I.A.A.

“Selajdin Mullaabazi-Mici”

-PUNIM SEMINARIK-

Tema:

Sistemet operative

Nxënësi/ja: Mentori/ja:

Arba Vuqitërna Lirie Koraqi Morina

Rahovec,2023
1
 HYRJA

Në këtë punim do te flasim per temen ‘baze’ te teknologjise e cila eshte ‘‘Sistemi operativ’’,
arsyen se pse ky komponente eshte aq i rendesishem ne nje kompjuter dhe per cilat funksionet
kujdeset ai. Ketu do të mësoni për komponentët, funksionet dhe terminologjinë lidhur me
sistemet operative Windows XP, Windows Vista dhe Windows 7. Gjate ketij punimi gjithashtu
do te shtjellohet ne menyre me te qarte dhe te detajizuar aspektet lidhur me konceptet themelore
te sistemeve kompjuterike , do te pershkruhet komponenta kryesore e sistemeve operative
kompjuterike , jepen detaje per mjediset e ndryshme te sistemeve kopjuterike ne teknologjine
moderne ,flitet per sistemet operative ne pergjithesi dhe bashkeveprimin qe e kane ato me
sistemet kompjuterike moderne. Do te flasim gjithashtu edhe per qellimet e nje sistemi
operativ ,pershkruhet pjesa e menaxhimit te fajllave dhe follderave , ndarjen e perdoruesit se me
cilen pjese te nderfaqes ai deshiron te punoje . Menyren se si menaxhohen aplikacionet ,
konceptet e sistemit operativ dhe modet e tij. Si dhe ne fund fare flitet per sistemet operative ne
desktop dhe ne server , me ane te ketij punimi synojme qe per lexuesin te jete me e qarte cdo
detaj lidhur me sitemet operative te nje PC ne ditet e sotme.

2
1.Sistemi operativ

Sistemi operativ (OS) kontrollon pothuajse të gjitha funksionet në një kompjuter. Sistemi
operativ eshtë një softuer kompjuterik i cili i menaxhon mënyrën në të cilën programe të
ndryshme e përdorin harduerin e kompjuterit dhe rregullon mënyrën si përdoruesi e kontrollon
kompjuterin.

Një sistem operativ merret me inputet dhe outputet e kompjuterit dhe rregullimit dhe leximin e
memories të kompjuterit dhe bën operimin e harduerit si dhe ndezjen e kompjuterit. Sistemi
Operativ është një pjesë shumë e rëndësishme e kompjuterit. Në një shpjegim të thjeshtë hardueri
është pjesa fizike e kompjuterit ndërsa sistemi operativ është ai që e lëviz.

Sot ka shumë distributorë të sistemeve operative të cilat mund të përmenden Windows vista, xp,
7, 8, 10, MacOS, iOS, android, Ubuntu, Linux etj.

Sistemi operativ është programi kryesor në një kompjuter. Përmes tij ekzekutohet çdo program
tjetër aplikativ. Sistemi operativ kujdeset për funksionet bazë të kompjuterit siç janë njohja e
hyrjeve prej tastierës, daljet në pajisjet dalëse, mbajtja e shënimeve për ndryshimet në skeda dhe
direktori si dhe kontrollimi i pajisjeve periferike si disqet dhe gjurmështypësit. Ekzistojnë
sisteme operative të ndryshme, por i pari që është shfrytëzuar ka qene DOS-i (Disk Operating
System) i paraqitur nga firma "IBM" ne vitin 1981. Meqë për të punuar me të nevojitej që
shfrytëzuesit të kishin njohuri të avancuara të kompjuterit, firma Microsoft paraqiti Windows
3.11 si sistem operativ shumë më të përsosur se DOS-i. Më vonë u paraqitën edhe sisteme
operative të tjera nga Microsoft si: Windows 95, Windows NT, Windows 98, Windows ME,
Windows 2000, Windows XP, Windows 2003, Windows Vista (2007) dhe Windows Seven(7) në
vitin 2009, Windows(8) 2012. Gjithashtu ka edhe sisteme operative te tjera, si UNIX, LINUX
etj.....

