MỤC LỤC 
CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA NHẬN THỨC THỊ GIÁC .............................11
1.1.  Tổng quan về nhận thức thị giác ..............
........................................Error! Bookmark
.......................... Bookmark not defined.
1.2. Lực thị giác ...............
.............................
..............................
..............................
..............................
..............................
...............................
...............................
..............................
..........................
..........
12
1.2.1. Khái niệm Lực thị giác ..........................................
..............................
..............................
...............................
...............................
........................................12
..........................
1.2.2. Cường độ lực thị giác .............
............................
...............................
..............................
..............................
..............................
...........................................14
.............................
1.2.3. Bài tập về cường độ lực thị giác ..............
............................
..............................
..............................
..............................
.......................................16
.......................
1.3. Trường thị giác .............
...........................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
...............................
............................... 16
.....................
.....
1.3.1. Khái niệm .............
...........................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
.............................. 16
........................
........
1.3.2. Giới
Giới hạn trường thị giác...............
.............................
..............................
..............................
..............................
..............................
......................................16
........................
1.3.3. Trường thị giác quy ước ..............
............................
..............................
..............................
..............................
..............................
......................................17
........................
1.3.4. Bài tập ứng dụng trường thị giác ..............
............................
..............................
..............................
...............................
.....................................19
19
....................

1.4. Cân bằng thị giác ..............

............................
..............................
..............................
..............................
..............................
...............................
...............................
..............................
................
19
1.4.1. Khái niệm .............
...........................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
.............................. 19
........................
........
1.4.2. Các yếu tố tác động đến sự cân bằng thị giác ............
...........................
...............................
............................................21
............................
1.4.3. Các cặp cân bằng thị giác ..............
............................
..............................
..............................
..............................
...............................
.................................... 22
.....................
1.4.4. Bài tập về các cặp cân bằng thị giác .............
...........................
..............................
..............................
................................................ 24
..............................
1.5. Hình Dạng thị giác ..............
............................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
.............................. 25
............................
..............
1.5.1. Khái niệm .............
...........................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
.............................. 25
........................
........
1.5.2. Cách nhìn hình khái quát của mắt ...............
.............................
.............................
..............................
...............................
..................................26
..................
1.5.3. Các loại hướng của hình...............
.............................
..............................
..............................
..............................
..............................
......................................27
........................

1.6. Chuyển động thị giác .............

...........................
...............................
...............................
..............................
..............................
..............................
.............................. 28
.......................
.........
1.6.1. Khái niệm chuyển động thị giác ..............
............................
..............................
..............................
..............................
.......................................28
.......................
1.6.2. Bài tập chuyển động thị giác ...............
.............................
.............................
..............................
...............................
............................................32
............................
CHƯƠNG 2. CÁC YẾU TỐ TẠO HÌNH CỦA NGHỆ THUẬT THỊ GIÁC ..............................33
2.1. Điểm, nét , diện trong tạ
tạoo hì
hình
nh.............
...........................
..............................
..............................
..............................
...............................
.................................... 33
.....................
2.1.1. Khái niệm về điểm, nét, diện ...............
.............................
.............................
..............................
...............................
............................................33
............................
2.1.2. Hiệu quả rung ..............
.............................
...............................
..............................
..............................
..............................
..............................
.............................. 38
............................
..............
2.1.3. Hiệu quả ảo .............
............................
...............................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................39
...................
...
2.1.4. Bài tập hiệu quả rung và hiệu quả ảo ..............
............................
..............................
..............................
...........................................43
.............................
2.2. Phông và hình ..............
............................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
.............................. 44
........................
........

3
 

2.2.1. Vai
V ai trò của ph
phông
ông và hhìn
ìnhh .............
...........................
..............................
..............................
..............................
...............................
....................................44
.....................
2.2.2. Các định luật phông hình .............
...........................
..............................
..............................
..............................
..............................
......................................44
........................
2.2.3. Bài tập tạo hình “lẫn lộn phông hình“ .............
...........................
..............................
..............................
...........................................48
.............................
2.3. Hình khối .............
...........................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
...............................48
..................
...
2.3.1. Khái niệm .............
...........................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
.............................. 48
........................
........
2.3.2. Các loại hình khối và cách gọi tên ..............
............................
..............................
..............................
..............................
..................................48
..................

2.3.3. Bài tập hình khối trong không gian ............. ...........................
..............................
..............................
..............................
..............................
..................
.... 51
2.4. Ánh sáng .............
...........................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
............................... 51
..................
...
2.4.1. Phân loại ánh sáng ...............
.............................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
..................................51
..................
2.4.2. Ý nghĩa
nghĩa của ánh sá
sáng
ng kkhi
hi kế
kếtt hợp với hì
hình
nh khối và màu sắc ..............
........................................52
..........................
2.4.3. Bài tập phân tích ánh sáng..............
.............................
...............................
..............................
..............................
..............................
................................. 55
...................
2.5. Màu sắc ..............
............................
...............................
...............................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
.............................. 55
..................
....
2.5.1. Bảng màu và cách pha màu.............
...........................
..............................
..............................
..............................
..............................
................................. 55
...................
2.5.2. Sắc độ, cường độ và gam màu ..............
............................
..............................
...............................
..............................
.........................................59
..........................
2.5.3. Các yếu tố tâm lý về màu sắc .............
...........................
..............................
..............................
..............................
............................................60
............................

2.5.4. Bài tập về màu sắc ...............

.............................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
..................
.... 65
2.6. Không gian .............
...........................
...............................
...............................
..............................
..............................
..............................
..............................
.............................. 66
.............................
.............
2.6.1. Phối cảnh không gian ..............
.............................
...............................
..............................
..............................
..............................
.............................. 66
.............................
.............
2.6.2. Các
Cá c hì
hình
nh thức bố cục kkhông
hông gian cơ bản .............
...........................
..............................
..............................
....................................68
......................68
2.6.3. Bài
Bà i tập dựng bố cục không gian the
theoo các điểm ttụụ.............
............................
...............................
.................................. 72
..................
2.7. Chất liệu..............
............................
...............................
...............................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
.................................. 72
..................
2.7.1. Chất liệu trong tự nhiên.............
...........................
..............................
..............................
...............................
...............................
........................................72
..........................
2.7.2. Cách tạo chất trong tạo hình ..............
............................
..............................
..............................
...............................
...............................................72
............................. .
2.7.3. Bài tập tạo chất ..............
............................
..............................
..............................
..............................
...............................
..............................
.........................................75
..........................

2.8. Bố cục ............

...........................
...............................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
.......................
.........
76
2.8.1. Bố cục đăng đối (đối xứng) ............. ...........................
..............................
..............................
..............................
..............................
.................................76
...................
2.8.2. Bố cục đường diềm ..............
............................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
..................................77
..................
2.8.3. Bố cục dàn trải .............
...........................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
.............................. 77
............................
..............
2.8.4. Bố cục tự do............
...........................
...............................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
................................. 78
...................
CHƯƠNG 3. MỘT SỐ NGUYÊN TẮC TRONG TẠO HÌNH ..............
............................
...........................................80
.............................80
CỦA NGHỆ THUẬT THỊ GIÁC.............
...........................
..............................
..............................
..............................
..............................
...........................................80
.............................
3.1. Tỷ lệ ..............
............................
..............................
..............................
..............................
...............................
..............................
..............................
...............................
.............................. 80
.........................
...........
3.1.1. Tỷ lệ vàng ..............
............................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
...............................
............................... 80
.....................
.....
3.1.2. Bài
B ài tập tạo hìn
hìnhh theo tỷ lệ vàng ..............
............................
...............................
...............................
..............................
.......................................83
.......................

4
 

3.2. Nhịp điệu ..............

............................
..............................
..............................
..............................
...............................
..............................
.............................
..............................................83
............................... .
3.2.1. Khái niệm.............
...........................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
...................................... 83
........................
1.2.2.   Các loại nhịp điệu trong tạo hình ..............
............................
..............................
..............................
................................................84
.............................. 84
3.2.3. Bài tập tạo hình theo nhịp điệu.............
...........................
..............................
...............................
..............................
......................................... 84
..........................
3.3. Tương phản và tương tự ..............
............................
..............................
...............................
..............................
.............................
................................................84
..............................
3.3.1. Tương phản .............
............................
...............................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
.............................. 84
...................
...

3.3.2. Tương tự (Vi biến) ...............

.............................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
..............................
..................
....86
3.3.3. Bài tập tạo hình tương phản và tương tự .............. ............................
..............................
..............................
.................................... 89
......................
3.4. Bài tập cuối khóa : " Tạo hình và phân tích tác phẩm tạo hình” ..............
...........................................89
.............................

5
 

CHƯƠNG  1. NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA NHẬN THỨC THỊ GIÁC  

1.1.   Tổng quan về nhận thức thị giác  

Trong cuộc sống, một trong số những thuộc tính quan trọng nhất của thế giới vật chất
xung quang ta là sự tồn tại của không gian ba chiều. Con người có thể trực tiếp cảm nhậ n

không gian ba chiều thông qua các giác quan như thị giác, xúc giác. Trong đó thị giác thu
nhiều thông tin nhất. Nhưng để cảm nhận được không gian thì thị giác cần có những điều
kiện nhất định như ánh sáng, màu sắc.  
Ánh sáng được chiếu vào vật thể, hình thể, từ vật thể , hình thể đó ánh sáng phản xạ
đập vào mắt thông qua hệ thống thần kinh thị giác mà người ta có thể nhận biết được hình
và vật thể. Ánh sáng làm tăng hiệu quả thị giác, tùy loại ánh sáng, màu sắc ánh sáng và
cường độ ánh sáng mà hiệu quả nhận thức vật thể và hình thể cao hay thấp. Chính vì vậy
hiệu quả của vật tạo hình phụ thuộc rất nhiều vào ánh sáng. Thông qua ánh sáng làm rõ
khối, không gian, màu sắc của hình thể, vật thể. Như ví dụ hình ( H1.1) ánh sáng làm rõ
 phôn
 phôngg và hì
hình hình (H1.2) do ánh sáng yếu nên không làm rõ hình và nên mắt người
nh.. Còn hình
có ít thông tin về hình, nền hay không gian.  

s áng làm
(H 1. 1): Ánh sáng làm rõ phông và hình  (H 1. 2): Ánh
Án h sáng yếu nên mắt
mắt ít thông tin
tin  

Ở đây ta mới chỉ bàn đến ánh sáng trắng, ngoài ra còn ánh sáng màu và giá trị thẩm mỹ
của chún
c húngg khi tác động đến hìn
hìnhh thể. Tấ
Tấtt cả nhữn
nhữngg ki
kiến
ến thức về ánh sáng sẽ được phân títích
ch kỹ ở
mục 2.4 trong phần chương 2 của bài giảng này. Vậy nên ở đây chỉ mang tính giới thiệu đến
điều kiện để mắt người có thể nhìn thấy vật thể, hình thể trong một không gian cụ thể.  

Màu sắc: Nếu chỉ xét ánh sáng thôi thì mắt người vẫn có thể nhìn thấy vật thể, hình thể.
 Nhưngg nếu ccóó màu sắ
 Nhưn sắcc thì hhiiệu quả về ccảm
ảm quan sẽ càng rõ rệt. Màu sắc sẽ giú
giúpp nngười
gười nhì
nhìn có
nhiều thông tin hơn. Ví dụ : nhìn một quả táo màu đỏ biết đó là táo chín, phân biệt được đâu là
dòng sông trong xanh , đâu là dòng sông bẩn.…vv.. bởi xét cho cùng nếu không có màu sắc thì
ta chỉ nhìn thấy 2 quả táo xanh và chín đỏ đều là màu ghi, hay dòng sông sạch hay bẩn cũng  là
một màu xám. Như vậy màu sắc cũng là những yếu tố quan trọng để truyền tải  

11
 

thông tin đến thị giác, là một trong những điều kiện để cảm nhận thị giác. Phần màu sắc sẽ
đượcc ph
đượ phân
ân tích kỹ ở mmục
ục 2.5 của chương 2 trong bà
bàii giảng này.
nà y.  
1.2.  Lực thị giác  
1.2.1. Khái niệm Lực thị giác  
Trong trạng thái bình thường thì mắt người luôn có xu hướng tìm kiếm một đối tượng
nào đó theo sự chỉ đạo của bộ não. Ví như tìm một người quen trong đám đông, tìm một
chùm chìa khóa bị mất, hay đơn giản là nhìn đường để di chuyển…Tuy nhiên cũng có nhiều
tình huống khiến con người chú ý nhìn một đối tượng nào đó mà không có sự chỉ đạo trước
của não bộ như trong một đám đông mặc đồ trắng lại có một người mặc đồ màu đen thì
ngay lập tức chúng ta sẽ chú ý đến người mặc đồ đen, hay giữa rừng   cây màu xanh có một
cây lá màu đỏ ta sẽ bị thu hút bởi tán cây màu đỏ…Nếu được hỏi lý do “vì sao bạn lại chú ý
nhìn những đối tượng đó ?” thì đa số sẽ trả lời rằng “vì nó khác biệt”, Vậy tại sao sự khác
 biệt
 biệt đó khi
khiến chún
chúngg ta phải
phải chú ý ? Để trả lời câu hỏi này chún
chúngg ta cùng tì
tìm
m hi
hiểu
ểu lực thị ggiiác
qua hai ví dụ thực tế như sau : 
Ví dụ1 : Bạn nhận được một hộp quà nhưng khi mở ra trong hộp trống rỗng. Bạn sẽ cảm
thấy  hụt hẫng, do 2 lý do : 
Do tâm lý chờ đợi.  
Sự chú ý của mắt (sức că
căng
ng của m
mắt)
ắt) không có một đối tượ
tượng
ng nào để đđặt
ặt vào. 
Giải thích  : Đó là sự mất cân bằng giữa sức căng của mắt và lực hút của đối tượng thị giác.  
Ví dụ 2: Lấy 2 tờ gi
giấy
ấy trắ
trắng
ng kh
khổổ A
A4,
4, m
một
ột ttờờ gi
giấy
ấy bạn hãy vẽ 1 hì
hình
nh tròn tô màu đe
đen,
n, tờ gi
giấy
ấy  
còn lại để màu trắng.  

(H 1. 3) Lực thị gi
giác
ác yếu  (H 1. 4) Lực thị giác mạnh  

Khi đặt
đặ t 2 tờ gi
giấy
ấy này trê
trênn bàn, mắt chúng ta sẽ bị thu hút bởi tờ gi
giấy
ấy hìn
hìnhh (H1.
(H1.4)
4) có chấ
chấmm
đen. 
Giải thích  : Đó llàà do chấm đe
đenn ở tờ gi
giấy
ấy hì
hình
nh (H1.
(H1.4)
4) sinh rraa một lực tương ứng với ssức
ức  
căng của mắt. Ta gọi đó là lực thị giác.  

 Như vậy : Lực thị giác là một k hái niệm dùng để chỉ sự chú ý tập trung của mắt đến
đ ến một
một đối  
tượng
tượng nào đđóó trong m
một
ột k hông gian bất kỳ.  
12
 

Tuy nhiên lực thị giác còn bị chi phối bởi cảm quan của thị giác đối với vị trí đặt tín hiệu
thị giác.
Ví dụ : 

(H 1. 5): Lực thị giác phục thuộc vào vị trí đặt tín hiệu thị giác  
Trong hình (H1.5) rất nhiều tín hiệu thị giác có kích thước bằng nhau, nhưng Mắt người
xem lại luôn bị thu hút bởi tín hiệu ở giữa trước. Đồng thời tạo cho ta cảm giác những tín
hiệu bên ngoài có xu hướng rời khỏi mặt phẳng. Như vậy rõ ràng ở đây có một cấu trúc ẩn
nào đó đang chi phối mắt chúng ta. Đó chính là sơ đồ cấu trúc ẩn của hình vuông (H1.6).
Cấu trúc được xác định bởi các
cá c trục vuôn
vuôngg góc, cá
cácc đường chéo, các góc và tâm.

(H 1. 6) : S
Sơơ đồ cấu trúc ẩn của hình vuông 
Cấu trúc này chi phối hầu hết các liên kết giữa mặt phẳng và các tín hiệu thị giác có
trên mặt phẳng đó. Ta gọi đó là cấu trúc ẩn của lực thị giác trên mặt phẳng.   Mỗi một dạng 
hì
hình
nh phẳng khác nhau ccóó cấ
cấuu trúc ẩẩnn khác nhau.  
Cấu trúc ẩn của hình gây ra cảm giác về hướng của các tín hiệu thị giác trong không
gian.
Tín hiệu thị giác khi xuất hiện dọc theo các trục cấu trúc của hình vuông và các
đường chéo có xu hướng cân bằng về hai phía của trục cấu trúc và các đường chéo.  
Tín hiệu xuất hiện ở điểm giữa của khoảng cách từ tâm đến bốn góc, từ tâm đến bốn
đường biên thì có xu hướng bị hút về tâm.  
 Kết luận
luậ n  : Lực
 Lực thị
th ị giác (ẩn) ở tâm m
mạnh
ạnh hơn và giảm ddần
ần kkhi
hi di độn
độngg xa tâm.

13
 

 
1.2.2. Cường độ lực
lực thị giác  
Bản thân mỗi một đối tư ng hình thể sinh ra một trường lực thị giác tư ơng ứng với kích
thước của chính hình thể đó. Khi các đối tượng hình thể này đặt cạnh n hau sẽ tương tác
trường lực với nhau. Tuy nhi ên chúng tương tác với nhau như thế nào chúng ta sẽ cùng
 phân
 ph ân tích
tích qua ví dụ sau : 

Vẽ 3 hình bất kỳ và đ ặt cách nhau một khoảng nhỏ hơn kích thước c ủa hình vẽ -
hình minh họa (H1.7).  
Vẽ 3 hình tương tự n hư hình (H1.7) và đặt cách nhau một khoảng lớn hơn kích
thước của hình vẽ - hình minh họa (H1.8) 

(H 1. 7): Cường độ lực thị giác mạnh  (H 1. 8): Cường độ lực thị giác yếu  
Ở hình (H1.7) tạo cảm giác các hình liên kết với nhau như một tập hợp. Trong khi đó các
hình ở (H 1.8) lại có cảm giá c rời rạc. Những cảm giác trên có được là do mức độ lớn nhỏ
khác nhau của khoảng
khoảng các
cáchh giữa
giữa ccác
ác hì
hình
nh vẽ.  

