Ebook9953 (WWW Takbook Com)

‫ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‬
‫در ﺗﺮازوی ﻧﻘﺪ‬
‫ﻋﻠﻲ رﺑﻴﻊ زاده‬
‫‪www.takbook.com‬‬
‫رﺑﻴﻊ زاده‪ ،‬ﻋﻠﻰ‪.1351 .‬‬ ‫ﺳﺮﺷﻨﺎﺳﻪ‪:‬‬
‫ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ در ﺗﺮازوي ﻧﻘﺪ‪ /‬ﻋﻠﻰ رﺑﻴﻊ زاده‪.‬‬ ‫ﻋﻨﻮان و ﻧﺎم ﭘﺪﻳﺪآور‪:‬‬
‫‪.1396 ،‬‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻧﺸﺮ‪:‬‬
‫‪272‬ص‪.‬‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻇﺎﻫﺮي‪:‬‬
‫ﺷﺎﺑﻚ‪:‬‬
‫ﻓﻴﭙﺎ‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﻮﻳﺴﻲ‪:‬‬
‫واژه ﻧﺎﻣﻪ‬ ‫ﻳﺎدداﺷﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‪:‬‬
‫ﺷﻨﺎﺳﻪ اﻓﺰوده‪:‬‬
‫رده ﺑﻨﺪي ﻛﻨﮕﺮه‪:‬‬
‫رده ﺑﻨﺪي دﻳﻮﻳﻲ‪:‬‬
‫ﺷﻤﺎره ﻛﺘﺎﺑﺸﻨﺎﺳﻰ ﻣﻠﻲ‪:‬‬
‫ﺷﻨﺎﺳﻨﺎﻣﻪ ﻛﺘﺎب‬
‫ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ در ﺗﺮازوي ﻧﻘﺪ□‬ ‫■ ﻋﻨﻮان‪:‬‬
‫ﻋﻠﻰ رﺑﻴﻊ زاده□‬ ‫■ ﮔﺮدآورى وﺗﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫‪□-‬‬ ‫■ وﻳﺮاﺳﺘﺎر‪:‬‬
‫‪□-‬‬ ‫■ ﺻﻔﺤﻪ آرا‪:‬‬
‫‪□-‬‬ ‫■ ﻧﺎﺷﺮ ‪:‬‬
‫‪□-‬‬ ‫■ ﭼﺎپ وﺻﺤﺎﻓﻲ‪:‬‬
‫اول‪□1396 ،‬‬ ‫■ ﻧﻮﺑﺖ و ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﺸﺮ‪:‬‬
‫‪ 1000‬ﻧﺴﺨﻪ□‬ ‫■ ﺷﻤﺎرﮔﺎن ‪:‬‬
‫‪ 20000‬ﺗﻮﻣﺎن□‬ ‫■ ﺑﻬﺎ‪:‬‬
‫‪□ISBN:‬‬ ‫■ ﺷﺎﺑﻚ ‪:‬‬
‫ﺗﻘﺪﻳﻢ ﺑﻪ‪:‬‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺷﻚ‪ ‬ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻜَﻰ ﻣﻘﺪس‪ ،‬ﻛﻪ ﺷﻚ‪ ‬ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ زاﻳﺶ داﻧﺶ اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن را از درون ﭘﻴﻠﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺗﻨﻴﺪه ﺧﻮد ﺑﻴﺮون آورده و او را ﺑﻪ‬
‫وادى ﺣﻴﺮت رﻫﻨﻤﻮن ﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺣﻴﺮت در ﻃﺮﻳﻘﺖ ﻧﻬﺎﻳﺖ داﻧﺶ اﺳﺖ ‪،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫داﻧﺶ را ﻧﻬﺎﻳﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫و ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻈﻢ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪو ﻧﻈﻢ ﺑﺨﺸﻴﺪﻧﺪ در ﭘﺪﻳﺪه ﻫﺎي ﻫﺴﺘﻲ و ﺑﺮ ﻣﻮاد ﻛﻪ‬
‫داﻧﺶ ﻧﻴﺰ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ‪.‬‬
‫و ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ ﺧﻮد را داﻧﺴﺘﻨﺪ و ﮔﺎﻣﻲ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻮﭼﻚ در راه آن‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻛﻪ ﻫﻴﭻ از آن ﻧﻤﻰداﻧﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ ﻣﺎ ﻫﻤﺎﻧﺎ‬
‫ﮔﺴﺘﺮش و آﻓﺮﻳﻨﺶ داﻧﺶ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ روزي ﭘﺮده از اﺳﺮار ﺧﻠﻘﺖ ﺑﺮدارﻳﻢ و ﭼﻮن‬
‫ﻧﻮزادي ﺗﺎزه ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺗﺎزه را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان‬
‫‪.1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪9 ........................................................................................................................‬‬
‫ﻓﺼﻞ اول ‪ :‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺤﺘﻮاي ﺳﻴﺎﺳﻲ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‬
‫‪ .1-1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪14 ..............................................................................................................‬‬
‫‪ .2-1‬ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﻋﺼﺮ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪15 ........................................................................‬‬
‫‪ .3-1‬رد ﭘﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻈﺎم ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪:‬‬
‫‪ . 1-3-1‬اﺳﻜﻨﺪر ﻣﻨﻔﻮر ﻳﺎ اﺳﻜﻨﺪر ﻣﺤﺒﻮب‪22 ....................................................................‬‬
‫‪ .2-3-1‬ﻇﻬﻮر ﻛﻴﺶ ﻫﺎ و ادﻳﺎن ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﻣﻌﺮاج ارداوﻳﺮاف‪24 ...........................‬‬
‫‪ .3-3-1‬دﻳﻦ دوﻟﺘﻲ‪25 .......................................................................................................‬‬
‫‪ .4-3-1‬ﻧﻮع و ﺷﻜﻞ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪26 ..... ....................‬‬
‫‪ .5-3-1‬ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺣﻮادث ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺤﺘﻮي ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪27 ................. .......................‬‬
‫‪. 4-1‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻓﺼﻞ اول‪29 ....................................................................................................‬‬
‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺤﺘﻮاي اﻗﺘﺼﺎدي ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‬
‫‪ .1-2‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ .2-2‬ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﺮان در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‪32 ...........................................‬‬
‫‪ .3-2‬رد ﭘﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎرﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﻣﺸﺎﻏﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪36 ...........:‬‬
‫‪ . 4-2‬ﻛﺎرﻛﺮد اﻗﺘﺼﺎدي وﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻓﻨﺎوري ﻳﺎد ﺷﺪه در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪42 ............‬‬
‫‪ .5-2‬ﺧﻮراك‪:‬‬
‫‪.1-5-2‬ﺧﻮراك در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‪47 ..................................................................................‬‬
‫‪ .2-5-2‬ردﭘﺎي ﺧﻮراك ﻫﺎي راﻳﺞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪57 ...............................‬‬
‫‪ .1- 2-5-2‬ﻣﻲ و ﻣﻨﮓ ﮔﺸﺘﺎﺳﺒﻲ ‪57 ...............................................................................‬‬
‫‪ .2-2-5-2‬ﺧﻮراك اﻧﻮش‪70 ..............................................................................................‬‬
‫‪. 3-2- 5-2‬درون و ﻣﻴﺰد ‪71 .............................................................................................‬‬
‫‪ . 4-2-5- 2‬ﺧﻮراك ﻫﺎي ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ ﻣﺬﻫﺒﻲ ‪72 .................................................................‬‬
‫‪ .6-2‬ردﭘﺎي ﭘﻮﺷﺎك راﻳﺞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪74 ............................................‬‬
‫‪ .7-2‬ردﭘﺎي ﻣﻌﻤﺎري راﻳﺞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ‪75 .........................................‬‬
‫‪. 8-2‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻓﺼﻞ دوم‪76 ...................................................................................................‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪ :‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺤﺘﻮاي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‬
‫‪ .1 -3‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪78 ..................................................................................................................‬‬
‫‪ . 2-3‬اﻗﺸﺎر و ﻃﺒﻘﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪79 ..........................................................................:‬‬
‫‪ .1-2-3‬ﻃﺒﻘﻪ اﺷﺮاف‪82 .....................................................................................................‬‬
‫‪ .2-2-3‬ﻃﺒﻘﻪ روﺣﺎﻧﻴﻮن‪82. .................................................................................................‬‬
‫‪ .3-2-3‬ﻃﺒﻘﻪ ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن‪84 ....................................................................................................‬‬
‫‪ .4-2-3‬ﻃﺒﻘﻪ دﺑﻴﺮان و دﻳﻮاﻧﻴﺎن‪85.. ......................................................................‬‬
‫‪. 5-2-3‬ﺗﻮده ﻣﺮدم ‪ :‬ﻛﺸﺎورزان ‪ ،‬داﻣﺪاران ‪ ،‬ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان و ﭘﻴﺸﻪ وران‪86 ..........................‬‬
‫‪ .1- 5-2-3‬اﻗﺸﺎر ﻓﺮودﺳﺖ )ﻧﺎﺷﻬﺮوﻧﺪان(‪89 ....................................................................‬‬
‫‪. 3-3‬ردﭘﺎي ﻃﺒﻘﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ‪:‬‬
‫‪ .1-3-3‬ﺷﺎه‪90 ...................................................................................................................‬‬
‫‪ .2-3-3‬ﺑﺰرﮔﺎن‪90 .............................................................................................................‬‬
‫‪ . 3-3-3‬روﺣﺎﻧﻴﺎن‪91 ...........................................................................................................‬‬
‫‪. 4-3-3‬ارﺗﺸﺘﺎران‪92 ............................................................................................................‬‬
‫‪ .5-3-3‬دﺑﻴﺮان‪92 ...............................................................................................................‬‬
‫‪.6-3-3‬ﺗﻮده ﻣﺮدم ‪92 ........................................................................................................:‬‬
‫‪ .1-6-3-3‬دﻫﻘﺎﻧﺎن ‪92 ................................................................................................ .....‬‬
‫‪.2 -6-3-3‬ﻛﺸﺎورزان ‪ ،‬ﺷﺒﺎﻧﺎن ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻪ وران‪93 ..................................................................‬‬
‫‪ .3-6-3-3‬ارزاﻧﻴﺎن ‪93..........................................................................................................‬‬
‫‪. 4 -3‬ﻃﺒﻘﺎت ﻣﻌﻨﻮي و روﺣﺎﻧﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪93 .........................................................:‬‬
‫‪ .1-4-3‬ﻫﻤﻴﺴﺘﮕﺎن‪94 .......................................................................................................‬‬
‫‪ .2-4-3‬ﺳﺘﺎره ﭘﺎﻳﻪ‪95 .........................................................................................................‬‬
‫‪ .3-4-3‬ﻣﺎه ﭘﺎﻳﻪ‪95 .............................................................................................................‬‬
‫‪ .4-4-3‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭘﺎﻳﻪ‪95 .....................................................................................................‬‬
‫‪.5-4-3‬ﮔﺮزﻣﺎن‪96 ..............................................................................................................‬‬
‫‪.5-3‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ‪97 .....................................................................:‬‬
‫‪ .1-5-3‬ﺧﺎﻧﻮاده در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‪97 ...................................................................................‬‬
‫‪ .2-5-3‬اﻫﻤﻴﺖ ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪99 ................................................................‬‬
‫‪ .3-5-3‬ﻧﻈﺎم ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات ﺧﺎﻧﻮاده در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪99 ................................................‬‬
‫‪ .4-5-3‬ﺟﺎﻳﮕﺎه زن در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪101 .................................................................................‬‬
‫‪ .5-5-3‬ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻣﺮد در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪108 ..............................................................................‬‬
‫‪ .6-5-3‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي‪110 ......................................................................................................‬‬
‫‪.6-3‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻬﺎد دﻳﻦ‪:‬‬
‫‪ .1-6-3‬دﻳﻦ در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‪111 ..........................................................................................‬‬
‫‪ .2-6-3‬ردﭘﺎي دﻳﺎﻧﺖ راﻳﺞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪117 .............................................‬‬
‫‪ .3-6-3‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶ اﻧﺴﺎن و ﺟﻬﺎن در ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي و ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ‪121.......................‬‬
‫‪ .4-6-3‬ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻌﺮاج ارداوﻳﺮاف ﺑﺎ ﻣﻌﺮاج ﻫﺎي دﻳﮕﺮ زرﺗﺸﺘﻲ‪127........................................‬‬
‫‪ .5-6-3‬ﺣﻘﻮق ﻗﻀﺎ و ﺟﺰا در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ‪135.....................................................................‬‬
‫‪.7-3‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‪143 ......................................................................................................‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم ‪ :‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺤﺘﻮاي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‬
‫‪ .1-4‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪145 ....................................................................................................................‬‬
‫‪ .2-4‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﻈﺎم اﺧﻼﻗﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ‪151.................................‬‬
‫‪ .3-4‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي ادﺑﻲ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ‪:‬‬
‫‪.1-3-4‬ردﭘﺎي ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻫﺎي دﻳﻨﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ‪172...............‬‬
‫‪ .2-3-4‬ردﭘﺎي اﻳﺰدان و اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان زرﺗﺸﺘﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ‪179........................................‬‬
‫‪ .3-3-4‬ردﭘﺎي آداب و رﺳﻮم آﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺖ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ‪182...........................................‬‬
‫‪ .4-3-4‬ﺗﻘﺪس اﻋﺪاد در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ‪190............................................................................‬‬
‫‪ .5-3-4‬اﻗﺘﺒﺎﺳﺎت ادﺑﻲ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ‪194...............................................................................‬‬
‫‪.4 -4‬رد ﭘﺎي ﻧﻈﺎم آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ‪196........................................‬‬
‫‪ .5-4‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم ‪199..................................................................................................‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﻛﻠﻲ ‪201..............................................................................................................‬‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻬﺎ‬
‫‪ -1‬ﻣﺘﻦ ﻓﺎرﺳﻲ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ‪204.............................................................................................‬‬
‫‪-2‬ﻧﻤﻮدارﻫﺎ ‪ ،‬ﺟﺪاول و ﭼﺎرت ﻫﺎ ‪236......................................................................................‬‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ ‪250......................................................................................................‬‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﻤﻮدارﻫﺎ ‪ ،‬ﺟﺪاول و ﭼﺎرت ﻫﺎ‬

‫ﺻﻔﺤﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان‬
‫ﻧﻤﻮدار)‪ .(1-1‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ درﺻﺪ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻓﺼﻮل ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ‪236‬‬
‫ﻧﻤﻮدار)‪ .(1-2‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ درﺻﺪ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻓﺼﻮل ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‪236‬‬
‫ﻧﻤﻮدار)‪ .(1-3‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ درﺻﺪ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻓﺼﻮل ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده ‪237............‬‬
‫ﻧﻤﻮدار)‪ .( 2-3‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ درﺻﺪ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻓﺼﻮل ﺧﺎﻧﻮاده ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ اﻧﻮاع رواﺑﻂ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ‬
‫ﺟﻨﺴﻲ ‪237......................................................................................................................................‬‬
‫ﻧﻤﻮدار)‪ . (3-3‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ درﺻﺪ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻓﺼﻮل ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده و رواﺑﻂ‬
‫ﺟﻨﺴﻲ ‪238......................................................................................................................................‬‬
‫ﻧﻤﻮدار)‪ .( 4-3‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ درﺻﺪ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻓﺼﻮل ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ وﻇﺎﻳﻒ ﻣﺮدان‬
‫و زﻧﺎن ‪238......................................................................................................................................‬‬
‫ﻧﻤﻮدار )‪ . (5-3‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ درﺻﺪ ﻓﺼﻮل اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده و وﻇﺎﻳﻒ‬
‫ﻣﺮدان و زﻧﺎن ‪239...........................................................................................................................‬‬
‫ﻧﻤﻮدار)‪ . (6-3‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ درﺻﺪ ﻓﺼﻮل اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده وازدواج‬
‫ﺧﻮﻳﺪوده ‪239..................................................................................................................................‬‬
‫ﻧﻤﻮدار )‪.(7-3‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ درﺻﺪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ زﻧﺎن و ﻣﺮدان در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ‪240..............................‬‬
‫ﻧﻤﻮدار)‪ .( 8-3‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ درﺻﺪ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻓﺼﻮل ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪240‬‬
‫ﻧﻤﻮدار) ‪ .(1-4‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ درﺻﺪ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻓﺼﻮل ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪241‬‬
‫ﻧﻤﻮدار) ‪ .(2-4‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ درﺻﺪ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻓﺼﻮل ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي‪ :‬ﺳﻴﺎﺳﻲ‪،‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي‪241.................................................................................................................................،‬‬
‫ﺟﺪول) ‪. (1-4‬اﻧﻮاع ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻳﺎد ﺷﺪه در ﻛﺘﺎب ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪242..............................................‬‬
‫ﺟﺪول)‪.( 2-4‬اﻧﻮاع ﺛﻮاب ﻫﺎي ﻳﺎد ﺷﺪه در ﻛﺘﺎب ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪245............................................‬‬
‫ﺟﺪول )‪ .( 3-4‬ذﻛﺮ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻫﺎي دﻳﻨﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪246.................................‬‬
‫ﺟﺪول )‪ .( 4-4‬ذﻛﺮ اﻳﺰدان و اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان زرﺗﺸﺘﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪247...................................‬‬
‫ﭼﺎرت )‪ .(1-3‬ﺳﻴﺮ آﻓﺮﻳﻨﺶ اﻧﺴﺎن و ﻛﻴﻬﺎن ﺗﻮﺳﻂ اﻫﻮرا ﻣﺰدا‪249...........................................‬‬
‫‪9‬‬ ‫ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ در ﺗﺮازوي ﻧﻘﺪ‬
‫‪ -1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪:‬‬
‫ﻣﻌﺮاج در آﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺖ ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ ﻛﻬﻨﻲ دارد و ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻣﻘﺎم ﺑﺎﻻي ﻣﻌﻨﻮي و ﭘﺎﻛﻲ روان‬
‫ﻣﻌﺮاج روﻧﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ آن در ﮔﺎﺗﺎﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ زرﺗﺸﺖ ﺑﺎ اﻫﻮراﻣﺰدا ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ و‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ دوم آن ﻣﻌﺮاج ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ ﻳﺎرﻳﮕﺮ زرﺗﺸﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ زرﺗﺸﺖ ﺑﺎ ﺧﻮراﻧﺪن ﻣﻲ و ﻣﻨﮓ روان او را‬
‫ﺑﻪ ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﺑﺮد‪ ،‬ﻣﻌﺮاج ﻛﺮﺗﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ اﻣﺎ در آن ﺑﻪ ﺧﻮردن ﻣﻲ و ﻣﻨﮓ‬
‫اﺷﺎره ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬در ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﻣﻌﺮاج ﻫﺎ اﻳﻦ روان اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺮاج ﻣﻲ رود ﻧﻪ ﺟﺴﻢ ‪،‬‬
‫ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺷﺮح ﻣﻌﺮاج ﻣﻮﺑﺪي ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ارداوﻳﺮاف ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻮردن ﻣﻲ و ﻣﻨﮓ ﺑﻪ‬
‫ﺟﻬﺎن روﺣﺎﻧﻲ ﻣﻲ رود و ﺷﺮح ﺳﻔﺮش را دﺑﻴﺮي ﻛﺘﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬اﻳﻦ اﺛﺮ اﺣﺘﻤﺎﻻدر اواﺧﺮدوره‬
‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮي ﻧﮕﺎرش ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺟﺰو ﻛﺘﺐ دﻳﻨﻲ زرﺗﺸﺘﻴﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رﻓﺘﻪ و درﺑﻴﻦ‬
‫زرﺗﺸﺘﻴﺎن اﻳﺮان و ﻫﻨﺪ از اﻫﻤﻴﺖ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺮﺧﻮردارﺑﻮده اﺳﺖ ‪ ،‬ﻛﺘﺎب در ‪ 101‬ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﻧﺜﺮي‬
‫ﺳﺎده و روان ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﻫﺎي ‪ 1‬ﺗﺎ ‪3‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪن ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺳﻔﺮ ارداوﻳﺮاف‬
‫ﭘﺎرﺳﺎ را ﺑﻪ ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮ ﺷﺮح داده اﺳﺖ ‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﻫﺎي ‪ 4‬ﺗﺎ ‪ 15‬ﺷﺮح ﻣﺸﺎﻫﺪات وﻳﺮاف و ﺗﻮﺻﻴﻒ‬
‫اﻧﻮاع ﭘﺎرﺳﺎﻳﺎن و ﭘﺎداﺷﻬﺎي آﻧﺎن در ﺟﺎﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻬﺸﺖ و ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺑﺮزخ اﺳﺖ ‪ ،‬از ﻓﺼﻞ ‪16‬‬
‫ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺘﺎب ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺘﺎب را در ﺑﺮﻣﻴﮕﻴﺮد ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ دوزخ و ﮔﻨﺎﻫﻜﺎران و ﻋﻘﻮﺑﺘﻬﺎي‬
‫آﻧﺎن اﺧﺘﺼﺎص دارد ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﮔﻨﺎه ﺷﻴﻮن و ﻣﻮﻳﻪ ﺑﺮ ﻣﺮدﮔﺎن ‪ ،‬ﻫﻤﺠﻨﺴﺒﺎزي ‪ ،‬زﻧﺎ ‪ ،‬زﻧﺎ ﺑﺎ زن‬
‫ﺷﻮﻫﺮدار‪ ،‬ﺑﺪزﺑﺎﻧﻲ زﻧﺎن ‪ ،‬ﻛﻢ ﻓﺮوﺷﻲ ‪ ،‬ﻏﻴﺒﺖ ‪ ،‬دروﻏﮕﻮﻳﻲ ‪ ،‬ﺟﺎدوﮔﺮي‪ ،‬ﺑﺪﻋﺖ در دﻳﻦ ‪،‬ﺳﻘﻂ ﺟﻨﻴﻦ‬
‫‪ ،‬دزدي ‪ ،‬ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﻣﻠﻚ دﻳﮕﺮان ‪ ،‬ﻋﻬﺪ ﺷﻜﻨﻲ ‪ ،‬آزار ﺑﻪ ﺳﺘﻮران ‪ ،‬رﺷﻮه ﺧﻮاري و روﺳﭙﻴﮕﺮي ؛در‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺘﺎب )ﻓﺼﻞ ‪ ، (101‬آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ وﻳﺮاز ﺑﻪ ﺣﻀﻮرﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻴﺮﺳﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺳﻂ او ﭘﻴﺎﻣﻲ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮدﻣﺎن ﺟﻬﺎن ﻣﺎدي ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺪ ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺣﺠﻢ وﺳﻴﻊ اﻃﻼﻋﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ‪،‬اﻗﺘﺼﺎدي و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻮﺟﻮد در ﻛﺘﺎب ‪ ،‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻬﻢ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد ﺗﺎ اﻃﻼﻋﺎت ﻧﻬﻔﺘﻪ در آن اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ و ﻣﻮرﺧﻴﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻛﻤﻚ‬
‫ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ دﻳﺪ روﺷﻨﺘﺮي ﺑﻪ روﻳﺪادﻫﺎي اﻳﻦ دوره ﻣﻬﻢ از ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ﺑﻨﮕﺮﻧﺪ‬
‫ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ از ﻧﻈﺮ ﭘﻴﺮوان دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ داراي اﻫﻤﻴﺖ ﻓﺮاوان ﺑﻮده و ﺗﺮﺟﻤﻪ آن ﺑﻪ زﺑﺎن ﻫﺎي‬
‫ﮔﺠﺮاﺗﻲ و ﻓﺎرﺳﻲ و ﻫﻨﺪي ﺧﻮد ﻧﺸﺎﻧﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه در ﻧﺰد آﻧﻬﺎ ﺗﺎﺛﻴﺮ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪،‬اﻟﺒﺘﻪ‬
‫ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ در ﺗﺮازوي ﻧﻘﺪ‬ ‫‪10‬‬
‫اﻫﻤﻴﺖ ﻛﺘﺎب ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﺟﻨﺒﻪ دﻳﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب از ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ و زﺑﺎن‬
‫ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺧﺎور ﺷﻨﺎﺳﺎن واﺟﺪ اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ ﭼﺮا ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺘﺎﺑﻴﺴﺖ ﻛﻪ در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻌﺮاج از دوره‬
‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ادوارد ﺑﺮاون در ﺟﻠﺪ اول ﺗﺎرﻳﺦ ادﺑﻲ اﻳﺮان درﺑﺎره اﻫﻤﻴﺖ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‬
‫ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ‪»:‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب از آن ﺟﻬﺖ ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮج و ﻣﺮج ﻣﺎدي و ﻣﺬﻫﺒﻲ اﻳﺮان را ﺑﺮ‬
‫اﺛﺮ ﺣﻤﻠﻪ اﺳﻜﻨﺪر و اﺣﻴﺎء ﻣﻠﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ اﻳﺮان ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ را در ﻗﺮن ﺳﻮم ﻣﻴﻼدي و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﻘﺎﻳﺪ‬
‫زرﺗﺸﺘﻲ را درﺑﺎره آﺧﺮت ﻣﺠﺴﻢ ﻣﻲ ﺳﺎزد «‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﺘﺎب ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﻴﻖ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪ ‪،‬ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﺎ در اﻳﻦ اﺛﺮ در ﭘﻲ آﻧﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎرا‬
‫ﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ و اﻃﻼﻋﺎت را از ﻻﺑﻼي ﻣﺤﺘﻮي ﻛﺘﺎب ﺑﻴﺮون ﺑﻜﺸﻴﻢ و ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ‬
‫دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي زﻣﺎن دﻗﻴﻖ ﻧﮕﺎرش ﻛﺘﺎب را درﻳﺎﺑﻴﻢ و اﻧﮕﻴﺰه ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻛﺘﺎب از ﻧﮕﺎرش و وﺟﻮد‬
‫دﻳﻦ ﻣﺮدﻣﻲ ﻳﺎ دوﻟﺘﻲ و ﺑﺴﻴﺎري دﻳﮕﺮ از اﺑﻬﺎﻣﺎت را روﺷﻦ ﻛﻨﻴﻢ ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ روي ﺗﻤﺎﻣﻲ‬
‫ﻛﺘﺐ ﭘﻬﻠﻮي اﻧﺠﺎم ﺷﻮد و ﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ دﻗﻴﻖ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد‬
‫در اﻳﻦ ﻛﺘﺐ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه و ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬
‫اﻳﻨﻜﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ روي ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻫﺎ ‪ ،‬ﺳﻨﮓ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎ و اﻟﻮاح ﺑﺮ ﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه از دوره اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن‬
‫ﻧﻴﺰ ﺗﻜﺮار ﺷﻮد ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﺗﺤﻘﻴﻘﺎ ت ﺑﻪ ﺳﻤﺖ و ﺳﻮي ﺟﺰﺋﻲ ﻧﮕﺮي ﺳﻮق ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ‪ :‬ﻳﻚ ده آﺑﺎد ﺑﻬﺘﺮ از ﺻﺪ ده ﺧﺮاﺑﺴﺖ و ﻳﻚ ﺗﺤﻘﻴﻖ دﻗﻴﻖ و ﺟﺰء ﻧﮕﺮ ﺑﻬﺘﺮ از ده‬
‫ﻫﺎ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﮔﺴﺘﺮده وﻟﻲ ﻧﺎﻗﺺ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫در ﺑﺎره اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺎر ﻛﺮده اﻧﺪ وﻫﺮﻳﻚ ﺑﺨﺸﻲ از ﺳﺎﺧﺘﺎر‬
‫ﻫﺎي ﻛﺘﺎب را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار داده اﻧﺪ ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ و ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺮ روي ﺗﻤﺎﻣﻲ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي ﻛﺘﺎب اﻧﺠﺎم ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﺳﻴﺮ اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻣﺎﻧﻲ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫‪ -‬رﺷﻴﺪ ﻳﺎﺳﻤﻲ در ﺳﺎل ‪ 1314‬و ﻋﻔﻴﻔﻲ در ﺳﺎل ‪ 1342‬و ﻣﻬﺮداد ﺑﻬﺎر در ﺳﺎل ‪ 1362‬و ژاﻟﻪ‬
‫آﻣﻮزﮔﺎر در ﺳﺎل ‪ ، 1372‬ﻫﺮ ﻳﻚ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ را ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮده اﻧﺪ و‬
‫ﻫﺮﻳﻚ در اﺑﺘﺪاي ﻛﺘﺎب ﺧﻮد ﻧﻘﺪﻫﺎﻳﻲ درﺑﺎره آن ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻌﻴﻦ در ﻛﺘﺎب ﻳﺎدﻧﺎﻣﻪ ﭘﻮر داوود )ﭼﺎپ ﺗﻬﺮان ‪ ،(1325 ،‬ﻣﺘﻦ ﻛﺎﻣﻞ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ را‬
‫آورده وآن را ﻧﻘﺪ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻌﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪي و ﺟﻠﻴﻞ ﻧﻈﺮي ﻣﻌﺮاج در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ را ﺑﺎ ﻣﻌﺮاج در رﺳﺎﻟﻪ اﻟﻐﻔﺮان ﺑﺎ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﺮده اﻧﺪ و ﻧﻘﺎط ﺗﺸﺎﺑﻪ و ﺗﻔﺎوت ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ را ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪه اﻧﺪ ‪ ،‬اﻳﻦ دو‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺧﻮد را در ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﭘﮋوﻫﺸﻲ ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ 8‬ﭼﺎپ ﻛﺮده‬
‫اﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎﻳﻲ راد و ﺷﻬﺮوز ﺧﺮدﻣﻨﺪ ‪ ،‬ﻣﺸﺘﺮﻛﺎ ﻣﻘﺎﻟﻪ اي ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺧﺮدﻣﻨﺪ ﺷﻬﺮ و‬
‫ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ در ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺻﺤﻨﻪ ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪ 80‬ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﺎﻧﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻓﺮﻳﺪون وﻫﻤﻦ روي واژه ﻧﺎﻣﻪ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻛﺎر ﻛﺮده و آن را در ﺳﺎل ‪ 1355‬در ﺑﻨﻴﺎد‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان در ﺗﻬﺮان ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺼﻄﻔﻲ دﻫﻘﺎن و رﺣﻴﻢ ﻋﻔﻴﻔﻲ ﻣﺸﺘﺮﻛﺎ ﺑﻪ ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ و‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ اي ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان‪ :‬ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ در آﻳﻴﻦ ﻣﺰدﻳﺴﻨﻲ را در ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻛﺘﺎب ﻣﺎه ﺗﺎرﻳﺦ و‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ در ﺳﺎل ‪ 1363‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺪي ﻛﺎرﮔﺮ ﺑﻪ ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺘﺎب ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﻣﻘﺎﻟﻪ اي ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان در‬
‫آﻣﺪي ﺑﺮ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ در ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻛﺘﺎب ﻣﺎه ادﺑﻴﺎت و ﻓﻠﺴﻔﻪ در ﺳﺎل ‪ 1378‬ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﺎﻧﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﻬﺮداد ﺑﻬﺎر ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﮔﺴﺘﺮده اي درﺑﺎره ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ از ﺟﻤﻠﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه‬
‫زن را در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار داده و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ را در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮده و ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺎﻣﻞ آن رادر ﻛﺘﺎﺑﻲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ‪:‬ﭘﮋوﻫﺸﻲ در اﺳﺎﺗﻴﺮ اﻳﺮان آورده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﻴﻤﺎ ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ در ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ زن در ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺳﻴﺎﺳﺖ )ﭘﮋوﻫﺶ زﻧﺎن( ﻛﻪ در ﭘﺎﻳﻴﺰ‬
‫‪ 1384‬ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﺑﺎ اراﺋﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ اي ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﮔﻨﺎﻫﺎن زﻧﺎن در ارداوﻳﺮاف‬
‫ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﻼﻛﻬﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻮﺟﻮد درﻛﺘﺎب ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻣﺮﺿﻴﻪ ﻛﺴﺮاﻳﻲ و ﺣﺴﻦ اﺑﺮاﻫﻴﻤﻲ ﻣﺸﺘﺮﻛﺎ در ﻣﻘﺎﻟﻪ اي در دو ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ادﻳﺎن و ﻋﺮﻓﺎن ﻛﻪ‬
‫در ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪ 1388‬ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﺎدﮔﺮاﻳﻲ در ﺳﻴﺮاﻟﻌﺒﺎد اﻟﻲ‬
‫اﻟﻤﻌﺎد ﺳﻨﺎﻳﻲ و ارداوﻳﺮاف ﻧﺎﻣﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ راﻳﮕﺎﻧﻲ و ﺳﻴﺪﻣﻬﺪي ﻣﻮﺳﻮي ﻛﻮﻫﭙﺮ ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻟﻪ اي ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ‪ :‬ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻛﺎر و ﻛﺸﺎورزي در ارداوﻳﺮاف ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬از ﻣﻨﻈﺮ ﺛﻮاب و ﻋﻘﺎب اﺧﺮوي ؛درﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺖ ادﻳﺎن درﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ 395‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮده اﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ از اﻳﻦ اﺛﺮ ﻣﻬﻢ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ و از‬
‫اراﺋﻪ ﺳﻴﻤﺎي ﻛﻠﻲ اﻳﻦ اﺛﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺧﻮدداري ﻛﺮده اﻧﺪ ﻣﺎ در اﻳﻦ اﺛﺮ در ﭘﻲ آﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﺎﻣﻞ‬
‫ﻛﺮدن اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻳﻚ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﻠﻲ و ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ از ﻣﺤﺘﻮاي ﻛﺘﺎب ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻳﻢ‪ ، .‬ﺑﺮاي‬
‫اراﺋﻪ اﻳﻦ ﺳﻴﻤﺎي ﻛﺎﻣﻞ و ﺟﺎﻣﻊ از ﻛﺘﺎب ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺤﺘﻮاي ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدد وﺳﭙﺲ اﻳﻦ ﻣﺤﺘﻮي ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻛﺘﺎب ﺑﺎ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﻧﻘﺎط اﺧﺘﻼف و اﺷﺘﺮاﻛﺎت‬
‫ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ آﺷﻜﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﺑﺎ آﺷﻜﺎر ﺷﺪن اﻳﻦ اﺧﺘﻼﻓﺎت و اﺷﺘﺮاﻛﺎت ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﻘﺎط ﺗﺎرﻳﻚ‬
‫و اﺑﻬﺎﻣﺎت درﺑﺎره اﻳﻦ اﺛﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد روﺷﻦ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ‪،‬اﺑﻬﺎﻣﺎﺗﻲ ﻧﻈﻴﺮ ‪ :‬زﻣﺎن ﻧﻮﺷﺘﺎر ﻛﺘﺎب‬
‫‪ ،‬اﻧﮕﻴﺰه ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻳﺎ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﮔﺎن ﻛﺘﺎب وﻏﻴﺮه ‪ .‬ﺑﺎ روﺷﻦ ﺷﺪن اﻳﻦ‬
‫اﺑﻬﺎﻣﺎت درﺟﻪ اﻫﻤﻴﺖ و اﻋﺘﺒﺎر ﻛﺘﺎب ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﻨﺒﻊ ﺗﺤﻘﻴﻖ دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‬
‫و ﻧﻴﺰ ‪ ،‬دوره اي از ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻛﺘﺎب ﻣﻌﺮف آن اﺳﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎب درﭼﻬﺎر ﻓﺼﻞ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ :‬ﻓﺼﻞ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎ را ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻴﻜﻨﺪ ‪،‬‬
‫ﻓﺼﻞ دوم ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺘﺎب اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ‬
‫ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﺎ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﭘﺮداﺧﺘﻪ و در ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم ﻧﻴﺰ ﺳﺎﺧﺘﺎر‬
‫ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﺘﺎب ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺘﻮن ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻣﻮرد ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﻴﺪوارم اﻧﺠﺎم ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺮ روي اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﻤﻮﻧﻪ و اﻟﮕﻮﻳﻲ ﺷﻮد ﺟﻬﺖ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫دﻧﺒﺎل ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺑﻜﺮ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ و ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﮕﻮﻳﻨﺪ در ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان‬
‫ﺑﺎﺳﺘﺎن دﻳﮕﺮ ﺟﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ روزﻧﻪ اﻳﺴﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﺗﻚ ﺗﻚ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺟﺎي ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ دارﻧﺪ و ﻫﺮ ﻛﺪام از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻳﻚ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻜﺮ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آﻳﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ اول‪:‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺤﺘﻮای ﺳﯿﺎﺳﯽ‬