3
 Menaxhon fajllat (skedat) dhe
Kontrollon qasjen harduerike follderat(dosjet)

Sistemi operativ
ka 4 role kryesore:

Ofron nderfaqen e perdoruesit Menaxhon aplikacionet

Tabela 1. Rolet e sistemit operativ.

2. Përshkrimi i karakteristikave të një sistemi operative modern

Pavarësisht nga madhësia dhe kompleksiteti i kompjuterit dhe sistemit operativ të gjitha sistemet
operative kryejnë katër funksionet të njëjta bazë. Sistemet operative kontrollojnë qasje në
harduer, menaxhojnë fajllat dhe follderat, ofrojnë një ndërfaqe të përdoruesit dhe menaxhojnë
aplikacionet.

Sistemi operativ menaxhon ndërveprimin midis aplikacioneve dhe komponenteve harduerike.

Për tu qasur dhe për të komunikuar me harduerin, sistemi operativ instalon drajver për çdo

4
komponent harduerike. Një drajver i një pajisjeje është një program i vogël i shkruar nga
prodhuesi i harduerit dhe ofrohet së bashku me komponentën harduerike. Kur pajisja harduerike
instalohet, drajveri i pajisjes instalohet gjithashtu duke i mundësuar Sistemit Operativ të
komunikoj me komponentet harduerike.

Procesi i caktimit të resurseve të sistemit dhe instalimi i drajverëve mund të kryhet me

metodën Plug and Play (PnP). Procesi PnP u prezantua për herë të parë në Windows 95 për të
lehtësuar instalimin e pajisjeve të reja. Të gjitha sistemet operative moderne janë PnP-
kompatibil. Me PnP, sistemi operativ automatikisht zbulon harduer të ri dhe instalon drajverin
për atë komponent. Sistemi operativ pastaj konfiguron pajisjen dhe përditëson regjistrin, i cili
është një bazë e të dhënave që përmban të gjitha informatat në lidhje me kompjuterin.

Menaxhimi i Fajllave dhe Follderëve – Sistemi operativ krijon një strukturë follderësh në
diskun e ngurtë për të mundësuar ruajtjen e të dhënave. Një follder është një bllok i të dhënave të
përafërta që ka një emër të vetëm dhe trajtohet si një njësi e vetme. Programet dhe të dhënat
grupohen së bashku në një direktorium. Fajllat dhe direktoriumet janë të organizuar në atë
mënyrë që të na mundësojnë rikthim dhe përdorim sa më të lehtë të tyre. Direktoriumet mund të
vendosen brenda direktoriumeve të tjera dhe ndryshe quhen si subdirektoriume. Në Sistemin
Operativ Windows Direktoriumet quhen follder ndërsa subdirektoriumet quhen nënfollder apo
subfolder.

Ndërfaqe e përdoruesit – Sistemi operativ i mundëson përdoruesit të ndërveproj me softuer dhe

harduer. Ka dy lloje të ndërfaqeve të përdoruesit:

 Ndërfaqja e Linjës së Komandave CLI (ang. Command Line Interface) – përdoruesi

shtyp komandën në rreshtin e komandave siç është treguar ne figurën 1.
 Ndërfaqe Grafikë e Përdoruesit – GUI (ang. Graphical User Interface) – përdoruesi
ndërvepron me menytë dhe ikona

5
 Figura 1. Ndërfaqja për përdoruesit e një Sistemi Operative

Shumica e sistemeve operative si Windows XP, Windows 7 apo versionet të ndryshme të Linux-
it përfshijnë në vete ndërfaqen GUI dhe CLI.

Menaxhimi i Aplikacioneve – Sistemi operativ e lokalizon një aplikacion dhe e vendos atë në
RAM memorie të kompjuterit. Aplikacionet janë programe softuerike, të tilla si Word, bazat e të
dhënave, Excel, lojërat dhe shumë aplikacione të tjera. Sistemi operativ garanton që çdo
aplikacion të ketë resurse adekuate në një sistem kompjuterik.