(H 1. 9): Phân tích cường

c ường độ lực
lực thị giác
giác  
 Nếu ta gọi
gọi độ lớn của hình
hình vẽ là a, kho
khoảng
ảng các
cáchh gi
giữa
ữa các hình
hình vẽ llàà b. Khi a > b thì xảy ra hi
hiện
ện
tượng liên kết trường thị giác, có một lực vô hình nào đó gắn kết các hình vẽ lại với nhau thành
một tập hợp. Từ đó tập hợp này liên kết với nhau tạo ra một lực thị giác lớn hơn, thu hút mắt
người xem nó như hình (H1.7) . Khi b > a các trường lực của các hình v ẽ tồn tại độc lập và cho
ta cảm giác rời rạc nên hình (H1.8) không thu hút sự chú ý của mắt người xem bằng hình (H1.7).
 Như vậy
vậy :: Mức
 Mức độ
đ ộ lớn nnhỏ
hỏ ccủa
ủa trường lực được ggọi
ọi là ccường
ường đđộộ lực thị giác.  
14
 

Trong trường hợp ta cho các chấm đen đặt cạnh nhau thành một tập hợp, song song kín
mặt giấy như hình ( H1.10) và các chấm đen rời rạc kín mặt giấy như hình (H1.11). Khi xem
2 bức hình thì ta thấy hình (H 1.10) rất nhức mắt. Đó là do cường độ lực thị giác đã làm
nhức mắt người nhìn nó.  

giáác mạnh  
(H 1. 10): Cường độ  lực thị giáác (H 1. 11): Cường độ lực thị giác yếu  

Trong tự nhiên cũng có nhiiều ví dụ rất sống động. Ví dụ như Ngựa vằn và hổ (H1.12),
(H1.13) :

(H 1. 12) : Cường độ lực thị giác mạnh   (H 1. 13) : Cường độ lực thị giác yếu  
Chúng ta thấy bức hình ngựa vằn tạo được chú ý của mắt người nhìn nó hơn, Nhưng do
cường độ lực thị giác lớn nên gây cho ta cảm giác nhức mắt.  

 Kết luận:
luận : 
Khoảng cách giữa cáác tín hiệu thị giác lớn hơn kích thước của chúúng thì cường
độ lực thị giác yếu.  
Khoảng cách giữa cáác tín hiệu thị giác nhỏ hơn kích thước của chúúng thì cường
độ lực thị giác mạnh.  
Cường độ lực thị giác phụ thuộc vào kích thước và mật độ xuất hiện của của các tín
hiệu thị giác. 

15
 

Lưu ý : 
Khi ứng dụng Lực thị giác vào các thiết kế tạo hình chúng ta nên cân nhắc đến mục
đích của thiết kế. Nếu là những mảng hình chính thì nên đẩy cao cường độ lực thị giác
để gây sự chú ý của người xem nó, nếu là những mảng hình phụ thì nên giảm cường
độ lực thị giác để mắt người xem dịu lại, đồng thời   để người xem chú ý đến mảng hình
chính.
Việc sử dụng hình ảnh có cường độ lực thị giác mạnh cần lưu ý không nên quá lạm dụng
sẽ phản tác dụng. Điều đó giải thích vì sao các chuyên gia về mắt luôn khuyên bạn cần để
mắt nghỉ ngơi sau một khoảng thời gian làm việc với các bản word trên máy tính.  

 
1.2.3. Bài tập về ccường
ường đđộộ lực thị ggiác
iác  
Bằng những kiến thức về lực thị giác, bạn hãy vẽ ứng dụng cường độ lực thị giác mạnh để
truyền tải một nội dung cụ thể. , kích thước 10 x 15 cm, nội dung tùy chọn, làm bài tại lớp .  
1.3. Trường thị giác  
1.3.1. Khái niệm 
Đối với mắt người, khi xuất hiện nhiều tín hiệu thị giác cùng một lúc trong một giới
hạn nhất định thì chúng ta vẫn có thể nhìn thấy rõ. Ví dụ khi chúng ta xem phim có phụ đề,
mặc dù chúng ta tập chung đọc phụ đề nhưng chúng ta vẫn có thể quan sát rõ những diễn
 biến,
 biến, thái độ, cử chỉ của các nhân
nhân vật tron
trongg phi
phim.
m. Hay khi
khi chún
chúngg ta đi xem ca nhạc,
nhạc, cchú
húng
ng ta
chỉ tập chung chủ yếu vào ca sĩ hát chính, nhưng chúng ta vẫn có thể nhìn rõ các vũ công
đang làm gì, có vũ công nào bị lỗi nhịp không (H1.14). Như vậy độ rộng, hẹp, cao, thấp mà
chúng ta có thể nhìn thấy được chính là trường thị giác.  

(H 1. 14): Trường thị giác  

 Khái niệm:  Trường thị giác là giới hạn mà mắt người có thể nhìn thấy được trong một
không gian bất kỳ. 

1.3.2. Giới hạn trường thị giác  

Mắt người luôn bị giới hạn trong một khoảng nhất định. Và được phân ra làm hai cặp giới
hạn : giới hạn trên –  dưới và giới hạn phải –  trái.
 trái.
- Giới hạn trên –  dưới (H1.15) 
16
 

α trên = 300 
α dưới = 450 
∑ α   = 750

-  Giới hạn phải –  trái

 trái (H1.16)
Các giới hạn bên được
0 0
tính 60   ≤ α ≤ 70
(H 1. 15): Giới
Giới hạn trên
tr ên của trường thị giác   (H 1. 16): Giới hạn dưới 

 phải = 650 
α phải

tráii = 650 
α trá

∑ α = 130 0 

1.3.3. Trường thị giác quy ướ c  

Theo các giới hạn trên - dư ới, phải –   trái thì trường thị giác của mắt ngư ời được xác định
 bằng một hình
hình eellip. Nhưn
Nhưngg th eo các nghi
nghiên
ên cứu để nhì
nhìn rõ các tín
tín hiệu
hiệu thị gi
giác
ác thì cần phải
phải
thu hẹp trường thị giác thật lạ i và đề xuất một trường thị giác mới, gọi là trư ờng thị giác
quy ước. Trường thị giác quy ước được xác định bằng một hình chóp nón đều có đáy là một
hình tròn và góc ở đỉnh bằng 300  n hóm hình (H1.17).
hình

(H 1. 17): Trường
Trư ờng thị gi
giác
ác quy ước  

 Như vậy trườn

trườngg thị gi
giác
ác quy
quy ước có góc
góc đỉn địnhh bằng 30 0  còn độ rộ ng của đáy tỉ lệ
đỉnhh cố địn
thuận với chiều cao của hình chóp. Nếu khoảng cách giữa mắt người nhìn tới tín hiệu thị
giác càng gần thì trường thị giác cà ng nhỏ và ngược lại (H1.18)  

17
 

(H 1. 18): Diện
Diện tích của
c ủa trường thị giác
giác quy ước  
Lưu ý : 
Việc  ứng dụng trường thị giác quy ước rất quan trọng đối với thiết kế tạo hình trong
một không gian quy mô lớn. Giúp người thiết kế xác định được điểm đặt hợp lý các
vị trí nội dung, biểu tượng, trên các tấm poster, hay điểm nhấn của một không gian
đô thị. Thông thường những nội dung quan trọng thì người thiết kế hay đặt gần vị trí
tâm của trường nhìn (H1.19) 

thiếtt kế  
(H 1. 19): Ứng dụng trường thị giác trong thiế
 Ngoài ra đối với những
 Ngoài những thi
thiết
ết kế trong gam
game.
e. Người th
thiiết kế ccũn
ũngg nên ứng dụn
dụngg trường 
thị giác trong các thiết kế của mình một cách hợp lý. Nếu một thiết kế game dùng với
mục đích để chơi trên màn ảnh khổ lớn, mà người thiết kế tạo hình các nhân vật có kích
thước có độ chênh lệch quá lớn thì hiệu quả tương tác không cao. Ví dụ (H1.20) ngườ i
chơi nhập vai chiến binh (rất nhỏ) đang điều khiển nhân vật của mình ở vị trí 1, lúc này
mắt người chơi sẽ có trường nhìn quy ước bằng một hình tròn (như hình vẽ).  
18
 

 Như vậy người

người chơi khó
khó có thể bao quát
quát được con quái
quái vật đang làm gì ở phí phía bên
trên.  Ngược lại tron
trongg trường hợp người
người chơi ngồi
ngồi xa ( vị trí 2), ccóó trường nhì
nhìnn rộn
rộngg
thì hình ảnh chiến binh lại quá nhỏ, không thể kiểm soát hành động nhân vật của
mình.
mình. Như vậy tương tá tácc cũng không
không hiệu quả.  

trường
(H 1. 20):Ứng dụng trư ờng thị giác
giác trong thiết
thiết kế game 
Qua đó thấy rằng việc ứng dụng trường thị giác rất quan trong trong thiết kế. Người thiết kế
 phải
 phải nắm rõ nhữn
nhữngg quy
quy luật của thị gi
giác
ác để ứng dụn
dụngg linh hoạt
hoạt tron
trongg các trường hợp
hợp..  
1.3.4. Bài tập
tập ứng dụng trường thị giác  
Dựa vào  kiến thức trường thị giác, hãy tìm vị trí (trên ảnh) hợp lý để treo một biển hiệu cho
một hãng thời trang. Và giải thích vì sao bạn lại chọn vị trí đó, làm tại lớp.  

1.4. Cân bằng thị giác  

1.4.1. Khái niệm 
Cân bằng thị giác được cảm nhận  trước hết là trạng thái tâm lý. Chúng ta luôn bị chi phối bởi lực
hấp dẫn, đó là lực hút của trái đất. Phương của lực hút này, đối với mỗi người là xuyên qua trục
thẳng đứng của người đó và hướng về tâm trái đất. đường nằm ngang vuông góc với  
19
 

trục thẳng đứng này tạo nên hệ trục cân bằng của con người. Như vậy chúng ta có được
trạng thái cân bằng là khi các trục cân bằng của ta trùng với các phương thẳng đứng và nằm
ngang của lực hấp dẫn.  
Vì vậy khi chúng ta nhìn một hình thể tạo hình bất kỳ, nếu vật đó không cùng phương với
trục cân bằng của người quan sát thì người quan sát luôn phải nghiêng đầu, vẹo người để
quan sát ( H1.21). Khi đó phương của người và phương của vật trùng với nhau, nếu vật đó
di động thì đầu và người của chúng ta cũng phải di chuyển theo.  

(H 1. 21): Cân bằng thị giác  

Từ đó ta thấy rằng trục cân bằng thị giác luôn có xu hướng trùng khớp với các trục cân bằng
của đối tượng nhìn. Nên khi ta xét đến một tác phẩm tạo hình có bố cục nặng hay nhẹ là ta
đang xét đến độ cân bằng thị giác của các tín hiệu thị giác xuất hiện trong trường thị giác,
trong các
cá c khô
không
ng gian
gian cụ thể của tác phẩm. 
Ví dụ : cho 2 hì
hình
nh (H1.
(H1.22)
22) và (H1.23) có cá
cácc tín hi
hiệu
ệu thị gi
giác
ác như sau: 

(H 1. 22): Mất cân bằng thị giác   (H 1. 23): Cân bằng thị giác 

Ở hình (H1.22) ta có cảm giác bức

tranh bị nặng phần bên trái, có xu
hướng tụt ra khỏi khuôn hình. Còn ở
hình (H1.23) lại có cảm giác cân bằng
do có thêm tín hiệu thị giác nhỏ phía  
20
 

trên liên kết cường độ lực thị giác với hình lớn bên dưới, tạo thành một tổ hợp hình. Như
vậy hình (H1.23) tạo cho người xem cảm giác cân bằng.  
 Khái niệm:  Cân bằng thị giác là sự sắp xếp, tạo độ nhấn hoặc tạo sức căng thị giác một
cách hợp lý cho các yếu tố hình thể tồn tại trong trường nhìn.  
Lưu ý:  Cân  bằng thị giác
giác khôn
khôngg phải
phải là yêu cầu duy
duy nhất
nhất của nhận
nhận thức thẩm mỹ. Nhưn
Nhưngg
nếu  hiểu biết rõ ràng về các tính chất cơ bản của cân bằng thị giác sẽ giúp cho tác phẩm tạo
hình của người thiết kế minh bạch hơn trong bố cục, phân biệt có hay không có ý đồ tạo c ân
 bằng thị giác. 

1.4.2. Các yếu tố tác động đến sự cân bằng thị giác  

 Hướng của
c ủa hhình
ình  
Trong các hình cơ bản có những hình vô hướng (như hình tròn, vuông...) khiến
người xem không xác định được hướng của hình. Nhưng khi đặt những hình vô
hướng cạnh những hình định hướng ta lại dễ dàng xác định được hướng của những
hình này. Ví dụ (H1.24) người xem có cảm giác những hình tròn đang bay lên,
trong một bố cục hợp lý. Trong khi đó ở hình (H1.25) người xem lại có cảm giác
những hình tròn bay xuố
xuống,
ng, bố cục hơi tụt xuống phía dướ
dưới.i. 

(H 1. 24): Hình có hướng đi lên   (H 1. 25):

25): Hình có hướng
hướn g đi xuốn
xuốngg  
Qua ví dụ thấy rằng những hình tròn trong ví dụ trên không tạo ra cảm giác hình đi
lên hay đi xuống mà cảm giác đi lên hay đi xuống của hình tròn đó phụ thuộc   vào
hướng của hình con chim. Như vậy hướng của hình cũng tác động đến cân bằng thị
giác.

 Màu của hình  

Màu sắc cũng ảnh hưởng rõ rệt đến sự cân bằng thị giác. Ví dụ ta cho hai hình có
kích thước bằng nhau. Nhưng một hình thì có màu đậm, một hình thì có màu nhạt

(H1.26).

21
 

(H 1. 26): Màu của hình cũng ảnh hưởng đến c ân bằng thị giác  
Khi chúng ta nhìn và o sẽ có cảm giác hình đậm nhỏ hơn và nặng hơn hình có màu
sáng.
Trong những tác phẩ m tạo hình phức tạp hơn ( có nhiều hình ) thì trọng lượng do
thị giác gây ra của mỗi hình có thể cân bằng và hỗ trợ cho nhau, giúp cho tác phẩm
thêm phần phong phú.  
Vị trí
trí của hình  
 Như mụmụcc 1.2
1.2.1
.1 đã nêu, lực thị gi
giác
ác ở tâm mạn
mạnhh hơn và giảm
giảm dần kh i xa tâm. Đối
với cân bằng thị giác cũng như vậy, vị trí của hình cũng ảnh hưởng đến c ân bằng
thị giác. Ví dụ cho hai mặt ph ẳng, một mặt chứa một hình vuông ở tâm (H1 .27) và
một mặt phẳng chứa một hình vuông xa tâm ( H1.28).  

(H 1. 27): H
Hình
ình vuông được g iữ chặt
c hặt ở tâm   (H 1. 28): Hình vuông có xu hướng rời khỏi mặt  
 phẳng 
Ta thấy ở hình (H1.27) hình vuông được giữ chặt ở tâm, nên có cảm giác nhẹ. Trong
khi đó hình vuông ở hình (H1.28) có cảm giác rơi ra khỏi mặt phẳng và có phần
nặng hơn. 

1.4.3. Các cặp cân bằng thị giác

giác  
Cặp cân bằng trên –  dưới 

22
 

Làm thí nghiệm với khổ giấy A5 như sau : dùng 5 tờ giấy A5 ước lượng bằng mắt và
dùng bút chì kẻ chia đều trên dưới 2 phần bằng nhau. Sau đó dùng thước chia đều 2
 phần
 phần bằng nhau và dùng
dùng búbútt mực kẻ. Ta thấy rằng nhữn
nhữngg đđường
ường kẻ bằng bút chì phầnphần
lớn đều  không trùng khớp với đường kẻ bút mực (H1.29). Phần lớn những đường chia
 bằng mắt
mắt nằm phphíía trên đđường
ường chi
chiaa bằng thước,
thước, cũng có mộ
mộtt số íítt đường ch
chiia bằng m
mắt
ắt
nằm dưới đường chia bằng thước. Đối với những người có kiến thức về tạo hình hoặc
những người có cảm nhận tốt về tỷ lệ thì sự chênh lệch này không đáng kể. Khi kích

thước khổ giấy càng lớn thì sự chênh lệch này càng lớn.  

(H 1. 29): Mẫu thí nghiệm  

 Như vậy phần
phần trên với mộmộtt diện
diện tích
tích nhỏ
nhỏ hơn nhưng
nhưng đđủủ sức để cân bằng với phần
phần
dưới lớn hơn. Hay phần trên có khả năng tạo lực thị giác mạnh hơn phần dưới.  
 Kết luận:   Tín hiệu thị giác khi xuất hiện ở phía trên sẽ có trọng lượng thị giác lớn  
hơn khi nó xuất hiện phía dưới.  

Cặp cân bằng phải –  trái

 trái
Trong các cặp đối xứng , thì đối xứng trái - phải là một cấu trúc hợp lý về mặt hình
học. Trong tự nhiên, không chỉ con người mà các loài động vật, thực vật cũng có
những cấu trúc đối xứng trái –   ph phải.
ải. Nhưn
Nhưngg thườn
thườngg thì các cặp cân bằng này llàà các
cặp cân bằng gần với tuyệt đối, sự sai lệch là rất nhỏ.   Còn trong tạo hình thì cặp cân
 bằng này có thể là tương đối đối,, tùy vào chủ đích của người
người thiết
thiết kế. Tuy nhi
nhiên để
người thiết kế làm tốt điều này cần có những kiến thức về cân bằng thị giác, mới có
thể tạo ra sự cần bằng trong tác phẩm một cách hợp lý và đạt  hiệu quả cao. 
Một tín hiệu thị giác khi xuất hiện ở phía bên phải của người nhìn nó, tạo ra một
hiệu quả thị giác khác so với khi nó xuất hiện ở phía bên trái. Khi ta quan sát các
 phon
 phongg thư ta thấy nơi gửi là ở bên trái và nơi đế đếnn là bên phải.
phải. Hay khi
khi xem những
những
 bức tranh tứ bình
bình thì thườn
thườngg ta xem từ bên trái sáng bên phải.
phải. Ở đây đã dần hình
hình
thành chiều thuận từ trái sáng phải. Để nghiên cứu kỹ về vấn đề này chúng ta cùng
tham khảo ví dụ sau : 

23
 

(H 1. 30): Hình
Hình gây cảm
c ảm giác
giác hướng đi lên  (H 1.
1. 31): Hình gây cảm giác hướng đi xuốn
xuốngg  
Cho hai hình chữ nhật, kẻ 2 đường chéo như hình (H1.30) và (H1.31) , ta thấy : Ở
hình (H1.30) cho ta cảm giác đường chéo có hướng đi lên, còn ở hình (H1.31) thì
đường chéo lại có hướng đi xuống.  

