MODÜL 7: BAKIM

UYGULAMALARI

İçindekiler Tablosu
1.Perçinleme Aletleri .....................................................................................................................................2
1.1. Özel Montaj Aletleri ...........................................................................................................................2
1.2.Basınçlı Çalışan Hava Tabancası ........................................................................................................6
1.2.1.Havalı Perçin Tabancası İle Çalışırken Dikkat Edilecek Emniyet Kuralları ................................7
1.3.Perçin Başlıkları ..................................................................................................................................8
1.4.Dayama Demirleri .............................................................................................................................10
1.5.Perçin Kesme Makası ........................................................................................................................11
1.6.Ayarlı Havşa Matkabı .......................................................................................................................12
1.7.Perçin Ölçü Cetveli ...........................................................................................................................13
2.Perçin Hesapları .......................................................................................................................................13
2.1.Perçin Boyu (L) .................................................................................................................................13
2.2.Kenar Uzaklığı (Edge Distance) (E.D) ..............................................................................................14
2.3.Perçin Aralığı ....................................................................................................................................14
2.4.Dizi Aralığı ........................................................................................................................................14
2.5.Matkaplarda Kesme Hızı ve Devir Sayısı .........................................................................................15
3. Perçinler ..................................................................................................................................................17
3.1. Dolu Gövdeli Bağlayıcılar ................................................................................................................17
3.2. Perçin Malzemeleri...........................................................................................................................17
3.3. Genel Kullanış Yerleri......................................................................................................................17
3.4. Korozyona Karşı Mukavement Faktörü ...........................................................................................18
3.5. Kuvvet / Mukavement ......................................................................................................................18
3.6. Haruri Muamele (Isıl İşlem) .............................................................................................................19
3.7. Dolu Perçinlerin Tanımı ...................................................................................................................19
3.8. Gözle Kontrol ...................................................................................................................................23
3.9. Perçinleme Hataları ..........................................................................................................................23
3.10. Perçin Yatağındaki Hasar ...............................................................................................................23
3.11. Perçin Başının Hasara Uğraması ....................................................................................................23
3.12. Perçin Arızalarının Bulunması .......................................................................................................23
4. Delme ......................................................................................................................................................24
4.1. Delme İşlemi ....................................................................................................................................24
5.Perçinli Bağlantıların Kontrolü ................................................................................................................25
5.1.Perçinleme Hataları ...........................................................................................................................25
5.2.Perçin Başı Hataları ...........................................................................................................................26
6.Hatalı Perçinlerin Sökülmesi ....................................................................................................................27
7.Perçinli Bağlantılar ...................................................................................................................................28
7.1.Üstten Onarım (Üstten Yama) ...........................................................................................................28
7.2.Gizli Onarım (Gizli Yama) ................................................................................................................28

SADECE EĞİTİM AMAÇLIDIR.

 MODÜL 7: BAKIM
UYGULAMALARI

7.8. PERÇİNLEME

1.Perçinleme Aletleri

Perçinleme için birçok alet ekipman kullanılmaktadır. Bunlar aşağıda sırayla belirtilmektedir.

1.1. Özel Montaj Aletleri

Perçinleme işlemlerinde birden fazla delik delinir. Parçaların aynı eksende kaymadan delinmeleri için
sabit olarak tutulmalarını sağlayan perçinleme aletleri vardır. Bunlar deliğe sabitlenen Cleko'lar ve sac
metallerin sabitlenmesinde kullanılan wing-nut ve G clamps gibi geçici bağlantılardır.
Clekolar perçin çaplarına göre renk kodlarından tanınırlar. Aşağıdaki tablodan bunları görebilirsiniz.

Perçin Çapları (Ø D) Matkap Çapları (M.Ç) Cleko Renkleri

3/32”= 2,38mm Ø2,5mm Gümüş

1/8”= 3,17mm Ø3,2mm Bakır

5/32”= 3,96mm Ø4mm Siyah

3/16”= 4,76mm Ø4,8mm Altın Sarısı

Chip chaser; Bazen delikler delindikten sonra yüzeyleri birbirinden ayırmak mümkün değildir. Bunun
sonucu olarak yüzey arasında talaş kalacaktır. Bu da perçinin yapıldığında birbirine düz olarak oturmasını
engelleyecektir. Chip chaser talaşları almak için kullanılan bir alettir.

SADECE EĞİTİM AMAÇLIDIR.

 MODÜL 7: BAKIM
UYGULAMALARI

SADECE EĞİTİM AMAÇLIDIR.

 MODÜL 7: BAKIM
UYGULAMALARI

SADECE EĞİTİM AMAÇLIDIR.

 MODÜL 7: BAKIM
UYGULAMALARI

SADECE EĞİTİM AMAÇLIDIR.

