Sistemi Operativ

Sistemi operativ eshte programi me i rendesishem ne nje kompjuter. Permes tij

ekzekutohet cdo
program tjeter aplikativ. Sistemi operativ kujdeset per funksionet baze te
kompjuterit siq jane
njohja e hyrjeve prej tastieres.daljet ne pajisjet dalese, mbajtja e shenimeve per
ndryshimet ne
fajlla dhe direktoriume dhe kontrollimi i pajisjeve periferike si disqet dhe
shtypesit. Ekzistojne
sisteme operative te ndryshme, por i pari qe eshte shfrytezuar ka qene DOS-i (Disk
Operating
System) i paraqitur nga firma "IBM" ne vitin 1981. Pasi qe per te punuar me te
eshte dashur qe
shfrytezuesit te jene te avancuara ne njohurite e kompjuterit, firma Microsoft
paraqiti Windows
3.11 si sistem operativ shume me te persosur se DOS-i. Me vone paraqiten edhe
sisteme
operative nga Microsoft si: Windows 85, Windows NT, Windows 98, Windows ME, Windows
2000, Windows XP, Windows 2003, Windows Vista (2007) dhe Windows Seven (7) ne vitin
2009. Gjithashtu ka edhe sisteme operative te tjera,si UNIX, LINUX etj.
Programet kompjuterike mund të ndahen në dy kategori kryesore:



– programet e sistemit qe drejtojne operacionet e sistemit te perpunimit

– programet zbatuese qe zgjidhin problemet e perdoruesve te tyre;

Bashkesia e Programeve te Sistemit njihet me emrin Sistemi Operativ (SO).

Perberja
Sistemi operativ përbëhet nga një sistem më vete i quajtur kernel (bërthama) dhe
nga një numër
programesh të sistemit.

Qellimi i Sistemit Operativ




Drejtimi i burimeve te sistemit te perpunimit

Lehtësimi i komunikimit midis personit dhe makines.(kompjuterit)

Aktivitetet e Sistemit Operativ

1.
2.
3.
4.
5.
6.

Drejtimi i kujteses masive (file system);

Drejtimi i kujteses( memories) RAM;
Drejtimi i proceseve;
Drejtimi i nderfaqes(paraqitja grafike) se perdoruesit;
Perdorimi njekohesisht i shume perdoruesve ne te njejten makine;
Kryerje e njekoheshme e shume proceseve mbi te njeten makine.

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013
1
Struktura e Sistemit Operativ
Sistemet Operative janë pergjithesisht te perbere nga nje bashkesi modulesh,
sejcili me nje
funksion te percaktuar. Modulet e ndryshme te sistemit operativ veprojne midis tyre
sipas
rregullave te percaktuara ne menyre qe te realizohen funksionet baze te makines.

Sistemet Mono-Tasking (një detyrësh)





Sistemet Operative qe bejne kryerjen e nje programi te vetem njihen me emrin mono-
tasking
(një detyrësh);
Nuk është e mundur te nderpritet kryerja i nje programi për ti dhene CPU-ne nje
tjeter
programi
Jane historikisht Sistemet e para Operative (psh MSDOS).

Sistemet Multi-Tasking (shumë-detyrësh)

Sistemet Operative qe lejojne kryerjen e njehersheme te shume programeve njihen si
shumëdetyrësh (Windows-NT , Linux); Nje program mund te nderpritet dhe CPU-ja i
kalohet nje
programi tjeter.

Sistemet Time-Sharing (kohë-ndarës)

Nje zhvillim i sitemeve shumë-detyrësh janë sistemet kohë-ndarës. Çdo program ne
veprim
kryhet periodikisht ne intervale te vogla kohe.
Nese shpejtesia e procesorit është mjaft e larte krijohet pershtypja e nje
zhvillimi paralel te
proceseve.

Drejtuesi i kujteses






Organizimi dhe drejtimi i kujteses qendrore është pamja me kritike ne krijimin e

nje SO;
Drejtuesi i kujteses është moduli i SO i ngarkuar me shperndarjen e kujteses ne
detyra (task)
te ndryshme (për te kryer nje detyre është e nevojshme qe kodi i saj te futet ne
kujtese);
Koklavitja e drejtuesit te kujteses varet nga tipi i SO;
Ne sistemet shume-detyresh mund te ngarkohen ne kujtese shume programe njekohesisht
Problem: si te ndahet hapesira ne menyre optimale

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

2
Ndarje Lineare
Kujtesa
Faqosja
Kujtesa Virtuale







Shpesh kujtesa kompjuterike nuk është e mjaftueshme për te permbajtur te gjitha

kodet e
detyrave te ndryshme;
Mund te simulohet nje kujtese me e madhe qe mban ne (RAM) vetem pjeset e kodeve dhe
te
dhenave qe sherbejne ne ate çast;
Perdoret koncepti i kujteses virtuale.
Te dhenat e programeve jo ne perdorim mund te hiqen nga kujtesa qendrore dhe te
vendosen
ne diskun kompjuterik ne zonen e quajtur zona e shkembimit (swap-it).
Raporti i dimensioneve te zones shkembyese dhe e RAM-it është 3 : 1 (maksimum);
Procesoret moderne zoterojne mekanizma harduere për te lehtesuar drejtimin e
kujteses
virtuale.