‫ارداوﯾﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‬
‫‪ .1-1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪:‬‬
‫ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻣﻮر ﺳﻴﺎﺳﻲ و دوﻟﺖ ﻣﻲ ﭘﺮدازد‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻈﺎم اﻏﻠﺐ ﺑﺎ‬
‫ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و دﻳﮕﺮ ﻧﻈﺎم ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻮرد ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻗﺮار ﻣﻲ‬
‫ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده اي از ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ‬
‫ﻗﺒﻴﻞ ﻣﻲ ﭘﺮدازد ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﺼﺪر ﻗﺪرت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ و اﻣﻮر ﻣﺬﻫﺒﻲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺷﻮﻧﺪ و دوﻟﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮي ﺑﺮ ﻣﺮدم و اﻗﺘﺼﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮداﺷﺖ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ از ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ وﺟﻮد دارد‪:‬‬
‫ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻛﺎﻣﻠﻲ از ﻧﻬﺎد ﻫﺎ‪ ،‬ﮔﺮوه ﻫﺎي ذي ﻧﻔﻊ )از ﻗﺒﻴﻞ اﺣﺰاب ﺳﻴﺎﺳﻲ‪،‬‬ ‫•‬
‫اﺗﺤﺎدﻳﻪ ﻫﺎي ﺗﺠﺎري و ﮔﺮوه ﻫﺎي راي دﻫﻲ( و ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﻴﺎن آن ﻧﻬﺎد ﻫﺎ و ﻗﻮاﻋﺪ و ﻧﺮم ﻫﺎي‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻫﺎي آن ﻫﺎ را اداره ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪) .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻗﻮاﻋﺪي ﭼﻮن ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ و‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت(‬
‫ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﮔﺮوه ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ داراي‬ ‫•‬
‫ﻗﺪرت ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺿﺮورﺗﺎ داراي دو ﻣﺸﺨﺼﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از از‬ ‫•‬
‫اﺟﺰاي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻛﻪ داراي ﻣﺮز ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﺮ ﻳﻚ در ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻛﻪ اﻳﺠﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻧﻈﺮي ﺑﻪ روﺷﻲ از ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻃﻼق ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ‬ ‫•‬
‫ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﮔﺬاري و ﺳﺎزﻣﺎن دﻫﻲ ﻛﺮدن ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﺎن در ﺗﺸﻜﻴﻼت ﺧﻮد ﻣﻲ ﭘﺮدازد‪.‬‬
‫ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﺣﻔﻆ ﻧﻈﻢ و ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ را در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و در ﻋﻴﻦ‬ ‫•‬
‫ﺣﺎل ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻬﺎد ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲ ﻫﺎ و ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ را در اﻳﻦ‬
‫دوره از ﺣﻴﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻄﺮح ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻛﺘﺎب درآﻣﺪي ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ ؛ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ را اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫»ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﻬﺎد ﻫﺎ و ﻣﺮاﻛﺰي ﻛﻪ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ را در دﺳﺖ دارﻧﺪ و ﻳﻚ ﻛﻠﻴﺖ واﺣﺪ را ﺑﻪ‬
‫وﺟﻮد ﻣﻲ آورﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﻠﻴﺖ ﻣﺘﺎﺛﺮ از ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺧﺼﻠﺖ ﻫﺎ و وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎﻳﻲ‬
‫‪1‬‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻲ ﺑﺨﺸﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺷﻴﻮه اﺳﺘﻘﺮار آن‪ ،‬ﻧﻬﺎد ﻫﺎ و ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﺎﻣﻌﻪ و زﻳﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫ﻫﺎي ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ ؛ ﻋﻨﺎﺻﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﻧﻮع ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ را آﺷﻜﺎر ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ‪ ،‬در ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮدﻋﺒﺎرت‬
‫اﺳﺖ از ‪ :‬وﺟﻮد ﻳﺎ ﻋﺪم وﺟﻮد دﻳﻦ دوﻟﺘﻲ ‪ ،‬رد ﭘﺎي ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ دوﻟﺖ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ﻛﺘﺎب ‪،‬‬
‫ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺣﻮادث ﺟﺎري ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺮ ﻧﮕﺎرش ﻛﺘﺎب ‪،‬ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل ﺳﻴﺎﺳﻲ و ردﭘﺎي ﺷﻜﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ در ﻛﺘﺎب ‪.‬‬
‫‪ .2-1‬ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﻋﺼﺮ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ )ﺳﻴﺎﺳﺖ اﺗﺤﺎد دﻳﻦ و دوﻟﺖ (‬

‫اردﺷﻴﺮ ﭘﺲ از ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ اردوان ‪ ،‬آﺧﺮﻳﻦ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه اﺷﻜﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻛﺸﻮر و‬
‫ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ ﺧﻮد را اﺗﺤﺎد و ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ ﻛﺸﻮر از ﻧﻈﺎم ﻣﻠﻮك اﻟﻄﻮاﻳﻔﻲ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ او ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫اﺳﻜﻨﺪر ﻣﻘﺪوﻧﻲ ﺟﻬﺖ ﺗﺒﺎه ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻛﺸﻮر و ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻛﺮدن ﻫﻤﺪاﺳﺘﺎﻧﻲ ﻣﺮدم ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻈﺎﻣﻲ را ﭘﻲ‬
‫رﻳﺨﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﺮاي اﺳﻜﻨﺪر‪ ،‬آن ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ او ﭘﻲ ﮔﺮﻓﺖ و آرزو داﺷﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺎر ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺗﺮ از‬
‫رﻳﺨﺘﻦ ﺧﻮن ﻣﺮدم ﺑﻮد‪ 2 .‬اردﺷﻴﺮ ﺑﺎﺑﻜﺎن ﺑﺎ ﺗﻴﺰﺑﻴﻨﻲ و ﻧﺒﻮغ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺧﺎص ﺧﻮد درﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ ﻋﺪم اﺻﻞ ﺗﻤﺮﻛﺰ از ﺳﻮﺋﻲ و ﻋﺪم اﺳﺘﻘﺮار ﻳﻚ دﻳﻦ واﺣﺪ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﻗﺪرت ﻣﺎدي و‬
‫ﻣﻌﻨﻮي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﻛﺰي را ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺳﺴﺖ و ﻧﺎاﺳﺘﻮار ﻣﻲ ﺳﺎﺧﺖ ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮاي ﺑﻘﺎي آن در‬
‫دراز ﻣﺪت ﺧﻄﺮي ﺟﺪي ﻣﺤﺴﻮب ﮔﺮدد ‪ 3.‬از اﻳﻦ رو درﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ ﺑﺮ‬
‫ﻳﻚ آرﻣﺎﻧﻲ ﺗﻜﻴﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ آن آرﻣﺎن ﻣﺮدم را ﻳﻜﺪل و ﻫﻤﺪﺳﺖ ﺳﺎزد وﻫﻮ اﺧﻮاه ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﻛﻨﺪ‬
‫‪ - 1‬ﻧﻘﻴﺐ زاده ‪ ،‬اﺣﻤﺪ ‪،‬درآﻣﺪي ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ص ‪165‬‬

‫‪ - 2‬ﻃﺒﺮي ‪،‬اﺣﺴﺎن‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﺎ درﺑﺎره ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ ﻫﺎ و ﺑﻴﻨﺶ ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در اﻳﺮان ‪ ،‬ص ‪. 69‬‬
‫‪ - 3‬ﺑﻴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺮﻳﻦ ‪،‬ﺷﺎﻣﮕﺎه اﺷﻜﺎﻧﻲ و ﺑﺎﻣﺪاد ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪ ،‬ص ‪. 12‬‬
‫ﻛﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن آرﻣﺎن ﻣﺸﺘﺮك اﻳﺸﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎري ﻛﻪ اردﺷﻴﺮ در اﻳﺮان اﻧﺠﺎم داده و ﺧﺪﻣﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻠﻴﺖ و اﺳﺘﻘﻼل اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻛﺮده ﺑﻮد ‪،‬رﺳﻤﻲ ﻛﺮدن دﻳﻦ زردﺷﺘﻲ و ﺳﻌﻲ در ﺗﺮوﻳﺞ و اﻧﺘﺸﺎر آن اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ اﺳﺎس ﻗﻮﻣﻴﺖ و ﻣﻠﻴﺖ ﻣﺮدم در اﻳﺮان ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﺪه و ﺑﻲ وﺟﻮد آن زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺑﺮاي‬
‫اﻳﻦ ﻗﻮم ﻣﺸﻜﻞ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪،‬وي ﺑﻪ ﻗﺪري در اﺣﻴﺎي ﻣﺬﻫﺐ زرﺗﺸﺘﻲ ﺳﻌﻲ ﺑﻪ ﺧﺮج داده ﻛﻪ ﻣﻲ‬
‫‪1‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ اردﺷﻴﺮ ﻣﻮﺑﺪي ﺑﻮده ﻛﻪ ﺗﺎج ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ و ﻛﺸﻮرداري اردﺷﻴﺮ روي ﺳﻪ اﺻﻞ ﺑﻮد اول ﺗﻤﺮﻛﺰ دوﻟﺖ و وﺣﺪت ﻣﻠﺖ اﻳﺮان دوم‬
‫ﻫﻤﻜﺎري و ﻫﻢ آﻫﻨﮕﻲ ﺳﻠﻄﻨﺖ و روﺣﺎﻧﻴﻮن و ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﻴﺶ ﻣﺰدﻳﺴﻨﻲ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻋﺼﺮ اردﺷﻴﺮ‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﺳﻮم ﻫﻤﺮاﻫﻲ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ از ﻛﺸﺎورزان‪ .‬دو دﮔﺮ ﮔﻮﻧﻲ دﻳﮕﺮ در ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ اردﺷﻴﺮ‬
‫ﭘﺪﻳﺪار ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻛﻤﻚ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮ او ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﺷﻜﻞ ﺛﺎﺑﺖ و ﻗﻄﻌﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ‬
‫دﮔﺮﮔﻮﻧﻴﻬﺎ اﻓﺰودن آﺧﺮﻳﻦ ﻟﻘﺐ ﺑﻪ اﻟﻘﺎب ﺧﻮد اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻟﻘﺐ وي ﻳﻚ ﮔﺎم از اﺳﻼف اﺷﻜﺎﻧﻲ‬
‫ﺧﻮد ﻓﺮاﺗﺮ ﻣﻲ رود ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻮد را از دوده اﻳﺰدان ﻣﻲ داﻧﺪ ‪.‬وﻳﮋﮔﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺗﺎج ﺑﺮ ﺟﺎي ﺗﻴﺎري‬
‫ﺳﻨﺘﻲ اﺳﺖ ‪ .‬ﻟﻘﺐ ﺗﺎزه و ﭘﻮﺷﺶ ﺳﺮ ﺗﺎزه ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻨﻨﺪه ﭘﺎﻳﮕﺎه اﻳﺰدي اردﺷﻴﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭼﻨﺪان ﻛﻪ‬
‫ﭼﻮن وي در ﻧﻘﺸﻬﺎي ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ وﻳﮋه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻨﺼﺐ ﺷﺎﻫﻲ ﺧﻮد را در ﺑﺮاﺑﺮ اﻫﻮراﻣﺰدا ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪﻫﺪ‬
‫‪2‬‬
‫ﺗﺎج او ﻛﻪ از ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺎﺟﻬﺎي دﻧﺪاﻧﻪ دار اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﺎﺟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ اورﻣﺰد ﻧﻬﺎده اﺳﺖ ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ‬
‫‪.‬اردﺷﻴﺮ ﺑﺮاي ﻋﻤﻞ ﻛﺮدن ﺑﻪ اﺗﺤﺎد دﻳﻦ و دوﻟﺖ از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا‪ ،‬ﺑﺎ روﺣﺎﻧﻴﻮن زرﺗﺸﺘﻲ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪ و‬
‫اﻳﻦ راﺑﻂ ﻣﺤﺒﺖ ﺑﻴﻦ روﺣﺎﻧﻴﺎن و ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻤﺒﻞ اﺗﺤﺎد دﻳﻦ و دوﻟﺖ‪ ،‬ﺗﺎ آﺧﺮ‬
‫ﻋﻬﺪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﻋﻠﻲ رﻏﻢ ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﻫﻢ ﭼﻨﺎن وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﻌﺪ از اردﺷﻴﺮ‪ ،‬ﺷﺎﭘﻮر اول‪ ،‬ﭘﺲ از‬
‫ﭘﻴﺮوزي ﺑﺮ واﻟﺮﻳﻦ آن ﻃﻮري ﻛﻪ در ﻛﻌﺒﻪ زرﺗﺸﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﺷﻬﺮ آﺗﺸﻜﺪه ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻨﺎ‬
‫ﻛﺮد و ﻣﻐﺎن ﺑﺴﻴﺎري را ﻣﻮرد ﻟﻄﻒ و ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار داد‪،‬در زﻣﺎن او ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻮﺑﺪ ﺑﺰرگ ﻛﺮﺗﻴﺮ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ روﺣﺎﻧﻴﺖ رﺳﻤﻲ زرﺗﺸﺘﻲ را ﺷﻜﻞ داد و ﻛﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺗﺪوﻳﻦ ﻛﻨﺪ ‪،‬ﺑﻪ‬
‫اوﺳﺘﺎ ﺗﻘﺪس ﺑﺨﺸﺪ ‪ ،‬ﻛﻴﺸﻲ رﺳﻤﻲ ﭘﺪﻳﺪ آورد ‪،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺎم اﻋﺘﻘﺎدي وﺣﺪت ﺑﺨﺸﺪ و ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ‬
‫‪3‬‬
‫دﻳﻨﻲ زرﺗﺸﺘﻲ را در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ دوﻟﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪.‬‬
‫‪- 1‬اﻗﺒﺎل آﺷﺘﻴﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﻋﺒﺎس‪،‬اردﺷﻴﺮ ﺑﺎﺑﻜﺎن ﻣﻮﺳﺲ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ اﻳﺮاﻧﺸﻬﺮ‪ ،‬ص‪. 52‬‬
‫‪ - 2‬ﻓﺮاي ‪،‬رﻳﭽﺎرد ﻧﻠﺴﻮن ‪،‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان از ﺳﻠﻮﻛﻴﺎن ﺗﺎ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ دوﻟﺖ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﺴﻦ اﻧﻮﺷﻪ ‪،‬ﺟﻠﺪ ﺳﻮم ‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ اول ‪،‬ﺻﺺ‪272 - 217‬‬
‫‪ - 3‬ﻟﻮﻛﻮﻧﻴﻦ ‪ ،‬وﻻدﻳﻤﻴﺮﮔﺮﻳﮕﻮروﻳﭻ ‪ ،‬ﺗﻤﺪن اﻳﺮان ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻨﺎﻳﺖ اﷲ رﺿﺎ ‪،‬ص ‪. 96‬‬
‫ﺷﺎه ﺑﻌﺪي ﻫﺮﻣﺰ ﻳﻜﻢ )‪ 271-270‬م( ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻛـﺮد ‪،‬او را ﺑـﻪ ﺟـﺎي ﺑـﺮادرش‬
‫ﻧﺮﺳﻪ ﺑﻪ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ ‪،‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ از ﻟﺤﺎظ دﻳﻨﻲ روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا ﻫﺮﻣـﺰ ﻫـﻢ ﺑـﻪ ﻣـﺎﻧﻲ‬
‫اﺟﺎزه داد ﻛﻪ آزاداﻧﻪ ﺑﻪ اﺷﺎﻋﻪ ﭘﻴﺎم ﺧﻮد ﺑﭙﺮدازد و ﻫﻢ ﻛﺮﺗﻴﺮ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﺪ‪،‬ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻛﺎر‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﺨﺸﻲ از ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﻬﺎر دو ﮔﺎﻧﻪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﻫﺮ دو ﻣﺬﻫﺐ را ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل ﺑﮕﻴﺮد ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﻫﺮﻣﺰ ﺑﺮادر او ﺑﻬﺮام اول )‪ 271-274‬م( ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ رﺳﻴﺪ و در اﻳﻦ زﻣﺎن ﻗﺪرت‬
‫ﻛﺮﺗﻴﺮ اﻓﺰوده ﺷﺪه و اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻗﺘﻞ ﻣﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﻮﻃﺌﻪ او اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﻬﺮام ﻳﻜﻢ زﻣﺎن ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﺮد ‪،‬او ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﭘﺴﺮ ﺷﺎﭘﻮر ﻳﻜﻢ ﺑﻮد اﻣﺎ ﻫﺮﻣﺰ او را ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻮرﺧﻴﻦ اﺳﻼﻣﻲ از‬
‫ﺑﻬﺮام اول ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ ﻳﺎد ﻛﺮده اﻧﺪ ‪،‬اﺑﻦ اﺛﻴﺮ درﺑﺎره وي ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ »:‬او ﻣﺮدي ﺑﺮدﺑﺎر و آرام و ﻧﻴﻚ‬
‫رﻓﺘﺎر ﺑﻮد ‪.‬ﻣﺎﻧﻲ زﻧﺪﻳﻖ را ﺑﻜﺸﺖ و ﭘﻮﺳﺖ ﻛﻨﺪ و ﭘﻮﺳﺘﺶ ﭘﺮ از ﻛﺎه ﻛﺮد و ﺑﺮ دروازه اي از دروازه‬
‫ﻫﺎي ﺟﻨﺪي ﺷﺎﭘﻮر ﻛﻪ اﻳﻨﻚ دروازه ﻣﺎﻧﻲ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻴﺎوﻳﺨﺖ‪ ،‬روزﮔﺎر ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ وي ﺳﻪ ﺳﺎل‬
‫و ﺳﻪ ﻣﺎه و ﺳﻪ روز ﺑﻮد ‪ 2«.‬؛ ﺧﻮاﻧﺪ اﻣﻴﺮدرﺑﺎره ﺑﻬﺮام ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ‪» :‬ﺑﻬﺮام ﺑﻦ ﻫﺮﻣﺰ ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ ﺷﺎﻫﻨﺪه‬
‫ﺑﻮد ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر زﻣﺎن اﻳﺎﻟﺘﺶ ﺑﻪ رواﻳﺖ ارﺑﺎب اﺧﺒﺎر ﺳﻪ ﺳﺎل و ﺳﻪ ﻣﺎه ﺑﻮد و ﻗﺘﻞ ﻣﺎﻧﻲ ﻧﻘﺎش در‬
‫اﻳﺎم ﻓﺮﻣﺎﻧﻔﺮﻣﺎﻳﻲ او روي ﻧﻤﻮد «‪. 3‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﮕﺎه ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻬﺮام اول رﻳﺸﻪ دﻳﻨﻲ دارد ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ در زﻣﺎن او و ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن او ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫ﻣﺎﻧﻲ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪ ‪،‬ﺛﻌﺎﻟﺒﻲ داﺳﺘﺎن را اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ رواﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ »:‬ﺑﻬﺮام اﻣﺮ داد ﺗﺎ‬
‫ﻣﻮﺑﺪان ﻣﻮﺑﺪ در ﺣﻀﻮر او ﺑﺎ ﻣﺎﻧﻲ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬ﻣﻮﺑﺪ از ﻋﻘﻴﺪه او ﭘﺮﺳﻴﺪ ‪.‬ﻣﺎﻧﻲ ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﺗﺮك دﻧﻴﺎ و‬
‫ﺧﺮاب آن و ﻋﺪم ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ زﻧﺎن ﺗﺎ ﺗﻨﺎﺳﻞ ﻗﻄﻊ ﮔﺮدد و اﻳﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺎدي ﻓﺎﺳﺪ از ﻣﻴﺎن ﺑﺮود ‪...‬ﻣﻮﺑﺪ‬
‫ﮔﻔﺖ ‪ :‬ﭘﺲ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮ را ﺑﻜﺸﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺑﺪﻧﺖ روﺣﺖ را ﻋﻤﺮان ﻛﻨﻴﻢ ‪ .‬ﭘﺲ اﻣﺮ داد ﻛﻪ‬
‫ﭘﻮﺳﺘﺶ را ﺑﻜﻨﺪﻧﺪ و در آن ﻛﺎه ﭘﺮ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻳﻚ دروازه ﺟﻨﺪي ﺷﺎﭘﻮر آوﻳﺨﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﺑﻪ‬
‫‪4‬‬
‫ﺑﺎب ﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻬﺮام اﻣﺮ ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ دوازده ﻫﺰار ﺗﻦ از ﭘﻴﺮوان ﻣﺎﻧﻲ داد «‪.‬‬
‫ﺑﻬﺮام دوم ﺑﺮاي ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻧﺮﺳﻪ ﻛﻪ ﺷﺎه ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﺑﻮد ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﺮﺗﻴﺮ ﻧﻴﺎز داﺷﺖ و‬
‫‪ - 1‬درﻳﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺗﻮرج ‪ ،‬ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺮﺗﻀﻲ ﺛﺎﻗﺐ ﻓﺮ‪ ،‬ص ‪25‬‬
‫‪ - 2‬اﺑﻦ اﺛﻴﺮ ‪ ،‬ﻋﺰاﻟﺪﻳﻦ ﻋﻠﻲ ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺎﻣﻞ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ روﺣﺎﻧﻲ ‪،‬ج‪ ،2‬ص ‪453‬‬
‫‪ - 3‬ﺧﻮاﻧﺪ اﻣﻴﺮ ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﺒﻴﺐ اﻟﺴﻴﺮ ‪ ،‬زﻳﺮ ﻧﻈﺮ دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ دﺑﻴﺮ ﺳﻴﺎﻗﻲ ‪ ،‬ص ‪227‬‬
‫‪ - 4‬ﺛﻌﺎﻟﺒﻲ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪاﺑﻦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺛﻌﺎﻟﺒﻲ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻓﻀﺎﺋﻠﻲ ‪ ،‬ص ‪319‬‬
‫از اﻳﻦ دوره ﺑﻮد ﻛﻪ ﺻﻌﻮد واﻗﻌﻲ ﻛﺮﺗﻴﺮ ﺑﻪ ﻗﺪرت آﻏﺎز ﺷﺪ او دردر ﻃﻮل ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺑﻬﺮام دوم )‪-274‬‬
‫‪ 293‬م( ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ و ﻃﻲ اﻳﻦ دوره ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﺎﻫﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﻗﺪرت ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺧﻮد را از دﺳﺖ دادﻧﺪ ‪ ،‬ﺑﻬﺮام دوم ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻮرﺧﻴﻦ اﻳﺮان »در آﻏﺎز ﺷﺎﻫﻲ او‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺳﺘﻢ ﭘﻴﺸﻪ ﺑﻮد و ﺑﺰرﮔﺎن و آزادﮔﺎن از او رﻧﺠﻴﺪه ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ او را از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدارﻧﺪ ‪،‬ﻣﻮﺑﺪ‬
‫ﻣﻮﺑﺪان واﺳﻄﻪ ﺷﺪ و از آﻧﻬﺎ ﻣﻬﻠﺖ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﭘﺎدﺷﺎه را اﻧﺪرز ﻧﻤﺎﻳﺪ واﮔﺮ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻫﻤﺪﺳﺖ ﺷﻮد ‪ ...‬ﺑﻬﺮام ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻛﺮد و ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺴﺖ ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه ﺧﻮﺷﺮﻓﺘﺎري ﻛﻨﺪ و روز دﻳﮕﺮ از‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن ﭘﻮزش ﺧﻮاﺳﺖ «‪ 1 .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﻴﺎﻧﺠﻴﮕﺮي ﺧﻮد ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه درﺟﻪ اﻫﻤﻴﺖ و ﻧﻔﻮذ روﺣﺎﻧﻴﺖ‬
‫در ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ؛ ﻗﺪرت اﻳﻨﺪو در ﻫﻢ ﺗﻨﻴﺪه ﺑﻮده ﻛﺮﺗﻴﺮﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻃﺒﻘﻪ روﺣﺎﻧﻴﺖ ﻫﺮ ﻗﺪر» ﻣﻲ‬
‫ﻛﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﻣﺎﻧﻮﻳﺖ را رﻳﺸﻪ ﻛﻦ ﺳﺎزد ‪،‬ﻗﺪرت و ﻧﻔﻮذش ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺮام اول و دوم ﺑﻮد و ﻇﺎﻫﺮا ﭘﺲ از‬
‫ﻣﺮگ آن دو و ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ رﺳﻴﺪن ﻧﺮﺳﻲ از ﻧﻔﻮذش در درﺑﺎر ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪ ‪ 2«.‬در ﺳﺎل ‪ 293‬ﻣﻴﻼدي‬
‫ﺑﻬﺮام دوم درﮔﺬﺷﺖ و ﻧﺮﺳﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي وي ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﻧﺸﺴﺖ ‪،‬در ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻧﻘﺶ رﺳﺘﻢ ﻧﺮﺳﻪ در ﻛﻨﺎر‬
‫آﻧﺎﻫﻴﺘﺎ اﻳﺴﺘﺎده و آﻧﺎﻫﻴﺘﺎ ﺣﻠﻘﻪ ﻗﺪرت را ﺑﻪ او ﻣﻲ دﻫﺪ و اﻳﻦ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺗﻼش ﻧﺮﺳﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺑﺨﺸﻲ دﻳﻨﻲ ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﻮد اﺳﺖ ‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 302‬ﻣﻴﻼدي ﻫﺮﻣﺰ دوم ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﭘﺪر ﺷﺪ‬
‫‪،‬ودر زﻣﺎن وي ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﻣﺴﻴﺤﻲ ﺷﺪ و ﻣﺸﻜﻼت ﻋﻤﺪه اي ﺑﺮاي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮد ‪،‬ﭘﺲ‬
‫از وي ﭘﺴﺮش آذر ﻧﺮﺳﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﺪ اﻣﺎ ﻣﺪت ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ او ﻛﻮﺗﺎه ﺑﻮد و اﺷﺮاف و‬
‫روﺣﺎﻧﻴﻮن او را ﺑﺮﻛﻨﺎر ﻛﺮدﻧﺪ ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﭘﺴﺮ ﻫﺮﻣﺰ ﻳﻌﻨﻲ ﺷﺎﭘﻮر دوم )‪ 379-309‬م( ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻛﻮدك‬
‫ﺑﻮد ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ رﺳﻴﺪ‪،‬در زﻣﺎن او ﺑﻮد ﻛﻪ آذرﺑﺎد ﻣﻬﺮﺳﭙﻨﺪان ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻚ و دودﻟﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮد ﺑﺮ ﺳﻴﻨﻪ ﺧﻮد روي ﮔﺪاﺧﺘﻪ رﻳﺨﺖ ‪ ،‬ﺑﻲ ﮔﻤﺎن اﻳﻦ ﺷﻚ و دودﻟﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬
‫ﻧﻔﻮذ ادﻳﺎن ﻣﺎﻧﻮي و ﻣﺴﻴﺤﻲ و ﻳﻬﻮدي در ﻛﺸﻮر ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ در زرﺗﺸﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻴﺰ ﺿﻤﻦ اﻋﺘﺮاف‬
‫ﺑﻪ آﻣﻴﺨﺘﮕﻲ دﻳﻦ و دوﻟﺖ در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ رﻳﺨﺘﻦ روي ﻣﺬاب ﺑﺮ روي ﺳﻴﻨﻪ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫آذرﺑﺎدﻣﻬﺮﺳﭙﻨﺪان اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ را ﺑﻪ دوره اردﺷﻴﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻴﺪﻫﺪ‪:‬‬
‫»ﻛﺠﺎ ﻧﺎم آن ﺷﺎه اﺳﺖ اردﺷﻴﺮ – ﺑﻮد ﭘﻮر ﺳﺎﺳﺎن زﻣﻦ ﻳﺎد ﮔﻴﺮ‬
‫‪ - 1‬ﺷﻮﺷﺘﺮي ‪ ،‬ﻋﺒﺎس ‪،‬اﻳﺮان ﻧﺎﻣﻪ ‪ ،‬ص ‪68‬‬

‫‪ - 2‬ﺑﺮوﺳﻴﻮس ‪ ،‬ﻣﺎرﻳﺎ ‪ ،‬اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻴﺴﻲ ﻋﺒﺪي ‪ ،‬ص ‪194‬‬
‫ﺟﻬﺎن را ﺑﻴﺎراﻳﺪ او ﺳﺮ ﺑﻪ ﺳﺮ – رﻫﺎﻧﺪ ﺑﻬﺎن را ﻫﻢ از درد ﺳﺮ‬

‫دﮔﺮ ﺑﺎره آراﻳﺪ اﻳﻦ دﻳﻦ ﺑﻪ – ﻛﻨﺪ ﺗﺎزه اﻳﻦ رﺳﻢ و آﻳﻴﻦ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺬﻳﺮد ﻫﻤﻪ ﻛﺲ از او دﻳﻦ راﺳﺖ – ازﻳﺮا ﻛﻪ ﺑﺮﻫﺎﻧﺶ ﺑﺮ دﻳﻦ ﮔﻮاﺳﺖ‬
‫ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ ﻫﻤﻪ ﺧﻠﻖ آن راز اوي – ﮔﺪازﻧﺪ ﺑﺮ ﺳﻴﻨﻪ اش ﻣﺲ و روي‬
‫‪1‬‬
‫اﺑﻲ آن ﻛﻪ آﻳﺪش رﻧﺠﻲ ﺑﻪ ﺗﻦ – از آن ﭘﺲ ﻛﻪ ﻗﻮت ﺑﻴﺎﺑﺪ ز ﻣﻦ «‬
‫ﺷﺎﭘﻮر دوم ﻳﻜﻲ از آﺧﺮﻳﻦ ﺷﺎﻫﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد را داراي ﭼﻬﺮ از ﻳﺰدان ﻣﻲ داﻧﺪ و‬
‫ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﭘﺲ از او ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﻏﻴﺮ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺷﺪه و اﻗﺘﺪار دﻳﻨﻲ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﻪ ﺷﺪت‬
‫ﻧﺰول ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺷﺎﭘﻮر ﻫﻔﺘﺎد و دو ﺳﺎل ﺑﻮد ‪ ،‬ﺷﺎﭘﻮر در وﺻﻴﺘﺶ ﺑﺮادر ﺧﻮد اردﺷﻴﺮ را ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﭘﺲ از او »اردﺷﻴﺮ ﭘﺴﺮ ﻫﺮﻣﺰد ‪،‬ﭘﺴﺮ ﻧﺮﺳﻲ ‪،‬ﭘﺴﺮﺑﻬﺮام‪،‬ﭘﺴﺮﺷﺎﭘﻮر ‪ ،‬ﭘﺴﺮ اردﺷﻴﺮ‬
‫ﺑﺎﺑﻜﺎن ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ رﺳﻴﺪ ﭼﻮن ﺗﺎج ﺑﺮ ﺳﺮ ﻧﻬﺎد ﺑﺰرﮔﺎن را ﺑﺎر داد ‪...‬اﻣﺎ ﭼﻮن ﺟﺎي ﺧﻮد را در ﺳﻠﻄﻨﺖ‬
‫اﺳﺘﻮار ﻳﺎﻓﺖ ﺑﺮ ﺑﺰرﮔﺎن و ﻣﻬﺘﺮان دﺳﺖ ﻳﺎزﻳﺪ و اﻧﺒﻮﻫﻲ از اﻳﺸﺎن را ﻛﺸﺖ ﺗﺎ آﻧﻜﻪ ﻣﺮدم او را ﭘﺲ از‬
‫ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺑﺮﻛﻨﺎر ﻛﺮدﻧﺪ «‪ 2‬اردﺷﻴﺮ دوم از‪ 379‬ﻣﻴﻼدي ﺗﺎ ‪ 383‬ﻣﻴﻼدي ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﻛﺮد‬
‫ﭘﺲ از او ﭘﺴﺮش ﺷﺎﭘﻮر ﺳﻮم )‪ 388 – 383‬م( ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ رﺳﻴﺪ ‪،‬اﻳﻦ دو ﭘﺎدﺷﺎه ﻫﻤﺮاه ﺑﻬﺮام‬
‫ﭼﻬﺎرم )‪ 399-388‬م( ﻫﺮ ﺳﻪ ﭘﺎﻳﺎن اﻧﺪوه ﺑﺎري داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻗﺪرت رو ﺑﻪ رﺷﺪ اﺷﺮاف و‬
‫روﺣﺎﻧﻴﻮن از زﻣﺎن ﺷﺎﭘﻮر دوم اﺳﺖ ‪ ،‬در دوران ﻳﺰدﮔﺮد ﻳﻜﻢ )‪ 420-399‬م( ﺗﺎ اﻧﺪازه اي از ﺗﻌﺼﺐ‬
‫دﻳﻨﻲ ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪ و ﺑﺎ اﻗﻠﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ رﻓﺘﺎر ﺷﺪ و ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ در ﻣﻨﺎﺑﻊ دﻳﻨﻲ‬
‫زرﺗﺸﺖ ﺑﻪ او ﻟﻘﺐ ﺑﺰﻫﻜﺎر داده اﻧﺪ ‪،‬ﭘﺲ از وي ﺑﻬﺮام ﭘﻨﺠﻢ ﺻﺎﺣﺐ ﺗﺨﺖ و ﺗﺎج ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺷﺪ‬
‫)‪420‬م(‪ ،‬او ﭘﺎدﺷﺎه رزم و ﺑﺰم ﺑﻮد و ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﻓﺮﺟﺎم ﺷﻨﺎﺳﻲ زرﺗﺸﺘﻲ ﻋﺼﺮ او را دوره ﺻﻠﺢ و‬
‫آراﻣﺶ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻛﻪ دﻳﻮان ﻧﺎﭼﺎر ﺷﺪﻧﺪ ﭘﻨﻬﺎن ﺷﻮﻧﺪ و اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﺣﻜﻴﻢ ﺗﻮس ﻧﻴﺰ‬
‫ﻧﻤﻮد ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻄﻮري ﻛﻪ ﻓﺮدوﺳﻲ از ﻗﻮل ﺑﻬﺮام ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﺗﻦ ﺷﺎه دﻳﻦ را ﭘﻨﺎﻫﻲ ﺑﻮد ‪ -‬ﻛﻪ دﻳﻦ ﺑﺮﺳﺮ او ﻛﻼﻫﻲ ﺑﻮد‬
‫‪3‬‬
‫ﭘﻨﺎﻫﻲ ﺑﻪ از دﻳﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻫﻤﻲ – اﺑﻲ دﻳﻦ ﻧﺸﺎﻳﺪ ﺗﺮا زد ﻫﻤﻲ«‪.‬‬
‫‪ - 1‬زﻧﺪ وﻫﻮﻣﻦ ﻳﺴﻦ و ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ اردﺷﻴﺮ ﺑﺎﺑﻜﺎن ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺻﺎدق ﻫﺪاﻳﺖ ‪ ،‬ص‪127‬‬
‫‪ - 2‬ﺷﺎﻫﭙﻮر ﺷﻬﺒﺎزي ‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪،‬ص ‪121‬‬
‫‪ - 3‬ﻓﺮدوﺳﻲ ‪،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ‪ ،‬ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ‪،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ ژول ﻣﻮل ‪ ،‬ص ‪.541‬‬
‫در دوره ﻳﺰدﮔﺮد دوم )‪ 457-438‬م( ﻧﻔﻮذ دﻳﻦ زرﺗﺸﺘﻲ در ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻛﺘﺎب اﻋﻤﺎل ﺷﻬﺪاي ﺳﺮﻳﺎﻧﻲ ‪،‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻪ آزار و اذﻳﺖ ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن و‬
‫ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ روﺣﺎﻧﻴﻮن زرﺗﺸﺘﻲ و وﻗﺎﻳﻊ ﻧﮕﺎران ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ از ﻳﺰدﮔﺮد دوم ﺑﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﻴﻜﻲ ﻳﺎد ﻛﺮده اﻧﺪ ‪.‬‬
‫دو ﭘﺴﺮ ﻳﺰدﮔﺮد دوم ‪،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺮﻣﺰ ﺳﻮم )‪459-457‬م( و ﭘﻴﺮوز ﻳﻜﻢ )‪ 484-459‬م( ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ رﺳﻴﺪﻧﺪ ‪ ،‬در دوره ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﻴﺮوز ﻫﻮن ﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﺸﻮر ﺗﺎﺧﺘﻨﺪ وﭘﺴﺮش ﻗﺒﺎد و دﺧﺘﺮش را‬
‫ﮔﺮوﮔﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ‪،‬در اﻳﻦ زﻣﺎن آزار ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﻋﻠﻴﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن وﺟﻮد داﺷﺖ و ﻗﺤﻄﻲ و‬
‫ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ ﺳﺮاﺳﺮ اﻣﭙﺮاﺗﻮري را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ‪،‬دوران ﻛﻮﺗﺎه ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻼش )‪488-484‬م( ﺑﻲ ﺣﺎدﺛﻪ‬
‫ﮔﺬﺷﺖ‪»،‬ﺑﻼش روﺷﻲ ﻧﻴﻜﻮ داﺷﺖ و ﺑﻪ آﺑﺎداﻧﻲ راﻏﺐ ﺑﻮد و از ﺣﺴﻦ ﺗﺪﺑﻴﺮ وي ﻳﻜﻲ آن ﺑﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪ اي ﺧﺮاب ﺷﺪه و ﻣﺮدﻣﺶ ﻛﻮچ ﻛﺮده اﻧﺪ ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ دﻫﻜﺪه اي را ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪ در آن‬
‫ﺑﻮد ﻋﻘﻮﺑﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﭼﺮا ﻛﻤﻜﺸﺎن ﻧﻜﺮده ﺗﺎ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ ﻛﻮچ ﻛﺮدن ﻧﺸﻮﻧﺪ ‪2 «.‬ﻣﺪت ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ‬
‫ﺑﻼش ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﺑﻮد ‪،‬در ﺳﺎل ‪499‬ﻣﻴﻼدي روﺣﺎﻧﻴﻮن و اﺷﺮاف او را ﺑﺮﻛﻨﺎر ﻛﺮدﻧﺪ و ﻗﺒﺎد ﻳﻜﻢ را ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﮔﺰﻳﺪﻧﺪ ‪،‬در زﻣﺎن او ﻣﺰدك ﻗﻴﺎم ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻗﺒﺎد ﺑﺮاي ﻛﻮﺗﺎه ﻛﺮدن دﺳﺖ روﺣﺎﻧﻴﻮن ﺑﺎ‬
‫ﻣﺰدك ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد ‪،‬روﺣﺎﻧﻴﻮن او را ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﻲ از ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺧﻠﻊ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮادرش‬
‫ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ را ﺑﻪ ﺟﺎﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﻲ رﺳﺎﻧﻨﺪ اﻣﺎ ﻣﺰدك ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﻫﻴﺎﻃﻠﻪ دوﺑﺎره ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻣﻴﺮﺳﺪ ‪،‬‬
‫ﺳﺎﻟﻬﺎي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻗﺒﺎد و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺧﺴﺮو ﻳﻜﻢ اﻧﻮﺷﻴﺮوان)‪579-531‬م( ﺗﻮام ﺑﺎ اﺻﻼﺣﺎت‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪،‬ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ اﺻﻠﻲ اﻧﺠﺎم اﻳﻦ اﺻﻼﺣﺎت ﻛﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎ در زﻣﺎن ﺧﺴﺮو‬
‫اول اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲ ﻣﺮدم از اوﺿﺎع اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﺸﻮر ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻗﻴﺎم ﻣﺰدك در دوره ﻗﺒﺎد وﺳﺮﻛﻮب آن در دوره ﺧﺴﺮو اول ﺷﺪ‪ ،‬و ﺧﺴﺮو اول ﺑﺮاي ﻛﺎﺳﺘﻦ اﻳﻦ ﺑﺎر‬
‫ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺑﺮﺧﻲ اﺻﻼﺣﺎت ﺷﺪ‪ ،‬اﺻﻼﺣﺎﺗﻲ ﻧﻈﻴﺮ‪ :‬ﻣﺪارا ﺑﺎ ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن‬
‫ﻧﺴﻄﻮري‪،‬ﺗﺎﺳﻴﺲ دﻓﺘﺮي ﺑﻪ رﻳﺎﺳﺖ ﻳﻜﻲ از ﻣﻮﺑﺪان ﺑﺰرگ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻣﺪاﻓﻊ دروﻳﺸﺎن و داورﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻳﺎري ﺗﻬﻴﺪﺳﺘﺎن و ﺳﺘﻤﺪﻳﺪﮔﺎن اﻗﺪام ﻛﻨﺪ ‪ ،‬اﻧﺠﺎم اﺻﻼﺣﺎت اداري و ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ ‪،‬آﻏﺎز ﻧﻬﻀﺖ ادﺑﻲ و‬
‫‪ - 1‬درﻳﺎﻳﻲ ‪ ،‬ﺗﻮرج ‪ ،‬ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺮﺗﻀﻲ ﺛﺎﻗﺐ ﻓﺮ ‪ ،‬ص ‪39‬‬

