HÜSEYİN KUVVETLİ SEYHAN ÇEP MTAL TARİH 9

Ünite 1 TARİH VE TARİH YAZICILIĞI Tarih, bilinmeyenlere yönelerek onu kendi yöntemleriyle
keşfetmeye çalışır ve bilimsel bilgiyi ortaya çıkarmak için
kaynaklardan yararlanır. Çünkü kaynak olmadan tarihî gerçekleri
İNSANLIĞIN HAFIZASI TARİH ortaya çıkarmak ve onları yazmak mümkün değildir.

Tarih: İnsanların geçmişteki her türlü faaliyetlerini, KAYNAK

olayların birbirleriyle olan ilişkilerini sebep-sonuç Tarihî bilgiye kaynaklık eden malzemelerdir
belirterek yer ve zaman göstererek belgelere dayalı,
objektif olarak inceleyen bir bilimdir. Birinci el kaynaklar
İkinci el kaynaklar
(Ana kaynak)
★ Tarih kelimesi, “kamer, ay, zaman” ★ Olayın geçtiği ★ Olayın geçtiği
anlamına gelen Arapça “verreha” fiilinden döneme ait belge ve döneme yakın ya da o
türemiştir. Buna göre tarih kelimesinin buluntulardır: dönemin kaynaklarından
anlamı, “ay”ın tarihi demektir. ★ Kitabe, abide, faydalanılarak meydana
★ Grekçe “İstoria, İstorien” sözcüğünden gelir. arkeolojik buluntu, para getirilen eserlerdir.
“Bildirme”, haber alma yolu ile bilgi edinme vb.
anlamlarında kullanılmıştır. KAYNAKLARIN SINIFLANDIRILMASI
Sesli ve Gerçek
Tarih Biliminin Özellikleri: Sözlü Yazılı
görüntülü eşya ve
★Geçmiş olayları inceler. kaynaklar kaynaklar
kaynaklar nesneler
★Belgelere dayanır. Efsaneler, Tabletler, Resimler, Arkeolojik
★Objektiftir. destanlar, kitabeler, fotoğraflar, buluntular
★Yer ve zaman belirtir. menkıbeler fermanlar, filmler,video ile tarihî
★Sebep-sonuç ilişkisi verir. vb. beratlar bantları vb. eşya ve
★Deney ve gözlem yapılamaz. vb. nesneler
★Olay meydana geldiği devrin şartlarına göre
değerlendirilir.
★Araştırma mümkün olduğu kadar olayın geçtiği yerde
yapılır.
Tarih ve diğer bilimler
Tarih Biliminin Konusu
★ Tarih; millî kimliğin oluşumu ve değerlerin aktarımı için
İnsanların her türlü faaliyetleri tarihin konusunu oluşturur.
bir araç, geçmişi keşfetmek için sürekli bir sorgulama,
Daha geniş anlamda tarih, geçmişte yaşayan insanların
günümüz sorunlarını anlamak ve analiz etmek için
siyasi, sosyal, kültürel, ekonomik vb. faaliyetlerini konu edinir.
Büyük depremler, tufanlar, kuraklıklar, göçler, salgın
kaçınılmaz bir başvuru kaynağıdır.
hastalıklarda tarihin ilgi alanına girer. ★ Tarih sayesinde birey; özünü, toplumunu, dünyayı
Kısaca tarihin konusu insandır ve insanın olmadığı yerde tanır ve öğrenir.
tarih de olmaz. ★ Tarihi diğer bilim dallarından ayıran en önemli fark;
diğer bilimler insanı veya doğayı bir yönüyle ele alırken
tarih, insanı her yönüyle ve bütün yaptıklarıyla anlamaya ve
anlatmaya çalışır.
★ Tarihin fen bilimlerinden farkı ise tekrarlanamaması,
deney ve gözlem yapılamamasıdır.

KUVVETLİ TARİH 9 1
HÜSEYİN KUVVETLİ SEYHAN ÇEP MTAL TARİH 9

Tarihe yardımcı bilim dalları NEDEN TARİH ?

★ Takvim, zaman bilimi. ★ Tarih, millî ve toplumsal kimliğin inşasında önemli rol
Kronoloji ★Olayın geçtiği zamanı saptamak için oynar.
kullanılır.
★Tarih, kişinin kendi milletine aidiyet duygusuyla
★Yer Bilmi.
Coğrafya ★Olayın geçtiği yeri saptamak için
bağlanmasını sağlar.
kullanılır. ★Millî ve toplumsal kimliğin oluşmasında dil ana
★ Belgeler bilimi. etkendir.
★Siyasi belgelerin cins,şekil ve içerik ★Tarih, geçmiş hakkındaki aktarımlarla milletlerin ortak
Diplomasi olarak değerlendirmesini yapar. hafızasını biçimlendirir.
★İlk örneği MÖ.1280 Kadeş
★Tarih kitapları, sadece milletlerin kendi tarihinden
Antlaşmasıdır.
bahsetmez; diğer toplumlarla etkileşimler yaşandığı
★ Kazı bilimi.
Arkeoloji
hakkında da güçlü bir bilinç oluşturur.
★Kazı yolu ile toprak ve su altındaki
maddi kalıntıları ortaya çıkarır.
★Arma bilimi.
Tarih öğrenmenin insana sağladığı faydalar
Heraldik ★Tarihte devletlerin kullandığı
armaları inceler. ★ Tarih, uyguladığı yöntem gereği bireylerde araştırma ve
★Halk bilimi. kanıt kullanma becerisini arttırır.
Etnografya ★Toplumların örf, âdet, gelenek ve ★ Ulaşılan farklı kaynaklarda tespit edilen çelişkili ifadeler,
yaşayışlarını inceler. insanların sorgulama ve eleştirel düşünme becerilerini de
★Irk bilimi. geliştirir.
Antropoloji ★İnsan ırkını inceler ve kültürlerin ★ Tarih bilimi geçmişten günümüze meydana gelen olay ve
gelişimini araştırır. olguları kronolojik bir süreçte ele aldığı için olay ve olgular
Nümizmatik ★Para bilimi. arasında neden-sonuç ilişkilerini ortaya koyarak bireylerde
Paleografya ★Yazı bilimi. çok yönlü düşünme yeteneği geliştirir ve bireyler tarihî süreçte
Filoloji ★Dil bilimi. meydana gelen değişimleri ve süreklilikleri algılar
Epigrafi ★Kitabeler bilimi. ★ İnsanların geçmişi anlama becerisi gelişir.
Sosyoloji ★Toplum bilimi. ★ Bireye özgüven kazandıracağı gibi başka milletlere empati
duymasını sağlayarak dünyanın mirasını anlayan insanı,
Sicilografi ★Mühür bilimi.
kendisi ve çevresiyle barışık bir birey olarak geliştirir.
Onomastik ★İsim bilimi.
★ Tarih, geçmişin ışığında bugünün ve yarının aydınlatmasını
Stratigrafi ★Katman bilimi.
sağlar. Böylelikle geçmişteki hataları tekrar etmeyen
★El yazmalarının şekil ve tarih yönüyle toplumlar, gelecekle ilgili doğru planlama ve analizlerle daha iyi
Kodikoloji
inceleyen bilim.
bir yaşam düzeyine ulaşır.
★ Tarih, toplumdaki manevi değerlerin gelişmesinde de
Türklerin İlk Yazılı Belgeleri önemli rol oynar

★ Tarihte “Türk” adının geçtiği yazılı ilk metinler Orhun
Kitabeleri’dir.
★ Bu kitabeler hakkında ilk bilgiler XIII. Yüzyılda
yaşayan Cuveynî’nin “Tarih-i Cihangüşa” isimli eserinde
yer alır.
★ 1721 de Danimarkalı Messerschmidt’in (Mesırşmit) bu
eseri görerek Avrupa bilim camiasına tanıtmıştır.
★ Kitabelerin okunuşunu ilk çözen Danimarkalı Dil Bilimci W.
Thomsen (V. Tomsen) olmuş ve bu abidelerin Türklere ait
olduğunu tüm dünyaya duyurmuştur.
Tarihi Olayların Değerlendirilmesi
★Bir olayı değerlendirirken olayın meydana geldiği
dönemin şartları dikkate alınmalıdır.
★Bir tarihi olayı değerlendirirken tarafsız olunmalıdır.
★ Örneğin eski toplumların çoğunda müşterek bir kurum
olan kölelik, varlığını binlerce yıl sürdürmüştür. Bu konuda
ünlü Romalı Hukukçu Gaius (Gayus): “Köleler sahiplerinin
hâkimiyeti altında bulunurlar. Bu hâkimiyet kavimler hukukuna
ait bir hâkimiyettir, çünkü bütün milletlerde, köle sahiplerinin
köleleri üzerinde hayat ve ölüm hakkına sahip olduklarını açıkça

