rcspondcbit, Ergo laudcs tuae; scd
dc bis quoque rcspondcbo , INon necidco, quia non
:

sint ista in illa Epislola ; nam ct eloquium ibi tantum est,

ut et optimo te natum ingenio, et talijjus disciplinis satis

eruditum praeclarissime luccat, ct prorsus plcna est meis

laudibus. Ergo-nc, ait quispiam non te ista delectant? ,

Imo vero. « iNcquc cnim mibi, ut ait quidam, cornca

» fibra est^, » ul boec non scntiam vcl sine delectatione ,

senliam. Dclcctant el ista : sed sine delcctatione scntiam.

Delcctant et ista : scd ad illud, quo mc valdc dixi esse
dclcctatum , quid sunt ista ? JNani cloquium tuum me de-
lectat, quoniam graviter suave cst, vcl suaviter grave.
Mcis autcm laudibus , cum profccto ncc omnibus dclcc-
tcr, ncc ab omnibus. scd cis quabbus me dignum esse
arbitratus es, ct ab cis qualis cs. id cst, qui proptcr
Clirislum diligunt ?ervos cjus, ctiam laudibus mcis me
dclcctatum in littcristuis ncgarenon [»ossum.
III. Vidcrint graves et pcriti viri ,
quid de iilo The-
• Force leg. me loco menle tua. — 2 Pers. Satjr. i.
293 S. AUGUSTINl FPISCOPI
mistocle sentiant, si tamenbominis nomcn verum recolo,
qui cum in cpulis, tjuod clari et cruditi Groeciae facere
solobant, cancrc fKlibus rccusas>ct, ct ob boc indocllor
babcrclur, totunujue ilbid jucuiuiitalis gcnus asp rnatus
essct ; dictum illi cst : « Ouid crgo audirc tc dclcciat? » ad
quod ille rcspondisse fcrtur : « l.audcs mcas. » Vidcrint
crgo f[Uo finc, ct qua intcnlione iiiud cbxissc crcdidcrint,
vcl i[)se qua dixcrit. Erat cnim sccundum boc sseculum
vir magnificus. i\am cUam cum ei dictum fuissct : « Quid
igilur nosli? Rcmpubiicam inquit , , ex parva magnam
faccrc. » Ego autcm quod ait Ennius : « Omncs niortalcs
scse biudari exoptant, » partim puto approbandum, par-
tim cavcndum. Ut cnim appctcndae^t vcritas, ([uaepro-
cul dubio cst , ctiamsi non kiudctur, sola biudabilis : sic

etiam ea ,
quee facile subrepit, vanitas in iiominum laude
fugicnda vcl cum ipsa bona
cs!. Haec quaecst aulcm , ,

non putantur liabcnda nisi lau-

laudalionc digna sunt , ,

detur ab bominibus bomo vel ea quoque vult in se ;

multum quisquc Laudari, cpae aut exigua laude , aut

etiam vitupcralione digniora sunt. Undc Horatius Ennio
vigilantior ait :

Laudis amore tiimes ? sunt ceita piacula, quae te ,

Ter luire lecto poltruiit recieare libello '.

IV. Ita turaorem de amore laudis bumanae , vel a se

penitus morsum mcdicinabbus vcrbis quasi excantandum
pulavit. Docuit itaque nos pcr A[iostoium suum mngister
bonus, ncque jiroptcrca nos rccle faccre ut bmdcmur ,

ab bominibus id cst fincm rccti nostri non in bominum

, ,

laudibus poncre; ct tamcn proptcripsos liomincs quaercre

laudcs hominum. Etcnim cum iaudantur boni non lau- ,

datis, scd biudantibus prodest. Nam ilbs quantum ad ,

' Hoiat. lih. I Epist. i.

 :

EPISTOLA CCXXXI. 299

ipsos attinet, quod Loni sunl, sufficit. Sed eis, quibus
expedit imitari bonos, gratulandum est, cum ab eis lau-
dantur boni; quoniam sic indicant cossibi placcre, quos

veraciicr laudant. Dicit ergo Apostolus quodam Joco :

« hominibus ]ilaccrcm Cliristi scrvus uon essem *. »

Si ,

Et idcm dicit alio loco « Placcte omnibus pcromnia, :

» sicut et cgo omnibus pcr om.iia placco - sed adjun- ; >.

gcns causam « jNon quicrcns quod mibi utile cst, scd

,

» quod niullis, ut salvi fiant. » Ecce quid quasrebat in

laudebominum, ubi eliam dicebat « Decsetero, fratres, :

» quaecumque sunt vcra, quaecumque pudica , qucccum-

» quecasta, quaecumquesancta, quaecumque cbarissima,

» quaecumque bonse fama?, si qua virtus si qua laus, ,

» baec cogitate quas didicistis, et acccpistis, et audislis

» et vidistis in me; baec agite, et Deus pacis erit vobis-
» cum^. » Caetera igitur, quae supra commemoravi vir- ,

tutisnominc amplcxus cst diccn? « Si qua virtus. » lllud , :

autcm quod subjecit, « Quoecumque bonae famas, » abo

uno verbo congruo prosecutus est dicendo « Si qua laus.» ,

Quod itaquc ait « Si bominibus placcrem Cbristi servus

: ,

» non essem, » sic utique accipiendum tanquam dixerit

Si bona quae facio fine laudis bumanae facerem

, laudis ,

amore tumescerem Yolcbat ergo Apostolus placere om-

nibus, et eis pLiccre gaudebat non quoruni laudibus ,

tumescebat in se ipso, sed quos Liudatus aedificabat in

Cbristo. Cur ergo me non delcctet, laudari abs te, cum
et vir bonus sis ne mc failas, et ea laudcs qu^e anies, et

qua? amarc ulilc ac salubre cst , ctiamsi non sint in me?

ncquc boc tibi tantum , scd ctiam mibi prodest. Sicnim
non sunt in me , salubritcr crubcsco , atque ut sintinar-
desco. Acpcr quod agnosco mea in laude tua, gaudcome
» Galat. I, 10. — 2 r Cor. x, Sa et 33. — 3 philip. iv , 8. —
 3oO S. AUGDSTINI EPISCOPl
habere, et abs te ac me ipsum diligi propter illa. Quae
illa

autcm non agnosco, non solum ut ipse habeam, desi-

dcro consequi vcrumctiam ne scmpcr in mea lautle fal-
,

lantur, qui me sinccrilcr cliligunt.

V. Eccc quam multa dixi el quid , sit illud quod me
longe amj)lius eloquio tuo , longc amplius laudihus mcis
iu tuis htteris ddcctavit, non adliuc dixi. Quid autem
putas csse o hone homo, nisi quod te talem virum et ,

non visum fcci amicum si tamen non visum dicere de-

;

bco, cujus non corpus, scd animam in ipsis tuis htteris

vidi , uhi de te , non sicut antca fralrihus meis , sed
mihi crcdidi? Quis cnim jam quidcm acceperam
esses ,

sed qualis crga me esscs nondum tencham. Ex hac ami-

,

citia tua ctiam hmdes meas quae mc quo fine delcctcnt,

satisdixi, muho uberius Ecclcsiae Christi non duhito

profuturas, quandoquidem etiamhihores meos in defen-
sione Evangehi adversus rcliquias impiorum daemonico-
larum sic habcs sic legis, sic amas sic praedicas, ut in
, ,

eis tanto fiam notior, quanlo est ipse nohilior. Eos enim
latenter illustris illuslras , clarusque dcclaras , ct uhi
prodesse posse perspicics, ignorari omnino non sines. Si
undc id sciam quaeris : taUs mihi apparuisti in lilleris

tuis. Hinc jam vide quanlum me ilhc littcrae deleciare

potucrint. Si benc de me existimas; cogitas quantum me
Christi lucra dclectent. Jam vero quod te ipsum qui , ,

ut scribis, « A parentibus, ab avis , et postrcma usque

gentis prolc Chrisli jura pcrcipcre potuibti, » tamen ad-
versus gcnlilcs rilus, ut nuncjuam alias , cisdcm lahori-
bus mcis adjutum esse significas ,
parum-ne cogitoquan-
tum boni aliis, ct qnain muhis, quam claris , et quam
facile , quamque saluhritcr pcr illos cECleris quihus talia
conveniunt, possint scripla nostra tecommendante atque
disseminante conferre? Aut hoc cogilans possum-ne
 EPISTOLA CCXXXI. 3oi
parvorum vel mediocrium gaudiorum jucunditate per-
fundi ?

VI. Qula non potui verbis explicare quantam

igitur
delectationem de tuis lilteris ceperim, unde me delecta-

verint, dixi, jam quod nequivi satis diccre, id est, quan-

tum delectaverint , tibi conjiciendum rclinquo. Sume
itaque, mi fili , sume, vir bone et non in superficie, sed

in Christiana cbaritate Christiane ; sume, inquam , li-

bros , quos desiderasti , Confessionum mearum : ibi nie

inspice. ne melaudes ullra quam sum ibi non aiiis de ;

mc crede sed mibi; ibi me attende et vide quid fuerim

, ,

in me ipso, per meipsum; et si quid in me tibi placuerit,

lauda ibi mecum quem laudari volui de mc neque enim

,
;

me. Quoniam ipse fecit nos, et non ipsi nos ; nos autem
perdideramus nos, scd qui autemibi fecit, refecit. Cum
me inveneris ; ora pro me
ne deficiam, sed perliciar; ora
fili , ora. Sentio quid dicam, scio quid petam non tibi ;

videatur indignum , et quasi ultra merita tua. Fraudabis

me magno adjutorio, si non feceris. Non solum tu, sed
etiam omnes qui ex ore tuo dilcxcrint, orate pro me hoc :

eis me pctivisse indica, et si multum nobis tribuilis, jus-

sisse nos existimatequod petimus , et tamen date pelen-

tibus, vel obtemperate jubentibus. Orate pro nobis.
Lcge Liiteras divinas , et invenies ipsos arieles nostros
Apostolos petiisse hoc a filiis suis , sive praecepisse au-
ditoribus suis. Ego certe quoniam hoc a me petiisti pro
te, quanium iaciam, videt qui exaudiat, qui videbat
quia et ante faciebam. Sed reddc etiam in liac re dilec-
tionis vicem. Praepositi vestri sumus, grex Dei estis.

Considcrate et videte pericula nostra majora esse quam

vestra , et oratc pro nobis. lloc enim et nobis condecet
etvobis, ut bonam rationem de vobis reddamus pasto-
rum principi , et omniura nostrum capiti , pariterque
302 S. AUGUSTINI EPISCOPI
evadamus hujus muudi periculosiores blandilias quam
molestias, nisi cum pax cjusad boc proficit, quod Apos-
tolus orare nos nionuit, «Ut quietain vitam ettranquib
lam agamus in omni pietate et cbaritate^.w Si enim desit

pietas ct cbaritas, quid cst al> illis, et a caeteris mundi

malis tranquiilitas et quies , nisi luxurige perditionisque

materies sive invitamentum sivc adjumentum. Ut crgo

,

habeamus quietam et tranqiiiihim vitam, in omnipietate

€t cbaritate quod nos pro vobis orate pro nobis
,
ubi- , ;

cumquc estis, ubicumque sumus nusquara enira non :

"
est, cujus sumus.
Yll. Misi et abos hbros ,
quos non petisti , ne hoc
tantummodo facerem quod De fide remm quce petisti , \

nonvidentiir. De patientia, De continentia, De pro-

videntia^Qi unum grandem De fide et spe et charitate.
Hos omnes si dum es intra Africam legcris, judicium
tuum mitte de illis aut mitte nobis aut quo nobis a
, ,

Domino fratre Aurelio mittatur, ibi dimitte: quanquam

et ubicumque fueris speramus inde htteras tuas, et binc
tudum possumus nostra. Suscepi gratissime quae misisti,
ubi et salutem meam quamvis corporalcm quoniam vis ,

me utique sine impedimento malae valetudinisDeo vacare,

et bibhotbecam nostram , ut sint undc hbri vel parentur
vel reparentur , adjuvare dignatus es. Pvcpendat tibi Do-
miuus et bic et in futuro s^culo bona, quae talibusqua-
lem te esse voluit praeparavit. Pignus pacis apud te de-
positum , nosirumque utrique duh^issimum, sicut anle a
me salutari ita nunc rcsalutari pcto.
,

* I Tiin. u, 2.
 ,

EPiSTOLA ccxxxir. 3o3

CLASSIS IV.

Episioloe a S. Jw^astino episcopo scnplce ,

quarum
tempus miiius comperlwn est.

EPISTOLA CCXXXII*.

Dominis prjedicabilibus et dilectissimis fratribus Madaure>'si-

Bus ,
quorum per fratrem Floreutiuum epistolam accepi
Adgdstixcs.

Madaurenses idololatras ad rerani religionem liortalur,

ierrorem incuticns dcnuntialioJie judicii cxtremi ,

quod venlurum csse persuadel ; quippe cum ccettra d&

Chrisliana reil^ione in Scripturis prtedicta j<tm cve-
nerint : tt demum perstringit mjstcriuni Trinilatis et
Incarnationis.

1. Si rorte illi ,
qui intcr vos calholici (nirisliani sunt,
talia mibi scripta iiiiscrunt, hoc tantum niiror, quod non
suo polius quani ordinis nomine. Si autem rcvcra omnes
aul prope omnes ordiuis viri ad me dignali estis lilteras
dare , miror quod pdtri^ ct , in Domiiio sulutem scrip-
sislis, quorum mihi supcrstitiosus cultusidolorum , con-
tra qutfiidola facihus quam corda claudun-
templa vcstra
tur vel potius quas idola non magis in temphs quam
,

in veslris cordihiis includuntur cum raagno est dolore ,

t Alias xi.n. quae autem 23a erat, nimc 253.

 ,

3o4 S. ACGUSTINI EPISCOPI

notissimus ; nisi forte jim dc salute ipsa, quee in Domino
est, per quem me salutnre voluistis , tandem prudenli
consideratione cogilalis. Nam si non ita est , quccso vos,
quid laesi ,
quid offendi l)cncvolcntiam vcstram , ut me
titulo Epistolae vcstrae irridcndum poliusquam lionoran-
dum esse putarctis , domini praedicabilcs et dilectissimi

fratres?
II. Quod cnim scripsistis , Patri y4ugustino iii lJo~
mino ceternam salulein cum lcgcrcm tanta spc su- , ,

bito ercctus sum ut crcdcrcm vos ad ipsum Dominum

,
,

et ad ipsam eetcrnam salutcm aiit jam cssc convcrsos

aut pcr nostrum ministcrium dcsidcrare convcrti. Scd
ubi lcgicaetcra, rcfriguit animus mcus. Quasivi tamcn
ab Epictoke pcr!atoie, ulrum jam vcl cssclis Christiani,
quam com-
vel esse cupcretis. Cujus rcsponsionc postca
pcri, ncquaquamvos esscmutatos, gravius dolui, quod
(Jbristi nomen cui jam tolum orbem subjcctum csse
,

couspicitis, noii solum a vobis rcpcilcndum , scd cliam

in nobis irridcndum ^on cnim [)otui co-
esse credidislis.

gitare altcrum Dominum, sccundumqucm possct cpisco-

pus^^^/^cv a vobis vocari, praclcr Dominum Cbristum.
Etsi essetbinc ali({ua dc intcrprctatione vestraesententiae
dubitatio, subscriptione Epistol?e tollcrctur, ubi apcrte
posuistis , «Optamus tc, Doinine, in Dco et Cbristo

ejus, per multos annos scmpcr in clcro tuo gaudere. »

Quibus omnibus perlcctis aUpic discussis, quid milii

aliud occurrere poluit, aut cuilibct Iiomini j)olcst , nisi

aut vcridico aut fallaci scnbcntium aninio baec esse

conscripta? Sed si vcridico aninio ila scribilis, quis
vobis ad banc vcritatcm intcrclusit viam? Quis aspcra
dumcta substravit? Quis rupium pra;rupta inimicus
opposuit ? Postremo quis basilica^ januam ingrcdi cu-
picntibus clausit ut in eodem Domino ,per quem nos ,
 EPisror.A ccxxxii. ,'}o5

salutatis , eamdem salutem iiobiscum liahere nolitis?Si

autem fallaciter alque irridenter haec scribitis, ila-ne
tandem mihi negotia vestra curanda imponilis , ut no-
inen ejus ,
per quem aliquid possum , audealis non vene-
ratione debita attollere , sed insultatione adulatoria vcn-
tilare ?

III. Scialis me,cl)arissimi.cumineft'abili pro vobis tre-

raore cordis ha^H^ dicere. Novi enim (juanlo graviorem et

perniciosiorem causam sitis habituri apud Deum , si

frustra vobis haec dixero. Omnia qua3 prceteritis tempo-

ribus erga liumanum genus majores nostri gesta esse
memineruut, nobisque tradiderunt; omnia etiam quae
nos videmus , et posteris tradimus. qua^ tamcn pertinent
ad veram religionem quaerendam et tenendam divina ,

Scriptura non tacuit omnino cuncta transeunt,

; scd ita
ut transitura esse praedicta sunt. ^ idelis ccrte populum
Judaeorum avulsum a sedibus suis [)er omnes fere terras ,

disseminatum atque diffusum. Et origo ejusdem populi

et incrementa et regni amisfio et per cuncta dispersio ,

sicut pra?dicta , ita facta sunt. Videtis certe ex ipso po-

pulo verbum Dei Legemque prodeuntem per Chrislum,
qui ex illis mirabiliter natus est , omnium gtMitium fidem
occupasse atque tenuisse. Ila htcc omiiia ])raMiunliala
legimus , ut videmus. Yidetis certe multos praecisos a
radice Christiana^ socieralis . qua^ per Sedcs Apostoloruni
et successiones episcoporum certa per orbcm propaga-
tione ditfunditur, de sola ligur.i oiiginis , sub Christiano
nomine, qnasi arescentia sarmenta gloriari, quas ha?reses
et schismata nominamus : pra^visa ,
pra-dicta, scripta
sunt omnia. Yidetis certe simulacrorum lempla partim
sine reparatione collapsa ,
partim diruta, partim clausa,
partim in usus alios commutata : ipsaque simulacravel
confringi , vcl iii. endi , vel indudi, vel destrui : atque
 ,,

3o6 S. AUGUSTINI EPISCOPI

ipsas hujus SEeculi potestates, quae aliquando pro simu-
lacris populum Christianum persequebantur , victas et

domitas , non a repugnautibus, sed a moricntibus Chris-

tianis, et contra cadem simulacra pro quibus Christianos
occidsbant, impetus suos lcgesque vertisse, et imperii
nobilissimi eminentissimum culmen ad sepulcrum pisca-
toris Petri submisso diademate, supphcare.
]V. Hkc omnia Scripturae divinse ,
quce in manus
omnium jam venerunt , ante longissima tempora futura
esse testatse sunt. Hfcc omnia t:mto robustiore fidekcta-
mur fieri ,
quanto majore auctoritate praedicata esse in
sanctis Litteris invenimus. Numquidnam, obsecro vos,
numquidnam solumjudicium Dei, quod inter fideles at-
que infidclcs futurum esse in eisdem Litteris legimus
cum illa omnia sicut praedicta sunt venerint, numquid-
iiam solum judicium Dei venturum non esse putabimus?
Lno vero veniet sicut illa omnia
, venerunt. Nec quisquani
homo nostrorum tcmporum
erit ,
qui se in illo judicio de
suapossit infidelitate defendere; cum Christum cantet et
justus ad aequitatem , et perjurus ad fraudem , et rex ad
imperium , et miles ad pugnam , el maritus propter regi-
luen et uxor propter obsequium
, et paler propter prae- ,

ceptum et fihus propter obedientiam et dominus prop-

, ,

ter dominationem et servus propter famuJatum

, et ,

humihs ad pietatem et superbus ad temulalionem et

, ,

dives ut porrigat pauper ut sumat, et ebriosus ad

, et
phialam et mendicus ad januam et bonus ut prasstet
, ,

et malus ut fallat et Christianus venerator, et paganus

;

adulator, omnes Chrislum cantant, et qua volunlate at-

que ore cantent, eidem ipsi quem cantant rationem sine
dubio reddituri sunt.
y. Est quiddam invisibile, cx quo Crc.iiorr piiiicipio
sant omnia, qunc videmus, summum, ivlornuni , incom-
 ,,

EPISTOLA cr.xxxir. 3o7

mutabile el niilli effabile nisi tanlum sibi. Estquidclam,

quo seipsa summitas majcstatis narrat et praedicat, non

imparglgnenli atque narranti Verbum quo ,
illc qui Vcr-
bumgignit, ostenditur. Est quccdam sanctitas omnium,
quae sancta fiunt, sanctificatiix, ipsius incommuta])ilis
Verbi per quod narraturilludprincipium, et ipsius prin-
cipii quod pari se Verbo narrat, inseparabilis etindivifa
communio. Quis autcm boc toLum quod non diccndo .

dicere conatus sum, et dicendo non dicere, quis hoc pos-

sit serenissimaetsincerissima mente contueri, eoquecon-

tuitu beatitudinem ducere, atque in id quod intuetur

dcficiens quodam niodo se obbvisci, ct pergere in illud
cujns visio nobis invisibilis est. quod est immortalilatc
indiii, etobtincre teternam salulcm, per quam mesalu-
tare dignamini? Ouis boc possit,nisiqui omnes superbif^
suap loros inanes peccata sua confitens, complanaverif
seque substraverit mitem atque humilcm ad excipiendum
Deum doctorem?
VI. Quoniam ergo a vanitatc superbias prius ad liu-
militatem deponendi sumus, ut inde surgentes solidani
celsitudinem teneamus , non potuit bocnobis tanto mag-
nificentius ,
quanto blandius inspirari ut nostra , ferocitas
non vi , sed persuasione sedaretur. nisi Verbum ilkul
pcr quod se Angelis indicat Deus Patcr. quocl virtusei.
sapientia ejus est . quod cordc bumano visibilium rerum
cupiditate csecato videri non poterat, pcrsonam suam in
bomine agere atque ostendere dignarctur. nt mngis Ijomo
timeret extolli fastu bominis ,
quam bumiliari exemplo
Dei. Itaque non Christus rcgno tcrreno decoratus, ncc
Christus terrcnis opibus divcs . ncc Christus uila tcrrcn.i
felicitate praefulgens ; sed Chrisius rrurifixus . pcr totum
terrarum orbcm prcrdicalur : quod riscrunt prius populi
superborum, et adhuc rident reliquiae : credidcrunt au-
20.
 ,

3o8 S. AUGUSTINI EPISCOPI

tem prius pauci, nunc populi ; quia tunc ad fidem pau-
corum , et conlra irrisionem populorum , cum Cliristus
crucifixQspraedicaretur, claudi ambulabant, muti loque-
bantur, surdi audiebant , caeci videbant, mortui resur-
gebant. Sic tandem animadvertit terrena superbia, nibil
in ipsis terrenisessepotentius liumilitate divina, ul etiam
saluberrima liumilitas bumana , contra insultantem sibi
superbiam divinae imitationis patrocinio lueretur.
Ml. Expergisciminialiqaando, fratres mei, et paren-
tes^ mei Madaurenses
banc occasionem scribendi vobis
,

Deus milii obtulit. Quantum potui quidem in negotio

fratris Fiorentini. per quem btteras misistis sicut Deus ,

voluit affui et adjuvi: sed tale negotium erat, quod

,

etiam sine opera mea facile peragi posset. Prope omnes

enim domus ipsius homines qui apud Hipponem sunt, ,

noverunt Florentinum , et multum ejusorbitatem dolent.

Sed Epistola mihi a vobis missa est , ut non impudens
esset Epistola mea cum, occasione a vobis accepta , ido-
lorum cuUoribus de Cbristo aliquid loqueretur. Sed ob-
secro vos si eum nou inaniler in ea Epistola nominastis
,
,

ut non inaniter vobis ista scripserim. Si autem me irri-

dere voluistis , timete illum ,
quem prius judicatum irrisit

superbus orbis terrarum, et nunc judicem subjcctus ex-

pectat. Erit enim teslis affectus in vos cordis mei ,
per
hanc , quantum potui ,
paginam expressus : erit testis

vobis in judicio ejus . qui credentes sibi coiifirmaturus

est , et incredujosconfusurus. Deus unus et verus vos ab
omni bujus saeculi vanitate liberalos convertat ad se
Doniini pricdicabiles et dileclissimi fratres.
'
Q lia '.ilttratMriin et oratar am artfoi apu.l ijisos liiJic/l ex lib. 2,
Coiiitb-;. c. 3. iJeo forteai; suiih\ pureuCes.
 EPISTOLA CCXXXIII. ^Og

EPISTOLA CCXXXIII*.

LONGINIA.NO ACGUSTINCS.

Au^ustinus Lonf^iniano pagano philosopho provocans ,

iltum ad scribendum quonam modo Deuni cokndum, ,

credat, quidve de C hristo seniiat.

I. SoLEiU' aiunt quemdam veterumdicere, quibus satis

persuasum esset, ut nihil mallentse essequam virosbonos,

bis rebquam fiicilcm esse doctrinam. Ilancscnlentiam (nam
siriterecolo, Socraticaest)ionge anliquiorpropbeticajam
praccesserat,praccipiensbomini breviteretsimul,non tan-
tum utse nibil malit essequambonum.verum etiam unde
fiatbonus « Diliges inquit
: Dominum Deum tuura
, ,

» ex toto corde tuo , et e.v tota anima tua , et ex tota

» mente tua^. » £t, « Dibges proximum tuum tanquam
» te ipsum^ » Hoc cui persuasum esset , non ei reliquam
facilem , sed eam totam esse doctrinam duntaxat utilem
ac salubrem. Multae enim doctrinse sunt , si tamen doc-
trinae dicendse sunt, vel superiluae, vel noxiae. Yeterum
libris Cbristus attestans : « In bis, inquit, duobus prae-
» ceptis tota Lex pendet et Propbetae^. » Proinde quia
mibi videor inspexisse tanquam inspeculosermocinalionis
mecumtuae nibil te essemallequamvirum bonum; Dcum,
quo nibil cst melius, et unde bumanus animus baurit ut
bonus sit, quonam niodo colendLim credas, audco per-
contari : nam quod eum colendum credas, jam teneo.
' Alias .\x. quaj aulem a33 crat, iiunc 254. — ^ Deut. vi, 5 , et Levit,
XIX, 18. — 3 jvialll). -xxii, 24. — < Ibid. 40.
3lO S. ALGIJSTINI EPISCOPI

Qucero etiam quicl de Christo sentias. Quod cnim eum

,

non parvipendas adverli sed utrum ea et sola via, quce :

ab illo demonstrata est ad vitam Leatam perveniri posse

existimes, et aliqua ex causa non eam ncgligas ire, sed
differas : an et aliam vel alias ad tam opimam et prae ora-
nibus appelendam possessionem vias esse arbitreris, et
aliquam earum jam le ingredi credas, nosse cupio , ut
opinor, non impudenter. Diligo cnim tepropterid quod
supra dixi , meque abs te diligi non temerc cxistimo : nec
ul!a de re alia inter eos ,
qui se benevole novcrunt,
scrmo fructuosior, vel impenditur, vcl reposcitur^ vel ac-
cipitur, vclrccipitur, quam unde boni beatique simus.

EPISTOLA GCXXXIV*.

Domino venerando et veie ac meiito percolendo sancto patri

AuGUSTlNO LONGINIANUS. ,

Loii^liilaiius Auiiuslino , ad id respondcns juxta Trirfie-

^istuni tt Ptaldnicos , per minores deos pecvtnlri ad
svmiiiiiyfi Deuin , sed non sine sacris purifieatOTiis.

1. « Bi-Ajus sum, et reiucentis puro virtulis luse lu-

nVii^c admodum illustratus ,
qui dignum me divini lui
alTaminis Lonore cumulandum esse duxisti. Sed grave
mihi onus et diflicillimam respondendi provinciam, do-
mine veherande, salis imponis, prascipuc tuis percunc-
talionibus suL Locternpore in tabbus expLcandis per
, et ,

iiicce opioionis sentcnliam, id est , a pagano Lomine.

Quoeslionibus siquidcm aLundet, quod ex partevei jam-
' Alias xxt, qiia' ai.tem 234 eral , nuuc 255.
 EPISTOLA CCXXXIV. 3il
dudum nuncidentidem lilteris
inter nos convenerit, vel
magis magisque conveniat praeceptis non dicam tantum
Socraticis, nec tuis Pvomanorum vir vereoptime prophe-
ticis; aut paucis Jerosoljmilicis , sed etiam Orpheicis
alque Ageticis , et Trimegisticis, longe ante illis antiquio-
ribus , et pene rudibus adhuc saecuhs, diis auctoribus
enatis, et toti orbi tcrrae certis hmilibus parlitce Irifariam
divinitus ostensis, prius quam nomen
Europa cape- aut
ret, aut Asia acciperet, aut Lybia possideret virum bo-

num, ut tu medius fidius ct eris et ruisli. Siquidcm ad-

huc posthominum memoriam, nisi Kenophontis figmentis
compositas fabulse schema concedas adhuc audierim , ,

legcrim, viderim nemineni , aut certe post unum , nul-

Jum, quod, Deo teste, bono periculo certoque dixerim,
nisi te, Deum et conniti semper agnosccre, et posse puri-
tate animi corporisque projecta gravedine sectari facil-
hme , et spe perfectae conscienliae non dubia creduhtate
lenere. «
11. « Verum qua via effici possit , magis est ut tu non
nescias, etmihi uon insinuato extrinsecus ahquo disserles,
quam ut a me Domine percolende scias. Quia tunc
, ,

fateor hujus boni in sedcm profecturus sufficiens, ut mea

expetunt sacerdotia, minime necdum, et si tamen potuero,
viaticum cohigo. Yerum quid traditum sancte atque an-
tiquilusteneam atque custodiam, ut potuero paucis edi-
cam. Via Cbt in Deum mehor, qua vir bonus, piis, puris,
justis, castis , veris dictis factisque , sine nl!a temporum
mutatorum captata jactatione probatus, et Deorum co-
mitatu vaUatus, Dei uliquepotestatibus emeritus, id est,

ejus unius et universi et incomprehensibihs et ineffabihs

^
infatigabihsque 'reatoris impletus virtutibus ,
quos , ut
verum est , Angelos dicitis, vel quid aiterum post Deum
vel cum Deo, aut a Deo , aut in Deum intentione animi
3l2 S. ACGUSTINl EPISCOPT
mentisque ire festinat. Yia est , inquam, qua purgati an-
tiquorum sacrorum piis pneceptiscxpiationibusque puris-
simis et abstemiis observationibus decocti. animaetcor-
pore constantes deproperant. »

III.De Christo autem tuae jam credulitatis carnali

«

et spirilu Deo jxr qnem in illum summum beatum

. , ,

verum et patrem omnium ire securus es !)omine pater

, ,

percolende, non audeo nec valeoquid sentiam exprimere:

quia quod nescio, difTicillimum credo definire. Ut autem
me cultorem tuarum virtulum dignatus es jam olim
scienli insinuare quod diligas, satis ad bonae vitae testi-
nionium babeo, quod cum ne tibi dis])liceam qui Dco ,

te animanique tuam quotidie insinuas, custodio intelb- :

gis procul dubio quod et ego te delcctabiliter diligam ,

rum tui judicii de me habiti normani lineamque acci-

piens teneam. Sed ante omnia quaeso te, ut exiguissimag
opinioni meae veniam concedas, ct sermoni nieo ad te ,

quia coegisli , remisso forte incongruo facile indulgeas ,

ct me quid de bis existimes, vel tu quid scnlias , sanctis

scriptis tuis, ut ille ait, jam non inelle^, sed nectare
dulcioribus , si mercor, inFormare digneris. Dei pietate
perfruaris. Domine pater, ac perpetua sanctitateDeopIa-
ceas, qnod neccsse cst. »

» Ovid. a. Trisl. Elt-g. 5.

 EPISTOLA CCXXXl. 3l3

EPISTOLA CCXXXV*.

LoiVGrNIANO AOGCSTINUS.

Au^ustivns T.oiimnnxno explanari qu(rrens cur putart. , ,

pus sncvipcils puvijicatoriis ei quijam divinis virlu- ,

tibus sit circumvaUatus.

L Cepi fVuctum scripti mei, rescriptum scilicet bene-

volentiae Undc jam vidco exortum et exorsum inter
tuiie.

nos maguEe liac dc re mygna disputatiouis quasi semen-

tem hoc cst quod volebam prius deinde quod adhuc
: ,

volo , Dcus adjuvabit. Id autem hoc coeptum de- est, ut

bito ac saiubri fine claudatur. Proinde quod de Christo

nihil temere tibi negandum vel affirmandum putasti,hoc
in pagani animo temperamentum non invitus acceperim.

Quod vero etiam scriptis meis doceri te cupis de hac re,

ncquaquam abnuam neque desistam liuic tam bonae ,

mihique charissimceservire voluntati tua?. Sed prius opus

est eliquarequodam modo perspicuamque sumere sen- ,

tentiamtuamde antiquissacris. Cum enim dixisses, [eam

viam in Deumesse mehorem, qua vir bonus, piis, justi?,
puris castis veris dictis factisque sine ulla temporum
, ,

mutatorum captata jactatione probatus et Deorum co- ,

mitatu vaUatus , Dei utique potestatibus emeritus, id

est , ejus unius et universi et incomprehensibihs et infa-
tigabihs , inetTabilisque Crealoris adimpletus virlutibus,
quos, ut verum est , Angelos dicitis, vel quid aherura
post Deum , vel a Deo, vel cum Deo , aut in Deum in-

' Alias xxu. (|iia' autem 2 35 crat , nuiic 64.

 ,

3l4 S. AUGUSTIM EPISCOPl

tentione auimi mentisque ire fcstinat.
]
Quae verba ex
EpisLola tua recognoscis , cum addidisti , et aisti :
[ Yia
est , inquam ,
qua purgali anliquorum sacrorum piis

praeceptis, expiationibusquc purissimis, et abstemiis ob-

servationibus decocti , anima eL corpoie constantcs dc-
properant. ]

II. In his verbis sentio, ni lallor , videritibinonsuffi-

cere ad viamquaitur ad Deum, uti vir bonus, piis, juslis,

puris , castis, veris dictis factisque promereatur dcos

quorum comitatu vallatus in illum summum Deum om-
nium Creatorem ire festinet, nisi etiam sacrorum anti-
quorumpiispr^ceptisexpiationibusque purgetur. Quam-
obrem velim scire . quid arbitreris esse per sacra
purgandum , in eo qui pie ,
juste, pure , veraciterque
viveudo promeretur deos, etpereosunum illum deoruna
Deum. Si enim adbuc sacris purgandus est utique ,

mundus non est et si mundus non est, pie juste pure

:
, ,

casteque non vivit. Si enim jam ita vivit, jam raundus

est. Porro jam mundum atque purum quid opus est sa- ,

cris expiando purgari? Itaque hic nodusestdisputationis

Dostrae, quo soluio consequentia videbimus : Yivat-ne
homo bene, ut sacris purgetur : an sacris purgetur, ut
bene vivat an ipse quantuscumque bene vivendi inho-
:

mine modus nondum sit idoneus ad beatam vitam quap ,

ex Deo capitur nisi accedant adjumenta sacrorum

, an :

bene vivendi quEedam veluL portio sit eLiam sacra perci-

pere, scihceL ut nou aliud sit bcnc vivere , ahud sacrate
vivere , sed bene vivendi tcrmiuis cliam sacrata vita
claudatur. Horum quatuor quae proposui, qaod potissi-

mum probes, quaeso le litteris aperire non pigeat. Pkiri-

liiura quippe interest ad id quod suscepimus iuler nos
colloqueudo peragere , ne cum multa non necessaria ,

tanquam ea seutias , qune fortc non sentis , refellere molior

 EPJSTOLA CCXXXV. 3l5
tenipus necessarium in superfliiis insumatur. Onerare te
itaque E[)istola nolui, ut te cito rescribente csetera con-
texamus.

EPISTOLA CCXXXVI».

Domino beatissimo et venerabiliter cliarissimo fratri et coepis-

copo Deuterio Augusti^us in Domino saluiem.

Aiigmlinus Dculerio episcopo signtficat se Viclorinum

lijpodiaoonum, quiclam docueral hcereslm Manicha^o-
riini, deprehensum e clericorum ordine submovisscj
admoncns ne iliic recipiatur ad poenilenliam, nisiprO'
dat quotquolnovit codotn infcctos errore. Docet autem
qui apud Manichceos fuerint Auditores ,
qui Electi.

I. NiiiiL meliusmefacere posse arbitratussum, quam

iit tu£e sanctitati potissimum scriberem , ne per negligen-
liam in vestra provincia Domini nostri Jesu Cbrisli ovile
Vastet inimicus, qui non desinit insidiari, ut perdat ani-
mas tam magno pretio comparatas. Mallianensem quem-
dam subdiaconum Yictorinum apud nos constitit esse ,

Manicba^ium etin tam sacrilego errore sub nomine cle-

.

Hci iatitabat nani est etiam aetale jam senex. Ita est
:

antem manifestatus ut etiam ipse a me inlerrogatus

, ,

anlequam a testibus coargueretur negare non posset. ,

Tot cnim el tales esse jam sciebat ,

quibus se incautus
effudernt, ut nibil aliud si negarc tentaret, quam non dico
impudentissimus sed insanisimns appareret. Auditorem
sane ^lanicbteorum, non Electum se esse confessus est.

' Alias L\."iiv. qiiic Hiilem iih t:rat, iiuiic 65.

3l6 S. AUGUSTINI EPISCOri
II. Auditores autem qui appellantur apud eos , et
carnibus vescuntur, et agros colunt , et si voluerint uxo-
res habent ,
quorum nihil faciunt qui vocanlur Electi.
Sed ipsi auditores, ante EJcctos genua ligunt, ut eis ma-
nus supphcibus imponnntur non a solis presbyteris vel
episcopis aut diaconibuscorum sed a quibuslibet Elec- ,

Solem etiam et lunam cum eis adorant et or;int. Die

tis,

quoque Dominico cum illis jejunant et omnes, plasphe- ,

j

miascum illis credunt, quibusManichaeorum h.nercsis de-

teslanda est , negantes scihcet Cliristum natum esse de
virgine , nec ejus carnem veram contitentes fuisse . scd
falsam : ac perhoc ct falsam cjus passioncm , et nullam
resurrectionem fuisse contcndunt. Patriarchas Pro])he-
tasque blasphemant. Legem pcr famulum Dei Moysen
datam non a vero Deo dicunt, scd a principe tenebra-
,

rum. Aninias non solum hominum sed etiam pecorum ,

de Dei esse substantia, et omuino partes Dei esse arbi-

trantur. Deum denique bonum et verum dicunt cum te- j

nebrarum gente pugnasse, et partem suam tenebrarum

principibus miscuisse eamque toto muudo inquinatam
, ,

et hgatam per cibos Electorum suorum ac per solem , !

et lunam purgari asseverant et quod purgari de ipsa :

parte Dei nou potuerit in fine sgecuh a^terno ac poenah,

vincnlo coUigari ut non solum vioLibihs et corruptibi-

,

lis et contaminabihs credatur Deus , cujus pars potuit \

ad mahi tanta perduci, sed non possit saltem totus a tanta

coinquinatione etimmunditia et miseria, vel in fmesascuh
purgari.
III, Has cum illis intolerabilcs blasphemias, sub-
diaconus iste quasi cathohcus , non solum crcdebat sed
quibus viribus poterat , edocebat. Nam docens patefac- i

tus est cum se quasi discentibus credidit. Rogavit me

quidem posteaquam se Manichrcorum Auditorem esse
 EPISTOLA CCXXXVII. 317
confessus est , ut euni in viam vcritatis cloctrinae catho-
licac revocareni : sed fateor , ejus fictionem sub clerici
specie veliementer exhorrui , oumque coercitum pellen-
dum civitate curavi. Nec milii hoc satis fuit , nisi ct tuae

sanctitati eum meis litteris iutimarem , ut a clericorum

gradu congruc ecclesiastica scvcritate dejectus, caven-
dus omnibus innotescat. Pclenli autem poenilcnliai lo-
cum , tunc credatur , si et ahosquos illic novit esse, nia-

nifestaverit vobis , non solum in Malliana sed in ipsa ,

tota omnino provincia.

EPISTOLA CCXXXVIl*.

Doiniiio beatissimo , et nierito venerabili fiatri et coepiscopo

Ceretio Augustinus in Domino salutem.

Au^^usllnus Certlio de P i-isciUianistarum frcaide in

,

Scripluris t cum sacrisy tam apocrjphis cxponendis ;

dcque hymno quem a Chrislo dictum esse fir.genfes
prceferebanl canonicis litleris.

I. Lectis liis, qucfi misil sanctitas tua, videtiir mihi

Argirius in Priscillianistas, aut uesciens irruisse, ita ut
omnino utrum ipsi essent Priscillianistas ignorarct, aul
jam ejusdem hasresis rctibus implicatus. Nam Scripturas
Priscillianislarum esse non dubilo. Vix autcm mihi va-
care utcumque potuil. aliis atque aliis sine inlermissione
necessitatibus supcranliljus. ut unus mihi saltem totus ex
duobus ipsis codicibus lcgeretur. Nescio quo enim modo
alius aberravit. et diligenlissime inter nostros requisitus

' Alias ccLiu. jiiiinu. iju;i unl.iii xi- eral, uuuc .'»6.
3l8 S. AUGUSTINI EPJSCOPI
nullo modo potuit inveniri , tlomine bealissime et merito
venerabilis pater.
^

II. Hvmnus sane, quem dicunt esse Domini nostri'

Jesu CLrisli, qui maxime permovit veuerationem tuam,
in Scripturis solet apocryphis inveniri. Quae non proprie
Priscillianistarum sunt, sod alii quoqueliicreticieis non-
nullarum sectarum impielate vanitatis utuntur, inter se
quidem diversa scnlientcs unde suas quispe varias ,

licTreses sunt secuti, sed scripturas istas liabent insua di-

versitatecommunes, easque iili praecipue frequentare as-
solent, qui Lcgcm velerem et Propbetas canonicos non
accipiunt. INegant enim haec ad Deum bonum,etad Chris-
tum cjus FiHum pcrlinere; sicut Manichfei, sicut Mar-
ciouistre, et casteri quibus haec blasphemia damnabilis
placuil. Qui etiam in Scripturis canonicis Testameuti
Novi, hoc est in veris evangelicis et apostolicis lilteris,
nonaccipiunt omnia, sed quod volunt, et libros ehgunt
quos accipiant. aliis imnrobalis. Sed et in singulis qui-
busquc libris loca distinguunt, quas putant suis errori-
bus convenire : ca?tera in eis pro falsis liabent. Nam
quidam Manichaei canonicum librum, cujus titulusest :

Actas Aposlolorum^ repudiant. Timentcnim evidentis-

simam veritatcm ubi apparct sanclus Spiritus missus,
quicst a Domino Jesu Chrislo in evangelica vcritale pro-
missus*. Sub ejus quippcSpirilus nomine, a quo penitus
alienisunt, indocta hominum corda decipiunt, miracae-
citate eamclcm Domiiii promissioncm iu suo
asserentes
haeresiarcha Manichaeo esse conipiLtam. Quod et iili hge-
retici faciunt, qui vocantur (>ataphryges, dicentes, pcr
nescio quos insanos, Montanum sciiicet ct Priscillam,
quosetproprios suos prophfctashabcnt, vcnisse Spiritum
sanclum, quem Dominus missurum seesse promisit.
' Acl. II , 2.
 EPISTOLA. CCXXWII. Sl^
III. Priscillianistae vero accipiunt omnia et canonica,
et ;ipocryplia simnl. Sed quaecunifjuo qu^ contra eos
suiit, in suasperversitalis sensus alicpiando callida et as-
tuta, aliquando ridicula ethebcti expositionepervertunt.
Nec saltem ila ut ea ipsa, quae exponunt alj suae sectae
hominibus alie'»is, vera esse credant alioquin aut ca- :

tbolici essent, aut nou multum a veritate alieni, qui et

in ipsis scripturis apocrjpbis sensus catbolicosinvenirent,
aut invenire velle viderentur : sed cum ipsi aba cum suis
sentiant, atque inter suos doceant, sive discant, quae non
audent prodere, quoniam revera nefaria sunt et detes-
landa; tamen fidem catbolicam eis, quos timent. prasdi-
cant, non quam teneant , scd sub qua lateant. Possunt
enim aHqui basretici reperiri fortasse immundiores, sed
nullus istis fallacia comparatur. Alii quippc ut sunt bo-
minum vitia, dc bujus vitae consuetudine vel infirmitate
mentiuntur. Isti autem in ipsa nefaria doctrina baeresis
suae praeceptum babere probibentur, ut occultandorum
dogmatum suorum causa^ etiam cum falsajurationemen-
liantur. Hi qui eos experti sunt, et ipsorum fueranl ^,
atqueabeis Dei misericordia liberati sunt, ctiam verba
ipsa praecepti bujus isla commemorant.

Jiira ,
peijura, serrctum protiere noli.

lY. Proinde ut sine uUa difficultate videatur, quam

uon boc sentiunt de scripturis apocrypbis, quod se ex-
poncre simulant, ratio consideranda est, quam reddere
videntur, ut eisdem scripturis tanquam divina tribuatur
auctoritas, ut quod scelestius cst, etiam canonicis prae-
ferant. Ilabcs verba coruiii in illo codice ita posita :

« [Ilymnus Domini, quem dixit secrete sanctis Apostolis

» discipalis suis quia scriptum est ifl Evangelio. Hymuo
' Vide lil). 2. Retrad. cap. fio.
3'?.0 8. AUfilSTINl r.lMsiCOlM.

)) dicto ascensil in niontem^; cl qui in canone non Cb.1

» posilus, propter eos qui secundLim non se sentiunl, ct

» secundum spiritum et veritatem Dei, eo quodscriptum

» est, Sacramentum regis bonum est abscondere, opera
» autem Dei revelare, bonorificum est -. ] »Istaestmagna
eorum ralio, cur isle bymnus non sit in canone, quia
velut sacramentum regis abscondendum fuit bis. qui se-
cundum carneni scnliunt, el non sciumdum spiritum ct
veritatem Dei. Ergo ScripturcC canonicasnon pcrtinent ail

sacramentum quod islis abscondenduni videtur

regis, ;

et eis conscriptge sunt, quisecundum carnem senliunt,

et non secundum spiritum et veritalem Dti.Quod quid

est abud, quam dicerc Scripturas sanctas canonicas nrc
secundum spiritum Dei sapere, ncc perlinere ad verita-
tem Dei. Quisboc audiat, quis valeal sustinere tantaeim-
pictatis borrorem? Aut si ScripturtC canonic.c spirilua-
liter a spirituabbus . carnabter a carnalibus sentiuntur,
cur non est et iste bymnus in canone. si et ipsum spiri-
tuales spirituabter, carnales carnabter sentiunt?
\'. Deinde quid causae est, ut eumdem In mnum isti

secundum Scrij)turas canonicas conentur e.\ponere. Si

enim propterea non est inScripturis canonicis, quiaiHa"
Scripturae carnabbus, bymnus autem iste spirituabbus
scriptus est, quoniodo de Scriplurisad carnales bomi-
nes perlinentibus exponitur byinnus, qui non pertinet ad
carnalcs? Si enim, verbi gratia, propterea ^ in isto bymno
cantatur. et dicilur : ^< Solvere volo, et solvi volo, » quia
sicut isti baec verba e.xponunl, solvit noj Dominus Cbris-
tusa conversationesascub, ut non iterum ligemur in eo :

haec in Scripturis canonicis utique didicimus, quod solvat

nos Dominus a conversatione Scccub , et quia in eo non
debemus, ilerum colbgari. Nam quid est aliud : a Diru-
' Mattb. XXVI, 3o. — ^ ^oij j^i,^ , — 3 ,^/ias piope.
 —

EPISTOLA CCXXXVII. 3qI

pisli vincula mea ^ ; » Quid est aliud : « Dominus solvit
compedilos' ? » Jam solutos aulem Apostolusadmonetdi-
ccns : « State crgo , ct ne iterum scrvitutis jiigo detinea-
» mini ^ : » et aposlolus Petrus dicit : « Si enim refugien-
» tescoinquinationesmundi incognitione Domininostriet
» Salvatoris Jesu Chrisli, his rursusimphcili superantur,
» fiicta sunteis postcriora, deteriora prioribus^; » sicos-

tendens cum soluti fuerimus, alligari nos mundo iterum

non debere. Cum itaque ista in canone, sive ex histesti-
commemoravi, siveex aliis plurimis manifesta
moniis, quae
sint non ccssent, quid est quod isti
et legi et praedicari

hunc hymnum, ubi, utsecundum ipsos loquar, verba ob-

scurissime sunt posita, proplerea dicunt in canone non
esse, ne valerentur carnalibus? cum potius ea videamus
in canone revelata ;in hoc autem hymno omnino velata ;

sicut ipsi asserunt, nam sicutmagis creden dum est, pror-

sus non sunt ipsa, sed nescio quae alia, quae tah exposi-
tione muho ampHus velant , et revelare fomidant.
VI. Nam utique si hoc ilHs verbis, significatur quod
nos solvit Dominus aconversationesaeculi, et utnon ite-
rum ligemur in eo, non diceretur : « Solvere volo, et solvi
volo ; » sed solvere volo, et eos quos solvcro, hgarinolo.
Aut membra sua,
si id est fideles suos iu transfigurat,
quemadmodum ait : « Esurivi, et dedistis mihi mandu-
» care^; diceret polius, Solvi volo, et hgari nolo. Autsi
propterea ipse solvit, et ipse solvilur, quia solvitcaput,
membra solvuntur, quas perscqucbatur, qui clamavit de
^
coelo : « Saule Saule, quid me perscqueris ; » hocquidem
verborum istorum expositor iste non dixit; sed etiam.si
dixisset, id ci rosponderemus, quod paulo ante respondi-
mus : Quoniam haec in Scripturis canonicis legimus, ibi
• Psil. exr, 17—2 M. c\Lv, 8.-3 Oalat. v, i. — * 2 Pelr. ir, 20.

* MdtiL. XXV, 3 ). — f^
Art. IX. 4.

CXLVIU. 2 1
3^1^ s. AUGDyTiNi ppispopi
iptejligimus, inde fjrniainus, inde quotitlip p}-£eclican|}]f.

Quicl cst igitur cjuocl istehymnusc|icitiu'cavna]ibus fuis^^

sul)tractU3, ut npri ponerctur in canone , cum quQc) ji^
opertum est, in canone aperlui|] sijl.
illo ^n usque ac|e<^
cipsipifint,immoinsaniunt, ut audcant cljcere sacrapien-
tum fcgis in lioc hymnO absconditum esse spiriti|a|jJ3ijs^
in canonc autem mcanifcslum esse carnalibus?
yil. lipc de superioribus ejusdeni bympi yerbis djcj
polcst, ubi ait Salvarc volo, et salvari volo. » Sicnim,
: <(

sicut ipsi exponunt, hoc ista vprba significant, fiUQcl ^^-

vamur a Domjno per baptismuni, etsalvami|s,ides|:, cii^-

todinms in nobis Spiritum clatum nobis per baptismum^

nonne islumsensum Scriptura panonica c|amat, ubi je-
giinus « Salvos nos fecitper lavacrum regeneraticinis ^?»
:

el; ijii)i ppbis dicitur : « Spiritum nplile extinguerje ^? »

Ouomodo ergo iste hymnus in canone ideo non est, ne

carnali)-)ps innotescat, cuni id cjuod in illo obscurum est,

in canopp luceat? nifi quia sub hac qualicumj^ue expp-

sitippe, ciuam quibuslibet aliis obtendunt, illud cjuod hic
ipsi sapiunt occultare conantur qui tamen usciue acleo ;

caeci sunt, ut etiam quaedam verba cleipso canoneaclhi-

beant adexponendum hymnum, quem proplerea dici^nt

in canone non esse, nc sacramentum regis carnalibus prq;

deretur. Quid crgo faciunt in canoneclarius posjta, per

quqe in "isto hynanp eperiantur pbscura ?

yill. Nam sihoc, ut dicunt, intelligendiiin cst in ist(j

bymnp.ubi ail: < Gencrari volo,» quod incanonicaepislok

Pauli apostoli scriptum est : a Quos iteruni parturipd,0;
»nec Chrjstus formetu'r in vobis : » si hoc intelligenclui^
^

estin isto hymno, ubi ait : « Canlare volo,'^ quod in psa|nio

canonico scriptum est : « jCantate Domino canticum np-

» vum^ : « si hoc intenigendum est in istohymno. um
i ji^ iiij 5. — 2 I Thess. V, tp. — 3 Oalat. iv. 19 — * Psal. xcv, i.

I
 ,

EPISTOLA CC\XXVII. 3^3

ait : «Saltatecuncti, » cjuod scri|niim ostiu caiitico evan-
lico Cantavimus vobis, et non salfaslis *
: « « si lioc ':

intejligendum est in isto liymno « Plangere volo, tun- :

» dite vos omnes % » qupd scriptum est in cantico eyan-

gelico : « !'lanximus vobis, et not] luxislis ^ : « si Ornare

» yolo. et opnari volo, » lioc siopi^icat in isto bymno quod
scriplum est in canone : « Habitare Cbristum per fidem
« in cordibus vestris ^ : et, Yos estis templum Dei, et
» spiritus Dei babitat in vobis^:» si quod ait in islo
bymno ; « Lucerna sum tibi, ijle qui me vides, » hoc sig-
nificat,quod scriptum estin Psalmo canonico : « In lu-
» mine tuo videbimus lumen'^ si quod ait in hymno : :

" tibi quicumque me pulsas

Janua sum » hoc significat ,

quod in Psalmo canonico legitur « Aperite mihi portas :

wjustitia?, ingressus in eis , conptebor Lomino'';»^!:

in alio Psalmo : « Tollite portas principes vestri, et ele-
» vaniini portae aeternales, et introibit rex gloriae ^ : » si

quod aitinisto bymno : « Hui vides quod ago, tace ppera

mea. >-hoc significat quod scriptum est in lihro Tobife :

hSacramentum regis bonum est abscondere^ ; )j cur isle

hymnus non esse in canone propterea dicitur, ut sacra-

nientum regis abscondatur carnalibus; cum ea quae in
istq bymno exponuntur, etium in canoue legantur, et sic
ibi reperiantur manifesta , qtper hasc illa exppnantur
obscura : nisi quia istas expositiones habent in quibus
lateant ; in verbis vero illius hymni ,
quem c.xponere
se simulant, hoc sapiunt. quod alienis expouere li-

meant ?

IX. Longum est cuncta disputando monslrare. Verum

ex his quae diximus, caetera considerare faciiiiuium est

' Matih XI, 17. — 2 Lnc. vn, 32. — ^ \iatil). xi, 17. — * Eph<i!. rir, 17.

— 5 2 Cor. VI, 16. — ^ l'sal. x.\xv, 10. — '

Id. cxvii, ly. — 8 jj_ xxiir,
7,
— 9 Tob. XII, 7.

21.
3l\ 8. AUGUSTINI EPISCOPI
et videre ea , quae in exposiiione liujus lijmni bona et
honesta dicunt, eliam in canone rcporiri. Lncie illa eo-
runi non ratio, sed tergivcrsalio cst , ideo illum esse a
canone separatum , quia carnalibus bominibus abscon-
dcnduni regis fuerat sacramentum. Lhide non immerito
creduntur istis expositionibus non aperire vclle quod le-
gunt, sed potius operire quod sentiunt. INec mirum ,

quando(juidem ipsum Dominum Jcsum loquentem , iioa

per ora Propbetarum , vel Apostolorum , vel Angclorum,
scd per os proprium , illusorem potius quam veritatis
doclorcm fuisse crcdiderunt. Huic ulique bymno divi-
nam tribuentes auctoritatem . ubi eum dixisse nescio
quis ejusdem b\ mni condilor finxit ; « Yerbo iliusi cuncta,
w et non non sum illuGUs in totum : » respondeant si

possunt egregii spiritales, quo eamus , cui aures aperia-

mus, utcumque credamus, in cujus pro-
cui loquenti
missione spem ponamus, si verbo cuncta Cbristus illusit,
si verbo cuncta omnipotens magister illusit, si verbo
cuncta ille qui est unigenitus Verbum Dei Patris ilJusit?
Quid ultcrius loquar de perdilis vaniloquis , et menlis
seductoribus, ])rimum suae, deinde caetcrorum , quos
sibi ad intcrilum praedestinatos icternum consociare po-
tuerunt. Rescripsi venerationi luae, et multo serius quam
volueram, et plura quam disposueram. Optime facitis
vigilanter luposcavere ; sed etiam pro sanandis ovibus ,

si quas forle violaverint, jam vulneraverint pasto-

sive ,

rali diligentia, ipso adjuvante pastorum Domino labo- ,

late.
 EPISTOLA ccxxxviii. 3a5

EPISTOLA CCXXXVIIP.

jdu^uslinus Pascenlio {doiiius re^ue Comili Ariano, qui

ipsiim ad r.oUoquiiim apud Carthaginem provocarat ,
ex Possidio c. 17.) el in profcssione jidei cUiserat, ac
post jactaral Augaslinum ab ipso superatvm, scripto
rcddit rationem fidcl sme de tribus personis et uno
Deo , deque v^rbo oaouTicv.

I. VoLUERAM quidem petente te atque instante , ut

meminisse dignaris , imo pro merito aetatis ac dignitatis
tuae jubente te , de fide Chrisliana, etiam pracsens cum
praesenle, in quantum Dominus largire-
milii facultatem

tur, conferre scriiioneni. Sed quia tibi post prandium

displicuit quod inter nos mane piicuerat, ut a notariis
verha nostra exciperentur; ne ultcrius dicas, quod te
audio non lacere, non me fuisse ausum tibi dicere fidem
meam his litteris accipe quod et tu legas, et cui volue-
, ,

ris legendum tradas et quod volueris vicissim scribendo

,

ipse respondeas. iniquum cst enim ut quisque de alio

judicare velit , et judicari de se nolit.

II. Et de praelerilo quidem placito nostro ,

quod con-
dicto meridiano imphre noluisti, facile existimari potcst,

quis noslrum lidci suas fiduciam non habuerit ; utrum

qui volebat ut diceretur, el timebat ne teneretur ; an qui
Ubque adeo nolebat eam disceptantium judicio subtrahi,
ut mandata litteris vellet ctiam legentium memoriae com-
mendari, ne quisquam vel oblivione opinatus vel dissen-
sioue irritatus, diceret ab aliquo noslrum , aut non esse
diclum quod dictum erat, auldictura esse quod dictum
' 41i3S cr.xiv. quae autem a38 erat, nuDC 69.
 ,

320 S. ALGLSTINI EPISCOPI

erat. In liis cnini solcnt latebras suoe malae defensionis
inquirere, (jiii contenlionis sunt cupidiores ,
quam veri-
talis. Hoc aiitem nec a te nec a me , nec de te nec de
me dici posset , si in fide condicti pernianeres, utverba
iiostra exciperentiir et scriberentur, prcesertim quia tu
ipse in iis verbis ,
quibus fidem tuam pronuntiasti, quo-
iies ea riepetisti, toties variasti ,
quod nulla credo fraiide,
sed bblivione factiim esse.
III. Nam primo dixisti , « tlredei-e te iri Deiim Pa-
trem omnipotentcm , invisibilcm , ingenitum, incapam-
lcm : et in Jesum (Ihrislum filiuu) cjus, Deum , natum
antc saL'cula ,
pcr (juem iacla sunt omiiia ; et in Spiritum
sanctum. >; Quibus cgo audilis , cum rcspondissem ,

liondum a te tjuidquam dictum, quod meee lidei ri^pug-

narct, et idco si ea scripsisses , mehis cliam posse sub-

scribcre; ad lioc nescio quomodo res perducta est , ut
accepta charta , ea ipsa ,
quae dixeras ,
yelles eliam lit-

teris tiia manu exprimere. Quod cuni mihi ad legendum

dcdisscs, animadvcrti minus te scripsisse « Patrem, »

cum scripsisses Deum omnipotcntem invisibiiem

, « , , i

ingenituni , innatum. » Quod ubi commemoravi non ,

post muUam allegationem , addidisli « Patrcm , » et

« Incapabilem >^ quidem ,
quod verbis dixeras , scripto
prcetcrmiseras : sed nulla hinc a me facta cbmmenioratio
est.

IV. Deinde cum dixissem me paratum esse subscribere

adhuc illa verba ^etiam mca esse posse, prius quaesiv|
ne quod in niciilcm venerat laberetur, utrum alicubi
Sc;ripturarum divinarum lcgcrctur : « Patci' ingciiitus^. )^

Hoc autem fcci ,

quia in exordio sermonis noslri cum
Arius et Eunomius commemorati essent nou a mc sed , ,

a fratre meb x\iypio, requirenle quenmam eorum secutus

' A>£VV/;to-.
 EPISTOLA. CCXXXVIII. Ss-jf

esset Auxehtius ,
qiii abs te fuerat noii pafva pfaedica-
tibiie laudatus , exclamanclo anatliematizasti et Ariurri et
Eunomiiim ; tum coutinuo fliigitasti, ut ct nos anathe-
matizaremus oao-JGiov, quasi quisquani homo esset, qui
hoc vocaretur, sicut Arius et Eunomiiis. Deinde vehe-
niehtcr exigehas , ut hoc verhum tihi in Scripturis os-
tenderemus, et statiin nohis comihunicarcs. Ilcspohde-
hatur a nohis ,
quia nos latineloqucremur, et illud gr^e-

cum esset ,
prius quserendum csse quid sit 6y!.oo(7i,ov , et
tiihc exigeiiduiii ut in lil^ris sanctis bstehdoietui', Tu coh-
(ra verhum ipsum crehro repetens, et ihvidiose venlilahs,
Stque in coiiciliis inajofiihi nostrbfum cbhscriptuhi coin-
nieniorans , vehementor urgehas ut ipsum oihhinb ver-
,

hiim quod est 6ao'Jc?iov, in sanclis lihris ostcnderemus;

hbhis etiani atque etiahi revocanlihus ,
quia lingua nos-
tra grteca rioh esset ,
prius ihterpreiandum et exponen-
dnm esssc quid sit ojxouc^ov, tuih demum ih divinislitteris
requiieiidum homen ipsum non inve-
: quia etsi fortasse

niretur, res tamen ipsa invenireiur. Quid esl:enim cbii-

tchtibsius quain ul)i de fe cbhstat, certafc de homlne?
,

Y. Htcc ergo quia inter nos jam collocuti fueramus,

posteaqucirii ad id vehtiiiii cst ut fideni tuam , sicut com-
mcfhbravi , scriheres, quahquam hihil in eis verhis vicle-
rem nostrae fidei esse contrarium . et propterea nie dice-
rein paraturii esse suhsciihere ;
qiiicsivi , ut dixi , utruni
Scripiura Dei continefet hoc verhuin, quod « l*ater essel;

» ingehitus, » (Ucum scriptum fesse respondisses, ihstah-

iliis cjitaereharii , ut ostenderes. Tunc unus ex iis cjui ade-
rant , cjhantuhi intelligi datuf, fideituse socius, ait iiiihi,

« Quicl crgo ? Tu Patfein genituhi dicis? » Respbndi *

Noh dico. Et ille , « Si ergo genitus noh est , inquit ,'

utiqiie ingehitus est. » Cui ego, Tides, iiiquam, jiosse

fiefi ut ^tlaHi de verhb ,
qiibd iri Sdipturd D^i ribri felt,
 ,,

328 8. AUGDSTINl EPISCOPI

reddatur tamen ratio unde rccte dici oslendatur. Sicergo
et d|Aryj'*7iov quod in aucloritate divinorum librorum cogc-
bamur ostendcre , etiamsi vocabulum ipsum ibi non in-
veniamus, fieri posse ut illud inveniamus , cui lioc voca-
Lulum recte adhibitum judicctur.
VI. Quibus dictis quid hinc tibi videretur attendi ut
audirem ; et aisti , « Rcctc factum esse ut ingcnitus Pater
in Scripturis sanctis non diceretur, ne ilh vel tali verbo
fieret injuria: » Ergo, inquain , modo flicta est injuria
Deo, et hoc manu tua ? Quo audito fatcri jam coepisti
nec te hoc dicere debuisse. Sed cum admonercm ut si tibi
tale videretur hoc vcrbum, ut ad Dci pcrlineret injuriam,
dcleres illud inde ubi scripseras ; considcrasti , crcdo
posse id recte dici , et posse defcndi ; et rursus aisti ,

« Prorsus ego hoc dico. » Tum ego illud, quod jara

dixeram rcpetivi, ita ficri posse, ut etiam daoJaiov ncque
scriptum in sanctis paginis inveniatur, tamen dictum el

in asserlione fidei defendatur, Patrem » in illis sicut «

libris nusquam « Ingcnilum » Icgimus, et tamen dicen-

dum esse dcfcnditur. Tunc a me chartam quam dcde- ,

ras abstulisti et conscidisti. Et constituimus postmcri-

dianum tcnqiiis , ut adcssent notarii ad excipicnda verba
nostra , atque inter nos ista quantum posscmus diligen-
tius tractaremus.

VII. Venimus , ut nosti , ad horam condictam , nota-

rios adduximus , ut ct tui adesscnt , conscdimus, Dixisti
rursus fidein tuam, atque in verbis tuis non audivi « Jn-
» genitum Patrem. Credo quod cogitaveris quid inde
»

manedictum fucrit et praecavcre volueris. Deinde po-,

poscisti ut cgo ctiam dicerem fidcm mcam. Ibi cum

postulasscm commemorans antcmeridiaiium placiium
nostrum , ut ea, quae dixeras , dictare potius dignarcris;
tunc exclamasti calumniam parare nos libi , etideoverba
 ,,

EPISTOLA. CCXXXVIII. 829

tua conscripta velle retinere. Ibi quid responderim re-
cordari non libet , atque utinam nec tu mcmineris. Scr-
vavi tanion debitam bonorifirentiam lionori tuo , nec
maledictum deputavi, quod non a veritate, sed a potes-

tate audire meruissem. Tamen quia vel ipsa verba repe-

tivi, ut pressa voce dicerem , Ita-ne calumniam paramus
nos tibi ? ut ignoscas peto.
Vlll. Sed tu liis audilis , rursus fidem tuam sono
clariore repetiisti , atque in verbis tuis non audivi
« Deum FiHum , » quodnunquam, quotics eani dixisti,
tacueras. Hic ego tam modcste, ut nusquam pulsarem,
ut de excipiendis verbis nostris, quod intcr nos placuerat
implerelur, etiam ipsam utililatem de praesenti experi-
niento suggessi , dicens le ipsum non potuisse in me-
moria vcrba tua tibi usitatissima retinerere, quando nun-
quam ea repetere valuisse videbamus , cum non aliquid
maxinie Dccessarium parares ; quanto minus posse illos ,

qui nos audirent, ita nostroruni meminisse verborum

ut si quid forte vel tu de meis, vel ego de tuis verbis ,

vellem retractare atque discutere , valerent seu dictuni

seu non dictum liquido recordari ; in qua nohis dilTi-

cultate facile notariorum recitatio subveiiiret.Tunc in-

dignanter dixisti « Meliusfuisse ut meam famam semper
,

audires eo quod longe inferiorem me expertus esses

,

quam tibi illa jactassct. » Tunc ego commemoravi, cum

te ante prandium salutaremus et eam famam nobis prse- ,

dicasses, boc me dixissc, quod de me illa menlita sit. Hic

sane aisti « Verum me dixisse. » Proinde cum duo libi
,

de me diversa locuti sint aliud fama mea et aliud ego, , ,

magis utique gaudere debeo me potius quam illam re- ,

pertum esse veracem. Scd quia scriplum cst , « Solus

» Deus verax, omnis autem bomo meiidax* ; » vereor ne
' &om, III, 4.
§"•1 <<•.(''
AUGUsflNI EriSCOPI
3d 8,

lioc quoqiie 3e iiie tciiiere dixerim. jNequc ciiini in noBis

ipsis, vel per nos ipsos veiaces sumus curii sumiis ; sed
ciirn ille in servis siiis loquilur, qiii solus est verjix.

1% Htec si ut liarravi gesia (3ssc recolis vicles qilam .

non debeas jactare apucl Iioiiiines, quod iibn ausiis slm

tibi assererc fidem nieam ;
quaiidoquidem in fide nbstn
placiti stare noluisti; et vir tantiis qui prb llde, quam
reipublicce debes , ribii times iiialedicta prbvincialium ,

pro quam Christo debes times izalumnias episco-

fide , ,

porum. Deindecum disputatiohi liostrEe etiaiii libiibralos

viros interesse cupsveris miror quomodo in ipsa devita- ,

tione calumnise verba tiia timi^s a notariis conscribi , et

ex oie tiib a clarissitnis testibiis iioii liriies aiidiri. Nbiiiie

corisideras clifficile esse ut bomiries suspiceritili", te a rio-

bis ullain formidasse calumniain , ut vc'rba tiia excipi

riolles ; sed curii cogitasses releriLuiii te fiiisse in verbb
arite praridium irianu tiia cbnscripto, siriiul etiani cogi-
tassc; ribii taiii facile ne ribtariorurii labulas dclere pb-
tuisse, cjuam facilcillani cliarlulam conscidisii ? Siautchi
aiicis iiori illa ita gesta esse lit a riie riarrata sunt , aul; tii

oblivibni^ falleris , non eriini audcb dicere, Mentiris ; aut

ego vel similiter fallor , vcl menlior. \ides ergo cjuarii

recte dicani ea , cjuLe de liis inaxiiiie rebus geruntiir , ex-

izipi atque conscrilii oporlei-e , et cjiiani libi quoque libc
ipsuni rccte placuerat, riisi postriierldianus tinior anleirie-
ridianum placiluin frangeret.
X. Aiidiergo jam ficiein riicarii : pbtens esi riiiseriizbr-

dla Doriiini Dei ribstri ,

quee prcv;sict liic quocl cfedidi sic
loqui, ut nec ejus offendarii veritaicni, ri(L'C huriiariitaleni

tuam. Iri omnipotentem t)eurii Patrerii riie crcdere prbfi-

teor, eumque a^ternuin ea aeleinitate, hbcest, immoi-tali-
tate , dico ,
quain solus Dcus liabi^t ; bocel dc Filioejus
unigenito credo in fornia Dei ; hoc ct de Spiritu saiicto ,
 ,

EPISTOLA CCXXXVIII. 33 1

qui Spirilus est Dei Patris et Filii ejus unigeniti. Scd

cjuii ipse Dei Patris unigenitus Filius, Doniiuuset Deus
nbster Jesiis Cbristus, posteaquam venit pleniluclo teni-
poris , o[)[)ortunus ad diem salutis nostrae formam servi
accepit^ , multa de illo in Scripturis secundum formam
Doi dicuntur, multa secundum formarii servi. Ouoruiii,
exempli gratia , duo quaedani commemoro, ut singula
acl singuia referantur. Secundum formam Dei de se ipse
dixit , « Kgo unum sumus ^» Secundum formam
et Paler
sei*vi , « (juoniam Pater major me cst ^. »

^t. Quod aulem de Deo scriptum est, « Oui solus

» liabet immortabtatem Dco bo- ^^; » et , « Invisibib soli
» iibr et gloi-ii^ non de Patre; » et caetera biijusmodi ,

taritum accipimus sed ei^iam de l"ibo, quod ad formam ,

Dei attinct, et de Spiritu sancto. Pater enim et Fibus et

Spiritus sanctus unus Deus est et solus verus Deus et , ,

solusimiiiortalissecundum iticqmmutabilera omninosub-

stantiam. Si enim de carne diversi scxus dictum est
ffQui adhsrct morclrici unum corpus est" » et de , ;

spiritii bominis, qui uon est quod Dominus, consequen-

ter scripium esl « Qui autem adbteret Domino unus

, ,

» spiritus cst^ » quanlo magis Deus Pater in Fibo, et

;

Deiis Fibus in Patre et Dcus Spiritus Patris et Pibi ,

urius peus est , ubi nulla est diversa natura; cum pro
divi^fsis modo quodarii sibi cobaerentibus dicatur vcl spi-
filus iinus vel corpus unum?
Xli. iit cum pro airima et corpore sibi coliaerentibus

dicattir , unus bomo? cuf non mubo riiagis de Patre et

Fibo sibi coliserentibus dicatur unus Deus. cum sibimet

lii..Ui... .: .iii. I
-i
'• i
'
'
• - •--,.
mseparabililcrcoba^reant ciuomodo noncorpuset animat'
Lt cum corpus ct aninia sit urius lioiiio, quamvis corpus
' Gald!. !, ;.— 2 joan. x, 3o. — ^ Id.xi\,28. — ^ i Tim. vi, i6.

— & Id. 1, 1 7 — ^ i Cor. VI. i(i — '''

Ibid. i-.
332 9. AUGDSTINl EPISCOPI
et aniraa non sint unum cur non niulto magis sit Pater^
;

et Filius unus Deus, cuin Pateret Filius unum sint, se-

cunclum illam Ycritatis vocem, « Ego et Paler unum su-
» mus^? » Item cum homo interior et bomo exterior non

sint unum , neque enim ejusdcm naturae est exterior

cujus interior , quia c.vLoiior cuai nuiicupato corpore
dicitur bomo,
iuterior autem in sola rationali anima in-
telligiturutrumque tamen simul non homines duo sed
; ,

unus dicitur quanto magis Pater et Filius unus Deus

:

est, cum Pater et Filius unum sint ; quia ejusdcm naturae

vel substantiae sunt quo abo vocabulo congruen- , vel si

tius dicitur id quod Deus est unde dictum est « Ego , ,

» et Pater unum sumus. » Itaque unus spirilus Domini

et unusspiritus bominis et non sunt unum et tamen , ,

ille cum cobaeret Domino non sunt duo, sed unus spi- ,

ritus ct unus bomo interior ct unus bomo exlerior

: et ,

non sunt unum et tamen ejus connexione vinculi natu-

,

ralis simul utrumque non duo, sed unus est bomo.