Drejtuesi i sistemit te dosjeve

Drejtuesi i sistemit te dosjeve (file system) është moduli i sistemit operativ qe
ben drejtimin e
informacioneve te ruajtura ne mekanizmat e kujteses masive. Ky drejtues duhet te
garantoje
korrektesine dhe koherencen e informacioneve. Ne sistemet shume-perdorues, duhet te
vendose
ne dispozicion mekanizma te mbrojtjes , ne menyre qe ti lejoje perdoruesve
mbrojtjen e te
dhenave nga perdorues jo te autorizuar.
Funksionet tipike qe duhet te kryhen jane:





– Te jepet nje mekanizem për identifikimin e dosjeve;

– Te jepen menyrat me te voliteshme ne qasjen e te dhenave;
– Te behet transparente struktura fizike e mbeshtetesit te kujtimit;
– Zbatimi i mekanizmave te mbrojtjes se te dhenave.

Organizimi
Gati te gjithe sistemet oprative perdorin nje organizim hierarkik te sistemit te
dosjeve. Elementi
qe ben rigrupimin e shume dosjeve se bashku quhet drejtoria (directory); Bashkesia
hierarkike e
drejtorive dhe dosjeve mund te paraqitet nepermjet nje skeme grafike te drejtorive

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

3
Drejtuesi i mekanizmave te Hyrje-Daljes (Input/Output ose I/O)
Drejtuesi i mekanizmave te I/O është moduli i SO i ngarkuar me dhenien e detyrave
mekanizmave qe bejne kerkesen dhe për ti kontrolluar. Nga ata varet cilesia dhe
tipi i pajisjeve te
lidhura ne kompjuter dhe te njohura nga sistemi.

Udhezuesi i pajisjeve (Device Driver)

Kontrolli i mekanizmave te H/N behet permes programeve te posaçme te quajtura
udhezuesi i
pajisjeve (Device Driver); udhezuesi i pajisjeve kryhet nga prodhuesit e
mekanizmave qe njohin
shume mire veçorite fizike.
Keto programe kryejne keto funksione:




Bejne transparente veçorite tipike fizike te çdo mekanizmi;

Drejtojne komunikimin e sinjaleve drejt mekanizmave;
Drejtojne mosmarrveshjet, ne rastin kur dy ose me shume detyra duan te hyjne
njekohesisht
ne te njejtin mekanizem.

Nderfaqja e perdoruesit
Te gjithe sistemet operative perdorin mekanizma për ta bere sa me te lehte
perdorimin e sistemit
nga perdoruesi; bashkesia a ketyre mekanizmave te hyrjes ne kompjuter merr emrin e
nderfaqes
se perdoruesit


Nderfaqja tekstuale:


komanda perkthyese (guacke - shell )

Shembull MS-DOS
Nderfaqja grafike (me dritare):


Nxjerrja e programeve te ndryshme shfaqet ne menyre grafike permes dritareve

Perdorimi i skicave e ben me intuitiv perdorimin e llogariteses;

Sistemet e pranishëm në treg

Në treg janë të pranishëm një sasi e madhe sistemesh operative. Në të kaluarën
prirja e shtëpive
prodhuese të sistemeve të perpunimit ishte që të zhvillonin sisteme operative për
arkitekturën e
tyre, prirja e sotme është ajo a sistemave operative të përdorshëm në platforma të
ndryshme. Kjo
është lista e sistemeve më të njohur:
Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

4
Sisteme si UNIX

Ubuntu
-

Linux

Janë sistemet operativë të lidhur me System V, BSD, Linux,Ubuntu.

Janë sisteme me liçense: GNU, Open source (kod i hapur), Freeware, etj.
Këto sisteme janë edhe disa nga sistemet më të sigurtë dhe të fortë (të
qëndrueshëm).

Microsoft Windows

Windows 7

Windows 8

Është sistemi operativ më i përhapur.

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

5
Apple Mac OS X

Mac Os X 10.6

Mac Os X 10.7

Një nga sistemet më të sigurtë.

-

Në Pranverë 2009 doli versioni i ri Mac Os X 10.6 i quajtur Snow Leopard.

Ne shkurt te 2011doli versioni i ri Mac Os X 10.7 i quajtur Lion.

 Perdorimi dhe llojet e Sistemeve Operative (OS)

Sistemi operativ apo OS është një program përmes të cilit jo vetem pajisjeve
kompjuterike që
hyjnë në funksion por edhe të gjitha paisjet e tjera, prej atyre më të thjeshtat e
deri tek ato me te
komplikuara si:
● Telefonat Mobile
● Kompjuteret (PC & Laptop)
● Terminale të ndryshme
● GPS (Global Position System) etj etj…
Në bote kemi edhe te tjera sisteme operative si:
● Produktet e Microsoftit
● Linux
● Unix
● Nowell etj..

