Marredhenie nderkombetare permbledhje

Marredheniet nderkombetare jane fushe e shkencave politike qe merren me

politiken nderkombetare; vendimet e qeverive ne lidhje me veprimet e tyre
kundrejt qeverive te tjera, diplomacine, luften, marredheniet tregtare, aleancat,
shkembimet kulturore, organizatat nderkombetare etj.

Metodat per perpunimin a testimin e teorive te ndryshme perfhsijne qe nga

intervistimin e njerezve ne vende te ndryshme dhe bashkimin e te dhenave, deri
te modelet matematikore abstrakte te te dhenave, metodes sasiore e statistikore..

3 pikepamjet kryesore teorike:

- p. konservatore: i jep vlere ruajtjes se gjendjes ekzistuese dyje mos i llogaritur

elementet e ndryshimit ne MN. Gjen mbeshtetje ne logjiken e pushtimit
ushtarak dhe e shohin luften si dicka te natyrshme, nje e keqe e domosdoshme
ndaj se ciles duhet te jemi te gjithe te pergatitur.

-p. liberale: vkereson reformimin e gjendjes ekzistuese nepermjet nje procesi

parcial zhvillimi te ndryshimeve cdo here e me teper dhe ka per baze idene e
perfitimeve reciproke ne MN. Fitimi i pasurise ne vetvete eshte me i
rendesishem sesa fitimi i pasurise ne raport me vendet e tjera. e vlersojne lirine
posacerisht lirine e tregtise dhe kembimet e lira

-p. revolucionare: vlereson transformimin e gjendjes ekzistuese nepermjet

ndryshimit te shpejte revolucionar. Trajtimet revolucionare priren ta vleresojne
drejtesine, per kete shkak kane gjetur ambientim tek marredheniet kryesisht
Veri-Jug dhe tek zhvillimi i botes se trete per shkak te padrejtesive dhe
ekzistences se varferise nga e cila vuan pjesa me e madhe e botes. Luften e
shohin me shume si rezultat i marredhenieve ekonomike shfrytezuese te
padukshme.

AKTERET SHTETERORE

Sistemi nderkombetar eshte ajo teresi e marredhenieve ndermjet shteteve te

botes qe jane te organizuara sipas disa rregullave e modeleve te nderveprimit.

Akteret kryesore te MN jane shtetet.

Sistemi modern nderkombetar ka qene ekzistues prej 500 vjeteve, deri atehere
njerezit ishin te organizuar ne njesi politike me te vecanta si qytet-shtetet,
perandorite e cifligjet feudale.

Ne kuader te MN kemi edhe akteret joshteterore qe mund te grupohen ne disa

kategori si: koorporatat shumekombeshe (me te rendesishmit), OJQ qe
nderveprojne me shtetet, koorporatat shumekombeshe dhe ojq te tjera (Kisha
katolike, Komiteti Olimpik Nderkombetar)... organizata nderqeveritare si
NATO, OKB, Banka boterore, FMN.

NIVELET E ANALIZES

- Niveli individual i analizes ka te beje me perceptimet, zgjedhjet dhe veprimet

e individeve, ku udheheqesit shteterore shpesh here kane qasje ne ndryshimin e
rrjedhojave historike, njashtu sic ndikon edhe nje votues i vecante ose
opinionist. Shembull, iniciativa e Woodrow Wilson per ta formuar Lidhjen e
Kombeve.

- Niveli shteteror i analizes ka te beje me bashkimet e njerezve brenda shteteve

qe ndikojne ne veprimtarine e shtetit ne arenen nderkombetare. Keto bashkesi
perbehen nga grupet e interesave, organizatat politike dhe agjencite qeveritare.

- Niveli ndershteteror i analizes merret me ndikimin e sistemit nderkombetar

mbi rrjedhojat (ne veprimet e vet shteteve pa u perqendruar ne perberjen e tyre
te brendshme), i kushton vemendje vendndodhjes gjeografike te shteteve,
tradicionalisht ka qene niveli me i rendesishem i analizes.

- Niveli boteror i analizes shpjegon ngjarjet nderkombetare nga pikpamja e

nderveprimeve mes forcave boterore, zhvillimin e teknologjise njerezore,
marredheniet e njeriut me mjedisin natyror, globalizmin etj.

GJEOGRAFIA

Jane kryesisht 9 rajone,

2 rajone kryesore : veri - jug

Veriu perfshin Perendimin (Europa perendimore, Japonia dhe Amerika Veriore)

dhe Lindjen e vjeter (ish BRSS me aleat)
Jugu perfshin Ameriken Latine, Afriken, Lindjen e Mesme dhe pjesen me te
madhe te Azise.

TRAKTATI I VESTFALISE - 1648

Vendosi parimet e shteteve te pavarura e sovrane qe vazhdojne te ndikojne edhe

sot ne sistemin nderkombetar. Thelbi i ketij traktati ishte aftesia e nje shteti ose
koalicioni per te baraspeshuar fuqine e nje shteti tjeter ne menyre qe te evitohej
pushtimi i shteteve me te vogla per te krijuar perandori te medha; kryesisht i
kushtohet vemendje fuqive te medha per shkak te potencialit te tyre ushtarak
dhe interesat e politikave boterore. Shenon edhe fundin e luftes 30 vjeqare

Përcakton sovranitetin kombëtar, territorial dhe pavarësinë kombëtare, I njohur

si një nga 100 ngjarjet me me ndikim ne bote.

REALIZMI - FUQIA

Realizmi eshte nje shkolle mendimi qe shpjegon marredheniet nderkombetare

nga pikepamja e fuqise. Realizmi ka mbizoteruar posacerisht gjate luftes se
ftohte. Realistet priren qe ta trajtojne fuqine politike si te vecuar prej moralit
dhe me te rendesishme se morali.

E tere doktrina e tyre mbeshtete ne keto 3 ide

a). shtetet jane aktoret me te rendesishem

b) ato veprojne si individe te arsyeshem ne ndjekjen e interesave kombetare

c) ato veprojne ne kushtet e nje sistemi nderkombetar qe nuk ka qeveri qendrore

(anarki nderkombetare)

Shembujt e realizmit: Nikollo Makiaveli

U zhvillua si reagim ndaj tradites liberale qe realistet e quajten idealizem, e kta

te fundit preokupoheshin me shume tek e drejta nderkombetare, morali e
organizatat nderkombetare sesa vetem tek pushteti/fuqia.
Idealistet thonin se njeriu pernga natyra eshte qenie e mire dhe me edukimin
dhe strukturat adekuate nderkombetare, njeriu mund te shnderrohet ne themel te
marredhenieve nderkombetare paqesore. Per ta parimet e MN duhet te burojne
nga morali dhe kjo logjike buron qe nga shkrimtari kinez Mo Ti.

Idealistet kane qene veprues vecanarisht mes dy lufterave boterore ku bashke

me Wilson dhe idealistet tjere vendosen shpresat te Lidhja e Kombeve si
mekanizem i paqes mirpo qe u provua te jete sutrkture e padobishme per shkak
te mos aftesise se ndalimit te agresionit gjerman e japonez ne vitet e 30ta.

Idealistet kritikohen nga realistet per shkak se sipas tyre ata perqendrohen ne
idene me shume se si duhet te jete bota dhe jo si eshte ne te vertete.

FUQIA

Fuqia perkufizohet si aftesia e dikujt per ta bere dikend tjeter te beje dicka qe ne
kushte tjera nuk do ta kishe bere.Fuqia ushtarake e sanksionet ekonomike jane
mjetet qe perdorin shtetet per te ndikuar tek njera tjetra.

Treguesi me i mire i fuqise se nje shteti mund te jete GDP e pergjithshme.

Fuqia relative eshte marredhenia e fuqive qe munt te perdorin dy shtete per te
ndikuar tek njeri tjetri. Per realistet fuqia relative perdoret si shpjegim per luften
e paqen

Vleresimi i fuqise (behet me territor e me mbeshtetje te brendshme) = njih

armikun tend, psh lufta mes Irakut dhe Iranit ose Iraku me Kuvajtin

tek Irak-Iran, element kyc i planit te Sadamit per ta pushtuar Iranin ishte
qendrueshmeria e brendshme e ulet ne Iran qe do ta barazpeshonte margjinen qe
e kishte Iraku ne madhesi gjeografike karshi Iranit perkunder faktit se nuk u
funksionalizua plani i tij dhe luftimet afro 10 vjecare perfunduan me asnje pale
fituese.

Elementet e fuqise jane burimet natyrore, aftesia industriale, legjitimiteti moral,

pergatitja ushtarake, mbeshtetja popullore per qeverine etj.

Burimet e fuqise jane elementet qe mund te shfrytezohen nga nje aktor per nje
periudhe te gjate me synim qe te zhvilloje aftesi, plane e veprime te caktuara.
(kultura politike, patriotizmi, edukimi, forca shkencore e teknologjike)
Aftesite e fuqive jane elemente qe u lejojne aktereve te ushtrojne ndikime
brenda nje kohe te shkurter dhe forca ushtarake eshte aftesia me e rendesishme,
cilesia e nenpunesve te administrates.

Burimet dhe atesite jokonkrete jane mbeshtetja dhe legjitimiteti qe akteret e

fitojne per nje periudhe te shkurter, besnikeria e ushtrise dhe politikaneve ndaj
udheheqesve.

Realistet forcen ushtarake e prioritizojne si elementin me te rendesishem te

fuqise se nje shteti, ndersa elementet tjera si forca ekonomike, aftesite
diplomatike dhe legjitimitetin mral i konsiderojne te rendesishme ne kuptimin
qe ato jane te kembyeshme me forcen ushtarake. (Mao Ce Duni - e gjithe fuqia
rritet prej grykes se pushkes)

Rendesia e moralit: Departamenti i Luftes tek SHBA u riemerua si

Departamenti i mbrojtjes ndersa sulmi i SHBA ne Panama u quajt operacioni
Ceshtja e Drejte.

PERPJEKJET PER MARREVESHJE

Perpjekjet per marreveshje - komunikim i heshtur ose i drejtperedrejte ne

perpjekje per te arritur marreveshje per nje shkembim vlerash per ceshtje te
prekshme ose jo te cilat vleresohen nga te dyja palet.

Nje proces perpjekje perfshin dy a me shum pjesemarres dhe ndonjehere edhe

ndermjetesues (me qendrim te paanshem)Ceshtjet jane te shumta por interesat
krijojne kontradikta, kontradiktat krijojne hapesiren e perpjekjeve per
marreveshje.

Jo cdo marreveshje perfaqeson nje shkembim TE DREJTE vlerash - njera

pale nganjehere demtohet, mirepo parimisht cdo marreveshje behet me elemente
te perfitimit te ndersjelle psh rasti kur grabitesi kosnideron placken - pronen e
viktimes me te rendesishme sesa ai qe e konsideron te tille, dhe ky i fundit e
konsideron jeten e tij me te rendesishme sesa grabitesi qe e konsideron si te
tille.

Ndikimi perdoret si mjet per arritjen e marreveshjes dhe manifestohet me

premtim per sanksione pozitive ose kercenim me sanksione negative, ose me
thirrje ne emer te vlerave te dashurise, solidaritetit (Kuba kur kerkon uljen e
cmimit te naftes nga BRSS).

Strategjite.

Strategjite jane plane qe perdorin akteret per te zhvilluar dhe shpalosur aftesite e
tyre te fuqise me qellim qe te arrijne qellime te caktuara psh. Kina ka prishur
marredhenie diplomatike me shuem vende qe e kane njohur Tajvanin si shtet me
qellimit te parandalimit te cdo levizjeje te Tajvanit per shpallje zyrtare te
pavaresise deri me tash.

Per te pasur sa me shume efikasitet ne MN duhet mbajtur parasysh edhe

qellimet dhe strategjite e atkereve tjere; vetem atehere mund te parashikohet se
cfare formash ndikimi mund te nxisin aktorin tjeter me i ndermarre veprimet qe
deshirohen, pra, ndersjelltesia eshte frytshme sepse ajo kuptohet lehte. Nese
njera pale e ka shprehur vullnetin e saj per te kundervepruar ne te njejten
menyrem aktori tjeter mund ta llogarise lehte koston e mosbashkepunmit ose
perfitimet e bashkepunimit..

ARSYESHMERIA

Realistet besojne se ata qe kane fuqi sillen si te arsyeshem ne perpjekjet per te

ndikuar mbi te tjeret.

1.Kjo do te thote se aktori (shteti) qe ushtron pushtet eshte njesi e vetme e cila
mund te mendoje qarte mbi veprimet e veta dhe te bejne zgedhje; kjo quhet
hipoteza e aktorit te vetem.

2. hipoteza e arsyeshmerise nenkupton qe shtetet dhe akteret e tjere

nderkombetare kane aftesi t'i dallojne interesat njga njeri-tjetri dhe ti vecojne
disa prej tyre si paresore.

