RUH SAĞLIĞI MEVZUATI

İÇİNDEKİLER

• Ulusal Ruh Sağlığı Eylem Planı

2011-2023
• Toplum Ruh Sağlığı Merkezleri
Hakkında Yönerge PSİKİYATRİK SOSYAL
• Madde Bağımlılığı Tedavi HİZMET
Merkezleri Yönetmeliği
• Ruh Sağlığı Hastalarının Sevk
ve Takipleri Genelge

• Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Dr. Öğr. Üyesi

• Ulusal ruh sağlığı eylem planını
bilebilecek, Nurgül KARAKURT
HEDEFLER

• Toplum ruh sağlığı merkezleri

hakkında bilgi sahibi olabilecek,
• Madde bağımlılığı tedavi
merkezlerinin yönergesinde neler
olduğunu bilebilecek,
• Ruh sağlığı hastalıklarının sevk ve
takibinin nasıl yapılacağını
öğrenebileceksiniz.

ÜNİTE

13
© Bu ünitenin tüm yayın hakları Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi’ne aittir. Yazılı izin alınmadan
ünitenin tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltımı ve
dağıtımı yapılamaz.
Ruh Sağlığı Mevzuatı

Hastane temelli model

ULUSAL RUH SAĞLIĞI Toplum-hastane

Ruh Sağlığı Sistemleri
EYLEM PLANI denge modeli

Toplum temelli ruh

sağlığı hizmetleri

TOPLUM RUH SAĞLIĞI

MERKEZLERİ
HAKKINDA YÖNERGE
RUH SAĞLIĞI MEVZUATI

Bağımlılığı Önleme ve
Tedavi İçin Hizmet
Modeli Oluşturma
MADDE BAĞIMLILIĞI
TEDAVİ MERKEZLERİ
YÖNETMELİĞİ
Madde Bağımlılığı
Tedavi Merkezleri
Yönetmelik Taslağı

Ruh Sağlığı
Hizmetlerinin
Yürütülmesi ve Sevkler
RUH SAĞLIĞI
HASTALARININ SEVK
VE TAKİPLERİ
GENELGE Ruh Sağlığı Bozuk Olan
Şahıslarla İlgili Olarak
Dikkate Alınması
Gereken Mevzuat

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

 Ruh Sağlığı Mevzuatı

GİRİŞ
Günümüzde ruhsal hastalıklardan her dört fertten biri etkilenmektedir ve
ruhsal bozukluklar tüm dünyada belirgin bir hastalık yükü oluşturması sebebiyle
toplumun tamamını ilgilendiren genel bir toplum sağlığı sorunu haline gelmiştir.
Bundan dolayı ülkelerin ruh sağlığı politikalarını oluşturup, eylem planlarını ortaya
koymaları gerekmektedir.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ruh sağlığı politikasını; ruh sağlığını geliştiren ve
ruhsal bozuklukların toplumsal yükünü azaltan prensipler, değerler ve amaçlar
kümesinin düzenlenmesi olarak tanımlamaktadır. Ruh sağlığı ile ilgili girişimlerin
Toplum Ruh Sağlığı yaşama geçirilebilmesi için ruh sağlığı politikası, eylem planları ve programları
Merkezleri (TRSM) ile oluşturulabilmesi adına farklı sektörlerin ortak amaçlar doğrultusunda bir araya
hastane temelli gelmesi gerekmektedir. Bu bağlamda; ruh sağlığı alanında yasal düzenlemeler
modelden toplum çerçevesinde insanlık dışı, küçük düşürücü, standart dışı tedavi ve bakımları
temelli modele sonlandırarak, uluslararası hukuk standartları ile uyum sağlayan insan hakları ve
geçilmiştir.
ruh sağlığı yasasının oluşturulması hedeflenmektedir. Aynı zamanda ruhsal
bozukluğu olan birey ve ailelerin temel insan haklarından yararlanmalarını
sağlayıcı, damgalanmanın ve ayrımcılığın ortadan kaldırılmasını amaçlayan,
savunuculuk faaliyetlerine öncülük edecek olan Sivil Toplum Kuruluşlarının (STK),
işleyişlerinin ve işbirliği yapmalarının kolaylaştırılması hedeflenmektedir.
Toplumun tüm kesimlerinin savunuculuk konusunda bilinçlendirilmesi yine hedefler
arasındadır.
Bu hedefler doğrultusunda; ruh sağlığı hizmetlerinin geliştirilmesi için
önerilen sistem birinci basamak sağlık kuruluşlarına entegre edilmesi
gerekmektedir. Bu model çerçevesinde “Ruh Sağlığı Eylem Planı”nda belirtildiği
şekilde Toplum Ruh Sağlığı Merkezleri (TRSM) açma kararı alınmış ve böylece
hastane temelli model terk edilerek toplum temelli modele geçilmiştir.

ULUSAL RUH SAĞLIĞI EYLEM PLANI 2011-2023

Dünya Sağlık Örgütü ruhsal bozuklukların tüm dünya da büyük bir hastalık
yükü oluşturması, ayrıca ruh sağlığı ile ilgili düzenlemelerin yapılabilmesi için farklı
birçok sektörün katılımı ile ülkelere ruh sağlığı politikası oluşturup eylem planları
ve programlarını hayata geçirmeyi önermektedir [1, 2].
Ülkemizde, DSÖ’nün bu önerisi kapsamında Ulusal Ruh Sağlığı Eylem Planı
oluşturulmuştur [1].
Ulusal Ruh Sağlığı Eylem Planı, sağlık stratejilerini Türkiye’deki
yansımalarına göre 2011–2023 dönemi olarak üç aşamalı ele almıştır [1, 2].

 Kısa vadeli aktiviteler: 2011-2012

 Orta vadeli aktiviteler: 2013-2016
 Uzun vadeli aktiviteler: 2017-2023
DSÖ ülkeler için bir eylem planı açıklamıştır. Bu eylem planının ana başlıkları
şunlardır [1, 2, 3]:
 Her birey için ruh sağlığını geliştirmek,
 Oluşturulan halk sağlığı politikalarının ruh sağlığı hizmetlerine katkısını
incelemek,
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3
 Ruh Sağlığı Mevzuatı

 Damgalama ve ayrımcılıkla mücadele etmek,

 Hayatın riskli dönemlerine özgü aktiviteler oluşturmak,
 İntihar girişimlerini önlemek,
 Ruh sağlığı hastalarının birinci basamak bakımını iyileştirmek,
 Sektörler arasında ki işbirliğini arttırmak,
 Alanında yetkin kişilerin sayısını arttırmak,
 Eylem planının oluşturulması için maddi kaynak sağlamak,
Ulusal Ruh Sağlığı
 Eylem planının etkinliğini değerlendirmek.
Eylem Planı
hazırlanırken Sağlık Ülkemiz için ruh sağlığı alanında planlama yapmak ve bir eylem planı
Bakanlığı’nın 2006 oluşturmak için Sağlık Bakanlığı’nın desteği ile gerçekleştirilen iki önemli
yılında yayınladığı çalışmanın bulgularına bakmak gerekmektedir. Bu çalışmalar Türkiye Ruh Sağlığı
Ulusal Ruh Sağlığı Profili Çalışması ve Ulusal Hastalık Yükü çalışmasıdır. Yapılan bu çalışmalar ile
Politika Metni esas ülkenin olumsuz sağlık durumlarının tespiti ve bunların giderilmesi için politikalar
alınmıştır. geliştirilmesine yarayacak veriler elde edilmiştir. Ülkemizde hastalık yükü
nedenlerinin dağılımı yapıldığında, psikiyatrik hastalık grubunun %19 ile
kardiyovasküler hastalıklardan sonra ikinci sırada yer aldığı görülmektedir [1, 3, 4].
Bulgularda; “Özürlülükle Kaybedilen Yaşam Yılları’na (Years Lost with
Disability - YLD)” bakıldığında ise, YLD’ye en çok neden olan hastalık gruplarından
ilk sırayı psikiyatrik hastalıklar almaktadır [1, 3, 4].
Bu çalışmalar ruh sağlığı bozukluklarının toplum ve birey için büyük bir yük
oluşturduğunu ve bir an önce ruh sağlığı eylem planının oluşturulması gerektiğini
göstermektedir [1, 3].
Ulusal Ruh Sağlığı Eylem Planı oluşturulurken Sağlık Bakanlığı’nın 2006
yılında yayınlamış olduğu Ulusal Ruh Sağlığı Politika Metni esas alınmıştır [1, 3].
Bu Eylem Planı’nın amacı; merkezine bireylerin ihtiyacını alması ve bu sonuçla ruh
sağlığı hizmetlerinin etkin bir biçimde verilmesini sağlayan hizmet ağının
oluşturulmasıdır. Bu kapsamda amaçlar ortaya konarak hedefler Tablo 13.1.’deki
gibi belirlenmiştir [1, 2, 3, 5]:
Tablo 13.1 Ulusal Ruh Sağlığı Eylem Planındaki Amaç ve Hedefler [1]
Ulusal Ruh Sağlığı Eylem Planındaki Amaç ve Hedefler
Amaç Hedef
-Sağlığı hizmetleri veren kurumlar -Ruh sağlığı koordinasyon kurulu kurmak
arasında eşgüdümü sağlamak
-Ağır ruhsal bozukluğu olan bireylerin -Toplum temelli ruh sağlığı sistemine geçmek
tüm ihtiyaçlarını karşılayan bütüncül bir -Ağır ruhsal bozukluğu olan hastalar için bakım
ruh sağlığı sistemi kurmak sistemi kurmak
-Ruh sağlığı hastalarının istihdam edilmesini
sağlamak
-Ruh sağlığını teşvik etmek ve - Ruhsal bozukluğu olan bireylere karşı
geliştirmek damgalama ve ayrımcılığı ortadan kaldırılmak
-Kadına yönelik şiddeti azaltmak ve sağlıkla
ilgili etkilerini önlemek
-Çocuk istismarını önlemek
- İntiharı azaltmak
-Afetlere müdahale anlamında organizasyon ve
planlar geliştirmek ve hayata geçirmek