KUVVETLİ TARİH 9 2
HÜSEYİN KUVVETLİ SEYHAN ÇEP MTAL TARİH 9

görebiliriz.” diyerek eski dünyada kölelik hakkındaki Takvim Sistemleri

genel kanıyı belirtmiştir.
★ Günümüz evrensel insan hakları açısından ★ Olayların oluş sırasını belirleyen çizelgelere takvim denir.
düşünüldüğünde köleliğin insan onuruna yakışmadığı ★ Güneş yılı ve ay yılı olmak üzere iki çeşit takvim vardır.
görülse de kölelik sistemini uygulayan toplumlar o günün ★ Ay yılı, Ay’ın Dünya etrafındaki dönüşünü esas alır ve on
değer yargıları ile değerlendirilmelidir. iki tur dönüşü bir yıla denk gelir. Bu süre 354 gündür. ilk ay
takvimini ise Sümerler (360 gün) oluşturmuştur.
★ Bütün insanlar özgür, onur ve haklar bakımından eşit ★ Güneş yılı, Dünya’nın Güneş etrafındaki bir tur dönüşünü
doğarlar. esas alır. Bu süre 365 gün 6 saattir. İlk güneş takvimini
★ Yaşamak, özgürlük ve kişi güvenliği herkesin hakkıdır. Mısırlılar (365 gün) oluşturmuştur.
★ Her toplum kendine özgü bir takvim oluştururken
★ Herkes yasa önünde eşittir ve ayrım gözetilmeksizin
yaşamlarını en çok etkileyen olayı takvimlerinin başlangıcı
yasanın korunmasından eşit olarak yararlanma hakkına olarak kabul etmişlerdir.
sahiptir.
★ İbraniler MÖ 3761’deki Yaradılış (Tekvin) yılını,
ZAMANIN TAKSİMİ ★ Yunanlılar ilk olimpiyat oyunlarının yapıldığı MÖ 776’yı,
★Hristiyanlar Hz. İsa’nın doğumu olan sıfırı,
Tarihin Dönemlendirilmesi ★Müslümanlar MS 622’de Hz. Muhammed’in Mekke’den
Medine’ye hicretini takvimlerine başlangıç olarak esas
★ İnsan, geçmişini bir düzene sokmak için asır, çağ, devir almışlardır.
gibi terimlere başvurmuştur.
★ Yazı sayesinde tarihin kaydını tutmaya başlayan TÜRKLERİN KULLANDIĞI TAKVİMLER
Hüseyin KUVVETLİ 2019

insanoğlu yazının keşfini bir dönüm noktası olarak kabul

etmiştir. 12 Hayvanlı Türk Takvimi
★ Bunun sonucunda yazıdan önceki zamanlar
tarih öncesi, sonraki zamanlar ise tarihî dönemler olarak ★ Türklerin kullandığı ilk Takvimdir.
adlandırılmıştır. ★ Güneş yılı esasına göre düzenlenmiştir.
★ Böylece tarihî olayların daha rahat incelenmesi, ★ On iki yılda bir devir yapan bu takvimde yıllar, hayvan
araştırılması ve öğrenilmesi için tarihçiler tarihi belirli adları ile gösterilir.
dönemlere (çağlara) ayırmıştır. ★ Bu takvimde kullanılan hayvan isimleri ise şunlardır:
★ Geçmişin dönemlendirilmesinde farklı toplum ve sıçgan (sıçan), ud (öküz), bars (pars), tavışgan (tavşan), lu
kültürler kendi tarihlerindeki önemli olayları esas almıştır. (ejder), yılan, yund (kısrak), kon (koyun), biçin (maymun),
takıgu (tavuk), it (köpek), tonguz
★ Örneğin Batı dünyası, özellikle Avrupa tarihi merkezli
★ Bu takvim Kök Türkler ve Uygurlar tarafından
bir dönemlendirme meydana getirmiştir.
kullanılmıştır.
★ Başta Alman Cellarius (Seleriyus) (1634-1707) olmak
üzere bu sistemi kullanan Avrupalı tarihçiler, tarihi
Hicri takvim
dönemlendirirken dünyanın diğer bölgelerini dışarıda
bırakarak sadece Avrupa tarihiyle ilgili olayları tercih
etmişlerdir ★ Türklerin İslamiyet’i kabul ettikten sonra kullandığı
takvimdir.
★ Başta Orta Çağ olmak üzere, Eski ve Yeni Çağ’ın
★ Bu takvimde Hz. Muhammed’in hicret ettiği yıl (622),
başlangıç ve bitişlerini belirleyen tarihî gelişmeler
başlangıç kabul edilmiştir.
doğrudan Avrupa tarihiyle ilgili olaylardır.
★ Hz. Ömer Dönemi’nde oluşturulmuştur.
★ Tarihin bu şekilde dönemlendirilmesi hem göreceli
★ Ay yılını esas almıştır.
hem de Avrupa tarihi merkezlidir ve Türk tarihiyle de
örtüşmemektedir. ★ Bir yıl 354 gün 8 saat 48 dakikadır.
★ Oysa Türk tarihi; Avrupa milletlerinin tarihi gibi sınırları ★ Ayrıca bir ay yılı, bir güneş yılından yaklaşık 11 gün
belirli bir coğrafyada değil, aynı zaman dilimi içerisinde eksiktir.
değişik coğrafyalarda meydana gelmiştir. ★ Diğer bir ismi kamerî (ay) takvimidir.
★ Günümüzde İslam dünyası, dinî günleri hicri takvime
göre belirlemektedir.

KUVVETLİ TARİH 9 3
HÜSEYİN KUVVETLİ SEYHAN ÇEP MTAL TARİH 9

Celâli takvimi büyüdükçe günümüzden uzaklaşır. Milattan sonraki

rakam büyüdükçe günümüze yaklaşır.
★ Büyük Selçuklu Devleti'nde Melikşah tarafından
Ömer Hayyam’a yaptırılmıştır.
★ 1 yıl 365 gün 6 saat olarak kabul edilmiştir.
★ Başlangıç yılı olarak 1079 yılı kabul edilmiştir.
★ Güneş yılı esaslıdır.
★ İran kökenlidir.
Rumi takvim
Örnek:
★Güneş yılı esaslı bir takvimdir.
MÖ 320 ―> 4.yüzyıl MS 622 ―> 7.yüzyıl
★1 yıl 365 gün 6 saattir.
MÖ 3200 ―> 33.yüzyıl MS 18 ―> 1.yüzyıl
★Osmanlılarda 1839 yılından itibaren mali işlerde
MÖ 55 ―> 1.yüzyıl MS 1760 ―> 18.yüzyıl
aksama olmaması için kullanılmaya başlanmıştır. MÖ 1240 ―> 13.yüzyıl MS 2014 ―> 21.yüzyıl
★Sadece ekonomik alanda kullanılmıştır.
★Başlangıç tarihi olarak 622 Hicret kabul edilmiştir.
★Rumi takvim ile Miladi takvim arasında 584 yıllık fark
vardır
Miladi takvim Tarih Yüzyıl

★ Bir yıl 365 gün 6 saattir. MÖ 44 MÖ I. yüzyılın 2. yarısı, 3. çeyreğidir.

★ Başlangıcı, Hz. İsa’nın doğumundan bir hafta sonrası
MÖ 646 MÖ 7. yüzyılın 2. yarısı, 3. çeyreğidir.
yani 1 Ocak’tır.
★ Kökeni Mısırlılara dayanan bu takvimi Romalılar MÖ 1074 MÖ 11. . yüzyılın 1. yarısı, 2. çeyreğidir.
geliştirmiş ve Papa 13. Gregorious (Gregoryen) son şeklini
vermiştir. Bu nedenle “Gregoryen takvimi” de denir. MÖ 571 MÖ 6. yüzyılın 1.yarısı, 2.çeyreğidir.

★ Ülkemizde 1 Ocak 1926’dan itibaren kullanılmaya 571 MS 6. yüzyılın 2. yarısı, 3. çeyreğidir.

başlanmıştır.
MS 20. yüzyılın 2. yarısı, 4.çeyreğidir.
1988

★ Yüzyılların sınıflandırılmasında Milat kavramı dikkate 1453 MS 15. yüzyılın 2.yarısı 3. çeyreğidir.
alınır. 1924 MS 20. yüzyılın 1.yarısı 1.çeyreğidir.
★ Hz. İsa’nın doğumundan önceki yıllara MÖ (milattan
önce), sonrasına da MS (milattan sonra) denir.
★ Yüzyıl kavramı teorik olarak “00” ile biten bir yılda
başlar ve “yüzyıllık dönem” anlamında kullanılır. Bu
kavram XVI. yüzyılda ortaya çıkmıştır.

