Professional Documents
Culture Documents
Qiau Hiep udc Gidp Tudt ndm 1874, Nam Ky trd thdnh xir thudc dia cita thuc ddn Phdp.
O Tiiy theo hodn cdnh lich sit a tieng khu vice, quoc gia thi ngudn gdc xudt thdn, dia vi chinh
tri - xd hdi cua tdng lap tu sdn se khdc nhau. Tuy. ngudn gdc xudt thdn khdc nhau nhung thong
qua nhicng hogt ddng nhu kinh ti, chinh tri - xd hgi, tdng ldp tu sdn ngudi Viet a Nam Ky timg
budc khdng dinh vi tri, vai tro cua ho ddi vdi lich su.
Tir khda: Tu san. Nam Ky, ngudn glc, ngudi Viet, Phdp thude
Mddau sy trao ddi tren thi trudng phai dat den miic dp
Trong bdi canh chung khi dat nudc trd lam cho tiin bac tap trung vdo tay mot so it
thanh thupc dia cua thyc dan Phdp, tu san ngudi ngudi, ddng thdi xa hdi d thanh thi va nong thon
Viet d Nara Ky cd nhflng dac diem nhu tu san phan hda de tao nen tang ldp ban siic lao dgng
Bdc vd Trnng Ky dd la sdn xudt, kinh doanh lam thue. Vdi quan diem bao ve quyen Igi toi
theo hudng tu bdn chu nghia vdi nhieu hinh da cho tu san Phap tai thudc dia nen tu san
thirc khdc nhau, ludn y thirc vuon len de khang ngudi Viet khdng cd hinh thiic tich luy tu ban
dinh vi the, vai trd trudc eac giai tdng khac nguyen thuy dau tien mdt cdch day dii va hoan
hong xd hoi duong thdi. Bai viet khong so sanh thien nhu tu sdn nhieu nudc tren the gidi. Tuy
su giong va khac nhau giua tu sdn ngudi Viet d nhien, ve co ban kinh te Nam Ky trudc va ro
3 ky, ma hudng den phan tich ngudn gdc xudt hon Id trong khai thac thudc dia cua thyc dan
than cua tu san ngudi Viet d Nam Ky thdi Phap Phap da tao dieu kien nhat dinh de mdt bp phan
thupc. lam an theo hinh thitc tu nhan tich luy tu bdn de
sau nay trd thanh nhung chii xudng, xi nghiep
1. Tir chii xirdng sd huu vdn va luc lugng lao ddng lam thue nhat
Ve CO ban, khi nen san xuat hang hda tdn dinh. (J Nam Ky, tdng ldp chu xudng xudt hien
tai tdt yeu tao nen sy phan hda trong san xuat. kha dong tren nhieu ITnh vyc tir khai thac cong
Chinh sach khai thac thupc dia ciia thyc dan nghiep den tieu thii cdng nghiep nhu xay xdt lua
Phap ddt ra yeu cau san xuat bang hda cho thi gao cd Truang Thanh - ben Binh Ddng, Sai
trudng trong va ngodi nudc ngay cang nhieu, vi Gdn; Trdn Van Ngii, Qudeh Hdi; Lam ST; Giang
the qud trinh phan hda trong san xuat cd tir thdi Nguyen - ben My Tho; Truong Vdn Ben - ben
phong kien khdng phu hgp niia. De nen sdn xudt Rach Cat; Vuong Thiiy Nhien - Sdc Trang;
tu bdn chii nghTa ra ddi phai cd nhiing dilu kien Tran Trinh Trach - Bac Lieu; Phan Quang
CO ban, do la san xuat hang hda gian don va Phuong; Nguyen Ddng Tai- Can Tho; Nguyen
lgmail.com Thanh Liem - My Tho; Huynh Thi Hue - Go
Cdng; Trdn Van Tii - VTnh Long; Long Xuyen
' Nguyen C6ng Binh (1959),tt.103. * Tran Mai Udc (2013), tr.l 12.
Nghien cuu An Dp va Chau A. So 1 - 2019, tr.36-41
Nguyen The Hong. Ngudn goc xudt thdn ciia Tusdn...