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4

 Ruh Sağlığı Mevzuatı

-Ruh sağlığı hizmetlerinin birinci -Birinci basamak ve aile hekimlerinin psikiyatrik

basamak sağlık kurumlarına bozuklukların tanı, tedavi ve takipleri
entegrasyonunu sağlamak konusunda bilgilerini arttırmak
-Birinci basamak ve aile hekimlerini toplum
temelli ruh sağlığı uygulamalarına entegre
etmek
-Riskli gruplara yönelik koruyucu hizmet ve
erken tanılama ile ilgili yürütülmekte olan ruh
sağlığı programlarının aile hekimliği sistemine
entegrasyonunu sağlamak
- Yatak sayısını düzenlemek -Genel psikiyatri yataklarının ülke geneline
yayılacak şekilde sayısını arttırmak
- Yüksek güvenlikli psikiyatri ve tutuklu
psikiyatri yataklarının ülke geneline yayılacak
şekilde sayısını arttırmak
-Ruh sağlığı alanında çalışanların sayı ve -Ruh sağlığı ve hastalıkları uzmanlık öğrencisi
niteliğini arttırmak kontenjanını arttırmak
-Çocuk ve ergen ruh sağlığı ve hastalıkları
uzmanlık öğrencisi kontenjanını arttırmak
-Ruh sağlığı alanında çalışan hekim dışı sağlık
Toplum temelli ruh personelinin sayısını arttırmak
sağlığı modeli, modern -Ruh sağlığı alanında çalışanların niteliğini
Batı ülkelerinin sağlık arttırmak
hizmetlerindeki temel
-Çocukluk ve ergenlik dönemine yönelik -Sağlıklı çocuk takip programlarına psikososyal
unsurlarından birisidir
ruh sağlığı hizmetlerini iyileştirmek ve gelişim programlarını da entegre etmek
geliştirmek -Gelişme geriliği veya zihinsel-ruhsal bozukluğu
olan çocukların tedavi ve rehabilitasyon
süreçlerini iyileştirmek
-Ruhsal özürlülere verilen hizmetlerin -Ruh sağlığı alanında verilen hizmetleri
kalitesini arttırmak denetlemek
-Ruh sağlığı alanında yasal düzenlemeler -Ruh sağlığı alanında hasta hakları, uygulama
yapmak usul ve esasları, çalışanların sorumluluk ve
yetkileri konularında eksik olan yasal mevzuatı
tamamlamak
Ruh Sağlığı Sistemleri
Ülkemizde ruh sağlığı hizmetleri genellikle kamu hastaneleri tarafından
verilmektedir. Buna hastane temelli model denilmektedir [1, 3].
Dünyada ruh sağlığı alanında üç farklı hizmet modeli bulunmaktadır. Bunlar
[1, 3, 4];
 Hastane temelli model,
 Toplum- hastane denge modeli,
 Toplum temelli modeldir.
Hastane temelli model
1800-1960 yılları arası tüm dünyada kullanılan en eski ve yaygın modeldir.
Toplum temelli ruh Bu dönemde birçok psikiyatri hastanesi kurulmuştur [1, 3].
sağlığı modeli, modern
Ülkemizde var olan hastane temelli modelde hastalara sunulan hizmeti
batı ülkelerinin sağlık
poliklinik hizmetleri, atak sırasında hastaneye yatırma, kimsesiz hastaların uzun
hizmetlerindeki temel
unsurlarından birisidir. yıllar boyunca hastaneye yatırılıp bakımlarının sağlanması olarak özetlemek
mümkündür. Sunulan hizmet, ağır ruhsal hastalıkların sadece “alevlenme/atak”
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5

TRSM’lerin psikiyatri
klinikleri ile ilişki içinde
çalışan ve gerektiğinde
mobil ekiple hastanın
yaşadığı yerde takibini
yapan birimler olması
planlanmaktadır.
Ruh Sağlığı Mevzuatı
dönemlerine odaklanmakta, hastalığın alevlenmesine sebep olan sosyolojik
etmenlere müdahale imkânı taşımamakta ve hastanın sosyal ve meslekî
işlevselliğine katkıda bulunmamaktadır [1, 3, 4].
Toplum-hastane denge modeli
Yataklı hizmetleri ülke geneline yaymayı hedefleyen toplum temelli modelin
özellikle insan kaynakları açısından maliyeti oldukça yüksek olmaktadır. Ülkemizin
sağlık sistemi, sosyo-ekonomik koşullar göz önüne alındığında ve eksik olan
yetişmiş insan gücünün tamamlanmasının onlarca yıl alacağı hesaplanmasından
dolayı en ideal modelin toplum-hastane denge modeli olduğu görülmektedir. Bu
modeli uygulayan ülkelerden olan İngiltere psikiyatri hastanelerini 200 yatak veya
altına düşürerek korumuş ayrıca toplum psikiyatrisi sistemini de kurmuştur [1, 3,
4].
Toplum temelli ruh sağlığı hizmetleri
Toplum temelli ruh sağlığı modeli İtalya’da ruh sağlığı reformuyla 1961
yılında başlamış ve son 30 yılda Avrupa ülkelerinin neredeyse tamamında
uygulanmaya başlanmıştır. Toplum temelli ruh sağlığı modeli, gelişmiş Batı
ülkelerinin sağlık hizmetlerindeki temel unsurlarından birisidir. DSÖ’nün de tavsiye
ettiği modeldir. Toplum temelli ruh sağlığı modelinin esas hedef kitlesi ağır ruhsal
bozukluğu olan hastalar veya hastanede uzun süre yatarak tedavi gören hastalar
oluşturmaktadır [1, 3].
Toplum temelli ruh sağlığı modeli üç unsur üzerine kuruludur. Bunlar [1, 3,
4]:
 Hizmetin coğrafi temelli yapılandırılması,
 Hizmetin ekip anlayışıyla çok yönlü verilmesi,
 Her tanımlanmış bölgeye: sorumlu toplum ruh sağlığı merkezi, bakım
kurumları, koruyucu evler, korumalı işyerleri ve genel hastaneler içinde
psikiyatri yataklarının açılması.
Bu modelde ülke 100-300 bin nüfusluk coğrafi bölgelere ayrılır ve her
bölgeye bir toplum ruh sağlığı merkezi kurulması planlanmaktadır. Merkezde
çalışan ruh sağlığı ekibi psikiyatri uzmanı, psikiyatri hemşiresi, psikolog,
ergoterapist, iş-uğraş terapisti ve yardımcı personellerden oluşmaktadır. Ekip, ruh
sağlığı hizmetini gerektiği takdirde hastanın yaşadığı alana götürmektedir. Ekibin
hizmet verdiği merkez genellikle hastanenin dışındadır. Her hasta için kayıt
tutulmakta olup, o hasta için yapılacaklar yazılı olarak planlanmaktadır. Buradaki
amaç, ağır ruhsal rahatsızlığı olan kişilerin yaşadıkları ortamda takip ve
tedavilerinin yapılmasıdır. Bu sayede hastaların toplumdan dışlanmadan sosyal bir
birey olarak toplumla birlikte yaşamaları hedeflenmektedir [1, 3].
Sağlık Bakanlığı tarafından 2006 yılında oluşturulan ulusal ruh sağlığı politika
metninde toplum temelli modele geçiş tavsiye edilmiştir. Böylece Sağlık Bakanlığı
ruh sağlığı politikasında hastane temelli modelden toplum temelli modele geçme
kararı almıştır. Bu modelin ilk basamağı olarak da Toplum Ruh Sağlığı Merkezleri
(TRSM) açma kararı Nisan 2009’da Sağlık Bakanlığı tarafından alınmış ve ilgili
yönerge Şubat 2011’de yayınlanmış ve uygulaması başlamıştır [1, 3, 4].
Her 100-300 bin nüfusa bir tane açılması planlanan TRSM’ler; ağır ruhsal
rahatsızlığı olan hastaları ve ailelerini bilgilendirmek, hastanın ayaktan tedavisini
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6
 Ruh Sağlığı Mevzuatı

yapmak, psikoeğitim, rehabilitasyon, iş-uğraş terapisi, grup veya bireysel terapi

gibi yöntemleri kullanarak hastanın toplum içinde yaşama becerilerinin arttırılması
hedeflenmektedir. Ayrıca TRSM’lerin psikiyatri klinikleri ile ilişki içinde çalışan ve
gerektiğinde mobil ekiple hastanın yaşadığı yerde takibini yapan birimler olması
planlanmaktadır. Bu sayede TRSM’ler ağır ruhsal bozukluğu olan bireylere verilen
hizmetin ana düzenleyicisi olacaktır [1, 3, 4].

Peki, TRSM’ler Ülkemize Ne Sağlayacak?