 MODÜL 7: BAKIM
UYGULAMALARI

1.2.Basınçlı Çalışan Hava Tabancası

 Basınçlı hava ile çalışan perçin tabancası, perçini çekiç darbesine benzer hızlı vuruşlarla yerine tespit
eder. Yavaş, orta, hızlı vuruşlu olarak sınıflandırılır.
 Havalı perçin tabancasının namlusu, tetiği, sapı ve hava regülatörü vardır. Namlunun dışında tespit
yayının takıldığı vida dişleri bulunur. Perçin başlığı namluya takılır ve emniyet yayıyla yerine tespit
edilir.
 Dolu gövdeli perçinlerde, sonradan oluşan perçin başının şekillendirilmesinde kullanılan havalı perçin
tabancaları 90-100 PSI (İngiliz birim sisteminde basınç birimi, Pressure Square Area) hava deposuna
bağlıdır.
 Hava regülatörü, tabanca vuruşlarının sıklığını ve sertliğini kontrol için mekanizmaya verilen havanın
miktarını ayarlar.
 Perçin tabancasına takılı perçin başlığı, perçinin hazır başına bir kişi tarafından dik tutulurken ikinci
bir kişi de perçin gövdesini uygun bir dayama demiri ile destekler.
 Perçin tabancası ve perçin dayama demiri ve şekilde görüldüğü gibi perçin gövdesine 90º dik
tutulmalıdır. Aksi halde, perçin başı ve metal yüzeyi zedelenir, perçinleme hatası oluşur.
 Perçin başlıklarının farklı tür ve ölçüde olanları vardır. Perçin başlığı perçin tabancasının ucuna
yerleştirilir. Bu şekilde başlık, perçinleme işlemi için perçinin orijinal başına karşı yerleştirilerek
kullanılır. Şekilde görüldüğü gibi perçin başlarına uygun olacak şekilde perçin başlıkları seçilmelidir.
 Perçin başlıklarının perçin başına temas eden yüzeyleri pürüzsüz ve parlak olmalıdır. Aksi halde
perçin başını zedeler.
 Emniyetlime yayı, perçin başlığını havalı perçin tabancasına tespit eder ve perçinleme sırasında perçin
başının fırlamasını engeller.

Şekil 7.8.7: Havalı Çalışan Perçin Tabanacası

SADECE EĞİTİM AMAÇLIDIR.

 MODÜL 7: BAKIM
UYGULAMALARI

1.2.1.Havalı Perçin Tabancası İle Çalışırken Dikkat Edilecek Emniyet Kuralları

 Tabanca kullanılmadığı zamanlarda hava bağlantı adaptörünü aletten ayırınız.

 Perçin başlığı takılıp çıkarılırken mutlaka hava tertibatını kesiniz.
 Parmaklarınızı kesici ve vurucu darbeli aletlerden uzak tutunuz.
 Çalışma sırasında koruyucu kulaklık kullanınız.
 Her gün kullanmadan önce hava girişinden üç damla yağ damlatınız.

Şekil 7.8.8: Perçin Tabanaca Örnekler

SADECE EĞİTİM AMAÇLIDIR.

 MODÜL 7: BAKIM
UYGULAMALARI

Şekil 7.8.9: Perçin Tabanacası Yapısı

1.3.Perçin Başlıkları

Perçin başlıklarının farklı tür ve ölçüde olanları vardır. Perçin başlığı perçin tabancasının ucuna
yerleştirilir. Bu şekilde başlık perçinleme işlemi için perçinin orijinal başına karşı yerleştirilerek
kullanılır. Şekilde görüldüğü gibi perçin başlarına uygun olacak şekilde perçin başlıkları seçilmelidir.

Perçin başlıklarının perçin başına temas eden yüzeyleri pürüzsüz ve parlak olmalıdır. Aksi halde perçin
başını zedeler.

8
SADECE EĞİTİM AMAÇLIDIR.
 MODÜL 7: BAKIM
UYGULAMALARI

Şekil 7.8.10: Perçin Başlık Çeşitleri

Şekil 7.8.11: Perçin Başlık Örnekleri

SADECE EĞİTİM AMAÇLIDIR.

 MODÜL 7: BAKIM
UYGULAMALARI

1.4.Dayama Demirleri

Perçinleme işleminde, sonradan oluşturulan perçin başının şekillendirilmesi sırasında perçin gövdesine
dik tutulan takımlardır. Çeşitli şekil, boyut ve ağırlıkta olup sert malzemeden üretilir.
Ağırlıkları perçin boyutuna uygun olmalıdır.

Tabanca, perçine bir baskı uygularken dayama demiri de bu baskıyı artırarak perçinin sonradan oluşan
başının şekillenmesini sağlar. Küçük çaplı perçinler ağır dayama demiri ile yapılırsa perçin başı uygun
ölçüde oluşturulamaz. Hatalı perçinleme olur. Perçinleme sırasında dayama demiri perçine hafif temas
ettirilerek 90o dik tutulur. Aşırı baskı ile tutulursa perçin ya malzemenin dışında şişer ya da fazla ezilir.
Dayama demiri yüzeyi pürüzsüz olmalı, üzerinde çizik veya kesiğe izin verilmemelidir. Yüzeydeki kesik
ve çizikler perçinde hasara yol açabilir ve perçinleme hatası oluşabilir. Perçin çapına göre dayama demiri
ağırlıkları aşağıdaki şekilde belirtilmiştir.

Şekil 7.8.12: Dayama Demiri Uygulaması

10

SADECE EĞİTİM AMAÇLIDIR.

 MODÜL 7: BAKIM
UYGULAMALARI

Şekil 7.8.13: Dayama DemiriÇeşitleri

1.5.Perçin Kesme Makası

Uygun boyda olmayan perçinler, hesaplanan “L” boyuna göre istenen uzunlukta kesilir. Perçin makasının
başında, perçin çaplarına uygun delikler bulunur. Perçinleri doğru uzunlukta kesebilmek için mesafeyi
ayarlayabileceğimiz ara parçalar vardır.

Şekil 7.8.14: Perçin Kesme Makası

11

SADECE EĞİTİM AMAÇLIDIR.

 MODÜL 7: BAKIM
UYGULAMALARI

1.6.Ayarlı Havşa Matkabı

Havşa başlı bağlayıcıların takılması için tam ölçülerine uygun havşa yuvası açmakta kullanılır. Ayar
somunu ile havşa derinliği belirli adımlarla herhangi bir derinliğe ayarlanabilir. Havşa açısı 100 ° dir.