Multo magis igilur cum Filius Dei dicat « Fgo et Paler ,

» unum sumus » unus est Deus Pater et unus est

, ,

Deus 1'ilius, et tamen simul utrumque non duo sed ,

unus Deus.
XIII. Quod enim fecit in multis sanctis in adoptionem
fdiorum vocatis cobaeredibus Cbristi una fides et una
spes et una cbaritas , ut esset eis una anima et cor unum
in Deum ; boc praecipue cogit intelligi una eademque
Patris et Filii natura si ita dicendum est, deitatis ut , ,

Pater et Filius qui unum sunt , et inseparabiliter unum

sunt , et sempiterne unum sunt , non sint duo dii , sed
unus Deus. Illi enimbomines per consortium etcommu-

nionem unius ejusdemque naturae, qua omncs bomines

erant , unura erant : etsi aliquando secundum diversita-
I
Joan. X, 3o,
 EPISTOLA CCXXXVfll. 333
tes voluDtatum opinionum morumque
et seiitenliarum ,

dissimilitudines non erant unum ; erunt autem plene per-

fecteque unum, cum pcrventum fuerit ad eum finem, ut
sit Deus omnia in omnibus. Deus autem Pater ct Filius

ejus, Verbum ejus Deus apud Deum semper alque ,

incftiibiliter unum sunt: unde magis non duo dii sed ,

unus Deus.
XIV. Homines autem minus intelligentes, quid propter
quid dicatur. patentes volunt hahere senlenlias,et Scrip-
turis non diligcnter scrutatis , cum arripiunt defensio-
nem cujusque opinionis , ab ea vel nunquam vcl diffi-
et

cile detlectunlur, dum docti atque sapientes magis putari

quam esse concupiscunt , ea quae propter formam servi
dicta sunt, volimt transfcrre ad formam Dei et rursus
:

quoe dicta sunt ut ad se invicem personse refcrantur, vo-

lunt nomina esse naturae atque substantiae. Fides autem
nostra est . Palrem et Filium et Spirilum sanclum unum
Deum credere et confiteri ; nec taraen eum, qui I''ilius

est, Patrem dicere ; nec eum ,

qui Pater est Filium ; ncc
eum ,
qui Spirilus Palris et Filii est, aut Patrcm aut Fi-
lium nuncupare. His enim appcllationibus hoc significa-
tur, quo ad se inviccm rcferuntur, non ipsa subslanlia ,

qua unum sunt. Nam et Pater cum dicitur, nonnisi ali-

cujus Filii dicitur , et Filius nonnisi alicujus Patris inlel-
ligitur, et Spirilus sccundum id quod ad aliquid refertur,
Spirantis alicujus est, et Spirans utique Spiritum spiraus
est.

XV. INon autcm ista corporaliter sentiuntur , nec usi-

tato more intelligujitur in Dco. « Qui potens est facere,

» sicut dicit Apostolus, supra quam petimus et inlclli-

wgimus^. » Si autem facere quanto magis esse? Nam ,

hoc nomen quod « Spiritus » dicilur non secundum id ,

• Ephe». iiij 20.

 ,

AUGUSTINl EPISCOPI
quod refertur ad alicjuid, scd secundum id quod aliqi}|

natura significatur omnis incorporea natura spiritus ijj

,

Scripturis appellatur unde non tantum Patri et Filiq,

et Spirituisancto , sed omni rationali creaturaeet animas

hoc vocabulum congruit. Inde Dominus dicit « Spiri- ,

»tus estDcus, ct idco (jui adorant Dcuni in spinlif ct ,

» veritate oportet adorarc *. » Scriptum est etiani « Oiii ,

)>facit Angclos suos spiritus -.» Dictum cst et dclipjTiini-

busquibusdam , « Quoniam caro sunt , ei spiritus ambu-

» lans ct non
,
revcrtens ^. » Et Aposlolus ait, «Ncm(j
» scit quid agatur in bomine, nisi spiritus boniinis ,
qui
» in ipso est^*. » Item scriptum est , « Quis scit spiritus

» fdiorum bominis si asccndat ipse sursum, et spiritus

» pecoris, descendat ipse deorsum in terram ^? » Dicitur
eliam spirilus in Scripturis sccundum quamdam distinc-

tioncm in ipsa una unius bominis anima unde Aposto-

:

lus dicit, « Et inlcgcr spiritus vester et anima et corpus

» in dicm Domini nostri Jcsu Cbristi scrvetur^. » Ifepa
aboloco, « Si oravcro lingua, spiritus meus orat, piens
» autem mea infructuosa cst. Quid ergo est? Orabo spi-
» ritu, orabo et mcnte^. » Proprio autem raodo tiuodam
sccundum quod rcfertur ad Pa-
dicitur Spiritus sanctus,
Ircm Eibum quod eorum Spiritus sanctus sit. Nam
et ,

secundum substantiam quoniam semcl dictum est ,

« Spiritus est Deus*^, » et Patcr spiritus cst . et Eibus , ej:

ipse Spiritus sanctus, ncc tamcn Ircs spiritus, sed unus

Spiritus; sicut non tres dii , sed unus Dcus.
XYL Quid miraris? Tantum valct pax, non quabs-
cumque ut solel intelbgi , ncc tabs quabs laudalur in hac
vitaper concordiam cbaritatcmquc fidclium ; sed illapax

* Joaq. IV, 24. — 2 psal. ciit ,4. — ^ M.

... j:.\\vn , 39. — f i Cor
ri.
it,,'ri. — 5 Eccli.
'5'e III, a [. — .
^ i -
Tlie.<;s. v, —
23. ' i Cor. .\iv, 14. -^
8 Joan. IV, 24
 ,

|pi3Toj,A cp^xxyiiT. 335

Dei ,
quae sicut: dicit Appsfolus , « Sppergreclitpr ppinejp
)? intellectum^ : » quern, iijsi r.ostrujii , icl est , omnis ra-
tionalis crealurae ? Quanropter coiisitlcrantcs inrirmita-

tem nostram , et auqientes Apostoluin confitentem et di-

centem ; « Fratres, egp me non arljitnor appreiientlisse^;»

et « Qui se putat aliquicl scire, nont|um sit quemad-r

,

» motlum oporteat eum scire^; » cum (Jivinis Scripturisj

quantum ppssumus cplloquamur sine cpntentior|e pa^ ,

cali,noninarii ac puerili aniinositate studcntesalterutrura

vincere, ut paxCbrisli polius vincat in cordiLus nostris'^,
guantum eas ppbis et m bac vitapercipereposspdonavit;
ut cogitantes quid eadem pax inlerfralres egerit, quorum
ex tam muUis animis et multis cordibus fecit animam
unam et cpr unum jn Deum , debita pietate credamu^
multo maxime in illa pace Dei ,
quae superat omnieni iri"^

tellectum , et Patrem et Filium etSpjritum sanctum npn

csse tres deos, sed unum Deum tanto excellentius quam ;

istprum erat ariima et cpr unum q?|anlo ijja pax qu^ , ,

supprat omnem intellectum, excellenlior cst ista pace ,

quam tenebat on|nii|ni ij|or,U|Ti cpr pjjni ej: jina anima

ih Deum.
XVII. Filium autem bominis eumdcm dicimus quem
Filium I]ei nou tamen prppter formam Dei in qi|a pst
, ,

Deo Patri sed pj^opter accepiam forniamservi,

Eetpiajis ;

qua minpr est Patre. Et quia eujncleni Filium bomini§

dicimus, propter bpc et Fijiuni Pei crucifixum fatemur
npn ex yirUite divinitatis, sed ex inflrmilalebunianitatisi
non ex suae naturae permansipjie , sed ex npstr^ guscepr
tipnc.
XVIII. Jam nunc paulul|L|m inlijere quae Scriptura-
rum elpquianos cogantunum Pominuro Deuni cpiifiteri,
' Plulip. IV, 7. — 2 jj ,1,^ i3. — 2 I Cor. vm , a. — ^ Co)qs|.
336 9. AUGUSTINI EPISCOPI
sive tantum tlo Patre, sive t;intuni de Filio, sive tan-
tum de Spiritu sancto, sive simiil tlc Patre ct I'ilio et

Spirilu sancto inlcrrogcmur. (crtc scriptum cst : « Audi

» Isracl, Dominus Dcus tuus l^ominus cst ^, » l)e cjuo

dictum putas? tantum dc Patrc, non cst Dominus

Si

Deus noslcr JesusC-lirlstus. Iit ubi cstvox illa tangcnlis

et clamanlis: « Dominus mcus et Deus meus ^; » quam

Cliristus ipse non rcprclicndit, sed approbavit, dicens :

« Quia vidisti me , credidisti? » Porro si et ImHus Do-

minus Deus csl, ct Pater Dominus Dcus est, et ambo
jam duodomini etduo dii, quomodo eril vcrum : « Do-

» minus Oeus tuus, Dominus unus csl? » An Ibrte Pater

esl unus Dominus, Filius autem non unus Dominus scd

tantum Dominus, sicutsunt dii mulli ctdomini multi, non

sicutiile unus dc quo scriptum est r(Dominusunusesl?» :

Quid ergo respondcbimus Apostolo dicenti « Nam et :

» si sunt qui dicuntur dii, sive in coelo , sive in terra,

» sicut sunt dii mulli et domini multi ; nobis tamen unus

» Deus Pater, exquo omnia, et nos in ipso ct unus Do- ;

» minus nostcr Jcsus Cbriaus, perqucm omnia, etnospcr

» ipsum ^ ? »;Porro si quod de uno DcoPatrc dicitur, co-
gitindeFilium separare, dicantqui audent, nonpossejam
intclligi Dominum Patrem, quia « Unus, inquit, Domi-

»nus noster Jcsus C.bristus. »i\am si unus, uliquesolus:

si solus, quomodo et Pater; nisi quia ct ipse et Pater,
unus Dcuset solus Dcus, non scparato Spiritu sanclo?
Unus ergo Deus Patcr, et cum illo bilius unus Deus,
quamvis non cumillo unusPatcr. Itemqucunus Dominus
Jesus Cbristus, et cum ilio unus Dominus Pater, quamvis
non cuni illo unus Jesus (^bristus tanquam et Patcr sit
Jesus Cbrislus. Hoc enim nomcn ex dispcnsatione mi-
sericordiae susceptaeque bumanitatis assumptum est.

• Deut. VI, 4. — "^

Joan, xx, a8. — ^ i Cor. viii, 5,
 :

EPISTOLA CCXXXVIIF. 33^

XIX. Aa forte quod ait Apostolus : « Unus Dominus
w noster Jesus Christus, per quem omnia ^ ; » non vultis
adjungiquod dictum est « Unus, » adidquod cst « Domi-
nus, » sed ad id quod ait : « Per quem omnia. » ut non
unus Dominus, sed unus perquem omniaintelligatur, ut
nou sit Patcr pcr quem omnia, scd Patcr solus ex quo
omnia, et Filius solus per quem omnia? Si itaest, jam
tandem fatcmini unum Dominum ct Deum nostrum esse
Patrcm et Filium. « Quis enim cognovit sensum Domini?
» Aut quisconsiliarius ejusfuit ? Aut quisprior dedit illi,

» et rctribuetur ei? Quoniam ex ipso ct per ipsum et in

» ipso sunt omnia, ipsi gloria ^. » Neque enim dixit, Ex

Patre omnia, ct per filium omnia: « Sed ex ipsoet per

» ipsum ct in ipso »quo? nisi Domino, de quo ait
; :

« Quis enim cognovit sensum Domini ? » Ex Domino, ergo

et per Dominum et in Domiuo omnia, non alio illo et alio

isto, sed unoDomino quianon dixit, ipsis gloria sed,

j
:

a Ipsi gloria. »

XX. Quodsi quisquam dicit, id quod ait Apostolus :

« Unus Dominus quem omnia, » non

Jcsus Cbristusper
inleliigi unus Dominus, nec unus per quem omnia, sed
unus Jesus Christus, qui unus Jcsus Christus etiam Do-
minus dicitur, non tamen ut unus Dominus sit, sed ut
unus Jesus Christus; quid dicturus est cum audierit eum-
dem Aposlolum clamanlem : «Unus Dominus, una fides,
» unumbaptisma, unus Deus et Pater omnium ^? » Cum
enim Deum Patreni hic commemoret, ubi ait « Unus :

wDcusct Pater omnium '^proculdubio idquod ibidixit

;

» Unus Dominus » quem nisi Jesum Christum voluit in-

telhgi? Si ergo eis placet, desinat esse Dominus Pater,

quia unus est Dominus Jesus Christus. Quod si absurdum
et impium est opinari, discamus intelhgere unitatem Pa-
• I Cor. vui, G. — 2 Rom. xi, 34. — ^ Epbes. iv, 5,

CXLVIII. 23
338 S. AUGCSTINI liPISCOPl

tris et Filii et uno quod de uno solo Deo

Spiritus sancti,
dictumfuerit, non continuo prohibeamur de Filio vclde
Spiritu sancto intcliigcre cjuia Pater quidom non cst :

Fiiius, ctFilius non cst Pater, et Spiritus utriusque non

est Patcr aut Filius ; scd tamen et Pater et Filius et Spi-

ritussanctus unus solus et veruscst Dominus Dcus.

XXI. Ncque enim Spiritus sanctus si aut Dcus aut ve-
rus Deus non essct, templum cjus cssent corpora nostra.
« Nescitis, inquit, quia corpora vcstratcmplum in vobis
» cst Spiritus sancti quem
Deo ^ ? » Et nc quis- babetis a
quam ipsum Spiritum ncgaret Deum, continuo seculus 1

ait « l'^t non cstis vestri. Fmpti enim estis pretio magno.
:

» Glorilicate ergo et j)ortate Dcum in corpore vcstro % «

jj»

cum scibcetcujus tcmplum corpora noslra csse praxlixe- (

rat. Jam boc mirabile est, si vcrum est quod vos audio
diccrc, ita esse Spiritum sanctum minorem Filio, sicut
Patre minorcst Fibus. Cumenimcorpora nostra mcmbra
sint Cbristi, sicut dicit Apostolus; itcmquc corpora nos-
tra templum sint Spiritus sancti, sicut idcm ipse dicit
Apostolus, nimium miror, quomodo sint membra majo-
ris, tempium minoris. Anfortejam placet diccre Spiri-

lum sanctum Domino Jesu Cbristo esse majorem ? Videtur

enim suffragari buic opinioni etiam iHa scntenlia « Quo- :

« niam qui dixerit vcrbum adversum Fibum bominis,

» remitletur ei : qui autcm dixeritadversusSpiritumsanc-

» tum, non remittctur ei neque in boc saeculo, nequc in
» futuro^. » Periculosius cnim peccaturinmajorcmquam
in minorem. IScc separari fas cst Fihum bominis a Filio

Dei, quia ipse Filius Dei factus cst I''ibu3 hominis, non
mutando quod erat, scd assumcndo quod non crat. Sed
absitctiam tabs impietas, ut Spirilussanctus major Filio
esse credatur. Non ergo facile in pcrvcrsum moveant.
* I Cor. vr, 19. — "^
Il)id. 19 ct ao. — 3 Malili. \u, Sa.
 :;

F.PiSTOLA. CGX.WVIir. 889

qua3 ita clicunUir ,
quasi ostendant alteruni allerocsse
majorcm.
XXII. Nani quaedam etiam sic dicuntur, ut homini-
husparum intelhgenlihus ct ipse Fihus major Patrc vi-
de.ilur. Qiiis enini cuni fuerit iuterrogalus, quid sit ma-
jus. verum an veritas, non potiiis respondeat veritatem
esse majorem? Ab iiia enim vera sunt qucccumque vera
sunt. ?son autem ita est in Dco. iSam Filium majorem
Patre utriquc non dicimus ct tamen FiHus dicitur esse
veritas «Egosum, inquit, via, et veritas etvita*. » De
:

Patre autem tantummodo vos vultis inlcUigi quod ait

» Ut cognoscant teunum verum Dcum, et quem misisti

» Jesum Christum - ; » ubi nos subaudimus, etiam Jesum

Christum verum Deum, utli^ecsit sententia Teet quem :

misisti Jesum Christuni cognoscant unum verum Deum;

ne illa consequatur absurditas , ut si proptcrea non est

verus Deus Jesus Christus, quia dictum est Patri : « Te

» unum verum Deum ; wpropterea non DominusPater,
sit

quia dictum est de Christo : « Unus Dominus. » Verum-

tamen secundum pravumintellectum, vel potiuserrorem,
major est Deus veritas quam Deus vcrus quia verus a ;

veritate est. Major ergo Patre Fihus, quia iste est veritas,
i]le verus. Hanc perversitatem pellif. ex animo, qui didi-
cerit Patrem verum Deum esse gignendo veritatem, non
participando. ^on est autem aha substantia veri gignen-

tis, ct aha genitse veritalis.

XXllU Sed cum ad haec contemphinda infirmus sit

oculus cordis humani, accedit ut de contentione etiam

turbulentus sit. Et quando ista conspiciet? Dicit Scrip-
Dominum etSalvatoremnostrum Jesum
tura, Filium Dei
Christum, Verbum Deiesse. et vcritatem, etsapientiam
et homines eum ante incarnationem, quam de Maria vir-
• Joan. XIV, 6. — 2 jj xvii, 3.
 :

34o S. AUGUSTINI EPISCOPl

gine accepit, sine ulla omnino susceplionecorporea: crea-
turae per ipsam natura-m et substantiam suam, qua Ver-
bum Deiest, et sapienlia Dei, visibilem et corruplibilem
dicunt, dum sibi volunt constare quod scntiunt, de Patre
tantummodo dictum « Invisibili, incorruptibili soli
esse :

» Deo.Rogote, verbum bominis non est visibile, ucduin

»

Verbum Dei. Jamvero sapicntia iUa, dc qua dictum est

« Altingit ubiqueproptcr suam munditiam ;» et, «JNibil

» inquinatumineam incurrit; »et,«In se ipsaraanens in-

» novat omnia^, » et si qua similia quae numerari non

possunt, si corruptibilis est, nescio quid dicam, nisi ut
doleam praesumptionem bumanam, et mirer patientiam
divinam.
XXIV. Cum verode iUa dictumsit :Candorestcnim
«

» lucis aeternae ; » nec vestri, ut arbitror, jam dicunt

lucem Patris(quae quid est, nisi ejus substantia ?) fuisbC
aliquando sine candore a se genito , sicut ista in divinis

et spiritabbus et incorporeis et incommutabibbus credi,

et utcumque intelligi possunt : audio enim jam eosemen-
dasse. An fortefalsumest boc cos abquando dixisse, quod
fuerit abquando Pater sine Filio, tanquara fuerit lux
seterna sine candore quera genuit? Ouid ergo dicimus?
Si natus est Fibus Dei de Patre, jam Pater deslitit gig-
nere et si destitit, coepit
; si autcm coepit gignere, fuit:

abquando sine Fibo sed nunquam fuit sine Filio, quia

:

Fibus ejus sapientiaejus est, quaecandorestlucis aeterniv.

Ergo semper gignit Patcr ct seniper inifcitur Filius. Hic
rursus timendum est ne putelur im])crfccta gcncratio,
,

bi non dicimus natum esse sed nasci. i'ompatcre mecum

obsecro, in bis angustiis bumanae cogitationis et Hngutv,
et pariter confugiamus ad Spiritum Dci per Propbctam

dicentem : « Generationem cjus quis enarrabit ^? »

' Sap. VII. 24-37. — 2 Isai. i.ui, 8.

 EPisTOLA ccxxxvin. 341
XX.V. Hoc unum peto inlerim ut diligenter exquiras,
utrum alicubi divina Scriptura de diversis substantiis
dixerit, quod unum sint. Si enim non invcnitur dictum,
nisi de iis rebus quas constatessc uuius ejusdemque sub-

stantiae quid opus est ul rebellemus advcrsus veram et

catbolicam fidem? Si autem inveneris alicubi hoc scrip-

tum, ctiam de diversis substantiis lunc aliud cogar in-
quirere, unde ostendam recte oaojaiov dictum Patrem et
Filium. Nam si illi qui Scripturas nostras aut nesciunt,
aut non laboriose scrutantur, et tanien filium ejusdem
substantite et a;qualem Patri credunt, dicant cis qui hoc
nolunt credere, cum tamen Deum Patrem Filium habere
unigcnitum credant, Noluit Deushabere asqualcm Filium,
an non potuit? si noluil, invidus est; si non potuit, infir-

musest : utrumvis autem liorani de Deo seiitire sacrile-

gum est : nescio utrum possint iuvenire quid dicant, si

nolint res absurdissimas et stultissimas dicere.

XXYI. Ecce quantum potui exposui tibi fidemmeam.
Et plura quidem dici possunt , et diligentius disputari :

sed vcreor ne ista ipsa quaedixi oneri sint occupationibus

tuis : tamen ea non solum dictata conscribi volui, sed
etiam manu mea quod quidem et
subscribcnda curavi ;

antea volueram quod inter nos {)lacuerat servaretur.

, si

Sed modo certe puto jam non a le debere dici timuisse ,

me tibi dicere fidem meam quando non solum dixi, sed ,

scriptam subscripsi ne nie quisquam dicat aut dixisse

.

quod non dixi, aut non dixissequod dixi. Hoc fac et tu,
sijudices quaeris, non qui in ore tuo revereantur perso-
nam tuam, scd qui in litteris tuis exerant libertatem suam.
Sienim calumniam times, [quod nullo modo auderem
dicere nisi hoc ipse dixisses
, licet tibi non subscri - , ]

bere. Nam et ego propterca nolui nomen tuum scribi in

his meis litteris, ne hoc forte noluisses.
34^ S. AUGUSTINI EPISCOPI
XXVII. Facileest ut quisque Augustinum vincat; vi-
deris utrum vcrilate an clamorc : non est nieum dicere)
nisi quia facilc est utquisque Augiistinum vincat : quantd
magis ut vicisse videatur ; aut et si non videatur vicisse,
tamen dicatur ? facile est lioe : nolomagnum putes ,

nolo , nolo pro magno appetas. Nam cum adverteriflt

iiomines in hac re tam ingentem famem cordis tui, multi
gaudebunt se invenisse occasionem , ut ad pauca Eugfi
Euge, tam polentem virum faciant amicum. Nolo dicere
quia si non faveant vel si contrariam sententiam profe- ,

rant , etiam formidare poterunt inimicum, inOpte qui*

dem et stulte ., sed tamen plerique liomines ita sunt.
XXYIII. Pvoli ergo attendere quomodo vincatur Au-*
gustinUs, qualiscunique unus iiomo ; sed atlende potius
utrum vinci possitoy.o-j^^iov, non i])sum vcrbum graecum^
quod faciie est non intelligentibus irridere, sed illud quod
scriptum cst « Ego et Pater unum sumus ^ « et « Pater
, : ,

» sancte scrva eos in nomine tuo quos dedisti milii, ut

, ,

«sintunuin, sicut «JNoh pro

et nos-.» Item paulo post ,

» his autem rogo tantum inquit, scd et pro eis qui , ,

» credituri sunt perverbum eorum in mc, ut omnesunum

» siut , sicut tu Paler in me , et ego in te , ut el ipsi in
» nobisunum sinl ut mundus credat quia tu me misisti» ;

»Etego claritnlcm quam dedisti mihi dedi illis; ut sint

uniim sicul et nos unum sumus ego in eis et tu in
)) , ; ,

» me ut sint consummati in unum^, » Yide quoties

,

dixit , « Sint unum , sicut et nos unum sumus; » nus-»-

quam lameii dixit, Ipsi et nos simus unum, scd, « Sicut

» cgo et tu sumus unum, sic et ipsi in nobis sint ununh»
Quia sicut iih eranl unius ejusdemque substantiae ,
quds
eliam unius participes vitce feternaj facere volebat ; ita de
Patre et Filio propterca dictum est , « Unura sumus ^ »
' JoaD. X, 3o. — 2 ij XVII, n. — 3 ibid. 20.
 EPisroLA ccxxxviii. 343
cjuia uiiius sunt ejusdem substantiEe, et non participes
vitae seternae, sed ipsa principaliter vita aeterna. Et po-
tcrat dicere seciuulum formam servi , Ego etipsiunam
sumus , aut unum simus , ncc tamen lioc dixit ,
quia
uiiam substantiam Patris et suam, et unam illorum, vo-
lcbat ostendere. Si autem dixissct, Ut tu et ipsi unum
sitis , sicut ego et tu unum sumus; aut, Ut tu et ego et
ipsi unum simus , sicut ego et tu unum sumus; nemo
nostrum recusaret posse dici « Unum sunt » etiam di- , ,

versas substantias. Nunc autem vides quam non ita sit ,

quia non ita dixit, et saepe dicendo vehementer commen-
davit quod dixit.

XXIX. Invenis ergo in Scripturis aliquid unum de

diversis naturis, sicut supra ottendimus, sed additiir vel
subauditur, quifl imum : sicut ex anima et corpore dici-
mus unum animal, et una pcrsona, et urius homo velest
vcl sunt. Sine nliqua vero adjunctione dici « Unum sunt,»
si invcneris in Scripturis , nisi de iis ,
quee unius sub-
stantiae snnt, jiistissime flagitabis nt ahud proferamus ,

unde oy.o-jTiov demonstremus. Sunt enim et aha muka ,

sed interim de hoc uno cogita deposito studio contentio-

nis , ut babeas propitiunl Deum, Non enim bonum ho-
minis est hominem sed bonum est homini ut
vincerfe ,

eum vcritas vincat volcntem quia malum est homini ut

;

euni veritas vincat invitum. Nam ipsa vincal necesse est,

sive ncgantem sive confitentem. Da veriiam , si quid h-
berius dixi , iion ad contumeliam ttiam , scd ad dcfcnsio-
nerii mcam. Praesumpsi cninl de gravitate et prudentia
tua, quia potes considerare quantam mihi respondendi ,

necessitalem imposueris si et hoc non recte feci

, aut et ,

hinc da veniam. Huic scnptiine a me dictatce et re-

iectcJe ego Aui^ustinus subscripsi.
344 »• ArGUSTINI EPlSCOn

EPISTOLA CCXXXIX'.

Aus^usllnus Pasceiitio , de eadem re urgens ut explanet

fidem mtam.

I. Si dicis te milii dixisse tidem tuani , et nie tibi no-

luisse dicere fidem meam, (juod te audionon taccre re- ,

cordare, obsecro, quam utrumquesit falsum. INam nec tu

mihi voluisti dicere fidem tuam , et ego tibi fidem raeam
non di:cre nolui , sed ita dicere volui ut nemo posset
diccrc, aut dixisse me aliquid quod non dixerim aut ,

non dixlsse quod dixerim. Diceres aulem mihi fidem

tuam si hoc diceres unde dibsenlis a nobis. Si diceres
, ,

« Credo in Deum Patrem,qui Filium fecit primam crea-

turam ante omnes CcTtcras creaturas et in ipsus Filium, ;

nec sequalem Palri, ncc similem nec verum Deum et , ;

in Spiritum sanctum per Fihum post Fihum » liGec :

enim vos audio dicere. Aut si forte falsum est quod ista

dicatis, hoc potius abs te volo scire. Si aulem verum est

quod ista dicitis volo scire quemadmodum ea de Scrip-
,

turis sanctis defendalis. Nunc aulcni aixisii « Crederc :

tc in Deum Pateem omnipotcntem invi^ibilcm, immor- ,

talem non ab ahquo genitum

, , et cx quo suntomnia. Et
in Fihum ejus Jesum Christum , Dcum naturn antesae-
cula, per quem facta sunt omnia. lu in Spiritum sanc-
lum.» Haec fides non cst tua , sed utriusque nostrum;
qucmadmodum si adjungcres quod ounulcm Filium Dci
3esum Christum etiam ]Maria virgo pepcrit, quod parj-
ter credimus, et si qua alia communiter confitemur. Si

i Alias ciAw. quffi autem 289 erat, uunc 8^5

 F.PISTOLA. ccxxxix. 346
voluisses ergo tuam dicere , non istam diceres, qune com-
munis est nobis , scc! illani potius in qua dissentimus a
vobis.
11. Ilcec et prcTsens dicerem , si quemadmodum pla-
cuerat, verl^a nostra cxciperentur. Scd quia boc noluisli,
dicens te a nobis tinierc calumniam , et a placilo cui
mane conscnseras, post prandium recessisti, ut quid di-
cerem quod quemadmodum velles me di.\isse narrares
.
,

ct ego non baberem unde oslenderem quid vcl qucmad-

moduni di.xcrim. Noli ergo ulterius jactare quod lu fidcm

tuam dixcris ct cgo meam non dixerim quin sunt bo-
.
;

mines, qni ronsidcrent mc potius babuisse fiduciam fidci

mese, qui cam scribi voluerim te autem non babuisse ; ,

dum qiiasi calumniam pcrtimescis. Paratus ergo eras ne-

garc , si tibi objiccreturquod conlra fidem meam aliquid
dixeris. Yidcergo quid de teipse sentiri feceris. Quod si
objectum non cras negaturus, cur dictum scribi noluisti,
praesertim cum magnopcre voluisses etiam bonoratos vi-
ros nostro intercsse sermoni? Cum ergo volens calumniam
devitarc notarioruni stylum timcbas, et clarissimorum vi-
rorum testimonium non timebas?
lil. Si autem sic vis ut etiam cgo dicam fidem meam,

quomodo te dicis dixisse tuam ego etiam brcvius pos- ,

sum dicere Credere me in Patrem et Filium et Spiritum

.

sanctum. Si autcm proprium aliquid unde dissentis a me

vis audire (^redo in Patrom et Filium et Spiritum sanc-
,

tum, ncc Filiumdicens Patrcm, nec Patrcm Filium, nec

utriusque Spiritum sanctum vel Patrem vcl Filium et ^

tamen Patrcm Deum el Filium Deum et Spiritum , ,

sanctum Deum solum aeternum et immortalem propria

,

sua substantia , sicut Deus solus et aeternus et immortalis

cst , ea divinitate quas esl ante saecula. Hoc si tibi dis-

plicet , et placet a me audire quemadmodum de Scrip-

 ,

346 S. AUGtlSTINI tPJSCOPI

turis sanclis asseratur, legc ctiam iHud qiiod prolixius

conscriptum misi bcnignitati tuae. Si autem illud tibi
non vacat legere, nec mibi vacat frustra verba jactare.
Possum tamen quantum Dominus dederit facullalis vcl
dictanti tibi vel scribenti ego quoquc vel dictando vel
,

scribendo ad quod volucris respondere. Hic Scriptunc

a me diclatce et relectct ego ALigustinus subscripsi.

EHSTOLA ccxl*.

Pascehtius Aiigiistlnum coulumeUose compellai , urgcns

ul profcrat ijuis e tribus personis sit unus Deus, ad con-
flictum sub drbitris provocans.

«Optaveram te, frater dilectissime, pristini erroris tui

consiHum dcponere, nunc miror te id ipso adhuc po -

mancre, sicut Epiitola quam ad me misisli clamat. Nam

ita est dignatio tua, sicut sitiens nimio calorc accensus
si invcnerit aquam coenosam , et sc indc ingurgitaverit ,

postca ctiamsi limpidam cL frigidam rcperiens bibcrit ,

non satis proficcre quandoquidem coeno scmel

potest ,

ejus cor elanima obruitur. Dcniquc quod pace tua di- ,

cam , ita est consilium pra^stanlias tuae, sicut arborcurva

et nodosa, quae nibil in se rcctum liabct , ct acicm per-
vertit oculorum. llescribit milii sanclilas tua Patrcni
Deum Filium Deum, Spiritum sanctum Deum scd
, ,

unum Deum. Quis e tribus unus Deus an fortc cst una ,

pcrsona triformis quae boc nomine nuncupetur? Tu si

,

voluisses et confideres de profcssione tua , resid^res me-

' Alias CLxxvi. quae autem 340 erat , nunc 63.
 ,

EPISTOLA CCXLI. 3^7

cumcum coepiscopis luis puro ac pacifico animoctspi-
ritu, ct conferres do iis , quae sunt Dei , ct cpise ad glo-
riam et gratiam spirilalem pertinent. Unde quid opus est

scribcre etrescribere quod nos non aedificat? »

EPISTOLA CCXLP.

Au^uslinus Deum unum proflletur^ triformem ne^at

conflictum non dctrectat , si excipiantur qucB di-
cuntur.

I. LiTTER.E tuce ncc ad reddunda convicia me provo-

care , nec a reddendis litteris revocare potuerunt. Ea
quippe quae scripsisti moverent me , si a veritate Dei ,

non a potestate hominis dicerentur. « Dixisti consilium

meum arl)orem curvam et nodosam ,
qucC nihil in se
rectum habet , et aciem pcrvertit oculorum. » Quid in
me diceres, si a placito ,
quodinter nos male statuera-
mus , ergo recessissem , et in re facilhma, qu^e recte
placucrat curvam refragatioiiem et nodos difficultatis
,

posuissem? Neque enim aqua coenosa ingurgitatum me

judicares, sed perfidiae qupd multopejus est, ebrietate
,

submersum si non tahs post pranchum rediisscm, qualis

,

ante prandium reccssissem. Sed ecce numquid non res-

cripsisti quod voluisti, et nuham cahimniam formidasti.

Sic ergo potes ct ceetcra ut sit quod vel nos ipsi vel ahi
, ,

possint considerare et judicare. Quod enim dicis trifor-

mem Dei personam me credere si legere dignatus fuisses ,

quod ahud ahquanto prohxius misi et ad ea quae ibi ,

scripta sunt respondere voluisses hoc fortasse non dice- ,

' AliascLxxvii. quae autem 241 erat, nuBcGa.

34^ S. AUGUSTINI EPISCOIM
res. hoc ipsum qnorl triformcni Dei
Secl tanien eccc , ct

personam clicam ct dictasti el conscriptum niisisLi, et

, ,

nullam calumniam limuisli. F.cce oslcndisli vcrum esse

quod dico non idco te sicut placucrat cum simul es-
, ,

scmns, verba tua dictarc noluisse. cjuia calumniam ti-

niebas, sed quia de veritatc non conlidcbas. Modo quia
jam tibi placuit dictare, an triformeni Dei personam
credam; respondco non mc ita crederc una quippe :

forma est, quia una utita dicam. dei!as, et idco unus ,

Deus Pater et Filius et Spiritus sanctus.

II. Tu autem, pcto digneris breviter rcspondere , ,

quomodo accipias quod ait Aposfolus, « Qni adli.rrct

» nicrctrici unum corpus est qui aulcm adha rcl Do-
, ;

» mino, unus spiritus cst *. » Divcr-^i cnim scxus corpora

sibi adha^rcntia , unum corpus dixit. Va cum spiritus

humanus nullo modo possit dicere Mgo ct Dominus ,

unum sumus ; tamcn cum adljaeret Domino, unus spi-

ritus est : quanto magis illc qui vcrissimc dixit , n Fgo ct

» Paler unum sumus ^, » quia inseparabiHtci- Patri cc-

haeret , ipsi et Patcr unus Deus cst ? Si tanun vcl hoc
verbum admittitur in ilLa divinitate , ut dicamus « Co-
» hserct, » quodnuncjuam omniuo vcl fuit vcl essc potcrit

ulLa distanlia ulrum tibi

separatum. Ad hoc rcspondc ,

placeatbiformcm spiritum quando qui adhj-ret Do- dici,

niino, unus sj)iritus cst. Quod si tibi non placet nec ego ,

triformem Deum dixi Patrem el Filium et Spirilum sanc-

tum scd unum Deum. Si autem in pra?sontia vis ut col-
,

loquamur, gratiam quidcm babco dignalioni ct bcncvo-

lentias tuae. Sed sicut jam mihi aliud quod vohiisli

rescribere dignatus es ; ita dignare rcscribcrc dict;!turos

nos esse quae dicturi sumus , et non dccro voluntati tua?.

quantum me adjaverit Dominus. Nam si « Scribis et

' I Cor. VI, i6 tt 17. — 2 joan. x, 3o.
 EPISTOLA CCXLIl. 349
» scribo )> iion nos aedilicat ({uomodo non ; Di- stdificat «
» cis et dico, » ubi post vcrboruni strcpitum non invcnia-
mus quod lcgcndo rcconscamus? « Augustinus haec dic-
» tavi , ct rdcctis subscripsi. » Abstincamus nos a
convinciis , ne tcmpus iiianiter impendamus , et ad id
quod agitur intcr nos potius advertamus.

EPISTOLA CCXLIP.

Doinino exiniio meriloque lionorabili et dcsiderabili Elpidio ,

AUGUSTINUS.

^ugusli/ius Eipidio Ariano probans Filium Dei essc ,

Deo cequalem, ^cnitumque ex ipso, non faclum: spon-

dens etiain sc Ariani cujusdam libello plenius respon-
surum si oiiam et facuhas delur.
,

I. Quis nostrum crrct in fide vel in cognitione Trini-

tatis, alia quaestio cst. Gratum sane babeo , ([uod me

quamvis incognitum facie, tamen quia errare credidisti,
revocare ab crrorc conatus cs. Hujus tibi benevolentiae
mercedem retribuat Dcus, et nosse te faciatquod nosse le

putas enim ardua est ut existimo. Et quaeso te ne

: res ,

in ullam contumebie partem acceperis quod tibi tantae ,

cogitationis niunus optavi. Vereor enim ne opinata? scien-

tiffi praejudicium , si iion ])raeccpta vera, quae nequaquam
ad te mihi arrogaverim , at ccrte bona vota nostra, quae
mibi etiam indoclo liabc rc de te licet ( non enim perite,
,

sed amice exbibcnda sunt, ) repellat ab auribus tuis,

1 Alias CL qua^ autcm q ',

» 1 ral, iiunc 84.
 ,

35o S. AUGUSTINI EPISCOPI

potuisque mihi succenseas ,
quod non tibijam sicut sa-
pienti gratulatus. quam gratias agas , quod tibi sapien-
liam deprecatus sim. Verumtamen si ego portans epis-
copalis nominis sarcinam , libcntissime amplector bene-
volentiam tuam quod me Bonoso et Jasoni, ut scribis,
,

maro mittcre dignatus es

doctissimis viris, etiam trans
ad reportandos ex eorum disputationibus uberesfructus;
quod denique ad dctergcndas totius erroris cabgines li-
bcllum cujusdam episcopi vestri , ingcnio et viribus ela-
boratum ad me pcrferendum sollicita benignilale cu-
,

rasti quanto est aequius le bono animo accipere, quod

:

ea, qucC nullo humano ingenio et viribus dari possunt,

a Domino Deo tibi ut concedantur optavi ? Apostolus
cnim inquit, « Non spiritum bujus mundi accepimus,
» sed Spiritum qui ox Deo est , Deo
ut sciamus quae a
» donala sunt nobis ; quae et loquimur non in doctis hu-
» manae sapientiae verbis , sed docti Spiritu , spiritalibus
» spiritaha comparantes. AnimaHs autem homo non
» percipit quae sunt Spiritus Dei : stuhitia est enim
» iih ^. »

II. Magis ergo tecum, si fieri posset, mallem quaerere,

quousque appehanclus sit animahs homo, ut si eum jara

transcendimus, recte fortasse illa quae supra humanara ,

mentem atque intelhgentiam incommutabiliter manent,

ahqua ex parte nos attigisse gaudeamus. Cavendum est
enini ne propterea videatur sluhum
, cum Fihum Patri ,

audimus aequalem, quia hominem animalem adhuc agi-r

mus, de quo dictum esl quod « Stuhitia suntilh quae ,

» sunt Spiritus Dei ^. » Quanquam sane majestas illa su-

pra cuncta sublimis a spiritalil)us cogitari possit , a nullo

autem possit effari : vidcre tamcn ,
quantum arbitror,
facile est, non esse factum per quem facta sunt omnia,
1 I Cor. II, 12. — 2 jbid.
 1

EPisTOLA rcxLir. 35
et sine quo factum cst riihil. Si enini per se ipsu-m factus
est, erat anlequam fieret ut , fieri pcr se posset : quod
ccrlc tanto absurdius dicitur, qiianto vanius cogitatur.
Si autem non per se faclus est, non cst factus omnino,
quoniam quidquid factum est pcr ipsum faqtum est. ,

« Omnia cnim per ipsum facta sunt ct sine ipso factum ,

» est niliil ^. »

III. Miror parum attendi qu8e lam expresse Evange-

lista voluit intimare , ut neminem dissimulare permitte-
ret. Non enim satis fuit dicere « Omnia per ipsum facta
,

» sunt , » nisi adderet , « Et sine ipso factum est nihil. »

At ego quamvis tardus , et nondum detersa cahgine, sau-

cium mentis oculum gerens ad intuendam Patris et Filii
incomparabiiem ineffiibilemque pr^estanliam, tamcn hoc
tota facilitate complector, quod nobis in Evangeho prop-

terea prceseminatum est, non ut hic comprehendercmus

ilham divinitatcm scd ut hinc admonercnuir, non opor-
,

terc nos de temcraria comprehensione jactare. Si enim

omnia per ipsum facta sunt quidquid non per ipsum ,

factum est, non est factum, Ipse autem pcr se factus non
est non cst igitur factus. Et omnia per ipsum facta esse
:

ab Evangehsta crcdere cogimur ab eodem ergo cogimur :

eum factum esse non credcre. Item si sine ipso factum ,

est uiliil , ipse ergo nihil est ,

quia sine se factus est.

Quod si opinari sacrilegum est ; restat utfateamur, non

sine se factum esse, autfactum non esse. Non autem sine
se factum csse, non possumus dicere. Si enim ipse se fe-
cil ,
jam erat antequam fieret : si autem ad se faciendura

alteri, a quo factus est, adjutorium praebuit ; nihilomi-

nus ut se adjuvante ipse fierct. jam erat antequam fieret.
Rclinquitur itaque ut sine se factus sit. Quidquid autem
sinc illo factum est , nihil est. Aut nihii est igitur, aut
1 Joan. I, 3.
 ;

35i 8. AUGUSTINl EPISCOPl

factus non esL : sed non est niliil , factus igitur non cst.

At si factus non est , et tamen Filius cst , sine dubio

natus est.

IV. Quomodo , inquis, poluit dc solo Patrc nasci Fi-

» lius aequalis ei de quo natus est ? » jani Jioc enarrare
non possum , et cedo Proplictae dicenti, « Generationem
» cjus quis enarrabil^ ? » Quod si tu de bumana gcnera-
tione ,
qua per virginem natus est , accipiendum putas
ipse tc discute, et interroga animam tuam, utrum si in

generatioue bumana defecit , audeat enarrarc divinam.

« Noli ergo , inquis, dicere aequalem. » Cur non dicam
quod dixit Apostolus? « iNon rapinam, inquit , arbitra-
» tus est cise aequalis Deo^. » Etsi enim a;qualitatem illam
non expbcavit bumancC menti nondum purgalse, posuil
tamen in YerLo quod in rc possit invcniri purgata. De-
,

mus itaquc operam mundando corui noslro, ut inde

exurgat acics, qua ista videre valeamus a Jieati cnim :
,

» inquit, mundicordcs; quoniam ipsi Deum videbunt^. >'

Ita exccdentcs animalis bominis cabginosas imagines, ad

serenitatem ilbim sinccritatemque vcniemus ,
qua vidcrc
possimus quod dici non posse vidcmus.
Y. Nam bbcllo quem dignotus cs niiltere, si mibi sil

otium ,
facultasque tribuatur ad siugida respondere, ar-
bitror te cogniturum, tanlo minus quemque vestlii luminc
veritatis ,
quanto magis sibi videlur nudam dcpromerc
veritatem. Quis enim fcrat, ut alia omittam , et boc so-
lum inlerim commcmorem quod nKixinieiiigcmui, cum
apostolus Paulus dicat , « Yidemus nunc per speculum in

» aenigmate , tunc autem facie ad facicm , » isLum ja m

dicere « Omni integumento retecto nudam sc dcpromcre
» veritatem^, » qui si dicerct , nudam videmus verita-
» tem , nibil esset caecius ista arrogautia vi.sionis ? jNou
'Iiai. Liu, 8. — 2 philip. ii, 6. — 3 yi^t i, y r.. _ 4 j Cur. xiii, n.
 EPISTOLA ccxr.iu. 353
aulem dixit, videmus, sed « Depromimus; » ul iioii solum
jam veritas inventioni nientis patere , sed olinm poLestali
linguae subjacere videatur. Mulla sunt, qucT de Trinitalis
inetfaljilitate dicantur, non ut ipsa dicatur, alioquin non
est ineffabilis ; scd ut illis dictis illa dici non j)osse intel-

Verum jam, ut arbitror, niodum excessit epislola

ligatur.

mea, cum per tuam me admonueris breviter scribere :

sed quia institutione voterum te cxcusare dignatuses, non

libi absurdus videbor, si modum (piarumdam epistola-
rum Ciceronis, (juia ejus quoque in litteris tuis mentio-
nem fecisti , non te pigeat recordari.

EPISTOLA CCXLIir.

Doniino dileclissimo rt desideiantissiino fialii ].mio [0.0),

AigijStinus in Doniino salntcni.

Au^uslinus Lfvlo , qul pcrfcclum mundi contemplum

a£;^ressus, videbatur sollicltari pcr Satanain ad repe-
tcnda i]uce reliquerat. llunc aniniat, tii contewptis
cO"natoruni affectibus fortiter pergal.

I. Legi Epistolam quam misisli fralrijjus, consoiari

le cupiens, quod multis tentationibus tua tjrocinia qua-
tiantur : in qua etiam insinuasli desiderare te litteras
meas. Condokii, frater, et cessare ab scribendo non po-

tui , ne non solum luo, sed etiam meo desidcrio ncga-

rem . quod mc viclcbam oflicio debere cljaritalis. .Si te
igitur tyronem Cliristi profitcris , castra ne deseras , in

'
Alia- x>wx\ 111 ijiKe :urcni 248 erat, ininc 24O.

CXI.Mll. *-i3
 ,

354 S. AUGUSTINl EPISCOPl

quibus tibi etiam aedificanda turris est illa , de qua in
Evangelio Dominus loquitur. In ea quippe stantem , et
sub armis verbi Dei militantem, nulla ex parte penetrare
uUae tentationes valent. Indeet jactain adversarium tela
gravi pondere veniunt , et prospecta firmo munimine
devitantur. Considera etiam Dominum nostrum Jesum
Christum cum sit rex noster , tamen ea societate ,
qua
etiam frater esse dignatus est, reges appellasse milites
suos, et unumquemque ad bellandum cum rege qui ha- ,

bet viginti milHa , instructione decem milhum idoneum

esse debere prfemonuit.
II. Sed paulo antequam de turre et de rege exhorta-
torias simihtudines pioponeret , atlende quid dixerit :

« Si quis venit ad me, et non odit patrem suum, et ma-

» trem,etuxorem, et filios, etfratres, etsorores, adhuc et

» animam suam non potest meus esse discipulus. Et si

,

» non tulerit crucem suam, et venerit post me non po- ,

» test meus esse discipulus. » « Quis Deinde subjungit ;

» ex vobis volens turrim aedificare, non primo sedet ct

» computat si sunij)tus habet ad consummationcm ne ,

» quando cum posuerit fundamentum non possit «"di- ,

» ficare et omnes qui transeunt et vident

: incipiant di- ,

» cere, Hic homo coepit aedificare et non potuit per- ,

» ficere ? Aut quis rex vadens commitlere belhim cum

» alio rege non primum sedet et cogitat si potens cst
, ,

» cum decem milhbus ei occurrere qui cum viginti niil- ,

» hbus venit ad iilum ? Cseterum dum adhuclonge est

» mittit legationem rogans pacem ^. » Quo autem perti-
,

nerent istae simihtudines, ipsa conclusione satis aperuit.

Ait enim , « Sic ergo omnis ex vobis ,

qui non renuntiat
» omnibus, quae sunt ejus, non potesl meus esse disci-

» pulus. »
' Luc. xrv, 20, et seqq.
 ,,,

EPISTOLA. CCXLllI. 355

III, Itaque et suniplus ad turrem .Tclilicandani , et
bellantium valentia decem miliium adversus regem ,
qui
viginti habet, niliil est aliud quam ut renuntiet unus-
quigque omnibus, quae sunt ejus. Praelocutio autem su-

perior cuin extrema conclusione concordat. In eo enim

quod unusquisque renuntiat omnibus , quae supt ejus ,

etiam ilkul continetur, utodeiit patrem suum, etmatrem,

et uxorem,et rilios,etfratres, et sorores, adhucetanimain
suam. Omnia enim hasc propria ejus eunt, quae plerum-
quo implicant et impediunt ad obtinenda , non ista pro-
prja temporaliter Iransiturased in aeternum mansura ,

communia. Quo enim tibi nunc quaedam muher mater

est hoc ipso utique non est et mihi. Quapropter hoc
,

temporale ac transitorium est : sicut transisse jam vides

quod te concepit ,
quod gestavit utero , quod peperit
quod lacte nutrivit.Quod autem soror in Christo est et ,

tibi est et mihi et omnibus

, quibus una coelestis h^redi-
tag, etpater Deus, et frater Christus, in eadem chari-r
t^tis societate promittitur. Haec aeterna sunt ; haecnulla
temporis labe deteruntur; haec tanto firmius tenenda
sperantur, quanto minus privato, sed communi potius
jure obtinenda praedicantur.
IV. Potes hoc facillime in ipsa tua niatre cognoscere.
Nam unde te nunc irrelitum involvit , et ab instituto
cursu retardatum retlectit et curvat, nisi ex quo tua jiro-
pria mater est? iNam ex quo soror est omnium. quibus
est pater Deus et mater Ecclesia , tam te non impedit
quam neque me , neqqe omnes fratres nostros ,
qui eam
non privata , sicut tu in domo vestra , sed publica in
domo Dei charitate diligimus. Quod ergo lu illi etiam
carnali necessitudine annecteris, ad sortem valere debet
familiarius coUoquendi et apertiore janua consulendi
,

ut boc ipsum quo te priyatim diligit interficiatur in

,
,
 356 S. AUGUSTINI EPISCOPI
ea , ne quod ex utero suo te genuit, pluris pendat, quam
quod ex utero Ecclesiae genita est tecum. Quod autem de
matre dixi , hoc de tali caetera propinquitate intcUigen-
dum est. Hoc etiam quisque de anima sua cogitct, ut
etiam in ipsa privatum affectum oderit ,
qui procul du-
bio temporalis est : diligat autem in ea communionein
societatemque illam , de qua dictum est, « Erat illis in
» Dcum anima una et cor unum ^. w Sic enim anima lua
non est propria , scd omnium fratrum quorum etiam ,

animae tuae sunt , vel potius cjuorum animse cum tua

non animae, sed anima unacst, Christi unica, quae de
manu canis ut eruatur, cantatur in Psalmis^. Inde ad
ontcmptum mortis facilhme pervenitur.
V. INec succenseant parentes hoc praecipere Domi-
num, uteos oderimus, quando nobis hoc de anima nos-
tra praecipitur. Nam sicut nunc de anima jubetur, ut
eam propter Christum cum parentibus oderimus : ita

quod aho loco de anima idem Dominus dicit in paren- ,

tes quoque potest congrucntissime convenire « Qui :

w amat. inquit, animam suam perdet eam ^. » Dicam ,

etiam fidenter, Qui amat parentes suos perdct eos. De ,

anima quippe hoc ibi dixit « Oderit, » quod liic « Pcrdct. «

Sicut autem haec praeceptum, quo pcrdere jubemur ani-
mam nostram, non ad id valet ut se quisque interimat,
quod inexpiabile nefas est et tamen valct ut interimat ;

in se carnalem animte affcctum quo cum impedimento ,

futurae vitae praesens vila delectat hoc est enim quod ;

dictum est, « Oderit animam suam » et, « Perdct cam » , :

quo tamen diligendo fit

l quandoquidcm apertissime ;

fructum ejusdem animae acquircndce in eodem prae- ,

ceplo commemorat dicens, « Qui perdiderit eam in isto

»saeculo, in vitam aeternam inveniet eam » ita de pa- :

• Act. rv 3a. — "^

Psal xxr, 21. — 3 joan. xii, 2.5.
 ,

EPISTOLA CCXLIII. 357

rentibus rectissimc dicitur, ut qui eos amat, pcrdat eos ,

non more parricidarum interficiens, scd spiritali gladio

verbi Dei carnalem affeclum eorum, quo et se ipsos , et

eos, quos genuerunt, implicamentis hujus saeculi obli-
gare conantur, pie fidenterque percutiens et occidens,
illud in eis vivere faciat ,
quo fratres sunt ,
quo cum
filiis suis temporalibus, parentes seternos Deum Eccle-
siamque cognoscunt.
VI. iicce rapit te studium veritatis , et cognoscendae
atque percipiendae voluntatis Dei in Scripturis sanctis :

rapit evangelicae praedicationis officium. Dat signum

Dominus ut vigilemus in castris ut aedilicemus turrim, ,

de qua bostem sempilernas vitae et prospicere et pro-

pellere valeamus. Rapit militem Cbristi tuba coelestis ad

praelium, et retinet mater. Non plane talis ,

quabs Ma-
cbabaeorum fuit, nec saltem simiJis Lacedaemoniis ma-
tribus , de quibus memoriae proditum est ,
quod filios

suos, ut pro terrena patria sanguinem funderent, multo

amplius atque ardentius in certamina bellica, quam sig-
norum sonitus excitabant. Nam mater quae te ad dis-
cendam vitam removeri a curis saecularibus non permit-
tit, satis ostendit quemadmodum te , si opus esset , ad
obeundam raortem penitus saeculum repudiare permit-
teret.

VII. Sed quid dicit, aut quid allegat? Forte decem

illos menses ,
quibus viscera ejus onerasti , et dolores
parturitionis , ac laborcs educalionis. Hoc boc, interfice
verbo salutari , boc perde matris , ut in vitam aeternam
invenias eam. Hoc memento ut oderis in ea, si diligis

eam, si tjro Cbrisli es , si turris fundamenta posuisti

ne dicant transeuntes , « Hic homo coepit aedificare, et
» nou potuit perficere *. » Carnalis enim affectus est iste,
• Luc. XIV, 3o,
S58 S. AUGLSTINI EPISCOPI
ctadhuc vetereni homineni sonat. Hunc carnalem affec-
tum et in nohis et in nostris , mihtia Christiana ut pe-
,

rimamus hortatur nec tamen ita ut ingratus sit quisque

:

parentibus, et eadem ipsa beneficia ,

quibus in vitam
hanc editus , susceptus atque nutritus est , enumerata
derideat. Servet potius ubique pietatem. Habent hKC
locum ubi majora non vocant.
VIII. Mater Ecclesia mater est etiara matris tuse.
,

Haec vos de Christo concepit haec Marlyrum sanguine ,

parturivit , haec in sempiternam lucem peperit. Jiaec

iidcl hicte nuuivit ct nutrit, cibosque majores pr^epa-
ransj quod adhuc parvuh et sine denlibus vagire vultis,
Haec mater tolo orbe diffusa, tam variis et
liorrescit,

muhiphcibus errorum intestationibus agitatur, ut abor-

tivi jam fihi ejus adversus eam infrenis armis behigerare

non dubitent. Ignavia etiam atque lorpore quorumdam

quos gremio conlinet, membra sua frigescere plurinus
locis et fovendis parvulis minus idonea heri dolet. Unde
nisi unde nisi per aha membra, quorum
per alios fihos ,

e numero es, justum ac debitum poscitauxihum? Hujus-

ne tu necessitatcs deserens , ad carnaha verba converte-
ris ? JNonne haec gravioribus querehs insonat auribus ?

Nonne haec chariora visccra, et coelestia ubera ostentat ?

Addc viri ejus susceptionem carnis, ne carnalibus inhse-
rcres, et a Verbo Eeterno universa ,
quae tibi mater im-
properat, ne his impficareris assumpta : adde contume-
mehas, flagclLi, mortcm, mortem auteni crucis.
IX. Tahbusconceple semiiiibus, tahque in vitam no-
vam connubio procreate languescis et contabcscis iu
,

veterem hominem ? Ita-ne matrem terrcnam non habebat

Imperator tuus? Quae tamen cum ei nuntiarctur agenti
coelestia, respondit, « Quas mihi mater, aut qui Iratres^ ? »

» Maltb. XII, 48.

 ,

EPISTOLA CCXLIII. SSQ

JEt extetidens manum in discipulos suos , dixit, non per-
tinere ad cognationem suam, nisi qui facerent voluntatem
Patris ejus. In quo numero profecto etiam ipsam Mariara
benignus inclusit faciebat enim et illa voluntatem Pa-
:

tris. Ita optimus Magister atque divinus , et maternuta

nomen ,
quod ei quasi privatum propriumque nuntiave-
rant, quia terrenum erat, in comparatione coelestis pro-
pinquitatis abjecit :et eamdem coelestem propinquitatem,

in discipulis suis commemorans quo sibi rursum con-

,

sortio generis , cum caeteris sanctis virgo illa coliasreret,

ostendit, Et ne isto saluberrimo magisterio ,

quo con-
temni carnalem affectum in parentibus docuit, admini-
culum error acciperet ,
quo matrem babuisse a quibus-
dam ncgatur, alio loco discipulos monuit , ne se patrera
in terris dicant habere, ut quomodo illos manifestum
est babuisse patres, sic se babuisse matrem manifestaret,
cnjus tamen terrena cognatione contempta, contemnen-
darum talium necessitudinum discipulis praeberet exem-
plum.
X. Haec ergo interrumpuntur vocibus matris tuae , et
inter baeclocum invenit commemoratio praegnantis atque
lactantis ut de Adam et Eva
, alius Adam nascereris et ,

nulrireris? Ilespice polius, respice Adam secundum de

co^lo, et porta cum coelestis imaginem sicut terreni ,

portasti. Imo et bic babeant locum materna ipsa bene-

ficia qu;e tibi ad enervationem cordis enumerantur :
,

babeant prorsus locum noli esseingratus, rependegra- ;

tiam matri tuae , repende spiritalia pro carnalibus ,

pro
temporalibus sempiterna. Sed non vultsequi? non impe-
diat. Non vult converli in melius ? cave ne te in deterius

pervertat Quid interest utrum in uxore an

, et evertat. ,

in matre, dum tamen Eva in qualibet muliere caveatur?

Nam ista umbra pictatis de foliis ilUus arboris veoit
 C60 5. AIGLSTIM EPISCOPI
quibus se primum parentes nostri in illa damnabili nu-
clitate texerunt. Et quidqiiicl in iilis verbis at(jue sug-
gestione quasi ofTicium tibi cbaritatis obteudil , ut a
germanissima atque siiicerifsima liVangeJii cbaritate tc

detorqueat, ad astutiam serpentis pertinet, ct ad dupli-

ciiatem regis illius, qui bajiet viginti millia . quam nos
docemur decem miliium, boc est cordis, in quaDeum
f{ua?rimus, simpHcitale superare.
XI. His potius intende, cbarissime, et tollc crucem
tuam et sequere Dominum. i\am cum te praesens animad-
verterem domesticis curis a divino studio retardari , lerri
te poliuset duci a crucc tua, non eam te ferre ac ducere
senliebam. (Irucem cnlm nostram.qunm Dominus por-
tari a nol)is jubet, ut eum expcuitissimi sequamur, quid
aliud quam mortalitatem carnis biijus significat? Ipsa
onim nos cruciat donec absorbeatur mors in victoriam.
Crux ergo baec ipsa crucifigenda est et transllgenda est ,

clavis fimoris Dei, ne solutis et liberis membris reluc-

tantem portare non possis. Sequi enim Hominum nisi
cam portans omnino non vales. Nam ([uomodo eum se-
,

queris, si iion esejus? « Qui autem Jcsu (diristi sunt,

» ait Aposiolus, carnem suam crucifixerunt cum passio-

» nibus el desideriis ^. »

XII. Si quid sane pecuniae res tua familiaris habet,

cujus te implicari negotio nec oportet nec decet , revera
Iribucndum est matri et domesticis tuis. Horum quippe
indigcntia . si pauperibus ut sis perfectus , instituisti dis-

tribuere talia tua, primum apud tc locumobtineredebet.

f<Si quis enim suis et maxime domesticis ait Aposlolus, ,

))non providet, fidem negavil, et est infidcb deterior^. »

Quibus ordinandis rebus, si ut collum exueres induen-
dum sapientiae vinculis: profectus a nobis es ,
quid tibi

«Galal. V, al. — 2 i Tim. v, 8.

 EPISTOLA CCXLIII, 36 l

nocent, aut quo pacto te pervellunt matris lacrjmae

fluentes carne, aut servi fuga , aut mors ancillarum , aut
fratrum morbosa valetudo? Siestin te charitas ordinata,
scias pru^poncre miijora minoribus, et misericordia mo-
veri, ut pauperes evangelizentur, ne messis Domini co-
piosa, opcrarioruminopia, in praedam volucribus jaceat,
etparatiim habcrecor adsequendum Domini voluntatem,
in eo quod vel ilageJiando vel parcendo agere statuerit
cum servis suis : haec meditare, inhisesto, utprovectus
tuus manifectus sit in om.nibus. Obsecro te ut caveas ne
majorem Iristitiam des bonis fratribus torpore tuo,quam
laetitiam aiacritate jam dederas. Gommendarc te autem

litteris quibus voluisti, tam superfluum putavi, quam si

quisquam tc mihi eodem modo commendare voluisset.

V X. W VW \X"V VV\ *, W \\ \ VA-\ \A\ V\ \ V^-H W \ VV* V\\ KW V\ \

EPISTOLA GCXLIV.

Doinino vere ac merilo cliarissimo et praedicando fratri

CnRTsiMO, AuGusTixus iu Doniino salutem.

yiuguslinus Clirlslmo , consolans nc dejlclal in adversis,

I. RuMOR ad medetulit, Deus faciat ut non sit , sic

te animo perturbatum, ut multum mirer prudentiam

tuam et Christianum animum parum cogitare rerum ter-

renarum conditionem nullo modo aequaii posse ccelesti-

bus, ubi cor nostrum et spes nostra collocanda est. Vir

cordate , numquid aut totum bonum tuum in his rebus
erat ,
quas nunc videris amittcre aut tam magnum bo-
:

num illic deputabas, ut eo subtracto sic tenebrescat

• AliasLXXxin. qn.s .Tiitem 244 eraf, nunc 79.

365 S. AUGUSTIM EriSCOPI
mens nimia tristitia ,
quasi lumen ejus , iion Deus , sed
terra sit
? jam dixi (Deus faciat ut falsum
Audivi enim , ,

audierim ,) quod tihi manus etiam vclles inferre quod ,

melius non credo aut ascendisse in cor tuum aut exisse ,

de ore tuo. Sed tamen quia ita perturbatus es , ut lioc

de te dici potuerit, graviter hoc lilte- de te coutristatus ,

rarum alloquio putavi consohuidam charitatem tuam ;

quanquam non duhitem Dominum Deum nostrum in

corde tuo loqui nleliora. Novi enim quam pio studio
semper audieris verbum ejus.
II. Erige itaque animum frater in Chrislo charissime;

Deus nosler nec perit a suis nec perdet suos vult au- , :

lem monere nos quam sint haec IVagilia et inccrta quic ,

nimis diligunt homines ut solvamus ab eis vinculum

,

cupiditatis, per quod implicatos nos trahunt, et totum

amorem nostrum consuefaciamus in eum currere, in quo
nuUadamna timeamus. Ipse te hortatur pcr ministerium
nostrum , viriliter cogites te fidelem esse Chrislianum, ct
ejus redcmptum esse sanguine ,
qui non solum aeterna
sapientiit , sed etiam humana proescntia docuit nos teni-
peranter prospera saeculi hujus contcmncre , et fortitcr
adversa tolerare , ejus felicitatis mercedem polHccns,
quam nemo possit a nobis auferre. Scripsi sane etiam ad
virum laudahilem Gomitem quam epistolam in tuo erit ,

arbitrio, utrum dari velis. Nam per quem detur, non

dubito dcegse non posse adjuvante Domino, vel episco-
,

pum vel presbjterum vel qucmlibet.

 —,

epibtolAl ccxlv. 363

EPISTOLA CCXLV*.

Doiniiio (lilectissiuio et venerabili iVatri et consacerdoti Possi-

Dio , et qui tecum sunt fratribus , Augustinus et qui mecuni
sunt fratres , in Doniino salutem.

Aa^ustlnus Possldio de cultu, fucis et in auribus, et de

71071 ovdinando quodam in parte Donati baptizalo,

1. Magis quicl ngas cum eis qui obtemperare nolunt

cogitanclum est ,
quam quemaclmodum eis ostendas non
licere quod faciunt. Sed nunc epistola sanctitatis tuae, et
occupatissimum me reperit , et celerrimus bajuli reditus

neque non rescribere tibi, neque ad ea quae consuluisti,

ita ut oportet, respondere permisit. Nolo tamen de orna-
mentis auri vel vestis praeproperam babeas in prohibendo
sententiam, nisi in eos, qui neque conjugati, neque con-
jugari cupientes , cogitare debcnt quomodo placeant
Deo^ llli autem cogitant quse sunt mundi quomodo ,

placeant vel viri uxoribus, vel mulieres maritis^. Psisi

quod nudare foeminas, quas etiam caput veiare

capillos
Aposlolus jubet, nec maritatas decet. Fucari autem pig-
mentis, quo vel rubicundior vel candidior appareat,
adulterina fallacia est ,
qua non dubito etiam ipsos ma-
ritos se nolle decipi; quibus solis permittendae sunt foe-
min?e ornari secundum veniam non secundum impe-
, ,

rium. Nam verus ornatus maxime Cbristianorum et

Chrislianarum non tantum nullus fucus mendax ve-
, ,

' Alias lAMir. (niae autein 2^5 erot, iiunc 8, — "^

i Cor, vu ,
33.
^ 2 Cor. Ai . I j.
 ,

364 S- AUGUSTIM EPISCOPI

runi ne auri quidem vestisque pompa , sed mores boni
siint.

I[. Execranda autem superstitio ligaturarum in qui- ,

bus eliam inaures virorum in summis ex una parte auri-

cuHs suspensae deputantur. non ad placcndum homini-
bus , sed ad serviendum daemonibus adliibetur. Quis
autem possit speciales nef^uiarum superstitionum probi-
bitioncs in Scripturis invenire , cum generaliter Apostolus
dicat ,vos socios fieri daemoniorum
« iNolo » et itc- O
rum Quce enim consonantia Christi ad Behal ^ ? »
,
«

^isi forte quia Behal nominavit et generalcm societa- ,

tem dirmoniorum prohibuit, hcet Christianis sacrificare

^ieptuno, quia nihil proprie de Neptuno vctilum legi-
mus. Moneantur interim miseri ut si obtcmpcrare no- ,

lunt praeceptis salubrioribus , saUem sacrilegia sua non

defendant, ne majori se scelere implicent. Quid autem
cum eis agendum sit. si solvere inaurcs timent, et corpus
Christi cum signo diaboh accipere non timent? De ordi-
nando autem qui in parte Donati baptizatus est^, auctor
libi esse non possum. Aliud est enira faccre si cogaris

ahud consulere ut facias.

' I Cor. x> 20. — ' Id. VI, i5. — 3 vide lib. 2. contra Crescon. ,

c^p i3.
 EPISTOLA CCXLVI. 365

EPISTOLA CCXLVI'.

AUGUSTINUS LaMPADIO.

Ju^usilnus Lampadio oslendcns fatum tn peccatis per-

,

peram excusarl quippe ciijus vel ipsi mathematici

,

nullam rationem liabeant in subditis castigandis.

I. De quaestione fati ac forlunae qua tuuni animum ,

non leviter moveri, et cum pracsens essem adverti et ,

nunc tuis litteris gratius certiusque cognovi, rescriptum

libi non parvi voluminis debeo quod Dominus praesta-
:

bit ut ita explicem, quemadmodum novit tibi congruere

ad salutem fidei tuae. Non enim parvum malum est, per-
versis opinionibus non solum ad committendum blan-
dimento voluptatis adduci, sed etiam ad defendendum
peccatum medicamento confessionis averti.
a

II. llJud sane quanlocyus ac breviter noveris omnes ,

leges atque omnia instituta disciplinee, laudcs, vitupe-

rationes, exhortationes, terrores, praemia , supplicia ,

caeteraque omnia, quibus liumanum genus administratur

et regilur ,
penitus labefactari atque subverli, nihilque
in eisomnino justitiae remanere, nisi voluntas sit causa
peccandi. Quanto ergo licentius et aequius mathemati-
corum improbamus errorcs quam divinas leges ,
vel ,

etiam domorum nostrarum curam damnare atque abji-

cere cogimur,quod nec ipsi mathemalici faciunt? Nam
cum ahquis eorum hominibus nummalis fatua fiita ven-
diderit mox ut oculum a tabellis eburneis ad domus
,

* Alias ccxLUi, quaj auieni 24G tial, lumc 160.

366 S. AUGUSTINl EPISCGPI
suae moderamen ac sollicitudinem revocaverit, non soluni
vocibus , sed etiam plagis emcndat uxorem ; non dico si

petulantius jocantem , sed si immoderatius per fenestram

aspicientem animadverterit. Qusetamen siei dicat, Quid
me Venerem caede si potes, a qua cogor hoc fa-
caedis?
cere. Tum vero ille non curat quam vana verba componat
fallendis extraneis sed quamjusta verbera imponat cor-
,

rigendis suis.
III. Quando ergo quisque cum reprebendi coeperit,
causam convertit in fatum, et ideo se culpari non vult,
quia fato se dicit coactum fecisseid quod arguitur, redeat
ad se ipsum, servet hoc in suis, non casliget servum fu-

rem, non de contumehoso fiho conqueratur, vicino im-

probo non minetur. Quid enim horum faciens, juste fa-
cit, si omnes a quibus injurias patitur, non culpa sua, sed
falo impelluntur ut faciant? Si autem jure proprio ct
patris-familias diligentia, quoscumque homines pro tcm-
pore in potestate habet, hortatur ad bonum, deterret a
malo, imperat suee voluntati ut obtemperent, honorateos
qui sibi ad nutum obediunt, vindicat in eos qui se con-
temnunt, rependit gratiam beneficis, odit ingratos; ego-ne
expectabo ut contra fata disputem, cum tanta eum non
deprehendam, ut propemanibus
verbis, sed factis eloqui
suis omnes mathematicorum capillos super capita eorum
frangerc videatur ? Hisitaquepaucis, si aviditas tua con-

tenla non est, etlibrum aliquem de hac re, quem diutius

legat, desiderat, patienter libi sunt expectandge vacatio-
nesnostrae, et rogandus Deus, qui ctotium et facultatem
satiando de hac re animo tuo tribuerc dignctur. \lro tamen
alacrior si et seepe commeniorare me iittcristuam nonpi-
guerit charitatem, et quid de hacepistola sentias lescri-
bendo docueris.
 ,

EPI8T0LA CCXLVII. 36^

«Vfci.VVVVVl>'l'<>>'VVVVVVVVVVVVVVVVVWl^>VVVVVVrt*(A\VV'VV>\VVVV^\VV\V\\\VV\A>VV\lVV»/VV'^VVVV«.V

EPISTOLA CCXLVIP.

Domino dilectissimo Romulo Glio AuQisfiwis in Domiuo

salutem,

Jugustmus jRQmulum potentem liomrncm , quem in

Christo genuerat, obstcrat, ne niiniuin accrbus et in-
Justus exactor sit tribulQrum administratoribus suts

solutorum : minitans ci si tyrannic^ exigere pergat

,

extrcmum judicium.

J. Veritas et dulcis est et amara. Quanclo dulcis est,

parcit; et quando aniara, curat. Si non rccusas bibere

quod inhac epistola offero, probabis quoddixi. Utinani
sicut inihi non obest, sic nec tibi obesset quiquid con-<-
tumeliaruni mihi irrogas et utinam vel tantum tibi ob-
;

esset iniquitas quam miseris et pauperibus facis, quan-

tum obest ipsis quibus eam facis. Jlli enjm ad tempu^
laborant, tu autem vicle quicl tibi thesaurizes in die irae et
revelationis justi judicii Dei, qui rcddet unicuiquesecun-
dum opera sua. Cujus misericordiam deprecor, uthic te
corrigat ^, quomodo ipse novit, potius quam reservet in
illnm diem, quando nullus jam erit correctionis locus;
utqui tibi dedit timorem suum, propter quem de te noii
despero, aperiat tibi sensum, ut videas quae facis, et ex-
horreas, et emendes. Parva enim et quasi nulla libi viden-
tur, quas tam niagna mala sunt, ut quando te domita
cupiditas en considerare permiserit, riges lacrjmis ter-

ranj; Ut Deus misereatur tui. Aut si ego iniquus sum qui^

• Alias ccir. qu.T aiitem 247 erat, ntinc i6r .

— 2 Rom. a, 6.
 368 s. alttUstini episcopi

hoc tecum ago, ne miseri et egeni lioniines Lis reddanl

quod debent. cum coloni actori suo dederint, subdito
praeposito et jubenti servientes, nec ille se accopisse ne-
gare potuerit. Si ergo ego iniquus sum ,
quia miJn vi-
delur injustum ut bis exigantur, qui vix semel reddere
sufficiunt ; fac quod vis. Si autem tu vidcs, quia injus-
tum est ; fac quod decet, fac quod Deus jubct, et ego
rogo.
II. Non pro illis illc quem timeo) sed
magis, (novit
pro te ipso te quomodo scripLum est
ipsum rogo, ut :

« Miserearis animEetuasplacens Deo*, » Et modo quidem

non rogandus, sed objurgandus es. Nam et hoc scriptum
o est : Egoquem amo redarguo et castigo ^. » Egotamen si

pro rae rogandus esse, forte non te rogarcm. Ouia vero

pro te rogandus es, rogo le iratum ut parcas tibi, ul pla-

ceris tibi, ut tibi placetur ille quem rogas. Misi ad te die

sabbati, cum adbuc pranderes, ut non proficiscereris,

nisi me vidisses : renuntiasti ita te esse facturum Surrexisti .

die Dominico, et ut audivi, venisli in Ecclesiam, etorasli

et profectus es. et me viderenoluisti. Deus tibi ignoscat.

