SEMINARSKI RAD

Pojam I osnovne klasifikacije troskova

Nastavni predmet: Upravljanje troskovima

Profesor: Studenti:
Jasmina Radovanovic Milica Stojic 173/2009
Asistent: Ivana Mirkovic 191/2009
Milena Irena Maletkovic 113/2009

Cacak, maj 2011

 SADRŽAJ

1. Uvod.....................................................................................................2
1.1. Pojam i definisanje troškova........................................................2
2. Klasifikacija troškova...........................................................................4
2.1. Klasifikacija troskova po elementima proizvodnje.....................5
2.1.1. Troskovi materijala...............................................................6
2.1.2. Troskovi sredstava za rad......................................................7
2.1.3. Troskovi radne snage.............................................................8
2.2. Klasifikacija troskova prema mestu nastanka..............................9
2.3. Klasifikacija troskova prema vezanosti za nosioce....................10
2.4. Klasifikacija troskova prema nacinu obracuna po nosiocima.....11
2.4.1. Direktni troskovi..................................................................12
2.4.2. Indirektni troskovi................................................................12
3. Podela troškova u odnosu na dinamiku obima proizvodnje…………13
3.1. Fiksni troskovi…………………………………………………14
3.1.1. Apsolutno fiksni troskovi………………………………….15
3.1.2. Relativno fiksni troskovi......................................................17
3.1.3. Proporcionalni troskovi........................................................19
4. Zaključak...............................................................................................20
Literatur......................................................................................................21

1
 1. UVOD

1.1. Pojam i definisanje troškova

Troškovi su jedan od osnovnih pojmova savremene ekonomije. Oni su

jedan od najznačajnijih faktora, ako ne i najznačajniji koji pored prihoda
(dimenzija i karakteristika tržišta) utiče na dobit preduzeća.
Ali ne tako davno, o troškovima se nije znalo mnogo. Razvoj troškova
počeo je sa razvojem tržišta i tržišne privrede. A troškovi, danas,
predstavljaju faktor konkurentnosti preduzeća kao i kriterijum ocene
performansi poslovnih organizacija.

Postoje brojne definicije troškova a neke od najznačajnijih su :

 Troškovi predstavljaju novčani izraz materijalnih dobara, rada,

usluga i javnih izdataka, koji su potrebni za ostvarivanje zadatka
preduzeća.
 Troškovi su u vrednosti izražen utrošak elemenata proizvodnje u
procesu reprodukcije.
 Troškovi su u vrednosti izražena, pogonski neophodna normalna
potrošnja dobara ili usluga za proizvodnju proizvoda ili u najkraćoj
formulaciji-troškovi su proizvodnjom uslovljena potrošna dobra.
U troškove spada samo potrošnja koja je uslovljena proizvodnjom
Novih proizvoda, a ako preduzeće čini prekomerne izdatke, to ne
predstavlja troškove.
 Troškovi su vrednosti utrošaka u reprodukciji. Kvantitativno
posmatrani troškovi su umnišci utrošaka elemenata proizvodnje i
cena tih utrošaka po jedinici utrošaka.
Da bi utrošene vrednosti bile trošak potrebno je :
 Da se trošenja elemenata proizvodnje zbivaju u procesu
reprodukcije
 Da su trošenja vrednosti nastala u reprodukciji,
prouzrokovana utrošcima elemenata proizvodnje
 Da utrošeni elementi proizvodnje imaju izraz društvenog
priznanja ekonomske vrednosti1
1
1.Vidi, Ničić,M.(2008.),Upravljanje i kontrola troškova,Alfa-graf NS, Novi Sad,
str,10-12

2
Dobit preduzeća jeste ključna kategorija za opstanak i rast, čija
maksimizacija predstavlja osnovni i neizbežan cilj svakog preduzeća. Ona
jeste ključna stavka za svaku menadžersku odluku. Zavisnost dobiti od
troškova može se izraziti sledećom relacijom, koja predstavlja
najuprošćeniji oblik ove funkcije :