Şekil 7.8.15: Ayarlı Havşa Matkabı

Kesicinin başındaki deliklere perçin gövdesi takılır. Perçin başının altına uygun sayıda ara parçası
konulur ve kilitlenir. Daha sonra perçinleri istenilen uzunlukta kesmek için makas sapları yay yardımı ile
sıkıştırılır.
Havşa başlı perçin başı, verilen limitlerin üzerinde yüzeyden fazla bir taşma yapıyorsa, hava filelerinin
akışını bozarak aerodinamik düzgünlüğü bozar. Bu fazlalıklar, tıraşlama makinesi (microshaving) ile
tıraşlanarak yüzeyde aerodinamik düzgünlük sağlanır.
Hava başlı perçinler için çaplar ve bu çapların uygulanabileceği minimum sac kalınlıkları aşağıda
verilmiştir.

12

SADECE EĞİTİM AMAÇLIDIR.

 MODÜL 7: BAKIM
UYGULAMALARI

1.7.Perçin Ölçü Cetveli

Perçin “L” boyunu ölçmek amacıyla kullanılır. Düz başlı ve üniversal başlı gibi çıkıntılı başlı perçinlerde
“L” boyu, perçin başına kadar olan mesafedir.
Havşa başlı perçinlerde ise “L” boyu gövde ve perçin başının da dahil olduğu toplam uzunluktur.

Şekil 7.8.16: Perçin Ölçü Cetvel (Grip Ölçer)

2.Perçin Hesapları

Perçin çapı birleştirilecek malzeme kalınlığı toplamının üç katından az olmamalıdır. Seçilen perçin çapı
küçük olursa bağlantı zayıf olacağından, yapıya yük bindiğinde derhal kesilir ve kopar. Eğer perçin çapı
büyük seçilirse, perçin tabancası darbesi perçinlenen malzemeyi genişletecek ve parça hasarlaşacaktır.
 Perçinlerin adedi
 Perçinlerin çapı
 Perçinlenecek malzemenin sertliği ve mukavemeti
 İki perçin arasındaki uzaklık
 İki perçin sırası arasındaki uzaklık
 Perçinin yama kenarından uzaklığı

2.1.Perçin Boyu (L)

T1= Birleştirilecek parçalardan birincisinin kalınlığı T2= Birleştirilecek parçalardan ikincisinin kalınlığı

Birleştirilen bütün parçalarının kalınlığının toplamına grip uzunluğu denir. C = Sonradan oluşturulacak

olan perçin başının uzunluğu C= 1,5D

D= Perçin çapı

L= T1 + T2 +1,5 D

13

SADECE EĞİTİM AMAÇLIDIR.

 MODÜL 7: BAKIM
UYGULAMALARI

Şekil 7.8.17: Minimum Perçin Boyu Gösterimi

2.2.Kenar Uzaklığı (Edge Distance) (E.D)

Şekil 7.8.18: Perçinin Kenara Olan Uzaklığı

Bir perçinin merkezinden metalin kenarına olan uzaklığıdır.

Minimum kenar uzaklığı 2D, maksimum 4D’dir.
Tercihen en ideal kenar mesafesi uzaklığı E. D= 2,5 D olmalıdır.

2.3.Perçin Aralığı

Perçin aralığı aynı sıra üzerindeki perçinlerin merkezleri arasındaki ölçüdür. Minimum perçin aralığı 3D,
maksimum 12 D dir, tavsiye edilen ölçü değeri perçin çapının 6 ila 8 katı arasındadır.

2.4.Dizi Aralığı

Paralel perçin dizileri arasındaki uzaklıktır. Dizi aralığı genellikle perçin aralığının %75- %100’ü
kadardır.

14

SADECE EĞİTİM AMAÇLIDIR.

 MODÜL 7: BAKIM
UYGULAMALARI

Şekil 7.8.19: İdeal Perçin Dizilimi Ölçüleri

2.5.Matkaplarda Kesme Hızı ve Devir Sayısı

Matkabın çevresindeki bir noktanın, matkap dönerken dakikada metre cinsinden aldığı yola kesme hızı
denir. Kesme hızına etki eden etkenler:
 Delinecek gerecin cinsi
 Matkabın cinsi
 Diğer etkenler(soğutma sıvısı, tezgâh cinsi….)

V= Kesme hızı
d= Matkap çapı
n= Devir sayısı

V=π. d. n (m/dk)
1000

n = 1000 . V (devir/ dk)

π. d

15

SADECE EĞİTİM AMAÇLIDIR.

 MODÜL 7: BAKIM
UYGULAMALARI

Uygulama: Kesme hızı 30 m/dk olan 2 mm çapında bir matkap ile aynı kesme hızında 20 mm çapında
başka bir matkap için, devir sayılarının bulunması ( π = 3 alınacak)

Çözüm :

1 _ d = 2 mm olan matkapta, n= 1000 V = 1000 . 30

π .d 3.2

n= 5000 devir/dakika olur.

2 _ d= 20 mm olan matkapta , n=1000 V = 1000 . 30

π.d 3.20

n= 500 devir/dakika olur.

Görülüyor ki; kesme hızları için devir sayıları matkap

çapları ile ters orantılıdır. İyi bir kesme için matkap çapı
küçüldükçe devrini yükseltmek , matkap çapı büyüdükçe
devrini azaltmak ön koşuldur. Aksi hâlde matkabın
kesme hızı değişir. Kesme hızı büyükse, matkap körlenir
veya kırılır; küçülürse iyi kesme işlemi yapmaz.

16

SADECE EĞİTİM AMAÇLIDIR.