3.arsyeshmeria nenkupton qe aktoret jane te afte te kryejne analizen kosto-

perfitim dmth ta llogaritin koston e krijuar nga nje veprim i mundshem dhe
perfitimet eventuale (realisti i lashte Sun Tzu kemengulte ne kete parim) psh
edhe nese fitohet lufta nuk eshte e lehte te konstatohet nese fitorja ia ka vlejtur
per koston e paguar.

rrjedhimisht vjen ne shprehje edhe Teoria e Lojes

Teoria e lojes eshte dege e matematikes qe merret me parashikimin e
perfundimeve te mirekuptimit paraprak dhe ne MN per here te pare ka gjetur
vend ne vitet 1950-60 ku studiuesit mundoheshin t'i parashikonin rrjedhojat e
shperthimit te nje lufte eventuale berthamore mes SHBA dhe BRSS. Levizjet
ishin vendimet per te perdorur armet berthamore ndersa perfitimet ishin
perfundimet e luftes.

Rrethana te ndryshme percaktojne lojera te ndryshme: keshtu kemi LOJEN ME

PERFUNDIM ZERO ku perfitimi i njerit lojtar eshte i barabarte me humbjen e
tjetrit, dhe LOJA ME SHUME JO ZERO ku te dy lojtaret mund te dalin fitues
ose humbes.

tek loja e te burgosurve, shembulli i Indise qe bente shperthime te nendheshme

berthamore ne vitin 1998 per te provuar arme te reja, Pakistani beri te njejten
gje masanej dhe thelbi i kesaj loje eshte se asnjera pale nuk mund te dije nese
pala tjeter po nderton ne fshehtesi nje rezerve armesh.

Per ta analizuar lojen duhet te behet e ashtuquajtura renditja e pelqimeve per

secilin lojtar; per shembull perfundimi me i mire per nje lojtar do te ishte nese ai
vete do te kishte ndertuar nje rezerve berthamore ndersa tjetri jo, perfundimi i
dyte me i mire do te ishte nese asnjeri sdo te kishte krijuar rezerva berthamore, i
treti me i miri do te ishte nese dyja palet do te krijonin te tilla, ndersa rasti me i
keq do te ishte nese ti sdo te kishe krijuar rezerva ndersa tjetri po.

Loja PULA: kur ti je ne gjendje te sakrifikohesh vetem per ta shtyre palen tjeter
te veproje konform qellimit te deshiruar psh kur presidenti Kennedy kercenoi
me shperthimin e nje lufte te gjithembarshme berhtamore nese Kurshovi s'do t'i
kishte terhequr raketat sovjetike nga Kuba.

Me ane te te gjitha ketyre lojerave studiuesit e MN tentojne te parashikojne se

cfare do te benin aktoret e arsyeshem ne rrethana te ndryshme.

ANARKIA DHE SOVRANITETI.

Nje tjeter ide e realisteve eshte se sistemi nderkombetar krijon anarki ne

kuptimin e mungeses se nje qeverie qendrore qe mund te krijoje detyrim per
respektimin e rregullave. Perkunder kesaj sistemi nderkombetar nuk eshte i
rremujshem sipas tyre, sepse shtetet u permbahen normave te sjelljes; ideve te
perbashketa per sjellje te mire. Keto norma kane ndryshuar shume pak me
kalimin e kohes dhe shekujve
Sovraniteti tradicionalisht eshte norma me e rendesishme qe nenkupton se nje
qeveri ka te drejten te pakten parimore me bo cdo gje qe deshiron ne hapesiren e
vet territoriale; shtetet jane autonome, te barabarta dhe nuk i pergjigjen asnje
autoriteti tjeter me te larte.

Shtetet mbeshteten ne territor dhe respektimi i teresise territoriale te te tjereve

brenda kufijve te njohur eshte nje parim i MN.

Anetarsia ne sistemin nderkombetar mbeshtetet ne njohjen e pergjithshme te

sovranitetit te nje qeverie brenda territorit te saj. Kjo behet me marredheie
diplomatike dhe me anetarsim ne OKB. edhe ambasadat kane sovranitet; ato
konsiderohen territor i shtetit perkates e jo territor i shtetit ne te cilin jane
rezidente. psh ambasada amerikane gjate shtypjes se dhunshme teprotestave per
demokraci ne Kine ne vitin 1989, strehoi nje kinez i cili kerkohej per t'u
arrestuar dhe trupat kineze nuk mundnin dot te kishin qasje ne te.

Baraspesha e fuqise

Termi baraspeshe e fuqise lidhet me konceptin e pergjithshem te fuqise se nje

ose me shume shteteve qe perdoret pet te baraspeshuar fuqine e nje shteti ose
grup tjeter shtetes.

Formimi i aleancave luan rol ne baraspeshen e fuqise.

Kur nje koalicion baraspeshues i tille qe permban element gjeopolitik dmth e

rrethon fizikish shtetin kercenues, strategjia baraspeshuese quhet kufizim; psh
ne luften e ftohte SHBA e rrethoi bashkimin sovjetik me aleanca ushtarake e
politike per me parandalu zgjerimin territorial sovjetik. Pas Luftes se Ftohte
teoria e baraspeshimit kishte kuptim me ndryshe, kuptimin e relaksimit te
marrredhenieve mes SHBA dhe Rusise e Kines dhe promovimit te
bashkepunimit.

NEOREALIZMI
Realizmi thote se rrjedhojat e MN lindin si pasoje e natyres njerezore,
neorealizmi thote se MN jane rezultat i anarkise qe mbizoteron ne sistemin
nderkombetar, munesa e nje arbitri mbikombetar dhe kredibil.

FUQITE E MEDHA

Fuqite e medha perfshijne disa shtete qe nuk e tejkalojne numrin 10 prej tyre.
SHBA renditet e para me 8 trilion USD ne vit dhe veshtrohet si e vetmja
superfuqi e botes.

Kina eshte e dyta me 4 trilion USD

Japonia e treta me 3 trilion USD

Gjermania 1.5 trilion USD

Rusia, Franca e Britania me 1 trilion USD

Fuqite e mesme konsiderohen Italia, Kanadaja, Meksika, Indonezia, Koreja e

Jugut, Spanja etj.

Keto fuqi terheqin me pak vemendje se ato te medha.

Shperndarja e fuqise

Neorealistet e kane karakteristike kete koncept sepse mundohen t'i shpjegojne

modelet e ngjarjeve nderkombetare nga shperndarja e fuqise nderkombeare sesa
nga struktura e brendshme e shteteve. Ilustrohet me se miri me sistemet polare.

Psh nje sistem shumepolar ka disa fuqi te medha. Nje sistem bipolar ka dy fuqi
kryesore psh gjate Luftes se Ftohte me SHBA dhe BRSS

Nje sistem unipolar ka vetem nje fuqi boterore qe luan rolin e hegjemonit.
Hegjemoni kemi kur nje shtet i vetem mban pjesen me te meadhe te fuqise ne
sistemin nderkombetar ne menyre te atilleqe ai mund te sundoje i vetem mbi
rregullat dhe marreveshjet qe udheheqin marredheniet nderkombetare, shembujt
me te mire te shtetit hegjemon kemi Britanine e Madhe te shek 19 si rrjedhoje e
disfatave te Napoleonit te Frances ku tregtia boterore u zhvendos ne duart e
Britanise, dhe SHBA pas Luftes se Dyte boterore

ALEANCAT

Aleancat jane nje koalicion shtetesh qe bashkerendojne veprimet ndermjet tyre

per te arritur qellime te caktuara. Ato kane qellim te rritin fuqine e pjesetarve te
saj kunder shteteve tjera. Rendesia e tyre qendron psh kur Iraku vendosi me
sulmu Iranin, ekonomia e Irakut dhe territori ishin dukshem me te vogla sesa te
Iranit, mirepo me marreveshje me shtete si Arabia Saudite dhe Kuvajti arriti te
siguroje arme te mjaftueshme. shembuj tjere; Aleanca e Antantes (Britani,
P.Ruse, France) , aleanca e Bllokut trepalesh (Gjermani, AustroHungari, Itali)
para luftes se pare boterore.

Shumica e tyre zyrtarizohen me traktare te shkruara. Nese nuk zyrtarizohen dhe

nese jane afatshkurtraose per ceshtje tjera me te vecanta sesa siguria
nderkombtare atehere quhen me shume koalicione..

NATO eshte aleance qe perfshin Europen perendimore dhe Ameriken e veriut, u

themelua ne vitin 1949 per tiu kundervene kercenimeve sovjetike ne Europe pas
L.D.B dhe aktivizimi i pare i NATOS u be ne vitin 1994 ne Bosnje. Ndersa ne
reagim me te u formua edhe Pakti i Varshaves i udhehequr nga sovjetiket me
1955 qe ekzistoi deri ne vitin 1991 kur shperbeht BRSS.

Komunuelthi

12 anetaret e Komunuelthit te shteteve te pavarura perfshijne ish republikat

sovjetike me perjashtim te republikave baltike. Selia gjendet ne Minsk,
Bjellorusi. Rusia eshte anetari udheheqes dhe arsyja e formimit te Komunuelthit
eshte nevoja per pershpejtimin e shperberjes se BRSS. Sot kjo sherben vetem si
inctitucion bashkerendues per zgjidhjen e problemeve ne fushen ekonomike.

LIBERALIZMI

Liberalizmi / idealizmi eshte shkolle qe tenton ti shpjegoje marredheniet

nderkombetare duke mbrojtur idene se morali ligji dhe organizatat
nderkombetare mund te jene mbeshtetje per marredheniet mes shteteve.
Liberalizmi mbeshtetet ne keto postulate:

a) anarkia nuk eshte me shume sesa nje e vertete e pjesshme; nderveprimet

nderkombetare ne disa drejtime jane shume te organizuara ne kuptimin e
shperndarjes se fuqise tek disa grupe shumepolare

b) nuk eshte vetem shteti aktor i vetem, sjellja shteterore formohet me shume
nepermjet marredhenieve te brendshme, te grupeve punuese, te administrates,
akteret joshteterore, OJQ, ONQ deri tek individet.
c) koncepti i arsyeshmerise eshte problematik. Nese shtetet jane aktere te lidhur
mes tyre sipas interesave, shpesh duket se ato nuk bejne pune aq te mire ne
paraqitjen e ketyre interesave.

d) forca ushtarke eshte nje rruge e kushtueshme per te ndikuar ne MN ne

krahasim me diplomacine, zgjidhjen e konflikteve, paqeruajtjen dhe mjete tjera
joushtarake. Organizatat nderkombetare dhe ligjet krijojne rregulla te
mjaftueshme per te frenuar ndikimin ushtarak.

ARSYESHMERIA

Realistet e perkufizojne arsyeshmerine si perpjekje per ti shprehur interesat

afatshkurtra. Liberalistet besojne se aktoret e arsyeshem jane te afte te shkojne
me larg sesa interesat afatshkurtra dhe te fokusohen ne mirqenien globale.

Psh Emanuel Kanti para 200 vjeteve thoshte se shtetet, megjithse autonome,
und te bashkohen ne nje federate globale sic eshte sot OKB duke hequr dore nga
disa interesa afatshkurtra.

Liberalet fuqine e perkufizojne si nje zoterim te aftesise per te formuar

koalicine, partneritete, mobilizim e burme per nje qellim te perbashket.

NEOLIBERALIZMI

Fillon ne vitin 1980 si kritike per realizmin dhe ve theksin mbi rendesine e
institucioneve nderkombetare per pakesimin e konflikteve qe realistet i
konsiderojne si thelbesore ne sistemin nderkombetar edhe ne nje sistem anarkik.

Arsyetimi mbeshtetet ne idene e ndjekjes se interesave te pergjithshme te

ndersjella afatgjata ne krahasim me ato afatshkurtra dhe te njeanshme pernga
perfitimi.

Neoliberalizmi ndryshon prej liberalizmit sepse e pranon nje teze te

rendesishme realiste - qe shtetet jane aktoret e vetem qe ne menyre te arsyeshme
ndjekin interesat e tyre.

Neoliberalistet theksojne edhe argumentin e bashkepunimit qe e argumentojne

me dilemen e te burgosirit; Secili aktor mund te fitoje duke u larguar vete, por te
dy humbin kur largohen se bashku. Ndersjelltesia eshte nje parim i rendesishem
i MN ne kete aspekt.
E MIRA E PERBASHKET

Liberalizmi perqendrohet tek e mira e perbashket (e mire e prekshme ose e

paprekshme e krijuar prej anetareve te nje grupi nga e cila mund te perfitojne te
gjithe anetaret e grupit)

regjim nderkombetar quhet ajo teresi rregullash normash e procedurash rreth te

cilave priren te shkojne shpresate aktoreve ne nje hapsire problemesh te
caktuara. Regjimet mund te ndihmojne per te zgjidhur probleme ne emer te se
mires kolektive e per te rritur transparencen psh regjimi i raketave balistike
mbron gjendjen ekzistuese sepse vetem pak shtete kane te tilla. Perderisa
regjimet varen nga fuqia e shtetit, shume mendojne se regjimi eshte me efikas
kur ne te qendron nje gjemon per te mbajtur rendin dhe kjo quhet teoria e
qendrueshmerise hegjemoniste.

