1

Modele pracy edukacji osób dorosłych vs obszary edukacji dorosłych

Model technologiczny Model humanistyczny Model krytyczny

edukacja formalna edukacja pozaformalna edukacja nieformalna

(szkolna) (pozaszkolna) (codzienności)

M. Malewski, Od nauczania do uczenia się. O paradygmatycznej zmianie w andragogice. Wrocław 2010, 41

 Model technologiczny

Wiedzy naukowej przysługuje cecha obiektywności

Carl Popper zakłada, że w wyjaśnieniu ewolucji rozwoju cywilizacji wyłaniają się pojęcia:

a) Obiektywnego istnienia świata przedmiotów materialnych (świat 1)

b) Subiektywnego świata umysłów (świat 2)
c) Obiektywnych struktur , które są (nie)zamierzonymi wytworami umysłów ludzkich – raz wytworzone
(wykreowane) żyją życiem niezależnym od woli i świadomości ich twórców (świat 3)

Świat 1 składa się z mózgów ludzkich (jako nośników pamięci), książek, obrazów, maszyn, filmów,
komputerów, sieci i wszystkiego, co może służyć do utrwalenia treści świata 3 (dziedzictwa kultury)

Świat 2 to świat uczenia się, przetwarzania informacji i tworzenia nowych jakościowo informacji, który
jest niezależny od innych podmiotów i w sensie kognitywnym niedostępny innymi podmiotom

Świat 3 jest światem idei, sztuki, nauki, języka, etyki, instytucji czyli całego dziedzictwa kultury – jego
kreacja dokonuje się w świecie 2, a kodowanie i przechowywanie w przedmiotach świata 1

M. Malewski, Od nauczania do uczenia się. O paradygmatycznej zmianie w andragogice. Wrocław 2010, 22

C. Popper, Wszechświat otwarty. Argument na rzecz indeterminizmu. Warszawa 1996, 145-150
B. Magee, Popper. Warszawa 1998, 61-81
 Model technologiczny

Wiedza świata 3 jest źródłem TREŚCI KSZTAŁCENIA !

Czesław Kupisiewicz

„na treść kształcenia składa się całokształt podstawowych wiadomości i umiejętności z dziedziny nauki,
techniki, kultury, sztuki oraz praktyki społecznej, przewidziany do opanowania przez uczniów podczas
ich pobytu w szkole”

Józef Półturzycki

„treści kształcenia stanowią zawartość procesu nauczania i to zawartość starannie dobraną z

całokształtu doświadczeń i osiągnięć ludzkości w dziedzinie nauki, kultury, techniki i sztuki.
Jest to zawartość wartościowa dla przygotowania nowych pokoleń do życia i pracy”

Proces edukacyjny przyjmuje postać transmisji wiedzy ze świata 3 do świata 2.

Zasadniczym zadaniem nauczyciela jest przekazywanie uczniom wiedzy gotowej, nieproblematycznej

i pewnej

Wiedza ta kształtuje ich wyobrażenie rzeczywistości, siebie i indywidualnej relacji własnego „ja” do
świata zewnętrznego

J. Półturzycki, Dydaktyka dla nauczycieli. Toruń 1997, 65-66

 Model technologiczny

Takie rozumienie wizji edukacji stawia w centrum uwagi nauczyciela ludzi dorosłych

Nauczyciel staje się nieustającym poszukiwaczem „recept” na dydaktyczny sukces

Najważniejsze pytanie, przed którym staje nauczyciel dorosłych jest w tym kontekście: jak?

- Jak organizować materiał dydaktyczny?

- Jakie metody, techniki i środki dydaktyczne są najskuteczniejsze w nauczaniu dorosłych?

- Jakie warunki zapewniają optymalną efektywność kształcenia dorosłych?

- Jak przechodzić z motywacji zewnętrznej uczenia się na motywację wewnętrzną?