 MODÜL 7: BAKIM
UYGULAMALARI

3. Perçinler
Bağlayıcılar iki gruba ayrılmışlardır. Genel olarak kullanılan gövdesinin içi dolu (solid) perçinler ve
özel perçinler.
Birinci grup yani gövdesi dolu perçinler özellikle uçak kapı ksımlarının birbirlerine tespit
edilmesinde çok miktArda kullanılır.
Özel perçinler; dolu gövdeli perçinlerin kullanılması uygun olmayan yüksek kesme, öekmeye ve ana
taşıyıcılardan ve ana taşıyıcılardan olan lonjeron, former, frame, spar, balket, stringer, ring, rip
vb. Ana elemanların bağlantılarında kullanılır. Bunlar ;
 Hi-Lock,
 Hi-Shear,
 Lock Bolt,
 Jo-Bolt,
 Deutshr Rivet,
 Cheery Rivet (Blind Rivet),
Uçak imalat ve onarımlarında kullanılan bağlayıcıların büyük kısmı alüminyum alaşımdan imal
olmuşlardır. Bazı özel hallerde, Monel, Korozyona mukavim çelik, yumuşak çelik, demirr, saf
alüminyum ve bağlayıcılarda kullanılır.

3.1. Dolu Gövdeli Bağlayıcılar

İmalat ve onarımlarda kullanılan perçin başlarının şekilleri şunlardır:
 Üniversal baş,
 Yuvarlak baş,
 Eğri baş
 Havşa baş
Üniversal baş perçinler; uçakların hem dahili ve hemde harici kısımlarında kullanılır.
Yuvarlak baş perçinler; dahili kısımlarda kullanılır. Havşa başlı perçinler gayet pürüzsüz
aerodinamik bir satıh temin etmek üzere uçakların dış kısımlarında kullanılır. Başlı perçinler, yüksek
süratli uçaklarda kullanıldığında parazit direnç oluşturarak geri sürüklemeyi arttırır.

3.2. Perçin Malzemeleri

Standart AN ve MS perçinlerinin imal edilmiş oldukları malzemeler hangi amaç için im al edilmiş
iseler o amaç için kullanılmalıdır. Bu özellik uçağın orjinal imalinde kullanılmış olan perçinler için
uyulması gereken bir noktadır. Herhangi bir uygulama için perçin malzemesinin seçilmesi üç faktöre
tabidir.
 Genel Kullanım Yerleri
 Korozyana Karşı Mukavement
 Kuvvet

3.3. Genel Kullanış Yerleri

2S perçinleri, saf alüminyumdan imal edilmişlerdir. 2S, 3S, 5S gibi yumuşak alüminyumdan imal
edilmiş olan ve uçakların direkt olarak yapı kısımlarına ait olmayan parçalarında kullanılır. (A17ST)
malzemeden yapılış perçin alüminyum alaşımdan yapılmış olan yapı kısımlarında en fazla kullanılan
perçin malzemesidir.
Bu çeşit malzemeden yapılmış olan perçinlerin başlıca kolaylığı kullanılmadan önce herhangi bir
muameleye ihtiyaç göstermemeleridir. 17 ST, 17 ST-HD ve 24 ST perçinleri, A17 ST perçinininden
daha fazla kuvvet ve mukavement isteyen alüminyum alaşımından yapılmış yapı kısımlarından
kullanılır. 56S malzemesinden yapılmış yapı kısımlarında kullanılır.
Yumuşak çelik perçinler özellikle çelik parçaların perçinlenmesinde kullanılır.
Galvanizli perçinler hiçbir zaman yüksek harakete maruz kalan çelik parçaların üzerinde
kullanılmamalıdır. Korozyona mukavim çeliklerin perçinlenmesinde kullanılır. Yangın bölmeleri,
eksız boruları, bağlantı irtibatları ve buna benzer diğer yapı kısımaları, korozyona mukavim perçinin

17

SADECE EĞİTİM AMAÇLIDIR.

 MODÜL 7: BAKIM
UYGULAMALARI

kullanılacağı yerlere örnek teşkil eder. Monel perçinler, özel hallerde, nikel alaşımları ile yüksek
nikelli çelik alaşımların perçinlenmesinde kullanılabilinir. Bununla birlikte, paslanmaz çelikten
yapılmış parçaların perçinlenmesinde tercihen paslanmaz çelik perçinler kullanılmalıdır. Bakırdan
yapılmış perçinler bakır alaşımları, deri ve balataların perçinlenmesinde kullanılır. Bakır perçinlein
uçaklarda kullanım yerleri fazla değildir.

3.4. Korozyona Karşı Mukavement Faktörü

Çevrenin etkisiyle metalin bozulması korozyon olarak nitelenir. birçok metalin tabi hallerine dönme
eğiliminde olmasının bir sonucudur. Belirtileri ise, yüzeyde küçük delik ve oyuklardır. Alüminyum
yada alüminyum alaşımından yapılan yapı kısımlarının perçinlenmesinde monel, bakır, çelik
korozyona mukavim çelik veya demir gibi aynı cinsden olmayan perçinler kullanılacak olursa
tehlikeli şekilde korozyona sebep olunur. Genel olarak, kulanılan perçinin malzemesi, perçinlenen
parçaların malzemeleri ile aynı ise perçinin korozyona karşı mukavement faktörü kabul edilebilirdir.
Aerodinamik düzgünlük istenilen bölgelede açılan parçaların (Countersunk) perçin yapından az
derinlikte açıldığında yüksek limiti olmadığından, Rivet shear ile düzeltme yapılması gerekir. Bu
düzeltme sonunda perçin ba-şındaki koruyucu anadul tabaka düzeltildiğinden korozyon oluşmaması
için kimyasal işlem uygulanmalıdır.