 Kết luận:   Tín hiệu thị giác khi xuất hiện ở phía bên trái có trọng lượng thị giác nhỏ  
hơn khi nó xuất hiện ở phía bên phải.  

Cặp cân bằng trước –  sau

 sau
Tín hiệu thị giác khi xuất hiện ở độ sâu không gian càng lớn thì trọng lượng thị giác
của nó càng lớn và càng xa càng nặng.  
Càng xa mắt người phải bao một trường thị giác rộng hơn, con mắt nhận rõ kích thước
của tín hiệu này và nhận thức được rằng nếu nó đến gần thì sẽ rất lớn. Như vậy muốn
cân bằng với tín hiệu ở xa phải dùng một tín hiệu ở gần lớn hơn rất nhiều vd  

Qua hình (H1.32) ta thấy hai tòa nhà ở gần có kích

thước bằng nhau và kích thước này lớn hơn những
tòa nhà phía trong. Nhưng khi quan sát thì ta thấy có

thể cân bằng được với nhau và cảm thấy hợp lý.  

(H 1. 32): H
Hình
ình phía sau nhỏ hơn nhưng đủ sức cân bằn g
với hình phía trước  

1.4.4. Bài tập

tập về các cặ
cặpp cân bằng thị giác 
Dựa vào những ki kiến
ến thức đđãã học, hãy vẽ các ví dụ min
minhh họa cho một trong 03 cặ
cặpp câ
cânn
 bằng,, kích
 bằng kích thước 10 x 15 cm. Nội dundungg tùy cchọ
họn,
n, làm tại llớp.
ớp. 
.
1. Cân bbằng
ằng trước –  sau.
 sau.

24
 

1.5. Hình Dạng thị giác  

1.5.1. Khái niệm 
Trong cuộc sống khi ta nhìn một góc của tín hiệu thị giác chúng ta vẫn có thể đoán ra đó là
cái gì. Ví dụ : 

(H 1. 33): Hình dạng thị giác giúp ta nhận ra chiếc giầy   (H 1.

1. 34): Hì
Hình
nh dạn
dạngg thị giác giúp ta  
nhận ra bút chì 
Ở hình (H1.33) ta dễ dàng nhận ra hình chiếc giầy nữ, còn ở hình (H1.34) là những chiếc

 bú
 bút
tint về
chì
chì.chúng.
. Bởig. thực
chún tế ta
Nhưng nếuđã
nế tiếp
tiếpchúng
u cho xúc
xúc với nhữn
những
ta một víg dụ
một hình
hình
sauảảnh
sa unh
:  này rất nhi
nhiều và đã có đầy đủ thôn
thôngg

(H 1. 35): Hình vuông (H 1. 36): Hình thoi hay hình vuông xoay 45 độ ? (H 1. 37): Hình
 bánh trưng  
Có 3 hình (H1.35), (H1.36) và (H1.37) có kích thước bằng nhau. Khi được hỏi hình
(H1.35) là hình gì ? thì đa phần chúng ta trả lời đó là hình vuông . Nhưng cũng chính hình
vuông đó chúng ta xoay một góc 45 0  (như H1.36) và hỏi thế đây có phải là hình vuông
không ? thì sẽ có nhiều người đắn đo. Bởi ở (H1.36) cũng giống hình thoi.  
Hay khi ta hỏi hình (H1.35) có phải bánh trưng không ? ai cũng sẽ bảo không. Những chỉ
cần thêm vài đường kẻ thì tất cả mọi người đồng ý đó là cái bánh trưng (H1.37). Như vậy
chỉ với một hình phẳng đã có nhiều hình dạng thị giác khác nhau. Gắn vào đó các điều kiện
nhìnn khác nhau, ttaa sẽ có một sự phon
nhì phongg phú đá
đáng
ng kể về hhình
ình dạng thị  giác.
 Khái niệm:
n iệm:  Hình
 Hình dạng
d ạng thị giác là hình dạn
dạngg vật lý được nhìn thấ
thấy,
y, có thông tin, có nghĩa.
ng hĩa.  

25
 

1.5.2. Cách nhìn hình k hái quát của m

mắt 
ắt  
Thông thường các “Đường cơ bản „ trong tạo hình chính là các đường cấu trúc của hình.
Luật nhìn đơn giản là buộc mắt người phải nhận thấy nhanh các đường cấu trúc.  

(H 1. 38): Nhìn khái quát thành hình vuông   (H 1.

1. 39): Nhìn khái quát
qu át thà
thành
nh 3 hình vuông
vuôn g

Cùng xét hai ví dụ sau: Khi ta nhìn vào (H1.38) thì ta sẽ nhận thấy hình vuông là rõ nhất.
Và ít a i trả lời rằng đây là 2 hình tam giác. Còn đối với hình (H1.39) thì ngược lại phần lớn
sẽ trả lời rằng có 3 hình vuông chứ ít ai nói đó là hình chữ nhật. Điều đó thể hiện tính đơn
giản trong nhận biết các hình dạng thị giác.  
Tính đơn giản trong nhận biết các hình dạng thị giác phụ thuộc vào tính chất của các yếu tố
tạo nên hình, vào số lượng và các quy luật tập hợp của các yếu tố đó. Hai đường thẳng song
song với nhau đơn giản hơn hai đường thẳng cắt nhau. Vì hai đường song song chỉ có hai
hướng và khoảng cách giữa chúng không đổi. Tương tự như thế vẽ một tam giác đơn giản
hơn các hình
hình đa gi
giác.
ác.....  
 Như vậy ngoài
ngoài yếu tố cấu trúc của hình
hình dạng
dạng,, các yếu tố trật tự, tỷ lệ ccủa
ủa ccác
ác yếu tố tạo nên
hình, quan hệ giữa bộ phận và toàn thể, các yếu tố ý nghĩa, khả năng   liên tưởng và tưởng
tượng của hình dạng dễ tác động mạnh đến tính đơn giản, chủ quan, tác động đến độ rõ thị
giác của hình. 
Tính đơn giản trong cấu trúc tỷ lệ hình thường được biểu hiện theo hai cách sau :  
Làm bằng nhau, nhấn mạnh sự khác
nhau Cho ví dụ sau :

(H 1. 40): làm bằng nhau   (H 1. 41):Làm bằng nhau   (H 1. 42): Nhấn mạnh sự  
khác nhau
Sau khi nhìn 3 ví dụ trên từ 10 đến 20 giây, yêu cầu người nhìn nó vẽ lại ví dụ. Qua
khảo sát thì đa phần vẽ được hai nhóm hình. Hai hình (H1.40) và hình (H1.41) sẽ
được nhóm vào một nhóm theo xu hướng làm bằng nhau. Còn hình (H1.42) thì
đượcc tách ri
đượ riêng
êng ra mộ
mộtt nhóm nhấn mạnh ssựự kkhác
hác nha
nhauu về độ ngắn phía bê
bênn trái.  
26
 

Trong xu hướng làm bằng nhau trong hình dạng thị giác cũng là một hình thức dễ
tạo lập trật tự, thông qua phép đối xứng.  

Tạo lập trật tự theo phép lặp lại

Cho ví dụ như hình (H1.43)  

(H 1. 43):Tạo lập trật tự theo phép lặp lại  

Sau khi nhìn hai hình trong một khoảng thời ngắn và được yêu cầu vẽ lại thì đa
 phần
 phần người
người xem sẽ nhớ
nhớ hình
hình  được lặp lại hơn. Như vậy khi tín hiệu thị giác tạo lập
một trật tự theo phép lặp lại thì khi đó tính đơn giản trong nhận biết hình dạng thị
giác đã được ứng dụng.  
1.5.3. Các loại hướng của hình  
 Hình vô
v ô hhướng 
ướng  
Hình vô hướng là hình mà bản thân hình dạng vật lý  của chúng không tạo được xu
thế chuyển động theo các hướng cụ thể (H1.44). Chúng chỉ tạo được sự chuyển
động khi được sắp xếp trong một bố cục hợp lý (H1.45) .  

(H 1. 44):Hình vô hướng   (H 1.
1. 45
45):
): Hì
Hình
nh vô hướng tạo thành có hướng nhờ vào sự s ắp  
xếp bố cục  

 Hình đa
đ a hướn
hướng 
g  
Hình đa hướng là hình mà bản thân hình dạng vật lý của chúng tạo được nhiều xu
thế chuyển động, nhưng không rõ ràng (H1.46). Nên khi những hình đa hướng đặt

cạnh
cạ nh nnhững
hững hì
hình
nh định hướng ssẽẽ bbịị tác động bởi những hình định hướng  đó (H1.47). 

27
 

(H 1. 46): Hình đa hướng   (H 1. 47)

47):: Hì
Hình
nh đa hướng phụ thuộc vào hình định hướng  

 Hình định
đ ịnh hhướng 
ướng  
Hình định hướng là những hình mà bản thân hình dạng vật lý của chúng đã xuất
hiện một ưu thế chuyển động theo một phương rõ ràng (H1.48  –  a,b,c,d)
 a,b,c,d)

(a)  (b)  (c)  (d)

(H 1. 48) : Hình định hướng 
 Hình có
c ó hhướng
ướng đđối
ối lập  
Là hình có các góc bằng 90 độ, tạo sự ổn định ví dụ như
hình vuông, hình chữ nhật 
 Hình chuy
c huyển
ển đđộng 
ộng  
Là hình có những nét mềm mại, uốn lượn khép kín vi dụ : 
(H 1. 49): Hình có hướng đối lập  

1.6. Chuyển động thị giác  

1.6.1. Khái niệm chuyển động

độ ng thị giác  
Chuyển động vốn dĩ khó có thể tách rờ rờii vvới
ới không
gian và thời gian. Ví như ta đi xem múa, diễn viên
múaa ccần
mú ần kkhôn
hôngg gian
gian sân kh
khấu
ấu để chuyển
chuyển động và cần
thời gian để phát triển kế tiếp các động tác  

(H 1. 50): Hình chuyển động  

(mối quan hệ trước
trướ c –  sau)
  sau) hình
hình (H1.51).

28
 

(H 1. 51): Chuyển động thị giác trong cuộc sống  

Vậ
Vậyy trong nghệ thuật tạ
tạoo hì
hình,
nh, chuyển đđộng
ộng thị gi
giác
ác là gì ?  
 Khái niệm
n iệm: về cơ bản có thể hiểu chuyển độ động
ng thị gi
giác
ác là một chuỗi các hình ảnh
ảnh,, hay
chuỗi các pha sự kiện,
k iện, phát ttriển
riển kế tiếp nhau được tổ ch
chức
ức đơn ttuyến.
uyến.  

(H 1. 52): Chuyển động thị giác trong tạo hình  

Qua ví dụ hình (H1.52) ta thấy các hình tròn có xu hướng chuyển động, do những hình tròn
này được phát triển kế tiếp nhau tạo thành một chuỗi hình xoáy vào tâm, trong khi đó vị trí
ở tâm có lực hút mạnh nhất. Chính vì vậy dù hình tròn là hình vô hướng, nếu đứng một
mình
mình thì khó tạ
tạoo ra được xu thế   chuyển động rõ rệt nhưng với sự sắp xếp hợp lý thì lại trở
thành một bố cục chuyển động rõ rệt.  
Cái gây cho ta cảm giác chuyển động trong nghệ thuật thị giác chính là việc tồn tại hay không
tồn tại các lực thị giác. Là quan hệ giữa không gian và lực thị giác. Lực thị giác được xác định
trong không gian do vậy nó có hướng, có có vị trí và cường độ. Vị trí hướng và cường độ cho ta
cảm giác về chuyển động trong thể tĩnh. Trong khi đó lực thị giác là một khái niệm về hình, nên
không nhận thấy được bằng mắt mà   chỉ cảm nhận một cách định tính. Và để cảm nhận được
chuyển động thị giác trong không gian chính là nhận thấy được các quan hệ của các yếu tố tạo
hì
hình
nh đư
đượcợc ssửử dụng trong tác phẩ
phẩm,
m, trong một trường thị gi
giác
ác cụ thể.  

29
 

Tùy thuộc vào vị trí , hình dạng, màu sắc, kích thước...của các yếu tố tạo hình trong không
gian tạo hình, chúng sẽ tạo ra các quan hệ khác nhau về lực thị giác. Tương quan về hướng
và cường độ tác động giữa các lực thị giác sẽ cho ta cảm giác về hướng và tốc độ chuyển
động của thị giác. Cảm  nhận cái động trong thế tĩnh là vậy.  
 Ngoài ra quan
 Ngoài quan hệ về kích
kích thước của hình
hình cũng quan trọn
trọng.
g. Đó cũng chín
chínhh là quan
quan hệ giữa
giữa
 phôn
 phôngg và hình
hình.. Khi con người
người đứng tron
trongg mộ
mộtt khôn
khôngg gian
gian thì khôn
khôngg gian
gian chí
chính
nh là nền
(phông). Hay trên bàn có một quả cam, như vậy mặt bàn là phông còn quả cam là hình. Như
vậy theo một cách rất tự nhiện thì cái lớn làm phông cho cái nhỏ. Cái lớn đứng yên để cho
cái nhỏ chuyển động.  
Tốc độ chuyển động của hình cũng phụ thuộc vào đặc điểm của phông. Ta tìm hiểu qua thí
nghiện
nghiện của G
Gian
ian F.Mingu
F.Minguzz
zzii như sau : 
Cho một vật đen chuyển động qua hai phông trắng và ghi liên tục với cùng một vận tốc.
Khi vật đen chuyển động của phông ghi, ta có cảm giác vận tốc bị giảm đi do hiệu ứng
tương phản giữa phông và hìn
hìnhh yếu.  
Cũng như vậy nếu cho một vật đi qua một phông hình theo một tốc độ nhất định. Nếu ta
tăng gấp đôi kích thước của vật và kích thước của phông, ta có cảm nhận kích thước giảm đi
một nửa. 
Qua đó thấy rằng, tạo ra sự chuyển động thị giác cần chú ý đến nhiều yếu tố như phông,
hì
hình,
nh, vị trí, màu sắc.
sắc.....Mới
Mới tạo nên m
một
ột tác phẩm tạo hìn
hìnhh gây chuyển đđộng
ộng thị gi
giác
ác hi
hiệu
ệu quả
quả..  
Lưu ý : 
Chuyển động thị giác có thể ứng dụng trong các thiết kế poster để người xem hướng sự chú
ý đến nội dung mà tác giả muốn truyền đạt. Như (H1.53) người xem bắt đầu bị thu hút bởi
tiêu đề poster, sau đó từ tiêu đề hướng mắt người xem tới vị trí mặt của nhân vật, từ nhân
vật này lại hướng tới ngày tháng xảy ra sự kiện sau đó là những nội dung khác. Với việc
 phát
 ph át triển
triển các hình
hình ảnh qua
qua mộ
mộtt chuỗ
chuỗii trước sau, thiết
thiết kế này như bắt người
người xem phải
phải xem
đủ nội
nội dung của tác phẩm.  

(H 1. 53): Chuyển động thị giác trong thiết kế poster  

 Nếu ở (H1.53
(H1.53)) là mộ
mộtt chuỗ
chuỗii rất nhi
nhiều hình
hình ảnh và nội
nội dung thì ở hình
hình (H1.54
(H1.54)) tron
trongg chuỗ
chuỗii
hình ảnh chỉ có 2 hình ảnh và nội dung nổi trội  trên một nền. Một làn nước xanh trong, xuất
hiện một lon sắt đã bị gỉ sét tạo sự đối lập, gây sự chú ý của ngươi xem, và lon sắt này (vị trí
1) hướng mắt người xem tới nội dung mà tác giả muốn truyền đạt (vị trí số 2) chỉ cần như
vậy thôi là ý đồ của tác giả
giả đã đư
được
ợc thực hi
hiện.
ện.  
30
 

(H 1. 54): Chuyển động thị giác trong thiết kế poster  

 Ngoài thiết
 Ngoài thiết kế các poster
poster quảng
quảng cáo, người
người thi
thiết
ết kế web cũng ccần
ần biết vận dụn
dụngg nhữn
nhữngg ki
kiến
ến
thức về chuyển động thị giác vào trong những thiết kế của mình để đạt   hiệu quả cao. Ví dụ
như (H1.55) 

(H 1. 55): Chuyển động thị giác trong thiết kế web  

Trong thiết kế web của ANDREA MANN người xem bị thu hút ngay bởi tên thương hiệu
này. Vì trong thiết kế, chủ đạo là màu vô sắc, chỉ riêng dòng chữ có   màu và hình ảnh cô gái
đang hướng mắt về dòng chữ này như càng thêm phần nhấn mạnh. Thiết kế đơn giản mà
hiệu quả. 
Chuyển động thị giác còn có thể ứng dụng vào trong dàn trang, truyện tranh giúp cho nội
dung xuyên xuốt và ổn định (H1.56)  

31
 

(H 1. 56): Chuyển động thị giác trong dàn trang  

1.6.2. Bài tập chuyển
chuyể n động thị giác  
Dựa vào kiến
kiến thức đđãã học, thiết kế một sả
sảnn ph
phẩm
ẩm tạ
tạoo hì
hình
nh có sử dụ
dụng
ng chuyển đđộng
ộng thị gi
giác
ác..
Kích thước 10 x 15 cm. Nội dung tùy chọn, làm tại lớp.  

32
 

CHƯƠNG 2. CÁC YẾU TỐ TẠO HÌNH CỦA NGHỆ THUẬT THỊ GIÁC  
2.1. Điểm, nét , diện trong tạo hình 
 
2.1.1. Khái n iệm về điểm, né
niệm nét,t, diện  
 Điểm : điểm là nguồn gốc ban đầu để tạo nên hình. Điểm còn dùng để chỉ một vị trí  
trong không gian.