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

6
Ne do ndalemi te produktet më të popullarizuara në botë të cilat janë të familjes
Microsoft. Kjo
kompani eshte zhvilluesi më i madh i sistemeve operative. Si sisteme operative të
kesaj familje
mund t’i cekim:
● DOS (Disk Operation System)
● Windows 3.0
● Windows 3.11
● Windows 95
● Windows 98 & 98 SE (Second Edition)
● Windows Millennium
● Windows 2000 Professional
● Windows XP (exPerience)
● Windows Vista
● Windows 7
● Windows Coult (mendohet në të ardhmen)
Tani për tani ne jemu duke shfrytezuar Windows XP ku edhe është kërkesë e
shfrytezuesve në
mbarë botën që ta perdorin këtë sistem operativ krahasuar këtë sistem dhe Windows
Vista,
prandaj kjo kompani ka deklaruar zyrtarisht se do ta përkrahë këtë sistem edhe për
disa vjetë
(duke e azhurnuar – Update)

Sistemi operativ WINDOWS XP

Ky produkt i Microsoftit është paraqitur si
● Windows XP Professinal – dedikuar shfrytezuesve të avancuar si dhe kompanive
profesionale
● Windows XP Home – dedikuar shfrytezuesve per nevoja personale dhe atyre shtëpiake
Fundamenti i këtyre 2 produkteve është identik, por windows XP Professional është
plotesuar me
një varg funksionesh më profesionale dedikuar shfrytëzuesve të avancuar.
Çdo sistem operativ i cili ndërtohet, bazohet në atë paraprak (versionin e fundit)
por duke ia
marrur ato të mira dhe duke stimuluar me më te mirat që janë zhvilluar dhe që
zhvillohen në atë
sistem siç mund të vërejmë te ky sistem stabiliteti, siguria etj etj…
Deri me tani sistemet operative kane shfrytëzuar formatin FAT dhe FAT32 përderisa
Windows
XP shfrytëzon formatin NTFS i cili për nga siguria eshte më i sigurtë.
Këreksa optimale që të funksionoj ky sistem operativ Windows XP janë:
Komponenten Harduerike, Kerkesat Minimale:
HDD 2 GB i lirë
CPU Pentium III
RAM 128 MB
VGA 8 MB
Windows XP përpos që instalohet si sistem i ri operativ në kompjuter, mund të
instalohet edhe
mbi sisteme tjera operative duke bërë aktualizimin apo zavendesimin e tyre me
Windows XP

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

7
Sistemet operative që mbeshtesin këtë aktualizem janë:
● Windows 98 & 98 SE (Second Edition)
● Windows Millenium
● Windows 2000 Professional
Këtë aktualizem nuk e mbeshtesin Windows 95 e më të vjetër.
Windows XP e mbështet edhe të ashtequajturen Multiboot funksionin, pra kjo do të
thot se ne një
kompjuter mund te instalohen 2 dhe më teper sisteme operative. Me rastin e
startimit paraqitet
boot menyra dhe shfrytezuesi percaktohet se ne cilin sistem operativ të aktivizoj
kompjuterin,
përndryshe kompjuterin njërin prej këtyre 2 sistemeve operative e ka të nënkuptuar
dhe me një
kohezgjatje prej 30 sekondave. Duhet theksuar se shfrytezimi paralel i sistemit
operativ në një
kompjuter është i pamundur pra nëse dëhirojmë ta perdorim tjetrin sistem atëherë
duhet
restartuar. Përparsitë e ketij sistemi operativ janë të shumta, të theksohet se në
vete ky sistem
operativ permbanë shumë driver të paisjeve të ndryshme siç janë: USB, kamera të
ndryshme,
skaner, printer etj… që kur të kyçen në kompjuter detektohen dhe mund të
shfrytezohen për punë
të metutjeshme por nëse blihet ndonje piasje dhe me atë paisje vine driverat është
e
deshirueshme të instalohen po ata driver.
Ky sistem operativ ka edhe mundësine që të punohet me nje kompjuter tjeter në
distancë sikur te
ishte aty duke perdoruar opcionin Remote Desktop Connection.

Pjesët Përbërese të Kompjuterit

Pavaresisht nga veçorite që kanë modelet e prodhimeve të ndryshme, në të gjitha
kompjuteret
dallohen këto pjese:
● Njësite Hyrese
● Njësite Qendrore
● Njësite Dalese

Njësite Hyrese
Përmes njësive hyrese bëhet vendosja e informatave në kompjuter, dhënia e komandave
etj… Si
paisje hyrëse mund të veçojmë:
● Tastiera
● Mouse-Miu
● Skaneri
● Kamera

Njësite Qëndrore
Ne kuader të njësive qëndrore bëjnë pjese:

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

8
● Motherboard-Pllaka amë
● HDD
● CD-ROM
● Burimi i energjisë (Power Supply)
Pllakëza amë është ajo paisje e cila i bene që të komunikojnë në mes vete si RAM,
CPU, VGA,
SOUND CARD ku te keto paisje lidhen në sllote në pllakëzen amë.

Njësite Dalese
Permes këtyre njesive ne mund t’i shohim rezultatet se çka kemi punuar deri me tani
p.sh në
ekran shohim atë se çka jemi duke shkruar, projektuar etj përderisa printeri,
plloteri etj e
mundësojnë daljen në letër atë se çka kemi shkruar apo atë projekt të cilin e kemi
përgaditur.