5. Chu don dien Sd cdn lai Id ddn dien nho cua ngudi Viit vd
Nam 1894, trong Thdng tu gdi Toan quyen nguoi Hoa"^. Ngudi Viet tai Nam Ky tham gia
cac thudc dia, Bd trudng Bg thupc dia Deleasse sd hiiu Idn ve dien tich ddn dien phai ke den
chi ro ''khai thdc nhung viing lanh thd rdng lan nhiing nhan vat tieu bieu nhu quan tda Do Hiiu
md chung ta da chiim dugc thiit lap a do cdc Tri, nhd kinh doanh cdng nghiep Tmong Van
ddn dien, phdt trien sue sdn xudt ciia thudc dia Bin, va cac dng Le Phdt Tan, quan phii Vo Ha
vd bdng chinh con dudng do phdt triin moi Thanh, Ddc phu sir Doan Hiiu Timg, chii sd kho
quan he ve thucmg mgi voi chinh gudc"'^. Nam bac Thu Dau Mgt- Nguyen Van Yen. Thanh
Ky la vung dit mau md dugc thien nhien uu dai phdn xuat than cua dien chu rat da dang trong
nen thuc dan Uiet d l khai thac va dl k l hoach do CO nha thiu khoan, thuong nhan, vien chuc,
khai thac thuan lgi thi viec diu tien la chilm ngan hang, cyu binh. Su da dang ve nghe
doat dit dai. "Din ndm 1912 so ruong ddt bi nghiep cua cac dien chu cho thay: thic nhdt, day
Phdp chiem de lap ddn dien len din 470.000 ha la khu vuc cd dieu kien thuan Igi de xin cap
trong do Nam Ky bi chiim 308.000 ha"^. Nam nhugng nen nhieu dien chu d cac ITnh vuc khdc
1897, Toan quyen Paul Doumer cho thdnh lap nhau xin cdp nhugng. "Tgi Bd Ria chinh quyen
hai trung tam nghien ciiu thi nghiem uom gidng Phdp tic ndm 1925 cho khoanh mdt khu ddt
cay cao su tir hat tuoi. Tram thyc nghiem Ong 2.000ha, chia thdnh cdc Id nhd ban theo gid
Yem (Ben Cdt - Thu Dau Mdt) va d Su6i Ddu thda thudn vd chi dugc trdng cao su theo dem
(thupc vien Pasteur Nha Trang). Sau khi thit (...) Tinh den ngdy 26/8/1927 cd 448 dan xin vd
nghiem thdnh cdng, nhieu cdng ty cao su tai 274 dan dugc chdp nhdn. Sd dan ndy vdn tiep
Nam Ky thanh lap. Tat yeu, chu cac cdng ty vd tuc gici den... Tinh din ngdy 1/1/1928 cdc cuu
don dien Idn da phan la tu ban Phap. Nhiing binh da chiem 5 288 ha trong do cd 2/987 ha
ngudi sd him dudi 100 ha dat trdng cao su gpi nam ngodi cdc 16 "'". Thu hai, sy da dang do se
la tieu dien. Loai cd dien tich tir 100 - 499 ha dua den hudng khai thac ciing cd the da dang d
ggi la trung dien, loai sd hiiu ndy cd su tham gia tren cac ddn dien trong vimg. Thu ba, cho thay
cua vien chiic ngudi Viet cd quyen the hoac tinh chdt thyc dan d khu vuc ddn dien. Nhiing
thudc nhung ngudi than Phdp cd the lue. Nhu dien chii chinh la nhiing nhan vien cai tri, kiem
nam 1910, khi ddn dien cao su tai tinh Ba Ria sodt kinh te. Hg sir dung vi tri, anh hudng cua
dugc thanh lap, ngudi Viet da tham gia sd hflu minh, tir ngudn tien ed dugc do thuc hien budn
dien tich gdm cd "Le Thdnh Long d Dinh Ba vd ban bdt binh dang vdi ngudi ban xii de thau tom,
Le Vdn (..), cita Ddng Ngoc Khai a Binh Ba chiem doat rudng dat cua chinh ngudi ban xir.
(..), ciia Vuang Quang Tdn a La Vdn, Binh Ba Chu ddn dien vira cd the lyc ve chinh tri, vita cd
vd Ngai Giao (..), ciia Ly Bd Dung a Long the lyc ve kinh te nen hg ra sire liing doan kinh
Phudc (..), cua Nguyen Vdn Cua a Binh Ba vd te, xa hgi. Thu tu, thdnh phan dien chit se anh
Ngai Giao (..)"• Tinh Gia Dinh "tinh den ndm hudng khong nhd den ket qua hoat dgng san
1916 cd 49 ddn dien, chiem mdt diin tich chung xudt trong ddn dien. Su phat triln eua kinh t l
Id 3.240 ha. Trong 49 ddn dien ndy cd 29 don ddn dien tac dgng kha ldn din nhung bien ddi
diin ciia nguai Phdp, chiem dien tich 2.650 ha. xa hgi tai Nam Ky. Ddn diln lam thay d6i hoan
'TaThi Thiiy (1996), tr.U. ' Nhu chu thich s6 01, tr.45.
«Brenier(1914),U.56. "* Nhu chii thich s6 01, tr.45.