M. Malewski, Od nauczania do uczenia się. O paradygmatycznej zmianie w andragogice. Wrocław 2010, 25

 Model technologiczny

Założenia myślenia i działania w świecie widzianym z perspektywy nauk przyrodniczych i

technicznych (społeczeństwa przemysłowego):

• dla wszystkich zjawisk można ustalić związki przyczynowo-skutkowe

• należy dążyć do matematycznego pomiaru rzeczywistości

• należy wykluczać niepewności i pomyłki

• poszukujący podmiot uchodzi raczej za czynnik zakłócający

• postęp jest możliwy dzięki rozwijającej się specjalizacji

• poszukuje się coraz bardziej perfekcyjnych środków do realizacji coraz bardziej irracjonalnych celów

• natura ma służyć ludzkim interesom, te zaś są identyczne z interesami rządzących

A. Matlakiewicz, H. Solarczyk-Szwec, Dorośli uczą się inaczej. Toruń 2009, 92

 Model humanistyczny

D. Kolb
Ludzie, nawet dobrze wykształceni, nie chcą uczyć się w warunkach:
• edukacji zinstytucjonalizowanej
• realizowanej w systemie klasowo-lekcyjnym
• według zasad dydaktyki technologicznej

A.B. Knox
1) Ludzie dorośli chcą być użytkownikami wiedzy, nie zaś jej odbiorcami
2) Stosunek ludzi dorosłych do treści kształcenia ma źródło w ich potrzebach
3) Potrzeba pojawia się wtedy, gdy osoba uświadamia sobie istnienie rozbieżności między
posiadanym a pożądanym poziomem sprawności (kompetencji)
4) Rozbieżność jest źródłem motywacji do aktywności edukacyjnej

M. Malewski, Od nauczania do uczenia się. O paradygmatycznej zmianie w andragogice. Wrocław 2010, 27

D. Kolb, Experiential Learning: Experience as the Source of Learning and Development. New York 1998, 149
A.B. Knox, Adult Learning and Proficiency [In:] D.A. Kleiber, M.L. Machr (eds.), Motivation and Adulthood. Greenwich-
London 1985, 253
 Model humanistyczny

M.S. Knowles

Używa terminu kompetencje zamiast sprawność

 Kompetencje dotyczą 3 obszarów treściowych – podobnie są 3 kategorie potrzeb edukacyjnych

3 kategorie potrzeb edukacyjnych:

1. Zapobieganie dezaktualizacji kompetencji technicznych, wywołanych szybkimi zmianami
rzeczywistości
2. Pełny rozwój potencjału osobowościowego człowieka
3. Osiągnięcie indywidualnej tożsamości i życiowej dojrzałości

Wniosek
Głównym zadaniem edukacji jest zaspokajanie potrzeb edukacyjnych człowieka dorosłego !

Potrzeby edukacyjne stają się punktem wyjścia do konstruowania programów i treści kształcenia

Funkcje nauczyciela dorosłych (w kontekście głównego zadania edukacji):

1.Diagnostyczna – pomoc uczącemu się w rozpoznaniu własnych potrzeb edukacyjnych
2.Planistyczna – doradzanie przy planowaniu procesu edukacyjnego
3.Motywująca – tworzenie warunków stymulujących angażowanie się w proces uczenia się
4.Metodyczna – pomoc w doborze metod i technik uczenia się
5.Udostępniania – dostarczanie materiałów dydaktycznych, źródłowych
6. Ewaluatywna – pomoc w ocenie wyników uczenia się

M.S. Knowles, Modern practice of adult education. Andragogy versus Pedagogy. New York 1972
 Model humanistyczny

W centrum procesu edukacyjnego znajduje się uczący się dorosły; rozwijanie jego potencjału
edukacyjnego

Wiedza:
a) traci swój sakralny (uprzywilejowany) status
b) nie jest już nienaruszalną strukturą
c) a zespołem prawd wyselekcjonowanych zgodnie z zasadą użyteczności, czyli przydatności dla
uczącego się

Program kształcenia:
• jest wspólnie realizowanym przez nauczyciela i ucznia projektem
• na partnerskich zasadach podejmuje się decyzje co do treści, form i metod kształcenia

Model ten bazuje na koncepcji integralnej pracy z ludźmi dorosłymi, która polega na:
• wspólnym i wzajemnym uczeniu się
• uczeniu się zwracającym uwagę na związki i zależności
• całościowe uczenie się integruje sferę intelektualną, emocjonalną i działaniową (sprawnościową)