‫‪ - 2‬ﻃﺒﺮي ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﭘﺎﻳﻨﺪه ‪،‬ج ‪، 2‬ص ‪639‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺘﻮن ﻫﻨﺪي و ﻏﺮﺑﻲ ‪:‬وي رﻋﺎﻳﺎ را ﺑﻪ ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻦ داﻧﺶ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻧﻤﻮد و داﻧﺸﻤﻨﺪان و‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان را از ﻫﻨﺪ و ﭼﻴﻦ ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪ و دﺳﺘﻮر داد ﻛﺘﺐ ﻓﻠﺴﻔﻲ ‪،‬ﺣﺴﺎب ‪،‬ﻫﻨﺪﺳﻪ ‪ ،‬اﺧﻼق و ﻋﻠﻮم‬
‫ﻣﺘﺪاول را از ﻻﺗﻴﻦ و ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ و ﺳﺮﻳﺎﻧﻲ و ﺳﺎﻧﺴﻜﺮﻳﺖ ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮي ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬وي ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻫﻨﺮ‬
‫و ﺻﻨﻌﺖ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻛﺮد ‪ ،‬درﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﺗﺎﺳﻴﺲ ﻛﺮد‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺳﭙﺎه ﺟﺎوﻳﺪ را اﻓﺰود و‬
‫ﻟﺸﻜﺮ را ﺑﻪ ﻧﻈﻢ ﺗﺎزه در آورد‪ 1‬؛ اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻛﺘﺎب ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻧﻴﺰ در ﺟﺮﻳﺎن اﻳﻦ ﻧﻬﻀﺖ ادﺑﻲ در دوره‬
‫ﺧﺴﺮو اول ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻮﺑﺪان زرﺗﺸﺘﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ﻫﺪف از ﻧﮕﺎرش آن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ‬
‫ﻧﺨﺴﺖ ﻛﺘﺎب ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺷﻚ و دودﻟﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻫﺠﻮم ادﻳﺎن ﺟﺪﻳﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻣﺎﻧﻮﻳﺖ ‪ ،‬ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ و ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﻤﻪ ﻣﺰدك در دل ﻣﺮدم اﻳﺠﺎد ﺷﺪه ﺑﻮده؛ در اواﺧﺮ دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‬
‫ﺷﺎﻫﺎن دﻳﮕﺮ اﻗﺘﺪار دﻳﻨﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻃﺒﻘﻪ روﺣﺎﻧﻴﺖ از دﺳﺖ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ﺷﺎﻫﺎن در ﭘﺎﻳﺎن دوره‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺣﺎﻛﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻪ ﻣﻈﻬﺮ اراده ﺧﺪاوﻧﺪ ‪ ،‬آﻧﻬﺎ دﻳﮕﺮ ﺟﻨﺒﻪ اﻟﻮﻫﻴﺖ ﻧﺪارﻧﺪ ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪» :‬‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺧﺴﺮو ﻫﻢ ﻗﺸﺮي ﺑﻮده و ﻫﻢ ﺑﻲ ﺗﻌﺼﺐ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ارﺗﺪاد زرواﻧﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﺷﻮد ‪،‬‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در دﻳﻨﻜﺮت ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﻋﺘﺮاض آﺷﻜﺎري ﺑﻪ اﻳﻦ دﻳﻦ ﻧﺪارد ‪...‬در ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﻫﺮﻣﺰد ﭼﻬﺎرم‬
‫]ﺑﺮاي ﻛﻮﺗﺎه ﻛﺮدن دﺳﺖ ﻣﻮﺑﺪان[ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ﻣﻬﺮﺑﺎن ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ‪ ...‬ﺑﻬﺮام‬
‫ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﭼﻮﺑﻴﻦ در ﺷﻮرش ﺧﻮد ﺑﺮ ﻫﺮﻣﺰ ﭼﻬﺎرم و ﺧﺴﺮو دوم از ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺗﻮاﻧﮕﺮ ‪...‬‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد ‪.‬ﺧﺴﺮو دوم ﭘﺮوﻳﺰ )‪ 628 – 590‬م ( ﺑﺎ زﻧﻲ ﻣﺴﻴﺤﻲ ﻛﻪ دﺧﺘﺮ ﻣﺎورﻳﻜﻮس اﻣﭙﺮاﺗﻮر‬
‫ﺑﻴﺰاﻧﺲ ﺑﻮد ازدواج ﻛﺮد «‪ 2.‬در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻛﻪ از زﻣﺎن ﻛﺮﺗﻴﺮ ﺷﺮوع ﺷﺪ ه ﺑﻮد‬
‫‪،‬روﺣﺎﻧﻴﻮن داراي ﭼﻨﺎن ﻗﺪرﺗﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺰل و ﻧﺼﺐ ﺷﺎﻫﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺗﺼﻮﻳﺐ اﻧﺠﻤﻦ‬
‫ﻣﻐﺎن ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ ‪.‬‬
‫‪ .3-1‬رد ﭘﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻈﺎم ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪:‬‬

‫‪ - . 1-3-1‬اﺳﻜﻨﺪر ﻣﻨﻔﻮر ﻳﺎ اﺳﻜﻨﺪر ﻣﺤﺒﻮب‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻛﺘﺎب ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺷﺎره ﻛﺮده اﺳﺖ ﻓﺼﻞ ﻳﻚ ﻛﺘﺎب ﻣﻲ‬
‫‪ - 1‬ﺷﻮﺷﺘﺮي ‪ ،‬ﻋﺒﺎس‪ ،‬اﻳﺮان ﻧﺎﻣﻪ ‪ ،‬ص ‪165‬‬

‫‪ - 2‬ﻳﺎر ﺷﺎﻃﺮ ‪،‬اﺣﺴﺎن‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان از ﺳﻠﻮﻛﻴﺎن ﺗﺎ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﺴﻦ اﻧﻮﺷﻪ ‪ ،‬ج‪ ، 3‬ﻗﺴﻤﺖ دوم ‪،‬ص ‪325‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ اﻧﮕﻴﺰه و ﻫﺪف ﻧﻮﺷﺘﺎر ﻛﺘﺎب ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻛﺘﺎب ‪،‬ﮔﺠﺴﺘﻪ‬
‫اﺳﻜﻨﺪر روﻣﻲ ﻣﺼﺮ ﻧﺸﻴﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي اﻳﺮان را ﻛﺸﺖ و درﺑﺎر و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ را آﺷﻔﺘﻪ و وﻳﺮان ﻛﺮد و‬
‫اوﺳﺘﺎ و زﻧﺪ را ﻛﻪ در ﺷﻬﺮ اﺳﺘﺨﺮ در "دژﻧﭙﺸﺖ"‪ 1‬ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲ ﺷﺪ را ﺳﻮزاﻧﺪ و ﺑﺴﻴﺎري از‬
‫دﺳﺘﻮران و ﻣﻮﺑﺪان و دﻳﻦ ﺑﺮداران اﻳﺮاﻧﻲ را ﻛﺸﺖ و در ﻣﻴﺎن ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺑﺰرﮔﺎن اﻳﺮاﻧﻲ ﻛﻴﻨﻪ و‬
‫اﺧﺘﻼف اﻓﻜﻨﺪ و دﻳﻦ ﺑﻬﻲ را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮد » ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻣﺮدان و ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ از ﻣﻌﺮﻛﻪ ﺟﺎن ﺳﺎﻟﻢ‬
‫ﺑﻪ در ﺑﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﺎن ﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ و ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻧﺴﻚ اوﺳﺘﺎ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻨﺪ از ﻧﺎﺑﻮدي ﻧﺠﺎت‬
‫دادﻧﺪ « ‪2‬و در اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ارداوﻳﺮاف از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻮﺑﺪان ﻛﻪ در آﺗﺸﻜﺪه آذرﻓﺮﻧﺒﻎ ﮔﺮد آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﻣﺎﻣﻮر ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﻔﺮ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ روﺣﺎﻧﻲ ﺣﻘﺎﻳﻖ راﺳﺘﻴﻦ دﻳﻦ را آﺷﻜﺎر ﻛﻨﺪ و آن را از ﺧﻄﺮ‬
‫ﻧﺎﺑﻮدي ﻧﺠﺎت دﻫﺪ ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺳﻜﻨﺪر اﺳﺖ ‪ ،‬در اﻳﻨﺠﺎ‬
‫اﺳﻜﻨﺪر داراي ﻳﻚ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﻨﻔﻮر و ﻣﻠﻌﻮن و ﻓﺮﺳﺘﺎده اﻫﺮﻳﻤﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ ﻧﺎﺑﺨﺸﻮدﻧﻲ را‬
‫ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬ﺳﻮزاﻧﺪن ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪس اوﺳﺘﺎ و زﻧﺪ – ﻛﺸﺘﻦ ﻣﻮﺑﺪان و ﻫﻴﺮﺑﺪان‬
‫دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ – اﻳﺠﺎد اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ ﺑﺰرﮔﺎن اﻳﺮاﻧﻲ و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﻛﺮده ﺧﺪاﻳﻲ ‪ .‬اﻳﻦ ﭼﻬﺮه‬
‫اﺳﻜﻨﺪر ﻣﻨﻔﻮر زاﻳﻴﺪه دوران ﺗﺴﻠﻂ ﺳﻠﻮﻛﻴﺎن ﺑﺮ ﻛﺸﻮر ﺑﻮد و ﻣﻐﺎن اﻳﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻴﺨﻮاﺳﺘﻨﺪ‬
‫ﺗﺴﻠﻂ ﻳﻚ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ را ﺑﺮ ﻛﺸﻮر ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ ‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻎ ﻛﺸﻲ دارﻳﻮش اول را در ﻳﻚ دﮔﺮدﻳﺴﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‬
‫ﺑﻪ اﺳﻜﻨﺪر ﻧﺴﺒﺖ دادﻧﺪ و او را دﺷﻤﻦ دﻳﻦ و ﻣﻴﻬﻦ ﻗﻠﻤﺪاد ﻧﻤﻮدﻧﺪ »ﺑﻴﺰاري ﻣﻐﺎن از ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ‬
‫اﺳﻜﻨﺪر ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮﺟﻴﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا وﻗﺎﻳﻊ ﻧﻮﻳﺴﺎن ﻫﻤﺮاه اﺳﻜﻨﺪر ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺎﭼﻴﺰ و ﺑﻲ‬
‫ﻣﻘﺪار از آﻧﺎن ﻧﺎم ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪3 «.‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﭼﻬﺮه ﻣﻨﻔﻮر در اواﺧﺮ دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺘﺎب ﺳﻴﺮت‬
‫اﺳﻜﻨﺪر از ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮي ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮد ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺘﺎﺧﺮ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ و ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫آﻏﺎزﻳﻦ اﻳﺮاﻧﻲ اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ و اﺳﻜﻨﺪر ﻧﺎﻣﻪ ‪ ،‬اﺳﻜﻨﺪر دﻳﮕﺮ ﻓﺮدي ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﻧﺒﻮد ﺑﻠﻜﻪ اﺳﻜﻨﺪر‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ داراي ﺑﺰرگ و ﺑﺮادر ﻧﺎﺗﻨﻲ "داراي ﻛﻮﭼﻚ"‪ 4‬ﺑﻮد ﻛﻪ در ازدواﺟﻲ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﻣﺎﺑﻴﻦ داراي ﺑﺰرگ‬
‫و دﺧﺘﺮ ﻓﻴﻠﻴﭗ زاده ﺷﺪه ﺑﻮد و ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎﻳﻲ داﻧﺎ وﺧﺮدﻣﻨﺪ ودﻳﻨﺪار ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رﻓﺖ ‪ ،‬اﻳﻦ دو ﭼﻬﺮه‬
‫‪ - 1‬اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻛﻌﺒﻪ زرﺗﺸﺖ‬

‫‪ - 2‬ﺑﻮﻳﺲ ‪ ،‬ﻣﺮي ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻴﺶ زرﺗﺸﺖ ﭘﺲ از اﺳﻜﻨﺪر ﮔﺠﺴﺘﻚ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻫﻤﺎﻳﻮن ﺻﻨﻌﺘﻲ زاده ‪،‬ج‪ ، 3‬ص ‪16‬‬
‫‪ - 3‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪15‬‬
‫‪ - 4‬ﻣﺮاد دارﻳﻮش ﺳﻮم اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از اﺳﻜﻨﺪر در دوزﻣﺎن ﻣﺘﻔﺎوت اﻳﺠﺎد ﺷﺪه اﻧﺪ ‪ ،‬ﭼﻬﺮه ﻣﻨﻔﻮر اﺳﻜﻨﺪر از دوره ﺳﻠﻮﻛﻲ آﻏﺎز‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺗﺎ زﻣﺎن ﺧﺴﺮو اول اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﭼﻬﺮه ﻣﻘﺒﻮل اﺳﻜﻨﺪر ﻧﻴﺰ زاده اواﺧﺮ دوران‬
‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ و اواﻳﻞ دوران اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ ‪ ،‬رﻳﺸﻪ اﻳﻦ ﭼﻬﺮه ﻣﺜﺒﺖ از اﺳﻜﻨﺪر ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ دﻛﺘﺮ آﻣﻮزﮔﺎر‬
‫ﻣﻨﺸﺎ اﻳﺮاﻧﻲ ﻧﺪارد و در اﺻﻞ از ﻣﻨﺎﺑﻊ روﻣﻲ و ﺳﺮﻳﺎﻧﻲ ﺑﻪ زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮي راه ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن‬
‫ﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ درﺑﺎره اﺳﻜﻨﺪر رﻳﺸﻪ در ﻧﻮﺷﺘﻪ اي ﻛﻬﻦ از آﺛﺎر ﻛﺎﻟﻴﺴﺘﻨﺲ دروﻏﻴﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﻴﺶ از‬
‫ﺳﺪه ﭼﻬﺎرم ﻗﺒﻞ از ﻣﻴﻼد دارد اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ در ﺳﺪه ﺷﺸﻢ ﻣﻴﻼدي ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪ و‬
‫ﻣﻀﻤﻮن آن ﺑﺎ ﭘﺎره اي اﺻﻼﺣﺎت ﺑﻌﺪﻫﺎ وارد ﭘﻴﻜﺮه ﺗﺎرﻳﺦ رواﻳﻲ اﻳﺮان ﺷﺪ و در ﺷﻜﻞ اﻳﺮاﻧﻲ ﺧﻮد‬
‫اﺳﻜﻨﺪر ﭘﺴﺮ داراي ﻳﻜﻢ و ﺑﺮادر ﻧﺎﺗﻨﻲ دﺷﻤﻦ ﺧﻮد داراي دوم ﮔﺮدﻳﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ داﺳﺘﺎن دارا ﻛﻪ‬
‫ﺑﺮ اﺛﺮ ﺧﻴﺎﻧﺖ دو ﺗﻦ از ﺳﺮداراﻧﺶ زﺧﻢ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﻮد در ﺣﺎل ﻣﺮگ از اﺳﻜﻨﺪر ﻣﻴﺨﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﻛﻴﻦ او را‬
‫از ﻛﺸﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﺴﺘﺎﻧﺪ و از او ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ دﺧﺘﺮش ازدواج ﻛﻨﺪ و اﺳﻜﻨﺪر ﻧﻴﺰ اﻳﻦ وﺻﻴﺖ ﻫﺎ را‬
‫اﺟﺮا ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ اداﻣﻪ ﻓﺘﻮﺣﺎت ﺧﻮد و ﻧﻴﺰ ﺟﺴﺘﺠﻮي ﭼﺸﻤﻪ آب ﺣﻴﺎت ﻣﻲ ﭘﺮدازد اﻳﻦ ﻧﮕﺎه ﻣﺜﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ اﺳﻜﻨﺪر ﻣﺤﺼﻮل اواﺧﺮ دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ و اواﻳﻞ دوره اﺳﻼﻣﻴﺴﺖ ‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﮕﺎه ﻣﻨﻔﻲ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‬
‫ﺑﻪ اﺳﻜﻨﺪر ﺧﻮد ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﭘﻴﺶ از ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ و ﺷﺸﻢ ﻣﻴﻼدي ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه‪ 1‬و‬
‫ﺑﻪ زﻋﻢ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آن را ﻣﺤﺼﻮل دوران اواﻳﻞ اﻳﺮان اﺳﻼﻣﻲ‪ 2‬ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻣﺘﻦ اوﻟﻴﻪ ﻛﺘﺎب در دوره‬
‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫دوﻣﻴﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در آﻏﺎز ﻓﺼﻞ ﻳﻜﻢ ﻛﺘﺎب زﻣﺎن ﺣﻤﻠﻪ اﺳﻜﻨﺪر ﺑﻪ اﻳﺮان اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺳﻴﺼﺪ ﺳﺎل ﭘﺲ از ﻇﻬﻮر زرﺗﺸﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ زﻣﺎن ﻧﻴﺰ در دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫ﺗﻜﺮار آن در دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﺷﺘﺮاك دارد و‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻫﻤﻪ در ﻳﻚ زﻣﺎن ﻧﮕﺎرش و ﻣﻨﺸﺎ اﻃﻼﻋﺎت آﻧﻬﺎ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه‬
‫وﺟﻮد دﻳﻨﻲ ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ و دوﻟﺘﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ از ﺧﺼﺎﻳﺺ ﻋﺼﺮ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ذﻛﺮ اﻳﻦ‬
‫ﺳﻴﺼﺪ ﺳﺎل در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ودﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﺧﻮد ﻣﻨﺸﺎ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎه ﺗﻘﻮﻳﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ‬
‫ﻛﻮﺗﺎه ﺣﺴﺎب ﻛﺮدن دوره ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺷﻜﺎﻧﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﻄﺎﺑﻖ دﻳﺪﮔﺎه اﺣﺴﺎن ﻳﺎر ﺷﺎﻃﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫‪ - 1‬اﺣﺘﻤﺎﻻ زﻣﺎن ﺧﺴﺮو اول‬

‫‪ - 2‬ﻗﺮن ‪ 3‬ﻫﺠﺮي ﻗﻤﺮي‬
‫واﻗﻌﻴﺖ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ اﺳﺖ در دوره اﺷﻜﺎﻧﻲ و اﺑﺘﺪاي دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺗﻘﻮﻳﻢ ﺳﻠﻮﻛﻲ رواج داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و‬
‫اردﺷﻴﺮ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻠﻮﻛﻲ در ﺳﺎل ‪ 538‬ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻣﻲ رﺳﺪ اﻣﺎ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎه اﻳﻦ ﺗﻘﻮﻳﻢ‬
‫را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و آن را ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻮﻣﻲ و ﻣﺤﻠﻲ اﻳﺮان ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آوردﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻃﺮح ﻫﺰاره زرﺗﺸﺘﻲ را ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﺲ از ﻇﻬﻮر زرﺗﺸﺖ دﻳﻦ و دوﻟﺖ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺮ ﻣﻲ‬
‫اﻓﺘﺪ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﻘﻮﻳﻢ ﭘﻴﻮﻧﺪ زدﻧﺪ و آﻧﺎن ﺷﺮوع اﻳﻦ ﺗﻘﻮﻳﻢ را ﻛﻪ در اﺻﻞ ﺳﺎل ‪ 312‬ﭘﻴﺶ از ﻣﻴﻼد و‬
‫در دوره ﺳﻠﻮﻛﻲ ﺷﺮوع ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه ﺑﺎ آﻣﺪن زرﺗﺸﺖ در ﻫﺰاره ﻧﻬﻢ ﭘﻴﻮﻧﺪ دادﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﺎل ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ اردﺷﻴﺮ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺳﺎل ‪ 3583‬از ﺳﺎل ﭘﻴﺪاﻳﻲ ﺟﻬﺎن در آﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺖ‬
‫ﺑﻮد و و از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﺬﻳﺮش آﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪ 258‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از آﻣﺪن‬
‫اﺳﻜﻨﺪر ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ اﻓﺰودن ‪ 14‬ﺳﺎل ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ اﺳﻜﻨﺪر و ﻛﻢ ﻛﺮدن ‪ 272‬ﺳﺎل از ﺳﺎل ﻧﺸﺴﺘﻦ‬
‫اردﺷﻴﺮ ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﺷﺎﻫﻲ رﻗﻢ ‪ 266‬ﺳﺎل ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ آن را ﻣﺪت زﻣﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ اﺷﻜﺎﻧﻴﺎن‬
‫داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ رﻗﻢ اﺷﺘﺒﺎﻫﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﻲ از ﺗﺎرﻳﺦ اﺷﻜﺎﻧﻲ در‬
‫ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﺣﺬف ﺷﻮد‪.‬در واﻗﻊ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﺧﻮد ﻣﺒﺪا ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ‪،‬آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻴﺎن‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﮕﺬاري را ﺑﺎ ﺳﺎﻟﻬﺎي ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺷﺎه آﻏﺎز ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﺣﺘﻲ اﻣﺮوزه ﻧﻴﺰ زرﺗﺸﺘﻴﺎن ﻣﺒﺪا ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮد‬
‫‪1‬‬
‫را آﻏﺎز ﺑﻪ ﺗﺨﺖ ﻧﺸﺴﺘﻦ ﻳﺰدﮔﺮد ﺳﻮم آﺧﺮﻳﻦ ﺷﺎه ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ .2-3-1‬ﻇﻬﻮر ﻛﻴﺶ ﻫﺎ و ادﻳﺎن ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﻣﻌﺮاج ارداوﻳﺮاف‪:‬‬

‫ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در ﻓﺼﻞ اول ﻛﺘﺎب ذﻛﺮ اوﺿﺎع ﻣﺮدﻣﺎن اﻳﺮاﻧﺸﻬﺮ در آﺳﺘﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﻌﺮاج آذرﺑﺎد و ارداوﻳﺮاف اﺳﺖ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺢ ﻛﺘﺎب» ﻣﺮدﻣﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻳﺰدان در ﮔﻤﺎن‬
‫و ﺷﻚ ﺑﻮدﻧﺪ و ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﻴﺸﻬﺎ و ﺑﺎورﻫﺎ و اﻟﺤﺎد و ﺷﻚ و اﺧﺘﻼف راي در ﺟﻬﺎن ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﺪاﻳﻲ آﻣﺪ«‪ .2‬اﻳﻦ ادﻳﺎن و ﻛﻴﺶ ﻫﺎي اﻟﺤﺎدي ﻣﻴﺘﻮاﻧﻨﺪ دﻳﻨﻬﺎي ﻣﺎﻧﻮﻳﺖ و ﻣﺰدﻛﻲ ‪،‬ﻳﻬﻮد و‬
‫ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ در ﺳﺪه ﺳﻮم و ﭼﻬﺎرم ﻣﻴﻼدي روﺣﺎﻧﻴﻮن زرﺗﺸﺘﻲ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ درﮔﻴﺮ ﺑﻮده اﻧﺪ و‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻛﺘﺎب ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ و ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻣﻌﺮاج ﻛﺮﺗﻴﺮ ﺑﺎزﺧﻮرد اﻳﻦ ﺗﻘﺎﺑﻞ ادﻳﺎن ﺑﻮده و ﻫﺪﻓﺶ اراﺋﻪ‬
‫‪ - 1‬ﻳﺎر ﺷﺎﻃﺮ ‪ ،‬اﺣﺴﺎن ‪،‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان از ﺳﻠﻮﻛﻴﺎن ﺗﺎ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﺴﻦ اﻧﻮﺷﻪ ‪،‬ﺟﻠﺪ ﺳﻮم ‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ دوم ‪،‬ص ‪203‬‬
‫‪ - 2‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ژاﻟﻪ آﻣﻮزﮔﺎر ‪،‬ص ‪43‬‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮي ﻧﻮﻳﻦ و ﺷﻔﺎف از ﺑﻴﻦ ﻗﺮاﺋﺖ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن آﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ در ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻛﺮﺗﻴﺮ در‬
‫ﻛﻌﺒﻪ زرﺗﺸﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻌﺒﻪ ﻫﺎي اﻧﺤﺮاﻓﻲ اﺷﺎره ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺪت از ﻃﺮﻳﻖ وي و دﺳﺘﮕﺎه روﺣﺎﻧﻴﺖ‬
‫دوﻟﺘﻲ ﺳﺮﻛﻮب ﺷﺪﻧﺪ‪:‬‬
‫» ‪ ...‬و ﺑﺮ اﻫﺮﻣﻦ و دﻳﻮان آﺳﻴﺐ و ﮔﺰﻧﺪي ﺑﺰرگ رﺳﻴﺪ و ﻛﻴﺶ اﻫﺮﻳﻤﻦ و دﻳﻮان از ﺷﻬﺮ‬
‫رﺧﺖ ﺑﺮ ﺑﺴﺖ و ﮔﺮﻳﺰان ﺷﺪ و ﻳﻬﻮد و ﺷﻤﻦ و ﺑﺮﻫﻤﻦ و ﻧﺼﺎرا و ﻛﺮﻳﺴﺘﻴﺎن و ﻣﻐﺘﺴﻠﻪ و زﻧﺪﻳﻖ در‬
‫ﺷﻬﺮ زده ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺖ ﻫﺎ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﻻﻧﻪ دﻳﻮان وﻳﺮان ﺷﺪ و ﮔﺎه و ﻧﺸﺴﺘﻨﮕﻪ اﻳﺰدان ﺷﺪ و‬
‫ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ و ﺟﺎي ﺑﻪ ﺟﺎي ‪ ،‬اﻋﻤﺎل ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﺰدان اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﺴﻴﺎري آﺗﺶ ﺑﻬﺮام ﻧﺸﺎﻧﺪه‬
‫ﺷﺪ و ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻐﻤﺮد ﺷﺎدﻣﺎن و ﻛﺎﻣﺮوا ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري آﺗﺸﻜﺪه ﻫﺎ و ﻣﻐﺎن وﻗﻔﻨﺎﻣﻪ ﻣﻬﺮ ﺷﺪ‬
‫در ﺳﻨﺪ وﻗﻔﻨﺎﻣﻪ و ﻛﺘﺎب ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺑﻬﺮام ﺷﺎﻫﺎن ﺷﺎه ﭘﺴﺮ ﺑﻬﺮام ‪...‬و ﻣﻦ دﻳﻦ‬
‫ﻣﺰدﻳﺴﻦ و ﻣﻐﻤﺮد ﺧﻮب را در ﺷﻬﺮ ﻣﺤﺘﺮم و داراي ارج ﻛﺮدم و ﻣﺮد ﺑﺪﻋﺖ ﮔﺰار و ﺧﺮاﺑﻜﺎر را ﻛﻪ در‬
‫ﻣﻐﺴﺘﺎن از دﻳﻦ ﻣﺰدﻳﺴﻦ و اﻋﻤﺎل ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﺰدان ﺑﺎ ﺗﺒﻴﻴﻦ دﻓﺎع ﻧﻜﺮد ‪ ،‬اﻳﺸﺎن را ﻣﺠﺎزات ﻛﺮدم و‬
‫ﻣﻼﻣﺘﺸﺎن ﻛﺮدم ﺗﺎ آن را ﻧﻴﻚ ﮔﺮداﻧﻴﺪم و‪...‬از ﻛﺮده ﻣﻦ‪...‬ﺑﺴﻴﺎري ﻣﺮدم ﺳﺴﺖ اﻳﻤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫اﻳﻤﺎن آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻮار ﺷﺪ و ﺑﺴﻴﺎري ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻴﺶ دﻳﻮان داﺷﺘﻨﺪ ‪،‬آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ از ﻛﺮده ﻣﻦ ﻛﻴﺶ دﻳﻮان را‬
‫رﻫﺎ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻛﻴﺶ اﻳﺰدان را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ «‪.1‬‬
‫‪ .3-3-1‬دﻳﻦ دوﻟﺘﻲ ‪:‬‬

‫ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در ﻓﺼﻞ اول ﻛﺘﺎب ﺗﺠﻤﻊ ﻣﻮﺑﺪان زرﺗﺸﺘﻲ در آﺗﺸﻜﺪه ﻓﺮﻧﺒﻎ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم را در اﻳﻦ آﺗﺸﻜﺪه ﺟﻤﻊ ﻛﺮدﻧﺪ و از ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﻫﻔﺖ ﻧﻔﺮ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ و از‬
‫ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﻫﻔﺖ ﺗﻦ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ و از ﻣﻴﺎن ﺳﻪ ﺗﻦ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺎ آزﻣﻮن ﻫﺎي ﺳﺨﺘﻲ ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻳﻚ ﺗﻦ‬
‫)ارداوﻳﺮاف( را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﻜﺎن ﺗﺠﻤﻊ ﮔﺴﺘﺮده روﺣﺎﻧﻴﺎن و ﻣﺮدم در آﺗﺸﻜﺪه آذر ﻓﺮﻧﺒﻎ و اﻣﻜﺎن‬
‫ﺑﺮﮔﺰاري آزﻣﻮﻧﻬﺎي ﺳﺨﺖ و دﺷﻮار ﺑﺮاي اﻧﺘﺨﺎب ﻳﻚ ﺗﻦ از ﺑﻴﻦ ﻫﺰاران ﺗﻦ ﺗﻨﻬﺎ در ﺳﺎﻳﻪ وﺟﻮد ﻳﻚ‬
‫دﻳﻦ دوﻟﺘﻲ اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ و ﮔﺮﻧﻪ در دوران اﺷﻜﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﻳﻦ‬
‫ﭼﻨﺪان ﻗﺪرت و اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺖ اﻣﻜﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺠﻤﻌﻲ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ و در دوره اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻴﺰﻛﻪ دﻳﻦ‬
‫‪ - 1‬ﻋﺮﻳﺎن ‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ‪ ،‬راﻫﻨﻤﺎي ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﻴﺎﻧﻪ ‪ ،‬ص ‪192‬‬
‫زرﺗﺸﺖ ﺑﻪ ﺣﺎﺷﻴﻪ راﻧﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد ‪،‬ﻣﻮﺑﺪان ﻫﺮﮔﺰ ﺗﻮان و ﻗﺪرت اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﮔﺮد ﻫﻤﺎﻳﻲ را آن ﻫﻢ در‬
‫ﻓﺎرس و ﻧﺰدﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎه ﺧﻼﻓﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﭘﺲ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ دوﻧﺘﻴﺠﻪ را در ﺑﺮدارد ‪:‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ وﺟﻮد ﻳﻚ دﻳﻦ دوﻟﺘﻲ در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻛﺘﺎب ﻧﻴﺰ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و دوم‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ زﻣﺎن ﻧﻮﺷﺘﺎر ﻛﺘﺎب ﻛﻪ در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ و اﺣﺘﻤﺎﻻ در ﻋﺼﺮ اﺻﻼﺣﺎت دﻳﻨﻲ در دوره ﺷﺎﭘﻮر‬
‫اول ﻳﺎ دوم ﺗﺎ زﻣﺎن ﺧﺴﺮو اول ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻓﺼﻞ ‪ 99‬ﻛﺘﺎب از ﻣﺠﺎزات ﺳﻨﮕﻴﻦ وﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﺖ روان ﻫﺎﻳﻲ ﺳﺨﻦ رﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن ﺧﻮد ﻧﺎﻓﺮﻣﺎن ﺑﻮده اﻧﺪ و ﺑﺎ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن دﺷﻤﻨﻲ ﻣﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ » ﭘﺲ‬
‫دﻳﺪم روان ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ زﺑﺎﻧﺸﺎن ﻣﻴﺦ ﭼﻮﺑﻲ رﺳﺘﻪ ﺑﻮد ﻧﮕﻮﻧﺴﺎر ﺑﻪ دوزخ ﻓﺮو ﻣﻲ رﻓﺘﻨﺪ و دﻳﻮان ﺑﺎ‬
‫ﺷﺎﻧﻪ آﻫﻨﻴﻦ ﻫﻤﻪ ﺗﻦ اﻳﺸﺎن را ﻣﻲ ﻛﻨﺪﻧﺪ و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ :‬اﻳﻦ روان ﻫﺎ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ و ﭼﻪ ﮔﻨﺎﻫﻲ‬
‫ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ رواﻧﺸﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎد اﻓﺮه ﮔﺮاﻧﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ؟ ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ :‬اﻳﻦ‬
‫روان آن دروﻧﺪاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن ﺧﻮد ﻧﺎﻓﺮﻣﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﭙﺎه و ﻟﺸﻜﺮ و‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن را دﺷﻤﻦ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬اﻛﻨﻮن در اﻳﻨﺠﺎ ﭼﻨﻴﻦ درد و آﺳﻴﺐ و ﭘﺎد اﻓﺮه ﮔﺮاﻧﻲ را ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺤﻤﻞ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ‪ .1«.‬وﺟﻮد اﻳﻦ ﻣﺠﺎزات ﺳﻨﮕﻴﻦ دﻳﻨﻲ ﺑﺮاي اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺷﻮرﺷﻲ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ‬
‫وﺟﻮد ﻧﻮﻋﻲ دﻳﻦ دوﻟﺘﻴﺴﺖ ‪،‬دﻳﻨﻲ ﻛﻪ وﻇﻴﻔﻪ دارد از دوﻟﺖ وﻗﺖ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻛﻨﺪ و اﻳﻦ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ را‬
‫در ﻗﺎﻟﺐ آﻣﻮزه ﻫﺎي دﻳﻨﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﺮواﻧﺶ دﻳﻜﺘﻪ ﻣﻴﻜﻨﺪ‪ ،‬در ﺑﻌﺪ رﻓﺘﺎري ﻧﻴﺰ» اﻋﺪام ﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﻚ‬
‫ﻛﺮﺗﻴﺮ ﻛﻪ در ﺳﺎل ‪ 276‬ﻣﻴﻼدي در اﻳﺎم ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺑﻬﺮام دوم اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ‪،‬دﻻﻟﺖ آﺷﻜﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫دوﻟﺖ در آن اﻳﺎم ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه از دﺳﺘﮕﺎه دﻳﻨﻲ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﺮد‪،‬ﺗﻌﻘﻴﺐ و آزار ﻣﻨﻈﻢ زﻧﺪﻳﻜﺎن ‪،‬ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﻃﻠﺒﺎن )از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺎﻧﻮﻳﺎن(و ﺑﻪ ﺳﺘﻮه آوردن ﻣﻜﺮر ﻳﻬﻮدﻳﺎن ‪،‬ﺑﻮداﻳﻴﺎن و ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ﮔﻮاه‬
‫ﻣﺴﺎﻋﻲ ﻣﺴﺘﻤﺮ دﺳﺘﮕﺎه دﻳﻨﻲ ﺑﺮاي اداﻣﻪ ﺗﺴﻠﻂ ﺧﻮد ﺑﺮ ﻣﺮدم اﺳﺖ «‪.2‬‬
‫‪ .4-3-1‬ﻧﻮع و ﺷﻜﻞ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪:‬‬

‫ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻮع و ﺷﻜﻞ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺣﻜﻮﻣﺖ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ اﺳﺖ و در‬
‫‪ - 1‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ژاﻟﻪ آﻣﻮزﮔﺎر ‪،‬ص ‪.95‬‬

‫‪ - 2‬ﻳﺎر ﺷﺎﻃﺮ ‪ ،‬اﺣﺴﺎن ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان از ﺳﻠﻮﻛﻴﺎن ﺗﺎ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﺴﻦ اﻧﻮﺷﻪ ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﺳﻮم ‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ اول ‪ ،‬ص ‪54‬‬
‫ﻛﺘﺎب ﻧﺸﺎﻧﻲ از دﻳﮕﺮ اﻧﻮاع ﺣﻜﻮﻣﺘﻬﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺷﻮراﻳﻲ ‪ ،‬ﻓﺪرال ‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮري و ﻏﻴﺮه ﻧﻴﺴﺖ و‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﺗﻨﻬﺎ دﻟﻴﻞ آن ﻋﺪم آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻛﺘﺎب ﺑﺎ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﻏﻴﺮ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ اﺳﺖ ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه در اﻳﻨﺠﺎ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ دو ﺣﺎﻟﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺧﻮب و ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺑﺪ ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺧﻮب‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ رﻋﻴﺖ ﺑﺮﺳﺪ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﺶ در ﺑﻬﺸﺖ در ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭘﺎﻳﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻣﻲ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ‬
‫اﺳﺖ » و ﭘﺮﺳﻴﺪم از ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺪام ﺟﺎي و آﻧﺎن روان ﻛﻴﺴﺘﻨﺪ ؟ ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ‬
‫و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ‪ :‬اﻳﻦ ﺟﺎي ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭘﺎﻳﻪ و اﻳﺸﺎن روان ﻫﺎي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ‬
‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺧﻮب و دﻫﺒﺪي و ﺳﺎﻻري ﻛﺮدﻧﺪ«‪ .1‬و در ﻓﺼﻞ ‪ 55‬دوﺑﺎره در ﺗﺎﻛﻴﺪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻴﺨﻮاﻧﻴﻢ‬
‫» و دﻳﺪم روان ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن ﺧﻮب و ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن را ﻛﻪ از آﻧﺎن ﺑﺰرﮔﻲ و ﺧﻮﺑﻲ و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي و‬
‫‪2‬‬
‫ﭘﻴﺮوزﮔﺮي ﻣﻲ ﺗﺎﻓﺖ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در روﺷﻨﻲ در اراﺑﻪ زرﻳﻦ و در ﮔﺮدوﻧﻪ ﻣﻲ رﻓﺘﻨﺪ «‪.‬‬
‫‪ .5-3-1‬ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺣﻮادث ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺤﺘﻮي ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪:‬‬