3.5. Kuvvet / Mukavement

Uçakların gövde kısımlarında yapılacak perçinler için kullanalılacak perçinin kuvveti ve
mukavementi birinci derecede önem taşır. Gövde yapılarında herhangi bir perçin kendi sinde daha az
mukavim bir malzemeden yapılmış aynı ebatta bir perçin ile değiştirilemez. 24 ST Alüminyum
alaşımından yapılmış perçin yerine aynı çapta

A 17 ST veya 17 ST alüminyum alaşımından yapılmış perçin kullanılmaz. Ancak devam eden bir
büyük çap serisinden kullanılabilinir.

Tek Kesme Mukavementli Alüminyum Alaşımdan

Yapılmış Perçinler (Beher Perçin İçin Lıbre)
Bombe Baş (Unıversal)
PERÇİN ÇAPI 1/16 3/32 1/8 5/32 3/16 1/4 5/16 3/8
A17 ST 106 217 389 596 860 1556 2458 3511
17 ST 120 216 441 675 974 1764 2786 3979
17 ST-HD 134 275 493 554 1089 1971 3113 4447
24 ST 144 296 532 814 1175 2127 3359 4798
56 S 95 195 347 536 774 1400 2210 3160

100 Derece Havşalı Perçinler

A17 ST 276 180 735 1020
17 ST 300 530 810 1130
24 ST 350 620 950 1325
56 S

115 Derece Havşalı Perçinler

A17 ST 218 430 665 935
17 ST 240 478 740 1040
24 ST 280 555 870 1220
56 S

18

SADECE EĞİTİM AMAÇLIDIR.

 MODÜL 7: BAKIM
UYGULAMALARI

Azami Kesme Mukavementi

A 17 ST-30,000 LIBRE/INCH KARE

17 ST – 34,000 LIBRE/INCH KARE
17 ST- HD -38,000 LIBRE/INCH KARE
24 ST- 41,000 LIBRE/INCH KARE
56 S -27,000 LIBRE/INCH KARE

3.6. Haruri Muamele (Isıl İşlem)

24 ST alüminyum alaşımından yapılmış perçinler hiçbir zaman sert durumundayken
kullanılmamalıdırlar.
Çatlamaları önlemek için bunlar soğutulduktan sonra 20 dk. İçinde kullanılmalıdır. Veya düşük ısı
derecelerinde muhafaza edilmelidir. Bu perçinler kuru buz içinde depo edildikleri takdirde 2 hafta
müddetle ve normal buz içinde depo edildikleri takdirde muhafaza olunurlar. Ve o durumda ik en
doğrudan doğruya kullanıla bilinirler.
Soğuk depodan çıkarıldıktan sonra azami 20 dk. içinde kullanılması gerekir. 24 ST perçinler
herkangi bir zarara uğramadan mütedik defalar tekrar haruri muameleye yani ısıl işleme tabi
tutulabilinirler.
Perçin yapılacak işlemler perçin yapılmadan evvel haruri muameleye tabi tutulmalıdırlar. Perçin
yapıldıktan sonra haruri muameleye tabi tutulurlarsa bukülme ve eğilmeye neden olur. Keza perçin
yapılmış parçalar tuz banyosu dahilinde ısıtılacak olursa, perçinler etrafında tuz kalacak olursa
korozyona neden olur.

3.7. Dolu Perçinlerin Tanımı

Aksi belirtilmedikçe alüminyum alaşımı perçinler aşağıdaki uygulamalarda kullanılacaktır:
L - 3120 - T4
(2017) D : Yüksek shear stresine ve orta derecede korozyona dayanıklı alüminyum alaşımı parçalar
üzerinde kullanılır.
L-3140- T 4
(2024) DD: Yüksek bağlama gücüne ve yüksek servis sıcaklığına ihtiyaç olan alüminyum alaşımı
parçalar üzerinde kullanılır.
L-3002- H14
(1100)(A) veya
L-3051-H14
(A5) : Herhangi bir mekaniki gereksinimi olan alüminyum alaşımı parçalar üzerinde kullanılırlar.
L-3180- T4
(2117)-AD: Orta derecede bağlama gücüne ihtiyaç olan alüminyum parçalar üzerinde kullanılır.
L-3320-H32
(5056) (B): Galvonik korozyonlaşmayı önlemek için magnezyum alaşımı veya bu alaşımın mevcut
olduğu parçalar üzerinde kullanılır.
L-3767-T73

19

SADECE EĞİTİM AMAÇLIDIR.