Matja e Kujtesës
Njesia matëse themelore për kujtesën është biti. Një (1) biti është aftesia që ka
kujtesa për të
regjistuar një karakter.
Njesia më e madhe se biti dhe e cila perdoret është Bajti, pra 8 bite = 1 bajt. Për
të mos perdorur
shifra me miliona të Bajtave në vlerësimin e kujtesës përdorim shumefishat e
njësisë baze siç
janë:
Kilobajti (KB) Megabajti (MB) etj…
Megjitheatë bashkësia e programeve ndahet në 2 grupe kryesore si: Sisteme Operative
dhe
Programe Aplikative

 Instalimi i Sistemit Operativ

Qellimet per instalimin e nje sistemi te paster te SO:




Kur kompjuteri kalon nga nje puntor tek tjetri

Kur sistemi operativ eshte korruptuar
Kur nderohet hard disku i kompjuterit

Para se te instalohet nje sistem i ri operativ:





Ruajtja e te dhenave ekzistuese

Ti tregohet konsumatorit se te dhenat ekzistuese duhet te fshihen
Konfirmimi se te gjitha te dhenat me rendesi jane transferuar dhe jane ruajtur

Sistemet operative kane keto metoda te instalimit:



Instalimi i SO permes rrjetes nga ndonje server

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

9
 Instalimi nga nje kopje e SO e ruajtur ne hard disk
 Instalimi i SO nga CD apo DVD
Procedurat e instalimit:





Particionimi dhe formatimi

Harddisku duhet te jete i ndare ne forme logjike (partitioned)
Duhet te krijohet File System-i
Gjate fazes se instalimit, shumica e sistemeve operative duhet qe ne menyre
automatike te
ndaje pjeset logjike dhe ti formatoje ato.

Pergatitja e Hard Diskut






Pjesa e pare e procesit te instalimit merret me formatim dhe ndarjen logjike te

diskut.
Pjesa e dyte pergatite diskun qe te pranoj sistemin e te dhenave (File System)
File System ofron strukture te direktoriumeve me qellim te organizimit te sistemit
operativ
per shfrytezues, aplikacioneve, konfigurimeve dhe te dhenave.
Shembuj te file systems:
a. FAT32 file system
b. New Technology File System (NTFS)

Instalimi i Sistemit Operativ



Kur starton kompjuteri me CD instaluese te Windows-it, procesi i instalimit te

Windows
XP starton me 3 opsione:
a. Setup XP: To run the setup and install the XP operating system, press ENTER.
b. Repair XP: To repair an installation, press R to open the Recovery Console.
Recovery
Console eshte nje pajisje per gjetjen e gabimeve. Mund te perdoret per te formatuar
dhe
reparuar sektoret startuese (Boot Sector) apo Master Boot Record-in. Recovery
Console konfiguron sherbimet dhe pajisjet per te startuar po per te mos startuar
heren
tjeter kur kompjuteri leshohet.
c. Quit: To quit Setup without installing Windows XP, press F3.

Krijimi i Administratorit


Gjate instalimit krijohet dhe perdoruesi Administrator me emrin “administrator”

Preferohet te nderohet ky emer per ceshtje sigurie
Preferohet qe ky perdorues (user) te shfrytezohet vetem per ndryshime kritike te
sistemit
operativ dhe jo per pune te perditshme

 Krijimi i sfhrytezuesit fiktiv qe mund te perdoret si shabllon

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

10


Perdorimi i fjalekalimeve te sigurta

(Kjo preferohet te jete minimum 7 karakter, duke perfshire shkronja, simbole dhe
numra).
Kompletimi i Instalimit


Kur instalimi i Windows XP perfundon

Kompjuteri restartohet
Shfrytezuesi kycet per here te pare
Verifikimi i numrit serial dhe perditesimet e sistemit

Perdorimi i Update Manager per te marre perditesimet e fundit

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

11
 Si instalohet Windows XP?


Hapi i pare per te formatuar kompjuterin tuaj eshte te pajiseni me nje disk, CD,
instalimi te
Windows XP.

Me pas duhet te siguroheni qe PC juaj ben boot nga CD-room. Per default boot behet
nga
hard disk. Per te ndryshuar kete kur ndizet PC juaj shtypni butonin F12 per tu
futur ne BIOS.
Ne dritarja qe do ju hapet ne menu lart kerkoni Boot. aty duhe perdorur shigjetat
zgjidhni
CD-room.

Me pas fusni cd dhe beni restart PC.

Kur PC juaj te ndizet do ju dali nje msg i tipit “Press any key to boot from cd”,
ne kete
moment shtypni nje buton cfaredo te tstieres.

Do ju hapet menu e formatimit. Lexoni me vemendje dhe zgjidhni opsionet qe ju

deshironi.
Shikoni shpjegimet ne figurat e meposhtme.
Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

12
Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

13
Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

14


Pasi te formatohet hard disk PC do beje restart dhe do ju dali perseri msg i pikes
4. Kesaj
here mos shtypni gje e pas disa sekondash do ju dali menu e instalimit te windows.
Shikoni
figurat per shpjegime me konkrete.

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

15
Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

16
Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

17
Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

18
Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

19
Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

20
Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

21
Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

22


Kur te mbaroni instalimin windows dhe PC juaj te jete perseri funksional

kontrolloni qe te
gjitha driverat te tjene te instaluar. Nqs mungon ndonji instaloheni nga CD e PC
suaj apo
duke e kerkuar ne internet.

pas ketyre PC juaj eshte gati dhe mund te instaloni te gjitha programet qe ju
perdorni
normalisht.