‫در ﻓﺼﻞ ﻧﺨﺴﺖ ﻛﺘﺎب اﺷﺎره ﺑﻪ ﻣﻮﺑﺪي ﺑﻪ ﻧﺎم آذر ﺑﺎد ﻣﻬﺮﺳﭙﻨﺪان اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺗﺮ از‬
‫ارداوﻳﺮاف ﺑﺮاي آزﻣﺎﻳﺶ دﻳﻨﻲ ﺑﺮ ﺳﻴﻨﻪ او روي ﮔﺪاﺧﺘﻪ رﻳﺨﺘﻨﺪ و او ﭘﻴﺮوز از آزﻣﺎﻳﺶ ﺑﻴﺮون آﻣﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺎي ﻣﻮﺑﺪان ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ آذرﺑﺎد ﻣﻮﺑﺪ ﺑﺰرگ ﻋﺼﺮ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ و ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه‬
‫ﺷﺎﭘﻮر دوم )‪ 379 – 309‬م ‪ (.‬ﭘﺴﺮ ﻫﺮﻣﺰ ﺑﻮده و ﻋﺒﺎرﺗﻲ از دﻳﻨﻜﺮت ﻧﻴﺰ آﻧﺮا ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻴﻜﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻋﺼﺮ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ وﻳﺮاف ﻣﻘﺪم ﺑﺮ اواﺧﺮ ﺳﺪه ﭼﻬﺎرم ﻣﻴﻼدي ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ‪،‬اﻟﺒﺘﻪ‬
‫ﻋﻔﻴﻔﻲ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ را ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ زﻳﺮا ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او » از ﻳﻜﺴﻮ آذر ﺑﺎد ﻣﺎر ﺳﭙﻨﺪان از‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن دﻳﻦ زرﺗﺸﺘﻲ در زﻣﺎن ﺧﻮد ﺑﻮده و ﺧﺪﻣﺎت ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اي ﺑﻪ اﻳﻦ دﻳﻦ ﻛﺮده و‬
‫ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام ﺑﻬﺪﻳﻨﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ در زﻣﺎن او اﺗﻔﺎق ﻣﻲ اﻓﺘﺎد ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺨﺺ او‬
‫ﺑﺮ ﮔﺰﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﺪ ﻧﻪ وﻳﺮاف «‪ .3‬اﻳﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه زﻣﺎن ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻛﺘﺎب را ﻋﻘﺐ ﺗﺮ داﻧﺴﺘﻪ و آن را ﻣﻘﺎرن‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ اردﺷﻴﺮ ﺑﺎﺑﻜﺎن ﻣﻲ داﻧﺪ ؛ وﻳﺪن ﮔﺮن ﺑﺎ اﺷﺎره ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺳﻮزي اﺳﻜﻨﺪر آن را از ﭘﺎﻳﻪ ﺑﻲ‬
‫اﺳﺎس ﻣﻲ ﺷﻤﺮد و آن را ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻮﺑﺪان ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻣﻲ داﻧﺪ ‪ ،‬او از اﻳﻨﻜﻪ در ﻛﺘﺎب‬
‫‪ - 1‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ژاﻟﻪ آﻣﻮزﮔﺎر ‪،‬ص ‪.55‬‬

‫‪ - 2‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪57‬‬
‫‪ - 3‬ﻋﻔﻴﻔﻲ ‪ ،‬رﺣﻴﻢ ‪،‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ‪ ،‬ص ‪7‬‬
‫ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻫﻴﭻ ﻧﺎﻣﻲ از اردﺷﻴﺮ اول و ﺷﺎﭘﻮر ﻳﻜﻢ ﻧﺸﺪه اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺎﻟﻴﻒ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‬
‫در اواﻳﻞ دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻧﺒﻮده ﺑﻠﻜﻪ ﺗﺎﻟﻴﻒ آن در دوره ﻇﻬﻮر ﻣﺎﻧﻲ و ﻣﺰدك از ﺷﺎﭘﻮر دوم ﺗﺎ ﺧﺴﺮو‬
‫اول ﺑﻮده اﺳﺖ و دﻟﻴﻞ ﻧﮕﺎرش آن را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﺗﻀﺎد ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ادﻳﺎن ﻧﻮﻇﻬﻮر ﺑﺎ‬
‫‪1‬‬
‫دﻳﺎﻧﺖ زرﺗﺸﺖ ﻣﻲ داﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻌﻴﻦ درﺑﺎره ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻮﺷﺘﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ » :‬ﺑﺪون ﺷﻚ ﻣﺘﺎﺧﺮ ﺗﺮ زﻣﺎن وﻳﺮاف اﺳﺖ‬
‫ﻣﻘﺪم ﺑﺮ اواﺳﻂ ﺳﺪه ﻧﻬﻢ ﻣﻴﻼدي)ﺳﻮم ﻫﺠﺮي( ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا در ﻛﺘﺎب )ﻓﺼﻞ ‪ – 1‬ﺑﻨﺪ ‪( 16‬‬
‫ﻧﺎم دﻳﻨﻜﺮت ﻳﺎد ﺷﺪه و آن رﺳﺎﻟﻪ ﭘﻬﻠﻮﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه اش آذر ﻓﺮﻧﺒﻎ ﭘﺴﺮ ﻓﺮﺧﺰات در‬
‫‪2‬‬
‫اواﺳﻂ ﺳﺪه ﻧﻬﻢ ﻣﻴﻼدي ﺳﻮم ﻫﺠﺮي ﻣﻴﺰﻳﺴﺘﻪ ‪«.‬‬
‫از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻗﺮاﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮده ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﻴﻢ زﻣﺎن او را از ﺳﺎل ‪ 651‬م ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺎل ﻗﺘﻞ‬
‫آﺧﺮﻳﻦ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻳﺰدﮔﺮد ﺳﻮم ﻣﺘﺎﺧّﺮﺗﺮ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﭼﻪ در آﻏﺎز ﻣﻘﺪﻣﻪ ارداوﻳﺮاف ﻧﺎﻣﻪ ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ ‪» :‬ﭘﺲ اﻫﺮﻳﻤﻦ ﭘﺘﻴﺎره ﺑﺮاي ﺑﻴﮕﻤﺎن ﻛﺮدن ﻣﺮدم ﺑﻪ اﻳﻦ دﻳﻦ آن اﺳﻜﻨﺪر ﮔﺠﺴﺘﻪ )ﻣﻠﻌﻮن (‬
‫روﻣﻲ ﻣﺼﺮﻧﺸﻴﻦ را ﺑﺮﺧﻴﺰاﻧﻴﺪو ﺑﻐﺎرت ﻛﺮدن و ﻧﺒﺮد و وﻳﺮاﻧﻲ اﻳﺮاﻧﺸﻬﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﺑﺰرﮔﺎن اﻳﺮان را‬
‫ﺑﻜﺸﺖ و ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﺷﺎﻫﻲ را آﺷﻔﺘﻪ و وﻳﺮان ﻛﺮد و اﻳﻦ دﻳﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ اوﺳﺘﺎ و زﻧﺪ ﺑﺮ ﭘﻮﺳﺖ ﮔﺎو ﭘﻴﺮاﺳﺘﻪ‬
‫و ﺑﻪ آب زر‪‬ﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪر اﺳﺘﺨﺮ ﭘﺎﭘﻜﺎن در ﮔﻨﺞ ﻧﭙﺸﺖ ﻧﻬﺎده ﺑﻮدﻧﺪ و آن اﻫﺮﻣﻦ ﭘﺘﻴﺎره ﺑﺪﺑﺨﺖ‬
‫ﮔﺠﺴﺘﻪ ﺑﺪﻛﺮدار اﺳﻜﻨﺪر روﻣﻲ ﻣﺼﺮﻧﺸﻴﻦ را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻮﺧﺖ و ﭼﻨﺪ دﺳﺘﻮران و داوران و‬
‫ﻫﻴﺮﺑﺪان و ﻣﻮﺑﺪان و دﻳﻦ ﺑﺮداران و اﻓﺰارﻣﻨﺪان و داﻧﺎﻳﺎن اﻳﺮاﻧﺸﻬﺮ را ﺑﻜﺸﺖ … ﭘﺲ از آن ﻣﺮدﻣﺎن‬
‫اﻳﺮاﻧﺸﻬﺮ… ﺑﻨﻌﻤﺖ ﻳﺰدان ﺑﻴﮕﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ… ﭘﺲ ﻣﻮﺑﺪان و دﺳﺘﻮران دﻳﻦ … ﺑﺪرﮔﺎه ﭘﻴﺮوزﻣﻨﺪ‬
‫آذرﻓﺮﻧﺒﻎ اﻧﺠﻤﻦ آراﺳﺘﻪ ﺑﺴﻴﺎر آﻳﻴﻦ ﺳﺨﻦ راﻧﺪﻧﺪ و ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﭼﺎره ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺎﺧﺘﻦ …‪.3«.‬‬
‫از اﻳﻦ ﻋﺒﺎرات ﻧﻴﻚ ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﻟﻒ رﺳﺎﻟﻪ )ﻳﺎ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻣﻘﺪﻣﻪ ( ﻫﺮج و ﻣﺮج ﺳﻴﺎﺳﻲ و دﻳﻨﻲ را‬
‫ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺴﻠﻂ اﺳﻜﻨﺪر و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن وي در اﻳﺮان ﭘﻴﺪا ﺷﺪه و دﻧﺒﺎﻟﻪ آن ﺑﻌﻬﺪ اﺷﻜﺎﻧﻴﺎن ﻛﺸﻴﺪه‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و اﮔﺮ وﻳﺮاف ﻳﺎ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ارداوﻳﺮاف ﻧﺎﻣﻪ ﭘﺲ از ﺣﻤﻠﻪ ﻋﺮب ﻣﻴﺰﻳﺴﺘﻪ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ را ﻣﺴﻜﻮت ﺑﮕﺬارد و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ در ﻋﺼﺮ اﺳﻼﻣﻲ و ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫‪ - 1‬وﻳﺪن ﮔﺮن‪ ،‬ﮔﺌﻮ‪ ،‬دﻳﻦ ﻫﺎي اﻳﺮان ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ‪،‬ص ‪358-350‬‬
‫‪ - 2‬ﻣﻌﻴﻦ ‪،‬ﻣﺤﻤﺪ ‪ ،‬ﻳﺎدﻧﺎﻣﻪ ﭘﻮرداوود‪،‬ص‪173‬‬
‫‪ - 3‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ژاﻟﻪ آﻣﻮزﮔﺎر ‪ ،‬ص‪44 - 42‬‬
‫ﺣﻜﺎم ﻣﻘﺘﺪر ﻋﺮب در ﻗﺮون اوﻟﻴﻪ اﺳﻼم ﺗﺸﻜﻴﻞ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺠﻤﻌﻲ از روﺣﺎﻧﻴﺎن زرﺗﺸﺘﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻌﻴﺪ ﻣﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻜﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ دﻳﮕﺮ در ﻓﺼﻞ اول ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ » ﺑﺎﻳﺪ ﭼﺎره ﺧﻮاﻫﻴﻢ و ﻛﺴﻲ‬
‫از ﻣﺎ ﺑﺮود و از ﻣﻴﻨﻮان آﮔﺎﻫﻲ آورد «‪ . 1‬ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻴﻦ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ در ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻛﺮﺗﻴﺮ در‬
‫ﻧﻘﺶ رﺟﺐ ﺳﻄﺮ ‪ 5‬ﻧﻴﺰ ﺗﻜﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻛﺘﺎب ﭘﺲ از ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻛﺮﺗﻴﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ازآﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻣﻴﺘﻮان اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻛﺮد ﻛﻪ ارداوﻳﺮاف ﭘﻴﺶ از ﺳﻘﻮط ﺧﺎﻧﺪان ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫اواﺧﺮ ﺳﺪه ﭼﻬﺎرم و اواﺳﻂ ﺳﺪه ﻫﻔﺘﻢ ﻣﻴﻼدي ﻣﻴﺰﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ‪ ،‬و ﺗﺎﻟﻴﻒ اوﻟﻴﻪ آن ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺧﻼف ادﻋﺎ‬
‫ي اﺣﺴﺎن ﻳﺎر ﺷﺎﻃﺮ ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ‪»: :‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻮﺷﺘﻦ اﻳﻦ اﺛﺮ ﺑﻪ دوره اﺳﻼﻣﻲ ﻳﻌﻨﻲ دوره اي ﻣﻲ‬
‫رﺳﺪ ﻛﻪ دﻳﻦ و اﻳﻤﺎن در ﺳﺮاﺷﻴﺐ زوال ﺑﻮد «‪ .2‬ﺑﻪ اواﺧﺮ دوران ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪. 4-1‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻓﺼﻞ ﻧﺨﺴﺖ ‪:‬‬

‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻤﻮدار‪1-1‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺨﺶ اﻧﺪﻛﻲ از ﻛﺘﺎب ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ اﻧﺪك ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﺘﺎب ﻛﺎﻣﻼ ﻫﻤﺴﻮ ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬در ﺑﺨﺶ ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻫﻤﺴﻮﻳﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ و دﻳﺎﻧﺖ در ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺷﺪواﻳﻦ ﻫﻤﺴﻮﻳﻲ در ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﻨﺪ از ﻓﺼﻮل ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮔﺮدﻳﺪ‪ ، 3‬اﻳﻦ‬
‫ﻧﮕﺎه دﻳﻨﻲ ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ در ﻧﻤﺎﻳﺶ ﭼﻬﺮه اﺳﻜﻨﺪر ﻧﻴﺰ ﻛﺎﻣﻼ ﭘﻴﺪا ﺳﺖ ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ارداوﻳﺮاف او را ﺑﻪ‬
‫ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ دﻳﻨﻲ ﻧﻈﻴﺮ‪ :‬ﻛﺸﺘﻦ ﻣﻮﺑﺪان و ﺳﻮزاﻧﺪن زﻧﺪ و اوﺳﺘﺎ و ﻛﺮده ﺧﺪاﻳﻲ ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﭼﻬﺮه‬
‫ﻧﻔﺮت اﻧﮕﻴﺰي از او ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ در دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﻧﻴﺰ ﺗﻜﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺨﻨﮕﺎري‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻴﺰ در آﻏﺎز ﻛﺘﺎب ﺑﺮ ﻣﺒﻨﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻨﮕﺎري دﻳﻨﻲ زرﺗﺸﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻇﻬﻮر اﺳﻜﻨﺪر را ‪ 300‬ﺳﺎل‬
‫ﭘﺲ از زرﺗﺸﺖ ﻣﻲ داﻧﺪ اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﮕﺎري اﺳﻄﻮره اي ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ‪ 1.-3-2‬اﺷﺎره ﺷﺪ‬
‫ﺧﻮد ﻣﻨﺸﺎء ﺑﺮوز ﺑﺮﺧﻲ از اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت ﺷﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي آن ﻛﻮﺗﺎه ﺷﺪن دوره اﺷﻜﺎﻧﻴﺎن ﺑﻮد ‪،‬‬
‫‪ - 1‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص‪44‬‬
‫‪ - 2‬ﻳﺎر ﺷﺎﻃﺮ ‪ ،‬اﺣﺴﺎن ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان از ﺳﻠﻮﻛﻴﺎن ﺗﺎ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﺴﻦ اﻧﻮﺷﻪ ‪،‬ﺟﻠﺪ ﺳﻮم ‪،‬ﻗﺴﻤﺖ دوم ‪ ،‬ص ‪770‬‬
‫‪ - 3‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺼﻞ ‪ 99‬ﻛﺘﺎب‬
‫ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در ﻛﺘﺎب اﺷﺎره ﺑﻪ ﻇﻬﻮر ﻛﻴﺶ ﻫﺎ و ادﻳﺎن ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﻣﻌﺮاج‬
‫ارداوﻳﺮاف ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﻚ و دو دﻟﻲ را در ﺑﻴﻦ ﻣﺮدﻣﺎن اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮد و در ﺑﺨﺶ ‪ .2-3-2‬ﻣﻼﺣﻈﻪ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ادﻳﺎن ﻧﻮﻇﻬﻮر ادﻳﺎن ﻣﺎﻧﻲ و ﻣﺰدك و ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺑﺪان زرﺗﺸﺘﻲ را ﺑﻪ‬
‫وﺣﺸﺖ اﻓﻜﻨﺪﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را وادار ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺗﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﻬﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺸﺮ ﻣﺘﻮن دﻳﻨﻲ ﺧﻮد ﻧﻈﻴﺮ‬
‫ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﺰﻧﻨﺪ ‪،‬در ﺑﺨﺶ ‪ 4-3-2‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ ﻛﻪ ارداوﻳﺮاف ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻮع و ﺷﻜﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻮرد‬
‫ﻗﺒﻮل را ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼ ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ اﺳﺖ در اداﻣﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫ﺣﻮادث ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﻛﺘﺎب ﻛﻪ از ﻇﻬﻮر اﺳﻜﻨﺪر و ﺳﭙﺲ دوران ﻛﺮده ﺧﺪاﻳﻲ )اﺷﻜﺎﻧﻲ( و ﺷﻮرش‬
‫اردﺷﻴﺮ و ﺗﺠﻤﻊ ﻣﻮﺑﺪان در آﺗﺸﻜﺪه آذرﻓﺮﻧﺒﻎ ﻓﺎرس ﺑﺮاي ﻧﮕﺎرش ﻛﺘﺎب ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ‪،‬ﻫﻤﮕﻲ‬
‫ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ ﺣﻮادث ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ اﺳﺖ ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ اﮔﺮ ﻛﺘﺎب در دوران اﺳﻼﻣﻲ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد ﺣﺘﻤﺎ در آن اﺷﺎره اي ﺑﻪ ﺣﻤﻠﻪ اﻋﺮاب ﻣﻲ ﺷﺪ و در دوره اﺳﻼﻣﻲ ﻫﺮﮔﺰ اﻣﻜﺎن ﺗﺠﻤﻊ ﭼﻨﺪ ﻫﺰار‬
‫ﻧﻔﺮه ﻣﻮﺑﺪان در آﺗﺸﻜﺪه اﺳﺘﺨﺮ ﻓﺎرس وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻛﺮدﻳﺪ ﻛﻪ اﺷﺘﺮاﻛﺎﺗﻲ‬
‫ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻦ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ و ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻣﻌﺮاج ﻛﺮﺗﻴﺮ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪﻫﺪ اﻳﻦ دو اﺛﺮ در آﻏﺎز ﻧﮕﺎرش‬
‫ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ در ارﺗﺒﺎط ﺑﻮده اﻧﺪو از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻛﺮﺗﻴﺮ در ﻣﺘﻮن اﺳﻼﻣﻲ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻧﺪارد و ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﻧﺎ‬
‫آﺷﻨﺎﺳﺖ ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‬
‫ﻛﺎﻣﻼ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ دوم‪:‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺤﺘﻮای اﻗﺘﺼﺎدی‬

‫‪ .1-2‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي ﻋﺒﺎرت از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺮﺗﺒﻂ و ﻣﻨﻈﻢ ﻋﻨﺎﺻﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ارزﺷﻴﺎﺑﻲ و‬
‫اﻧﺘﺨﺎب در زﻣﻴﻨﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻮزﻳﻊ و ﻣﺼﺮف ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﺒﺎرت‬
‫دﻳﮕﺮ ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ از ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺣﻘﻮﻗﻲ اﺳﺖ؛ ﻛﻪ در ﺑﻄﻦ آن‪،‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ وﺳﺎﻳﻞ ﺳﺎزﻣﺎنﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از ﺑﺮﺧﻲ از اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي ﺑﺮﺗﺮ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮﻗﺮاري ﺗﻌﺎدل اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻲ از زﻳﺮ ﻧﻈﺎمﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬واژه "اﻗﺘﺼﺎدي" اﺷﺎره ﺑﻪ ﺑ‪‬ﻌﺪ )و ﻧﻪ ﻗﺴﻢ( ﺧﺎﺻﻲ از رﻓﺘﺎرﻫﺎ و رواﺑﻂ ﻣﺮدم دارد؛ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ و ﻓﺎﻳﺪه و ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻌﺎش اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻫﺪاف ﻛﻼن ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻋﺪاﻟﺖ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺳﺘﻘﻼل‪ ،‬رﻓﺎه ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي و اﻣﻮري از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ارﻛﺎن ﺑﻨﻴﺎن اﻗﺘﺼﺎدي ﻫﺮ ﻛﺸﻮر ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺰاﻳﻲ در‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﻣﻌﻴﺸﺖ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺟﻮاﻣﻊ اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎﻳﻲ ﻣﺜﻞ ﻓﻘﺮ و ﺛﺮوت‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ و ﺑﻲﻋﺪاﻟﺘﻲ‬
‫و اﻳﺠﺎد اﻧﮕﻴﺰه ﻓﺮدي ﻳﺎ ﻋﺪم وﺟﻮد آن ﻫﻤﮕﻲ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي و در ﭼﻬﺎرﭼﻮب آن‬
‫ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ وﺟﻮد ﻫﺮﻳﻚ از ﺷﻜﻞﻫﺎي ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺑﻪﺻﻮرت ﺧﺼﻮﺻﻲ‪ ،‬ﺟﻤﻌﻲ و ﻳﺎ دوﻟﺘﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺎم‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﺎﺻﻲ را ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻲآورد‪ .‬ﻣﻴﺰان آزاديﻫﺎي ﻓﺮدي و ﺑﻪﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ﻋﺪم ﺗﻤﺮﻛﺰ و ﻳﺎ ﺗﻤﺮﻛﺰ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي اﻧﻮاع ﻧﻈﺎمﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي را ﺷﻜﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻧﻮع ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان دو ﻣﻌﻴﺎر اﺻﻠﻲ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻧﻮاع ﻧﻈﺎمﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و ﺗﻔﻜﻴﻚ آﻧﻬﺎ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪﻛﺎر‬
‫ﻣﻲرود‪.‬‬
‫ﻧﻈﺎم ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﺳﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ‪:‬‬
‫‪ (1‬روش ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ؛ در اﻳﻦ روش‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﻴﺪاﻳﺶ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮ‪‬ل ﻳﻚ ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﺑﻪﻟﺤﺎظ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﻧﻴﺰ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻧﻬﺪام ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ (2‬روش ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ؛ در اﻳﻦ روش‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻓﻜﺮي و اﺻﻮل ﺗﺌﻮرﻳﻚ ﻧﻈﺎم و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪﺷﺪه اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻪ در ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي آن ﻧﻈﺎم‪ ،‬ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﻪﻟﺤﺎظ ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ‪ ،‬ﻣﻴﺰان اﻧﺴﺠﺎم‪ ،‬ﺻﺤﺖ و ﺳﻘﻢ اﺻﻮل و ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻧﻈﺎم‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي را ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲآورﻳﻢ‪.‬‬
‫‪ (3‬روش ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮدي؛ در اﻳﻦ روش‪ ،‬ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻳﻚ ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬از ﻳﻚ ﻃﺮف در‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻫﺪفﻫﺎي ﻫﻤﺎن ﻧﻈﺎم و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬آﻧﭽﻪ در اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﺮاﻳﻂ و ﺑﻨﻴﺎن اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺜﻞ ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺟﻤﻌﻴ‪‬ﺘﻲ‪ ،‬اﺧﻼﻗﻲ و ‪ ...‬اﺳﺖ؛ ﻛﻪ در ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻳﻚ ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭼﺸﻢﮔﻴﺮي دارد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺸﺎﻏﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و اﻫﻤﻴﺖ آﻧﻬﺎ ﺷﻴﻮه ﻫﺎي داد وﺳﺘﺪ وﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ و‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ و رد ﭘﺎي ﺳﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪ اﺻﻠﻲ ﺧﻮراك ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺎك و ﻣﺴﻜﻦ در ﻛﺘﺎب ﺑﺮرﺳﻲ و ﺑﺎ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي‬
‫ﻣﻮرد ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪ .2-2‬ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﺮان در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪:‬‬

‫روﻧﻖ اﻗﺘﺼﺎدي اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻢ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺠﺎرت و ﻛﺸﺎورزي ﺑﺴﺘﮕﻲ‬
‫داﺷﺖ در آﻣﺪ درﺑﺎر ﺷﺎه از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻫﺎ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎج ﻫﺎ و ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺟﻨﮕﻲ ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪ در‬
‫دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺗﺠﺎرت ﺑﺎ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي دور ﺷﺘﺎب ﮔﺮﻓﺖ ‪ ،‬رﻗﺎﺑﺖ اﻳﺮان ﺑﺎ ﺑﻴﺰاﻧﺲ ‪ ،‬اﻳﺮان و‬
‫ﺑﻴﺰاﻧﺴﻴﺎن را واداﺷﺖ ﺗﺎ در ﺟﺴﺘﺠﻮي ﺑﺎزارﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﺗﺠﺎري ﺑﺮ آﻳﻨﺪ ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﻣﺪارك ﮔﻮﻳﺎي آﻧﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺷﺘﺎب ﮔﻴﺮي در ﺗﺠﺎرت در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺷﺮق ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﺗﺠﺎرت درﻳﺎﻳﻲ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫از اﻳﻦ رو ﺣﻀﻮر ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ اﻳﺮان در اﻳﻦ ﻧﻮاﺣﻲ ﺻﺮﻓﺎ ﻳﻚ ﭘﻴﺶ آﻣﺪ و اﺗﻔﺎق ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻫﺪف رﻗﺎﺑﺖ و ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﺑﺎزار ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ »،‬ﮔﻤﺎن ﻧﻤﻲ رود ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺎرت ﺑﺎ ﻟﺸﻜﺮ ﻛﺸﻲ دوﻟﺖ‬
‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ و ﺑﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ارﺗﺶ آن اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ«‪ .1‬ﺗﺠﺎرت درﻳﺎﻳﻲ از ﻃﺮﻳﻖ راه ﻫﺎي درﻳﺎﻳﻲ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ ﻳﻌﻨﻲ از ﻓﺮات ﺑﻪ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس و در اﻣﺘﺪاد ﺳﻮاﺣﻞ ﺷﺒﻪ ﺟﺰﻳﺮه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻋﻤﺎن و ﻳﻤﻦ‬
‫و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﺮق در اﻣﺘﺪاد ﺳﻮاﺣﻞ ﺑﻪ رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺮﺳﺪ ﺑﻪ ﺳﻴﻼن ‪ ،‬ﻛﺸﺘﻲ ﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ‬
‫از ﻳﻤﻦ و ﻋﻤﺎن ﻣﺮ و ﻛﻨﺪر و از ﺷﺮق اﻧﻮاع ادوﻳﻪ و ﻋﻄﺮ و ﺣﻴﻮاﻧﺎت وارد ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ‪ ،‬ﻳﻜﻲ‬
‫ازﻛﺎﻻﻫﺎي ﻣﺠﻠﻞ و ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ ﻧﺠﺒﺎي ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻣﺮوارﻳﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲ آوﻳﺨﺘﻨﺪ و ﺑﺮاي‬
‫‪2‬‬
‫آراﻳﺶ ﻟﺒﺎس ﻫﺎ و ﭘﻮﺷﺶ ﭘﺮ ﻧﻘﺶ و ﻧﮕﺎر ﺧﻮﻳﺶ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺑﺎ ﻛﺎروان اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ ‪».‬اﺑﺮﻳﺸﻢ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻛﺎﻻي‬
‫ﺻﺎدراﺗﻲ ﭼﻴﻨﻴﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آﻣﺪ و ﻧﺠﻴﺐ زادﮔﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺠﺒﺎي روﻣﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻃﺎﻟﺐ‬
‫آن ﺑﻮدﻧﺪ ‪ 3«.‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﺑﺮﻳﺸﻢ ﻛﺎرواﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺑﻴﻦ اﻟﻨﻬﺮﻳﻦ ﻣﻲ آﻣﺪﻧﺪ ﺷﻴﺸﻪ ﻫﺎي ﺳﻮري ‪،‬‬
‫ﭘﺎرﭼﻪ ﻫﺎي اﺑﺮﻳﺸﻤﻲ ‪ ،‬ﭘﺎرﭼﻪ ﻫﺎي ﭘﺸﻤﻲ ارﻏﻮاﻧﻲ ‪ ،‬ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻓﻠﺰي ‪،‬ﺷﺮاب و ﻛﺮه را ﺑﻪ اﻳﺮان ﻣﻲ‬
‫آوردﻧﺪ و از آﻧﺠﺎ ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن ﻣﺤﻠﻲ را ﺑﻪ ﭼﻴﻦ و ﻫﻨﺪ ﻣﻲ ﺑﺮدﻧﺪ ‪ ،‬از ﻣﻨﺎﺑﻊ دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ‬
‫وﻳﮋه ﻣﺎﺗﻴﮕﺎن ‪ ،‬ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ در آن دوره ﺷﺮﻛﺖ ﻫﺎي ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﻫﻤﺒﺎﻳﻴﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫‪.‬ﺷﺮﻛﺎي ﺗﺠﺎري ﻛﻪ ﻛﺎروان ﻫﺎي ﺗﺠﺎري را ﺑﻪ ﺟﺎﻫﺎي دوردﺳﺖ ﻣﻲ ﺑﺮدﻧﺪ ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻ داراي ﻣﻬﺮﻫﺎي‬
‫ﮔﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻮدﻧﺪ ‪ ،‬در دوﻳﻦ ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻬﺮ ﮔﻠﻲ ﺑﺎ ﻣﻬﺮﻫﺎي اواﺧﺮ دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ و ﻋﺮﺑﻲ ﭘﻴﺪا‬
‫‪4‬‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ از اﻗﻼم دﻳﮕﺮ ﺻﺎدرات اﻳﺮان ﺑﻪ ﻛﺸﻮر ﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﻧﻮاع داروﻫﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﺮﻳﺎك ﺑﻮد‬
‫‪،‬ﺗﺮﻳﺎك ﻓﻘﻂ ﻣﺼﺮف ﭘﺰﺷﻜﻲ داﺷﺖ ‪ ،‬در دوره ﺷﺎﭘﻮر دوم ﻛﻪ ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم ﺑﻌﺪ از ﻣﻴﻼد ﺑﻮده ﻣﺮدم‬
‫ﻣﻌﺘﺎد ﺑﻪ ﺗﺮﻳﺎك ﻧﻤﻲ ﺷﺪﻧﺪ و ﺗﺮﻳﺎك ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف دارو ﻣﻲ رﺳﻴﺪ و ﺑﺮاي ﺗﺴﻜﻴﻦ درد ﻫﺎ ﻣﻮرد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ ‪ ،‬ﻛﻠﻤﻪ ﺗﺮﻳﺎك ﻳﻚ اﺳﻢ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ دارو ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺗﺮﻳﺎك‬
‫‪5‬‬
‫را اﭘﻴﻮن ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از ورود اﻋﺮاب ﺑﻪ اﻳﺮان ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اﻓﻴﻮن در آﻣﺪ ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در دوره ﺣﻜﻤﺮاﻧﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪ ،‬ﺷﻬﺮ ﺳﺎزي و ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻨﻲ ﻛﻪ از دوره ﭘﺎرﺗﻴﺎن آﻏﺎز ﺷﺪه‬
‫‪ - 1‬درﻳﺎﻳﻲ ‪ ،‬ﺗﻮرج ‪،‬ﺗﺎرﻳﺦ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺮﺗﻀﻲ ﺛﺎﻗﺐ ﻓﺮ ‪ ،‬ص‪. 46‬‬

‫‪ - 2‬ﺑﺮوﺳﻴﻮس ‪ ،‬ﻣﺎرﻳﺎ ‪ ،‬اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻴﺴﻲ ﻋﺒﺪي ‪،‬ص‪235‬‬
‫‪ - 3‬ﻫﻤﺎن ‪،‬ص ‪194‬‬
‫‪ - 4‬ﻳﺎر ﺷﺎﻃﺮ ‪ ،‬اﺣﺴﺎن ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان از ﺳﻠﻮﻛﻴﺎن ﺗﺎ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﺴﻦ اﻧﻮﺷﻪ ‪،‬ج‪ ، 3‬ﻗﺴﻤﺖ دوم ‪،‬ص ‪144‬‬
‫‪ - 5‬ﮔﻴﺮﺷﻤﻦ ‪،‬روﻣﻦ ‪ ،‬ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺟﺎوﻳﺪ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ذﺑﻴﺢ اﷲ ﻣﻨﺼﻮري ‪ ،‬ص‪2319‬‬
‫ﺑﻮد ﺷﺘﺎب ﮔﺮﻓﺖ ‪،‬ﻫﻨﺮ و ﻣﻌﻤﺎري ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﺗﺤﻮل ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻫﻨﺮ اﺷﻜﺎﻧﻴﺎن اﺳﺖ ‪،‬ﺳﺎﺧﺖ ﺷﻬﺮ ﻫﺎ ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس ﻃﺮح ﻣﺪور و ﺑﻨﺎي ﻛﺎخ ﻫﺎ ﺑﺎ اﻳﻮان ﻫﺎي ﻋﻈﻴﻢ ﻣﻴﺮاث اﺷﻜﺎﻧﻲ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ و اﺳﻼﻣﻲ رﺷﺪ ﺷﻬﺮﺳﺎزي در اﻳﻦ دوره ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ در ﻛﺘﺎب ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن‬
‫ﻫﺎي اﻳﺮان ﺷﻬﺮ ﻧﺎم ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﻫﺎ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ ‪ ،‬اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت را ﻣﻮرﺧﺎن اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻛﺮده اﻧﺪ ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻤﺰه اﺻﻔﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﺎم‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﺷﻬﺮﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ در اﻳﻦ دوره ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ؛ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در اﻳﻦ دوره‬
‫ﺣﺠﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪات ﻣﺤﻠﻲ ﻧﻴﺰ رﺷﺪ ﺧﻮﺑﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﺗﻮﻟﻴﺪات اﻳﺮاﻧﻲ ﻗﺎﻟﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫آن ﻫﺎ را ﺑﻪ ﭼﻴﻦ و روم ﺻﺎدر ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻛﺎﻻي ﺑﺴﻴﺎر ارزﺷﻤﻨﺪي ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رﻓﺖ ‪ ،‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ‬
‫»ﭼﻮن ﺑﺎﺑﻞ ﺟﺰو اﻳﺮان ﺑﻮد ﻗﺎﻟﻲ ﻫﺎي اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﻛﻪ ﺧﺮﻳﺪار ﺑﺴﻴﺎري در ﭼﻴﻦ داﺷﺖ ﻳﻜﻲ از ﻣﻮاد‬
‫ﻣﻬﻢ ﺻﺎدرات ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،1«.‬در دوره ﻣﻴﺎﻧﻪ ‪ ،‬ﺟﻬﺮم ‪ ،‬ﻓﺴﺎ و داراﺑﮕﺮد ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮاﻛﺰ اﻳﻦ‬
‫ﺻﻨﻌﺖ ﺑﻮدﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﺮدﻣﺎن اﻳﺮان درﺻﻨﺎﻳﻊ » رﻧﮕﺮزي ‪،‬ﺳﺮاﻣﻴﻚ و ﻟﻌﺎب ‪،‬ﻣﻴﻨﺎﻛﺎري ‪،‬آراﺳﺘﻦ ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه و‬
‫ﺑﺮﻧﺞ و ﺗﺮﺳﻴﻢ رﻧﮓ ﻫﺎي زﻳﺒﺎ ﺑﺮ ﺳﻔﺎل و ﻛﺎﺷﻲ و‪ ...‬ﭘﻴﺸﺮو و ﺻﺎدر ﻛﻨﻨﺪه اﻳﻦ ﺻﻨﺎﻳﻊ و ﻫﻨﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺟﻬﺎن ﺑﻮده اﻧﺪ ‪،‬ﻣﻴﻨﺎﻛﺎري ﻛﻪ ﻳﻚ رﺷﺘﻪ از ﺻﻨﻌﺖ ﻟﻌﺎب دادن روي ﻇﺮوف ﺳﻔﺎﻟﻴﻦ اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺎﻳﻴﺪ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان در اﻳﺮان ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه و ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ «‪.2‬‬
‫در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭼﻴﻨﻲ )وي ﺷﻮ( از ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺎﻻﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ از اﻳﺮان ﺑﻪ ﭼﻴﻦ ﺻﺎدر‬
‫ﻣﻲ ﺷﺪه ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ » :‬ﻃﻼ ‪ -‬ﻧﻘﺮه – ﺑﺮﻧﺞ – ﻓﻴﺮوزه – ﻣﺮوارﻳﺪ – ﻣﺮﺟﺎن‬
‫– اﻟﻤﺎس – ﺷﻴﺸﻪ ﻫﺎي ﺷﻔﺎف و ﺗﺎر – ﺑﻠﻮر – ﭘﻮﻻد – ﻣﺲ – ﺣﻠﺒﻲ – ﺟﻴﻮه – ﻗﺎﻟﻲ – ﻗﺎﻟﻴﭽﻪ –‬
‫اﻧﻮاع ﻣﻨﺴﻮﺟﺎت ﭘﻨﺒﻪ و اﺑﺮﻳﺸﻤﻲ –ﭼﺮم ﮔﻮزن – زردﭼﻮﺑﻪ – ﻛﻨﺪر – ﻓﻠﻔﻞ – ﻓﻠﻔﻞ دراز – ﺷﻜﺮ –‬
‫ﺧﺮﻣﺎي اﻳﺮاﻧﻲ – ﻣﺎزو – ﻧﻤﻚ – ﻣﻮاد ﺧﻮﺷﺒﻮ – ﻋﻨﺒﺮ – ﻣﻴﻮه ﻫﺎي زﻳﺮ زﻣﻴﻨﻲ – ﭼﻮب ﺳﺒﺰ –‬
‫‪3‬‬
‫ﻫﻠﻴﻠﻪ – ﮔﻨﺪم – ﺟﻮ ‪ -‬ﺑﺮﻧﺞ – ارزن و از ﺣﻴﻮاﻧﺎت ‪ :‬اﺳﺐ ‪ -‬ﻗﺎﻃﺮ – ﺧﺮ – ﺷﺘﺮ ﻣﺮغ و ﻓﻴﻞ «‬
‫ﺳﻔﺎﻟﮕﺮي در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ روﻧﻖ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﻴﺎﻓﺖ ‪ ،‬اﻣﺎ ﻓﻠﺰ ﻛﺎري در اﻳﻦ دوره ﭘﺮ روﻧﻖ ﺑﻮده و‬
‫‪ - 1‬ﭘﻴﺮ ﻧﻴﺎ ‪ ،‬ﺣﺴﻦ ‪،‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ج ‪، 4‬ص ‪2871‬‬