Halen yürütülmekte olan sistemde hastalar ayaktan veya hastaneye
yatırılarak tedavi edilmekte ihtiyaç duyulması halinde kontrole çağrılmaktadır.
Fakat hastaların birçoğunda gerçeği değerlendirme yetisi bozulduğundan hastalığı
kabul etmemekle birlikte kontrole gelmeme ve tedaviyi tamamlamama
görülmektedir. Psikiyatrist yetersizliği de hastalara verilen tedavi hizmetini
sınırlamaktadır [1, 2, 6].
Sonuçta hastalar toplum içerisinde problemli bireyler olarak yaşamakta ve
hem ailenin diğer fertlerine hem de yaşadıkları topluma yük olmaktadırlar. Bu
durum hastalar hakkında olumsuz düşüncelerin güçlenmesine ve hastaların
damgalanmaları ile sonuçlanmasına neden olmaktadır. Bu durum sorunu daha
fazla derinleştirmektedir [1, 3, 5]. Bu bağlamda; ruh sağlığının bozulmasını
önlemek için koruyucu sağlık hizmetlerine ağırlık verilmeli, tedavi hizmetlerinin
niteliği arttırılmalı ve bütün ülkeye yaygınlaştırılmalı, hizmete kolay erişim
sağlanmalı, ruh sağlığı bozulmuş bireylerin rehabilite edilmesinin önündeki
engeller kaldırılmalı, ruh sağlığı hizmetleri hastane ağırlıklı değil toplum temelli
hale dönüştürülmelidir. Ayrıca ruhsal sorunu olan bireylerin damgalanmasının ve
dışlanmasının önlenmesi için her türlü önlemin alınması ve düzenlemenin
yapılması gerekmektedir. Bu düzenlemelerin kalıcılığını sağlayacak "Ruh Sağlığı
Yasası"nın çıkarılması gerekmektedir [1, 2, 3].

TOPLUM RUH SAĞLIĞI MERKEZLERİ HAKKINDA

YÖNERGE
(16/02/2011 tarih ve 7364 sayılı makam onayı ile yürürlüğe girmiştir.)
Ulusal Ruh Sağlığı Eylem Planı 2011 yılında Sağlık Bakanlığı tarafından
onaylanarak Toplum Ruh Sağlığı Merkezleri açılmasının temelleri atılmıştır [1].
Kurulan merkezlerin aktif hale gelmesiyle birlikte toplum temelli ruh sağlığı
Merkezin kullanımına hizmetlerinin hedefi, çalışanların sorumlulukları ve diğer sektörlerle işbirliği gibi
tahsis edilecek bina, en
ana bileşenlerin tespit edilme ihtiyacı doğmuştur [1, 5].
az 300m2 toplam kapalı
alana sahip olmalı ve Amaç
toplu taşıma araçlarıyla
Ağır ruhsal bozukluğu (şizofreni ve benzeri psikotik bozukluklar ile
kolay ulaşılabilir yerler
seçilmelidir. duygudurum bozuklukları vs.) olan hastalara, toplum temelli model çerçevesinde
psikososyal destek hizmetlerinin verilmesi, takip ve tedavilerinin gerektiğinde
yaşadıkları ortamda sunulabilmesi için toplum ruh sağlığı merkezlerinin kurulması
amaçlanmıştır. Aynı zamanda; hizmetin etkin ve ulaşılabilir bir şekilde sunulmasını
sağlamak için işleyişi, asgarî fizikî şartları ile bulundurulması gereken malzeme,

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7

 Ruh Sağlığı Mevzuatı

personel görev, yetki ve sorumlulukları ile uygulamanın denetimine ilişkin usul ve

esasların tanımlanması hedeflenmiştir [1, 2, 5].

Merkezin Kurulması ve Tescil İşlemleri

Merkezlerin, bağlı olacağı sağlık tesisleri, hizmet vereceği bölge ve kurulacak
merkez sayısı Bakanlıkça belirlenmektedir. İhtiyaç duyulması halinde illerde birden
fazla merkez kurulabilir. Bu merkezlerin sorumluluk bölgeleri müdürlük tarafından
belirlenmektedir [1, 2, 6].

Merkezin Fizikî Koşulları, Araç ve Gereç Asgarî Standardı

Toplum Ruh Sağlığı Merkezi’ne tahsis edilecek bina; tercihen müstakil, en
az 300m2 kapalı alana sahip olmalı ve toplu taşıma araçlarıyla kolay ulaşılabilir,
merkezî yerler seçilmelidir. Çok katlı binalarda zemin katlar kullanılmalıdır. Merkez
bünyesinde bulunması gereken alanlar ve asgarî şartları tanımlanmıştır. Bunlar [1,
2, 3, 6]:
 Giriş ve karşılama alanı
 Grup terapisi alanı
 Rehabilitasyon amaçlı iş-uğraş terapi odası
 Kütüphane ve okuma salonu
 Yemek alanı ve terapi mutfağı
 Çok amaçlı salon
 Hasta gözlem odası
 Spor alanları
 Görüşme odası
 Ekip Odası

Merkeze Ulaşım Aracı Tahsisi

Gezici hizmet kapsamında bir hasta nakil aracı ile hastaların yaşadıkları
yerden merkeze ve tekrar merkezden yaşadıkları yere transferi sağlanır [1, 3, 6].

Merkeze Personel Seçimi ve Görevlendirme

Merkezde ruh sağlığı ve hastalıkları uzmanı, hemşire, psikolog, tıbbi
sekreter, sosyal çalışmacı, iş uğraş terapisti, usta öğretici, idari ve teknik personel,
şoför, güvenlik görevlisi, temizlik elemanı görevlendirilmektedir. Hizmetin
yoğunluğuna göre birden fazla personel görevlendirilmektedir [1, 6, 7].
Toplum ruh sağlığı
Merkezde görevlendirilecek personel, Bakanlık tarafından hazırlanan
merkezlerinde hizmetin
yoğunluğuna göre “Toplum Ruh Sağlığı Merkezi Çalışma Prensipleri Genel Uyum ve Teori Eğitimi”ni
birden fazla personel almış olan personel arasından seçilmektedir. Bu nitelikte personel bulunmaması
görevlendirilmektedir. halinde görevlendirilen personelin en kısa sürede ilgili eğitimi alması Bakanlıkça
sağlanmaktadır [1, 6, 7].

Sorumlu uzman ve ruh sağlığı ve hastalıkları uzmanının görev ve

sorumlulukları
Sorumluluğu kısaca aşağıda belirtilmiştir. Bunlar [1, 2, 3, 6];

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8

 Ruh Sağlığı Mevzuatı

 Bağlı olduğu sağlık tesisi başhekimi ile merkez arasındaki koordinasyonu

sağlamak,
 Ruhsal tedavi hizmetlerini, personelin görev dağılımını ve iş akışını
planlamak,
 Merkez tarafından takip edilen hastaların tedavilerinin planlanıp
yürütülmesi,
 Personellere hizmet içi eğitim verilmesini sağlamak,
 Hizmetle ilgili aksaklıkları tespit edip geliştirilmesini sağlamak,
 Merkezde kullanılacak araç, gereç ve malzeme ihtiyacının tespitini
sağlamak,
 Hizmetle ilgili kayıtların tam ve zamanında tutulmasını sağlamak,
 Hastaların aile hekimleri ile işbirliği ve koordinasyonunu sağlamak,
 Hizmetin hasta hakları mevzuatına uygun yürütülmesini sağlamaktır.
Personelin görev ve sorumlulukları
Hemşire, psikolog ve sosyal çalışmacının görev ve sorumlulukları şunlardır
[1, 5, 6]:
 Hastalara bireysel ve grup olarak terapi düzenlemek,
 Hastalara ve ayrıca ailelerine psiko-eğitim vermek,
 Ev ziyaretlerinde yatış endikasyonu oluşturan durumlar tespit edildiğinde
hastanın kliniğe naklini sağlamak,
 Takip görüşmelerinde izlem ölçeklerini ve sosyo-demografik veri formunu
doldurmak,
 İstatistiksel verilerin toplanmasını ve değerlendirilmesini sağlamak,
 Merkez ile hastanın bağlantısını kurmak için hasta ve yakınları ile irtibat
içinde olmak,
 Toplumun bilgilendirilmesi ve damgalama karşıtı çalışmalar yapmak
suretiyle toplumsal farkındalığı arttırmak.
İş uğraş terapisti veya usta öğreticinin görev ve sorumlulukları şunlardır [1, 5, 6]:
 Eğitim araçlarını hazırlamak,
 Hastaların amaca uygun şekilde eğitilmesi için önlemler almak,
 Yapılan faaliyetlerin ve katılımcıların kayıtlarını tutmak,
 Eğitim saatleri dışında genel eğitim-öğretim ve yönetim işlerine katılmak,
 Ürünlerin sergilenmesi gibi faaliyetleri organize edip yürütmektir.
Tıbbi sekreterin görev ve sorumlulukları şunlardır [1, 5, 6]:
 Verilerin bilgisayara aktarılmasını sağlamak,
TRSM’ler, ağır ruhsal
bozukluğu olan  Arşiv, büro ve yönlendirme hizmetlerini yürütmek,
hastaları tespit ederek  Merkeze ait malzemelerin bakım-onarım işlemlerinin takibinin yapılması,
hasta veya ailesi ile  Yazışmaları talimatlara uygun olarak yapmaktır.
telefon yoluyla irtibat Güvenlik görevlisinin görev ve sorumlulukları şunlardır [1, 5, 6]:
kurarak hasta, merkeze
 Sorumluluğu altında ki bölgede kurallara uyulmasını sağlamak,
davet edilir.
 Terk edilmiş ve bulunmuş eşyayı emanete almak,
 Güvenliği sağlamak için arama yapmaktır.