A. Matlakiewicz, H. Solarczyk-Szwec, Dorośli uczą się inaczej. Toruń 2009, 94

 Model humanistyczny

Doświadczenie życiowe jest stałym elementem edukacji dorosłych

O ile w modelu technologicznym:

a) obowiązuje zasada: wiedza zamiast doświadczenia
b) celem jest „dodawanie wiedzy do człowieka”

O tyle w modelu humanistycznym:

a) obowiązuje zasada: doświadczenie nauczycieli i uczniów ma równorzędny status
b) celem jest rozwój osobowościowy człowieka dorosłego, ponieważ doświadczenie jest częścią
osobowości uczącego się dorosłego

Nauczyciel wchodzi w rolę:

• konsultanta czy doradcy, który świadczy pomoc w procesie edukacyjnym zgodnie z potrzebami
uczącego się
• organizatora środowiska edukacyjnego stymulującego proces uczenia się i optymalizującego warunki
rozwoju ucznia

Carl Rogers – rolą nauczyciela jest tworzenie klimatu psychologicznego, którego kluczowymi cechami
są:
a) autentyczność (odformalizowanie relacji nauczyciel – uczeń, a więc ja – ty, a nie ja – on; dawanie
uczniowi emocjonalnego wsparcia, budowanie partnerskich relacji z uczniem)
b) akceptacja (pozytywne nastawienie do ucznia, niezależnie od tego czy jest ono odwzajemniane)
c) empatyczne zrozumienie (przyjmowanie widzenia świata z perspektywy ucznia, próba wczuwania
się w jego stan poprzez stawianie siebie w sytuacji ucznia)

A. Matlakiewicz, H. Solarczyk-Szwec, Dorośli uczą się inaczej. Toruń 2009, 94-95

 Model krytyczny

P. Berger, T.S. Luckmann

Cechą tego modelu jest szerokie rozumienie wiedzy

Wiedza w tym modelu pracy edukacyjnej nie jest:

a) wytwarzana przez wąską grupę specjalistów z danych dziedzin
b) odseparowana od powszechnego życia w świecie 3

Wiedza w tym modelu jest:

a) podstawą funkcjonowania społeczeństwa
b) ludzie w niezliczonych interakcjach:
- internalizują świat w sobie, czyniąc go zrozumiałym i własnym
- eksternalizują własne jego rozumienie, narzucając go innym
c) wspólnie:
- uzgadniają wersję rozumienia świata
- konstruują swoje tożsamości
- kształtują względnie trwałe relacje

Świat społecznie konstruowany bazuje na wiedzy

Uczestniczenie w świecie jest uczestniczeniem w uniwersum wiedzy

P. Berger, T.S. Luckmann, Społeczne tworzenie rzeczywistości. Warszawa 1983, 113

 Model krytyczny
Wiedza w tym modelu jest:

a) symbolizacją doświadczenia świata codziennego

b) zróżnicowana jak zróżnicowane są warunki powszechnej egzystencji grup społecznych i

środowisk konstytuujących społeczeństwo

c) odzwierciedla sytuacyjność interakcji społecznych, w których jest konstruowana

d) zróżnicowanie i sytuacyjność wiedzy powodują, że rozpada się ona na odmienne,

heterogeniczne wersje społecznego świata

e) wersje te rywalizują ze sobą – tworzą dyskurs, w którym toczy się gra społeczna o oficjalny
status uniwersalności i prawomocności „zwycięskiej” wersji świata

f) „zwycięska” wersja świata jest rozpowszechniana jako obiektywna i jedynie prawdziwa

g) wersja ta kreuje różne tożsamości aktorów sceny społecznej i programuje schematy ich
symbolicznego uczestniczenia w życiu społecznym

h) z tego powodu wiedza staje się władzą

i) wiedza uprawnia tych, którzy ją posiadają do kreowania ludzkich biografii i zamykania

jednostkowych losów w granicach przydzielonych im mikroświatów życia

M. Malewski, Od nauczania do uczenia się. O paradygmatycznej zmianie w andragogice. Wrocław 2010, 33

 Model krytyczny

W epoce modernistycznej podmiotem kolonizującym sferę świadomości i zawłaszczającym ludzkie

życie jest państwo narodowe, które posługuje się totalizującymi narracjami programu szkolnego