‫‪ - 2‬ﺳﻠﻴﻢ ‪،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺒﻲ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان زﻣﻴﻦ ‪ ،‬ص ‪79‬‬
‫‪ - 3‬ﭘﻴﺮ ﻧﻴﺎ ‪،‬ﺣﺴﻦ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ج ‪، 4‬ص ‪2873‬‬
‫ﺣﺠﻢ ﻋﻈﻴﻢ ﺳﻜﻪ ﻫﺎي ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه از اﻳﻦ دوره ﺧﻮد ﻣﻮﻳﺪ آن اﺳﺖ ‪ ،‬ﻧﻘﺮه ﻛﺎري ﻧﻴﺰ ﻣﺴﻠﻤﺎ‬
‫ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﻳﻦ ﻛﺎر ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن در زﻣﻴﻨﻪ ﻓﻠﺰ ﻛﺎري اﺳﺖ و ﻛﺎﺳﻪ ﻫﺎي ﻧﻘﺮه اي ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﻦ دوره ﺑﻪ‬
‫‪1‬‬
‫دﺳﺖ آﻣﺪه ﻛﻪ ﺷﺎه را را در ﺣﺎل ﺷﻜﺎر ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﻛﺎﺳﻪ ﻫﺎي ﺷﻜﺎرﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﭘﺎرﭼﻪ ﺑﺎﻓﻲ ﺑﺎﻓﻲ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ دوره ﺗﺮﻗﻲ ﺑﺴﻴﺎري داﺷﺖ ‪»،‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﻠﺘﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻨﻌﺖ ﭘﺎرﭼﻪ ﺑﺎﻓﻲ ﭘﻲ ﺑﺮدﻧﺪ ؛ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ در ﻏﺎر ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ‬
‫ﺑﻬﺸﻬﺮ روﺷﻦ ﻣﻲ ﺳﺎزد ﻛﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﭘﺸﻢ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ﺑﺰ را در ﻫﻤﺎن دوره ﻏﺎرﻧﺸﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﺎرﭼﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﻓﺘﻨﺪ «‪ .2‬اﻳﻦ ﺻﻨﻌﺖ ﭘﺲ از ﻏﻠﺒﻪ اﻋﺮاب ﺑﺮ اﻳﺮان ﻫﻢ از ﻣﻴﺎن ﻧﺮﻓﺖ و ﻣﺪت ﻫﺎي ﻣﺪﻳﺪي ﺑﺎﻗﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻮﻟﻔﻴﻦ اﻳﺮاﻧﻲ و ﻋﺮب اﺳﺎﻣﻲ ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺗﻮاز و ﺷﺘﺎ و ري و ﻣﺮو را ﺛﺒﺖ ﻛﺮده اﻧﺪ‬
‫‪.‬راﻫﻬﺎي ﺧﺸﻜﻲ آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺳﻐﺪ ﭘﺎﺳﺒﺎن آن ﺑﻮدﻧﺪ اﻳﺮان را ﺑﺎ ﭼﻴﻦ در راﺑﻄﻪ داﺋﻤﻲ‬
‫ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻳﺮان اﻣﭙﺮاﺗﻮري روم ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﭼﻴﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻮد و از آﻧﺠﺎ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ اﺑﺮﻳﺸﻢ‬
‫ﻣﻲ آوردﻧﺪ ‪ ».‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺮدم ﭼﻴﻦ وﺳﻤﻪ اﻳﺮان را ﻛﻪ ﺑﺮاي رﻧﮓ ﻛﺮدن اﺑﺮو ﺑﻮد ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲ‬
‫ﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﮔﺰاف آن را ﻣﻲ ﺧﺮﻳﺪﻧﺪ و ﺑﺮاي ﻣﻠﻜﻪ ﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﻲ ﺑﺮدﻧﺪ « ‪ .3‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در‬
‫ﭼﻴﻦ ﻗﺎﻟﻲ ﻫﺎي ﺑﺎﺑﻠﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﺮﻳﺪار داﺷﺖ ‪ ،‬ﺟﻮاﻫﺮ ﺳﻮرﻳﻪ و ﻣﺮﺟﺎن و ﻣﺮوارﻳﺪ درﻳﺎي ﺳﺮخ و ﭘﺎرﭼﻪ‬
‫ﻫﺎي ﻣﺼﺮ را ﻛﺎرواﻧﺎن اﻳﺮان از راه ﺣﺎﺷﻴﻪ ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻛﻮﻳﺮ ﮔﻮﺑﻲ ﺑﻪ ﭼﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺮدﻧﺪ ‪ ،‬ﺷﺎﻫﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﺎ ﻛﻮچ اﺟﺒﺎري ﻣﻠﻞ ﻣﻐﻠﻮب در اﻗﺼﺎ ﻧﻘﺎط اﻳﺮان زﻣﻴﻨﻪ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﻳﺮان را ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل »ﺷﺎﭘﻮر اول ﻫﻤﺮاﻫﺎن واﻟﺮﻳﻦ اﻣﭙﺮاﺗﻮر اﺳﻴﺮ روﻣﻲ را در ﺟﻨﺪي ﺷﺎﭘﻮر ﺟﺎي داد و‬
‫اﺳﻴﺮان روﻣﻲ در آﻧﺠﺎ ﺳﺪ ﺑﺰرﮔﻲ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺷﺎﭘﻮر دوم ﻧﻴﺰ ﭘﺲ از ﺗﺼﺮف ﺷﻬﺮ آﻣﺪ اﺳﺮاي روﻣﻲ را‬
‫ﻗﺴﻤﺘﻲ درﺷﻮش و ﻗﺴﻤﺘﻲ در ﺷﻬﺮﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺧﻮزﺳﺘﺎن ﺟﺎي داد و اﺳﺮاي ﻣﺰﺑﻮر ﺑﺎﻓﺘﻦ اﻧﻮاع‬
‫ﺟﺪﻳﺪي از زري و ﭘﺎرﭼﻪ ﻫﺎي اﺑﺮﻳﺸﻤﻲ را در آﻧﺠﺎ رواج دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﻪ اﺳﻢ زري ﺷﻮﺷﺘﺮ و‬
‫دﻳﺒﺎي ﺷﻮﺷﺘﺮ و ﭘﺮﻧﺪ ﺷﻮﺷﺘﺮ ودﻳﺒﺎي روﻣﻲ ﻣﻌﺮوف ﺷﺪ«‪ .4‬ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﻮد ﻛﻪ » ﭘﻴﺸﻪ وران را از‬
‫آﻧﺎﺗﻮﻟﻲ واﻗﻊ در ﻛﻨﺎر اورﻧﺘﺲ ﺷﻬﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻣﻮزاﺋﻴﻜﻬﺎﻳﺶ ﺷﻬﺮه ﺑﻮد ﺑﻪ اﻳﺮان آورد و در آﻧﺠﺎ‬
‫‪ - 1‬ﺷﻴﭙﻤﺎن ‪ ،‬ﻛﻼوس ‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﻴﻜﺎووس ﺟﻬﺎﻧﺪاري ‪،‬ﺻﺺ‪152 - 145‬‬
‫‪ - 2‬ﺳﻠﻴﻢ ‪،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺒﻲ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان زﻣﻴﻦ ‪ ،‬ص ‪79‬‬
‫‪ - 3‬ﻧﻔﻴﺴﻲ ‪،‬ﺳﻌﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن اﻳﺮان ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،1‬ص ‪58‬‬
‫‪ - 4‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪59‬‬
‫ﺳﻜﻨﻲ داد ‪ 1«.‬و اﻳﻦ ﺧﻮد ﻣﻮﺟﺐ رﺷﺪ ﺻﻨﻌﺖ ﻣﻮزاﺋﻴﻚ در اﻳﺮان ﮔﺮدﻳﺪ ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻋﻠﻲ رﻏﻢ رﺷﺪ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ ﺗﺠﺎرت و ﺻﻨﻌﺖ در اﻳﻦ دوره ﻛﻪ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ روي داد‪،‬‬
‫ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﺒﻊ در آﻣﺪ در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺗﺠﺎرت ﻳﺎ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﺒﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﻛﺸﺎورزي و داﻣﺪاري ﺑﻮد و‬
‫دﻟﻴﻞ آن ﻧﻴﺰ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻳﺮان روﺳﺘﺎﻧﺸﻴﻦ ﻳﺎ ﻋﺸﺎﻳﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﻐﻞ ﻋﻤﺪه آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻛﺸﺎورزي و داﻣﺪاري ﺑﻮد ‪ ،‬ﭘﺲ ﺟﺎي ﺗﻌﺠﺐ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﭼﻘﺪر ﺻﺎﺣﺒﺎن اﻳﻦ دو‬
‫ﺷﻐﻞ ﺑﺮ ﺧﻼف ﺟﺎﻳﮕﺎه ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﺎن ﺳﺘﻮده ﺷﺪه اﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ .3-2‬رد ﭘﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎرﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﻣﺸﺎﻏﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪:‬‬

‫‪ -‬روﺣﺎﻧﻴﻮن‬
‫روﺣﺎﻧﻴﻮن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻃﺒﻘﻪ از ﭼﻬﺎر ﻃﺒﻘﻪ ﺑﺰرگ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪،‬وﺧﻮد اﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ زﻳﺮ ﻃﺒﻘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻴﺸﻮد ‪ ،‬ﻃﺒﻘﺎت روﺣﺎﻧﻴﻮن زرﺗﺸﻲ ﺑﻪ ﻛﺮات در ﻛﺘﺎب ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ ‪،‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ در ﻓﺼﻞ ‪» 1‬و او ﺑﺴﻴﺎري از دﺳﺘﻮران و ﻫﻴﺮﺑﺪان و ﻣﻮﺑﺪان و ﻫﻴﺮﺑﺪان و ﻣﻮﺑﺪان و دﻳﻦ‬
‫ﺑﺮداران و اﻓﺮاز ﻣﻨﺪان و داﻧﺎﻳﺎن اﻳﺮاﻧﺸﻬﺮ را ﺑﻜﺸﺖ «‪ .2‬دﺳﺘﻮر ﻣﻘﺎم روﺣﺎﻧﻲ اي ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻧﮕﻬﺒﺎن ﺳﻨﺘﻬﺎي ﻣﻘﺪس و ﭘﻴﺸﻮاي ﺟﺎﻣﻌﻪ زرﺗﺸﺘﻲ اﺳﺖ ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻘﺎم اﺣﺘﻤﺎﻻ در دوران ﻣﺘﺎﺧﺮ ﺗﺮ‬
‫ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ و ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ دﺳﺘﻜﺎري و ﺗﺤﺮﻳﻒ در ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻛﺘﺎب در دوره اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪،‬‬
‫ﻫﻴﺮﺑﺪ ﻣﻘﺎم روﺣﺎﻧﻲ ﻣﺴﺌﻮل ﻣﺮاﺳﻢ و ﺑﺨﺼﻮص ﻋﻬﺪه دار آﻣﻮزش اﺳﺖ و در رﺗﺒﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮي ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻮﺑﺪ ﻗﺮار دارد و ﻣﻮﺑﺪ ﺑﻪ روﺣﺎﻧﻲ درﺟﻪ ﻳﻚ زرﺗﺸﺘﻲ اﻃﻼق ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻛﻪ در ﻫﺮ ﺷﻬﺮ در ﻛﻨﺎر‬
‫ﺷﻬﺮ ﺑﺪ داراي ﻣﻘﺎم ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ و از اﺧﺘﻴﺎرات زﻳﺎدي ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ ‪ ،‬درﺟﺎت روﺣﺎﻧﻴﻮن در دوره‬
‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ از ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻪ ﺑﺎﻻ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از ‪ :‬ﻣﻐﺎن‪ -‬ﻫﻴﺮﺑﺪان –ﻣﻮﺑﺪان – ﻫﻴﺮﺑﺪ ﻫﻴﺮﺑﺪان و ﻣﻮﺑﺪ‬
‫ﻣﻮﺑﺪان ؛در وﻧﺪﻳﺪاد و وﻳﺴﭙﺮد ﻃﺒﻘﺎت روﺣﺎﻧﻴﻮن ‪ 7‬ﻃﺒﻘﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻫﺎوﻧﻦ ‪:‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻬﻴﻪ ﻧﻤﻮدن ﻫﻮم ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ -2‬آﺗﺮ وﺧﺶ ‪ :‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ آذر ﻣﻘﺪس ﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ - 1‬ﺷﻴﭙﻤﺎن ‪ ،‬ﻛﻼوس ‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﻴﻜﺎووس ﺟﻬﺎﻧﺪاري ‪ ،‬ص‪150‬‬

‫‪ - 2‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ژاﻟﻪ آﻣﻮزﮔﺎر ‪ ،‬ص ‪42‬‬
‫‪ -3‬ﻓﺮﺑﺮﺗﺎر‪ :‬ﻛﻪ آﻻت را در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺬﻫﺒﻲ زﻳﺮ دﺳﺖ ﭘﻴﺸﻮاي ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻣﻲ ﻧﻬﺎد ‪.‬‬
‫‪ -4‬آﺑﺮت ‪ :‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ از اﺳﻤﺶ ﺑﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ ‪،‬ﺧﺪﻣﺖ آب در وﻗﺖ رﺳﻮﻣﺎت ﺑﻪ او ﻣﺤﻮل ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ -5‬آﺳﻨﺘﺎر ‪ :‬ﺷﺴﺘﺸﻮي آﻻت و ﻛﺎر ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻧﻤﻮدن ﻫﻮم ﺑﺎ او ﺑﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ -6‬رﺛﻮﻳﺸﻜﺮ)راﺳﭙﻲ( ‪:‬ﻛﺎر ﻣﺨﻠﻮط ﻛﺮدن ﻫﻮم ﺑﺎ ﺷﻴﺮ و ﻏﻴﺮه و ﺗﻘﺴﻴﻢ آن ﺑﺎ او ﺑﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ -7‬ﺳﺮوﺷﺎورز‪:‬ﻫﻔﺘﻤﻴﻦ و ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ رﺗﺒﻪ ﺑﻮده ﻛﻪ ﻧﻈﻢ و ﺗﺮﺗﻴﺐ ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺎه ﺑﻪ اوﺳﭙﺮده ﻣﻲ‬
‫ﺷﺪ‪ 1.‬در ﺑﺮﺧﻲ از ﻓﺼﻮل ﻛﺘﺎب از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﺼﻞ ‪ 14‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﺎم ﻣﻮﺑﺪان اﻟﻘﺎب آﻧﻬﺎ ذﻛﺮ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬ﻳﺰش ﮔﺮان و ﻣﻨﺜﺮ ﮔﻮﻳﺎن)دﻋﺎ ﮔﻮﻳﺎن( و رد ﺧﺪاﻳﺎن)ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن دﻳﻨﻲ(‬
‫‪،‬روﺣﺎﻧﻴﻮن در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ﻣﺪارس دﻳﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﻐﺴﺘﺎن و ﻫﻴﺮﺑﺪﺳﺘﺎن ﻧﺎم داﺷﺖ‬
‫ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ‪ ،‬آﻧﻬﺎ در اﻳﻦ ﻣﺪارس اوﺳﺘﺎ و زﻧﺪ را ﻣﻲ آﻣﻮﺧﺘﻨﺪ و دﻋﺎ ﻫﺎ و ﻧﻴﺎﻳﺶ ﻫﺎ‬
‫را از ﺑﺮ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ودرﺑﺎره ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻘﻬﻲ ﺑﺤﺚ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ارﺗﺸﺘﺎران‬
‫ارﺗﺸﺘﺎران ﻳﺎ ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻃﺒﻘﺎت ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ دوران ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﭼﻨﺪﻳﻦ‬
‫ﺑﺨﺶ از ﻛﺘﺎب ﺳﺘﻮده ﺷﺪه اﻧﺪ از ﺟﻤﻠﻪ ‪»:‬ودﻳﺪم روان ارﺗﺸﺘﺎران را ﻛﻪ در ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ راﻣﺶ و در‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ اي ﺷﺎدﻣﺎﻧﻪ راه ﻣﻲ رﻓﺘﻨﺪ ‪،‬ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻪ دﻫﺒﺪان ‪،‬ﺑﺎ زﻳﻦ اﻓﺰار ﮔﺮدان ﺧﻮب ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ‪ ،‬از زر‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﮔﻮﻫﺮ اﻓﺰوده ‪،‬درﺧﺸﺎن ﻫﻤﻪ زﻳﻨﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ در اراﺑﻪ و ﮔﺮدوﻧﻪ ﺷﮕﻔﺖ ﺑﺎ ﺷﻜﻮه و‬
‫‪2‬‬
‫ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي و ﭘﻴﺮوزﮔﺮي ﺑﺴﻴﺎر «‬
‫‪ -‬ﺷﺒﺎﻧﺎن‬
‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﺸﺎﻏﻞ راﻳﺞ در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺷﺒﺎﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺟﺰو ﻃﺒﻘﺎت ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎر ﻣﻴﺮود ‪،‬اﻣﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺎﻟﻴﺎت وﺳﻴﻌﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻣﻲ ﭘﺮدازد از ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﺰو‬
‫ﻣﺸﺎﻏﻞ ﻣﻬﻢ و درآﻣﺪزا ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲ آﻳﺪ و ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه اي از ﺟﻤﻌﻴﺖ روﺳﺘﺎﻳﻲ و ﻋﺸﺎﻳﺮ دوره‬
‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﻐﻞ ﻧﻴﺰ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺳﺘﻮده ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ » :‬و دﻳﺪم روان‬
‫‪ - 1‬ﻳﺸﺖ ﻫﺎ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﭘﻮرداوود ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول ‪ ،‬ص ‪469‬‬

‫‪ - 2‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪59‬‬
‫ﺷﺒﺎﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﭼﻬﺎر ﭘﺎي و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ را ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﭘﺮوردﻧﺪ و از ﮔﺮگ و دزد و‬
‫ﻣﺮدم ﺳﺘﻤﻜﺎر ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻨﺪ و ﻫﺮ وﻗﺖ ﻣﻮﻗﻌﺶ ﺑﻮد ﺑﻪ آﻧﻬﺎ آب و ﮔﻴﺎه و ﺧﻮراك دادﻧﺪ و از ﺳﺮﻣﺎ و‬
‫ﮔﺮﻣﺎي ﺳﺨﺖ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻨﺪ و در زﻣﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺮ دادﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻨﺪ و‬
‫ﺳﻮد ﺑﺰرگ ﺑﺴﻴﺎر و ﺑﻬﺮه و ﻧﻴﻜﻲ و ﺧﻮراك و ﺟﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدﻣﺎن ﺟﻬﺎن دادﻧﺪ «‪.1‬‬
‫در ﺑﻨﺪﻫﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﮕﻬﺪاري از ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﺗﺎﻛﻴﺪ وﺳﻔﺎرش ﺷﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫»ﭘﺮﻫﻴﺰ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان و دﻳﮕﺮ ﺣﻴﻮان آن اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺳﺮﻣﺎ و ﮔﺮﻣﺎ و دﻳﮕﺮ آﻓﺖ ﻫﺎ ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻧﺪ ‪ ،‬و‬
‫آب و ﮔﻴﺎه ﺳﻴﺮ داﺷﺘﻦ ‪،‬ﭼﻪ اﻧﺪر دﻳﻦ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﺎز ﺷﺎم ‪،‬ﺳﺮوش اﺷﻮ ﻓﻴﺮوزﮔﺮ ﺑﻴﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ‬
‫ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن و ﺣﻴﻮان و ﻣﺮﻏﺎن ﺑﻪ ﺷﻮد و ﺑﻨﮕﺮد ﺗﺎ ﺳﻴﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ .‬آن ﻛﺪﺧﺪا و ﻛﺪﺑﺎﻧﻮي را آﻓﺮﻳﻦ ﻛﻨﺪ و‬
‫اﮔﺮ ﮔﺮﺳﻨﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻛﻨﺪ و ﺑﺎز ﮔﺮدد ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻛﺮﻓﻪ ﺑﻬﺘﺮ از آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭼﻬﺎر ﭘﺎﻳﺎن و ﻣﺮﻏﺎن ﻛﻪ‬
‫در ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺳﻴﺮ ﺑﻮﻧﺪ ‪،‬ﺧﺎﺻﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺟﻮان ﻣﺎده و ﻧﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﻛﺸﺘﻦ اﻻ ﻛﻪ ﭘﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﺳﺘﺮون ﻛﻪ‬
‫ﺷﻴﺮ ﻧﺪﻫﺪ ‪ .‬ﭼﻪ اﻧﺪر دﻳﻦ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺒﺎﻳﺪ ﭘﺮﻫﻴﺨﺘﻦ از ﻛﺸﺘﻦ ‪،‬ﺧﺎﺻﻪ ﺑﺮه و ﺑﺰﻏﺎﻟﻪ و اﺳﺐ و ﮔﺎو ورزا‬
‫و ﺧﺮوس ‪.2 «...‬‬
‫‪ -‬ده ﺑﺪ‬
‫ده ﺑﺪ ﻳﺎ ﭘﻴﺸﻮاي ده ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ واﺣﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ روﺳﺘﺎﻧﺸﻴﻦ در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﺪان اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺧﻮد ﻧﻮﻋﻲ ﻓﺌﻮداﻟﻬﺎي زﻣﻴﻦ دار و ﻣﻼﻛﻴﻦ‬
‫ﺑﺰرگ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻴﺰان ﻣﺎﻟﻴﺎت را ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﻘﺶ ﺑﺰرﮔﻲ در اﻗﺘﺼﺎد ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ اﻳﻔﺎ‬
‫ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺳﺎﻻر‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه و رﺋﻴﺲ ﺳﭙﺎه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺟﺰو ﻃﺒﻘﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اداره ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻮده در‬
‫ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺎم آن ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻛﺸﺎورزان‬
‫در دﻳﻦ زرﺗﺸﺘﻲ ﻛﺸﺖ زﻣﻴﻦ از اﻋﻤﺎل ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺷﻤﺮده ﻣﻲ ﺷﺪ ‪ .‬در ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬

‫‪ - 2‬ﻋﻔﻴﻔﻲ ‪،‬رﺣﻴﻢ‪،‬اﺳﺎﻃﻴﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ‪ ،‬ص‪469‬‬
‫ﻛﺘﺎب ﻣﻴﻨﻮي ﺧﺮد وﻗﺘﻲ داﻧﺎ از ﻣﻴﻨﻮي ﺧﺮد ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﻛﺪام زﻣﻴﻦ ﺷﺎدﺗﺮ اﺳﺖ ؟ او ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ در‬
‫ﭘﺎﺳﺦ اراﺋﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺎزﺗﺎب ذﻫﻨﻴﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ زرﺗﺸﺘﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺴﺖ ‪:‬‬
‫» آن زﻣﻴﻦ ﺷﺎد ﺗﺮ ‪ ...‬ﻛﻪ ﮔﺎوان و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان در آن ﺧﻮاﺑﻨﺪ ‪...‬زﻣﻴﻦ ﻛﺸﺖ ﻧﺸﺪه و ﻧﺎ آﺑﺎدان‬
‫‪1‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ آن را ﺑﺎز ﺑﻪ ﻛﺸﺖ و آﺑﺎداﻧﻲ آورﻧﺪ ‪...‬وﻗﺘﻲ زﻣﻴﻦ وﻳﺮاﻧﻲ را آﺑﺎد ﻛﻨﻨﺪ‪«...‬‬
‫ﺷﻴﻮه اﺻﻠﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻣﻨﺒﻊ در آﻣﺪ و اﻣﺮار ﻣﻌﺎش ﻣﺮدم در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻛﺸﺎورزي ﺑﻮد ‪،‬‬
‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻛﺸﺎورزي ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻗﻨﻮات ‪،‬ﺳﺪﻫﺎ و آب ﺑﻨﺪﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري در‬
‫ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﻛﺸﻮر ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ‪،‬اﻣﺎ ﺑﺮﺧﻼف ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺛﺮوت در ﺑﺨﺶ ﻛﺸﺎورزي ‪،‬ﻛﺸﺎورزان ﻋﻤﻼ ﻗﺪرﺗﻲ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺟﺰو ﻃﺒﻘﺎت ﻓﻘﻴﺮ و روﺳﺘﺎﻧﺸﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد روان آﻧﻬﺎ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ از‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و دﻟﻴﻞ آن ﻧﻴﺰ ﻧﻘﺶ ﻣﺜﺒﺖ آﻧﻬﺎ در اﻗﺘﺼﺎد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ در ﻓﺼﻞ‬
‫‪ 14‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ روان ﻛﺸﺎورزان را ﺑﻪ درﺧﺸﻨﺪﮔﻲ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮده و ﻣﻴﻨﻮي آب و زﻣﻴﻦ و‬
‫ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ را دﻋﺎ ﮔﻮي آﻧﻬﺎ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان‬
‫در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ در ﺳﺘﺎﻳﺶ روان ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ ‪:‬‬
‫» و دﻳﺪم روان ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن و ﺳﺎﻻران را ﺧﺪﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮﮔﺎﻫﻲ ﺧﻮب ﮔﺴﺘﺮده ‪،‬ﺑﺰرگ و روﺷﻦ و درﺧﺸﺎن ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺳﺘﺎﻳﺶ آﻣﻴﺰ آﻣﺪ«‪.2‬‬
‫ﺻﻨﻌﺖ ﮔﺮان و ﭘﻴﺸﻪ وران ﺟﺰو ﻃﺒﻘﺎت ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺷﻬﺮي ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺧﺪﻣﺎت ﺷﻬﺮي ﺑﺮ‬
‫ﻋﻬﺪه آﻧﻬﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ ،‬در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮدوﺳﻲ از ﻛﻔﺸﮕﺮي ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در دوره اﻧﻮﺷﻴﺮوان‬
‫ﻣﻲ زﻳﺴﺘﻪ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻣﺎﻟﻲ او ﺑﻪ ﺣﺪي ﺑﻮده ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ آذوﻗﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻟﺸﻜﺮ اﻧﻮﺷﻴﺮوان را ﺗﺎﻣﻴﻦ‬
‫ﻛﻨﺪ و درﻗﺒﺎل اﻳﻦ ﺧﺪﻣﺖ از اﻧﻮﺷﻴﺮوان ﻣﻴﺨﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪش اﺟﺎزه ﺗﺤﺼﻴﻞ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫اﻧﻮﺷﻴﺮوان ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از ﺻﺤﺖ ﻳﺎ ﺳﻘﻢ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ‪،‬ﺗﻤﻮل ﺑﺮﺧﻲ از ﭘﻴﺸﻪ وران در‬
‫آن دوره ﻗﺎﺑﻞ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ ﻧﻴﺴﺖ ‪ » .‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﭘﻴﺸﻪ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ راﺳﺘﻪ اي از ﺑﺎزار را‬
‫‪ - 1‬ﻣﻴﻨﻮي ﺧﺮد ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ رﺣﻴﻢ ﻋﻔﻴﻔﻲ‪ ،‬ص ‪29‬‬

‫اﺷﻐﺎل ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ‪ :‬آﻫﻨﮕﺮ ‪،‬ﻗﺎﻟﺐ ﺳﺎز آﻫﻦ ‪ ،‬ﻧﻘﺮه ﻛﺎر ‪ ،‬ﻗﺎﻟﺐ ﺳﺎز ﻧﻘﺮه ‪،‬ﺑﺎم ﺳﺎز‬
‫‪،‬رﻳﺴﻤﺎن ﻳﺎ ﺑﻨﺪ ﺳﺎز)ﺑﻨﺪﻛﺎر(‪،‬ﻣﻼط ﺳﺎز‪ ،‬ﭼﻠﻨﮕﺮ‪،‬ﺧﻴﺎط ﻣﺮداﻧﻪ )درزي(‪ ،‬ﺧﻴﺎط زﻧﺎﻧﻪ ‪ ،‬ﻇﺮوف ﭼﻴﻨﻲ ﺳﺎز‪،‬‬
‫ﻧﺠﺎر)دورﮔﺮ(‪ ،‬رﺧﺘﺸﻮي )ﮔﺎزر(‪ ،‬ﻛﻔﺎش )ﻛﻔﺸﮕﺮ(‪ ،‬ﮔﻴﻮه دوز ﻳﺎ ﺳﺎزﻧﺪه ﭘﺎي ﭘﻮش ﻫﺎﻳﻲ از رﻳﺴﻤﺎن ‪،‬‬
‫ﻛﻮزه ﮔﺮ ﻳﺎ ﺳﻔﺎل ﮔﺮ ‪ ،‬ﻧﺎﻧﻮا ‪ ،‬ﻧﻘﺎش ﻛﺘﺎب ‪ ،‬ﻧﻘﺎش ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ)ﻧﮕﺎرﮔﺮ(‪ ،‬ﻛﺎﺳﻪ ﻳﺎ ﭘﻴﺎﻟﻪ ﺳﺎز‬
‫‪،‬دﺑﺎغ‪،‬ﻓﻮﻻدﺳﺎز‪،‬رﻧﮕﺮز ‪،‬ﺑﻨﺎﻳﺎن ﻳﺎ ﻣﻌﻤﺎران ﻣﺨﺘﻠﻒ ‪ ،‬آراﻳﺸﮕﺮ ‪ ،‬ﺧﻴﻤﻪ ﺳﺎز ‪ ،‬آﺷﭙﺰي ﺧﻮراك ﻫﺎي‬
‫ﺳﺮﭘﺎﻳﻲ ﻛﻮﭼﻚ در ﺑﺎزار )ﺧﻮاﻟﻴﮕﺮ( ‪ ،‬روﻣﻴﺰي ﻳﺎ ﺳﻔﺮه دوز)ﺧﻮان ﮔﺮ( ‪،‬زرﮔﺮ و زﻳﻦ ﺳﺎز «‪. 1‬‬
‫‪ -‬ﻛﺪﺧﺪاﻳﺎن و دﻫﻘﺎﻧﺎن‬
‫ﻛﺪﺧﺪاﻳﺎن و دﻫﻘﺎﻧﺎن ﻣﺎﻟﻜﺎن زﻣﻴﻦ ﻫﺎي روﺳﺘﺎﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در رده ﻫﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ‬
‫ﺟﺎي داﺷﺘﻨﺪ و در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻗﺘﺼﺎد آن ﺣﻮل و ﺣﻮش ﻛﺸﺎورزي ﻣﻲ ﭼﺮﺧﻴﺪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺣﺠﻢ ﻣﺎﻟﻴﺎت را ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻣﺮﻛﺰي ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮﺧﻼف ﻣﺮﺗﺒﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ از‬
‫ﻣﻨﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﺎﻻﻳﻲ داﺷﺘﻨﺪ و در اوﺳﺘﺎ و ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي از ﺟﻤﻠﻪ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‬
‫ﺷﻐﻞ آﻧﻬﺎ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» و دﻳﺪم ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺎه زرﻳﻦ ﺑﺴﺘﺮ ﺧﻮب و ﺑﺎﻟﺶ و ﻓﺮش ﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺮ روي آﻧﻬﺎ روان‬
‫ﻛﺪﺧﺪاﻳﺎن و دﻫﻘﺎﻧﺎﻧﻲ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ده و دودﻣﺎن و ﻣﻴﻬﻦ وﻣﻠﻚ و ﺟﺎي وﻳﺮان را آﺑﺎد ﻛﺮدﻧﺪ«‪.2‬‬
‫‪ -‬آﻣﻮزﮔﺎران‬
‫ﻳﻜﻲ از ﭼﻬﺎر ﻃﺒﻘﻪ اﺻﻠﻲ در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻃﺒﻘﻪ دﺑﻴﺮان و آﻣﻮزﮔﺎران ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي‬
‫آﻣﻮﺧﺘﻦ و آﻣﻮزش دادن ﺑﻪ دﺑﻴﺮﺳﺘﺎن ﻣﻲ رﻓﺘﻨﺪ ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ درﺑﺎره آزاد ﺑﻮدن و ﻳﺎ ﻣﻤﻨﻮع ﺑﻮدن آﻣﻮزش‬
‫ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ﻧﻤﻴﺘﻮان ﺑﺮ اﺳﺎس ﻛﺘﺎب ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻧﻈﺮ ﻗﺎﻃﻌﻲ داد ﭼﺮا ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺘﺎﻳﺶ‬
‫داﻧﺶ و آﻣﻮزﮔﺎران ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﺑﺪان ﺑﺴﻨﺪه ﻛﺮده اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» و دﻳﺪم روان اﺳﺘﻮاران و آﻣﻮزﮔﺎران و ﭘﮋوﻫﻨﺪﮔﺎن در ﮔﺎﻫﻲ روﺷﻦ و در ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺷﺎدي‬
‫و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺘﺎﻳﺶ آﻣﻴﺰ آﻣﺪ «‪.3‬‬
‫‪ -‬دﺑﻴﺮان‬
‫‪ - 1‬درﻳﺎﻳﻲ ‪ ،‬ﺗﻮرج ‪،‬ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺮﺗﻀﻲ ﺛﺎﻗﺐ ﻓﺮ ‪،‬ص‪112‬‬