SIGURIMI I PERBASHKET

tjeter parim i Liberalizmit eshte ceshtja e sigurise nderkombetare si koncept i

sigurimit kolektiv ose i formimit te nje aleance te aktereve te medhenj qe ti
kundervihen cdo agresioni kunder cdo aktori. Kete koncept e ka ideuar Kanti.

per tu arrire kjo duhet te plotesohen dy kritere: anetaret duhet te mbajne

premtimet e tyre per aleance ndaj grupit dhe nje numer i mjaftueshem shtetesh
duhet te pajtohen ne ate se cka quhet agresion

Agresioni perkufizohet vetem nga te qenit ne nje mendim te peste anetaret e

perhershem Keshillit te sigurimit si dhe prej 4 prej 10 anetareve te tjere.

FEMINIZMI NE MN

Feministet per te kuptuar MN i kane dhene rendesi edhe perkatesise gjinore

sidomos per ceshtjet e sigurise.

Trajtimi realist perfshin vetem pjesemarresit meshkuj ne politiken e jashtme,

sovranitetin shteteror ose perdorimin e forces ushtarake.

Feministet argumentojne se MN mund te kuptohen me mire duke perfshire

perpjekjet e rolet grave sesa duke i shperfillur ato.
Ne kete drejtim feminizmi botekuptimor perqendrohet ne velresimin e anes
femerore, ne vleresimin e rolit te paperseritshem te grave si gra. Keta besojne se
grate i bejne te gjitha gjerat po aq mire sa burrat ose anasjelltas

feminizmi liberal i hedh poshte pretendimet e mbeshtetura ne role te

ngurtesuara te njerezve sipas perkatesive gjinore.Per ta pikepamjet e burrave
ose grave jane dicka qe nuk ekzistojne, ata i veshtrojne burrat dhe grate si te
barabarte dhe nuk mendojne se perfshirja e grave do ta ndryshonte ne menyre
themelore sistemin nderkombetar.

Feminizmi postmodern ka prirje qe te hedhe poshte hipotezat e feminizmit

liberal e botekuptimor. Botekuptimoret i theksjone dallimet gjinore mes burrave
e grave ndersa liberalet i konsiderojne fare te parendesishme, feminizmi
postmodern i jep rendesi dallimeve mirpo i merr krejt te rastit dhe si te
ndryshueshme.

Feministet liberale mendojne se kur grajte lejohen te marrin pjese ne MN, ato
sillen njelloj ne thelb me burrat dhe perfundime te ngjashme dhe menodojne se
grate mund ta praktikojne realizmin te mbeshtetura ne autonomi, sovranitet,
anarki, territor, force ushtarake dhe te gjithe tjerat ashtu sic mund te bejne edhe
burrat.

Feminizmi liberal perqendrohet ne integrimin e grave ne veprimtarite e politikes

se jashtme e ne ushtri, aty ku dominojne grate. Ne shek e kaluar ne vitin 1980
vetem nje fuqi e madhe kishte nje grua ne udheheqje, Britania e Madhe-
Margaret Thatcher.

Faktet per ushtaraket gra mbeshtesin pikepamjet liberale

Zhan d'Ark, shek 15 trimeroi kunder anglezeve me ushtrine e saj.

POSTMODERNIZMI eshte nje menyre e pergjithshme qasjeje ndaj dijes qe i

kushton vemendje teksteve e diskutimeve, menyren se si njerezit flasin e
shkruajne per subjektin e MN.

Ideja qendrore eshte se nuk ka nje realitet objektiv te vetem por nje
shumellojshmeri pervojash e kendveshtrimesh. Postmodernistet e vene ne
pikepyetje kuptimin e shteteve si aktore dhe theksojne pervojat e shumefishta qe
jane te fshehura prapa tyre.
*Pjesa me e madhe ne zgjidhjen e konflikteve perdorin nje pale te trete, roli i te
cilit eshte ndermjetesimi mes paleve ne konflikt. Sot OKB eshte
ndermjetesuesja me e madhe ne skenen boterore

Ne vitin 1987 presidenti i Kosta Rikes fitoi cmimin Nobel per ndermjetesim
mes presidenteve te Amerikes Qendrore duke i dhene fund disa luftrave te
ashpra.

sipas studiuesve te MN, lufta heste manifestim i natyrshem i fuqise por edhe
militarizmit; militarizmi eshte hynjizim i luftes, forces ushtarake dhe dhunes
nepermjet televizonit, filmave, fjalimeve politike, lodrave etj.

FORCA USHTARAKE

Mjetet jo te dhunshme te ndikimit te nje shteti jane ndihma e huaj, sanksionet

ekonomike, diplomacia etj.

nderkaq mjetet e dhunshme perfshijne forcen ushtarake

Dhuna eshte kushtueshme si per sulmuesin si per te sulmuarin prandaj shtetet

preferojne organizatat nderkombetare, veprimet/sanksionet ekonomike,
komunikimin dhe ndihmen e huaj

Aftesite ushtarake mbahen si shenje e nje perpjekje per te garantuar sigurine ose
aftesine per tu ndjere i sigurte kunder nje sulmi ushtarak.

Pervec per mbrojtjen e territorit, forca ushtarake perdoret edhe per pengim te
sulmit duke pasur ne zoterim mjetet e kundersulmit, per t'i detyruar shtetet tjera
te sillen ne menyre te caktuar (qellimet e luftes)

ato perdoren edhe per ndihme humanitare ne rast fatkeqesie, mbikqyrjen e

trafikut te droges ose shtypjen e kundershtimit politik te brendshem..

Aftesite ushtarake ndahen zakonisht ne dy lloje: '

- forca tradicionale

- arme te shkaterrimit masiv (arme berthamore, arme kimike)

EKONOMIA USHTARAKE

Zhvillimi i teknologjise ushtarake ka prirje qe te varferoje sektoret tjere

joushtarake ne teknologji. Ulja e shpenzimeve ushtarake ka prirje te cliroje
burime ekonomike per qellime me prodhuese e te forcoje rritjen e ekonomise ne
kontekstin afatgjate. Lufta jo vetem qe i nxit shpenzimet ushtarake por edhe
shkaterron kapitalin, njerezit, qytetet, fermat e fabrikat. Shpenzimet ushtarake u
shkurtuan shume pas Luftes se Ftohte.

Benefitet e shpenzimeve ushtarake jane territori i caktuar (ne te cilin ka kapital

e burime si psh sulmi i Irakut ndaj Kuvajtit), nxitja e patriotizmit popullor.. Ne
veshtrimin afatshkurter, shpenzimet e medha ushtarake mund te nxitin
zhvillimin e ekonomise.

Shtetet perballen me dilemen e sasive te parave qe duhet te shpenzojne per

aftesite ushtarake. Kosta Rika nuk ka pothuajse fare shpenzime te tilla ndersa
Koreja e V. iveston 20% te veprimtarise se saj ekonomike ne ushtri. Japoni
vetem 1% e GDP shkon ne shpenzime ushtarake. USA 280 miliarde, Rusia 40
miliard, Kina 35 miliarde

Shpenzimet ushtarake jane pakesuar ne periudhen pas Luftes se Ftohte me rreth

nje te treten ne vitet 1990
Shpenzimet ushtarake marin pjese me 2% te sasise se pergjithshme te mallrave
dhe sherbimeve te ekonomise boterore.

KONTROLLI I FORCAVE USHTARAKE

Shtetet i kontrollojne forcat ushtarake nepermjet nje zinxhiri komandues qe

leviz nga autoriteti me i larte deri tek shtaraket e nivelit me te larte ne forme
hierarkie (Sun Tzu)

Kontrolli i forcave ushtarake eshte i veshtire per shkak te paqartesise se luftes,

ndryshimeve te shpejta,

Mjetet kundervenese ndaj ketyre veshtiresive jane parimi i disiplines ushtarake

(urdhrat e niveleve te larta te hierarksie jane te detyrueshme per nivelet me te
ulta). Mosnenshtrimi ndaj disiplines eshte mosbindje ose kryengritje; braktisja e
njesise ushtarake eshte dezertim.

Per te ruajtur kontrollin njuesite ushtarake mbeshteten ne ndjenjat e solidaritetit

te grupit te ushtareve ose lidhjet emocionale si nacionalizmi, patriotizmi, zelli
fetar e bbesnikeria, njeherit heqin dore nga individualiteti i tyre. Trupat
ushtarake mbeshteten edhe ne mjetet e logjistikes, ne sherbiin intelegjent
(SHBA - IRAK - KUVAJT) Shtetet per force ushtarake mbeshteten edhe tek
oficeret.

Strategjite i bejne aftesite ushtarake te shtetit te sherbejne si mbeshtetje e

pergjithshme bashkerenduese per arritjen e nje qellimi, taktika kryen te njejtin
rol por ne rrethana me te kufizuara dhe ne menyre me te pandryshueshme..

Ne shtetet ku forcat ushtarake kontrollojne qeverine ato quhen qeveri ushtarake

dhe jane karakteristike per vendet e botes se trete. Grushtshteti eshte marrja e
pushtetit politik nga forcat ushtarake te brendshme cka perben nje ndryshim te
pushtetit politik jashte rendit kushtetues te shtetit. Oficeret qe thyejne zinxhirin
komandues mund te bejne per vete edhe pjese te tjera t'hierarkise ushtarake dhe
levizin shpejt perpara se njesi te tjera te futen ne veprim. per grushtshtete mund
te thirret ndihme edhe nga nje force ushtarake e jashtme ndonese grushtshteti
veshtrohet si nje ceshtje e brendshme.

Nderveprimi i udheheqesve ushtarake me ata joushtarake cka quhet

marredhenie civilo-ushtarake perben nej faktor te rendesishem per menyren se
si e perdorin shtetet forcen ushtarake.

Shtetet ku civilet kane kontrolle te larte mbi ushtrine ishin ishBRSS (deshtimi i
grushttetit ndaj Gorbacovit 1991

Oficeret e SHBA e kundershtuan dergimin e trupave amerikane ne Luften ne

Vietnam andaj prej asaj kohe Pentagoni e mbeshtet perdorimin e forces
ushtarake vetem kur ka nje qellim qe mund te arrihet ushtarakisht dhe ka
mbeshtetjen e publikut

FORCA USHTARAKE TRADICIONALE

- Qellimi themelor i forcave ushtarake eshte marrja mbajtja dhe mbrojtja e

territorit dhe ushtrite e kembesorise se armatosur kryesisht i pergjigjen ketij
qellimi. (Iraku e pushtonte territorin e Kuvajtit ndonese Amerika i bombardonte
me raketa, derisa nderhyri ushtarakisht ne territor.

-Mina eshte nje mbajtese e thjeste e vogel eksplozivesh e cila ka nje ndezes qe
vihet ne veprim nga kontakti ose nje mjet tjeter i ndjeshem. Jane perdorur
kryesisht ne vendie si Angola, Afganistani, Kamboxhia, Bosnja. Ne vitin 1997
ne nje konference ne Kanadate me shume se 100 vendeve, u nenshkrua nje
traktat per ndalimin e minave te kembesorise. Fushtat u perforcua nga vdekja e
princeshes Diana ne vitin 1997.

-Flotat

Flotat jane formacione ushtarake kryesisht per te kontrolluar kalimin neper dete
e per te sulmuar token qe ndodhet prane brigjeve detare. Flotat nuk jane te
lidhura me territorin sepse oqeanet qe ndodhen pertej ujerave bregdetare nuk
jane prone e asnje shteti. Flotat mund te bllokojne edhe portet armike (flota
amerikane kunder Irakut 90's).

Aeroplanmbajtesit jane platforma te levizshme per avionet sulmues dhe mjete te

shkrirjes se fuqise qe ushtrojne ndikim negativ pothuajse kunder cdo shteti ne
bote. (SHBA dergon 2 te tilla ne zonen e Taivanit ne vitin 1996) SHBA ka 12
aeroplanmbajtese, Franca 2, Rusia 1.

-Forcat ajrore jane te specializuara per qellime te ndryshme, per bombardime

strategjike ne toke, ne det, per interceptim te avioneve te tjere, per rikonjicion,
per transport ajror.

Tradicionalisht jane perdorur per bombardime per shkak te demit te madh qe

shkaktojne, duke bere pak dallime se cka demtojne.

-Te gjitha veprimet ushtarake mbeshteten ne logjistike sic jane furnizimi me

ushqim, lendet djegese dhe materialet ushtarake.

Veprimtaria me e madhe logjistike ka qene levizja e nje ushtrie

gjysmemilionshe me sasi shume te madhe te furnizimeve drejt Arabise Saudite
perpara Luftes se Gjirit, qe ka qene veprimtaria me e madhe logjistike ne
histori.

