Strukturat e

Sistemeve Operative
Prof. Ass. Dr. Arianit Krypa
 Nga ligjerata e kaluar
• Hitoria e Sistemeve Operative
• Çka janë Sistemet Operative
• Çfarë bëjnë Sistemet Operative
• Konceptet e Sistemeve Operative
• Skema e Sistemit Kompjuterik
• Organizimi i Sistemit Kompjuterik
Ligjerata e dytë
• Struktura e SO dhe I/O
• Struktura dhe hierarkia e storage (memorjes)
• Menaxhimi i memorjes
• Hapësirat kompjuterike
 Struktura Storage
Memorja kryesore - media me kapacitet të madh që CPU mund
t’i qaset direkt:
• Qasje të rëndomtë (Random Access Memory = RAM)
• Quhet volatile (sepse humb përmbajtjen kur ik rryma)
Memorja sekondare – zgjerim i memorjes kryesore
• Mund të ruajmë shumë të dhëna dhe apps – Disku magnetik
• SSD disqet – më të shpejtë
Vijnë në disa forma (ram & disk magnetic) apo (DRAM & battery)
 Struktura Storage
Sistemet e memorjeve varen nga:
• Shpejtësia
• Çmimet
• Qëndrueshmëria
Cache
Është hapësirë që përmirëson performance kur ka:
• Ndryshime të mëdha në qasjen kohore
• Shkalle të lartë të transferimit mes dy komponentëve
Driver-at e pajisjeve
• Përdoren për secilin kontrollues të pajisjeve për të menaxhuar I/O
• Ofron ndërfaqe të njëtrajtshme ndërmjet kontrollorit dhe kernelit
Storage hierarkia
Puna e një kompjuteri modern