Një ndërfaqe programuese e aplikacioneve API (ang. Application Programing Interface) është
një grup i udhëzuesit që përdoren nga programerët për tu siguruar se aplikacionet që janë duke i
zhvilluar janë kompatibile me sistemin operativ. Këtu janë dy shembuj të API-ve:

 Open Graphics Library (OpenGL) – specifikimet standard për Cross-platform grafikë

multimedia
 DirectX – Mbledhja e API-ve lidhur me detyrat për multimedia në Sistemin Operativ
Microsoft Windows

6
3.Konceptet e sistemit operativ

Për të kuptuar aftësitë e një sistemi operativ, është e rëndësishme të kuptohen disa terme
themelore. Termat e mëposhtëm përdoren shpesh gjatë krahasimit të sistemeve operative:

 Multi-User – Dy apo më shumë përdorues mund të punojnë me programet dhe të

ndajnë pajisjet periferike në të njëjtën kohë, të tilla si printera, folldera të përbashkët,
posta elektronike etj.
 Multi-tasking – kompjuteri është në gjendje të veproj me disa aplikacione në të
njëjtën kohë.
 Multi-processing – kompjuteri mund të ketë dy ose më shumë njësi përpunuese
qëndrore (CPU) të cilët i ndajnë punët-proceset.
 Multi-threading – Një program mund të ndahet në pjesë të vogla që mund të
ngarkohen sipas nevojës nga sistemi operativ. Multi-threading lejon programet
individuale të jenë multi-tasking.
Pothuajse të gjitha sistemet moderne operative janë multi-user dhe multi-tasking, dhe ata
mbështesin multi-procesim dhe multi-threading.

Modi Real – Një CPU që operon në mënyrë (modi) reale mund të ekzekutoj vetëm një program
në të njëjtën kohë, dhe mund të adresoj vetëm 1 MB memorie të sistemit në të njëjtën kohë. Në
modin real, kur një aplikacion krijon një gabim, i gjithë kompjuteri mund të ndikohet sepse
programi ka qasje të drejtpërdrejtë (direkte) në memorie.

Modi i mbrojtur – Një CPU që operon në mënyrë (modi) të mbrojtur ka qasje në të gjithë
memorien e kompjuterit duke përfshirë memorien virtuale. Në modin e mbrojtur aplikacionet që
janë aktive janë të mbrojtura nga marrja e memories së rezervuar (alokuar) nga një tjetër
aplikacion.

7
Modi Virtual Real – Një CPU që operon në mënyrë virtuale i lejon një aplikacioni të modit real
të punoj brenda një sistemi operativ sipas modit të mbrojtur. Kjo mund të demonstrohet kur një
aplikacion i DOS-it punon në një sistem operativ 32-bit, të tillë si Windows XP.

Modi kompatibil – Modi kompatibil krijon mjedisin e një sistemi operativ më të hershëm për
aplikacionet që nuk janë në përputhje me sistemin operativ aktual. Modi kompatibil mund të
krijoj mjedisin e duhur apo versionin e sistemit operativ të duhur për t’i mundësuar aplikacionit
të punoj sikur të ishte në mjedisin e vet.

Sistemet Operative 32 bit & 64 bit

Ka tre dallimet kryesore në mes të sistemeve operative 32-bit dhe 64-bit. Një sistem operativ 32-
bit, i tillë si Windows XP Professional, është i aftë për adresimin e vetëm 4 GB RAM, ndërsa një
sistem operativ 64-bit mund të adresojë më shumë se 128 GB RAM. Menaxhimi i memories
është gjithashtu i ndryshëm në mes të këtyre dy llojeve të sistemeve operative, duke rezultuar në
rritjen e performancës së programeve 64-bit. Një sistem operativ 64-bit, i tillë si Windows Vista
64-bit, ka karakteristika të tjera të sigurisë të tilla si Patch Mbrojtjen e kernelit dhe nënshkrimin e
detyrueshëm të drajverëve. Me Patch Mbrojtjen e kernelit, drajverët e palës së tretë nuk mund të
modifikojnë kernelin. Me nënshkrimin të detyrueshëm të drajverëve, drajverët e pa nënshkruar
nuk mund të përdoren.