Milattan Önce (MÖ) Milattan Sonra (MS)

99-0 0-99
1.Yüzyıl 1.Yüzyıl
99-50 49-0 0-49 50-99
1. yüzyılın 1.yüzyılın 1.yüzyılın 1.yüzyılın
İlk yarısı İkinci yarısı İlk yarısı İkinci yarısı

99-75 74-50 49-25 24-0 0-24 25-49 50-74 75-99

1.çeyrek 2.çeyrek 3.çeyrek 4.çeyrek 1.çeyrek 2.çeyrek 3.çeyrek 4.çeyrek

★Milattan önceki tarihler sıfıra doğru yaklaştıkça

küçülür, milattan sonraki tarihler de günümüze doğru
yaklaştıkça büyür. Buna göre milattan önce tarihi rakam
KUVVETLİ TARİH 9 4
HÜSEYİN KUVVETLİ SEYHAN ÇEP MTAL TARİH 9

VAKA VE VAKIAYI AYIRIYORUM

2 ÜNİTE İNSANLIĞIN İLK DÖNEMLERİ
★ Tarih biliminin araştırma konusu içerisine giren iki
önemli unsurdan birincisi vaka (olay), diğeri ise vakıadır İNSANLIĞIN İLK İZLERİ
(olgu).
★ İnsanoğlunun geçmiş yaşamı hakkında çıkarımlar
elde etmek için yerleşim yerleri, konar-göçer yaşam
Vaka (olay)
alanları, tapınaklar, mezarlar ve doğal çevre araştırılır.
★ Vaka; tarihte insanlığı etkileyen siyasi, sosyal, kültürel,
★ Yazı öncesi dönemi, arkeolojik araştırmalar
ekonomik
sonucunda elde edilen taştan, kemikten, pişmiş kilden
dinî gibi konularda kısa sürede meydana gelen
yapılmış araç ve gereçler ile mağaralar, kerpiçten ilkel
gelişmelerdir.
konutlardan öğrenmekteyiz.
★ Vakalar; kendine has özelliklere sahiptir,
★ Bundan 2,5 milyon yıl önce Dünya, buzullarla kaplı
★ Somut bilgiler içerir, olduğundan insan yaşamına uygun değildi ve
★ Yer ve zaman bildirir. buzulların erimeye başlamasıyla özellikle kuzey yarım
★ Vakaların başlangıç ve bitiş süreleri de bellidir. kürede ılıman iklim kuşakları oluşmuş bunun sonucunda
★ 26 Ağustos 1071 Malazgirt Savaşı bir Vaka (olay) dır. doğal çevre insan yaşamına uygun hâle gelerek ilk
yerleşim hareketliliği ve nüfus artışı bu kuşakta ‘’Bereketli
Vakıa (olgu) Hilal’’ denen Anadolu’nun güney doğusunda ve
Mezopotamya’da ortaya çıkmıştır.
★ Vakıa tarihte insanlığı etkileyen olayların ortaya
Hüseyin KUVVETLİ 2019

çıkardığı sonuçlara göre uzun sürede meydana gelen

İlk İnsanların Hayat Tarzı ve Geçim Kaynakları
değişimlerdir.
★ Vakıalar; geneldir, süreklilik gösterir, soyuttur. ★ Yazının icadından önce insanın hayat tarzı avcılık ve
★ Vakıalarda belirli bir yer ve zaman söz konusu besin toplayıcılığı şeklinde başlamış daha sonra
değildir. insanoğlu, besin kaynakları bulabilmek için yer
★ 1071 Malazgirt Savaşından sonra Anadolu’nun değiştirmek zorunda kalmış zamanla etin yanında çeşitli
Türkleşmesi Vakıa(olgu) dur. yabani meyveler ve bitkiler de insanın yiyecek türleri
arasına girmiştir.

★ İnsanoğlu, kendiliğinden yetişen yabani buğday, arpa,

çavdar gibi tahılları toplayarak kullanmış sonra bu
yabani tahılları ıslah ederek planlı bir tarımsal faaliyete
başlayarak avcı ve toplayıcılıktan üretici konuma
geçmiştir.
★ Tarıma geçişle birlikte keçi, koyun, sığır, domuz, at ve
köpek gibi hayvanlar evcilleştirilmiş ve günümüzdeki köy
yaşamı biçimi oluşturulmuştur.

★ İnsanlar tarafından ilk evcilleştirilen hayvan

köpektir.