Dobit = Prihod - Troškovi

Ako je osnovni cilj preduzeća da ostvari najveću moguću dobit, onda iz

toga indirektno proizilazi da je istovremeno osnovni cilj preduzeća
minimizacija troškova.
Ali to nije sve. Troškovi nisu samo statička kategorija, već zavise i od
vremena (inflacije, globalnih ekonomskih kretanja…), prostora i tokova u
preduzeću.
Sve veca ulaganja u moderna sredstva za proizvodnju čine preduzeća sve
menje elastičnim u vođenju poslovne politike, menjenju proizvodnih
programa, dok s druge strane, nagli rast privrede praćen promenama i
kolebanjima iziskuje od preduzeća upravo veću fleksibilnost.
Mogućnost preduzeća da opstane i razvije se zavisi od njegove
sposobnosti da se prilagodi tim međusobno suprotnim zahtevima. Zbog
toga je bitno da preduzeće formira određenu strategiju ponašanja i da
pravovremeno donosi odluke kako bi se i pored relativne neelastičnosti
moglo prilagoditi trenutnoj situaciji. A za to su mu potrebne adekvatne
informacije.
Da bi uspešno upravljali preduzećem, rukovodioci (menadžeri) moraju u
svakom trenutku znati iznose troškova. A pošto je osnovna funkcija
menadžera planiranje, oni pre svega moraju planirati troškove koji će
nastajati u budućnosti. Da bi smo uspešno planirali dobit preduzeća, a
samim tim i troškove, potrebno je pre svega poznavati njihovu strukturu i
dinamiku. 2

2. KLASIFIKACIJA TROŠKOVA
2
Vidi, Perović-Jovanović,M.i Kisić,S.(1995.),Ekonomika preduzeća,Savremena
administracija,Beograd,str.107

3
Kako su troškovi raznovrsni i mnogobrojni, njihovoj klasifikaciji prilazi se
u zavisnosti od cilja koji se želi postići, tj. sa kog se aspekta posmatra
problematika a time i podela troškova.
Cilj klasifikacije je da se troškovi grupišu kako po vrstama , tako i po
njihovim karakteristikama.
Klasifikacija troškova se u literaturi često vrši prema elementima
proizvodnje, mestima nastanka, njihovoj vezi sa nosiocem, načinu i
metodi prenošenja na proizvode, prema fazama procesa reprodukcije,
značaju, nastajanju i dr.karakteristikama.
Ali, bez obzira na različit pristup tumačenju troškova, njihovo
klasifikovanje po vrstama se vrši sa ciljem da se utvrde elementi cene
koštanja i njihova struktura po kvantitetu i kvalitetu. Time se obrađuju
podaci za njihovo planiranjeali i omogućavaju efikasno upravljanje
troškovima.3

Svi troškovi koji nastaju u cilju obavljanja proizvodnog procesa

mogu se klasifikovati.Za obračun troškova i učinaka upravljačko
računovodstvo klasifikuju troškove na:

1) ukupne i prosečne troškove: pod ukupnima se podrazumeva iznos

troškova preduzeća u celini za neki odredjeni period, a pod
prosečnima se podrazumevaju troškovi po jedinici učinka.Do njih
se dolazi deljenjem ukupnih troškova sa ukupnim učinkom.Ovi
prosečni se nazivaju još i cena koštanja jedinice učinka.
2) Troškove po vrstama, po mestima njihovog nastanka i nosiocima:
ovde je podela troškova izvršena prema poreklu, načinu nastajanja,
supstanci i prirodi samih utrošaka.
Prema kontnom okviru obavezno je klasifikovanje troškova po
vrstama na kontima klase 5-Rashodi, i to su ( troškovi materijala za
izradu, energije, goriva; troškovi zarada; troškovi proizvodnih
usluga; amortizacija; nematerijalni troškovi; troškovi finansiranja
delatnosti; ostali troškovi). Što se tiče mesta njihovog nastanka, to

3
Vidi, Ničić,M.(2008.),Upravljanje i kontrola troškova,Alfa-graf NS, Novi Sad,
str,23-24

4
 je u stvari razvrstavanje navedenih vrsta troškova po sektorima,
pogonima, odeljenjima i sl. da bi se utvrdilo koliko je troškova
nastalo na odredjenom mestu, radi čega i u okviru koje delatnosti.
Posebno treba naglasiti da mesta troškova zavise od broja
pojedinih delatnosti u preduzeću, te se obično formiraju mesta
troškova pojedinih delatnosti (mesta troškova osnovne delatnosti,
pomoćne delatnosti, sporedne delatnosti, mesta troškova
zajedničkih službi).
3) prema vezanosti za pojedine nosioce troškova : nosioci troškova su
konačni učinci preduzeća namenjeni prodaji. Svaki učinak treba da
nosi troškove svoje proizvodnje.Troškovi koji se mogu neposredno
indentifikovati sa proizvodom nazivaju se neposredni ili direktni, a
oni koji se posrednim putem rasporedjuju na odgovarajuće nosioce
su posredni ili indirektni.
4) Troškovi proizvoda ili troškovi uključeni u zalihe učinaka
predstavljaju troškove koji se uključiti u bilansnu vrednost zaliha
nedovršene proizvodnje i gotovih proizvoda. Troškovi perioda ne
uključuju se u vrednost zaliha učinaka, već neposredno u rashode
obračunskog perioda u kojem su nastali.
5) Prema načinu njihovog reagovanja na promene obima proizvodnje
– na varijabilne i fiksne troškove. Varijabilni se menjaju sa
promenom obima proizvodnje i to najčešće srazmerno promeni
obima proizvodnje, ali po jedinici proizvoda oni predstavljaju
konstantnu veličinu. Fiksni troškovi u svom ukupnom iznosu
ostaju nepromenjeni pri promeni obima proizvodnje, jer oni ne
nastaju u zavisnosti od količine proizvoda koja je u nekom periodu
proizvedena.
6) Vreme obuhvatanja troškova predstavlja osnovu za klasifikaciju na
planske i stvarne troškove.Korišćenje ovih troškova je bitno za
sprovodjenje politike cena u preduzeću.