-Satelitet perdoren gjeresisht per qellime ushtarake por jo per sulm. Satelitet
kryejn mbikqyrje ushtarake dhe hedhje ne harte te informacionit, komunikim,
vleresim per motin si dhe paralajmerm te hershem per leshimet e raketave
balistike. Mbledhja e informacionit mbeshtetet edhe ne mjete tjera te larmishme
sic jane mbikqyrja elektronike e linjave telefonike (spiuni rus ne vitin 1999 ne
state department). Agjencia me e madhe e sherbimit intelegjent ushtarak ne
SHBA eshte NSA

Zhvillimet teknologjike ne njefare menyre po i rritin perparesite e fuqive te

medha mbi shtetet me pak te fuqishme nderkohe ne disa drejtime po i minon
ato. Psh Kina me strategjite teknologjike me kosto te ulet po i kundervihet
SHBAse psh raketat e vendosura ne toke mund t'i shkatrrojne aeroplanmbajteset
e kushtueshme amerikane.

Strategjite per luften kibernetike, nderprerja e rrjeteve kompjuterike te armikut

per te prishur komanden e kontrollin ose futjen ne llogarite bankare - u perdoren
nga NATO ne luften e Kosoves.

ARMET BERTHAMORE KIMIKE E BIOLOGJIKE

Armet e shkaterrimit masiv ndahen ne 3 lloje: arme berthamore, kimike dhe

biologjike. Qellimi i tyre eshte shkaktimi i shqetsimit te madh te nje pushtuesi
ose shkaterruesi te mundshem.

-Armet berthamore jane armet me shkaterruese qe mund te perdorin shtetet.

Ato mund te jene arme qe mbeshteten ne clirimin e energjise nepermjet ndarjes

se atomit, qe jane me te thjeshta e me pak te kushtueshme sesa lloji i dyte qe e
jane armet qe mbeshtetet ne clirimin e energjise nepermjet bashkimit te
berthamave te atomit.

Elementet qe perdoren per krijimin e tyre jane te njohura si elemente te

ndashme dhe jane uraniumi U-235 dhe plutoniumi. Per cdo bombe kerkohen
rreth 4.5 kg material te tille dhe nuk gjenden lehte.

Armet qe mbeshteten ne ndarjen e atomit u shpiken nga shkenctaret amerikane

ne nje projekt te fshehte shkencor gjate LDB te njohur si projekti Manhatan ('45
Hiroshima Nagasaki)
Armet qe mbeshteten ne bashkimin e atomit jane jashtezakonisht te
kushtueshme dhe kerkojne teknike te larte, mund te krijohen vetem nga shtetet
me te pasura e me te mdhaja.

Rrjedhojat e armeve berthamore perveq forces goditese qe shkaktojne,

perfshijne edhe rrezatimin dhe nxehtesine. Rrezatimi ne doza te larta shkakton
vdekje ndersa ne doza te ulta semundje kancerogjene.

-Raketat balisitke e heqin mbrojtjen territoriale dhe e bejne cdo shtet te

cenueshem ndaj tyre.

Sistemi i drejtimeve qe sherbejne per t'i derguar armet berthamore drejt

objektivave, jane themeli i strategjive berthamore te shteteve.

Ne luften e ftohte sistemet e drejtimit ndaheshin ne dy grupe: armet strategjike

per te goditur vendin e nje armiku zakonisht me rreze te gjate veprimi si dhe
armet taktike per t'u perdorur ne fushebeteje ne rrethana te veprimeve ushtarake.
Bartesit kryesor strategjike te drejtimit jane raketat balistike, jashtezakonisht
veshtire per t'ju mbrojtur. Ato transportojne nje mbushje luftarake pergjate nje
trajektoreje te caktuar me pare. Raketat me rrezen me te larget veprimi jane
raketat balistike nderkombtare me rreze veprimi mbi 5K milje (SHBA, RUSIA,
KINA), raketat me rreze te ndermjetme veprimi kane rreze qe shkojne pre 1mije
milje deri n disa milje. Raketat me rreze veprimi me pak se 1mije milje jane
raketa me rreze te shkurter veprimi (keto te fundit me rendesi te vecante).

Grupi me i ri i afte i sistemeve te drejtimit eshte raketa kruiz e cila munt te

fluturoje mijera milje neper nje terren te percaktuar per te arritur nje objektiv te
vecante, ato munt te leshohen prej anijeve, nendetseve, tokes; ka mbushje
konvencionale dhe berthamore (1993 Klintoni sulmoi qendren e sherbimeve
intelegjente te irakut)

Armet kimike dhe biologjike

Arma kimike eshte nje arme e cila cliron lende kimike dhe vret e gjymton njerez
(gazi nervor - gazi lotsjelles) Ka qene mjaft i perdorur gjate Luftes se Pare
Boterore, per shkak te fataliteteve te medha u ndalua perdorimi i ketyre armeve
me protokollin e Gjeneves qe eshte ende ne fuqi qe nga viti 1925. Ne vitin 1998
me raketa kruiz u sulmua Sudani per rezerva kimike.
Ne vitin 1992 u arrit nje Konvente e re per Armet Kimike qe ndalon prodhimin
dhe zoterimin e tyre, pas shume bisedimesh zyrtare ajo eshte nenshkruar nga
167 shtete. Rusia u vu perballe nje detyre per t'i shkaterruar armet kimike prej
44 miej tone te prodhuara ne Luften e Ftohte.

-Armet biologjike u ngjanje atyre kimike me perjashtim se ne vend te lendeve

kimike ato perdorin mikroorganizma ose lende helmuese ne menyre biologjike.
Disa te tjera perdorin bakterie qe shkaktojen smundje vdekjeprurese si lija
murtaja etj. Ato nuk jane perdorur kurre ne lufte perveq Japonise qe perdori disa
prej tyre ne disa fshatra kineze gjate LPB). Prodhimi dhe zoterimi i armeve
biologjike u ndalua me Konventen per Arme Biologjike te vitit 1972 te
nenshkruar nga me shume se 100 vende.

Perhapja e armeve berthamore mund te ndodhe nepermje blejres nga nje shtet
ose aktor joshtetror i nje a me shume armeve ose i perberesve qe nevojiten per
te ndertuar nje e tille. Mjetet qe parandalojne perhapjen jane sherbimet
intelegjente deri te masat e rrepta te sigurimit per mbrojtjen e tyre. Nje forme
tjeter e perhapjes ishte edhe krijimi i industrive berthamore me synim per qe
shtetet t'i prodhojne armet e veta berthamore ne menyre te vazhdueshme.
Konfliktet rajonale te tilla jane mes Izraelit e shteteve arabe, Indise e Pakistanit,
dy Koreve, Kines e Taivanit etj.

Izraeli nuk ka bere kurre prova berthamore e as nuk pretendon qe ka te tilla por
thote se nuk do te jete vendi i pare qe do t'i perdore ato ne rajon, qe le per te
kuptuar fqinjve te saj se "pushtimi i Izraelit eshte i pamundshem". Prej 1992
deri 1994 ka pasur qindra perpjekje per te nxjerrur fshehurazi uranium ose
plutonium nga Rusia. Traktati per Mosperhapjen e Armeve Berthamore ne vitin
1968 krijoi nje kornize per kontrollin e perhapjes se rezervave berthamore.
IAEA eshte agjenci e OKB e ngarguar me vezhgimin e industrise se energjise
berthamore ne vendet anetare. Korea e Veriut eshte terhequr nga kjo agjenci ne
vitin 1993. Japonia e Gjermania kane kapacitete per prodhimin e armeve
berthamore por kane zgjedhur te mos e bejne nje gje te tile.

STRATEGJIA BERTHAMORE
Vendimi per te gjetur ose braktisur arme berthamore eshte ana me themelore e
strategjise berthamore te nje shteti.

Arsyeja per zoterimin e armeve berthamore eshte pothuajse gjithnje pengimi i

nje shteti qe te beje sulm berthamor ose me arme tradicionale duke e kercenuar
me hakmarrje.(India dhe Pakistani 1998).

Nje sulm qe synon te shkaterroje armet berthamore te nje shteti perpara se ato te
mund te perdoren quhet goditja e pare. Armet e goditjes se pare konsiderohen si
mjaft te paqendrueshme sepse ato jane aq kercenuese sa e joshin palen tjeter te
veproje njejte. Armet qe mund t'i shpetojne goditjes se pare dhe mund te jene ne
gjendje t'ia kthejne goditjen nje shteti tjeter i japin shtetit aftesi per goditjen e
dyte. Zoterimi i aftesive per goditjen e dyte nga te dyja palet quhet shkaterrim i
ndersjellte i sigurte, sepse asnjera pale nuk mund ta ndaloje tjetren qe ta
shkaterroje ate.

Gjate luftes se ftohte ky ka qene problemi sepse udheheqesit amerikane

kercenonin se do te perdornin arme berthamore por sovjetiket e dinin se
udheheqesint e arsyeshem amerikane do te hezitonin per nje gje te tille. Keshtu
amerikanet tentonin t'i bindin qe nje sulm berthamor do te ishte shume i
rrezikshem pavarsisht se sa te arsyeshem jane amerikanet. Kina perdor te njejten
"paarsyeshmeri te arsyeshme" per ta kercenuar Taivanin ne rast te shpalljes se
pavaresise.

Mbrojtja luan rol te vogel ne strategjine berthamore sepse nuk eshte shpikur
asnje mekanizem kunder sulmeve me raketa. Ne kete linje, SHBA shpenzuan
miliona USD ne vit gjate nje dhjetvjecari ne perpjekje qe te rrezojne raketat
balistike qe vinin drejt tyre. Ky program quhej Nisma e Mbrojtjes Strategjike
ose "lufta e yjeve" dhe etimologjine e kishte ne thirrjen e presidentit amerikan
Ronald Regan 1983. Ky synim me vone u be mbrojtje e disa raketave nga nje
sulm masiv sovjetik, pastaj u shnderrua ne synim per mbrojtjen e territorit
amerikan nga nje sulm i kufizuar e i papritur raketash.

Kontrolli i armeve eshte nje perpjekje nga dy a me shume shteteve per te

rregulluar me marreveshje zyrtare blerjen e armeve prej tyre. Marreveshjet per
kontrollin e armeve percaktojne kornizen e gares se armatimeve dhe procesit te
ndersjellte te carmatimeve. Kontrolli i armeve ndihmoi per te krijuar besim mes
superfuqive ne Luften e Ftohte. Disa traktate jane shumepaleshe por gjate luftes
se ftohte pjesa me e madhe ishin dy paleshe (SHBA-BRSS) Marreveshjet e para
ishin ne vitet e 60ta per provat berthamore ne atmosvere dhe vendosjen e
armeve berthamore ne hapsire. Traktati per mosperhapjen e armeve berthamore
ne vitin 1968 u ngrit per shkak te shqetesimit te fuqive te medha se Kina dhe
eventualisht shtete tjera berthamore te reja, do t'i perdornin ato. Antibalistic
Missile Treaty i vitit 1972 ndalonte secilen prej te dy paleve qe te perdornin
mbrojtje me raketa balistike si mburoje. (SHBA-BRSS)

Nuclear Forces Treaty i vitit 1987 kufizoi numrin e armeve dhe ndaloi nje grup
te tere raketash te vendosura prej te dyja paleve ne Europe duke i pakesuar per
here te pare praktikisht forcat berthamore.

Strategic Arms Reduction Treaty START 1 i vitit 1991 per te cilen u desh nje
dekade bisedime zyrtare tentonte te pakesonte armet berthamore per 30%

Traktati START 2 i vitit 1992 qe u desh me pak se nje vjet bisedime te arrihej
marrveshaj zyrtare por 8 vjet nga parlamenti rus qe ta ratifikonte, tentonte ta
shkurtojne numrin e armeve te mbetura per me shume se gjysmen e tyre gjate
dekades se ardhshme. SHBA do t'i kishin 3.5mije mbushje luftarake strategjike
ndersa Rusia 3 mije te tilla.

Ne vitin 1996 u nenshkrua Comprehensive Test Ban Treaty qe ndalonte te gjitha

provat berthamore dhe synonte ndalimin e prodhimit te llojeve te reja te tyre.
Megjithate per te hyre ne fuqi ky traktat duhet te nenshkruhet edhe nga 44 shtete
qe konsiderohen te afta per te prodhuar te tilla, ky traktat u shkel nga India dhe
Pakistani ne vitin 1998, Senati i SHBA e refuzoi ratifikimin ne vitin 1999
ndersa Rusia e ratifikoi ne vitin 2000

Conventional Forces in Europe Treaty i vitit 1990 parashihte pakesime

asimetrike ne forcat ushtarake sovjetike dhe i pakesoi forcat ushtarake
tradicionale te te dyja paleve. Megjithate ne kohen kur u nenshkrua, Pakti i
Varshaves po prishej kshtu qe ky traktat u vjeterua. Vendet nenshkruese e kane
mbajtur kete traktat si mbrojtje ndaj cdo rritje armesh berthamore ne Europe por
i kane zbutur kufizimet per Rusine.

ORGANIZATAT NDERKOMBETARE
Shtetet ndjekin domosdoshmerisht disa rregulla te perbashkta per t'i drejtuar
nderveprimet e tyre. Anarkia nderkombetare nenkupton thjesht qe shtetet nuk ua
bartin sovranitetin e tyre askujt.

Rendi i ri nderkombetar filloi duke u mbeshtetur shume ne fuqi por ai ka pasur

zhvillim dhe mbeshtetet me shume ne legjitimitet e zakon. Institucionet e sotme
nderkombetare moren forme sidomos ne periudhat e hegjemonive.