Merkezdeki Hizmetin Kapsamı

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9

 Ruh Sağlığı Mevzuatı

Ağır ruhsal bozukluğu bulunan hastalara ait kayıtların tutulması, hastaların

toplumla bütünleşmesi için rehabilite edilmesi, psikososyal beceri kazandırmaya
yönelik çalışmaların yapılması, ayrıca hastalık durumlarının değerlendirilip tedavi
edilmesi ve izlenmesidir. Bunun yanında hasta yakınlarına, topluma, sağlık
personeline ağır ruhsal bozukluklar alanında eğitim verilmesini kapsamaktadır. Bu
kapsamda; hizmetin gerektirdiği durumlarda üniversiteler, psikiyatri klinikleri,
psikiyatri hastaneleri ve ilgili diğer kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapılabilmektedir
[1, 5, 6].

Başvuru ve Hastanın Merkeze Kabulü

Merkez, ağır ruhsal bozukluğu olan hastaları tespit edip hasta ve ailesini
telefonla arayarak merkeze davet eder. Burada kişinin durumu ve kendisine
sunulacak hizmet belirlenir. Takip ve tedavi planı oluşturularak hasta ve hasta
yakınları bilgilendirilir. Merkeze gelemeyen hastalar ilgili uzman hekim tarafından
evde ziyaret edilerek değerlendirilir [1, 6, 7].
Merkez hizmetlerinden yararlanmak için, hastanın bizzat kendisi veya hasta
yakınlarınca talep yapılabilmektedir. Böylece hastanın durumu, tanısını koyup
tedavisini planlayan ruh sağlığı ve hastalıkları uzmanı hekim veya merkezde görevli
uzman hekim tarafından değerlendirilmektedir. Merkeze kabulü uygun bulunan
hastanın durumu sağlık kurulu raporuyla belgelenir ve hastanın aile hekimine bilgi
verilir [1, 7].
Merkezde verilecek hizmet sorumlu hekimin başkanlığındaki tedavi ekibince
karara bağlanarak hasta ve hasta yakınları bilgilendirilmelidir [1, 6, 7].

Merkezde Kayıtların Tutulması ve İstatistik Görevi

Merkez, ruhsal bozukluğu olan hastalara ait bilgileri içeren veri tabanını
oluşturur. Kendi veri tabanını oluştururken aile hekimleri, psikiyatri klinikleri ve
kaymakamlık tarafından tutulan kayıtları da kullanır. Hastaların psikiyatrik ve
TRSM’ler, hastaların sosyal profillerinin ‘sosyo-demografik veri formu’ ve ölçeklerle belirlenmesi ve
özelliklerine uygun hizmetin sona ermesinden sonra hasta dosyalarının ilgili mevzuata uygun olarak
psikososyal destek arşivlenmesi sağlanır. Merkezde her hastaya ayrı dosya tutulması, kayıt ve takip
programları geliştirerek defteri oluşturulması, bu kayıtların bilgisayara kaydedilmesi ayrıca kayıtların arşiv
rehabilitasyon sürecinin
mevzuatına göre muhafazası, hastalara ait kişisel bilgi ve istatistiklerin korunması
devamını
sağlamaktadır. için güvenlik önlemlerinin alınması zorunludur [1, 6, 8].
Merkezin Çalışma Esasları
Merkez, ağır ruhsal bozukluğu olan hastaların ruh sağlığı hizmetinden en iyi
şekilde yararlanması için her türlü önlemi almak, sunulan hizmeti bir bütün olarak
değerlendirmek ve bu kişilerin bağlı olduğu sağlık merkezi ve diğer ilgili
kuruluşlarla koordinasyon ve işbirliği içerisinde çalışmak, sonuçlarını izlemek ve
değerlendirmekle yükümlüdür. Ayrıca hastaya en uygun psikososyal destek
programları geliştirerek rehabilitasyon sürecinin devamını sağlamaktadır [1, 8].
Merkeze devamı sağlanan hastaların ilaçlı tedavisine düzenli devam edip
etmediği, ilaçlarını uygun dozda ve zamanında kullanıp kullanmadığı ve yan etki
açısından takip edilmesi esastır [1, 8].

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10

 Ruh Sağlığı Mevzuatı

Merkez, ağır ruhsal bozukluklar hakkında toplumu bilgilendirme ve

damgalama karşıtı çalışmalar yapmaktadır. Bunun içinde üniversiteler, sağlık
kuruluşları ve diğer kurum ve kuruluşlarla işbirliği içinde olup gerekirse yazılı ve
görsel medyayı kullanır [1, 6, 8].

Merkezde Hizmetinin Sonlandırılması

Aşağıdaki durumlarda hastaya verilen toplum ruh sağlığı hizmetine son
verilmektedir [1, 5,7]:
 Hastanın tedavi gerekliliğinin ortadan kalkması,
 Hastaya özgü hazırlanan hizmet planlarında hedeflenen amaçlara
ulaşılması,
 Hastanın hizmeti sonlandırmak istemesi.

Merkezin Denetimi
Merkezlerin denetimi; müdürlük bünyesindeki Ruh Sağlığı ve Sosyal İşler
Merkezlerin denetimi; şubesi tarafından gerçekleştirilmektedir. Olağan denetimler en az altı ayda bir
müdürlük bünyesindeki yapılmaktadır. Denetim ile ilgili bulgular teftiş ve denetim defterine yazılarak
Ruh Sağlığı ve Sosyal merkez sorumlusuna tebliğ edilmektedir [1, 5, 8].
İşler Şubesi tarafından
gerçekleştirilmektedir. Merkezin Diğer Kurum ve Kuruluşlarla İşbirliği
Merkezler, toplum temelli ruh sağlığı hizmetlerinin etkin bir şekilde
sunulabilmesi için; Milli Eğitim Bakanlığı, Çocuk Esirgeme Kurumu, Türkiye İş
Kurumu, Sosyal Hizmetler ve Emniyet Müdürlükleri ve gönüllü sivil toplum
kuruluşları ile işbirliği yapabilmektedir [1, 8].

MADDE BAĞIMLILIĞI TEDAVİ MERKEZLERİ

YÖNETMELİĞİ
Bağımlılığı Önleme ve Tedavi İçin Hizmet Modeli Oluşturma
Birçok Avrupa ülkesinde %3,5’a varan oranlarda bağımlılık problemi varken;
ülkemizde bu oranın %0,1-0,5 civarında olduğu tahmin edilmektedir. Aradaki fark
Türkiye’nin kültürel yapısı, dinî inanışı ve sosyoekonomik durumuna bağlanabilir.
Ancak artan iletişim ağının etkisi ve bunun doğurduğu etkileşimin de katkısıyla son
yıllarda ülkemizdeki bağımlılık oranının artışı Avrupa ülkelerine göre daha fazla
olmuştur. Bu artış, bağımlılığın gelecekte ülkemizde de önemli bir sorun olacağını
düşündürmektedir [1, 9].
Madde bağımlılığı tek başına sağlık boyutu ile ele alınmamalı; çünkü
kamusal, sosyal, hukuki ve idari birçok yönü olan ciddi bir problemdir. Bağımlılığın
sıklığı bölgesel farklılıklar göstermesinden dolayı bağımlılıkla mücadele için
merkezî bir yapılanmadan çok yerel yaklaşımlar ön planda olmalıdır. Halen birçok
belediye, kaymakamlık ve sivil toplum kuruluşlarının bu konuda yürüttüğü projeler
bulunmaktadır. Bu soruna çok yönlü yaklaşmak gerekmekte ve dolayısıyla
planlamanın tek bir kurum veya merkez tarafından değil de ilgili tüm paydaşların
katılımıyla yapılması daha doğru olacaktır [1, 9, 10].

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11

 Ruh Sağlığı Mevzuatı

Madde bağımlılığı tedavisinin uzun süreli ve daimi olması gerekmektedir.

Hastane merkezli tedavi modelinde maalesef bu pek sağlanamamakta ve
hastaların önemli bir kısmı taburcu olduktan sonra tedaviyi bırakmaktadır. Bu da
tedavinin başarı şansını önemli oranda düşürmektedir. Bundan dolayı tüm
dünyada hastanelerde hizmet vermek yerine toplum temelli müdahale merkezleri
modeliyle tedavi etme artmaktadır. Bunun en önemli nedenleri [1, 9];
 Tedaviye ulaşımın kolay olması,
 Tedavinin sürekliliğinin sağlanması,
 Yerel güçlerin işbirliğinin ve iletişiminin sağlanması,
 Çevresel faktörlere müdahalenin daha kolay olmasıdır.
Sağlık Bakanlığı birimleri tarafından bu vizyonla ülkenin bugünkü ve
gelecekteki gereksinimlerine en uygun olan hizmet modeli hazırlama çalışmaları
devam etmektedir [1].

Madde Bağımlılığı Tedavi Merkezleri Yönetmelik Taslağı

Amaç
Bu yönetmeliğin amacı; madde bağımlılarının tedavi ve rehabilitasyonlarının
yapıldığı madde bağımlılığı tedavi merkezlerinin açılmalarına, planlamalarına,
faaliyetlerine, denetlenmelerine ve merkezde görev alacak sağlık personeline
ilişkin usul ve esasları belirlemektir [1].