Quid enim aliud tibi dicam, nisi quod ipse novit quia cu-
pio.Sedscioquianisitecorrexeris, illc justusest. Cum au-
lem tibi parcis, et mibi parcis. Neque enim tam miser
sum etabenus a visceribus Cbristi, utnon gravissimo vul-
nere feriatur cor meum, quando sicagunt, quos in ejus
Evangelio gcnui.
III. Itcrum dicturuses, Noncisjussi ut darentPonli-
cano. Respondetur tibi, Scdjussisli ut scrvirent Ponti-
cano : nec possent distinguere quousque servirent, et

quousque non servirent, maximecum ea peteret quae se

debere sciebant. Tuas autem iitteras babere debuerunt,
quas proferrent actori, si te nolente exigebal, et relege-
1 Eccli, x\\, a4. — ^ Apoc. iii, 19.
 ,

EPISTOLA GCXLVII. 869

"
rent ei non se debere dare, nisi cura tuas litteras acce-
pissent. Nam si verbo aliquando jussisti, nc actori ali-
qaid darent, multum est ut meminerint, multum est ut
ta ipse memineris, an vere jusseris, an ipsis jusseris, an
aliis, an omnibus : maxime quia etiam nunc alteri actori

audisti datam et salvam esse ipsam pecuniam, el non tibi

displicuit quia dederunt. Sed cum ego dixissem, Quid
si et iste intervertisset , ab ipsis iterum exigendum erat?
rursus tibi coepit displicere, quia dederunt et cum mihi :

Scepe dixisses, nunquam te injunxisse vices tuas vel Vale-

rio vel Aginesi, subito cumde vino ageretur quia debue-
runt ostendere si acescere coeperat, et diceretur tibi quod
absens erat ; credo excidit tibi, quid mihi toties dixeras,

et dixisti, quia habuerunt Aginesi ostendere. ex ipsius

agere arbitrio. Ibi ego cum dixissem, Certe vices tuas
islis non soles injungere respondisti : : « Sedlitteras meas
» habebat Aginesis » quasi semper : iUi quibus ahquid
injungis , htteras tuas recitentrusticanis hominibus
ut credant quia tu jussisti. Scd quia eos vident libi sic
jungi non utique credunl temcreillos ahquid audcre prae-
sumere, nisia te data potestate. Idcoque inter istaincerta
non apparet quid jubeas, nec possunt firmum aliquid
retinere, nisi litteras tuas habucrintquas omnibus profe-
rant, ct nonnisi tuishtteris prohitis obtemperent, quando
eis ahquid danduni cst.

IV. Sed quid opus est tandiu tccum disputare etonc-

rare verbis occupationes tuas, ut forte cum irasceris ver-
bis meis, velis saevire iu Ihis imputa-homines miseros.
biturad meritum bonum, quia pro salute tua, propter
quam tibi tanta loquor, te patiuntur iratum : tibi au-
lcm nolo aliquid gravius dicere, ne putes mc non timendo,
sed male oplando tale aliquid loqui. Time Deum si non
vis decipi : ipsum testera invoco semper aniraara meam,
r.\Lviii. q4
3^0 S. ADGDSTINI EPISCOPI
plus me tibi timere cum haecdico. quam illis pro quibus
apud te intercedere videor. Deo gratias. Si Si credis,
autem non credis, consolatur me quod Dominus ail :

« Dicite, Paxhuic domui et si cst ibi filius pacis, re-

:

» quiescet super eum pax vestra si quo minus, ad vos :

» revertetur *. » Dei misericordia te lueatur, domine di-

lectissime fili.

EPISTOLA CCXLYIII \

Domino sancto desiderabili , et in Christi honore suavissimo

fratri Sebastiano Augcsti.nus in Domino salutem.

^ugustinus Sebastiano , de pia tristiiia quam boni /b-

runt ex impietate malorum. Huic epistolce subscripsit
Alypius.

I. QuAMVis ab animo nostro nullomodo te separatum

esse permittat dulce vinculum charitatis, et indesinenter

tuos sanctos mores atque colloquia recolamus : tamen

bene agimus, quod nobis etiam corpo-
fecisti, et gratias

rahs salutis tuae nunlios apices mittendo, nos plurimam

exhilarasti. Sensi autem in epistola tua, quod tasdium te

detinuerita peccatoribus relinquentibus legem Dei. lUo

enim spiritu vivis, quo dictum est « Yidi insensatos, ct :

» tabescebam ^. » Pia est ista tristitia, et si dici potest

Beata miseria, vitiis aUenis tribulari, non imphcari ma>- ;

rere, non haerere, dolore contrahi, non amorc attrahi.

Haec est persecutio, quam patiuntur omnes qui volunt in
Christo pie vivere ^, secundum apostolicam mordacem
» Matth. X, 12. — 2 Alias cxLV. qiu-e auteni 248 erat, iiunc 263. — '^FsjX^

cxviii, 53, et i58. — * 2 Tiro. 111, la.

 EIMSTOLA CCXLVIir. 3^1
veraceniquc scntentiam. Quid enini hic niagis persequi-
tur vitam bonorum, quam vita iniquorum, non cum co-
git imitari quod displicet, sed cum cogit dolere quod
videt ? Quoniam coram pio vivens impie, etsi non obligat
consenticntcm, cruciat senticntem. Nam ssepe et diu im-
piorum corporibus a saecularibus potestatibus, et quo-
rumlibet vexationibus parcitur, piorum autem cordibus
a malis hominum moribus nunquam usque ad hujiis sa^-
cuh finem. Sic ergo potius impletur quod commeraoravi
dixisse Apostolum « Quia omnes qui volunt in Christo
:

)) pie vivcre persecutionem paticntur ; » et tanto araarius

quanto interius, donec diluvium transcat ubi arca conti-

net corvura etcolurabara.
II. Sed inhaere frater ilh a quo audisti : « Qui perse-
» veraverit usque in finem, hicsalvus crit'^. » Conjungerc
Domino, ut crescat in novissimis vita tua. Scio enim non
deesse recreationem cordisde fratribus bonis. Hucadjunge
promissiones Deifideles, magnas, ccrtas, sempiternas, ip-
siusque tolcrantiae imperturbabilem inefTabilcmque mer-
cedcm. Et videquam verumDomino cantes: «Sccundum
» mukitudinem dolorum meorumin corde rneo, consola-

» tionestuae jucundaverunt animam meam ^. » Mittefra-

tri Firmo htteras nostras. Sanctitatera tuara et familiam

Dei, quac tuo ministcrio gubcrnatur, fratres et sororcs

quae apud nos sunt nobiscum in Domino rcsalutant. Et

alia maniL : Incolumes pro nobis orteis dilcctissimi et

sancti fratres.
Ego Alypus impensissime saluto sinceritatcm tuam,
omncsquc tibi in Domino conjunctos, Atqueuthanctan-
quam meam epistolam deputes peto. Et si enim aham ,

propriam raittere potaissem, tamen malui huic subscri-

1 Matth. XXIV, i3. — ^ psal. xciii, 19.

 ,

372 8. AUGUSTINI EPISCOPr

bere , ut unanimilatem nostram una eliam pagina tes-
taretur.

EPISTOLA CCXLIX*.

Domino desiderjintissimo et honorifica sinceritate charissimo

fi'atri, et condiacono Restituto, Augustinus in Domino sa-
lutem.

AugustintLS Restituto , quatenus mali toierandi in

Ecclesia.

.EsTUS indicantes piara flammam cordis tui , indicavit

niihi fidelissimus ,ut scis, particeps corum, fratcr Deo-
gratias. TycLonium (juem Lene nusti, non
J.ege itaque
quidem omnia prol^aturus nam qua^ in illo cavenda :

sint bene nosti. Hanc tamcn qUcTSlioncm quomodo in

,
,

Ecciesia Dei si qua forte pervcrsa vel etiam scelerata

corrigereautextinguerenonvalemus,salvounitatisvinculo
toleranda sint , slrenue vidctur mihi tractavisse atque
solvisse. Quanquam in ejuslillcris tantummodo intentione
correcta, ad ipsos divinarum Scripturarum fonles rccur-
rere nos oportet, ut ibi videamus quam p:iuca de hac re
testimonia sententiarum ,vel cxcmphi gestorum posuit
ct quam nemo possit omnia [)oncrc, nisi (jui penc omnes
sancLoruni Jibrorum paginas iu sua scripla transfcrrc vo-
lucrit : ita prope nulla est, qua; nosuon admoneat intus
in ipsa societate Sacramentorum quibus imbuimur ad
,

vitam aetcrnam , cum bis qui odcrunt pacem cssc dcbere

pacificos^, donec ingcmiscendo noslra longinqua pere-

* Alias Lxix. quae autcni 249 erat, nuac 94. — ^ Psal. cxix, 7.
 EPISTOLA CCL. S^S
grinalio transeat ; atque in virtnte Jerusalcm matris ae-
ternEG sccurissima pace pcrfruamur, et in turribus cjus
abundantia verorum fratrum, quorum nunc inter niullos
falsos gemimus paucilatcm, Quae est autem virlus illius
civitatis, nisi Deus cjus Deus noster? Vidcs igitur in quo
solo fiet pax el singulis hominibus
, qui secum sine illo,

Leilum gerunt , etiam nullo extrinsecus oborloscandalo;

et omnibus simul ,
qui quanquam in hac se vita diligant,

et amicitiae fidae nexibus teneantur, tamen nec praesenlia

corporis nec consensione animi summe perfecteque co-
pulantur. Confortetur cor tuum in Domino memor ,

nostri.

EPISTOLA CCL*.

Domino dilectissinio et venerabili fratri et consacerdoti Aoxilio,

AuGusTiNos in Domino salutem.

u4tv^iisUnus senex AuxlLlo eptscopo juveni, ut aut ana-

themalis senlentiam rescindat , aut doceat quibus ad-
duclus causis putet ob unius peccatum totam familiam
excommunicari posse.

l. ViR spectabilis filius noster Classicianus , graviter

apud me litteris questus est ,
quod sit anathematis inju-
riam a tua sanctitate perpessus : narrans quod venerit
ad ecclesiam apparitione paucorum suae potestati con-
grua comitatus, et egerit tecum, ne contra salutem suam
faveres eis, qui per Evangelium pejerando , adjutoriura
violandae fidei in ipsa fidei domo requirebant. Quos ta-

' Aliai liXxv. quae autem a5o erat, nunc 9 5.

 ; ,,

374 S. AllGUSTINI EPISCOPI

men considerantes quid mali fecerint , non inde violenter

abduclos, sed spontc dicit egressos, atque hinc venera-
tionem tuam ita sibi succensuisse , ut ecclesiasticorum
confessione Gestorum cum omni domo sua anathematis
sententia feriretur. Quibus litteris ejus lectis, non medio-

criter aestuans cogitationibus magna cordis tempestate

,

fluctuantibus apud charitatem tuam tacere non potui

,

ut si habes de hac re sententiam, certis rationibus vel

Scripturarum testimoniis exploratam nos quoque do- ,

cere digneris ,
quomodo recte anathemetur pro palris
peccato fihus, aut pro mariti uxor, aut pro Domini ser-

vus utquisquam in domo etiam nondum natus si eo-

, ,

dem tempore quo universa domus est anathcmate obh-

,

gata, nascatur , nec ei possit per lavacrum regenerationis

in mortis periculo subveniri. Neque enim haec corporahs
est poena qua legimus quosdam contemptores Dei cum
,

suis omnibus quiejusdem impietatis participesnonfue-

,

runt pariler interfectos. Tunc quidem ad terrorem vi-

,

ventium mortaha corpora perimebantur, quandoque uti-

que moritura. Spiritahs autem poena, qua fit quod
scriptum est ,
-<
Quae hgaveris in terra , erunt hgata et
» in coelo^,» animas obhgat , de quibus dictum est

« Anima patris mea est, et aniina fihi mea est. Anima qutC
)j peccaverit , ipsa morietur^. »
II. Audisti fortasse ahquos magni nominis sacerdotes
cum domo sua quempiam anathemassepeccantium? Sed
forte si essent interrogati, reperirentur idonei reddere
inde rationem.I']go autem quoniam siquis ex mequai- ,

rat utrum recte fiat quid ei respondeam non iuvenio ;

,
,

nunquam hoc facere ausus suni cum de quorumdam .

facinoribus immaniter adversus Ecclesiam perpetratis

gravissime permoverer. Sed si tibi forte quoniam juste
' MaUh. XVI, I. — 2 Ezech. xviu, 4.
 EPISTOLA GCL. 876
fiat , Dominus revelavit , nequaqiiam juvenilem aetatera

tuam , et honoris ecclesiastici ludimenta contemno : En

assuni , senex a juvene et episcopus totannoruni a collega
necdum anniculo paratus sum discere, quoniodo vel Deo

vel hominibus justam possumus reddere rationem si ,

animas innocentes pro scelere alieno ex quo non trahunt ,

sicut ex Adam in quo omnes peccaveruut , originale ,

peccatum, spiritah supphcio puniamus^ Etenim GLissi-

ciani fihus etsi traxit ex patre primi hominis culpam
,

sacro fonte Laptisraatis expiaudam ; tamen quidquid

posteaquam genuit eum peccati pater ejus admisit, ubi
particeps ipse nonfuit, adeumnon pertinerequisambigit ?
Quid dicam de conjuge? quid de tot animabus in uni-
versa faniiha? unde si una anima per istam severitatem,
qua tola domus ista anatbemata est, sine baptismate de
corpore exeundo perierit, innumerabihum raors corpo-
rum , si de ecclesia homines innocentes violenter abstra-
hantur et interficiantur, huic damno non potest compa-
rari. Si ergo de hac re potes reddere rationem , utinam
et nobis rescribendo praestes ut possimus et nos : si au-
tem non potes ,
quid tibi est inconsuha, commotione
animi facere, unde sifueris interrogatus, rectam respon-
sionem non vales invenire ?

111. IIa?c autem dixi , etiam si filius noster Classicia-

nus aliquid admisit ,
quod tibi anathemate plectendum
justissime videretur. Caeterum si veras ad rae htteras
misit, nec solus in dorao sua debuit ista sententia coer-
ceri. Sed hinc cum tua sanctitate nihil ago , tantum
nisi

peto ignoscas petenti veniara , si agnoverit culpam si :

aulem nihil eura peccasse prudenter aguoscis, quoniara

ipse in dorao fidei justius flagitabat fidera debereservari,
ne ibi frangeretur ubi docetur : fac quod sanctum virum
' Rom. V , la.
 ,

376 S. AUGUSTINl EPISCOPI

facere oportet , utsi tibi contigit tanquam homini, quod
ulique liomo Dei dicit in Psalmo « Turbatus est prae
,

» ira oculus meus^, » Dominum

cxclames ad , « Miserere
» mei, Domine ,
quoniam infirmus sum- »
ut porrigat ;

tibi dexteram suam et comprimat iracundiam tuam, et

,

tranquillet mentem tuam ad videndam faciendamque

justitiam. Sicut enim scriptum est ; « Iracundia viri jus-

» titiam Dei non opcratur^. » Nec arbitreris ideo nobis

non posse subrepere injustam commolionem quia epis- ,

copi sumus. Sed potius cogitemus interlaqueos lentatio-

num nos periculosissime vivere quia bomines sumus. ,

Aufer itaque Gesta ecclesiastica, qu^ perturbatior for-

tasse fccisli, et redeat inter vos cbaritas ,
quam cum iilo

et catecbumenus babuisti. Aufer litcm et revoca pacem ,

ne tibi pereat homo amicus et de vobis gaudeat diabo- ,

lus inimicus. Potcns est autcm miscricordia Dei nostri

quas et nie exaudiat orantem , ne mca tristitia de vobis
augeatur , sed potius quae est exorta sanetur, et erigat per
gratiam suam, el iaetificet juventutem tuam non contem-

nentem senectutera meara. Vale.

' Psal. w, S — 2 ibid. 3.-3 Jacob, i, 20.
 EPISTOLA CCL. 877

FRAGMENTUM.
Quod iti vctcri codice ccclesice Trccensis continente collcctiones
Crcsconii et Ferrnndi rcpertuni est, cuni titulo hic nffixo.

EX EPISTOLA AD CLASSICIAINLM
QUI EXCOMCNICATUS FUERAT.

Ecopropter eos, qui pro peccato unius animae, totam

domum ejus, id est, plurimas animas anatliemate ligant,
maxime ne ibi quisquam sine baptismate de corpore ab-
cedat; et utrum non etiam de ecclesia pellendi sunt qui ,

eo confugiunt quo fidem fidejussoribus frangant adju- ,

vante Domino , et in concilio nostro agere cupio , et si

opus fuerit ad Sedem apostolicam scribere; ut in his

causls quid sequi debeamusconcordi omnium auctoritate
constituatur , Illad plane non lemere
atque firmetur.
dixerim quod si quisquam fidelium fuerit anatbematus
,

injuste, ei potius oberit qui faciet, quam ei qui banc

patietur injuriam. Spiritus enim sanctus habitans in
sanctis , per quem quisque ligatur aut solvitur immeri- ,

tam nulli poenam ingerit : per eum quippe diffunditur

charitas in cordibus nostris, quae non agit perperam.
' Habent Ansel. Luc. lib. ra, c. 66 et Gratiam caus. 1 1. q. 3. c. 87.
378 S. AUGUSTINI EFISCOPI

EPISTOLA CGLP.

Domino dilectissinio nieiitoque honorabili filio Pancario

AcjGusTiNDS in Domino saluteni.

Augustinus Pancario de Secundino presbjtero criminum

quorumdam insimulato : coiitra (juem accusationes
hcereticorum admittere non vult catholicorum audire
paratus.

CuM antequam veniret rcligio tua ,

presbyter Secun-
dinus Germanicianensibus non displiceret , unde modo
factum est til eum sicut scripsisti etiam de nes-
, ,

cio quibus criminibus accusare parati sint nescio , ,

domine dilectissime meritoquc honorabilis filii. Yerum-

tamen nullo modo nos possunius contemnere quod pres-
bytero videntur objicere tantum si catholici sunt qui
,

objiciunt. Nam bGereticorum accusationes contra catbo-

licum presbyterum admittere nec possumus, nec de- ,

bemus. Proinde boc primo agat prudentia tua ut bae- ,

retici non sint ubi ante advcntum tuum non fuerunt

, :

et audiemus causam presbv^tcri sicut cam oportet au- ,

diri. lllud sane moneo quia ,

dignaris ,
quoniam et salus
et existimatio tua cbarissima nobis est , et ipsi Germani-
cianenses pertinent ad curam bumilitatis nostrae , ut ea
quae a gloriosissimis Imperatoribus impetrasti , et ea qu«
apud competentes judices egisti, fidenter allegare digne-
ris ; ut appareat omnibus, nihil te inordinate agere , ne
iterum in causa vestra ,
qui de possessione contenditis ,

ipsi miseri fatigentur, et gravius aflhcti dispereanl. Simul

• Aliasccxu. quae autem a5i eral, uuuc 26(j.
 EPISTOLA CCLII. 879
ctiam commendo ut ejusclem presbyteri domus non dcri-
piatur , neque vastetur : nam de ecclesia sua nunliatum
est quod eam nescio qui velint deponere sed
nobis , :

non puto quod ullo pacto possit hoc a tua religione per-
niitti.

EPISTOLA CCLir.

Doinino dilectissimo nieritoqne bonoiabili et piaefeiendo fratri

Felici , AuGusTi^ns ia Domino sahitem.

AugiLStlnus Feiici, dc pupilla quadam Ecclesice tutelce

commissa.

NoviT, optime, religio tua quam curam tuendis cum

omnibus hominibus, tum maxime pupillis Ecclesia vel
episcopi debeant. Unde receptis litteris tuis, et exemplo
litterarum viri spectabilis fratris nostri ^, nec potui nec
debui passira puellam cuiquam committere ,
praesertim
quia eam Ecclesias commendavit, domine dilectissirae rae-
ritoque honorabilis et praeferende frater. Proinde adven-
lum ejus expecto, ut si quidfierioporteat, ejus pr^esentia
liberem , et faciam quod Dominus faciendum esse ins-
piraverit,

• Alias ccxvii. quaj auleni aSa erat , nuuc 179. — ^ JTone Rustici cui
scribi ur tp. aSS.
38o S. AUGUSTINI EPISCOPI

EPISTOLA CCLIir.

Domiuo beatissinio et veneiaLili ac tlesideral3ili fratri Bent-

NATo , et qui tecum sunt fratribus , Auglstinus in Doiniuo
saluteni.

Aus^ustinus ad Bcnenntum , dc cndcm pucUa (itt vidcltn)

in matrimonium non tradcnda nisi viro catliolico.

Per (|ucm bono

saluto sanctitatemtuam.de fidecjus et
circa Ecclesiam studio gratulamur. Yoluitautcm ad tuam
benignitatem cum litteris meis venire, domine dilectis-
sime ac venerabilis frater. Et quoniam audivi quod de
negotio illo transigere cogitas, si vcrum cst ( quod miror,
si verum est) nosti quemadmodum debeas cpiscopali
patcrnitate catholicae Ecclesiae providere ut non cum ;

quolibel id agas, si tamen, ut dixi. verum est quod au-

divi, secl polius cum domo catholica, cujus non solura
nullam adversitatem, verumetiam fidele adjutorium ha-
bere possit Ecclesia.

' Alias ccxxxii. quae autein 253. prima eral uiinc 287 et quae 253.
secunda erat, nunc io3.
 1

EPISTOLA CCLIV, 38

EPISTOLA CCLIV*.

Domino beatissimo et venerabili ac desiderabili fratri et consa-

cerdoti Benenato , et qui tecum sunt fratribus , Acgustincs
et qui mecum sunt fratres in Domino salutem.

Augustlniis ad eumdcm Benenatum pronubum agentem ,

Ruslicl fllio.

PuELLA, cle qua mihi scripsit sanctilas tua, in ea vo-

luntatecst, ut si aetas ei jam matura csset, nulJi in nupliis

convcriiret. Inea veroaetale est, ulsi volunlatcm nubendi

haberet, nulli adbuc dari vel promitti deberet. Huc ac-
ccdit, cjuia eam Deus iu licclesia sic luetur , ut contra
improbos tueatur non ut cui voluero Iradi possit sed
: ,

j
ut a quo non oporlct, ra})i non possit, domiiie Benenate
j
dileclissime et vencrabilis frater. (^onditio ilaque quam
I
insinuare dignatus cs non mibi displicet, si nuptura cst.

!
Ulrum autetn nuptura sit elsi iliud quod in ore babet
;
magis optamus, nunc tamen ignoramus : quia in bis an-
:, niscst, ut et quod se dicit velle esse sanctiniouialem, jo-
:, cus sitpolius garrientis, quamsponsio profitentis. Deinde
I babet materteram, cujus vir bonorabilis frater nosler
! Felix dum debac re contulissem cum illo (mquc enim
i posscm aliter, veldeberem i non quidem invilus accepit,
:
imo etiam gratulatus est ; sed jure amicitias non impor-
1 tunc doluit, quod eis nibil inde sit scriptum. Fortassis
'
enim nunc non apparet, apparebit et mater. cujus
cpiae

Yoluntatem iu tradenda fdia omnibus, ut arbitror, na-

* Alia» ccxxxiir. qu» aulem aS; erat, nunc 104.
382 S. AUGUSTINI EPISCOPl
tura praeponit : nisieadem puella in ea jam aetate fuerit,
utjure licentiore sibi eligatipsa quod velit. Illudquoque
cogitet sinceritas tua, quia si milii de nuptiis ejuspotestas
summaactotatribualur, atqueipsa quoquejam maturact
nubere volens, cui voluerose tradendam sub Deo judice
mibi committat; sic dico, et verum dico, mibiplacere
istamconditionem, utpropler Deumjudicem nonpossiin
respuere meborem : quae utrum adventura sit, utique in-
certum est. Quapropter videt cbaritas quanta considc-
randaconcurrant, ut nunc a me cuiquam proraitti om-
ninonon possit.

EPISTOLA CCLV*.

Domino dilectissimo et merito prccdicabiU ac suspiciendo fiiio

RusTico , AuGusTiNos in Domino sabatem.

Auoiistinus ad Busticum , de puella in connubium ejus

filio petita.

QuAMVis libi et universae domui tuae omnia bona

optem, nec tantum ad fcbcitatem preesentis saeculi per-
tinentia, verumetiam ad vitam futuram atque sempiter-
nam, quse tibi nondum credenda persuasa est: tamen
quoe me moveant, ut de puella, quam petis, nibil adbuc
audeam polliceri, quantum sufficere visum est, sancto
fratri et coepiscopo mco Benenato rcscripsi, domine di-
lectissimeet venerabilis fili. Si enim tu, cum certissime
noveris, etiam si nostrae absolutae sit potestalis, quamli-
betpuellamin conjugium tradere, tradi a nobis Cbris-

* Alias ccxxxiv. qure autem a55 erat, nunc. loS.

 EPISTOLA CCLVI. 383
tianam nisi Christiano non posse : nihil tamen mihi tale
de filio tuo, quem adhuc paganum audio, promittere
voiuisti quanto magis ego, propterilla, quaein Epistola
:

memorati fratris mei legere poteris, quidquam de illius

puellas connubio spondere non debeo, ctiamsi quod dixi

de filio tuo non tantum promissum tenerem, sed jam
eliam factum esse gauderem ?

EPISTOLA CCLVI'.

Domino merito prsedicando siuceriterque charissimo ac desi-

derantissimo fratri Christino , Adgustinos iu Domino sa-
lutem.

Offlciose Augustinus ad Chrislinum scribit,

Kpistola.51 meam desiderare te , mihi tua Epistola

nuntiavit. Frater autera Jacobus ejus desiderii erga nos
luilocupletiorteslis accessit, quia pluramihi de te suavia
atque in se ipso experta locutus est ,
quam illa parva char-
tula potuit. Lnde tuee benignitati congratulor, et de tuo
pectore Christiano Domino Ueo nostro, cujus haec dona
sunt, gratias ago, domine merito praedicande sinceriter-
que charissime ac desideranlissime frater. Quod autem
quseram ego te affectu quccro, qui
petis, ul lilteris te ;

omnes litteras superat : et ubi te quaeram quod bene in-

telligas, novi. Quantum autem ad rae legendura attinet,

magisvereor in manibus vestris loquacitatem meam re-
prehendi, quam eloquium requiri. lilud breviterdixerim,
quod diuturna cogilatione si ruminaveris, senties quid
1 lias ccxwr. q u.-f autem 256 erat, nunc ai6.
384 *• A.CGUSTINI EPISCOPI

sapiat : Cum in itinere Dei faciliora et fructuosa ignava

formidine fugiunlur, in ilinere sgeculari duriora et steri-

lia serumnoso labore tolerantur. Incolumis in Christo

vigeas et proficias, domine merito preedicande sinceriter-

que charissime ac desiderantissime frater.

EPISTOLA GCLVII».

Domino eximio meritoque honorabili , et suspiciendo filio

Orontio Augustincs.

Augustinus Orontio resaiutans ilium. j

Ago gratias quod adventum e.ximictatis tua3 littcns

etiam praevenire dignatus es, et ante contuitura misiili

colloquium, ut tuo prius affatu quam aspectu frueicmur,
et diu desideratam notiiiam epistolari solatio quodam-

modo prsegustanics cxpcctaremus avidius et ardentius.

quod jucundius graliusque caperemus Domine eximio
meriloquc honorabilis et suscipicndc fili. Rcddo itaquc
meritis tuis ct praecurrentibus oiliciis debitum resalula-
tionis obscquium, incolumitatem luam gaudens nunlia-
tam, optanscjueconlinuam. lu quod rcscripta cxiguitalis
mcae jure praerogatae bcnevolcntiae rcposcendo addidisli,
dicens : '< Si tamen id de tanta sanctitate possumus pro-
mereri : w nullo modo audco dcsperare. sanctitatis ejus-
dem, cujus haustu pro nostro modulo aliquid sumus,
ipsumfontcm non solum laudandum, verumctiam nobis-
cum parlicipandum, et tuae prudentiae placiturum, ut
DcLis incomparabihter atque incommutabihter bonus,
• Alias cxxiii. quae autem 25; erat, nuuc 142.
 EPISTOLA CCLVIII. 385
qul per suanipolentiam tam bonae tuae mcutis cstinstitu-
tor, sic etiam per gratiam restilutor. Incolumem te Deus
omnipotens felicioremque tueatur domine eximie merito-
que honorabilis ac suscipiende fili.

W%wWW« »WVVW vW%OV^WVWVV\ WWWvWVWVWVW-VXX iW W* \W tV %/\f: w %w VV V\A w^ w w vw

EPISTOLA CCLVIir.

Domino merito suscipiendo et in Christo dilectissinio ac desi-

derantissimo fratri Martiano , Augustinus in Domino sa-
Iiitem,

Augustinus Martlano veterl amico gratulatur, quod ca-

techumcnus sit faclus hortans illum ut fidcUum
,

sacramenla percipiat.

Abripui, velpotiusobripui, et quodam modofuratus

sum memetipsum multis occupationibus meis, ut tibi scri-
berem antiquissimo amico, quem tamen non habebam
quandiuinChristonon tenebam. Nostiquippeutdefinierit
amicitiam«Romani, utait quidam, maximusauctor Tul-
lius eloquii, » Dixit enim et verissime dixit « Amicitia :

est rerum humanarum et divinarum cum benevolentia

et charitate consensio ^. » Tu autem, mi charissime ,

aliquando mihi consentiebas in rebus humanis cum eis ,

more vulgi frui cuperem et mibi ad ea capessenda,,

quorum me poenitet favendo velificabas, imo vero vela

,

cupiditatum mearum cum caeteris tunc dilectoribus meis

inter praecipuos aura laudis inflabas. Porro in rebus di-
vinis, quarum mihi illo tempore nulla eluxcrat veritas,
utique in majore illius definitionis parte nostra amicitia
» Alias cLv, qiiae autem 258 erat, nunc i58. — ^ Lucanus lib. 7 et Cicero
pro Lael. 20.

CXLVIII. 25
 ,

386 S. AUGUSTINI EPISCOPI

claudicaLat. Erat enim rerum tantummodo liumana-
rum ; non etiam divinarum, quamvis cum bcnevolentia
et cbaritate consensio..

II. Et postea c[aam illa cupere desliti, tu quidem per-

severante henevolentia , salvum me esse cupiebas salutc
mortaH , et ea rerum prosperitate felicem ,
quam mundus
optare consuevit. Et jam sic itaque aliquantum tibi eral
mecum rerum bumanarum benevoLi et cbara consensio.
iSunc vero quantum de te gaudeo quibus expbcem ver- ,

bis, quando eum quem quoquo modo habui diuamicum ,

babeo jam verum amicum. Accessit enim etiam reruni

consensio divinarum quoniam qui mecum temporalem
;

vitam quondam jucundissima benignitate duxisti, nunc

spe vitse seternae raecum esse coepisti. Modo vero eliani
de rebus bumanis inter nos nulla dissensio est qui eas ,

rerum divinarum cognitione pensamus ne plus eis tri- ,

buamus quam modus earum justissimepostulat; nec eas

,

in aliquo contemptu abjiciendo, Creatori earum Domino

rerum coelestium atque terrestrium faciamusinjuriam. Ita
fit ut inter quos amicos non est rerum consensio diviua-

runi, nec bumanaram plena esse possit ac vera. INecesse

est enim ut aliter quam oportet bumana gestimet, qui

divina contemnit, nec bominera recte diligere noverit,

quisquis eum non diligit qui borainera fecit. Proinde non
dico nunc mibi plenius amicus es ,
qui eras ex parte ; scd
quantum ratio iudicat nec ex parte eras ,
,
quando nec in

rebus bumanis mecura amicitiara veram tenebas. E.eruni

quippe divinarum, ex quibus recte bumana pensantur,
socius mibi nondam eras, sive quando nec ipse in cis
eram , sive postea quam ego eas utcumque sapere coepi
a quibus tu ionge abborrebas.
III. Nolo autem succenseas, ncc tibi videatur absur-
dum ,
quod illo tempore cum in vana hujus mundi aes-
 ,,

EPISTOLA CCLVIII. 887

tuarem , quamvis mc multum amare videreris nondum ,

eras amicus meus quando nec

ipse mihi aniicus cram
,

sed potius inimicus. Diligebam rjuippe iniquilalem et ,

vera quidem divina sententia est, qua scriptum cst in

sanctis Libris : « Qui autem diligit iniquitatcm odit ,

»animam suam^. » Cum ergo odisscm animam meam ,

verum amicum quomodo babere poteram ea mihi op- ,

tantem in quibus ipse meipsumpaticbar inimicum? Cum

vero benignitas et gratia Salvatoris nostri illuxit mibi
non secuudum mcrita mea sed secundum ipsius miseri- ,

cordiam, tu ab bac abenus, quomodo esse poterasami-

cus meus, qui unde beatus esse possem penitusignorabas,
et non in boc me amabas , in quo mibi ipse jam fueram

utcumque amicus effectus ?

IV. Gratias itaque mibi amicum facere Deo ,
quod te

tandem abquando dignatur. Nunc enim nobis est rerum

humanarum et divinarum cum benevolcntia et charitate
cousensio in Cbristo Jesu Domino nostro vcrissima pace
nostra. Qui duobus praeceptis cuncta praeconia divina
conclusit, dicens : -< Dibges Dominum Deum tuum ex
» toto corde tuo anima tua, et ex tota mcnte
, et ex tota
» tua, et dihges proximum tuum tanquam te ipsum. In

» iis duobus praeceplis tota Lcx pendet ct Propbclae^. »

In illo primo rerum divinarum, in boc sccundo reruni

humanarum est cum benevolentia ct cbaritate consensio.
Haec duo si. mecum firmissime teneas, amicitia nostra
vera ac sempiterna erit; et non solum nos inviccm , sed
ipsi etiam Domino sociabit,
V. Quod ut fiat , exhortor gravitatem et prudenliam
tuam jam ctiam fidehum sacramenta percipias de-
, ut :

cet enim eetatem et congruit quantum credo moribus

,
, ,

tuis. iVJemento quid mihi dixeris profecturo, comicum

» Psal. X, 6, — 2 Matlh. x\ii, 87.

25.
 S

38 S. AUGUSTliM EPISCOPI
quidem de Tcrentio ( si recolis) versuni , sed tanien ap-
tissimum et utilissimum.

Niinc hic dics vitam aliam affeit, alios mores postaial '.

Quodsi veraciter dixisti , sicut de tc dubitare non debeo,

jam profecto sic vivis ut sis dignus baptismo salutari re-

missionem praeteritorum accipere peccatorum. Namom-

nino non est cui aiteri praetcr Dominum Christum dicat
genus humanum ;

Te duce si qna maiient sceleris vesligia nostri ,

Irrita |)erpetua solveut formidine terras ^,

Quod ex Cumaeo, id est, ex Sibylhno carmine sc fassus est

transtuHsse VirgiHus; quoniam fortassis etiam illa vatcs

ahquid de unico Salvatore in spiritu audieral, quod ne-
cessc habuit confiteri. Haec tibi, domine merito susci-
piende , et in Christo dilectissime ac dcsiderantissime
frater, sive pauca, sive forsitan multa sint, utcumque
occupatissimus scripsi : tua sumerercscripta desidero, et
te nomcn dedisse inter compctentes, vel daturum csse,
jamjamque cognosccre. Dominus Deus noster, in qucm
credidisli , et hic et in futuro saeculo te conservet, do-
mine nierito suscipiende, et in Christo dilectissime ac
desiderantissime frater.
• Ter Andr, Act. 1,2, — 2 virgilius Eclog. 4.
 ,,

EPISTOLA CCLIX. 889

(V» V'MfVVVV\%«.VVvV^VVVV-V\VVV%VVVW VWVWVX^VWWWVV VV\ WV\%iVV\^t^/XVXV<^W VWVV\ Wl W WVVW

EPISTOLA CCLIX'.

Doniino dilectissimo et honorabili fratx"i Cornelio ,

AUGUSTINUS.

jiugustinus Cornello scortis dcdiio , adinonens illum ut

CyprianiB uxoris defunctce pudicitiam imitelur : si

velit iliius impetrare laudes.

ScRiPSisTi milii ut ad te aliquam prolixam Episto-

II.
lam consolatoriam darem quod graviler optimse uxoris
,

morte movereris sanctum Paulinum ad Macariura

, sicut
fecisse meministi. Et illa quidem anima in societatem re-
cepta fidelium atque castarum, laudes nec curat , uec
quaerit humanas : sed quia propter eos fiunt ista ,
qui vi-
vunt, prius estut tu ,
qui consolari ejus laudc desideras
ita vivas, lU illic ubi ipsa est, esse merearis. Neque cnim
dubito quodeam non credasibi esse, ubi illae sunt quae vel
adulteris lectulum conjugalem polluerunt , velnullocon-
jugio deligatae fornicatione fluxerunt. Ouare de illius

laude viro longe dissimili quasi fugare velle moestitiam

adulatio est , non consolatio. ]Narn si eam diligeres sicut
ipsa te dilexit , servasses ei quod tibi ipsa servavit. Et
cum illa si prior obiisses nullo modo credenda sit cui-
,

quam fuisse nuptura noune si vereobitum ejus laudibus

,

ejus consolandus doleres ne unam quidem ac licitam

,

post illam conjugem quaereres?

n. Hic tu dicturus
es. Quid mecura aspereagis? quid

dure objurgas? ISoune inter baec verba ecce senuimus,

* Alias csxv. quae aulein 259 erat, uiinp cSi.
 :

3gO S. AUGUSTINI EPISCOPI

dum vita ducitur prius finienda quam corrigenda? Visut
ignoscam exitiabili securitati tuas? quanto satiustu ignos- 1

cis si non amabili, certe miserabili sollicitudini meac?';

Inimico quidem animo Tullius invebebatur, et longealia
erat terrenam rempubbcam gubernantis intentio , et

tamen ait : « (^upio , Patres conscripti , me esse clemen-

tem, cupio in tantisreipublica? periculis non dissolutum
videri^. » Quanto justius ego dico, cum ipse noveris
quam tibi amicum animum geram , in aelernee civitatis
servitioconstitutus minister verbi sacramentique divini
Cupio , frater Corneli, me esse clementcm, cupio in tan-

tis tuis meisque periculis non dissolutum videri?

III. Plebs mulierum excubat lateribus tuis, crescit in
dies pellicum numerus , ejusdem autcm numeri domi-
num , imo vero servum insatiabili per tot scorta libidine
diftluentem , et laudes defunctae castee coiijugis a nobis
velut ad mitigandam mastitiam suam jure amicitiiie lla-

gitantem episcopi patienter audimus? Qui cum esses non ,

dicam catecbumenus, sed nobiscum pcrnicio- in errore

sissimo constitutus juvenis, junioribus nobis ab hoc te ,

vitio temperantissima voluntate correxeras ;

quononpost
longum tempus sordidius revolulus , deinde in extremo
vitae periculo baptizatus, non dicam te sene , sed etiam
nobis certe jam senibus et insuper episcopis nonduni
emendaris. \is debonae uxoris morte per nos consolari, ,

nos de bac tua veriore morte quis consolatur? An quia i

non possumus oblivisci tanta erga nos merita tua ideo ,

cruciandi adbuc sumus moribus tuis, ideo cotemnendi,

et pro nibilo babendi, quando gemimus ad te dete? Scd

fatemurnos nonesse aliquid ad tecorrigendum acsanan-

dum Deus altendatur Cbristus cogitetur, Apostolqs
; ,

audiatur dicens « Tollens erso membraCbristi faciam

: ,

1 Cicero pro S. Rosc.

 EPISTOLA CCLIX. ^Ql
» membra meretricis^ ? » Si qualiscumqueepiscopi amici
tui vcrba spcrnis tuo, corpus Domini tui cogita
in corcle

in corpore tuo. Postremo quomodo de die in diem ditfe-

rendo peccas , cum extremum diem tuum nescias?
IV. Nunc probabo quas tu ab ore noslro laudes Cy-
prianae desideres. Certe si adbuc in scbola rbetorura
verba discipubs \enderem ,
prius ab eis mercedem sume-
rem. Yendere libi volo laudeni pudicissimae conjugis tuae,
priusmihi mercedem da ,
pudicitiam tuam. Da, inquam ,

et accipe. Humanum dico propter infirmitatem tnam;

puto quod non sit apud te digna Cypriana , cujus laudi-
bus anteponisamorem concubinarum tuarum quod uti- :

quefacies, si permanere in illo aniore, quam ad istas

laudes pervenire makieris. Quid mibi vis extorquere pos-
cendo , cum pro te videas esse quod posco? Quid preca-
ris subjectus, quod potes jubere correclus? Mittamus
munera spiritalia conjugi tuae, tu imitationem , ego lau-
dem. Quanquam, sicutsupradixi, Liudem ab bominibus
jam illa non qu?erat imitationem vero tuam tantum
;

quEcrit etiam defuncta ,

quantum te dilexit etiam dissi-
milem viva. Faciam de illa quod vis cum tu feceris quod
,

et ego volo et ilia.

Y. Si enim dives ille superbus atque impius , sicut in

Evangebo Dominus loquitur, qui induebatur purpura et
bysso, etepubibatur quotidie splendide''^, cum maloruni
meritorum poenas apud inferos lueret neque de digito ,

contemptiante januam suara pauperis aquse stillam impe-

trare valuisset , recordatus est quinque fratres suos , et

rogavit ad eos eumdem pauperem mitti , cujus requiem

in sinu Abrabse longe prospiciebat , ne et ipsi venirent

in illum locuni tormentorum : quanto magis tua conjux

te recordatur? quanto magis te casta non vult ad poenas

g * I Cor. VI, i5. — ^L^g^ XVI, 19.

892 S. AUGUSTIM EPISCOPl
veniremoechorum si fratres suos nccsuperbusad poenas
,

venire voluitsuperborum? Et cum frater nollet fratribus

in malisseesse conjunctum, quantoniinus vult in bonis
constituta conjux virum in malis habere separatum? Lege
ipsum locum in Evangclio « Christi est vox pia crede : ;

« Deo^. » Doles videhcet conjugem mortuam et putas si ,

eam hiudavero, quod meis affatibus consolaberis disce ;

quod doleas si cum illa non eris. An magis tibi dolcndum

est, quod a menondum laudatur, quam mihi quod a te

non amatur? Nam utique si amares cum illa esse post ,

mortem desiderares quo profecto non eris si qualis es

,
,

talis eris. Ama ergo cujus exigis laudem nequod menda- ,

citer exigis juste denegem. FA alid manu

,
Dominus :

nobis praestet de tuasalute gaudere , dominedileclissime

et honorabihs frater.

>.«-«.-» »-»-^»^ ««v-«^v->«

EPISTOLA CCLX^

Domino vere praedicabili ac nimium suspiciendo, omnique

laudum genere prosequendo patri Augustino, Audax in Do-
mino salutem.

^udax Augustlno flagitans mitti sibi prolixiorem

epistolam.

« Habeo gratiam beatitudini tuae, quod libenter mei

sumpseris tentamenta sermonis. Tunc enim bonae fidei

filiis datur audacia, cum paterni fontis imbribus fuerit

' Ex Paulino siipra in episl. 3a. — "^

Alias cxxxix. qua autem 260
erat , nunc t8o.
 »

EPISTOLA CCLX SqS

irrorata. Provocavi itaquetedulcis anlistes, nonutprae-
];irgi pecloris pusillum libamen acciperem. sed ut ingens
divitis ubertim flumen baurirem. Tbesaurum sapientiae
desideravi, sedminus accepi quam vobii, licet minus
nondebetdici, sed munus, quod oraculum Legis conlu-
lerit Augustinus, sacralor justitiae, instaurator spiritabs
gloriae, dispensator salutis eeternae. Tam tibi mundanus
orbis notus cst, quam notatus : tam tu eicognitus, quam
probatus. Opto itaque sapienliae floribus pasci, et vivi
fontis baustibus irrigari. Praesta cupienti quod utrique
prosit. Potest enimseminudi roboris velamengenitale vi-
ridari, si meruerit tuis sensim fluentis augeri. Itaque bu-
niibtatis meae prsesentiam spondeo non tam stjlo quam
voto, si venerabililatis tuae scripta pro visu relegero.
Divina te clementia tueatur annis innumeris Domine
venerabilis.

Cur mihi fons orbis parvo sermone meavit?

An minus apta suis speravit corJa fluentis ?
Cum pateat meus omnis, aquis speclet({ue loquacem
Religionis opem gralos da sensiljus imbres,
Expectal quos plena fides Christi destipite pendens.
3^4 S. AUGUSTINI EPISCOPI

EPISTOLA CCLXP.

Domino dilectissinio et in Christo praedicando , nimiumqvu'

desiderabili fratri Audaci, Augustinos in Domino salutein.

Auguslinus Audaci excusat occupationes suas, admonens

ut vel intendat evolvendis ipsius libris , vel prcvsens
audiat ipsum loquentem.

I. Brevem: Epistolam tuam , sed plane vehementem

flagitatricem prolixae Epistolae meae, non invitus. imo
etiam laetus accepi. Nonquod facile sufficerem aviditati,

sed quod gratularer charitati tuae; quia etsi non de ido-

ncoexpetis, bonum esttamen quodexpetis. Et ad longam
quidem Epistolam conscribendam magis mibi oliuni
quam fltcultas defit, occupatissimo scilicet ecclesiasticis

curis, aquibuspauculaetemporum stillae vixrecreant, vol

cogitantem aliquid, vel ea quae magis urgent et mihi vi-
dentur pluribus profutura dictantem , vel reficientcm
Nam verba
corporis vires nostrae necessarias servituti.
nondesunt, quibus possit multa charta compleri, sed
quod a nobis in eadem sermonis prolixitate desideras, ad
bocme idoneum non esse respondeo. Thesaurum enim
sapientiaste desiderasse dixisti, sedminus accepisse quam
voluisti, cum ego ex illo thesauro mendicabunda prece
quotidianamstipem rogem, vixque impetrem.
II. « Oraculum autem Legis » quomodosum, de cujus

latis atque abditis penctralibus ncscio longe plura quam

scio, ejusque multiphces sinus opacosquc sccessus ad-
i^^' Alias cxL. qure autem 261 erat , nunc 209.
 EPISTOLA. CCLXI. 3g^
ire ac penetrare non valeo sicut volo, et me non aliud
<juam minus dignum esse cognosco? « Porro sacrator
justitiae » quis cgo, cui me sacratum esse permagnum
est? Jamvero quocl « Instauratorem spiritalis gloriae » me
appellas, da veniam, multum cui loquaris iguoras. Ipse
quippe adhuc in hac gloria sic instauror, ut de die in
diem non solum quantum accedam, sed utrum omnino
aliquid accedam, latere me fatear. « Dispensator plane
Bsalutis aeternae ^, » cum caeterisinnumerahihbusconser-
vis meis sum. Quod si volens facio, mercedemhaheo : si

autem invitus, tantum dispensalio mihi credita est ne- :

que enim esse salutis ilhus dispensatorem per verbum ac

sacramentum, jamhoc est etiam esseparticipem. Nam si
per bonos non dispensaretur, non recte Apostolus dice-
ret « Imitatores mei estote sicut ct ego Christi -. » B.ur-
:

sus si per malos non djspensaretur, non de quibusdam

Dominus diceret « Quae dicunt, facite quse autem fa-
: ;

))ciunt, facere nohte dicunt enim, et non faciunt^. »

:

Muhi ergo dispensatores sunt ,

per quorum ministerium
perveniturad aeternam salutem ^. Secl quaerilur inter dis-

pensatores ut fidehs quis inveniatur ; et inter ipsos fideles,

in quorum me numero ille qui non falhtur computet,
ahusestsic, ahus autemsic^; sicut unicuique Deus par-
titus est mensuram fidei*^.

]II Itaque, frater charisime atque dulcissime, pascat

te Dominuspotius sapientiae fioribus, et vivi fontis haus-
tibus irriget. Si quid autem per operulam meam rehgio-
sissimo stucho tuo conferri posse arbitraris, quia et capa-
cem te esse intelhgo, et avidum sentio, magis in ahanos-
tra opuscula, qufe muhis voluminibus comprehenduntur,
tibi animus intendendus est, quam per Epistolas ahquid
• I Cor. V, ig. — 2 ij_ jy^ j(5_ — 3 Mallh. .\xin, 3. — ^ i Cor. iv, 2.

— 5 Id. VII, 7.-6 Rom. xa, 3.

SgS S. AUGLSTINI EPISCOPI
sperandum, quod tuum desiderium possit explere. Aut
sume quod potero, quam te puto tuam
certe in praesentia
nobis ideo non exhibere, quia nou vis. Quidenim mag-
num est adjuvante Domino, ut homo hber a cujusquaui
loci munere venias ad nos sive nobiscura diu futurus
,
,

siveperacto saltem pauxillo temporis rediturus?

IV. Ecce pene factum est, quod in quinque versuum
tuorum tertio posuisti, utmagis loquacem quameloquen-
tem haberes Epistolam meam. Quod autem in quinlo at-
que ultimo versu scptem pedes sunt, nescio utrum nu-
merus tuum fefellit auditum, an experiri voluisti, utrum
ego adhuc ista dijudicare meminerim quas forte jara
,

obliti sunt, qui tahum ahquando studiosi postea pluri-

mum in ecclesiasticis hlterisprofecerunt.

V. Psalterium a sancto flieronymo translatura ex He-
braeo non habeo. jNos autcm non interpretati sumus, sed
codicum latinorum nonnuhas mendositates ex graecis
exemplaribus emendavimus. Unde fortassis fecerimus ali-
quid commodius quara erat, non tamen tale quale esse
debebat. Nam etiam nunc. quas forte nos tunc praeterie-
runt, si legentes moverint, coUatis codicibus emenda-
raus. Ita ihud quod perfectumest, tecum nosquoquere-
quirimus.
 EPISTOLA CCLXll. 897

EPISTOLA CCLXII'.

Dominpe religiosissimse filiae Ecdici^ Augustinus in Domino

salutein.

j4u^uslinus EcdicicB, quce nescientc viro suo, bona sua in

eiccmosynam distribuerat , el vidualem habitum in~
duerat , correctionem adhibet quam acerrimam , in-
jungens ut super his faciat satis viro suo.

I. Legtis litteris reverentiae tuae, et eariim perlatore

interrogato quae interroganda restabant, vehementer do-
lui, sic te voluisse agere cum marito ut aedificium con-
tinentiae, quod in eo jam construi coeperat, amissaperse-
verantia inadulteriiruinam miserabiliterlaberetur. Cum
enim lugendus esset , si post continenliam votam Deo,
jamque actu ipso moribusque susceptam reverteretur ad
conjugis carnem : quanto magis nunc demersus in inte-
ritum profundiorem lugendusest, qui tam abrupta dis-
solutione moechatur, iratus tibi, perniciosus sibi, tan-
quam in te acerbius saeviat, si ipse pereat? Iloc autem
tantum mali accidit, dum tu ejus animum non qua de-
buisti moderatione tractasti : quia etsi carnali consortio
jam exconsensu vobis non miscebamini, in caeteris tamen
rebus conjugaliobsequio viro tuo mulier servire debuisti,
praesertim cum ambo essetis membra corporis Chrisli. Et
utique si maritum infidelem fidelis habuisses , agere te
conversatione subdita oportuit, uteum Domino lucrare-
ris, sicut Apostoli monuerunt \
1 Alias c.xcix. qua; autem 262 erat , nunc 229. — ^ i Cor. va, i.
 ,

SgS S. AUGUSTINI EPISCOPI

II. Omitto cnim quod ipsam continentiam, illo non-

dum volente, non secundum sanam doctrinam te sus-

cepisse cognovi. Neque enim corporis lui dcbito frau-
dandus fuit, prius quam ad illud bonum quod superat
pudicitiam conjugalem tuoe voluntati voiuntas quoque
ejus accederet nisi fortc non legeras nec audieras, vel
:

nonattenderas, Apostolum dicentem «Bonumest lio- :

» mini mulicrem non tangere proptcr fornicationes au-

:

» tem unusquisque uxorem suam habeat, et unaquo?que

» suum virum babeat. Uxori vir debitum reddat, simibler

» autera et uxor viro. Uxor non habet potestatem corpo-

» ris sui, sed vir simihter autem et vir non habet potes-
:

» tatem corporis sui, sed muher ; nohte fraudare invicem,

» nisiex consensu ad tempus, ut vacctisorationi ; et ite-
» rum ad idipsum estote, ne vos tentet Satanas propter
» intemperantiara vestram^. » Secuudum haec vcrba
apostohca, etiamsi se ipse continere vohiisset, et tu no-
luisses, debitum tibi reddere cogeretur, et ilh Deus ini-
putaret continenliam, si non suae, sed tuas cedens infir-
mitati , ne in aduherii damnabile flagitium caderes
maritalem concubitum non negaret; quanto magis
tibi
te quam magis subjectam esse decuerat, ne ipse quoque
in aduheriumdiabolicatentatione traheretur, inrcddendo
bujus modidebito voluntati cjusobtemperareconvenerat^
cum tibi voluntatem continendi acceptaret Deus, quia
proptereanon faceres ne periret maritus?
III. Sed hoc ut dixi omitto quoniam postea tibi
, ,
,

nolenti sibi ad reddenda conjugaha debita consentire ,

ad eadem continentiae pacta ipse conscnsit, et tecum

continentissime diu vixit suoque consensu a peccato
,

iho quo ei debitum carnis negabas ipse te absolvit.

, ,

Nonergo jam in tua causa ista vertitur quaestio, utrum

* I Cor, VII, I.
 ;

EPISTOLA CCLXII. 899

redire clebeas ad concubitum viri. Quod enim Deo pari
consensu ambo voveratis ,
pcrseveranter usque in fmera
reddere ambo debuistis : a quo proposito si lapsus est
ille , tu saltem constantissime persevera. Quod le non
exbortarer, nisi quia tibi ad hoc ipse consenserat. Nam
si nunquam tenuisses ejus assensum , numerus te nullus
defendisset annorum , sed post quantumlibet tempus me
consuluisses , nibil tibi aliud responderem ,nisi quod

ait Uxor noh babet potestatem corporis

Apostolus ; «

» sui, De qua potestate sic tibi jam permise-

sed vir *. »

rat continentiam ut eam tecum et ipse susciperet.

,

IV. Sed illud est quod minus te observasse contristor,

quia tanto bumiHus et obedientius ei obsequi in domes-
tica conversatione debuisti ,
quanto ille rebgiosius tibi
rem tam magnam etiam imitando concesserat. INon enim
quia pariter temperabalis a commixtione carnali , ideo
tuus maritus esse destiterat ; imo vero tanto sanctius in-
ter vos conjugesmanebatis, quanto sanctiora concorditer
placita servabatis. JNibil ergo de tua veste , nibil de tuo
auro vel argento vel quacumque pecunia , aut rebus
ullis terrenis tuis sine arbitrio ejus facere debuisti , ne
scandabzares bommem, qui Deo tecum majora voverat
et ab eo quod de tua carne licita potestate posset exigere,

continenter abstinuerat.
V. Denique factum est ut vinculum continentiae, quo
se dilectus ille innexuerat, contemptus abrumperet et ,

iratus tibi nonparceret sibi. Sicut enim mibi retubt per-

lator epistolae tuas , cum
quod omnia vel cognovisset
pene omnia ,
duobus tran-
quae babebas , nescio quibus
seuntibus monachis tanquam pauperibus eroganda do-
naveris tunc ille detestans eos tecum et non Dei ser-
; ,

vos, sed domus aliencepenetratores et tuos caplivatores et

* I Cor. VII, 4,
 ,

400 S. AUGUSTINI EPISCOPI

depredatores pulans, tam sanctam sarciiiam ,
quam le-
cura subierat, indignatus abjecit. Infirmus enim erat
et ideo tibi, quoe in communi proposito fortior videbaris,
non erat praesumptione turbandus, sed dilectione por-
tandus : quia etiamsi ad ipsas eleemosynas largius facieu-
das forte pigrius movebatur, posset et ista condiscere, si

tuis inopinatis non feriretur expensis, sed expeclatis in-

vitaretur obsequiis; utetiam hocquod temere sola fecisti,

multo consultius dilectione concordi , multoque ordina-

tius et bonestiusambo faceretis nec blasphemarentur ;

servi tamen hoc fuerunt qui marito absente

Dei , si ,

atque nesciente ab ignota muhere et ab aliena uxore

,

tantasumpserunt etlaudaretur Deus in operibus vestris,

;

quorum esset tam fida societas, ut a vobis communiter

teneretur, non solum summa castitas verumetiam glo- ,

riosa paupertas.
YI. rSunc autem inconsiderata festinatione altende
quid feceris. Ut enim de ilhs monachis, a quibus te ipse
non gedificatam, sed spohatam esseconqueritur, ego bene
sentiam ; nec homini pr?e ira turbatum oculum habenti,
contra Dei fortasse famulos facile consentiamnumquid ;

tantum bonum quod pauperum carnem largioribus

est ,

eleemosynis refecisli, quantum malum est quod viri ,

tui mentem a tam bono proposito subruisti ? An cujus-

quam tibi temporahs salus charior esse debuerat, quam
hujus aeterna ? Nonne si amphorem misericordiam cogi-
tans ideo pauperibus rcs tuas erogare differres, ne
,

scanclahzatus maritus tuus Dco periret , uberiores tibi

Deus eleemosjnas imputaret? Proinde si recohs quid
acquisiveras, quando lucrata fueras virum tuum ut te- ,

cum Christo sanctiore castitate serviret ; intelhge per

illas eleemosjnas tuas , quibus cor ejus eversum est

quanto graviore damno percussa fueris ,

quam sunt illa
 EPISTOLA CCLXII. 4*^1

lucra ,
quas coelestia cogitabas. Si enim liabet ibi mag-
num locum panis fractus esurienti, quantum locum ibi
credenda est habere misericordia ,
qua iiomo eripitur
diabolo , tanquam leoni rugienti , et quem devoret
inquirenti?
* VII. Neque hoc ita dicimus , ut si quisquam scanda-
lizatus fuerit de bonis operibus nostris, ab eis desislen-
dum putemus ahenarum alia neces-
; sed alia causa est ,

sariarum in societate aliqua personarum; alia fidelis, aha

infidelis alia parentum ergo filios
; aha fihorum erga ,

parentes ; alia postremoea, quas in his rebus vel maxime

intuenda estviri et uxoris, ubi mulierem conjugatam non
Hcet dicere : Facio quod volo de meo ; cum et ipsa non
sit sua , sed capilis sui, hoc est, viri sui. Nam sic quae-
dam, ut commemorat apostolus Petrus, muheres sanctas
quae in Deum sperabant , ornabant se , subjeclae suis
viris^, sicut Sara obsequebatur AP)rahae dominum eum
vocans, « Cujus, inquit, flictas estis fihae^, » cum ad
Christianas , non ad Judaeas foeminas loqueretur.
VIII. Quid autem mirum , si pater communem fihum
nolebat hujus vitae sustentacuhs a matre nudari , igno-
rans quid sectaturus esset, cum in aetate grandiuscula

esse coepisset, utrum monachi professionem , an eccle-

siasticum ministerium , an conjugahs necessitudiuis vin-
culum ? Quamvisenim ad mehora excitandi et erudiendi
sint fihi sanctorum, unusquisque tamen proprium donum
habet a Deo , ahus sic , ahus autem sic ^. ^isi forte taha
prospiciens et jiraecavens reprehendendus est pater, cum
beatus Apostolus dicat , « Quisquis autem suis et maxime
» domesticis non providet, fidem denegat et est infideh
» deterior ^. » Cum vero de faciendis ipsis eleemosynis
• I Petr. m, 5,6. — "^
Gen. xviii , 2. — ' i Cor. vii , 9. —
* a Tim. v, %.

CXLMli, 16
 i

4oa S. ADGUSTINI EPISCOPI

loqueretur, ait : « Non ut aliis refcctio sit, vobis autera ;

» angustia^. » Pariter ergo consiliuni de omnibus habereliSj \

paritermoderaremini quid tbesaurizandum csset in coelo,

quid ad vitoe bujus sufticienliam vobiset vestrisvcstroque

fibo rclinquendum , ne aliis esset refectio , vobis autcra :

angustia. Et in his disponendis alque faciendis , si quid

libi forte mebus viderclur, suggercres viro revcrenter,
ejusdemque aucloritatem lanquam tui capilis scquereris
obedienter; ut omnes qui sanum sapiunt, ad quos posset
hoc bonum vestrum fama perferre, de domus veslrae
fructu ac pace gaudcrent , et adversarius revererelur
nihil habens de vobis dicere pravi.
IX. Porro si de faciendis eleemosynis ct in pauperes
impendendis rebus tuis, de quo bono opcre et magno
tam evidentia praecepta sunt Domini cum viro tuo fideU ,

et tecum sancta continentias pacta servante consilium

communicare debercs, ejusdemque non spcrnere volun-
tatem ;
quanto magis de habitu atquc veslitu niliil tibi

praeter ejus arbitrium mutandum usurpandum fnit,

vel
unde nihil divinitus logimus imperatum ? Scriptum cst
quidem muheres esse debere
, in habitu ornato auri- '^
;

que circumposilio, et intortio crinium ct caetcra hu- ,

jusmodi quae vel ad inanem pompam vel ad illccebram

formae adhiberi solent, mcrito roprclicnsa sunl. Scd cst
quidam pro modulo pcrsonoe habitus matronalis a vi-
duaU veste distinclus qui potest fidelibus conjugalis
,

salva religionis observantia convenire. Ilunc te maritus

si deponere noluit, ne te vclut viduam illo vivente jacta-
res })uto quia non fucrat in
,
hac re us([ue ad dissensi^nis
scandalum perducendus, magis inobcdientiae malo, c|uam
uUius abstinentiae bono. Quid enim est absurdius, quam
muherem de humili veste viro superbire, cui te potius
» a Cor. VIII, i3. — ^ i Tim. ii, 9.
 ,

EPISTOLA CCLXT[. 4<^<^

expediret obtemperare canclidis nioribiis ,

quam nigellis

vestibus repugnarc ? Quia etsi te indumentum monacbas

delectabat, etiam boc gratius posset marito observalo
cxoratofjue sumi ,
quam illo inconsulto contemptoque
praesumi. Quod si omnino non sineret ,
quid tuo propo-
sito deperiret ? Absit ut binc dispHceres Deo, quod con-
juge tuo nondum defuncto, non induereris sicut Anna,
sed sicut Susanna.
X. Neque enim et ille, qui tecum jam cocperat cuslo-

dire tam magnura conlinentiae bonum, etiamsi conjugale

non vidualc voluisset ut acciperes indumenlum ad indc- ,

cenlem quoque te compubssct ornatum quo ct si abqua :

duraconditione cogereris, possesbabere in superbocultu

cor bumile,Nempe apud palres, Eslbcr illa reglna Deum
timcns, Deum colens, Deo subdila, marito regi alieni-
genae non eumdem secum colenli Deum tamen subjecta ,

servicbat quae cum in extremo periculo non suo tan-

; ,

tum, sed ctiam gentis suoe ,

qui tunC cral populus Dci
Domino orando
prosterneretur in ipsa oralionc sua ,

ornatum regium, sicut pannum mens-

dixit, ita sibi essc

trualem^ et ita orantem confeslim cxaudivit, qui cordis

;

inspector eam vcrum dicerc scivit. Et ulique maritum

babebat multarum mulierum virum, et deorum alieno-«
rum falsorumque cultorem. Tu autcm si et ille in pro-
posito quod tecum susceperat, pcrdurarct, ncc a te
,

offensus in flagilium corruissct marilum babebas non ,

solum fidelem, et vcrum Deum tecum colcntcm sed ,

eliam conlincntcm c[ui procul dubio

; propositi veslri
non immemor, etsi ad conjugalia te cogeret indumenta ,

ad superba lamen ornamenta non cogerct.

XI. Haec tibi scripsi quoniam me consulendum pu-
,

tasti, non ut tuum rectum institutum sermone meo fran-

1 Esther. xiv, 16.

a6.
 ,

^04 8- AUGUSTINI EPISCOPI

gerem sed quod,
te inordinate et incante agente, viri tui
faclum * dolerem. De cujus reparalione debes vebemen-
tissimecogitare , si vere ad Cbristum vis pertinore. Indue
itaque bumibtalem mentis, et ut te Ueus conservet per-
severantem, nobmaritum conlemnere pcreuntem. Funde
pro illo pias et assiduas orationes, sacrifica lacrymas lan-
quam vulnerati sanguinem cordis. Et scribe ad eum S3tis-

faclionem ,
petens veniam ,
quia in eum peccasti ,
quod
praeter ojus consibum et voluntatcm de rebus liiis fccisli

quod faciendum putasli , non ut te poenileal tribuisse

paupcribus , sed eum tui boni operis participem et mo-
deralorem babere noluisse. Promitte de caetero in adju-
torio Domini , si et illum suae turpitudinis poeniluerit, ct
conlinentiam quam deseruit repetiverit, te ilii , sicut

decet, in omnibus serviluram , ne forte , ut ait Aposto-

Deus poenitentiam et resipiscat de diabob
lus, det ilU ,

quo captivus tenetur secundum ipsius volun-

laqueis^, a
tatem. Fibum autem vestrum, quoniam de legitimis eum
et bonestis nuptiis suscepistis, magis in patris quam in

tua esse potestate quis nescial? Et ideo ei negari non

potest, ubicumque illum esse cognoverit et jure popos- ,

cerit : secundum tuam voluntatem in Dei

ac per boc ut
possit nutriri et erudiri sapientia , necessaria est ilb etiam
vestra concordia.

' Forte fractiiiu, scilicet rectum iiistitittum viri. — "^

i Tini, ir, a6.
 EPISTOLA. CCLXIII. ^oS

EPISTOLA CCLXIIP.

Doininae religiosissimae et. saiicla! filia^ Sapid.e Augustincs in

Domino salutem.

Augustinus Sapidce virgini renuntiat se accepisse tuni-

cam ipsius manibus contextam fratri, quem ipsa mor-
tuu/n lugebat, jamque eam, qnod Sapida praberi sibi
solatium expetierat , induisse; ca^lerum adliortans ad
uberiorcm verioremque consolationem usurpandam ex
Scripturarum divinarum fide,

I. AccKPi quod de justis et piis laboribus manuum

tuarum me accipere voluisti, ne te gravius contristarem,
quam polius consolandam viderem; praesertim quia hoc
ipsum tuum non parvum deputastiessesolatium, si eam,
quani germano tuo sancto Dei minislro feceras tunicam
ego induerer; cum jam a terra morientium recedensnulJis
rebus corruplibilibus indigeret. Feci ergo quod deside-
rasti , et qualecumque boc existimaveris , vel quantulum-
cumque solatium , tuo erga fratrem pectori non negavi.
Missam abs te tunicam accepi et quando haec ad te
,

scripsi, ea me vestire jam coeperam, Bono animo esto ;

sed multo melioribus, multoque majoribus consolalioni-

bus utere, ut nubilum tui cordis humana infirmitate
contractum , serenetur auctoritate divina. Et perseve-
ranter ita vive, ut cum fratre vivas, quoniam sic mortuus
est tuus frater , ut vivat.
II. Est quidem materies lacrjmarum ,
quod germa-
' Alias ccxviir. qnap aufem 263 erat , nunc a3o.
 ,

4o6 S. AUGCSTINI EPISCOPl

num clilectorem tuum , teque plurimum pro tua vita et
sacrse virginitatis professione revcrcntem. diaconum (var-
thaginensis Ecclcsia^ non vides , sicut solcLas, inlriinlciTi
ctcxcuntem , et in sui ecclcsiaslici olFicii strenuilate ver-
santcm, ab co vcrba non audis , quoe
et honorifica illa

tuae gcrmanitalis sanctitali, morigero pio ct oCTicioso ,

impendcbat afiectu. llaec cum cogitantur, ct consuetu-

dinis violentia rcquirilur^ cor pungitur ,ct tanquam ,

sanguis cordisfletus cxorilur. Scd sursum sit cor, et sicci

eruntoculi. Ncque enim quia ista ,
quae tibi moeres esse
sublracta , suo tcmporali cursu prietcrierunt , ideo periit
illa charitas, qua Timotheus Sapidam dilcxit (26) et ,

diligit: manct illa serviita in thesauro suo, etabscondita

est cum Christo in Domino. Qui diligunt aurum num- ,

quid perdunt quando recondnnt? nonnc tunc de illo ,

quantum fieri potcst sccuriores fiunt, cum rcmolut|i ,

a siiisocuJis locis tulioribus scrvanl? Ita-nc vero terrena

cupiditas munitius se habere putat, si non videat id

quod amat et coeleslis charitas dolet tanquam amiscrit

; ,

quod in horrea superna praemiserit. Sapida, quod voca-

ris attcnde, el quae sursum sunt sape, ubi Christus cst

ad dexteram Dei sedcns qui pro nobis dignatus est

:

mori ut vivereniqs etiam mortui

, ct ne mors ipsa ab ;

homine, tanquam consumptura hominem timeretur , ;

ncc moriuorum quisquam ,

pro quibus vita mortua cst
tanquam vitam perdiderit doleretur. Haec atquehujus-
,

modi tua sint divina solatia quibus erubcscat ct ccdat

humana tristitia.

111. INon quidem si|cccnseii(li|ni est. de charjs jiipvtuis

dolori mortaiium : sed diuturiius dolor uon debet esse

fidelium. Si ergo contristata es ,
jam sit satis : nec sic

contristeris quemadmodum gentes, qua^ spem non ha-

• Porte recurrit.
 g

EPISTOLA CCLXIII. 4^7

bent*^. Non enim contristari proliibuit Paulus aposto-
lus , cum hoc diceret, sed sic contristari quemadmodum
gentes, quae spem non habent. Nam et Marlha et Maria
piae Eorores et fidcles rcsurrccturum suum fratrem La-
zarum flcbant*^ ,
quamvis eum tunc ad hanc vilam re-
diturum csse nescirent. IH ipse Dominuseumdom, quem
fuerat resuscitaturus, nimirum utflca- Lazarum flevil^ ,

mus ctiam nos cos mortuos, quos ad veram vitam resur-

recturos crcdimus etsi non jussit prsecepto concessit , ,

excmplo. Ncc frustra Scriptura dicit in libro Ecclesias-

tico In mortuo produc lacrymas et quasi dira per-
; ft
,

» pessus incipe lamentalionem.» Sed paulo post ait, «Et

» consoiare proptcr tristitiam. A tristitia enim procedit

» mors et tristitia cordis flectet fortitudinem^. »

,

IV. Frater tuus, fiha , mente vivit, carne dormit ,

numquid qui dormit non adjiciel ut resurgat^? Deus , ,

qui spirilum ejus jam suscepit reslituet ei corpus suum ,

quod non pcrdendum abstuht, sed reddcndum disluht.

Nulla est igitur causa tristitiae diuturnae, quia potior est
causa lcCtilise sempiternae. Quandoquidem germani tui,
nec pars ipsa mortahs, quae in terra sepulta est, tibi
peribit, in qua libi prccsentabatur per quam te allo- ,

quebatur ; tecumque cohoquebatur ex qua promebat ,

vocem sic tuis auribus notam ,

quemadmodum faciem
tuis ubicumque sonuisset, ctiam
ocuhs otTerebat ; ita ut

non visus soicret aa:nosci. Haec enim vivorum sensibus

subtrahuntur ut dolorem faciat absentia mortuorum.
,

Sed quaiido nec ipsa in cCternum corpora peribunt, uti

nec capihus capitis peribit^, et ad tempus deposita sic

recipientur, ut nunquam ukerius deponantur, sed in

• I Thess. IV, I 3. — 2 jogu ji, 3 1

. — 3 ibid. 35.— * Eccli. xxxtui, r6.
— * Psal . XL, 9. — 6 Lm-, ^^^ j
4o8 S. AUGUSTIM EPISCOPI
nielius demutata firmentur; profecto major est caasa
gratulationis in speinaeslimabilis cTternilatis, quam causa
moeroris in re brevissimi teniporis. Hanc spem non ba-
bent gentcs nescientes Scripturas neque virtutem Dei ,

qui potest perdita reparare et vivificare mortua*, et red-

integrare corrupta , et separala iterum jungere, et cor-
rupta atque fniita deinceps sine fine servare. Htec factu-
rum se esse promisit ,
qui ex bis fidem fecit, quae jam
promissa perfecit. Hsec tecum sermocincrur fides tua ,

quoniam non fraudabilur spes tua , etsi nunc differatur

cbaritas tua. Haec meditare , bis uberius et verius con-
solare. Si enim quia vestior (
quoniam ille non potuit) ea
veste ,
quam fratri texueras, te aliquid consolatur ;
quanto
debes amplius et certius consolari ,
quia cui fuerat prae-
parata, tunc incorruptibiU indumento nullo egens, in-
corruptione atque immortabtate vcsiietur.
• Matlh xxr, aq.
 ,

EPijiroLx ccLxiv. 409

EPISTOLA CCLXIV.

Honorabili et eximia' atque in njenibrisChristilaudabili famulae

Dei Maxim/e, Augdstincs iu Domino sahitem.
j

Consolatur Maxhnani piani fveminain, quce legre admo-

dum ct pcrturbato aliquantum animo videbat noxiis
erroribus periclitari provinciam suam , [forte Hispa-
niam, ubi perniciosrc doclrinai animas, mullo infclicius
quam corpora barbaricus gladius, Irucidahant, quando
indc Orosius in Africam vcnit uti dicitur supra in .

epist. 16G, n. ^, et in Orosii Commonitorio, tom. 6.)