Điểm không có phương hướng nhưng có tính tập trung, điểm không có chiều dài,
chiều rộng và chiều sâu.  
Điểm là thành phần cơ bản và là cội nguồn của tạo hình. Điểm cũng được coi như
dấu hiệu của điểm mút của đường thẳng, điểm cắt của hai   đường thẳng, là điểm
chạm của một đường thẳng vào góc của một diện hay một tâm của khối. Đồng thời
điểm cũng có thể là tâm điểm của một trường hay một diện.  
Điểm có thể được hình thành do phép chiếu một đường thẳng, một đoạn thẳng hay
tuyến tính, ví dụ như: cột được đọc trên mặt bằng như là một điểm và giữ những đặc
trưng thị giác như một điểm. Như vậy, tâm vòng tròn, tâm đáy khối trụ, tâm của
khối cầu
cầ u cũng là những hì hình
nh thức đđiểm
iểm m
màà ta cầ
cầnn phải quan tâ
tâm
m trong tạo hì
hình.
nh.  
Điểm có khả năng biểu hiện trong tạo hình như sau : 
-  Điểm được nhận thức mạnh mẽ khi nó được đặt trong vị trí thích đáng của
trường nhìn. 
-  Khi điểm lệch khỏi vị trí trung tâm, trường nhìn trở nên biến động.  
-  Điểm sắps ắp xếp lliên
iên tục tạ
tạoo nên đườ
đường
ng 
-  Qua hai điểm có thể xác định định được 1 trục. 
-  Điểm tậptậ p trung với mật độ cao trên 1 mặt phẳng tạ tạoo nên di
diện.
ện.  
 Nét :
Một điểm được
đ ược kéo dài sẽ tạo thành nénét.t. Né
Nétt có chiều dà
dài,i, nhưng không có chi
chiều
ều
rộng và chiều sâu.
sâ u. Tuy nhi
nhiên
ên nét vẫn phphải ải có độ dày để mắt ng người
ười có thể quan sá
sátt
được.. Nét có 2 hình
được hình thức thể hiện : 
-  Các đường viền của vật thể, đường viền của mặt phẳng, các giao diện, các loại
nét này giúp xác định được hình dạng của vật thể trong không gian (H 2.1)  
-  Cá
Cácc lloại
oại nét tồn tại độc llập
ập (H2.
(H2.2)
2) 

33
 

(H 2. 1): Nét xác định hình dạng vật thể  (H 2. 2): Nét tồ
tồnn tại độc
đ ộc lập
lập  
 Nét có 4 loại nét : 
-   Nét có nghĩ
nghĩa 
Là loại nét mà khi thiếu nó sẽ không có nghĩa như mong muốn, tín hiệu cần
thông tin
t in sẽ m
mất
ất (H2.3) 

(H 2. 3): Nét có nghĩa 

-   Nét cấu
cấ u tạo: 
Là loại nét mà khi thiếu đi một phần của nét mà ta vẫn nhận ra hình thông qua
liên tưởng (H2.4) 

(H 2. 4): Nét cấu tạo 

34
 

-   Nét đa nghĩ
nghĩaa 
Là loại nét mang hai nghĩa trở lên (H2.5)  

(H 2. 5): Nét đa nghĩa 

Hình (H2.5) là biểu tượng của triển lãm tuần kỳ “Biennal Sydnei “ tại nhà hát
Opera Sydney.
Sydney. Ở đây có hai yếu tố cấ
cấuu thành: một là 2 chữ vi
viết
ết tắ
tắtt B –  S từ
chữ “Biennal Sydnei “, và hai là hì
hình
nh ảnh của con thi
thiên
ên nga. Kiến T Trúc
rúc Sư
J.Uttron sử dụng hình ảnh ẩn dụ so sánh Opera Sydney như một con thiê n
nga trên biển. Chỉ một động tá c khéo léo kết hợp 2 chữ B - S đã cho ta hình hình ản
một con thiên nga.  
 
-  Nét liên nét
liên
Là loại tưởng   t hiếu thì không ảnh hưởng gì nhưng sẽ gây cho ta cảm giác
nếu
thiếu, không rõ ràng (H 2.6). 

(H 2. 6): Nét liên tưởng  

Khả năng biểu

biểu hiện
hiện của nét tro
trong
ng nghệ thuật tạo hì
hình
nh được tríc h từ Landscape
Architecture như sau : 

35
 

 Ngoài ra nét còn có ý ng

 Ngoài nghĩ
hĩaa vô cùng qu
quan
an trọn
trọngg tron
trongg tạo hì
hình
nh.. Nó có thể li
liên
ên
kết các hình lại với nhau ( H2.7)

(H 2. 7): Nét tạo sự liên kết  

36
 

 Nét có khả năng xác địn

địnhh hình
hình,, khối
khối,, khôn
khôngg gian
gian (H2.8) 

(H 2. 8): Nét tạo hình, khối 

 Nét được ứng dụ
dụng
ng rộn
rộngg rãi tron
trongg thiết
thiết kế, từ thiết
thiết kế llog
ogoo (H2.9)
(H2.9),, thiết
thiết kế thời 
trang (H2.10) hay kiến trúc(H2.11)...  

(H 2. 9): nét ứng dụng trong thiết kế logo  

(H 2. 10):
10): Nét ứng dụng
dụn g trong thiết
t hiết kế thời trang   (H 2.
2. 11): Nét ứng dụng trong kiến trúc  

 Diện :
37
 

Một đường trải dài theo một hướng sẽ tạo thành một diện. Diện có hai chiều dài và
rộng nhưng không có chiều sâu.  
Đường chu vi là đặc điểm của một diện, do đó một diện xuất hiện từ những đường
 biên,
 biên, được nhì
nhìn từ chí
chính
nh diện
diện hoặc
hoặc tron
trongg phối
phối cảnh. Sức mạn
mạnhh thị cảm và độ bền
vững của một diện
diện phụ thuộc và
vàoo di
diện
ện tích, cchất
hất cảm, màu sắc và nnét
ét trong diện.
diện.  
Một diện ngoài chiều dài và chiều rộng còn có hình dáng, diện tích và phương hướng.  

2.1.2. Hiệu
  q uả rrung 
quả ung  
Mỗi một tín hiệu thị giác hình thành một trường lực riêng của mình. Nếu các tín
hiệu ở gần nhau chúng  sẽ hình thành một vùng giao nhau giữa các trường lực riêng
đó. Và con mắt khi quan sát lúc thì bị hút bởi trường lực của tín hiệu thị giác này,
lúc thì bị hút trường lực của tín hiệu thị giác kia. Như vậy, đối với con mắt luôn có
một vùng không ổn định, đấy chính là hiệu quả rung 
Tuỳ thuộc vào hình dạng, kích thước cụ thể của tín hiệu thị giác với khoảng cách
giữa chúng ta sẽ có hiệu quả rung nhiều hay ít (H2.12)  

(H 2. 12): Hiệu quả rung  

Kỹ thuật tạo rung: 
-  Giảm (tăng) dần đều của nét : Khi ta tạo được sự tăng dần đều độ dày của nét, 
thì thực chất ta đã làm giảm dần đều khoảng cách gữa chúng. Sự tăng - giảm
này tạo nên hai chuyển động thị giác ngược chiều nhau → tạo độ rung (H2.13).  

(H 2. 13): Kỹ
Kỹ thuật tạo rung bằng cách
các h giảm(tăng)
giảm(tăng) dần đều các nét 

-  Thay đổi chiều hướng : Khi tat hay đổi chiều hướng của nét thực chất ta đã làm  
tăng thêm chuyển động trong hình → tạo độ rung (H2.14).  

38
 

(H 2. 14): Tạo rung

r ung bằng cách
các h thay đổi chiều hướng nét 
-  Cắt, trượt nét : Là việc cắt và sắp xếp lệch nhau (trượt) các nét, như vậy đã tạo  
được những hiệu quả về hình và đa phương về chuyển động → tạo độ rung
(H2.15).

(H 2. 15): Tạo rung bằng cách cắt trượt nét  

-  Giao thoa (chồng các hệ) : Khi ta chồng các hệ đường nét thì thực chất ta đã
tạo  được sự giao thoa → tạo độ rung (H2.16).  

(H 2. 16): Tạo rung bằng cách

c ách giao thoa, chồng hệ  

Lưu ý : 

-  Về nguyên tắc muốn tăng hiệu quả rung của điểm và nét ta cần tạo được sự đối
kháng của lực thị giác (đối kháng về độ lớn;  đối kháng về hướng)  
-  Đối với điểm và nét ta cần giữ một độ đều toàn cục. Độ đều này có thể ở thể
tĩnh hay biến đổi đều.  
-  Trong thực tế, khi hai hệ đường thẳng song song giao nhau theo một góc càng
nhỏ thì tạo nên một độ rung trong trường giao càng lớn.  
 
2.1.3. Hiệu quả
q uảảo  sống ta thường nghe những lời khuyên ví dụ như các kiến trúc sư thường
Đôi khi trong cuộc
khuyên khách
khá ch hàng của mì
mình
nh sơn trần nh
nhàà màu sáng, phòng nhỏ thì nên ddùng
ùng kí
kính.
nh. Cũng có  
39
 

khi ta đi mua quần áo, nhà thiết kế thời trang khuyên người gầy thì nên mặc áo kẻ ngang,
còn người béo thì nên mặc kẻ sọc..v..v.. Phải chăng ở đây chúng ta muốn tạo cho mình một
cảm giác của cái không thật và nếu chúng ta có thể tạo được cái không thật (cái ảo) bằng
những đường
đ ường nét cụ thể thì đó chí
chính
nh là chúng ta đang tạo hiệu quả ảo.  
 Như vậy : Hiệu
:  Hiệu quả ảo là việc lợi ddụng
ụng nhữn
nhữngg đặc tính của thị giác như tốc độ nnhìn
hìn hhình
ình
cực  nhanh, cách nhìn hình k hái quát của m mắt,
ắt, di
diện
ện chú ý rất rộng của thị giác, sự tiếp nhậ
nhậnn
nhiều lượng thông tin của mắt cùng một lúc và tạo nên n ên tính  lập lờ đa nghĩa trong hình.  
Để tạo được hiệu
hiệu quả ảo có nh
những
ững phươn
phươngg pháp sau : 

Thay đổi vị trí của các điểm, nét trong không gian: Khi ta thay đổi vị trí của nét
sẽ   tạo nên hiệu quả ảo. Trong kiến trúc, nội thất ứng dụng hiệu quả ảo tạo nên sự
độc đáo
đá o th
thúú vị
vị.. Kệ sá
sách
ch ở (H2.17
(H2.17)) được ssắp
ắp xếp để nhì
nhìnn chín
chínhh diện.
diện.  

(H 2. 17): Tạo hiệu quả ảo bằng cách

các h thay đổi vị trí các điểm nét  
Thực chất
chấ t cấu trúc của kệ đđểể sác
sáchh nnày
ày khi nhì
nhìnn ở các gó
gócc khác là nh
nhưư (H2.18): 

(H 2. 18): Nhìn ví dụ 2.18 ở các góc khác  

Thay đổi vị trí đường nét trong không gian còn được ứng dụng để thiết kế trang
trí đường phố như ví dụ (H2.19) : 

40
 

(H 2. 19): Ứng dụng hiệu quả ảo trong trang trí đường phố 

Tạo hình có thể hiểu theo nhiều   cách khác nhau : Đôi khi ta có thể tạo ra những
hình  mà người nhìn nó có thể hiểu theo cá
cácc các
cáchh khác nh
nhau
au (H2.
(H2.20)
20) 

(H 2. 20): tạo ra hình ảnh với nhiều cách hiểu khác nhau  
Qua hình
hình (H2.
(H2.20)
20) ta có thể thấy hai hì
hình
nh ảnh, một là khối lập pphương
hương đ ang bay lên,
hai là một phần ccủa
ủa căn phòng ccóó góc phò
phòng
ng là A.  
Việc ứng dụng hiệu quả ảo bằng phương pháp tạo hình thành nhiều nghĩa cũng
được ứng dụng trong cuộc sống như trong thiết kế, trang trí.  

(H 2. 21): hai hình trong một hình  

41
 

Ví dụ (H2.21) người xem có thể nhìn thấy được 2 hình trong cùng trong một hình.
Một là hình đầu con chó sói, một hình là hình cô gái quàng khăn đỏ.  
Sự kết hợp giữa thực tế và tạo hình: Sự kết hợp giữa thực tế và tạo hình trong cùng  
một không gian cũng tạ
tạoo ra hi
hiệu
ệu quả ảo rấ
rấtt mạnh. 

(H 2. 22): kết hợp tạo hình với thực tế   (H 2. 23)

23):: Kết hợp tạo hình với
v ới thực tế  

Ví dụ (H2.22) và (H2.23) là hình ảnh thiết kế trang trí đường phố. Trên thực tế
nhữngkhông
dụng con đường gian 3dnàythực
là tế
những mặthình
và tạo phẳng, nhưnghiệu
ra những   do ứng
người3dthiết kế đánh
ảo để tạo hình lợi
lừa thị
giác của người xem nó.  
Tạo hiệu quả ảo dựa trên đặc tính của đối tượng tạo hình: rong cuộc sống sự sáng 
tạo là không có giới hạn. Vì vậy các nhà   thiết kế đã vô cùng sáng tạo khi dựa trên
những đặđặcc títính
nh của đối tượng đđểể tạo ra những hiệu quả ảảoo bất ngờ.  

(H 2. 24); Tạo hi
hiệu
ệu quả ảo dựa trên đặc tính của đối tượng 
Ví dụ (H2.24) khiến người xem tưởng rằng hai chiếc cốc này đang đựng nước.
 Nhưngg trên thực tế hai chi
 Nhưn chiếc
ếc cốc này khôn
khôngg có nước. Nhữn
Nhữngg cảm giác
giác mà người
người
xem có được bởi người thiết kế tạo hình dựa trên công dụng chính của chiếc cốc là
đựng nước để tạo ra hiệu quả ảo, khiến người xem lầm tưởng, từ sự lầm tưởng đó
tạo ra tính bất ngờ, sự bất ngờ
ngờ thì lu
luôn
ôn làm cho con người cả
cảmm thấy thú vị.  

42
 

 Ngoài ra tron
 Ngoài trongg hiệu
hiệu quả
quả ảo còn được ứng dụdụng
ng
trong nhiếp ảnh, tạo ra sự tò mò cho người xem 
Ví dụ (H2.26) cho ta hình ảnh về một mặt
 phẳng
 ph ẳng với những
những kẻ sọc. Nhưn
Nhưngg nếu thu nhỏ
nhỏ
lại ta lại thấy chân dung một người phụ nữ
mặc áo đỏ (H2.25). Hình thức này tạo được
hiệu quả ảo là do người thiết kế lợi dụng đặc
tính của cường độ lực thị giác của con người
để tạo ra một tấm ảnh hoàn toàn khác với
những bức ảnh thông thường.  

(H 2. 25): tạo hiệu quả ảo trong nhiếp ảnh  (H 2.

2. 26): Tạo hiệu quả ảo trong nhiếp
n hiếp ảnh  

Đôi khi hiệu

hiệu quả ảo còn tạo ra những cchuyển
huyển đđộng
ộng trê
trênn ảnh tĩnh
tĩnh..  

(H 2. 27): Hiệu
Hiệu quả ảo tạo ra sự
s ự chuyển động trên ảnh tĩnh  (H 2. 28); Hiệu quả ảo tạo ra sự  
chuyển động 

Ví dụ khi nhìn vào hình (H2.27) ta có cảm giác những vòng tròn chuyển động theo
chiều hướng lan tỏa ra. Còn ở hình (H2.28) lại tạo cho ta cảm giác chuyển động
xoáy vào trong.

2.1.4. Bài tập hiệu quả rung và hiệu quả ảo  

Dựa vào những kiến thức về hiệu quả rung và hiệu quả ảo. Hãy vẽ một thiết kế về hiệu quả
rung hoặc một thiết kế về hiệu quả ảo, kích thước 10 cm x 15 cm, nội dung tùy chọn, làm tại
lớp. 

43
 

2.2. Phông và hình

2.2.1. Vai trò
trò củ
củaa phông và hình  
 Như chún
chúngg ta biết
biết hình
hình luôn
uôn luôn
uôn  đi cùng với nền. Nếu ta đặt một cây bút trên quyển vở thì
quyển vở là nền cho cây bút, vẫn quyển vở đó đặt trên bàn thì bàn lại là nền còn vở lại là
hình, tương tự như vậy, bàn đó đặt trong phòng thì phòng lại là nền bàn lại là hình. Qua đó
thấy rằng,
rằ ng, hì
hình
nh luôn
luôn nằm ttrên
rên 1 nền. Và nền chỉ llàà nền khi nó làm cho hìn
hìnhh rõ ra.  

(H 2. 29): Ví dụ về phông và hình  

Ví dụ (H2.29) có thể kể ra : rất nhiều hình và nền, ví dụ các cánh hoa làm nền cho những
nhụy hoa nhỏ, bức tường làm nền cho tranh.. v..v..
Trong tạo hình cặp phạm trù hình và nền là cặp phạm trù đầu tiên cần được đề cập tới trước
khi ta giải quyết bài toán về bố cục trên mặt phẳng cũng như trong không gian. Ranh giới
giữa hình và nền là đường viền. Đường viền được phân biệt bởi nguồn sáng.
2.2.2. Các định luật phông hình  
 Định luật
lu ật củ
củaa sự cchuy
huyển
ển đđổi:
ổi:  
Định luật này còn được gọi là định luật âm –   dương, đen –   trắng, lồi –   lõm. Khi 2
nhóm tín hiệu thị giác xuất hiện trên 1 mặt phẳng mà có tỉ lệ kích thước đối tượng
tương đồng nhau, đồng thời màu sắc của phông tín hiệu này giống với màu sắc hình
của tín hiệu kia sẽ tạo cho thị giác một sự chuyển đổi (H2.30) và (h2.31)  

44
 

(H 2. 30): Hình tròn đen là hình, màu trắng là nền   (H 2.

2. 31): Hì
Hình
nh trắng là
là hình,
hình , màu
màu đen
đ en là nề n

 Định luật
lu ật củ
củaa sự tươn g pphản
hản  
Định luật của sự tươ ng phản (đối lập) là định luật được các nhà thiết kế hay sử dụng  
rộng rãi. 
Sự tương phản là mộ t trong những yếu tố để phân biệt giữa hình và nền. khi ta nói
đến khái niệm tươn g phản là ta nói đến sự mâu thuẫn giữa to và nhỏ, sáng và
tối…Các mâu thuẫn càng mạnh, sự tương phản càng lớn, khi đó hình tượng nghệ
thuật của
c ủa ta càng sin
sinhh động. 
Tương phản th eo các chiều
hướng ví dụ (H2.32) 

 Nếu ở nền có chi

chiều
ều hướng sang
 phải,
 phải, thì hình
hình lại có chichiều
ều
hướng sang trái.