Madde bağımlılığı tedavi merkezleri ve uygulanacak tedavi usulleri

Bunlarla ilgili açıklamalar aşağıda yer almaktadır [1, 2]:
Detoksifikasyon; arınma
anlamına gelip, bedenin
toksinleri attığı ve
nötralize ettiği doğal bir
süreçtir.
Madde bağımlılığı tedavi usullerinde A,B,C tipi uygulamalar yapılmaktadır.
 A tipi uygulama: Yatarak ve ayakta tedavinin yapıldığı, yüksek bağımlılık
potansiyeli taşıyan ve ilaç ve diğer maddeler ile yapılan detoksifikasyon
usulüdür. Madde bağımlılığı tedavisi için ayrılmış en az 10 yatağa sahip
sağlık kuruluşları A tipi uygulama yapabilmektedir.
 B tipi uygulama: Kamuya bağlı madde bağımlılığı tedavi merkezlerince
yüksek bağımlılık potansiyeli taşıyan ilaç kullanıma yönelik adlarına rapor
düzenlenen hastalar ile yüksek bağımlılık potansiyeli taşıyan ilaç
kullanılmaksızın ayaktan yapılan detoksifikasyon ile yerine koyma
tedavisini kapsamaktadır. B tipi uygulama, bünyesinde ruh sağlığı ve
hastalıkları uzmanı ve uygun tarama testlerini yapabilecek ilgili mevzuata
göre ruhsatlandırılmış laboratuvara sahip olan veya bu tür
laboratuvarlardan hizmet alan hastanelerde uygulanmaktadır.
 C tipi uygulama: Detoksifikasyon sonrası ayakta ve/veya yatarak, ilaçlı
ve/veya ilaçsız psikososyal tedavileri içeren, kişinin sosyal açıdan
düzelmesini hedefleyen, tüm tedaviler ve rehabilitasyon programlarını
içermektedir. C tipi uygulama, bir hastane bünyesinde uygulanabileceği
gibi, hastane dışında madde bağımlıları için oluşturulan mekânlarda da A
veya B tipi tedaviyi uygulayan kamu ve özel hastanelerle bağlantılı olmak
kaydıyla uygulanabilmektedir.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12

 Ruh Sağlığı Mevzuatı

•Madde bağımlılığı tedavi usullerinde A,B,C tipi uygulamalar

Örnek
yapılmaktadır. A tipi uygulamalarda detoksifikasyon, B tipi
uygulamalarda detoksifikasyon ile yerine koyma tedavisi
yapılırken, C tipi uygulamalarda ise detoksifikasyon sonrası
tüm tedavi ve rehabilitasyon programlarını içermektedir.

Madde bağımlılığı tedavisinde hasta odaları

Özel hastanelerdeki hasta odalarına ilişkin genel düzenlemelerin yanında,
odaların dış pencerelerinin üstten yarım açılan emniyet tertibatlı pencereler
olması, birden fazla hasta yatağı bulunan odaların hasta yatağı başına düşen asgari
alan ölçülerine uygun olmaları ve dış pencerelerin ferforje emniyet tertibatlı
olması gerekmektedir. Detoksifikasyon üniteleri, yatak başına en az on metrekare
alan dikkate alınarak düzenlenmelidir [1, 6, 9].

Madde bağımlılığı tedavisinde özellikli bakım ve tedavi odası

Merkezlerde; hasta tedavisi aşamasında oluşabilecek yoksunluk belirtileri ve
ayrıca oluşabilecek komplikasyonların takibi için özel donanımlı bakım ve tedavi
odası bulunması şarttır [1, 6]. Bu oda da, görevli sağlık personelince hastaların
sürekli gözetim ve izlenmesine uygun bir alan oluşturulup pencereleri de ferforje
güvenlik tedbirli olmalıdır [1, 6, 7].
Bu ünitenin; hasta, ziyaretçi ve merkez personelinin kullandığı alanlar ile
doğrudan bağlantısı olmamalıdır. Hasta başı monitörizasyon ve tıbbi gaz sistemi
bulunması, yer ve duvar kaplamalarının antibakteriyel özellikte olması
gerekmektedir. Özellikli bakım ve tedavi odalarında yatan hastalar hemşire
istasyonundan izlenebilecek şekilde paravanla ya da raylı sistemle kadın ve erkek
yatakları olarak ayrılmalıdır [1, 6].

Personel durumu
Detoksifikasyon
üniteleri, yatak başına Merkezde çalışacak personellerin Bakanlıkça verilecek sertifikaya sahip
en az on metrekare olması gerekmektedir. Ancak yeterli sayıda sertifikalı personel bulunmadığı
alan dikkate alınarak takdirde aynı unvandan personel görevlendirilebilmektedir. Sertifikasız personel
düzenlenmelidir. açılacak olan ilk sertifika programına gönderilmelidir. Merkezlerde asgari
bulundurulması gereken personel şunlardır [1, 2, 6]:
 A tipi tedavi uygulayan merkezlerde bulundurulması gereken asgari
personelin unvanı, nitelikleri ve sayıları Tablo 13.2.’deki tabloda
gösterilmiştir. Özel merkezlerde baştabip yardımcısı yerine mesul müdür
görevlendirilmektedir.
 B tipi tedavi uygulayan merkezlerde; en az bir ruh sağlığı ve hastalıkları
uzmanı, en az bir hemşire, sertifikalandırılmış bir psikolog ve tıbbi sekreter
ile güvenlik elemanları ve yardımcı personel bulunmalıdır.
 C tipi tedavi uygulayan merkezlerde; bir ruh sağlığı ve hastalıkları uzmanı
gözetiminde çalışacak sertifikalı tabip, sertifikalı hemşire, psikolog ve bir
sosyal çalışmacı çalışmaktadır.
Ayrıca [1, 2, 6];

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13

Ruh Sağlığı Mevzuatı

 Hastaların yaş grubuna ve meslek tercihlerine göre görevlendirilecek iş-

uğraş terapisi yapabilecek spor eğitimcisi, sanat eğitimcisi, öğretmen vb.
eğiticiler,
 Tercihen madde bağımlısı olup tedavi görmüş ve tedavi ekibinde
olmasında yararı olabileceği düşünülen bir kişi merkez sorumlularının
gözetiminde, sosyal aktiviteler düzenlenerek madde bağımlısı olan
gençlere model olabilir.
Bunun yanı sıra; tüm merkezlerde tıbbi sekreter, destek ve güvenlik
hizmetleri personeli bulunmalıdır [1, 6].

Tablo 13.2A Tipi Uygulama Yapan Merkezlerde Çalışan Personelin Unvan ve Asgari
Sayıları[1]

50 ve Üzeri
Personelin Unvanı ve Niteliği 10-29 Yatak 30-49 Yatak
Yatak
Baştabip yardımcısı/ mesul
1 1 1
müdür
Uzman tabip (ruh sağlığı ve
2 3 5
hastalıkları)
Tabip (tercihen madde bağımlılığı
4 5 6
tedavisi kursu görmüş)
Psikolog (tercihen madde
2 3 4
bağımlılığı tedavisi kursu görmüş)
Sosyal çalışmacı 2 3 3
Hemşire/sağlık memuru (tercihen
madde bağımlılığı tedavisi kursu 10 20 25
görmüş)
Sağlık teknikeri (laboratuvar) 1 2 3
Sağlık teknikeri (röntgen) 1 2 3
Sağlık teknikeri (tıbbi sekreter) 2 4 6
Sağlık memuru (laboratuvar) 3 5 7
Sağlık memuru (röntgen) 2 4 6
Sağlık memuru (tıbbi sekreter) 5 7 9
Veri hazırlama ve kontrol
2 4 6
işletmeni
Teknisyen ( elektrik) 1 2 2
Teknisyen (makine) 1 2 2
Güvenlik görevlisi (en az) 7 10 15
Hizmetli 2 4 6

Kayıt ve bildirim sistemi

Merkezlere, başvuran hastalar ile ilgili kayıtların ilgili mevzuata uygun olarak
tutulması zorunludur [1, 5, 6].
Merkezlerde, her türlü kayıt işlemi ihtiyaca göre bilgisayar ortamında
tutulabilmektedir. Bu amaçla bilgisayar çıktılarının önceden boş olarak bir sistem
dâhilinde ilk numaradan başlayarak numaralandırılması ve kurumun amiri
tarafından onaylanması gerekmektedir. Bilgisayar ortamında kayıt tutulması, yazılı
kayıt sisteminin gereklerini ortadan kaldırmamaktadır [1, 6, 7].

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14

 Ruh Sağlığı Mevzuatı

Merkezlerde hastalara ilişkin olarak tutulan bütün kayıtların gizliliği esastır.