I. Ql AMUJi nos tuum studium sanctnm laetificat

I tantum rursus contristat quod per errores uoxios et per-
niciosissimos provinciam vestram nimium periclitarisig-
gnificas. Sed quia ista futura pracdicta sunt, mirandum
non quod exurgant sed vigilandum ne noceant. Haec
est ,

1 autem Deus liberator noster exurgerenon permitteret

I
nisi sanctis ejus etiam per hujusmodi tentationes erudiri

expediret. Comparant sibi quidem illisua voluntate per-

I
versa, et pra?sentis meritum caecitatis et fuSuri aeterni
I

supplicii si per contumaciam indociles fuerint

, scque ,

cum in hac vita sunt corrigere atque emendare neglexe-

rint. Verumtamen sicut ipsi male utuntur bonis Dei, qui

facit solem suum oriri super bonos et malos, et pluit

superjustos et injustos^; qui eos per patientiam suam

ad poenitentiam vocat , cum thesaurizant sibi iram in

* Alias c.\u. quu auleoi 264 erat , nunc 2'ii. — * Mallh. v, 45.
4jO 8. ACGUSTINI EPISCOPI
die irae , et revelationis justi judicii Dei^. Sicut ergo ipsi
Lenignilate et palientia, id est , bonis Dei malc uluntur,
dum non corriguntur : sic contra Deus eliam malis eo-
rum bcne ulilur, non soliim ad justitiam suam cjua eis
digna in fine retril^uet , sed etiam ad exercitationem et
proveclum sanctorum suorum, ut ex ipsa etiam malorum
perversitate boni proficiant, et probentur, el manifcs-
tenlur; sicut Aposlolus ait , « Oportet baereses esse , ut
» probati maniftsli fiant inler vos^. »
II. Nam si nullus etiam malorum bonus usus esset
Deo ad utiHtatem electorum suorum, cjui etiam de malo
Judaetantum bonumnobis praestilit, ut (Uiristisanguine
redimereniur; poterat eosautnasci non permittere, quos
malos fuluros esse praesciebat aut in ipso eorum iniuo ,

niabgnitatis extingucre. Sed taiitum eos permitlit esse

quanlum novit expedire atque suificere admonendae at-

que exercendae sanctifi doniui sua?. Ideo noslram de illis

Iristiliam consohitur : quia et ipsa tristitia, quam pro

ilJis babemus, nos relevat; illos autem in sua perversi-
tate perseverantcs grayat. Qaudium yeroquod pcrcipi-
musquando aliquiex eis correcti in mebuscommutantur,
et sanctorum societati co|)u|antur, nulli gaiidio iu l^ac
vita comparari potcst. Proplerea ^criptum est , « Fili, si

» sapiens fueris , tibi sapiens eris et proximis tuis : si au-

» teni malus evaseris, solus btiuries mala ^"^.
« Quia cum
gaudemus de fidebbus et juslis, et iibs et nobis prodest
bonum eorum cum autem contristamur de ipfidebbus et
:

iniquis, illis sobs nocet et corum nialitia ct nostra tristi-

tia. Nos autem etiam boc plurimuni adjuvat apud Deum»

quod pro eis misericorditer conlrjstamur et pro ipsa ,

tristitia congemiscimuset ov^nuis. Unde bonoiabiiis etin

Cbristo laudabiHs famula Dci , et moestitiam tuam de
' Rom. II, 4, — 2 i Cqp, XI, 19. — 3 prov. ix, la.
 EP)STOLA CCLXIV. 4l l

tnlibus, clvigilantiam alque cautclam contra tales, quam

tuis liltcris cxpressisti, nmltum approbo et Jaudo; alque
ut in bac via pcrsevcranler anibulcs ,
pro meis viribus,
quia boc exigis, ct bortor, ct monco, ut miscrearis corum
tanqunm simplcx ut columba , caveas aulcm illos tan-
quam astuta sicut serpens : dcsque opcram ,
quantum
potcs, ul qui tibi adbaercnt, tccum in rccta iide per-
maneant, aut ad fidem rcctam , si forte in aliquo abqui
depravali sunt , coirigantur.
111. De bomine autem quem suscepit Verbum Dei ,

cum caro factum est cl babitavit in uobis, emcndarcm

aliquid. si in co quod credis falsum aut perversum in-
vcnirem. Hoc ergo crcdc quod crcdis quia in illo lio- ,

mine totam naturam nostram susccpit Fibus Dci, id cst,

ct animam ralionalem et carncm mortalcm sine pcccato.

Infirmitalis cnim nostroe particcps factus est, non iniqui-

lalis , ut per infirmitatcm communcm , solvcret iniqui-
tatepi nostram, ct adduceret nos ad justiliam suam ,

bibens mortem de uostro , et propinaus vitam dc suo.

Sed si babcs aliquam scripturam eorum, in qua asserunt

quod buic fidci sit contrarium, dignare eam mittere, ut

non solum fidcm nostram dicamus sed eorum quoque ,

perfidiam quantum possumus, refelkmius. Sine dubio

,

enim boc ipsum quod perverse et impie sentiunt, ali-

,

quibus testimoniis divinarum Scripturarum conantur

aslruere : in quibus eis ostendendumest, quam non recte
ifltelbgant Htlerassacrasconscriptas ad fidelium salutem ;

tanquam si quisquam se medicinabbus ferramentis gra-

viter vexet ,
qucC utique npn ad vulnerandum, sed ad
si^nandum sunt instituta. Multum autem laboravimus et
laboramus, quantum Dominus donat , contra diversos
errores arguendos. ^ed laborum nostrorura opuscula si
4l2 S. ADGUSTINI EPISCOPI.
fortehabere desideras, mitte qui libi describant. Voluit
enim Deus ut hoc facilhme possis , qui tibi dedit unde
possis.

EPISTOLA CCLXV.
Religiosissinice et in Clirisli dilectione honorandae faniulae Dti
Seleocian^ , AuGusTiNus cpiscopus in Domino saluteni.

Augtistinus SeleuctancB, de baptismo et poenitentia Pttri,

contra <juemdam Novatianum.

l. Lectis htteris tuis de salute vestra laetatus , ad ea

quae scripsisti , respondere non distuli. Et primum mi-
ratus sum quomodo dicat Novatianus istc Petrum bap-
tizatum non fuisse , cum paulo superius scripseris eum
dixisse quod Apostoh fuerint baplizati. Unde illi vidca-
,

tur quod inter Apostolos baptizatos Petrus non fuerit

baptizatu?, ignoro. Etideo exemplum l*>pistolce luae, ne
forsitan tu non habeas, misi tibi, in quo diligentius con-
sideres ad ea me respondere ,
quae inveni in litteris tuis.
Si enim notarius non mendose excepit aut scripsit nes- ,

cio quale corhabeat, qui cum Apostolos baptizatos di-

cat, Pdtrum baptizatum negat.
IL Quod autem Petrus dicitur egisse poenitentiam ,

cavendum est , ne ita putetur egisse quomodo agunt in

Ecclesia qui proprie poenitentes vocantur. Et quis hoc
utprimum Apostolorum inter tales poenitentes nu-
ferat,

merandumputemus? Poenituit enim eum negasse Chris-

tum quod ejus indicant lacrymcC sic enim scriptum
,
:

est, « Quia flevit amare*'^. » Nondum enim fuerant re-

• Alias r.vin. quae autem 265 erat, nunc io6 — ^ Mallb. xxvi, 75.
 EPISTOLA CCLXV. 4l3
suiTectione Doniini confirmati , et illo adventu Spiritus
sancti, qui apparuit die Pcntecostes, vel illa inspiratione
quam demonstravit Dominus postea quam resurrexit a
mortuis, cum insulllavit in eorumfaciem, dicens, « Acci-
» pite Spiritum sanctum^. »

Unde recte dici potest quia cum Petrus negavit

III. ,

Dominum, nondum, fuerant Apostoli Laptizati, non ta-

men aqua sed Spiritu sancto. Hoc enim eis dixit post-
,

quam resurrexit et conversatus est cum eis, « Joannes

,

» quidem baptizavit aqua, vos autem Spiritu sancto bap-

» tizabimini, quem et accepturi estis non post mullos bos

»dies'^. » Aliqui autem codices habent « Vos autem ,

» Spiritu sancto incipietis baptizari. » Sed sive dicatur

« Baplizabimini,» sive dicatur «Incipietis baptizari,»
ad rem nihil interest. Nam in quibuscumque codicibus
invenitur , « Baptizabitis , aut incipietis baptizare,»
mendosi sunt ,
qui ex graecis facillime convincuntur. Si
autem dicimus aqua non fuisse baptizatos, mctuendum
est erremus, ne demus hominibus auc-
ne graviter in eis

toritatem contemnendi baptismum, ques usque adeo non

contemnendum ipsa apostolica disciphna commendat ,

ut Cornehus Centurioetii qui cum illoerant, eliam jam

accepto Spiritu sancto, fuerint baptizati^.
non circumciderentur non
IV. Sicut antiqui justi si ,

erat eis peccatum poslea vero jussit Deus ut circumci-

;

deretur Abraham ejusque posteritas, jam si non fieret ^ ,

grave peccatum fuit sic etiam posl quam Dominus :

Christus in Ecclesia sua Sacramentum Novi Testamenti

pro circumcisione carnis sanctum baptismum dedit et ,

apertissime dixit, « Si quis non renatus fuerit ex aqua

» et Spiritu sancto non intrabit in regnum coelorum^,»
,

' Joan. XX, aa. — ^*

Act. i, 5, — ^ Id. x, 48. — * Geii. xvii, 16.
— 5 Joaii. 111, 5.
4l4 S. AUGCSTINI EPISCOPI
jam non debemus quaerere, quando quisque fuerit bap-
tizatus; quoscumque lcgimus in corpore Christi
sed ,

quod cst Ecclesia pertinere ad regnum coelorum, non-

,

nisi baptizatos intcUigere debemus nisi forle quos an- ,

gustia passionis invenil, et nolcnles ncgare Christum ,

antequam baptizarentur occisi sunt, quibus ipsa passio

pro baplisnio dcputata cst. Sed numquid hoc possumus
de Aposlohs dicere ,
qui usque adeo largum tempus ha-
buerunt quobaplizarentur, ut ahos etiam baptizaverint?
Scd non omnia quce facta sunt, etiam scripta inveniua-
tur , verumtamen lacla cssc cx caetcris documentis pro-
bantur. Scriplum cst quando baplizatus sit apostohis
Paulus , et scriplum non cst quando baptizati sint ahi
Apostoh^; vcrumtamen etiam ipsos baptizatos inteliigere
debemus : quemadmodum scriplum cst quando bapli-
zatae sint plebcs ecclesiarum in Jerusalem et Saniaria^ ,

cjuando autcm baptizalae sint ahae plcbcs gentium ,

qui-
bus Apostoii Epistohis miserunt non cst utique scriptum ,

ct tamcn eti;m ipsas baplizatas utique minime dubita-

mus proptcr illam Domini scntcntiam, «JXisi quis rena-

» tus fucrit ex aqua et Spiritu sancto non intrabit in ,

» rcgnum ca'lorum ^. »
V. Utrumquc autcm dcDomino scriptum est,etquia
« Baplizabat plures quam Jcninncs^, » et quia « Ipse non
» baplizabat , scd Discipuli cjus,» ut intcUigcrcmus ct

ipsum quidcm baptizasse praescnlia majcslalis, non ta-

nien ipsum baplizasse manil)us suis. Jpsius cniiii erat
baplismi sacramcntum ad Discipulos aulcm baplizandi
;

ministerium perliuebat. Tunc crgo quando dicit Joannes

Evangchsta in Evangelio suo , « Post hapc exiit Jcsus ct

» Discipuli cjus in Judaeam terram , el illic morabatur

> Act. IX, i8. — 2 id n^ ^j — 3 Joan. m, 5. — * Id. iv, r, a.
 ,
,

EPISTOLA CGLXV. ^l5

» cum eis, et baptizabat* : » tunc paulo post de illo lo-
qucns ait , « Ut ergo cognovit Jesus, quia audieruntPha-
» risaeiquod Jesus plures discipulosfdcerct, ct baptizareL
» plures quam Joannes : quanquam Jesus ipse non bap-
» lizaret , sed Discipuli ejus, reliquit Judseam, et abiit
); iterum in Galilaeam '^.
» Tunc ergo quando ab Jeroso-
]ymis exiit cum Discipvdis suis in Judaeam terram : et

iliic morabatur cum eis, baptizabat non per se ipsum ,

scd per Discipulos suos ,

quos intelligimus jam fuisse

baptizalos , sivc baptismo Joannis , sicut nonnulli arbi-

trantur , sive quod magis credibilc est, baptismo Cbristi.
^cque enim ministerium baptizandi defugerct , ut ha-
beret baptizatos servos ,
per quos caeteros baptizaret
nui non defugit memorabiiis illius humihtatis ministe-
rium ,
quando eis lavit pedes : et petenti Petro ut non
tantum pedes verumetiam manus ct caput ei Lavaret
,

rcspondit «Oui lotus est non indiget nisi ut pedes la-

, ,

» vet, scdest mundus totus^ » ubi iutelhgitur c[Uod jam :

Petrus baptizatus fuerat.

Yl. Quomodo autem iste dicat, quod in Epistola tua

posuisti, quod Apostoli dcderint poenitcntiam pro bap-

tismo , non evidenter expressum est. Si enira pro bap-
lismo ideo dicit , quia per poenitentiam remittuntur
peccata , habet aliquid rationis quod dicit. Scd talis

pcenitentia post bnplismum potest utilis esse si quis ,

peccaVerit. Iste autem quoniam negat post bajitismura

dari poenitcntiae locum cum dicit sicut scripsisti , ,

poenitentiam solam anle baptismum esse, datur intelligi

sic eum dixisse , quod Aposloli dederint poenitentiam pro

baplismo ut ante bapiismum eam dederint, atque ii

,

quibus data sit postea non fuerint baptizati quia eis

, ;

illa probaptismo fuit quod jNovatianos dicere nunquani ;

' JoaD. III, aa. — ^ Id. iv, i, — 3 jj^ xm lo.

^l() 9. AU6USTINI EPISCOPl

audivi. Undc rpinpre diligenter, ne tbrte alicujus alterius

erroris sit , et Novatianum se esse confingat , vcl putet.

Aut si et hoc iNovatiani dicunt , nescio : illnd tamen

scio, quoniam quisquis lioc dicit, a regula fidei catlio-

licse, et a doctrina Cbristi et Apostolorum prorsus alie-

nus est.

VII. Agunt enim homines anle baptismum poeniten-

tiam de suis prioribus peccatis ila tamen ut eliam bap- ,
|

tizentur, sicut scriptum est in Actibus Apostolorum ,

loquente Petro ad Judaeos et diceute « Agite poeniten- ,

» tiam et baptizetur unusquisque vestrum in nomine

,

» Domini Jesu Cbristi, et dimittentur vobis peccata ves-

» tra ^.» Aguntetiam homines pcenitentiam, sipost bap-
tismum ita peccavcrint , ut excomniunicari et postea re-

conciliari mereanlur : sicut in omnibus ecclesiis illi qui i

proprie poenitentes appellantur. De tali enim poenitentia

locutus est apostolus Paulus ubi ait, «Ne iteruni cum ,

» venero humiliet me Dcus apud vos et lugeam multos

,

» ex iis ,
qui ante peccaverunt , et non egcrunt poeniten-
» tiam super immunditia et luxuria et fornicationequam
» egerunt^-. » Neque enim scribebat ista, nisi eis qui jnm
baptizati fuerant. Habemus etiam in Actibus Apostolo-
rum , Simonem jam baptizalum , cum pecunia vellet

emere, ut per impositionem manus ejus daretur Spiritus

sanctus^ ; admonitum a Petro ut de hoc gravi peccato
ageret poenitentiam.
VIII. Esi eliam poenitentia bonorum et humilium
fidelium pene quotidiana, in qua pectora tundimus , di-

centes, « Dimitte nobis debita nostra , sicut et nos di-

» mittimus debitoribus nostris Neque enim ea nobis

'*. »

dimitti volumus ,
quae dimissa non dubitamus in bap-

•
Acl. II , 38. — "^
1 Cor. xn , 21. — 3 Act vm, i8. — ••
Matlh.
Tl ,
la.
 fiflSTOLA GCLXVI. 4^7
tismojscd illa utique quie liumanae fragilitati, quamvis
parva , taracn crcbra subrcpunt : quae si collccla conlra
nos fucriut, ita nos gravabunt et opprimont, sicut unum
aliquod granclc peccatum. Quicl cnim iiUercst acl uau-
fragium , utrum uno grandi lluctu navis opcriatur et
obruatur, an paulalim subrcpcns aqua in sentinam ct
pcr ncgligentiam dcrclicla alque conteiiipta implcat na-
vcm atquc submcrgat? Propler lurc jfjunia , ctclccmo-
sjncT ct orationes invigilaut , in (juibiis cum dicimus ,

" Dimitlc nobis dcbila nostra, sicut ct nos dimiltimus; »

manifcslanius liabcrc nos quod nobis diniiUaUir, alque in

iis vcrbis bumibanlcs animas nosUas, quotidianam quo-
dam modo agcrc pannlcntiam non ccssamus. Ad ca (juae

scripsisli puto mc brcvitcr scd sufiicientcr rcspondissc.

Supcrest ut ilic non sit contcntiosus, proptcr qucm lu-
crandum ad mc tales lilleras dcstinandas putasti.

EPISTOLA CCLXVr.

Doniinae cximirc, nieritoqnc honorabili iii Cbiisto ac suscl-

pieiidcC tilui; rLo.iENxiN.E , Acgc.ti.ncs cpiscopus in Doniiuo
salulcm.

/iiigitshnus Florc7iiin(V pucllce sHidlosT, offcrcns suam

doccndi opcrani , si profcrat quidvclil cxponi.

Saxctum propositum tuum ct invisceratus cordi tuo

\.

timor Domini casius pcrmancns in s^cculum saeculi,cu-

ram pro te noslrsm non solum in prccibus apuil Dcum,
vcrumeliam in admonilionibusad tcipsamnon mcdiocri-
* Alia^ cwMi. qnje autcm 2GG crat, nunc 107.
'
CXLVIII. 27
4l8 S. AUGUSTIM EPISCOPl
tcr suscitat. Ouocl quidcm in Epislolis incis, quas ad
malrcni rcvcrcnliae luae debilo milii cum lioiiorc nomi"
nanclam dcdi, non scmcl fcci. Scd quia lioc milii rcscri-

bcrc dignata csf, pnus te vcllc accipcrc liltcras mcas; tunc

dcmum si quid iortc opuscssct libi cx ministcrio mco.
quod vcnerandostudio tuo omniumquc talium, cjuanluni
possum, libcra scrvitulc dcbcrc nie novi, non tc cssc
tacituram ct rcscribcudo insinuaturam ; ccce fcci quod
te voluisse, quamvis non pcr tc, compcii, ne vidcrcr tibi

oslium fiduciaeinbumanitcr claudcrc supcrcst ut promas ;

ipsa, siquid cxmcquaercndum putas Autcnim scioquod

iniquisicris, cc nonncgabo : aut ilancscio, ut nullo fidci
salutiscjuedctrimcnto ncsciam, ct dc hac cliam te ipsam,
si polucro, faciam rcddita rationc sccuram. Aut ccrtc si

ct ncscio, et tamcn scicndum cst, vcl impclrabo a Do-

miuone libi dcsini, nnm sappcodicium impcrlicndi mcri- |

lum est acci])icndi : vcl ita tibi rtspondcbo, ut novcris

pro hac ipsa rc, quam parilcr ncscimus, ad qucm puhare
clebcamus.
11. Htec idco praelocutus sum, ne tc pro ccrto spcrcs !

quid(juid a me quaesivcris audiiuram, cum hoc non ct

provcnciit, audactcr polius quam j)rudcntcr mc fccisse

arbitrcris, quod tibi quaercndi si quid volcs facultatcm
dcdi. lloccnim fcci non doctor pcifcctus, scd cum do-
ccndis pcrficicndus, domina cxiiiiia mciiloquc honora-
hilisin Christo, ac suscipicnda filia. Equidem ctiam in
iis rcbus, quas utcumquc scio, magis te cupio cssc scicn-

tem, quam Ncque cnim ut

scicntice nostrae indigcntcm.

quod scimus doccamus, aliorum ignoranliam optarc dc-

beinus. Multo quippe mclius omncs sumus docibilcs
Dco; qnod utiquc in illa supcrna patria, cum in nobis
complctum fucrit quod promissum cst, j)crlicictur, ut
non dicat homo proximo suo « Cognoscc Dominum. :
 ;

EPISTOLA CCI.XVI. 4*9

» Onines enira cognosccnt cum, sicut scriptum est, ami-
» nore usque acl majorcm corum ^. » Et sollicitissime ca-
vcndum cst in doccndo superbia! vilium, quod in dis-
ccndo nonilacst. Lnde etsanctaScripluranos admonct,
cliam dicens : « Sit omnis homo vclox ad audiendum,
>> tardus autcm ad loqucndum ^. » Et illein Psalmoait:

« Auditui mco dabis cxnltationem ct liEliliam : » conti-

nuoque subjecit « El exultabunt ossa huiniliata ^. »
:

Yiditenim in audicndo facilHme scrvari humihtatcm,

qnae difficilis est in doccndo; quoniam neccsse cst ut
doclorliabcat superiorem locum, ubi loboriosum cst ol)-
linercncsubrcpat chilio.

III. Yidcs-nc qucmadmodum pcriclitemur a quibus

hoc cxpcctatur, ut non sohim doctoressimus, verumetiam

cum simus homincs divina doccamus ? sed hiborum pe-
.

riculorumque nostrorum siugularc cst solalium, cum

ita proQcitis. ut illo pcrvtnialis , ubi nullius hominis
docloris cgealis. Islo auteni pcrirulo non tantum nos;
(nam ad illutn de quo diclurus sum
quid sunuis nos)? ;

non crgo nos tanlum periculo islo, sed cliam ille Doclor
gcnlium pcriclilatum sc essc tcstatur, cum dicit « Nc :

>>mngnitudine rcvelationum mearuni exlollar, datus cst

» miliislimulus carnis^, » ctc. Unde et ipsc Dominus tu-
nioiis hujus admirabilis medicus : «Nolite, inquit, ab
» hominibus vocari Rabbi ; unus cst enim magister vester
» Christus ^. » Ouod relinens idem ipscDoclor genlium
dicit Neque qui plantat est allquid, ncque qui rigat;
: «

» sed qui incrcmcntum dat Dcns''. » Hoc et ille meminit

qui in nalis mulierum -^, quanto magnus crat ^, tantose

in omnibushumiliabat.indignum scaffirniansqui (>hristi
calceamenta portarct. Quid enim aliud osteiidit ubi ait
' Jerem. xxxf. Z.\. — - Jiic^b. i, ly — ' P^i!. l, ro. — ^*
2 Crir. x'i, 7.
— 5 MatlU. .xxiii, a. — ^ i Cor. iii, ;.— 1 M.aili. \\ 11 — ^ Ejtli. i 1, 20.
4^0 S. ALGCSTIM EPISCOPl
« Quidhabet sponsam, sponsuscst : nmicus aulcm sponji
» stat ct aadit cura , ct gauclio gr.udct proptcr vocnn
^'}
). sponsi » Hic estiilc audilus. dc cpio pauio antc com-
mcnioravi in rsaJmo positum, « Audilui nico daLis cxul-
))tationcm ct laelitiam, ct cxultahunt ossa humihaln. »
l^ . iroindc tanlo nic ccrtius, lanto solidius, tanlo sa-
nius, gaudcre scias de fidc ctspc ct dilcctionc tua quanto
niinus indigucris, non tantum a mc quidquam disccrc,
scd ah uilo prorsus Lominun). ^cramtanjcn quia cum
ilJic. csscm, tc quidcm ]icr ittatcm, vcrccundanlc, Loni
paicnlcsct amanlissimi JDOuorum studioruni luorum,
quanlo pietatis vcracquc sapiciiliEe ardoro llagrarcs, milii
inlimarc dignati sunl, cl Jjcncvolcntisiimc pclicrunt nc
tilji in.lrucnda^, in quo oj)Us cssct , mcam opcrulam dc-
ucgarcm, admoncndam tc his liltcris crcdidi, sccundum
supradictas oplioncs, ut quaeras (juod vis, nc siir supcr-
fluussi conatus fucro doccrc quod scis : dum tamcn fir-

niissimc tcneas. quod ctsi aliquid saluLrilcr pcr mcscirc

potucns, ilie tc doccLit (jui c.-t intcrioris iiominis ma-
gistcr iiitcrior, qui in cordc tuo liLi oslcndit vcrum csse
quod dicitur : quiancque qui piantatcst ahquid , ncquc
qui rigat, scd qui incrcmcntum clat Dcus^.

' Lui. H , i6, el Joau. v, 3. — ^ i Cor. i-

, 7.
 EPISTOLA CCLXVII. All

EPISTOLA CCLXVir.

Dominae relifiiosissimac et prfcstantissiinae ct inChristi cliarilate

laudaLili liliar; Fabiol.e , Augustinus iu Doinino salutem.

Augusliiius Fabio'a) pero^viaalioiicm suam in hac vita

moleslc fercnti, de prctsentia aniinorum ncxu amiciliic
vinctoruin.

Qlanquam rcsciipta rcckliclcris, sic tamcn legi litteras

sanclitatis tuae, iit eis rcspoiidcrc doLitum duxcrim. Do
luisli enim pcrcgTinationcm, qua conlingit pcrpcluo gau-
dcrc cumsanclis. et dcsidcrium supcrnae patriic ubi pm
non tcrrarum spatio dividcmur, sed scmpcr unius con-
lemplationc liEtabimur mcrlto praeUiJisti. Fclix cs talia

fidclitcr cogitando; amando fclicior ; et idco cris cliam

fclicissima consccpicndo. Scd ctiam nunc diiigcntius in-
tucic undtMnagisdicamur abscntes, utrumquia nostra in-

viccm cor[)ora non vidcmus, an quia signa non damus ct

rccipunus animorum, cpiod est collotjui. Puloenim quod,

licct longinquis regionibus corporc scparati, si nostras
cogilalioncs nossc posscmus, magis csscmus nobiscum,
quam si uno in loco altcr altcrutrum conspicantcs taciti
sederemus, nuHa vocibus signa scnsus inlimi profcren-
tcs, nullis corporum motibus nostros animos indican-
tes. Quocircaintelligis ideo unumqucmquc sibi csse

prarscnliorcm quam allerum allcri, quod unusquisque

sibi magisquam altcri notus cst, non facicm suam, quae
' Alias ccvi. quoe aiitem 267 er^t ^
nuii" 5o.
1^11 S. ACGCSTINI EPISCOI»!
nisi ndsit spcculun; gcslnlur ct latcl , scd conscicntinm
conlucndo, f[nam ct clausis oculis vidct. Qunnlci cst igi-
tur eliam vita qurepro nuigno Labctur, nostra?

EPISTOLA CCLXVIIP.

Doniinis dilectissimis et dcsideianlissimis sanctfc plebi cui

miiiistro , meinbris Chiisti , Acgustinus in Dumiuo sa-
lutem.

Fasciiis quidam cerc alieno obrutus ad Ecclesiam confa-

gp.raf. , cujus crcditoribus Diulua arcipta pccunia Au-
f^ustinus snlisfccit , c.am publica coUalionc pcr Christi
fidclcs oral pro Fascio rcddi.

I. NoTissiMV mibi ct probatissima dcvolio sanctitalia

Vcstriie in Domino noslro Jcsu Cbristo fiduciam dcdit, ut
ctiam abscns prapsumcrcm, undc prcTscns gaudcrc con-
sucvi. Qui scmpcr s|>iritu vobiscumsum, non solumquia
gratia Domini nostri JcsuCbristi lanticsuavitntisflagrarc
non cessat, Scd ctiam quia mc ipsum, fjui vobis in livaii-
C[p]io scrvio, angustiam pali non pcrmillilis. Cum cnim
fratcr noster Tascius dcbilo dcccm ct scplcm sobdoruin
ab oppigncraloribus urgcn.-tur ul rcddcrct, <|uod ad pme-
scns undc cxplicarct sc non invcnicbat, nc corporalcm
patcrctur injuriam, ad auxilium sanctcC Ecclcsiae convo-
lavit : illi ctiam cxaclorcs cum proficisci cogcrcnlur, ct

idco dilationcm darc non posscnt, gravissimis mcqucrclis

oncravcrunt, ita ut cis iUum tradcrcm ; aulquod sibidc-
beri ostcndebant, undcaccipercnt prdvidcrcm. Cumquc
' Alias cow. qnrR aiilerii 268 erat, niific i r.
 EPISTOLA CCLXVIII. 4^3
obtulisscm Fascio, ut vcstfam sanclitatcm de necessitati-
bus cjusalloqucrcr, pudorc clclcrrilus nc faccrcm tlcprc-
calus cst, Ila cgo m.ijorc neccsslt;ilc coarctatus a Iratre
uoslro jMaccdoiiio tlcccm ct scplcm solidos acccpi,c|uos
in causam cjus conlinuo dcdi, promittcntc iI!o (juod ad
ccrlumdicm cuin cis reddcndispossct occurrcrc; ct con-
scnlicntc ut si non possct occur^Trc scrmo dc i!io ficrct acl
vcstram miscricordiam, c|uam fralcrnam fratribus cvlii-

Lcrc consuclis.
II. rSunc crgo cjuoniam aLscns cst, rcstat ut suhvc-
nialis, non il!i , cjucm ncmo compcllat abscntcm , sccl

poliicitalioni mcae , cujus cxistimalio vobis scmper cst

})rcrscns. Jam cnim dics, ad cjucm sc promiscrat occur-
surum , Iransaclus cst; ct cgo ci ,
qui solidos suos fidci
niCce commisit, c|uii! rcs|ionc!cam non invcnio , nisi ut

faciam cjuod mcfacturum csscpromisi. Scd cjuoniamnon

bum dc bac rc comnionilus, ut dic sancto Pcntccostcs ,

cjuando adcrat mnjor vcslra frccjucnlia scrmonem inde

,

faccrcm . pclo ut bas lii.lcras pro lingua mca praescnle

liabcrc digncmini . admoiicni.c vos ct cxbortanlc in cor-
dijjus vcslris l)co ct Domino noslro cui crcdidistis , qui
nun(junni disccdit a vobis timcnlibus ct bonoranlibus
nouicn suum. In quo vobis ct nos scmpcr conjiincli su-
mus. quamvis corporc a vobis profccti cssc vidcamur :

qui vobis dc islo bonorum ojujrum scminc mcsscm vilse

a:!icrnae promittit, diccntc Aposlolo, << Bonum autcm fa-

» cicnlcs iion dcficiamus; tcmporc cnim suo mctcmus

w infiiligabilcs. Itaque dum tcmj)us liabcmus opcremur ,

» l^oiium adomncs, maximc aiitcmad domcslicos fidci*.»

Ouoniam crgo domcslicus fidci cst , Cbrislianus fidclis,
calliolicus IVatcr nostcr pro cujus suppltnda ncccssitatc
vos pclo utiaciatis quod Dominus imperat, sine tristitia,
* a Cor, IX, 6.
42 1 S. AUGLSTINr EPIsrOPI
sinc murmurationc , et cuni laslitia et hilaritate facitc :

Dco cnim crcdilis non homini quia ille promittit vos

, :

niliil corum quae niisericordilcr f.icilis, pcrdituros, sctl

.

in illo (\\c cum usuris immortalihus rcccpturos. Ft quo-

iiiam ipso Apostoliis thcit, (IIoc autcm tlico : Qui ])arce
» scminal . p;irce ct molrt. » Intelligcrc tlehetis tempub
cssc , ut tlouum vitae actcrni¥, cum atlhuc in ista vita
sumus, fcslinantcr ct alacritcr comparcmus : quia cum
finis sgeculi vencrit, non tlahitur nisi cis qui pcr ficlcra
sihi hoc cmcrunt antcquam vitlcrc potuisscnt.
III. Scripsi ctiam prcshytcris, ut si quitl minus fucrit
post collationem sanctitatis vcstr;ie, compleant ex co quotl
liahct ccclesia, tlum tamen vos sccuntlum quotl placct,
liilniiler olTcratis : tjuia sivc tlc vestro sive tle C( clcsia
ficlur, omnia Dei sunt, et tlevotio veslra tlulcior crit
thesauris ccclesiae : sicut Apostolus tlicit, « Non quia
» qu;^ro tlatum , sctl rcquiro friiclum^: » lirlificalc ergo
cor meum, quia tle fructihus vcstris gauderc cupio. ^ os
cnim cstis arhorcs Dei, quas assitluisimhrihus ctiam per
nostrum ministcrium rigarc tlignatur. uealur vos Domi- '1

nus ab omui malo et hic et in futuro saeculo, domini di-

lectissimi ct desidcrants imi fralrcs.

' Philin. u. 1 T-

c<.*i')hn r.

, &il')hl1 flllMi: J2i 1,

•jJi;ti<>,) j')fi j,l n)l(]tpi'

^fiilil^iijl aai?. (Ifnaqfn

 EPISTOLA CCLXIX. 4^5

EPISTOLA CCLXIX*.

Beatiisinio ac venerabili fiatii et consaccrdoti Nobilio

ACGUSTINUS.

AiignstlnusNoblUo cpiscopo slgnificans ad dcdlcationem

novoi fabriccc sc vcnire non posse.

Tanta cst solemiiitas ad quam me afFeclus tuoe fra-

,

tcrnitatis invitat, ut corpusculum mcum ad vos Iraherct

voluntas, nisi tencrct infirmitas. Possem vcnirc si hycms
noncsset : possem hycmcm coutcmnere, si juvenis cssem.
Autcnim fcrrct rigorcm tcmporis fcrvor setatis, aut tcm-
pcrarcl frigus eetatis fcrvor ccstntis. Nunc Jiycmc iter tam
prolixum non sufTcro cum annositatc algida , c|uam nic-
cum fcro, dominc bcalissimc, sancte ac vcnerabilis fratcr
ac consacerdos. Saluiationem dcbitam rcddomcritis tuis :

Salutcm vcro mcam commcndo prccibus tuis posccns ct

ipsc a iJomino, ut dcdicalionem tanl.Tfabric?e pacis pro-
speritas prosequatur.

• Alias ccLf. qiiae autem 2R9 eral, nunr- ra.

496 S. ADGUSTINl EPISCOPI

EPISTOLA CCLXX'.

j4u^uslino Jnonymus {non cuitn IJicronjnius, uti ex

slylo Liqucl , tamelsi in ipsius cpislolis hwn edila sit

numcro 4o. ) si<^ni flcans sc mccrorc <:^ravi ajj^ccium

quod ipsum cuni Scvcro simul non repercrit in urbe
Legcs, ct quanio ipsum aniorc proscqualur cxponcns.

« Cuji in urbemLcgesanlcriori tcmporc commcasscm.

nimium sum conlristalus quod lc tolum ibidcm mi-
,

nimc polui ropcrirc. Invcni cnim tc mcdium ct ul ita , ,

dicam partcm animae luce, Scvcrun) charissinuim (57),

,

de c|uo cx parte gavisus sum. Pcrfcctc enim gaudercm ,

si tc totum invcnirem undccx parte qua te rcpcrcram,

:
,

gratulabar ct proptcr partcm tuam, quam ncquaquam

;

ccrncbam omnibus modis contristabar. Proindc dixl

,

animae mcac. « Ouarc tristis cs, ct quareconturbasme^ ? »

Spera in l)eo, ctlacict priTescntcm amicum, qucm diligis.
Undc confjdo in Doniino ct spcro, quod mc iacict dc tua
visione gratulari. O si oculis ccrni dilcctio possct ! pro-
fccto vidcrcs, quanta apud le nostra cssct dilcclio. Aut
cnim ae(]uiparans dilcctioni tUfE , magnum libi afrcrret

imilalionis studium. Ergo ,

quia in Domino tc diligo,

diiigc diligcnlcm. iu ut cictcri tccjim diligant ,

pcr cc-
clcsiasticam aucloritalcm bortarc. Nani (juod pclis in
littcris tuis, ut cgo pro teorcm ; id rcclc laccrcm , si cgo
ipsca pcccalis libcr csscm , ut pro aliis liccrcl orarc. Et
idco tc admouco , ut orationcs assiduas animi tui pro mc
• Accedit liuic editioni. quae autem 270 era!, niinc io6. — ' Psal. xxxt, 6.
 :

EPISIOLA CCLXX. ^^'j

emittas ad Dominum : et memor profcssionis , illamante
oculos tuosconstituasclicm, in qua justas ab auditu malo
non linicbil* ; ct idco juslus
quia non au- non limcbit ,

dict ,Vadcin igncm cetcrnum, » scd «Ycni bcncdictc

« ,

» Patris mci pcrcipc rcgnum^. » Ad quod nos pcr-

,

ducat , c|ui vivit el icguat in saecula sscculorum. Amcn.»

SANCTI AUGUSTINI
EPISTOL^ AD MAXIMUM
HACTENUS INEDIT.IS FP.AGMENTUxM.

In Primasii supcr Apocalypsim commcntariis rcpcrtnm ,

lib. 2 ad haec verba Ilos scplcm qulrtcfiam gradus....

:

tdcm docior atnplissimus ^ugusUnan muliis mcmoiat:

ad Maximum (28) dcniquc scribcns dicii sic

P«jEcrP!isDci,c|uae ut bcnc agamus acccpimus, vitam

tuam morcsquc conformcs, a rcligioso timorc incipicns.
« Initium cnim sapicnliae tinior Domini'^ » ubi iVangi- :

tur et dcbilitatur hnmana supcrbia. Dcinde ut pictate

maiisnctus ct milis, cliam qua^ nondum intclligis; clcjuse

impcritis vidcntur absurda sibiquc contraria in Scrij)tu-

non obluclcris animo-a contcntionc; nec su-
rissanctis,
pcrimponas scnsum luum scnsibus divinorum librorum;
scd ccdas potius , alquc inlcllcclum mitis diffcras, quara
sccrcium itnmitis accuscs. Tcrlio, cum libiad cognilio-
ncm lui apcriri coepcrit iiifirmitas bumana , ct scicris

ubi jaccas ,
quam piienalia vincula mortalitatis de Adam
propngalus tccum irabas, ct cpaam lougc pcrcgrincris
a Oomino ; atquc pcrvideris aiiam icgem in membris tuiii

• rsal. cx, t<>. —2 Matlh. 54 «t 4t. — ^ Psal. c%, 10.

 ,

428 S. AUGDSTINI EPISCOPI

repugnantem legi nientis tuee, ct captivum tc clucentemi'

in legc peccati ,
quse est in membris tuis , exclamcs
« Misor cgo homo ,
quis mc liberabit clc corpore mortis
» hujus^? » ut te lugentcm consolctur, libcralioncm ip-

sam poHiccns gralia Dci per Jcsum Christum Dominum

nostrum. Quarto jim dcsidora lc implerc jusliliam mullo
vchemcntius atquc fcrvcntius, quam a ncquissimis ho- ]

minibus voluplatcs carnis dcsidcrari solcnt: nisi quod in

spe adjutorii divini cst in isto appetitu tranquillus ar-
dor^ ct flamma securior. In istoautcm quarto viltie gradu
orationibus instantcr incumbitur, ut csuricntibus ct si-

ticntibus saturitas juslitioe conccdatur, ut non soluni

oncrosum non sit , vcrumcliam dclcctct abslincre a vo-
luptatc omnis corruptionis. sivc sune , sive altcrius, vcl
obluclando : quod ut facilc divinilus tribuatur ,
quintus
adjungitur, consilium cxhibendae misericordiae, ut in eo
cpiod potcs adjuvcs inopem ; quia in co quod nondum
potcs , ab Omnipotcntc adjuvari cupis. ]Munus autcm
miscricordiae gcminum cst , cum
vindicla donalur ct
cum humanitas cxhibetur. Quae duo brcvitcr Dominus
ita complcxuscst : « Dimillitc,ct dimittetur vobis ; datc,
»et dabitur vobis-. » Hoc autem opus cliam ad munda-
tioncm cordis valct ut quantum in hac vita licet
, in- ,

commutabilem Dei substanliam pura intclligcntia cer-

nere valeamus. Tenctur cnim aliquid advcrsusnos, quod
relaxandum est, ut acies nostra erumpat in lucem unde :

ipse Dominus, « Verum datc inquil clcemosynam ct . , ,

» ccce omnia munda sunt vobis ^. Quapropter scxta ^)

consequitur cordis ipsa mundatio. Ut aulem in luccm

veram rcctus et purus dirigatnr as[)cctus, ncquc illa quae
bene atque laudabiliter facimus, nccjuc illa quas acute
sagacitcrque dispicimus , ad finera placendi homiaibus ,

' Rom. vn, 24. — ' Lnc. vi. 37, 38. — 3 Id, xi, 4i.
 EPiSTOLA CCLXX. .ij^t)

vel subvcnlcntli ncccssilalihus corporis refercnda sunt.

Gralis cnim sc vult Dcus coii : (|uia ncque (juitlduam
est propter cjuod ipsc appetciidus sit. Cum ad istam
iiilelligtntiie purilatem bonae vitoc gradibus vencrimus,
sivc tardius, sivc celcrius, lunc dicere audcamus, valere
nos aliquantum mcutc conliugere summic at(|ue incffa-
bilis Triiiitalis unitatem : ubi summa paxcrit; ciuia
ullra quod expeclctur non esl cum rclormati ad sui ,

generis imagiuem fdii Dci cx bominibus facti palerna ,

incommutabilitalc perfruuntur. Primo enim « I>eali ,

j) pauperes spirilu : » ubi limor Dei cst. Deindc, f< Beati

»mites: « ubi piclalis docilis. Terlio, «Beati higculcs : »
ubi scientia propriae infirmitalis. Ouarlo , « Bcati tjui

» csuriuntel sitiunl juslitiam ^ : w ubi fortiludo eonandi

domitas babcre bbidines. Quinlo, «Bcali miscricordcs
» tpioniam ipsorum miscrebitur : » ubi consib'um est atl-

juvandi , ut adjuvari mercaris. Tunc ad sextum pervc-

nilur gradum , in (|U0 diritur, « Bcati mundo cordc ,

» cjuoniam ipsi Dcum videbunl : » iibi purus inteliec-

tus et babilis atl intelligendum c|uantulacum(jue ex parte
Trinilatem ccrncrc non potcst , nisi cl laudem buma-
nam non appctamus , <]uamvis biudanda faciamus.
Proinde scptimo gradu pervcnimus ad pacis illius Iran-
quillitatcm , cjuam dare non potcst mundus. Narn ctiam
illis virtutibus cjuatuor, cpias memorabili pridcm indus-
tria Pbilosopbi quoque indagarc potucrunt, id est, pru-
denliae , fortitudini , temperanlioe , atque justitiae , si

ad perfectum rebgionis culluin tria bac jungentes ad-

damus, id cst , fidem , spem et cbaritatem, scplcna-
rium profecto numcrum invenimus. Recte enim baec tria

non omittuntur sinc cjuibus nec , Dcum colcrc , nec ci

quMnquam novimus posseplacerc.

' Malb. V, 3 1 1 stHjq
S. AUR. AUGUSTf^lI
HIPPONENSIS EPiSCOPI

UETKACTATIONUM
LIBRl DUO^

PROLOGUS.

I. Jam diu cst ul farerc cogito atquc dispono ,

quod
nunc, atljiivanlc Doniino aggrcdior, cjuia difTcrcndiun

eiisc non arbitror. ut opuscula nica, sivcin Libris, sive

in Epistolis, sivc in Tractatibus, cum quadam judicia-

ria scvcritatc rcccnscnm , ct quod mc offcndit, vcJut ccn-
sorio sfjlo dcnotcm. Ncquc enim quisquam, nisi impru-
dens, idcoquia mca crrata rcprchcndo, mc rcprcbcndcre
audcbit. Scd si dicit , non ca dcbuissc a mc dici quae ,

postca mibi cliam displiccrcnt ;vcrum dicit ct mccum ,

facit. Eorum quippc rcprcbcnsor cst ,

quorum ct cgo
sum. Ncque cnini ca rcprebendcre debcrem , si dicere
dcbuisscm.
IL Scd , ut volet ,
quisquc accipiat hoc quod facio ;

me tamcn apostolicam illam scntcntiam bac re

ct in
oportuit inlucri , ubi ait : ^< Si nos ipsos judicarcmus a ,

» Domino non judicarcmur^ » lllud ctiam quod scrip-

lUmcst, « Lx muitiloqaio non cffugies peccatum^, »
tcrrct me plurimum non quia mulla scripsi
; , vcl quia

' Scripli auu. 4a6 aul 427. — * 1 Cor. xi, 3i. — 3 Prov. x., 19.
432 i. AlGLSTiM El'lSCOPJ

multa eliain. (jyre dictata non siint. tamcn a ine tlicta

conscripta sunt; al)sit enim ut multiloqaium dcpulL'm.
cjuandoneccssaria dicuulur, quanlalibct scrmonum mul-
litudinc ac prolixitatc dicantiir) : scd istam scntcnliani
ScripturiE sanctae propterca timeo, quia et de lam mulii
dispulalionibus mcis sinc dubio multa colh"gi possuiil.
qua^ si non falsa, at ccrle videantur, sivc ctiam convia-
cantur non ncccssaria. Quem vcro Chriitus fidelium suo-
rum non terruit, ubi ait : < Omnc verbum otiosuiTi
» quodciimquc dixcrit liomo, rcddet pro co rationem in
» dic judicii ^? » Undc ct cjus aposlolus Jacobus « Sit, :

» inquit omnis liomo vclox ad audiendum, tardus au-

,

» tcm ad loquendum ^. » Ct alio loco, « LNolitc, inquit,

» ])lurcs magistri ficri, fratrcs mei, scicntes quoniam ma-
» jusjudiciumsumitis. In multis euimofFendimus omncs.
» Si quis in verbo non ofTcndit, bic pcrfectus cst vir ^. »

Egomibibanc perfeclioncm nec nunc arrogo, cum jam

sim sencx quanlo minus cumjuvenis coepi scriberc, vel
:

apud populos dicerc; tantumque mibi tributum cst, ut

ubicumque mc prtesente loqui opus cssct ad populum,
rarissime tacerc atque alios audirc permitterer, ct csse
vclox ad audiendum, tardus autcm adloqucndum. Rcslat
igitur ut me ipse judicem sub magistro uno, cujus dc
offensionibus mcis judicium evadere cupio. Magistros
autem plures lunc fieri exislimo, cum divcrsa atijuc in-
ter se advcrsa sentiunt, Cum vcro idipsum dicunt omnes,
ct verum dicunt, ab unius vcri magistri magiitcrio noa
recedunt. Offendunt autem, non cum illius mulla di-
cunt, sed cum addunt sua. Sic quippc incidunt cx mul-
tiloquio ctiam in falsiloquium.
lll. Scribcre autem i^la mihi pl.icuit, ut hoec cmiltam
inmanus hominum, a quibus ea quaejam cdidi, revocaro
1 Mdiih. »11, S6. — ^ Jac tb 1, 19. — 3 Id. iii, i, 2.
 RETRACTATIONUM LIB. I. 433
cmcndancla noii possum. Ncc illa sane praelcrco ,
quoe
ralecbumenus jam, licet rolictaspe quam tcrienam gcrc-
bam, sccl aclhucsKCularium lillcrarum inflatus consuetu-
dine scripsi : cjuia et ipsacxicrunt in notitiam describen-
tium atfjue lcgcntium. ctlcguntur utililcr, si nonnullis
ignoscatur; vcl non ignoscatur, non tamcn inbaercatur
si

erratis. Quaproptcr cjuicumquc ista lccturi sunt, non me

imitcntur crranlcm, scd in mebus proficientem. Invenict
enim fortasse quomodo scribcndo profcccrim ,
quisquis
opuscula mea ordine, quo scripta sunt, lcgcrit. Quod ut
boc opcrc, quantum potero, curabo ut eumdera
possit,
ordinem noverit.

tXLVlil a8
434 S. AUGUSTINI EPISCOPI

LIBER I.

IN QUO RETRACTANTUR LIBRI ,

QUOS SCRIPSiT NONDUM
EPISCOPUS.

CAPUT I.

Contra Academicos Libri tres.

I. CuM ergo reliquissera, vel quae adeptus fueram in cu-

piditatibus hujus mandi, vel qiiae adipisci volebam, et

me ad Christianas vitae otium contulissem, nondumbap-
tizatus , contra Academicos vel de Acadeinicis pri-
mum scripsi,utargumenta eorum, quas muhis ingerunt
veri inveniendi desperationem, et prohibent cuiquam rei
omnino ahquid, tanquam manifcstum cer-
assenliri, et
tumque sit, approbare sapientem, cum eis omnia videan-
turobscuraet incerta, ab animo meo, quia et me mo-
vebant, quantis possem rationibus amoverem. Quod
miserante atque adjuvante Domino factum est.
II. Sed in eisdem tribus hbris mcis non mihi placet

toties me Fortunam., quamvis non ahquam

appellasse

dcam voluerim hoc nomineintelligi, sed fortuitum rerum

eventum, vel in corporis nostri, vel in cxternis bonisaut

malis. l nde et illa verba sunt. qune nuha rchgio dicere

prohibet, forte, forsan, forsitan, fortassse, fortuito quod :

tamen totum ad divinam revocandum est providentiam.

Hocetiamibi non tacui, chcens Etenimjortasse, cjuce
:
 RETRACTATIONUM LIR. I. 435
vulgo Fortuna nominatur, occulto quodam ordine
regitur, nihilque aliudin rebus Casum vocamus, nisi
cujus ratio et cnusa secreta est. Dixi quidem hoc ve-
rumtamen poenitet rae sic illic nommd^sse. Jortunam, cum
videam hommes habere in pessima consuetudiue, ubi
dici debet,Hoc Deus voluit dicere, Hoc voluit fortuna.
Quod autera quodam loco dixi, Ita comparatum est,
sive pro meritis nostris^ siwe pro necessitate naturcCy
ut divinum animum mortalibus inhcerentem Jiequa~
quam philosophicr portus accipiat^ etc. aut nihil ho-
rum diiorum dicendumfuit, quia etiam sicsensus posset
esse integer ; aut satis erat. dicere, pro meritis nostris,
sicutverum estexAdam tracta miseria; nec addere, sive
pro necessitate naturcc quandoquidem naturae
, nostrae
duranecessitas merito praecedentis iniquitatis exorta est.

Itemque ilhcquod A\\\y nihil omnino colendum esse,

totumque abjiciendam quidquid mortalibus oculis
cernitur, quidquid ullus sensus attingit addenda :

erant verba, ut diceretur, quidquid mortcdis corporis

ullus sensus attingit; est enim sensus et mentis. Sed eo-
rum morte tunc loquebar, qui sensum nonnisi corporis
dicunt, et sensibiha nonnisi corporaha. Itaque ubicum-
que sic locutus sura, parura est arabiguitas evitata, nisi
apud eos quorum consuetudo est locutionis hujus. Itera
dixi Quid censes aliudesse beate vivere^ insi secun-
:

dum idquod in liomine optimum est^ vivere? Et quid

dixerim, in homine esse optimum paulopost exphcans, ,

Quis, inquam, dubitaverit, nihil esse aliud hominis

optimum, quam ecun partem ani?ni, cui dominanti
obtemperare convenit ccetera quceque in hominc
,

sunt? Hcec autem, ne aliam pcjstuies definitionem,

mens aut ratio dici potest. Hoc quidem verura est;
namquantum attinet ad hominis naturam, nihilest in eo

28.
436 S. AUGUSTINl EPISCOPl
mclius qiiam mens sccnndum ipsara
et ratio : scd iion <

debct vivere qui beate viilt viverc; alio((uin sccundum

,
'

hominem vivit, cum secundum Dcum vivendum sit ut ,

possit ad beatitudincm pervenire : proptcr quam consc-

quendam non se ipsa debet esse contenla, scd Dco mens
nostra subdendaest. Item respondcns ci, cum quodispu-
tabatur, Hic plane , inquam, /?o// erras. Quod itt tibi

ornen sit ad reliqiia, iihenter optaverini, Hoc licct non ,

serio, sed joco dictum sit, nollem tamcn co vcr})0 uti. \

Onien^ quippe me legisse non rccolo, sivc in sacris l>ittcris }

sermonc cujusquim ccclcsiastici disputa-

nostris, sive in j

toris quamvis abominatio indc sit dicla, quae indiviuis

:

Libris assidue repcritur.

111. In secundoautem libroprorsusinepta cstet insulsa
illaquasi fabula dc Philocalia etPliilosophia^ quod j///^
germance et eodem parente procreatcf!, Aut cnim pbi-
localia quce dicitur, nonnisi in nugis cst, ct ob boc pbi-
losopbiaenulla ratione gcrmana aut si proplcrca cst boc :

nomen bonorandum quia laline iiitcrpretatum, amoreni

significat pulcbritudinis, et est vcra ac summa sapien-
tice pulcbritudo, eadcm ipsa cst in rcbus incorporalibus
atque summis pbilocalia quae pliilosopbia, ncquc ullo
modo sunt quasi sorores duae. Alio loco de animo cum
agerem , dixi : Secarior rediturus in coelum'^. Iturus
autem, quam rediturus dixissem securius, propter eos ,

qui putant animos bumanospro meritis peccatorumsuo-

rum de coelo lapsos sive dcjcctos, in corpora ista delrudi.
Sed bocego proptcrea non dubitavi dicere, qui ita dixi,
in coelum, tanquam dicerem, ad Deum, quiejus est auc-

* Oinen tamen legimus 3 Reg. xx, 33. At S. Augustinus vel non legeratin
Tersioue , qua ulebatur ; vel cjuia sernio ibi est de paganis viris, prufani vo-

cabiili usum inde apprubandum esse noD existimavit. — ^ Plalonicos, ut vi-

dere tst lib. i-x de Civit. c, 26.
 RETRACTATIONUM, LIB. I. ^Sy
tor ct conclltor, sicutbeatus Cyprianusnon cunctatus est
dicere : « Namcum corpus e tcrra, spiritum possideamus
» ecoelo, ipsi terra etcoelum sumus^. » Et in libro Kccle-
siastae scriptum est : « Spiritus revertaturad Deum, qui
»dedit illum ^ » Ouod ulique sic intelligendum est, ut
non resislalur Apostolo dicenti, nondum natos nibil egisse
boni aut mali ^. Sinecontroversia ergoquasdam origina-
bs regio bealitudinis animi, Deus ipse est, qui eum non
quidem de se ipso genuit, sed de nulla re alia condidit, si-
cut condidil corpus e tcrra. Nam quod attinet ad ejus
originem, qua fit utsitin corpore, utrum de illo uno sit,

qui primum creatus est, quando factus est bomo in ani-

mamvivam; an similitcr ita fiant singubs singuli, nec
tunc sciebam, nec adbuc scio.
IV. In bbro tertio , Si quid milii videatur rjuccris,

inquam , in ineiite arbilror esse smmnum honiinis

boniini. Verius dixissem in Deo. Ipso enim mens frui-
,

tur, ut beata sit, tanquam summo bono suo. Nec mibi

illud placet quod dixi Liquct dejerare per omne di'
:

vinain. Item quod dixi de Academicis, quia verum no-

verant, cujus simile appcllabant verisimile, idqueipsum
verisimile appcllavi falsum quod approbabant duas ,
,

ob causas non rccte dictum est vel quod falsum esset, :

quod aliquo modo esset simile abcujus veri quia in ,

genere suo et boc verum est velquod approbabant ista :

falsa quae vocabant verisimilia, cum illi nibil appro-

,

barent, et affirmarent nibil approbare sapientem. Sed

quia hoc ipsum verisimileetiam probabile nuncupabanl,
binc factum est ut boc de illis dicerem. Laus quoque
ipsa qua Pbuonem vcl Platonicos seu Academicos pbi-
,

losopbos tantum extuli, quantum impios bomines non

oporluit, non immerito mihi displicuit praesertim quo- :

» Cypr. lib. de Orat. Dom. — ' Eccle. xii, 7. — 3 Rom. ix, 11.
 ,

^38 S. AUGUSTINI EPISCOPI

rum contra errores magnos defendenda est Cliristiana
doctrina. lUud etiam quod in comparatione argumento-
rum Ciceronis ,
quibus in libris suis Acadeniicis usus

est, mea nugas quibus argumenta illa certis-

esse dixi,

sima ratione refutavi quamvis jocando dictum sit et ,

,

magis ironia videatur non debuit taraen dici. Hoc ,

Opus sic incipit : O utinam , Romaniane^ homineni

sibi aptuni.

CAPLT 11.

De beata Fila liber uniis,

LiBRUM r/e heata Vita , non post libros de Acade-

micis, sed inter illos ut scriberem,contigit. Exoccasione
quippe ortus est diei natah"s mei et tridui disputatione ,

completus sicut satis ipse indicat. In quo libro consti-

,

tit inter nos qui simul quaerebamus

,
non esse beatam ,

vitam , nisi perfectam cognitionem Dei. Displicet autem

illic quod Manlio Theodoro, ad quem librum ipsum
,

scripsi quamvis docto et cbristiano viro plus tribui

, ,

quam deberem. Et quod/ortiina/?i etiam illic seepe no-

miiiavi. Et quod tempore vitae bujus in solo animo sa-
pientis dixi habitare vitam beatam quomodohbet se ,

habeat corpus ejus ; cum perfectam cognilionem Dei

hoc est ,
qua homini major esse non possit , in futura
vita speret Apostolus, quas sola beata vita dicenda est,
ubiet corpus incorruptibile atque immortale spiritnisuo
sine ulla hiolestia vel reluctalione subdetur. Sanc istum
H'brum nostroin codrce interruptum reperi, et non pa-
rum minus habere , et sic a fratribus qmbusdam des-
 RETRACTATIONUM LIB. I. ^Sg
criptus cst, nec adhuc apucl aliquera integrum invene-
rani , ex quo emendarem quando haec retractavi. Hic
,

liber sic incipit : Si ad philosophice portum.

CAPLT III.

De Ordlne libri duo.

I. Per idem tempus inter illos qui de Academicis

scripti sunt , duos etiam libros de Ordine scripsi , in
(juibus raagna quaestio versatur, utrum omnia bona et
mala divinae providenliae ordo contineat. Sed cum rem
viderem ad inteliigendum diiEcilem, satis aegre adeorum
perceptionem , cum quibus agebara , disputando posse
perduci, de ordine studendi loquimalui, quo a corpora-
libus ad incorporalia polesL profici.
II. Yerum et in his hbris disphcet raibi saepe inter-
positum fortuna' vocabulura. Et quod non addebam
corporis quando sensus corporis nominavi. Et quod
,

multum tribui liberalibus disciphnis^ quas multi sancti

multum nesciunt ; quidam etiam ,
qui sciunt eas, sancti
non sunt. Et quod .yiisas quasi aliquas deas quamvis ,

jocando, commemoravi. Etquod aduiirutionein, vitium

nuncupavi. Et quod philosophos non vera pietate prae-
ditos, dixi virtutis luce fulsisse. Et quod duos niundos,
unum sensibileni alterwn intelligibilem, non ex Pla-
,

tonis vel ex Platonicorum persona, sed ex raea sic cora-

mendavi, tanquam hoc etiam Dorainus significare vo-
non ait Regnura meum non estde mundo
luerit, quia : :

sed, « Regnum meum non est de hoc raundo^; » cum

• Joan. xviir, 36,
 ;

44o 8. ALGtSTINI EPISCOPI

possit et aliqua locutione dictum inveniri; et si alius a
Domino Christo significatus cst mundus , ille congruen-
tius possit intclligi , in quo erit ccjelum novum et terra

nova quando
,
quod oramus dicentcs
complebitur :

« Adveniat regnum tuum^. » INec Plato quidem in hoc

crravit, quia esse mundum intelligibilem dixit si non ,

vocabulum quod ecclesiasticae consuetudini in re illa non

usitatum cst, scd ipsam rem vehmus attendere. jNIundam
quippe ille intelligibilem nuncupavit ipsam rationem
sempiternam atque i'icommutal)ilcm qua fccit Deus ,

mundum. Quam qui csse ncgat sequitur ut dicat, irra- ,

tionabiliter Deum fecisse quod fecit aul cum faceret, vel ;

ante quam faceret nescisse quid faccret

, si apud eum ;

ratio faciendi non crat. Si vcro erat , sicut erat , ipsam

videturPiato vocasse intelligibilem mundum. Nec tamen
isto nomine nos uteremur, si jam satis essemus litteris

ecclesiasticis eruditi.
III.Nec illud mihi placet, quod cum dixissem, Sum-
ma opera dauda est optimis morihas ; mox addidi
Deus euim uoster aliter nos exaudire uou poterit
heue autem viveutes facillime ea.audiet. Sic cnim dic-
tum est tanquam Deus non exaudiat peccatores; quod
,

C|uidam dixit in Evangclio, sed illc qui nondum cogno-

verat Christum^ , a quo fucrat jani illuminalus in cor-
pore. Nec illud mihi placct quod Pvthagorse philoso- ,

pho tantum laudis dcdi ut qui hanc audit vcl Icgit,

,

possit putare, mc crcdidissc nullos crrorcs in Pylhago-

rica cssedoctrina , cuni sint plurcs, iidcmquc capitalcs.
Hocoj)US sicincipit : Ordinem reruni^ Zenobi.
' Matlh. VI, 10. — 2 Joan. ix, 3i.
 1

RETRACTATIONUM, LIB. I. 44

CAPUT IV.

SoUlo-jtilorum librl diio,

I. IlNTep. duo volumina secundum

hgec scripsi etiam
studium meum
amorem, ratione indagandfe veritatis,
ct
dc I)is reJjus quas maxime scire cupiebam me intcrro- ,

gans, mihijue respondens tanquam duocssemus, ratio ,

ct ego cum solus essem unde hoc opus Soliloquia no-

, ;

minavi, scd imperfcctum rcmansit: ita tamen ut in pri-

ino libro cjUEereietur et utcumque appareret, quahsesse
,

debeat qui vult percipere sapientiam quoe ulique noQ ,

scnsu corporis , scd mcnte percipitur : et quadam ratio-

cinatione in libri fine coHigitur, ca quae vcre sunt , im-
mortalia esse. In secundo autem, de immorlalitate animae
diu res agitur, ct non pcragitur.
II. In his sanc libris non approbo quod in oralione
dixi, Deus qui iiisi mundos verum scire noluisti. Rcs-
pondcri cnim potest , multos eliam non mundos multa
scirevera : ncque enim dcfinitum est hic quid sit verum,
quod niti mundi scire nou possiut; et quid sil scire. Et
illud quod ibi positum est, Deus cujus regnum est to-
tus mundus ,
quem sensus i^norat ; si Deus intelli-

gendus cst , addcnda fuerant vcrba , ut dicerctur, quem

niorlahs corporis scnsus ignorat. Si autcm mundus dic-
tus est ,
quem sensus ignorat , ille recle inteliigitur ,
qui
fulurus cst coelo novo et terra nova : scd eliam hic ad-
denda erant illa , ut diceretur , mortahs corporis sensus.
Sed illo more adhuc loquebar ,
quo sensus proprie cor-
poris appellatur ; nec assidue repetendum est quod et ,
4^2 S. AUGUSTINl EPISCOPI
superius inde jam dixi ; sed boc recolendum, ubicumque
ista locutio in meis btteris invenitur.
III. Et ubi dixi de Palre et Filio ,
Quiglgnit et qiiem
gigiiit , unwn est , dicendum fuit , unum sunt; sicut
aperte ipsa veritas loquitur, dicens «Ego et Paterunum
:

» sumus^. Nec illud mihi placet,

» quod in ista vita Deo
intellecto jara beatam esse animam dixi nisi forte spe. ,

Item quod dixi, Ad sapienticr conjunctioneni non una

via perveniri non bene sonat quasi alia via sit praeter
^ ;

Cbristum qui dixit, « Ego sum via^. » Vitanda ergo

,

erat baec offensio aurium rebgiosarum quamvis alia sit ;

illa universalis via, alicC autem via^, de quibus in Psabno

canimus «Yias tuas, Domine notas fac mibi, et scmitas

: ,

» tuas doce me^.» Et in eo quod ibi dictum tsi^penitus

esse ista sensihilia fii^ienda cavendum fuit ne puta- .

remurillamPorpbyrii falsi pbilosophi tenere sententiam,

qua dixit Omne corpus esse fugiendum. Non autem
:

dixi ego omnia sensibiba sed ista boc est corrupti-

, , ,

biba ; sed hoc polius dicendum fuit Non autem taba ,

sensibilia futura sunt in futuri saecub coelo iiovo et terra

nova.
IV. Item quodam loco dixi ,
quod discipbnis Hberab-
bus eruditi sine dubio in se illas oblivione obrutas
,

eruunt disceudo et quodam modo rcfodiunt. Sed boc

,

quoque improbo credibibus est enim propterea vera

:
,

respondere de quibusdam discipbnis etiam imperitos ,

earum quando bene interrogantur quia praesens est

, ,

eis, quantum id capere possunt, lumen rationis aeternae,

ubi baec immutabiba vera conspiciunt; non quia ea no-

verant abquando et obbli sunt quod Platoni, vel tali-
, ,

bus visum est, Contra quorum opinionem quanta pro

• Joan, x, 3o. — ' Id. xiv, 6. — 3 psai, xxiv, 4.
 :::

RETRACTATIONUM LIB. I. 443

suscepto opere daLatur occasio , in ]ib. xii de Trinitate
Hoc Opus
disserui. sic incipit : Volveutifnilu multa ac
varia mecum.

CAPCT V.

De Iminortalttate Animce liber unus.

*
I. PosT Jibros Soliloquiorum jarade agro Mediolanum
ieversus scripsi librum
, De Immortalitate anima^ , ,

quod mihi quasi commonitorium esse volueram propter

Soliloquia terminanda , quae iraperfecta remanscrant
sed nescio quomodo me invito exiit in manus hominura ,

et inter mea opuscula nominatur. Qui primo ratiocina-

tionum contortione atque brevitate sic obscurus est , ut
fatiget , cum legitur , etiara intentionera raeara , vixque
i intelligatur a rae ipso.
• '
II. Deinde cogitans nihil aliud quara aniraos horai-
num , in quadara argunientatione ejusdera hbri dixi :

Nec esse in eo quod niliil discit , disciplina potest.

Itemque alio loco dixi : JMec ulUim rem scientia coni-
plectitur , nisi qnce ad aliquai?i partinet disciplinam
nec venit in mentem, Deura non discere discipHnas , et
habere omnium rerura scientiam in qua etiam prses- ,

cientia est futurorum. Tale est illud quod ibi dictum est,

Non esse vitam cuf?i ratiofie ulli , fiisi afiifncc. Neque

enini Deo sine ratione vita cst ; cuni apud eura et suraraa
vita , et sumraa sit ratio. £t illud quod ahquanto supe-
rius dixi, i.d quod ifitellii^itur , ejustfiodi esse sefnper
cum intelhgatur etanimus, qui utique non ejusmodi est

seraper. Quod vero dixi, anifnum propterea non posse

444 *• AUGUSTINI EPISCOPI
ab ceternn ratione separari, quia uon ei localiterjun-
gitur profccto non dixisscm
,
jam lunc essem lilteris , si

sacris ita eruditus ut rccolerem quod scriplum est

, :

« Peccata vestra separant inter vos et Deum^. » Unde

intelligi datur etiam earum rerum posse dici separa-

,

tionem quae non locis

, scd incorporaliter junctae ,

fuerant.
III. Quid sit etiam quod dixi, Anima si caret cor-

pore^ in hoc mundo non est non potui recordari. ,

Numquid cnim animae mortuorum aut non carent cor-

pore aut in hoc niundo non sunt? Quasi vcro inferi
,

non sint in hoc mundo. Sed quia carere corpore. iu bono

posiii , fortassc noniine corporis pesles corporcas appel-
lavi. Quod si ita est, niniis insolcnlcr vcrbo usus sum.
quoque tcmere dictum
llluil est : J summa essentia
speciem corpori per unimam tri/jui, qiui est, in quan-
tumcamque Per animam ergo corpus subscStit
est. ,

et eo ipso est qno animatur sive univcrsaliter ^ ut

,
,

mundiis, sive particulariter, ul unumqiiodque animal

mtra mundam, Hoc totum prorsus lcnicre dictum est.
Hic liber sic incipit : Si alicubiest disciplina.

' Isai. 1.1 X , 2.

 RETRACTATIONUM LIB. I. 44^

CAPIT VI.

Discipllnarum libri.

Per idem tempus quo Mediolani baptismum per-

fui.

ccpturus, etiam DiscipUnaruin lihros conalus sum scri-

bere, interrogans eos, qui mecum erant, atque ab hu-
jusmodi studiis non abhorrebant per corporalia cupiens
:

ad incorporaha quibusdam quasi passibus certis vel per-

venire velducerc. Scd earum solum de G ranimadcaXx-
brum absolvere potui, quem postea de armario nostro
pcrdidi : et de Musica scx volumina : quantum attinet
adeam partcm, quae Rhjthmus vocatur. Sed eosdem scx
hbrosjam baptizatus, jamque ex Italia regressus in Afri-
cam scripsi, inchoavcram quippe tantummodo istam
apud Mediolanum disciphnam. De ahis vero quinque
discipjinis ihic simihtcr inchoatis de Dialectica^ cle
:

hhetorica^ de Geornetrica, de Arihtmelica^ de Philo-

.yoyyA/i/, sola principia remanserunt, quae tamen etiara

ipsaperdidimus sed haberi ab ahquibus existimo.

:

I
446 S. A.UGUSTINI EPISCOPI

CAPLT YII.

De Moribus Ecclesicv cntholica' , item De Moribus

Manic/iworum tihri duo.

I. jAMbaptizatusautem cum Romae essera, nec ferre ta-

citus possem Manicliaeorum jactantiam de falsa et fallaci

conlinentia vel abstinentia, qua se ad imperitos decipien-

dos, veris Cbristianis, quibus comparandi non sunt, in-
super praeferunt, scripsi duos libros, unum de Moribus
Ecclesicc Catholiciv alterum de Moribus Manichceo- :

rum.
II. In eoigitur quiestde Moribus Ecclesiae Catliolicae,
ubi posui testimonium, in quo legitur : « Propter te affi-

» cimur tota die , aestimati sumus ut oves occisionis ^ » :

mendositas nostri codicis me fefellit minus memorem

Scripturarum, in quibus nondum assuetus erara. Nam
ejusdem interpretationis alii codicesnonhabent,/'/'0^/6/'
te afjicimur Propter te morle afficimur quod
: sed,
uno verbo alii dixerunt, mortificamur. Hoc esse verius
Graecilibri indicant, ex qua lingua in Latinam secundum
Septuaginta interpretes,velcrum divinarum Scripturarum
estfacta translatio et tamen sccundum hasc verba, id est
:

Propler te afficimur. multa di?putans dixiquae in

ipsis

rebus non tanquam falsa improbo verumtamen conve- :

nientiam Scripturarum veterum et novarum, quam de-

monstrare cupiebam, ex his duntaxat verbis non utique
demonstravi unde autem mihi error obrepserit, dixi
: :

i Psal. XLiH, 22 , et Rona. viir, 36.

 RETRACTATIONUM LIB. I.
44^
ex aliis vero testimoniis eamdem convenientiam sufficien-
ter ostendi.
III. Similiter et paulo posttestimonium posuide libro
Sapientiae, secundum codicem nostrum, iuquo scriptum
erat « Sobrietatem enim sapientia docet, et justitiam,
:

» et virtutem ^. » Et secundum baec verba disserui res

quidem veras, sed ex occasione mendositatis inventas.

Quidenim verius, quamquod sapientia doceat veritatem
contemplationis quam nomine sobrietatis significatam
,

putavi et actionis probitatem, quam per duo alia in-

:

telligi volui, per justitiam atque virtutem ? cum codices

ejusdem interpretationis veriores habeant, sohrietatem
eiiim. et sapieiitiani docet, et justitiam et virtutem. His

enim nominibus Latinus interpres quatuor illas virtutes,

quae maxime in ore philosopborum esse assolent nomi- ,

navit, sobrielatem appellans temperantiam , prudentice

imponens nonien sapientiam , fortitudinem vero virtutis
vocabulo enuntians, solam justitiam suo nomine inter-
prelatus est. Has autem quatuor virtutes in eodem Jibro
Sapicntiiae suis nominibus appellatas sicut a Graecis vo- ,

cantur, longe postea reperimusin codicibus Graecis. Item

quod posui de hbro Salomonis : « Vanitas vanitan-
» tiuni, dicit Ecclesiastes ^, » in multis quidem codi-
cibus legi, sed hoc Graecus non habet habet autem : :

« Vanitas vanitatum : » quod posteavidi; et inveni eos

Latinos esse vcriores, quihabent vauitaUmi, non vani-
t(iutium. Ex occasione tamen hujus mendositatis quae-
cumque disserui vera esse ipsis rebus apparet.
IV. Quod autem dixi,A'f//« ij)sumqucm cognoscere
volumus^ hocest, Deum,prius pleiut clmritatecUliga-
mus, mehus diceretur sincera quam plena ne forte pu- ;

taretur, charitatem Uei non futuram esse majorem,quando

' Sap. viii, 7. — -^
Ercle. i, 2.
 ,

448 S. AUGDSTINl EPISCOPI

vidcbimus Hicic ad facicm. Sic itaquc hoc acclpiatur :

tanquam plcna dicta sit, qua major csse non possit

quandiu ambulamus per fidcra. Erit cnim plcnior, imo
plenissima, sed pcr spcciem. Item quod di\i de iis qui
subveniunt indigcntibus, quia misericordes vocantur,
etiain si sapientes usque adeo suit^ ut jam nullo
animi dolorc turbentur : non sic accipicndum cst tan-
quam definierim, in hac vita essc talcs sapicntcs ; non
enim dixi, cumsint; sed dixi, etiam si sint.

V. Alio loco ubi dixi : « Jamvero cum Jia-c Jiumana

dileclio inhccrentem uhcribus tuis nutrivcrit et robo-
ra\>eritaninium ,sequendo Deo factum idoneum, ubi
ejLis majestas ex tanta parte^ quanta homini dum
terrce hujus inhabitator cst sujficit, apcrire se cce-
perit , tantus charitatis ardor innascitur et tantum
divini amoris consurgit incendium ut exustis orn^ ,

nibus vitiis, et liomine sanctificato atque purgato ,

satis appareat quam divine dictum sit « Ego sum ,

» i<Tnis consumens ^ » possunt putare Pelagiani istam

:

nerfectionem in hac mortah vita me dixisse posse con-

tino^ere. Scd nonhoc putcnt, ardor quippe charitatis se-

quendo Deofactus idoneus, et tam magnus ut vilia cuncta

consumat, in hac vita nasci et crescere potest : perficere

vero propter quod nascitur, ut nullum insit liomini vi-

tium non consequenter hic potest quamvis tanta ista
,
:

res eodem ardore charitatis pcrficiatur ubi perfici et ,

quando perfici polest ut quemadmodum lavacrum rege-

:

nerationis purgat a reatu omnium peccatorum, quae hu-

mana traxit nativitas, et contraxit iniquitas : ita illa per-
feclio purget ab omni labe viliorum, sine quibushumana
esse non potest in hoc saeculo infirmita. Sicut accipien-

dum est etiam quod ait Apostolus : « Christus dilexit

'
Deut. IV, a4, el Hebr. xii, ag.
 RETRACTATIONUM LIB. I. 44^
» Ecclesiam, et se ipsum tradidit pro ea , mundans eam
» lavacro aquae in verbo, ut cxliiberet sibi gloriosam Ec-
wclesiam, non habentem maculam autrugam, autaliquid
).hujusmodi » Hic estenim lavacrum aquse in verbo,
^.

quo mundatur Ecclesia. Sed cum tota dicat quandiu

hicest «Dimitte nobis debita nostra ^ » non utique hic
: :

est sine macula et ruga, aut ahquid ejusmodi ex eo ta- :

raen quod hic accipit, ad iham gloriam, quse hic non

est, perfectionemque perducitur.
VI. In aho hbro cujus est titulus de Moribus Mani-
chceorum, iWad quoddixi, Dei bonilas omnia deficien-
tiasic ordinat^ ut ihisint uhi congruentissime possint
esse, donec ordinalis motihus ad id recurrant unde
dejecerunt, non sic accipiendum est, tanquam omnia
recurrant ad idunde defecerunt, sicut Origeni visum est;
sed ea omnia quae recurrunt. Non enim recurrent ad
Deum a quo defecerunt, qui sempiterno igne punientur :

quamvis omnia deficientia sic ordinenlur, ut ubi sint, ubi

congruentissime possint esse quia et iUi qui non recur-
:

runt, congruentissime in pcena sunt. Aho loco, Nemo

fere, inquam, de scarabceis duhitat, quin de fimo
inpilam rotundato ab his atque obruto existant:
cum hoc utrum verum sit, multi dubilent, muUi ne au-
diverint quidem. Hoc Opus sic incipit In aliis libris :

satis opinor egisse nos.