2.1. Klasifikacija troskova po elementima proizvodnje

Proces proizvodnje odvija se kao svojevrsna interakcija njena tri elementa:

radne snage, sredstava za rad i materijala. Svaki od elemenata proizvodnje
na specifican nacin ucestvuje u stvaranju novog upotrebnog kvaliteta-

5
proizvoda. Pri tome gubi se njihov upotrebni kvalitet, ciji kvantitativni
izraz su troskovi, odnosno finansijski predstavljeno trosenje.
Svaki od elemenata proizvodnje, svojim upotrebnim svojstvima,
doprinosi odvijanju proizvodnog procesa, pri cemu se moze vrsiti njihova
kvantitativna supstitucija. Zato je kvalitativna struktura elemenata
proizvodnje – radna snaga, sredstava za rad i predmeti rada –
nepromjenjiva, odnosno ne moze se odvijati proces proizvodnje u bilo
kojim uslovima privredjivanja bez sva tri elementa proizvodnje.
Dok je kvalitativna struktura elemenata proizvodnje, u svom
globalnom izrazu, konstantna, dotle se, usavrsavanjem proizvodnih
postupaka i organizacijom, mogu mjenjati i medjusobno supstituisati
djelovi svake od tih komponenti. Isto tako, moguce su i supstitucije
izmedju pojedinih elemenata u kvantitativnom pogledu, odnosno dio
troskova jednog elementa moguce je supstituisati troskovima drugog
elementa proizvodnje, s ciljem racionaliziranja ukupnog trosenja po
jedinici rezultata reprodukcije.

2.1.1. Troskovi materijala

Materijal predstavlja predmet rada, na kome se ovijaju odredjene fizicke i

hemijske promjene u pravcu dobijanja novog upotrebnog kvaliteta kojim
se mogu zadovoljiti pojedine potrebe drustva. Pri tome, ekonomski
posmatrano, vrijednost materijala prenosi se na novi proizvod u onom
obimu koji je u njemu sadrzan, kao kolicina drustveno potrebnog rada
ulozenog u njegovo proizvodjenje.
Upotrebni kvalitet materijala, koji je uslov za odvijanje
proizvodnog procesa, pribavlja se u razmjeni za novac. U tom procesu
razmjene utvrdjuje se novcani izraz vrijednosti – cijena materijala cime se,
pored utrosene kolicine, kvantitativno determinise trosenje ovog elementa
proizvodnje. Tako se troskovi materijala kvantitativno odredjuju u funkciji
utrosaka i nabavnih cijena, sto se moze predstaviti obrascem:
Tm = M * Cm
Pri cemu je:
Tm = troskovi materijala
M = utrosci materijala
Cm = nabavna cijena po jedinici utrosenog materijala

6
 Kako se u procesu proizvodnje odredjene vrste i kolicine proizvoda
trosi vise vrsta materijala, koje se medjusobno razlikuju ne samo po
kvalitetu vec i po nabavnim cijenama, visina troskova ovog elementa
proizvodnje moze se kvantitativno izraziti po obrascu:
Tm = M1 * Cm1 + M2 * Cm2 + ... + Mn * Cmn = Mi * Cmi
Pri cemu je:
M1 do Mn = utrosak pojedinih vrsta materijala
Cm1 do Cmn = nabavna cijena pojedinih vrsta materijala

2.1.2. Troskovi sredstava za rad

Kako se sredstva za rad postavljaju izmedju radne snage i materijala,

povecavajuci proizvodnu snagu rada, njihova uloga u prizvodnji je u
visekratnoj upotrebi, a ne u stvaranju materijalne strukture novog
proizvoda. U tome je i razlika izmedju ova dva materijalna elementa
proizvodnje, jer i jedan i drugi svoju vrijednost prenose na novi proizvod
onoliko koliko je u njima sadrzano objektivno potrebnog rada.
Preduzeca kao organizacioni sistemi pribavljaju upotrebni kvalitet
sredstava za rad u razmjeni za novac. U procesu razmjene utvrdjuje se
novcani ekvivalent u vidu cijene sredstava za rad koja su za njihovog
proizvodjaca finalni proizvod. Na taj nacin se troskovi sredstava za rad
kvantitativno determinisu u funkciju utrosaka i nabavnih cijena, odnosno
po obrascu:
Ti = I * Ci
Pri cemu je:
Ti = troskovi sredstava za rad
I = utrosci sredstava za rad
Ci = nabavna cijena po jedinici sredstava za rad