Normat nderkombetare dhe morali

Normat nderkombetare jane perfetyrimet qe kane udheheqesit e shteteve per

marredheniet normale.

Morali nderkombetar dallon prej moralit te brendshem sepse morali i

brendshem ndikohet me hsume nga kultura dhe traditat e nje shteti te vecante,
morali nderkombetar eshte teresi me e pergjithshme standardesh e rregullash
morale te zbatueshme per te gjitha shtetet.

Psh nderyrhja amerikane ndaj Irakut konsiderohej si veprim i moralshem nga

SHBA, mirepo Jordania e Jemeni e cilesonin si nje agresion imperialist te
pamoralshem.

"Rendi i ri nderkombetar" i perfytyruar nga Xhorxh Bush gjate krizes Irak-

Kuvajt perfshinte kater parime: zgjidhjen paqesore te grindjeve, solidaridtetin
kunder agresioit, rezervat e zvogeluara e te kontrolluara te armeve dhe trajtimin
e barabarte te te gjithe njerezve.

Tre faktore ndikuan se bashku per te ndronditur normat nderkombetare vitet e

fundit e ato jane: perfundimi i Luftes se Ftohte, ndryshimet ne gjendjen
ekonomike te rajoneve e te shteteve te ndryshme (Kina e SHBA) dhe ndikimit e
ndryshimit teknologjik ne krijimin e nje "bote me te vogel".

Roli i organizatave nderkombetare

Organizatat nderkombetare jane institucione konrete, e prekshme, te cilat kane

veprime e synime te vecanta ne te cilat perfshijne veprime bashkerenduese te
aktereve ne te gjithe boten.

Organizatat nderkombetare perfshijne rreth 500 organizata nderqeveritare

(OKB) dhe dhjetera mijera organizata joqeveritare (Komiteti nderkombetar i
Kryqit te Kuq). Numri i organizatave eshte rritur me shume se 5fish qysh prej
vitit 1945. ato mund te jene globale, rajonale apo dypaleshe.

Prej organizatave rajonale me e rendesishmja eshte Bashkimi Europian.

OPEC eshte organizate e prodhuesve te medhenj te naftes qe takohen rregullisht

ne Vjene per te percaktuar sasite e prodhimit per secilin anetar qe te mbajne te
qendrueshme cmimet boterore te naftes.

-OKB-

Flamuri i OKB-së

Organizata e Kombeve të Bashkuara është themeluar pas Luftës së Dytë

Botërore me qëllim forcimin e bashkëpunimit midis shteteve të botës,
zhvillimin ekonomik dhe ruajtjen e paqes në botë. Ajo u formua me 1945 ne
San Francisko nga 51 shtete

Sovraniteti shteteror e kufizon shume fuqine e OKB dhe organizatave tjera

sepse qeverite e ruajne fuqine per veten e tyre dhe jane doreshtrenguara t'ia
delegojne ate OKB'se apo dikujt tjeter.

Anetaret e OKB nuk i kane dhene fuqi OKBse per te bere te detyrueshem
vullnetin e saj brenda territoreve te shteteve perveqse me pelqimin e tyre, ajo
ekziston per t'ju sherbyer nevojave te shteteve.

Karta e OKB mbeshtetet ne parimet sipas te cilave shtetet jane te barabarta para
se drejtes nderkombetare; kane sovranitet te plote mbi ceshtjet qe u perkasin
atyre; kane pavaresi dhe teresi tokesore te plote dhe duhet t'i kryejne detyrimet
nderkombetare qe kane sic jane respektimi i perparesive diplomatike,
moskryerja e e agresioneve dhe respektimi i traktateve.

Nje prej dobishmerive kryesore prej OKBse eshte qendrueshmeria

nderkombetare qe OKB perpiqet te mbroje dhe qe u lejon shteteve te marrin
fitime prej tregtise dhe formave tjera te shkembimit. Ajo eshte edhe nje forum
ku shtetet paraqesin pikepamjet e tyre per grindjet qe kane. OKB nxit edhe
ndihmen per zhvillim ekonomik ndaj vendeve te botes se trete.

Megjithate cdo vit bota shpenzon 800 miliarde dollare per ushtrine dhe vetem 2
miliarde per buxhetin e OKBse.
OKB perbehet prej Asamblese se Pergjithshme, Keshillit te Sigurimit, Gjykates
Boterore. Administrimi behet nga sekretariati i udhehequr nga sekretari i
pergjithshem. OKB pati sukses ne Luften e Ftohte dhe ne vitet 1980 ne shuarjen
e konflikteve rajonale (Iran-Irak, Amerike Qendrore). Ne vitet 1993-95 OKB
mori veprimtarine me te madhe paqeruajtese duke derguar rreth 40 mije trupa te
huaja me kosto mbi 1 miliarde USD. "veprim paqeruajtes atje ku nuk kishte
paqe per te ruajtur". Ne vitet 1995-97 i pakesoi veprimtarite paqeruajtese si
kunderpergjigjje ndaj mospagimit te kuotes se anetaresise nga shtetet anetare.

Keshilli i Sigurimit

Keshilli i Sigurimit eshte pergjegjes per ruajtjen e paqes dhe sigurise

nderkombetare dhe rikthimin e paqes atje ku ajo eshte prishur. Vendimet e saj
jane te detyrueshme per te gjitha shtetet anetare te OKB. Ka fuqi per te
percaktuar ekzistencen dhe natyren e nje kercenimi per sigurine, per te
organizuar kunderpergjigjjen ndaj ketij kercenimi dhe per t'i bere te
detyrueshme vendimet e saj. Ne 55 vitet e fundit ajo ka miratuar 1250 rezoluta.

5 anetaret e perhershem jane: SHBA, Kina, Rusia, Franca, Britania e Madhe. 10

anetaret tjere ndryshohen me rotacion per periudhe 2 vjecare. Anetaret jo te
perhershem zgjidhen nga Asambleja e Pergjithshme prej nje liste emrash te
pergatitur nga grupet rajonale. Kryetari i Keshillit ndryshon me rotacion cdo
muaj.

Rezolutat kerkojne 9 vota prej 15 anetareve, megjithate perdorimi i vetos nga

nje anetar i perhershem e pamundeson ate rezolute. Vetoja e Kines ne vitin 1997
kunder Guatemales ka qene e para ne pothuajse 25 vjet. Keshilli i Sigurimit
mblidhet rregullisht me kerkesen e nje anetari te OKB si shqetesim per veprimet
e nje shteti tjeter.

Fuqia e Keshillit te Sigurimit kufizohet ne dy menyra: vendimet e Keshillit

perfaqesojne interesat e shteteve anetare, rezolutat nuk mund te ndryshohen pa
miratimin e qeverive te tyre... dhe se dyti shtetet mundohen ta shmangin ose
zbutin nje vendim te saj, psh i ikin sanksioneve tregtare duke bere mashtrime
dhe tregti te zeze. Keshilli i Sigurimit ka nje mekanizem ushtarak te quajtur
Komiteti i Shtabit Ushtarak i perbere nga oficere ushtarake te vendeve te
perhershme te Keshillit. Ky komitet nuk eshte perdorur kurre, ne vend te kesaj
forcat ushtarake kane mbetur nen komanden kombetare. Megjithate ne pjesen
me te madhe te veprimtarive paqeruajtese, forcat ushtarake jane te komanduara
nga OKB dhe mbajne simbolet e OKBse.

Cdo permiresim i Keshillit te Sigurimit do te kerkonte nje ndryshim ne Kartene

OKB qe do te nxiste reformimin e saj, gje per te cilen nuk do t'ishin te pajtimit
te gjitha shtetet, shtetet e perhershme do te vendosnin veton kunder cdo lloj
ndryshimi ne Keshill.

-Forcat paqeruajtese-

Jane forca me mision nga OKB qe kane vepruar per te qetsuar konfliktet
rajonale duke luajtur rol te paanshem mes forcave nderluftuese, megjithate ne
Luften e Gjirit shtetet anetare derguan forca kombetare.

Autoriteti i tyre u jepet zakonisht prej nje periudhe 6 mujore me mundesi

rinovimi deri ne 10 vjet. Fondet financiare duhet te votohen nga Asambleja e
Pergjithshme.

Veprimtaria me e madhe paqeruajtese ka qene ne fund te vitit 1999 ne Timorin

Lindor qe kishte qene koloni portugeze e pushtuar nga Indonezia qe votuan per
pavaresi, ushtria indoneziane udhehoqei nje fushate te tmerrshme, me vone
pranoi te terhiqej dhe kontrollin e moren forcat nga Australia me mandat
nderkombetar nga OKB, ne te njejtin vit pati veprimtari ne Sierra Leone.

Paqeruajtesi eshte oficeri ushtarak i paarmatosur i derguar ne nje zone konflikti

per te ndjekur dhe per te vezhguar e pastaj per ta njoftuar OKBne si psh
armepushimet, zgjedhjet, te drejtat e njeriut.
Kane qene mjaft te dobishme sidomos ne tranzicionin prej luftes ne demokraci
ne Nikaragua dhe El Salvador.

Ne situata te postkonfliktit, sekretari i pergjithshem dha idene te krijoheshin

njesite paqeruajtese me nga 1000 paqeruajtes nga secili shtet anetar qe do te
mbikqyrnin armepushimet dhe do ta benin te detyrueshem nese thyhet. Shtetet
anetare e neglizhuan kete iniciative sidomos ne luften e Bosnjes.

-Sekretariati-

Sekretariati eshte organi ekzekutiv i OKB qe perbehet prej sekretarit dhe nje
grupi nenpunesish qe punojne ne administrate, eksperte teknike etj.
Sekretari i pergjithshem emerohet nga Keshilli i SIgurimit dhe kerkon pelqimin
e 5 anetareve te perhershem dhe miratimin nga Asambleja e Pergjithshme. Ka
mandat 5 vjecar dhe mund te riperseritet.

Sekretari i pergjitshem rendom veshtrohet si president i botes ose si diplomat i

pavarur qe mendon per interesat e gjithe botes. Ai sherben si nje ndermjetes i
paanshem ne nje konflikt, tentues i arritjes se konsensuseve mes fuqive te
medha, sjell ceshtje ne Keshill qe mund ta rrezikojne paqen dhe sigurine
nderkombetare.

ASAMBLEJA E PERGJITHSHME

Eshte e perbere prej 193 shteteve anetare, zakonisht mblidhet ne sesion plenar
cdo vjeshte, prej fundit te shtatorit deri ne janar.

Per sesione te vecanta mblidhet nje here ne pak vjet per ceshtje te pergjithshme
sic eshte bashkepunimi ekonomik. Ne sesione te jashtezakonshme eshte bledhur
vetem 9 here.

Fuqia kryesore e asamblese qendron ne kontrollin e financave per programet

dhe veprimtarite e OKB, ajo gjithashtu ka fuqi te akreditoje delegacione
kombetare si anetare te OKBse, ka fuqi te miratoje rezoluta per ceshtje te
ndryshme por jo ne menyre te detyryeshe, i bashkerendon programet e
agjencive nepermjet Keshillit Ekonomik Shoqeror qe ka 54 shtete anetare,
promovon zhvillimin dhe bashkepunimin nderkombetar ekonomik social.
Funksionet e ECOSOC përfshijnë informacion mbledhjen, këshilluar vendeve
anëtare, si dhe dhënien e rekomandimeve.

Presidenti zgjidhet për një mandat një-vjeçar dhe të zgjedhur në mesin e fuqive
të vogla ose të mesme të përfaqësuara në ECOSOC. ECOSOC mblidhet një
herë në vit në korrik për një seancë katër-javore

Nepermjet porgrameve, OKB ndihmon per perkujdesjen per marredheniet

boterore Veri-Jug, organizon burimet prej pjeseve me te pasura te botes per t'i
alokuar ne pjeset me te varfera. Programet financohen pjeserisht nga Asambleja
e Pergjithshme, pjeserisht nga shtetet anetare, bizneset, dhuruesit private e
bamiresit.

UNICEF eshte fondi i OKB per femijet i cili u jep ndihme teknike dhe
financiare vendeve te botes se trete per programe ku perfitojne femijet.
UNHCR eshte zyra e komisionerit te larte te OKBse per refugjatet e cila
bashkerendon perpjekjet per te mbrojtur, ndihmuar dhe atdhesuar nje numer te
madh refugjatesh.

UNDP eshte agjencia me e madhe nderkombetare ne bote qe jem ndihme per

ndihme teknike dhe bashkerendon perpjekjet e OKBse per zhvillimin e botes se
trete.

agjencite autonome te OKBse jane: Organizata Boterore e Shendetesise,

Agjencia nderkombetare per energjine atomike, Organizata e Ushqimit dhe
Bujqesise.

E drejta nderkombetare

Njihen 4 burime te se drejtes nderkombetare: traktatet, zakonet, parimet e

pergjithshme te drejtesise (barazia) dhe dija ligjore (vendimet juridike)

-Traktatet jane marreveshje te nenshkruara te cilat pas nenshkrimit dhe

ratifikimit duhet te respektohen. Karta e OKBse eshte nje prej traktateve me te
rendesishme te botes.