★ İnsanoğlunun, verimi yüksek tahılları seçmesi ve

tahılların sulak bölgelerde ekilebileceğini anlaması,
insanlık tarihinde ilk defa tarımsal üretime dayanan bir
ekonominin oluşumunu sağlayarak nüfus artışına yol
açmıştır.
KUVVETLİ TARİH 9 5
HÜSEYİN KUVVETLİ SEYHAN ÇEP MTAL
★ Çayönü Höyüğü (Diyarbakır) ve Cafer Höyük (Malatya)
yerleşkelerinde dünyanın en eski buğday türlerinden
birisi olan “Emmer evcil buğdayı”nın bulunması
Anadolu’da MÖ 9. binlerden itibaren üreticiliğin
başladığını göstermektedir.
MÖ 8.500’lerde Urfa ve Diyarbakır çevresinde
buğday tarımının başlamış olması, tahılın ana
vatanının Anadolu olduğunu ortaya
koymaktadır.
★ Nüfus artışıyla mağaralar yerini, belli bir kısmı toprağa
gömülü ve yuvarlak planlı kulübe şeklindeki barınaklara
bırakmıştır. Önceleri sadece barınak olarak kullanılan bu
kulübeler, zamanla yapılar topluluğuna dönüşmüştür.
Örneğin bir ön giriş ile gerisinde dikdörtgen
bir salondan oluşan “megaron” tipi evler
İzmir’deki Limantepe ve Baklatepe
Hüseyin KUVVETLİ 2019
höyüklerinde yapılan arkeolojik kazılarda
saptanmıştır.
★ ilk insanlar, tarım ürünleri ve hayvanlardan elde edilen
liflerle giyinirken önce çakmaktaşından sonra obsidyen
denen volkanik cam ve kemiklerle bıçak, iğne ve olta daha
sonra mikrolitten tahta, kemik ve boynuzdan önceki
dönemlerdeki örneklerinden daha küçük ve değişken
yapıda ok ucu, orak gibi birleşik alet ve silahlar
yapmışlardır.
Örneğin Antalya Öküzini’ndeki araştırmalar,
buradaki avcı-toplayıcı toplumların ok ve yayı
kullandıklarını göstermektedir.
★ Tahılların beslenmede kullanılması, yemek hazırlama
işlemini gerektirmiş ve buna uygun olarak da öğütme
taşları, havanlar ve dibekler üretilmiştir.
TARİH 9
YERLEŞİK İNSAN VE MEDENİYET
★ Tarih öncesi Anadolu’da yerleşik yaşama ve
medeniyete ait ilk yerleşim merkezleri Göbeklitepe,
Çatalhöyük ve Çayönü’dür.
Göbeklitepe
★ Şanlıurfa ilimizdedir.
★ 1995 yılında Arkeolog Klaus Schmidt (Kılaus Şimit) in
kazıları sonucunda Göbeklitepe’de konut özelliği
taşımayan dünyanın en eski dinî ve ayinsel bir amaç
taşıyan yapıları bulunmuştur.
Çatalhöyük
★ Konya’nın Çumra ilçesindedir.
★ Arkeolog J. Mellart (Melır) tarafından ortaya
çıkarılmıştır.
★ Dünyanın ilk kent yerleşim yeri olarak kabul edilir.
★ Çatalhöyük’te ezme ve öğütme taşlarının bulunması,
buradaki insanların kendi ekmek ihtiyaçlarını
karşıladıklarını göstermektedir.
★ Çatalhöyük, günümüzde “UNESCO Dünya Mirası”
listesindedir.
Çayönü
★ Diyarbakır’ın Ergani ilçesindedir.
★ Arkeolog Robert J. Braidwood (Rabırt J. Breydvud) ve
Halet Çambel tarafından 1964 ortaya çıkarılmıştır.
★ Çayönü, Yakındoğu’nun ilk köy yerleşim yeridir.
★ Anadolu’da yuvarlak planlı kulübeler, ızgara planlı
konutlar ve bunlarda obsidyen (volkan camı) araçlara,
insan ve hayvan heykelciklerine, bitki ve bitki tohumu
kalıntılarına, deniz kabuklarına rastlanmıştır.
KUVVETLİ TARİH 9 6
HÜSEYİN KUVVETLİ SEYHAN ÇEP MTAL
Sözlü Kültür
★ Yazının icadından önce insanlar, toplumsal
hafızalarını Eski Yunan’da mit ve efsane anlatıcıları,
Türklerde ozan ve âşık, Afrika’da topluluğun en yaşlıları ile
sözlü olarak kuşaktan kuşağa aktarmışlardır.
★ Efsaneler, mitler ve destanlar gibi halk anlatıları;
zamanla hem başka kültürlerden etkilenmiş hem de
diğer kültürlerin sözlü ürünlerini etkilemiştir.
Örneğin, Romalıların Türeyiş Efsanesi’ndeki dişi
kurt ile Türklerdeki Türeyiş, Göç, Ergenekon
destanlarındaki kurt motifi birbirine
benzemektedir.
Tarih Öncesi Dönemlendirme
★Yazının bulunmasından önceki döneme Tarih Öncesi
Çağlar yazının icadından sonraki döneme ise
Tarih Çağları denilmiştir.
★ Yazının icadından önceki dönem olan tarih öncesi
devirler insanların kullanmış oldukları araç-gereç ve
Hüseyin KUVVETLİ 2019
madenlerden yola çıkılarak Taş Çağı ve Maden Çağı
şeklinde, Taş Çağı: Eski Taş, Orta Taş ve Yeni Taş Çağı,
Maden Çağı da Bakır, Tunç ve Demir Çağı olarak
dönemlere ayrılmıştır
★ Yazının icadıyla birlikte tarihî çağlar başlamıştır.
Üç Çağ Sistemi
★ Tarih öncesi arkeolojinin kronolojik sıralaması olan “Üç
Çağ Sistemi”ni taş, tunç ve demir olarak 1836 yılında ilk
defa C. W. Thomsen (Tamsın) kurmuştur.
★ 1865 yılında J. Lubbock (Labık) “Üç Çağ Sistemi”ni ayrıntılı
bir şekilde yeniden ele alarak Taş Çağını; Eski Taş
(Paleolitik) ve Yeni Taş (Neolitik ) çağı olarak ayırmıştır.
TARİH ÖNCESİ ÇAĞLAR
Tarih Öncesi Devirlerin Özellikleri
★Tarih öncesi dönemlerin devirlere ayrılmasında
kullanılan araç-gereçlere dikkat edilir.
★Bu dönemlere karanlık devirler denir
★Devirler tüm toplumlarda aynı anda yaşanmamıştır.
★Her toplum bütün devirleri sırasıyla yaşamamışlardır.
★İnsanların ihtiyaçları icatları ortaya çıkarmıştır.
★Yeni bulgularla beraber tarihi bilgiler değişebilir.
★En çok arkeoloji biliminden yararlanılır.
TARİH 9
★ Konya, Akşehir Dursunlu fosil yatakları,
Anadolu’da insan varlığına ilişkin kalıntıların ele
geçirildiği en eski buluntu yeridir.
★ İstanbul, Yarımburgaz Mağarası ilk insanların
yerleştiği yerdir.
★ Antalya, Karain Mağarası, Anadolu’da insana dair en eski
kemik kalıntılarını barındırması açısından çok önemlidir.
YAZININ GELİŞİMİ
Sümerlerin Yazıyı İcadı
★ Sümerlerde elde edilen ürünler rahiplerin gözetiminde
tapınaklarda biriktirilirdi.
★ Rahipler vatandaşların teslim ettiği ürünleri kil tablet
üzerine kamış ucuyla resmederdi.
★ Anlatılmak istenen her nesne ayrı bir işaretle sembolize
edilirdi.
★ Böylece piktografik denilen "sembol yazısı" ortaya çıktı.
★ Yazının yaygınlaşmasıyla birlikte semboller giderek
küçüldü ve resim özelliğini kaybetti.
★ Tabletlere çivi biçimli işaret kümeleri yapılmaya
başlandı. Sözcükler çoğunlukla tek bir işaretle değil her biri
bir heceyi gösteren çivi işaretleriyle yazılıyordu. Bundan
dolayı Sümer yazısı, çivi yazısı adını almıştır.
★ Uruk’da MÖ 3200 yıllarında bilinen en erken yazılı
belgeler ortaya çıkmıştır.
★ İlk yazı örnekleri ziraat ve ticaret sektörlerine ait
kayıtlardır.
BEST BİLGİ: Sümerlerde çivi yazısının ortaya çıkış biçimi
ihtiyaçların insanları bilimsel ve kültürel çalışmalara
yönlendirdiğini göstermektedir.
Yazılı Kültürün Başlaması
★ Sümerlerden sonra çivi yazısını Akad, Babil, Asur, Hitit ve
Urartular geliştirmişlerdir.
★ Hiyeroglif yazısını kullanan Mısırlılar, yazı aracı olarak
papirüs ve fırça gibi araçları kullanarak yazının
taşınabilirliğini kolaylaştırmışlardır.
★ Mısır yazısından sonra Fenike alfabesi, Sami, sonrasında da
Latin alfabesi geliştirilmiştir.
★ İlk kez Bergama’da hayvan derisinden üretilen
parşömenler birleştirilerek kitap hâline getirilmiştir.
★ Çin medeniyeti ise parşömenden daha ucuza mal olan
tekstilden yapılan kâğıdı üretmiştir.
★ VIII ve IX. Yüzyıllarda İslam medeniyeti kâğıt üretimini
yaygınlaştırmıştır.
KUVVETLİ TARİH 9 7
HÜSEYİN KUVVETLİ SEYHAN ÇEP MTAL
Yazının İnsan Hayatındaki Önemi
★ Yazı; bilgi, beceri ve tecrübelerin tekrar edilmesinin
önüne geçerek eski birikimlerin üzerine yenilerinin
eklenmesini sağlamıştır.
★ Her toplum, yazıyı devraldığı toplumun dilinden ve
kültüründen etkilenmiştir. Böylece toplumlar arası yazı
geçişiyle birlikte dil etkileşimi de görülmüştür.
★ Hâkim güçlerin egemenlik altına aldığı milletlere
kendi dillerini kabul ettirmeleri bu etkileşimi
hızlandırmıştır.
★ Yazılı kültür ve bu kültür çevresinde etkili olan diller,
farklı toplulukları çeşitli medeniyetler çevresinde
birleştirmiştir.
Tablet Evi
★ Sümerlerde okullara Tablet Evi denilmiştir.
★ Sümerlerde öğretmene "tablet evinin babası”,
öğrenciye de “tablet evinin oğlu" denilmiştir.
★Çivi yazısını öğrenmek isteyen öğrenciler kil parçalar
Hüseyin KUVVETLİ 2019
üzerine aynı heceleri defalarca yazarlardı.
Yazı Araçları
Papirüs: Mısırlılar tarafından papirüs adı verilen bir
bitkiden üretilen kâğıttır.
Parşömen: İlk Çağ’da Bergamalılar tarafından kullanılmış-
tır. Hayvan derisinden üretilmiştir.
Kâğıt: İlk kez Çinliler tarafından ipekten yapılmıştır. Talas
Savaşı’ndan sonra Türkler ve Müslümanlar tarafından
kâğıt yapım tekniği öğrenilmiştir.
BEST BİLGİ: Yazı, toplumlar arası kültürel etkileşimi
hızlandırmıştır. Yazıyı başka toplumlardan alanlar
yazı ile birlikte o toplumun dilinden ve kültüründen de
etkilenmiştir. Örneğin çivi yazısını
kullanan Anadolu toplumları Sümer kültürün-
den etkilenmiştir. Devletlerin egemenlik kurdukları
alanlarda kullandıkları dil de yayılmıştır.
TARİH 9
İLK ÇAĞ'DA BİLİM
★ Bilim; evrenin veya olayların bir bölümünü konu olarak se-
çen, deneye dayanan yöntemler ve gerçeklikten yararla-
narak sonuç çıkarmaya çalışan düzenli bilgi, ilim demektir.
★ Bilim insanlığın ortak ürünü ve mirasıdır.
★ Bilimsel gelişmeler zaman içinde çeşitli kişi ve toplumların
katkılarıyla geliştirilerek daha kullanışlı ve işlevsel hâle
getirilmiştir.
Astronomi
★ İnsanların gökyüzüne karşı duydukları ilgi astronominin ge-
lişmesine neden olmuştur.
★ Tarım faaliyetlerinin düzenli yürütülmesi için mevsimlerin
zamanının bilinmesi ve bunun için takvim bilgisine dolayısıyla
da astronomi bilimine ihtiyaç duyuldu.
★ Örneğin Mısırlıların Nil Nehri’nin taşma zamanını hesap-
lamaları astronominin gelişmesini sağlamıştır.
★ Astronomide ilerleyen Mısırlılar Güneş yılı esaslı ilk takvimi
yapmışlardır.
Ziggurat
★ Mezopotamya uygarlıklarında zigguratlar tapınak, okul,
tahıl ambarı ve rasathane olarak kullanılmıştır.
★ Mezopotamyalılar astronomi çalışmaları sonucunda
1-Bir yılın uzunluğunu günümüze çok yakın olarak
hesaplamışlar,
2-Ay yılına dayalı takvim yapmışlar,
3- Ay ve Güneş tutulmalarını hesaplamışlar, bilgileri
tablolaştırmışlar,
4- Gezegenler hakkında bilgi sahibi olmuşlardır.
TIP
★ İnsanların ölümden korkması, ölümsüzlük, sağlıklı ve uzun
yaşama isteği hastalıklarla mücadele edilmesi gerekliliğini
ortaya çıkarmış bu da tıp biliminin gelişmesini sağlamıştır.
★ Mezopotamya’da hekimler suya damlattıkları zeytinyağının
şekline ve hareketine bakarak hastalara bilgi vermişlerdir.
Coğrafya
★ İlk Çağ’da bilginler tarih, coğrafya ve matematikle
ilgili bilgileri birlikte işlemişlerdir.
★ Amasya'da yaşamış olan Strabon (MÖ 58 - MS 21)
Anadolu ve çevresinde yaptığı geziler sonucunda
"Coğrafya” adlı eserini yazmıştır.
KUVVETLİ TARİH 9 8
HÜSEYİN KUVVETLİ SEYHAN ÇEP MTAL TARİH 9

İLK ÇAĞ’DA BAŞLICA MEDENİYET HAVZALARI Mezopotamya’da astronomide;

