ÇELİĞİN TARİHÇESİ

Taş devrinde metal elementler çok nadir ve çok değerliydi çünkü gezegendeki yegane metal
kaynakları altın ve bakırdı. Bakır ve altın, madenlerden çıkarılması gereken çoğu metalin
aksine seyrek, de olsa yer kabuğunda bulunuyordu. Biraz da demir bulunmaktaydı; mevcut
demirin çoğu göktaşı biçiminde gökten düşmekteydi.
Taş devrindeki atalarımız bakır, altın ve göktaşı kökenli demiri bulamayınca, aletlerini
çakmaktaşı, tahta ve kemikten yapmaktaydılar. Bu tür aletler günümüzde nadir kullanılmakta
olup bu aletlerle iş görmeyi deneyen, ne kadar kısıtlayıcı aletler olduğunu bilir. Bir tahta
parçasına vurduğunuzda ya kıymıklarına ayrıldığını ya çatladığını ya da kırıldığını görürüz.
Aynı durum taş ve kemik içinde geçerlidir. İnsanlık için uzun ömürlü gidecek iş yaparken
malzemesini kaybetme korkusu olmayacak sağlam dayanıklı bir malzemeye ihtiyaç
duyulduğu apaçık ortadaydı. Metaller bu diğer malzemelerden temelden farklıdır çünkü bir
metal çekiçle vurularak şekillendirebilirler; akışkandırlar, dövülebilirler. Bu kadar la da
kalmayıp metale vurulduğu zaman metal sağlamlaşır. Bir kılıç dövülerek sertleştirilebilir ateşe
konulduğu zaman ise yumuşatılabilir. Bu özellikleri ilk keşfeden insanlar, 10.000 yıl önce
kaya kadar sert ama plastik davranışı sergileyen ve neredeyse sayısız kere yeniden bir
malzeme bulmuşlardı. Başka bir deyişle aletler özellikle de balta, keski, ustura , bıçak gibi
kesici ve hayati aletler yapmak için ideal malzemeyi keşfetmişlerdi. Bu keşfedilen metaller
arasından bizi ilgilendiren çelik malzemesini ele alacağız.
Çelik, %2’den az karbon ve az miktarda manganez, silikon, fosfor, kükürt ve oksijen içeren
bir demir ve karbon alaşımıdır. Çeliğin gelişimi, Demir Çağı’nın başlangıcına, yaklaşık olarak
4000 yıl öncesine kadar izlenebilir. Daha önce en çok kullanılan metal olan bronzdan daha
sert ve daha güçlü olduğu kanıtlanan demir, silah ve aletlerde bronzun yerini almaya
başlamıştı.
Geleneksel yöntem ile çelik üretimi; demir oksit bileşiğinden oksijeni ayırma yoluyla
olmaktadır. Dövülmüş demir cevheri, odun yakılarak ısıtılan ocak ya da fırınlara, odun
kömürüyle birlikte doldurulur kömür, havadaki oksijen ile yanarak demir oksit bileşiğinden
oksijeni koparmak için gereken ısı enerjisini ve karbon monoksiti temin ederek sıcaklık
derecesini de artırmaktaydı. Sonuç olarak cevher parçacıklarının yüzeyinde demir metali
meydana gelir. Ortaya çıkan ürün dövülüp ve tekrar ocağa geri konulur ve bu süreç, demir
karbon alaşımı gereken özelliğe erişinceye kadar birkaç kez tekrar edilirdi.
19. yüzyılda demir yollarının büyümesi, hala verimsiz demir üretim sonuçlarıyla mücadele
eden demir endüstirisi için büyük baskılar meydana getirmekteydi. Çelik hala kendini
ispatlayamamış üretimi yavaş ve maliyetlydi.
ÇELİK YAPILARIN TARİHÇESİ
İnsanoğlu bu yöntemleri geliştirerek günümüz çeliğinin işlenebilirliğine ulaştı. Bu denli
sağlam ve yenilenebilir bir madde olan çelik, yapı malzemelesi olarak kullanılmaya başlandı.
İlk çelik yapılar olan köprüler de kullanılan madde fonttur. Fontun çekme dayanımı düşük
basınç dayanımı ise yüksektir. Font kullanılarak yapılan ilk köprü 1778 yılında İngiltere
severn nehri üzerindeki coalbrookdale köprüsüdür.
1875 yılından itibaren dövme çelik ve dökme çelik yapı malzemesi olarak kullanılmaya
başlanmış. Çekme mukavemetinin de yüksek olduğu dövme ve dökme çelik ile daha büyük
köprüler inşa edilebilmiştir. 20. yüzyılın başından itibaren elektrik fırınlarında, ham demirin
arıtılması sağlanabilmiş böylece büyük miktarda dökme çelik üretimine geçilmiştir. Bununla
birlikte 1890 yılından itibaren dövme çelik yerini tamamen dökme çeliğe bırakmıştır. Dökme
çeliğin kullanılmaya başlanmasıyla da modern çelik tekniği ortaya çıkmış ve bu alanda büyük
ilerlemeler olmuştur. II. Dünya savaşından sonra özellikle Almanya ve diğer ülkelerde,
modern çelik yapıların kullanımı hızla yaygınlaşmıştır. Türkiye’de inşa edilen ilk çelik köprü
1974’de tamamlanan Boğaziçi köprüsüdür.