U procesu proizvodnje koji se odvija u materijalno organizacionom

sistemu ucestvuje vise vrsta i jedinica sredstava za rad, koja se
medjusobno razlikuju kako po upotrebnim kvalitetima, tako i po nabavnim
cijenama. Otuda se velicina troskova ovog elementa proizvodnje moze
izrazavati po obrascu:

Ti = I1 * Ci1 + I2 + Ci2 + ... + In * Cin = Ij * Cij

Pri cemu su:

7
 I1 do In = utrosci pojedinih vrsta sredstava za rad
Ci1 do Cin = nabavne cijene pojedinih vrsta sredstava za rad

Reprodukcije utrosenih sredstava za rad ostvaruje se realizacijom

proizvoda dobijenih pomocu njih, jer se u strukturi proizvedene vrijednosti
i dio prenesene vrijednosti ovog elementa proizvodnje, izrazen u obliku
amortizacije.
Kako se momenat zapocinjanja i zavrsavanja upotrebe jednog
sredstva za rad vremenski znatno razlikuju, to se izrada prvog i
posljednjeg proizvoda pomocu njega znatno vremenski distanciraju. Zato
se prenosenje odgovarajuceg iznosa amortizacije toga sredstva za rad na
proizvode obavlja uz pretpostavku o ukupnom vijeku upotrebe i broju
jedinica proizvoda koji se pomocu njega mogu izraditi. U tom smislu,
kvantitativni izraz toga rasporedjivanja moze se dati i u obrascu:
Si
Tih = ------
H
Pri cemu je:
Tih = godisnji iznos troskova sredstava za rad
Si = angazovana sredstva u sredstvima za rad
H = vijek upotrebe datog sredstva za rad

Zeli li se izracunati iznos troskova sredstava za rad po jedinici

proizvoda u jednoj godini, primjenice se slijedeci obrazac:

Tih
Tiq = ------
Q
Pri cemu je:
Tiq = trosak sredstava za rad po jedinici proizvoda
Q = obim proizvodnje

2.1.3. Troskovi radne snage

Radna snaga se javlja kao jedan od elemenata proizvodnje, cije se

trosenje podrazumjeva odvijanje procesa rada. U tom procesu rada
ostvaruje se pokretanje materijalnih elemenata prizvodnje u smislu

8
prenosenja njihove vrijednosti na novi proizvod, kao i stvaranje nove
vrijednosti. Radnici se u procesu proizvodnje, odnosno procesu rada
ispoljavaju trosenjem svoje radne snage, a neki od njih su nosioci funkcija
upravljanja i rukovodjenja sredstvima i rezultatima reprodukcije. Utrosena
radna snaga radnika reprodukuje se isplatom zarada za izvrsen rad, koji
predstavlja novcani izraz vrijednosti ovog elementa proizvodnje. Troskovi
radne snage mogu se predstaviti obrascem:
T1 = L * C1
Pri cemu je:
T1 = troskovi radne snage
L = utrosci radne snage, odnosno rad
C1 = zarade po jedinici rada, odnosno novcani izraz vrijednosti
radne snage koja je utrosena u datom procesu rada
U procesu proizvodnje razlicito se trose pojedini oblici radne snage,
u skladu sa tehnickom podjelom rada. Tako se razlikuju ova trosenja na
pojedinim poslovima i to:
- troskovi radne snage na poslovima izrade
- troskovi radne snage na pomocnim poslovima u proizvodnji
- troskovi radne snage na rezijskim poslovima
Trosenje radne snage po razlicitim komponentama ovog elementa
proizvodnje, kao na primjer po vrstama i stepenima kvalifikovanosti, ili u
vezi sa grupama srodnih poslova, moze se kvantitativno izraziti po
obrascu:
T1 = L1 * C1 + L2 * C12 + ... + Ln * C1n = Li * C1
Pri cemu je:
L1 do Ln = utrosci pojedinih vrsta radne snage, odnosno razliciti
procesi
C11 do C1n = zarade po jedinici razlicitih vrsta rada

2.2. Klasifikacija troskova prema mestu nastanka

Klasifikovanje troskova prema mjesu nastanka podrazumjeva

njihovo razlaganje na dva osnovna organizaciona segmenta materijalno
organizacionog sistema, i to:
- podsistem rezijskih poslova
- podsistem proizvodnog izvrsenja