İran Medeniyeti ★ Ay ve Güneş tutulmaları hesaplanmış ve takvim

yapılmıştır.
★ Persler, ülkeyi satraplık denilen eyaletlere ★ Bir saat 60 dakikaya, bir dakika da 60 saniyeye
ayırmışlardır. bölünmüş, bir hafta 7 gün kabul edilmiştir.
★ Gelişmiş bir posta teşkilatı kurmuşlar,
★ Batı Anadolu'da Sardes’ten başlayıp başkentleri Sümerler
Sus’a kadar uzanan Kral Yolu'nu yapmışlardır.
★ MÖ 3200’de çivi yazısını bulmuşlar ve tarih çağlarının
başlamasını sağlamışlardır.
Hint Medeniyeti
★ Sümerler Ziggurat adı verilen tapınaklar inşa
etmişlerdir.
★ Hint medeniyetinde, matematikçiler sıfırı ilk defa
kullanmıştır. ★ Zigguratların alt katları tahıl ambarı, orta katları okul
ve dini ayinler, üst katları ise gök cisimlerini gözetlemek için
★ Fakat sıfırı sayı olarak kabul etmemişlerdir.
kullanılmıştır.
★ Sayı sistemindeki bu erken tarihli gelişme, aritmetiğin
★ Ay ve Güneş tutulmalarını hesaplamışlar; Merkür,
gelişim hızını etkilemiştir.
Venüs, Mars, Jüpiter, Satürn gibi gezegenleri tespit
etmişlerdir.
Çin Medeniyeti
★ Sümerler ay yılı esasına göre bir takvim hazırlamışlardır.
★ Sümer Kralı Urkagina, MÖ 2375’te tarihte bilinen ilk
★ Çinliler; barut, pusula, kâğıt ve matbaayı icat etmişlerdir,
Hüseyin KUVVETLİ 2019

yazılı kanunları çıkarmıştır.

★ Galileo’dan (Galilo) önce güneş lekeleri konusunda
bilgi vermişlerdir. Babiller
★ Geleneksel tıbbın tedavi yöntemleri olan masaj ve
akupunkturu kullanmışlardır. ★ Mimaride gelişmiş, Babil Kulesi ve Babil’in Asma
Bahçeleri gibi eserler inşa etmişlerdir.
★ Kral Hammurabi tarafından Hammurabi Kanunları
Mezopotamya Medeniyetleri hazırlanmıştır.

★ Eski çağlarda Fırat ve Dicle nehirleri arasında kalan böl- Asurlular

geye "iki nehir arası" anlamında Mezopotamya denilmiştir.
★ Asurlular kara kolonileri ile başta Kaniş (Kültepe) olmak
★ Ulaşım, mimarlık, madencilik, çömlekçilik, dokumacılık, üzere Anadolu'nun birçok yerinde karum denilen pazar
çiftçilik ve kanal yapımında gelişmişlerdir. yerleri kurmuşlardır.
★ İlk tekerlek, ilk yazı, ilk takvim, ilk yazılı kanunlar ★ Asurlu tüccarlar Sümerlerden öğrendikleri yazıyı
Mezopotamya'da ortaya çıkmıştır. Anadolu'ya getirmişler ve burada tarih çağlarının
başlamasını sağlamışlardır.
Mezopotamyalılar matematikte;
Yunan Medeniyeti
★ Dört işlemi kullanmışlar,
★ Alan ölçümleri ve su kanalları açmak için ★ Yunan kentlerinde yapılan seçimler, cumhuriyet ve
geometriden yararlanmışlar. demokrasinin ilk izleri kabul edilir.
★ Dairenin alanı ve silindirin hacmini bulmuşlar, ★ Başta Aristoteles (Aristo) olmak üzere Yunan bilginleri,
★ “pi” sayısını 3,125 olarak hesaplamışlar. bitkilere ve hayvanlara ilişkin bilimsel bilgileri derleyerek
★ Daireyi 360 dereceye bölmüşlerdir. botanik ve zooloji alanlarının temellerini atmıştır.
★ Miletli Thales (Tales) ve Pythagoras (Pisagor); matematik,
astronomi ve felsefe alanında önemli çalışmalar yapmışlardır

KUVVETLİ TARİH 9 9
HÜSEYİN KUVVETLİ SEYHAN ÇEP MTAL TARİH 9

Mısır Medeniyeti Frigler

★ Etrafı denizler ve çöller gibi doğal engellerle çevrili

olduğundan fazla istilaya uğramamıştır. Bu nedenle ★ Tarım ve dokumacılıkta gelişmişlerdir.
kendine özgü bir uygarlık olarak uzun yıllar varlığını ★Tapates denen halı ve kilimleri dokumuşlardır.
korumuştur. ★Fibula denilen çengelli iğneyi icat etmişlerdir.
★ Mısırlılar, hacim ve alan ölçmeyi hesaplamış ve piramit ★ Fabl denilen hayvan hikayelerini dünya edebiyatına
adı verilen anıt mezarlar yapmışlardır. kazandırmışlardır.
★ Mimari, astronomi, matematik, geometri, tıp ve eczacılık
alanlarında ilerlemişlerdir.
★ Mısırlılar, güneş takvimini kullanmışlar, yılı 365 gün Urartular
olarak hesaplamışlar ve bir günü 24 saate bölmüşlerdir.
★ Taş işçiliğinde gelişmişlerdir.
Anadolu Medeniyetleri ★ Van Kalesi’nin yanında su kanalları, su bentleri ve
mezar odaları inşa etmişlerdir.
Anadolu’da birçok uygarlığın kurulmasının veya sık sık ★ Maden işleme sanatında ilerlemişledir.
istilalara uğramasının sebepleri:

★ Göç ve ticaret yolları üzerinde bulunması,

★ Asya ve Avrupa’yı bağlayan bir konumda olması,
★ Olumlu iklim şartları
DOĞU AKDENİZ MEDENİYETİ
Hüseyin KUVVETLİ 2019

★ Verimli toprakları olması

★ Bol su kaynaklarına sahip olması Fenikeliler

★ Fenikelilerin koloniciliği sayesinde Akdeniz’de ticari ve

Hititler ekonomik etkileşim gelişmiştir.
★ Akdeniz’in ilk uzman gemicileri ve tüccarlarıdırlar.
★ Fenikeliler, ticari faaliyetleri sayesinde çivi yazısı ve
★ Asillerden oluşan ve Pankuş denen bir meclisleri hiyeroglifin yerine Fenike alfabesini geliştirmişlerdir.
vardır. ★ Fenikelilerin alfabesi Yunanlılar ve Romalılar
★ Tavananna denilen kraliçe de yönetimde söz tarafından geliştirilerek bugünkü Latin alfabesi
sahibidir. oluşturulmuştur.
★ Evlenme, boşanma, nikâh, nişan gibi aileyle ilgili
kanunlar düzenlemişlerdir. İbraniler
★ Anal denilen yıllıklar yazmışlardır.
★ Mısırlılarla yaptıkları savaşlar sonunda bilinen ilk yazılı ★ İbraniler tek tanrılı semavi din inancını benimsemiştir.
antlaşma olan Kadeş Antlaşmasını imzalamışlardır.

Lidyalılar

★ İnsanlık tarihinde ilk kez madeni parayı (sikke)

basmışlardır.
★ Başkentleri Sard'dan başlayıp Mezopotamya'ya
ulaşan Kral Yolu’nu inşa etmişlerdir.