Bu bilgiler, adlî ve üst mercilerce aksi öngörülmedikçe açıklanmamalıdır. Ancak
Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu’nun 3’üncü maddesi uyarınca Bakanlık tarafından
Merkezlerde hasta kurulacak kayıt ve bildirim sistemine merkezlerden istenilen bilgi ve belgelerin,
haklarına aykırı gizlilik prensibi gözetilmek suretiyle bakanlığa gönderilebilmektedir [1, 6].
olmamak kaydıyla genel
Merkezlerde genel alanlar kamera kayıt sistemi ile kayıt altına alınıp,
alanlar kamera kayıt
sistemi ile kayıt altına kayıtlar 30 gün süre ile saklanmalıdır. Ancak bu yapılırken hasta hakları
alınıp, kayıtlar 30 gün gözetilmeli, aykırı bir durum oluşmamalıdır [1, 6].
saklanmalıdır
RUH SAĞLIĞI HASTALARININ SEVK VE TAKİPLERİ
GENELGESİ
Ruh Sağlığı Hizmetlerinin Yürütülmesi ve Sevkler
Dünyanın birçok ülkesinde, ruh sağlığı hizmetlerinin yürütülmesinde
pratisyen hekimler ve birinci basamak sağlık kurumu çalışanları esas kaynak olarak
görülmektedir. Ayrıca ruh sağlığı hizmetlerinin koruyucu sağlık hizmetleri
kapsamında yürütülmesinin haricinde, ruhsal yönden hasta olanların yatırılarak
hastanede tedavi edilmesinin önemi de büyüktür [1, 2].
Sağlık Bakanlığı’nca yürütülmekte olan ruh sağlığı hizmetlerinin geliştirilmesi
kapsamında ruh hastalarının bulundukları yerlerde tedavi ve kontrollerinin
yapılmasını sağlamak, mümkün olmadığı takdirde ise bu konuda özelleşmiş
hastanelere sevkleri ve hastaneden çıkışlarında ayaktan takipleri konusunda
yeniden düzenleme yapılması ihtiyacı doğmuştur. Bu kapsamda aşağıda yer alan
maddeler belirlenmiştir [1, 2, 5];
 Ruhsal problemi olan hastaların öncelikle kendi illerinde teşhis, tedavi ve
rehabilitasyonları sağlanmalıdır,
 Sevk zorunluluğu olan hastaların bulundukları illerden bölge hastanelerine
sevklerinde Tablo 13.3.'deki bölgelendirme sistemi esas alınarak sevk
edilecektir. Böylelikle gereksiz sevkler ve yığılmalar engellenecektir.
 Bölge Hastanelerine sevk edilen hastalarla ilgili kullanılan form RS 10 ile
sevk edilen hastalarla ilgili olarak, il müdürlüklerince takiplerin yapılacağı
ilgili sağlık kuruluşlarının listesi önceden bölge hastanelerine bildirilerek; il
RS 50 formu düzenli
olarak doldurularak, müdürlüğü ile bilgi akışı kesintisiz olarak sağlanarak takibin yapılacağı
altışar aylık iki dönem sağlık ocağı, hastane mutlak suretle formda belirtilmelidir. RS 10 formu
şeklinde bakanlığa Tablo 13.4.’de verilmiştir.
iletimi sağlanmalıdır.  Hastaların hastaneden çıkışlarında geldikleri il sağlık müdürlüklerine
ayaktan tedavi, takip ve kontrolleri amacıyla özellikle RS 20 formu, ilgili
bölge hastanesince doldurularak il müdürlüklerine mutlak suretle
gönderilmesi sağlanmalıdır. RS 20 formu Tablo 13.5.’de verilmiştir.
 İl içindeki kronik hastaların il müdürlüklerince profilinin çıkartılması ile
takiplerinin düzenli olması sağlanarak, ikame tedavileri izleme ve
kontrolleri bağlı bulunduğu sağlık ocağı ve ilgili hastanece RS 30
kullanılarak yürütülmelidir. RS 30 bilgilerinin ayrıca aylık olarak il
müdürlüğüne gönderilmesi sağlanmalıdır. RS 30 formu Tablo 13.6.’da
verilmiştir.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15

Ruh Sağlığı Mevzuatı

 RS 40 formunun doldurulmasında tanı gruplamaları, yaş gruplamaları,

eğitim durumu, tedavi süresi, cinsiyet ayırımının (intihar girişimi dâhil)
sağlıklı yapılması ve yıl içinde iki dönem şeklinde Temel Sağlık İstatistik
Modülü Çalışması kapsamında (TSİM); işlerlik içerisinde ise elektronik
ortamda, değil ise normal yoldan bakanlığa gönderilmelidir. Ayrıca bu
konuyla ilgili personelin eğitimi il müdürlüklerince düzenli olarak
sağlanmalıdır. RS 40 formu Tablo 13.7.’de verilmiştir.
 RS 50 formu ile ilgili olarak, beş bölge hastanesince verilerin
karşılaştırılması açısından tanımlanan form düzenli olarak doldurulup,
altışar aylık iki dönem şeklinde bakanlığa iletimi sağlanmalıdır. RS 50
formu Tablo 13.8.’de verilmiştir.
 Bulunduğu ilden bölge hastanesine sevk edilen; ancak kendi imkânlarıyla
geçişi sağlayan hasta veya yakınlarından, ilgili bölge hastanesince mutlaka
RS 10 formu alınmalıdır. Ayrıca kendiliğinden bölge hastanelerinden
herhangi birine başvuran hastaların tedavilerinin sonrasında RS 20 formu
ile illerine gönderilmeleri sağlanmalıdır. İl müdürlüklerince de, RS 40
formu düzenlenirken bu hastaların (RS 10 ile giden, RS 20 ile gelen)
grubunun içerisinde değerlendirilmeleri gerekmektedir.
 Daha önce bölge hastanesinde yatarak tedavi görmüş ve iline gönderilmiş
hastaların, kontrol amacıyla tekrar bölge hastanesine başvurması halinde
beraberlerinde tekrar RS 20 formu ile iline gönderilmesi, ilgili hastanın
tedavisinin değişebileceği noktasından hareketle yerinde olacaktır. İl
müdürlüklerinin bu hususa dikkat ederek söz edilen durumlarda
mükerrerliğin önlenmesi amacıyla, RS 20 bilgilerinin RS 40’a
aktarılmamasına özen gösterilmelidir.

Tablo 13.3 Bölge Hastaneleri ve Bağlı Olan İllerin Listesi [1, 2, 5]

İstanbul Ruh Manisa Ruh Adana Ruh Elazığ Ruh Samsun Ruh
Sağlığı ve Sağlığı ve Sağlığı ve Sağlığı ve Sağlığı ve
Hastalıkları Hastalıkları Hastalıkları Hastalıkları Hastalıkları
Hastanesi Hastanesi Hastanesi Hastanesi Hastanesi
1 2 3 4 5
İstanbul Manisa Adana Elazığ Samsun

Edirne Balıkesir Konya Erzurum Sinop

Kırklareli İzmir Kırşehir Erzincan Kastamonu
Tekirdağ Aydın Nevşehir Kars Çankırı
Çanakkale Kütahya Kayseri Ağrı Amasya
Bursa Afyon Aksaray Tunceli Çorum
Bilecik Isparta Karaman Malatya Yozgat
Eskişehir Burdur İçel Van Tokat
Kocaeli Uşak Niğde Diyarbakır Sivas
Sakarya Denizli K. Maraş Mardin Ordu
Bolu Muğla Adıyaman Muş Giresun
Zonguldak Antalya Gaziantep Bingöl Bartın

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16

 Ruh Sağlığı Mevzuatı

Ankara Hatay Bitlis Iğdır

Kırıkkale Şanlıurfa Siirt Bayburt
Karabük Kilis Hakkâri Gümüşhane
Yalova Osmaniye Şırnak Trabzon
Düzce Batman Rize
Ardahan Artvin
RS 10 Bölge Ruh Sağlığı Tablo 13.4 RS 10 Formu [1, 2]
ve Hastalıkları RS 10 Formunda Bulunan Mevcut Bilgiler RS 10 Formuna Getirilen Yenilikler
Hastanesi’ne sevk
edilen hastalarla ilgili Sevk edileceği bölge hastanesi Hastanın eğitim durumu
kullanılan formdur. Sağlık Müdürlüğüne başvuru tarihi Sosyal güvencesi
Hastanın kimliği ve adresi Cinsiyeti
İletişim kurulabilecek bir yakınının kimlik T.C. kimlik no
ve adresi Tanı kodu
Hastanın muayene edildiği hastane Kaçıncı sevk
Hastanın tanısı ve protokol numarası Acil müdahalede uygulanan tedavi/doz
Sevk nedeni
Varsa hastaya uygulanan tedavi

Tablo 13.5 RS 20 Formu [1, 2]

RS 20 Formunda Bulunan Mevcut Bilgiler RS 20 Formuna Getirilen Yenilikler

Kendiliğinden bölge Gönderileceği Sağlık Müdürlüğü’nün adı Hastanın sosyal güvencesi

hastanelerinden Hastanın takip ve tedavisinin nerede Cinsiyeti
herhangi birine yapılacağı T.C. kimlik no
başvuran hastaların Hastanın hastaneden ayrılış şekli Hastanın eğitim durumu
tedavilerinin sonrasında Hastanın kimliği ve adresi Tanı kodu
RS 20 formu ile illerine Hastanın tanısı ve protokol numarası Kontrol tarihi
gönderilmeleri Önerilen tedavi
sağlanmalıdır. Tablo 13.6 RS 30 Formu [1, 2, 5]
RS 30 Formunda Bulunan Mevcut Bilgiler RS 30 Formuna Getirilen Yenilikler

Formun gideceği Sağlık Müdürlüğü’nün Hastanın cinsiyeti

adı Protokol numarası
Hastanın adı, soyadı Tam kodu
Hastanın kontrol tarihi Hastanın kontrole uyumu
Formu düzenleyen kişinin adı Hastanın genel durumu
Formu kontrol eden doktorun adı
Formun düzenlendiği tarih
Tablo 13.7 RS 40 Formu [1, 2, 5]
RS 40 Formunda Bulunan Mevcut Bilgiler RS 40 Formuna Getirilen Yenilikler