W epoce ponowoczesnej wiedza codzienności jest zdominowana przez rynek i konsumpcję

MacFarlane
a) Ucząc się poprzez interakcje ze środowiskiem, każdego dnia na przestrzeni lat „tkamy wiązki
wierzeń, przekonań, obrazów, zasad i procedur postępowania

b) My tkamy mikroświaty w naszym makroświecie, ciągle zmieniając, korygując i wytwarzając naszą

zdolność rozumienia, wyjaśniania i radzenia sobie

c) Jest to proces aktywny, stały i niekończący się

A. MacFarlane, Future Patterns of Teaching and Learning [In:] T. Schuller (ed.), The changing University?
London 1995, 52
 Model krytyczny

Życie codzienne jako przestrzeń uczenia się

T. Aittola, Reflections on Learning in Everyday Life [In:] A. Bron, J. Field, E. Kurantowicz (eds.), Adult Education
and Democratic Citizenship, Kraków 1998, 107
 Model krytyczny
Treści programów szkolnych:
a) nie mówią jaka jest rzeczywistość naprawdę
b) lecz odzwierciedlają kulturowe sposoby jej konceptualizacji
c) oraz wyrażają interesy twórców tych programów

 w modelu krytycznym – nie dostrzega się różnicy między edukacją opartą na modelu
technologicznym lub humanistycznym, które bazują na wpisywaniu ludzi dorosłych w świat
dominacji i panowania za pomocą koncepcji wiedzy obiektywnej

a) w modelu technologicznym przekaz wiedzy dokonuje się poza podmiotowym udziałem dorosłych
b) w modelu humanistycznym przekaz wiedzy dokonuje się na zamówienie dorosłych związane z
zaszczepioną im potrzebę posiadania takiej wiedzy

 Prawdziwie wartościowa edukacja powinna podwyższać jakość życia ludzi – jest to możliwe tylko
poprzez zachowanie krytycznego, refleksyjnego świata życia

 Poczucie indywidualnej tożsamości jednostek kształtuje się na miarę warunków ich życia - jest
wzmacniane przez wiedzę właściwą realiom funkcjonowania ich środowisk społecznych

W przypadku osób „zamkniętych” w środowiskach społecznie zmarginalizowanych ich poczucie

tożsamości jest kształtowane poprzez zamknięcie w kręgu bez wyjścia

A. MacFarlane, Future Patterns of Teaching and Learning [In:] T. Schuller (ed.), The changing University?
London 1995, 52
 Model krytyczny

Komponenty uczenia się tożsamości

Uczenie się tożsamości

Biograficzne uczenie się Refleksyjne uczenie się

Celem procesu edukacyjnego w tym modelu jest bardziej świadome i podmiotowe bycie w świecie

Edukacja jest więc pracą nad własną tożsamością, a ta wiąże się z biografią osoby

Tożsamość jest rezultatem biograficznych doświadczeń, historii życia i krytycznych wydarzeń

Biografia zmienia się – nie jest tylko przeszłością, ale też projektem przyszłości

Biograficzność to ciągły proces (re)konstruowania życia i tożsamości (Peter Alheit)

Uczenie się tożsamości jest biograficznym i refleksyjnym uczeniem się

A. Matlakiewicz, H. Solarczyk-Szwec, Dorośli uczą się inaczej. Toruń 2009, 99

E. Dubas, Biograficzność w oświacie dorosłych – wybrane stanowiska. Edukacja Dorosłych 1998, Nr 3, 33
 Modele pracy edukacyjnej z osobami dorosłymi

Model Model Model

Kryteria różnicujące technologiczny humanistyczny krytyczny
Najważniejszy Rozwój społeczny Indywidualna Opresywne warunki
społeczny problem świadomość życia
Ontologia człowieka Istota poznająca Istota działająca Istota wolna

Kluczowa wartość Demokracja, dobrobyt Samorealizacja Wolność

Kontekst edukacji Struktura społeczna Indywidualna „Ja” w społeczeństwie

osobowość
Ideał edukacji Zaangażowanie Zintegrowana Orientacja
społeczne, odpowie- osobowość emancypacyjna
dzialność w rolach