Nghien ciiu An Dp va Chau A. So 1 - 2019, tr.36-41
Nguyen The Hong Nguon goc xudt thdn cua Tusdn..
toan bd mat xa hdi ciia dia phuong, tac ddng sau Bgc Lieu, Soc Trdng, Cdn Tha... thudc mien
sic din ddi song cu dan bdn dia, lam nay sinh Hdu Giang... cd nhieu dgi dia chit Nam Bd dd
nhilu ting ldp xa hdi khdc nhau, pha vo ket cau chiim tdi 10.000 din 20.000 ha rudng ddt.. ."'^.
xa hgi truyin thing cua cu dan ban dia. Trong Ndng nghiep la nganh kinh te the manh cua
xa hdi thdi ky nay ngoai cdc giai ting cu, su ra Nam Ky, khi yeu td hang hda xam nhdp vao thi
ddi ciia cac ddn dien Idm xuat hien mgt bd phdn quan he va hinh thirc san xudt theo ldi truyin
tang ldp xa hdi mdi: chu ddn dien. Vdi nhieu thdng bat budc phai thay doi. Tang Idp dja chii
nguyen nhdn chu quan va khach quan, mot bp y thiic phai tang va khai thac mdt each cd hieu
phdn ngudi Viet la chii sd hflu dien tich dang ke qua hon tu lieu sdn xuat ma hg sd him, viec cho
don dien, hg diu tu, khai thae, kinh doanh, canh thue dat san xudt khdng don thuan la phat canli
tranh true ti8p vdi chii don dien la ngudi Phap, thu td bang hien vat ma cdn thiet phdi chuyen
sang hinh thiic thu mdi - td tien. Viee thu td tien
ngudi Hoa.
lam cho dia chii tang rich luy gia tri tai san va
khi kinh te hang hda phat trien, hg dimg td tien
6. Dia chii nong nghiep giau co
ddu tu, kinh doanh nhu mdt nha tu ban that sy.
Trudc khi thyc dan Phap xam luge thi
Trong chuong trinh khai thac thuoc dia lan nhat
"Nam bd cho din thi ky XVIII da tdn tgi nhicng
(1897 -1914), dia chu la ngudi Viet tai Nam Ky
che do sd hieu rudng ddt khdc nhau vdi nhimg
ddn chiem mgt vi tri nhat dinh, khi cd dieu kien
ty le khdc nhau. Dgc diem ndi bat cua che do sa
hg tham gia vao tat ca cac ITnh vyc cua ddi song
hieu rudng ddt d Nam Bg Id sd hieu rudng ddt
xa hdi, tuy nhien muc dich, miic do tham gia la
cdng dien cdng thd chua xudt hien, ben cgnh do
khae nhau trong ehinh thdnh phan huu san nay,
sa hihi ciia dia chu da phdt triin vd ngdy cdng
nguyen nhan xuat phat tir thai dp hgp tac cua hp
chiem uu the"^K Khi thuc ddn Phap do hd,
ddi vdi ehinh quyen thyc ddn. Nhirng dia chu
mong dat tap trung trong tay dia chii ngay cdng
noi len ciing vdi qud trinh khai thac thudc dja
Idn nhd vao cudp doat cua ndng dan. Mat khdc,
"n/jw Trdn Trinh Trach a Bgc Lieu vdi 17.000
de phuc vu cho chinh sach xudt khau nhat la mat
ha, Huynh Thien Ldc d Rgch Gid cd 12.000 ha,
hang ndng sdn, thyc ddn Phdp edn cho khdng
Hgi ddng Hdng a Cha Ldm cd 11.000 ha... va
hoac ban re nhflng khu dat hoang cho tay sai,
din sau nhung ndm 1920 cd Truang Vdn Ben
quan lai, cdng chirc giau cd, bien nhiing lyc
vai 18 000 ha, Truong Dgi Danh vdi 8.000 ha.
lugng nay thanh dia chu. Ngdy 28/9/1897, Toan
Biii Quang Chieu vdi 15.000 ha"^^ deu thanh
quyen Ddng Duong ra Nghi dinh md rdng dien
cdng nhd tranh thu chinh sdch rudng dat cua
ap dung quyen sd hflu ed nhdn rudng dit d Viet
thyc dan Phap. Nhung dia chii Nam Ky td chirc
Nam. Vdi chinh saeh mdi, quyen sd hflu tu
thue mudn nhan cdng lao dpng tren nhung don
nhan dugc phap Iy thira nhdn, md dudng cho tu
dien bac ngdn. Theo bdo Ndng cd min dam (ten
huu mong dat phdt trien manh vd su chiem doat
tieng Phdp: Causeries sur I'agrieulture et le
rudng dat cua thuc dan Phap tang len khdng
commerce), sd ra ngay 29/8/1901 ghi nhdn d
ngimg. Doi tugng sd hiiu rudng ddt ngoai
Nam Ky cd ''^nhirng diin chu chuyen thue muon
nhung dien chu ngudi Phdp thi ngudi Viet ciing
nhdn cdng de cdy cdy, gid cdng nhgt a ndng
chiem mgt ti le nhdt dinh "O cdc tinh Rgch Gid,
" Tran Thi Thu Luang (2006), tr.26. '^ Henry (1932), tr.l93.