Formun doldurulduğu ilin adı Yaş grubu

Sağlık Müdürlüğünden bölge hastanesine Tam kodu
sevk işleminin yapıldığı ayın adı Eğitim durumu
Ruh Sağlığı Şube Müdürü ve Sağlık Tedavi süreci
Müdürü’nün imzası
Sevki yapılan hastaların cinsiyete göre
dağılımı
Sevk edilen hastaların toplam sayıları

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17

 Ruh Sağlığı Mevzuatı

Geldikleri bölge hastaneleri

İlin bağlı olduğu bölge hastanesi
Diğer bölge hastaneleri

Tablo 13.8 RS 50 Formu [1,2,5]

RS 50 Formunda Bulunan Mevcut Bilgiler RS 50 Formuna Getirilen Yenilikler

Ruh hastalıkları hastanesinin adı Yaş grubu

Sağlık müdürlüğünden bölge hastanesine Tam kodu
sevk işleminin yapıldığı ayın adı Eğitim durumu
Bölge hastanesine sevk edilen hastaların Tedavi süreci
illere ve cinsiyetlere göre dağılımı
Ruh hastalıkları hastanesine bölge
hastanesinden ve diğer bölge
hastanelerinden sevk edilen hastaların
total sayısal değerlilikleri

Ruh Sağlığı Bozuk Olan Şahıslarla İlgili Olarak Dikkate Alınması

Gereken Mevzuat
Türk Medeni Kanunu 405. maddesinde "Akıl hastalığı veya akıl zayıflığı
sebebiyle işlerini göremeyen veya korunması ve bakımı için kendisine sürekli
yardım gereken ya da başkalarının güvenliğini tehlikeye sokan her erginin
kısıtlanacağı (vesayet altına alınacağı); görevlerini yaparlarken vesayet altına
Akıl hastalığı veya akıl alınmayı gerekli kılan bir durumun varlığını öğrenen idarî makamların, bu durumu
zayıflığı sebebiyle hemen yetkili vesayet makamına bildirmek zorunda oldukları" hükme bağlanmıştır
kısıtlamaya ancak resmî [1, 9, 11].
sağlık kurulu raporu
Hâkim, akıl hastalığı nedeniyle kısıtlama kararını resmî sağlık kurulu
üzerine karar
raporunu göz önünde bulundurarak verir ve kısıtlanması istenen kişiyi dinleyebilir.
verilmektedir.
Kanun'un 397. maddesinde, "vesayet makamının, sulh hukuk mahkemesi olduğu";
462. maddesinin (13) numaralı bendinde, "vesayet altındaki kişinin bir eğitim,
bakım veya sağlık kurumuna yerleştirilmesinin, vesayet makamının iznine bağlı
bulunduğu" düzenlenmiştir [1, 2, 12].
Türk Medeni Kanunu'nun yukarıda yer verilen ve ilgili diğer hükümleri
dikkate alınarak [1, 9, 12];
 Vesayet altındaki küçüğün veya kısıtlının bir sağlık kurumunda ayaktan
veya yatırılarak tedavilerinin yapılabilmesi için, yerleşim yerlerindeki
vesayet makamlarının bu yönde izninin olup olmadığına bakılması,
 Vesayet makamının tedavi amacıyla böyle bir izninin olmaması halinde,
vasinin öncelikle vesayet makamından izin almasının sağlanması,
 Tedavi amaçlı olarak getirilen hastanın sağlık durumu, kendileri ve/veya
çevreleri için zarar verecek halde ise, vasinin bizzat yatış işlemlerini
yapabileceği; fakat yatış işleminin vesayet makamına bildirilip
bildirilmediğinin sağlık kurumu tarafından takip edilmesi,
 Vesayet altında olmamakla birlikte, akıl hastalığı veya akıl zayıflığı olan ve
tedavisi veya korunması gerektiğine, sağlık kurum veya kuruluşunda görev
yapan tabip tarafından tıbben kanaat getirilen küçük veya ergin kişinin bu

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18

 Ruh Sağlığı Mevzuatı

durumunun görev yapılan kurum veya kuruluşça derhal, hastaların

bulundukları veya ikamet ettikleri yerin vesayet makamına bildirilmesi
gerekmektedir.
Bunun yanı sıra ruhsal bozukluğu olan ve başkalarına saldırma ihtimali
bulunan hastaların sevklerinde, polis ve jandarma desteği, sevk iş ve işlemlerinden
Başkalarına saldırma sorumlu olmamaları ve sadece hastaya ve sevk sırasında görevli olan sağlık
ihtimali bulunan personeline refakat etmeleri şartıyla alınabilmektedir [1, 2].
hastaların sevklerinde,
polis ve jandarma
desteği sadece hastaya
refakat etmeleri şartıyla
Bireysel Etkinlik

alınabilmektedir.
•RS 10, RS 20, RS 30, RS 40 ve RS 50 formları ne zaman hangi
amaç için kullanılmaktadır?

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19

Ruh Sağlığı Mevzuatı

•GİRİŞ
•Ruhsal bozukluklar tüm dünyada belirgin bir hastalık yükü oluşturması
sebebiyle toplumun bütününü ilgilendiren yaygın bir toplum sağlığı sorunu
haline gelmiştir. Bundan dolayı ülkeler ruh sağlığı politikalarını oluşturup,
eylem planlarını ortaya koymaları gerekmektedir.
•Dünya Sağlık Örgütü, ruh sağlığı politikasını; ruh sağlığını geliştiren ve ruhsal
Özet
bozuklukların toplumsal yükünü azaltan prensipler, değerler ve amaçlar
kümesinin düzenlenmesi olarak tanımlamaktadır.
•Ruh sağlığı hizmetlerinin geliştirilmesinde önerilen “en iyi klinik uygulama
yöntemi” planlanacak olan sistemin birinci basamak sağlık kuruluşları ile
entegre olması gerekmektedir. Bu model çerçevesinde “Ruh Sağlığı Eylem
Planı”nda da belirtildiği üzere Toplum Ruh Sağlığı Merkezleri (TRSM) açma
kararı alınmış ve böylece hastane temelli modelden toplum temelli modele
geçiş sağlanmıştır.
•ULUSAL RUH SAĞLIĞI EYLEM PLANI 2011-2023
•Ulusal Ruh Sağlığı Eylem Planı, 2011–2023 dönemini üç aşamalı olarak
kapsamaktadır. Bunlar: Kısa vadeli aktiviteler: 2011-2012, Orta vadeli
aktiviteler: 2013-2016, Uzun vadeli aktiviteler: 2017-2023.
•Ruh Sağlığı Hizmetleri
•Dünyada ruh sağlığı alanında üç farklı hizmet modeli bulunmaktadır. Bunlar:
Hastane temelli model, toplum- hastane denge modeli, toplum temelli
modeldir.
•Ülkemizin sağlık sistemi, sosyo-ekonomik koşulları göz önüne alındığında ve
eksik olan yetişmiş insan gücünün tamamlanmasının onlarca yıl alacağı
hesaplandığında en ideal modelin toplum-hastane denge modeli olduğu
görülmektedir.
•Toplum Temelli Ruh Sağlığı Hizmetleri
•Toplum temelli ruh sağlığı modeli, modern Batı ülkelerinin sağlık
hizmetlerindeki temel unsurlardan biridir. DSÖ’nün de tavsiye ettiği
modeldir.
•Toplum temelli ruh sağlığı modelinde ülke 100-300 bin nüfustan oluşan
coğrafi alanlara bölünür ve her alan için bir toplum ruh sağlığı merkezi
kurulması planlanır.
•Bakanlığımız tarafından 2006 yılında hazırlatılan ulusal ruh sağlığı politika
metninde toplum temelli modele geçiş tavsiye edilmiş ve bakanlığımız ruh
sağlığı politikasında hastane temelli modelden toplum temelli modele geçme
kararı almıştır. Bu modelin ilk basamağı olarak da Toplum Ruh Sağlığı
Merkezleri (TRSM) açma kararı Sağlık Bakanlığı tarafından Nisan 2009’da
alınmış ve pilot çalışmaların sonuçları değerlendirilerek ilgili yönerge Şubat
2011’de yayınlanmış ve uygulaması başlamıştır.
•Toplum Ruh Sağlığı Merkezi'nin Fizikî Koşulları, Araç ve Gereç Asgarî
Standardı
•Toplum Ruh Sağlığı Merkezi'nin kullanımına tahsis edilecek bina; tercihen
müstakil, en az 300m2 toplam kapalı alana sahip ve toplu taşıma araçlarıyla
kolay ulaşılabilir, merkezi yerlerde seçilir. Çok katlı binalarda zemin veya
zemin katla birlikte birinci katlar kullanılır.
•Merkeze Personel Seçimi ve Görevlendirme
•Toplum Ruh Sağlığı Merkezi'nde ruh sağlığı ve hastalıkları uzmanı, sosyal
çalışmacı, psikolog, hemşire, şoför, iş uğraş terapisti ve/veya usta öğretici,
tıbbi sekreter, idari ve teknik personel, temizlik elemanı, güvenlik görevlisi
görevlendirilir. Hizmetin yoğunluğuna göre birden fazla personel
görevlendirilebilir.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20