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

23
 Si instalohet Windows 7?
Per te instaluar Windows 7 duhet te pajiseni me nje cd qe mban Windows 7.
Gjithashtu keshilla
jone eshte qe pc ku do instalohet w7 duhet te kete te pakten 1G RAM, dhe nje
processor 1.5 GHz
ne menyre qe sistemi te funksionoje.
Sigurojuni qe pc juaj ben boot nga CD-Room. Futeni cd e W7 dhe beni restart pc
tuaj. Imazhet e
pare qe do te shifni jane keto:

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

24
Me pas procedura e instalimit ju kerkon te zgjedhni gjuhen, shtetin dhe gjuhen e
tastieres.

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

25
Me pas beni click ne ‘Install now‘

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

26
Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

27
Ne kete moment opsionet jane dy, Upgrade per te zvendesuar sistemin e vjeter duke
ruajtur
programet e files qe kene ne pc ose Custom per te instaluar w7 dhe per te fshire
sistemin e vjeter
dhe gjithe files (formatim i pc). Nqs ju keni Vista mund te beni upgrade, gjithcka
eshte e thjeshte
dhe shkon pa probleme. Nqs sistemi i vjeter eshte XP atehere upgrade nuk shkon
mire. Duhet te
beni custon. Ne po zgjedhim rrugen e dyte meqense eshte me e komplikuara.
Pra click ke Custom.

Tani do te shifni listen e particioneve qe ka disku juaj. Ne shqmbullin tone eshte

nje por
zakonisht ju do shifni C, D, E…Zgjidhni particionin ku deshironi te instaloni
w7(15Gbyte
minimumi). Me pas click ke Drive options (advanced).

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

28
Do tju shfaqen disa komanda si ‘Delete’, ‘Format’, ‘New’ dhe ‘Extend’ per tu
aplikuar mbi
particionin qe keni zgjedhur. Ju mund ta modifikoni, ta eliminoni apo te krijoni
nje te ri nga ai.
Supozojme se thjesht deshironi ta instaloni w7 ne ai particion. Atehere duhet te
beni click te
Format dhe pastaj Next.

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

29
Instalimi filloj…

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

30
Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

31
Tani zgjidhni User name dhe emrin e PC.
Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

32
Tani duhet te vendosni oren lokale, grupin e rjetit etj, pra te personalizoni W7
tuaj.

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

33
Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

34
Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

35
Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

36
Ketu merr fund instalimi i Windows 7. Tani mund ta shijoni kete sistem te ri i cili
eshte shume
here me i mire se Vista apo XP edhe pse ky i fundit ka bere epoke…

 Si instalohet Ubuntu?
A. Menyra e pare.
Once the Windows installer has been downloaded, you need to open it to install
Ubuntu. You'll
find detailed instructions below. If you need further help, support options are
listed at the bottom
of this page.
1. 1
If you are using Internet Explorer, you'll be asked whether you want to run or save
the file.
Choose 'Run' to launch the installer.

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

37
Most other web browsers (like Firefox, for example) will only ask you to save the
file. To start
the installation, click 'Save' and then double-click the downloaded file.

2. 2
If a security message like this appears, click 'Continue' to proceed.

3. 3
To install Ubuntu, all you need to do is choose your user name and password. Do
note that you
need to enter your password twice to make sure you typed it correctly.

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

38
4. 4
After choosing your password, click 'Install'. The files will be downloaded and
installed
automatically.
5. 5
Wait until Ubuntu is downloaded and installed. This can take quite a while — the
downloaded
file size is around 500MB - but you can keep using your computer throughout.

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

39
6. 6
When the installation is complete, you’ll be prompted to restart your computer.
Click 'Finish' to
restart.

7. 7
After your computer restarts, choose 'Ubuntu' from the boot menu.

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

40
B. Menyra e dyte
Kerkesat:
You will need the Ubuntu 10.10 Desktop ISO image that corresponds to your hardware
architecture (i386 or amd64), and that can be downloaded from here. When the
download is
over, burn the ISO image with your favorite CD/DVD burning application (Nero,
CDBurnerXP,
Roxio) on a blank CD at 8x speed.
Reinsert or leave the CD in your CD/DVD-ROM device and reboot the computer in order
to boot
from the CD. Hit the F8, F11 or F12 key (depending on your BIOS) to select the
CD/DVD-ROM
as the boot device.
Wait for the CD to load...

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

41
In a couple of minutes you will see the wallpaper and the installation wizard.
Select your
language and click the "Install Ubuntu" button to continue...

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

42
Preparing to install Ubuntu
Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

43
Make sure you have all the listed requirements. Optionally, you can choose to
download updates
while installing and/or install third party software, such as MP3 support. Be
aware, though, that
if you select those options, the entire installation process will be longer!

Allocate drive space

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

44
At this screen you have three options:

1. Install alongside other operating systems

- Choose this option ONLY if you have another OS (e.g. Windows XP) and you want a
dual boot
system.
Editor's Note: Remember that, after the installation, the Windows boot loader will
be
overwritten by the Ubuntu boot loader!
2. Erase and use the entire disk
- Choose this option if you want to delete your existing operating system, or the
hard drive is
already empty and you want to let the installer automatically partition the hard
drive for you.
This is the option recommended for all users, especially those who want a machine
with a single
operating system on it.
3. Specify partitions manually (advanced)
- This option is recommended ONLY for advanced users, to create special partitions
or format
the hard drive with other filesystems than the default one. But it can also be used
to create a
/home partition, which is very useful in case you reinstall the whole system.
Here's how you do a manual partitioning with /home:
Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