(H 2. 32): Tương phản theo các chiều  

hướng 

Tương
Tương phản k ích thước, hình thể (H2.33)

45
 

T ương phản kích thước gi

(H 2. 3 3): Tương giữa
ữa hình và nền 
Ví dụ (H2.2.5) cho thấy hai hình ảnh tương phản giữa kích thướ c, hình   dáng
của hình và nền. Nếu nền là hình vuông lớn thì hình lại là hình tròn nhỏ.  
Tương
Tương ph
phản
ản màu sắc (H2.34)

(H 2. 34):  ương phản màu

màu sắc giữa
giữa hình với nền.
nền . 
Ví dụ (H2.
(H2.34)
34) cchh o thấy hìn
hìnhh có m
màu
àu sắ
sắcc tương phản với nề
nềnn tạo nên sự nổi bật.  
 Lẫn lộn phô
phông
ng hình  
Lẫn lộn phông hình nhằm luyện khả năng cảm nhận hình phẳng. Lẫn lộn phông
hình nghĩa là cả phông và hình đều có hai vai trò. Khi tín hiệu này là phông thì tín
hiệu kia là hình và ngược lại.  

(H 2. 3 5 a): lẫn lộn phông hình   (H2.35b)

Qua ví dụ
thì con cò (H2.35a) ta thấy
đen là hình hai hình
và ngược lại.con cò, khi
Tương mảngvậyhình
tự như vớicon
hìnhcò(H2.35b)
t rắng là khi
phông
thì
mảng hình mặt người đóng vai trò là hình khi thì đóng vai trò là phông.  
46
 

Lưu ý 

Muốn làm lẫn lộn phông hì hình

nh ta cầ
cầnn chú ý đế
đếnn cá
cácc điểm ssau:
au: 
Các
Cá c nét giới
giới hạn cá
cácc mảng lu
luôn
ôn phải là cá
cácc nét đa nghĩ
nghĩa.
a.  
Kích thước của các tín hiệu hình phải tương đối bằng nhau.  
Các tín hiệu hình phải đảm bảo tính liên tục và lưu thông từ điểm
này đến điểm khác.
Các
 biệt tín
 biệt củahiệu
mỗii hình
mỗ phảig thật
loại mản
mảng tìsự
nh đan
và tình trạ ngquyện
trạng cchi nhau,
hiaa nát áctránh
ccác mảng.các
  hiện tượng khu

Việc ứng dụng lẫn lộn phông hình trong tạo hình cũng được nhiều tác giả lựa chọn:  
(H 2. 36): Các ví dụ minh họa về việc
việc sử dụng lẫn
lẫn lộn phông và hình 

47
 

2.2.3. Bài tập tạo hình “lẫn lộn phôn

phôngg hình“ 
Thiết kế một tác
tá c ph
phẩm
ẩm tạo hì
hình
nh thể hi
hiện
ện rõ sự llẫn
ẫn lộn gi
giữa
ữa phông và hình. Kích thước  
10 cm x 15 cm. Nội dung tùy chọn, làm tại lớp.  

2.3. Hình khối 

2.3.1. Khái niệm 
Một diện
diện chuyển đđộng
ộng sinh rraa khối
khối,, trê
trênn ph
phương
ương di
diện
ện khái niệm thì khối ccóó ba chiều :
chiều rộng, chiều dài và chiều sâu.  
Hình khối có thể phân títích
ch và chi
chiaa cắ
cắtt ra thành 
Điểm (góc) là nơi hội tụ của nhiều diện.  
Tuyến ( cạnh ) là đường thẳng nơi hai diện gặp nhau.
Diện (diện tích) là giới hạn của một khối (H2.37).  

(H 2. 37): điểm sinh ra nét, nét sinh ra diện, diện sinh ra khối 

làHình
hìnhkhối
dạngcóbathểchiều
đặc hoặc rỗng. tồn
và chúng Quantạiniệm
trongthông thường
không gian của chúng Trong
ba chiều. ta cho không
rằng hình
giankhối
ba
chiều, bất cứ mỗi quan hệ nào cũng bị đan xen bởi thành tố thuộc chiều thứ ba. Điều này bắt
 buộc
 bu ộc người
người thiết
thiết kế phải
phải nghi
nghiên
ên cứu vật thể từ nhi
nhiều góc
góc độ của tầm nhì
nhìn. Mặc dù cả hình
hình
khối và không gian đều được xác định ba chiều, nhưng chúng có sự khác biệt rõ ràng ở chỗ,
hình khối có giới hạn còn không gian thì không có giới hạn.  
2.3.2. Các loại hình khối và cách gọi
gọ i tên 
-   Khối đa
đ a diệ
diệnn đề
đềuu  
Đa diện đều là khối có các diện là các đa giác đều bằng nhau, các góc đa diện bằng nhau. Có
thể ngoại tiếp mỗi đa diện đều bằng một mặt cầu, cũng như có thể nội tiếp trong mỗi đa diện
đều một mặt cầu.  
Có 5 loại
loại đa di
diện
ện đề
đềuu (H2.
(H2.38)
38) 

48
 

 
Tên tiếng việt  Tên tiếng anh  Số diện  Số cạnh  Số góc 
Tứ diện  Tetra
Tetrahedron
hedron 4 6 4
Khối lập phương( lục diện )  Hexahedron
He xahedron 6 12 8
Khối tám
t ám m
mặt
ặt ( Bát di
diện
ện )  Octahedron
Octa hedron 6 12 6
Khối 12 mặt (Thập nhị diện)   Docde
Docdecacahedron
hedron 12 30 20
Khối 20 mặt (nhị thập diện)   Icosahe
Icos ahedron
dron 20 30 12

Khối
(H 2. 38): Khối đa diện đều 
Các
Cá c đa di
diện
ện platon đư
được
ợc phân thà
thành
nh 2 nhóm và hai nhóm nà
nàyy có kết cấ
cấuu khác nhau dẫn đế
đếnn
sức bền cũng khác nhau: 
Các đa diện các mặt bên là các tam giác ký hiệu Δ: hệ thanh.  
Hệ thanh: gồm các thanh cứng được liên kết với nhau bằng các khớp cầu (nút), lực
sẽ được truyền dọc theo các thanh. hí nghiệm cho thấy các đa diện mà các mặt bên
là các tam giác (Δ) không bị biến dạng, đó là 3 mặt: tứ diện, bát diện, nhị thập diện
(h2.39 a, b, c).

(a)  (b)  (c)

(H 2. 39 ): Đa diện đều hệ thanh 

Các đa diện mà các đỉnh có ba cạnh đồng quy ký hiệu Y: hệ vỏ.  

Hệ vỏ: các
cá c đa diện ccóó cá
cácc đỉnh có 3 cạ
cạnh
nh đồng quy, đó là cá
cácc mặt: tứ di
diện,
ện, lập
 phương
 phương,, thập nh
nhịị diện
diện (H2.40 a, b, c).  

(a)  (b)  (c)

(H 2. 40): Đa diện đều hệ vỏ  

49
 

Qua đó ta thấy có những trường hợp vừa thuộc hệ thanh vừa thuộc hệ vỏ. như tứ diện vừa
thuộc hệ thanh (vì có các mặt Δ) vừa thuộc hệ vỏ (vì có đỉnh Y) đó là các platon chính yếu.  
 Khối đa
đ a diệ
diệnn bá
bánn đề
đềuu  
Một đa diện
diện bán đề
đềuu là mộ
mộtt khối có các cạ
cạnh
nh bbằng
ằng nha
nhau,
u,  còn các
cá c mặt của khối ccóó tại mộ
mộtt 

đỉnh gồm hơn hai loại mặt đa giác trở lên, được tổ chức theo một quy luật nhất định.  

Có 13 loại
loại đa di
diện
ện bán đề
đềuu : 
Trong 13 đa
đ a diện
diện bán đều, có 7 đa diện
diện có thể suy ra từ 5 đa ddiện
iện đều (pl
(platon)
aton) bằng ccách
ách  
cắt cụt các đỉnh  một cách thích hợp (H2.41) 

Khối đa diện bán đều  

(H 2. 41): Khối
Quá trình
trình cắt cá
cácc đỉnh phải tính
tính toán cắ
cắtt sâu, nnông
ông để các m
mặt
ặt mới xuất hiện
hiện lại llàà ccác
ác đa  
giác đều và các cạnh của chúng đều bằng nhau ví dụ (H2.42)  

(H 2. 42): Biến
Biến đổi đa diện đều thành đa diện bán đều  

50
 

Một lục diện (hình lập phương) nếu ta cắt ở 8 đỉnh không sâu lắm ta sẽ được mặt lục diện
cụt (Hexa cụt) gồm 6 hình bát giác đều và 8 hình tam giác đều (H2.42–   b). b). Nếu
Nế u cho lát cắt
sâu hơn, hình bát giác trở thành hình vuông, tam giác ở đỉnh sẽ lớn hơn và ta có mặt
Cubocta. Mặt này gồm 6 hình vuông và 8 tam giác đều (H2.42 –  c).  c).
Sự biến
biến hoá hình thá
tháii của kh
khối
ối đđaa diện
diện cơ bản có thể bằng nhiều cá
cách:
ch: 
Thay đổi bề mặt
Thay đổi cạnh.  
Cắt giảm
giảm hoặc gigiaa tăng các góc.

 
2.3.3. Bài tập
hình k hối tro
trong
ng k hôn
hôngg gia
giann  
Dựa vào những hình khối đã học, hãy ứng dụng để tạo hình khối trong không gian, kích
thước 10 x 15cm, nội dung tùy chọn, làm bài tập tại lớp.  
2.4. Ánh sáng
2.4.1. Phân loại ánh sáng  
Ánh sáng
sá ng được phân lloại
oại qua hai
hai nguồn cchí
hính.
nh. D
Dóó là
là ánh
á nh sáng tự nnhi
hiên
ên và ánh sáng nhân tạo.  
Đối với ánh sáng
sá ng tự nhi
nhiên
ên có trong ccuộc
uộc sống như ánh sá
sáng
ng ph
phát
át ra từ mặt trời, mặt
trăng, sao...Những ánh sáng này sẽ cho hiệu quả khác nhau, phụ thuộc vào các vấn
đề như thời tiết, thời gian (H2.43)...

(H 2. 43): Ánh sáng tự nhiên 

Đối với ánh sáng nhận tạo, xuất hiện chủ yếu bởi ánh sáng đèn điện, ánh nến (H2.44)  

(H 2. 44): Ánh sáng

s áng nhân tạo 

51
 

2.4.2. Ý nghĩa của ánh sáng k hi kết hợp với hình khối và màu   sắc
 sắc  
Với các
cá c ánh sáng khác nhau sẽ tạo ra nhi
nhiều
ều hi
hiệu
ệu ứng khác nhau. Ví dụ như ccũng
ũng nnhững
hững
khung cảnh
c ảnh đó, đồ vật đó, khi được chiếu sá
sáng
ng bởi
bởi cá
cácc nguồn khác nha
nhauu cũng tạo nên
những thay đổi bất ngờ.  
 Ánh sáng
sá ng mặt trời : Thực tế ánh sáng mặt trời là ánh sáng nhiều màu, nhưng mắt  
người chỉ có thể nhìn thấy một màu trắng. Ánh sáng này khi chiếu lên một hình

khối tạo
tạ o ra hì
hình
nh ảnh rõ nét (H
(H2.45).
2.45).  

s áng mặt trời tạo ra hình ảnh rõ nét  

(H 2. 45): Ánh sáng

 Ánh sán
sángg bón
bóngg đèn điện trong nhà
nhà:: Đây là thứ ánh sáng chúng ta gặp phổ biến nhất  
trong cuộc sống thường nhật. Nó đến từ nhiều kiểu đèn: loại bóng tròn chiếu từ phía
trên, chiếu xiên. Đặc tính chung là chúng đều dùng loại bóng đèn sáng nóng. Ta
không cảm nhận được màu vàng của dây tóc bóng đèn khi nhìn trực tiếp. Hiện tượng
này do bộ não của chúng ta đã lọc màu vàng. hường nếu bạn đang chụp ảnh hay vẽ
 bức hình
hình một chi
chiếc
ếc bóng
bóng đđèn
èn phát
phát sáng tron
trongg phòn
phòng,
g, ssẽẽ thật hơn nếu bạn để dây tóc
 bóng
 bó ng đèn màu trắng
trắng.. Nếu bạn để dây tóc bóng
bóng đđèn
èn màu da cam sáng (như trên t hực
tế), trông sẽ kém thuyết phục hơn (H2.46).  

(H 2. 46): Ánh ssáng

áng bóng đèn, điện
điện trong nhà 

52
 

Đôi khi người ta thường sử dụng bóng đèn để chiếu trong các gian hàng, triển lãm
làm tôn lên vẻ đẹp và sự hấp dẫn với khách hàng (H2.47) .

triển
(H 2. 47): Ánh sáng trong nhà hàng, triển lãm làm tôn lên vẻ đẹp của
c ủa các sản
s ản phẩm 

 Ánh sáng huỳhuỳnh

nh qua
quang:
ng: Ánh sáng huỳnh quang thường được dùng trong những tình 
huống cần số lượng bóng nhiều, màu sắc ánh sáng thường xanh lục. Nhưng như đã
 biết,
 biết, trí não con người
người thườn
thườngg có xu hướn
hướngg cân bằng màu trắng nên ta vẫn có cảm
giác màu sắc vật thể rất thật. Chúng ta thường bắt gặp ánh sáng này tại công sở, nhà
ga, những toà nhà công cộng và bất cứ nơi nào cần giảm chi phí hoạt động của bóng
đèn (H2.48).

(H 2. 48): Ánh sáng

s áng huỳnh quang 

 Ánh sán
sángg hỗn hợp : Là ánh sáng tổng hợp tự nhiên và nhân tạo thường xuyên xuất  
hiện không chỉ trong nhà mà còn bên ngoài môi trường tự nhiên, đặc biệt khi trời nhá
nhem tối hoặc vào ban đêm. Ánh sáng hỗn hợp cho chúng ta những bức ảnh với màu
sắc, cường độ ánh sáng rất thú vị, nhất là khi ánh sáng tự nhiên và dây tóc bóng đèn
có màu xanh, da cam…(H2.49).  

(H 2. 49): Ánh ssáng

áng hỗn hợp 
53
 

 Ánh sán
sángg từ lửa: Loại ánh sáng này, thường được đặt thấp   hơn hẳn so với các nguồn 
sáng khác: Lửa dưới sàn (bếp lò, lò sưởi,…) hay nến đặt trên bàn, trong khi đó đèn
điện treo trên cao. Rõ ràng, nó sẽ gây ảnh hưởng lên nhiều thứ: từ bề mặt bóng đổ
đến các bóng sáng. Đặc biệt, nguồn sáng này thường xuyên di động (do ánh lửa luôn
 bập bùng).
bùng). Khi ta nhì
nhìnn vào ánh sá
sáng
ng này lu
luôn
ôn tạo cho ta cảm gi
giác
ác ấm áp (H2.5
(H2.50).
0).  

(H 2. 50): Ánh ssáng

áng từ lửa
lửa  

 Ánh sáng đèn cao áp (trên phố

phố):
): Trái ngược với ánh sáng của lửa, ánh sáng đèn cao
áp  trên các con phố lại được treo cao. Vì vậy khi chiếu lên hình khối cũng tạo ra
những hiệu ứng khác. Giữa hai vật thể chịu tác động ánh sáng loại này sẽ có rất
nhiều bóng đổ. Các vùng sáng nhỏ và chuyển màu tối rất nhanh, làm đường phố vào
đêm có độ tương phản rất cao  (H2.51).
.

(H 2. 51): Ánh ssáng

áng từ đèn cao áp  

 Ánh sáng nhiếp ảnh (ánh sánsángg flash):

fla sh): Có rất nhiều ánh sáng sử dụng trong nghệ
thuật  nhiếp ảnh nhưng chung nhất vẫn là ánh sáng nhẹ Flash dùng chụp ảnh chân
dung chân dung hay những bức hình khác. Loại ánh sáng này thường dễ nhận ra vì
nó không có bóng đổ(H2.52) .

(H 2. 52) : Ánh sáng nhiếp ảnh  

54
 

2.4.3. Bài tập phân tích ánh sáng  

Dựa vào những ki kiến
ến thức về ánh sáng. H
Hãy
ãy chọn một hình
hình ảnh để pphân
hân ttích
ích ccác
ác nnguồn
guồn
sáng,
sá ng, cá
cácc hiệu
hiệu quả của ánh sáng đó với vật thể. Ảnh tùy chọn, làm ở nhà.  
2.5. Màu sắc  
Màu sắc được ví như con đẻ của ánh sáng. Màu sắc chúng ta có thể nhìn thấy được là do sự
cộng hưởng của màu sắc ánh sáng + màu của vật thể + màu của môi trường xung quanh vật
thể + màu sắc khí quyển (H2.53)  

(H 2. 53): Cảm nhận màu sắc  

2.5.1. Bảng màu và cách pha

ph a m
màu
àu  
Thực tế con người đã tìm ra nhiều hệ màu khác nhau để phục vụ cuộc sống. Tuy nhiên các
hệ màu này không giống nhau nhau. Chủ yếu là do phụ thuộc vào không gian màu của mỗi
hệ màu (h2.54).

(H 2. 54): Không gian của màu sắc  

Do có các không gian màu khác nhau nên màu sắc của tài liệu được thể hiện trên các thiết bị
khác nhau cũng sẽ không giống nhau. Sự khác biệt về màu sắc có thể phát sinh do hình ảnh
được tạo ra từ nhiều nguồn khác nhau (từ máy quét, từ máy ảnh số…); các phần mềm đồ
họa định nghĩa màu cũng khác nhau; vật liệu in khác nhau (giấy in báo có không gian màu
hẹp hơn giấy couché); và do thiết bị được chế tạo từ các nhà sản xuất khác nhau; tuổi thọ
thiết bị khác nhau…(H2.55) 

(H 2. 55): các thi

thiết
ết bị khác nhau có không gian
gian màu khác nhau 

55
 

Sau đây xin giới thiệu một số hệ màu cơ bản :  

 Mô hình màu cộncộngg (hệ màu RGB): 
Màu cộng là nền tảng của mọi màu sắc, vì bắt nguồn từ nguyên lý cảm nhận màu
của mắt. Võng  mạc trong đáy mắt người có những tế bào hình nón nhạy cảm với
các màu đỏ (red), lục (green) và lam (blue). Các tế bào này truyền tín hiệu riêng lẻ
đến
đế n não bộ, ở đó hình
hình ảnh được tổng hợp thành tất
tấ t cả màu sắc.  
 Ngoài
 Ngo ài ra còn ccóó tế bào hì
hình
nh que
que nhạy
nhạy cảm với ccác
ác ssắc
ắc độ sáng tối của màu sắc.  