KUVVETLİ TARİH 9 10
HÜSEYİN KUVVETLİ
İNSAN VE GÖÇ
★ Toplumların sosyal ve ekonomik aşamaları; avcılık-
toplayıcılık-balıkçılık, çobanlık, tarım ve uygarlık
şeklindedir.
★ Tarımı öğrenen toplumlar daha sonra artan nüfusun
beslenme ihtiyacını karşılamak için yeni arayışlara girerek
toprağı işlemeyi keşfettiler ve hayvanları evcilleştirdiler
böylece insanlar, yerleşik hayata geçtikten sonra
beslenmek için av hayvanlarını izlemeyi ve yer değiştirmeyi
bıraktıkları gibi bu durum konar-göçer yaşamı devam
ettiren toplumların yerleşik toplumlar karşısında giderek
sayılarının azalmasına neden oldu.
Göçebeler ve Yerleşikler
★ Yerleşik hayatın başlamasıyla göçebe - yerleşik
çatışması da başlamıştır.
★ Çiftçiler için önemli olan güvenli bir barınak, verimli
topraklar ve bol kazanç sağlayan ürünlerdi.
★ Göçebeler için önemli olan özgürlük sağlayan geniş
diyarlar ve sürülerdi.
★ Göçebelerin yerleşik köy ve kasabalara ani baskınlar
yaparak her şeyi yağmalaması göçebe yerleşik
çatışmasının en önemli nedeni olmuştur.
★ Göçebelerin hayvanlarının, yerleşiklerin ürünlerine
verdiği zararlar diğer bir çatışma nedeni olmuştur.
Toplulukların Yeni Coğrafyalara Hareketleri
★ İnsanoğlu, zorunluluklar nedeniyle veya istediği
yaşam koşullarına ulaşmak için yaşadığı yerleşim
yerlerinden ayrılarak yeni yerler bulma gayreti
göstermiştir.
★ Tarihin her döneminde görülen göç hareketleri
insanlık tarihini derinden etkilemiştir.
Toplumların göç etmelerinin başlıca nedenleri:
1- Yerleşim yerleri ve iklimdeki değişiklikler (Coğrafi)
2- Geçim sıkıntısının başlaması (Ekonomik)
3- Savaş, istila gibi politik değişiklikler (Siyasi)
4- İnanç gruplarının baskı altına alınması (Dini)
5- Salgın hastalıklar ve nüfus artışı (Sosyal)
SEYHAN ÇEP MTAL TARİH 9
EGE GÖÇLERİ
★ MÖ XIII. yüzyıl sonları ile MÖ XII. yüzyıl başlarında
yaşanmıştır.
★ “Deniz Kavimleri Hareketi" de denen göçleri gerçekleştiren
toplumlar genellikle Yunanistan'dan başlayarak Ege ve
Akdeniz’deki adalardan geldiği için bu göçlere Ege Göçleri
ismi verilmiştir.
Ege göçlerinin sebepleri:
★ Yunanistan'ın dağlık bir coğrafyaya sahip olması ve tarım
alanlarının yetersizliği
★ Nüfus artışı ve ekonomik kıtlık yaşanması
★ Doğu Avrupa ve Balkanlardan gelen Dorlar ve Akaların
Yunanistan'daki kavimleri doğuya sürüklemesi.
BEST BİLGİ: Ege Göçleri özellikle Mısır ve Anadolu'da etkili
olmuş Mısır Devleti verdiği güçlü mücadele ile Ege
Göçlerinden kendisini korurken Anadolu'daki Hititler ise
yıkılmıştır.
Hüseyin KUVVETLİ 2019
Amurru (Babil) Göçleri
★ Amurrular, MÖ III. bin yılın sonlarında Arabistan'dan
Filistin, Suriye ve Mezopotamya'ya göç etmişlerdir.
★ Elamlar ile birlikte Sümer Devleti’ni yıkmışlardır.
Akad Göçü
★ Akadların, Suriye’den Fırat Nehri’ni izleyerek Sümer ülkesine
doğru yavaş yavaş gerçekleştirdiği göçlerdir.
★ Akadlar böylece Sümer kent kültürünü özümsemiş ve bu
kültürü sonraki toplumlara aktarmıştır.
Hurri Göçleri
★ Kafkasya, Doğu Anadolu ve İran üzerinden
Mezopotamya'ya Hurriler tarafından gerçekleşen göçlerdir.
★ Hurriler; Doğu Anadolu, Orta Fırat Havzası ve güneyde
Filistin’e kadar geniş bir alana yayılmışlardır.
Frig Göçleri
★ MÖ 1200 - 800 yılları arasında yaşanmıştır.
★ Frigler, Makedonya ve Trakya’dan Boğazlar yoluyla
Anadolu’ya göç eden Trak boylarındandır.
KUVVETLİ TARİH 9 11
HÜSEYİN KUVVETLİ SEYHAN ÇEP MTAL
İÇ ASYA GÖÇLERİ
★ İç Asya Göçleri, Orta Asya’dan dünyanın diğer
coğrafyalarına milattan önce ve milattan sonraki
dönemlerde yapılan Türk göçleridir.
★ Milattan önceki göçlerin nedenleri ve sonuçları yeterli
belge bulunamadığı ve araştırmalar yapılamadığı için
aydınlatılamamıştır.
★ Milattan sonraki Türk göçleri ile ilgili Çin ve Bizans
kaynakları sayesinde daha detaylı bilgiler elde
edilmiştir.
★ Türk göçleri İç Asya ile beraber Asya, Avrupa ve
Afrika'yı da etkilemiştir.
Din ve İnanç Temelli Göçler
★ Toplumların göç sebeplerinden biri de dinî inançlardır.
★ Semavi dinlerin yeryüzünde yayılmaya başlamasıyla
eski dinlerinden vazgeçmek istemeyen devlet yöneticileri
veya topluluklar yeni dine geçen insanlara baskı
yapmışlardır.
Hüseyin KUVVETLİ 2019
★ Yeni inanç grupları ya zorla sürgün edilmişler ya da
kendi istekleri ile baskılardan kurtulmak için başka yerlere
göç etmişlerdir.
BEST BİLGİ: İlk Çağ'da din ve inanç temelli ilk göçler Filistin
bölgesindeki Yahudi sürgünleri ve ilk Hristiyanların Roma
baskısından kaçmalarıdır.
Yahudi Sürgünleri
★ MÖ 587 de Babil Hükümdarı II. Nabukadnezar, Yahuda
Krallığı'nı istila etmiş ve Yahudileri Babil'e sürmüştür.
★ Babil'i ele geçiren Pers Kralı Kiros 70 yıldır sürgünde
olan Yahudilere Filistin’e dönüş izni vermiştir.
★ Perslerden sonra Filistin'e önce Büyük İskender daha
sonra da Roma İmparatorluğu hâkim oldu.
★ Yahudiler, 66 - 73 tarihleri arasında Roma yönetimine
karşı isyan başlatmış, Romalılar isyanı bastırmış,
Yahudileri Mısır ve diğer bölgelere sürmüşlerdir.
★ Yahudiler, 132 - 135’te Romalılara karşı yine isyan etmişler,
Romalılar isyanı yine bastırmışlar, Romalılar Yahudileri
tekrar sürgün etmişler ve Filistin’e dönmelerini de
yasaklamışlardır.
★ Böylece Yahudiler dünyanın dört bir yanına
dağılmışlardır.
TARİH 9
Hristiyan Göçleri
★ Hristiyanlık I ve II. yüzyıllarda Roma İmparatorluğu
sınırları içerisinde hızla yayılmıştır.
★ Roma imparatorları gizlice yayılan Hristiyanlığa tepki
göstererek onların ibadet etmelerini yasaklamıştır.
★ Bazı Hristiyanlar Roma baskısından kaçarak Anadolu’da
inançlarını gizlice sürdürmüşlerdir.
★ Tüm baskılara rağmen Hristiyanlığın yayılması üzerine
Roma İmparatorluğu, IV. yüzyılda Hristiyanlığı önce
serbest bırakmış, sonra da resmî din olarak kabul etmiştir.
★ Anadolu'daki Hristiyanların izlerine Antakya ve
Kapadokya'da görülebiliriz.
İlk Çağ’ın Tüccar Toplulukları
Asurlular
★ Mezopotamya’nın doğal kaynaklardan yoksun
olmasından dolayı Asurlular ticarete yönelmişlerdir.
★ Asurlu tüccarlar, başta Kaniş (Kültepe) olmak üzere
Anadolu’nun pek çok yerinde alışveriş merkezleri (karum)
kurmuşlardır.
★ Asurluların iki yüzyıl Anadolu'da sürdürdükleri ticari
faaliyetlere Koloni Devri (MÖ 1950-1750) denir.
Fenikeliler
★Fenikeliler, Akdeniz’de ticaret kolonileri kurmayı
başarmıştır.
★ Fenikeliler, gemilerin inşası için gerekli keresteleri temin
etmek için gelişmiş bir ormancılık faaliyeti yürütmüştür.
★ Fenikeliler, Mısır, Kıbrıs, Girit, Rodos Sicilya, Sardunya ve
İspanya’ya kadar ticaret kolonileri kurarak dünya deniz
ticaretini kontrol etmişlerdir.
KUVVETLİ TARİH 9 12
HÜSEYİN KUVVETLİ SEYHAN ÇEP MTAL
Lidyalılar
★ Gediz ve Küçük Menderes nehirleri arasında
yaşamışlardır.
★ Kral Giges zamanında bağımsız oldular.
★ Zengin maden yatakları ve verimli topraklarından
dolayı madencilik, tarım ve hayvancılıkta ilerlemişlerdir.
★ Başkent Sard; altın madeni ve kuyumculuk sanatı ile
tanınmıştır.
★ Tarihte ilk kez madeni parayı (sikke) kullanmışlardır.
★ Parayı ücretli askerlerin maaşlarını ödemek için icat
ettikleri tahmin edilmektedir.
★ Paranın icadıyla değiş-tokuş (takas) usulü sona ermiş
ticarette büyük kolaylık sağlanmıştır.
★ Sard’dan başlayıp Asur başkenti Ninova’ya kadar
uzanan Kral Yolu’nu inşa etmişlerdir.
Soğdlar
Hüseyin KUVVETLİ 2019
★ Orta Asya'da merkezi Semerkant olmak üzere birçok
şehir devletinden oluşan bölgede yaşayan halktır.
★ İpek Yolu üzerinde bulunan Soğd ülkesi Kök Türkler
zamanında Orta Asya’nın ekonomik, siyasi ve kültürel
merkezi olmuştur.
★ Soğdlu tüccarlar Kök Türk koruması altında, Çin'den
İtalya'ya kadar uzanan İpek Yolu üzerindeki ticareti kontrol
etmişlerdir.
★ İslami dönemde de Soğdlar, İpek Yolu üzerinde etkin
rol oynamışlardır.
TARİH 9
KABİLEDEN DEVLETE
★ İlk insanlar avcılık ve toplayıcılıkla hayatlarını devam
ettirdikten sonra tarımla birlikte yerleşik hayata geçip
üretmeye başladılar ve ürettikleri ürünlerin fazlalarını
satarak ticari faaliyetlerde bulundular.
★ Tarımın ortaya çıkışı ile beraber 10-50 aileden oluşan
topluluklar zamanla büyüyerek kabile
konfederasyonlarını oluşturdu.
BEST BİLGİ: Kabile, aynı atadan gelen ve birbirine kan
bağıyla bağlı bulunan büyük insan topluluğuna verilen
isimdir.
★ Anadolu'da Hititler, Urartular, Frigler, Lidyalılar;
Mezopotamya'da Sümer, Babil, Akadlar birer kabile
organizasyonuydu.
★ Coğrafya veya iklim şartlarına bağlı olarak köyler ve
kabile konfederasyonları zamanla şehir devletlerini
oluşturmuştur.
★ İlk Çağda Mısır’da “nom”, Sümerlerde “site”, İyon ve
Dorlarda “polis” adı verilen şehir devletleri kurulmuştur.
★ İlk Çağ'da silah teknolojisinin gelişmesi ile bazı güçlü
krallar ülkeleri dışındaki yerleri de ele geçirerek, farklı
milletleri yönetimi altına almışlardır. Böylece imparatorluk
denilen siyasi organizasyonlar ortaya çıkmıştır.
BEST BİLGİ: İmparatorluk; kültürel, etnik, dinî, ekonomik
ve toplumsal açıdan çeşitlilik arz eden farklı halkları
bünyesinde toplayan büyük devlet olarak
tanımlanabilir.
KUVVETLİ TARİH 9 13
HÜSEYİN KUVVETLİ
İlk Devletlerde Gücün Meşruiyet Kaynağı
★ İlk Çağ’da ortaya çıkan siyasi oluşumlar monarşi ile
yönetilmiştir.
★ Krallar, yönetimdeki meşruluğunu yani güçlerini dinden
aldıkları için ilk devletlerde gücün meşruiyet kaynağı
tanrısaldır.
Hititler
★ Kral gücünü tanrıdan alır, ama kendini tanrı gibi
görmezdi.
★ Bu tür yönetimler dine dayalı krallıktır (teokratik monarşi).
Urartular
★ Kral ülkeyi savaş tanrısı Haldi adına yönetirdi.
İlkçağ Yunan (Ege) uygarlıklarından Giritlilerde
★ Halk; kral ve soylular tarafından yönetilirdi.
★ Yöneticiler (egemen sınıf), sanat, ticaret ve din alanlarında
söz sahibidirler.
★ Yöneticilerin din adına söz sahibi olması nedeniyle
yönetim teokratiktir.
İyonlar
★ Yunan tanrılarına inandılar.
★ Aristokratlar (soylular), yönetimde söz sahibiydiler.
Sümerlerde
★ Ensi (patesi) denilen rahip krallar yöneticiydi.
★ Aynı zamanda rahip, yargıç ve komutandılar.
★ Sümerler, her kentte saygı duyulan tanrılara adanmış
ziggurat (tapınak) yapmışlardır.
★ Tapınakları yöneten rahipler, kentin yöneticileri üzerinde
de etkilidir.
Asur ve Babillerde
★ Kral, büyük tanrıların yeryüzündeki temsilcisidir.
★ Rahip krallar, ülkeyi tanrı adına yönetirlerdi.
★ Kral, tanrılara ve tapınaklara yaptığı hizmete göre
değerlendirilirdi.
★ Ancak Babil kralı Hammurabi, bu anlayıştan farklı olarak
kendisini adaletin kralı olarak ifade etmiştir.
SEYHAN ÇEP MTAL TARİH 9
Mısır
★ Kendine özgü bir uygarlıktır.
★ Kral tanrının yeryüzündeki temsilcisidir.
★Zamanla Mısır kralları (firavun) tanrı olarak görüldü.
★Tanrı kral, ‘’toprakların, malların ve insanların sahibidir’’ fikrini
benimsediler.
Makedonya Krallığı
★ Aristokrasi ile yönetilirdi.
★ Makedonya Kralı II. Philippos (Filip) Aristokratlardan oluşan
konsülün yetkilerini sınırlandır ve bütün Yunanistan’ı alarak
‘’Helen Birliği’’ni meydana getirmiştir.
★ I. Philippos'tan sonra Makedonya Kralı Büyük İskender
olmuştur.
★ Pers İmparatorluğu’nu yıkarak Anadolu, İran,
Mezopotamya, Mısır ve Hindistan’a kadar ilerlemiştir. Bu
durum Doğu ve Batı kültürlerinin kaynaşarak Helenizm diye
yeni bir kültürün ortaya çıkmasını sağlamıştır.
★ Helenizm, Asya ve Avrupa'da kurulan imparatorlukları
etkilemiştir.
Hüseyin KUVVETLİ 2019
★ Büyük İskender, Mısır da tanrı-kral, Batı Anadolu'da Didim
Apollon Tapınağı kâhini tarafından “Zeus'un oğlu" olarak
adlandırılmıştır.
★ Böylece gücünün meşruiyet kaynağını tanrısallaştırmıştır.
Roma İmparatorluğu
Roma’da sırasıyla;
★ Krallık
★ Cumhuriyet
★ İmparatorluk dönemleri yaşanmıştır.
★ Krallık ve cumhuriyet dönemlerinde yönetim aristokratların
elindedir.
★ Cumhuriyet döneminde senatonun etkisi azalmıştır.
Augustus (Agustus) Dönemi'nde yönetim saltanata
dönüşmüştür.
★ Roma İmparatorluğunda ‘’Dünya İmparatorluğu’’ fikri ge-
lişmiştir.
★ İlkçağda uygarlıkların çoğunda monarşi yönetimleri vardı.
★ Krallar güçlerini dinden almaktaydılar.
★ Güçlerinin meşruiyet kaynağı tanrısaldır.
★ Soy bağı da meşruiyet için önemlidir.
★ Sümer, Babil ve Asurlar zamanla siyâsi güçlerini
kaybetseler de birkaç yüzyıl sonra yeniden kurulmuşlardır.
★ Bu durum, Ur, İssin, Kaide, Babil ve Kassit gibi sülalelerin soy
dayanışmasının bir sonucudur.
KUVVETLİ TARİH 9 14
HÜSEYİN KUVVETLİ SEYHAN ÇEP MTAL TARİH 9