Çeliğin yapı malzemesi olarak kullanılmasının ilkleri ve kronolojik sıralaması:

1676-Hooke Kanunu’nun geliştirilmesi

1744-L.Euler tarafından çubukların burkulma yüklerinin tanımlanması

1779-İlk demir köprünün inşaası-Coalbrookdale, İngiltere

1786-Dökme çelikten imal edilmiş olan bir kemer köprü modelinin Pain tarafından test
edilmesi

1820-Çok katlı olarak inşa edilen Philedelphia binasının kolonlarının dökme çelikten imal
edilmesi

1823-Levhaların burkulmasına karşı gelen diferansiyel denklemin Navier tarafından formüle

edilmesi

1828-Çeliğin ilk kez bir köprünün inşaasındakullanılması (Viyana, Avusturya)

1840-ABD’de ilk demir kafes kirişin inşaası- Baltimore ve Ohio Demiryolu

1843-Block Island’da eski çelik olarak adlandırılan çelik malzemesinin bir deniz fenerinin
inşaasında kullanılması
1847-Squire Whipple tarafından kafes sistemler için gerilme analizinin geliştirilmesi-1853’te
inşa edilen kafes kiriş için

1853-58-Eski çelik kullanılarak inşa edilen ilk çerçeve yapı-& katlı çerçeveli Cooper Union’a
ait ofis binası

1856-Çeliğin ilk kez ABD’de üretimi

1862-Bossemer konvertörü’nde üretilen çelikten imal edilen ilk köprü-Hollanda

1869-74-Çelik profillerle 1873’te inşa edilen ilk büyük köprü-çift katlı Eades Köprüsü; St.
Louise, ABD

1873-Haddelemmiş ürünlerle ilgili geometrik ve karakteristik mukavemet değerinin ilk kez

tablolaştırılması

1876-Eyfel Kulesinin inşaası

1877-1900-Çeşitli müşavir mühendisler ve demiryolu şirketleri tarafından hazırlanan ilk

Amerikan yönetmeliklerinin yürürlüğe girmesi

1879-Tümüyle Bessemer konvertöründe imal edilen çelikten inşa edilen demiryolu köprüsü-
Glaskow; Missouri

1880-Elektrik akı yöntemi ile kaynak yapılması

1883-Roebling ve Hildenbrand tarafından tasarlanarak boyutlandırılan asma köprünün açılışı-

Brooklyn Köprüsü-New York

1884-Çelik çerçeveli ilk çok katlı yapı-W. Jenney tarafından tasarlanan Home Insurance
Şirket Binası, Chicago

1888-Perçinli birleşimlerin Chicago’daki Tacoma Binasında uygulanması

1890-Firth of Forth Köprüsü-İskoçya

1905-İlk AREA (American Railway Engineering Association) Yönetmeliği’nin yürürlülüğe

girmesi

1907-Çelik fabrikasının Bethlehem’de üretime başlaması

1908-Bu fabrikada ilk olarak haddelenmiş geniş başlıklı profillerin üretilmesi

1909-Geniş başlıklı profillerle inşa edilen ilk yüksek bina-American Optical Firması,
Worchester, Massachusets