4. Sistemet Operative Desktop dhe ata Server

Përzgjedhja e Sistemit Operativ (OS) varet nga kërkesat e konsumatorit për kompjuter.
Ekzistojnë dy lloje të dallueshme të sistemeve operative: sistemet operative desktop dhe
sistemeve operative Server. Një sistem operativ desktop është menduar për përdorim në
një zyrë të vogël / Home Office (SOHO) me një numër të kufizuar të përdoruesve. Një

8
Sistem Operativ Rrjeti është dizajnuar për një mjedis të korporatave që i shërbejnë
përdoruesve të shumtë me një gamë të gjerë të nevojave.

Në tregun aktual të softuerit, sistemet operative desktop më të zakonshëm ndahen në tri

grupe: Microsoft Windows, Apple Mac OS dhe UNIX / Linux.

Windows është një nga sistemet operative më të popullarizuara sot. Produktet e

mëposhtme janë versione desktop të Sistemit Operativ Microsoft Windows:

 Windows XP Professional – Përdoret në shumicën e kompjuterëve që do të

lidheni me një Windows Server në rrjet
 Windows XP Home Edition – Përdoret në kompjuter të shtëpisë dhe ka
sigurinë shumë të kufizuar
 Windows 7 Professional – Përdoret në shumicën e kompjuterëve që do të
lidheni me një Windows Server në rrjet
 Windows 7 Ultimate – Përdoret në kompjuterë për të kombinuar të gjitha
nevojat e përdoruesve të shtëpisë dhe të biznesit
Apple Mac OS – Kompjuterët Apple janë të pronarit dhe e përdorin një sistem operativ i
quajtur Mac OS. Mac OS është projektuar të jetë një përdorues-miqësor sistemit operativ
GUI. Versionet aktuale të Mac OS bazohen tani në një version të përshtatur të UNIX.

UNIX/Linux – UNIX, e cila u prezantua në vitin 1960, është një nga sistemet operative
më të vjetra. Ka shumë versione të ndryshme të UNIX sot. Një nga më të fundit është
Linux jashtëzakonisht i popullarizuar. Linux është zhvilluar nga Linus Torvalds në vitin
1991, dhe është projektuar si një sistem operativ me kod burimor të hapur. Programet me
kod burimor të hapur lejojnë që kodi burim të shpërndahet dhe të ndryshohet nga çdokush
si një opsion shkarko pa pagesë apo nga zhvilluesit me një kosto shumë më të ulët se
sistemet të tjera operative. Një sistem operativ për server ka karakteristikat e mëposhtme:

 Mbështet përdoruesve të shumta

 Ekzekuton aplikacionet multi-user

9
  Është i fuqishëm dhe redundant
 Ofron siguri shtesë në krahasim me sistemet operative desktop

Figura 2. Sistemet operative

10
5.Tabela e përmbajtjes

Hyrje ..................................................................................................2
1.Sistemi operativ...............................................................................3
2.Pershkrimi i karakteristikave te nje sostemi modern.......................4
3.Konceptet e sistemit operativ...........................................................7
4.Sistemet operative desktop dhe ata server.......................................9
5.Tabela e permbajtjes.......................................................................11
6.Bibliografia.....................................................................................12

Tabela e permbajtjes
Hryja 2
1.Sistemi operativ 3
2.Pershkrimi i karakteristikave te nje sostemi modern 4
3.Konceptet e sistemit operativ 7
4.Sistemet operative desktop dhe ata server 9
5.Tabela e permbajtjes 11
6.Bibliografia 12

11
6.Bibliografia

[1]Sistemi Operativ Unix: Zanafilla. Sistemi operativ Unix (shqipto: juniks)… | by Erion Çano |
Medium ( u vizitua me 19.10.2023).
[2] PowerPoint Presentation (wordpress.com) (u vizitua me 20.10.2023).
[3] Xhelal Bislimi, Professor at Shmt mehmet isai | SlideShare (u vizitua me 21.10.2023)

12