‫‪ - 3‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪61‬‬
‫دﺑﻴﺮان در ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺸﺎﻏﻞ در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺟﺎي ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و اﻓﺮاد ﺑﺎﺳﻮادي ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﻛﻪ در دﺑﻴﺮﺳﺘﺎن ﻫﺎ آﻣﻮزش ﻣﻲ دﻳﺪﻧﺪ ‪ ،‬در ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ﻛﺘﺎب ارداوﻳﺮاف ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﻣﻌﺮاج از‬
‫ﻣﻮﺑﺪان ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻪ دﺑﻴﺮي داﻧﺎ و ﻓﺮزاﻧﻪ ﺑﻴﺎورﻧﺪ ﺗﺎ ﺷﺮح ﺳﻔﺮش را ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ و ﻣﻮﺑﺪان ﻧﻴﺰ اﺟﺎﺑﺖ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬وﻛﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻌﺎن و آﺷﺘﻲ ﺧﻮاﻫﺎن‬
‫در ﻓﺼﻞ ‪ 15‬ﻛﺘﺎب روان وﻛﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻌﺎن و آﺷﺘﻲ ﺧﻮاﻫﺎن ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪،‬وﺟﻮد ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺷﻐﻞ و ﻣﻘﺎﻣﻲ در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺧﻮد ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﻲ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ و دﺳﺘﮕﺎه ﻗﻀﺎﻳﻲ ﮔﺴﺘﺮده اي‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ اﻟﺒﺘﻪ ﻗﻮه دادﮔﺴﺘﺮي در اﻳﻦ دوره زﻳﺮ ﻧﻈﺮ روﺣﺎﻧﻴﺎن اداره ﻣﻲ ﺷﺪه و ﻣﻮﺑﺪان ﺑﺮ آن‬
‫ﻧﻈﺎرت ﻛﺎﻣﻞ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻗﺎﺿﻲ‬
‫در ﻓﺼﻞ ‪ 67‬ﻛﺘﺎب ارداوﻳﺮاف از ﻣﺠﺎزات ﻣﺮدي ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﺎ داﺳﻲ در‬
‫دﺳﺖ ﺳﻴﻨﻪ و ﺑﻐﻞ ﺧﻮد را ﻣﻲ درﻳﺪ و ﻣﻴﺨﻲ آﻫﻨﻴﻦ در ﭼﺸﻤﺶ زده ﺑﻮدﻧﺪ ‪ ،‬ﺷﻐﻞ اﻳﻦ ﻣﺮد‬
‫ﻣﻴﺎﻧﺠﻴﮕﺮي ﻳﻚ ﺷﻬﺮ ﺑﻮده و ﺟﺮﻣﺶ ﮔﻮش ﻧﻜﺮدن ﺑﻪ ﺷﻜﺎﻳﺖ دروﻳﺸﺎن و ﻣﺴﺎﻓﺮان ﺑﻮد و اﻳﻨﻜﻪ در‬
‫ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﺗﻘﻠﺐ ﻣﻴﻜﺮده اﺳﺖ ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ وﻇﻴﻔﻪ دوم ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮزﻳﻦ ﻏﻼت ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدد ﺧﻮد ﺟﺎي ﺑﺤﺚ دارد‬
‫و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﮔﻮﻳﺎ ﻳﻜﻲ از وﻇﺎﻳﻒ ﻗﺎﺿﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد از ﻣﻮﺑﺪان ﺑﻮده دﺳﺘﮕﻴﺮي از دروﻳﺸﺎن ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ و ﻗﺎﺿﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﻧﺬورات و ﺧﻴﺮات را ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﺑﻴﻦ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪان ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻴﻜﺮده و در‬
‫اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﺿﻲ ﺗﺒﻬﻜﺎر ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ را ﻛﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺧﻮارو ﺑﺎر ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪان را ﺑﻪ ﺳﻮد ﺧﻮﻳﺶ ﺿﺒﻂ‬
‫ﻛﺮده و ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ اﻳﻦ ﻛﻔﺎره ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﺻﻠﻲ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن و ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﺎن ﻛﻪ ﺟﺰو ﻃﺒﻘﻪ ﻫﻮﺗﻮﺧﺸﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ در‬
‫ﺷﻬﺮ ﻫﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﺮوه از ﻛﺴﺒﻪ و ﭘﻴﺸﻪ وران ﻗﺴﻤﺖ وﻳﮋه اي از ﺑﺎزار را در‬
‫اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻨﺪ ‪،‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ در ﻛﺘﺎب دﻳﻨﻜﺮد‪1‬ذﻛﺮ ﺷﺪه و ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﻈﻢ و ﻗﺎﻋﺪه ﺧﺎﺻﻲ وﺟﻮد‬
‫‪ - 1‬ﻛﺘﺎب ﻫﺸﺘﻢ ‪،‬ﻓﺼﻞ ‪38‬‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ . 1‬ﻋﺪول از اﻳﻦ ﻧﻈﻢ ﻣﺠﺎزات ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﮕﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ درﻓﺼﻞ ‪ 27‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ از‬
‫ﻋﺬاب روان ﻣﺮدي ﺳﺨﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻢ ﻓﺮوﺷﻲ ﻣﻴﻜﺮده و آب ﺑﻪ ﻣﻲ اﻓﺰوده وﺧﺎك ﺑﻪ ﻏﻼت‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮده و آن را ﺑﻪ ﺑﻬﺎي ﮔﺮاﻧﻲ ﻣﻲ ﻓﺮوﺧﺘﻪ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﺎن ﺟﺰو ﻣﻌﺪود ﻣﺸﺎﻏﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺷﺪه اﻧﺪ و اﻳﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﻲ وﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺎه ﭘﺎﻳﻴﻨﻲ در اﻗﺘﺼﺎدداﺷﺘﻪ و ﻣﻴﺰان ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ دوﻟﺖ از اﻳﻦ ﺷﻐﻞ ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﭼﻴﺰ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ اﻳﻦ ﻧﮕﺎه ﻣﻨﻔﻲ ﺑﻪ ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﻲ و ﺗﺠﺎرت در دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺮات ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ در ﻣﻴﻨﻮي ﺧﺮد در ﭘﺮﺳﺶ ﺳﻲ ام ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ داﻧﺎ از ﻣﻴﻨﻮي ﺧﺮد ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺪ ‪:‬‬
‫»وﻇﻴﻔﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻃﺒﻘﺎت روﺣﺎﻧﻴﻮن و ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن و دﻫﻘﺎﻧﺎن ﭼﻴﺴﺖ ؟ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻴﺸﻨﻮد ‪ :‬وﻇﻴﻔﻪ‬
‫روﺣﺎﻧﻴﺎن دﻳﻦ را ﺧﻮب ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ ‪...‬وﻇﻴﻔﻪ ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن زدن دﺷﻤﻦ و ﺷﻬﺮ و ﺑﻮم ﺧﻮﻳﺶ را اﻳﻤﻦ و‬
‫آﺳﻮده داﺷﺘﻦ ‪،‬و وﻇﻴﻔﻪ ﻛﺸﺎورزان ﻛﺸﺎورزي و آﺑﺎداﻧﻲ ﻛﺮدن اﺳﺖ ‪ .‬وﺷﮕﻔﺖ اﻳﻦ ﺟﺎﺳﺖ ﻛﻪ وﻇﻴﻔﻪ‬
‫ﭘﻴﺸﻪ وران و ﺻﻨﻌﺖ ﮔﺮان ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ و در ﭘﺮﺳﺶ ﺳﻲ و دوم و ﺑﺎ ﺟﻨﺒﻪ اي ﻣﻨﻔﻲ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺷﻮد ‪:‬‬
‫وﻇﻴﻔﻪ ﻣﺰدوران اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﻛﺎري را ﻛﻪ ﻧﺪاﻧﻨﺪ دﺳﺖ ﺑﺪان ﻧﺒﺮﻧﺪ و آﻧﭽﻪ داﻧﻨﺪ ﺧﻮب و ﺑﺎ دﻗﺖ‬
‫‪2‬‬
‫اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ و ﻣﺰد ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ « ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ ﻧﮕﺎه ﻣﻨﻔﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﻢ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺗﻮﺳﻂ اﻳﻦ‬
‫ﮔﺮوه اﺳﺖ‪،‬و دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮ ﻣﻠﻴﺖ اﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳﻮري ﻫﺎ ‪ ،‬ﺳﻐﺪي ﻫﺎ و اﺳﺮاي روﻣﻲ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ . 4-2‬ﻛﺎرﻛﺮد اﻗﺘﺼﺎدي وﻣﺬﻫﺒﻲ دﺳﺖ ﺳﺎزه ﻫﺎي ﻳﺎد ﺷﺪه در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪:‬‬

‫از ﺟﻤﻠﻪ دﺳﺖ ﺳﺎزه ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ و از آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺸﻪ وران در ﻣﺸﺎﻏﻞ‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮارد زﻳﺮ اﺷﺎره ﻛﺮد‪:‬‬
‫اﻟﻒ – ﺳﻨﮓ و ﻗﻔﻴﺰ و ﺗﺮازو و دﻟﻮ ‪ :‬دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي وزن و زﻣﺎن و ﻳﺎ اﺑﺰار ﻧﻘﺸﻪ‬
‫ﺑﺮداري در اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻛﺎرﺑﺮد وﺳﻴﻌﻲ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺿﺮورﻳﺎت ﻧﻈﺎم زراﻋﻲ و‬
‫‪ - 1‬درﻳﺎﻳﻲ ‪ ،‬ﺗﻮرج ‪،‬ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺮﺗﻀﻲ ﺛﺎﻗﺐ ﻓﺮ ‪ ،‬ص ‪111‬‬

‫‪ -2‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪113‬‬
‫‪1‬‬
‫ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ اﻣﻮر ﮔﺎﻫﺸﻤﺎري و زﻣﺎن ﺳﻨﺠﻲ دﻗﺖ ﺗﻤﺎم ﻣﺒﺬول ﻣﻲ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﻗﻔﻴﺰ اﺑﺰارو ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ اي ﺟﻬﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻏﻼت ﺑﻮده ﻛﻪ در ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺟﺎي ﻛﺘﺎب از آن ﻳﺎد ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ از ﺟﻤﻠﻪ در ﻓﺼﻞ ‪ 80‬ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬
‫» ‪...‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ‪ :‬اﻳﻦ روان آن دروﻧﺪاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﺳﻨﮓ و‬
‫ﻗﻔﻴﺰ و دﻳﮕﺮ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ را ﻛﻢ داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮدﻣﺎن ﭼﻴﺰ ﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ «‪.2‬‬
‫و در ﻓﺼﻞ ‪96‬ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ ‪:‬‬
‫»ﭘﺲ دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﻛﻪ زﺑﺎن او را ﺑﺮﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و او را ﺑﺎ ﻣﻮﻫﺎﻳﺶ ﻣﻲ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و ﻧﺴﺎ‬
‫)ﻣﺮدار( ﻣﻲ اﻓﺸﺎﻧﺪﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻗﻔﻴﺰ اﻧﺪازه ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ« ‪.3‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ‪ 5‬ﻛﺘﺎب ﻧﻴﺰ از اﻳﺰد رﺷﻦ ﻳﺎد ﺷﺪه در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺗﺮازوي زرد زرﻳﻨﻲ در دﺳﺖ دارد و ﺑﺎ آن‬
‫ﻛﺎرﻫﺎي اﻫﻠﻮان و دروﻧﺪان را اﻧﺪازه ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ‪ ،‬رﺷﻦ اﻳﺰد دادﮔﺮي و ﻳﻜﻲ از داوران روز ﺟﺰاﺳﺖ و‬
‫‪4‬‬
‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻨﺪﻫﺶ ‪ :‬ﺷﺎﻫﻴﻦ ﺗﺮازوي او ﭼﻜﺎدداﺋﻴﺘﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﻴﻨﻮي ﺧﺮد ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺎﺑﻖ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ از وﻇﻴﻔﻪ رﺷﻦ و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ در دادﮔﺮي روز واﭘﺴﻴﻦ‬
‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ روح ﺳﻪ روز در ﺑﺎﻻي ﺳﺮ ﻛﺎﻟﺒﺪ ﻣﺮده ﭘﺎﺳﺒﺎﻧﻲ ﻧﻤﻮد در ﺻﺒﺢ روز ﭼﻬﺎرم ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺳﺮوش ﻣﻘﺪس و ﺑﺎد ﻧﻴﻚ و ﺑﻬﺮام ﺗﻮاﻧﺎ از ﺳﺘﻴﺰه اﻫﺮﻳﻤﻦ و ﻳﺎراﻧﺶ رﻫﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ از ﭘﻞ‬
‫ﭼﻴﻨﻮت ﻣﻲ ﮔﺬرد آﻧﮕﺎه رﺷﻦ راﺳﺖ ﺗﺮازو دار اﻋﻤﺎل را ﻣﻲ ﺳﻨﺠﺪ ﻛﻔﻪ ﺗﺮازو را ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻃﺮف‬
‫ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﻧﺴﺎزد ﺳﺮ ﻣﻮﻳﻲ ﺧﻄﺎ ﻧﻜﻨﺪ ﻧﻪ از ﺑﺮاي ﭘﺎﻛﺎن و ﻧﻪ از ﺑﺮاي ﻧﺎ ﭘﺎﻛﺎن ﻧﻪ از ﺑﺮاي ﮔﺪا وﻧﻪ از‬
‫‪5‬‬
‫ﺑﺮاي ﺷﺎه ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻳﻜﺴﺎن رﻓﺘﺎر ﻛﻨﺪ ﺧﻮاه ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﺧﻮاه دروﻳﺶ «‪.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ‪ 27‬ﻛﺘﺎب از ﻗﻔﻴﺰ در ﻛﻨﺎر دﻟﻮ و ﺳﻨﮓ ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدي در ﻛﺎر ﺑﺎ آﻧﻬﺎ‬
‫ﺗﻘﻠﺐ ﻣﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻔﻴﺰ در اﻳﻨﺠﺎ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ و واﺣﺪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﻏﻼت و دﻟﻮ ﻧﻴﺰ ﻇﺮف اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي‬
‫ﻣﺎﻳﻌﺎت ﺑﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ - 1‬ﺳﻠﻴﻢ ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺒﻲ‪،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان زﻣﻴﻦ ‪ ،‬ص ‪78‬‬

‫‪ - 2‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ژاﻟﻪ آﻣﻮزﮔﺎر ‪ ،‬ص‪80‬‬
‫‪ - 3‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪94‬‬
‫‪ - 4‬دادﮔﻲ ‪،‬ﻓﺮﻧﺒﻎ ‪ ،‬ﺑﻨﺪﻫﺶ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻬﺮداد ﺑﻬﺎر ‪ ،‬ص ‪129‬‬
‫‪ - 5‬ﻳﺸﺖ ﻫﺎ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﭘﻮرداوود ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول ‪ ،‬ص ‪563‬‬
‫ب – ﻣﻴﺦ ﭼﻮﺑﻲ ‪ :‬اﻳﻦ ﻣﻴﺦ در ﻧﺠﺎري ﺟﻬﺖ اﺗﺼﺎل اﻧﻮاع ﺗﺨﺘﻪ ﻛﺎرﺑﺮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ ،‬و ﻳﻜﻲ از‬
‫ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي آن ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﺺ ﻛﺘﺎب ﺟﻬﺖ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ در دوزخ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل زﻳﺎد در‬
‫دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ از آن ﺟﻬﺖ ﻣﺠﺎزات ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫» ﭘﺲ دﻳﺪم روان ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ زﺑﺎﻧﺸﺎن ﻣﻴﺦ ﭼﻮﺑﻲ رﺳﺘﻪ ﺑﻮد ﻧﮕﻮﻧﺴﺎر ﺑﻪ دوزخ ﻓﺮو ﻣﻲ‬
‫‪1‬‬
‫رﻓﺘﻨﺪ و دﻳﻮان ﺑﺎ ﺷﺎﻧﻪ آﻫﻨﻴﻦ ﻫﻤﻪ ﺗﻦ اﻳﺸﺎن را ﻣﻲ ﻛﻨﺪﻧﺪ ‪«.‬‬
‫و در ﻓﺼﻞ ‪ 69‬آﻣﺪه ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫» و دﻳﺪم روان زﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ در دو ﭼﺸﻢ آﻧﺎن ﻣﻴﺦ ﭼﻮﺑﻲ زده ﺑﻮدﻧﺪ ‪«...‬‬
‫پ – ﻣﻴﺦ آﻫﻨﻲ‪ :‬در ﻓﺼﻞ ‪ 79‬ﻛﺘﺎب از ﻣﺠﺎزات وﺣﺸﺘﻨﺎك ﻣﺮدي ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮدو‬
‫ﭼﺸﻤﺶ را ﻛﻨﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و زﺑﺎﻧﺶ را ﺑﺮﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﺷﺎﻧﻪ دوﺷﺎخ ﺗﻨﺶ را رﻧﺪه ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻴﺨﻲ‬
‫آﻫﻨﻲ را ﺑﻪ ﺳﺮش زده ﺑﻮدﻧﺪ ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺗﺮﺳﻨﺎك اﺣﺘﻤﺎﻻ در ﻋﺎﻟﻢ واﻗﻌﻴﺖ ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ت – ﺷﺎﻧﻪ آﻫﻨﻲ ‪ :‬ﻛﻪ در ﻛﻨﺎر ﺷﺎﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ از ﺟﻨﺲ ﭼﻮب و ﻋﺎج ﻓﻴﻞ ﺟﻬﺖ اراﻳﺶ ﻣﻮﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬در ﻓﺼﻞ ‪ 79‬ﻛﺘﺎب از ﻧﻮﻋﻲ ﺷﺎﻧﻪ دوﺷﺎخ روﺋﻴﻦ ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه ﻛﻪ از آن ﺟﻬﺖ رﻧﺪه‬
‫ﻛﺮدن ﺗﻦ ﻣﺮدي ﻛﻪ داوري دروﻏﺰن ﺑﻮده اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ و در ﻓﺼﻞ ‪ 87‬ﻛﺘﺎب ﻧﻴﺰ روان زﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪش ﺷﻴﺮ ﻧﺪاده ﺑﺎ ﺷﺎﻧﻪ اي آﻫﻨﻲ ﺗﻦ و روي ﺧﻮﻳﺶ را رﻧﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬در ﻓﺼﻞ ‪ 99‬ﻛﺘﺎب ‪،‬‬
‫دﻳﻮان از آن ﺟﻬﺖ ﻛﻨﺪن ﺗﻦ ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎﻧﺸﺎن ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ث ‪ -‬آب زر ‪ :‬در ﻓﺼﻞ ﻧﺨﺴﺖ ﻛﺘﺎب از ﻧﻮﺷﺘﻦ زﻧﺪ و اوﺳﺘﺎ ﺑﺎ آب زر ﺑﺮ روي ﭘﻮﺳﺖ ﻫﺎي‬
‫آراﺳﺘﻪ ﮔﺎو ﺳﺨﻦ رﻓﺘﻪ ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻫﺎ در "دژﻧﭙﺸﺖ"‪3‬در اﺳﺘﺨﺮ ﭘﺎﭘﻜﺎن ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲ ﺷﺪه و‬
‫اﺳﻜﻨﺪر آﻧﻬﺎ را ﺳﻮزاﻧﺪه اﺳﺖ ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻛﺎﻏﺬ ﻫﺰاران ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺼﺮﻳﺎن و ﭼﻴﻨﻲ ﻫﺎ‬
‫اﺧﺘﺮاع ﺷﺪه ﺑﻮده‪ ،‬ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﻧﻴﺰ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺑﺎ آب زر ﺑﺮ روي ﭘﻮﺳﺖ ﮔﺎو‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺟﻬﺖ ﻣﺘﻮن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻘﺪس و ﻣﻬﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ اوﺳﺘﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﻓﺼﻮل دﻳﮕﺮ ﻛﺘﺎب‬

‫‪ - 2‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪85‬‬
‫ﻫﺮﺟﺎ ﻛﻪ ﭼﻴﺰ ﻣﻬﻤﻲ را ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﮔﻮﺷﺰد ﻛﻨﺪ از ﻓﻠﺰ " زر"‪ 1‬ﻳﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ ‪،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ در ﻓﺼﻞ‬
‫ﻧﺨﺴﺖ ارداوﻳﺮاف ﻣﻲ و ﻣﻨﮓ را در ﺟﺎﻣﻲ زرﻳﻦ ﻣﻲ آﺷﺎﻣﺪ و در ﻓﺼﻞ ‪ 12‬روان ﻣﻌﺘﻘﺪان ﺑﻪ دﻳﻦ‬
‫ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎ را در ﺟﺎﻣﻪ اي زﻳﻨﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎ زر و روان ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻧﻴﻚ ﺳﻴﺮت رادر اراﺑﻪ ﻫﺎﻳﻲ زرﻳﻦ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ و در ﻓﺼﻞ ‪ 13‬ﻛﺘﺎب ﻧﻴﺰ روان زﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار ﺷﻮي را در ﺟﺎﻣﻪ اي زﻳﻨﺖ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ از زر و ﺳﻴﻢ و ﮔﻮﻫﺮ ﺗﺼﻮر ﻛﺮده اﺳﺖ ‪،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ در ﺑﺨﺶ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﮔﻔﺘﻴﻢ‬
‫ﮔﻮﻫﺮ و ﻣﺮوارﻳﺪ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﻳﻜﻲ از ﺻﺎدرات ﺑﺎارزش اﻳﺮان در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ روم‬
‫و ﭼﻴﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ج – ﻧﻴﺰه ‪ :‬ﻧﻴﺰه ﻋﻼوه ﺑﺮ اﺑﺰاري ﺟﻨﮕﻲ در ﻓﺼﻞ ﻳﻚ ﻛﺘﺎب ‪ ،‬اﺑﺰاري دﻳﻨﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد ﻛﺘﺎب ﻣﻮﺑﺪان ﺳﻪ ﺑﺎر ﻧﻴﺰه آزﻣﺎﻳﺶ دﻳﻨﻲ ﻣﻲ اﻧﺪازﻧﺪ و ﻫﺮ ﺳﻪ ﺑﺎر ﻧﻴﺰه ﺑﻪ ﺳﻮي وﻳﺮاز ﻣﻴ‪Ĥ‬ﻳﺪ‬
‫‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﻪ ﺑﺎر ﻧﻴﺰه اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻧﻮﻋﻲ آزﻣﺎﻳﺶ دﻳﻨﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﺪس ﻋﺪد ﺳﻪ و ﺑﻪ ﻧﺎم اﻧﺪﻳﺸﻪ‬
‫‪2‬‬
‫و ﮔﻔﺘﺎر و ﻛﺮدار ﻧﻴﻚ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻛﺎر ﺑﺮد دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﺳﻴﻠﻪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي ﺑﻮده اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ ﻛﺘﺎب ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاﻧﻴﻢ ‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫» و ﭘﺲ از آن ﭘﻞ ﭼﻴﻨﻮد ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻧﻪ ﻧﻴﺰه ﭘﻬﻦ ﺷﺪ «‪.‬‬
‫درﻣﺘﻦ ﭘﻬﻠﻮي داﺗﺴﺘﺎن دﻳﻨﻴﻚ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎرﺑﺮد ﻧﻴﺰه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﺣﺪ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫»ﻳﺸﺘﻲ ﺑﻜﻨﻨﺪ و زﻣﻴﻦ ﺳﻪ ﻧﻴﺰه ﺑﺎﻻ ﺑﺎز ﺷﻮد ‪،‬ﺑﻪ ﺳﻮم ﻳﺸﺖ ‪ ...‬ﺑﻪ ﭼﻬﺎرم ﻳﺸﺖ ﺳﻪ ﺑﻴﻮر ﻧﻴﺰه‬
‫‪4‬‬
‫ﺑﺎﻻ ﺑﺎز ﺷﻮد ‪،‬ﺑﻪ ﭘﻨﺠﻢ ﻳﺸﺖ ﺑﻪ ﺳﺘﺎره ﭘﺎﻳﻪ رﺳﺪ و ﮔﺮزﻣﺎن از آﻧﺠﺎي ﻓﺮود ﺑﻪ ﺳﺘﺎره ﭘﺎﻳﻪ آﻳﺪ«‪.‬‬
‫چ – ﺳﺮوش اوﭼﺮﻧﺎم ‪ :‬ﺗﻨﺒﻴﻬﻲ ﺑﺮاي ﺣﺪي از ﮔﻨﺎه ﺑﻮده »ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ واژه را ﭼﻮﺑﺪﺳﺘﻲ ﻛﻪ‬
‫ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن ﺑﺮاي ﺗﻨﺒﻴﻪ ﮔﻨﺎﻫﻜﺎران در دﺳﺖ ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ«‪.5‬در ﻓﺼﻞ ‪ 6‬ﻛﺘﺎب از اﻳﻦ‬
‫ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه ﻛﻪ ﺟﻬﺖ اﻧﻀﺒﺎط دﻳﻨﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رﻓﺘﻪ و در ﻋﺎﻟﻢ روﺣﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮاﻧﻲ‬
‫ﻣﻌﻴﺎري ﺟﻬﺖ اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ - 1‬ﻃﻼ‬
‫‪ - 3‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪53‬‬
‫‪ - 4‬ﻋﻔﻴﻔﻲ ‪،‬رﺣﻴﻢ‪ ،‬اﺳﺎﻃﻴﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان ‪ ،‬ص ‪103‬‬
‫‪ - 5‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪561‬‬
‫ح‪ -‬اراﺑﻪ زرﻳﻦ و ﮔﺮدوﻧﻪ ‪ :‬اﻳﻦ دو ﻣﺤﺼﻮل ﻓﻨﺎوري ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺟﻬﺖ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ و ﮔﺎه در ﺟﻨﮓ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ ‪ ،‬ﺻﻔﺖ زرﻳﻦ در ﻛﻨﺎر آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ارزش ﻣﻘﺎم اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪه از آﻧﻬﺎﺳﺖ‬
‫‪،‬در ﻓﺼﻞ ‪ 12‬ﻛﺘﺎب اﻳﻦ اراﺑﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎه ﻫﺎن و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎﻧﻲ اﺧﺘﺼﺎص دارد ﻛﻪ داراي ﺻﻔﺎت ‪:‬‬
‫ﺑﺰرﮔﻲ ‪ ،‬ﺧﻮﺑﻲ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي ‪ ،‬ﭘﻴﺮوزﮔﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫خ‪ -‬زﻳﻦ اﻓﺰار ‪ :‬ﺑﺮ ﺧﻼف اﻋﺮاب و ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺗﺮك و ﻣﻐﻮل ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺒﺎﻧﻲ ﺑﺮﻫﻨﻪ ﺳﻮار ﺷﺪه و ﻣﻲ‬
‫ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ ﺳﻮارﻛﺎران اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﺮ اﺳﺒﺎﻧﻲ ﻣﺠﻬﺰ ﺑﻪ زﻳﻦ اﻓﺰاري ﺗﺰﺋﻴﻦ ﺷﺪه ﺳﻮار ﻣﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ در ﻓﺼﻞ ‪ 14‬ﻛﺘﺎب اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫»و دﻳﺪم روان ارﺗﺸﺘﺎران را ﻛﻪ در ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ راﻣﺶ و در اﻧﺪﻳﺸﻪ اي ﺷﺎدﻣﺎﻧﻪ راه ﻣﻲ رﻓﺘﻨﺪ ‪،‬ﺑﺎ‬
‫ﺟﺎﻣﻪ دﻫﺒﺪان ‪،‬ﺑﺎ زﻳﻦ اﻓﺰار ﮔﺮدان ﺧﻮب ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه از زر ‪،‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﮔﻮﻫﺮ اﻓﺰوده ‪،‬درﺧﺸﺎن‬
‫ﻫﻤﻪ زﻳﻨﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ در اراﺑﻪ و ﮔﺮدوﻧﻪ ﺷﮕﻔﺖ ﺑﺎ ﺷﻜﻮه ‪،‬ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي و و ﭘﻴﺮوزﮔﺮي ﺑﺴﻴﺎر«‪.1‬‬
‫د‪ -‬ﺷﻜﻨﺞ ‪ :‬ﻫﻤﺎن اﺑﺰار ﺷﻜﻨﺠﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ ‪ 31‬ﻛﺘﺎب از آن ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻮع آن را‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ذ‪ -‬داس ‪ :‬در ﻓﺼﻞ ‪ 65‬ﻛﺘﺎب از اﻳﻦ اﺑﺰار دروي ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزي ﺑﺮاي ﺑﺮﻳﺪن ﭘﺎي‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﭘﺪر و ﻣﺎدرﺷﺎن را آزار دادﻧﺪو ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻜﺮدﻧﺪ و در ﻓﺼﻞ ‪ 67‬ﻧﻴﺰ‬
‫از ﻣﺮدي ﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ »ﺟﺮم ﻧﮕﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺳﻨﮓ و ﻗﻔﻴﺰ«‪ 2‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻣﻴﺨﻲ آﻫﻨﻲ ﺑﻪ‬
‫ﭼﺸﻤﺶ زده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ داﺳﻲ آﻫﻨﻲ ﺳﻴﻨﻪ و زﻳﺮ ﺑﻐﻠﺶ را ﻣﻲ ﺑﺮﻳﺪ ‪.‬‬
‫ر‪ -‬ﺧﺎرﭘﺸﺖ آﻫﻨﻲ ‪ :‬ﮔﻮﻳﻲ از ﺟﻨﺲ آﻫﻦ و داراي ﺧﺎرﻫﺎي ﺗﻴﺰ ﺑﺮ روي ﺧﻮد ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫زﻧﺠﻴﺮ ﻳﺎ دﺳﺘﻪ اي ﺟﻬﺖ در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ داﺷﺘﻪ و ﻧﻮﻋﻲ اﺑﺰار ﺷﻜﻨﺠﻪ در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‬
‫‪ ،‬در ﻓﺼﻞ ‪ 70‬ﻛﺘﺎب از ﻛﺎرﺑﺮد اﻳﻦ اﺑﺰار ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺑﺮاي ﺗﻨﺒﻴﻪ روان زﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ازﺷﻮﻫﺮﺷﺎن‬
‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫»و دﻳﺪم روان زﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﮕﻮﻧﺴﺎر اﻓﻜﻨﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻴﺰي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﺎرﭘﺸﺖ آﻫﻨﻲ ﺑﺎ ﺧﺎري ﻛﻪ‬
‫از آن رﺳﺘﻪ ﺑﻮد در ﺑﺪن آﻧﻬﺎ ﻓﺮو ﻣﻲ رﻓﺖ و ﺑﻴﺮون ﻣﻲ آﻣﺪ ‪.3«...‬‬

‫‪ - 2‬ﻛﻢ ﻓﺮوﺷﻲ‬
‫ز‪ -‬ﻛﺎرﻳﺰ ‪ :‬ﻛﺎرﻳﺰ ﻳﺎ ﻗﻨﺎت ﻳﻜﻲ از اﺑﺪاﻋﺎت اﻳﺮاﻧﻴﺎن در زﻣﻴﻨﻪ آﺑﻴﺎري زﻣﻴﻨﻬﺎي ﻛﺸﺎورزي اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ دﻗﻴﻖ اﺧﺘﺮاع آن ﺑﻪ آﻏﺎز دوران ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدد ‪ ،‬ﻣﺮدم آن دوره » در ﻓﻦ آﺑﻴﺎري و‬
‫ﻛﻨﺪن ﻛﺎرﻳﺰ ﭘﻴﺸﮕﺎم ﺗﺮ از ﻫﻤﻪ ﻣﻠﺖ ﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و اﻳﻦ ﻓﻦ ﻧﺨﺴﺖ از اﻳﺮان ﺑﻪ ﺗﺮﻛﺴﺘﺎن و‬
‫‪1‬‬
‫آﻓﺮﻳﻘﺎ ﺑﺮده ﺷﺪ «‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺷﻴﻮه آﺑﻴﺎري ‪ ،‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺎ زدن ﻧﻘﺐ و ﭼﺎه در دل زﻣﻴﻦ آب را از ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮﻫﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺪون‬
‫ﺻﺮف ﻫﻴﭻ ﻧﻮع اﻧﺮژي اي ﺑﻪ زﻣﻴﻨﻬﺎي ﻫﻤﻮاردﺷﺖ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ‪ ،‬در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﻛﺸﻮرﻛﺸﺎورزي و داﻣﺪاري ﺑﻮد ﺑﻪ ﺣﻔﺮ ﻗﻨﻮات ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻲ ﺷﺪ و ﻟﺬا در ﻓﺼﻞ ‪15‬‬
‫ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ روان ﻛﺪﺧﺪاﻳﺎن و دﻫﻘﺎﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎرﻳﺰ و رود و ﭼﺸﻤﻪ ﺑﺮاي ﻛﺸﺎورزي و آﺑﺎداﻧﻲ و ﺑﻬﺮه‬
‫و ﺳﻮد ﻣﺮدﻣﺎن آورده اﻧﺪ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫س – ﭘﻴﺨﮓ ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﮔﺮه اﺳﺖ ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ ﭼﻮﺑﺪﺳﺘﻲ ﺑﺎ ﻧﻪ ﮔﺮه ﺑﻮده ﻛﻪ در "ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت‬
‫ﻣﺬﻫﺒﻲ"‪ 2‬از آن ﺑﺮاي ﺗﻄﻬﻴﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ‪،‬در ﻓﺼﻞ ‪ 38‬ﺑﻨﺪ ‪ 3‬ﻛﺘﺎب در ﺑﺎره آن ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬
‫» و ﭘﺮﺳﻴﺪم اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ؟ ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ :‬اﻳﻦ روان آن ﻣﺮد‬
‫دروﻧﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ "ﻫﻴﺨﺮ"‪ 3‬و "ﻧﺴﺎ" ‪ 4‬ﺑﻪ آب و آﺗﺶ و ﺗﻦ ﺧﻮد و ﻧﻴﺰ آن ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﺮد و‬
‫ﻫﻤﻮاره ﻳﻚ ﺑﺎر و ﻧﺎﭘﺎك ﺑﻮد و ﺧﻮد را ﺑﺎ ﭘﻴﺨﮓ ﻧﺸﺴﺖ « ‪.5‬‬
‫‪ .5-2‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺧﻮراﻛﻬﺎ‬
‫‪ .1-5-2‬ﺧﻮراك در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪:‬‬
‫ﺧﻮراك ﻳﻜﻲ از ﺳﻪ ﻧﻴﺎز اﺳﺎﺳﻲ اﻧﺴﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺟﺎﻳﮕﺎه وﻳﮋه اي در ﻓﺮﻫﻨﮓ ‪،‬ﻫﻮﻳﺖ و‬
‫دﻳﻦ ﻳﻚ ﻣﻠﺖ دارد ‪،‬ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ وﺿﻊ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻳﻚ ﻣﻠﺖ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺗﺎ ﺣﺪودي ﺑﻪ ﻫﻮﻳﺖ ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ و‬
‫دﻳﻦ آن ﻣﻠﺖ ﭘﻲ ﺑﺮد‪ »،‬ﺷﺮاﻳﻂ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺧﺎص اﻳﺮان ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮاواﻧﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﺗﻌﺪد‬
‫‪ - 1‬ﺳﻠﻴﻢ ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺒﻲ‪،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان زﻣﻴﻦ ‪ ،‬ص ‪77‬‬

‫‪ - 2‬ﺑﺮﺷﻨﻮم‬
‫‪ - 3‬ﭼﺮك‬
‫‪ - 4‬ﻣﺮدار‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻔﺮه اﻳﺮاﻧﻴﺎن رﻧﮕﻴﻦ ‪ ،‬ﻟﺒﺎﺳﻬﺎﻳﺸﺎن ﻣﺘﻨﻮع و ذﻫﻨﺸﺎن ﺑﺎرور‬
‫و ﻣﺸﺮﺑﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن روال ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺎﺷﺪ«‪ 1‬؛ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﺗﻨﻮع ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ »ﺧﻮد ﻛﻔﺎﻳﻲ ﻳﺎ ﻧﻴﻤﻪ ﺧﻮد ﻛﻔﺎﻳﻲ اﻗﺘﺼﺎدي در ﻫﺮ اﺟﺘﻤﺎع ﻛﻮﭼﻚ اﻣﺮي راﻳﺞ ﺷﻮد ‪ 2«.‬؛وﺟﻮد‬
‫ﻏﺬاﻫﺎ و ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﺟﺎت ﻣﺤﻠﻲ در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﺸﻮر در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺧﻮد ﻣﻮﻳﺪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ ‪،‬‬
‫آرﻳﺎﻳﻴﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻳﺨﺒﻨﺪان و ﺳﺮد ﺟﻨﻮب ﺳﻴﺒﺮي ﺑﻪ اﻳﺮان ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ‪،‬ﭘﺎﻳﻪ‬
‫ﺧﻮراﻛﺸﺎن ﻣﺤﺼﻮﻻت داﻣﻲ ﺑﻮده و ﭘﺲ از ﺳﻜﻮﻧﺖ در اﻳﺮان واﻧﺘﺨﺎب زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺸﺎورزي ﻧﻮع‬
‫ﺧﻮراﻛﺸﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮﻋﻤﺪه اي ﻳﺎﻓﺖ ‪،‬اﻳﺮاﻧﻴﻬﺎ ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ از ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮔﺮد آوري ﺧﻮراك ﻋﺒﻮر ﻛﻨﻨﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧﻮراك و ﻛﺸﺎورزي‪ 3‬ﺑﺮﺳﻨﺪ و اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺷﺮاﻳﻂ وﻳﮋه ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ و وﺟﻮد‬
‫رودﻫﺎي داﺋﻤﻲ در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر اﺳﺖ ‪ ،‬ازدوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻜﺘﻮب ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪،‬ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻮع ﺧﻮراك آن دوره اﺷﺎره ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ درﺧﺖ آﺳﻮرﻳﮓ اﺳﺖ ﻛﻪ »ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﻣﻔﺎﺧﺮه‬
‫آﻣﻴﺰﻳﺴﺖ ﻣﻴﺎن ﺑﺰ و ﻧﺨﻞ ﻛﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﭘﺎرﺗﻲ ﻳﺎ ﭘﻬﻠﻮي اﺷﻜﺎﻧﻲ ﺳﺮوده ﺷﺪه وﻟﻲ اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﺧﻂ‬
‫ﭘﻬﻠﻮي ﻛﺘﺎﺑﻲ در دﺳﺖ اﺳﺖ «‪4‬؛اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﺮح ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﺑﻴﻦ ﻳﻚ ﻧﺨﻞ و ﺑﺰ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در‬
‫ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺰ ﭘﻴﺮوز ﻣﻴﺪان اﺳﺖ و ﺧﻮد ﮔﻮﻳﺎي ﻧﺰاع ﺑﻴﻦ دو ﺟﺎﻣﻌﻪ داﻣﺪار و ﻛﺸﺎورز ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬در ﺑﻴﺖ‬
‫‪ 18‬درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ ﺑﺮ ﺧﻮد ﻣﻴﺒﺎﻟﺪ ﻛﻪ ﺑﺮزﮔﺮان از ﺷﻴﺮش اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ و آزاد ﻣﺮدان از اﻧﮕﺒﻴﻦ ﻳﺎ‬
‫ﻣﻴﻮه ﺷﻴﺮﻳﻦ آن‪ ،‬و در ﺑﻨﺪ ‪ 27‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ و ﻧﺎن ﻧﺪارﻧﺪ از ﻣﻴﻮه ﻣﻦ ﻣﻲ ﺧﻮرﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﻴﺮ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ ‪ ،‬در ﺑﻴﺖ ‪ 50‬ﺑﺰ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻴﺎﻳﺶ ﺷﻴﺮ ﻣﺮا اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬در ﺑﻴﺖ ‪ 61‬ﻣﻲ‬
‫‪ - 1‬ﺷﻌﺒﺎﻧﻲ‪ ،‬رﺿﺎ‪،‬ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺗﺎرﻳﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﺮان‪،‬ص‪106‬‬