'2LSDuSn(I962),n-.42.
Nghien ciiu An Dp va Chau A. So 1 - 2019, tr.36-41
Nguyen The Hong Ngudn goc xudt thdn ciia Tusdn..
thdn Id 0,3 ddng, tinh ra liia Mc do vdo khodng Tai lieu tham khao
6 kg liia". Ben canh do, cdn cd tu san Id dia chu 1. Nguyen Thj Anh (2017), Vdn hda kinh
nhung c6 chiic vi ttong bd mdy chinh quyln doanh cua doanh nhdn Viet Nam ddu the ky XX,
thyc dan nhu Le Quang Chilu - cai tdng d Luan an tien sT Van hda hpc, Hpc vien hanh chinh
Phong Diln (Cdn Tho). Nhu vdy, "vdi mdt nin quoc gia Ho Chi Minh.
kinh te phdt triin nhdt trong todn xic Ddng 2. Nguyen Cdng Binh (1959), Tim hieu giai
Ducmg, a Nam Ky da hinh thdnh nen mdt tdng cdp tusdn VietNam thai Phdp thudc, Nxb. Van -
lap xa hgi "ben trin " moi (...). Nhirng dgi diin Sir-Dia, Ha Ndi.
chil Nam Ky dii khdng nam vi quyin nhung co 3. Brenier (1914), Essai d'Atlas Statistiques
uy quyen rdt lan. Mice sdng vd danh tiing cua de L 'indochine Francaise, l.D.E.O. Hanoi.
hg cdn tren cd quan tudn, quan phu. Dgi diin 4. Le Duan (1962), Giai cdp vd sdn vdi vdn
chu Nam Ky cd loi song khd gdn giii vai tdng de ndng ddn trong cdch mang Viit Nam, Ha Noi.
lap tu sdn d do thi. Diiu ndy it thdy a xu Trung 5. Henry (1932), Economic agricole de
vd Bac Ky''^\ I'Indochine (Kinh ti ndng nghiep Ddng Duang),
ban dich Hoang Dinh Binh, Ha Noi.
6. Hoi KHLS Viet Nam (2011), Qud trinh
Ket luan
hinh thdnh vd phdt triin vung ddt Nam Bo, Bao
Trudc khi la mdt giai cap chinh thiic, tu san
cao tdng quan ket qua nghien ciiu de an Khoa hpc
ngudi Viet d Nam Ky trai qua qud trinh rich luy
xa hoi cap Nha nudc.
tu ban vdi nhung hinh thiic va miie do khac
7. Trin Thi Thu Luang (2006), Chi do sa
nhau. Nhiing ngudi dimg nhiing bien phdp trao hihi ruong ddt a Nam Bg tic the ky XVII den nira
ddi bat binh dang ve gid cd gifl'a hg vdi ngudi ddu the ky XIX, Tap chi Phdt triin Khoa hgc vd
tieu dimg, giiia hg vdi ngudi sdn xuit hg nhd le, cdng nghi. Tap 9 (s6 3), tr.21-30.
cho vay lay lai, dau co tich trii trd thdnh giau cd. 8. Nguyen Dinh Tu (2016), Chi do thicc ddn
Su xdm nhdp cua nen kinh te tu bdn chu nghia Phdp tren ddt Nam Ky (1859 -1954), Tap 2, Nxb.
vao Nam Ky Idm xudt hien them cac giai tang Tong hgp Tp.HCM.
mdi hoac chuyen doi thdn phdn ciia ting Idp cu 9. Ta Thj Thiiy (1996), Ddn diin cua ngudi
de tham gia vao guong mdy san xuat theo hudng Phdp d Bdc Ky 1884-1918, Nxb.ThI Gidi.
tu ban nhu thau phdn, sT phu, quan lai, diln chu, 10. Tran Mai Udc (2013), Tic tuang tuang
du muc dich tham gia kinh doanh khac nhau "khai ddn tri" cua Phan Chdu Trinh suy nghTve
nhung hg da gdp phdn quan ttgng trong dinh ddi mdi gido due a nudc ta hien nay, Tgp chi
hinh kinh te - xa hdi Nam Ky trudc ndm 1930. KHDHSP Tp.HCM, so 42, tr.l 12 - 119.