45
- Select the "Specify partitions manually (advanced) and click the "Forward"
button;
- Make sure that the selected hard drive is the right one. /dev/sda is the first
physical hard drive.
/dev/sdb is the second hard drive in your machine. So, make sure that you know
which is the one
you want to format! Otherwise, you will lose ALL YOUR DATA on that hard drive;
- Let's say that the selected drive is empty (no other operating system or
important data on it), but
it has some partitions on it. Select each one of those partitions and click the
"Delete" button.
After a few seconds, it will say "free space." Do this with the other partitions
from the selected
hard drive, until they're all deleted and you have a single "free space" entry;
- With the "free space" entry selected, click on the "Add" button. In the new
window, type 2048
in the "New partition size in megabytes" field and select the "swap area" option
from the "Use
as:" drop down list. Click the OK button and, in a few seconds, you'll notice a
"swap" line with
the specified size;
- With the "free space" entry selected, click on the "Add" button. In the new
window, select the
"Primary" option, type a value between 10,000 and 50,000 in the "New partition size
in
megabytes" field and select / as the "Mount point." Click the OK button and, in a
few seconds,
you'll notice an "ext4 /" line with the specified size;
- With the "free space" line selected, click on the "Add" button. In the new
window, select the
"Primary" option, type a value between 30,000 and 50,000 (or whatever space you
have left on
the drive) in the "New partition size in megabytes" field and select /home as the
"Mount point."
Click the OK button and, in a few seconds, you'll notice an "ext4 /home" line with
the specified
size.

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

46
This is how your partition table should look like...

WARNING: Be aware that all the data on the selected hard drive or partition will be
ERASED
and IRRECOVERABLE.
Click the "Install Now" button to continue with the installation...

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

47
Editor's note: At this point the hard drive will be erase and partitioned, the CD
data will be
copied to the hard drive, and you can relax and continue to input the following
required
information.

Where are you?

This screen will feature a map of the Earth. Upon the selection of your current
location, the time
for the final system will adjust accordingly. You can try to guess you exact
location with the
mouse on the map, or just type the town in the designated field. Click the
"Forward" button after
you have selected your desired location...

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

48
Keyboard layout
On this screen, you will be able to choose a desired keyboard layout. But the
default automatic
selection should work for most of you. You can also click the "Figure Out Keyboard
Layout"
button for better recognition of your keyboard's layout. Click the "Forward" button
when you
have finished with the keyboard configuration...

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

49
Who are you?
On this screen, you must do exactly what the title says. Fill in the fields with
your real name, the
name of the computer (automatically generated, but can be overwritten), the name
you want to
use to log in on your Ubuntu OS (also known as the "username," which will be
required to log in
to the system), and the password.
Also at this step, there's an option called "Log in automatically." If you check
it, you will
automatically be logged in to the Ubuntu desktop.
Other option, called "Encrypt my home folder," will encrypt your Ubuntu
installation. Click the
"Forward" button to continue...

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

50
At this point the Ubuntu 10.10 (Maverick Meerkat) operating system will be
installed...

After approximately 10 to 15 minutes (depending on your computer's specs), a pop-up

window
will appear, notifying you that the installation is complete, and you'll need to
restart the computer
in order to use the newly installed Ubuntu operating system. Click the "Restart
Now" button...

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

51
The CD will be ejected; remove it and press the "Enter" key to reboot. The computer
will be
restarted and, in a few seconds, you will see the Ubuntu boot splash...

At the login screen, click on your username and input your password. Click the "Log
In" button
or hit Enter to log in...
Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

52
That it! Have fun using Ubuntu 10.10.

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

53
Desktop dhe Taskbar (konfigurimet)
Desktop mund te konsiderohet si apsira e punes se perdoruesit gjeja me e zakonshme
ne nje desktop
jane ato qe qeuhen ikona nder ikonat me kryesore te desktopit mune te permendim :

a)My Computer –(perms kesaj ikone mund te maresh akses ne particionet apo hardisqet
prezente ne
system apo edhe ne njesi te tjera si floppy disk , cd-rom , dvd-rom, flash disk)
b)My Documents –(pergjithesisht shumica eprograme qe funksionoin ne windows ndjekin
nje standart
te pergjithshme per vendin e ruajtjes se dokumenteve qe ata krijojne keto dokumente
per cdo user
ruhen ne My Documents
c)My Network Places –(perms kesaj ikone mund te maresh akses ne burimet qe ofron
rjeti kompjuterik
kryesisht ne kompjuterat present ne rjet apo direktorit te ofruara nga rjeti.
d)Recycle bin –(pergjithesisht sistemi windows ne rastin kur perdoruesi fshi skdera
apo direktori ndjek
kete ruge keto te dhena nuk eleminohen menjeher nga sistemi por ruhen ne nje forem
te vacant ne
recycle bin.
Ne kete rast perdoruese ka mundesi ti rikthej perseri te dhenat nese I ka fshire
gabimisht ( do te flitet ne
paragrafet e mposhtme )Vec ketyre ikonave standart ne desktop mund te jene prezente
ikona apo
shortkate te programeve apo dokumenteve te krijuara nge vete perdoruesi. Nje tjeter
pkomponent I
rendesishem eshte edhe taskbari I cili ndodhet pergjithesisht ne pjesen e poshtme
te ekranit dhe
permabn disa component ne radhe tepare kmi butonin start perms ketij butoni useri
mund te hap dhe
aksesoj shume element te sistemit elemendi me i rendesishem eshte All Programs ketu
tek all program
gjenden te regjistruar shorkate dhe ikona te pothuajse te gjithe programeve qe
gjenden ne system ne
krahun e djtht te menus start gjenden disa ikona qe ndodhen edhe ne desktop pervec
ketyre mund te
permendim edhe Control Panel i cili permban utilitet te konfigurimit te sistemit
(do trajtohet me vone)
gjithashtu permendim My Recent Documents ku sistemi ruan nje list te dokumenteve me
te fundit te
hapura nga perdoruesi me qellim per te lehtesuar hapjen e tyre here te tjera
gjithashtu kemi komanden
run e cila sherben per realizimin e egzekutimeve te ndryshme help and Support ku
mund te maresh
ndihme per funksioninmin elementeve te ndryshem te windows. Nderkohe komanda search
qe
perdoret per kerkimin dhe gjetjen e skedareve nderkohe krau i majt eshte i ndar ne
dy pjese ne pjesen e
siperme gjenden disa ikona te cilen gjenden gjithmone ne ate pozicion ( vetem ne se
perdoruesi nuk I
heq nderkohe pjesa e poshtme konsiderohet si apsira e programve me te perdorshme
ketu regjistrohen
ikona te programeve qe perdoruesi ka hapur me shpesh.Nje pjes tjeter shume e
rendesishme task bar
eshte edhe ai ajo qe quhet system tray(notification area)pergjithsisht kjo eshte
pjesa djathtas taskbarit
aty shfaqen disa ikona qe u korespondojne programeve apo utiliteteve te ndryshme te
cial jane
gjithmone active ne system. Ikona te zakonshme ne kete zone jane ikona e volumit te
zerit ikona e
antivirusit, ora e sistemi etj.