‫‪ - 2‬ﺳﻠﻴﻢ ‪،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺒﻲ ‪،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان زﻣﻴﻦ‪،‬ص‪133‬‬
‫‪ - 3‬ﻛﺸﺎورزي ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺗﻤﺪن اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ - 4‬ﺗﻔﻀﻠﻲ ‪ ،‬اﺣﻤﺪ ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ادﺑﻴﺎت اﻳﺮان ﭘﻴﺶ از اﺳﻼم ‪،‬ص‪257‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﺒﺎب ﻣﻦ ﺳﻮري ﺑﺰرگ ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و در ﺑﻴﺖ ‪ 77‬ﺗﺎ ‪ 78‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ از ﭘﻮﺳﺘﻢ اﻧﺒﺎن‬
‫درﺳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و در آن ﻧﺎن و ﭘﺴﺖ و ﭘﻨﻴﺮ و روﻏﻦ ‪،‬ﻛﺎﻓﻮر‪ ....‬ﻧﮕﻪ ﻣﻴﺪارﻧﺪ ‪ ،‬در ﺑﻴﺖ ‪ 90‬ﺗﺎ ‪ 94‬از‬
‫ﻣﺮدﻣﻲ ﺳﺨﻦ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ از ﻧﮋاد دﻳﮕﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ وﺳﺮﺷﺎن ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺳﮓ اﺳﺖ و ﻏﺬاﻳﺸﺎن ﺑﺮگ‬
‫درﺧﺖ و ﺷﻴﺮ ﺑﺰ اﺳﺖ ‪ ،‬در ﺑﻴﺖ ‪ 98‬و ‪ 99‬ﺑﺰ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ از ﺷﻴﺮﻣﻦ ﭘﻨﻴﺮ و ﻣﺎﺳﺖ و اَﻓﺮوﺷ‪‬ﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺳﺎزﻧﺪ و دوﻏﻢ را ﺑﺮاي ﻛﺎخ ﺷﺎﻫﺎن ﻛﺸﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬
‫در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮدوﺳﻲ ﻧﻴﺰ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺴﻴﺎري درﺑﺎره ﺧﻮراك اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن آﻣﺪه از ﺟﻤﻠﻪ در‬
‫ﺑﺨﺶ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺿﺤﺎك ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬
‫» ﻓﺮاوان ﻧﺒﻮد آن زﻣﺎن ﭘﺮورش – ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﻮد از ﻛﺸﺘﻨﻴﻬﺎ ﺧﻮرش‬

‫ﺟﺰ از رﺳﺘﻨﻴﻬﺎ ﻧﺨﻮردﻧﺪ ﭼﻴﺰ – ز ﻫﺮﻛﺰ زﻣﻴﻦ ﺳﺮ ﺑﺮآورد ﻧﻴﺰ‬
‫ﭘﺲ اﻫﺮﻣﻦ ﺑﺪ ﻛﻨﺶ راي ﻛﺮد‪ -‬ﺑﺪل ﻛﺸﺘﻦ ﺟﺎﻧﻮر ﺟﺎي ﻛﺮد‬
‫زﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ از ﻣﺮغ و از ﭼﺎرﭘﺎي – ﺧﻮرش ﻛﺮد و ﻳﻚ ﻳﻚ ﺑﻴﺎورد ﺑﻪ ﺟﺎي‬
‫ﺑﺨﻮﻧﺶ ﺑﭙﺮورد ﺑﺮﺳﺎن ﺷﻴﺮ – ﺑﺪان ﺗﺎ ﻛﻨﺪ ﭘﺎدﺷﺎه را دﻟﻴﺮ‬
‫ﺧﻮرﺷﻬﺎ زﻛﺒﻚ و ﺗﺬرو ﺳﻔﻴﺪ – ﺑﺴﺎزد و آﻣﺪ دل ﭘﺮ اﻣﻴﺪ‬
‫ﺳﻮم روز ﺧﻮاﻧﺮا ﺑﻪ ﻣﺮغ و ﺑﺮه – ﺑﻴﺎراﺳﺘﺶ ﮔﻮﻧﻪ ﮔﻮن ﻳﻜﺴﺮه‬
‫ﺑﺮوز ﭼﻬﺎرم ﺑﻨﻬﺎد ﺧﻮان – ﺧﻮرش ﺳﺎﺧﺖ از ﭘﺸﺖ ﮔﺎو ﺟﻮان‬
‫ﺑﺪو اﻧﺪرون زﻋﻔﺮان و ﮔﻼب – ﻫﻤﺎن ﺳﺎﻟﺨﻮرده ﻣﻲ و ﻣﺸﻚ ﻧﺎب«‪.1‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در اﻳﻦ اﺑﻴﺎت ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ ‪،‬در آﻏﺎز از ﻛﻤﺒﻮد ﻛﺸﺘﺰار و رﺳﺘﻨﻴﻬﺎ ﺳﺨﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﻤﺒﻮد ﻳﺎ ﻧﺒﻮد ﮔﻴﺎﻫﺎن ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن اﻫﺮﻳﻤﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ روي ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ ﺟﺎﻧﻮران آوردﻧﺪ‬
‫‪ - 1‬ﻓﺮدوﺳﻲ ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ‪ ،‬ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ‪،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ ژول ﻣﻮل ‪،‬ص ‪.12‬‬
‫و ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ ﻣﺮغ و ﭼﺎرﭘﺎ ‪ ،‬ﺑﺮه ‪ ،‬ﻛﺒﻚ ‪ ،‬ﺗﺬرو ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﭘﺨﺘﻦ ﮔﻮﺷﺖ ﭘﺸﺖ ﮔﺎو ﺟﻮان و ﺗﺮﻛﻴﺐ‬
‫آن ﺑﺎ زﻋﻔﺮان و ﮔﻼب و ﻣﻲ و ﻣﺸﻚ ﻧﺎب ‪ ،‬ﺧﻮرﺷﻲ ﻟﺬﻳﺬ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪،‬اﻳﻦ ﻛﻤﺒﻮد ﻛﺸﺘﺰارﻫﺎ و ﻧﺒﻮد‬
‫رﺳﺘﻨﻴﻬﺎ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﻳﺎد ﻋﺼﺮ ﻳﺦ ﺑﻨﺪان ﻣﻲ اﻧﺪازد ﻛﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از ﮔﻴﺎه ﺧﻮاري ﺑﻪ ﮔﻮﺷﺘﺨﻮاري‬
‫روي آوردﻧﺪ ‪،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺼﺮ ﻳﺨﺒﻨﺪان از ده ﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ اﻣﺎ دوره ﻫﺎي ﻛﻮﺗﺎه‬
‫ﻣﺪﺗﻲ ﻧﻴﺰ از ﻋﺼﺮ ﻳﺨﺒﻨﺪان ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن دوران زودﮔﺬر‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دوران ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻋﺼﺮ ﻳﺦ ﺑﻨﺪان و ﻣﻬﺎﺟﺮت آرﻳﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻓﻼت اﻳﺮان ﺑﺎﺷﺪ‬
‫‪،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮرﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ ﮔﻔﺘﻴﻢ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﻛﺸﺘﺎر ﺟﺎﻧﻮران و ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ آﻧﺎن ﭼﻨﺪان ﻣﻮرد‬
‫ﭘﺴﻨﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪ دﻳﻨﻲ زرﺗﺸﺘﻲ ﻧﺒﻮده و در ﻣﺘﻮن ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺷﺪه اﻣﺎ ﻛﺎﻣﻼ ﻣﻤﻨﻮع ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺪه ‪،‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در اوﺳﺘﺎي ﻧﻮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﮔﻮﺷﺖ ﺳﻴﺮ ﻣﻴﺨﻮرد‪ 1‬از آدم ﮔﺮﺳﻨﻪ وروزه دار ﺑﻬﺘﺮ داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫‪ ،‬زﺑﺮا ﻓﺮد ﺳﻴﺮ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻛﺎر و ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﭘﻠﻴﺪي ﻫﺎ را دارد اﻣﺎ ﮔﺮﺳﻨﻪ ﻧﻪ ‪ .‬و در ﭘﻨﺪ آذرﺑﺎد ﻣﺎرﺳﭙﻨﺪان در‬
‫ﻧﻜﻮﻫﺶ ﮔﻮﺷﺘﺨﻮاري آﻣﺪه »از ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ ﮔﺎوان و ﮔﻮﺳﭙﻨﺪان ﺳﺨﺖ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﻨﻴﺪ ﭼﻪ ﺷﻤﺎ را‬
‫دراﻳﻦ ﺟﻬﺎن و آن ﺟﻬﺎن ﻛﻴﻔﺮي ﺳﺨﺖ ﺑﻮد ‪ 2«.‬؛ ودر اﻳﻦ ﻗﻄﻌﻪ از ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي در اﻳﻨﺒﺎره ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاﻧﻴﻢ » واﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﮔﻮﺷﺖ ﺧﻮرده اﺳﺖ او را ﺑﻪ ﺳﻦ ﭼﻬﻞ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰﻧﺪ و اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﮔﻮﺷﺖ‬
‫ﻧﺨﻮرده اﺳﺖ اورا ﺑﻪ ﺳﻦ ﭘﺎﻧﺰده ﺳﺎﻟﻪ ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺰﻧﺪ «‪ 3.‬اﻣﺮوزه ﻧﻴﺰ »ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺳﻨﺖ دﻳﺮﻳﻦ و ﭘﻴﺮوي از اﺻﻞ‬
‫ﻧﻴﻚ اﻧﺪﻳﺸﻲ و ﺑﻲ آزاري و ﭘﺎس داﺷﺘﻦ ﺣﺎل ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن ‪ ،‬زرﺗﺸﺘﻴﺎن ﻣﺎه اي ﭼﻬﺎر روز از ﻛﺸﺘﺎر دام‬
‫‪4‬‬
‫و ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ ﺧﻮدداري ﻛﺮده و آن را ﺑﻪ ﻧﺎم روز َﻧﺒ‪‬ﺮ ﻳﺎ ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﮔﻮﺷﺘﺨﻮاري ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ ‪«.‬‬
‫‪ - 1‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻜﻮﻫﺶ ﮔﻮﺷﺘﺨﻮاري‬

‫‪ - 2‬آﺳﺎﻧﺎ ‪ ،‬ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ ﺟﻲ ‪ ،‬ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﻋﺮﻳﺎن ‪ ،‬ص‪177‬‬
‫‪ - 3‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪144‬‬
‫‪ - 4‬ﺷﻬﺰادي ‪ ،‬رﺳﺘﻢ ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ زرﺗﺸﺘﻲ‪ ،‬ص ‪63‬‬
‫از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﻣﻨﺒﻊ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ ﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺧﻮﺑﻲ درﺑﺎره ﺧﻮراك اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻣﻲ‬
‫دﻫﺪ ‪ ،‬ﻣﺘﻦ ﭘﻬﻠﻮي ﺧﺴﺮو ﻗﺒﺎدان و رﻳﺪﮔﻲ اﺳﺖ ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺘﻦ درﺑﺎره ﺟﻮاﻧﻜﻲ در اﺻﻞ اﺷﺮاف زاده‬
‫وﻟﻲ ﻫﻢ اﻳﻨﻚ ﻓﻘﻴﺮ و ﻳﺘﻴﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺎه اﻳﺮان در راﻫﻲ ﺑﺮﻣﻲ ﺧﻮرد وﺷﺎه از وي ﭘﺮﺳﺸﻬﺎﻳﻲ ﻣﻲ‬
‫ﭘﺮﺳﺪ و ﺟﻮان ﺑﺎﻛﻴﺎﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دﻫﺪ و ﺷﺎه ﺑﻪ او ﻣﻨﺴﺒﻲ ﻣﻬﻢ در درﺑﺎر ﻣﻲ‬
‫ﺑﺨﺸﺪ؛ اﻳﻦ ﻣﺘﻦ داراي ‪ 125‬ﺑﻨﺪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪،‬در ﺑﻨﺪ ‪ 20‬ﺧﺴﺮو از ﺟﻮان ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺪ ‪» :‬ﺑﮕﻮ ﻛﻪ ﻛﺪام‬
‫ﺧﻮرﺷﻲ ﺧﻮﺷﺘﺮ و ﺑﺎ ﻣﺰه ﺗﺮ اﺳﺖ ‪ ،‬رﻳﺪك ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ‪......‬آن ﺧﻮرﺷﻲ ﻛﻪ اﻧﺪر ﮔﺸﻨﮕﻲ و ﺗﻨﺪرﺳﺘﻲ و‬
‫ﺑﻲ ﺑﻴﻤﻲ)آراﻣﺶ( ﺧﻮرﻧﺪ ﺧﻮﺷﺘﺮ و ﺑﺎﻣﺰه ﺗﺮ اﺳﺖ«‪ 1‬؛در ﺑﻨﺪ ‪ 21‬اداﻣﻪ ﻣﻴﺪﻫﺪ ﻛﻪ ‪ :‬ﺑﺰﻏﺎﻟﻪ دو ﻣﺎﻫﻪ ﻳﺎ‬
‫ﺳﻴﻨﻪ ﮔﺎو ﻓﺮﺑﻪ ﻛﻪ ﺧﻮب ﭘﺨﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ ﺷﻜﺮ و ﺗﺒﺮزد ﺧﻮرده ﺷﻮد ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ در ﺑﻨﺪ ‪23‬‬
‫ﭘﺮﻧﺪﮔﺎﻧﻲ را ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬ﻃﺎووس ‪ ،‬ﻗﺮﻗﺎول ‪ ،‬ﻛﺒﻚ اﻧﺠﻴﺮ ‪،‬ﺗﺬرو ‪،‬ﺗﻴﻬﻮ‪،‬ﺳﭙﻴﺪ دﻧﺐ‪،‬ﺳﺮﺧﭙﺮك‪،‬ﭼﻜﺎوك‬
‫‪،‬ﭘﺮورده‪ ،‬ﻛﻠﻨﮓ ﺟﻮان ‪"،‬ﭼ‪‬ﺮز ﺗﻴﺮﻣﺎﻫﻲ "‪َ " ،2‬ﺧﺸَﻨﺴﺎر"‪ 3‬و ﻣﺮﻏﺎﺑﻲ را ﻧﺎم ﻣﻲ ﺑﺮد ﻛﻪ ﮔﻮﺷﺖ ﻟﺬﻳﺬي‬
‫دارﻧﺪ؛ در ﺑﻨﺪ ‪ 30‬از ﻣﻴﺎن ﭼﻬﺎر ﭘﺎﻳﺎن ‪:‬ﮔﺎو و ﮔﻮرﺧﺮ‪ ،‬ﮔﻮزن‪،‬ﮔﺮاز ‪،‬ﺑﭽﻪ ﺷﺘﺮ ‪،‬ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ ﻳﻜﺴﺎﻟﻪ ‪ ،‬ﮔﺎو‬
‫ﻣﻴﺶ ‪،‬ﮔﻮر ﺧﺎﻧﮕﻲ و ﺧﻮك ﺧﺎﻧﮕﻲ را ﻧﺎم ﻣﻴﺒﺮد ﻛﻪ ﮔﻮﺷﺖ ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ دارﻧﺪ ‪ ،‬در ﺑﻨﺪ ‪ 31‬روش ﭘﺨﺘﻦ‬
‫ﮔﻮﺷﺖ ﮔﻮرﺧﺮ ﺟﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻲ دارد را ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ آن را در ﺳﺮﻛﻪ ﺗﺮش ﺑﺨﻮاﺑﺎﻧﻨﺪ و ﺑﻪ‬
‫آن ﭼﺎﺷﻨﻲ ﺑﺰﻧﻨﺪ و ﺑﮕﺬارﻧﺪ ﺧﻮب ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﺧﻮﺷﻤﺰه ﺗﺮ ﺷﻮد‪ ،‬در ﺑﻨﺪ ‪ 34‬و‪ 35‬ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺎﻣﻴﺰ‬
‫ﻳﺎ دل ﺧﺮﮔﻮش و ﺗﺬرو و آﻫﻮي ﻣﺎده ﺳﺘﺮون ﻛﻪ ﭘﻲ دارد ﺑﺴﻴﺎر ﻟﺬﻳﺬ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺑﻨﺪ ‪ 39‬ﺗﺎ ‪ 41‬درﺑﺎره‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﻫﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ :‬ﻟﻮزﻳﻨﻪ و ﺟﻮزﻳﻨﻪ‪"،‬ﺟﻮز آﻓﺮوﺷﻪ"‪، 4‬‬
‫‪ - 1‬آﺳﺎﻧﺎ ‪ ،‬ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ ﺟﻲ ‪ ،‬ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﻋﺮﻳﺎن ‪،‬ص‪73‬‬

‫‪ - 2‬ﻧﻮﻋﻲ ﭼﻜﺎوك ﻣﻬﺎﺟﺮ‬
‫‪ - 3‬ﻧﻮﻋﻲ ﭘﺮﻧﺪه ﺑﺰرگ ﺳﺮ ﺳﻴﺎه‬
‫‪ - 4‬ﻧﻮﻋﻲ ﻧﺎن ﮔﺮدو‬
‫ﭼﺮب آﻓﺮوﺷﻪ وﭼﺮب اﻧﮕﺸﺖ ﻛﻪ از اﻧﺪام آﻫﻮ ﻣﻴﺴﺎزﻧﺪ و ﺑﺎ روﻏﻦ ﮔﺮدو ﺑﺮﺷﺘﻪ ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ ؛ و ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ در زﻣﺴﺘﺎن ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻟﻮزﻳﻨﻪ و ﺷﻔﺘﻴﻨﻪ ‪ ،‬ﺑﺮﻓﻴﻨﻪ ‪" ،‬ﺗﺒﺮزد"‪ ،1‬ﮔﺸﻨﻴﺰ‬
‫ﮔﻼب و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﻫﺎ ﻧﻴﺰ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آب ﺳﻴﺐ و ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ؛ در ﺑﻨﺪ ‪ 43‬ﺗﺎ ‪46‬‬
‫ﭘﺎدﺷﺎه از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻧﺒﻪ ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺪ و رﻳﺪگ ﺑﻬﺎر ﺑﺎدرﻧﮓ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻮﺳﺖ ﻣﻲ ﺧﻮرﻧﺪ و ﻫﻠﻴﻠﻪ ‪ ،‬ﮔﺮدوي‬
‫ﺗﺎزه ‪ ،‬ﺑﻬﻤﻦ ﺳﭙﻴﺪ ‪،‬زﻧﺠﺒﻴﻞ ﭼﻴﻨﻲ وﻫﻠﻴﻠﻪ ﭘﺮورده را ﻧﺎم ﻣﻲ ﺑﺮد؛ در ﺑﻨﺪ ‪ 48‬ﺗﺎ ‪ 54‬ﺧﺴﺮو از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﻴﻮه ﻫﺎ ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺪ و رﻳﺪگ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺎرﮔﻴﻞ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻜﺮ ﻣﻴﺨﻮرﻧﺪ و ﭘﺴﺘﻪ وﺣﺸﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آب ﻧﻤﻚ‬
‫ﺑﺮﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻧﺨﻮد ﺗﺎزه ﻛﻪ ﺑﺎ "آﺑﻜﺎﻣﻪ"‪2‬ﻣﻲ ﺧﻮرﻧﺪ و ﺧﺮﻣﺎي اﻳﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﺮدو ﭘﺮ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﭘﺴﺘﻪ ﺗﺎزه و ﺷﻔﺘﺎﻟﻮي ارﻣﻨﻲ ‪ ،‬ﺑﻠﻮط وﺷﺎه ﺑﻠﻮط و ﺷﺎﻫﺪاﻧﻪ ﺳﻴﺎه ﺟﻨﮕﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻲ ﺑﺮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮﺷﮕﻮار اﺳﺖ؛ در ﺑﻨﺪﻫﺎي ‪ 55‬ﺗﺎ ‪ 58‬ﺧﺴﺮو در ﺑﺎره ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺑﺎده ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺪ و رﻳﺪك‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دﻫﺪ‪ :‬ﻣﻲ ﻫﺮاﺗﻲ و ﻣﻲ ﻣﺮورودي‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺴﺘﻲ ‪ ،‬ﺑﺎده ﺣﻠﻮاﻧﻲ و ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ آﺳﻮري و‬
‫ﺑﺎده ﺑﺎزرﻧﮕﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ دﻳﮕﺮ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻫﻴﺮﺑﺪﺳﺘﺎن و ﻧﻴﺮﻧﮕﺴﺘﺎن اﺳﺖ ‪ »،‬ﻧﻴﺮﻧﮕﺴﺘﺎن ﺷﺮح ﻗﻮاﻧﻴﻦ آﻳﻴﻦ ﻫﺎي‬
‫دﻳﻨﻲ اﺳﺖ و در آن از ﻫﻮم ‪،‬درون و‪ ....‬ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺳﺨﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ«‪3‬؛ ﻧﺎن درون ﻧﺎﻧﻲ ﮔﺮد و ﺑﺪون‬
‫ﺧﻤﻴﺮ ﻣﺎﻳﻪ‪ 4‬ﺑﻮده ﻛﻪ در ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺬﻫﺒﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﺪه و ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﻣ‪‬ﻴﺰَد ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺬر ﻳﺎ وﻟﻴﻤﻪ ﻏﻴﺮ‬
‫ﻣﺎﻳﻊ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻮﺷﺖ و ﻧﺎن و ﻏﻴﺮه ﻫﻤﺮاه ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ ،‬در رواﻳﺖ ﭘﻬﻠﻮي داﺗﺴﺘﺎن دﻳﻨﻴﻚ درﺑﺎره روش‬
‫ﺧﻮردن "د‪‬ر‪‬ونَ ﻣ‪‬ﻴﺰَد"‪ 5‬ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ‪ » :‬ﻫﺴﺖ آب ﺑﻪ درون ﻫﻤﭽﻮن آب ﺑﻪ درﻳﺎ ‪...‬اﻧﺪر ﻣﻴﺰد ﭘﺎره اي‬
‫‪ - 1‬ﻧﺒﺎت‬
‫‪ - 2‬ﻧﻮﻋﻲ ﻧﺎن ﺗﺮش‬
‫‪ - 3‬ﺗﻔﻀﻠﻲ ‪ ،‬اﺣﻤﺪ ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ادﺑﻴﺎت اﻳﺮان ﭘﻴﺶ از اﺳﻼم ‪،‬ص‪62‬‬
‫‪ - 4‬ﻓﺘﻴﺮ‬
‫‪ - 5‬آﺑﮕﻮﺷﺖ‬
‫"ﺑﺎدرﻧﮓ "‪ 1‬ﺧﻮرﻳﺪ از او ﺑﺎد ﺧﻴﺰك ﺑﻪ درﻧﮓ ﻧﺒﻮد ‪ ...‬ﻣ‪‬ﻴﺰَد ﻣﻪ]ﺑﻬﺘﺮ[ اﺳﺖ دﺳﺖ ﺷﺴﺘﻦ ‪...‬و ﺑﺴﺘﺮ و‬
‫ﺑﺎﻟﺶ راﺣﺖ ﻧﻬﺎدن ‪ 2.«...‬در اوﺳﺘﺎي ﻧﻮ ﻣﻜﺮر از ﺷﺮﺑﺖ ﻫﻮم ﺳﺨﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪ ،‬در وﻳﺴﭙﺮد‬
‫ﻣﻴﺨﻮاﻧﻴﻢ »اﻳﻦ ﻫﻮم را ﺑﻪ اﻫﻮرا ﻣﺰدا ﭘﻴﺶ ﻛﺶ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ«‪ 3.‬اﻳﻦ ﺷﺮاب ﻣﻘﺪس ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﻴﺰ‬
‫ﻧﻴﺎﻳﺶ ﺷﺪه ‪،‬در ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺑﺎ ﺷﻴﺮ ﻧﻮﺷﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﺪه »ﺑﻬﺮام ﻣﺰدا آﻓﺮﻳﺪه را ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﻳﻴﻦ‬
‫اﻫﻮراﻳﻲ ﺑﺎ ﻫﻮم آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﺮ ﺑﺎ ﺑ‪‬ﺮﺳ‪‬ﻢ ‪....‬ﻣﻴﺴﺘﺎﻳﻴﻢ‪ 4«.‬در اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻫﻨﺪي ﻧﻴﺰ از ﮔﻴﺎه ﺳﻮﻣﻪ ﻧﺎم‬
‫ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺒﻴﻪ ﻫﻮم ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻫﻮم ﮔﻴﺎﻫﻴﺴﺖ از‬
‫ﺗﻴﺮه ﻣﺨﺮوﻃﻴﺎن ﻛﻪ » در ﻧﺰد ﻋﺎﻣﻪ ﺑﻪ رﻳﺶ ﺑﺰي ﻳﺎ اورﻣﮓ ﺷﻬﺮت دارد‪ ،‬از اﻳﻦ ﮔﻴﺎه و ﺳﺎﻳﺮ ﮔﻴﺎﻫﺎن‬
‫اﻳﻦ ﺗﻴﺮه ﻛﻪ ﻧﺎم ﻋﻠﻤﻲ آن اﻓﺪرا اﺳﺖ اﻟﻜﺎﻟﻮﺋﻴﺪي ﺑﻪ ﻧﺎم اﻓﺪرﻳﻦ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ اﺛﺮاﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آدرﻧﺎﻟﻴﻦ‬
‫دارد «‪ 5.‬در وﻧﺪﻳﺪاد ﻏﺬاي زﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﻲ ﻣﺮده زاﻳﻴﺪه اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺳﻔﺎرش ﺷﺪه »ﭘﺲ آﻧﮕﺎه ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺷﻴﺮ ﮔﺮم ﻣﺎدﻳﺎن ﻳﺎ ﮔﺎو ﻳﺎ ﻣﻴﺶ ﻳﺎ ﺑﺰ ﻳﺎ ﮔﻮﺷﺖ ﭘﺨﺘﻪ و ﻧﺎن و ﺷﺮاب ﻧﺎب ﺑﻴﺎﺷﺎﻣﺪ و ﺑﺨﻮرد ‪،‬اﻣﺎ‬
‫ﻧﻮﺷﻴﺪن آب ﺑﺮ او روا ﻧﻴﺴﺖ «‪ 6.‬در ﻛﺘﺎب ﺧﻮﻳﺸﻜﺎري رﻳﺪﻛﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﺮ ﭘﺎزﻧﺪ در دﺳﺘﺮس اﺳﺖ‬
‫اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪه درﺑﺎره وﻇﺎﻳﻒ دﻳﻨﻲ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ ﺳﻔﺮه وآداب ﻏﺬا ﺧﻮردن ﺳﺨﻦ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ؛در ﻛﺘﺎب دادﺳﺘﺎن ﻣﻴﻨﻮي ﺧﺮد ﻛﻪ ﻣﺘﻨﻲ ﭘﻬﻠﻮي و ﺷﺎﻣﻞ ‪ 63‬ﭘﺮﺳﺶ و ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ در‬
‫ﭘﺮﺳﺶ ‪ 15‬داﻧﺎ از ﻣﻴﻨﻮي ﺧﺮد درﺑﺎره ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺧﻮراك ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺪ و ﻣﻴﻨﻮي ﺧﺮد در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﺧﻮراك را ﺷﻴﺮ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و از ﻣﻴﺎن ﻏﻼت ﮔﻨﺪم را ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﻲ داﻧﺪ و از ﻣﻴﻮه ﻫﺎ‬
‫‪ - 1‬ﺗﺮﻧﺞ‬
‫‪ - 2‬ﻋﻔﻴﻔﻲ ‪ ،‬رﺣﻴﻢ ‪ ،‬اﺳﺎﻃﻴﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم ‪،‬ص‪152‬‬
‫‪ - 3‬اوﺳﺘﺎ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺟﻠﻴﻞ دوﺳﺘﺨﻮاه ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،2‬ص ‪545‬‬
‫‪ - 4‬ﻫﻤﺎن ‪،‬ﺟﻠﺪ ‪ ، 1‬ص ‪432‬‬
‫‪ - 5‬ﻫﻴﻨﻠﺰ ‪،‬ﺟﺎن راﺳﻞ ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳﺎﺗﻴﺮ اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﺎﺟﻼن ﻓﺮﺧﻲ اﺳﺎﺗﻴﺮ ‪،‬ص ‪95‬‬
‫‪ - 6‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪715‬‬
‫ﺧﺮﻣﺎ و اﻧﮕﻮر را از ﻫﻤﻪ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲ داﻧﺪ و ﺳﻔﺎرش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻴﻮه ﻫﺎ ﻗﺒﻞ از ﺧﻮردن دﻋﺎ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد و در اداﻣﻪ از ﻓﻮاﻳﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺧﻮردن ﻣﻲ و ﻣﻀﺮات زﻳﺎده روي در ﺧﻮردن آن ﻣﻲ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ 1.‬در ﺟﺸﻨﻬﺎ ي ﻓﺼﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬ﭼﻬﺎر ﺷﻨﺒﻪ ﺳﻮري ‪ ،‬ﻧﻮروز ‪ ،‬ﻣﻬﺮﮔﺎن ‪ ،‬ﺗﻴﺮﮔﺎن و‪ ....‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن‬
‫ﺧﻮراﻛﻬﺎي وﻳﮋه اي ﺑﺮ ﺳﺮ ﺳﻔﺮه ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ در ﺟﺸﻦ ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ ﺳﻮري ﻫﺮ‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده اﻳﺮاﻧﻲ آﺟﻴﻞ ﻣﺸﮕﻞ ﮔﺸﺎ ﻛﻪ از ﻫﻔﺖ ﻧﻮع ﻣﻴﻮه ﺧﺸﻚ ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم ﻫﻔﺖ‬
‫اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪ در ﺳﻔﺮه ﻣﻲ ﮔﺬاﺷﺖ ‪ .‬از اﻳﻦ آﺟﻴﻞ ﻣﺸﮕﻞ ﮔﺸﺎ ﻫﻤﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺮاي ﺷﮕﻮن و ﺗﻨﺪرﺳﺘﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺧﻮردﻧﺪ و در ﺟﺸﻦ ﻧﻮروز ﻫﻔﺖ ﺳﻴﻦ اﻣﺮوزﻳﺎ ﻫﻔﺖ ﭼﻴﻦ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ را ﺑﺮ ﺳﺮ ﺳﻔﺮه ﻣﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‬
‫اﻳﻦ ﻫﻔﺖ ﭼﻴﻦ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻔﺖ ﺧﻮراﻛﻲ ﻣﻬﻢ اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ اﻗﻠﻴﻢ و ﻓﺼﻞ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺳﻔﺮه‬
‫ﻣﻴﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ و ﺷﺎﻣﻞ ﻧﺎن و اﻧﮕﻮر ‪ ،‬ﻣﻲ‪ ،‬ﺳﻤﻨﻮ و‪ .....‬ﺑﻮد ‪،‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﻘﻔﻊ در ﻛﺘﺎب ﺑﻠﻮغ اﻟﺮب و اﺑﻮ‬
‫ﺟﺎﺣﻆ در ﻛﺘﺎب اﻟﻤﺤﺎﺳﻦ و اﻻﺿﺪاد اﻳﻦ ﻫﻔﺖ ﺧﻮراﻛﻲ را ﮔﻨﺪم ‪ ،‬ﺟﻮ‪ ،‬ارزن ‪ ،‬ذرت ‪ ،‬ﻧﺨﻮد ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺞ و‬
‫ﻟﻮﺑﻴﺎي ﭘﺨﺘﻪ ﻧﺎﻣﻴﺪه اﻧﺪ ‪،‬ﺑﻌﺪ از ﻫﻔﺖ ﺳﻴﻦ ﻳﺎ ﻫﻔﺖ ﭼﻴﻦ اﻧﻮاع ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ و ﺷﺮﺑﺖ و آﺟﻴﻞ و ﺧﻮراﻛﻲ‬
‫ﭘﺨﺘﻪ از ﻗﺒﻴﻞ ﺷﻴﺮﻳﻦ ﭘﻠﻮ و اﻧﻮاع ﺳﺒﺰي ﺧﻮردﻧﻲ و ﻣﺎﺳﺖ و ﭘﻨﻴﺮ و ﻛﻮزه آب ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺳﻔﺮه‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬در ﺟﺸﻦ ﺗﻴﺮﮔﺎن اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﻪ ﻣﻴﻤﻨﺖ ﭘﻴﺮوزي ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﺑﺮ اﻓﺮاﺳﻴﺎب در ‪ 13‬ﺗﻴﺮﻣﺎه ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﺗﻴﺮ روز از ﺗﻴﺮ ﻣﺎه ﺟﺸﻦ ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺷﺎدي ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺟﺸﻦ اﻳﺮاﻧﻴﺎن آﺷﻲ ﻧﺬري ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻴﻦ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ اﻳﻦ رﺳﻢ اﻣﺮوزه ﻧﻴﺰ ﺑﻴﻦ اﻳﺮاﻧﻴﺎن در اﻋﻴﺎد ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪،‬در ﺟﺸﻦ ﻣﻬﺮﮔﺎن ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻧﻮروز ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺟﺸﻦ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﻮد و ﺷﺶ روز ﻃﻮل‬
‫ﻣﻲ ﻛﺸﻴﺪ ‪،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻮروز ﻫﻔﺖ ﭼﻴﻦ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺳﻔﺮه ﻣﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ‪،‬اﻳﻦ ﻫﻔﺖ ﭼﻴﻦ ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺷﺎﻣﻞ ‪ :‬ﻟﻴﻤﻮ و‬
‫‪ - 1‬ﻣﻴﻨﻮي ﺧﺮد ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺣﻤﺪ ﺗﻔﻀﻠﻲ ‪ ،‬ﺻﺺ‪39-37‬‬
‫ﺷﻜﺮ و ﻧﻴﻠﻮﻓﺮ و ﺑﻪ و ﺳﻴﺐ و ﻳﻚ ﺧﻮﺷﻪ اﻧﮕﻮر ﺳﻔﻴﺪ و ﻫﻔﺖ داﻧﻪ ﻣﻮرد ‪ ...‬ﺑﻮد ‪ 1 .‬و در ﺟﺸﻦ ﺳﺪه‬
‫ﻧﻴﺰ ﻛﻪ در ﻧﻴﻤﻪ زﻣﺴﺘﺎن ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲ ﺷﺪ ﻣﺮدﻣﺎن ‪ »:‬ﺟﻮز و ﺑﺎدام و ﮔﺮد ﺑﺮ ﮔﺮد ]آﺗﺶ[ ﺷﺮاب ﺧﻮرﻧﺪ و‬
‫‪2‬‬
‫ﻟﻬﻮ و ﺷﺎدي ﻛﻨﻨﺪ ‪«.‬‬
‫در ﺟﺸﻦ ﺑﻬﻤﻨﮕﺎن ﻛﻪ در روز دوم ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه اﻧﺠﺎم ﻣﻴﮕﺮﻓﺖ ‪ »č‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن در اﻳﻦ روز ﺑﻬﻤﻦ‬
‫ﺳﻔﻴﺪ ] ﻧﺎم ﮔﻴﺎﻫﻲ [ ﺑﺎ ﺷﻴﺮ ﺧﺎﻟﺺ و ﭘﺎك ﻣﻲ ﺧﻮرﻧﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺣﺎﻓﻈﻪ را زﻳﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و‬
‫ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ را از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺮد «‪ 3 .‬اﺳﺪي ﺗﻮﺳﻲ ﻧﻴﺰ در ﻟﻐﺖ اﻟﻔﺮس ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮردن )ﮔﻴﺎه( ﺑﻬﻤﻦ ﺳﺮخ‬
‫و ﺑﻬﻤﻦ زرد و ﻣﺎﻫﻲ و ﺗﺮه و ﻣﺎﺳﺖ در ﺟﺸﻦ ﺑﻬﻤﻨﺠﻨﻪ اﺷﺎره ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ،4‬در ﺧﺮده اوﺳﺘﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﺎﻛﻴﺪ‬
‫ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ از ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ در اﻳﻦ ﺟﺸﻦ ﺧﻮدداري ﻛﺮد ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﺧﺮاﺳﺎن ﻫﻨﮕﺎم اﻳﻦ ﺟﺸﻦ ﻣﻬﻤﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮ دﻳﮕﻲ ﻛﻪ در آن از ﻫﺮ داﻧﻪ ﺧﻮردﻧﻲ‬
‫و ﮔﻮﺷﺖ ﺣﻴﻮان ﺣﻼل ﮔﻮﺷﺖ و ﺗﺮه و ﺳﺒﺰي ﻫﺎ وﺟﻮد دارد ﻏﺬا ﻣﻲ ﭘﺰﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﻬﻤﺎﻧﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ‪،‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ‪:‬‬
‫آرﻳﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﻛﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎ داﻣﺪار ﺑﻮدﻧﺪ و از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي ﺳﺮد ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺑﻪ اﻳﺮان ﻣﻬﺎﺟﺮت ﻛﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺗﻐﺬﻳﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺘﻜﻲ ﺑﺮ ﻣﺤﺼﻮﻻت داﻣﻲ ﺑﻮده و ﺷﺎﻣﻞ ﮔﻮﺷﺖ و ﻟﺒﻨﻴﺎت ﻣﻲ ﺷﺪه ‪،‬اﻣﺎ ﭘﺲ از‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮت آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻓﻼت اﻳﺮان و ﻳﻜﺠﺎ ﻧﺸﻴﻨﻲ ‪،‬ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ آﻧﻬﺎ ﺳﺒﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺸﺎورزي را در ﻛﻨﺎر‬
‫داﻣﭙﺮوري ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ و اﻳﻦ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻋﻤﺪه اي در ﻧﻮع ﻏﺬاي آﻧﻬﺎ ﺷﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ رژﻳﻢ‬
‫ﻏﺬاﻳﻲ آﻧﻬﺎ در ﻛﻨﺎر ﮔﻮﺷﺘﺨﻮاري ﺑﻪ ﮔﻴﺎه ﺧﻮاري ﺳﻮق ﭘﻴﺪا ﻛﺮد و ﺗﻨﻮع اﻗﻠﻴﻤﻲ اﻳﺮان ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫‪ - 1‬رﺟﺒﻲ ‪ ،‬ﭘﺮوﻳﺰ ‪ ،‬ﻫﺰاره ﻫﺎي ﮔﻤﺸﺪه ‪ :‬اﻫﻮرا ﻣﺰدا زرﺗﺸﺖ و اوﺳﺘﺎ ‪،‬ج‪ ،1‬ﺻﺺ ‪341 - 299‬‬
‫‪ - 2‬ﺑﻴﺮوﻧﻲ ‪ ،‬اﺑﻮرﻳﺤﺎن ‪ ،‬اﻟﺘﻔﻬﻴﻢ ﻻواﺋﻞ ﺻﻨﺎﻋﻪ اﻟﺘﻨﺠﻴﻢ ‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺰارش اﺳﺘﺎد ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﻫﻤﺎﺋﻲ ‪ ،‬ص ‪257‬‬
‫‪ - 3‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪257‬‬
‫‪ - 4‬اﺳﺪي ﺗﻮﺳﻲ ‪ ،‬اﺑﻮ ﻣﻨﺼﻮر ﻋﻠﻲ اﺑﻦ اﺣﻤﺪ ‪ ،‬ﻟﻐﺖ ﻓﺮس ‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻋﺒﺎس اﻗﺒﺎل آﺷﺘﻴﺎﻧﻲ ‪ ،‬ص ‪473‬‬
‫ﮔﺸﺖ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﺸﻮر اﻧﻮاع ﺧﻮراﻛﻬﺎ و ﻏﺬاﻫﺎ ي ﻣﺤﻠﻲ ﭘﺨﺘﻪ ﺷﻮد و اﻳﻦ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ‬
‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺳﻔﺮه اي رﻧﮕﻴﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺷﺎﻳﺪ ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ ﻣﻬﻤﺎن ﻧﻮازي آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ وﻓﻮر و‬
‫ﺗﻨﻮع ﻧﻌﻤﺖ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺧﻮراك اﻳﺮاﻧﻴﺎن در ﻣﺮاﺳﻢ و اﻋﻴﺎد و ﺟﺸﻨﻬﺎي دﻳﻨﻲ و ﻣﻠﻲ ﮔﺎه ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ‬
‫ﻣﻴﻜﺮد و ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲ ﺷﺪ ﺑﺮﺧﻲ ﺧﻮراﻛﻬﺎ در ﺑﺮﺧﻲ اﻣﺎﻛﻦ ﻳﺎ ﻣﺮاﺳﻢ ﺧﻮرده ﺷﻮﻧﺪ ﻳﺎ ﻧﺸﻮﻧﺪ ‪ ،‬ﻣﺜﻼ‬
‫ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ در ﻣﺮاﺳﻢ وﻓﺎت ﻣﺘﻮﻓﻲ ﺗﺎ ﺳﻪ روز ﻣﻤﻨﻮع ﺑﻮد ‪.‬‬
‫ﺧﻮراك ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺧﻮراك اﻳﺮاﻧﻴﺎن اﻣﺮوز ﭼﻨﺪان ﺗﻔﺎوت ﻓﺎﺣﺸﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و اﻧﺪك‬
‫ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻳﻦ اﻳﺮاﻧﻴﺎن از زرﺗﺸﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم ﺑﻮده اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن آن دوره‬
‫ﻋﻼﻗﻪ واﻓﺮي ﺑﻪ ﺧﻮردن ﻣﺸﺮوب داﺷﺘﻪ اﻧﺪ اﻣﺎ ﭘﺲ از اﺳﻼم ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺣﺮﻣﺖ ﺷﺮاب اﻳﻦ ﻋﻼﻗﻪ‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺗﺎﺑﻮ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻣﻨﻮي ﻏﺬاﻳﻲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﮔﻮﺷﺖ ﮔﺮاز وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻢ اﺳﻼم اﻣﺮوزه ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ ﮔﻮرﺧﺮ و اﻻغ ﻛﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﻼﻣﻲ‬
‫ﻣﻜﺮوه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و اﻣﺮوزه راﻳﺞ ﻧﻴﺴﺖ ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺴﻴﺎري از رﺳﻮم آﺷﭙﺰي و ﻧﺬورات ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﺑﻌﺪ از‬
‫اﺳﻼم ﺷﻜﻞ و ﻗﺎﻟﺐ اﺳﻼﻣﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﺟﻴﻞ ﻣﺸﮕﻞ ﮔﺸﺎ ﻛﻪ ﺳﻨﺘﻲ زرﺗﺸﺘﻴﺴﺖ و ﻳﺎ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ آش ﻧﺬري ﻛﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن در ﺟﺸﻨﻬﺎي ﻣﻠﻲ ﺧﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺸﻦ ﺗﻴﺮﮔﺎن ﻧﻮﻋﻲ آش ﻧﺬري‬
‫را ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از ﺳﻨﺖ ﻫﺎي ﻏﺬاﻳﻲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻣﻠﻲ ﺑﻮده اﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﺑﺎﻗﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﺪه اﻧﺪ و ﮔﺎه دﭼﺎر اﻧﺪك ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻔﺖ ﭼﻴﻦ‪ 1‬ﺳﻔﺮه ﻧﻮروز و ﺟﺸﻦ ﻣﻬﺮﮔﺎن ﻛﻪ‬
‫اﻣﺮوزه ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻫﻔﺖ ﺳﻴﻦ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺒﺰه و ﺳﺮﻛﻪ ﻏﻴﺮ ﺧﻮراﻛﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻏﺬاﻫﺎ و ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﺟﺎﺗﻲ ﻛﻪ در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻃﺮﻓﺪار داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﺮﺧﻲ ﻫﻨﻮز ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﻧﺎم ﭘﺮ‬
‫ﻃﺮﻓﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺴﺘﻪ ﺷﻮر ﻛﺮده ‪ ،‬ﺧﺮﻣﺎي آﻛﻨﺪه ﺑﺎ ﻣﻐﺰ ﮔﺮدو وﺷﻴﺮ ﺑﺮﻧﺞ و ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻏﺬا ﻫﺎ‬
‫‪ - 1‬ﻫﻔﺖ ﭼﻴﺪﻧﻲ ﺧﻮراﻛﻲ‬
‫‪3‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎم ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﻧﺪ اﻣﺎ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﭘﺨﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪" :‬ﻟﻮزﻳﻨﻪ"‪" ، 1‬ﺷﻔﺘﻴﻨﻪ"‪" ، 2‬ﻧﺎن د‪‬ر‪‬ونَ"‬
‫‪" ،‬ﻣ‪‬ﻴﺰَد"‪" ، 4‬ﺗﺒﺮزد"‪ 5‬و "ﺑﺮﻓﻴﻨﻪ"‪. 6‬‬
‫‪ .2-5-2‬ردﭘﺎي ﺧﻮراك ﻫﺎي راﻳﺞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‬