1 Ephes. V, iS-i'] . — 2 Matth. vi, xa.

I CXLVIII. 29
^5C S. ACGTJSTINI EPISCOPI

CAiPUT VIII.

De Animce quantitate libcr iinus.

1. L\ eadem urbe scripsi dialog^um, in quo de anima

mulla quccrunlur ac disseruntur, id cst, unde sit, qualis
sit,qnantasit, curcorpori fuerit data, cum ad corpus vc-
Tieritqualisefficiatur, qualis€um abscesserit. Sed quoniam

quanta sit, diligenlissime ac subtilissime disputatum cst,

Tit eam, si possemus, ostcnderemus corporalis quantitatis

non esse, et tamen magnum aliquid esse, ex bac una in-

quisitione totus liber nomen accepit ut appellarelur, dc

Anirnce quantitate.
II. In quo libro illud quod dixi, omnes artes ciiii-

jtitim secwn attulisse mihi vicleri : nec aliucl quicl-

-quam esse icl quocl cUscitur cliscere^ quam remunisci
ac recorclari., non sic accipiendum est, quasi ex hoc ap-
probetur, animam vel bic in alio corpore, vel alibi,

sive iu corpore, sive extra corpus, abquando vixisse ^ :

et ea quse interrogata respondet,cum liic non didicc-

rit Fieri enim potest, sicut
in alia vita ante didicisse.
iam in boc Opere supra diximus, ut hoc ideo possit,

quia natura intelligibibs esl , et conneclitur non soluni

mteUigibiUbus^ verumctiam immutabilibus rebus, co
ordine facta, ut cum se ad eas res movet quibus con-
nexa est, vel ad se ipsam, in quantum eas videt, in tan-
tum de bis vera respondeat. Nec sane omnes artcs eo modo
secum attubt , ac secuni habet. INam de artibus qu^e

ad sensus corporis pertinent, cicut multa raedicinse, si-

1 Lib. XII deTriuil. c. i5.

 RETRACTATIONUM LIB. I. 4^1
cut astrologiae omnia, ursi quod liic didicerit, non po-
test dicere. Ea vero quae sola intelligentia capit, propter
id quod dixi, cum vel a se ipsa, vel ab alio fucrit Leue
iiiterrogata, et recordata respondet.
III. Alioloco, Felleni, inquam, liincpluradicere, ac
nieipsiun constrin^cre ^diim quasi tibipnccipio, iit ni~
hil aliad agerem quam redderer mihi^ caime maxime
debeo. Lbi videor dicere potius debuisse, redderer Deo,
cui me maxime debeo. Sed quoniam prius sibi ipse borao
reddendus est, ut illic quasi gradu facto inde surgat at-
que attollatur ad Deum, sicut filius ille minor prius re-
versusest ad seraetipsura, et tunc ait Surgam, etibo
: «

» ad patrem meum ^ : » ideo sic sum locutus. Denique

mox addidi, Atque ita/ieri amicum niancipiwti Do-
Tfiino. iQuod ergo dixi, cui me maxime debeo, ad bo-
joaiues retuli magis eniui mihi medebeo, quam horaini-
:

bus Cceteris, quamvis Deo magis quam mihi. Hic lUjer

sic incipit : Quoniam video te abundare otio.

\,\^VVVVVVlX%V\^ vV\vV\VV'\\>A.iVV-VVV'VXVVVVVVVV^VX'VvVVVVVV*iVV'V\'^VV\.\'\V\VVVV*.'VV VWVWVWVV\ vw

CAPLT IX.

jDe Libero arbUrlo llbrl tres.

CoAi adhuc Pvoraae deraoraremur, voluimus dispu-

tando quaerere, unde sit malura. Et modo disputavimus,
ut si possemus, id quod de hac re divinae auctoi;itati
subditi credebamus, etiam ad intelhgeutiara nostrara,
quautum disserendo, opitulanteDeo, agerepossemus, ra-
tio considerata et tractata perduceret. Et quoniamcqn-
stitit iuter nos, dihgenter ratione discussa, malura non
exortura nisi ex libero yoluntatis arbitrio : tres libri,

' Luc. XV, 18.

29.
45'Jt 8. ACGUSTINI EPISCOP!
<|UOS eadem disputatio peperit, rppellati sunt, de Lil?e/o
arbitrio. Quorum secundum et lertium in Africa, jam
eliam Hippone-regio Presbjter ordinatus, sicut tunc po-
tui, terminavi.
II. lii his libris ita multa disserta sunt, ut incidentcs

nonnuUae quaestiones, quas vel enodare non potcram, vcl

longam sermocinationem in praesenti requircbant ita ,

difFerrentur, ut ex utraque parte, vel ex omnibus earum-

dem quaestionum partibus, inquibus non apparebat quid
potiuscongrueret veritati, ad hoc tamen ratiocinatio nos-
tra concluderetur, ut quolibet eorum verum csset, lau-
dandus crederetur, vel etiam ostenderetur Deus. Prop-
tereosquippe disputatio illa susccpta est, qui negant, cx
Deum,
libero voluntatis arbitrio mali originem duci, et
si ita est, creatorem omnium naturarum culpandum esse

contendunt eo modo volentes secundum sute impietatis

:

errorem ( Manicbaei enim sunt) immutabilem quamdani

et Deo coaeternam introducere mali naturam. De gratia
vero Dei, qua suos electos sic prasdestinavit, ut eorum,
qui jam in eis utuntur Hbero arbitrio, ipse etiam praepa-
ret voluntatcs, nibil in his Ubris disputatum estproptcr
hoc proposita Ubi autem incidit locus ut hu-
quaestione.
jiis gratiae fieret commemoratio, transeunter commemo-
rata est ; non quasi inde agcretur, operosa ratiocinatioiic
defensa. Aliud est enim quaerere, unde sit mahim et ,

ahud est quaercre, unde redeatur ad prislinum, vel ad

majus perveniatur bonum.
III. Quapropter novi haTctici Pelagiani, qui liberum

sic asserunt voluntatis arbitrium ut gratiae Dci non rc-

.

linquant locum quandoquidcm cam secundum merita

,

nostra dari asserunt, non se extollant quasi eorum ege-

,

rim causam : quia multa in his Hbris dixi pro hbero

arbitrio ,
quae illius disputationis causa possebat. Dixi
 ,

EETRACTATIONUM LIR. I. 4^3

quippe in libro primo , malefacta justilia Dei vindicari.
Etaclclidi : J\'on eniin justevindicarentur, nisifierent
voluntate. Item cum ipsam Lonam voluntatem tam
niagnum bonum esse monstrarem, ut omnibuscorporeis
et externis bonis merito anteponeretur, dixi : Ficles igi-
tar jain , ut existinio^ in voluntate nostra esse con-
stitatuin^ ut lioc vel fraainur vel careainus tanto et
tam vero bono : qaid eniin tain in volantate^ quam
ipsa volantas sita est ? Et Quid ergo caasa;
alio loco ,

est , inquam , cur dabitaiulum putemus etiam si ,

nunquam ante supientes fuimus , voluntate nos ta-

meii laudabilem et beatam vitam, voluntate turpein
et miserain inereri ac degere ? Item alio loco , Ex
quo coii/icitur, 'm([Vi3im at quisquis recte /lonesteque
,

vult vii^ere, si id se velle prce fugacibus rebus velit,

assequatur tantcun rein tantci facilitate , ut nihil
cdiucl ei quam ipsum velle sit habere quod voluit.
, ,

Itemque alibi dixi Hoc eniin ceterna lex illa ad cu-

: ,

jus considerationein redire jam tempus est., incom-

mutabili stabilitate firmcwit, ut involuntate merituin
sit iii beatitate autein
, et miseria pireinium atque
supplicium. Et alio loco , Ouid , inquara ,
quiscjue sec-
taiidum et ainplecteiiduin cligat , in voluntate esse
positum constitit. Et in secundo libro , Hoino enim
ipse , incjuam , in quantum homo est , aliquod bo-
num est, quia recte vii>ere , cum vult ,
potest. Et alio
loco dixi , recte fieri non posse , nisi eodein libero vo-
lantatis arbitrio. Et in libro tertio ,
Qaid opus est
inquam, quccri unde quo voluntasiste inotus existat,
avertitur ac incoinmutabili boiio ad commutabile bo-
nuin ; cum eum iion nisi aniini, et voluntarium et ,

ob lioc culpabilem esse fateamur oinnisque de hac :

re disciplina utilis cul id valeat , ut eo inotu impio-

 ;
,,,

454 S. AUGUSTINl EPISCOPI

bato atqtie cohibito vohmtatem nostrain ad ptrfruen'
diun sempiterno bono , a lapsu temporaUum com>er-
tamus? Et alio loco, Optime ^ inquani;, de te veritas
ciamdt. IVon enim posses aliud sentire esse in potes-
tttie Tio^tra, nisi quod cunt volumus facimus. Qua-
; ,

prOpter nihil tarn in Jiostra potestate , quam ipsa vo-

luTitas , est. Ea enim prorsus nullo inter^tdlo , mox
ut volumus ],
prcesto est. Item alio loco , Si enim tu
laudaris , inquam ^ videndo quid facere debeas cum ,

id non videas , Jiisi in ilio qui est ijicouimutabUis

veritas ; quanto jnagis ille, qui et velle pra^cepit^ et
pb^^e prtebuit etJion imptme nolle pej/nisit ? Bclnde
,

sUbjunxi dicens Si ejiim hoc debet quisque quod ac-

:
,

cepit et sic hojno factus cst ut Jiecessajio peccet

, ,

hoc dehet ut peccet. Cum ergO peccat, quod debet

facit, quod si sCetus est dicere; Jiejninejn nUtm^U sua
cogit ut pecc'et. Et itferum, Quce taiulem esse potejit,
inquam , ajite voluntatejn causa volwitatis ? Aut eiiijji
et ipsa volujitas est ; ct a jxidice ista voliiJXtatis jioji
recedituj^: dut jioji est volujitas ; et peccatum Jiulluni
habet. Jutigitiir Volujitas est pjijna causa peccajidi
aUt niillujn peccattmi estprima cdusa peccajldi nec :

'est cui j^cte imputetur peccatujn nisi peccanti. IVojl

ergo eH cui Tecte imputetur hisi Volenti. Et paulo

post Quis , inquam peccat iji eo quod judlo modo
: , ,

'cdVeH potest ? Peccatitr auterjt , cdVeri igitur potest.

Qut) testittiOnio meb iri quodam libro suO Pelagius est.
Clili libro cum respohdissem, titulumlibri mci esse volui,
de Wdtwa et Gj^atia.
iV. bujusmodi verbis meis quia gratia
Iri his atqde ,

Dei commemorata non est de qua turic non agebatur ,

putatlt Pelagiani , vel putare possuilt , suam nos tenuisse

sentehtiara. Sed frusti-a hoc putant. Voluntas quippe est
 ,

RETUACTATIONU-M LIB. I. 4^^

qua et peccatur , ct rectTe vivitur : quad his verbis egi-
mus. Voluntas ergo ipsa nisi Dci gratia liL,eretur a scr-
vitute ,
qua facta est serva peccati , et ut vitia superct
adjuvetur ; recte pieque vivi a niortalibus non potcst.
Et hoc cUvinura beneficium quo liberatur, nisi earn prae-
veniret, jam meritis ejus daretur, et non essct gratia ,

qucC utique gratis datur. Quod in ahis opusculis nostris

sjtis egimus, istos inimicos hujus gratise novos haereti-
cos refellentes ;
quamvis et in his hbris ,
qui non contra
illos omnino ,
quippe ilh nondum erant , sed conlra Ma-
nichaeos conscripti sunt de Libero Arbitrio , non omni
moclo de ista Dei gratia reticuimus, quam nefanda imr
pietate conantur auferre. Diximus quippe in secundo
libro, non sohim magna, sed etiam niinima bona non
esse posse, nisi ab illo, a quo sunt omnia bona, hoc est,
Deo. Et paulo post Virtutes , inquam quibus recte
,
,

vwitur^ magiia bona sujit: species autem quorwnU-

bet corporum , siiie quibus recte vivi potest^ minima
bona sunt : poteniice vcro animi suie quibus recte ^

iHvi non potest, media bona sunt. Virtutibus nemo

malc utitur : cceteris cuitem honis idest^ mediis et ^

minimis no/i solum bene sed etiam male quisque

, ,

uti potest. Et ideo virtute nemo mcde utbtur; quia

opus virtutis est honus usus istorum^ quihus etiam
non hene uti possumus : nemo autem hene utendo ,

male utitur. Quare ahundantia et magnitudo honi-

tatis Dei noji sohun jjiagjia sed etiajji jnedia et mi-
, ,

nijna bojia esse pjrestitit. Magis laudcuula est bojiitas

ejus iji jnagids ,
quujji iji jnediis; et jnagis in mediis,
qucuji iji sed jnagis in ojimibns
jjiijujius hojiis :
,

qucun si jioji oimiia trihuisset. Et aho loco , lu tan-^

tujti, mcjnnm pietatejji ijicojicussam tejie
,
utJiuUum ,

tibi hojuuji, vel sejitienti , vel ijitelligejiti, vel quocpio

 ,

456 S. AUGUSTINI EPISCOPl

modo cogitanti occurrat ,
quod non sit ex Deo. Itera-
que alio loco dixi Sed (juoniani non sicut sponte :

liomo cecidit, ita etiam sponle swgere potest ; por-

rectam nobis desuper dexteram Dei idest^ Domi- ^

num nostrum Jesum Christum , Jirma fide tenea-

mus.
V. Et in libro tertio, cum dixissem illud quo et ,

Pelagium de meis opusculis usum fuisse commemoravi

Quis enim peccat in eo, quod mdlo modo caveri po~
test? Pfccatur autem cai^>eri igitur potest continuo , ,

secutus adjunxi Et tamen etiam per ignorantiam

,

facta qucedam improbantur ej. corrigenda judican- ,

tur; sicut in diidnis auctoritatibus leisimus : ait enini

Aposlolus , « Misericordiam consecutus sum, quia ig-
» norans feci^ ; « ait et Propheta , « Delicta juventutis
«meae et ignorantiae meae ne memineris^. » Sunt etiani
necessitate facta iniprobanda , uhi vult homo recte
facere , et non potest. Nam unde sunt illce voces :

« Non enim quod volo, facio bonum sed quod odi ma- ,

V lum hoc ago ^ n Et illud : « Yelle adjacet mihi, per-

, "?

» ticere autem bonum non^ ? » Etillud : « Caro concu-

» piscitadversus spiritura spiritus autem adversus ,

» carnem ^ , » hcEC enim invicem adversantur , ut non

ea quce vultis jaciatis? Sed hcec omnia hominum
.,

sunt ex illa mortis damnatione venientium. Aam si

non est ista pcena hominis sed natura; nulla ista ,

peccata sunt : Si enim non i^eceditur ab eo modo ,

quo naturaliter factus est ita ut melius esse non ,

possit ; ea quce debetfacit , cum hcecfacit Si autem :

bonus homo esset , si aliter esset ; nunc autern quia

ita est , non est bonus , nec habet in potestate ut ,

» I Tim. I, i3. —2 Psal. xxiv, 7. — ^ Rom. vii. i.'J. — •*

Ibid. 18. —
5 Galat. V, 17.
 RETRACTATIOMUM LIB. I. 4^7
boniis sit sive noii videndo qualis esse deheal sive
^ ^

videudo et uon valeudo esse qualem se dehere esse ,

videt pcenam istani esse quis duhitet ? Omnis au-

:

tem pcena sijuslaest^ peccati pcena est, et suppli->

,

cium nojninatur : Si autem injusta poena est quo- ,

niam poenani esse nemo amhigit ; injusto aliquo

dominaute honuni imposita est. Porro quia de om-
nipolentia Dei et justitia dubitare dementis est.justa
lurc pcena est, et pro peccato aliquo penditur. Non
enini quisquain injustus dominator aut surripere ,

honiiuem potuit velut ignoranti Deo aut extorquere ,

uivito tcmqacun invalidiori vel terrendo vel confli-

5 ,

genao ut honiinem injusta p(zna cruciaret. Rtlin-

,

(piilur ergo ut Jicec pcrna justa de damnatione ho-

minis veniat. Et alio loco Jpprohai^e, 'mc^Wdim ^falsa
,

pro veris ut errct iuvitus, et resistente atcpie torc[uente

dolore carnatis vinculi nouposse a lihidinosis ope-
,

rihus tempercu^e non est natura instituti hominis ,

,

sed pcjena damnati. Cum autem de Uhera voluntate

recte faciendi loquimur, de ilbi scilicet, in qua homo
factus est, loquiniur.
VI. Ecce tam longe antequam Pelagiana haeresis exti-
tisset , sic clisputavimus, velut jam contra illos disputare-
mus. Cum enim omnia bona dicerentur ex Deo id est, ,

et magna , et media, et minima in mcdiis quidem bonis

:

invenitur liberum voluntatis arbitrium, quia et male illo

uti possumus sed tamen tale est ut sine illo recte vi-
; ,

vere nequeamus. Bonus autem usus ejus jam virtus est ,

quse in magnis reperitur bonis ,

quibus male uti nullus

potest. Etquia omnia bona sicut dictum est, etmagna,

,

et media et minima ex Deo sunt; sequitur, ut ex Deo

,

sit etiam bonus usus liberas voluntatis ,

quae virtus est,
et in magnis numeratur bonis. Deinde dictum est , ex
 ,

458 S. AUGUSTINI EPISCOPI

qna miseria peccantibus justissime inllicta libcret Dei
,

gratia ,
quia sponte bomo, id est, bbero arbitrio cadere
potuit , non etiani surgere : ad quam miseriam justae
damnationis pertinct ignorantia et difficultas, quam pa-
litur omnis bomo ab exordio nativitatis suae; noc abisto
malo quisquam nisi Dei , gratia liberatur : quem mise-
riam Pelagiani nolunt ex justa damnatione descendere
negantes originale peccatum : quamvis ignorautia et dif-
ficultas, etiamsi essent hominis primordia naturaba ; nec
sic culpandus, sed laudandus esset Deus, sicut ineodem
tertioHbro disputavimus, Quae disputatio contra Mani-
cbaeos babenda est, quinon accipiunt Scripturassanctas
Veteris Insirumenti in quibiis originale peccatum nar-
,

ratur; et quidquid inde in btteris Apostolicis legitur

detestabiU impudentia immissum fuisse contendunt a

corruptoribus scripturarum tanquam non fucrit ab ,

Apostobs dictum. Contra Pelagianos autcm boc defen-

dendum est quod utraque Scriptura commendat, quam
,

se accipere profitentur. Hoc opus sic incipit : Dic milii,

quceso te , ulrum Deus iioii sit auctor mali.
 ;

RETRACTATIONUM LIB. I. 4^9

.... - I

CAPUT X.

Dc Genesl adversiis Mariiehceos libri duo.

I. Jam vero
in Afrlci constitutus scripsi duos libros ,

cle GenesL contra Manichceos. Quamvis enini in supe-

rioribus libris fjuidquicl disputavi unde ostenderem ,

Deum summe bonum et immutabilem creatOrem csse

omnium mutabilium naturarum nec ulJam esse natu- ,

ram malam , sive substantiam , in quantum natura est

atque substantia , adversus Manichaeos noslra iuvigilaret

intentio ; isti tamen duo Hbri apertissime adversus eos
editi sunt in defensionem veteris Legis ,
quam vebemenli
studio vesani erroris oppugnant. In primo ab eo quod
scriptum est, « In principio fecit Deus coelum et tcr-
»ram^,wdonec scptem peraguntur dies , ubi legitur
t)eus requievisse in die septimo. In secundo autem ab
60 quod scriptum est, «Hic liber creaturse coeli et ter-
» rae^, »donec Adam et mulier ejus dimissi sunt de pa-
radiso , et custodia posita est ligno vit£e. Deinde in fme
libri errori Manicb^orum fidem catbolicas veritatis op-
posui ,
quid illi dicant , et nos quid dicamus , breviter
aperteque complectens.
II. Quod vero dixi , lllacl autem lutnen uon irratio-
nabiliwn avium oculos pascit secl pura corda eo- ,

runi^ qui Deo credunt, et ah cnnore visibiliuryi rerwn

et temporalium se dd ejus prcecepta implenda con-
vertunt quocl omnes hoTtiines possunt si i>ehnt
, ^

• Geu. I, I. — 2ld. II, 4.

46o S. ACCtUSTINI fpiscopi

non cxistiment novi laaeretici Pelagiani . secundiim eos

esse dictum. Yerumomnes bomines
est enim omnino ,

hoc posse si velint; sed praeparatur voluntas a Domino,

,

et tantum augetur munere charitatis, ut possint quod ,

hic ideo dictum non est quoniam praesentinecessarium

,

non erat quaestioni. Quod vcro ibi legitur benediclio- ,

nem Dei qua dictum est, «Cresciteet multipUcamini^.»

in carnalem foecunditatem post peccatum conversam esse
credendam, si non potest aho modo dictum videri, nisi
ut putentur ilH bomines non habituri fuisse fihos bomi-
nes nisi peccassent, omnino uon approbo. lllud etiam
non est conscquens ut ideo intelhgatur in allegoria
, ,

tantummodo esse accipiendum, quod bcrbas virides, ct

hgna fructifera omni generi bcstiarum,etomnibus avibus,
et omnibus serpentibus in hbro Geneseos daniur ad ci-

bum ,
quia sunt et quadrupedia et voLitiha ,
quae solis

carnibus vivere videantur. Fieri enim posset ut alerentur

ab hominibus eliam de fructibus terrse, si proptcr obe-
dientiam ,
qua ipsi homines Deo
uUa iniquitate ser- sine
virent mererentur bestias et aves omni modo habere
,

servientes. Item movere potest quomodo dixerim de po-

pulo Israel AdJiuc corpoiali circumcisione et sacri-
:

ficiis tanquam
^ in mari gentiu/n populus ille legi
serviehat quandoquidem apud gentes sacrificare non
;

poterat sicut eos et nunc videmus sine sacrificiis reman-

:

sisse; nisi forte quod per pascba (28) immolant ovem ,

hoc in sacrificio deputetur.

III. In secundo etiam libro illud quod posui no- , ,

mine pabuli significari posse vitam cum mehoris inter- ,

pretationis codices non habeant pabulum sed foenum, ,

non satis apte dictum videtur. Non enim congruit foeni

noraen significationi vitse ,
quomodo pabuli. Ilem vi-
' 0611. I, 2S.
 RETRACTATIONUM LIB. I. 4^1
(leor non recte appellasse verba prophctica,quibusscrip-
tum est , « Quid superbit terra et cinis^? « quia non in
ejus libro legilur, quem certissimus appcllandum esse
propbctam. Nec illud Apostoli, ubi adbibet testimonium
de Genesi , dicens , « Factus est primus homo Adam in
»animam viventem^ » sicut ille ; voluit, intellexi cum ,

exponerem, quod scriptum est , «Insufllavit Deus in f'a-

« ciem ejus flatum vitae , et factus est homo in animam

» vitam , vel in animam viventem ^. » Apostolus enim
ad boc adbibuit illiid testimonium , ut probaret esse
corpus animale : ego autem binc putavi esse monstran-
dum, animalem factum prius bominem, non corpusho-
minis solum. Quod autem dixi, iiulli naturce nocere pec-
catajiisisua, ideo dixi, quoniam justo qui nocet,non ei

vere nocet, quandoquidem etiam mercedem ejus auget

in coelis sibi autem peccando verenocet quia propter
:
;

ipsam voluntatem nocendi recipiet id quod nocuit. Pos-

sunt sane Pelagiani ad suum dogma trabere istam sen-
tenliam , et ideo dicere, parvulis aliena non nocuisse
peccata ,
, nulli naturcE nocere peccata nisi
quia dixi
sua non intuentes ideo parvulos, qui utique pertinent
;

ad humanam naturam, trahere originale peccatum, quia

in primis hominibus natura humana peccavit ac per ,

hoc naturae bumanae nulla nocuere peccata nisi sua.

« Per unum quippe hominem in quo omnes peccave* ,

)^runt peccatum intravit in mundunT^ » non enim

,
:

nulli homini sed nullas naturEC dixi peccata nocere nisi

,

sua. Item in eo quod paulo postdixi Nullum essema- ,

lum naturale ^
possunt quaerere similem latebram , nisi
boc dictum ad naturam talem referatur, qualis sine vitio
primitus condita est : ipsa enim vere ac proprie natura
hominis dicitur. Translato autem verbo utimur , ut na-
• Eccli. X, 9. — 2 I (^or, XV, 45. — 3 Gen. n, 7. — ^ Rom. v, 12.
462 S. ACGUSTINI EPI&COPI
turam dicaraus etiam homo secundum
,
qiualis uascitur ,

quam locutionem Fuimus enim et nos

dixit Apostolus : «

» aliquaudo natura fdii iree sicut et casteri ^ » Hoc ,

Opus sic incipit Si eligerent Manichcei qiios deci~

:

perent.

CAPUT XI.

De Musica llbri sex.

I. Deinde, ut supra commemoravi, sex libros de Mu-

sica scripsi ,
quorum ipse sextus maxime innotuit, quo-
niam res in eo digna cognitione versatur ,
quomodo a
corporalibus ct spiritualibus , scd mutabilibus numeris ,

perveniatur ad immutabiles numeros, qui jam sunt in

ipsa imrautabili veritate, et sic ipvisibilia Dei per ea quae
facta sunt intellecta conspiciantur. Quod qui non pos-
sunt, et tamen ex fide Christi vivunt , ad illa cerlius at-
que felicius conspicienda post hanc vita.m veniunt. Qui
autem possunt si desit eis fides Christi , qui unus me-
,

dialor cst Dei et hominum cum tota sapientia sua pe-,

reunt.
II. In hochbro illudquod dixi, Corpora enini tanto
meliora quant.o nwnerosiora talibus nwneris : aninia
vero istis qwe percorpns accipit, carendo,fitmelior,
,

cwn sese avertit a carnald)us sensibiis, et divinis sa-

pientice nutneris rcforinatur non , sic accipiendum est,

quasi non sint futuii numeri corporales in corporibus

i.icorruptibihbus et spiritalibus ; cum muUo speciosiora
et decentiora.futura sint : aut anima eos sensura ^on sit,

> Ephes. II, 3.

 ,

RETRACTATIONUM LIB. I. 4^3

quando oplima
erit quemadmodum Beic
, eis carendo
fit melior. Ilic enim opus habet avertere se a carnalibus
sensibus ad intclligibilia capienda, quia infirmala est
et minus idonea utrisque simul adbibere intentionem
suam et in his corporalibus nunc illecebra cavenda est,
:

quandiu anima illici ad delectationem turpem potest.

Tunc autem tam firma erit atque perfecta ut numeris ,

corporalibus non avertatur a contemplatione sapientiae ,

et ita sentiat eos ut non illiciatur ab eis, nec eis carendo

fiat melior ; scd ita sit bona et recta ut nec latere possiM
,

eam, nec occupare.

III. Item quod dixi , Hczc autem sanitas tiinc firmis-
sima erit atqiie cerlissima , cum pristince stabilitati
certo suo tempore atque ordine hoc corpus fueritres-
titutum non ita dictum putetur , quasi non sint futura
,

post resurrectionem corpora meliora quam primorum ,

hominum in paradiso fuerunt, cum illa jam non sint

alenda corporalibus alimentis ,
quibus alebantur ista ;

sed pristina stabilitas bactenus accipienda est, quatenus

aegritudinem ita nullam corpora illa patientur, sicut nec
ista pati possent ante peccatum.
ly. Alio loco , Laboriosior est , inquara , hujus
mundi anior. Quod enim in illo anima qucerit cons-
tantiam scilicet ceternitatemque , non invenit : quo-
riiam rerum transitur completu m/ima pulchriiudo ,*et
quocl in illa imitiUur constanticun, a summo Deo per
animamtrajicitur, quoniam prior est species tcm-
tummodo tempore commutabilis quam est ea quce , ,

et tempore et locis. 'Hsec verba si eo modo accipi pos-

sunt , ut non intclligatur infima pulchritudo , nisi in
corporibus hominum, omniumque animahum, quas cum
sensu corporis vivunt ratio manifesta defendit. :Hoc
,

quippe in ea pulchritudine imitatur constantiam, quod

 ,,

464 S. ALGUSTINI EPISCOPI

in compage sua mancnt eadem corpora , in quantum
manent autem a summo Deo in ea j3er animam tra-
: id
jicitur. Anima quippe ipsam compagem tenet, ne dissol-

vatur, et dililuat quod videmus in corporibus anima-

;

lium anima discedente contingere. Si autem inlima

pulchritudo in omnibus corporibus intelligatur cogit ,

ista sententia etiam ipsum mundum animal credere ut .

etiam in ipsumquod in ,
illo imitatur constantiam , a
summo Deo per animam trajiciatur. Sed animal esse
istum mundum , sicut Plato sensit * , aliique philosopbi
quamplurimi nec ratione certa indagare potui
, nec ,

divinarum Scripturarum auctoritate persuaderi posse

cognovi. Unde tale abquid a me dictum quo id accipi
possit, etiam in bbro dc Jmniortalitate aninice temere
dictum notavi non quia boc falsum esse confirmo , sed
;

quia nec verum esse comprebendo, quod sit animal

raundus. Hoc sane inconcusse retinendum esse non du-
bito, Deum nobis nonesse istuni mundum,sive anima ejus
ulla sive nulla sit. Quia si ulla est
,
ille qui eam fccit ,

est Deus noster si autem nulla est nullorura Deus po-

: ,

test esse iste; quanto rainus noster? Esse tamen spirita-

lem vitalemque virtutem etiam si non sit animal mun- ,

dus, qucC virLus in x\ngclis sanctis ad decorandura atque

adminisLrandum raundum Deo servit et a quibus non ,

intelligitur rectissime creditur. Angelorum autem sanc-

,

torum nomine omnera sanctara creaturam spiritalem

,

in Dei secreto atque occulto rainisterio constitutam nunc

appellaverira : sed spiritus angelicos sancta Scriptura
nomine animarum significare non solet. Proinde in eo
quod circa fmem libri bujus dixi, Rationales et intel-
lectuales nunieri beatarum animarum atque sancta-
rum legem ipsam Dei, sine quafolium cle arbore non
* Vide lib. 7. de Civit. Dei cap. 23.
 RETRACTATIONUM LIB. I. 4^5
cadU\, etcui numerati suiit, uullainter-
nostri capilli
posita natura excipientes usque ad terrena et in-
,

ferua jura trans7?iitt(uit, non vicleo quemadmodura vo-

cabulum animarumsecundum Scripturas sanctaspositum
possit oslendi quandoquidem hic non nisi Angelos
:

sanctos intelligi volui quos habere animas nusquam me

,

legisse in divinis eloquiis canonicis recolo. Hic liber sic

incipit : Satis diu pene.

CAPUT XII.

De Magistro liber unus.

Per idem tempus scripsi librum, cujus est titulus, de

Magistro in quo disputatur, et quaeritur, et invenitur,
:

magistrum non esse. qui docet bominem scientiam, nisi

Deum secundum illud eliam quod in Evangelio scrip-
,

tum est « Unus est magister vester Christus^. » Hic

:

liber sic incipit : Quid tibi videinur ejjicere velle cum

loquimur ?
1 Matlh. xxKi , 10.

CXLVIII. 3o
 ,

466 S. AUGDSTINI EPISCOPI

CAPUT XIII.

De vera lieligione libei* unus,

I. TuNC etiani de vera ReUg;ione librum scripsi , in

quo multiplicitcr et copiosissime clisputatur , unum ve-
rum Deum, id est Patrem et Filium et
, Trinitalem ,

Spiritum sanctum religione vera colcndum et quanta :

misericordia ejus, per temporalem dispensationem con-

cessa sit bominibus Cbrisliana religio quas vera rcbgio ,

est et ad eumdem cultum Dei quemadmodum sit bomo

,

quadam vita sua coaptandus. Maximelamen contraduas

naturas Manicbaeorum bber bic loquitur.
II. Iri hoc libro quodam loco « Sit inquam tibi : , ,

manifestum atqne perceptum nulluni

, enorem. ,

in religiofie esse potuisse^ si aninia pro Deo suo non

coleret animam aut corpus aut phantasnmla sua.
, ,

Hic animam pro universa creatura incorporab posui non

loquens more Scripturarum, quae animam quando non ,

transkito verbo uluntur, nescio utrum velint intelbgi

nisi eam qua vivunt animalia mortaba in quibus et
, ,

homines sunt quandiu mortalcs sunt. Paulo post autem

,

eumdem sensum melius sum breviusque complexus, ubi

dixi Non ergo creatur(Z potius quam Creatori ser-
:

viamus nec evanescamus in cogitationibus nostris

,

et perjecta religio est, Creaturam quippe uno nomine

utramque id est spiritalem corporalemque significavi.
, ,

Restat quod ibi dixi aut phantasmata sua propter

, :

quod hic dixi, nec ei^anescamus in cogitationibus

nostris.
 RETRACTATIONUM LIB. I. 4^7
IIT. Item quoddixi: Ea estnostris ternporihus chrisT^
tiana religio, quatn cognoscere ac sequi securissiina
et certissinia salus est , sccundum hoc nomcn dic-
tum non secundum ipsam rem cujus hoc nomen
est,
est. Nam nunc Christiana rehgio nuncupa-
resipsa quae
tur, erat apud anlicjuos, nec defuit ab inilio gencris hu-
mani, quousque ipse Christus veniret in carne, unde
vera religio quae jam erat, coepit appellari Christiana.
Cum enim eum post rcsurrectionem ascensionemque in
coelum, coepissent Apostoh praedicare, et plurimi cre-
derent, primum apud Antiochiam^, sicut scriptum est,
appellati sunt discipuh Chrisliani. Propterea dixi : Hcec
est nostristemporibus Cliristiana religio non quia :

prioribus temporibus non fuit, sed quia posterioribus

hoc nomen accepit.
IV. Alio loco, Intende igitur, inquam, in ha^c quc^
sequuntur diiigenteret pie quantuni potes tales eium :

adjui>at Deus. Quod non ita intelligcndum esl, quasi

tantummodo tales adjuvet, cum adjuvetetiam non tales

ut sint tales, id est, ut diligcnter et pie quoerant. Tales

autem adjuvat ut inveniant. Itemque ahbi : Deinde^ in-
quam,yVir//i erit consequens, ut
post inortern corpora-
lem quam debemus primo peccato, tempore siio
,

atque ordine suo hoc corpus restituatur prislince sta-

bilitati. Quod sic accipiendum est, quia etiam pristina
stabihtas corporis quam pcccando amisimus, habebat
tantam fehcitatem, ut in defectura non vergeret senec-
tutis. Huic ergo pristinae stabihtati restituetur hoc cor-
pus in resurrectione niortuorum. Sed habcbit amphus,
ut nec ahmentis corporahbus sustentetur : sed ad sufTi-
cientiam vivificetur solo spiritu, cum resurrexerit in
spirilum vivificantem ,
qua causa etiam spiritale erit.
* Act. XI, 26.

3o,
468 S. AUGCSTINI EPISCOPl
Illucl autem quod primum fuit, quamvis non moriturum
nisi homo pcccasset, tamcn animale factum est in ani-
niam viventem.
V. Et alibi, Usque adeo, inquam, peccatum vo-
luntarium malum est, ut iiullo modo silpeccatnm^ sl
jion sitvolantarium. Potest videri faJsa haec defmitio :

sed si diligenter discutiatur, invenietur esse verissim"?.

Peccatum quippe illud cogitandum est, quod tantum-
modo peccatum est, non quod est eliam poena peccati,
sicut supcrius ostendi, cum qucedam commemorarem ex
libro tertio de Libero arbitrio. Quamvis et illa quae non
immerito non voluntaria peccata dicuntur, quia vel a
nescicntibus vel a coactis pcrpetrantur, non omni modo
possunt sine voluntate committi quoniam et ille qui
:

peccat ignorans, voluntateutiquefacit, quod cum facien-

dum non sit, putat esse faciendum. Et ille qui concupis-
cente adversus spiritumcarne,non ea quas vultfacit,con-
cupiscit quidem nolens, et in eo non facit quod vult : sed
si vincitur, concupiscentiae consentit volens, et in eo non
facit nisi quod vult, liber scilicet justitiae, scrvusque pec-
cati. Et illud quod in parvulis dicitur originale pecca-
tum, cum adhuc non utantur arbitrio voluntatis, non
absurde vocatur etiam voluntarium,quia ex prima homi'
nis mala voluntate contractum,factum est quodam modo
baereditarium. Non itaque falsum est quod dixi, usque
adeo peccatum voluntariuni malum est, ut nullo modo
sit peccatum, si non sit voluntarium. Ideo gratia Dei
non solum reatus omnium praeteritorum solvitur in om-
nibus qui baptizantur in Christo, quod fit spiritu rege-
nerationis; verumetiam in grandibus voluntas ipsa sana-
tur, et praeparalur a Domino, quod fit spiritu fidei et
cbaritatis.
VI. Alio loco ineo quod dixi de Domino Jesu Christo,
 RETRACTATIONUM LIB. I. 4^9
Nihilegit ornnia suadeiulo et moncndo, non
vi, secl
mihioccurreralquocl vendentcs et ementes fl;igellando eje-
cit de templo. Sed quid hoc , aut quantum cst ? Quam-
vis et doemoncs nolentes ab hominibus, non sermone sua-
sionis, sed vi potestatis ejecerit. Item alio loco Prias, :

inquam, isti sequendi sunt, qui unurn Deum suni-

muin , soluin veruin Deuni et soluin colendum
esse dicunt, si apud hos veritas non elu.xerit, tuin
denuiin migrandum est. Quod ila potest vidcri dictum,
quasi dehujus religionis veritate dubitaverim : au-
dixi
lcm sicut ci congruebat ad quem scribebam. Sic enim
dixi, si apud hos veritas non eluxerit , nihil dubitans
quod apud eos elucesceret; quemadmodum ait Aposto-
tolus : « Si Chrislus non resurrexit^, » non utique du-
bifans quod rcsurrexerit.
quod dixi, JSec miracula illa in nostra tern-
VII. Item
poT^a diu^are permissa sunt,ne animaseinper visibilia
qu(Preret, et eoruin consuetudiiie frigesceret genus
huniaiium quorum no\'itate flagravit verum est qui- ,

dem non cnim nuiic usque, cuni manus imponitur

:

baptizatis, sic accipiunt Spiritum sanctum, ut loquantur

linguis omnium gentium : aut nunc usquc ad umbram
transeuntium praedicalorum Christi sanantur infirmi;
et si qua talia tunc facta sunt quae postea cessasse mani-
festum sic accipiendum est quod dixi. ut
est. Sed non
nunc nomine fieri miracula nulla credantur.
in Christi
Nam ego ipse quando istum ipsum librum scripsi, ad
Mediolanensium corpora Martjrum ^ in eadem civitate
caecum illuminatumfuisse jam noveram, et alia nonnulla,
qualia tam multa etiam istis temporibus fiunt ut nec ,

omnia cognoscere nec ea quae cognoscimus enumerare

,

possimus.
* I Cor. XV, 14. — 2 piolasii et Geivasii.
 :

4^0 S. AUGCSTINI EPISCOPI

yill. Et alio loco illud quod dixi, Siciit ait Aposto-
liis : « Omnis ordo a Deo cst^, w iion eisdem verbis hoc
dicit Aposlolus, quamvis eadem videatur esse sententia.
Ait quippe ille : « Quae autem sunt, » a Deo ordinalae
» sunt. « \L\.?X\\i\ Prursus^ inquam, nemo /ws Jallat:
qmdquid recte vituperatur iii melioris comparatioue
respuitur, Hoc de suLstantiis, alque naturis dictum est

inde enim disputabatur, non de bonis actionibus atque

peccatis. Itemquealibi : Sed iiec sic quideni^ inquam,
ab horniue homo diligendus est, ut diliguiit carnales
fratres, uelfdii, uelconjuges, i>el quique cognati, aut
aj/iiies,autcives. JSani etista dilectio temporalis est.
JSon enim ullas tales necessitudines haheremus,qu(z
nascendo et moriendo contingunl, sinatura nosira
iii pireceptis et imagine Dei manens^ iii istani cor-

ruptionein iioii relegaretur. Hunc sensum prorsus im-

probo, quem jam etsuperius improbavi in primo libro
de Genesi contra Manicbacos. Ad boc enim ducit, ut cre-
dantur illi conjuges primi non generaturi posteros bomi-
nes, nisi peccassent : tanquam necesse fuerit ut morituri
gignerentui", si de concubilu maris et foeminse gigne-
rentur. Nondum enim videram ficri potuisse, ut non
morituri de non morituris nascerentur , si peccato illo

magno non mularetur in dcteriusbumananatura : ac per

hoc si et in parentibus et in fdiis foecunditas febcitasque
mansisset, usque ad certum sanctorum numerum, quem
praedestinavit Deus, nascerentur bomines, non parenti-
bus succcssuri morientibus, sed cum viventibus regna-
turi. Esscnt crgo etiam istae cognationes atque affinitales,

si nullus debnqueret, nullusque moreretur.

IX. Item alio loco, .dd unum Deum tendentes, in-
quara, et ei uiii religantes animas nostras y unde re-
1 Rom. xiit, I.
 :

RETRACTATIONUM LIB. I. 4? *
ligiodicla crecUtur, omni supersdtione caremnus, In
his verbis mcis ratioqu?e rccUlita est, untle sit clicta reli-»

gio, plus mihi phicuit. Kam non mefugit aham nominis

hujus originem exposuisse Jatini sprmonis auclores cjuod
incle sit appcllata rehgio , c|Uocl religitur : cpiocl verbum
compositum est a legendo, id cst, ehgendo, ut ita Liti-

num videalur rehgo , sicut ehgo, Ilic hber sic incipit

Cum omnis vitce bonce ac beatce via.

CAPUT XIV.

De Utllitate credcndl ad Ilonovatum liber uniis.

I. Jamvero apud Hipponem-regium presbjter scripsi

librum cle Utilitate creclencli, ad amicura meum quem
deceptum a Manichasis, adhuc eo errore noveram deti-
neri etirriderein catholicos fidei disciphna, quod jube-
renlur homines crcdere, non autem quid esset verum
certissima ratione doccrenlur. In hoc hbro dixi In qiti- :

bus tamen Legis prceceptis atque mandatis quibus ,

nunc Cliristiano utijas non sahbatum

est, cjuale vel
est, vel circumcisio velsncri/icia, et si quicl hujusmodi
est, tanta mysteria continentur, ut omnis piiis iniel-
/igat, ni//il esse pjerniciosius, quam cjuidquid ihi est,
accipi cullitterani, idest,adveihum : nihil autem sa-
hihrius , quam spiritu Inde est
revelari,« Littera :

» occidit, spiritus autem vivificat ^. » Sed ahter exposui

verba ista apostoli Pauh et quanlum mihi videtur, vel

;

potius ipsis rebus apparet, multo convenientius in eo

1 2 Cor. III, 6.
 :

4^2 S. ACGUSTINl EPISCOPl

libroqui inscribitur de Spiiitu et Litlera : quamvis uon
sit et iste sensus respuendus.
II. Item dixi, Diice sunt enim persona in religione
laudahiles. Una eoruni qui jam quos
inuenerunt,
edam heatissimos judicari necesse esl eorum : alia
qui studiosissime et rectissinie inquirunt. Primi en^o
sunt jam in ipsa possessione ; alter^i in via qua ta~ ,

men cerlissime pervenitur. In his verbis meis , si illi

qui jam invenerunt, quos in ipsa possessione esse jam

diximus, sic accipiantur beatissimi, ut non in hac vita, sed
in ea quam speramus et ad quam per fidei viam tendi-
mus sint, non habet iste sensus errorem : ipsi enim ju-
dicandi sunt quod quserendum est invenisse, qui jani
ibi sunt quo nos quaerendo et credendo, id est, viam fi-
dci tenendo cupi^us pervenire. Si autemin hac vita pu-
tantur isti esse vel fuisse, id verum esse non mihi videlur
non quia in hac vita nihil veri omnino inveniri potest
quod mentecernatur, iion fide credatur sed quia tan- :

tum est quidquid est, ut non faciat beatissimos. Neque

enim quod ait Apostolus « Yidemus nunc perspeculum
:

» in aenigmate » et, « iNunc scio ex parte, » non cernitur

;

mente cernitur plane, sed beatissimos nondum fiicit.

:

Illud enim beatissimos facit quod ait « Tunc autem fa- :

» cie ad faciem, » et , « Tunc cognoscam, sicut et cogni-

» tus sum^. » Quid hoc invenerunt, qui ipsi dicendi sunt
in beatitudinis possessione consistere , ad quam ducitvia
fidei quam quo credendo cupimus pervenire.
tenemus, et
Sed quinam sint ilh beatissimi, qui jam sunl in ea pos-
sessione quo ducithaec via, magna quaestio est. Et Angeh
quidem sancti quod ibi sint, nulla quaeslio est sed de :

sanctis hominibus jam defunctis utrum ipsi sakem di- ,

cendi sint jam in ilia possessione consistere merito quae-

' r Cor. xiii, 2.
 RETRACTATIOXUM LIB. I. 47^
ritiir. Jamenim corpore quidem corruplibili quo anima ,

aggravalur, cxuti sunt, sed adhuc expeclant etiam ipsi

redemptionem corporis sui; et caro eorum requiescit in
spe , nondum in futura Sed
incorruptione clarescit.
utrum ad contemplandam cordis oculis vcritatem, sicut
dictum est, facie ad faciem, nibil ex hoc minus habeant,
non hic locus est diputando inquirere. Item quod dixi,
jSarn scire magna et lionesta vel etiani divina^ beatis-
simwn est, ad eamdem beatitudinem referre debemus.
In hac enira vita quantumcumquc id scialur, nondum
est beatissimum : quoniam incomparabihtcr longe est am-
plius quod inde nescitur.
III. Iltquoddixi, Multiun interesse,utruni aliquid
nientis certa ratione tenealur, quod scire dicinius ;
an fantce vel litteris credendum posteris uliliter coni-
jnendetur : et paulo post, Quod scimus iu^itur debemus
rationi ; quod credimus auctoritali: non sic accipien-
dum est, ut in sermone usitatiore vereamur nos dicere
scire quod idoneis testibus credimus. Proprie quippe
cum loquimur, id solum scire dicimus, quod mentis firma
ratione comprehendimus. Cum vero loquimurverbiscon-
suetudini aptioribus, siciit loquitur eliam divina Scrip-
tura, non dubitemusdiccrescire nos, et quod percipimus
nostri corporis sensibus, et quod fide dignis credimus
testibus, dum tamen inter haec ct illud quid distet intel-
ligamus.
IV. Item quod dixi, JSemini dubiurn est , onmes
homints aut stultos esse aut sapientes ^
pott^st videri

esse quod legitur in hb. iii. de Libero

contrarium ilh

arbitrio Quasi vno natura humana prccter stulti-

,

tiam et sapieiituim nullam medicun recipiat affectio-

nem. Sed ihud ibi dictnm est, ubi de primo homine
qucerebatur, utrum sapiens fuerit factus, an stultus an ,
4^4 8. AUGtJSJTINI EPISCOPI

neutrum : quoniam nuUo modo stultum dicere potera-

mus, qui sine vitio factus est , cum sit stultitia magnum
vitium; ct sapientcm quomodo diceremus qui potuit se-

duci, non satis apparebat. Ideoque ad compendium di-

cere volui, Qiiasive.ro naiura liiunana prceter stiilli-

tiam sapientiam nullam mediam recipiat ajjec^

et ,

tionem. Intuebar quippe etiam parvulos quos Jicet ,

confiteamur trahere originale peccatum tamen nec sa- ,

pientes nec stultos possumus proprie dicere, nondum

utentes libero arbitrio seu bene, seu male. Nunc autem
,

aut sapientes aut stultos esse omnes homincs dixi , eos

volens intelhgi qui jam ratione utuntur, qua discernun-
tur a pecoribus, ut homines sint; sicut dicimus, beatos
esse omnes homines velle. Numquid enim in hac senten-
tia tam vera atque manifcsta, metuimus ne intelligantur

et parvuh ,
qui hoc adhuc velle non possunt.
V. Aho loco cum commemorassem ,
quae Dominus
Jesus fecit cum hic esset in carnc, adjunxi, dicens, Cur^
inquis , ista modo non fiunt? Atque
respondi, Qaia
non moverent nisi niira essent si auteni solita essent^ :

mira non essent. Hoc autem dixi quia non tanta nec ,

emnia modo, non quia nulla fiuntetiam modo.

VI. In fine autem libri , Sed cjuoniam sernio iste
noster, inquam multo proeessit longius quam puta-
,

ham^ finem libro Jaciamus in quo memineris

/nc ,

volo nonduin
, M
anichceos me coepisse rejeilere et ,

illas nugas nondum im^asisse, neque de ipsa Catho-

lica magnum aliquid apermsse sed voluisse tan- :

lummodo eruere tilji si possem fcdsam opinioneni , ,

de veris Christianis malitiose aut imperite nobis in-

sinuatam et erigere ad nuigna quccdam et divina
,

discenda. Quare lioc volumcn ita sese haheat pla- :

catiore autem animo tuo Jacto, ero Jbrtassis in cce-

 RETRACTATIONUM LIB. I. 4?^
teris proniptior. Haec iionita dixi, quasi nihil adversus

Manicha:os adhuc scripsissem vel nihil dedoclrina ca- ,

thohca mandassem Hltcris, cum tot supcrius edita vo-

lumina de utraque re non me tacuisse testentur scd in :

hoclibro adillum nondum Manichseos refellere

scripto,
coeperam et illas nugas nondum invaseram
, ncque de ;

ipsa Cathohca magnum ahquid aperueram quoiiiam ;

sperabam hoc initio facto ad eum ipsum me scriptu- ,

rum fuisse quae hic nondum scripseram. Hic hber

;

sic incipit Si mihi, Honorate umim atrpj.e idem vi-

: ,

deretur esse.

VVV ^.VV VVV l^ ^ ^%V » VV VVV WS VVV ^X^VvVV VVV VX\- VV\( ^V^ V\X VVV V\^ V»'* 1.%^* VVV «A** V VV\VV VVV VVV V VVi\VV V«. V\*

CAPUT XV.

Conlra Manichceos de diiabus' animai^us llber uniis.

I. PosT hunc hbrum scripsi adhuc presbyter conlra

^l'dmch?eos de duaijas Animahus, quarum dicunt unam
partem Dei esse , alteram de gente tenebrarum ,
quam
non condiderit Deus, ct quee sit Deo coaetcrna el has :

ambas animas, unam bonam, alteram maLim in uno ,

homine esse dclirant i&tam scilicet makm, propriam :

carnis esse dicentcs ,quam carnem eliam dicunt gentis

esse tenebrarum ; illam vero honam ex , adventitia Dei
parte ,
quae cura tenebrarum gente conflixerit , atque
utramque miscuerit omnia quidem bona hominis, ilJi: et

bonse anim^; omnia vero mala illi malae anim^ tri- ,

buunt. In hoc libro illud quod dixi nidlam esse qua- ,

lemcumque vitam, qua, non eo ipso quo vita est et ^

in quantum omnino uita est, ad summum vitce, Jon-

tem principiumque pertineat , itadixi, ut tanquam
47^ S. AUGUSTINI EPISCOPI
creatura ad Creatorem pertinere intelligatur , non autem
de tanquam pars cjus existimetur.
illo esse

n. Item quod dixi, nusquam scilicet, nisi in volun-

tate esse peccatum ,
possunt Pelagiani pro se dictum
putare, propter parvulos ,
quos ideo negant habere
peccatum ,
quod eis in baptismate remittatur ,
quia
nondum arbitrio voluntatis utuntur. Quasi vcro pecca-
tum ,
quod eos ex Adam dicimus originalitcr trahcre ,

id est, rcatu ejus implicatos , ct ob lioc poenae obnoxios

detineri , usquam esse potuit nisi in voluntate qua vo- ,

luntate commissum cst quando divini preecepli est facta

,

transgressio. Potest etiam putari falsa esse ista sententia,

qua diximus , nusqua/n nisi in voluntate esse peccu-
tii/n : autem quod nolo hoc
quia dixit Apostolus, « Si ,

» facio, jam non ego operor illud scd quod habitat in ,

w me pcccatum*. w lloc cnim peccatum usque adeo non

est in voluntate , ut dicat, « Ouod nolo , hoc facio. »
Quomodo ergo nusquam cst nisi in voluntate peccatum ?

Scd hoc peccatum, de quo sic est locutus Apostolus ,

idco pcccatum vocatur, quia pcccato factum est et ,

ptjena peccati cst : quandoquidcm hoc dc concupiscen-

tia carnis dicitur , quod apcritin consequentibus dicens,
" mea bo-
Scio quia non habitatin me, lioc est in carne
w num enim adjacet mihi perficcre autem bo-
: vclle ,

» num non-,» Perfcctio quippe boni cst, ut nec ipsa

,

concupisccntia peccatisitin homine, cui quidem quando

benc vivitur non consentit voluntas verumtamen non
, :

perficit bonum , quia incsl adhuc concupiscenlia cui re-

pugnat voluntas; cujus concupiscentiae reatusin baptis-
mate solvitur, sed infirmitas manet cui donec sanetur ; ,

omnis fidclis qui bene proficit , studiosissime reluctatur.

Pcccatum autem quod nusquam cst nisi in voluntate,
' Kuiu. \ji, i6, 17. — 2 iljid. 18.
 ,

RETRACTATIONUM L!P,, I.
4/7
illud praecipue intelligcndum cst ,
quod Justa damnatio
consccuta est : «IIoc cnim per unum hominem introivit
» in mundum^. » Quanquam
hoc peccatum quo
et ,

consentitur peccati concupiscentiEC non nisi voluntate ,

committitur. Propter hoc et alio loco dixi IXoii igitur ,

iiisi voluntate peccatur.

111. Itemque alio loco ipsam voluntatem definivi, di-

cens , Voluntas est aniini motus cogente nullo ad , ,

aliquid velnon cumttenduni vel adipisceiuUun. Quod

propterea dictum est ut hac definitione volcns a no-
,

lente discerneretur, et sic ad illos referretur intcntio, qui

primi in paradiso fuerunt humano generi origo mali
nullo cogente peccando, hoc est libera voluntate pec-
,
,

cando quia et scientes contra praeceptum feccrunt, et ille

:

tentatorsuasituthocfieret,noncoegit. Nametquinesciens
peccavit, nonincongruenter nolens peccasse dici potcst :

quamvisetipsequod nesciensfecit, volens tamenfecit ita ;

nec ipsiusesse potuit sine voluntate peccatum. Quae volun-

tas utique sicut definilaest, animimotus fuit, nulloco-
,

gente ad aliquid vel non amiltcndum vel adipiscendum.

,

Quod enim si noluisset, non fccisset non coactus est ,

facere. Quia voluit, ergo fecit , etiam si non quia voluit

peccavit, nesciens peccatum esse quod fecit : ita nec tale
peccatum sine voluntate esse potuit sed voluntate facti, ,

non voluntate peccati : quod tamen factum peccatura

fuit hoc enim factum est quod fieri non debuit. Quis-
; ,

quis autem sciens peccat, si potest cogenti ad peccatum

sine peccato resistere, nec tamen facit, ulique volens
peccat quoniam qui potest resistere non cogitur ce-
: ,

dere. Qui verocogenti cupiditati bona voluntate resistere

non potest, et ideo facit contra praecepta justitiae jam ,

hoc ita peccatum est ut sit etiam poena peccati. Qua-

,

* Rom. V, 12.
 ,

^.^3 8. AUGUSTINI EPISCOPI

propter peccatuni sine \ oluntate esse non posse verissi-

mum est.

IV. Itemque dcfmilio peccati qua diximus, Feccatwn

est voliuitas rctinendi vel conse.quendi quod juslitia
velat , et unde liberum est abstinere . proplerea vera
est quia id definitum est quod tantummodo peccatum
,

est, uon quod etiam poena pcccati. iNam (juando tale

est ut idem sit et poena peccati quantum est quod valet ,

voluntas sub dominante cupiditatc, nisi forfe si pia est,

ut oret auxilium? In tantum cnim libera est, in quan-
tum liberata est, etin tantum appcllatur volunlas. Alio-
quin tota cupiditas quam voluntas proprie nuncupanda
,

est, quae non cst, sicut Manichaei desipiunt, alienae na-

lurje additamentum , sed nostrse vitium quo non sa-
, a

natur nisi gratia Salvaloris. Quod si quisquam dicit ,

etiamipsam cupiditatem nibil aliud esse quam volunla-
tem sed vitiosam peccatoquc servientem non resisten*
, , ;

dum est , nec de verbis , cum res constet , controversia

facienda. Etiam sic enim ostenditur , sine voluntate nul-
lum esse peccatuni , sive in opere > sive in origine.

Y. Pvursus in eo quod dixi, Jam qucerere coeperam'^

utrum illud malum genus aniniarum , antequam
bono misceretur habuisset alirjuam voluntatem. Si
,

enim non Imbebat^ sine peccato atque innocens erat,

et ideo nullo niodo nuilum. Cur igilur, inquiunt ,

peccatum dicilis parvulorum quorum voluntatem non ,

tenetis ream ? Respondctur, non eos proprietate volun-

tatis, sed origine reos teneri Omnis enini homo terre-

nus quid est origine , nisi Adam ? Porro auteni Adam

babebat utique voluntatem qua voluntate cum peccas- ,

set, peccatum pcr eum intravit in mundum.

Yl. Itemque in eo quod dixi, Natura esse malceani-
* Leg. poteram.
 ,

RETRACTATIONDM LIB. I.
^79
mce nullo modo queunt ; si quaeritur quomodo acci-
piamus quocl ait Aposlolus, « Fuimus ct nos natura filii
» iras sicut ct cacteri^, » respondcmus naluram in liis ,

verbis meis me intelligi voluisse illam ,

quae proprie na-
lura dicitur, in qua sine vitio creati sumus. JNam ista
proptcr originem nalura appcllatur, quae origo ulique
habet vitium ,
quod est contra naturam. Et iterum in
eo quod dictum cst ; Peccati reum tenere quemquam
quia non fecit quod facere non potuit , summce ini-
quitatis et insanite cst ; Cur ergo, inquiunt , parvuli
tenentur reiPPicspondetur, quia ex ejusorigine tenentur,
qui non fecit quod faccre poluit, divinum scilicet servare
mandatum. Quod autcm dixi, Jil(£ a/u//2ce quidquid
/aciu/it , si /latura no/i voiuntate /aciu/7t , id est , si
libe/o et ad facie/idu/n et ad no/i facie/idu/n motu
a/ii/ni care/it , si de/iique his ahsti/ie/uli ab ope/^e
suo potestas /luila co/iceditur , peccatu//i ea/u/n te^
/le/^e /lo/i possu/jius : propterea non perturbat de par-
vulis quaestio , quia ex illius origine rei tenentur,qui
voluntate peccavit quando libero et ad faciendum et
,

ad non faciendum motu animi non carebat, eique ab

opere malo abslinendi summa potcstas erat. Quod Ma-
nicboei de tcnebrarum gente non dicunt quam flibulo- ,

sissime inducunt, eamque naturam semper malam, nun-

quam bonam fuisse contendunt.
Yll. lllud autem quaeri postcst quomodo dixerim :

Etia/n si su/it a/ii//ice ,

quod i/ite/i//i i/icerlu/n est
corpo/'eis officiis , /lo/i peccato , sed /latura deditce ,

/losque qua/iqua/n si/it i//fe/'iores, aliqua tame/i i/ite~

riore vicinitate co/Ui/igu/it , /lo/i iilas ideo //lalas ha-

be/'i oportei'e^ quia /los cumeas sequi/Jiuret co/'po/ea

diligimus , mali sunius : quandoquidem de illis hoc
1 Ephes, it, 3.
 1
48o S. AUGtSTINI EPISCOPI
dixi, de quibus superius loqui coeperam, dicens, QiiaN-
qiiani etiam si eisclem concedatur inferiore alio ,

genere animarum nos illici ad turpia^ non in.de con~

ficiunt aut illas natura malas esse aut istas sum~
^ ,

mum bonuin. Deliis eiiim disputationem usquead liunc

locum perduxi ubi dixi Etiam si sunt anii?uv, quod
, :

interim incertumest^ corporeis officiis, non peccato^

sed natura deditce^ etc. Quaeri ergo potest, cur dixerim,
(luod inlerim incertum esl cum prorsus dubitare non :

clebuerim non esse tales animas. Scd hoc ideo dixi

,
,

quia expertus sum qui dicerent diabolum et angelos ejus

bonos esse in genere suo, et in ea natura, in qua eos crea-

vit Deus ordine proprio tales quales sunt : sed nobis ma-
lum esse si illiciamur et seducamur ab eis si autem ca- ;

veamus eos atque vincamus decorum atque gloriosum. ,

Et hoc qui dicunt , videntur sibi ut id probent de , ,

Scripturis adhibeie idonea testimonia , vei iUud quod

scriptum hbro Job, cum diabolus describeretur
est in ,
j

«Hoc est Domini quod fecit ad illu-

initiuni figmenti

» denduni ab angehs suis^. » vel iUud in Psahno ciii.

« Draco hic quem finxisti ad illudcudum ei \ » Quam

qucestionem, quae non adversus ManichEeos quihoc non

sentiunt sed adversus alios qui hoc sentiunt, suscipienda
,

esset atque solvenda, pertractare atque enodare tunc no-

lui ne librum multo quam vellem facerem longiorem :

cum viderem etiam si hoc concederetur, tamen debere

JVlanichseos ac jam posse convinci , introducentes insa-
nissimo errore , naturam maU aeterno bono coaeternam.
Ideo ergo dixi, quod interim incertum est, non quod
ec^o inde dubitarem, sed quod inter me et illos, quos ita

sapere inveneram , nondum esset ista quaestio dissoluta ,

quam tamen in ahis longe posterioribus hbris meis de

» Job. XI., 14- — ^ Psal- c"i, 27
 ,

RETRACTATIONUM rjR. I. 4^ •

Cicuesi ad lUteram , secunclum Scripturas sanctas

quanta potui manifestatione dissoK i.

VIII. Alio loco , /*/o/j^!?/m , inqunm, corporea di-

ligendo peccainus, qaia spiritalia diligere etjustitia
jnbenmr, et natuia possumus et tunc in nostro ge- ,

nere optimi et beatissimi sumus. ULi quaeri potest ,

cur natura ct non gratia possumus

, ,dixerim. Sed ,

contra ManicLaeos dc natura quaestio vcrsaLatur. Et uli-

que id agit gratia , ut sanata natura , quod viliata uon
potcst ,
possit pcr cum qui vcnit qUcTrcre ct saivum fa-
ccre quod pericrat^. Quam tamen graliam eliam tunc
rccolcns oravi pro familiarissimis meis ,
qui mortifcro
ilio adLuc tencLantur errore et dixi Deus magne , :
,

Deus omnipotens, Deus summce. bonitatis, quem in-

violabilem et incorruptibilem credi atque inteUigi fas
est, Trina Unitas quam catholica Ecclesia colit
, ,

supplex oro expertns in me misericordiam tuam ne ,

hoinines cum quibus miJii a pueritia in omni con-

,

victu fuit summa consensio, in tiio cultu a me dis-

sentire permittas. Sicutique orans,jam fideretineLam,
non solum convcrsos ad Deum gratia cjus adjuvari ut ,

proficiant ac perficiantur , uLi adliuc dici potest . pro

merito conversionis illorum istam dari graliam , verum-
etiani ut convertantur ad Deum , ad ipsam Dci gratiam
pertinere : quandoquidem pro eis oravi qui crant aL
illo nimis aversi . alque ut ad illum convertercntur
oravi. Hic liLer sic incipit : Opitul(Uite Dei miicri-
corciia.
1 Luc. XIX, lo.

CXLVIII. 3l
 ,

482 S. ADGUSTINI EPISCOPI

CAPUT XVI.

Acta contra Foriunatum Manicha^um, Liber unus.

I. EoDEM tempore presbjterii mei, contra Fortuna-

tuni quemdam ManiclifEorum prcsLytcrura disputavi
qui plurimuni temporis apud Ilipponem vixcrat, seduxe-
ratque tammultos, ut propter illos ibi euni delectaret
babitare. Qutc disputalio nobis altercanlibus cxcepta
est a notariis vcluli Gcsta conficcrcntur nam et diem :

habet, etconsulcm. Hanc in bbrum memoriae mandan-

dam conferre curavimus. Ycrsatur ibi quaestio unde ,

sit malum me asserente exortum fuisse bominis malum

:

ex libcro voluntatis arbitrio ; illo autem naturam mali

Deo coaeternam pcrsuadere moliente. Sed consequenti
die tandem confessus est nibil sc abversus nos invenire
,

quod diceret. JNec sane catbolicus factusest, sed tamen

ab Hippone discessit.
II. Inboclibro illud, quod dixi Auimam dico esse
,

jactam a Deo ut ca:tem omuia qua' a Deo facla

,

swify et iuter illa qiice Deus omuipoteus fecit priu- ,

cipalem locum clatimi esse cmimce^ ita dixi ut boc ,

generabter de uuiversa creatura rationali accipi vclkra,

quamvis in Scripturis sauctis animas dictas cssc Angelo-
rum , aut non omnino, aut non possit facile reperiri ,

sicutsuprajam diximus. Item abo loco Ego clico in- : ,

quani peccatum uo/i esse

,
uou propria voluutate
,
,5'/

peccetur. Ubi peccatum illud intclligi volui quod non ,

est cliam poena peccati :nam de tali pocna dixi abbi in

eadem disputatione, quoddicendum fuit. Itemque dixi:
 :

RETRACTATIONUM LIB. J. 483

Vt postea eadem ipsa caro qucz nos poeuis torsit in ,

peccatis manentes^ subjiciatnr nobis in resurreclione,

ct nulla advcrsitate nos qualiat, quo mnius leqejn et
prcecepta chviua seruemus, Quod iion ila cst accipien-
dum , tanquam ct in illo Dci rcgno , ubi incorruplibile
atque immortale corpus liabebimus, de Scriplurisdivinis
lex et praecepta sumenda sinl sed quia perfcctissime ibi
:

lex aetcrna servabitur, et illa duo prsecepta de dihgendo

Dco et proximo, non in lectione, sed in insa iierfccta
ct sempiterna dilcctioue tcnebimus, Hoc Opus sic inci-
pit : Quinto KaL Septembris. Arcadio Augusto bis et
Hufino vc. conss.

CAPUT XVII.

Dc Fide ct Symbolo llber unus.

Per idem tempus coram Episcopis hoc mihi juben-

tibus ,
qui plenarium totius Africae concilium Hippone-.
rcgiobabebant de Pide et Symbolo prcsbjter dispulavi.
Quam disputationemnonnuUis corum qui nos familia-
,

rius dibgebant studiosissime instantibus, in librum con-

tuli ,quo de rebus ipsis ita disseritur ut tamen non
in ,

fiat verborum illa contcxtio quas tenenda memoriter

,

Compctentibus traditur. In boc bbro cum de resurrec-

tione carnis ageretur, Resurget, inquam , corpus se-
cujidam Cliristianaui Jidem, quce faliere non potest,
Quod cui vidctur iucredibile ,
qucdis iit nunc caro
atteudit ,
qualis autem futura sit uou considerat
quia illo tempore imnmtationis augelico^ uon jam ,

caro erit et sauguis sed tautum corpus ; et caetera

,

3i.
4B4 S. ACGUSTINI EPISCOPI
qua3 ibi de corporum terrestrium in corpora coelestia
mutatione disserui, quoniam dixit Apostolus, cum inde
loqueretur; Caro et sanguis regnuni Dei iion posside-
«

)jbunl^. » Sed quisquis ea sic accipit ut existimet ita ,

corpus terrenum quale nunc habemus in corpus , ,

coeleste resurrectione mutari , ut nec membra ista ,

nec carnis sit futura substantia ,

procul dubio corri-
gendus commonitus de corpore Domini qui post
est ,
,

resurrectionem in eisdem membris non solum conspi-

ciendus oculis verumetiam manibus tractandus ap-
,

paruit carnemque se habere etiam sermone firniavit

,
,

dicens « 1'alpate et vidcte

! quia spiritus carnem etossa ,

» non haljct sicut me videtis habere-. » Unde conslat

,

Apostolum non carnis substantiam negasse in regno Dei

futuram,sed aut homines qui secundum carnem vivunt,
carnis et sanguinis nomine nuncupasse, aut ipsam carnis
corruptionem ,
quce tunc utique nulla erit. ^am cum
dixisset, « Caro et sanguis regnum Dei non posside-
» bunt : » bene intelligitur , tanquam exponendo quid
dixerit , continuo siibdidisse , « JNeque corruptio incor-
» ruptionem possidebit De qua re ad persuadendum ^. »

infidelibus dilTicili diligenter quantum potui me dis- ,

seruisse reperict quisquis de Civitate Dei librum le-

,

geritnovissimum. Hic liber sic incipit Quoniamscrip- :

tum est.
1 I Cor. XV, 5i) — 2 Luc^ xx.iv, 39. — ^ i Cor. xv, 5o.
 RETRACTATIONUM IIB. I. 4^5

CAPLT XVIII.

De Genesi ad lltteram imperfectus tiber unus.

CuM de Genesi duos libros contra Manichaeos con-

didissem, quoniam secundum allegoricam significationem
Scrij)lurae verba tractaveram non ausus naturalium
,

rerum tanla secreta ad litteram exponere hoc est , ,

quemadmodum possent secundum historicam proprie-

talcm quae ibi dicta sunt accipi volui experiri in hoc
:

quoque negotiosissimo ac difficiUinio opere quid valerem ;

sed in Scripluriscxponendis tjrocinium meum sub tanta
sarcinaemole succubuit. Et nondum perfecto uno libro,
ab eo quem sustinere non poteram labore conquievi. Sed
in hoc opere cum ea opuscula retractarem iste ipse ut ,

erat imperfectus venit in raanus quem neque edideram,

,

et abolere decreveram quoniam scripsi postea xu li-

,

bros quorum titulus est De Gcnesi ad litteram. In

,

quibus quamvis multa quaesita potius quam inventa vi-

deantur tamen eis iste nullo modo est comparandus.
,

Verum et hunc postea quam retractavi mancrc volui ,

,

ut esset index quantum existimo, non inutihs rudimen-

,

torum meorum in enucleandis atque scrutandis divinis

eloquiis; cjusque tilulum esse volui , De Genesi adlit-
terani iniperfectus. Inveni quippe eum usque ad haec
verba dictatum Pater tantuni pater est^ nec Filius
:

aliud est quani filius quia et cum dicitur siniilitudo

:

Patris quanquam ostendat nullam interuenire dissi-

^

militudinem non tatnen solus est Pater si /lahet

^ ^

si/ni/itudi/iem. Post haec repetivi verba Scripturas rur-

4§6 5. AUGtiSTINI EPlSCOfl

sus consideranda atque tractanda : « Et dixit Dcus , Fa-

» ciamus homineni ad imagincm ct similitudinem nos-
» tram'^. » Huc usque dictatum librum imperfectum
reliqueram. QuodautCm ibi sequitur, addcndum putavi
cum eum retractarem : nec sic tameu perfeci , sed hoc
quoque addito , imperfectum rehqui. Si euim perfccis-
sem , saltem de omnihus opcribus et verbis Dci, quec ad
scxtum diem pertinent , disputasscm. In hoc libro ea
noiare quas mihi displicent, vel defehdere quos ahis non
bene intellecta disphcerc })0ssunt;, superfluum rnihi vi-
sum cst. Breviter enim polius admoneo, utilli duodecim
iibri h'ganlur ,
quos longe postea Episcopus feci , ct eX

ipsis de isto judicetur. Ilic ergo sic incipit : De obscu-

ris Jiatiirahum rerum quce omnipotente Deo artifiee

facta sentimus^ non alfirmando , sed quccrcndo trac-

tandum est.

CAPUT XIX.

D& Sermone Doinini in monte Ubri duo.

I. Per idem tempus de Sermone Domini in monte,

secundum Matthfeum, duo volumina scripsi. In quorum

primo proptcr id quod scriptum cst, « Beati pacilici ,

» quoniam ipsi fdii Dci vocabuntur^ » Sapientia in- : ^

quam , eongruit paci/icis , in quibus jam ordlnata

sunt omnui^ nuUiisque motus adversus rationem re-
bellis est sed cuncta obtemperant spiritui Jionunis
,
,

citm et ipse obtemperet Deo. Quod merito movet quo-

' Gen. I, 26. — 2 Mallh. v, 9.