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

54
 Konfigurimi i menuse
start dhe taskbar
Disa nga konfigurimit qe mund te
behen nga keto component :
Klikoni me right click mbi task bar dhe
Lock Taskbar nese ky funksion eshte I
zgjedhur nuk mund te nryshohen
(zgjerohet apo levizet)
Auto hide the task bar nese opsioni
eshte I zgjedhur taskbari fshihet nese
nuk eshte aktiv duke zgjeruar hapsiren
e punes. Shfaqet nese perdoruesi
afron mausin ne fund te ekranit.
Keep the taskbar on top of other
windows Nese opsioni eshte I
zgjedhur taskbar qendron gjithmone I
dukshem ne ekran edhe nese nje
program maksimizohet net e kundert
taskbari mbulohet nga programi.
Notification are
Ketu ne kete seksion realizohen konfigurime te ikonave te kesaj zone show the clock
nese opsioni eshte I
zgjedhur afishohet ora
Hide inactive icons theksojme se shume ikona te notification area qe nuk perdoren
shpesh mund te
mbahen te fshehura. Per te zvogeluar zonen qe ze notification are qe ze ne taskbar
kjo realizohet
nepermjet hide inactive icons.Start menu konfigurohen disa paramentrat te
paraqitjes se start menu
tek costumsize Duke klikuar te costum ize behen konfigurime madhesia e ikonave ne
start menu mund
ta caktohet larg icon ose small icon.tek sesioni programs realizohet nje konfigurim
I numrit te ikonave te
programve qe sistemi mban ne listen e programve me te perdorura (hapsira majtas
menus start
konfigurimi butoni clear list pastron nga ikonat listen e ruajtur deri neketo
momente nga sistemi ).

Ne sesionin start menus settings kemi opsionin highlight newly installed programs
sa here qe perdoruesi
instalon programe te reja ikonat e tyre te start all programs qendrojne te
selektuara me nje ngjyre te
vacant deri ne momentin kur perdoruesi ti hap per here te para. Ne seksionin start
menu items
konfigurohet menyra se si do te paraqitet disa component ne menun start konkretisht
per disa
component kemi tre menyra paraqitje

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

55
a)Display as link- nese zgjidhet ku opsion elementi perkates paraqitet ne formen e
nje ikone dhe
perdoruesi duhet te klikoje per te hapur dritaren perkatese
b)Display as menu- ne kete rast permbajtja e
objektit shfaqet ne formen e nje menuje
c)Don’t display this item-objekti nuk afishohet fare
ne menun start.
2 opsione te tjera ne kete seksjon jane run
command dhe search nese opsionet jane te
zgjedhura keto dy komanda shfaqen ne menun
start.Recent Documents nese opsioni List my most
recently opened documents nese opcioni eshte I
zgjedhur sistemi ruan listen e dokumenteve me te
fundit te perdorura nga perdoruesi . nderkohe
butoni clear list Fshihen listat e dokumentave te
fundit te hapura nga perdoruese.Clasic Star menu nese zgjidhet ky opsion menyja
start paraqitet sipas
modelit te versioneve te windows para windows XP

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

56
 Llogarite e perdoruesve, te drejtat dhe siguria

Perdoruesit ne Windows XP Professional

Nqs kompjuteri juaj perdor sistemin Windows XP, ne te mund te krijoni disa
perdorues te
ndryshem. Nqs jeni pjese e nje rrjeti, administratori i rrjetit duhet te caktoje
llogari per ju, ne
menyre qe te mund te hyni ne rrjet.
Ka disa lloje perdoruesish :




Perdorues lokal ( Local user account )

Perdorues i rrjetit ( Domain user account )
Perdorues te posatshem ( Built-in user account (local and domain))

Pedoruesit lokal
Nje llogari lokale – Ben te mundur qe nje perdorues te hyje ne nje kompjuter dhe te
perdore
resurset e tij.
Ky perdorues mund te hyje ne nje tjeter kompjuter nqs ka llogari tjeter tek
kompjuteri i dyte
Keto llogari perdoruesish menaxhohen nga Securety Accounts Manager (SAM)

Perdoruesit e rrjetit
Llogari ne rrjet - Mundeson nje perdorues te logoje ne nje rrjet dhe te kete akses
ne resurset e
rrjetit
Ky perdorues mund te kete akses ne te gjithe kompjuterat e rrjetit edhe me nje
llogari te vetme
dhe me nje password.