DMA – Direct Memory Access

Arkitektura e Von Neumann

 Arkitektura e Sistemit Kompjuterik
Tipet e sistemeve kompjuterike

• Sistemet me nje processor

• Sistemet multiprocessor
• Sistemet Cluster
 Arkitektura e Sistemit Kompjuterik
• Disa sisteme kompjuterike përdorin një procesor të vetëm për
qëllime të ndryshme
• Disa sisteme kompjuterike kanë procesorë për qëllime të
veçanta
• Sistemet me shumëprocesorë kanë rritje të
shfrytëzueshmërisë dhe të rëndësisë dhe janë të njohur si:
sisteme paralele or shumë-bërthama
Përparësitë përfshijnë:
• Rritje të xhiros (throughput) -
• Ekonomi të shkallëzuar (me rritjen e produktivitetit – zvogëlim
të kostos)
• Rritje në siguri
 Arkitektura e Sistemit Kompjuterik
Dy tipe te sistemeve multiprocessing:
• Symmetric Multiprocessing –
secili procesor i kryen dhe participon në të gjitha detyrat
• Asymmetric Multiprocessing –
çdo procesor është përfshirë në një detyrë, ku zakonisht
një CPU është master dhe të tjerët nën të.
Arkitektura e Sistemit Kompjuterik
 Arkitektura e Sistemit Kompjuterik
Sistemi me dy bërthama:
• Multi-chip dhe multicore
• Sisteme që përmbajnë të gjitha qipat
• Shasi që përmbajnë sisteme të shumëfishta të ndara
 Sistemet Klaster
• Një tjetër lloj i sistemit multiprocessor është një sistem
Clustered, e cila mbledh së bashku me shumë CPU.
• Sistemet klaster dallojnë nga sistemet multiprocessor se janë
të përbëra nga dy apo më shume nyje apo NODES.
• Zakonisht e ndajnë memorjen për Storage Area Network SAN
• Ofrojnë mjedis kompjuterik me performancë të lartë pasi disa
sisteme lidhen përmes rrjetit, i mbijeton dështimeve, edhe ku
dështon njeri CPU të tjerët kujdesen.
Sistemet Klaster
 Sistemet Klaster
Klasterimi mund të strukturohet në dy mënyra:
• Klasterimi asimetrik – një makinë është në hot-stand-by
mode që monitoron serverin, ndërsa tjetra drejton Apps.
• Klasterimi simetrik – ka shumë nyje që ekzekutojnë apps, që
monitorojnë njëri tjetrin. Më shumë efikase dhe vendos në
shfrytëzim gjithë harduerin.
Beowulf Clusters – sisteme për të zgjidhur detyra me
performance të lartë. Zakonisht përdorin LINUX OS.
 Struktura e sistemit operativ
• Një sistem operativ siguron mjedisin brenda të cilit
programet apo apps ekzekutohen.
• Një nga aspektet më të rëndësishme të sistemeve operative
është aftësia në multiprogramim.
• Multiprogramimi - i nevojshëm për efikasitet
• Një program nuk mund ta mbajë CPU-në dhe paisjen I/O të
zënë gjatë gjithë kohës.
• Multiprogramimi organizon punët (jobs, kode dhe të dhëna)
ashtu që CPU gjithmonë ta ketë një punë për ekzekutim
 Shpërndarja e memories
për sistemet me multiprogramim
 Struktura e sistemit operativ
Multitasking
• Ndarja e kohës (ose multitasking) është një zgjatje logjike e
multiprogramimit. Në sistemet e ndarjes së kohës, CPU
ekzekuton punë të shumta duke ndërruar mes tyre, por
ndërrimet ndodhin aq shpesh sa që përdoruesit mund të
bashkëveprojnë me secilin program gjatë kohës që funksionon.
• Një system multitasking përdor planifikimin dhe
multiprogramimin e CPU-së.
• Programin që e ngarkojmë në memorje dhe e ekzekutojmë e
quajmë PROCES.
 Operacionet e SO
Sistemet moderne operative ndërpriten kur:
• nuk ka procese për të ekzekutuar,
• Pajisje I/O për të shërbyer, apo
• Përdorues
Për të siguruar ekzekutimin e duhur të sistemit operativ, ne
duhet të jemi në gjendje të dallojmë ekzekutimin e kodit të
sistemit operativ dhe kodin e përdoruesit.
 Operacionet e SO
Ekzistojnë dy mënyra për të siguruar ekzekutimin e duhur të
SO
• User (përdoruesi) mode dhe kernel mode (superviser mode)
Operacioni i dyfishtë i lejon OS të mbrojë veten dhe
komponentët e tjerë të sistemit
• BIT mode
Ofron aftësi për të dalluar kur sistemi po thirr user kodin (0) ose
kodin kernel (1)
Disa udhëzime të përcaktuara si të privilegjuara, të
ekzekutueshme vetëm në modalitetin kernel
 Operacionet e SO – kalimi nga user ne kernel mode
Kur sistemi kompjuterik po ekzekuton në emër të një
aplikacioni të përdoruesit, sistemi është në user mode.
Megjithatë, kur një aplikacion i përdoruesit kërkon një shërbim
nga sistemi operativ sistemi duhet të kalojë nga përdoruesi në
kernel mode për të përmbushur kërkesën.
 Menaxhimi i proceseve
• Procesi është program në ekzekutim.
Është njësi e punës brenda sistemit. p.sh. wordi është proces.

Një proces ka nevojë për burime të caktuara - duke përfshirë

kohën e CPU, kujtesën, skedarët dhe pajisjet I / O - për të
përmbushur detyrën e tij. Këto burime u jepen procesit kur ajo
krijohet ose ndahet në të, derisa po zhvillohet.

• Programi nuk është proces

Programi është entitet pasiv, ndërsa procesi është entitet aktiv.
 Veprimi i proceseve
Sistemi operativ është përgjegjës për aktivitetet në vijim në
lidhje me menaxhimin e proceseve.