9
 Kako se podsistem pripremno-zavrsnih poslova odlikuje slozenoscu,
rezijski troskovi se diferenciraju po pojedinim segmentima organizacije
poslovanja, kao sto su:
- troskovi pogonske rezije
- troskovi razmjenske rezije
- troskovi upravne rezije
U ovu grupu troskova svrstavaju se slijedece karakteristicne velicine
ulaganja u podsistemu pripremne proizvodnje:
- troskovi materijala na pripremno-zavrsnim poslovima,
- troskovi radne snage na poslovima rukovodjenja i upravljanja,
- troskovi radne snage na poslovima projektovanja, konstrukcije i
kontrole proizvoda,
- troskovi sredstava za rad u uslovima vremenske amortizacije i sl.
Druga grupa u okviru podjele odnosi se na poslove proizvodnog
izvrsenja. To su troskovi izrade, koji nastaju na poslovima neposredne
proizvodnje, odnosno u tehnoloskim fazama ciklusa reprodukcije i
neposredno su vezani za proizvodni proces. U ovu grupu ubrajaju se
troskovi:
- osnovnog materijala
- pomocnog materijala
- pogonske energije
- radne snage na tehnoloskim poslovima
- radne snage na pomocnim poslovima u proizvodnji
- sredstava za rad koja neposredno ucestvuju u procesu
proizvodnje i trose se u srazmjeri sa dinamikom obima
proizvodnje

2.3. Klasifikacija troskova prema vezanosti za nosioce

Na ovoj osnovi troskovi se dijele na:

- pojedinacne troskove
- zajednicke troskove
Pojedinacni troskovi. Pod pojedinacnim troskovima
podrazumjevaju se ona trosenja koja su nastala kao neposredna posljedica
izrade odredjene jedinice proizvoda. Oni su posljedica utrosaka elemenata
proizvodnje – uglavnom, materijala i radne snage – posebno vezanih za
odredjenu jedinicu proizvoda i mogu se predvidjeti u okviru tehnoloske
pripreme kao normirana velicina. U ovu grupu ubrajaju se troskovi:

10
 - osnovnog materijala
- pomocnog materijala, koji svojom supstancom ulazi u strukturu
proizvoda
- radne snage na tehnoloskim operacijama, koje nisu
mehanizovane
Zajednicki poslovi. Savremeno organizovana, a narocito
industrijska proizvodnja, odlikuje se izradom veceg broja vrsta i jedinica
proizvoda na osnovu jedinstvene pripreme i jedinstvenog tehnoloskog
postupka, pomocu istih sredstava za rad i djelovanja istih radnika. Zato se
veci dio troskova, nastalih u vezi sa tom proizvodnjom, ne moze precizno
razluciti po vrstama i jedinicama proizvoda vec se javljaju kao zajednicki.
Oni nastaju ne samo u fazi pripreme nego i na tehnoloskim poslovima, jer
se proces proizvodnje sve vise odlikuje visokim stepenom mehanizacije,
pa cak i automatizacije, te u kvantitativnoj strukturi trosenja sve vise
dominiraju zajednicki troskovi.
Skupina zajednickih troskova, u ekonomskoj teoriji i praksi, nosi
naziv opsti, za razliku od pojedinacnih, koji imaju karakter posebnih
trosenja. U ovu skupinu se ubrajaju troskovi:
- rezijskog materijala
- radne snage na rezijskim poslovima
- svih sredstava za rad, osim specijalnih alata u pojedinacnoj
proizvodnji...

2.4. Klasifikacija troskova prema nacinu obracuna po

nosiocu

S obzirom na mogucnost prenosenja troskova elemenata proizvodnje na

nosioce, razlikuju se dvije osnovne skupine ovog oblika ulaganja. To su:
- direktni troskovi i
- indirektni troskovi.
Ove dvije grupe troskova elemenata proizvodnje prekrivaju cijelu
oblast trosenja u okviru podsistema ulaganja.

2.4.1. Direktni troskovi

11
 Direktni troskovi. Osnovna karakteristika direktnih troskova se
sastoji u mogucnosti njihovog neposrednog prenosenja po pojedinim
nosiocima – proizvodima i uslugama. To podrazumjeva mogucnost
odmjeravanja dijela drustvenog fonda rada ulozenog u izradu svake vrste
proizvoda u okviru proizvodnog programa konkretnog sistema.
U ovu grupu ubrajaju se, uglavnom troskovi;
- osnovnog materijala,
- pomocnog materijala,
- radne snage na poslovima izrade,
- radne snage na pomocnim poslovima u proizvodnji.