 MODÜL 7: BAKIM
UYGULAMALARI

(7075)(E): Yüksek shera stresine ve servis sıcaklığına dayanıklı olan alüminyum parçalar
üzerinde kullanılır. L-3140-T4 ün yerine kullanılmak üzere imal edilmiştir.
L-3191
(2219)(C): Çok kuvvetli sıcaklığa dayanıklı olan alüminyum parçalar üzerinde kullanılır.
AMS 4982 : Alüminyum veya Titanyum alaşımı parçalar veya her ikisinin kombinasyonu veya
malzemenin uygun olduğu veya soğuk şekillenmenin ihityaç olduğu yerlerde kullanılır.
Çok kuvvetli olması gereken ve sıcaklığa dayanıklı olan yerlerd kullanılır.
ANA Malzeme Mlz. Kod Baş İşareti Isı
Baş tipi KOD NO Limiti
Unıversal MS 20470 5056 Alüminyum Al. B Çıkıntılı Artı 250
2117 Alüminyum Al. AD İçe Doğru 250
Gamze
2024 Alüminyum Al. DD Çift Çıkıntı 250
Çizgi
MS 20613 Steel Corrısıon - C Düz Çizgi 800
Resıstance
MS 20615 Monel M İki Çıkıntı 800
NAS 1198 Steel Corrisıon A286 Tek Çıkıntı 1200
Resıstance
ST Alüminyum Al. 2219 Kare Çıkıntı 425
3M461
CSR 9048 Tıtanyum Alloy 55TI İki Gamze NONE
45CB
100° HAVŞA MS 20426 5056 Alüminyum Al. B Çıkıntılı Artı 250
2117 Alüminyum Al. AD İçe Doğru 250
Gamze
2024 Alüminyum Al. DD Çift Çıkıntı 250
Çizgi
MS 20427 Steel corr. Resıst F Tek Çizgi 800
Monel Düz 800
NAS 1199 Steel hıgh temp. A286 Tek Çıkıntı 1200
Corr.resıst.
3M 319 Monel M Duz 800
NAS 1200 Steel hıgh temp. A286 Tek Çıkıntı 1200
Corr.resıst.
ST 3M Alüminyum AL 2219 Üçgen 425
659
CSR 9038 Tıtanyum Alloy 55TI İki gamze NONE
45CB
100° Düz Kesme NAS 1097 5056 Alüminyum AL. B Çıkıntılı Artı 250
Baş 2117 Alüminyum AL AD İçe Doğru 250
Gamze
2024 Alüminyum AL. DD Çift Çıkıntı 250
Çizgi
ST 3M Alüminyum AL. 2219 Kare Çıkıntı 425
460

Perçinlerin hasar görmemesi nem, toz, yağ ve benzeri şeykerden etkilenmemesi için mutlaka orjinal
kutularında muhafaza edilmesi gerekir. Bu durum açıkça belirtilmeli ve montaj yerine ürünün

20

SADECE EĞİTİM AMAÇLIDIR.

 MODÜL 7: BAKIM
UYGULAMALARI

standart parça numarası, teslim alma, kontrol numarası ve parçaların sayısı yazılı olan paketler
halinde gelmelidir.
Perçinleri montaj sahasına göndermeden önce, teslim alan kalite kontrol personeli, perçin aketlerini
aşağıdaki şekilde mutlaka kontrol etmelidir.

EXAMPLE: AN 426 AD – 5 – 6 MS 20426 AD – 5 – 6

AN-------------------------------Aır Force Navy Standart

MS------------------------------- Military Standart
426------------------------------ 100° Havşa
20426--------------------------- 100° Havşa
AD------------------------------- Alüminyum Alloy (Composition 2017 – T 4)
-5 ------------------------------- 5 / 32 “çap
-6 ------------------------------- 6 / 16 or 3 / 8 “boy

21

SADECE EĞİTİM AMAÇLIDIR.

 MODÜL 7: BAKIM
UYGULAMALARI

Şekil 7.8.20: İdeal Perçin Numaralandırma

22

SADECE EĞİTİM AMAÇLIDIR.

 MODÜL 7: BAKIM
UYGULAMALARI

3.8. Gözle Kontrol

 Tanıtım Kontrolü
 Yüzey Koruma Kontrolu
 Ölçüleri
 Düzgünlükleri

3.9. Perçinleme Hataları

Genel olarak perçinler vasıtasıyla yapılmış bulunan birleştirmrnin mukavementi (kuvveti) o
birleştirmede kullanılan perçinlerin tek tek mukavementlerinin yekunüne eşit olarak kabul edilir. Bu
sebeple eğer bir perçin arızaya veya tamamen hasara maruz kalırsa onon taşıdığı kuvvet derhal
diğerleri üzerine intikal eder. Eğer birleştirmede ki diğer perçinler hasara uğrayan perçinler
dolayısıyla üzerlerine isabet eden yük fazlasını taşıyamaz ise onlarda sırasıyla hasara uğrarlar ve
neticede bütün birleştirme hasara uğramış olur. Yüklerin kritik olarak bir noktada toplanmaları,
umumiyetle evvela bir tek perçinin hasara uğramasına sebep olur. Gözle yapılacak bir kontrol ile
böyle bir perçinin birleştirilmesi içinde fazla miktarda yüklenmiş olduğu ve hatta diğer perç inlerinde
kısmen arızalandıkları tespit edilmiştir.

3.10. Perçin Yatağındaki Hasar

Eğer kullanılan perçin; kesme kuvveti (mukavementi) bakımından çok yüksek kıymette ise bu
takdirde perçin deliğinin kenarında ve levha içinde yatak hasarı meydana gelir. İn ce levhaları
birbirine tespit eden büyük perçinler halinde bu hasar meydana gelir. Bu durumda levha, kritik
defarmasyon noktası üzerinde yüklendiği için mahalli olarak ezilir. Meydana gelen dahimi
deformasyon birleştirmnin sağlamlığını yok eder.
Bu surette meydana gelen perçin deliğindeki uzama az miktarda ise müteakip bir büyük ebaddaki
perçin kullanmak üzere arıza giderilir. Eğer hasar levhanın kenarında olmuş ise ve levha kenarında
fazla miktarda bozulma meydana gelmiş ise veya tam bir yırtılma olursa, levhanın değiştirilmesine
gerek görülür.