 Năm 1704,
1704, nhà bác học
học nổi
nổi tiếng
tiếng người Anh Isaac Newton đã phân ggiiải được ánh sáng
trắng thành 7 sắc cầu vồng là tím - chàm - lam - lục - vàng - cam - đỏ, trong đó tím,
chàm, vàng, cam có thể tạo ra từ đỏ, lục và lam. Do đó màu đỏ, lục và lam được xem là
3 màu căn bản (primary colors) để tạo ra bất kỳ màu sắc nào khác (H2.56).  

(H 2. 56): Phân tíc h màu sắc từ ánh sáng trắng  

 Nguời ta gọi
 Nguời gọi mô hình
hình màu cộng là mô hình
hình RGB. Ngu
Nguyên
yên lý này được ứng dụng
dụng
trong công nghệ chế tạo màn hình tivi, màn hình máy vi tính, kỹ thuật video, chiếu
sáng… Tất cả các màu nằm trong quang khổ khả kiến đều có thể được tạo ra bằng
cách thay đổi cường độ của 3 ánh sáng: red, green, blue (h2.57)  

(H 2. 57): Mô hình màu cộng 

 Mô hình màu trừ (hệ màu CMYK):  

56
 

 Nếu mô hình
hình màu cộng bắt đầuđầ u từ màu đđen
en (mộ
(mộtt màn hìhình
nh tivi
tivi trốn
trốngg và cộn
cộngg màu
R, G, B để có được màu trắtrắng).
ng). Thì ngược lại mô hì hình
nh màu trừ bắt đầ đầuu với màu
trắng (một tờ giấy
giấy trắng được chi
c hiếu
ếu bằng ánh sáng trắng vvàà trừ đi mmàuàu R,G
R,G,, B của
ánh sáng trắng để có
c ó được màu đe đen).
n). Mô hình
hình này chủ yếu ph phục
ục vụ tron
trongg in ấấn.
n.
Việc loại bỏ ánh sáng R, G G,, B đượ
đượcc thực hiện bằng việc in cchồng
hồng cá
cácc màu m mựcực lam
- lục (cyan), đỏ cánh sen ( magenta ) và vàng ( yellow
 yellow ). Mực Cyan có c ó tác ddụng
ụng hấp
thu ánh sáng red, mực Magenta hấp thu ánh sáng green, mực Yellow hấp thu ánh
sáng blue (H2.58).

(H 2. 58): phân tíc

tíchh màu trừ trong in
in ấn  
Bất kỳ màu nào trong khoảng màu
 phục
 ph ục chế (CMYK gamut ) đều có thể
đạt được bằng cách thay đổi tỷ lệ
mực màu C, M, Y. Mô hình màu trừ
được sử dụng cho kỹ thuật nhiếp ảnh
màu hiện đại và trong tất cả các quá
trình in màu công nghiệp. Trên thực
tế do mực in không tinh khiết nên khi
3 màu C, M, Y chồng lên nhau vẫn
không tạo ra được màu đen thật sự.
Và ngành in phải dùng thêm một bản
in với mực đen để bổ trợ cho C, M, Y
để tạo thêm chi tiết và chiều sâu cho
hình ảnh(H2.59). 
(H 2. 59): Mô hình màu trừ  

 Hệ màu HSB:

HS B: 
Hệ màu này chủ yếu ứng dụng vào trong nhiếp ảnh, điện ảnh, thiết kế trên máy
tính…dựa
tính…dựa vào 3 yếu tố tạo nên (sắ
(sắcc màu, độ bão hòa
hòa màu, đđộộ sáng): 
 Hue (sắc màu): Thông thường, sắc màu chính là tên của màu. Ví dụ: đỏ, cam, lục…  
Các sắc màu khác nhau được biểu diễn trên vòng tròn màu và có giá trị từ 0 o   đến
3600o (H2.60)
36

(H 2. 60) : Hệ màu HSB 

57
 

Saturation (độ bão hòa màu): Độ bão hòa màu thể hiện độ thuần khiết của màu. Khi 
có độ bão hòa cao, màu sẽ sạch và rực rỡ. Khi có độ bão hòa thấp, màu sẽ đục và
xỉn. Độ bão hòa thay đổi từ 0% (xám) đến 100% (H2.61)  

(H 2. 61): Độ bão hòa của màu SHB 

 Như ở ví dụ (H2.61
(H2.61)) độ bão hòa tăng dần từ cchu
hu vi ra.  
 Brightness
 Brightne ss (độ sá
sáng):
ng): Độ sáng của một màu mô tả nó sáng hay tối như thế nào.
Độ  sáng thay đổi từ 0% đến 100%.  

(H 2. 62): Độ sáng
s áng của màu SHB 

Ví dụ (H2.62) độ sáng tăng dần từ đáy lên đến đỉnh.  

 Mô hình màu hữu ccơơ ( màu tron
trongg hộ
hộii họa
họa):
):  
Mô hình màu này chủ yếu dùng trong hội họa, lấy ba màu là vàng, đỏ, Lam làm
màu gốc (H2.63) 

(H 2. 63): Mô hình màu hữu cơ  

58
 

Từ ba màu gốc có th ể tạo ra các màu khác nhau dựa  vào tỷ lệ của các màu. Nếu pha
tất cả các màu với nh au sẽ tạo ra màu xám. Đối với hệ màu này có sự khác biệt với
hai hệ trên ở chỗ tron g khi pha có màu đen và màu trắng để tạo ra n hiều sắc độ
màu khác nhau (H2.64).

(H 2. 64): Màu gốc và bảng  pha

pha màu hữu cơ  

2.5.2. Sắc độ, cường độ và ga m m

màu
àu  
Sắc độ(Tone) : Là chỉ độ đậm hay nhạt của một màu nào đó khi pha v ới các màu
khác   (H2.65).

(H 2. 65): Sắc độ 

Tuy nhiên trong bảng màu có những màu thuộc màu vô sắc như đen, trắ ng, ghi
(xám) (H2.66).

(H 2. 66): Màu vô sắc  

59
 

Cường độ : Là chỉ mức độ mạnh hay yếu của một màu nào đó khi pha với màu đen  
hay màu trắng –  cảm quan thị giác là độ thắm của màu (H2.67)  

(H 2. 67): Cường độ  

Gam màu : Là sự  sắp xếp các màu có các đặc tính giống nhau trong cùng một
tổng  thể. 
- Gam nóng: Là những màu gây ra cảm giác gần, và ấm nóng tạo nên sự kích thích
thị giác (H2.68).  
- Gam lạnh: Là những màu gây ra cảm ggiác
iác xa vvàà lạnh(H
lạnh(H2.68).
2.68).  

(H 2. 68): Gam màu

2.5.3. Các yếu tố tâm lý về m
màu
àu sắ
sắcc  
Các nghiên cứu cho thấy rằng 85% các khách hàng mua sản phẩm là do những động lực
thúc đẩy nhất thời. Chính vì thế mà vấn đề thiết kế màu sắc được các nhà sản xuất ngày
càng coi trọng hơn. Theo một chuyên gia tư vấn về phối màu –   Alain Chrisment: “Màu sắc
chính là thông điệp đầu tiên của sản phẩm hướng đến người tiêu dùng và người tiêu dùng
cũng sẽ cảm nhận được điều này ngay lập tức”.  
Tuy nhiên, tầm quan trọng và ý nghĩa thực sự của màu sắc thương hiệu không đơn giản như vậy.
Tại
xanhsao
da thương hiệu Coke
trời? Những mang
ông chủ củamàu đỏ?thương
những Thương hiệu
hiệu lớnUPS
này, lại
hơncóaimàu
hết, nâu? Cònngười
là những IBM là màu
hiểu rõ
nhất việc chọn lựa màu sắc thương hiệu không phải là một quyết định ngẫu hứng.  
60
 

 Ngoài
 Ngo ài ý ng
nghĩ
hĩaa là yếu tố tác động lên mặt xú xúcc cảm và tron
trongg đó thị giác
giác là qu
quan
an trọn
trọngg nh
nhất,
ất,
màu sắc còn đóng một vai trò rất quan trọng trong việc khơi gợi trí nhớ của người tiêu dùng
đối với thương hiệu. Nó kích thích tất cả những cơ quan cảm xúc và truyền đạt một cách
nhanh nhanh nhất thông điệp mà nhà sản xuất muốn gửi đến khách hàng, đồng thời giúp
việc
việc gợi lại tính chất
c hất và hình
hình ảnh của sản
sả n phẩm được
đ ược dễ dàng hơn.  
Tuy nhiên, khi đi sâu vào khía cạnh tâm lý của màu sắc, thì đây lại là một vấn đề khá phức
tạp. Tùy theo văn hóa, xứ sở và các ngành công nghiệp khác nhau mà màu sắc có những giá
trị biểu đạt khác nhau. Trong khi người Anh thích màu xanh non của rau cải thì người Pháp
cho đó là màu của sự giả tạo. Một chiếc máy hút bụi tím sẽ   dễ dàng được chấp nhận tại Anh,
nhưng tại Ý, đó là màu của tang tóc. Vì thế, để sản phẩm được chấp nhận tại thị trường nước
ngoài, nhà sản xuất
xuất đôi
đ ôi khi
khi phải thay đổi
đ ổi màu sắc thương hiệu trê
trênn cùng một loại sản
sả n phẩm.
phẩm.  
Không mang tính tuyệt đối, song trong một cuộc nghiên cứu tại Mỹ gần đây, các chuyên gia
về phối màu đã đưa ra những gợi ý về ý nghĩa phổ biến nhất của màu sắc trong kinh doanh
như sau: 
 Màu xanh
xa nh da trời 
Có thể được xem như màu của niềm tin, sự tin cậy và an toàn, được đảm bảo về tài chính.
Đây là màu của bầu trời và biển cả nên nó rất được nhiều người ưa chuộng vì sự trong sáng
và mát mẻ. Màu xanh da trời thường được lựa chọn làm màu chủ đạo khi thể hiện logo, biểu
tượng hay thương hiệu sản phẩm của các cơ quan tài chính vì thông điệp mà nó mang đến
cho khách hàng là sự ổn định và tin tưởng.  

Pepsi là một
của mình mang trường
màuhợp
xanhđặcdabiệt
trời,khimặc
không ngầnnày
dù màu ngạirấtsơn vỏ hộpcáccũng
ít được nhà như
sản để
xuấtthương
hàng hiệu
tiêu
dùng lựa chọn. Giám đốc bán hàng và tiếp thị quốc tế của hãng Pepsi, ông John Swanhaus -
người đã có quyết định lựa chọn này đã giải thích: “Màu xanh mà chúng tôi đã chọn là một
màu hiện
hiện đạ
đạii và bìn
bìnhh yên” (H
( H 2.69). 

(H 2. 69): Thương hiệu

hiệu pepsi 

 Màu đỏ  
Đây là màu sắc tác   động trực tiếp lên tuyến yên của bạn, làm tăng nhịp đập của con tim và
là nguyên nhân khiến bạn thở nhanh hơn. Nó còn được gọi là màu của chiến tranh và quyền
lực. Chính vì vậy mà nó thường được ưu tiên dành cho các nhãn hiệu hàng hóa cao cấp và
xe hơi thể thao. Giám đốc điều hành hãng Renault khẳng định “dùng màu đỏ sẽ giúp các
đường thẳng và các góc cạnh của chiếc xe được bộc lộ rõ nét hơn, do đó chiếc xe sẽ mang
dáng thể thao và mạnh mẽ hơn khi lăn bánh” (H2.70).  

61
 

(H 2. 70): Hãng Renault

Và đây cũng là màu thu hút sự chú ý của mọi người nhiều nhất, thể hiện sự năng động, tràn
đầy năng lượng và tạo ra cảm giác khêu gợi, kích thích trí tò mò. Nó cũng gợi nên sự đam
mê, tình yêu và lòng ham muốn, mà không một màu sắc nào khác có thể làm được điều này.
Tuy nhiên, đôi khi nó cũng khiến nhiều nhà sản xuất phải cân nhắc khi quyết định lựa chọn
màu này cho thương hiệu của mình, vì nó cũng là “tín hiệu” của sự nguy hiểm và tình trạng
nợ nần. 
 Màu xanh
xa nh lá cây
Một thời gian dài trong quá khứ, màu xanh lá cây hầu như trở nên “cấm kỵ” vì là màu của
ma quỷ vào thời Trung Cổ. Nhưng ngày nay, quan niệm lỗi thời đó đã không còn nữa, xanh
lá cây
câ y trở nên rất thông dụng đối với các
cá c sản phẩm tiêu
tiêu dùng. 
Màu xanh lá cây được coi là màu của mùa xuân, của sự đổi mới và sức khoẻ. Nó cũng mang
lại những cảm giác yên ả và thanh bình. uy nhiên, ý nghĩa của màu sắc sẽ lập tức thay đổi
nếu như có một chút biến đổi về sắc thái trong màu xanh lá cây. Mầu xanh lá cây đậm
thường liên quan đến của cải và sự giàu có, thanh danh và uy tín. Trong khi đó, màu xanh lá
câyy nhạt thể hiện sự điềm tĩnh, êm đềm
câ đề m (H2.
(H2.71).
71).  

(H 2. 71): Các thương hiệu sử dụng logo là màu xanh lá cây  

Mặc dù được nhiều nhà sản xuất hàng tiêu dùng lựa chọn, nhưng màu xanh lá cây đặc biệ t
không thích hợp với các sản phẩm nội thất. Trong trường hợp này, nó trở nên rất phản cảm
với khách hàng. 
 Màu vàng
và ng

Trong đời
đờ i sống xã hội
hội,, màu vàng thường được
đư ợc liên
liên tưởng
t ưởng đến ánh nắng chói chang
cha ng của mặt
mặt
trời. Vì vậy,
vậ y, thông
thông điệp mà nó đưa ra là
là chủ nghĩ
nghĩaa lạc quan, tích cực,
cực , là
là ánh
á nh sáng và sự ấm
áp. Mọi sắc
sắ c thái khác nhau của màu vàng
và ng đều làlà động
đ ộng lực kích
kích thí
thích
ch óc sáng tạo và mởmở ra
những 62
 

năng lực tiềm ẩn của con người. Thông thường, đôi mắt sẽ nhận ra màu vàng tươi trước các
màu sắc khác, vì vậy muốn thiết kế của mình nổi bật người thiết kế nên chọn màu vàng
(H2.72).

(H 2. 72): Sử dụng logo là màu vàng  

 Màu đỏ tía  
Đỏ tía là màu thích hợp nhất cho các dạng sáng tạo. Với sự pha trộn giữa sự đam mê của
màu đỏ và sự êm ả của màu xanh da trời, ý nghĩa biểu đạt của nó mang một chút gì đó vừa
huyền bí, vừa tinh tế, vừa có tính chất tâm linh, đồng thời lại thể hiện sự trung thành. Đây là
màu của hoa oải hương, mà như ta đã biết, hoa oải hương thể hiện sự luyến tiếc và tính đa
cảm (H2.73). 

(H 2. 73): Những logo sử

s ử dụng màu đỏ tía 
 Màu hồng 
hồ ng  
Thông điệp mà màu hồng đưa ra phụ thuộc vào độ đậm nhạt của màu sắc. Màu hồng đậm
thể hiện năng lượng, sự trẻ trung, hóm hỉnh và kích động. Nó được xem như rất thích hợp
với những sản phẩm không đắt tiền  lắm và thuộc về thế giới thời trang của giới trẻ. Trong
khi đó sự xuất hiện của màu hồng nhạt khiến người ta liên tưởng tới sự ủy mị, đa cảm. Còn
màu hồng phớt lại là biểu tưởng của sự lãng mạn (H2.74).  

(H 2. 74): Những logo sử dụng màu hồng 

 Màu da cam
ca m
Đây là màu của sự vui vẻ, cởi mở, hài hước và tràn đầy sinh lực. Màu đỏ pha trộn với sự trẻ
trung và sức sống của màu vàng, màu cam được xem như màu của tính tập thể và rất hợp
với thế giới trẻ thơ. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng sự xuất hiện của   gam màu cam nhẹ hơn
sẽ có tác dụng lôi
lôi cuốn và mở rộng quy mô thị trường
trườ ng (H 2.75).  

63
 

(H 2. 75): Sử dụng màu da cam trong thiết kế 60 năm thành lập

lập trường
tr ường của
c ủa Học
Học viện Công nghệ
Bưu chính Viễn thông 
 Màu nâ u
Không ngẫu nhiên mà màu nâu được coi là màu của thành công. Đây là màu của đất, vì vậy
những thông điệp mà nó truyền tải đến khách hàng và tính đơn giản, lâu bền và sự ổn định.
Tuy nhiên, tác dụng phản cảm mà nó gợi nên đối với khách hàng, đặc biệt là những người
có thói quen và ưa chuộng sự ngăn nắp, sạch sẽ, đó là dễ làm cho họ liên tưởng đến màu của
sự dơ bẩn. 
Tuy nhiên, các gam màu nâu khác nhau cũng biểu đạt những ý tưởng và có ý nghĩa khác
nhau.
nâu thMàu
ường nâu đỏ hướng
có xu thườngđược
tạo ra
sử cảm
dụnggiác phóng
để che dấutosựtầm
lộnnhìn
xộn lên. Vì tácsạch
và thiếu dụng
sẽ. này mà màu
Nó chính là
sự lựa
lựa chọn
c họn hợp lý
lý của
c ủa các hãng công nghiệp
nghiệp và vận chuyển bằng xe tải (H2.76).  

(H 2. 76): Sử dụng màu nâu trong

t rong thiết
thiết kế 
 Màu đen
đe n  
Đây là gam màu sắc cổ điển, vừa thể hiện sự trang trọng, vừa thể hiện quyền lực. Ngoài ra
nó còn là màu của sự tinh tế và huyền bí. Ngày nay, nó hay được sử dụng trong những sản
 phẩm
 phẩm xa xỉ xỉ,, đắt ti
tiền
ền và có gi
giáá trị
trị.. Màu đen
đe n còn giúp
giúp bộc lộ ra cảm gi
giác
ác trang trọng
trọng nên cũn
c ũngg
hay được dùng trong các dòng sản phẩm công nghệ cao.  
Bên cạnh đó thì nhược điểm cơ bản nhất của màu đen là nó khiến cho sản phẩm trông nặng
nề hơn (H2.77). 