 RETRACTATIONUM LIB. I. 4^7
modo dixerim. Non enim cuiquam provenire in liac vila
potcst, ullexrepugnanslegimentis omninononsitinmem-
bris. Quandoquidem ctiam si ei sic resisleret spiritus lio-

minis, ut in nullum ejas laberetur asscnsum non ideo ;

tamen non repugnaret. Hoc ergo quod dictum est,

illa

Nullufti esse inotiiin adversus rationem rebellem ,

recte accipi polest id nunc agentibus pacificis, domando

concupisccntias carnis, ut ad istam pacem plenissimam
quandoque veniatur.
11. Proinde quod alio loco cum eamdem sententiam ,

Evangelicamrepetens dixissem; « Beati pacifici, quoniam

» ipsi lilii Dei vocabuntur ^ ; » adjunxi dicens , El ista
quidein iii hac vita coinpleri possiiiit, sicut completa
esse iii Apostolis credimus , sic accipiendum est , non
ut in Apostolis bic viventibus nullum carnis motum ar-
bitremur spirilui repugnasse ; sed bactenus bic ista posse
compleri,quatenus in Apostolis crcdimus csse completa,
ea mensura scibcet perfectionis bumanae, quanta in liac
vita potest esse perfectio. Non enim dictum est Ista in ,

bac vita compleri possunt, nam completa esse in Apos-

tolis credimus ; sed dictum est , sicut coinpleta esse iii

Apostolis ciedimus , ut ita compleantur sicut in ilbs

complela sunt , id est, quadam perfeclione, cujus capax
est ista vita ; non sicut complenda sunt illa quam spcra-
mus pace plenissima, quando dicetur, « Ubi est, mors,
» contentio tua - ? »

111. Abo loco quod interposui testimonium « Non ,

» enim ad mensuram dat Deus spiritum^, » nonduhi in-

tellexeram de Cbristo proprie verius accipi. Abis quippe
bominibus nisi ad mensuram daretur spiHlus non du- ,

plum peteret Ebsaeus quam fuit in Elia. Item quod scrip-

tum est, « lota ununi aut unus apex non transiet a lege
* Mallh. V, 9. — 2 I Cor^ ^v, 5i. — 3 Joan. iii, 33.
488 8. ACGUSTINI EPISCOPl
» donec omnia fiant ^, >j cum exponerem nihil dixi posse
aliud inlelligi , nisi vcbementem perfectionis expressio-
nem. Ubi merito quaeritur. utrum ista perfectio sic possit
intelligi ut tamen verum sit, nemincm jam utentemvo-
,

iuntatis arbitrio bic vivere sine peccato. A quo enim

us(jue ad unum apicem lex perfici potest, iiisi a quo fiunt
universa divina mandata ? Sed in eisdem mandatis est

etiam quod jubemur dicere ,

« Dimilte nobis dcbita nos-
» Ira , sicut et nos dimittimus dcbitoribus nostris^,»
quamorationeni usque in finem ssecub tota dicit Ecclesia.
Omnia ergo mandata factadepulantur, quaado quidquid
non fit, ignoscitur.
IV. Sane quod ait Dominus , « Quicumquc solverit
» unum dc mandatis istis minimis, ct docuerit sic , etc»
usque ad eum locum ubi ait, « ^isi abundavcrit justitia
» vestra plus quam Scribarum et PliariscCorum, non in-
» trabitis in regnum coelorum ^ , » multo mclius et con-
venientius exposui in aliisposterioribus sermonibus meis,
quod etiam hic retexere loiigum est. Ad lioc aulem iste

ibi perducitur sensus , ut eorum sit justitia major, quam

Scribarum et Pharis.Torum ,
qui dicunt et faciunt. De
Scribis quippc et Pharisa^is alio loco ipse Dominus ait,
c<Dicuntenimet non faciunt^. » lllud etiam melius in-
telleximus postea quod scriptum est « Qui irascalur ,

» fratri suo^. » Codices enim graeci non habent « Sine ,

» causa,» sicuthic positum esl quamvis idem ipse sit scn- :

sus. lllud enim diximus intuendum quid sit irasci fratri ,

suo quoniam non fratri irascitur qui peccato fratris

, ,

irascitur. Qui ergo fratri, non peccato irascitur sine ,

causa irascitur.
V. Itcm quod dixi , ^oc et de patre et de inatre et

• Malih. V, i8. — 2 IJ. VI, 12. — 3 iJ. V, t9. — * Id. xxm ,

3. —
5 Id. V, aa.
 )

RETRACTATIONUM LlB. I. 4^9

de Ciuteris vinculis scmguinis inteliigeiuluni esl , ut in
eis oderiinus quod genus liunianurn nascendo et rno-
rierulo sortiturn est , ita sonat, quasi non essent futurae
iste necessitudines , si nullo naturas liumanae praecedente
peccato nenio morerctur : quem sensum jam superius
improbavi. Essent enim profecto cognationes et affinita-

tes , ctiam si originali nullo existente peccalo , sinemorte

cresceret et multiplicaretur genus Immanum. Ac per
hoc aliter solvenda est quaestio , cur Dominus praecepe-
rit diligendos inimicos, cum alio loco praecipiat odio
habendos ct parentes et filios^, non sicut hic soluta
cst, sed sicut eam posterius saepe solvimus : id est , ut
diligamus inimicos lucrandos regno Dei , et oderimus in
propinquis, si impediunt a regno Dei.
quo prohibetur uxor dimitti
\I. item de praecepto ,

nisi hic quidem scrupulosissime

propter fornicationem ,

disputavi sed quam velit Dominus intelligi fornicatio-

:

nem, propter quam liceat dimittcre uxorem, utrum eam

quse damnatur in stupris an illam de qua dicitur, « Per- ,

» didisti omnem qui fornicatur abs te% » in qua utique

et ista cst (neque enim non fornicatur a Domino qui

, ,

tollens membra (^hrisli , facit ea mcmbra meretricis ,

eliam atque etiani cogitandum est atque requirendum.

Nec volo in re tanta tamque ad dignoscendum difficili

putare lectorem , istam sibi nostram disputationem de-

bere sufficere : sed legat et alia , sive nostra quae poslea

scripta sunt, sive aliorum melius considerata atque trac-

tata : vel ipse si potest , ea quas hic merito movere pos-
sunt , vigilantiore atque intclligentiore mente discutiat.
Non quia omne peccatum fornicatio est neque enim ;

omnem ])eccantcm Deus perdit qui quotidie sanctos ,

suos exaudit , dicentcs , « Dimitte nobis debita nostra ^ : »

• Mallh. V, 44, et Luc. \tv, •3.5. — '^

fsal. lxxii , 27. — 3 Matlh.
VI , 12.
 ,

49f> S. AUGUSTINI EPISCOPI

cum perdat omnem qui fornicatur ab eo. Sed quatenus
intelligenda atque limitanda sit liaec fornicatio, et utrum
ctiam proptcr banc liceat dimiltere uxorem , lalebrosis-
sima quaestio est. Licere tamcn propter istam quye in
Et ubi dixi
in stupris committitur, nulla quaestio est.
boc permissum non jussum non attendi aliam
csse , ;

Scripluram dicentem , « Oui tenet adulteram stultus

, ,

» et impius est^. » Nec sane adulteram dixerim fuisse

deputandam illam muberem etiam postea quam audivit

a Domino , « Nec ego te damnabo vade deinceps jam , ,

» nob peccare ^, » si boc obedienter audivit.

VII. Loco aliopeccatum fratris ad mortem,dequo di-
cit Joannes apostolus,Non pro illo dico ut roget quis ^,»
«

ita definivi ut diccrem Peccatum fratris acl inortem,

puto esse, cum post agniCiontm Dei per gratiam Do-

mi/ii jiostri Jesu Christi cjuiscjue oppugnat Jraterni-
tatem, el culversus istcun gratiam cjua reconciliatus
estDeo, invidentice jacibus agitalur. Quod quidem
non confirmavi, quoniam hoc putare me dixi sed tamen :

addendum fuit si in bac tam scelerata mentis perversi-

,

tate finierit banc vitam quoniam de quocumquc pessimo :

in bac vita constituto non est utique desperandum nec ,

pro illo imprudenter oratur, dequo non desperatur.

yjlL In secundo item bbro JSulli, inquam, licebit :

ignorare Dei regnum cum ejus Unigenitus non so- ,

lum inlelligibiliter secl etiam visibilitcr in homine

,

Dominico de coelo venerit, judicaturus vivos et mor-

tuos. Sed non vidco utrum recte dicatur homo Donii-
nicus ,
qui est Mediator Dei et hominum , bomo Cbris-
tus Jesus; cum sit ulique Dominus. Dominicus autem
bomo quis in ejus sancta faniilia non polcst dici ? Et
boc quidem ut dicerem , apud quosdam legi tractatores
1 Prov. xviii, 22. — 2 joan. viii, i. — 3 i Joan. v, i6.
 —
,

RETRACTATIOWrM LIB. I. 4^1

Gatholicos divinorum cloquiorum^. Sccl ubicumque hoc
dixi , dixissc me nollem. Postea quippe \idi non esse
dicendum ,
quamvis nonnulla possit ratione defcndi.
Item quod dixi, iXullias enim fere conscientia Deum
polcst otlisse , non video fuisse dicendum. jMulti enim
sunt de quibus scriptum est : « Superbia corum qui ode-
»runt te^. »
IX. Alio loco in co quod dixi, ob Jioc (li.visse

Dominum , « Suflicit diei malilia sua^' ^ » quia cihos

sumere urgchit ipsa necessitas quam pjvpterea ma-
litiam nominatcun arbitror quia poenalis uobis ^

est, pertinet enim ad ]ianc fragilitatem quam pec-

cando meruimus^ non altendi etiam primis hominibuB
data fuissein paradiso corporis ahmenta, antequam istam
mortis poenam peccando meruissent. Sic enim erant im-
moitales in corpore noudum spiritali , sed animali, ut
lamcn corporahbus ahmenlis
in ejusmodi immortalitate
uterentur. Item quod dixi « Ouam sibi Deus elegit glo- .

))riosam Ecclesiam non habentem macuLim neque ru-

,

» gam non ideo dixi quia nunc ex omni parte jara

^, »
,

tahs est quamvis ad hoc electa non dubitaretur, ut tahs

,

sit quando Christus apparuerit vita ejus tunc enim et :

ipsa cumillo apparebit in gloria propter quam gloriam :

dicta est Eccle>ia gloriosa. Item quod Dominus ait

« Petite , et accipietis ;
quaerite , et invenietis ;
pulsate ,

» et aperietur vobis^, » operose quidem tria ista quid

exponendum putavi sed loage mehus
inter se differant ,

ad instantissimam petitionem omnia referuntur. Hoc

quippe ostcndit, ubi eodem verbo cuncta conchisit, di-
cens « Quanto magis Pater vester qui in coehs est da-
, ,

' i^o/-;e apud Athrin.isiiim iu Exposit. fuiei, et Epiplianiiim in Africo-

rato. — 2 psai^ lx.vxu ,22. — 3 Matlh. vi, 34. — ^ Ephes. v, a;.
SMatth. VII, 7.
49*^ S. AUGUSTINl EPISCOPI
» bit bona petentibus se? » Non enim dixit petentibuset
quaerentibus et pulsantibus. Hoc Opus sic incipit Ser- :

monem quem locutus est Dominus.

CAPUT XX.

Psalinus contra partem Donati.

VoLE^s etiam causam Donatistarum ad ipsiusbumil-

limi vulgi etomnino imperitoram atque idiotarum noti-
tiam pervenire, et eorum quantum fieri posset per nos
inbEerere memorias Psabiium qui eis cantaretur per La- ,

linas btteras feci : sed usque ad V Htteram. Tales anlem

Abecedarios appellant. Tres vero ultimas omisi; sed pro
eis novissimum quasi epilogum adjunxi tanquam eos ,

mater alloqueretur Hypopsabua cfiam quod

Ecclesia.
responderetur et projemium causse, quod nibilominus
,

cantarctur, non sunt in ordinebtterarum earum quippe :

ordo incipit post prooemium Ideo aulem non aliquo

:

carminis genere id fieri volui , ne me necessitas metrica

ad abqua verba quae vulgo minus sunt usitata compel- ,

leret. Psalmus sic incipit Omnes

Iste :de qui g^audetis
pace , nwdo veruni judicate quod ejus bypopsalma ,

est.
 :

RETRACTATIONUM LIB. I.
4^3

CAPIJ T XXI.

Contra epistolam Donati luerelicl , Uber unus.

I. LiBRinr etiam contra epislolam Donali , qni partis

Donati secundus post Majoriuum episcopus apud Car-
tliaginem fuit , eodem presl^yterii mei tempore scripsi ,

in qua Epistola ille agit ut non nisi in ejus commu- ,

nione haplisma Christi esse credatur cui nos contra- :

dicimus. In quo dixi in quodam loco de aposloJo Petro,

quod in illo tanquam in petra fundata sit Ecclesia ; qui
sensus eliam cantaturore multorum in versibus beatis-
simi Ambrosii , ubi de gallo gallinaceo ait , Hoc ^ ipsa
petra Ecclesice , cauente , cnlpani cliluit. Sed scio me
postea saepissime sic exposuisse quod a Domino dictura
est , « Tu es Petius , et super hanc petram ccdificabo
)' Ecclesiam meam ^ :» ut supcr huncintelligereturquem
confessus est Petrus dicens, « Tu es Christus filius Dei
X vivi : » ac sic Petrus abhac petra appellalus pcrsonam
Ecclesige liguraret, quae super hanc petram Ledificatur,
et accepit claves regni coelorum. Non enim diclum est
illi , Tu es petra ; sed, « Tu es Petrus.» Petra autem erat
Christus ,
quem confessus Simon sicut eum tota Ecclesia
confitctur, dictus est Petrus. Ilarum autem duarumsen-
tentiarum quae sit probabilior, eligat lector.
II. Alio loco dixi, NiiUius niortein Deus qiicerit
quod sic accipiendum, quia mor- homo sibi acquisivit

tem deserens Deum et acquirit qui non recurrit ad ,

Deum secundum quod scriptura est « Deus mortem

, :

> MaUh. XVI, 18.

4^4 S. AUGUSTINI EPISCOPI
» non fecit''^.» Sed etiam illud nonminus verum est, «Vita
» et mors a Domino Deo est^ » vila scilicet a donante :
,

mors a vindicante.
III. Itcm quod dixi, Donatum cujus cpistolam refel-

lebam ,rogas5e ut Imperatorinter ipsum et Csecilianum,

transmarinos episcopos judiccs darct non ipsum sed ; ,

alium Donatum cjusdem tamen scliismatis, lioc fecisse

,

probabilius invcuitur. Ille autem non erat Carthaginen-

sis Donatistarum episcopus , sed a Casis nigris. cjui ta-
men primus apud Carthaginem ipsum ncfarium schisma
commisit, Ncc sane Donatus Carthaginensis ut Christiani
rebaptizarentur instituit, quod ego eum instituisse cre-

dideram , quando rjus INec de

Epistolae rcspondebam.
libro Ecclesiastici ipse abstulit de media sentenlia verba
ad rem necessaria ubi cum scriptum sit, « Oui bapti-
,

» zatur a mortuo, et iterum tangit illum quid proficit ,

» lavatio ejus ^ ? » iste sic posuit tanquam scriptum est ,

« Qui baptizatur a mortuo quid proficit lavatio ejus ?» ,

Nos autem et antc quam csset pars Donali, sic habuisse

codices phirimos verumtamen Afros ut non esset in
, ,

medio, et iterum tangil illum, postea didicimus. Quod

si tunc scissem non in istum taiiquam in furem divini
,

eloquii , vel violatorem . tanta dixissem , Hic hber'^ sic

incipit , .ilhs te isto prcrsentes uudieram.

• Sap. XI ,
i3. 2 Eccli, XI , 14. — 3 Eccli. xxxiv, 3o. — "*
iN'ori

exlat.
 RETRACTATIONUM LIB. I. ^9^

CAPLT XXII.

Contra Adlmantiun Maniclicul discipidum , liber unus,

I. EoDEM tcmpore venerunt in manus meas quaedam

dispulalioncs Adinianti, qui fuerat Manicliaei discipulus,
quas conscripsit adversus Lcgem et Prophctas velut ,

contraria eis Evangelica et Apostolica scripta demons-

trare conatus. Iluic ergo respondi , verha ejus ponens ,

eisque reddens rcsponsionem meam. Quod opus uno vo-

lumine conclusi et in eo quibusdam quiestionibus non
,

semel sed iterum respondi quoniam quod primum res-

,
,

ponderam perierat, et tunc iuventum est cumjam ile- ,

rum respondissem. Aliquas sane earumdem queestionum

popularibus ecclesiasticis sermonibus solvi adhuc etiam :

quibusdam non respondi aliquae remanserunt quae re-

:
,

bus aliis magis urgenlibus prastermissas sunt cumulo ,

quoque oblivionis adjuncto.

II. Cerlis enim quibusdatn umhris
In lioc dixi ,

et Jiguris rerum, aiite Domini adveutum seciindum ,

nuvabilem atque ordinndssimam distnbutionem lem^

poiuni populus iUe tenehatur qui Testamentum Ve-
tus accepit: tamen in eo tanta prcedicatio et prcenun-
tiaiio Noi>i Testamenti est, ut ludla in Ei^a/igelica
atque Apostolica doctrina reperiantur quamvis ardua
et divina prcecepta et promissa, quce itlis etiam libris
veterlbus desint. Sed addenduui erat, pene, atque di-
cendum, ut penc nulla in Evangehca atque Apostohca
doctrina reperiantur, quamvis ardua et divina praccepta
et promissa, quae iUis etiam libris veteribus desint. Quid
4g6 S. A.UGUSTrNI episcopi

est cnim quod in sermone Evangelico in monte Dominus

dicit : « Audistis quia dictum cst antiquis hoc, ego autem
» dico vobis ^ : ^ si niliil ipsc amplius praeccpit, quam
pr£eceptum cst in illis vcteribus libris Dcinde regnum ?

ccelorum illi populo fuissc promissum non lcgimus in iis

qucc promissa sunt Lcgc data pcr Moyscn in monte
Sina% quod propric Vclas dicitur Tcstamcntum, quod
praefiguratum dicit Apostolusper ancillam SarcC ct lilium
ejus ^ : sed ct il)i figuratum cst ct novum pcr ipsam Sa-
ram ct filiumcjus. Proinde si figuraediscutiantur, omnia
ibi prophetata rcperiuntur, quas sunt praesentata , vel
expectantur praesentanda pcr Christum. Verumtamcn
propter quaedam pra?ccpta non figurata , sed propria,
quee non in Vctcre Testamento, scd in ?^ovoinvcniuntur,
cautius ct moderatius diccretur, penenulla, quam nulla
hic essequoe non sint et illic : quamvis illic sint illa duo
prsecepta de dilectione Dei ct proximi, quo rcctissirre
omnia et Legitima et Prophctica et Evangelica et Apos-
tolica refcruntur.
III. Itcm quod dixi, Tribns Jiwdis in Scriptiiris sanc-
tis fdioruni nunien accipitur : minus considcratedictum

est. Et alios enim quosdam modos sinc dubio praetermi-

simus, sicut dicilur filius gehennae ^, vel filius adopti-
vus ;
quae utique ncc secundum naturam, ncc secundum
doctrinam, nec secundum imitationem dicuntur ^. Quo-
rum trium modorum tanquam sola sint excmpla rcddi-
dimus secundum naturam, sicut Judaei filii Abrahae;
:

secundum doctrinam. sicut filios suos quos Evangclium

docuit^, Apostolus vocat; secundum imitationem, sicut
fdii Abrahae nos sumus", cujus imitamur fidem. Quod

autem dixi « (^um induerit incorruptionera etimmorta-

:

* Matjh. V, 2 1. — 2 Exod. xix, 2. — ^ Galat. iv, 24, — * Matlh. xxjn,

x5. — 5 Rom. vtn, S;. — 6 j Cor. iv, 14. — ' Galat. iv, 28.
 RETRACTATIONUM
^97 LIB. T.

tatem, jam non caro et sanguis erit

secundum cor- ^ : »

ruptionem carnalem dictum est carnem non fuluram,

noa secundum substantiam, secundum quam Domini
corpus etiam post resurrcctionem caro appellata est ^.
IV. Alio loco, /?^j"/ quisque , inquam, voliuitatem
miLtm>erit, honuni operari noji potest, qiiod in nostra
potestate esse positum alio loco docet, uhi ait: « Aut
» facite arborem bonam et fructum ejus bonum ; autfa-
x> cite arborem malam et fructum ejus maluni '"^,
» Quod
non est contra gratiam Dei quam praedicamus. In potes-
tate quippebominisestmutare in melius voluntatem, sed
ea potestas nulla est nisi a Deo detur, de quo dictum
est : « Dedit eis potestatem filios Dei fieri ^. » Cumenim
hoc sit inpotestalequod cum volumusfacimus, nibil tam
in potestate quam ipsa voluntas est, sed praeparatur vo-
luntasa Domino. Eomodo ergo datpotestatem. Sic intel-
ligendum est et quod dixi postea, In nostra potestate
esse, ut vel inseri honilate Dei, vel excidi ejus seve-
ritate mereamur : quia in potestate noslra non est, nisi

quod nostram sequitur voluntatem. Quae cum fortis et

potens praeparatura Domino, facile fitopuspietatis, etiam

quod difficile atque impossibile fuit. Hic liber sic inci-

pit : De eo quod scriptum est, In priiicipio Jecit Deus

ccelum et terram.
' I Cor. XV, 54. — 2 Luc^ xxiv, 39. — 3 Matth. xii, 33. —
* Joan. I, la.

CXLVIIl. 32
 :

498 S. AUGUSTINI EPISCOPI

CAPUT XXIII.

Exposltlo quarumdam propostttonum ex Eplstola

ApostoU ad Romanos.

I. CuM presbyter aclliuc essem, contigit ut apud Car-

tliao"inem inter nos qui simul eramus, acl Romanos Apos-
toli Epistola legeretur, et quiedam intcrrogabar a fratri-
bus : quibuscum poleram respondcrem, voluerunt
sicut

scribi potius quae dicebam, quam sine lilteris fundi. Ubi

cum eis obtemperarem, libcr unus accessit superioribus
opusculis meis. In quo libro, Quod aiitem ail, inquam,
Scimus qiiia lex autem carnalis
spiritalis est, ego
suin satis ostenclit non posse impleri legeni, nisi a
:

spiriialihus (juales Jacit gratia Dei. Quod utique non

ex persona Apostoli accipi volui, qui jam spiritalis erat
sed homiuis sub lege positi, nondum sub gratia ^. Sic
enim prius baec verba sapiebam, quai postea lectis qui- j

busdam divinorum tractatoribus eloquiorum, quorum j

me moveret auctoritas, consideravi diligentius , et vidi \

etiam de ipso Apostolo posse intelligi, quod ait : « Sci-

» mus quoniam lex spiritalis est, ego autem
carnalis

» sum ^ » quod in eis

: libris quos contra Pelagianos nu- |

per scripsi, quantum potui dihgenter ostendi. In isto

|

ereo bbro et boc quod dictum est Ego autem carnalis

, \

sum etdeinde caetera usque ad eum locum, ubi dicit:

:

« Miser ego homo, quis me liberabit de corpore morlis

» huius? Gratia Deiper Jesum Christum Dominum nos-

y» trum ^ » dixi hominem describi adhuc sub lege, nondum
:
 RETRACTATIONUM LIB. I.
^99
sub gratia constitutum, benefacerevolentem, sed victum
concupiscentia carnis male facientem. A cujus conca-
piscentiae dominatu non liberat, nisi gratia Dei per Jesum
Christum Dominum nostrum dono Spiritus sancti, pcr
quem diffusa charitas in cordibus nostris vincit carnis
concupiscentias, ne consenliamus cis ad malefaciendum ;

sed potius bona faciamus. Unde quidem jam evertilur

haercsis Pelagiana, quae vull, non ex Deo nobis, sed ex
nobis esse charitatcm qua bene ac pie vivimus. Sed in
ilhs hbris, quos adversus eos edidimus, etiam spiritahs
homiuis janique sub gratia constituti melius intelhgi
verba ista nionstravimus propter carnis corpus, quod
,

spiritale nondum est, erit autem in resurrectione mor-

tuorum ; et propter ipsam carnis concupiscentiam, cum
qua ita confligunt sancti, non ei consentientes ad malum,
ut tamen ejus motibus, quibus repugnantibus resistunt,
non careant in hac vita non eos autem habebunt in illa,
:

ubi absorbebitur mors in victoriam. Propter hanc itaque

concupiscentiam motusque ipsos, quibus ita resistitur ,

ut tamensint in nobis, potest quisque sanctus jam sub

grztia positus dicere ista omnia, quae hic esse dixi verba
honiinis nondum sub gratia positi, sed sub lege. Quod
hic ostendere longum est, et hoc ubi ostenderim dic-
tum est.

II. Item disputans quid elegerit Deus in nondum nato,

cui dixil serviturum esse majorem : et quid in eodem
majore similiter nondiim nato. reprobaverit, de quibus
propter hoc commmemoratur ,
quamvis longe postea
prolatum prophelicum testimonium « Jacob dilexi, :

» Esaii autem odio habui * » ad hoc perduxi ratiocina-

:

tionem, ut dicerem i\on ergo elegit Deus opera cu-

:

jusquarn in prcescientia^ quie ipse duturus est : sed

' Rou. IX, i3, et Malacli. i, 3.

3a.
 :

500 S. ACGDSTINI EPISCOPI

fidem elegitin prcescientia, ut quem sibi creditumm

esse pnpscii>it, ipsum elegerit qui Spiritum sanctum
daret^ ut bona operando etiam vitarn aternam conse-
queretur. Nonclum diligentius quaesiveram, nec adhuc
inveneram qualis sit electio gratiae de qua idem dicit
Apostolus; (Reliquiaeper electionem grati^ salvae factce
« sunt ^ » quae ulique non est gratia si eam merita ulla
:

pr^cedant, ne jam quod dalur, non secundum gratiam,

sed secundum debitum reddatur potius meritis quam
donetur. proinde quod continuo dixi , Dicit enim idem
Jpostolus « Idem Deus qui operatur omniain omni-
:

w hufi^. » iSusquam autem dictum est, Deus credit

omuia ia omnibus : ac deinde subjunxi, Quod ergo

credimus^ nostrum est; quod autem bonum opera-
mur, illius est qui credentibus dat Spiritum sanctuni^
profecto non dicerem, si jam scirem etiam ipsam lidem
munera reperiri, quae dantur in eodem spiritu.
inler Dei
Utrumque ergonoslrum est propter arbilrium voluntalis,
etutrumque tamen datum est perspiritum fidei et cha-
ritatis. JNequeenimsola charitas, sed sicut scriplum est

>/ Charitas cum fide a Deo Patre et Domino nostro Jesu

)) Christo^. >'

111. Et quod paulo post dixi, JSostrum est enim cre-

dere et velie^ illius autem dare credentibus et volenti-

bus facultatem bene operandi per Spiritum sanctum^

per queni cliaritas diffunditur in cordibus nostris^
verum est quidem, sed eadem rcgula, et utrumque ipsius
est, quia ipse prapparat volunlatem et utrumque nos- ;

trum, quia non fit nisi volentibus nobis. Ac per hoc

.juod etiam posteadixi, Quiavelle possumusnisivoce-
nuu\ et cum post vocationem voluerimus, non sufficit
voluntas nostra et cursus noster, nisi Deus et vires cur-
' Roni. XI, 5. — 2 , Cor. xii, 6. — 3 Rphes, vi, a3
 RETRACTATIONUM LIB. I. 5oi
rentihus pmbeat^ perducat quo vocat; ac deinde
et
subjunxi : « Manifestum estcrgo non volcntis ncquecur-
» renlis, quod bcne opcramur ^, »
sed miscrentis Dci csse
omnino verissimum est. Scd parum de ipsa vocatione
disserui quae fit secundum propositum Dei non enim :

omnium qui vocanlur , talis cst, sed tantum electo-

rum. [taque (juod paulo post dixi. Sicut cnini iii iis
quos eligit Deus, non opera^ sed fides inchoat meri-
tum; ut permunus Deibene operentur sic in iis (ptos :

damnat, infidclilas et impietas inchoat poence meri-

tum, ut per ipsani pcenam etiam male operentur, ve-
rissime dixi : sed fidci meritum etiam ipsum esse donum
Dei, nec putavi quc.erendum esse, nec dixi.
IV. Et alio loco, Cujus enim miserelur, inquam ,

Jncit eum bene operari; et quem obdurat, relinquit

euni ut male operetur"^ . Sed iUa misericordia picece-
denli inerito fidei tribuitur : et ista obduratio prcece-
deiiti impietati. Quod
verum est; sed adliuc quidera
quasrendum meritum fidei de misericordia
erat iitrum et
i)ci vcniat, id est, utrum ita misericordia ideo tantum-

niodo fiat in bomine, quia fidelis est, an etiam facta fue-

rit utfidelis esset. Legimus enim dicente Apostolo « Mise- :

» ricordiam consecutus sum ut fidelis essem ^ » non ait, :

quia fidebs eram. Fideli ergo datur quidem, sed data est
etiamut esset fidelis. E.ectissime itaque afio loco in eo-
dem Hbro dixi, Quoniam si non ex operibus, seci ini-
sericordiaDei et vocamur utcredamus., et credentibus
prcestatur ut bene operemur, non est gentibus ista in-
videnda misericordia quamvis minus ibi diligentcr de :

iJla qu£e per Dei proposilum fit, vocatione tractaverim.

Hic libersic incipit : Sensus hi sunt iii Epi^itola Vauli
ad Romanos.
'
Rom. it ,
ifi. — 2 i(j ,x, i8. — 3 , Cor. vn. -25.
5oa S. AUGUSTINI EPI8COPI

C4PUT XXIV.
Expositlo Eptstolce ad Galatas, liber umis.

l. PosT hiinc librum exposui ejusdem Apostoli Epis-

tolam acl Galatas, non carptim, id est, aliqua praeter-

niittens, sed conlinuanter ct totam. Hanc autem exposi-

tionem uno volumine comprehendi. In quo illud quod
dictum est Priores ergo JpostoU veraves. qiii non ab
,

hominibas sed a Deo per homineui niissi siint,per

,

Jesum Christum^ scihcet adhuc mortalem. yerax

etiam novissimus Apostolus^ qui per lesum Christum
totum jam }}ewn post reswTectionem ejus missus
est ; propter immortalitatem dictum est , totumjam
Deum , i\\k:xm post resurrectionem haLere ccepit, non
propter divinitatem scmper immortahtatem, a qua nun-
quam recessit, in qua totus Deus erat, et cum moriturus
adhuc erat. Hunc autem sensum sequentia manifestant :

adjunxi c\\m\ dicens, Priores sunt cccteri apostoli per

Jesum Christum adhuc ex parte hominem, id est^
morlaleni Novissimus est apostohis Paulus per Je-
:

sum Christum jcun totum Deum, id est^ ex omni

parte immortcdem. Eoc enira dixi, exponens quod
ait Apostolus « Non ah hominibus neque per hominera,
,

w sed per Jcsum Christum et Deum Patrem'^ : w quasi

jam Jesus Christus non sit homo. Sequitur cnim : Qui
a nwrtuis ut hinc appareret cur dixe-
suscitayit ilhun :

rit,neque per hominem. Proinde proptcr immortah-

tatem jam nunc non homo Christus Deus propter sub- :

stantiam vero naturae humanae, in qua ascenclit in coelura,

i rxalat. r, r.
 RETRACTATIONUM LIB. I. 5o3
etiam nunc mediator Dei et hominum homo Christus
Jcsus ^, quoniam sic veniet quomodo eum videruut qui
viderunt euntem in coelum.
II. Item quod dixi, Gnitia Dei est qua iiobis clo-
nantiir peccata iit reconciliemur Deo pax autem :

qua reconciliamur Deo sic accipiendum est, ut ta- ,

men sciamus etiam utrumque ad gcncralem Dei gratiam

pertiuere quomodo in populo Dei aliud specialitcr
:

Israel , aliud Judas ; et tamen utrumque generaliler

Israel. Item cum exponerem, Quid eri^o Lex trans-
gressionis gratia proposita est : ita distingucndum
putavi , ut interrogatio csset. Quiil ergo ? Ac dcinde
responsio Lex transgrcssionis gratia proposita est *. »
: «

Quod quidem non abliorret a vcro sed melior mihi vi- ;

detur ista distinctio, utinterrogatio sit, Quidergo Lex?

el inferatur responsio : Transgressionis gratia propo-
sita esl. Quod autcm dixi, Ordinatissime itaque sub-
junxit : « Quod si spirilu ducimini non adhuc estis ,

sub lege ^ : » ui intelliganius eos esse sub Lege ,

quo-
rum spiritus ita concupiscit adversus carjiem, utnon
ea qucE voluitt faciant , id est, non se teneant ijwictos
in charitate justitioi , sed a cojicupiscejite advej'sujn
se carne vincantur, hoc ex illo sensu est quo senlie- ,

bam id quod dictum est ,Caro concupiscit adversus

«

» spiritum, et spiritus adversus carnem haec enim sibi :

» invicem adversantur, ut non ea quae vultis faciatis*^, »

ad eos pertinerc qui sub Lege sunt, nondum sub gratia.

Adhuc enimnon intelhxcram haec verba,et illis qui sub

gratia sunt, non subLege, propterea convenire, quia et
ipsi concupiscentias carnis, contra quas spiritu concu-
piscunt ,
quamvis eis non consentiant nollent tamen
,

ullas habere si possent. Et ideo uon quaecumque volunt

» r^alat. iir, 19. — 2 Id. v, 18.— ^ibid. 17.
 , ,

5o4 8. ADGDSTIM EPISCOPl

faciunt, quia volunt eis carere . nec possunt. Tuncenim
eas non habebunt quando nec corruptibilem carnem
,

Ilic liber sic incipit Caasa propter qnam scribil

:

Jpostolus.

CAPl T XXV.

Epistolw ad Rom. inchoata expositio, liber unus.

EpistoljE quoque ad Romanos, sicut ad Galatas

expositionem susceperam. Sed hujus operis , si perfice-
retur, plures libri erant futuri : quorum unum in sola
disputatione ipsius salutationis absolvi, ab initio scilicct
usqiie ad illud , ubi ait : « Gratia vobis et pax a Dco Pa-
' ire nostro et Domino Jesu Christo. «Factumestquippe
ut immoraremur, cum vellemus solvere incidentem ser-
moni nostro difficillimam quae^stionem de peccato in Spi-
ri!uin sanctum quod non remittatur neque in hoc see-
,

rulo neque iu futuro, Sed dcinde alia voluniina cessavi

ndjungere exponendo Epistolam totam , ipsius operis
magnitudine ac labore deterritus , et in alia faciliora de-
flexus sum. Ita factum est , ul librum quem feceram
primum , relinquerem solum , cujus esse titulum volui
Epistolce ad Romanos inchoata expositio. Ubi quod
dixi ,
gratiam esse in dimissione pcccatoruni , pa-
cem i>ero in reconcUiatione Dei , ubicumque hoc
dixi, non sic accipiendum est , ac si pax ipsa ctiecon-
cilialio non perlineat ad gratiam gencralem , sed quod
spccialiter nominegraticC remissionem significaverit pec-
catorum. Sicut Legem et speciahter dicimus , secundum
quod dictum est , « Lex et prophetas * : » et generah-
' Malth. vxn, 40.
 ::

RETRACTATIONCM LIB. I. 5o5

ter, ut in ea sint et prophetae. Hic liber sic incipit
Jn Epistola quam Paulus apostolus scripsit acl Ro^
manos.

CAPIT XXVI.

De dlversis qucestionibus octoginta-tribiis liber unus.

EsT etiam inter illa quGe scripsimus quoclam prolixum

opus, qui tamen unus deputatur liber, cujus est titulus,

De c/ii'ersis qucestionibus octoginta-tribus. Cum au-

tem dispersae fuissent per chartulas muhas quoniam ab .

ipso primo tempore conversionis meae, posteaquam in

Africam venimus, sicut interrogabar a fratribus, quando
me vacantem videbant, nuUa a me servata ordinatione
dictalcE suut, jussi eas jam episcopus colligi et unum ,

ex eis hbrum fieri adhibitis numcris, ut quod quisque

,

legere voluerit , facile inveniat, Harum qugestionum est

!. l trum anima a se ipsa sit.

II. De hbero arbitrio.

III. Ltrum Deo auctore sit homo deterior.
IV. QucC sit causa ut sit homo deterior.

v. L trum animal irrationabile beatum esse possit,

VI. De malo.
VI f. Quae proprie in animante anima dicalur.
VIII. Utrum per se anima raoveatur.
IX. Utrum corporeis sensibus percipi veritas possit.

In qua illud quod dixi, Omne quocl corporeus sensus

aftingif . quod et sensibile clicitur, sine ulla inter-
misiione temporis commutatur^ sine dubio verum qui-
 .

5o6 S. AUGUSTINI EPISCOPI

dem nonest in corporibus resiirrectionis incorruptibili-
bus, sed nunc ea nullus noslri corporis sensus allingit,
nisi forte divinitus tale aliquid reveleiur.

X. Utrum corpus
a Deo sit.

XI.Quare Christus de fa^niina natus sit.

XII. Loco, ubi titulus est Sententia cujusdam sapien- ,

tis non est mea

: sed quia per me innotuit quibusdam
,

fratribus, qui tunc a me ista diligcntissime colligebant,

et placuit eis , inter nostra eam scribere voluerunt. Est
autem cujusdam Fontei Carthaginiensis, de mente mun-
danda ad videndum Deum quod Paganus quidem scrip- ,

sit, sed Cbristianus baptizatus est mortuus.

XIII. Est ,
quo documento constet homines bestiis

excellere.
XIV. Non fuisse corpus Domini nostri Jesu Christi
phantasma.
XV. De intelleclu.
XVI. De Fiho Dei.
xvn. De scientia Dei.
XVI n. De Trinitate.
XIX. Dc Deo et creatura.
XX. De loco Dei.
XXI. Ltrum Deus auctor mah non sit. Ubi videndum
est , ne male iiitelligatur quod dixi Mali auctor non ,

est^ quia omnium quce snnt auctor est : quia m

quantum sunt , in tantum hona sunt. Et ne hinc pu-
tetur non ab illo esse poena malorum qu£e utique ma- ,

lum est iis qui puniuntur. Sed liuc ita dixi qucmadmo-
dum dictum Deus mortem non fecit^
est, » cum « :

alibi scriptum sit, « Mors et vita a Domino Deo cst » '^.

Malorum ergo poena quae a Deo est malum est quidem ,

mahs sed in bonis Dei operibus cst quoniam justum

; ,

• Sap. I , } 3. -— 2 Eccli. xi, 1 4

 RETRACJATIOMM LIB. I. 607
est ut mali puniantur, et utique bonum estomncquod
justum cst.

XXII. Deum non pati necessitatem.

XXIII, De Patre et Filio. Ubi dixi quod eam ipse ge-
nuerit, qua sapiens dicitur, sapientiam : sed melius istam
quaestioncm in libro postea de Trinitate tractavimus,
XX rv, l trum et peccatum et recte faclum in libero
sit volunlatis arbitrio, Quod ita esse omnino verissimum
est. Sed ut ad recte faciendum liberum sit, Dei gratia
liberatur.
XXV. l)e cruce Christi.
XXVI. De differentia peccatorum.
XXV! I. De providentia,
xxviii. Quare Deus mundum facere voluerit.
XXIX. Utrum aliquid sit sursum aut deorsum in nni-
verso.
XXX. Utrum omnia in utilitatem bominis creata sint.
XXXI. iNec ipsa mea est, sed Ciceronis ^ verum quia ;

et haec per me iunotuit fratribus , inter ista quae col-

hgcbant scripserunt eam , volentes nosse quemadmodum
virtutes animi ab illo divisae ac definitae sint.
xxxii. Utrum rem ullam ahus aho magis intehigat,
atque ita ejusdem rei per infinitum eat intelhgentia,
XXXI II. De metu.
XXX IV. Utrum non ahud amandum sit quam metu
carere.
XXXV. Ouid amandum sit. In qua ihud quod dixi, id
csse (iniaiuliim quod niJiil est aliiid liabere quam
,

nossc , non satis approbo. Neque enim Deum non ha-

bebant ,
quibus dictum est : « Nescitis quia templum
» Dei eslis vos . et spiritus Dei habitatin vobis'-^ ? » nec
tamen eum noverant, vel non sicut noscendus est nove-
» Ttiliius Oit. I. — '^
I Cor. iii, if..
5o8 8. AUGUSTINl EPISCOPI
rant. Item quod dixi, Nemo igitur beatam vitani novil,
pt miser est ; novit , dixi , quoniodo noscenda est. Nam
quiseam penitus nescit, eorum duntaxat qui jam rationc
utuntur; quando quidem beatos se esse velle noverunt ?
xxxvj.De nutrienda charitate. Ubidixi, Deus igitur
et animus quo amatur, charitas pr^oprie dicilur pur-
gatissinia et consuminata , si niliil aliud amatur.
Quod si verum est, quomodo ergo Apostolus ait « Nemo :

» unquam carnem suam odio babuit ^ ? » Et ex boc ad-

monet ut diligantur uxores. Sed ideo dictum est, proprie

quoniam caro diligitur quidem nec
dilectio dicitur, ,

tamen proprie, sed propter animam cui subjacet ad

usum. Nam etsi propter se ipsam vidctur diligi cum ,

eam nolumus esse deformcm , ad abud rcfercndum est

decus ejus, ad illud scilicet, a quo decora sunt omnia.
xxxvii. De semper nato.
XXXVIII. De conformatione animae.
XXXIX. De alimentis.
XL. Cum animarura natura una sit , unde bominum
diversae voluntates.
XLT. Cum omnia Deus fecerit , quare non aequaliter
fecerit.

XLfi. Quemadmodum Dei sapientia Dominus Jesus

Christus et in utero matris fuerit et in coehs,
xLiii. Quare Filius Dci in bomine apparuil, et Spi-
ritus sanctus in columba ^.

Quare tanto post venit Dominus Jesus Cbrislus.

XLiv.
Lbi cum generis bumani tanquam unius bominis aetates
commemorarem dixi Nec oportuit {'enire divinitus
, :

magistrum cujus imitatione in mores optirnos for-

,

maretur, nisi tempore juventulis. Et adjunxi ad boc

valere quod Apostolus dixit, sub Lege tanquam sub pae-
* Ephes. V, 29. — 2 Matlh. iii, 16.
 RETRACTATIONUM LIB. I. 609
dagogo parvulos custoditos^. Sed potest movere cur alibi
dixerimus, Christum in generis humani sexta aetate tan-
quam in senectute venisse ^. Hoc ergo quod de juventute
dictum est ad vigorem fervoremque fidei referlur, quae
,

per dilectionem operatur illud autem de senectute, ad:

temporum numerum. Potest enim intelhgi utrumque in

universitate hominum quod non potest in aetatibus sin-
,

gulorum sicut in corpore non potest esse simul et ju-

,

ventus et senectus , in animo autem potest : illa propter

alacritatem, ista propter gravitatem.
XLV. Adversus mathematicos.
XLVi. De ideis.
XLVii. Utrum aliquando cogitationes nostras videre
possimus. Ubi quod dixi, AngeJicd corpora qualia ,

Jios speramus hahituros lucidissima atque a^therea ,

esse credendum est ; si hoc sine membris quae nunc

habemus, et sine substantia quamvis incorruplibilis ,
,

tamen carnis accipiatur, erratur. Multo autem melius in

opere de Civitate Dei, quaeslio ista tractata est^, de
videndis cogitalionibus nostris.
XLViii. De credibilibus.
xLix. Quare filii Israel sacrificabant visibiliter peco-
rum victimas.
L. De aequalitate Filii.
Li. De homine facto ad imaginem et similitudinem

Dei. Ubi quid est, quod dixi , Homo sine vita non
recle appellatur ; cum dicatur homo etiam cadaver ho-
minis. Ergo saltem dicere debui , non proprie dicitur,
ubi dixi, non recte dicitur. Item dixi, Seque inscite
distinguitur,quod aliud sit ima§o et similitudo Dei,
aliud ad imaginem et similitudinem Dei, sicut homi-
' Galat. III, i3. — 2 ljIj j j^ Gen, contra Msnich. c. 3. — 3 Ljb. aa,
cap. 29.
 —

5lO S. AUGUSTINI KPISCOt>I

nem factum accipimus. Quod non ita intelligendum
est quasi homo non dicatur imago
,
Dei , cum dicat

Apostolus , « Yir quidem non debet velare caput , cura

» sit imago el gloria Dei^ : » scd dicitur eliam ad ima-
ginem Dei quod Uuigenitus non dicitur, qui tantum-
,

modo imago est non ad imaginem. ,

Lii. De eo quod diclum est, « Poeuitet me fecisse ho-

» minem *^. )'

Liii. De auro et argento ,

quod Israehtse ab .Egyptiis

acccperunt^.
Liv. De eo quod scrij)tum est Mihi est autem adhae-
, if

» rere Deo , boaum est ^. » Ubi quod dixi Qavd autem ,

cst omni aiiiimi /?ie/ius, id Deain dicinius, magis dici

dcbuit, omni crcato spiritu melius.
Lv. De co quod scriptumest, « Sexaginta sunt reginee,
» octogiula concubinae, et adolescentulae quarum non
» est numerus ^. »

LVi. De annis quadr.iginta-sex aedificati temph.

Lvii. De centum quinquagiuta-tribus piscibus.
LViu. De Joanne Baptisla.
Lix. De decem virginibus.
[,x. « De die autem et hora nemo scit, neque AngeH

i> coelorum, ncque Filius hominis , nisi Pater solus*^. »

L\:. l)e eo quod scriptum est in Evangilio, turbas

Dominum monte pavisse de quinque panibus
in Ubi '^
.

quod dixi daos pidces duas

, illas si^nificare personas^
regiain scilicetet sacerdotalem ad quas etiam sacro- ,

saiicia lUu uncfio perlinebut dicendum polius fuit, ,

maxinie peitinebat quoniam unctos aliqaando legimus ,

et Prophetas. Item quod di.\i , « Lucas qui tanquain

• t Cor. XI, 7. — •^ Gen vi, fi, 7 — ^ ExoJ. in, 22 ; xi, 2, 1 1 xii, 35.

< Psal. xjtn, 28. — 5 (jaut. vi, 7. — ^ iMattli, xxiv, 36. — ' Id. xiv, 18,

et Joau. VI, 1«.

 ,

nETRACTATIONUM LIB. I, 5ll

ascendentem post aboliiionem peccatorum sacerdo-
tem Christum insinucwit pyer Nathan ascendit ad ,

David ^ quia ISathan propheta missus erat cujus

; ,

correptione David ipsius peccati aholitionem pceni-

tendo impetraAt non sic accipieuclum est tanquam ^

ij)sefuerit Nathan propheta qui filius David quia nec , :

liic dictum est quia ipse propheta missus erat, scd dic-
,

lum Quia Nathan propheta missus erat » ut mvs-

est , « ,

terium non in eodem homine, sed in eodem nomine in-

lelligatur.

LXTi. l)c eo quod scriptum est in Evnngeho, quod

« Baptizabat Jesus pluros quani Joannes, quamvis ipse
» non haptizaret, sed discipuh ejus^. » Ubi quod dixi
Latro ille cui dictam est , « Amen dico tibi, hodie me-
)) cum eris in paradiso -^
; » qin nec ipsum hnptisma
acceperat : hoc quidem ot alios ante nos rectores sanct«
EccIesicTe posuisse in suis litteris invenimus^' ; sedquibus
dorumenfis satis possit ostendi quod non fuerit bapti-
zatusille latro ignoro. De qua re in postcrioribus qui-
,

busdam opusculis noslris diligentius disputatum cst ,

maxime in eo quod ad Vincentium Victorem de animce

origijje^ scripsimus.
Lxin. De Veibo.
LXiv. De muliere Samaritana^.
i.xv. De resurrectione Lazari^.

LxvF. De eo quod scriptum est, « An ignoratis, fratres,

» scienti])us enim Legcm loquor, quia Lex dominatur
» homini in quantum tempus vivit^ ? » usque ad eura
,

locum quo scriptum est , « Vivificabit et mortalia

in
» corpora vestra per inhabitantem spiritum ejus in vo-

' Liic. m, 25. — "^

Joau. iv, i. — '^
Lur. xxiv, 4 3. — * Inler eosCypp.
epist. 73 ad Tub. — ^ Lib. 3 de An. orig. c 9. — ^ Joan. iv, 7. — 1 Id.
XI ,43. — ^ Rom. vn , I.
5ia S. AUGUSTINl EPISCOPI
» bis*^. » Ubi illud quod ait Apostolus : « Scimus auteiii

» quia Lfx spiritalis est, ego autem carnalis sum :

exponere volens , dixi , « Id est carni consentio, nonduin

» spirilali gratia liberatus'' : » quod non sic accipiendum i

est quasi
,
sub gratia constitutus
spiritalis homo jani ,

etiam de se ipso non possit hoc dicere et caetera usque ,

ad eum locum ubi dictum est « Miser ego homo quis :

,

» me liberabit de corpore mortis hujus^ ? » quod pcstea

didici sicut jam sum ante confessus. Rursus exponens

quod ait Corpus quidem raortuum est

Apostolus : «

» propter peccatum Mortuiun inquam corpus '^. » , ,

dicity qaandiu tale esl ut indigeutia rerum tempo- ,

ralium molestet animam Sed muho meUus mihipostea .

visum est, ideo niortuum corpus dictum, quod habeat

iam moriendi necessitatem quam non habuit ante pec- ,

catum.
Lxvii. De eo quod scriptum est : « Existimo enim
» quod indignae sint passiones hujus temporis ad futu-
» ram gloriam quae revelabitur in nobis ^ » usque ad id :

quod dictum est « Spe enim salvi facli sumus. » Ubi

:

cum exponerem quod scriptum cst « Et ipsa creatura ,

» liberabitur a servitute interitus » dixi Et ipsa crea- ; ,

tura^ idesl^ ipse ho/no^ cuni signaculo imagiius jam

propter peccatum amisso remansit tantummodo crea-
tura. Quod non ita accipiendum est quasi totura ami- ,

serit homo quod habebat imaginis Dei. Nam si omnino

non amisisset , non esset propter quod diceretur, « Re-

» formamini in novitate mentis vestrae » Et « ''. , In eam-

» dem imaginem transformaraur ^. » Sed rursura si totum

amisisset nihil maneret

, unde dicerelur, « Quanquam in
» imagine ambulet homo , tamen vane conturbatur ^. ^

• Rum. vu, 1. 1 — '*

IliicJ. \\. — "-
I!)id. 24. — * Id. vai, 10. — 5 Ibid.

i8 — 6 Rom. xn, 2. — ' 1 Cor. 111, x8. — * Pial. xxxviit, 7.

 liETRACTATlONUM LIB. I. 5i3
Itein quod A\\i^ spirilaliter siutiinos Angclos vivere. ,

iufinws vero aninuiliter auclaciusdictuni : C;t tlc infimis

quam ut possit vcl Scripturis sanctis , vel ipsis reJjus os-

tendi : quia ct si forsitan potest , difficilliiiie potest.
Lxviii. Dc quod scriptum est, «
eo homo, tu quis
» es ,
qui respondeas Deo^? » Ubi dixi ,
Quia etianisi
levioribus quisque peccatis aut certe qaani\'is gra-
,

vioribus et niultis , tamen inagno geniilu et dolore

pcenitendi niisericordia l)ei dignus fuerit non ipsius ,

est qui si relinqueretur, interiret ; sed miserentis

,

Dei qui ejus precibus doloribusque subvenit. Purum

,

estenim vellc nisi Deus misereatur ; sed Deus non

,

rniseretur c^ui adpacem vocat^ nislvoluntas prccces-

serit ad paceni. Hocdiclum est post poenitentiam. Nam
est misericordia Dei etiam ipsam praeveniens voluntaten),
quae si nonessct, non preepararetur voluntas a Domino.
Ad eam misericordiam pertinet et ipsa vocatio ,
quae
etiam fidem praevenit. De qua Paulo post cum agerem
dixi , Hcec cuiteni vocatio quce sive in singulis /lomini-
bus, sive in populis atque in ipso genere humano per
temporwn opportunitates operaiur, alttc et profundce
ordinationis est. Quo pertinet etiuin iliud;^ In utero
n sanclificavi te \» Et, «Cum csses in rcnibiis palris tui,

» vidi lc.w Et : « Jacob dilexi, Esaii autem ociio liabui ^.»

Quamvis testimonium illud , « Cum esses in renibus pa-

wtristui, vidi le ; >' uncle mibi tanquam scripluni sit ,

occurrerit , ncscio.
Lxix. Dc co quod scriptum cst : « Tunc ct ipsc Filius

» subjectus eril ei qui ilU subjecil omnia. »

Lxx. Dc co quod xAposlolus dicit : « Absorpta est
» mors in victoriam : ubi cst, niors, contcntio tua ? ubi
< Roin. IX, 20. — 2 Jertm. t, 5. — ^ Kom. ix, 12 , it .Malaih.

(XLMil. 33
5l4 8- AUGUSTINI EPISCOPl
» est, mors, aculeus tuus ? Aculeus autem mortis pecca-
» tum, virtus vero peccali lex *^. »

Lxxi. De eo quod scriptum est : « Invicem onera vcs-

» tra portate, et sic adimplebitis legem Chrisli '. »

De temporibus aeternis.
Lxxii.
De eo quod scriptum est « Et habitu inven-
Lxxiii. :

» tus ut homo » "^.

Lxxiv. De eo quod scriptum est in Kpistola Pauli ad

Colossenses In quo habemus redemptionem et remis-
: '<

» sionem peccatorum , qui est imago Dei invisibiUs ^. »

Lxxv. De haereditate Dei.

Lxxvi. De eo quod apostolus Jacobus dicit : « Vis
» autem scire , o homo inanis ,
quia fides sine operibus
» otiosa est ^ ? »
Lxxvii. De timore utrum peccatum sit. ,

Lxxvni. De pulchritudine simulacrorum.

Lxxix. Quare magi Pharaonis fecerunt miracula quae-
dam , sicut Moyses famulus Dei ^.

Lxxx. x\dversus Apolhnaristas.

Lxxxi. De quadragesima et quinquagesima.
Lxxxii. De eo quod scriptum est « Quem enim : dili-
» git Dominus, corripit ; flagellat autem omnem fihum
» quem recipit ^. »
Lxxxiii. De conjugio in eo quod Dominus ait : « Si

» quis dimiserit uxorem suam , excepta causa fornicatio-

» nis®. » Hoc Opus sic incipit : Utrum aniina a se ipsa
sit.

• I Cor. XV, 54, 55. — 2 Galat. vr, a. — 3 Pbilip. 11, 7. — ^ Coloss. i, 14.
— 5 Jaeob. II. ao, — ^ EvoJ. vu, aa. — ' Hebr. xu, 6. — 8 Matth. xix, gt
 RETRAGTATIONLM LIB. I, 5l5

CAPUT XXVII.

De Hilcndacio liber unus.

Item (ie Mendncio scripsi librum ,

qui etsi cum ali-

quo labore habet tamen non inutilem ingenii

intelligitur,

et mentis exercitationem magisque moribus ad verilo-

,

quium diligendum proficit. Hunc quoque auferre statue-

ram de opusculis meis, quia et obscurus et anfractuosus,
et omnino molestus mihi videbatur, propter quod eum

nec edideram. Deinde cum postea scripsissem alterum ,

cujus titulus est , Contra Mendacium , multo magis is-

tum nonesse decreveram et jusscram, sed non est factum.

Itaque in ista retractationc opusculorum meorum cum
eum incolumem rcperisscm , eliam ipsum retractatum
manere prsecepi : maxime quia in co nonnulla sunt nc-
cessaria ,
quae in illo allcro non sunt. Proptcrea vero
iliius inscriplio est, cuntra Mendacium : istius autem ,

de Mendacio : quoniam per illum tolum oppugnatio

est aperta mendacii istius autcm magna pars in inqui-
;

sitionis disputatione versatur. Ad eumdem lamen finem

uterque dirigitur. Hic Hber sic iucipit ; Magna qucestio
esl de mendacio.

33.
5l6 S. AUGUSTINl KPISCOPI

^ LIBER II.

IN QUO IIETHACTANTUR LIBRl QUOS SCRlPSiT

EPISCOPUS.

CAPLT I.

^d SlinpUciaiiuin Ubri duo.

I. LiF.Rop.u.M quo3 episcopus ehiboravi ,

prlmi duo
suut uil Si//?plicianuni ecc\es'i3i MediolaDensis antisliteni,
qui beatissimo successit Ambrosio, de diversis quaestio-
nibus quarum duas ex Epistola Pauli apostoli ad Ro-
,

manos, in primum Jibrum contuli. Harum prior estde

eo quod scriptum cst « Ouid crgo diccmus ? Lex pecca- ,

w tuni e^t? Absit ^ : » usque ad illud ubi ait : « Quis

» me Hbcrabit de corpore morlis liujus ? Gralia Dei per
» Jesum Cbristum Dominum nostrum. » In qua iJla

Apostoli verba, « i.cx spiritualis est, ego autem carnalis

^j sum , elc. » quibus caro contra spiritum confligcrc
ostcnditur, co modo exposui, tanquam bomo dcscribatur
adliuc sub Legc, nondum sub gratia constitutus. Longe
enini poslea ctiam spiritalis bomiuis (et boc probabilius)
es.^e posse illa verba cognovi. Postcrlor in boc libro
quaestio cst ab eo loco ubi ait « Non solum autem, scd
, ,

» et Rebecca ex uno concubitu babens Isaac patris nos-

« Iri » u.^que ad illud ubi ait, « Nisi Dominus Sabaotb

^
:

' R illi. TII. -. ^ IJ. IX. lO.

 ,

UETRACTATlOxXUM LIB. II. 517

» reliquissct scmcn sicut Socloma facti essemus,
nol)is ,

» ct sicut Gomorrlia similcs fuisscmus. » In cujus nucTs-

tionis solutioiic iaboratuin cst quidcm pro libero arbitrio

voluntatis humanfe, scd vicit \)q'i gratia nec nisi ad :

illud poluit pcrvcniri , ut licpiidissima vcrilatc dixissc

intclligatur Apostolus , » OuU {'nim tc disccrnit ? quid
» autem habcs ,
quod non accepisli? si autem accepisti
» quid gloriaris quasi non acccperis^ ? » Quod volcns etiam

martyr Cyprianus ostcndere hoc totum ipso titulo defi- ,

nivit , dicens. « In nuilo gloriandum ,

quando nostrum
» nihil est\ »

II. In secundo libro tractantur caeterae quaestioncs,

et pro nostra quantulacumquc facultate solvuntur, quae
sunt omnes de Scripturaquae Regnorum appellatur. lia-
rum prima est de eo quod scriptum est, « Et insiiiit sj)i-

» ritus Domini in SaiU ^ : » cum alibi dicatur , « Et

» spiritus Domini m;dus in Saiil^. » Quam cum cx[)one-
rem Quamvis sit iii cujusque potestate quidve-
dixi :

lit^ noii est tamen in cujusquam potestate quid pos~

sit^. Quod idco dictum est quia non dicimus cssc in ,

potestate nostra, nisi quod cum volumus lit ubi prius ,

et maximc est ipsum vclic. Sine ulio quippe intervallo

temporis praesto cum voiumus scd est voluntas ipsa , ;

hanc quoque ad bene vivcndum desupcr accipimus po-

tcstatcm , cum praeparatur voluntas a Domino. Secunda
quiKStio est tjuomodo dictum sit , « PcKnilet mc quod
,

» constituerim regcm Saul » Tcrtia utrum spiritus *^.

,

immundus qui erat in Pytlionissa, potucrit agcre ut Sa-

muel a Saiile viderctur, et loqueretur cum eo ''.
Quarta,
de eo quod scriptum est : « Intravit rex David, ct scdit

' I Cor. IV, 7. — ' CyP""- ''l^' 3 Testim. 4. — ^ i R''g. \, 10. —

* Id. xvr , 14. — ' Lib. 1. qii. r. — ^ r Rr;;. xv, et. — ' IJ.

HXVtfl , 7.
5l8 S. AUGUSTINI EriSCOPI
» antc Dominiim ^. » Qiiinta, de co quocl dixil Elias,
« Domine tcslis hujiis viduae , cum qua cgo inhabilo
» apud ipsam , tu male fecisli occidere filium ejus'. »
Hoc Opus sic iucipit : Gratissimam plane.

CAPLT II.

Conira epistolam quam vocant Fundamenti, liberunus.

Lir.ER contra epistolam Manicbaei , quam vocant

Fundamenti ,
principia cjus sola redarguit , 'sed in cae-

teris illius parlibus annotaliones ubi vidcbatur, aflixae

sunt ,
quibus tota subvertitur, ct quibus commonerer,
si quando contra totam scribere vacavisset. Hic liber sic
incipit Vniim verum Deum omnipotentem.
:

CAPLT III.

De Ag^one Chrisliano, liber unus.

LiBEu de Jgone Christiano fratribus in eloquiola-

tino ineruditis humili sermone conscriptus est, fidei re-
gulam conlinens , et praecepta vivendi. In quo illud quod
positum Nec eos aadiannis, cpd carnis resurrec-
est ,

tionem futuram negant et commeniorant qiiod cdt ,

yipostolus Paultis , « Caro et sanguis regnum Dei non

» possidebunt, » non inteltigetites quod ipse dicit Jpos-
/'o/w^- , « Oportet corruptibile hoc induere incorruptio-
» nem , et mortale hoc induere immortalitatem : » Cuni
' a Rejj vri, i8. — ' S Reg. xvii, ao.
 .

RETRACTATIONUM LIB. II. 619

enim hocfactumfuenl, jam non erit caro et sa/igu/s,
secl coeleste corpus ; non sic accipiendum cst quasi ,

carnis non sit futura substantia, scd carnis ct sanguinis

noniine ipsam corruplioncm carnis et Siinguinis intel-
ligcndus est Apostolus nuncupasse ; quae utique in
rcgno illo non erit , ubi caro incorruptibilis erit.

Quamvis et aliter possit inlclJigi , ut carncm et sangui-

nem opera carnis et sanguinis dixissc accipiamus Apos-
tolum , et eos regnum Dei non possessuros, qui perse-
veranter ista dilexerint. Hic liber sic incipit Corona :

victorice.

CAPCT IV.

De Doctrina Christiana , librl quatuor.

I. LiBRos r/e Doctrina Chirstiana, cum imperfec-

tos comperissem perficere malui quam eis sic relictis
,

ad alia retractanda transire, (omplevi ergo tertiura qui

scriptus fuerat usque ad eum locumubi commemoratum
est ex J^vangelio tcslimonium de muliere, quaeabscondit
fermentum in tribus mensuris farinae donec fermenta- ,

retur totum *. Addidi ctiam novissimum librum et qua- ,

tuor libris Opus illud implevi ; quorum primi tres adju-

vant ut Scripturae intelligantur, quartus autem quomodo
quae intelligimus proferenda sint.

II. In secundo sane libro de auctore libri ,

quem
plures vocant Sapientiam Salomonis, quodetiamipsum,
sicut Ecclesiasticum , Jesus Sirach scripserit, non ita

' Luc. XIII, 21

 :

5-20 S. AUGUSTINI EPISf.OPT

coiislnrc, slcut a mcdiclnm ost, postcadidici , ct omnino
])robabiliiis compcri non cssc liunc cjns libri anclorcm.
Lbi autcm dixi , His xl v lthii.\- Testamenti Felcris
terfniiiatiir auctoritiis , cx consucludinc qua jam lo(|ui-
tur Fcclcsia . Yctus Tcstamcnlum appcllavi : Aposlolus
aulem non vidctur appcllarc Yctus 'I cstamcntum , nisi

quod datum cst in montc Sina ^ lit in co cpiod dixi, de

ieinpoiuni historia sanctnin /1 inl)rosinin solvisse
qucestioneni , (anquam coLCtanci fucrint Plato ct Jcrc-
mias . me fcfcllit mcmoria. JNam quid illc dc bac re
cpiscopus diverit , in libro cjus lcgitur. qucm de sacra-
menlis sivede pbilosopliiascripsit. IlocOpus sicincipit
,Sunt prcccepta qucedum.

CAPLT V.

Conlra partcm Diniaii , llhri duo.

SuNT duo libri mci . quorum titulus est, Contin j-ar-

tein Donati. In quorum primo libro dixi , non mihi
])laccrc ullius stecularis potcslatis impctu schismaticos
ail commmiioncm violcnlcr arctari. Lt verc tunc niibi
non placebat ,
quoniam nondum cxpertus eram vd ,

quantum niali corum audcrct impnnilas. vcl quanlum

eis in nuTms mutandis confcrrc possct diligcntia nis-
ciDlinsp. Hoc Opus'' sic incipil : Quoninni Donatistc^
no/jis.

*
(-.diat. IV. jti, — 2 Xq„ ,.via{.
 .

RETRACTATIONUM lin. II, 621

CAPLT VI.

Confessifli^ixm lihri Ircdecim

I. CoNFiiSsiOiM.M niearuni libri xiii et tle malis et de

boDis nieis Deum laudant justum et bonum atque in ,

eum excitant humanum et inteliectum affectum interim :

quod ad me attinet iioc in me egerunt cum scriberen-

,

tur et agunt cum leguntur. Quid de iliis abi sentiant,

,

ipsi viderint , mullis tamen fratribus eos multum pla-

.cuisse et placere scio. A primo usque ad decimumdeme
scripti sunt. In tribus caeteris de Scripturis sanctis ab ,

eo quod scriptum est , « In principio fecit Deus coelum

» et terram *, » usquc ad sabbati requicm.
II. In quarto libro cum de amici morte animi mei
miseriam confiterer , dicens quod anima nostra una
quodam modo facta fuerat ex duabus, et idco inquam , ,

fortt inoii nietuebam , iie totus ille moieretiu\ qiiem

midtum amiweram : quae mihi quasi declamatio levis
quam gravis confessio videtur ,quamvis utcumque tem-
perata sit haec ineptia in eo quod additum est forte. ,

Et in hbro tertio-decimo quod dixi ,

firmamentumjac-
tuin iiiter spiritales aquas superiores , et corporales
in/ciiores , non satis considerate dictum est , res autem
in abdito est valde. Hoc Opus sic incipit: Magnus es,
Doinine.
' Oiu). r I.
 ,,

Sfl^ S. AtJGCSTINl F.PISr.OPl

CAPIT VH.
Contra Faustuni ManicluEum , liir> triginla-tres.

I. CoNTRA. Fnustum MaiiicJi(eutn blaspbeniantem

Legem et Prophetas , et eorum Deum et incarnationera
Christi ; Scripturas aulem Novi Testameuti quibus coh-
vincitur, falsatas esse dicentem . scripsi grande Opus
verbis ejus propositis reddens responsiones meas. Tri-
ginta et tres disputationes sunt ,
quas etiam libros cur
non dixerim ? Nam etsi sunt in eis aliqui pcrbreves , ta-
men libri sunt. Unus vero eorum , ubi a nobis adver-
sum ejus criminationes Patriarcbarum vita defenditur,
tantae prolixitatis est, quantse nullus fere librorum meo-
rum.
II. In cum solverem qugestionem
libro ergo tertio ,

quomodo poluerit duos patres babere Joseph dixi qui- ;,

dem quod ex alio natus ah alio fuerit adoptatus ; ,

sed genus quoquc adoptionis dicere debui sic enim so- :

nat quod dixi tanquam eum vivus adoptaveritalius pa-

,

ter*^. Lex autem filios etiam mortuis adoptabat jubens ,

Tit fratris sine filiis mortui duceret frater uxorem, et fratri

defuncto semen ex eadem suscitaret : quas profecto de

duobus unius bominis patribus expeditior ibi redditur
ratio. Uterini autem fratres fuerunt in quibus boc con-

tigit^ ut unius defuncti qui vocaijatur Heli, duceret

alter iixorem , id est Jacob, a quo Maltbaeus narral ge-
nitum esse Josepb : sed uterino fratri suo eum genuit
cujus filium Lucas dicit fuisse Josepb , non utique geni-
tum , sed ex Lege adoplivum. Hoc in eorum litteris in-
' Deut. XXV, 5.
 RETRACTATIONLM LIR. II. 02.3

ventiim est ,
qui recenti memoria post ascensioiiem Do-
niini de liac re scripserunt. iNam etiam nomen ejusdem
mulieris . quae peperit Jacob patrem Joseph de priore
marito .\Jatl)an . qui fuit pater Jacob , avus Joseph ,

secundum Matthaeum ; et de marito posteriore Melchi

peperit Heli , cujus erat adoptivus Joseph, non tacuit
Africanus. Quod quidem cum Fausto responderem, non-
dum legeram ; sed tamen per adoptionem potuisse con-
tingere, ut unus homo duos haberet patres, dubitare non
poteram.
III. Tn duodecimo et tertio-decimo de filio Noe se-

cundo qui est appellatus Cham ita disputatum est , ,

tanquafn non in fdio suo (Ihanaan sicut Scriptura de- ,

monstrat, sed in se ipso fueiit a patre maledictus, In

quarto-decimo de sole et tanquam
luna taha dicta sunt ,

sentiant, et ideo tolerent vanos adoratores suos quamvis :

verba ibi accipi possint ab animah ad inanimale trans-

lata modo locutionis qui vocatur graece metaphora
, ,

sicutde mari scriplum est , « Quod fremat in utero ma-

» tris suae volens progredi * , » cum utique non habeat

voluntatem. In unde-tricesimo inquam, ui sit ; Absit ,

in membris sanctorum etiam genitalibus aliqua tur-

pituclo. Dicuntur quidem inhonesta quia non ha- ,

bent eam speciem decoris ,

quam membra quce in
promptu locata sunt : sed probabih*or in aliis postea
scriptis nostris reddita ratio est , cur ea dixerit etiam
Apostolusiiihonesta ,
propterlegem scihcet in membris
repugnantem legi mentis ,
qu?e de peccato accidit ^ , non
de prima nostr?e institutione naturae. Hoc Opus sic in-

cipit : Fnustus quidam fuit.

' Job. xsxviii, S, jiixta I.XS. — ^ , q^x. xti, ai, et Kom. '^i', '*•
 oq4 s» augustini episcopi

CAPLT VIII.

Conira Felicem ManJchcPum , Ubri dao.

CoMRA. Mduichceum quemdam , nomine Felicem ,

praesente populo in ecclesia biduo disputavi. Hipponem

quippe venerat eumdeni seminaturus errorem
, unus ;

enim eorum quamvis ineruditus li-

erat ex doctoribus ,

beralibus litleris sed tamen versutior Fortunato. Gesta

,

sunt ecclesiastica sed inter meos libros computantur.

,

Duo crgo libri sunt, in quorum secundo disputatum

est de libero voluntatis arbitrio sive ad malum operan- ,

dum sive ad bonum sed de gratia qua vere liberi

, :

fiunt , de quibus scriptum est, « Si vos Filius liberave-

K rit, lunc vere liberi critis* ,
» diligentius disputare ,

quoniam talis erat cum quo agebamus , nulla sumus ne-

cessitate compulsi. Hoc Opus sic incipit : Honorio Au-
gusto VI. Cons. sept. idus Decembris.

CAPLT IX.

Dg Natura Boni , liber unus.

LiBER de Natura doni adveTsus Manichasos est ubi ,

ostenditur naturam incommutabilem Deum esse ac sura-

mum bonum atque ab illo esse coeteras naturas sive
,

spiritales sive corporales atque omnes in quantum na-

,

turae sunt bonas esse; et quid vel unde sit malum et

. ;

' Jt>an. viif, 36.

 RETRACTATIONUM LIB. II. 626
quanta mala Manicliaei ponant in natura boni, et (juanta
tona in nalura mali quas naturas finxit error ipsoruni.
,

Hic liber sic incipit : Sumrnum bonuui ,

quo superius
non est, Deus est.

CAPIJT X.

Contra Secundinum Manichwum, liber tinus.

Secundinus quidam non ex eis quos Manichaei Elec-

,

tos sed ex eis quos Auditores vocant

, quein iie facie .

'
quidem noveram scripsit ad me velul iiniicus. hoaoii-
,

fice objurgans quod oppugnarem htteris ilLini haeresim,

et admonens ne facerem atque ad eam polius sectandam

,

exhortans , cum ejus defensione, et fidci catholicae re-

prehensione. Huic respondi ; sed quia iu ejusdem opus-
culi capite non posui quis cui scriberet, noii in cpisloHs
meis , sed in hbris habetur. Ilhc ab exordio conscripta
est etiam ejus Epistola. Hujus autem mihi voluminis li-

tulus est: Contra Secundinuni Manichcru/n. (juod mea

sententia omnibus quae adversus illam pestcm scribere
.

potui, facile praepono. Hic libcrsic incipit Benevolen- :

tia in nie qiuz appuret litleris tuis.

CAPLT XT.

Contra IJilarum, liber unus.

Inter haec Hilarus quidam vir tribunilius laicus Ca-

thohcus, uescio unde advcrsus Dei minislros, ut fieri
 526 S. AUGUSTINI EPISCOPI
adsolet , irritatus , morem qui tunc esse apud Carthagi-
nem coeperat , ut liymni ad altare dicerentur de Psalmo-
rum libro , sive ante oblationem, sive cum distribueretur
populo quod fuisset oblatum , maledica reprehcnsione
ubicumque poternt laccrabat asserens fieri non oportere. ,

Huic respondi jubentibus fratribus, et vocatur liber ipse,

Contra Hilanim. Hic libcr^ sic incipit Qiii dicunt :

mentioneni Veteris Testamenti.

CAPLT XII.

Qucesliones Evangiltorum , libri duo.

Slnt qugedam expositiones quorumdam locorum ex

Evangelio secundum Matlhaeum, et aliae similiter secun-
dum Lucam : in unum iibruni illte , in alterum islae re-
dactse sunt, Titulus 0[H'iis liujus est : (Jncestiones
Evani^elioriiiji. Sed quarc illa sola de supradiclis Evaa-
gelicis libris exposita fuerint, qu?e bis libris meis con-
tinentur , et quce ista sint ,
prologus meus , adjunctis
atque annumeratis eisdcm queeslionibus, ita ut quisque
lcgerequod voluerit numeros secutus inveniat, satis ,

indicat.Inprimo crgo libro in eo quod positum est ,

Dotninuin seorsuin duoLnis discipulis suani retulisse

passionem mendositas codicis nos fefeliit nam, duo-
. :

decim'^^ scriptum est non duoljus. In secundo libro , ,

volens exponere quomodo duos patres potuerit habere

Joseph , cujus conjux dicta est virgo Maria , illud quod
perhibetur fratrem duxissc defuncti fratris uxorem , ut
ei semen secundum T.egem suscitaret , ideo dixi « Esse

1 Nou «xtat. — 3 Matlli. XX, i;.

 :

REXaACTATIONUM LIB. II. 627

» infirmum quoniam qui nascerelur, nomen defuncti
,

» Lex eum jubebat accipere^: » non est verum. Nomen

enim defuncti quod dictum est, ad hoc Lex valere
praecepit, utejusfdius dicerelur; non ut hoc quod ille
vocaretur. Hoc Opus sic incipit : Hoc opus non ita
scriptum est.

««V>VV^-V'V>.VVVVVVVV*VVVVVVVVVVVWVVW\\\VV\\VVVVVVVCVVVVVVVVVV« vVVV^VXt^V-VvViVVXiV^vXV^-VVVVX wv

CAPUT XIII.

Annotatlones in Job , liber unus.