2.4.2. Indirektni troskovi

Indirektni troskovi. U ovu grupu troskova ubrajaju se sva ona

trosenja elemenata proizvodnje koja se ne mogu utvrdivati za pojedine
vrste proizvoda posebno, jer nastaju kao posljedica pripreme i izrade
zajedno vise jedinica i grupa proizvodnih ucinaka.
Kao indirektni troskovi obicno se javljaju sljedece vrste trosenja
elemenata proizvodnje:
- troskovi materijala na pripremno-zavrsnim poslovima,
- troskovi radne snage na reziskim poslovima,
- troskovi sredstava za rad – amortizacija – u poslovima
vremenskog obracunavanja, i sl.
Ovi troskovi utvrduju se u ukupnom iznosu na nivou pojedinih
organizacionih dijelova, na kojima su nastali, ili na nivou cijelog
ekonomskog sistema, ako se odnose na pripremno zavrsne poslove na tom
nivou, a zatim se, posredstvom odredenih racunskih postupaka,
rasporeduju po nosiocima – proizvodima ili uslugama.

3. Podela troškova u odnosu na dinamiku obima

proizvodnje

12
Prema obimu proizvodnje, tj.stepenu reagovanja na promene obima
proizvodnje troškovi se dele na fiksne i varijabilne.
TROŠKOVI

FIKSNI VARIJABILNI

RELATIVNO APSOLUTNO PROGRESIVNO PROPORCIONALNO DEGRESIVNO

FIKSNI FIKSNI VARIJABILNI VARIJABILNI VARIJABILNI
TROŠKOVI TROŠKOVI TROŠKOVI TROŠKOVI TROŠKOVI

Slika 1. Podela troškova prema njihovoj zavisnosti od stepena korišćenja

kapaciteta4

-Fiksnim nazivamo one troškove koji u ukupnom iznosu ostaju isti

nezavisno od promene obima proizvodnje. Oni nastaju u trenutku
instaliranja kapaciteta.
-Varijabilni troškovi su oni troškovi koji se u masi menjaju zavisno od
promene obima proizvodnje. Ukoliko nema proizvodnje, nema ni
varijabilnih troškova. Oni se povećavaju sa povećanjem i smanjuju sa
smanjenjem obima proizvodnje.5

3.2. Fiksni troškovi

4
Vidi, Perović-Jovanović,M.i Kisić,S.(1995.),Ekonomika preduzeća,Savremena
administracija,Beograd,str.108
5
Vidi, Markovski.S.,(1991.),Troškovi u poslovnom odlučivanju, IDP-naučna
knjiga, Beograd,str.28

13
Fiksnim nazivamo one troškove koji u ukupnom iznosu ostaju isti
nezavisno od promene obima proizvodnje, tj.njihova osnovna
karakteristika je konstantnost(neelastičnost). Fiksni troškovi se ne
povećavaju u njihovom ukupnom iznosu kada se proizvodnja povećava,
niti se smanjuju kada se ona smanjuje. Oni ostaju isti čak i kada je
proizvodnja maksimalno povećana a i u slučaju kada se obustavi svaka
proizvodnja.
Zbog svoje neelastičnosti fiksni troškovi se još nazivaju i stalnim
troškovima. U okviru jednog razdoblja njihova visina ostaje neizmenjena
bez obzira na to da li je proizvedeno npr.10 ili 20 jedinica proizvoda. Ako
su npr .fiksni troškovi iznosili u januaru 120 dinara, onda će oni i u
februaru iznositi 120 dinara , bez obzira na to što je možda u januaru
proizvedeno 10 a u februaru 20 jedinica proizvoda(što možemo primetiti u
tabeli 1).
Fiksni troškovi se nazivaju još i periodičnim troškovima, zbog toga što se
javljaju kao funkcija vremena. Ako npr.fiksni troškovi u jednoj godini
iznose 120 din, onda će oni za dve godine iznositi 240 din i tako redom.
Po svojoj prirodi, fiksni troškovi spadaju u nuzne troskove. (to su svi
troškovi koje preduzeće ima) Uslovljeni su samim postojanjem preduzeća,
bilo da ono proizvodi ili ne, pa se zovu i troškovi kapaciteta.6
Međutim, ne ponašaju se svi fiksni troškovi na isti način. Neki su
apsolutno nepromenljivi bilo da koristim 100% ili 0% kapaciteta , a neki
su nepromenljivi samo u okviru iste zone proizvodnje.

Stoga se fiksni troškovi dele na :

a) Apsolutno fiksne
b) Relativno fiksne troškove

3.2.1. Apsolutno fiksni troškovi

Apsolutno fiksni troskovi –se ne menjaju u masi pri promeni obima

proizvodnje ili obima delatnosti.
6
Vidi, Markovski.S.,(1991.),Troškovi u poslovnom odlučivanju, IDP-naučna knjiga,
Beograd,str.28

14
U apsolutno fiksne troškove spadaju :
 Troškovi vremenski obračunate amortizacije
 Kamata na kredite za osnovna sredstva i deo kamate na kredite za
obrtna sredstva
 Troškovi zakupnine
 Troškovi osiguranja imovine
 Troškovi istraživanja i razvoja
 Troškovi rada viših rukovodioca i dr.7
Karakteristike apsolutno fiksnih troškova:

1. Ukupni apsolutno fiksni troškovi (FT) su konstni, ne menjajuse sa

promenom obima proizvodnje
2. Apsolutno fiksni troškovi po jedinici proizvoda (Tf) menjaju se
obrnuto srazmerno od smera kretanja obima proizvodnje tj. kada
 Kada obim proizvodnje raste-Tf se smanjuju
 Kada obim proizvodnje opada-Tf se povećavaju
Što možemo iskazati pomoću formule :

Tf = TF/Q

Tf –fiksni troškovi po jedinici proizvoda

TF -ukupni fiksni troškovi
Q – količina proizvedenih proizvoda

3. Najveći su po jedinici proizvoda sa minimalnom uposlenošću

kapaciteta.