İlk Siyasi Organizasyon Türleri BEST BİLGİ: İlk Çağ Yunan kentlerinde yöneticilerin
seçimle belirlenmesi cumhuriyet ve demokrasi anlayışının
Mezopotamya ilk izleridir.

★ Fırat ve Dicle nehirleri arasında kalan bölgeye "iki ★ İlerleyen dönemlerde, soylulara karşı mücadele
nehir arası" anlamında Mezopotamya denilmiştir. ederek iktidarı ele geçiren kişiler ortaya çıktı. Bu kişilere
★ Bölgede tarım gelişmiş, ancak hayvancılık tiran, yönetime ise tiranlık denildi.
gelişmemiştir.
★ Doğal kaynakların bölgede olmayışı Mezopotamya BEST BİLGİ:
için eksiklikti. ★ Tiran Peistratos döneminde, Atina’da köylüler altın
★ Bu eksiklikler, toplumların teşkilatlanmasını çağlarını yaşadılar.
(organizasyon) sağladı. ★ Peistratos, iki aristokrat tarafından öldürülünce tiranlık
yıkıldı.
★ İlk olarak Sümerlerde site denilen şehir devletleri ★ Bu iki kişi kahraman ilan edilerek, heykelleri dikildi.
ortaya çıktı. (site şehir devletleri) (ilk kamusal heykel)
★ Zamanla Babillerde güçlü liderler yönetimi ele
geçirdiler. (Merkezi krallıklar)
★ İstilâcı olan Asurlular ise Mezopotamya dışında farklı Persler
bölgeleri de alarak imparatorluk kurdular. (İmparatorluk)
★ İran, Anadolu, Mezopotamya, Mısır ve Eski Yunan’ı içine
alan büyük bir imparatorluk kurdular.
Hüseyin KUVVETLİ 2019

Hititler ★ Ülke satraplık denilen eyaletlere ayrıldı.