LiBER cujus est titulus, Annotationes in Job utrum ,

meus habendus sit an potius rorum qui eas sicut po-

, ,

tuerunt vel voluerunt, redegerunt in unum corpus des-

criptas de frontibus codicis , non facilc dixerim. Suaves
enim paucissimis intelhgentibus suut ,
qui tamen necesse
esl ofFendanlur , muUa non inteHigentes; quia nec ipsa
ver]>a quae exponuntur , ita descripta sunt in niultis lo-
cis , ut appareat quid exponatur. Deinde brevitatem
sententiarum tanla secuta est obscuritas, ut eam lector
vix ferre possit, quem non intellecta
necesse est plurima
transire. Postrenio tam mendosum comperi opus ipsuni

in codicibus nostris ul emendare non possem

, nec edi- ,

tum a me dici vellem, nisi quia scio fratres id habere ,

quorum studio non potuit denegari. Hicliber sic incipit
Et opera niagna erant ei super terram,
' Duut. XXV, 5,
 ,

5a8 5. AUGLSTINI EPISCOPl

CAPLT XIV.

/)« Catc.chizandis rudihus, liber unus.

Est eliam liber noster de Catechizandis rudibushQC.

ipso titulo praenotatus. In quo libro ubi dixi , ISec Jn-
gelus qui cum spiritibus aliis salellitibus suis super-
biendo dcseruit obedientiam Dei^ et diabolus factus
est aliquid nocuit Deo sed sibt
, novit enini Deus
^ :

ordinure dcserentes se uninins ; convenienlius dicere-

tur. deserentes se spiritus, quoniam de Angelis ageba-
tur. Hic liber sic incipit : Pelisli nie ^ frater Deo-
gratias.

CAPIJT XV.

De Trinitale libri qiiindecim.

1. LiBROS cjuae Dcus cst

<^e xv scripsi
Trinitate , ,

per aliquotannos. Sed cum corumduodecimum nondum

pcrfecissem , et cos diutius tcnerem quam possent susli-
nere qui vebementer illos baberc cupiebant, sublracli
sunt mibi minus emendati <|uam debercnt ac possent
quando eos cdere voluisscm. Ouod postca quani compcri,
quia ct alia eorum apud nos exemplaria remanserant ,

slatueram eos jr.m ipse non cdcie, sed sic babcre ut in

alio aliquo Oj)Usculo meo quid niibi de bis evenerit dice-

rem :urgentibus lamcn fratribus. qiiia resis?cre non va-

lui . emcndavi eos quanlum emeudandosputavi, et com-
 :

nETRACTATIONUM LIR. If. 5 ;C)

p!cvi ct ctliili , ailjungons cis a capilc cpis!oIatn , (piam

scripsi acl vcncraljilcni Aurclium cpiscopuni Carlliagi»
ncnsis Ecclesiae : qiio tanr|uam prologo e\po-ui et ciuitl

accidissct , ct quid faccrc nica cogitatione voluissom , ct

quitlfratrum cliaritatc comj)cllentc tccisscm.
11. In quorum libro untlccimo cum de corporc visi-
bili agercm , clixi , Oaocirai ici aiiKire , alienari est
qnotl sccundum cum nmorem diclum cst quo alicjuid .

sic amalui" ut cofiucndo cxislimet bcalum se cssc cjui

,

lioc amat. Nam noa cst alienari, in laudcm Crcaloris

amarc spccicm cor|)oralcm, utipso Crcatore iVucnsquis-
que vcrc bcatus sit. Itcmquc in codcm ubi dixi Nec , ,

a\'em quadrupcdem ineinini quia non vidi ; sed ^

phantasiam talem facillime iiitueor duni alicui ,

forince volatili qualem vidi adjungo (dios duos , ,

pedes quales ilidem vidi \\xc dicens non potui re-

,
:

colcre volatilia quadrupcdia^ quae Lcx commcmorat. ,

Ncqiic cnim comjiulat in pcdibus duo j)ostciiora crura

quibus locust.e saliunt, quas dicit mundas, ct idco dis-
ccrnit abimmundis lalibus volatilibus, cjue non saliunt
illis cruribus , sicut sunl scarabsei. Omnia quippc hujus-
modi volatilia quadrupcdia vocantur in Lcgc.

in. In duodccimo , velut cxpositio vcrborum Apos-

toli, ubi ait . « Omne pcccatuin quodcumquc feccrit
w homo , cxtranon niilii satisfacit ; ncc
corpus cst-, »

sic puto intelligendum quod dictum cst Qui autcni , <

» fornicatur, in corpus proprium peccat, » tanquani ille

hoc faciat, qui propler adipisccnda ea quoe pcr corpus

scnliuntur , ut in his fincm honi sui ponat , aliquid agit.
Hoc cnim longe plura peccata compleclitur , quam illa

fornicatio qUcE concubitu perpetralur illicilo , de qua

locutum , cum hoc dicerct, Apostolum apparet. IIoc
• Levit. XI, ao. — '^
r Cor, vi , j8.

i.XLViJl. 34
53a S. ACGUSTINI EPISCOPI
Opus excepta Ej)istola quae postmodum ad ejus capuk
adjuncta est , sic incipit : Lecturus ha:c cjuce de Triiii-
tate disserimus.

CAPLT XVI.

Dt Consensu Evangelislarum , libri quatuor,

Pek eosdem annos quibus paulatim libros De Trini-

tate dictabara , scripsi et alios labore continuo , interpo-
nens eos illorum temporibus , in quibus sunt libri qua-
tuor de Conseiisu Evan^elistaruiii ,
propter eos qui
tanquam dissenticntibus calumniantur. Quorum primus
liber adversus illos ronscriplus est , qui tanquam maxime
sapientem Chrislum vel houorant vel honorare se fin-
gunt; et idco nolunt Evangeho credcre ,
quia non ab
ipso illa conscripta sunt , scd ab ejus discipuhs ,
quos
existimant ei qua crederetur Dcus, crrore
divinitatcm ,

tribuisse. In quo hbro quod dixi Ex Abrahain cce- ,

pisse gente.m Hebiceorum , est quidem et hoc credi-

bile , mX Hebiai ^ velut .^^ra(r/ dicti esse videantur :

sed ex illo verius intehiguntur appellati ,

qui vocabatur
Heber tanquam Ileberaei (29), de qua re in hbro sex-
,

to-decimo de Civitate Dci satisdisserui, In secundocum

agercm de duobus palribus Joscph ab altero dixi ge- ,

nituin, ab altero adoptatuni. Sed dicendum fuit al- ,

teri adoptalum. Defuncto enim, quod magis credendum

est, secundum Legem fucrat adoptatus quoniam qui ;

eum genuit, ejus matrem, fratris defuncti conjugcm

duxerat. Item ubi dixi, Lucas veroad ipsuin Davidper
ISathanascendit,perquein Prophetain Deus peccatum
 1:

RETRACTATtONUM LfB. II. 53

illius expiavit ; per cujus nominis Proplietam , cHcere
debui; ne putaretur idem fuisse liomo, cum altcrfuerit,
quamvis et ipse lioc vocaretur. Iloc opus sic incipit
Inter omnes divinas auctoritates.

CAPLT XVII.

Contra epistotam Parmeniani , tibri tres,

1n tribus Yihris contra E/jisto/am Parmeniani Do~ ,

natistarum Carthaginensis episcopi successorisque Do-

nati, quaestio magna versatur et sclvitur, Utrum ia
unitate et eorumdcm communione sacramentorum mali
contaminent bonos, ct qucmadmodum non contaminent
disputatur, proptcr Ecclesiam lolo orbe diffusam , cui
calumniando scbisma fecerunl. In quorum libro terlio
cum dissereretur ,
quomodo sic accipiendum quod ail
Apostolus, « Aufcrtc malum ex vobis ipsis^, » illud quod
dixi, ut ex se ipso quisque auferat malum non, sic

esse intelligendum, sed sic potius ut homo malus aufe-

ratur ex hominibus bonis , quod fit per ecclesiasticam
disciphnam satis ,
Graeca lingua indicat; ubi sine ambi
guitate scriptum est ut iulelligatur, hunc malum, noa
,

hoc malum*^ quamvis et secundum islum intellectum

:

responderim Parmeniano. Hoc opus sic incipit iMulta :

quiclem ahas adi^ersus DonaLisUis.

'
l Cor. V, l'i,
— '^ Gr, Tbv •nrovvjpt.».

34
 ,

53a 8. AUGUSTINI EPISCOn

CAPIJT XVIII.

I)v Baptismo llbri septem.

CoNTRA Donatis'as aiicloiitatc beatissimi cpiscopi ct

niartyris Cypriaui sc clefendcre molientes , septemlibros

rle Baptismo scripsi , in quibus docui nibil sic valere

ad reiellendos Donalistas , ct ad corum prorsus oraclau-

dcnda, ne adversus Catliolicam suum scliisma defen-
dant ,
quomodo litleras facluniquc Cypriani. Ubicum-
quc autcm in liis libris commemoravi^ Ecclcsidin non
hcibenteni maculam aiit rtigani , non sic accipiendum
est quasi jam sit , sed quae praeparatur ut sit, quando
r.pparebit ctiam gloriosa. Nunc enim propter quasdam
i'>norantias el infirmitales mcmbrorum suorum liahct ,

undc quotidie tola dicat « Dimitlc nobis debila nos- :

»tra^.» !n quarto libro cum diccrem vicem haptismi

posse liahere passione ,nox\ satis idoneum posui illius
latronis exemplum qui ulrum non fuerit baplizatus in- ,

ccrtum cst. In libro seplimo de vasis aureis et argentcis

in domo magna coiislilutis, sensum Cypiiani secutus
sum qui baec accepit in bonis in malis autem lignca
^ :
,

et fictilia , ad illa referens quod dictum csl « Alia qui- ,

M dem in honorcm : » ad hcTC aulcm quod dictum est

« Alia vero in contumeliam''. ^ Sed magis approboquod
apud Tychonium poslca repcri vel adverti , in utrisque

intfUigendum quaedam in honorem , non sola scihcct

« I.ib. I. c 57. •' 1'''- 3. cap. iS. el lil), 4. cap. 3. et 4. et 10. —

' Maltl» vi , »*• — ^ Cypr. episl. 5i ad Maximuin, etc. — * a Tim.

ll ,
10-
 :

RliTRACTA.TIONUM LIB. II. 533

aurea ct argcntca ; ct rursns in utrisque quapclam in
contumcliam, non utiquc Hoc opus
sola lignea et fictilia,
sic incipit : /// eis li/)jis qaos adversus epislolain Par-
nieniaiii.

CAPliT XIX.

CGTilva qiiod aHulit Ccnfiirius a Donatislls, libcr unus.

Co.M advcrsus partcm Donati multa crebris disputa-

tionil)Us agcrcmub, attulit ad Ecclcsiam quidam laicus
tunc corum nonnulla rontra nos dictata vd scripla in
pnucis vclut lcstinioniis , qure suae caus?e suffragnri pa-
tant , liis brcvissimc rcspondi. llujus libclli titulus cst

Conlra (juod altulit Ceniurius a Donatistis *. Et inci-

pit sic : Dicis eo quod scriptuin est a Salomone : Ah
aqua aliena abstine te.

CAPliT XX.

Ad tnquisitioncs Januarii , llbri duo.

LiBRi duoquorum csttitulus, Arl inquisiliones Jn-

nuarii ^ multa dc sacramcntis contincnt disputata , sive
qufeunivcrsalltcr, sivc quts parlilllcr, id cst, non pcrte-
quc in oinnihns locis ol^scrvat Ixxlcsia , ncc tanicn
commcmorari omnia j:oiucrunt scd s.ilis ad inquisila ,

responsum cst quorum librorum prior. Epistola est

:
,

• ^ion extat.
534 S. AlGLSTINI episcopi
habet cjuippe iii Ciipile quis ad quem scribat ; sed ideo
iiiter nnnumeratur hoc opus quoniam sequens
libros ,

qui nomina nostra non habet, multo plura tractantur.

In primo igitur quod de manna dixi , quia iinicuique
secunchmi propriam volnntatem in ore sapiehat non ,

mibi occurrit unde possit probari , nisi ex libro Sapien-

tiae ,
qiiem Jud^ei non recipiunt in auctoritatem cano-
nicam *
; quod tamcn fidehbus potuit provenire non ,

illis advcrsus Deum murmuratoribus, qui profecto alias

escas non desiderarent . si hoc eis saperet manna qnod
vellent. Hoc Opus sic incipit : Ad ea quce me inter-
rogasti.

CAPUT XXI.

I)c Opere Monachorum , llber unus.

Vl (le Opere Manachoruni librum scriberem illa ,

necessitas com])ulit, quod cum apud (iarthaginem mo-

nasteria esse coepissent, alii se suis manibus transige-

bant , obiemperantcs Aposlolo : alii vero ita cx oblatio-

nibus rcligiosorum vivere volcbant , ut nibil operanlcs ,

unde necessaria vcl haberent vel suj)plercnt sc polius ,

implere prasceptuni evangelicum exislimarcnt atquc jac-

tarent, ubi Dominus ait « : llespicite volatilia coeli et

»liliaagri"^.« Undcetiam inter laicos infcrioris propositi,

sed tamen studio ferventes, existerecoeperant tumultuosa
certamina quibus Ecclesia turbaretur aliis hoc , aliis
,
,

aliud defendentibus. Huc accedcbat quod criniti craut

quidam eorum, qui operandum non esse dicebant. Unde
* Sap xv(, 3<». 2 Malth vi, a6.
 :,

RETRACTATIONUM LIB. II. 535

contentiones, hinc rcprehendentium, inde quasi purgan-
tiurn pro parlium studiis augebantur. Propter haec vene-
rabilis senex Aurclius, ecclesiLe ipsiuscivilatis episcopus,
ut liinc ahquid scriberem jussit, ct feci. Hic sic incipit
Jussioni tuce , sancte frater Aureli.

CAPUT XXII.

Dt Bono conjugali , iiber unui.

I. sacrarum virginuni meritum

JoviNiANi haeresis,
aequando pudicitite conjugali^ tanlum valuit in urbe
Pioma, ut nonnullas etiam sanctimoniales de quarum
pudicitia suspicio nuHa praeccsscrat, dcjecisse in nuptias
diccrclur, Loc maxinie argumcnto cum eas urgeret di-
cens : « Tu ergo nichor quam Sara , quam Su-
melior
wsanna, sivc Anna? » et C3eteras commcmorando tcstimO-
nio sanctae Scripturae commendantissimas foeminas
quibus se iJlte meliores. vel ctiam pares cogitare nou
possent. Hoc modo ctiam virorum sauctorum sanctum
coelibalum conimemoralionc patrum conjugatorum et
comparatione frangcbat. Huic nionstro sancta Ecclesia
quae ibi est . fidchssime ac fortissime restitit. Remanse-
rant autcm iste disputationes cjus in quorumdam ser-
munculis ac susurris. quas palam suadere nullus audebat.
Scd etiam occuite vcuenis repentibus , facultate quam
donabat Dominus, occurrendum fuit : maxime quoniam
jactabatur Joviniano responderi non potuissecumlaude,
sed cum vitupcrationc nuptiarum. Propter hoc librum
edidi , cujus inscriptio est, de Bono conjugali. tJbi
de propagatione filiorura prius quam horaines mortem
DoQ> 5. AUGU5TJM EPISCOPT
pcccando nicreiciUiir , <|Uonianj concubitus mortalium
rorporam rcs vidclur, (juccslio niiigna dihila cst : scd in
aliis [)0slca jiltcris noslris , satis (juaulum arbitror, cx-
plicatur.
II Dixitliatn quodam loco : Quodenirn cst cibus ad
sahitcni honiinis^ hoc cst . concnbitus ad sahitem ge-
iieris; et uli-unirjue non e^t sine delectatione carnaUy
qucc tamen inodificata, et teinperantia re/renante iii

usuni naturalem rediwta , hbido esse noii potest.

Quod idco dictum cst, quoniani libido non csl bonus ct
rectus USU5 libidinis (3o). Sicut cnim nialum cslmalcuti
bjnis, iia bonum cst benc uti nialis, dc qua rc alias,
maximc ( outra novos ha^rclicos i^elagianos diJigcnliusdis-
p itavi. !)c Abrahani (jMod dixi, Ex /iac obedientiapA-
tjr ille Al>ra]iain, qui sine axine noii fuit., esse sine
nnico a se occiso j)aratus fnit non salis ap-
jiiio et ,

])robo. Magis cnim fdium, si cssct occisus, rcsuscitationc

si niox fuissc rcddcndum, crcdidissc crcdcndus cst, sicul

in iipistoia lcgitur quae c-^t ad llcbraos ^. Hic libcr sic

iucipit : (Jnoniam unusquiscjue honio^humani gencris
pars est.

CAPLjT XX!H.

Dc sancla Firgmilale , llbcr uniis,

PosriiA (jaam scripsi de Bono Co njtigah, cx\)cc\a-

balur ut scrd^ercm c/f sancla l^ir^iiiii.aie ., ncc distuli :

atquc id Dci munus, et quam magnum, et quanta bumi-

 HETRACTATIONCM LIB. II. 537
litatc custodicncluin essct, uno sicut polui voluminc os-
tcntli. Mic libcr sic incipit: Librum dc lioiio conju^ali
nuuer edidinms.

CAPL r XXIV.

/)c Gciicsl nd Litteram, libri dnodecim.

I. V\Lj\ idcm lcmpus dc Gencsi libros xn scripsi ab

exordio, doncc dc paradiso dimissus cst Adam ct flam-
nica roni])basa posita cst custodirc viam ligni vita*. Cum
nutpni ad lioc usque undecim Jibri [icracti rssent, duo-
decinium addidi, in quo diligcntius de paradiso disputa-
lum cst. I ituluscorum Jibroriim inscribilur de Gcnesiad
litleiani id cst, non sccundum aJJegoricas signillcatio-
:

ncs, scdsccundum rcrum geslaruin proprieiatem. Inquo

opcie pJura quaesita quam invcnta sunt ct corum quae :

inventa sunt. pauciora firmata : catcra vero ita posita .

vcJut adliuc rcquircnda sint. IIoc sant- Jibros posterius

coepi, sed prius terminavi quam di- Trinilale : ideo cos
nunc ordine, quo coepi recolui.

II. ubicumque in eis Jibris posui,

In quinlo libro, ct
de seniinc cui repromisswn est ; quod dispositLini fit
Ijcr ini^elosin manumediatoris'^ iNon sic babet Apos- :

loJus, sicut vcriorcscodiccs postinspcxi, maxiniegroecos.

Dc Legc cnim dictum cst, quod lanquam de seminc dic-
tum muJlilatini codiccs habent per interprelantis crro-
rcm. In scxto Jibro quod dixi, Adain iinagineni Dei^
sccunduin <iuain factus est perdidisse peccato, non sic
accipiendum cst, tanquam in eo nuJIa remanserit. sed
' Gjiai. ic!, 19.
638 S. AUGUSTINI EriSCOPl
quod tam deformis ut rcformalioncopusliaberet. In duo-
decimo de inferis, magis mihi videor docere debuisse,
quod sub terris sint, (juam ralioncm rcddere cur sub
terris esse credantur, sive dicantur ,
quasi non ita sit.

Hoc Opus sic incipit : Omiiis diviiui scirptura biper-

tita est.

CAPLT XXV.

Contra Lilltras Pctiltani , libri tres.

AxiEQL'A.M finiremlibrosc/e l^rinitateei lihros de Ge-

nesi ad litteram, irruit causa respondendi litteris Peti
liani Donatistae, quasadversus Catholicam scripsit, quam
differre non polui. Et scripsi in hanc rem tria volumina,
quorum prinio primae parti Episfol^ ipsius, quamscrip-
sitadsuos. quia non tota in nostras manus venerat, sed
prior parva ])ars ejus, quanta polui celerilate et veritate
respondi. Etiam ipsa i^lpistola est ad nostros , sed ideo
intcrlibros habetur,quia caeteriduo ineaden» causa lihri
sunt. Postca (juippe invenimus totam, eique tanta dili-
gentia rcspondi. quanta Fausto ManicbifO . verba sci-
licct ejus sub ipsius nomine prius ])onens ])articulatimet
sub meo jier singula responsionem meam. Sed prius quod
scripseram antequam totam rcpcrircmus. pervenit ad
,

Petihanum et iratus res|Donderc conatus cst, in mc po-

:

tius dicens quidquid eum hbuil, in causa vero omnino

deficiens quod cum posset colhitis ulriusque nostrum
:

scriptisfacilhme adverti, tamcn propter tardiores hoc ij)se

respondcndo demonstrare curavi, sic est additus eidem
nostro operi liber tertius. Koc Opus in primc) hbro sic
 RKTRACTATIOMJM I.in. TI. SS^
incipit : i\'osti itos scrpe voluisse. Insecundo auleni sic :

Priinis jxutihiis Epistoke Pctiliani. In lertio aulem

sic : Le^i, Petiliane, litteras tuas.

CAPUT XXVI.
Ad Cresconium grammaticum partis Donati,
libri quatuor.

GRAMMATicusetiam quidam DonatistaCresconius cum

invenisset Epistolam meam, qua primas partes, quae in
manus nostras luncvenerant EpistolaePetilianiredargui,
putavitmihi rcspondendum, ethoc ipsum scripsit ad me.
Cui operi ejus hbris quatuor respondi, ita sane ut tribus
peragerem quod universa responsio tlagitabat. Sed cum
viderem sola Maximianensium causa quo suos shismati-
cos damnaverunt, et eorum ahquos rursus in honoribus
suis receperunt, baptismumque ab eis extra suam com-
munionem datum non repetiverunt, responderi possc ad
Guncla quae scripsit, etiam quartum librum addidi, i&
quo idipsuni quantum potui diligenter atque evidenter
ostendi. Ilos autem quatuor hbros quando scripsi, jam
contia Donatistas loges dederat Honorius Imperator.
Hoc Opus sic incipit : Quando ad te, (jesconi, mea
snipta j>frveiiiie possent ignorans.
54o S. ALGUSTIM EPISCOPl

CAPl T XXVTI.

Prohiiiioninn et trstimontoruin contra Donalisfas ,

Liher- unus.

Posr haec ut ad Donatistas perveDircnt contra corum

errorcm ct pro calholica veritatc nccessaria documcnta
curavi. sivc tle ecclcsiasticis, sivc cle puhlicis Geslis, sivc

deScripturis canonicis. I'!t primoad illos eadem promissa

dircxi. ut ipsica. si ficri po,>sct, c.xposccrcnt. Oiiaz cum
vcnisscnl incorum quorumdam manus, ncscio rpiis cxti-
tit, qui suo nominc tacilo contra haec scribcrct. ita sc
confitcns Donalistam. tancjuam hoc vocarclur. (luicgo
rcspoudens, alium lihrum sc.ripsi. lHa vcro documcnla
(luse promiscram, cidcm lihcllo quo cadcm proniiscrnm

junxi,cl cx utroque uuum essevolui • cumque siccdidi,

litin parictihus hasilicaequfe Donalistarum tuerat. prius
propositus lcgcrclur cujus tituluscst : Probalionuin el tcs-
timomoriun contra Donatistas^ In quo lihro aljsolu-

tionem Felicis .Vptungensis ordinatoris Cjccihaiii non ,

hoc ordinc posuimus quo postea nohis chruit Consuli- ,

hus diligentcr inspcclis. scd tanquam post Caecilianum

fuerit ahsoiutus. cum antc sit factum. Illud ctiam quod
commemorato Judse apostoli tcslimonio. uhi ait : « li sunt
qui scgrcgantscmclipsos, (mimalcs, >; Spirilum non ha-
Lcnles^. adjunxi cti;;m diccns : De quibiis el Paidus
apostoliis dicit., « Animalis aulcm honio nou ])crcipit ca
)> quse sunt spirilus Dci - : » non sunt isti illis coifquandi,
quosomnino ab Ecclesia schisma praecidit. Istos quippe
 RETHACTATIOMM LIB. 11. -
0''|l

itlcm apostolus Paulus parvulosdicitcsscin Clirislo. quos

nondum cscam valcntcs capcrc,laclc nulrit tamcn^ illi :

autcm non filiis parvulis, scd in mortuisct pcrclitiscom-

pulantli sunt, ut si tjuis corunicorrcctus Ecclcsife fucrit
copulatus, recte tle illo clici possit : '< Morluus crat ctre-
» vixit : pericrat, et inventus est^. « Iliclibcr -^
sic in-
cipit : Qtii liinelis conseutire Ecclesia; cjtholiccc.

CAPLT XXVIII.

Contra Donatistam ncscio (/uein , liber iinus.

ALTEUiTJslibriquem supra commemoravi.titulum esse

volui, Contra nescio quem Donatistani. \\\yv similitcr
de absolutionc ordinatoris CiPciliani vcrusordo lcmporis
non csL. Illud ctiam quod (\i\\, niultitudinein ziza- Jd
nioruin , ul)i intelliguntur oniucs hcbreses, minus ha-
bct unam nccessariam conjunctioncm : diccndum enini
fuit, ubi inlclligunlur ct omncs liasrcses; aut, ubi intclli-

gunlurctiam omncs liaercscs. Nunc vcro ita dictum est,

quasi praetcr Ecclcsiam tanlummodo sint zizania. non

ctiam in Ecclcsia, cum ipa sit rcgnum Cbristi, de quo
collccturi sunt Angeli ejus mcssis tempore omnia scan-
dala. Undc et Cyprianus Marlyr, Et si videntur, in-cc

» quit, in Ecclesia cssc zizania, non tamen impediri de-

» bcl aut fidcs, aut cbaritas nostra, ut quoniam zizania
» cssc in Ecclcsia ccrnimus. ijisi dc Ecclcsia reccdamus ^. »

Qucm scnsum eliam nos alias, et maximc advcrsus cos-

» 1 C:or. III, I. —^ ''UC. XV, 33. — ' Non extal — * C )pr. cp. 5i. sd
Max.iuiura, elc.
54a S. ADGUSTINI EPISCOPI

dera prsesentes Donalistas in CoUatione defendimus. Hic

liber^ sic incipit : Probatioues rerumneccssarinruTn
quodam breviculo collectas promisimus.

GAPLT XXIX.

AdmonUio Donatistarum de Maximianistis, liber unus,

Cuni viderem mullos lcgendi labore impediri a dis-

cendo, quam niliii rationis atque veritatis liabeat pars

Donali, iibellum brevissimum feci, quo eosdesolis Maxi-

mianislis admouendos putavi, ut posset facilitate descri-
bendi manusplurium pervenire, et ipsa suibrevitate
in

facilius commendari memoriae : cui titulum imposui :

yititnonitio Donatistarum de Maximianistis. Hic li-
ber - sic inci})il Quicumque calunmiis
: hominum et
criminationtl)us nun'emini.

CAPLT XXX.

Oe Divinatione dcemonum, tibcr unus.

Per idem lempus accidit mihi ex quadam disputa-

tione nccessitas, ut dc Divinatione dcemonum libcllum
scriberem, cujus tilulus iste ipse est. In ejusautem quo-

dam Dcemones aliqnando et hominum

ioco ubi dixi ,

dispositiones noii solum voce prolatas, vcrumetiam

coiiitatione conceptas, cum signa quce(Lnn ex animo
(^xprimuntur in corpore y tota Jaci/itafe perdiscere,

' Nou cxlal. — '^

>uH cxlat bic hber.
 HETRACTATIONUM, LIB. If. 543
retn dixi occultissimam audaciore asservatione quam de-
bui : nam pervenire ista ad nolitiam daemonum, per
nonnulla etiam experimenta compertum cst. Scd utrum

signaquacdam deutur ex corporecogitanlium illisscnsibi-

lia, nos autem latentia an alia vi et ea spiritali ista cog-
,

noscant, autdifficillime potcst ab hominibus, aut omnino

non potesl inveniri. Hic liber sic incipit Quodam die :

in diebus sanctis oclavarum.

CAPLT XXXI.
Quasliones expositcB contra Paganos, numero sex.

liXTER hsec missae sunl niilji a (larLliaiiine quaestiones

sex, quas proposuit amicus quidam queni cupiebam fieri

Christiaiium, ut contra Paganos solverentur, praesertim

quia nonnull is oarum a Porphyrio philosopho proposi-
tas dixit. Scd non eum csse arbitror Porpliyrium Siculum
illum, cujus ccleberrima estfama. Ilarum quaestionum
disputationes in ununi librum conluli, non prolixum^
cujus est titulus : Sex qudsliones contra Paganos
expositce. Earum autem prima est de resurrectioue,
secunda de tempore Christianae religionis, tertia de sa-
crificiorum distinctione. quartadeeo quod scriptum est,

« In qua mensura mensi fueritis, remetietur vobis ^, »

quinta de Deisecundum Saloraonem, sexta de Jona

l'ilio

propheta. In quarum secunda quod dixi, Salus religio-

nis hujusper quam solani vtramsalus vera veraciter^
que promittitur, nulii unqiuini dejuit qui dignus ,

fuit, et cui defuit. dignus non Juit, non ita dixi tan-
» Mutlll VII, 2.
544 *• AL'«L1ST1N1 EPiSCOPl

qurini cx nioritis suis ijuisqunm clignus fucrit : scd quem-

admoclum ait Aposlolus : « Mon cx opcribus, scd cx vo-
wcantc diclum cssc, Mnjor scrvict minori ^ : » quam voca-
lioncm ad Dci propositum asscrit pcrlincrc. Unric dicit :

« ISon sc< unduni opcra nostra, scd sccundum suum pro-

wpositum ct gratiam ^. » Unde itcm dicil: « Scimusquia
» diligentibus Dcuni oninia coopcrantur in bonum iisqui
» sccundum propositum vocali sunt sancti ^. Dc qu;i
vocationc ait, « Ut dignos vos babcat vocatione sua

Msancta^. » Hic bbcr post Hpistolamquai postmodum a

capite addita est, sic incipit Mo^>et quosdain et re~ :

quirunt.

CAPLT XXXI!.

Exposillo Ephloloi Jacobl ad duodcciin tribiis.

IsjTAx opuscula mca rcpcri expositioncm Epistolae Ja-

co])i quam rclractans advcrti annolalioncs potius cxpo-

,

sitorum quorumdam cjus locorum in librum rcdatt.is

fralrum cliligcnlia, qui cas in fronlibus codicis cssc no-
lucrunt. Adjuvantcrgo aliquid , nisiquod ipsam cpisto-
lam quam legcbamusquando isla dicta\i, non diligentcr

ex Graeco babcbamus interprctatam. Ilic libcr^ sic in-

cipil : Duodecim tribuhus quce suiit iii dispersioue,

sulutein.
> Roni. IX, 12. —• 2 2 xni. 1,9.— ^ Koin. viii, 18. — < a Tbcss. 1, 11.

— 5 N..n ciiat.
 KETIIACTATIONUM, LlB. II. 545

CAPUT XXXIII.

De Peccatortim merilis et remissione , et de Baptismo

parvulorum ad MarcelUnum , libri tres.

Venit etiam necessitas, quae me cogeret adversus no-

vam Pelagianam liaeresim scribere contra quam prius ,

cum opus erat non scriptis, setl sermonibus et collo-

,

cutionibus agebamus, ut quisque nostrum polerat aut

debebat. Missis ergo mihi a Cartbagine quaestionibus
eorum quas rescribendo dissolverem scripsi primum ,

libros tres quorum lilulus est de Peccatorum merids

, ,

ei remissione : ubi maxime disputatur de baptismate

parvulorum propter originale peccatum et de gratia :

Dei qua justificamur, hocest, justi efficimur : quamvis

in hac vita nemo ita servet mandata jnslitiae, non ut sit
ei necessarium pro suis peccatis orando dicere, « Dimitte
« nobis debita nostra Contra quae omnia sentientes
^. »

illi , novam haeresim condiderunt. In his autem libris

tacenda adhuc arbitratus sum nomina eorum, sic eos
facilius posse corrigi sperans : imo etiam in tertio libro
quae est Epistola , sed in libris habita propter duos, qui-
bus eam connectendam putavi, Pelagii ipsius nomen non
sine aliqua laude posui quia vita ejus a muJtis prgedi-
:

cabatur redargui, quae in suis scriptis non

: et ejus illa

ex persona suaposuit, sed quid ab aliis diceretur expo-

suit : quae tamen postea jam haereticus pertmacissima
animositate defendit. Coelestius vero discipulus ejusjara
propter tales assertiones apud Carthaginem in episcopali
1 Matth. VI ,
12.

CXLVUI. 35
 ,

6^6 S. AUGtSTlNl EPISCOPI

judicio , uLi ego non interfai
excommunicationem me- ,

ruerat. Insecimdo libroquodam loco, Hoc qiiihusdam^

inquam in fine, lajgietur ul niortem repentina com- ^

mutalionc non sentiant servans locum diligentiori de ^

hac rc inquisilioni. Aut enim nonmorientur ; aut de vita

ista in mortcm , et de morte in aeternam vitam celerrima
commutatione tanquam in ictu oculi transeundo mortem
non Hoc Opus sicincipit
sentient. ; Quamvis in mediis
et mctgnis curarum ccstibus.

CAPUT XXXIV.

De unico Baptismo contra Pctllianum ad Constantinurn,

iiber unus.

Eo tempore librum de unico Baptismo amicus qui-

dam meus, a nescio quo Donatista presbytero acccpit
indicante quod Petilianus episcopus eorum Constanti-
nensis eum scripserit. Hunc ad me ille attulit, ac vebe-
menter ut ei est. Librum
responderem rogavit; ctfactum
autem etiam meum
quo rcspondi eumdem titulum
in ,

liabere volui boc est, De unico Baptismo. In quoli-

,

bro illud quod dixi Constantinum Imperatorem Do-

,

natistis criminantihus ordinatorem Cccciliani Feli-

cem Aptungensem non negasse accusationis locum ,

quamvis eos in Cceciliani fictis criminihus calumnio-

sos/uisset expertus in ordine ttmporum poslea con-
,

sideratum, alitcr inventum est. ]Nam prius memoratus

Imperator causam Felicis fecit audiri a Proconsulc, ubi
kgitur absolutus ; et postea ipse Csecilianum cum accu-
satoribus ejus auditum , comperit innocentem , ubi eos
 RETRACTATIONUM LIB. It. 5^7
expertus est in ejus criminibus calumniosos. Qui ortlo
temporum pcr Consules declaratus, multo vebementius
in eacausa calumnias Donalistarum conviucit, penitusque
subvertit quod alibi ostendimus. Hic liber sic incipit
,
:

Respondere adversa senUentibus.

4^C^ V«^ %,-%'C «

CAPCT XXXV.

De MaximianiStis contra Donatistas , libcr unus.

ScRiPSi etiam librum inter caetera contra Donatistas ,

non brevissimura sicut antea, sed grandem multo dili-

gentius in quo apparct qucmadmodum eorum advcrsus
,

Ecclesiam catholicamimpium ac supcrbissimum errorem

sola funditus Maximianistarum causa subvertat quod ,

scbisma flictum estex ipsa parte Donati. Iliclibcr sic in-

cipit ^ : Multa jani dixinms, multa jani scripsinius.

CAPLT XXXVI.

De Gratia Testamenti Novi ad Ilonoratam , llber u?ius.

Eo ipso tempore quo contra Donatistas velaementer

exercebamur , ct contra Pelagianos exerceri jam coepe-
ramus, amicus quidam milii misit quinque a (^artbagine
quaestioues , et rogavit ut eas illi scribendo exponerem ;

quae sunt ,
Quid sibi vebt vox illa Domini , « Deus meus,
* Non extat.

35.
 .

548 S. AUGUSTINI EPISCOPI

» Deus meus, ut quid me clereliquisti * ? » Et quid sit
quod ait Apostolus, «Lt in charitate radicati et fundati,
» praevaleatis comprehendere eum omnihus sanclis, quae

» sit latitudo et longitudo et altitudo et profundum ^. »

£t quae sint quinque virgines stultae , quaeve sapiente?^.
Etquaesunt tenehras exteriores'^. Et quomodo inlelli-
gendum sit , « Yerhum caro factum est^. » Ego autem
intuens supradictam hseresim novam inimicam gratiae
Dei , sextam mihi proposui quasstionem de Gratia
Testameiiti yovi, De qua disputans , interposita cxpo-
sitione Psahiii vigesimi-primi , in cujus capite scriptum
est quod Dominus exchmiavit in cruce, quod ille amicus
in primis mihi proposuit exponcndum : omnia illaquin-
que dissolvi, non hoc ordine quo erant proposita sed ,

sicut mihi disserenti de gratia Novi Testameiiti tan- ,

quam suis locis congruenter occurrere potuerunt Hic

liber sic incipit : Quinque mihiproposuisti tractandas
qucestiones

V^^V^vW wvwvvwwv VWVWWVVVVVWVWVWVWVWVWVWVVVVVV w

CAPLT xxxvn.

De Spiritu et Littera ad MarccUinuni , liber unus.

Ad quem scripseram tres hbros ,

quorum titulus est

de Peccatorwn meritis et remissione , uhi dihgcnter

disputatur etiam de haptismo parvulorum , rescripsit

mihi se fuisse permotum

quod dixerim fieri posse ut ,
,

sit homo sine peccato si voluntas ejus non desit, ope ad-

juvante divina quamvis nemo tam perfectas justitiae in

,

5 Psal. XXI , r, et Matth. xxvii , 46. — 2 Ephes. iii , 17. — 3 Matth.

XXV, a. — * Id. XXII, i3. — 5 joan. 1,14.
 RETRACTATIONUM LIB. II. 5^9
hac vita vel faerit vcl sit, vel futurus sit. Quaesivit
,

enim quomodo dixerim posse fieri, cujus rei desit exem-

plum. Propter lianc ejus inquisitionem scripsi librum ,
cujus est lilulus de S/uritu et Uttera^ pertractans Apos-
tolicam sententiam ubi ait : « Littera occidit, spiritus
» autem vivificat^. » In quo libro quantum Deus adju-
vit, acriter disputavi contra inimicos gratiae Dei qua
juslificatur impius. Cum
autem agerem de observationi-
bus Judaeorum quibusdam escis secundum veterem
, a
legem abstinentium dixi Qwirumdani escarum cce-
, :

reinonice~\o^QA nomennon estin usu litterarum sancta-

rum : ideo tamen mibi congruensvisum est, quod a cavendo
appellatas caeremonias, quasi charimonias memoria tene-
bam , co quod observantes careant bis rebus a quibus
se abstinent. Quod si est origo alia bujus nominis ,
quae
abhorret a vera rehgione , secundum hanc ego non sum
locutus secundum istam quam supra memoravi.
, sed
Hic hber sic incipit Lectis opusculis quce ad te nu-
:

per elabomui, fili charissime Marcelline.

CAPUT XXXVIII.

D& Fide et Operibus , Liber unus.

Interea missa sunt mihi a quibusdam fratribus, laicis

quidem, seddivinorum eloquiorum studiosis scripta non-
nulla ,
quae ita distinguerent a bonis operibus Christia-

' 2 Cor. iit ,6. — 2 Certe istiid notnen qiijEsitiim (lili;;enter in ver-
sione lxx, nusqiiam nohis occurrit ; sed qiiibns locis Tnlgata habet cceremo-
7iias, in illa reperimus <J'xc<;'.u,uio(Tay«5f//!f«f/o7;<'5 , \ti\ rzpot^oiyij.oi.rci. prcecepca ^

vel fv^axot? ciisCodias^ vel XaTptcoiy servicucein, vofAov, etc.

 :

55o S. AUGUSTINI EPISCOPI

nam fidem , ut sine hac non posse , sine illis autem
posse perveniri suaderctur ad teternam vitam. Quiljus
respondens librum scripsi cujus nomen est, cle Fide ,

et operibus. In quo disputavi non solum quemadmo-

dum vivere debeaut gratia Christi regenerati verum- ,

etiam quales ad lavacrum regenerationis admitti. Hicli-

ber sic incipit : Quihusdam videtur.

GAPUT XXXIX.

Breviculiis coUaiionis cum Donatistis , libri tres,

PosTEAQUAM facta est cum Donatistis nostra collatio ,

breviter commcmoravi quae gesla sint litterisque com- ,

prehendi sccundum tres dicsquibus cum eiscontulimus

id({ue opus utile existimavi, quo quisque commonitus ,

vel sciat sine labore quid aclum sit vel consullis nume- ,

ris quos rcbus singuhs adnolavi , Icgat in eisdem Gestis

ad locum quodcumque voluerit : quoniam fatigant illa
nimia prolixitate lectorem. Hujus autem operis titulus
est , Breviculus cqllationis Hoc Opus . sic incipit: Cum
catholici episcopi et partis Donati.

CAPLT XL.

Post collationem contra Donatistas , liber unus.

LiBRUM etiam scripsi grandem , satis quantum exis-

timo dihgenteradipsQs Danatistas post coUatiouera quam

 1

KETRACTATIONUAr LIB. II. 55

cum episcopis eorum liaLuimus iic ab eis scduccrentur ,

ullerius. Ubi rcspondi ctiam qnibusdam vanitatil)US eo-

rum quae ad nos pcrvcnire potucrunt ,
quas victi ubi
potcrant, ct quomodo potcrant jactitabant ; prcCtcr illa
qu£e dixi dc Gcslis coUationis, unde quid actum sitbrc-
viter nosccretur. Multo autem brevius icl egi iu quadara
ad cosdcm rursus epistola. Scd quia in concilio Numi-
diae omnibus qui eramus boc lieri placuit, non est
ibi
in epislolis meis. Sic quippe incipit S)h'anus senex , :

Falentinus Innocentius. Maximinus, Optalus^Au-

,

gustinus Donatus et cccteri episcopi cle concilio

, ,

Zertensi acl Donatistas Hic liber sic incipit Quid . :

. adhuc Donatistce
, , seducimini.

CAPLT XLI.

Dc Videndo Deo , liber imus.

De yideJido Deo scripsi librum, ubi de spiritali

corpore quod crit in resurrectione sanctorum inquisi-

tionem diligcntiorcm distuli, utrum vel quomodo Deus
qui spiritus est, etiam per corpus tale vidcatur : scd eam
postea quaestionem sane difficillimam in novissimo , id
est , in vicesimo et secundo libro de Civitate Dei , satis

quantum arbitror explicavi. Inveni etiam in quodam

nostro codice quo et iste liber est quodam commo-
, in ,

nitorium a me factum de hac re ad episcopum Siccen-

sem Fortunatianum quod in opusculorum meorum
,

indiculo, nec interbbros, nccinter epistolasest notatum.

Hic liber sic incipit : iMemor debiti. lllud autem , Sicut
prcesens rogcwi.
552 S. AUGUSTINI EPISCOPI

CAPLT XLII.

De Natura et Gratia, Llber unus.

Venit etiam tunc in manus meas quidam Pelagii li-

ber ubi bominis namram contra Dei gratiam qua jus-
,

tificatur impius, et qua Cbristiani sumus, quanta potuit

argumentatione defendit. Librum ergo quo buic respondi,
defendens gratiam non contra naturam sed per quam
, ,

natura bberatur ctregitur, de Natura et Gratia nun-

cupavi. In quo verba qufedam quae velut Xysti Ro-
mani episcopi et martyris Pelagius posuit ita defendi ,

lanquam revera ejusdem Xysti essent id enim putave- ,

ram sed postea legi Sexti pbilosopbi esse (3 ) non

: i ,

Xjsti Cbristiani. Hic liber sic incipit Librum quem :

misistis.

n/V<.\^vV\VW AvV1»v"V\.VWW% WvWWWWWVVWWVvWWV WVVWVWWWWWVVVWWWV VV% AVW

CAPLT XLIIL

De Civitate Dei^ libriviginti duo.

iNTEREARoma Gottborum irruptione , agentium sub

rege Alarico , atque impetu raagnae cladis eversa est ,

cujus eversionem deorum fiilsorum multorumque culto-

res, quos usitato i<omine Paganos vocamus , in Cbris-
tianam religionem i ifcrre conantes , solito acerbius et

amarius Dcuin ^fiifni blaspbemare coeperunt. Unde ego

exardescens i ;lo .IciJiii ; Dei , adversus eorum blaspbe-
 ,,

RETRACTATIONUM LIB. H. 653

mias vel errores libros de Ciuilate Dei scribere institui.
Quod opus per aliquot annos me tenuit , eo quod alia
multa intercurrebant ,
quse differre non oporteret, et me
prius ad solvendum occupabant. Hoc autem de Civitnte
Dei grande opus tandem viginti-duobus libris est termi-
natum. Quorum quinque primi eos refellunt, qui res hu-
manas ita prospcrari volunt ut ad hoc muUorum deo- ,

rum cuhum quos Pagani colere consuerunt, necessarium

esse arbitrentur : ct quia prohibetur , mala ista exoriri

atque abundare contendunt. Scquentes autem quinque

adversus eos loquuntur ,
qui fatentur haec mala nec
defuisse unquam , nec defutura mortahbus, et ea nunc
magna, nunc parva locis lemporibus, pcrsonisque
, ,

variari sed deorum muhorum cuhum quo eis sacrifi-

:
,

catur, propter vitam post moriem futuram esse utilem

disputant. His ergo decemjibris duae istae vanae opinio-
nes Christiange reh'gioni adversariae refelluntur.
II. Sed ne quisquam nos ahena tantum redarguisse
non autem nostra asseruisse reprehenderet , id agit pars
altera operis hujus duodecim continetur.
qiiae libris

Quanquam ubi opus prioribus decem quae

est , et in

uostra sunt asseramus et in duodecim posterioribus re-

,

darguamus adversa. Duodecim ergo librorum sequen-

tium primi quatuor continent exortum duarum civita-
tum quarum est una Dei, ahera hujus mundi. Secundi
,

quatuor excursum earum sive procursum. Tertii vero

qui et postremi , debitos fines. Ita omnes viginti et duo
libri cum sint de utraque civitate conscripti , titulum
tamen a mchore acccperunt ut de Civitate Dei potius ,

vocarentur. In quorum dccimo hbro non debuit pro

miraculo poni in Abrahae sacrificio flammam calitus
factam inter divisas victimas cucurrisse quoniam hoc :

ilh in visione raonstratum est. In septimo-decimo libro ,

 ,

654 S. ACGUSTINI EPiSCOPI

quod dictum est de Samiiele : ISoji erat de filiis Aavon^
dicendum potius fuit, non erat fllius sacerdotis. Filios
quippe sacerdotum defunclis sacerdotibus succcdere ma-
gis legitimi nioris fuit nam in fdiis Aaron reperitur
:

Samiielis (32); sed sacerdos non fuit nec ita in flliis ,

Uteum ipse genuerit Aaron,sed sicut omnes illiuspopuli

dicuntur filii Isracl. IIoc Opus sic incipit : Gloriosissi-
mam civitalem Dei.

CAPUT XLIV.

Ad Orosiiim contra PrisctlUantstas et Origenistas

libcr unus.

Inter haec Orosii cujusdam Hispani presbyteri con-

sultationi de Priscillianistis , et de quibusdara Origenis
sensibus quos catholica fides improbat ,
quanta potui
brevitate ac perspicuitate respondi : cujus opusculi titu-

lus est : A(l Orosium contra Priscii/ia/iistas et Ori-

genistas. Et ipsa enim consultatio responsioni meas a
capite adjuncta est. Hic liber sic incipit : Respondere
tibi qucerenti, dilectissinie fili Orosi.

CAPLT XLV.

Ad Hieronymum presbjterum libri duo, tmus de

Origine yJniinctf et alius de Sententia Jacobi,

ScHiPsi etiani duog libros ac Hieronyrauni presbjte-

 RETRACTATIOKLM LIB. If. 565
rum sedentem in Bethleem , unum de Origine animce
honiinis : allerum Sententia Jacobi apostoli ubi
c/e ,

ait : Quicumque tolam legem servaverit, ojfendatau-

tem in uno ,Jactus cst omnium reus : de utroquecon-
sulcns euni. Sed in illo priore quaestionem quam propo-
sui , ipse non solvi ; in posteriore autem quid milii de
illa solvcnda vidcrctur, ipse non tacui. Scd utrum hoc
approbaret eliamille, consului. Pvescripsitautem,hiudans
eadem consultationem meam sibi tamen ad responden- ,

dum olium non csse respondit. Ego vcro quousque esset

in corpore, hos libros cdere nolui, ne forle responderet
aHquando et cum ipsa responsione ejus potius ederen-
,

tur. lllo autem defuncto ad hoc edidi priorem ut qul ,

legit admoneatur aut non qufcrere omnino quomodo de-

tur anima nasccntibus aut certe de re obscurissima eara

,

solutionem quaestionis hujus admittere ,

quse contraria
non sit aperlissimis rebus, quas de originah peccato fi-
des calhoHca novit in parvuHs , nisi regenerentur in
Ghrislo sine dubitatione damnandis. Posteriorem vero
ad hoc , ut quoestionis de qua ibi agitur , etiam quae
nobis visa cst solutio ipsa noscatur. Hoc Opus sic

incipit : Deum nostrum qui nos vocai^it.

CAPIT XLVI.
^d Emerttum Donatistarum episcopum, post collationem
liber unua,

Ad Emeritum Donatistarum episcopum qui in col- ,

latione nostraquam cum ilHs habuimus, eorum causam

maxime agere videbatur, aHquanto post eamdem colla-
tionem scripsi Hbrum satis utilera quoniam res quibus ,
 ,

556 S. ACGUSTINI EPISCOPI

vincuntur, vel victi esse monstrantur , commodabrevi-
tate complectitur. Hic liber * sic incipit Si vel nunc^
:

frater Emerite,

CAPUT XLVII.

De Gestis Pelagii , liber unus.

Per idem tempus in Oriente , hoc est, in Syria Pa-

laestina, Pelagius a quibusdam catbolicis fratribus ad epis-
copalia Gesta perductus , eisque absentibus qui de illo

libellum dederant , quoniam ad diem synodi non potue-

runt occurrere, ab episcopis quatuordecim auditusest
ubi eura dogmata ipsa damnantem , quae inimica gratiae
Christi adversus eum de hbello legebantur, cathohcura
pronuntiarunt. Sed cum in manus nostras eadem Gesta
venissent , scripsi de his librum , ne illo velut absoluto,
eadem quoque dogmata putarentur judices approbasse ,

quae ille nisi damnasset, nullo modo ab eis nisi damnatus

exisset. Hic liber sic incipit Postea quam in nianus
:

noslras.

CAPLT XLVIII.

De Corrcclione Donatistarum , liber unus.

EoDEM tempore scripsi etiam librum de Correctione

Donatistarum propter cos qui nolebant illos legibus
,

imperialibus corrigi. Ilic liber sic incipit : Laudo et

gratulor et admiror.

' Hic liber non extal..

 RETRACTATIONUM LIB. II. 55"]

CAPLT XLIX.

De Prceseniia Dei ad Dardanum , liber unus.

De Prcesentia Dei scripsi Iibrum,ubi noslra intentio

contra baeresim Pelagianam niaxime vigilat, non expresse
nominatam , sed in eo eliam cle praesentia naturas. quem
Deum summum et verum dicimus, et de templo ejus
operose ac subtiliter disputatur. Hic liber sic incipit :

Fateor , fiater dilectissime Dardane.

CAPUT L.

Contra Pelagium et Ccelestium de Gratia Christi et de

Peccato originali ad ALhinam, Pinianum etMelaniam,
libri duo.

PosTEAQDAM Pelagiana baeresis cum suis auctoribus

ab episcopis ecclesiae Romanae prius Innocentio, deinde
Zosimo, cooperantibus conciliorum Africanorum litte-
ris, convicla atque damnata est scripsi duos libros ad-
,

versus eos, unum de Gratia Christi, alterum de Peccato

origina/i. Hoc Opus sic incipit : Quantum de vestra
corporali et maxime siritali salute gaudeamus.
 "
5^8 S. AUGtJSTINI EPISCOPI

CAPUT LI.

Gcsta cum Emerito Donatista , liber tmiis,

Aliquanto post collationem ,

quam cum hcereticis
Donatistis Iiabuimus, orta est nobis necessitas pcrgendi
in Mauritaniam Caesaricnscm. Ibi apucl ipsam Csesaream
Emeritum Donatistarum episcopum vidimus, unum sci-
licet eorum septem quos pro suoe causae defensionc de-

lcgerant, et qui in eadem causa maxime laboraverat.

Quae cum illo egerimus ,
praescntibus episcopis ejusdcm
provinciae et plcbe Caesaricnsis ccclesiae , in qua civitate

et civis et mcmoratorum baereticorum episcopus fuit ,

ecclcsiastica Gcsta tcstanlur ,

quae in mcis babcntur
opusGuIis. Ubi non inveniens quid rcsponderet , totum
sermonem meum quem de solis Maxiraianistisin auribus
ejus ct omnium qui adcrantexpHcavi, tanquara niutus au-
divit. Hic liber vel Iiaec Gcsta sic incipiunt : Glorio-
sissimis impemtoribus Honorio xif et Theodosio vni
Coss. (33).

CAPUT LII.

Contra Sermonem Arianoram , llbcr unvs.

Inteii hsec venit in manus nicas quidam sermo Aria-

norum , sine nomine auctoris sui. Iluic, petente atque
inslante qui eum mibi miserat ,
quanta potui etiam bre-
 RETRACTATIONUM LIB. II. 55g
vitate ac celcritate rcsponcli, adjuncto codem scrmonea
capite responsionis meae , et adhibitis ad singula nunie-
ris, quibus inspeclis ,
quid cui loco rcspondcrim , facile
possit advcrti. Ilic bber ,
post eorum sermonem qui a
capite adjunctus est , sic incipit : Eoriun prccceclenti
disputationi hac clisputatione respondeo.

CAPUT LIII.

De Nuptlls et Concuplsccntla ad Valerium Comitem,

libri duo.

ScRiPsi duos libros ad illustrera virum Comitem Va-

ferium , cum audisscm Pelagianos ei nescio quid scrip-
sisse de nobis ,
quod scilicct nuptias damnaremus, asse-
rendo originale peccatum : quorum librorum titulus
est , de Nuptiis et Concupiscentia. Bonitatcm quippe
defendimus nuptiarum , ne putaretur carum esse vi-
tium concupisccntia carnis , et lex in membris repug-
nans legi mentis ,
quo malo libidinis bene ulitur ad
filios procreandos pudicitia conjugalis. Ut autem duo
libri esscnt, primus venit in Juliani Pelagiani manus, et

scripsit adversus eum libros quatuor , ex quibus qui-

dam nonnulla dccerpsit, et Comiti Valerio misit , ille

vero ad nos. Quas cum accepi?sem , alio libro ad eadcm

ipsa respondi. IIujus Opcris primus liber sic incipit :

Hczreticinovi dUectissinie fdi Falcri. Secundus autcm

,

sic Inter jjiiliticc tucc curas.

:
 . ;
,

56o S. AUGUSTINI EPISCOPJ

CAPLT LIV.

Locutionum, libri septem.

Septem libros de scptem libris divinarum Scriptura-

rum, id est Mojsi quinque, et uno Jesu Nave et altero
, ,

Judicum feci notatis locutionibus singulorum quae

,

minus usitatae sunt lingutc nostrae quas parum advcr- ;

tendo sensum quaerunt qui legunt, divinorum eloquio-

,

rum, cum sit locutionis genus et nonnunquam excul- ,

punl aliquid quod a veritate quidem non abborreat

non tamen id sensisse auctor a quo boc scriplum est
invenitur;, sed genere loculionis boc dixisse credibilius
apparet. Multa autem in Scripturis sanctis obscura ,

cognito locutionis genere dilucescunt. Propter quod

cognoscenda sunt eadem genera locutionum ubi sentcn-
tiae patent , ut etiam ubi latent cognitio ipsa succurrat,
easqueintentionilegentis aperiat.Hujus Operistitulusest:
Locutiojies de Genesi, atque itade singulis libris. Quod
autem in primo libro posui scriptum esse : « Et fecit

» Noe queccumque praecepit illi Dominus

orania verba
» sic fecit'^ » eamque locutionem dixi esse similem ei
;

quod in conditione creaturae posteaquam dicitur « Et ,

w sic est factum ^ » additur et/ecit Deus » non omni

, , :

modo simile boc eidem mibi vidctur. Denique ibi etiam

sensus latet , bic sola locutio est, Hoc Opus sic incipit :

Locutiones Scripturarum
' Gen. VI, 22. — ' Id. r.
 RETRACTATIOMM LIR. II. 56l

CAPIJT LV.

Qiuvstionmn , liljii acplem.

I. EoDEM tempore scripsi etinm libros Qnrestioiutni

de libris eisdeni divinis seplem, quos ideo appellare sic
volui, quia eaqiuigibi dispulantur, magis quojrenda pro-
posui, quam qua^sita dissolvi ;
quamvis mullo plura in cis
mihi videantur ita pcrlractata, ut possint etiam soiuta et
expositanon immerito judicari. ilcgnorumquoquelibros
eodem modo jam considerare cceperamus sed non niul- ;

tum progressi, in alia quee magis urgebant animum inten-

dimus. In primo autcmlibro, ubi agitur de virgisvaria-
tis, quas poncbat Jacob in aqua, ut in conccptu positae
oves, eas vidcrent cum bibcrcnt, et varios ioetiis pare-
rent non bene a nobis exposita
: est causa^, cur iterum
concipienlibus non ponebat, id est, cum alios foetus
conciperenl, sed in priore conceplu. Nam qugestionis al-
terius exposilio^, ubi quaeritur cur dixerit socero suo
Jacob : « Etdecepisti mercedem meam decem agnabu^ \ «

satis veraciter enodata, demonstrat istam sicut solvi de-

buit nonsolutam.
II. In tertio quoque libro ^ ubi dc summo agitur sa-
ceidotc, quomoJo creabatfdios cum babcret necessitatem
bis in die ingredi in sancta sanctorum, ubi erat altare
incensi, ad ofFerendum incensum mane et vespere, quo
non posset, sicut immundus intrare ^ et ea-
Lex dicit, :

deniLexdicat immundum fieri hominem etiam ex concu-

» Qiiffist. ()3. — 2 Q wst. 95.-3 Gen. xxxi, 41. — ^ Qusst. 82. — 5 Exod.
XXX , 7 et 8.

cxLviii. 36
562 S. ArGUSTINl EIMSCOIM
bitu conjugaliquem jubetquidem lavari aqua, scd ct lo-
tum dicit immundum esse^ usque ad vespeiam
unde ;

dixi, comequeni) aul coutiueus essel aut die-

fiiis9e^ut
bus aliquibus iutevuiitterctur iuceusum non vidi non :

fuisseconsequens. Poteslenim sic intelligi quod sciiptum

est : « Immundus crit usquc ad vesperam , >; ut per ipsani
vesperam jam uon csscl immundus scd usquc ad ipsam, ut
vespertinojam tempore incensum mundus offerret, cum
propter creandos fiiios post matulinum fncensum mixtus
esset uxori. Itemquc ubi quaesitum est^, quomodo pro-
liibitus esset super funus patris sacerdos summus in.-

trare-^, cum eum fieri sacerdotem (quandounus erat) nisi

post mortemsacerdotis patris non oporteret ; ^\\\,propter

lioc uecesse /hisse, uouduui sepulto patre, statiui post
ejus rnorteui filiaui e/us coustitui, qui succcderet pa-
tri\ propter etiain coutinualianis incensuni quod bis
indie necesse erat ofjerri -, qui sacerdos supcr morteni
nondum sepulti patris prohibetur inlrare. Scd parum at-

tendi, potuisse boc praecipi magis propter illos qui fuluri

fuerant summi sacerdotes, non patribus summis sacerdo-
tibus succedentes, sed tamen ex fdiis, id est, cx posleris
Aaron, si forte summus sacerdos aut filios non haberet,
aut ita reprobos haberet ut nullus eorum patri deberet
succedere. Sicut Samuel suniino sacerdoti Hcli succes-
sit(34l;cum sacerdotis filius ipsc iion essct, sed tamcn
ex fdiis, hoc est, ex posteris esset Aaron ^.

111. De latrone etiam cui dictum cst, « Ilodie niccnm

» erisin paradiso, » quod non fucrit visibihter haptizatus,

quasi certum posui ^ cum sit incertum, magisquc illum

baptizatum fuisse credendum sit, sicut egoquoque alibi
postca disputavi. Item quod in quinto libro dixi ^, com-
» Lcvit. XV, i6. — 2 Qiiaest. 83. — 3 Levit. xxi, ii. — ^ i Tveg x. —
S Quaeit. 84. —fi Id. 4«.
 KKTRACTAIIOXUM 1.1 K. II. 56.'i

memoiantui' matres in generationibus evangelicis, noii

easpositas nisicain patribiis vcrum estquidemsed ad
;

rem decjua agebalur, non pertinct. Agebatur auteni de

iiscjui duccbant fratrumvel propinquorum conjuges, eo-

rum cjui sine filiis dcfuncti essent, proptcr duos patres

Joseph, cjuorum alterum Matthjieus commemorat, alte-
rum Lucas. De qua quaestioncdiligentcrinbocopere dis-
scrui, cum retractaremus opus nostrum contra Faustum

Manicbaeum. Hoc Opus sic incipit Cuin Scripturas :

sauctas, qiaz appeUantur Canoniciv.

CAPl r LVI.

De Aninia tt cjus Ori^ine, lihri qualuor,

EoDEM tempore quidatn Vinccntius Yictor in Mauri-

lania Caesariensi invenit apud llispanum quemdam pres-

hyterum Petrum, nonnulhim opuscuhim meum ubi ;

quodam loco dc origine aninige Iiominum singulorum ,

utrum ex illa una primi hominis, ac deinde ex parentibus
propagentur; an sicut iUi uni sinc uHa propagatione sin-
guh« singuhsdentur, me nescire confessus sum verum- :

tanicu scire animam non corpus esse, sed spiritum. Va

contra ista mea ad eumdem Petrum scripsit ille duos h-
bros, quos mihi de Caesarea Renatus monochus misit.
Quibus ego lectis, responsione iiiea quatuor rcddidi,
unum ad Renatum monachum, alterum ad presbyterum
Petrum, et duos ad eumdem Yictorem. Sed adPetrum,
quamvis habeat hbri proxihtatem, tamen epistola est,
cjuam nolui a tribus CEeteris separari. In iis autem omni-
bus, in quibus multa necesaria disseruatur, defendi dc

36.
5G4 5*. AIGLSTIN! KPFSf.OIM
origine animarum, quf^^singulis hominibusdanlur. cunr-
tationem meam, et multos errores atque pravitates prfe-
sumptionis ejus ostendi. Quem tamcn juvencm non prifi-
propere detestanclum, sed adliuc docendum quantapotui
lenitate tractavi . vl ab eo rescripta correctionis ejus
accepi. Hujus Operis liber ad R.enatum sic incipit :

Sinceritatein tiKun er-iid nos. Ad Petrum autem sic :

Donuno dilectissinio fratri et conipreshytero Pe-

tro. Duorum vero novissimorum ad Yincentium Yicto-

rem Primus sic incipit

: Qaod mihi ad te scriben-:

dam putaid.

CAPl T LYII.

Ad PoUenttiini dr iiduheruus Cofij 11(^1 is , libri duo.

ScRiPsi duos libros (^/(' ('6'///'«^7w adulterinis quan-

tuni potui secundum Srriptnras cupiens solvere difficilli-
mam Quod ntrum enodatissime fecerim
qiuestioncm.
nescio, imo vero non me pervenisse ad bujus rei perfec-
tionem sentio, quamvis niultos sinus ejus aperuerim :quod
judicare poterit quisquis intelligenter legit. Jlujus Ope-
ris primus liber sic incipit : Priiiia qaoastio est .frater
dilectissinie Pollenti. Secundus autem sic : Adeaqua
mihi scripseras.
 ,

BETRACTATIONIM LIB. M. 665

CAPIT L\I1I.

Contrtf Adv^ei sarixiii\ Li-<^is el Prophelaruni , (iiri duo.

Inteuea liljir ijuiclamcujusdam haeretici siveMarcio-

iiistEe, sive quorum error opinatur;
cujuslil)cL coruni

quod istum niundum non Dcus tecerit nec Deus Legis, :

qufc data est pcr IMovscn. et Prophetarum ad eanulem

Lcgem perlincnlium verus sitDeus, sed pessiraus dse-
nion cum apud Carthaginem niukis confluentibus et
:

attentissime audiciitihus , in platca maritima lcgcrctur,

pcrvcnerunt ad cum fratres studiosissimo Christiani
eumque mihi redargucndumsine ulla dilatione mieerunl,
muhum rogantes, ut nec cgo rcspondere diflferrem. Re-
relli cum hbris duobus, quos idco praenotavi, Contra

Adversariuin Legis codex ipse

et P/o/;//e/^//Y//^/, quia
qui missus est, nomcn non habcbat auctoris. Hoc Opus
sic incipit Lihro queni niisistis fratres dileclisslmi.
: ,

CAPLT LIX.

Contra Gaudtntium Donatistarum episcopnm, libri duo.

Per idem tempus Dulcitius tribunus et notarius hic

erat in Africa executor imperialium jussionum contra
Donatistas datarum. Qui cum dfidisset htteras ad Gau-
dentium Thamugadensem Donatistaruni episcopum
onum illorum septem quos in nostra collationc auctores
5uae defensionis elegerant, exhortaus eum ad unitatem
566 5. ALGrsTixi Eriscoi'1
calholicam, cl clissuadcns incencliiim , ([uo sc ac suos
cum ipsa in qua erat Ecclesiaconsumere minabatur, ad-
dens etiam ut si se justos putarenlfugerentpotius secun-
dum praeccptum Domini ('hristi. quam Jicfandisseigni-
)3us concreniarent ; rescripsit ille epistolas duas, unam
brevem, festinante, ut asseruit, pcilatore ; aHam prohxam,
quasiplenius dihgentiusque respondens. Has mihi supra
memoratus tribunus existimavit mittendas, ut eas potius
ipse refellercm : quas ambas uno hbro rcdargui. Qui
cum in ejusdem Gaudentii pcrvcnisset manus, rescripsit
quod ci visum est ad me ipsum, nulhi ralione respondens,
scd magisse nec responderc, nec taccre poi.LUsse decla-
rans Quod cum sati-> posset iniclligeuter h^gentibus, et
nostra alquc ipsius dicL:i conleientihus aj>paiere, nolui
tamcnsiue resciipto rchnqucrc ijuidquid ilhid fuil. Hinc
factum esl, ut hi nostri ad ilium duo libri essent. Hoc
Opus sic incipit : Gaudcnfius Dotiuti.s-tdriim T/uimu-
^'Uf/e/isis cpiscopus.

CAPLT hX.

Contra Mcndar.ium , llhev unus.

TuNC et coutra Mendaciuui scripsi hbrum; cujus

operis ea causa extilit,quod ad Priscilhanistas haereticos
vestigandos, qui haeresem suam non solum negando atque
mentiendo, verumetiam pc^erando existimant occulen-
dam, visum est quibusdam catholicis Priscillianistas sc
deberc simulare, ut eorum lalebras penetrarent. Quod
ego fieri j>rohibens, hunc librum coiididi. Hic libersic
incipit Multa mihi le^euda misisd.
:
 P.ETBACTATIONUM, LIB. II. 56^

CAPUT LXI.

Conlra diias epistolas Pelagianorum , libri quatuor.

Sequuntuk libri quatuor, quos contra duas epistolas

Pelagianorum ad episcopum Romanae Ecclesiae Bonifa-
cium scripsi : quia cum in manus cjus venissent, ipse
mihi eas miserat, inveniens in illis calumniose inlcrposi-
tum nonien meum. Hoc Opus sic incipit : ISoverain te
qui(le/i7 frinia celebeniinn piwdicaidc.

CAPIT LXII.

Conlra JuliaiKini, libri sex.

Imeuea. libri qualuor Juliani Pelagiani, quos supra

commemoravi, venerunt etiam in manus nostras, inqui-
bus comperi illaquae ex eis deccrpserat, qui ea Comiti
Yalerio miserat, nonomnia eo modo quo a Juliano dicta
sunt, ad cumdem Comitem scripta, sed nonnulla eorum
aliquantum fuisse mutata. Scripsi ergo sex libros, adversus
illosquatuor;scd meorum duo primi, testimoniis saneto-
rum qui fidem catliolicam post Apostolos defenderunt.
Julianiimpudentiam redarguunt qui tanquam Mani» ,

cbaeorum dogma nobis objiciendum putavit, quia ex

Adam trabi dicimus originale pcccatum, quod per lava-
cruni regenerationis, nou solum in majoribus,verumetiam
in par\ ulis solvitur. Quanlum autem ipse Julianus qui-
568 s. alglsiim EPisroi'!

busdani sentenliis acljuvet Manichceos inprimi libri niei

parte posteriore nionstravi. Csetcri autem nostri qua-

tuor redduntur illis singulis singuli. Ycrum in liiijus

Operis quinto volumine, ubi com-

tanti t.nnque elaborati

memoravi tleformem maritum conjugi suae. ne deformes

pareret, proponere in concul)itu formosam solere pictu-
raiii ;nomen hominis, qui hoc iacere soiebat, quasicer-
tuni posui, cum sit incertum, quia memoria me fefellit,
Hoc aufem Soranus auctor mctlicinae scripsit rcgcm Cy-
prium faccre soiere, sed nomen ejus proprium non ex-
pressit. Hoc Opussicincipit : ContumeUas luasetverba
maledica. Juliane.

CAl^UT LXIii.

Ad Jjnnrcntimn de Fidc , Spe et Cluiritale, libcr unus.

Sr.RiJ's:etiamiibrum c/e Fide.Spe cl Charitate,cvim

a me, ad quemscriptus est, postuiasset ut aliquod opus-
cuhim Iniberet meum de suis manibus non recessurum :

quod gcnns Graeci Enchiridion vocant. Ubisatis diiigen-

ter mihi videor esse complexus quomodo sit coiendus
Deus, quam sapientiam esse liominis utique veram divina
Scriptura definit. llic iiijer sic incipit : Dici non potest,
dilectissime fili Laurenti ^
quanturn tua eruditione
dclecter.
 RRTRACTATIONLM LIR. 11. 669

i^ «^» v-« >. w «. ^O

GAPLT LXIV.

DeCtim pro inortuif gcrenda i(d Paitluiam. episcopvm ,

Uber nnas.

LiBRUM (/e Ciua pro moiinis gcivndd scripsi, cum

interrogalus littcris fuissem . utrum prosit cuique post
mortem, quod corpus ejus apud sancti alicujus memo-
riam sepelitur. Hic libersicincipit : Diu sfinctitnti ttuv,
coepiscopc venerdiide Pnttline.

CAPLT LXV.

De octo Dulcitii QutFStionihus , libcr unus.

LiBKR quem prasnotavi de octo Dulcitii Qitcrstioni'-

has, non esset in hoc opere commemorandus inter libros
nieos, cum sit confectus ex iis, quae a nie iii aliis antea
conscripta sunt, nisi et disputationis aliquid a nobis in-
terpositum reperiretur in eo, et uni earum qusestionum
non exopusculo aliquo alio meo responsionem, sed tunc
quae poluit occurrere reddidisseni. Hic liber sic incipit:
Qiiantitin mihi videtiir, dUectissime fili Dulciti.
 .

OyO S. ALGUSTIM LiMSCOPl

CAPLT LXVI.

Ad Valentinum et eum lllo monachos de Gratta et

Ltbero arbttrio. liber unus.

Propter eos qui cuni clefenditui' Dei gratia, putantes

negari liberuni arbitrium, sic ipsi defendunt libcruni ar^
bitriuni ut negentDei gratiara, asserenlcs cam secundum
nierita nostra dari, scripsi librum cujus titulus esl de
Gratia et libero . 1 tbilrio. Ad eosaulem scrij)si monacbos
Adrumetinos, in quorum monasterio de hac re coeperat
essecontentio, ila ut me consnlere eorum aliqui cogeren-
tur. Hic liber sic incipit : Propter cos qui Iwniinis li~

heruni arhitriwn

CAPIT LXVH.

Jd quos sapva , de Corrcptione et Gratiu, liber unus,

RuRsus ad eosdera scripsi alteruni librum, quem de

Correptione et Gratia prsenotavi, cuni mihi nuntiatuni
esset, dixisse ibi quemdam, ncminem corripiendum, si

Dei praecepla non facit. sed pro illo ut faciat , tantum-

niodo orandum. Hic hber sic incipit (35) : Lectis littcris
vestris, Falentine/rater dilectissime.

H^c opera nonaginta tria in Hbris ducentis triginta-

duobus nie dictasse recolui ,
quando haec retractavi,
 ri;tractationl.m lib. ii. .)-i

utrum aclbiic me essc alic^nos dictatarus ignorans; alque

ipsameorum retraclationcin in libris cluobuse(bcli urgcn-
tibus IVatribus, antequam Epistolas ac Sermones adpo-
pulum, alios dictatos, abos a me dictos rctractare coe-
pissem.

FINIS TOMI CliNTESIMI QIADR AGESIMI-OCTAVI.

 .

ANNOTATIONKS.
ANNOTATIO i 1
j
pag. 6.

Pelagium libri hujus scriplorem esse agnoscit Au-

guslinus iii Mh.cie Gratia Christi , c. 22. et sequenti-
bus, eidemque Orosius tribuit in y/pologetico. Extat
liber iste hic in Appendice Epist. i^,

ANNOTATIO (2) pag. 3^.

Zosimus Innocentio Pontifici ann. 4 '7- succedens ,

deluditur aliquandiu aPelagianis; verum rescriptis Afri-

cauorum Patruni, et habito demum severiori examine,
certior factus de ipsorum hseresi, sententiam in eos dicit
ante medium an. \y^ emissa per universum Christianum
orbem Tractoria, ut vocat Mercator in Commonit. c, 3.
cujus Tractoriae fragmentum hic habes praetcr aherum ,

perbreve relatum a Prospcro in appendice epistolse Cue-

lestini ad episcopos Galhae.

ANNOTATIO (3) pag. 36.

Arbitrantur hunc ipsum esso Leonem magnum, qui

postea Sixto in Romana sede successit anno ^4'^- C.on-
sule Quesnelianam editionem operum I^eonis lom. 2
disscrt 1
 :

ANNOTAiiO.NF.;
574

ANNOTATia (4) pag. 39.