-Zakonet jane burimi i dyte me i madh i se drejtes nderkombetare, sjellja e

shteteve ne nderveprimet mes tyre per nje kohe te gjate mund te shnderrohet ne
zakon

-Parimet e pergjithshme te se drjetes sherbejne po ashtu si burim i se drejtes,

psh sulmi i Irakut ndaj Kuvajtit u cilesua si i paligjshem sipas traktateve qe
kishte nenshkruar Iraku..

- Dija ligjore, e mbeshtetur prej Gjykates Boterore, eshte burimi i katert... dmth
argumentet e shkruara te gjykatesve dhe avokateve te te gjithe botes.

shpesh e drejta nderkombetare eshte me e prapambetur se ndryshimi i normave,

e drejta ndryshon me traditat. psh disa veprimtari spiunazhi konsiderohen si te
paligjshme por anashkalohen aq sa nuk mund te thuhet se shkelin normat
nderkombetare.

Zbatimi i se drejtes nderkombetare lidhet me ndersjelltesine praktike, shtetet e

zbatojne te drejten nderkombetare sepse duan qe edhe shtetet tjera ta bejne nje
gje te tille (armet kimike gjate Luftes se Ftohte)
Shtetet zbatojne te drejten nderkombetare per shkak te frikes ndaj kostos
afatgjate ose prej perhapjes se emrit te keq qe mund te vije si shperfilles i se
drejtes nderkombetare, po ashtu ato mund te perballen me sanksione
(Sanksionet jane marreveshje mes shteteve per te ndaluar tregtine me shkelesin
e se drejtes, ose te disa mallrave te vecanta te perdorimit te gjere si ndeshkim
per shkelje te se drejtes nderkombetare)

Gjykata boterore, dobesia eshte mungesa e gadishmerise per t'ju nenshtruar

vendimeve te saj, vetem 1/3ta e shteteve qe e kan nenshkruar traktatin e saj.

Sot perdoret kryesisht per zgjidhje te problemeve dytesore si rasti i grindjeve

tregtare mes SHBA, Kanadas e Italise.

Ne sistemin kombetar mund te perfitosh demshperblim, mund te inicohet

ceshjta nga vet qytetaret, ne sistemin nderkombetar shtetet inicojne per
qytetaret, mendim keshillues

Ekstradimi eshte dergimi i nje njeriu jashte territorit te nje shteti per tu gjykuar
ne nje gjykate kombetare pasi qe qeveria e ketij shteti ta kerkojne nje gje te tille
te qeveria perkatese dhe ta dorezoje per gjykim.

Parimi i territorialitetit sundon edhe mbi ligjin e emigracionit. Kur njerezit

kalojne kufirin e tyre dhe futen ne nje vend tjeter, vendimi per te percaktuar
nese ata mund te qendrojne atje dhe me cfare kushtesh, varet nga shteti i ri ne
territorin e te cilit kane hyre.

Ligjet e diplomacise

Gurthemeli i se drejtes nderkombetare eshte respekti per te drejtat e

diplomateve. Diplomatet gezojne paprekshmeri diplomatike edhe kur i largohen
prej territorit te ambasades e udhetojne perreth. Statusi i ambasadave dhe i nje
ambasadori eshte i percaktuar qarte ne procesin e njohjes diplomatike;
diplomatet akreditohen ne qeverite e njeri-tjetrit. Diplomatet qendrojne jashte
juridiksionit te gjykatave te vendit prites per cdo veper penale.

Poste diplomatike quhet nje pago qe dergohet nga nje ambasade ne vendin e saj
ose e kunderta. Ajo gezon statusin e territorialitetit te vendit te vet, nuk mund te
hapet nga vendi prites.
Te prishesh marredheniet diplomatike do te thote te terheqesh diplomatet e tu
prej nje shteti dhe te largosh diplomatet e tij prej vendit tend.

Kur du vende nuk kane marredhenie diplomatike ato shpesh bejne tregti
nepermjet nje vendi te trete qe eshte i gatshem te perfaqesoje interesat e nje
vendi permes ambasades se vet - ky quhet seksioni i interesave ne ambasaden e
vendit te trete. (Interesat e SHBA dhe Kubes perfaqesohen nga ambasada e
Zvicres ne te dyja vendet)

-Ligji i luftes-

Nje shtet qe shkel ligjet e luftes mund ta shohe veten pa aleate dhe te prirur per
t'ju nenshtruar shpagimit.

Parimi kryesor i luftes eshte per te kufizuar luften tek luftuesit per te mbrojtur
civilet kur kjo gje eshte e mundur.

"Ne qofte se dallimi ndermjet nje civili e nje luftetari nuk mund te behet, mund
te vriten te dy kur ekzistojne dyshime"

Sipas ligjit te luftes ushtaret kane te drejte te dorezohen dhe te fitojne te drejten
per mos te qene objekt i luftes.

E drejta nderkombetare dallon luften e drejte me luften agresive. Karta e OKB e

percakton ligjhshmerine e luftes dhe agresorin e nxjerr jashte ligjit.

Agresioni eshte perdorimi i forces ose kercenimi i drejtperdrejte per ta perdorur

ate nga ana e nje shteti kundrejt nje territori apo sovraniteti te nje shteti tjeter.
Doktrina e luftes si kunderpergjigjje nuk e sheh jodhunen, por ndeshkimin e
agresorit.

Marreveshja e Helsinkit ne vitin 1970 qe u arrit mes SHBA dhe Bashkimit

Sovjetik gjate nje periudhe zbutjeje te marredhenieve mes tyre, i trajtonte te
drejtat e njeriut per here te pare si ceshtje legjitime ne nje traktat Lindje-
Perendim. (sidomos me iniciativen e presidentit Xhimi Karter qe i beri te drejtat
e njeriut qellim madhor)

Sot perpjekjet per te drejtat e njeriut jane perqendruar ne fitimin e te drejtave

politike themelore ne vendet autoritare duke filluar ndalimin e tortures dhe
denimit me vdekje. Organizata qe ushtron trysni per keto eshte Amnesty
International.
TREGTIA

Veprimtarite me te studjuara te studjuesve te ekonomise politike nderkombetare

jane: tregtia, marredheniet monetare, korpooratat shumekombeshe.

Ekzistojne dy teori ekonomike:

Merkantilizmi e ve theksin te fuqia dhe beson se cdo shtet duhet te mbroje

interesat e veta ne dem te te tjereve, duke mos u mbeshtetur ne organizata
nderkombetare per perfitime te ndersjellta.

Liberalizmi eshte kendveshtrim tjeter i cili po ashto e pranon anarkine por nuk e
lidh kete si dicka qe perjashton mundesine e bashkepunimit te gjere per arritjen
e perfitimeve. Liberalizmi e merkantilizmi jane teori te ekonomise dhe ideologji
qe i japin forme politikave shteterore.

Liberalizmi e ve theksin ne interesat e perbashketa te shkembimeve ekonomike

ndersa merkantilizmi thekson interesat e kunderta. Liberalet e shohin qellimin
me te rendesishem te politikes ekonomike krijimin sa me te madh te pasurise
nepermjet nje frytshmerie sa me te mire. Merkantilistet qellimin kryesor e
shohin krijimin e nje shperndarjeje te pasurise sa me te mire qe te jete e mundur.

Arsye e triumfit te liberalizmit eshte sepse ne praktike jane realizuar fitime te

medha prej tregtise se lire.

Ekonomistet liberale jane me te interesuar qe te rritin sa me shume perfitimet e

oergjithshme prej shkembimit, nje rrethane qe quhet Pareto optimal.

Liberalistet, ekonomite familjare vetjake dhe firmat i shikojne si akteret

kryesore dhe mendojne se roli me i dobishem i qeverise eshte mosnderhyrja ne
shoqeri perveqse per te rregulluar tregjet.

Per merkantilistet, ekonomia duhet t'i sherbeje politikes: krijimi i pasurise

qendron nen fuqine shteterore. Tregtia eshte e deshirueshme vetem kur
shperndarja e perfitimeve i jep perparesi nje shteti kundrejt konkurruesve te tij.
Dalliimi ndermjet liberalizmit dhe merkantilizmit ilustrohet me dallimin mes
hegjemonise dhe perandorise.
TREGJET

Tregtia perben 15% te veprimtarise se pergjithshme ekonomike te botes, cdo

dite tregtohen 5 trilion dollare. Perendimi i industrializuar zoteron 2/3tat e
tregtise nderkombetare.

Ne tregtine boterore sot veprojne dy prirje kontradiktore. Njera prirje shkon

drejt integrimit te rajoneve te industrializuara ne nje rajon te vetem boteror ku
rol te madh luan Organizata Boterore e Tregtise
(WTO). Prirja e dyte eshte ndarja e madhe qe po krijohet ne perendimin e
industrializuar ne 3 blloqe tregtare konkurruese (Europe, Azi, Amerike e
Veriut).

Me qellim qe te rritet sa me shume pasuria e pergjithshme, cdo shtet duhet te

specializohet ne prodhimin e atyre mallrave per te cilat ka perparesi te krahasuar
si dhe tregti per disa mallra qe nje shtet tjeter i prodhon me mire.

Danimarka ka mungese te lendeve minerale por eshte e specializuar ne

prodhimin e gjalpit dhe lodrave LEGO me eksportin e te cilave mbulon kostot e
importit te lendeve te para per te cilat ka mungese.

Arabia Saudite ka teprica te naftes por ka nevoje per vetura qe te operoje me

shume ne territorin e saj te madh; Japonia nderkohe eshte e specializuar ne
prodhimin e veturave por ka nevoje per nafte qe ta vere ne levizje industrine e
saj.

Nje shtet ka nevoje per perparesi me te madhe te krahasuar sesa per nje
perparesi te lehte per mallra qe nuk eshte e specializuar.Nese do ekzistonin
vetem dy shtete, perpjekja per t'u marr vesh per cmimet do te ishte ne thelb nje
proces politik qe do sillte ndoshta edhe perdorimin e forces ushtarake, por ne
bote ka shume shtete dhe cmimet caktohen prej konkurrences se tregut. Nese
Japonia i shet veturat shume shtrenjte, Arabia Saudite orientohet tek veturat
gjermane.

Tregjet e lira pordhojne nje model te blerjes dhe shitjes me cmim deri diku te
pandryshueshem dhe ky quhet cmim i tregut, ne te kunderten me rritjen e
cmimit - kjo do t'a nxiste bleresin te orientohej tek nje shites tjeter. Ne tregun e
lire, cimimi tek i cili kryqezohen kurbat e kerkeses dhe ofertes quhet cmim i
baraspeshes. Me kete cmim shitesit jane te gatshem te ofrojne te njejten sasi
sherbimesh e pordhimesh qe bleresit jane te gatshem t'a blejne.

Ekonomia e planifikuar eshte e organizuar nga shteti ne te clien autoritetet

politike percaktojne cmimet dhe vendosin sasite e prodhimit e te konsumit per
cdo produkt sipas nje plani afatgjate (BRSS, Kina, Europa Lindore).
Mbeshtetesit e saj pretendonin se ky lloj sistemi i bente ekonomite njeherit me
te arsyeshme dhe me te drejta. Duke e kontrolluar ekonomine, qeverite mund te
garantonin plotesimin e nevojave themelore te qytetareve (Mao Ce Duni,
politika e tasit te orizit). SOt veprimtaria ekonomike boterore ndjek me shume
parimet e tregjeve te lira sesa te ekonomise se planifikuar, por shpesh qendron
diku ndermjet skajeve; shume qeveri kontrollojne cmimet e brendshme te disa
mallrave ose zoterojne disa industri qe mendohen si jetike per ekonomine
kombetare si kompanite e prodhimit te naftes ose linjat ajrore (ekonomi ne
pronesi te shtetit).

Tregjet rendom ndikohen nga politika. Politika krijon kornizen ligjore per
tregjet duke siguruar qe pjesemarresit t'ju permbahen premtimeve.

- Monopoli kur vetem nje kompani/akter zoteron oferten per nje produkt te
caktuar dhe e cakton cmimin vet.

- Oligopoli eshte nje monopol qe zoterohet nga shites te medhenj qe shpesh

bejne bashkerendim te heshtur ose te hapur per te rritur cmimet.

- Taksimi eshte nje ndikim tjeter politik mbi tregjet. Taksat perdoren per te
krijuar te ardhura per qeverite ashtu edhe si mjet i rregullimit te veprimtarise
ekonomike.

Fuqia politike vjen ne shprehje kur shtetet aplikojne sanksione tregtare ndaj
shteteve te caktuara. Zbatimi i sanksioneve shte i veshtire per shkak te tregut te
zi psh sanksionet 1990 ne Serbi thyheshin me kontrabande.