Ponašanje fiksnih troškova u masi i po jedinici najbolje se vidi u sledećoj

tabeli(tabela 1.) i grafičkim prikazima (slike 2 i 3) :

Tabela 1.
Kretanje fiksnih troškova preduzeća ,,A“

Obim Fiksni troškovi

7
Vidi, Perović-Jovanović,M.i Kisić,S.(1995.),Ekonomika preduzeća,Savremena
administracija,Beograd,str 110

15
 proizvodnje Ukupni Po jedinici
10 120 12
20 120 6
30 120 4
40 120 3
50 120 2,4

Slika 2. Slika 3.
Ukupni fiksni troškovi Prosečan fiksni trošak

16
Ovde vidimo da ukupni apsolutno fiksni troškovi iznose 120 novčanih
jedinica i da se oni ne menjaju pri promeni obima proizvodnje.
Apsolutno fiksni troškovi po jedinici proizvoda se menjaju tako što njihov
iznos konstantno opada sa porastom obima proizvodnje,tj. degresija
apsolutno fiksnih troškova po jedinici proizvoda je velika kod niskog
stepena iskorišćenja kapaciteta, a zatim je sve manja i manja,
što znači da ako želimo da nam fiksni troškovi što manje opterećuju
jedinicu proizvoda, treba da koristimo kapacitet u što većem stepenu.8
Apsolutno fiksni troškovi nisu izvor dodatnih troškova kod povećanja
obima proizvodnje, a to da se ne menjaju sa porastom obima proizvodnje
pokazuje nam njihov koeficijent regibilnosti(Kr).
Reagibilnost troškova je osetljivost, prilagodljivost ili elastičnost troškova
u odnosu na promenu obima proizvodnje.
Koeficijent regibilnosti se dobija stavljanjem u odnos procentne promene
fiksnih troškova i procentne promene obima proizvodnje.
Kr = %∆FT / %∆Q

%∆FT-procentualna promena fiksnih troškova u posmatranom u odnosu

na predhodni period
%∆Q- procentualna promena obima proizvodnje u posmatranom u odnosu
na predhodni period
Koeficijentom regibilnosti se utvrđuju grupe troškova sa stanovišta
njihovog ponašanja prema promenama obima proizvodnje. Tamo gde je
ovaj koeficijent ravan nuli radi se o fiksnim troškovima.9

3.2.2. Relativno fiksni troškovi

Relativno fiksni troškovi(TRF) imaju karakter fiksnih troškova u okviru

određene zone proizvodnje(ne menjaju se po jedinici proizvoda), dok
prelaskom u drugu zonu oni poprimaju promenljiv karakter.10
Zbog svoje vezanosti za određenu zonu proizvodnje nazivaju se još i
zonalnim ili intervalnim troškovima.
Kako najveći deo relativno fiksnih troškova čine troškovi organizacije
proizvodnje, zarade radnika zaposlenih u pripremnoj fazi, tehničkoj

8
Vidi, Ničić,M.(2008.),Upravljanje i kontrola troškova,Alfa-graf NS, Novi Sad, str,60-62
9
Vidi, Ničić,M.(2008.),Upravljanje i kontrola troškova,Alfa-graf NS, Novi Sad, str.85
10
Vidi, Ničić,M.(2008.),Upravljanje i kontrola troškova,Alfa-graf NS, Novi Sad,str 64