64
 

(H 2. 77) : Logo sử dụng màu đen 

 Màu trắng 
trắn g  
Đây là màu gợi nên sự đơn giản, sạch sẽ và tha nh
khiết. Màu trắng như là màu của sự sáng chói, vì nó
ngay lập tức được thu nhận vào tầm mắt của con
người. Đối lập với màu đen, màu trắng sẽ cho cảm
giác sản phẩm trông có vẻ nhẹ hơn.  
Tuy nhiên, màu trắng cũng có những ý nghĩa trái
ngược nhau. Đặc biệt, với người châu Á, đây là màu
của tang tóc (H2.78).  

(H 2. 78): Logo sử dụng màu trắng

tr ắng 

Tất cả các màu sắc nói trên đều có thể được phân loại thành hai gam màu cơ bản: gam màu
nóng và gam màu lạnh. Nói chung, các màu được xếp vào gam màu ấm như đỏ, vàng
thường phát ra những thông điệp về chính bản thân nhà sản xuất, đó là sinh lực và năng
lượng dồi dào. Trong khi các màu sắc được xếp vào gam lạnh, như màu xanh da trời lại thể
hiện sự bình yên và hướng tới sự phục vụ khách hàng. uy nhiên, việc làm sáng hơn  các gam
màu lạnh sẽ làm tăng sự tác động lên cảm xúc của người tiêu dùng, nhưng đồng thời lại làm
giảm đi thông điệp mà nó hướng tới là phục vụ khách hàng.  

2.5.4. Bài tập

tập về m
màu
àu sắc  
Dùng màu bột ( hoặc màu
màu oát ) vẽ vvòng
òng tròn thuần ssắc
ắc theo mẫu (H2.79),   kícch thước
trong khổ giấy A3 làm tại lớp.  

(H 2. 79): Bài tập màu sắc  

65
 

2.6. Không gian

2.6.1. Phối cảnh kkhông
hông gian  
Phối cảnh không gian là hình thức tạo hình 3d trên mặt phẳng. Để tạo hình được ta cần xác
định hai yếu tố quan trọng đó là đường chân trời và điểm tụ.  
Đường chân trời là một đường thẳng giả định là ranh giới giữa trời và đất tại vô cùng.
Trong khi đó điểm tụ lại là một hình thể giả định tồn tại ở vị trí vô cùng (một điểm). Từ hai
yếu tố trên ta có 3 cách cơ bản để phối cảnh như sau :  
 Phối cảnh
cả nh 1 điểm tụ: 
Các bước dựng (H2.80), ta xác định đường chân trời, sau đó xác định vật thể tồn tại ở
vô cùng (1). Sau đó kẻ những đường trùng khớp với các tuyến (cạnh ) vật thể mà
mình muốn vẽ. Tiếp đến kẻ những đường thẳng song song với nhau để xác định giới
hạn hình thể cần vẽ.  

(H 2. 80): Phối c ảnh một điểm

điểm tụ  
P hối cảnh
cả nh một điểm tụ ứng dụng trong thiết kế pphong
hong cả
cảnh,
nh, môi trường (H
(H2.81),
2.81), (H2.
(H2.82)
82) 

(H 2. 81): Phối cảnh trong không gian   (H 2. 82): Phối cảnh đô thị 

66
 

Phối cảnh một điểm tụ ứng dụng trong thiết kế nhân vật (H2.83)  

(H 2. 83): ứng dụng phối cảnh một đi

điểm
ểm tụ trong thiết
thiết kế nhân vật 
 Phối cảnh
cả nh 2 điểm tụ: 
Đối với những góc ta thấy hình có nhiều diện hơn thì ta phải dùng phương pháp phối
cảnh theo hai điểm tụ. Đầu tiên, xác định đường chân trời. Sau đó xác định các điểm
hình tại vô cùng (1) và (2). Sau đó kẻ những đường trùng khớp với các tuyến (cạnh )
vật thể mà mình muốn vẽ. Tiếp đến xác định giới hạn của vật thể bằng các   đường
song song (H2.84).

(H 2. 84): Phối cảnh hai điểm tụ  

Ứng dụng để
đ ể vẽ m
một
ột cchi
hiếc
ếc hòm có nắp (H2.
(H2.85)
85) 

(H 2. 85): Ứng dụng phối cảnh hai điểm tụ trong vẽ hình  

Hay
Ha y để vẽ kh
không
ông gian đô thị (H2.
(H2.86)
86) , (h2.87).  
67
 

(H 2. 86): Phối cảnh hai điểm tụ   (H 2.

2. 87): Phối cảnh hai điểm tụ trong kiến
kiến trúc
t rúc  

 Phối cảnh
cả nh 3 điểm tụ: 
Với không gian 3 điể m tụ thì có phần phức tạp hơn. Đầu tiên vẫn là xác định đường
chân trời, sau đó là hai điểm tụ như ở trên. Ngoài ra còn cần xác địn h thêm 1 điểm tụ
nữa. Điểm tụ này ở trên
trê n hay ở dưới phụ thuộc vào góc nhìn
nhìn của ta đối vvới
ới vật. Nế
Nếuu mắt ta
ở vị trí thấp hơn vật, thì điểm tụ phải ở phía trên đường chân trời. V à ngược lại, nếu mắt
ta ở phía trên vật thì điểm tụ lại nằm ở phía dưới đường chân trời (h2.88).  

(H 2. 88): Phối cảnh ba điểm tụ   (H 2. 89):

89): Phối cảnh b a điểm tụ  
 Như ví dụ
dụ (H2
(H2.89)
.89) ta thấy hhìì nh ảnh m
một
ột tòa nnhà
hà cao tần
tầng,
g, và người
người vẽ nó đan g ở vị trí thấp
thấp..  

2.6.2. Các hình thức

thức bố cục k hông gian cơ bản  
 Khôn g gia
 Không giann bê
bênn tro
trong
ng một kkhôn
hôngg gia
giann :
Một không gian lớn chứa đựng bao bọc trong nó một không gian nh ỏ hơn. Tính liên tục
về trường nhìn về không gian giữa hai không gian này dễ dàn g được điều tiết nhưng
không gian nhỏ hơn được chứa đựng phải phụ thuộc  vào không gian lớn hơn.  

68
 

(H 2. 90): Không gian bên trong một không gian  

 Như ví dụ minh
minh họa
họa (h2
(h2.90)
.90) cho thấy khôn
khôngg gian
gian (2) nằm tron
trongg khôn
khôngg gian
gian (1) và
 phụụ thu
 ph thuộc
ộc vào khôn
khôngg gian
gian (1). Hình
Hình thức này được ứng dụng
dụng để thiết
thiết kế kiến
kiến trúc
hay trong game (H2.91).

(H 2. 91): Ứng dụng không gian bên trong một không gian trong game 

Hình (H2.91) là một thiết kế không gian bên một không gian trong game “Half life”  
 Khôngg gia
 Khôn giann lồn
lồngg gh
ghép:
ép:  
Là sự liên hệ lồng ghép của các không gian với
nhau. Kết quả của việc gối lên nhau của 2 không
gian làm nổi bật vùng không gian chung. Khi lồng
ghép vào nhau trong trạng thái như vậy, mỗi
không gian vẫn duy trì được đặc tính riêng. Hình
thái bố cục dạng này có thể hình thành theo các
cách thức sau: 
- Vùng không gian chung có thể được chia đều
cho mỗi không gian(H2.92).  
(H 2. 92): Không gian lồng ghép 
69
 

- Vùng không gian chung có thể kết hợp với một trong hai không g ian để tạo thành
một thể trọn vẹn(H2.93).  

(H 2. 93) : Không gian lồng ghép  

- Vùng không gian c hung có thể phát triển trở thành một chủ thể độc lập riêng biệt
có tính năng nối kết hai không gian gốc (H2.94).  

(H 2. 94): Không gian lồng ghép 

Không gian lồng ghép được sử dụng rộng rãi trong các thiết kế game (H2.95),
hay kiến trúc (H2.96). 

(H 2. 95): Không gian lồng ghép ứng dụng

dụng tr
trong
ong gam
gam e  

70
 

(H 2. 96): Không gian lồng ghép trong kiến trúc  

 Khôn g gia
 Không giann k ế cậ
cận:
n:  
Hình thái liên kết không gian kiểu liền kề rất phổ biến trong kiến trúc, thiết kế game
 Nó cho phép
phép mỗi
mỗi khôn
khôngg gian
gian có thể được xác địn
địnhh rõ ràng, tương ứng với những
những
chức năng, những yêu cầu biểu trưng riêng biệt. Mức độ liên tục về không gian, về
thị cảm giữa hai không gian phụ thuộc vào bản chất của mặt ngăn chia (H2.97).  

(H 2. 97): Không gian kế cận  

 Khôn g gia
 Không giann được liên k ết bởi 1 k hôn
hôngg gia
giann ch
chung 
ung :
Hai không gian cách xa nhau có thể được liên kết với nhau băng một không gian
gián tiếp thứ ba. Sự liên hệ về tầm nhìn, về không gian giữa hai không gian phụ
thuộc vào
và o bản chất của khô
không
ng gian
gian thứ ba mà chúng cùng kết nối này(H
này(H2.98).
2.98).  

(H 2. 98): Không gian được liên kết bởi không gian chung  
71
 

 
2.6.3. Bài tập dựng bố cục k hông gian theo các điểm tụ  
Dựng một bố cục không gian theo các điểm tụ. Kích thước bài tập 20 x 20 cm. Hình ảnh,
nội dung tùy chọn, làm tại lớp.  
2.7. Chất liệu 

2.7.1. Chất liệu trong tự nhiên  

Trong tự nhiên chất liệu vô cùng phong phú và đa dạng. Khi thì có những bề mặt tồn tại
dưới dạng sần sùi khi  thì có những bề mặt nhẵn nhụi
nhụi.....vv..
.vv..đó
đó cũng là yếu tố để người tthi
hiết
ết
kế tạo hìn
hìnhh ứng dụ
dụng
ng vào trong cá
cácc tác phẩm ccủa
ủa m
mình
ình (H2.
(H2.99),
99), (H2.100).  

(H 2. 99): Chất liliệu

ệu tự nhiên 

(H 2. 100): Chất liệu

liệu tự nhiên 

2.7.2. Cách tạo chất trong tạo hình  

Tạo chất bằng
bằn g điểm : 
Là việc
việc sử dụng những điểm để chấm
các điểm ảnh trên một mặt phẳng để
tạo chất, tạo hì
hình
nh (H
(H2.101),
2.101), (H2.
(H2.102)
102) 

(H 2. 101): Tạo chất bằng điểm 

72
 

(H 2. 102): Tạo chất bằng điểm 

Tạo chất bằng nét :

Là việc
việc sử dụng nét để tạo chất và tạo hì
hình
nh (H2.103), (H2.104). 

(H 2. 103): ứng dụng tạo c hất bằng nét  (H 2. 104)

104):: ứng dụng tạo chất bằng nét  

Tạo chất bằng mảng: 

Là việc
việc sử dụng những mảng lớn để tạo chấ
chất,t, tạo hìn
hìnhh (H2.
(H2.105),
105), (H2.
(H2.106)
106) 

(H 2. 105): Tạo c hất bằng mảng  (H 2. 106):

106): Tạo chất bằng
b ằng mảng
mảng  

73
 

Tạo chất bằng họa tiết , chữ, số...:  

Là việc
việc ssửử dụng họa titiết,
ết, hoa văn, cchữ
hữ và số để tạo chấ
chấtt trong tạo
tạ o hì
hình
nh (H2.
(H2.107),
107),
(H2.108), (H2.109), (H2.110).

(H 2. 107): Tạo chất bằng chữ   (H 2. 108):  ạo chất bằng chữ 

(H 2. 109): Tạo chất bằng họa tiết, hoa văn  (H 2. 110

110):
): tạo chất
ch ất bằn
bằngg họa tiết 

Tạo chất bằng các chất liệu có sẵn:  

Là việc sử dụng những chất liệu có sẵn trong tự nhiên, hoặc chất liệu do con người
tạo ra với các mục đích khác (chất liệu tổng hợp ) để tạo ra một chất liệu mới phục

vụ cho thiết kế tạo hì

hình
nh (H
(H2.111),
2.111), (H2.
(H2.112),
112), (H2.
(H2.113),
113), (H2.
(H2.114).
114). 

74
 

c hất bằng chất liệu

(H 2. 111): Tạo chất liệu có sẵn (tổng hợp)  (H 2.
2. 11
112):
2): Tạo chất
ch ất bằng chất liệu
liệu có
c ó sẵn  

(H 2. 113): Tạo hình bằng chất liệu

liệu có sắn   (H 2.
2. 114): Tạo hình
h ình bằng chất
chấ t li
liệu
ệu có sẵ
sẵnn  

2.7.3. Bài tập tạo chất  

Chọn một trong những hình thức tạo chất liệu trên để tạo chất cho  một hình ảnh tùy
chọn. Kích thước bài tập 15 cm x 20 cm, nội dung tùy chọn, làm tại lớp .  

75
 

2.8. Bố cục 
Trong bố cục có các yyếu
ếu tố cầ
cầnn chú ý : mảng cchí
hính
nh và m
mảng
ảng phụ. 
- Mảng chính : là những mảng hình quan trọng, những mảng hình chính thường được làm
nổi bật, thu hút sự chú ý của mắt người xem nhằm truyền tải những nội dung quan trọng mà
người thiết kế gửi tới người xem.  
- Mảng phụ : Là những mảng hình nền, hỗ trợ cho mảng chính nổi bật. Thường những mảng
 phụụ được người thi
 ph thiết
ết kế sử dụ
dụng
ng những
những gam màu trầm nhằm
nhằm làm nổi
nổi bật những
những mảng chí
chính
nh..  
2.8.1. Bố cục đăng đối (đối xứng)  
Là hình thức sắp xếp, sử dụng các họa tiết, hình ảnh đều nhau về kích thước, giống nhau về
màu sắc, chi tiết và đậm nhạt và đặt đối xứng với nhau qua 1 trục, qua nhiều trục hay đối
xứng với nhau qua tâm (H2.115).  

115):Bố cục đăng đối 

(H 2. 115):B
Bố cục đăng đối được sử dụng nhi
nhiều
ều trong ccác
ác thiết kế tạo hì
hình
nh như thi
thiết
ết kế lo
logo
go (H2.
(H2.116).
116).  

(H 2. 116): Bố cục đăng đối ứng dụng trong thiết kế logo  

Hay được ứng dụng trong kiến trúc (H2.117) và nhiếp ảnh (H2.118)...  

76
 

(H 2. 117): Đăng đối qua tâm trong kiến trúc   (H 2.

2. 118): Đăng đối
đố i ứng dụng
dụn g trong nhiếp ảnh  
2.8.2. Bố cục đường diềm 
Là hình thức sắp xếp, sử dụng một họa tiết, hình ảnh (có thể là một hình hoặc một nhóm hình)
vẽ lặp đi lặp lại nhiều lần trong một khoảng cách đều đặn, tạo nên một nhịp điệu, hoặc đối xứng
nhau tạo ra sự thăng bằng. Thường thì bố cục đường diềm phát triển theo các đường ngang, dọc.
Khi phát triển theo đường ngang thì bố cục được giới hạn bởi trên và dưới, trong khi đó hai bên
trái phải thì không có giới hạn. Khi phát triển theo đường dọc thì bố cục lại được giới hạn bởi
hai bên trái, phải còn phía trên và phía dưới thì không có giới hạn (H2.119).  

(H 2. 119): Bố
Bố cục đường diềm
diềm 
Hay được ứng dụng
dụng trong ccác
ác thi
thiết
ết kế (H2.12
(H2.120),
0), (H2.121)… 

(H 2. 120): Ứng dụng bố c ục đường diềm

diềm   (H 2. 121
121):
): ứng dụng
dụ ng bố cục đường diềm 
trong kiến
kiến trúc  
2.8.3. Bố cục dàn trải  
Là hình thức sắp xếp và sử dụng họa tiết, hình ảnh vẽ lặp đi lặp lại nhiều lần trong một khoảng
cách đều đặn, hoặc tạo thành một nhịp điệu đều đặn trên 1 mặt phẳng diện rộng. Cảm  

77
 

quan thị giác khi nhìn vào bố cục dàn trải là không có giới hạn trên, dưới, phải, trái
(H2.122), (H2.123).

(H 2. 122): Bố
Bố cục dàn trải  (H 2.
2. 123): Bố cục
cụ c dàn trải 

Bố cục dàn
dàn trải được ứng dụng rộng rã
rãii trong thiết kế vải ho
hoaa (H2.124),
(H2. 124), sà
sànn nhà (H2.125)..
(H2.125)....  

(H 2. 124): ứng dụng bố ccục

ục dàn trải trong thiết
thiết kế vải hoa (H 2. 125): ứng  dụng bố cục dàn trải
trong thiết
thiết kế sàn nhà 
2.8.4. Bố cục tự do  
Là việc
việc ssắp
ắp xếp và sử dụng ccác
ác hhọa
ọa tiết, hình ảnh tự chọn. Bố cục do ng
người
ười tạo hình ssáng
áng
tạo ra nhằm hướng đế
đếnn mục đích cá nhân ccủa
ủa mỗi người (H2.
(H2.126).
126).  

(H 2. 126): Bố
Bố cục tự do 

78
 

Ứng dụng linh

linh hoạt trong tấ
tấtt cả cá
cácc llĩn
ĩnhh vực thiết kế , như thiết kế we
webb (H2.
(H2.127),
127), thiết kế  
 poster
 poster (H2.12
(H2.128)...
8)...

(H 2. 127): B
Bốố cục tự do trong thiế
thiếtt kế w eb 

(H 2. 128) : Ứng dụng bố cục tự do trong thiết

thiết kế poster 
pos ter   (H 22.. 12
129):
9): Ứng
Ứn g dụng
dụn g bố cục tự do  
trong thiết
thiết kế poster  
Ở các ví dụ trên ta thấy chủ yếu người thiết kế dựa trên những nguyên tắc trong tạo hình
của nghệ thuật thị giác. Những nội dung đó sẽ được giới thiệu ở phần chương 3. Cụ thể hơn
ví dụ (H2.129) được xây dựng bố cục theo sự tương phản về hình. Nếu ở bên dưới là hình
ảnh một thiếu nữ nằm trên bãi biển với vòng 3 đồ sộ, thì ở bên trên lại là hình ảnh của
những nam
na m gi
giới
ới gầy gò, nhỏ bé. Chí
Chính
nh sự tương phản này tạ
tạoo sức hút đối với người nhì
nhìnn  nó.