Merkantilizmi udhehiqej nga ideja e krijimit te nje baraspeshe te perhershme te

tregtise (vleren e importeve te krahasuar me eksportet) - baraspesha pozitive e
tregtise, kur eksportet jane me te medhaja se importet (teprica tregtare e
Japonise), baraspesha negative e tregtise (deficiti tregtar i SHBA vitet 90ta).
Mungesa e baraspeshes transmetohet si nje lloj huaje. Psh kur SHBA kishte
deficit dhe Japonia suficit gjate viteve te fundit, per ta baraspeshuar tregtine,
SHBA eksportoi ne Japoni monedhen USD, Japonia e prdori per te blere
aksione neper kompani amerikane, obligacione apo pasuri te paluajtshme.

Ndervaresia eshte nje dukuri politike, jo thjesht ekonomike. Kur shtetet bejne
tregti, ato behen te varur ndersjeltlesisht nga bashkepunimi politik me njera-
tjetren. SHpesh nje shtet eshte me in varur se tjetri.

Arabia Saudite ka fuqi me te madhe ne cmimin e naftes sesa Japonia ne vetura.

Ndervaresia lind prej perparesive te krahasuara, ajo lind prej pasurise absolute
me te madhe qe shtetet mund te krijojne duke bashkepunuar, kjo ndervaresi
varet nga bashkepunimi politik qe eshte ne interes te te gjithe pjesemarresve,
prandaj ndervaresia e nxit paqen sipas studjuesve.

Sa meshume nje shet te perfitojne nga nje bashkepunim tregtar, aq me i

ndjeshem behet nga shtetet qe kane pushtet mbi te. Psh Japonia ka me te lehte te
importoje energji elektrike por kjo e ka vendosur ne rrethana te papershtatshme
sa i perket fuqise nderkombetare.

AUTARKIA

Nje menyre per t'ju shmangur varesise nga shtetet tjera eshte shmangia
krejtesisht e tregtise duke e zevendesuar me prodhimin e gjithckaje qka
nevojitet. Dicka e tille quhet mbeshtetje ne forcat e veta ose autarki. nje politike
e tille eshte porvuar si jo e frytshme sepse shtetet tjera me ane te bashkepunimit
rrisin pasurine e tyre te perbashket. Nje rast klasik i autarkise ka qene Shqiperia
komuniste deri ne vitin

1991; njejte edhe rasti i Kines ne vitet 50ta e 60ta si rrjedhoje e nje embargoje
ekonomike te vendosur nga SHBA, kete model e permbysi ne vitin 1980.

PROTEKSIONIZMI

Strategjia e ndikimit ne tregtine nderkombetare per te forcuar nje a me shume

industri vendase dhe per t'i mbrojtur ato nga konkurrenca nderkombetare quhet
porteksionizem... dhe eshte e kundert meliberalizmin. Arsyet per
proteksionizem lindin nga motivi per te mbrojtur disa industri edhe perkunder
interesave kombetare vetem per te marre mbeshtetjen e tyre neper fushata
elektorale ne kembim te heqjes apo uljes se taksave per to; shtetet mbrojne nje
industri te re kur ajo fillon per here te pare per ta kursyer nga rreptesia dhe
konkurrenca e ashper nderkombetare; tjeter motiv eshte qe industrise vendase t'i
ipet hapsire frmemarrje kundrejt kushteve te ndryshueshme te tregut; motivi
tjeter eshte qe mbrojtja e industrise veshtrohet jetesore per sigurine kombetare;
tjeter motiv eshte qe t'i parandaloje shtetet tjera apo tregun boteror qe t'ua shese
produktet me cmime te ulta neper bote sic njihet me termin dumping ku cmimet
jane nen nivelin me te ulet per te siguruar nje fitim (Japonia tu i shite kamiona
te vegjel popullates amerikane). Masat protekioniste te qeverive pjane tarifat e
caktuara per import, ato jo vetem qe i frenojne mallrat qe vijne nga jashte por
edhe krijojne nje baze te te ardhurave per qeverine.

Mase jotarifore proteksioniste jane edhe kuotat (sasi tavan per sasine e mallrave
te nje lloji qe mund te importohen), tjeter mjet jane ndihmat shteterore qe ia
mundesojne industrive vendase t'i ulin cmimet pa e ulur fitimin. Importet mund
te kufizohen edhe me anet te shume kufizimeve dhe rregulloreve' psh kur
pengohet shperndarja e nje malli ne treg ose reklamimi i nje produkti ne tregjet
vendore. Kur nje shtet e shetezon nje produkt psh naften, investitoret e huaj
mbesin jashte. Por qytetaret mund t'i injorojne produktet e importuara edhe duke
ndjekur nje filozofi te nacionalizmit dhe tuke konsumuar prodoukte vendore.

Por nje mangesi e proteksionizmit eshte psh kur amerikanet i kufizuan importet
e veturave japoneze, amerikanet u detyruan te blejne vetura amerikane duke
paguar me shume.

Industrite vendase mund te ndikojne mbi qeverite e tyre qe te zbatojne politika

te tregtise se lire.

Mjetet per ndikim perfshijne lobimin, krijimin e komiteteve te veprimit politik,

pagesen e ryshfeteve, madje edhe nxitjen per grushtshtet. Nje shembull eshte se
kur qeveria amerikane kufizoi tregtine e duhanit brenda vendit per shkak te
sensibilizimit per rreziqet shendetsore ndaj tij, kompanite e duhanit u bene me
sulmues per tregtimin e cigareve jashte duke i sfiduar kufizimet e shteteve tjera
qe preventonin tregtimin e duahnit amerikan jashte. Ne vitin 1980 qeveria
amerikane mori anen e ketyre kompanive duke i kercenuar vendet tjera pper te
hapur tregjet per cigaret amerikane ne te kundert do te merreshin masa tregtare
ndaj tyre.

- Te drejtat e prones intelektuale jane te drejtat e krijuesve te librave, filmave,

porgrameve kompjuterike dhe te pordhumeve tjera te ngjashme per te marre
apra kur prodhimet e tyre shiten. SHBA ka nje konflikt te madh me vendet tjera
per pirateri te disa produkteve ku SHBA ka perparesi te krahasuar. Ne vitin
1991 SHBA e kercenoi Kinen pe disa tarifa ndeshkuese nese ajo nuk zbatonte
nje ligj te ri per te
drejtat e autorit.

Psh sistemi i Microsoft Corporation ka qene nje prej programeve me

fitimprurese ne bote. Ata i vendosen nje hologram dallues i cili u falsifikua nga
shume kompani kineze dhe te Taivanit qe
bene distribuimin e atij sistemi te Microsoft duke i shkaktuar kesaj kompanie
nje dem deri ne 150 milion dollare.

Nje tjeter ceshtje e tregtise boterore jane edhe sherbimet. Marreveshja e Tregtise
se Lire se Amerikese se Veriut NAFTA i lejon bankat dhe kompanive te
sigurimit amerikane te operojne me sherbimet e tyre ne Meksike. Sherbimet e
ofruara nga kompanite ne nje vend mund te perdoren me frytshmeri nga
perdoruesit e vendeve tjera. Po ashtu kemi edhe tregtine e armeve (SHBA ka
perparesi te krahasuar me vendet tjera te botes).

-Tregtia e paligjshme-

Nje lloj i tregtise se paligjshme eshte kontrabanda. Kontrabanda ekziston sepse

eshte fitimprurese te shesesh kopje te falsifikuara taivaneze te programit te
Microsoftit ne Gjermani ose kokain kolumbiane ne

SHBA. Tregjet e zeza jane te perhapura dhe zakonisht lulezojne ne ekonomi ku

roli rregullues i qeverise eshte shume i madh, sic jane ekonomite e planifikuara.
Droga e armet jane ato qe sjellin me se shumti fitim. Ne kete rast shtetet e
pasura mund te bleje nje pjese te madhe te armeve megjithese me nje cmim me
te larte se vlera. Shume shtete kane perfitime nga eksportet e paligjshme; psh
prej eksporteve te paligjshme te armeve mund te perfitoje shteti eksportues
ekonomikisht ndersa shteti importues merr armet duke perfituar ne aspektin e
sigurise.
Marreveshjet ekonomike funksionojne kryesisht nga ndersjelltesia per zbatimin
e tyre. Nese nje shtet vendos tarifa ndaj nje shteti, gjasat jane qe edhe shteti
tjeter te pergjigjet me te njejtin lloj te masave tregtare.

Shpagimi per praktika te pandershme tregtare shihet si perpjekje per ta bere te

krahasueshem llojin e shkeljes me gjeresine e saj. Psh pengesat europiane per
eksportet e ushqimit amerikan bene qe SHBA te ngreje pengesa per importet e
ushqimit europian. Nje grup gjykues nen kujdesin e GATT-it vendosi ne vitin
1992 kunder masave europiane duke ia legjitimuar shpagimin SHBAve nese
Europa nuk do t'i hiqte pengesat. Ne rastin e dumpingut, shpagimi synon
baraspeshimin e perparesise qe gezojne mallrat e importuara me cmime te ulta,
duke ia rritur cmimet perseri ne vleren e tregut. Psh kur Japonia shiste Toyoten
dhe Mazden me cmime te ulta ne Amerike, Departament i Tretise propozoi
tarifimin e ketyre produkteve per ngritjen e cmimeve me te njejten sasi qe te
arrinin vleren e tregut.

ORGANIZATA BOTERORE E TREGTISE

Organizata Boterore e Tregtise WTO eshte organizate nderqeveritare shume

paleshe boterore e cila nxit, mbikeqyr dhe luan rolin e gjykatesit per tregtine
nderkombetare. WTO eshte pasardhese e
Marreveshjes se pergjithshme per Tarifat e Tregtine (GATT) e cila u krijua ne
vitin 1947 per te krijuar lehtesira per nje tregti te lire dhe shumepaleshe. Pervec
rolit kryesor si nje forum, GATT ndihmonte edhe ne gjykimin e grindjeve
tregtare (ndihmat bujqesore europiane)duke bere interpretimin e rregullave
tregtare. Ne vitin 1955 GATT u shnderrua ne WTO ku u perfshi edhe tregtia e
sherbimeve dhe prona intelektuale. Me kalimin e kohes anetaresia ne WTO
eshte rritur duke perfshire edhe shtete te ish Bashkimit Sovjetik. Jane 136
anetar; marreveshja mes SHBA dhe Kines ne vitin 1999 pas 13 vjetesh bisedime
jep shpresa edhe per anetarsimin e Kines ne kete organizate.

Korniza e WTO mbeshtetet ne parimin e nderjelltesise, dmth heqjes se

pengesave tregtare te nje shteti ndaj nje tjetri, duhet te pasoje i njejti veprim nga
shteti i dyte dhe ai i mosdiskriminimit. Ky parim i fundit misherohet ne
konceptin e shtetit me te mbeshtetur MFN sipas te cilit kufizimet tregtare te
vendosura nga nje anetari i WTO duhet te zbatohen njelloj per te gjithe anetaret
e saj; cdo anetar ka te dtrejte te kete te njejtin trajtim qe nje shtet i jep partnerit
te tij me te mbeshtetur. Nesa Australia i vendos nje tarife automobilave franceze
per 20%, s'ka te drejte t'i vendose 40% atyte amerikane

Nje perjashtim kundrejt ketij sistemi MFN, eshte Sistemi i Pergjithesuar i

Parapelqimeve GSP nepermjet te cilit shtetet e industrializuara filluan ne vitin
1970 t'u japin koncesione tregtare shteteve te botes se trete per te ndihmuar
zhvillimin ekonomik te tyre, psh premtimi i shteteve te pasura per te lejuar
importet nga shtetet e varfera me tarifa me te ulta sesa ato qe u vendosen
vendeve me parimin MFN.

WTO vazhdoin rolin e GATT si forum bisedimesh zyrtare per marreveshjet e

tregtise per t'i hequr pengesat tregtare. Bisedmiet zyrtare per marreveshje
shumepaleshe jane te gjata e te veshtira dhe zgjasin disa vjet. Prej vitit 1947 deri
1995 ka pasur 5 raunde bisedimesh

1. raundi Kennedy 1960, sepske gjate administrates se Kennedyt iu kushtua

vemendje Komunitetit Ekonomik Europian,

2. raundi i Tokios 1970

3. Raundi i Uruguajit 1986

Megjithese WTO krijon kornize te pergjithshme per tregtine shumepaleshe,

pjesa me e madhe e tregtise nderkombetare orientohent drejt marreveshjeve
politike me te vecanta

Marreveshjet dypaleshe; Traktatet dypaleshe qe mbulojne tregtine jane

rregullime te ndersjellta per te ulur pengesat e tregise ne mes dy shteteve. Per
shembull nje vend pakeson ndalimet per importin e nje prodhimi X ne
shkembim qe vendi i dyte te ule tarifat e tij per produktin Y.

Zonat rajonale te tregtise se lire; jane zona ku shtetet fqinje merren vesh per te
hequr sistemin e pengesave tregtare brenda zones se tyre. Krijimi i zones
rajonale te tregtise se lire lejon nje grup shtetesh te bashkepunoje per rritjen e
pasurise se tyre pa pritur qe kjo te behet se bashku me pjesen tjeter te botes.
Zona me e rendesishme rajonale e tregtise se lire eshte ne Europe, ajo lidhet me
Bashkimin Europian.