★ Başlarına satrap denilen yöneticiler atandı.
★ Yönetimde krala yardımcı olan asillerden oluşan ★ Satraplar, şahgözü denen merkezden gönderilen
Pankuş meclisi vardı. memurlarca denetlendi.
★ Persler, merkezî otoriteyi güçlendirmek ve iletişim için
★ Tavananna denilen kraliçe de yönetimde söz
posta teşkilatı kurdular.
sahibiydi.
★ Gerektiğinde krala vekalet ederdi.
Roma İmparatorluğu
Eski Yunan
★ Romalılar satraplık idaresinde değişiklikler yaparak
★ Eski Yunan’da sahil şeridi ve yüksek dağlar merkezî geliştirmişler ve eyalet sistemini uygulamışlardır.
bir devletin kurulmasını engellemiş Atina ve Sparta gibi
★ Roma’da kraldan sonra etkin bir kurul soylulardan
polis denen şehir devletlerini ortaya çıkarmıştır.
oluşan senatoydu.
★ Şehir devletlerinin birbirleriyle olan mücadelesi güçlü ★ Roma toplumu sosyal sınıfları şunlardır;
orduları ortaya çıkardı.
★ Zamanla siyasi yapı şekillendi. 1- Patriciler: Senatoda görev yapan soylular.
★ Kralın yetkileri meclis tarafından kısıtlandı. 2- Plepler: Roma'ya sonradan gelip yerleşenler
★ Krallık saltanatla değil, seçimle belirlendi. 3- Köleler: Roma’nın işgali altındaki ülkelerden getirilmiş,
★Soylular, yönetimi ele geçirerek aristokratik yönetimleri patricilerin evlerinde hizmetçilik yapan tarlalarda işçi
kurdular. olarak çalışanlar.
★ Aristokratların krallığı yönetme hakkının sadece
kendilerinde olduğunu belirtmesiyle oligarşik yönetim
doğdu.
★ Belirli kişiler aday olabilir ve sadece soylular oy
kullanabilirdi.

KUVVETLİ TARİH 9 15
HÜSEYİN KUVVETLİ SEYHAN ÇEP MTAL TARİH 9

İlk Devletlerde Askerî, Sosyal ve Ekonomik İskender İmparatorluğu

Yaşam ★ Büyük İskender, Doğu Seferi’ni Pers İmparatorluğu’nun
denetimindeki ticaret yollarını ele geçirmek için düzenlemiştir.
İlk Çağ toplumlarında askerî, ekonomik ve sosyal düzenin
★ İskender, Perslerin yol ağlarını geliştirerek ticarete ve
oluşmasında etkili olan etmenler;
ulaşıma önem vermiştir.
★ Coğrafi koşullar ★ Ekonomik faaliyetler ★ Dinî inanışlar ★ Makedonya'dan Hindistan’a kadar geniş bir coğrafyaya
egemen olan İskender, en tanınmışı İskenderiye (Mısır) olmak
Mezopotamya üzere 70'den fazla şehir kurmuştur.
★ Mezopotamya, yazının ilk kez kullanıldığı ve dolayısıyla tarih
çağlarına giren ilk bölgedir. Roma İmparatorluğu
★ Ekonominin temeli hayvancılıktır.
★ Sümerler, kuralık ihtimaline karşı ürünlerini zigguratlarda ★ Romalılar hâkimiyeti altına aldığı bölgelerde düzenli yol
depoladılar. ağları kurmaları ve bu yolları güvenli hâle getirmeleri ile
★ Ürünleri kayıt altına almak için kullanılan sembollerle çivi güçlenmişlerdir.
yazısı icat edildi. ★ Romalılar kurulduğu coğrafya gereği deniz ticaretine ve
★ Uygarlığın gelişimi yazı ile hızlandı. kolonizasyon faaliyetlerine yönelmiştir.
★ Sümerlerin tekerlek kullanmaları ile uzak mesafeli ticaret ★ Ele geçirilen yerlerden alınan ganimet, vergi ve insan gücü
başladı. sayesinde Roma'da refah düzeyi artmıştır.
★ Mezopotamya’da toplum; soylular, din adamları,köleler
olmak üzere sınıflara ayrılmıştı. Mısır
★ Mezopotamya’da halk tarım ve hayvancılıkla uğraşırdı.
★ Ayrıca, marangoz, yazıcı, çömlekçi, mimar ve duvarcı gibi ★ Mısır’da Nil nehri boyunca verimli ovalar vardır.
Hüseyin KUVVETLİ 2019

zanaatkâr ve tüccarlar da vardı. ★ Tüm topraklar firavunundur.

★ Çömlekçi çarkı ilk kez MÖ 4500’lerde Sümerlerce ★ Halk toprakları kullanmak için kira ve vergi ödemek
kullanılmıştır. zorundadır.
★ Böylece Mısır’da zengin sınıf oluşmamıştır.
Anadolu ★ Mısır’da Nil’in taşması sonucu tarla sınırlarının karışması
★ Lidyalılar tüccar bir milletti. geometri bilimini ortaya çıkarmıştır.
★ Lidyalılar, Anadolu’dan Mezopotamya’ya uzanan Kral ★ Taşkınların zamanını tespit etmek için güneş yılı kullanılarak
Yolu’nu yapmışlardır. bir takvim geliştirilmiştir.
★Lidyalılar, ticarette parayı ilk kez kullananlardır. ★ Ölümden sonraki yaşama inandıkları için ölülerini
★ Frigler, tarım ve hayvancılıkla uğraştılar. mumyalamışlardır.
★ Frigler, tarımı koruyan yasalar çıkardılar. ★ Böylelikle insan vücudunu tanımışlar, tıp ve eczacılık
★ Frigler, dokumacılıkta geliştiler. bilimlerinde gelişmişlerdir.
★ Frigler, Tapates denilen halıları vardır. ★ Firavunları için piramit denilen anıt mezarlar yapmışlardır.
★Hititler, at yetiştiriciliği ile ünlüdür.
★ Urartular, tarım yapabilecekleri alan az olduğundan
daha çok hayvancılık ve madencilikle uğraşmışlardır.
Kadeş Savaşı
Eski Yunan’da
★ Mısır ve Hitit devletlerinin Kuzey Suriye üzerindeki çıkar
çatışması nedeniyle yapıldı.
★ Polis denilen şehir devletleri coğrafi şartlar gereği tarım
★ MÖ 1296’da başlayan savaşlar 16 yıl sürdü.
yapamadılar.
★ Mısır kralı II. Ramses ve Hitit kralı Muvattalis birbirlerine karşı
★ Koloniler kurarak ihtiyaçlarını sağladılar.
bir üstünlük sağlayamadılar.
★ Zeytinyağı ve şarap üretip sattılar, buğday ve ham madde
★ Savaş arabalarının çokça kullanıldığı bir savaştı
aldılar.
★ MÖ 1280’de taraflar arasında barış yapıldı.
BEST BİLGİ: Ülkeleri dışında ele geçirilen toprakları ★ Kadeş Antlaşması, tarihin ilk yazılı antlaşmasıdır.
kendilerine bağlayarak bazen de kendi vatandaşlarını o
bölgeye yerleştirerek oluşturulan idarelere koloni denir.

KUVVETLİ TARİH 9 16
HÜSEYİN KUVVETLİ SEYHAN ÇEP MTAL TARİH 9

KANUNLAR DOĞUYOR İbrani (İsrail) Kanunları

★ Hukuk, toplum düzenini sağlamak için çıkarılmış ve
devlet eliyle güçlendirilmiş kurallar bütünüdür.
★ Hukuk kurallarının kaynağı; akıl, gelenekler ve kutsal
kitaplardır.
★ Yazıdan önce sözlü hukuk kuralları yaygındır.
★ Yazıdan sonra da sözlü hukuk etkisini sürdürmüştür.
★ İbraniler tek tanrılı semavi din inancını benimsemiştir.
★ Bunun sonucunda ilahi kökenli hukuk kuralları ortaya
çıkmıştır.
★ "On Emir” olarak bilinen bu hükümler, Hz. Musa’ya
bildirilen emirlerdir.
★ Eski Ahit (Ahd-i Atîk): Yahudilerin kutsal kitabı Tanah’a
Hristiyanların verdiği isimdir.

Urkagina Kanunları

★ İlk yazılı hukuk kuralları Sümerlerde görülür.

★ Urkagina MÖ 2375’ te yolsuzlukları, huzursuzlukları ve
hoşnutsuzluğu gidermek için adaletnâme hazırladı.
★ Önceki kralların rahiplerle birlik olup halkı
sömürdüğünü ifade etti.
★ Borç affı getirerek, halkı rahatlatmaya çalıştı.
Hüseyin KUVVETLİ 2019

Hammurabi Kanunları

★ Kendisini adaletin kralı olarak adlandırdı.

★ Tanrı Şamaş ile olan stelde kendisinin zayıfların ve
öksüzleri koruyan adil ve insancıl bir hükümdar olduğu
Akadca dilinde yazılıdır.
★ Hammurabi kanunları kısasa dayalıdır.
★ “Dişe diş, göze göz” yani suç işleyene aynı ceza verilir.
★ Hammurabi kanunları, önceki kralların kanunları ve
sözlü hukuk kuralları ile yapılmış 280 maddeyi kapsar.

Hitit Kanunları

★ Hititlerde gelişmiş bir hukuk sistemi vardır.

★ Kanunlara ihtiyaca göre eklemeler yapılmıştır.
★ Hitit kanunları da Sümer kanunları gibi insancıldır.
★ İnsanlar, hayvanlar ve bitkiler için yasalar çıkardılar.
★ Kadınlara boşanma hakkı verdiler.
★ Hititler, hukuk tarihinde ilk defa kasten adam öldürme
ile kaza ile adam öldürmeyi ayırdılar.
★ Sosyal sınıf farklılıklarına göre cezalar verdiler.
★Sadece suçluyu değil; suçlunun ailesini de
cezalandırdıkları olmuştur.

KUVVETLİ TARİH 9 17