3.11. Perçin Başının Hasara Uğraması

Bazı hallerde perçinlerden yapılmış bir irtibat yerine bazı karışık yüklerin tatbik edilmesi sonucunda
çekme kuvvetleri perçinlerin bir kısmına isabet ederler. Perçinler fazla miktarda çekme kuvvetine
dayanmak üzere imal edilmiş olduklarından perçin başı ,perçin gövdesi ile birleştiği yapı üzerinden
kesilmek üzere kopar, doğrudan doğruya perçin başı hasara uğrar. Perçin başında herhangi bir arıza
ve bir hassa şekil değiştirme görüldüğü zaman perçin kesinlikle yenisi ile değiştirilmelidir. Master
gage ile ölçüldüğünde delik çapı oversize olmuş ise bir üst çaplı perçin yapılmalıdır.
Perçin başının doğrudan doğruya hasara uğradığı haller bilhassa (Chery Rivet) kör perçinlerde
görülür. Perçiin baş kısmı çekme kuvvetlerinin tesiri ile bozulurlar. Perçin gövdesinin eğilmesine ve
sıkışmasına sebep olurlar. Bu durum perçinin bir çekme kuvveti tesiri altında kopmasına kadar
devam eder.

3.12. Perçin Arızalarının Bulunması

Perçin başlarında bir arıza mevcut olup olmadığı perçinlerde bir gevşeme bulunup bulunmadığı keza
perçin başlarının etrafında çatlamış boya kısmının mevcudiyeti görülür. Parçalar halinde kopmuş,
çatlamış boyanın perçin baş kısımları etrafında görülmesi perçinin gevşemiş veya kaymış olduğu
kesin olarak gösterme isede muhakkak şüpheye neden olur. Bu bakımdan, bu durumda perçin başının

23

SADECE EĞİTİM AMAÇLIDIR.

 MODÜL 7: BAKIM
UYGULAMALARI

etrafındaki boya tabasının dikkatle kaldırarak perçinlerin gevşek durumununu hassas bir şekilde
kontrol etmek gerekir.
Eğer perçin başlarında bir hasar görülür veya perçinlerin fazla yük tesiri ile gevşemiş olduğu tespit
olunursa bu durum bir grup perçinin hemen hepsinde mevcut olur. Eğer perçin başlarında eğrilme bir
istikamete doğru ise fazla yük tesiri ile bu durum meydana gelmiştir. Eğer hasar bir grup perçinde
mevcut değilse ve istikametleride aynı değilse o zaman hasarın perçinler yapılırken meydana geldiği
anlaşılır. Eğer perçinler fazla miktarda kuvvet tatbik edildiği bilindiği halde haricen herhangi bir
perçinin hasara görülmez ise perçinin baş kısmı delinir. Gövde kısmı dikkatli bir şekilde presle
bastırılır. Eğer gövde kısmı sağa sola girmiş ise ve levhalardaki deliklerin izası bozulmuş ise
perçinler kesme hasarına maruz kalmışlardır. Gömme perçinlerde (baş kısmı ile aynı izada) h avşanın
veya baskı kısmının içinde perçin başı kaymış ise her iki levhadan birinde perçin yatak hasarı ya da
perçinde kesme hasarı mevcut olduğu anlaşılır. Bu perçinler yenisi ile değiştirilmelidir.

4. Delme

Onarım ve imalatlarda perçin delikleri hafif güçlü bir matkap veya el matkabı vasıtasıyla delinir.
Delme işlemi standart düz gövdeli helezonlu matkap ile yapılır.

Delinmiş bir parça üzerindeki delikleri diğer bir parça üzerine transfer etmek için delinmiş parça
üzerine konulur. Ve evvelce mevcut delikler matkap için bir kılavuz olarak kullanılır. Delikler
delinir. Açılacak deliklerin yerlerini tespit etmek için diğer bir usul ise delinmiş olan parçayı
delinecek parça üzerine koyarak delik yerlerini işaret etmek sonra matkap için kılavuz açak ve
nihayet delmektir. Tamamen yeni kesimler içeren kısımlarda başlıca iki usul kullanmak suretiyle
delme işlemi yapılır.

Bunlardan birincisi; kaplamadan yapısal parçaya veya çıkaya doğru delmek ikincisi; rip veya çıtadan
dışarı delmektir. Her iki usulde de 0,098 inch çapında bir kılavuz delik açılır. (Operasyona en yakın
parça üzerinde)” C” mengeneleri veya raptiye (cleco) kullanmak süretiyle iknci parça birinci parça
üzerine tespit edilir. Uygun ebad da matkapla her iki parça delinir. Levhalar ayrılarak çapak ları
temizlenir.
Kaplama üzerinden delinmesi gereken hafif, ince çıtalar ve ripler üzerine genellikle uzunlukları
boyunca kurşun kalem vasıtasıyla perçin çizgileri işaret edilir. Üzerine kılavuz delikleri açılmış
levha, yapı çıtaların üzerine yerleştirildiği zaman kurşun kalem ile çizilmiş bulunan çizgiyi levha
üzerindeki deliklerin merkezine getirmek üzere çıta veya rib hafif oynatılır. Deliğin çıtadan itibaren
açılması ekseriye daha uygun netice verir.

4.1. Delme İşlemi

 Bütün perçin yerleri merkezi bir şekilde kılavuzlanır. Matkabın yerinden kaymasına mani olacak kadar
büyük olmalı. Fakat malzemenin yüzey üzerinde lüzumundan fazla büyük açılarak bir çukur meydana
getirmemelidir. Kılavuz işareti açılırken yüzey altında bir madeni parça destek yapılacak olursa, presin
yüzey üzerinde bir çukurluk ve bere yapılmasına mani olunur.
 Kullanılan matkabın doğru ebat da olduğu matkap uçlarının uygun açıda taşlanmış olduğu
görülmelidir.
 Matkap kılavuzun tam ortasına yerleştirilir. Motorla döndürülen bir matkap kullanıldığı zaman motor
çalıştırmadan önce matkap birkaç defa elle döndürülür.
 Delik delinirken matkap işe 90° bir açı altında dik olarak tutulur.
 Matkap üzerine fazla miktarda güç tatbik olunmaz. Matkabın kendi kendine kesme işinin yapmasına
müsade edilir.
 Matkap hiçbir zaman malzeme üzerine itilmez.
 Bir eğe veya madeni havşa vasıtasıyla bütün çapaklar kaldırılır.
 Maden talaşları matkap üzerinden ve işten temizlenir.