Shtetet e Bashkuara te Amerikes, Kanadaja dhe Meksika kane nenshkruar

Marreveshjen e Tregtise se Lire te Amerikes se Veriut NAFTA ne vitin 1994.
Gjate Luftes se Ftohte, blloku sovjetik ruajti tregun e vet tregtar te njohur si
COMECON. Komunuelthi i Shteteve te Pavarura i krijuar nga 12 republika ish-
sovjetike mund te behet nje gurp bashkerendues ekonomik meqenese
Komunuelthi ka qene me pare zone e lire tregtare sepse ishte pjse e nje shteti te
vetem.

-Karteli eshte nje shoqate prodhuesish ose perdoruesish ose te dyja se bashku,
te nje malli te caktuar i krijuar me synim qe te ndryshoje sipas interesave te
vecanta, cmimin e tij ne tregun boteror. Eshte nje forme e pazakonte e
regjimeve tregtare. Ne shumicen e rasteve jane prodhuesit e jo perdoruesit e nje
malli, ata qe formojne Kartelin; kjo ndodh sepse ka me pak prodhues se
perdorues dhe gjasat per t'i bashkerenduar veprimet e tyre gjenden me shume
tek prodhuesit psh per ti mbajtur cmimet e larta

Karteli me i shquar ne ekonomine boterore eshte Organizata e Vendeve

Eksportuese te Naftes (OPEC). Shtetet anetare kontrollojne se bashku me
shume se 100 miliarde dollar te eksporteve te naftes ne vit, gjysmen e sasive
boterore, aq sa eshte e mjaftueshme sa per te ndikuar mbi cmimin. OPEC e ka
qendren ne Vjene te Austrise e cila nuk eshte anetare. OPEC ben bisedime
zyrtare disa here ne vit per te percaktuar kuota per prodhimin e naftes se cdo
vendi me qellim qe t'i mbaje cmimet boterore te naftes ne kontroll. Psh Arabia
Saudite rriti eksportet e saj ne vitin 1991 per te rifituar humbjet e prodhimit te

Irakut e Kuvajtit duke i mbajtur cmimet krahasimisht te qendrueshme ne tregjet

boterore, para dhe pas Luftes se Gjirit.

Megjithate si kunderpergjigjje ndaj OPEC, shtetet kryesore importuese te naftes

krijuan organizaten e tyre International Energy Agency (IEA) e cila
bashkerendon politikat e energjise se shteteve kryesore te industrializuara sic
jane mbajtja e rezervave te medha te naftes ne rast te mungeses se saj ne tregjet
boterore ne menyre qe t'i mbaje cmimet boterore te naftes te ulta dhe te
qendrueshme.

ENERGJIA
Bota po konsumonte 15% te burimeve energjetike boterore dhe varej nga
burimet e gazit rus per 30 % ne shekullin e 20te, andaj Shumani doli me idene
per krijimin e Bashkimit Europian te Thengjillit dhe Celikut. Nafta dhe gazi
natyror po krijonin nje gjeopolitike qe Colin e quajti "gjeopolitika e
petroleumit". Irani me nje regjim te socializmit islamik mbeti prodhuesi i dyte
ne bote i naftes por nuk mund te influenconte diplomatikisht per shkak te
embargos nderkombetare deri ne vitin 2016. Rusia 40% te buxhetit shteteror e
mbushte nga eksporti i naftes. Rusia eshte shembull i nje modeli te fuqise
energjetike me mungese demokratike. Venezuela nen regjimin autoritar te
Cavezit ishte eksportuesi i katert i naftes. Ulja gati 5fishore e cmimit te naftes
ne vitet 2014-1016 dobesoi keto fuqi autoritare. Petro China ne vitin 2009 ishte
kompania numer 1 ne bote. Kina ishte nje nga importueset me te medha te
naftes dhe perfitoi dukshem nga renia e cmimit te naftes qe ishte ne kurriz te
regjimeve autoritare te cilat shenuan nje rritje te madhe si shkak i rritjes enorme
te cmimit te naftes nga 1989 deri ne vitin 2008, vetem gjate vitit 2008 cmimi
ishte ngritur 3 here. Niveli i ulet i demokracise, mosfunksionimi i sundimit te
ligjit, korrupsioni, mosrespektimi i te drejtave te njeriut dhe vrasjet e
pandricuara te lidereve opozitare, rregullisht kritikoheshin nga bashkesia
nderkombetare.

Rusia e kohes se Jelcinit menjeher pas shperberjes se Bashkimit Sovjetik ra ne

suazat e nje fuqie rajonale; me ardhjen e Putinit ajo u forcua ushtarakisht e
politikisht dhe perqendroi tere fuqine ne eksportin e naftes dhe gazit natyror. Ne
vitin 2010 filloi ne Rusi modernizimi i sistemit qeverises rus, nje tentative e
ngjashme me ato te Gorbacovit me Perestrojken. Ardhja e Putinit ne postin e
presidentit pas 2010es shuajti keto shpresa. Sanksionet e BEse ndaj Rusise dhe
ulja drastike e cmimit te naftes dhe gazit ne vitet 2014-2016 dobesoi fuqine e
Rusise; njejte e perjetoi edhe Venezuela sidomos pas vdekjes se presidentit
Cavez.

Rasti i i Sirise dhe Ukraines perforcojne tezen se shtetet tranzite jane vatra te
luftes.

Teza e suficitit energjetik me deficit demokratik u perforcua edhe ne

demonstratat e pergjakshme kunder regjimit iranian ne vitin 2009. Vetem ne
vitin 2015 pas arritjes se marreveshjes se fuqive boterore me Iranin dhe ato te
armatimit nuklear, filloi zbutja e marredhenieve SHBA-Iran. Nga janari 2016
hiqet embargoja nderkombetare ndaj Iranit dhe ky i fundit filloi eksportin
energjetik dhe riktheu pozicionin e nje fuqie rajonale, nje fuqi qe nuk mund te
injorohej dhe evitohej; tere projekti i gazesjellesit europian Nabucco qe metonte
te clirohej nga varesia ruse, nuk mund te paramendohej pa gazin iranian.
Pikerisht kur pritej nje relaksim i marredhenieve me Iranin, Irani filloi
bashkepunimin me Rusine. Kur me 30 shtator 2015 aviacioni rus filloi
bombardimet ne Siri. Aleanca Rusi-Siri-Iran e perforcoi kete marredhenie.

Ne vitin 2011, BE hoqi dore nga gazsjellesi Nabucco dhe u orientua kah gazi i
Azerbejxhanit ne projektin TAP. Tranziti i energjise ishte po aq i rendesishem
sa prodhimi.

DIPLOMACIA ENERGJETIKE

Gazi dhe nafta u bene arma me e fuqishme diplomatike ne shek 21 duke krijuar
nje diplomaci te re- diplomaci energjetike. Disa qarqe shtruan nevojen e
hartimit te nje politike te re te jashtme te BE - politiken e jashtme energjetike.
Thelbi i gjeopolitikes se shekullit 21 ishte loja energjetike BE-Rusi per gas;
fillimisht ne trajten e perplasjes se projekteve te gazsjellesve Krahut Jugor rus
dhe Nabuccos evropiane, pastaj mes Krahut Turk dhe TAP qe do te percaktonin
ndikimin diplomatike.

Nabucco dhe Krahu Jugor kishin deshtuar ende pa filluar me 2013 (per shkak te
interesave te ndryshme te partnereve te ketij projekti) respektivisht 2014. Deri
me 2015 mbeti Krahu Turk dhe TAP por pas acarimit te marredhenieve ruso-
turke shkak i rrezimit te aeroplanit rus nga aviacioni turk me 24 nentor 2015
edhe realizimi i ketij projekti te gazsjellesit u vu ne pikepyetje. Serbia dhe
Shqiperia shiheshin si pika shperndarese te gazit te gazsjellesve respektive. Ne
vitin 2014, Bullgaria kishte refuzuar kalimin e gazsjellesit rus te Krahut Jugor
neper territorin e saj.

Gjeopolitika e re e perfshinte Kaspikun si adrese te planifikimeve, BE e shihte

si prioritet lidhjen e tubacioneve nga deti Kaspik ne BE. Rusia perveq
gazesjellesit Krahu Verior, 3 vjet pas projektit evropian lansoi projektik Krahu
Jugor. Ne vitin 2009 Rusia shpalosi edhe projektin Yamalo - projektin me te
madh energjetik ne bote, per te siguruar furnizim per dy krahet, per te eleminuar
varesine tranzitore te gazit te saj kah Ukraina. Me gazesjellesin Krauh Jugor,
Rusia tentonte ta bllokonte gazsjellesin evropian Nabucco per nje kohe sa ta
mbante Evropen ne gjendje varshmerie nga gazi rus.

Nder projektet e para per t'u shkeputur nga varesia ruse ishte Nabucco i
promovuar ne vitin 2009 qe e krijonte korridorin energjetik mes BEse, Turqise
dhe Gjeorgjise me rajonin Kaspik.

Ne vitin 2008, BE aprovoi paketen e 'sigurise energjetike' si strategji te pare. Ne

vitin 2009 KE do ta aprovonte implementimin e ketij plani qe percaktonte
prioritetet infrastrukturore energjetike: korridorin e gazit jug-evropian, planin
nderlidhes te Baltikut, unazen energjetike mesdhetare qe lidhte Evropen me
Afriken veriore, integrimin e sistemeve te energjise elektrike dhe te gazit te
Evropes Qendrore. Ne veren e vitit 2009, kryetari i Komisionit Europian
Barosso e nenshkroi ne Ankara kycjen ne gazsjellesin Nabucco.

Rusia me naftsjellesin ruso-kinez, shtrinte ndikim gjeopolitik edhe ne Lindjen e

Larget. Me 1 janar 2009 nderprerja e distribuimit te gazit rus per shtetet
evropiane si pasoje e kontestit Rusi-Ukraine, e hapi debatin e problemit te
sigurise energjetike. Mbyllja e tubacioneve ruse behej me pretekstin e "cmimit
te ulet per gazin qe e shfrytezonte Ukranina" por tendenca e Rusise ishte
eleminimi i Ukraines si shtet kyc tranzit permes se ciles kalonte 80% e gazit
natyror rus neper Evrope. BE kishte rolin e nje soditesi pasiv dhe te nje reaguesi
post-festum ne fushen e energjise deri atehere. Ajo ne njeren ane tentonte ta
mbeshteste gazsjellesin Nabucco dhe nga ana tjeter mundohej t'i ndalonte disa
shtete anetare te perkrahnin gazsjellesin konkurrent - Krahun Jugor.

Ne BE 30% e gazit natyror vinte nga Rusia. Belgjika fare nuk varet nga gazi
rus, cereku i shteteve anetare po. Gjermania ishte pozicionuar ne anen e
projektit rus te Krahut Verior ndersa Italia ne Krahun Jugor. Evropes i nje
pergjigjje unike. Vetem Serbia dhe Republika Srpska ishin kycur ne gazsjellesin
Krahu Jugor kurse pjesa tjeter e Ballkanit ne gazsjellesin TAP (gazsjellesi trans-
adriatik).
Ne peiudhen pas Luftes se Ftohte, ne vend te ideologjise dhe armeve
berthamore, si arme e ndikimit gjeopolitik filloi te perdoret energjia.Rrethanat
globale deshmuan per shantazhin energjetik si instrument i shantazhimit politik,
qe shprehej me se miri me rastin e Ukraines e cila nuk mundte t'i paguante
faturat mujore per gazin rus. Derisa kryetari i meparshem Jushqenko synonte
anetaresimin ne NATO, pasardhesi Janukovic thoshte se me ligj do ta ndalonte
nje gje te tille.

Serbia kundershtonte anetaresimin ne NATO duke preferuar te mbaje lidhjet

energjetike me Rusine. Rusia duke e kycur Serbine ne Krahun Jugor te
gazsjellesit shtrinte pranine e vet ne Ballkan, nderkaq Serbia faktorizohej
energjetikisht dhe gjeostrategjikisht.

Ballkani ne vitin 2015 ishte i ndare ne dy blloqe; ne Ballkanin euro-atlantik me

Kosoven, Shqiperine dhe Malin e zi, si dhe me Ballkanin Danubian me Serbine
dhe B&H. Maqedonia deklarativisht mbeti kah opsioni i pare, por me veprime
te orientuara nga praktika pro-lindore. BE nuk njohu Osetine Jugore, te
shkeputur nga Gjeorgjia; as aneksimin e Krimese, as pushtimin e Ukraines
lindore.

Ne anen tjeter Rusia filloi ne fund te vitit 2015, ta riaktualizonte Krahun Verior,
qe nga Rusia permes Detit Baltik dhe Gjermanise arrinte ne tregun evropian,
pasi qe Putini ne vitin 2014 e kishte shpallur te deshtuar Krahun Jugor e ne vitin
2015 edhe Krahun Turk. Pikerisht ne kete kohe te vitit, Keshilli Europian
vazhdoi sanksionet ekonomike kunder Rusise te vendosura ne vitin 2014 pas
aenksimit te Krimese.