Perdoruesit e posatshem
Llogari e posatshem – Mundesojne pune administrative ose te perkohshme per nje
kompjuter ose
nje rrjet. Ekzistojne dy llogari te posatshem qe nuk mund te fshihen :
Administrator dhe Guest.
Keto llogari te posatshme krijohen gjate instalimit te Windows XP

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

57
 Local User and Groups Utility

Ju mund te perdorni Local Users and Groups per te kryer detyrat e meposhtme:
•
•
•
•

Krijoni nje llogari per nje perdorues, ose te fshini nje llofari ekzistuese.
Modifikoni nje llogari duke nderruar emrin, ose te dhena te tjera si psh password
ose pershkrimin.
Vendosni password per nje llogari.
Aktivizoni ose c'aktivizoni nje llogari

Nqs keni te drejta si administrator, ju mund te krijoni

nje llogari lokale ne kompjuterin tuaj, ne menyre qe
nje perdorues te mund te aksesoje te dhenat ne te.
Si krijohet nje local user account ?

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

58
 Krijimi i nje llogarie per perdorues lokal
Menyra e pare:
Per te krijuar nje llogari te nje perdoruesi lokal kryeni keto veprime:
1. Click Start>> Programs >> Administrative Tools >> Computer
Management.
2. Ne Computer Management, hapni Local Users and Groups.
3. Klik te djathte te Users folder, dhe kliko New User.
4. Ploteso dritaren e dialogut ...

 Grupet ne Windows XP
Secila llogari perdoruesi i perket nje grupi me te drejtat e tij per te performuar
disa veprime ne
kompjuter.
Nje grup eshte nje bashkesi llogarish. Keto grupe perdoren per te menaxhuar te
drejtat dhe
aksesimet e disa resurseve, sic jane p.sh. shared folders ne rrjet, skedaret dhe
direktorite dhe
printerat.
Nje grup lejon te caktohen leje per keto resurse vetem nje here per grupin, ne vend
qe te caktohet
disa here per cdo perdorues.

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

59
 Groups in Workgroups (Groups on a Local Computer)

Ne kompjuterat qe sjane te perfshire ne ndonje domain, mund te krijohen vetem grupe

lokale. Ky
grup kontrollon aksesin vetem per ate kompjuter.
Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

60
Rregulla e anetaresimit
Rregullat e anetaresimit per grupet perfshijne :
• Gruper lokale mund te permbajne vetem llogari lokale per perdoruesit per ate
kompjuter
ku eshte krijuar.
• Nje grup lokal nuk mund te jete anetar i nje grupi tjeter.

Grupet e posatshme




Windows XP automatikisht krijon grupe te posatshme gjate instalimit.

Keto grupe kane te drejta te paracaktuara.
Ju nuk mund te fshini keto grupe te paracaktuara.

Grupet lokale te paracaktuar

Keto grupe jane:
Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

61
• Administrators, te cilet kane akses te pakufizuar ne kompjuter.
• Power Users, qe ka shume te drejta, po ka dhe disa kufizime.
• Users and Guests, qe kane te drejta te limituara.
• Backup Operators, qe mund te mbishkruajne kufizimet e sigurise per arsye te
backup.

Perdoruesit lokal ne nje workgroup

Ne nje workgroup, strategjia e caktimit te te drejtave eshte direkte.
Cdo perdorues qe kerkon te marre akses ne nje resursi te caktuar ose te kryeje nje
detyre ne nje
kompjuter, duhet te kete nje llogari ne ate kompjuter.
Nqs disa perdorues ne nje kompjuter kerkojne akses per te njejtin resurs ose
kerkojne te kryejne
te njejten detyre, perdorni nje grup lokal per ti caktuar vec nje here keto te
drejta per secilin
anetar te grupit.

Strategjia ALP

Vendosni nje llogari- accounts (A) ne nje local group (L) ne nje kompjuter.

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

62
•

Caktojini te drejtat - permissions (P) ose leje per grupin lokal ne te kompjuterin
ku
kerkohen resurse te rrjetit ose sherbime te rrjetit.

Krijoni nje grup lokal 'Gjergj Canco'

Emri i grupit : 'Gjergj Canco'
Pershkrimi: cfare te doni ju
Anetare : os2012, os2013

Llogarite e perdoruesve
Perdoruesi Administrator ka te drejten te beje cdo gje:
• Te krijoje, te ndryshoje dhe te fshije llogarite.
• Te beje ndryshime ne sistem.
• Te instaloje dhe te fshije programe.
• Te aksesoje cdo skedar.

Llogarite e perdoruesve
Perdoruesit me llogari te limituara kane te drejta te bejne vetem gjerat qe
ndikojne ne llogarine e
tyre:
 Te ndryshojne dhe te fshijne passwordin e tyre.
 Te ndryshojne foton e llogarise se tyre.
 Te ndryshojne parametrat e desktopi.
 Te shohin skedare qe kane krijuar ne direktorine shared document.
 Ndryshoni llogarine tuaj:
a. Ndryshoni foton e llogarise
b. Ndryshoni passwordin tuaj

Albano Kreka
Sokol Shoshi
2013

63