• Krijimin dhe fshirjen e proceseve të shfrytëzuesit dhe të

sistemit.
• Suspendimin dhe rikthimin e proceseve
• Të ofroj mekanizma për sinkronizimin e proceseve.
• Të ofroj mekanizma për komunikimin e proceseve.
 Menaxhimi i memorjes
• Menaxhon të gjitha të dhënat në memorie para dhe pas
procesimit
• Menaxhon të gjitha instruksionet në memorie në mënyrë që
të ekzekutohen
Aktivitetet e menaxhimit të memories
• Të vrojtoj se cilat pjesë të memories janë në përdorim dhe
nga kush
• Vendos se cilat procese (ose pjesë të tyre) të barten në
memorje dhe jashtë memorjes
• Alokimi dhe dealokimi i hapsires memorike sipas nevojës
 Menaxhimi i Storage-it (kapacitetit)
• Për ta bërë sistemin kompjuterik të përshtatshëm për
përdoruesit, SO ofron një pamje uniforme dhe logjike të
ruajtjes së informacionit.
• Sistemi operativ ndan fajllat në media fizike dhe iu qaset
nërmjet pajisjeve të ruajtjes siq janë disqet.

Menaxhimi i Sistemit të Fajllave (file management) paraqet:

• Fajllat që zakonisht organizohen në foldera
• Kontroll të qasjes në shumicën e sistemeve për të
përcaktuar se kush mund të qaset në çka!
 Menaxhimi i Mass-Storage
• Disqe të zakonshme që përdoren për të ruajtur të dhënat që
nuk i nxënë në kujtesën kryesore ose të dhënat që duhet të
mbahen për një periudhë "të gjatë" kohore.

OS është përgjegjës për aktivitetet

• Menaxhimi i hapësirës së lirë
• Alokimi i ruajtjes
• Caktimin e diskut
 Sistemet hyrëse/dalëse I/O
Qëllimi i SO është të fsheh veçoritë e paisjes harduerike nga
shfrytëzuesi.
Nënsistemet I/O janë përgjegjës për:
• baferin (i ruan të dhënat e memories së I/O duke përfshirë
atë përkohësisht gjerësa janë duke u transferuar)
• keshimi (ruajtja e të dhënave në storage-in më të shpejtë
për performancë),
• spooling (mbivendosja e outputit të një pune me inputin e
një pune tjetër)
• Drajverat e pajisjeve
• Darjverat për pajisje të veçanta hardware
 Mbrojtja dhe siguria
Mbrojtja –mekanizëm për kontrollimin e qasjes së proceseve ose të
shfrytëzuësve në resurset e definuara nga SO
Siguria – mbrojtja e sistemit kundër sulmeve të brendshme dhe të
jashtme, worms, virusët, vjedhjen e identitetit, etj.
Në përgjithësi sistemet i dallojnë shfrytëzuesit përmes:
• Identitetit te shfrytëzuësve (user ID, security ID)
• USER ID pastaj shoqërohet me të gjithë fajllat, proceset e atij shfryëtzuesi
për të përcaktuar kontrollin e qasjes
• Identifikuesi i Grupit (group ID) lejon bashkësi të userave të definohen dhe
të menaxhohen, dhe të shoqërohen me secilin proces apo fajll
• Shkallëzimi i privilegjeve lejon shfrytëzuesin të ndryshoj në një ID efektive
me më shumë të drejta
 Mjediset kompjuterike
Kompjuterët personal - tradicional

• Makina të pavarura për qëllime të përgjithshme

• Shumica e përdoruesve e posedojnë në shtëpi

• Sigurojnë qasje në Web

• Shumica përdorin firewall

 Mjediset kompjuterike
Kompjuterët mobil

• Smartphone, tablet

• Më shumë tipare dhe karakteristika OS (p.sh.GPS)

• Përdorin rrjetin celular, wifi etj.

• Lider janë iOS dhe Android

 Mjediset kompjuterike
Sistemet distribuive
• Një sistem distributiv është një koleksion kompjuterash të
pavarur, që shfaqet për përdoruesit e tij si një sistem i
vetëm koherent