24

SADECE EĞİTİM AMAÇLIDIR.

 MODÜL 7: BAKIM
UYGULAMALARI

5.Perçinli Bağlantıların Kontrolü

 Perçinleme hataları
 Perçin başı hataları
 Hatalı perçinlerin sökülmesi

İki perçin başının zarar görmesi halinde perçinler, uçak bakım el kitaplarında belirtilen şekilde, uygun
matkap ucu ile çürütülerek değiştirilir ve yenisi takılır.
Perçin başı etrafındaki yüzey hasarı genişleyebilecek gibi ise yeni bir kaplama paneli ile değiştirilmelidir.

5.1.Perçinleme Hataları

Şekil 7.8.21: Perçin Hataları

Perçin başları kaymış : Perçin dayama demiri iyi desteklenmemiş.

Perçin boyu kısa : Perçin hazır başı parça içine gömülmüş.

Perçin boyu uzun : Perçin hazır başının altında fazlalık oluşmuş.

Perçin gövdesi eğilmiş : Matkap çapı perçin çapından çok büyük delinmiş.

Birleştirilen parçalar açılmış: Birleştirilecek parçalar iyi sıkılmamış, perçin gövdesi parçalar arasında
şişmiş
Perçin eksenleri kaymış : Birleştirilecek parçalar aynı eksende delinmemiş.

En çok yapılan perçinleme hatalarından biri sonrada oluşan başın, yapılırken iyi desteklenmemiş olması
sonucu kaymasıdır. Böyle hatalı perçinler büyük bir kuvvetle kaplamayı kıvırabilir, daha sonraki ilerleyen
zamanlarda da korozyona neden olur.
Perçin başlarındaki çatlamalar ise genellikle montaj sırasında, perçine çok fazla kuvvet uygulanmasından
kaynaklanır. Bir başka neden ise ısıl işlemli perçinlerin (icebox) montajdan önce çok uzun süre,
dondurucuda bekletilmesidir.
Matkap çapının perçin çapına göre uygun ölçüde seçilmemesi, perçinleme hatalarına neden olur.

25

SADECE EĞİTİM AMAÇLIDIR.

 MODÜL 7: BAKIM
UYGULAMALARI

5.2.Perçin Başı Hataları

Şekil 7.8.22: Perçin Başı Hataları

26

SADECE EĞİTİM AMAÇLIDIR.

 MODÜL 7: BAKIM
UYGULAMALARI

6.Hatalı Perçinlerin Sökülmesi

Şekil 7.8.23: Perçin Sökümü

 Perçin gövdesini delmeyiniz, eğer delik eksenden kaçık delinmiş ise perçin deliği ovalleşir ve büyür.

 Perçin yerinden sökülürken yapıya zarar vermemek için bir kişi çekiç ile vururken, diğer bir kişi de
yapının arka tarafından, dayama demiri ile desteklemesi gerekir.
 Eğer, perçin iki metal arasında şişmiş ise perçin çapında daha küçük bir matkap ile biraz daha delin,
zımba ile çıkartmayı deneyin.

27

SADECE EĞİTİM AMAÇLIDIR.

7.Perçinli Bağlantılar

Perçinler, birleştirme işlemleri ve uçak üzerinde hasar onarımı amacıyla kullanılır. Her uçağa, bakım el
kitaplarında (Maintanence Manual) belirtilen hasar onarımı bilgilerine göre bakım ve onarım yapılır.
Önce hasarın boyutları tespit edilir; sonra yama parçasının biçimi, kalınlığı ve bağlantı elemanı miktarı ile
çeşitleri belirlenir. Daha sonra hasarlı bölge, yapıya uygun şekilde kesilerek veya matkapla çürütülerek
çıkarılır.
Hasarlı bölgede yapılan onarımlar ya gizli (geçme) ya da yüzeysel (üstten) onarımlardır.
Gizli onarım şekli yuvarlak, kare, dikdörtgen veya herhangi bir şekilde olabilir.

7.1.Üstten Onarım (Üstten Yama)

Aerodinamik düzgünlüğün çok önemli olmadığı iç bölgelerdeki hasar onarımında kullanılır. Bu yama
biçiminde doubler kullanılmaz. Hasar boyutuna uygun yama parçası kullanılır.

7.2.Gizli Onarım (Gizli Yama)

 Takviye parçası (doubler) ve yama plakasından oluşur. Hava ile temas eden aerodinamik düzgünlüğün
bozulmaması gereken bölümlerde uygulanır.
 Doubler, onarımı yapılan bölgede kaplamanın altına yerleştirilir. Böylece onarım bölgesine takviye
görevi, yama parçasına ise bağlantı görevini görür.
 Yama ile kaplama arasında düzgün bağlantıyı sağlamak için yaklaşık 1/32” boşluk bırakılmalıdır.
 Doubler parçası onarım bölgesi ile aynı tür malzemeden fakat bir üst kalınlık ölçüsünde alınmalıdır.
Örneğin 0,050” malzemede doubler kalınlığı 0,063”
 Yama parçasının kalınlığı hasar onarımı yapılan yüzey kaplamasının orijinal kalınlık ölçüsünde
olmalıdır.

28

SADECE EĞİTİM AMAÇLIDIR.

 Şekil 7.8.23: Gizli Yama

29

SADECE EĞİTİM AMAÇLIDIR.