Rola nauczyciela Przewodzenie Podtrzymywanie Budzenie świadomości

uczenia się
Zadanie nauczyciela Transmisja wiedzy Konstruowanie Kwestionowanie
kompetencji tożsamości słuchaczy

M. Malewski, Od nauczania do uczenia się. O paradygmatycznej zmianie w andragogice. Wrocław 2010, 40

 Modele pracy edukacyjnej z osobami dorosłymi

Model Model Model

Kryteria różnicujące technologiczny humanistyczny krytyczny
Charakter edukacji Nauczanie Uczenie się Krytyczna refleksja

Metody nauczania Dydaktyczne Uprzystępniające Sokratejskie

(podające) (dialogowe)
Rola doświadczenia Bezwartościowe Potencjalne źródło Podstawowe źródło
życiowego słuchaczy („wiedza zamiast uczenia się samowiedzy
doświadczenia”)
Pozycja nauczyciela Dominacja Partnerstwo Służba

Odpowiedzialność Nauczyciel Nauczyciel i słuchacze Uczący się

Kryteria efektywności Reprodukcja wiedzy Umiejętność Zdolność do zmiany

edukacji rozwiązywania życia (emancypacja)
problemów

M. Malewski, Od nauczania do uczenia się. O paradygmatycznej zmianie w andragogice. Wrocław 2010, 40

 Modele pracy edukacji osób dorosłych vs obszary edukacji dorosłych

Model technologiczny edukacja formalna (szkolna)

Model humanistyczny edukacja pozaformalna (pozaszkolna)

Model krytyczny edukacja nieformalna (codzienności)

M. Malewski, Od nauczania do uczenia się. O paradygmatycznej zmianie w andragogice. Wrocław 2010, 41

 Edukacja formalna i pozaformalna

Edukacja formalna – Formal education

Uczenie się poprzez udział w programach kształcenia i szkolenia, prowadzących do
uzyskania kwalifikacji zarejestrowanej w aktach prawnych

Edukacja pozaformalna – Non-formal education

Uczenie się zorganizowane instytucjonalnie, jednak poza programami kształcenia
prowadzącymi do uzyskania kwalifikacji zarejestrowanej w aktach prawnych

Edukacja pozaformalna - nauka poprzez praktykę i doświadczenie w zgodzie z zasadą:

„Powiedz mi a zapomnę, pokaż mi a zapamiętam, pozwól mi wziąć udział a zrozumiem”

 bazuje na odmiennym od tradycyjnej edukacji formalnej relacji uczeń – nauczyciel

 w edukacji pozaformalnej osoba biorąca udział i prowadzący zajęcia (tzw. facylitator)
pozostają w relacji partnerskiej. Prowadzący może wspomagać i wpływać na procesy
edukacyjne w trakcie działań, ale nie narzuca uczestnikom prawd i wiadomości
 Edukacja pozaformalna

To uczenie się, które odbywa się poprzez zaplanowane działania (pod względem celów i
czasu przeznaczonego na naukę), w którym obecna jest pewna forma wsparcia, ale które
nie jest częścią formalnego systemu kształcenia

Uczestnik znajduje się w centrum swojego procesu edukacyjnego

Facylitator powinien wspierać go w tym procesie

Edukacja pozaformalna:
 opiera się na dobrowolnym udziale
 odbywa się w sposób zorganizowany
 odbywa się poza szkołą/uczelnią
 odbywa się w czasie wolnym od nauki
 koncentruje się na kreatywności oraz indywidualnej ekspresji, indywidualnym
i grupowym zaangażowaniu
 wiąże się ze stwarzaniem warunków sprzyjających dla samorozwoju osoby uczącej się
 jest w nią wpisana odpowiedzialność osoby uczącej się za proces uczenia się
 Edukacja nieformalna

Edukacja nieformalna – Informal education

Nabywanie wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych w toku różnorodnych
aktywności poza zorganizowanymi formami kształcenia

Uczenie się nieformalne - Informal learning

 uczenie się wynikające z codziennych działań związanych z pracą, rodziną lub czasem
wolnym
 uczenie się, które nie jest zorganizowane ani ustrukturyzowane pod względem celów,
czasu uczenia się czy środków wspierających ten proces
 uczenie się może być zamierzone lub niezamierzone