Sistemet distributive karakterizohen me dy elemente të

rëndësishme:
• Së pari, në të përcaktohet se sistemet distributive përbëhen
nga komponentë të shumta të pavarura;
• ndërsa aspekti i dytë është përcaktimi se ato perceptohen
nga përdoruesit si një entitet.
 Mjediset kompjuterike
Peer-to-Peer
• Një model i sistemeve distributive
• P2P nuk bën dallime në mes të klientëve dhe serverëve
• Në vend të kësaj, të gjitha nyjet konsiderohen pika/kolegë
(peers)
• I lë të dy të luajn rolin si klient, server ose të dyja
• Nyja duhet të i bashkangjitet rrjetes P2P
Regjistron shërbimin e tij me shërbimet lidhëse në rrjet, ose
shpërndanë kërkesat dhe përgjigjet në shërbime përmes
protokolit për zbulim (discovery protocol)
 Mjediset kompjuterike
Peer-to-Peer
• Shembuj përfshijnë uTorrent, Napster, SKYPE (VOIP) etj.
 Mjediset kompjuterike
Virtualizimi
• Lejon që sistemet operative të bëjnë aplikacione brenda
OS-ve të tjera
Në përgjithësi, virtualizimi është një anëtar i një klase softueri që
përfshin gjithashtu emulim.
Emulimi përdoret kur lloji i CPU-së së burimit është i ndryshëm nga
lloji i CPU-së së synuar. Për shembull, kur Apple kaloi nga CPU
Power IBM në CPU Intel x86 për kompjuterat e tij desktop dhe
laptop, ajo përfshiu një strukturë emulimi të quajtur "Rosetta", e
cila lejonte aplikacionet për CPU IBM të punojnë në CPU Intel.

• Industri e madhe dhe në rritje - u paraqit nga IBM

 Mjediset kompjuterike
Virtualizimi
 Mjediset kompjuterike
CLOUD Computing
• Cloud-i është një lloj i sistemit paralel dhe shpërndarës, i
përbërë nga një koleksion kompjuterësh të ndërlidhur dhe
virtualë.
• I referohet aplikacioneve të shpërndarjes së shërbimeve
përmes internetit dhe sistemeve harduerike e softuerike në
qendrën e të dhënave, që ofrojnë këto shërbime.
• Do të thotë besim i të dhënave në sistemet e informacionit,
që janë të menaxhuara nga palët e jashtme në serverët e
largët
 Mjediset kompjuterike
CLOUD Computing
 Mjediset kompjuterike
CLOUD Computing
• Shërbimet cloud janë përhapur edhe për arsyen se ato
mund të zvogëlojnë shpenzimet dhe kompleksitetin e
mirëmbajtjes së kompjuterëve dhe të rrjeteve.
• Me aplikimin e këtij modeli, përdoruesit nuk kanë nevojë të
investojnë në infrastrukturë të TI-së, në blerjen e pajisjeve,
të programeve apo të licensave.
 Mjediset kompjuterike
CLOUD Computing
 Mjediset kompjuterike
CLOUD Computing

Shumë modele
• Cloud publik - i disponueshëm nëpërmjet internetit për
këdo që dëshiron të paguajë
• Cloud private - të drejtuar nga një kompani për përdorimin
e vetë kompanisë
• Cloud Hybrid - përfshin komponentë privat dhe publikë
 Mjediset kompjuterike
CLOUD Computing
Shumë shërbime
• Software as a Service (SaaS) - një ose më shumë
aplikacione të disponueshme nëpërmjet internetit
(p.sh., Office, foto editor)
• Platforma si një Shërbim (PaaS) - rafti i softuerit i gatshëm
për përdorim të aplikimit nëpërmjet internetit (p.sh., një
server i bazës së të dhënave)
• Infrastruktura si Shërbim (IaaS) - servera ose magazinimi në
dispozicion në Internet (p.sh., Magazinimi i disponueshëm
për përdorim rezervë)
 Sistemet Open-Source
SO janë në dispozicion edhe në formatin source-code e jo vetëm
në formatin binary.
• Linux – System open source
• Apple Mac OS dhe iOS janë hibride
• Solaris – SUN microsystems.

Detyre shtepie – provoni te instaloni virtual machine

http://www.vmware.com/download/player/
 Diskutim

Identifikoni disa avantazhe dhe disa disavantazhe të

sistemeve operative me burim të hapur (Open source).
Faleminderit!
Pyetje
Diskutime