79
 

CHƯƠNG 3. MỘT SỐ NGUYÊN TẮC TRONG TẠO HÌNH  

CỦA NGHỆ THUẬT THỊ GIÁC 

3.1. Tỷ lệ  
3.1.1. Tỷ lệ vàng  
Tỷ lệ vàng là hình thức tỷ lệ người Hylạp cổ thường dùng, tỷ lệ này được thể hiện trong  
hình chữ nhật vàng (H3.1).  

(H3. 1): Cách tính tỷ lệ vàng 

Hình chữ nhật vàng là hình chữ nhật có tỷ lệ các cạnh 1:1,618 (a=1; b=1,6 18). Từ hình chữ
nhật vàng ta có thể chia thành một hình vuông và một hình chữ nhật vàng và cứ tiếp như vậy
mãi (H3.2).

(H3. 2) : Tỷ lệ vàng  
Việc ứng dụng tỷ lệ vàng và o trong thiết kế cũng được các nhà thiết kế sử dụng rộng rãi và
đạ
đạtt hiệu
hiệu quả ca
caoo trong những thiết kế llogo
ogo (H3.
(H3.3),
3), (H3.4)
(H3.4)..  

80
 

(H3. 3): Ứng dụng tỷ lệ vàng trong thiết kế logo Peppsi  

(H3. 4): Ứng dụng tỷ lệ vàng trong thiết kế logo của apple  
 Ngoài
 Ngoài ra tỷ lệ vàng cũn
cũngg được ứng dụn
dụngg tron
trongg lĩnh vực nh
nhiiếp ảnh (H3.5), (H3 .6)  

(H3. 5): Ứng dụng tỷ lệ vàng trong nhiếp ảnh  (H3.

(H3. 6): Ứng dugnj
dugn j tỷ lệ vàng
vàn g trong
trong nhiếp
n hiếp ảnh  

81
 

Các
Cá c nnhà
hà ki
kiến
ến trúc sư cũng kkhông
hông thể bỏ nguyên tắc này, với một công trình kiến tr
trúc
úc cổ xxưa
ưa
 –  Đền Pathenon có chu vi ứng với thiết diện vàng (H3.7).  

(H3. 7): ứng đụng tỷ lệ vàng trong kiến trúc  

Cả những nhà thiết kế tạo dáng công nghiệp
nghiệp c ũng ứng dụng tỷ llệệ vàng ((H3.8).
H3.8).  

(H3. 8): ứng dụng tỷ lệ vàng trong tạo dáng côgn nghiệp  
 Ngoài
 Ngoài tỷ lệ vàng, còn ccóó tỷ lệ bậc 2, llàà mộ
mộtt biến
biến thể của tỷ lệ vàng (H3.9)
(H3.9)..  

a   b
(H3. 9): B
Biến
iến thể của tỷ lệ vàng (tỷ lệ
lệ bậc 2)  
Qua quan sát ta thầy hình chữ nhật (b) có những tính chất không giống với một
hình chữ nhật thường, vì nó có thể chia thành 2 hình mà hai hình này có đường
chéo thẳng góc với đường chéo của hình lớn.  
 Ngoài
 Ngo ài ra tỷ lệ này còn được thể hiện theo cách kkhác
hác (tỷ lệ 1/3) như
như   (H3.10) :

82
 

khác của
(H3. 10): Cách tính khác c ủa tỷ lệ
lệ bậc 2 ( Tỷ lệ
lệ 1/3)  

Theo
đườngnhư
chia,hình
bởi(H3.10) thì những
đây là những điểmmảng
vàngchính nênmột
của mỗi đặt mặt
ở những
phẳngđiểm giaohạn.
có giới nhau  của các

3.1.2. Bài tập  tạo hình theo t ỷ lệ vàng  

Hãy
Hã y ứng dụng tỷ lệ vàng để tạ o ra một sả
sảnn phẩm tạ
tạoo hì
hình
nh với kích thướ
thướcc 10 x 15 cm.
 Nội dung
dung tùy cchọ
họn,
n, làm tại llớp.
ớp. 
3.2. Nhịp điệu 
3.2.1. Khái niệm 

 Nhịpp điệu là sự lặp đi lặp lại tron

 Nhị trongg thiên
thiên nhi
nhiên mộ
mộtt cách có tổ chức đđóó là vầ
vầnn lu
luật,
ật, nhị
nhịpp điệu;
ví
gọinhư: sự luật,
là vần lặp lại củađiệu,
nhịp ngàygây
vààcho
đêmcon
trong ngày,
người cảmcủa
giácbốn mùa
nhất trong
định.   năm. Sự lặp đi lặp lại đó

Đây cũng là một hiện tượng thường thấy trong bố cục nghệ thuật, như trong thơ ca, âm nhạc
chẳng hạn. Từ những chữ, những câu, những âm sắc đơn lẻ, người ta sắp xếp chúng theo
một quy luật nào đó mà thong quan bài thơ, bản nhạc biểu đạt được chủ đề mà tác giả mong
muốn. Nhịp điệu được ứng dụng nhiiều trong thiết kế như hình (H3.11) là một thiết kế đồ
họa cho game: 

(H3. 11): Nhịp điệu 

83
 

1.2.2.  Các loại nhịp điệu trong tạo hình  

(H3.12)
 Nhịp điệu lên tục :  là nhịp điệu sinh ra do sự sắp xếp lại một cách liên tục của một loại  
hoặc một số loại thành phần cơ bản .  
 Nếu sự lặp lại đó do mộ mộtt thành phần cơ bản đặt cạnh nhau,
nhau, ta có nhị
nhịp điệu liên tục
đơn giản. Nếu sự lặp lại đó được tiến hành với hai hay một số thành phần cơ bản ta
có nhịp điệu liên tục phức tạp.  

(H3. 12): Ví dụ minh họa chô nhịp điệu  

 Nhịp điệu tiệm biến

biến:: là nhịp điệu thay đổi dần dần một cách có quy luật lớn dần đều  
hoặc nhỏ dần đều. Kích thước: lớn đến nhỏ và ngược lại. Màu sắc: nóng đến
lạnh.Chất liệu: sần sùi, nhẵn bóng.  
 Nhịp điệu lồi lõm : Nhịp điệu lồi lõm là nhịp điệu giao động theo hình sóng, đồng
thời  tăng hoặc giảm theo một quy luật.  
 Nhịp điệu giao thoa : Nhịp điệu giao thoa được tạo thành bởi các thành phần hình
ảnh  đan chéo nhau.  

3.2.3. Bài tập tạo hình theo nhịp điệu  

Ứng dụng nhịp điệu
đ iệu trong tạo hì
hình
nh để làm một sả
sảnn phẩm ttạo
ạo hì
hình
nh có tính nhịp đđiệu,
iệu,
kích thước 10 x 15 cm. Đề tài tự chọn, làm tại lớp.  
3.3. Tương phản và tương tự  
3.3.1. Tương
Tương phả
phảnn  
Trong cuộc sống đôi khi chúng ta thấy những hình ảnh trái ngược nhau như: To –   Nhỏ,
Nhỏ, 
Cao  –  Thấp, Ngắn –  Dài,
  Dài, Vuông  –  Tròn,
  Tròn,
Đen trắng, Màu tương phản...  
 Như vậy : Tương phản là sự khác biệt, thậm chí trái ngược nhau giữa tín hiệu thị giác này  
với tín hiệu thị giác khác trong trường nhìn. Sự khác biệt trong trường thị giác đó gọi là
tương phản (H3.12). Tương phản phụ thuộc vào cường độ ánh sáng phản chiếu. Khi cường  
độ ánh sáng hợp lý,
lý, độ rõ nhất
nhất ssẽẽ llàà ccực
ực đại 

84
 

 
Tư ơng phản
(H3. 13): Tương phản 

Có các hình thức tương phản sau : 

Tư
Tương
ơng phản về hình k hối : 

Là sự tương phản về kích thước To –   Nhỏ,

(H3.14). Nhỏ, Ngắn –  Dài,
 Dài, Cao  –  Thấp, Vuông –  Tròn
 Tròn

Tư ơng phản
(H3. 14): Tương phản về hình khối 
Tương phản về màu sắ c :  
Xét ví dụ (H3.15) 

(H3. 15) : Tương phản về màu sắc  

Qua ví dụ (H3.15) ta thấy rằng ở hình (a) sự chênh lệch về sắc độ ít nên không nổi
 bật. ở hình
hình (b) đã thấ y được sự tách biệt biệt rõ hơn
hơn,, Nhưn
Nhưngg đối với hình
hình (c) thì rất nổi
 bật bởi sự tương phphản
ản mạ nh mẽ về màu sắc nóng nóng - lạnh. 
Tương phản về đậm n hạt:  
Sự tương phản về đậ m nnhạt hạt ccũng
ũng tạ
tạoo nên hiệu quả ccao,
ao, gây sự chú ý của người xexemm
tới các tín hiệu thị giá c  (H3.16).

85
 

Tư ơng phản
(H3. 16): Tương phản về đậm nhạt  
Qua hình (H3.16) ta thấy ở hình phía bên trái mờ nhạt do các mảng hình có màu
không chênh nhau nhiều về độ đậm nhạt, trong khi đó ở hình phía bên phải các
mảng miếng tách biệt rõ ràng.  
Tương phản về chất liệu :  
Chất liệu cũng có sự tương phản. Nếu ta đặt những mặt phẳng chất liệu nhẵn bóng
cạnh nhau ta sẽ không thấy hiệu quả không rõ. Nhưng khi ta đặt chất liệu sần sùi
cạnh chất liệu nhẵn bóng thì nổi bật hơn (H3.17).  

(H3. 17):  ương phản

ph ản về chất li
liệu
ệu  
3.3.2. Tương
Tương tự (Vi bbiến)
iến) 
- Khi các vật thể có hình khối, bóng đổ, màu sắc khác nhau ít, người ta nói nó có tính chất vi
 biến.
 biến. 
-  Về tính chất vi biến (tương tự) có tính chất là nó kéo các bộ phận công trình đến gần nhau
tạo thành một thể thống nhất.  

(H3. 18): Tương tự (Vi biến)  

 Như vậy : Vi biến là sự tương phản nhẹ nhẹ,, chuyển biến dần, kkháchác biệt
biệt nhau rất íítt của các bộ  
 phậnn chi ti
 phậ tiết
ết thiết kkếế hay là của bản thiết kkếế đối với m
môi
ôi trường xxung
ung qu
quanh
anh (H3.18).

Tương tự
t ự cũng có cá
cácc hì
hình
nh thức thể hi
hiện
ện như ssau
au : 
Vi biến về hình khối :  

86
 

Tương tự được ứng dụng nhiều trong thiết kế. Ví dụ trong kiến trúc có những công
trình ứng dụng giải pháp vi biến tạo ra những công trình tuyệt mỹ như nhà hát Opera
Sydnei (H3.19).
(H3. 19): Vi biến về hình khối 

Vi biến về Màu sắc: 

 Nhữngg màu vi biến
 Nhữn biến là
những màu không chênh
nhau quá nhiều về sắc độ
(H3.20).

(H3. 20): Vi biến về màu sắc  

Trong thiết kế đôi khi sử dụng những giải pháp vi biến tạo nên sự hài hòa dễ chịu. Ví
dụ (H3.21), các hì
hình
nh được ssửử dụ
dụng
ng có độ chênh về màu rất íít.t.  

(H3. 21): Ứng dụng vi biến trong tạo hình  

Trong khi thiết kế web nhiều người cũng ứng dụng vi biến để tạo ra một giao diện
nhẹ nhàng, hài hòa (H3.22), (H3.23).  

87
 

(H3. 22): ứng dụng vi biến t rong thiết kế web

web 

(H3. 23): Ứng dụng

dụng vi biến t rong thiết kế web
web 

Vi biến về đậm nhạt :  

Là hình thức sử dụng những mảng hình không chênh nhau quá nhiều về đậm nhạt. Ví
dụ như trong thiết  kế thời trang, năm 2013 nở rộ phong trào sử dụng màu pastel kết
hợp với nhau tạo nên sự nhẹ nhàng tinh khiết (H3.24): 

88
 

dụng vi biến về đậm

(H3. 24): Ứng dụng đậm nhạt t rong thiết kế thời trang  

Vi biến về chất liệu:  

Là hình thức sử dụng chất liệu tương tự
nhau để nhắc lại trong một thiết kế vd
(H3.25)

(H3. 25): Vi biến về chất liệu 

3.3.3. Bài tập tạo hình tương phản

phả n và tương tự  
Dựa vào những thủ ph
pháp
áp tạo ra sự tương phản và tương tự đđểể làm một bài tập tươ
tương
ng
 phản
 phản hoặc
hoặc tương tự. Kích
Kích thước 10 x 15 cm, nộ
nộii dung
dung tùy cchọ
họn,
n, làm tại llớp.
ớp. 
3.4. Bài
Bà i tập cuối khóa “Tạo hì
hình
nh và pphân
hân ttích
ích tá
tácc ph
phẩm
ẩm tạo hì
hình”
nh” 
3.4.1. Hướng dẫn bài tập “Tạo hình tổng hợp” 
Các bước thực hành : 
1, Chọn đề tài, ý tưởng 
2, Phác thảo bố cục ý tưởng (3 phác thảo) kích   thước 15 x 20 cm. 
3, Phác thảo màu sắc, đậm nhạt (3 bản ) kích thước 15 x 20 cm.  
4, Phác thảo trên bài và làm chi tiết.  
 89

(H3. 26): Ví dụ bài tập tổng hợp  

3.4.2. Thực hành bài tập “Tạo hình tổng hợp” 

Thiết kế và tạo hình một sản phẩm tạo hình bằng tay, nội dung màn hình khởi động cho game
(nội dung game tùy chọn). Kích thước 40 x60 có bo viền.Chất liệu màu bột (màu wat).  
3.4.3. Hướng dẫn phân tích tác phẩm
p hẩm tạo hình  

Cấu trúc một bài phân tích bao gồm : 

- Mở bài: 
 Nêu tóm tắt nội dung
dung,, nguồ
nguồnn gốc
gốc tác phẩm,
phẩm, tác ggiiả. Gi
Giới
ới thiệu
thiệu và llàm
àm nổi
nổi bật nội dun
dungg
cần phân tích. Tạo sự thu hút với người đọc.  
Ví dụ phân tích logo pepsi như sau : 
 Năm 193
1939,9, m
một
ột hãng nước giải khát ra đời. Ông chủ của hãng này m muốn
uốn tạo ra  một tên gọi,
một logo
log o dễ nhớ về sả sảnn phẩm của mình, nhưng qua bao nhiêu ngà
ngàyy tháng ông vẫn chưa tìm ra
được một tên gọi nàon ào ưng ý. Vào một ngày tuyết rơi ở New Yor
York,
k, ông liền ghi lên cửa kính ng
ngàyày
12.9.39
12.9 .39 (ngày 12 tháng 9 năm 1939) ttheo
heo ph
phon
ongg cách của người mỹ. SaSauu khi vào nhà và nhìn ra
cửa k ính ôông
ng thấy những con số 12.9.39 tạo thành một
một chữ nnhư
hư là cchữ
hữ pepsi. Và ngay lập tứ
tứcc
ông lấy tên đđóó là tên cho hãng của mmình.
ình. Nhưng sự thú vị về hhãng
ãng này
này chưa dừng llại
ại ở  
 90

đó, nó còn khiến

k hiến người ta phải thốt lên bởi những thú vị k ế tiếp bởi những mẫu logo độc đáo
của họ. Để đi tìm lời giải đáp
đ áp đó chúng ta hãy cùng nhau tìm hiểu xem logo của hãhãng
ng pepsi
có gì đặc biệt ...  
- Thân bài
P hân tích chi titiết
ết những nội dung chính, sử dụ
dụng
ng những thủ pháp so sánh, ẩẩnn dụ, phân  tích,
tổng hợp...để giải quyết vấn đề. Phân tích một tác phẩm tạo hình chủ yếu phân tích qua
những nội dung chính sau : 
1, Phân tích về nộ
nộii dung ý tưởng 
2, P hân títích
ch về đường nét,hìn
nét,hìnhh khối 
3, Phân tích về màu sắc, đậm nhạt 
4, Phân tích về bố cục  
5, P hân tích về chất liệu...  
Ví dụ: 
...
 Nếu như
n hư coca - cola thể hiện mình
mình qqua
ua những nét bút nghệ thuật với màu đỏ trắng thì
ngược lại pepsi
pep si llại
ại bằn
bằngg kiểu chữ cách tân với logo m màu
àu xanh
x anh dương. Như chúng ta đã biết,
một logo bao giờ cũng có một màu chính xác nhất gọi là màu màu nnguyên
guyên bản, từ màu nguy
nguyênên
bản này các họa sĩ thiết kếk ế biến đổi ra nhiều mmàu
àu k hác nhau. Đối với pepsi - một hãng ra
đời muộn
muộn hơn so với coca –  co la thì phải
phả i làm
làm sao để có thể cạnh tranh với mmột
ột đối thủ đáng
 gờm. Câu
Câ u trả lời là : MMàu
àu xanh tươi trẻ,“Mà
trẻ,“Màuu xanh của hiện đạ
đạii và bình yên “ như  John
Swanhaus –  Giám đốc bán hàng của pepsi khẳng định.  
 Màu xanh
xa nh dương còn
còn là màu
màu của lãnh đạo, dẫn đầu, thể hiện niềm khát khao của tuổi trẻ…. 
Kết luận 
Tổng kết lại những nội dung chính . Khẳng định và định hướng nếu có.  

3.4.4. Báo cáo phân tích bài tập “Tạo hình tổng hợp ” 
Mỗi nhóm yêu cầu nộp và trình bày những nội dung sau : 
1, 01 Bài tập tạo hình bằng tay  
2, 01 Bài viết phân tích tác phẩm của chính nhóm mình 
3, 01
01 sslilide
de giới thiệu và bbáo
áo cá
cáoo trướ
trướcc lớp ( 5phú
5phút/nhóm)
t/nhóm)