4в.

Пресметување на детерминантa со доведување до горнотриаголна

форма
−2 4 −5 а b c
0 2 1 0 c a
0 0 5 0 0 b

Правила за решавање (од својствата на детреминантите од III ред)

• Ако две редици или две колони меѓусебе си ги заменат местата тогаш се менува знакот на
детерминатата

2 −1 5 2 −1 5
4 2 3 = − −2 1 0 втората и третата редица си ги замениле местата
−2 1 0 4 2 3

2 −1 5 −1 2 5
4 2 3 = − 2 4 0 првата и втората колона си ги замениле местата
−2 1 0 1 −2 3

• Ако во една редица или во една колона има елементи кои се пропорционални (помножени со
еден ист број) , тогаш можеме пред детерминантата да го извлечеме тој број како множител

−1 2 5 −1 1 5
2 4 0 = 2  2 2 0 во втората колона броевите се пропорционални со 2 и извлекуваме 2
1 −2 3 1 −1 3
пред детерминантата

• Една редица (колона) може да се помножи со број и да се додаде на друга редица (колона) и
притоа вредноста на детерминантата не се менува.

3 0 5
Нека 2 4 0 = −4 (Провери со Сарусово правило !)
1 −2 3

Ако третата редица ја помножиме со (-2) и ја додадеме на втората редица вредноста на

детерминанатата нема да се промени

Забелешка : Oнаа редица (колона) која ја множиме ја препишуваме а на местото на

редицата (колоната) која сме ја додале ја запишуваме новата вредност

Ова значи дека третата редица (онаа која ќе ја множиме) ја препишуваме а на местото на втората
редица ја запишуваме новата вредност (збирот на третата помножена со (-2) и втората редица)
 −2 4 − 6
3 0 5
2 4 0
(-2)  R3 + R2 : 0 8 −6 = −4 (Провери со Сарусово правило !)
__________
1 −2 3
0 8 −6

• Ако една детерминанта е запишана во горнотриаголна форма тогаш нејзината вредност е

производ од елементите на главната детерминанта

−2 4 −5
0 2 1 = −2  2  5 = −20 (Провери со Сарусово правило !)
0 0 5

−2 1 3
Задача : Доведи ја детерминантата 3 2 1 до горнотриаголна и пресметај ја нејзината вредност
2 1 5

−2 1 3
3 2 1 Првиот елемент (3) од втората редица и првите два елементи од третата редица (2 и 1)
2 1 5
треба да ги елиминираме (да станат нули)

Прв начин: Можеме втората колона да ја замениме со првата за да елементот а11 стане 1 . Поради
прередувањето извлекуваме минус пред детерминантата, односно го менуваме знакот

−2 1 3 1 −2 3
3 2 1 =−2 3 1
2 1 5 1 2 5

За да може првиот елемент од втората редица (2) да стане нула треба првата редица ја множиме со (-2)
и ја додадеме на втората редица . Потоа го елиминираме првиот елемнент од третата редица така што
првата редица ја множиме со (-1) и ја додаваме на третата редица

−2 4 − 6 −1 2 -3
2 3 1 1 2 5
(-2)  R1 + R2 : (-1)  R1 + R3 :
__________ __________
0 7 −5 0 4 2

1 −2 3 1 −2 3
− 2 3 1 = − 0 7 −5 Забележуваме дека во третата редица има пропорционални елементи и
1 2 5 0 4 2
извлекуваме множител пред детерминантата
 1 −2 3 1 −2 3
− 0 7 −5 = −2  0 7 −5
0 4 2 0 2 1

Ги прередуваме втората и третата редица при што детерминантата ќе го смени знакот

1 −2 3 1 −2 3
−2  0 7 −5 = +2 0 2 1
0 2 1 0 7 −5

Продолжување со средување на втората и третата редица. Останува уште вториот елемент од третата
редица да стане нула. Претходно го „средуваме“ елементот а22. Доколку на местото на а22 има број
различен од 1 или -1 го извлекуваме тој број пред детерминантата. Затоа извлекуваме 2 пред
детерминантата

1 −2 3 1 −2 3
1 −2 3
1 1
2 0 2 1 = 22 0 1 = 4 0 1
2 2
0 7 −5
0 7 −5 0 7 −5

Сега втората редица ја множиме со (-7) и ја додаваме на третата редица

7
0 −7 -
2 1 −2 3
0 7 -5 1 2  17 
(-7)  R2 + R3 : Детерминантата ќе биде 4  0 1 = 4 1 1   −  = −34
__________ 2  2
17 17
0 0 - 0 0 −
2 2

−2 1 3
Втор начин: 3 2 1 =
2 1 5

1 3
−1
2 2
Елементот а11 пожелно е да биде 1 (или -1) затоа извлекуваме 2 од првата редица = 2  3 2 1
2 1 5

Првата редица ја множиме со 3 и ја додаваме на втората редица (резултататот го запишуваме на

местото на непомножената (втора) редица) .Потоа првата редица ја множиме со 2 и ја додаваме на
третатата редица (резултатот го запишуваме на местото на непомножената (трета) редица)
 3 9 1 3
−3 −1 −
2 2 −2 1 3 2 2
3 2 1 2 1 5 7 11
(3)  R1 + R2 : (2)  R1 + R3 : = 2 0 =
__________ __________ 2 2
7 11 0 2 8 0 2 8
0
2 2

1 3
−1
2 2
1 1
Извлекуваме од втората редица и 2 од третата редица = 2   2  0 7 11 =
2 2
0 1 4

Ги менуваме местата на втората и третата редица и пред детерминатата извлекуваме минус(-) .

1 3
−1
2 2
−2  0 1 4 = Сега втората редица ја множиме со -7 и ја додаваме на третата редица и (резултатот
0 7 11

го запишуваме на местото на непомножената (трета) редица)

1 3
0 − 7 -28 −1
2 2
0 7 11
(-7)  R2 + R3 : = −2  0 1 4 = −2  ( −1) 1 ( −17 ) = −34
__________
0 0 −17
0 0 -17

Забелешки:

• Постојат повеќе начини (можности) на доведување на детерминатата во горнотриаголна форма.

Секој може да одбере свој начин, но СЕКОГАШ треба да се внимава на својствата на
детерминантите

• НИКОГАШ истовремено не се множат две редици со некој број. Забележете дека само првата се
множи а втората само се додава