1914-“Plastik Mafsal”a yönelik olarak Kazinczy tarafından Macaristan’da gerçekleştirilen ilk

test

1914-İlk kez ABD’de Amerikan Karayolları AASHO’nun (American Association of State

Highway Officials) kuruluşu

1921-ABD’de ilk kez Çelik Yapılar Enstitüsü AISC’nin (American Institute of Steel
Construction) kuruluşu
1923-Harvard Üniversitesi’nden Prof. G. Swain başkan olmak üzere uygulamadan 5
mühendis tarafından çelik yapılarla ilgili olarak kaleme alınarak yayınlanan ilk AISC
Yönetmeliği

1926-ABD’de Karayolları’nca yayınlanan ilk AASHO Yönetmeliği

1936-J. F. Baker tarafından Bristol Üniversitesi’nde plastik tasarımla ilgili ilk çalışmaların
başlatılması; ardından 1944’de Canbridge Üniversitesinde bu konuda yürütülen çalışmalar

1940-Tacoma Narrows Asma Köprüsü’nün inşaasının hemen sonrasında 7 Kasım 1940’da

köprüye etkiyen rüzgar yükleri nedeniyle yıkılması

1944-Kolonların araştırılmasına yönelik bir konseyin oluşturulması. Bu konseyin hazırladığı

“Guide (Rehber)” isimli bir kılavuz kitabın 1960’da yayınlanması

1945-Yapıların taşıma gücüne yönelik araştırmaların Lehigh Üniversitesi’nde başlatılması

1946-Brown Üniversitesi’nde malzemelerin plastik davranışı ile ilgili teorilerin matematiksel

olarak geliştirilmesi

1946-American Demir ve Çelik Enstitüsü AISI (American Iron and Steel Institute) tarafından
ilk kez AISI-Standardı’nın yayınlanması

1949-Yüksek mukavemetli bulonlarla ilgili olarak yayınlanan ilk yönetmelik

1957-Kuzey Amerika’da plastik teoriye dayanılarak yapılan ilk tasarım (D. T. Wright);
ABD’de plastik teoriye dayanılarak yapılan ilk tasarım (W. A. Milek)

1961-AISC-Standardı’nın tümünün revizyonu

1962-Amerikan İnşaat Mühendisleri Odası ASCE (American Society Civil Engineers)

tarafından sürekli olarak yayınlanan derginin ASCE Manual No.41 sayısında “Çelik Yapıların
Plastik Tasarımı” adlı yayının ilk kez basılması. (2. Baskı 1979’de yayınlanmıştır)

1963-Sırasıyla Amerikan Çelik Yapılar Enstitüsü AISC, Demiryolu Mühendisleri Odası

AREA ve Kaynak Derneği AWS (Amerşcan Welding Society) tarafından hazırlanan
standartların yenilenmesi

1965-Çok katlı çerçevelerin taşıma gücüne göre tasarımına yönelik olarak geliştirilen plastik
hesap yöntemlerinin yayınlanması

1969-AISC ve AREA Yönetmelikleri’nde büyük değişikliklerin yapılması

1970-Dünyanın en yüksek gökdelenlerinden biri olan New York’taki WTC (World Trade
Center) Dünya .ticaret Merkezi’nin birinci kulesinin inşaatının bitimi. (yükseklik 411,5 m )

1974-İstanbul Boğazı’nda karayolu geçişini sağlamak için 1074 metre açıklıklı ilk çelik asma
köprünün inşa edilmesi. (1. Boğaziçi Köprüsü)
1994-1994 Nortridge Depremi sonrası sünek çelik yapı tasarımı konusunda önemli
ilerlemelerin meydana gelmesi

1988-İstanbul’da 1090 metre açıklıklı ikinci çelik asma köprünün inşaası (Fatih Sultan
Mehmet Köprüsü-Açılış 3 Temmuz 1988)
2001-11 Eylül 2001’dedüzenlenen birterör eylemi sonucunda WTC Dünya Ticaret
Merkezi’nin her iki kulesine çarpan uçakların çelik ikiz kulelerin çökmesine neden olması