Hic ipse est dubio procul , cui Mario prffinomen fuit,

auctor vulgatorum rccens opusculorum conlra Pclagia-
nos. Porro epiilolam lianc rccensuit Possidius in incli-

culo c. 4. Ejusdemque tertiani partem transtulit Augus-

tinus in librum de octo Dulcilii Qucestionidus ])TOx'\me

ad ha?c verba q. 3. De illis autein qui rapientur iri

nubibus . in quadcun Epistola ,

quarn scripsi ad fi-
lium nieuni nomine ^lercatorem^ proculdubio notis-
sinutm 7'obis , ( sic porro legitur in omnibus MSS. non
autem siculi hactenus excusi habuerunt quce incipit ,

Proculduhio notissimum vobis,etc.) cum me consu-

luisset de quibusdam quwstionibus Pelagianorum ,

qui negant mortem esse peccato retributcun quate- ,

iius disputaverim in subditis lege. Jlli auteni

, in" ,

cjuain de quibus et C£Ctera qUcC hic reprsesentantur

, ,

a cap. 4' iisqnc ad finem epistoliJC.

ANNOTATIO (5) pag. f^O.

Susccpti a se in Mauritaniam Caesariensem itineris

meminit Augustinus supra initio Epist. 190. et in lib.

2. Retract. c. 5i. nec nou Possidius c. i4 quibus ex

locis constare potest hanc epistolam dalani fuisse sub fi-

nem an. !\{%.

ANNOTATIO (6) ibid.

p Hic ipse perlator fuit superiorum Jitterarum ad

Sixlum et ad {^oeleslinum : unde conjecluram capere
 . ;

ANNOTmO\E<. 5^5
licet Mercalprem id leiDporis apiid Romani cura iliis

egis>e.

AN.NOTATJO ('y) |jag. yl.

Hic erat Salonilanus episcopus ex MSS. noslris Ger-

nianonsi elCorbciensi, teslaiite enirn Auguslino in lib. qo
de ("ivit. I)(i c. 5. Non (juiflcm apud Afros, uti satis
intelligitur ex Kpislola 199. n. 4G. Suut cnifii apiicl
/ws , /ioc est. iii .Ifricii , etc. , sed apud Dalmatas
idemque opinamur , curi co cui Zosimus papa i;cripsit

an. 4 18.

ANNOTATIO (8) pag. 99.

Respicit fortassis ad insignem illum solis defectum ,

quem anno 4'8. die 19. Julii conligisse produnt histo-

rici^ cpiemque Idnta siccitas secuta est^ uti scribit PLi-
lostorgius , ut imtltoruni hominuni aliorunique cni-
nuiliuni insuetani ubique inortcni inferret

ANNOTATTO (9) pag. 101.

Cum librum ederet vicesimum de CivitateDei cap. 5,

meminit Epistola^, bujus ,
quani rescripsi , inquit, ad
beatie inemoria' virum Hesychium Saloiiitance urbis
episcopum , cujus epistola titulus est , de Fine sce-
culi.

ANNOTATIO ,Il) pag. 1^3.

Ilic latinitalc donavit bomilias abquot Joannis Chry-

sosloir.i; qiiam opcram r.nimo prorsus liaeretico ad ipso
suscepfan) fuisse intelliges ex prapfalione ad Orontium ,
r>-G >. Arrri:*!TiNi F.iTsr.ori

episcoj)uni i!luia Febgianura ,

qui in Fphesina synodo
damnatus tuit; nec non ex ipsiusad Evangelium Epistola
apud Ijedani tom. (j. qua in Kpistola Tr((duci(ini no-

niine dcsignare Augustinum videtur, aut Hieronynium.

Nec levis conjectura est hunc ipsum esse blateronem
, ,

cujus lingua et calamo Pelagius abutebatur quod signi-

:

ficat Hieronymus vcrbis illis ,

qui copiosissiine j)as-
citur, ut alifua'. hlasphernicv verha, frivola subnii-
nistret

ANNOTATIO (is) pag. 1 45.

Nescimus an hic idem sit cum l^argo ,

qui jiroconsu-
latum in Africa gerebat anno [\\^. et 4i8, ex Tlieodos.
quod lib. o. lit. lo. leg. 27. et 28. qui etiani an. 419.
i

proconsul acccptis Honorii htteris super pscudopapce

Eulahi schismatc fehcitcr sublato, ad Aurchum Cartlia-
ginensem rescripsit ,
quarum litterarum excmpla refert
Baronius ad eumdem an. 4' 9-

ANNOTATIO ( 1
3) pag. 1 78.

Miracula quaedam in Fussalensi tcrritorio divinitus

iacta narranturin lib. 22. de Civit. Dei c. 8. quo exloco
apparet idcm territorium adHipponensis episcopi curam
pertinuisse adhuc eo tempore, quo iila contigcrunt; id
est , cum .Ma.ximinus Sinitensis , ibidcm laudatus ,
jam
accesserat ad Ecclesiae communionem; adeoque post an-
num [\oh. quo ille anno ex episcopo Donatista factus est
catholicus.

ANNOTATio ( 1 4) ibid.

Hic, nisi fallimur, subinteiligendus venit S^lva-

 ANNOTATIONES. S^y
nus Zummensis , in Numidiae primatu decessor Valen-
tini Baianensis. At infra n. 6. denotari videtur Va-
lentinus ipse ,
qui primatum gerebat anno 4 19. ut patet
ex Epistola sjnodica Africanorum patrum ad Bonifa-
cium.

ANNOTATIO ( 1 5) pag. 174.

Fortean hic ipse est, qui inter Milevitanae synodi Pa-

tres nominatur supra in Epistola 1 76.

ANNOTATIO (l6) pag. 1^6.

Ad rem sufficere potuissent superiorum temporum

exempla , etiam extra Africam quaesita. Sed praesentis-
sima habebat ea quae profert, si nimirum id quod ve-
,

rissimile est, episcopi ilh , ut ipse quoque Antonius ,

Apiarii presbyter facto incitati confugerant pariter ad

Romanum antistitem , ut ejus auctoritate in integrum
restituerentur.

ANNOTATIO (17) pag. 177.

Haec idcirco spargebantur in vulgus quod Africani ,

patres per id tempus dehberationem habuissent non se-

mel adversus Appellationes episcoporum Africae ad Ro-
manam Sedem. Qua de re postmodum scribunt ad ipsura
Coelestinum : Impendio deprecamm\ ut deinceps ad
vestms aures hiiic venientes non/acilius admittatis,
nec a nohis excommunicatos in communionem ultra
velitis excipere : quia hoc etiam Nicceno concilio

definitum facile advertet venerahilitas tua. Nam etsi

de inferioribus Clericis vel Ldicis videtur ibi proe-'
CXLVIII. 87
6^8 ANNOTATiONES*
em^efi, e/Ucinto magis Jioc cle episcopis voluit ohser-
t^ri , iie in, siia provincia commanioiie suspensi,
a tita sanctitate vel Jeslinato vel prapropere vel
indebite videaiitur comnmnioni restituil Et infra
clemum rogant : Executores etiam clericos vestros
quibusque petentibus nolite mittere nolite con- ,

cedere, ne fatnosum tjphum scuculi in Ecclesiani

Christi quce, lucem simplicitatis et humilitatis die.m
,

Deum videre cupientibus prcefert, videamur induceie,

Caeterum Coeleslinus niliii tale est molitus, quale vcre-
batur Augustinus ; siquiclem Antonio reddita nunquam
apparet ecclesias Fussalcnsi administratio ,
quam in se re-
ccptam Augustinus gerebat adhuc sub vitae finem , uti

intelligitur ex Epistola ad Quodvultdeumhic 224- in q^ia

Fussalensera presbjterum ipsi commcndat , eumque ad

suam CQram pertinere signillcat. At vita funcloAntonio
suffectum ahum fuisse par est credere. Certe in Notilia

A&ic£e Numidas episcopos Melior Fussa-

ceiisetur inter
lensis. Notata haec sunt ad concihandam fidera huic epis-
tolas, quam eruditis nonnulhs in suspicionem venisse in-
telhsimus.
't5'

ANNOTATIO (l8) pag. 205.

Plenariwm istud concihum apudCarthagiuem in ba-

sihca Fausti die i. Maii an 4 18. babitum fuirt ad Aure-
lio Carthaginensi et Donatiano Teleptensi Byzacenae
pravinGiee priraate , cum ahis ducentis tribus episcopis
ex provinciis Bjzacena , Mauritania uiraque SJMfensi et
CaesaFiensi , ex Trip^htana , Numidia et Hispania , ut
praefertur in vetusto hbro Gandavensi et in Codice ca-
nonum eccksise Romanae. Qui hbri , eidem conciho ad-
 ANNOTATIONtS. 6*Jg
signant celebres octo illos sive nomen canones adversus
Pelagii ha^resim constilutos , qiios nonnuUi ad Milevila-
num anni perperam retukre. Assignat etiam Godex
/j 1 6.

canonum eccles. Afric. necnon Photius in eod. 53^. et

Coelestinus in appcndice Epist. ad Gallice episcopos.
Enimvero tribus postremis canonitus senlentia Pclagia-
norum de Justorum avaaaoTr.cria proscribitur ; atque
hinc sit ut illam eorum sententiam dcinceps, id cst, post
Cathaginensera synodum , insectctur Augustinus ut hae-
relicam : qui tamen antea in ahquot opuscuhs post Mi-
levitanam conscriptis, scihcet in Epistola quae hic est
177 n. 16. et 17, etinhb. de Gcstis Pelagiic. 3o. de
ista quaestione sic loquebatur tanquam definita nondum
,

fuissct ab Ecclesia.

ANNOTAtio (19) pag. 212.

Rescripsit sane Eyodius , ejusque super hac ipsa re ad

Valentinura Epistola in codice S. Maxinii Treverensis
reperta est a Jacobo Sirmondo ,
qui inde fragmentum
istud in Praedestinat. Histor. cap. 1. transtuht : HoiiU'
rabiles fratres retulenuit nobiSy quia iiescio qu(B ibi
qua^stiones inter vos nata^ sunt de libero arbitrio et
de justitia Dei. Laudamus quidem studium vestruniy
sed nolunius esse contentiosum. Contenlio enim per-
turbationem excitat , sed studium pietatem requirit,
Liberi arbifrii plcnissimum ajfectum habuit homo
primo procreatus. Adam dico. Sed ubi saucialuni est
ipsum liberum arbitrium infirndtatum est. Ergo est ,

in homine nunc libemnt arhitrium sed sauciatum^ ,

Inde dictum est Infirmatus est in egestate vigor meus,

,

etlumen oculorum raeorum non est mecura^. Ad hoc

* Psal. XXXVII, II.

37.
 ;

58o ANNOTATIONES.
rccLiperandum missus est medicus Salvator Christus^
ut salvaret quod perierat , et curaret quod vitiatum

fuerat : et post alia. Legant ergo sancti Dei majorum

dicta ^ sicut jam dixi qui liabent divini muneris
^

pium affectum : et quando non intclligunt, non cito

reprehendant sed orent ut inteUigant.
^

ANNOTATIO (20) pag. 214-

E-jiiSaTai dicuntur milites classiarii ,

qui in navibus
merentur.

ANNOTATIO (21) pag. ^Sq.

Ab Augustino dictatam epistolam , judicat ex stylo

Sirmondus : idemque alii ferunt judicium de libello

emendationis Leporii. Cujus Monachi errores nondum

opinamur , venerant in Augustini notitiam ,
quando in

lib. de correptione et gratia c. 1 1. haecdicebat : Neque

enim quisquam tanta rei hujus et Jidei ccecus est et
ignorantia ut audeat dicere quamvis de Spiritu ,

sancto et virgine Maria filium hominis natum, per

liherum tamen arhitrium hene vivendo et sine pec-
cato hona opera faciendo meruisse ut esset Dei fi- ,

lius. Quippe hanc eliam Leporius summam ccecitatem

suce insipienticc detestatur in emendationis hbello

qui proinde scriptus fuit post eumdem librum de Cor-
rcpt. et Grat. Leporii pt'/' Augustinum emendatim^-
miuit Gennadius in hbr. de script. Ecclesiae c. 69.
prseter Cassianum in lib. 1. de Incarnat. Joannem IL
papam in Epist. ad Aviennm. Facundum in hb. 1.,

c. 4-» ^tc.
 ^

ANNOTATIONES. 58 1

ANNOTATIO (22) pag. 268.

Visum endum liic esse, Hono-

crat nonnullis substitu
ratiun : scd inspccti a MSS. constanler preefe-
nobis
runt, Hilariuni. Is porroex Leriiiensi monacho creatus
fuit Arelatensis episcopus post Honoratum an. 4^8. aut

certe /pg. ineunte defunctum, Quippe Honoratus suf-

fectus Patroclo intercmploan. 426. exProsperi ChronicOj
Cathedram Arelatensem teste Honorato Massihensi per
biennium occupavit.

ANINOTATIO (q3) pag. 269.

Hic profecto ab Hilario Arclatcnsi, qui Augustini de prde-

destinationesententiam, uti Prospcrin superiore Epistola
scribit, in querelam trahebal, distinguit seipse infra n. o i

liisce verbis : Non autern sanctitas tua sic mearbitretur

iia^c scriberequasi de iis quce nunc edidisti , ei^o du-
biteni. Significat postea se xi^^^m-a prczsentia deliciis?X\-
quando potitum , uheribusque salubribus nutritum
fuisse. Deinde se LVicum esse n. g. subindicat : ac pos-
trcnio Augustinum appeHare patrcm , atque vicissim
ab ipso in hb. de Praedestinatione SS. cap. i fihus nun-
cupatur : quee sane in Arelatensem episcopum minime
conveniunt.

ANNOTATIO {ll\) pag. 280.

Totam hancce epistoLun in S. Augustini vita inse-

rendam duxit Possidius c. 3o. Interea reticendum mi-
nime est^ inquit, cum T7iemorati impenderent hostes
582 ANNOTATIONES.

( Vandali)<2 ja/zcfo viro nostro coepiscopo Thiavensis

ecclesioe Honotato litteris fais^e consultum, utrum-
nam ilhs ex ecclesiis episcopis vel
adventantibus ,

cleHcis recedendum esset, an non; eique rescriptis

insinuasse quid magis ah illis Romanioi e\>erso7ibus
esset metnendum. Qaam ejus epistokim huic scrip-
iurcz inserere volui. Est enim sacerdotumDei etmi-'
nistrorum morbus vahle utdis et necessaria.

ANNOTATIO (^S) pag. 353.

Erasmo visum est hanc epistolam plurimum disso-

nare a phrasi Augustini , esseque Paulino tribuendam.

Cui refragantur Lovanienses Theologi ;
quippe cum Pos-
sidius in Indiculo c. 7. recenseat Loeto epistolam datam,

eamque citans Beda vulgatus in 1. ad Tim. 5. Augustini

esse agnoscat.

ANNOTATIO (26) pag. 4o6.

Laudatur Timotheus diaconus supra in epist. 110.

forlean hic ipse frater Sapidae virginis.

ANNOTATIO (27) pag. l\lQ.

Loqultur de Severo , Milevitano antistite , quem ipse

Augustinus supra in Epist. iio. num. 4- ^ermanissi-
mum et /amiUarissimum animcc succ , moxque alte-
ram animam suani esse dicit, imo suani et illius ani-
rnam unam esse.
 ANNOTATIONES. 583

ANNOTATIO (28) pag. 1^0.-].

Dubitcre vix licet, quin hic ipse sit Makimus medicus

Thenitanus ,
qui cum Arianam haeresim ejurasset, rece-
pit epislolamnunc ordine 170. Alypii et Augustini no-
mine scriptam acl rohorandum illum in TriDitatis fide.
Hinc nimirum fieri putamus ut hic Trinitatem semel ,

et iterum commemoret Augustinus ; cum id niinime pos-

tulct resipsa quae tractatur. Confer istud fragmentum ad
hb. Q. de Doctrina Christiana c. 7. et ab hb. i de Ser-
mone Domini in monte c. 3.

ANNOTATIO (28 bis) pag. 4^0»

Sancitum est Deut. 1 6. 6. ne pascha ubivis locorum

mactare hceret. Hinc ergo a Jud^is per orbem dispersis
paschalem celebritatem aiunt quotannis ita recoh, ut
nihilominus ab ovis immoLatione rehgiose abstineant.
Yide Hieron. Epist. 2. ad Nepotianum.

ANNOTATIO (29) pag. 53o.

Auctoribus tamen haud ignobihbus, et maxime Graj-

cis ,
quaedam opinio ; ideo nempe dictos
placet tertia
Hebrccos (
quod
,
sonant Transilores, ) quia patriarcha
Abraham transito Euphrate venerat e Chaklaeorum re-
gionein Palaestinam eamque ob causam ipsi Abraharti^
;

Gen. 14. i3. fuisse additum cognomen liebrceo id ,

est, juxta Interpretes LXX. vocabullim suo more vertcn-

tes , IIspaTvi Trausitori seu Transfluviali, scuti fcrebat

codex Augustini ,
qui et ipse quaest. 29. in Gen. Trans^
584 ANNOTATIONES.
fliwialem ALraham ex ea regione unde venerat^ appel-
latum putat.

ANNoiATio (3o) pag. 53G.

Subtracta hinc voce , Ubidinis , haud satis erat iu

editis perspicuum quo spectet locus retractalus. Eo vcro

spectat , ut ne a carnah complexu ,
quamvis moderatus
sit et in usum naluralem rcdactus, ahesse unquam hhido
omnis existimetur. Enim vero quam originahs vitii cau-
sam esse identidera S. Augustinus inculcat , ipse ille

licitus Jionestusque concubitus non j)otest esse sine

ardore libidinis , ut peragi posslt rjuod rationis est^
non libidinis , ex hh. i . de Nupt. et concup. c. i[\.

Huc itaque ex MSS. antiquiorum fide revocavimus vocem

libidinis , ad quam septem Mss. adjiciunt , naturalis.
Nec male : inest enim hhido ah origine et conditione
nascendi.

ANNOTATIO (3l) pag. 552.

Yerha illa Sexti philosophi esse, legit forte Augusti-

nus apud Hieron. qui Epist. ad Ctesiphoniem, et in
Jerem. c. 22 et inEzech. 18. erroris causam in Rufinum
refert. Eum enim cum Sexti sententias e graeco in lati-
num vertisset , suh uomineS. Xisti marlyris uhis Romae
episcopi edidisse crimiuatur. Hinc porro lectitari passim
apiisviris, etin modum anuli, quem earum collectioni
titulum fecerat Rufinus, in manu semper adeoque fa-,

millariter haheri contigit , ut inde sententiam S. P.

Benedictus in regulae suae cap. y. protulerit in haec
verha : Sicut scriptuui est : Sapiens verbis innotescit
paucis.
 ANNOTATIONES. 585

ANNOTATIO (3q) pag. 554-

Imo Samuel in filiis Core aemuli Aaron repetitur i.

Paralip. 6. Incidit ergo in vitiosum codicem, aut certe

ab aliquo alio deceptus fuit Augustinus.

ANNOTATIO (33) pag. 558.

MSS. aliquot ex praecipuis sic ferunt : Gloriosissimo

Honoiio Au^usto et Constantio iterum V. V. C. C.
Coss. (liew.Kal. Octob. Ccesarecein Ecclesia uiajo-
ns. Alii plerique consentiunt, sed nonnuUi post, Hono-
rio Augusto'm.\.Q.X}^Q\\wa!i^ xii. \e\, cluoclecies. Sic enim
Bodleianus codex : Gloriosissimo Honorio Augusto
duodeciese^ Constantio iterum V. V. C. C. Coss. die
XI. Kcd. Octob. Caisarece. in Ecclcsia majoris. Sic et

nostri plures. Verum hic annus liaud concurrit cum se-

cundo Constantii Consulis, qnem nihilo minus codices
omnes, quos inspicere per nos licuit, assignant. Ex iis

etiam pauci sunt, qui habent, in Ecclesia majori, ut

estineditis. Nihil tamen hic mutavimus.
§ Hic observandum occurrit, Cll. editores BB. in
Tomo IX. pag. 623. uhi CaputhocII. integram exhi-
bent, verha ilhus postrema sic edidisse : Gloriosissimis
imperatoribus HonorioWl. et ThocIosio^SWl. consu-
libus. xii. Kal. Octob. Cc^sarece in Ecclesia majori
quam quidem lectionem in textu pag. 625. sequenti cons-
tanter refinent. Unde mirari subit, eos hic textum de-
curtalum proferre, quem ibi pleniorera reddunt. Eclitor
Fenetus,
586 AJlNdTATIONE&,

ANNOTATIO (34) pag. 562.

Etsi non levia sint rationum moraenta propter quas re-

centiores sacrarum litterarum Iractatorcs sentinnt Sa-
niuelem inter Levitas solummodo esse numerandum, ut
qui non oriundus sit ex Aarone inter posteros Levi natu
majore : attamen plerique veterum cum Augustino sacer-
dotalem ipsi dignitatem ascribunt; Cypr. Epist. 65.
Ambros. inPsaL iiSserm. 18. etc.

ANNOTATio (35) pag. S^o.

in codicibus aliquot veteribus postremo capitulo

ascripta haec a prima manu reperimus. Lihri qui post
emeiidatioiiem istonmi, a sancto Augustino episcopo
scripti et editi sunt. Retractationum isti duo libri.

Liber qui appellatur Speculum de testimoniis Scrip-

turarum. Ad Prosperum et Hi.lariu77i de prcedesti-
natione sanctorum libri duo. Ad Quod t>uit Deum
Diaconumde hteresibus libri duo. Contra Gesta ha-
bita cum Maximino Arianorum episcopo, [quoniam
dies quo prczsentes conferehant disputatione ejus,

prolixa ahsumptus est) lihri duo. Contra Julianum

P elagianum Ubri sex : septimum (^ero imperjectum
reUquit : octavumautem nec Sunt enim ipsius
attigit.

hcereticiUbri octo, quihus respomUt ejus verba po~

jiens^ eisque subjungens responsiones tuas. Sic in MS.
Pratellensi et iii Metensi S. Arnulfi, etc.
 INDEX
TOMI CENTESIMI OUADIlAGESlMl-OCTAYI.

CLASSIS III.

EPISTOLARUM.
Pagin.

Epistola
588 moEX.
EnsioLA CCXV. Ad Valentiuura. ao4
— CCXVI. Vatentini. a,o
— CCXVII. Ad Vitalem. a,6
— CCXVIII. Ad Palalinum. a36
— CCXIX. Aurel. Aug. etc. ad Proculum et Cyliunium. aSg
— CCXX. Ail Bonifiicium Comilem. a^i
— CCXXr. Qitodrulldci. . aSo
— CCXXII. Ad Quodviiltdeum. ,53
— CCXXIII. Qundrulldii. 355
— CCXXIV. Ad Qi..dvultdeum. aSj
— CCXXV. Pro!:pcri. 25q
— CCXXX I. Hilarii Galli. 269
— CCXXVII. Al Alyi.ium. 278
— CCXXVIII. Ad Honoralum episcopum. 280
— CCXXIX. Ad Darium. ago
— CCXXX. Darii. 291
— CCXXXI. Ad Darium. 396

CLASSIS IV.

— CCXXXII. Ad Madaurenses.
— CGXXXfll. Ad Lonj;inianum.
— CCXXXIV. Longiniani.
— CCXXXV. Ad Loiiginianum.
— CCXXXVI. Ad D.ul^rium.
— CC XXX VII prima. Aii Cerelium.
— CCXXXVIII. Ad Pascenlium.
— CCXXXIX. Ad Pascenlium.
— CCXL. Pasccnlii.
— CCXLI. Ad Pasceiitium.
— CCXLII. Ad Elpidium.
— CCXLIIl. Ad Lcetum.
— CCXLIV. Ad Chiisimum.
— CCXLV. Ad Possidium.
— CCXLVI. Ad Lampadium.
— CCXLVII. Ad Homulum.
— CCXLNIII. Ad Sehastianum.
— CCXLIX. Ad Reslitutum.
— CCL. Ail Auviliuin.
Fra;<mentuni sub aSo ex EfiiNtula ad Classicianum.
Epistola CCLI. Aii Panciiarium.
— CCLII. Ad Felicein.
— CGLIII. Ad Benenatum.
— CCLIV^ Ad Benenatum.
 2

INDEX. 689
Epistola CCLV. Ad Riislirum. 383
— CCLVI. Ad Chrislimim. 385
— CCLVir. A(l Oiontium. 384
— CCLVIII. Ad Marlianum. 385
— CCLIX. Ad Cornelium. 589
— CCLX. Audacis. ^ga
— CCLXI. Ad Audacem. 094
— CCLXtl. Ad Ecdiriam. 397
— CCLXIII. Ad Sauidam. 4o5
— CCLXIV. Ad Maximam. 4"9
— CCLXV. Ad Celeurianam. 4'
— CCLXVI. Ad Florentiuam. 417
— CLXVII. Ad Fabiolam. 4^1
— CLXVIII. Ad plebem Hipponensem. 423
— CLXIX. Ad Nobilium. 4'5
— CCLXX. Anonymi. iid
Sancli Auguslioi Epislolae ad Maximum hactenus ineditae fragmentum. 4^7

RETRACTATIONUM
LIBRI DUO.

Pbologos, 4^1

LTBER I.

In quo retractantur Itbri quos scripsit nondum

epiicopus.

Gapct I. Contra academicos, lihri tres. 4^4

— 11. De beata Vita, iiber nnus. 4-^^
— II I. De Oidine, libri duo. 4-^9
— IV. Saiiloquionim, iibri duo. ^oq
— V. D'i ImTnorlalitale animae, liber unus. ^^?)
— VI. Disoipiinarum iibri, 445
— VII. De Moribus Ecdfsiae, item de Moribui Manichaenrum,
iibri duo. 44^
— VIII. De animac Quantitate , liber unus. 45o
— IX. De liberc Arbitrio, libri Ires. ^ii
6gO INDEX.
Caput X. De Genesi adversus Manicliaeos, libii duo. 45g
— XI. De Musiia, libri sex ^62
— XII. De Magistro, liber unus. 4^5
— Xlll. De vera Relij^ione liher unu";. ^66
XIV. De Ulilitate credendi ail Iloiioratura, liher unu9. 4"!
XV. Conlra Manicha;os de duabiis aiiiinabus, liber unus. 4/5
— XVI. Acla contia Fortunatuin Manicbaeam, liber unus. 4>^2
_ XVil. De Fide et Synibolo, liber unus. 483
— XVI II. De Geiiesi ad hlteram iinperfectus, liber unus. 485
— XIX. De Sermone Doniini in monle, iibri dui>. 4^C
— XX. Psahnus contra partem Donati. 49*
XXI. Gontra epistolaiu Donali heerelici liber unu«. , 49^
— XXII. Conlra Adimaiitum Manlcbaei discipuluni, hlier unus. 49^
— XX III. Expositio quaruindam proposilioiimn es Epistola
Apostoli ad Romanos. 498
XXIV. Expositio Epi>tolae ad Galatas , liber unus, 5o2
XXV. Epistoite ad Romatios inchoala Expositio, Uber unus. 5o4
— XXVF. De diversis Qikxtionibusoctoginta-tribus. 5o5
— XXMI. De Mendacio liber unus. 5x5

LIBER II.

In quo retraclantur Librl quos scrlpsit episcopus.

Caplt I. Ad Simpbcianum, libri duo. 5i6

— II. Contra epislolam quam vocant Fundamenli , liber unus, 5 18
— III. De Agone Christiano, liber unus. ibid
— IV. De Dcclrina Christiana, bhri quatuor. Sig
— \. Contra parlem Donati , libri duo. 620
— VI. Confessionum, bbri tredecim. Sai
— VII. Contra Faustum Manichaeiim libri fri^inta-lres.
, Saa
— Vlll. Conlra Felicem Manicbxum, libri duo. 5^4
— IX. De Nalura boni liher unus.
, ihid
— X. Contia Secundinum MdnicliKum, liher unus, 5-i5
— Xf. Contra Hilarum, liber unus. 517
— XII. Quaestiones Evangelioruin, libii duo. 526
— XIII. Annotationes in Job , liber unus. 527
— XIV. De Calechizandis rudibus, liher unus. 528
— XV. De Tiinitate, lihri quindccim. ibid
— XVI. De Consensu Evangelistarum, libri qualuor. 55o
 , ,

INDEi. 691
Gaput XVII. Conlra epislolam Parineniani, libri tres. 55i
— XVIll. De Baplismo, libri seplfm. 55a
— XIX. Conlra (juod altulit Centuriusa Donatistis, iiber udus. 555
— XX. A.l iiiquisilioncs Januarii , libri duo. ibid
— XX'. Dl- Opere Monacborum iiber uiius. , 554
— XXII. De Bono conjugaii iiber unus, , 555
— XXI II. De sancla Virj<initate , iiber unus. 556
— XXIV. De Genesi ad Litleram, lil)ri duodecim. SSj
— XXV. Conlra Litteras Pcliliani , libri tre,«. 558
— XXVI. Ad Cresconium grauiuialicum parlis Donati , libri

qiialuor. 55 9
— XXVII. Probationum et leslimoniorum contra Donatistas
liber unus. 540
— XXVllI. Contra Donalislam nescio quem , liber unus. 54i
— XXIX. Admouitio Donatistarum de Maximianistis, liber
unus. 542
— XXX. De Divinalioiie damonum, liber unus. ibid
— XXXI. Quiestiones expositae contra Paf;aoos, numero sex. 545
— XXXII. Expositio Ej>isto!ae Jacobi ad duodecim tribus. 544
— XXXIII. De Pcccatorum merilis et remissioue , et de Bap-
tismo parvulorum ad Maiccllinum, libri tres. 545
— XXXIV. De unico Baplismo contra Petilianum ad Constan-
tinum , liber unus. 546
— XXXV. De Maximianistis contra Donalistas, liber unus, 547
— XXXVI. De Gralia Tcstamenli Kovi ad Ilonoratum, liber
unus. ibid
— XXXV II. De. Spirilu et Liltera ad Marceliinum, liberunus. 548
— XXXVUI. De Kide et Operibus, liber unu-. 549
— XXXIX. Breviculus coilationis cum Donalistis, libri tres. 55o
— XL. Post collationem contra Donatistas , liber unus. ibid
— XLI. De Videndo Dco, liber unus. 55i
— XLII De Nalura et Gralia liber unus. , 552
— XLIII. De Civitate Dei libri viginti duo.
, ibid
— XLIV. Ad Orosium contra Prisciilianistas et Origenistas
iiber unus. 554
— XLV. Ad Ilieronymum presbyterum libri duo, unusde Ori-
ginae Animae et alius de Senlentia Jacobi. ibid
— XLVI. Ad Emeiitum Donali.-tarum episcopum, post coUa-
tionem iiber uniis. 555
— XLVII. De Gestis Pflagii, iiberunus. 556
— XLVIII. De Correclione Donalislarum, liber unus. ibid
— XLIX. De Praesenlia Dci ad Dardanum, liber unus. Soj
— L, Contra Pela;^ium el Caelestium de Gi'atia Christi et depec-
cato originali ad Albinam , Pinianum et Melaniam, libri
duo. ibid
592 INDEX.
Capui LI. Gesta cum Emei-ilo DoriHlista, liber unus. 55S
— Lll. Coutra Scimoneni Arianorutn , liher imiis. ibul
— LIII. Ue Nuptiis et Concupiscenlia ad Valcrium Connitem,
libri duo. SSg
— LIV. Locutionum , libri seiUem. 56o
— LV. Qi!oe>iionum , libri septem. 56i
— LVI. De Aniina et jus Orij^ine, libri quatuor.
i 563
— L^ II. Ad Pollentium de ndu.terinis Conju^iis libri duo. 564
— LVIII. Contra adversarium Legis et Fropbelarum, libii duo. 565
— LIX. Contra Gaudenlium Dojialistarum episcopum, libri
duo. ibid
LX. Contra Mendacium, liber unus. 566
— LXl. Contra duas episiolas Pelagianorum, iibri quatuor. 567
— LXII. Contra Jtdianum, libri si x, ibid
— LXIIl. Ad Laurentiumde Fiie, Speet Charitate, liberunus. 56S
— LXIV. De cura pro Mortuis gerenda ad Paulinum episco-
puni , liber unus. 569
— LXV. De octo Duicitii Quae^tionibuSjliher iinus. ibid
— LXVI. Ad Valenlinuui et cum iHo monacbos de Gralia et,

Libero arhilrio, liber unus. 570

— LXVII. Ad quos supra , de Correplione el Gratia , iiber
unus. ibid

A ff H T A T I O K B .S. S73

EXPLICIT INDEX.
 SANCTI AUGUSTINI
EPISCOPI
EPISTOLARUM ORDO NOVUS
CUM ANTEA VULGATO COMPARATUS.

Ordo Ordo «nlea Tom.

 1

594 S. AUGTJSTINI EPISCOPI

Ordo Ordo antea Tom. Tom. S.
Tuli atus. collect. August.

XXVI. 39. Ad Licentlum. cxlv. \nx\ 325

XXVII. 32. Ad Paulinum. 356
XXVIII. 8. Ad Hieronymum. 340
XXIX. Anieac incdlta. Ad Alypium. 345
XXX. 53. PaiiUni et Tlierasicc ad Attgustinum. 354
XXXI. 34. Ad Paulinum. 357
XXXII. 56. Pauliniad Romanianum. 363
XXXIII. 147. Ad
Proculeianum 370
XXXIV. 168. Ad
Eusebium. 375
XXXV. 169. Ad
Eusebium. 379
XXXVI. «6. Ad
Casulanum. 383
XXXVII. Deerat in edit. Ad Simplicianum. 409
XXXVIII. 149. Ad Profulurum. 4io
XXXIX. 17. Hieronymi ad Auguttinum, 4l2
XL. 9. Ad Hieronymum. 4i3
XLI. 77. Alypius et August. ad Aurelium. 4'7
XLII. Antcac inedita. Ad Paulinum. 421
XLIII. 162. Ad Gloriuni, Eleus. Felicem , etc. 422
XLIV. i63. Ad Glorium, Eleus. et Felicem. 444
XLV. Anieae Aug. ad Paulinum.
inedita. Alyp. et 455
XLVI. i55. PubUcoloi ad Augustinum, 456
XLVII. 154. Ad Publicolam. 46
XLVIII. 81. Ad Eudoxium. 467
XLIX. 161. Ad Honoratum Don. Ep. 490
L. 268.' Ad SufTeclanos. 472
Ll. 172. Ad Crispinum. 473
LII. 170. Ad Severinum. 478
LIII. i65. Ad Generosum. 480
iilV. 118. Ad Januarium. 487
iiV. 119. Ad Januarium. 494
LVI. 237. Ad Celerem. cxlvi. xxxix 3
LVII 210. Ad Celerem. 5
LVIII. i35. Ad Pammachium.
LIX. 217. Ad Victorinum.
LX. 76. Ad Aurelium.
LXI. 223. Ad Theodorum.
LXII. 241. Aiyp. et Aug. etc. ad Severum. »4
liXlII. 240. Ad SeTerum. 16
LXlV. 235. Ad Quintianum. »9
f.XV. 256. Ad Xantippum. 23
LXVI. 173. Ad Crispinum. 25
LXVII. 12. Ad Hieronymum. 27
LXVllI. i3. Hieronymi. 28
EPIST. ORDO NOVUS CUM ANTEA VULGATO COMP. 696
Ordo Ordo anlfa Tom.
 1

596 8. AUGUSTINI EPISCOPI

Ordo Ordo onfea Tom. Tom. S.
p.g.
noTUS. Tulgatus. collect. Auirusl.

CXIl. 128. Ad Donatum Ezprocons. cxlvi. xxxix. 25l

CXIII. 229. Ad Cresconium. 555
CXIV. 228. AJ Florentinum. 554
CXV. 55o. Ad Fortunalum. 555
CXVI. 25i. Ad Generosum. 557
CXVII. 55. Dloscou. 358
CXVIII. 56. Ad Dioscorum. 555
CXIX. 221. Consenlil. 5SS
CXX. 222. Ad Consentium.
CXXI. 58. PauUni. 4 10

CXXII. i3'S. Ad Clerum et plebem Hipp. 426

CXXllI. 26. Hiernnymi. 4*7
CXXIV. 227. Ad Albinam Pinian. elc.
, , 428
CXXV. 224. Ad Alypium. 45i
CXXVI. 325. Ad Albinam. 456
CXXVII. 45. Ad Armenlarium et Paulin. 44;
CXXVIII. Deerat in prior. Eilil. Sylvani, etc Catbolicor.
Episc. coUat. Carth. ad Marceliinum. 45.-.

CXXIX Deerat in prior. Edil. Eorumd. ad Marcellinum. 459

CXXX. 121. Ad Probam. 465
CXXXI. i56. Ad Probam. 4«s
CXXXII. 1. Ad Volusianum. 490
CXXXIII. i59 Ad Marcellinum. 49'
CXXXIV. 160. Ad Apringium. 49i
CXXXV. 2. Volusiani. 497
CXXXVI. 4« Marcellini. 5oo
CXXXVII. 5. Ad Volusianum. 5o3
CXXXVIII. 5. Ad Marccllinum. 519
CXXXIX. i58. Ad Marcellinum. cxtvii.— xl. 3
CXL. 120. Ad Honoratum Catechum. 8
CXLI. i52. Concil. Zert. ad Donalistas. 76
CXLII. 257. Ad Saturninum el Eufralera. 86
CXLIII. 7.Ad Marcellinum.
CXLI. i5o. Ad Cirten.^^es.
CLL"»'. i44- Ad Anaslasium. 101

CXLVI. Deerat in Edd. vet. Ad Pelagiura. loS

CXLVII. 112. Ad Paulinain. loy
CXLVIII. 111. Ad FortLinaiianum. i53
CXLIX. 59, AdPaulinum. 167
CL. 179' Ad Probain elJulianam. •7
CLI. aSy. Ad Caecilianum. »99
CLII. 53. Maeedonii. 209
CLllI. 54. Ad Macedonium. 21
 EPIST. ORDO NOVUS CUM ANTEA VULGATA COMP. 697
i
Orrto Ordo anlea Tom.
noTus. Tulgalu». collect.

CLIV. 5t. Macedonii.

CLV. J2. Ad. Macedonium.
CLVI. 88. nitarii Syracusani.
CLVII. 89. Ad Hilarium Syracusanum
CLVIII. 358. Evodii.
CLIX. 100. Ad Evodium.
CLX. 246. Evodii.
CLXI. 247. Evodii.
CLXII. 101. Ad Evodium.
CLXIII. 98. Evodii.
CLXIV. 99- Ad Evodium.
CLXV. 27. Hieronymi ad Marc. et Anap.
CLXVI. 28. Ad Hieronymum.
CLXVII. 29- Ad Ilieronyinum.
CLXVIII. Deerat in Edil. prior. TimasHJaeobi.
CLXIX. 102. Ad Evodium.
CLXX. 66. Ad Maximum Medicum.
CLXXI. 220. Ad Peregrinum Episcopum.
CLXXII. 5o. Hieronymi.
CLXXIII. 204. Ad Donatum Presbvlerum.
CLXXIV. Decrat in Edil. prior. Ad Aurelium.
CLXXV. 90. Conc. Carlli. ad Innocent.
CLXXVI. 93, Conc. Milev. ad Innocent.
CLXXVII. 95. Aur. Al. Au£j. etc. ad Innocent.
CLXXVIII. 94. Ad Hiiarium Episcopum.
CLXXIX. 352. Ad Joannem Episcop.
CLXXX. 260. Ad Oceanum.
CLXXXT. 92. Inuocentii ad Concil. Carthag.
CLXXXII. 90. Innocenlii ad Conc. MHev.
CLXXXUI. 96. Innorentii ad Aur^ Alyp. Aiig. 6tc
CLXXXIV. 97. Iitnocenlii ad Aiir, Alyp. Aug.
CLXXXV. 5o. Ad Bonifacium Comit.
CLXXXVI. 106. Alyp. el Aug. adPaulinum.
CLXXXVII Ad Dardanum.
CLXXXVIII. 143 Ad Julianam.
CLXXXIX. 2o5 Ad Bonifacium Comit.
cxc. Ad Optalum.
CXCI. Ad Sixlum.
CXCII. Ad CajJesiinum Diaconum.
CXGIII. Nunc primiim edila. Ad Mercalorem,
CXGIV. io5. AiJ Sixtum.
cxcv. 25. Ilieronymi.
CXGVI. 200. Ad^Asellicum.
598 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Ordo Ordo anlea
"8'
uoms. Tulgatus.

CXCVII. 78. Ad Hesychium. 91

CXCVIII. 79. Henychii. gS
CXCIX. 80. Ad Heychium. loi
CG. Deerat in prior. Edit. Ad ValeriumComilcm. 1^9
CCI. Deerat in prior Edit. Honorii et Tlieodosii. i^i
CCII. 24. Hieronymi ad Alyp, et Augustinum. i45
CCIII. 82. Ad Largnm. i45
CClV. 61. Ad Dulcitium. i46
CCV. i46. Ad Consentium. iSa
CCVI. 270. Ad Valerium Comitem. i65
CCVII. Deerat in prior. Edit. Ad Claudium. 166
CCVIII. 209. Ad Feliciam. 167
CCIX. a6i. Ad Coelestinum Papam. 173
CCX. 87. Ad Felicilalem et Rusticam. I78
CCXI. 109. Ad Saaelimoniales. 181
CCXIl. io3. Ad Quinlilianura 193
CCXIII. 110. Acta ecclessiastica in desijjnntione Eraclii. 195
CCXIV. 46- Ad ^'alenlinum. igg
CCXV. 47- Ad Valenlinum. ao4
CCXVI. 256. Falentini. 3 10
CGXVII. 107. Ad Vitalem. 216
CCXVUI. 208. Ad falalinum. 256
CGXIX. Dceral in prior. Edit. Aur. Aug. eic. Ad Proculum et
Cylinnium. 2D9
ccxx. 70. Ad Bonifacium Comitem. 241
CCXXI. Deeral in prior. Edit. Quodvultdci. 25o
CCXXII. Dceral iu prior. Edit. Ad Quodvultdeum. 253
CCXXIII. Deeral 11 prior. Edit. Quodvulldei. 255
CCXXIV. Deeral in prior. Edit. Ad Quo lvul',deum. 267
ccxxv. Deerat in prior. Edit. Prosperl. 259
CCXXVI. Dcerat in prior. Edit. Hllarii Galli. 269
CCXXVIl. 67. Ad Aly()ium. 278
CCXXVIII. 180. A IIonoratumEpiscopuui.
i 380
CCXXIX. 262. Ad Darium. 290
CGXXX. 263. Darii. 392
CCXXXI. 264. Ad Darium. 296
CCXXXII. 42. Ad Rladaurenses. 5o3
CCXXXIII. 30. Ad Longinianum. 509
CCXXXIV. 21. Longiniani. 5io
ccxxxv. 22.Ad Longiniaaum. 3i5
CCXXXVI. 74.Ad De'ulerium. 5i5
CGXXXVII. 255 Prima. Ad Cerelium. 3i7
GCXXXVIII 174. Ad Pascenlium. 325
 s

EPIST. ORDO NOVl/S CUM ANTEA. VDLGATA COMP. 699

Ordo Ordo antea
Pag.
noYUs. Tuigalus.

CCXXXIX. 175. Ad Pascentium.

CCXL, 176. Pascenlii. 346
CCXLI. 177. Ad Pascentium, 347
CGXLII. i5o. Ad El[)idium. 349
CCXLIII. 5S. Ad Lactum. 355
CCXLIV. 83. AdChrisimum. 36 1
GCXLV. 75. Ad Possidium. 363
CCXLVI. 243. Ad Lainpadium. 365
CCXLVII. 311. Ad Romulum. 367
GCXLVIII. i4^. Ad Sebastiaaum. 570
GCXLIX. 69. Ad Restitutum.
CCL. 75. Ad Ausilium. 073
Fragmentumtut 25o. ex Epi^tola ad Clabsiciaimm.
CCLl 212. Ad Fancharium. 378
CCLIl. 219. Ad Felicem. 379
CGLUI. 352, Ad Beneiialum. 58o
CCLIV. 253, Ad Benenatum. 081
CCLV. 254. Ad Rusticum. 382
CCLVI. 226. Ad Giirislinum. 385
CCLVII. 125. Ad Arontium. 584
CCLVIII. i55. Ad Marlianum. 585
CCLIX. 125. Ad Cornelium. 589
CGLX. 159. Audacis. 092
CCLXI. i4o. Ad Audacem. 394
CCLXII. 199. AdEcdiciam. 397
CGLXIII. 248. Ad Sapidam. 4o5
CGLXIV. i4' . Ad Maximam. 409
CCLXV. 108. Ad Seleuciam. 4l2
CCLXVI. iSa. Ad Florentiam. 417
CCLXVII. 206. Ad Pabiolam. 421
CCLXVIII. 2i5. Ad Plebem Hipponensein, 422
CGLXIX. 25i. Ad Nobiiium. 42.
CCLXX. Deerat in prior. Edit. Anonymi 426
Sancti Augustini Episloias ad Maximum haclenus inedilce fraymentam. 4»;
 EPISTOLARUM

SANCTI AUGUSTINI
ORDO ANTEA VULGATUS
AD NOVUM REDAGTUS.

Ordo anlea Ordo Tom. Tom. S.

Pag.
coUecl. Augusl.

CXXXII. Ad Volusianum. .xxxix. 490

GXXXV. yolusiani. 497
CXXXVII. Ad Volusianum. 5o3
4. CXXXVl. MarceUini. 5oo
5. CXXXVllI. Ad Marceliinum. 5c9
8. XCII. Ad Italicam. 166
7« CXLIII. Ad Marcellinura. CXLVll. XL. 89
8. XXVIII. Ad Hieronymum. cxtv. xxxvin 540
9- XL, Ad Hieronjmum. 4i3
10. LXXI. Ad Hieronymum. XXXIX. 55
1 1. LXXV. Hieronymi, 52
12. Lxvn. Ad Hieronymum. 27
i3. LXVIII. Hieronymi, 2S
i4. LXXIi. Hieronymi. J9
i5. LXXIII. Ad Hieronymum. 4a
i6. LXXIV. Ad Praesidium. 5i
»7- XXXIX. Hieronymi, CXLV. XXXVIII. 4i4
LXXXI. Hieronymi. CXLVI. xsxix. gi
LXXXII Ad Hieronymum. 95
CC XXXI II Ad Longinianum. CXLVlII. XLI. 509
CCXXXIV. Longiniani, 5io
CCXXXV. Ad Lonj^inianuin. 5i3
XCVIII. Ad Bonifacium Comilem. . CXLVI XXXIX. 235
CGII. Hieronymi ad Alyp et Aug,
. CXLVIll. XLI. 143
 ORDO ANTEA VULGATUS AD NOVUM REDACTUS. 601
Ordo aotea
602 S. AUGUSTINI EPISCOPT
Ordo anlea
 ORDO ANTEA VULGATUS AD KOVUM REDACTUS. 6o3
Ordo anlea
6o4 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Ordo antea
 ORDO ANTEA. VULGATUS AD NOVUM REDACTU8. 6o5
Ordo uiile,
6o6 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Ordo anlea
 —

SANTI AUGUSTINI
EPISTOLARUM
INDEX ALPHABETICUS.

Ad maximam commoditatem expedit prcemo-

lectoris ,

nere Epistolas ad 55 in volumine collectionis cxlv

i —
S. Augustini xxxviii; 56 ad i38 in cxlvi (xxxix); —
iSgat/ 187 t?icxLVii (xl); 188 arf 270 in cxlviii —
( XLi ) contineri.

Albir^, Piniano , et Melaniae Augustini Epistola cxxiv. et Eidem Albinae ,

csxvi.
Alypio Paulini et Therasiw, xxiv.
Alypio Auguslini, xxix. — lxxxiii. — cxxv. — ccxxyii.
Anap. Marcellino et Anapsychiaet Hieronymi, clxv.
Anastasio, cxlv.
Anonymi Augustino, cclxx.
Antonino, xx.
Apringio, cxxxiv.
Armentario et Paulinae, cxxvii.
Asellico , cxcvi.
Audacis, Augustino , cclx.
Audaci , ccLxi.
Aurelio , xxii. Eidem Alypii el Augustini xli, et Eidem Augustini , tx. et
CLXXIV.
Auxilio, CCL.
Benenato, cclih, et cclit.
Bonifacio Episcopo, xcviii.
Bonifacio Comiti, clxxxv, clxxxix, et ccxx.
Cacciliano, cxxxvi.
Csecili ano, cli.
Coelestino, xviii.
6o8 8. AUGDSTINI EPISCOPf
C(jB'i'Stino, Diacono, cxcii.
CcEleslirio, Pontifici Rom. ccix.
CiirliiHginensis Conc. Innocentio, clxxv.
('arlhaginensl. Conc, Jnnocentu, cxxxxi.
Citsiorio Alypii et Aug., txix.
Casulano, xxxvi.
Cileri, Lvi, et lvii.
Cerelio, ccxxxvm.
Chrisimo, ccxliv.
Clnistino, cclvi.
Cirtensibus, cvliv.
Claudio, ccvii.
Concilii Carlh. Innocentio, clgxv.
Concilii Milev. Innocentio, clxxvi.
Coiicilii Zertensis Donatislis, cxli.
Consentil Augustino, cxu.
Consentio, cxx.
Consentio, ccv.
Corneiio, cclix.
Cresconio, cmii.
Ciispino Calameusi, ci, et lxvi.
Cyl. Proculo et Cylinnio Aurclii, Aug. , ccxix.
Dardano, clxxxvih.
Dario, ccxxix, et ccxxxi.
Darii Augustino, ccxxx.
Deogralias , cii.

Deulerio, ccxxxvi.
Dioscori Augustino, cwu,
Dioscoro , cwni.
Donato Proconsiili, c. Eidem Exproconsuli, cxii.
Donato Presbytero Donatislae, clxxiii.
Donatistis, lxxvi, et cv.
Donalistis Conc. Zertensis, cxli.
Diilcitio , cciv.
EcdicicC, ccLxii.
Eteus, Glorio, Eieusio, Felic. Grammat., xliii.
Eleusio, Glorio et Felicibus, xliv.
Elpidio, ccxLii.
Emerito , lxxxvii.
Erac. Acta in designando Augustini successore Eraciio , ccxiii,
Eudoxio, XLViii.
Euf. Saturnino etEufrati, cxlii.
Evodii Auguslino, clviii, clx, clxi, el clxiii.

Evodio, cLix, cLxii, clxiv, et clxix.

Eusebio, xxxiv, et xxxv.

 EPISTOLARUM INDEX ALPHABETIGUS. (»09
Fabiola;, ccLX'^it.
Feliciae, ccvin.
Felic. Glorio, Eleusio, Felicibus, GramDfialico, xliii, el xliv.
Felici et Iliiarino , lxxtii.
Felici, ccLii.
Felicituli el Ruslico, ccx.

Feslo, Lxxxix.
Florentinae, cclxvii.
Florenlino, cxiv.
Fortunaliano, cxlviii.
Forlunalo, cxv.
Gaio, xix.
Generoso Constantinensi calliolico Fortunati, Aiypii et Ar.gu^t. i.iii.

Generoso Numidiae Consulari, cxvi.

Glorio, Ejeusio, Felicibus, Grammatico, xliii el xliv.
Gram. Glorio, Eieusio, Felicibus, Grammatico, xliii et xliv.
Hermogeniano, 1.
Hesychio, cxcvii et cxix.
Hesychil Augtisiino , cxcvm.
Hieronymo . xxvni, xl , lxvii , lxxi, lxxiii , lxxxii clxvt el clxvh.
Hicronymi Augustino , xxxix, lxviii , lxxii, lxxv , lxxxi , cxxiii , clxxii,
cicv. Ejusdem Alypio et Augustino, ccii.
Hieronymi Marcellino ct Anapsychico, clxv.
Hil. Felici et Ililarino, lxxvk.
Hilarii S^racusani Augustino^ CLVi.
Hilario Syracusano, clvii.
Hilario Episcopo, clxxvhi.
Hilarii Gatli Augustino, ccxxvi.
Ilipponensi Clero ct plebi, lxxviii el cxxii.
Ilipponensi piebi, eclxviii.
Honorato Donatislae Episcopo, xlix.
Honorato nondum baptizato. cxl.
Honorato Episcopo, ccxxviii,
Honorii et Theodosii , cci.
Jucob. Timasii et Jacobi Auguslino, clxtiii.
Januario, nv el lv.

Januario Donatislae Episcopo, Clericorum Hijpopensium, lxxxviii.

Innocentio Conc, Milevitani clxvIi. .,

Innoceiitio Conc. Carthaginensis, clxxv.

Innoceiilio, Aurelii, Alypii, Augustini, etc. clxvii.
Innocentii Carlhaginensi Cone. clxxiii.
Innocenlii Mitcvilano Conc, clxxxu,
Innocentii Auretio Atip. Aug., etc. , clxxxiii.
Innocintii Aurelio ct Augustino, clxxxiv.
Joanni Episropo, clxx'x,
cxLviii.
3q
6 10 S. ADGUSTINI EPISCOPI
Itslicse, xcii et xcix.

Jul. Probae et Julianae, cl.

Julianae Alypii et Aug. clxxxviii.
Laslo , ccxLin.
Lanipadio, c\lv;.
Largo , cctii.

Licentio , xxvi.
Longiniano , ccxxiii et coxxxv.
Longiniani Augustino , ccxxxiv.
Macedonii Augusdno, clii et cliv.

Macedonio, cliii et clv.

Macrobio, cvi el cviii.
Madaiirensibus, ccxxxii.
Manichaeo cuidam Presbytero. lxxix.
Marcellino Aurelii, Sylv., etc, cxxviii et cxxix. Eidem Augustini, cxxxiii,
cwxviii, cxxxix et cxlui.
Marccllini Augasiino, cxxxvi.
Marcellino ct Anaps. Hieronymi , clxv.
Marliai)0,'ccLviii.
Maxinite, cclxiv.
Maxiniino . xxiii.

Maximi Madaurensis Augustino , xvi,

Maxitno rvladaurensi, xvii.

Maximo Medico Alypii et Aug. clxx.

Maximi et Theodori Augustino, cvir.
Melan. Albirae, Piniano, et Melaniae, cxxiv.
Memorio, ci.

Mercalori, cxlik.
Mikvilfini Conc. Innocentio, clxxvi.
Milevitano Conc, Innocentii, clxxxii.
INauceliioni Alypii et Augustini, lxx.
Nebridio, iii, iv, vii, ix, x, xi, xn, xiii et xiv.

JScbridii Augustino, v, vi et viii.

Nectarii Augusiino, xc et ciii,

Nectario, xc et ciii.

Nobilio, ccLXix.
Novato, LXxxiT.
Oceano, clxxx.
Olvmpio, xcvi et xcvti.

Oplato, cxe.
Oronlio, cclvii.
Palatinn, ccxviii.
Paminacliio, lviii.
Pancario, ccli.
Pascentio, ccxxxviii, ccxxxix et ccxli.
 EPISTOLARUM INDEX ALPHABETICUS. 6ll
Pascenlii Augustino, ccxl.
Paulinae , cxlvii.
Pautini et The.rasioB Atypin, xxiv.
Paulini et TlierasicE. Auguslino, xxv, xxx el xciv. Ejusdem Paulini Augus-
tino, cxxi.
Paulino Auguslini, xxvii , cxlix. Eidem Aiyiiii et Augusliiii, clwxti.
Eidem et Tlierasiac Augui-tini , XXXI, xLii, lxxx et xcv. Eideia .Vivpii il
Augustini, xlv.
Pautini et Therasice Bomaniano , xxxii.
Paul. Aiinenlaiio et Pauliuae, cxxvii.
Paulo, Lxxxv.
Pelagio, c\tvi.
Peregrino Episc. Alypii rt Auguslini, clxxi.
Pin. Albinae, Piniano, Melaniai, cxxiv.
Pleb. Cieio el Plebi Ecclesiae Hipponensis, lxwiii el c\xii.
Plebi Hipponensi, ccli^v.
Possidio, ccxLV.
Piacsidio , lxxiv.
Piobae, cxxx et cxxxi.
Piobae el Juiiance, cl.
Pioculeiano, xxxiii
Proculo et Cylinr.!o Aurelii , Aug., ( lc, ccxix.
Profiituro , xxxvvui.
Prosperi Augustino, ccxxv.
PublicoUe Auguslino, xlvi.
PublicoUo Augusiini, XLiv.
Quintiano, lxiv.
Quinliliano , ccxu.
Quodvultdei Auguslino, ccxxi et ccxxm.
Quodvulldeo, ccxxii et ccxxiv.
Resliluto, ccxLix.
Piomaniano, Pauliniet Tlierasia:, xxxii.
Romulo Augustini, ccxlvii.
Ruslico ccLV.
Sanclimoiiialibus, ccxi.
Sapidae, cclxhi.
Salurnino et Eufrati, cxlii.
v' ebastiano, ccxlviu.
Seleucianae, cclxv.
Severino, lii.

SenioribusColonice SufTectanae, u.

Severo Alypii, Aug. et Samsucii, lxh. et Eid>!in Auguslini, lvim. et c\.

Severi Augustino, cix.
Sixto, cci. el cxciv.
Suffetlanae coloniae Senioribus, l.

39.
6l2 S. AUGnSTINI EPISCOPl
Tliodoro, L\i.

Tlieod. Maxlminl et Theodori Auguslino, ctii.

Tlurasiae. Vide supra Paulini.
Timasii ct Jacobi Augustino, clwhi.
Valentino Augustini, ccxv. et ccwi.
Valentini Augustino, ccxvi.
Va'erio Episcopo, xxi.
Valerio Comili, cc. el ccvi.
Vicloriano, cci.

Viclorino, lix,
Vin,'enlio, xciii.
\'ilali, ccxvii.
Vohisiano, c\xxii. et cxxxvii.
Foluslani Auguslino, cxxxv.
Xynlippo, l\v.
Zenobio, II.

Zertensis Conc. Donatistis, cxli,

 EPISTOLARUM

SANCTI AUGUSTINI
INDEX
Secundum prcectpua ectrum Argumenta digestus.

epistolj: theologicjE.

Db DeoEpisloIae, ii8. lao

De SS. Trinitalismysterio, ii. 120. 169. 170. 203. a58. aSg. 2^1. 2^7
De prspspntia Dci ubique, et speciali ralione in sanclis ut in suo tem-
plo. 187.
De ejusboriitate et justitia in hominum discrelione, 186. 190. 194
De ratlone divinre prsedeslinationis, 186. 225. 2-j6
De videndo Deo, 92. i47, i48. 162
DeChrislo, 102. 187
De Incarnatione Verbi Dei, u. 107. i4o
De Anima Christi, unde sit. i64
Christus quatenus ubique existat, 187
Christum esse unicam salutis viam, 102
Deortu ejusex Virf^ine deque miraculis ab ipso factis, 157, i45
Dc ejus ad inferos descensu, i64
De ejus resurrectione, quomodo post hanc comedcrit, et ticalriccs in

corpore servaverit, 102

Unde a quibusdam agnitus ab aliis non agnilus sit posl resurreclio-
nem,
De ejus corpore, quale nunc sit,
An oculis corporis Deum videat,
De secundo ejus adventu,
De homine, ad imaginem Dei condilo,
De Aiiima; origine, i4J'
De Felicitate hominis,
Gl4 S. AUGDSTINI EPISCOPI
De F'iie saeculi ig-. ig8. 199
De Resurreclioiie, 102. 2o5
De peccato originali, i56. iSj. 178. i86. 193. 19^. 217
De iibero arbitrio, i5^. iSj. 177. 178. 179. ;S6. 188. 194. 217
De Gralia, 14.0. 176. 177. 179. j86. 188. 194. 217
De vtteii Le^e, cui bono dalasit, i45. 190. 196
De sacrificiis veteris Lej;!?, 103
De vcteris Legis abrogalione, i56. 108. 196
De Novo Testamento. Quae ejus gratia, et ab Veteri differenlia, i4o
De Scri[)iura sacra, quae ejus auctorita?, i43
Ejas profuniiitas, 1^7
Ejus iectio commenJalur, 102
De baplismo. Ejus necessitas, 98. 186. 194
Conlra ejus iterationem,- a5. 90, 1O6. 108
De Eucliaiistias sumptione, 54
Sacramc-nti Euchanstiae celebralio, 1^9

EPISTOL^ POLEMIC^.

Qaae speclant Paganos, 16. 17. 91. 202. 233. 204. 235
Manichaeos, 79. 236
Kovatianos, 265
Priscillianistas, 207
Aiianos, a38. 2^9. a4o. 241. 242
Donalislas. 25. 53. 34- 35. 45- 44' 49- 5i. 52. 53. 56. 57. 58. 61. 66.
70. 76. 86. 87. 88. 89. 95. 97. 100. 106. 107. 108, 111. 112. 128.
129. i33. 154. iSg. i4«' 142. 142. i44. »75. iS5. 204.
Pela^ianos, i4o. 146. i56. i57. i68. 175. 176. 177. 178. 179. i8i.
182, iS3. 186. 187. 18S. 190. 191. 195. 196. 201. 202. 214. 2l5,
216. 217. 21S. 225. 226.

epistolj: exegeticj;.

De Hebdomadibus Danieiis, 197. 198. 199

Alle^oria de Jona absorpto a ceto, 102
Psal. XV. 5. Sanctis qui in terra sunt ejusetc. lai, 1^9
Psal. x\i. Deus Deus meus, ut quid dereliquisti meetc. i^o
Pia!. Lwii. 22. Verumtamen Deus conquassabit i,lc. 121. 1^9
Mallh. xxii. i5. Tenebrae exleriores, i4o
Mallh. XXV. 2. Ouinqiie prudentes virf^incs etc, elc. i4o
Marc. IV. 24. In qua mcnsura mensi fuerilis, remeticlur vobis, 102
Lic. 11 55. Et tuam ipsius animam pcrtransibit i^tddius. 1^9
Joan. II. 14. Et Ferbum caro faclum cst. >4o
 INDEX ARGUMENTORUM. 6l5
Rom. II. 28, Secundum Evangeltum inimici quidem propter vos, secun-
dum etectionem dilecti. iji. 1^9
Galal. 11. 14. Si lu eum Judceus sis gcntiliter vivis et nonjudaice ; quomodo
Gentes cogisjudalzare, j5. 82
Eijlies. III. 18. In charitaic radicali et fundati ut possilis compren-
dere, ete. i4o
E[)lu's. IV. 11. Quosdam quidem deditDeus in Ecclesia Aposlolos ctc. 121. 1^9
Coloss. II, 18, Nemo vos scducat colens in humililatc, ctc. 121. 1^9
ii Tim. II. 1. Obsecro ilaquo primum omnium fieri obsecratio-
nesj ele. lai. i46
Jacob n, 10. Quioffenderit in uno, factusesl omnium reus. \6y
I. Pet, III. 19. His qui in carcere erant spiritiOus venicns prcRdicavit 1G4
De Ecclcsia.
Calholicam esse Chrisli Ecclesiam, 23. 49- ^^. 87. 93. io5. 108.
129. 142. i85.
Malosin ea tolerari oportere, 87. 208. i^i- 208. 210. 2/(8. 249«
De ritibus Ecclesiae.
Variae Locorum consuetudines in celebralione Sacramentorum, Fts-
torum, Jejuaii etc. 53. 55
De Paschate, 55
De conviviis in Marlyrura honorem fieri solitis, 22. 29
Lectio ut traclalio Scripturae sacrae ad populum diebus festis, 29
De hymnorum et Psalmoriim cantu, 29. 55
De ritu Baptismi, 98. 193. 194
Sacramenli Eucharitiae, 54- 55. 1^9
De Jejunio sabbati, 36. 54. 55
De oblalione, lotione pedum et relaxatione jejunii in dic coeiite, 53. 55
De Episcopis et Clericis.
Quam arduum sit et periculosuin Episcopi, Presbyleri ac Diaconi
inunus, deque comparanda Scripturarum scientia ad illud digne ob-
eundum, 21
De Episeopatu pro Ecclesiae pace sponte abdicando, 69. 1 28
Adhortatio ad suscipiendum Episcopatum, 69
01)jurgatio Episcopi ['Crperam defungentis suo munere, 85
Sentenliae vari.^e in Episcopos malos prolatae. 289
De abdicando Ecclesiastica funclione infami Presbytero, 65
Contra calholicum Presbyterum haereticorum accu^ationes non essc
admittendas, aSi
An Monasteriorum desertores deceat ad Clerum assumi, 60
De Donatistarum Glericis in sui ordinis gradu recipiendis, 61
An Episcopis vel Clericis fugere liceat in persecutione, 228
De haereditate Presbyteri Ecclesiae Thiavcnsis, cnjiis sit, an hujus Ec-
clesiaEj an monasterii Tha^astensis, in qi;o ille prius degerat, 83
De Difciplina Ecclesia; in dclmriuentef, An ob unius pi'ccatum tota fa-
miba possil exconinuinicari, 25o. ct Frug. sub i5n
6l6 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Puenitentia publica cur semel lantum concessa. i55
De coercendisHaerelicis, 86. 97. 98. lOo. 109. i85. 204
De pupilia Ecclesiae tuleiaecommisja, 25?. 255. 254- ^55

EPlSTOLJi JIORALES.

^d vilaiu Christianamet ad mundiconlemplum exliortutio, 26. 02. 112.

127. 189. 220. 243.
Episcoporum Chrislianorum pro reis intercedenlium pietas, i52. i55
Curiosas quaeUiones non decore tractari ah episcopis, 11 8
Diici in mililia merenti vilae ratio prMScrihitur, 189
Magiitralus et JuJices in puniendis reis qua jeqaitate quove animo se
gerere debeuut, iSa. i55
Virlutes verae iis necessariae, ut recte consulant rcbus lnunnn is, i55
De puniendis seeleribus, 91
IMonaclii otio ad pietatcm.non adignaviani utantur, cl si Ecdesiaeorum
operani de^iderct, ne detrectenl, ^8
Sanctimonialium objurgatio, et scripla ipsis Reguia, 211
De virgiuilatis velo, i5o
De vo'.is ()ersolvendis, 127. 220. •.•62

DivitesChristiani quomodo diviliis uti debeant, i3o. 1^7

An liceat nmiieri inscio viro bona sua distribuere, 262
De Virtulibus.
Qjsenam virtutes verae, i5.")

De fide in Ghrislum semper ad salulem neces?aiia, 102. Parvulis in

bn[ii!smo prodtsl cfferciitium lides, 98, 195
Despe bene vivenJi non in propriis virlbus, sid in Deo coliocanda 218
De Charitate, quasola juslitla impletur, 147
Non esse in hac vita virtutem nisi dibgere tpiod diligendum csl, id est
Deum, i55
De mutua inler amicos benevolentia, 192
De fraterna correctione, 210
De reprehensione Petri a Paulo, aS. 4o. 82. iSk
De Eleemosyna, i'j(j

De orando Deo. i5()

^ DeContinentia, 2^9
De palientia in adversis, 99. 111. 2o3. 210 244. 264.
De lolei anda advc^rsa valeludine 58
De Pceiiitenlia, 91. i55. Ptcnilentia Petri, 54

De Tristitia saiicta, 248

De Viliis.
An omnia peccatn siiil paria. i4o. 167.

Peccata ne sint iinpunita, 91, Deum pro pcccalo tcmpoiali non injuste
rependere suppliciuna aeternum, 102
 1

INDEX ARGUMENTORUM. 617

De Calumnia et quomodo illi occurrendum, laS
De Contentionibus, 23
Curiositate et vana? scientiae appetitu, 1 ig
Discordia, 68. 78
Ebrielate, aa. ag
Furto et restitutione rei ablalae, j55
Homicidio, 47
Impudicitia, aSg
Judicio temerario, 78
Ira, 9. 38
Laudishumanaeappetitu, 22. 23i^
Mendacio officioso, 28, y5. 82. 180
Ornatu superfluo, fucis et inauribus, 2^5
Peccalo in Spiritum sanctum, i85
Perjurio, 4"' 1^7
Scandalis, quod iis pios perlurbari non oportet, 77. 78. 208
De Superbia, 22
De suspicione vitanda, 225

EPISTOLiE PHILOSOPHICiE.

De Academici-, 1

De Ideis rerum, et diflV-rentiis sensibilibus, 9. i4

De intellectu, memoria et phanlasiis, 6. 7
De somniis et nocturnis imaginibus, 9
8.
De Anima corpore soluta, deque visis prodigiosis, 169 162
An sit quoddam animse corpus, ijg^'

Quomodo animi noslri motus a spiritibus sentianlur, et ab iis ingeran-

turcogitationes et somnia, 9
De fato contra Malhemaliros, 2^0
Quaesliones Philosophoruni et Oralorum saecularium non decore Iraclari
ab Eplseonis, neque ulilitpr disci. 101. 1 iS
De obses-a et capta Roiiia per Alaricuni, 99, uo
De Galliarum, Hispaniarum, aliarumque regionum vaslalione, 1 1

De vastalione Africae belkim gerente Bonifacio, 17*

De Judicii habitis in Cjecilianii episcopi causa adversus Donatistas, 48- 88
89. ""90. io5. i4i. i85.
De Collatione arlhaginensi cum Donatislis 128. 129. 141
De Conciliisin Pelagianos habitis, deque eorum damnatione, 1/5. 176. 181
182. iSfi. 19». 191. 2i5.
Imperalorum sanclio in eosdem, 101
De S. Marctllini ejus fratris iiece, i5i
De caede SufTeotanorum Martyrum, 5o
De eleclionc Caclcstini in Roni. Pontificem, 209
 6l8 S. AUGUSTINI EPISCOPI

EPISTOL^ VARIiE.

Consolalorise, ii . 244« 260

Objurgaloriae, 85. 220. 269
Laudaloriae ab Auguslino. 27. 21. iio, 200. 229. 263
Laudatoriae aJ Aug. 25. 109. 121. i35. i54. 216. 225 226. 25o. 260
De Auetorilale scriptoruni Ecclesia-ticorum, i45
De Translatione Scripturarum facta ab Hieronymo, 28. 71, j5
De libro Hieronymi, de Scriploribus eccleslasticii. 4o
De Hieronymo, ac illius cum Ruffino discordia. loi
De liberalibus disciplinis, 101
Quomodo, et quo line studendum. ii8
De^voce Deo gratias. 4 >

^:

I
 INDEX
SANCTI AUGUSTINI
OPEllUM
Complectens Editionem nostram cum Edltionibus Bene-
dictinorum et Lovaniensium comparatam.

TOM. COLLECT
620 S. AUGUSTINI EPISCOPI

TOM. CXI. — IV.

Edillo Dostra.
/
De civilate Dei (finis).
De vera religione.
De doctrina cbristiana.
 1

INDEX OPERUM. 62
TOM. CXVUI. XI.

Editio Edliio
Edllio noslia. BeDedlciinoruiD. LoTaniensiuin.
Pae- Pag. Pag.
EnarratJonesinPsalmos(Sequentiaj. 3 ibid. ibid. ibid.

TOM. CXIX. — XII.

llnarrationesinPsalmos(Seqnenlia). 3 ibid. ibid. ibiJ.

TOil. CXX. — XIII.

Enarrationes in Psalmos (tinis). 3 ibid. ibid. ibid.

Speculum. 97 T.iii.P. 1. 6S1 T. m. 024
DeconsensuEvangeIislarum.lib.lv. 345 ibid. P.II. 1. T. iv, 160

TOM. CXXI. — XIV.

Deconsensu Evangelistarum (Seq. et

Cnis). 3 ibid. ibid. ibid.
SermoDominiinmontelib.il. i35 ibid. i65 ibid. 029
QucBstiones Evangeliorum. lib. II. 279 ibid. 207 ibid. i4«
Quaeitiones in Evangelium secundum
Matlhceum. 286 ibid. 277 T. x. i56
In Joaunis Evangelium tractalus. 585 ibid. 289 T. \x. 3

TOM. CXXII. — XV.

In Joannis Evangelium tractalus ( Se-

quentia). 3 ibid. ibid. ibid.

TOM» CXXIII. — XVI.

InJoannisEvangeliumtractatiis. (Finis). 3 ibid. ibid. ibid.

In Epistolam Joannis ad Parthos Irac-

talu. X. 445 ibid. 825 ibid. a36

TOM. CXXIV. — XVII.

Propositiones|ex Epistola aJ Romanos. 5 ihid. 90^ T 111. 900

Epistolee ad Romsnos inchouta exposilio 45 ibid. 9^5 ibid. 926
6ii S. AUGUSTINl EPISCOPI
Edilio
 INDEX OPERUM. 623
TOM. CXXXI. XXIV.
Editio Edilio
Kdiiio noslra. BeDediclinorum. LeraDieDsiuin.
Pag. Pag. Pag.
Sermonesinediti desiderantur desideraQlur

TOM. CXXXII. — XXV.

Confessionum libri XIII.

 624 S. AUGUSTINI EPISCOPI
Edii Edilio
Editio noslra. Benediclinoium
Pag.

De urbis excidio, tract. I. 199 ibid.

De haeresibus. 206 T. viii
Adversus Judaeos, 255 ibid.

De libero arbilrio, contra Manichaeos. 275 T. i.

. DeGenesi contra Manichajos. 4i5 ibid.

De moribus Ecclesia; ralholicaj. 4y' ibid.
De moribus Manicbseorum. 546 ibid.
INDliX 01'EIILM. Gq5
KJIii
GiG s. AUGUSTINI EPISCOPI.
 INDKX OPi;iUM. 637

TOM. CXLV. — XXXVIII.

Edillo lidilia

Kdilio no9iia. BKiiKdiciiiiornin. Lov.iniensiuin.

P.-S !'•'? l'..K.

De (Jiversis qiiae^lioiiibus oclosinla tii-

bus, Jib. I. 5 T VI 1 T. IV. 229
Df ilivrrsi.s qiix.^ti()nibus a(J SiiDplicia-
nuin, lib. il. 145 ibi(J. Si i!)i.!. v.6f
Di; octo Dulcitii (iua:>tionibus lib. (. aiy ibiil. 111 ibi 1. 280
Ei)islohi"uui S. Au''usiini or(Jo novus a5i T. 11. 1 T. u. ;

TOM. CXLVI. XXXIX.

E(ii5lolaruin S. Augusliiii Scqucntia. 5 ihui. ibui.

TOM. CXLVII. — XL.

Kpistolaruu) S. Augustini Sequenli 1. 5 ibiil. ibid.

TOM. CXLVIII. — XLI.

Epistoliiroin S. Augus'.iiii SequL'iili;i.

et linis, 5 iliid. ihid.

iUliaclationuin lihri iluo 4^2 T. 1, 1 T 1.

E\pli(iuiit iiubces.
BlNDtNG

PLEASE DO NOT REMOVE

CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET

UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY

BR Augustinus, Aurelius, Saint,

Bp. of Hippo
A5 [Opera oiiinia]
1335
t.^1

35/