17
kontroli, održavanju, zarade rukovodilaca proizvodnje, značajan deo
troškova materijala pogonske režije, deo usluga drugih i td., ovi troškovi
se nazivaju i troškovima organizacione strukture.11
Zona obima proizvodnje je interval između dva stepena korišćenja
kapaciteta.
Svaka zona obima posmatrana sa stanovišta relativno fiksnih troškova ima
svoju gornju i donju granicu.
Donja granica je ona ispod koje obim proizvodnje ne može da se spusti a
da to ne izazove smanjenje relativnofoksnih troškova, a gornja granica je
ona iznad koje obim proizvodnje ne može da se poveća a da to ne izazove
povećanje relativno fiksnih troškova.
Postojanje TRF uslovljeno je nužnošću postojanja nekog minimuma
organizacije tj. minimuma opreme koja odražava spremnost preduzeća za
proizvodnju određenog obima. Dok se ne postigne određeni obim
proizvodnje u tom intervalu ti troškovi su fiksni. Ukoliko želimo da
dodatno povećamo obim proizvodnje neophodno je učiniti nove
organizacione napore (dodatna priprema proizvodnje, održavanja, čuvanja
i td.)što prouzrokuje dodatne troškove. Međutim, kako je nemoguće
nabavljati opremu i angažovati ljude u beskrajno malim veličinama, nova
ulaganja izazivaju nagli rast troškova i omogućavaju proširenje
proizvodnje u određenom većem rasponu u novoj zoni poslovanja i TRF
ostaju nepromenjeni i u toj novoj zoni sve dok se ne iscrpi i njen kapacitet.
To znači da su u novoj zoni proizvodnje fiksni troškovi nepromenljivi do
gornje granice zone, kada se prelaskom u novu zonu menjaju po pravilu
povećavaju i ponovo zadržavaju na istom nivou do prelaska u nivu zonu.
Tim prelaskom u novu zonu, na početku iste , veći su nego prema bilo
kom korišćenju kapaciteta predhodne zone. (vidi tabelu 2. i slike 4. i 5.).

Tabela 2.
Kretanje relativno fiksnih troškovaTT

11
Vidi, Perović-Jovanović,M.i Kisić,S.(1995.),Ekonomika preduzeća,Savremena
administracija,Beograd,str 112

18
 Karakteristike relativno fiksnih
troškova su :

Progresija – obim
o
Sl. 4. Ukupni
relativno fiksni proizvodnje iz niže u višu Sl.5.Relativno
troškovi zonu raste sporije od fiksnih troškovi po
jedinici
relativno fiksnih troškova
o Degresija – relativno fiksni troškovi rastu sporije od obima
proizvodnje pri prelasku iz niže u višu zonu i sporije opadaju
opadaju od smanjenja obima proizvodnje pri prelasku iz viših u
nižu zonu
o Remanentnost – znači da se troškovi zadržavaju na istom nivou ili
se vrlo blago smanje pri pri padu obima proizvodnje u okviru iste
zone obima.12

3.2.3. Proporcionalni troskovi

Proporcionalni troskovi. Neposredna izrada proizvoda, na osnovu

uspostavljenog kapaciteta i organizovanja njegovog iskoristenja,
uslovljava pojavu samo odredjene vrste troskova, koji su uslovljeni
svakom novom jedinicom proizvoda, i koji se mijenjaju u upravnoj
srazmjeri sa promjenama obima proizvodnje. To su troskovi:
- osnovnog materijala,
- pomocnog materijala,
- radne snage na poslovima izrade, u uslovima pretezno rucne i
rucno-masinske proizvodnje,
- radne snage na pomocnim poslovima u proizvodnji.

12
Vidi, Ničić,M.(2008.),Upravljanje i kontrola troškova,Alfa-graf NS, Novi Sad, str. 64-
68

19
 Proporcionalnni troskovi koji se krecu u upravnoj srazmjeri sa
promjenama obima proizvodnje kada se posmatraju u njihovom ukupnom
iznosu, po jedinici proizvoda su konstantna velicina. Znacajna
karakteristika ovih troskova jeste i njihovo utvrdjivanje za svaku jedinicu
proizvoda, sto se mora uvazavati u vezi sa upravljanjem ponasanjem ovog
dijela trosenja elemenata proizvodnje.

4. ZAKLJUČAK

Veličina fiksnih troškova danas je neuporedivo veća u poređenju s

vremenom kada je mehanizacija bila malo zastupljena. U uslovima kada
se proizvodnja u preduzećima obavljala uglavnom manuelno, sasvim je
neznatan bio iznos fiksnih troškova.
Razvojem savremene organizacije u preduzeću, kao i tehničkim i
tehnološkim razvojem, učešće fiksnih u ukupnim troškovima mnogo se
povećalo i postalo je vrlo značajno.
Imajući na umu da se svaka promena u obliku i strukturi proizvodnje u
ponašanju preduzeća, na tržištu, i na planu unutrašnje organizacije
odražava na ekonomske efekte proizvodnje , tj.kroz promenu troškova,
upućuje na nužnost zavisnosti promena u dinamici svih relevantnih faktora
proizvodnje.

20
 LITERATURA

 Markovski.S.,(1991.),Troškovi u poslovnom odlučivanju, IDP-naučna

knjiga, Beograd

 Ničić,M.(2008.),Upravljanje i kontrola troškova,Alfa-graf NS, Novi Sad

 Perović-Jovanović,M.i Kisić,S.(1995.),Ekonomika preduzeća,Savremena

administracija,Beograd

21