Ruh Sağlığı Mevzuatı

•MADDE BAĞIMLILIĞI TEDAVİ MERKEZLERİ YÖNETMELİĞİ

•Avrupa ülkelerinde %3,5’a varan oranlarda madde bağımlılık sorunu varken;
ülkemizde bu oranın %0,1-0,5 civarında olduğu tahmin edilmektedir. Aradaki
fark Türkiye’nin sosyoekonomik ve kültürel yapısına ve yaygın dini inanışına
bağlanabilir. Ancak artan iletişim ve etkileşimin de katkısıyla son yıllarda
ülkemizdeki bağımlılık sorununun artış ivmesi Avrupa ülkelerine göre daha
fazladır.
Özet (devamı)
•Bağımlılıkla mücadele için merkezi bir yapılanmadan çok yerel yaklaşımlar ön
planda olmalıdır.
•Madde bağımlılığı tedavisinin uzun süreli ve daimi olması gerekmektedir.
Hastane merkezli tedavi modelinde tedavisi sağlanan çoğu olgu eve
döndüğünde tedavi programına devam edememekte, bu da başarıyı çok
düşürmektedir. Tüm dünyada hastanelerde hizmet verme yerine toplum
temelli müdahale merkezleri modeline geçiş artmaktadır.
•RUH SAĞLIĞI HASTALARININ SEVK VE TAKİPLERİ GENELGESİ
•Akıl hastalığı veya akıl zayıflığı sebebiyle kısıtlamaya ancak resmî sağlık
kurulu raporu üzerine karar verilir. Hâkim, karar vermeden önce, kurul
raporunu göz önünde tutarak kısıtlanması istenen kişiyi dinleyebilir.
•Kanun'un 397 nci maddesinde, "vesayet makamının, sulh hukuk mahkemesi
olduğu"; 462 nci maddesinin (13) numaralı bendinde, "vesayet altındaki
kişinin bir eğitim, bakım veya sağlık kurumuna yerleştirilmesinin, vesayet
makamının iznine bağlı bulunduğu" düzenlenmiştir.
•Ruhsal bozukluğu olan ve başkalarına saldırma ihtimali bulunan hastaların
sevklerinde, polis ve jandarma desteği, sevk iş ve işlemlerinden sorumlu
olmamaları ve sadece hastaya ve sevk sırasında görevli olan sağlık
personeline refakat etmeleri şartıyla alınabilir.

DEĞERLENDİRME SORULARI
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21
Ruh Sağlığı Mevzuatı

1. Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) Avrupa ülkeleri için açıkladığı ruh sağlığı
eylem planı başlıkları arasında aşağıdakilerden hangisi bulunmaz?
a) Halk sağlığı politikalarının ruh sağlığı hizmetlerine etkisini dikkate
almak
b) Damgalama ve ayrımcılıkla mücadele etmek
c) Sektörler arasında işbirliğini azaltmak
d) Yeterli ve yetkin işgücü oluşturmak
e) Ruh sağlığının durumu ve ihtiyaçları ile ilgili yeterli bilgi temin etmek

2. Ulusal ruh sağlığı eylem planında aşağıdakilerden hangisi ruh sağlığını

teşvik etmek ve geliştirme amacına yönelik olarak ortaya konulan
hedeflerden biri değildir?
a) Kadına yönelik şiddeti azaltmak ve sağlıkla ilgili etkilerini önlemek
b) Çocuk istismarını önlemek
c) İntiharı azaltmak
d) Afetlere müdahale anlamında organizasyon ve planlar geliştirmek
e) Toplum temelli ruh sağlığı sistemine geçmek

3. Dünyadaki ruh sağlığı alanında yer alan hizmet modelleri arasında

aşağıdakilerden hangisi bulunmaktadır?
a) Toplum denge modeli
b) Birey denge modeli
c) Toplum temelli model
d) Birey temelli model
e) İşveren temelli model

4. Sağlık Bakanlığı, Toplum Ruh Sağlığı Merkezlerini (TRSM) açma kararını kaç
yılında almıştır?
a) Nisan 2008
b) Şubat 2009
c) Nisan 2009
d) Şubat 2011
e) Nisan 2011

5. Toplum Ruh Sağlığı Merkezlerinin (TRSM) bünyesinde bulunması gereken

alanlar ile fizikî ve donanım asgarî şartları arasında aşağıdakilerden hangisi
yer almaz?
a) Giriş ve karşılama alanı
b) Grup terapisi alanı
c) Uğraş terapisi odaları
d) Kütüphane ve okuma salonu
e) Yönetici odası

6. Toplum Ruh Sağlığı Merkezlerinin (TRSM) bünyesinde çalışan iş uğraş

terapisti veya usta öğreticinin görev ve sorumlulukları arasında
aşağıdakilerden hangisi bulunmaz?
a) Eğitim araçlarını hazırlar.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 22
Ruh Sağlığı Mevzuatı

b) Hastaların amaca uygun şekilde eğitilmesi için gerekli önlemleri alır ve

uygular.
c) Eğitimde yapılan faaliyetlerin ve katılımcıların kayıtlarını tutar.
d) Merkeze gelen hastaların ve hasta yakınlarının karşılanmasına
yardımcı olur.
e) İstatistiksel bilgilerin toplanmasında ve değerlendirilmesinde görev
alır.

7. I. Merkezde hizmet sunulan hastanın tedavi gerekliliğinin ortadan

kalkması
II. Hastaya özgü hazırlanan hizmet planlarında belirlenen amaçlara
ulaşılması
III. Hastanın hizmeti sonlandırmak istemesi
IV. Hastaya özgü hazırlanan hizmet planlarında belirlenen amaçlara
ulaşılamaması
Yukarıdaki durumlardan hangilerinde hastaya verilen toplum ruh sağlığı
hizmetine son verilmektedir?
a) I ve II
b) I, II ve III
c) I, II, III ve IV
d) II ve III
e) I, III ve IV

8. Detoksifikasyon sonrası ayakta ve/veya yatarak, ilaçlı ve/veya ilaçsız

psikososyal tedavileri içeren, kişinin sosyal açıdan düzelmesini hedefleyen,
tüm tedaviler ve rehabilitasyon programlarını içeren madde bağımlılığının
tedavisinde hangi uygulama tipidir?
a) A tipi uygulama
b) B tipi uygulama
c) C tipi uygulama
d) D tipi uygulama
e) E tipi uygulama

9. Madde bağımlılığının tedavisinde B tipi tedavi uygulayan merkezlerde

aşağıdakilerden hangisi bulunması zorunlu kişilerden biri değildir?
a) Sosyal çalışmacı
b) Ruh sağlığı ve hastalıkları uzmanı
c) Psikolog
d) Hemşire
e) Tıbbi kayıt sisteminde görev alacak tıbbi sekreteri

10. Bulunduğu ilden bölge hastanesine sevk edilen; ancak kendi imkânlarıyla
intikalini sağlayan hasta veya yakınlarından, ilgili bölge hastanesince
mutlaka hangi form alınmalıdır?
a) RS 10
b) RS 20
c) RS 30
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 23
Ruh Sağlığı Mevzuatı

d) RS 40
e) RS 50

Cevap Anahtarı
1.c, 2.e, 3.c, 4.c, 5.e, 6.e, 7.c, 8.c, 9.e, 10.a
YARARLANILAN KAYNAKLAR
[1] T.C. Sağlık Bakanlığı. (2011). Ulusal Ruh Sağlığı Eylem Planı 2011-2023. Ankara.
[2] Alataş G, Karaoğlan A, Arslan M (2009). Toplum temelli ruh sağlığı modeli ve
Türkiye’de toplum ruh sağlığı merkezleri projesi. Nöropsikiyatri Arşivi
Dergisi Özel Sayısı, 46:25-29.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 24

Ruh Sağlığı Mevzuatı

[3] Clarkson, P., Challis, D. (2002). Developing performance indicators for mental
healthcare. Journal of Mental Health, 11(3): 281-293.
[4] Dağ, İ. (2003). Türkiye’de ulusal ruh sağlığı politikaları konusunda yapılmış
sistematik çalışmalar. 3P Dergisi, 11(1): 59-67.
[5] T.C. Sağlık Bakanlığı. (2009). Sağlıkta kurumsal performans ve kalite
uygulamaları. ISBN: 978-975-590-288-3, Ankara: Lazer Ofset.
[6] T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı. (2010). Türkiye’de
sağlık eğitimi ve sağlık insan gücü durum raporu: Kurumların öğrenci ve
akademik personel, fiziki mekân ve kapasite, cihaz ve donanım durumu.
YÖK Yayın No:2010/1. ISBN: 978-975-7912-37-8. Ankara: Uyum Ajans.
[7] Hermann, R., Mattke, S., Somekh, D. (2006). Quality indicators for
international benchmarking of mental health care. International Journal
for Quality in Health Care,18(1):31–38.
[8] Avrupa Komisyonu. (2009). 2009 Yılı Türkiye ilerleme raporu. ISBN 978-975-19-
4654-6, Ankara: Ofset Fotomat.
[9] Öztürk,O., Uluşahin A. (2016). Ruh sağlığı ve bozuklukları (14.baskı). Ankara,
Nobel tıp kitabevleri, 186-450.
[10] Amerikan Psikiyatri Birliği (2013). Psikiyatrik hastalıkların tanımlanması ve
sınıflandırması el kitabı (5. Baskı-DSM-5). Çev: Köroğlu, E., Hekimler Yayın
Birliği, Ankara.
[11] Davison, M., Furnham, A. (2018).The personality disorder profile of
professional actors. Psychology of Popular Media Culture; 7(1):33.
[12] T.C. Sağlık Bakanlığı. (2006). Türkiye hastalık yükü çalışması. Refik Saydam
Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü. ISBN: 975-590-198-1, Sağlık Bakanlığı
Yayın No: 701.Ankara.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 25