‫ﻏﺬاﻫﺎ و اﻣﺘﻌﻪ اي ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب ذﻛﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺧﻮد ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ب – ﺧﻮراﻛﻬﺎي ﻏﻴﺮ ﻣﺬﻫﺒﻲ‬ ‫اﻟﻒ – ﺧﻮراﻛﻬﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ‬
‫اﻟﻒ – ﺧﻮراﻛﻬﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﺧﻮراك ﻫﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ دودﺳﺘﻪ دﻧﻴﻮي و اﺧﺮوي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ ‪،‬‬
‫ﺧﻮراﻛﻬﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ دﻧﻴﻮي ﺧﻮراﻛﻬﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﺎ ذاﺗﺎ ﻣﻘﺪس ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻮم( و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻮﺑﺪان ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺗﻘﺪﻳﺲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺎن دﻋﺎ ﺧﻮاﻧﺪه ( ‪ ،‬از ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﻳﻦ ﻧﻮع‬
‫ﺧﻮراﻛﻬﺎي ﻣﻘﺪس ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮارد زﻳﺮ اﺷﺎره ﻛﺮد ‪:‬‬
‫‪ .1- 2-5-2‬ﻣﻲ و ﻣﻨﮓ ﮔﺸﺘﺎﺳﺒﻲ‬
‫درﻓﺼﻞ دو ﻛﺘﺎب آﻣﺪه ‪» :‬ﭘﺲ دﺳﺘﻮران دﻳﻦ ﺳﻪ ﺟﺎم زرﻳﻦ ﻣﻲ و ﻣﻨﮓ ﮔﺸﺘﺎﺳﺒﻲ ﭘﺮ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ ‪.....‬ﺑﻪ وﻳﺮاز ﻓﺮادادﻧﺪ«‪ .7‬ﻣﻲ ﮔﺸﺘﺎﺳﺒﻲ ﻧﻴﺰ ﮔﻮﻳﺎ ﻫﻤﺎن ﺷﺮاب ﻫﻮم ﺑﻮده ﻛﻪ »ﻣﺸﺮوﺑﻲ ﺳﻜﺮ‬
‫آور ﺑﻮد ﻛﻪ از ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ آوردﻧﺪ «‪.8‬و ﻣﻨﮓ ﻧﻴﺰ » ﻣﺎده ﻣﺨﺪري ﺑﻮده ﻛﻪ در ﭘﺰﺷﻜﻲ وﻧﻴﺰ‬
‫در ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬در اوﺳﺘﺎ اﻳﻦ واژه ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﻨﮕﻬﻪ و در‬
‫‪ - 1‬ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﺑﺎداﻣﻲ‬
‫‪ - 2‬ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﻣﺮﺑﺎﻳﻲ‬
‫‪ - 3‬ﻧﻮﻋﻲ ﻓﺘﻴﺮ دﻋﺎ ﺧﻮاﻧﺪه‬
‫‪ - 4‬آﺑﮕﻮﺷﺖ‬
‫‪ - 5‬ﻧﺒﺎت‬
‫‪ - 6‬اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺴﺘﻨﻲ‬
‫‪ - 7‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ژاﻟﻪ آﻣﻮزﮔﺎر ‪ ،‬ص ‪48‬‬
‫‪ - 8‬ﮔﻴﺮﺷﻤﻦ ‪ ،‬روﻣﻦ ‪،‬اﻳﺮان از آﻏﺎز ﺗﺎ اﺳﻼم ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻌﻴﻦ ‪،‬ص ‪184‬‬
‫ﺳﺎﻧﺴﻜﺮﻳﺖ ﺑﻬﻨﮕﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ«‪ .1‬ﻣﻲ و ﻣﻨﮓ ﮔﻮﻳﺎ ﻫﻤﺎن ﺷﺮاﺑﻲ ﻣﻘﺪﺳﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﺮودوت اﺷﺎره‬
‫ﻛﺮده ﻣﻐﺎن در ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺧﻮد از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ اﻣﺎ دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ از آﻏﺎز ﺑﺎ آن ﺳﺮ‬
‫ﺳﺘﻴﺰ داﺷﺘﻪ و ﮔﻮﻳﺎ ﺑﺎ ﻗﺪرت ﮔﺮﻓﺘﻦ روﺣﺎﻧﻴﻮن زرﺗﺸﺘﻲ ﺷﻴﺰ اﻳﻦ رﺳﻢ دﻳﮕﺮ ﺑﺎره ﻣﺮﺳﻮم ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﻮم درﮔﺎﺗﺎﻫﺎ ﺑﺎ اوﺳﺘﺎي ﻧﻮ وﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﺟﺎي ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ دارد‪ ،‬اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﻫﻮم ﭼﻪ ﮔﻴﺎﻫﻴﺴﺖ ؟ وﭼﻪ ﺧﻮاص داروﻳﻲ اي دارد ؟ و آﻳﺎ در ﮔﺎﺗﺎ ﻫﺎ ﻣﻨﻔﻮر زرﺗﺸﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻳﺎ‬
‫ﺧﻴﺮ ؟ و آﻳﺎ ﻣﻐﺎن ﻣﺎدي ﭘﻴﺎم زرﺗﺸﺖ درﺑﺎره ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻫﻮم در ﮔﺎﺗﺎﻫﺎ را در اوﺳﺘﺎي ﻧﻮ وﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي‬
‫ﻧﻈﻴﺮ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ داده و ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻛﺮده اﻧﺪ ؟ﻳﺎ ﺧﻴﺮ ؟‪ .‬دادن ﭘﺎﺳﺦ درﺳﺖ و ﻗﻄﻌﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﭘﺮﺳﺸﻬﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﺎﻗﺺ ﺑﻮدن اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺎ از ﭘﻴﺎم واﻧﺪﻳﺸﻪ راﺳﺘﻴﻦ زرﺗﺸﺖ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﮕﺎرﻧﺪه در اداﻣﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﺳﻌﻲ دارد ﺑﺎ ذﻛﺮ دﻻﻳﻠﻲ ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﭘﺎﺳﺨﻲ درﺧﻮر و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎ ﺑﺪﻫﺪ ‪.‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻫﻮم ﻧﺎم ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﺑﻘﻪ اوﻟﻴﻪ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ آن‬
‫ﺑﻪ ورود آرﻳﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﻣﻬﺎﺟﺮ ﺑﻪ ﻓﻼت اﻳﺮان و ﻫﻨﺪ ﻣﻲ رﺳﺪ ‪،‬در ﻫﻨﺪ آن را ﺗﺤﺖ ﻧﺎم ﺳﻮﻣﺎ ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‬
‫و در ﻫﺮدو ﻛﺸﻮر از ﺷﻴﺮه و ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎي آن در ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺬﻫﺒﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻴﻜﺮدﻧﺪ ‪ ،‬اﻛﺜﺮ ﻣﻮرﺧﻴﻦ‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ‪ :‬ﻧﮕﺮش ﮔﺎﺗﺎﻫﺎ ﻛﻪ ﻛﻬﻦ ﺗﺮﻳﻦ ﺑﺨﺶ اوﺳﺘﺎ و ﺳﺮوده ﻫﺎي زرﺗﺸﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﻴﺎه‬
‫ﻣﻨﻔﻲ ﺑﻮده و اﺳﺘﻔﺎده از آن را ﻣﻤﻨﻮع اﻋﻼن ﻛﺮده و در اوﺳﺘﺎي ﻧﻮ ﺗﺤﺮﻳﻢ اﻳﻦ ﮔﻴﺎه ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪه و‬
‫ﺣﺘﻲ در ﻳﺸﺘﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻫﻮم ﻳﺸﺖ اﻳﻦ ﮔﻴﺎه ﺑﺎرﻫﺎ ﺳﺘﻮده ﺷﺪه ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﻮد ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻣﻮﺑﺪان در‬
‫آﻣﻮزه ﻫﺎي زرﺗﺸﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻗﺪرت ﻣﻐﺎن ﻣﺎدي را ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﻣﻜﺘﺐ زرﺗﺸﺘﻲ ﺷﻴﺰ‬
‫در اواﺧﺮ ﻋﻬﺪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺑﺴﻴﺎري در دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮدﻧﺪ ‪» ،‬ﻫﻮم ﺟﺎوداﻧﻪ ﺑﺮﮔﺮدان واژه‬
‫دورﺋﻮﺷﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻲ دور دارﻧﺪه ﻣﺮگ را ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ ،‬ﻛﻪ وﻳﮋﮔﻲ اﻳﺰد ﻫﻮم از دﻳﺪﮔﺎه دﻳﻮﻳﺴﻨﻲ‬
‫‪ - 1‬ﻋﻔﻴﻔﻲ ‪ ،‬رﺣﻴﻢ‪ ،‬اﺳﺎﻃﻴﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان ‪ ،‬ص ‪622‬‬
‫ﻫﺎﺳﺖ«‪ 1.‬اﻳﻦ ﮔﻴﺎه در ﻧﺰد آرﻳﺎﻳﻲ ﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻣﻘﺪس ﺑﻮده و در ﻫﻨﺪ آن را ﺳﻮﻣﺎ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ و در‬
‫اﻳﺮان ﻫﻮم ﻳﺎ ﻫﺌﻮﻣﻪ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﻐﺎن ﻣﺎدي از اﻳﻦ ﮔﻴﺎه در ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺬﻫﺒﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻴﻜﺮدﻧﺪ و‬
‫ﺷﻴﺮه آن را در ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺑﺎ ﺷﻴﺮ ﻣﻲ ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻋﻘﻴﺪه اﻛﺜﺮ ﻣﻮرﺧﻴﻦ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﭘﺲ از ﻇﻬﻮر زرﺗﺸﺖ‬
‫‪ ،‬او آﺷﻜﺎرا ﺑﺎ اﺳﺘﻌﻤﺎل اﻳﻦ ﮔﻴﺎه ﺗﻮﺳﻂ "ﻛﺮﭘﻦ ﻫﺎ"‪ 2‬و "ﻛﻮي ﻫﺎ"‪ 3‬ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ‪،‬اﻣﺎ ﻣﻮﻓﻖ‬
‫ﻧﺸﺪ ﭼﺮا ﻛﻪ ﺷﻮاﻫﺪ ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪﻫﺪ ﻛﻪ ﺷﻬﺮت اﻳﻦ ﮔﻴﺎه و ﻧﻴﺰ ﻗﺪرت ﻛﺮﭘﻨﻬﺎي ﻣﺎدي و ﺷﺎه زادﮔﺎن ﻛﻪ‬
‫از اﻳﻦ ﮔﻴﺎه اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻴﻜﺮدﻧﺪ آن ﻗﺪر زﻳﺎد ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﺣﻜﻢ ﺗﺤﺮﻳﻢ آن ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﻮد و‬
‫ﺟﻮازاﺳﺘﻌﻤﺎل آن رﺳﻤﺎ وارد دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ و ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪس آﻧﻬﺎ اوﺳﺘﺎ ﺷﻮد و ﺣﺘﻲ در اوﺳﺘﺎي ﻧﻮ‬
‫ﺑﻨﺪﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ زﺑﺎن ﺧﻮد زرﺗﺸﺖ در ﺳﺘﺎﻳﺶ اﻳﻦ ﮔﻴﺎه ﺳﺮوده ﺷﻮد ‪.‬‬
‫ﻫﻮم در ﮔﻴﺎه ﺷﻨﺎﺳﻲ ﭼﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ دارد ؟‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻫﻮم ﻳﺎ ﻫﺌﻮﻣﻪ ﻳﺎ در زﺑﺎن ﻫﻨﺪي ﺳﻮﻣﺎ ﻳﺎ ﺳﻮم ﻧﺎم ﮔﻴﺎﻫﻲ‬
‫ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ آرﻳﺎﻳﻲ ﻫﺎي ﻣﻬﺎﺟﺮ در ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺧﻮد از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺑﺮده اﻧﺪ ‪ ،‬در‬
‫اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن از ﺷﻴﺮه اﻳﻦ ﮔﻴﺎه ﻛﻪ در ﻃﻲ ﻳﻚ ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﺎ ﻛﻮﺑﻴﺪن در ﻫﺎون ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻴﺸﺪ ‪،‬در‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺑﺎﺷﻴﺮ و اﺣﻴﺎﻧﺎ ﻣﻮادي دﻳﮕﺮ ﻧﻮﻋﻲ ﻧﻮﺷﺎﺑﻪ ﻣﻘﺪس ﺑﻪ ﻧﺎم زور ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ آﻣﺪ ‪ ،‬در اوﺳﺘﺎي ﻧﻮ‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ ‪» :‬ﺑﻬﺮام ﻣﺰدا آﻓﺮﻳﺪه را ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﻳﻴﻦ اﻫﻮراﻳﻲ ﺑﺎ ﻫﻮم آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺷﻴﺮ ﺑﺎ ﺑﺮﺳﻢ ‪....‬ﻣﻴﺴﺘﺎﻳﻴﻢ‪ 4«.‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻫﻮم ﮔﻴﺎﻫﻴﺴﺖ از ﺗﻴﺮه ﻣﺨﺮوﻃﻴﺎن ﻛﻪ »‬
‫‪ - 1‬ﮔﺎﺗﺎﻫﺎ ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﺴﻴﻦ وﺣﻴﺪي ‪ ،‬ص ‪168‬‬

‫‪ - 2‬ﻣﻐﺎن اﻫﻞ ﻣﺎد‬
‫‪ - 3‬ﺷﺎﻫﺰاده ﻫﺎ‬
‫‪ - 4‬اوﺳﺘﺎ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺟﻠﻴﻞ دوﺳﺘﺨﻮاه ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﻧﺨﺴﺖ ‪ ،‬ص ‪432‬‬
‫در ﻧﺰد ﻋﺎﻣﻪ ﺑﻪ رﻳﺶ ﺑﺰي ﻳﺎ "اورﻣﻚ" ‪ 1‬ﺷﻬﺮت دارد‪ ،‬از اﻳﻦ ﮔﻴﺎه و ﺳﺎﻳﺮ ﮔﻴﺎﻫﺎن اﻳﻦ ﺗﻴﺮه ﻛﻪ ﻧﺎم‬
‫‪2‬‬
‫ﻋﻠﻤﻲ آن اﻓﺪرا اﺳﺖ ‪،‬اﻟﻜﺎﻟﻮﺋﻴﺪي ﺑﻪ ﻧﺎم اﻓﺪرﻳﻦ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ اﺛﺮاﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آدرﻧﺎﻟﻴﻦ دارد ‪«.‬‬
‫ﻣﻮﺑﺪ رﺳﺘﻢ ﺷﻬﺒﺎزي درﺑﺎره اﻳﻦ ﮔﻴﺎه ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ‪:‬‬
‫»اﻳﻦ ﮔﻴﺎه اﻣﺮوزه در اﻳﺮان و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﻛﺸﻤﻴﺮ و ﻣﻐﺮب ﺗﺒﺖ ﻣﻲ روﻳﺪ و اﻫـﺎﻟﻲ ﺑﻠﻮﭼﺴـﺘﺎن و‬
‫‪3‬‬
‫ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن آن را ﺟﻮﺷﺎﻧﺪه و ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺴﻜﻦ و ﻣﻌﺮق ﻣﻲ ﻧﻮﺷﻨﺪ ‪«.‬‬
‫ﻧﺎم ﻋﻠﻤﻲ اﻳﻦ ﮔﻴﺎه ‪" ،‬اﻓﺪرا " ‪4‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﺮان ﺗﺤﺖ ﻧﺎﻣﻬﺎي ارﻣﻚ‬
‫‪ ،‬رﻳﺶ ﺑﺰي و ﻋﻠﻲ ﺟﻮﻧﻚ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد » اﻳﻦ ﺟﻨﺲ در اﻳﺮان ‪ 12‬ﮔﻮﻧﻪ دارد ﻛﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﺮاﻛﻨﺪه اﻧﺪ «‪5‬؛ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﻦ ﮔﻴﺎه در اﻳﺮان ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫‪8‬‬
‫ارﻣﻚ روﻧﺪه ﺗﻨﮓ ﭘﻴﺮزاﻟﻲ‪ - 6‬ارﻣﻚ روﻧﺪه‪ - 7‬ارﻣﻚ ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ﻳﺎ ارﻣﻚ آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي‬
‫‪ -‬ارﻣﻚ ﻣﻴﺎﻧﻪ‪ –11‬ارﻣﻚ رﻧﮕﺎرﻧﮓ ﻳﺎ ارﻣﻚ ﻛﺒﻴﺮ‬ ‫‪10‬‬

‫ﻣﺮﻛﺰي‪ - 8‬ارﻣﻚ رﻳﺶ ﺑﺰ‪ - 9‬ﻫﻮم‬
‫‪ -E.Major‬ارﻣﻚ ﮔﻮﺷﺘﻲ ﻳﺎ ارﻣﻚ ﻧﻘﺮه اي‪ – 12‬ارﻣﻚ ﻋﺒﺎس آﺑﺎدي‪ – 13‬ارﻣﻚ ﻛﻮﺗﺎه ﺑﺮگ‪- 14‬‬
‫‪Ormac - 1‬‬
‫‪ - 2‬ﻫﻴﻨﻠﺰ ‪ ،‬ﺟﺎن راﺳﻞ ‪،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳﺎﺗﻴﺮ اﻳﺮان ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﺎﺟﻼن ﻓﺮﺧﻲ اﺳﺎﺗﻴﺮ‪ ،‬ص ‪95‬‬
‫‪ - 3‬ﺷﻬﺰادي ‪ ،‬رﺳﺘﻢ‪،‬ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ زرﺗﺸﺘﻲ ‪ ،‬ص ‪21‬‬
‫‪Ephedra - 4‬‬
‫‪ - 5‬ﻣﻈﻔﺮﻳﺎن ‪ ،‬وﻟﻲ اﻟﻪ ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﺎﻣﻬﺎي ﮔﻴﺎﻫﺎن اﻳﺮاﻧﻲ ‪ ،‬ص‪202‬‬
‫‪E.Foliatavarpolylepis - 6‬‬
‫‪E.Foliatavarciliata - 7‬‬
‫‪E.Strobilacea - 8‬‬
‫‪E.ceraroP - 9‬‬
‫‪E.Pachyclada - 10‬‬
‫‪E.Intermedia - 11‬‬
‫‪E.Sarcocarpa - 12‬‬
‫‪E. Holoptera - 13‬‬
‫‪E .Brevifoliata - 14‬‬
‫‪2‬‬
‫ارﻣﻚ دوردﻳﻔﻲ‪ –1‬ارﻣﻚ ﺑﺮﮔﻪ رﻳﺰ‬
‫در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺷﺶ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺗﺮ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫‪ Ephedra ciliata .1‬در ﺧﺮاﺳﺎن ‪ ،‬ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ‪ ،‬ﻓﺎرس ‪ ،‬ﺑﻨﺪر ﻋﺒﺎس و ﺧﻮزﺳﺘﺎن دﻳﺪه‬
‫‪3‬‬
‫ﺷﺪه ﻛﻪ ﮔﻞ زﻳﺎدي ﻧﺪارد و ﺳﺎﻗﻪ ﻫﺎي آن ﺑﺎرﻳﻚ و درﻫﻢ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻧﺎم ﻛﻠﻲ آن رﻳﺶ ﺑﺰي‬
‫ﺑﺰي‪ 3‬و در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻋﻠﻲ ﺟﻮن ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺟﻮﻧﻚ و ارﻣﻚ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫‪ Ephedra Gerardtana .2‬در دره ﻫﺮاز و در ارﺗﻔﺎع ‪ 1300‬ﻣﺘﺮي دﻳﺪه ﺷﺪه و ﻧﺎﻣﺶ‬
‫ارﻣﻚ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ Ephedra Intermedia .3‬ﺑﻮﺗﻪ ﻫﺎي ﻛﻮﺗﺎه دارد و در اﻃﺮاف ﻧﻴﺮﻳﺰ ‪ ،‬ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﻴﺪ ‪،‬‬
‫ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ‪ ،‬ﺧﺮاﺳﺎن ‪ ،‬ﻛﻮه ﺑﻲ ﺑﻲ ﺑﻲ ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﻮ ﺗﻬﺮان ‪ ،‬ﻛﺮج ‪ ،‬داﻣﻐﺎن ‪ ،‬ﻫﺰار ﻣﺴﺠﺪ ‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎران ‪،‬ﺷﻬﻤﻴﺮزاد ‪ ،‬وراﻣﻴﻦ و ﻳﺰد ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ و رﻳﺶ ﺑﺰي ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ Ephedra Pachyclada .4‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﺒﻴﻪ ﺗﺮﻳﻦ ﮔﻴﺎه ﺑﻪ ﻫﻮم ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و در‬
‫ﺳﺮوﺳﺘﺎن ‪ ،‬راه ﺷﻴﺮاز ﺑﻪ ﻛﺎزرون ‪ ،‬دﺷﺖ ارژن ‪ ،‬راه ﻗﻢ و دﻟﻴﺠﺎن و ﻛﻼك ﻛﺮج ﺗﺎ ارﺗﻔﺎع‬
‫‪ 2000‬ﻣﺘﺮ ﻣﻲ روﻳﺪ و رﻳﺶ ﺑﺰي ﻧﺎم دارد ‪.‬‬
‫‪E.distachya - 1‬‬
‫‪E . bracteataMicro - 2‬‬
‫‪tailS horse krubby - 3‬‬
‫‪ Ephedra ceraroP -1‬ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺳﺒﺰ رﻧﮓ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ آﺑﻲ و ﺑﻮﻣﻲ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﻌﺘﺪﻟﻪ و‬
‫ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ارﺗﻔﺎﻋﺎت اﻟﺒﺮز ‪ ،‬آذر ﺑﺎﻳﺠﺎن ‪ ،‬ﻫﻤﺪان ‪ ،‬اراك و ﻗﻮﭼﺎن ﺑﺴﻴﺎر‬
‫اﺳﺖ و آن را ارﻣﻚ و رﻳﺶ ﺑﺰي ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ Ephedra Strobilata -2‬در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ﻣﻲ روﻳﺪ در اﺻﻔﻬﺎن ‪ ،‬ﺷﻴﺮاز ‪ ،‬ﻳﺰد ‪ ،‬ﻛﺮﻣﺎن ‪،‬‬
‫ﺳﺒﺰوار ‪ ،‬ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر و ﻛﻮﻫﻬﺎي ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ ﺗﻬﺮان ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد و آن را ﻧﻴﺰ ارﻣﻚ ﻳﺎ رﻳﺶ‬
‫ﺑﺰي ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﮔﻴﺎﻫﺎن دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﺸﻮر ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان رﻳﺶ ﺑﺰي‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ و از ﺧﺎﻧﻮاده اﻓﺪرا ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔﻴﺎه ‪ Adans Aruncus‬را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫رﻳﺶ ﺑﺰي ﻣﻴﺸﻨﺎﺳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻓﺪرا ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و » اﻳﻦ ﺟﻨﺲ در اﻳﺮان ﻳﻚ ﻧﻮع ﮔﻴﺎه ﻋﻠﻔﻲ ﭼﻨﺪ‬
‫ﺳﺎﻟﻪ دارد ﻛﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻨﮕﻠﻲ اﺳﺘﺎن ﻣﺎزﻧﺪران ﻣﻲ روﻳﺪ‪ 1« .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ »ﮔﻴﺎه دﻳﮕﺮي از ﮔﺮوه‬
‫ﻧﻬﺎﻧﺰادان ‪ Gryptogam‬را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﺎم رﻳﺶ ﺑﺰي و دم اﺳﺐ ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ آن را‬
‫‪ Tail Horse‬و ﺑﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ‪ Preli‬و ﺑﻪ ﻻﺗﻴﻨﻲ ‪ Equisetum‬ﻳﻌﻨﻲ دم اﺳﺐ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ و ﺑﺎ‬
‫‪2‬‬
‫ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺎﻻ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻧﺪارد و ﺧﻮاص اﻳﻦ ﮔﻴﺎﻫﺎن را ﻧﻴﺰ ﻧﺪارد ‪« .‬‬
‫ﺧﻮاص داروﻳﻲ ﮔﻴﺎه اﻓﺪرا)ﻫﻮم( ‪:‬‬
‫در اوﺳﺘﺎ ي ﻧﻮ ‪ ،‬ﻫﻮم دور دارﻧﺪه ﻣﺮگ ‪ ،‬ﺷﺎدي ﺑﺨﺶ ودور ﻛﻨﻨﺪه ﻏﻤﻬﺎ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫‪ ،‬از ﻣﻨﻈﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﻫﻴﺠﺎن ﺑﺨﺸﻲ آن ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻫﺠﻢ ﺑﺎﻻي آدرﻧﺎﻟﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮد در آن اﺳﺖ ‪،‬اﻳﻦ‬
‫‪ - 1‬ﻣﻈﻔﺮﻳﺎن ‪ ،‬وﻟﻲ اﻟﻪ ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﺎﻣﻬﺎي ﮔﻴﺎﻫﺎن اﻳﺮان‪ ،‬ص ‪59‬‬

‫اﻓﺪرﻳﻦ‪ ،‬ﭘﺴﻮدواﻓﺪرﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻮرﭘﺴﻮدواﻓﺪرﻳﻦ‪،‬‬ ‫ﮔﻴﺎه داراي ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪:‬‬
‫ﻧﻮراﻓﺪرﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺘﻴﻞ اﻓﺪرﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺎﻧﻦ‪ ،‬ﻫﻴﺪروﻛﺴﻲ ﻛﻴﻨﻮرﻧﻴﻚ اﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻮﺋﻴﻨﻮﻟﻴﻦ و ‪ ...‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻴﺎه‬
‫»ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻦ اﻓﺪرﻳﻦ داراي ﺧﺎﺻﻴﺖ داروﻳﻲ ﺑﻮده اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﺼﺮف آن ﺑﺎ اﺣﺘﻴﺎط ﻛﺎﻣﻞ ﻋﻤﻞ‬
‫‪1‬‬
‫ﻛﺮد ‪«.‬‬
‫اﻓﺪرﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮد در اﻳﻦ ﮔﻴﺎه »داراي ﺧﻮاص داروﻳﻲ ﻣﺘﻌﺪد و ﺑﺨﺼﻮص ﻣﺪر و ﺗﺴﻜﻴﻦ دﻫﻨﺪه‬
‫ﻗﻠﺐ و آرام ﺑﺨﺶ ﻛﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺴﻴﺎري از ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت داروﻳﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود‪ ...‬دود دادن‬
‫‪2‬‬
‫ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎي آن ﮔﻨﺪزدا و آرام ﺑﺨﺶ ﻛﻠﻲ اﺳﺖ ‪«.‬‬
‫از ﺧﻮاص دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﮔﻴﺎه ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ :‬ﻣﻌﺮق‪ ،‬ﮔﺸﺎدﻛﻨﻨﺪه ﻧﺎﻳﮋكﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺤﺮك‪ ،‬ﺿﺪ اﻟﺘﻬﺎب ‪،‬‬
‫ﺿﺪ آرﺗﺮﻳﺖ ‪،‬ﻛﺎﻫﻨﺪه اﺷﺘﻬﺎ ‪ ،‬ﻻﻏﺮ ﻛﻨﻨﺪه ‪،‬اﻓﺰاﻳﻨﺪه ﺳﻮﺧﺖ و ﺳﺎز ﺑﺪن ‪ ،‬ﭼﺮﺑﻲ ﺳﻮز ‪ ،‬ﺑﺎﻻﺑﺮﻧﺪه‬
‫ﻓﺸﺎرﺧﻮن و ﻏﻴﺮه ‪،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از اﻳﻦ ﮔﻴﺎه ﺑﺮاي درﻣﺎن ﺑﺮوﻧﺸﻴﺖ‪،‬اﺣﺘﻘﺎن ‪ ،‬آﺳﻢ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﺧﻮردﮔﻲ‪،‬‬
‫آﻧﻔﻠﻮاﻧﺰا‪ ،‬ﺳﺮدرد‪ ،‬ﺳﺮﻓﻪ‪ ،‬ﺗﺐ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎي ﻣﻔﺼﻠﻲ و اﺳﺘﺨﻮاﻧﻲ و ‪ ...‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫از ﻋﻮارض اﻳﻦ ﮔﻴﺎه ﻧﻴﺰ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻋﻮارض ﻧﺎﺷﻲ از اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻄﺢ اﻧﺮژي در ﺑﺪن ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺿﻄﺮاب‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻌﺮﻳﻖ‪،‬‬
‫ﮔﺮﮔﺮﻓﺘﮕﻲ‪ ،‬اﺧﺘﻼﻻت ﺧﻮاب و ﺑﻲﺧﻮاﺑﻲ ‪.‬‬
‫‪ .2‬اﺧﺘﻼﻻت ﻋﺼﺒﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻨﻮن‪ ،‬رﻋﺸﻪ‪ ،‬ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﮕﻲ‪ ،‬ﺧﺎرﺷﻚ‪ ،‬ﺧﺴﺘﮕﻲ و ﺳﺮدرد ‪.‬‬
‫‪ - 1‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪202‬‬

‫‪ - 2‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪170‬‬
‫‪ .3‬اﺧﺘﻼل در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﮔﺮدش ﺧﻮن ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻓﺸﺎرﺧﻮن و اﺣﺘﻤﺎل ﺳﻜﺘﻪ از دﻳﮕﺮ‬
‫ﻋﻮارض اﻳﻦ ﮔﻴﺎه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ .4‬اﺧﺘﻼل در ژنﻫﺎ‪ :‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ اﻓﺪرا ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﺗﻴﺮوزﻳﻨﺎز و ﻣﻼﻧﻴﻦ را ﻛﺎﻫﺶ دﻫﺪ‪ .‬ﭼﻮن اﻓﺪرا ﺑﺮ ﺑﻴﺎن ژن ﺗﻴﺮوزﻳﻨﺎز ﻣﻮﺛﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .5‬ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮارض ﻧﻴﺰ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ :‬اﺳﻬﺎل‪ ،‬آﻟﺮژي‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ دﻓﻊ ادرار و ﻏﻴﺮه ‪.‬‬
‫ﻫﻮم در ﻧﺰد آرﻳﺎﻳﻲ ﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎن ‪:‬‬
‫ﻫﻮم ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﻗﻴﻘﺎ ﺑﺎ "ﺳﻮﻣﻪ"‪ 1‬وداﻳﻲ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ در آﻏﺎز ﻧﻮﻋﻲ ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲ‬
‫ﺑﻮد ﻛﻪ در واﻗﻊ ﺑﺮاي ﻣﺴﺖ ﺷﺪن درﺳﺖ ﻣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ 2.‬اﻳﻦ ﻣﺸﺮوب در ﻧﺰد آرﻳﺎﻳﻲ ﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎن‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺒﻮب ﺑﻮده و وﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ در ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺬﻫﺒﻲ آن را ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﺧﺎﺻﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﻴﺸﻜﺶ ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﺎن ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ‪ ،‬آرﻳﺎﻳﻲ ﻫﺎي ﻣﻬﺎﺟﺮ ﺑﺎ ﺧﻮردن ﺷﻴﺮه اﻳﻦ ﮔﻴﺎه ﻛﻪ‬
‫ﺳﺮ ﺷﺎر از آدرﻧﺎﻟﻴﻦ ﺑﻮد اﺣﺴﺎس ﺳﺒﻜﻲ و ﺑﻴﺪردي و ﺟﺎوداﻧﮕﻲ زودﮔﺬر ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻳﻜﻲ‬
‫ﺷﺪن ﺑﺎ ﻋﺎﻟﻢ ارواح و ﺧﺪاﻳﺎن ﺑﻮد ‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻳﻦ ﮔﻴﺎه در ﺑﻴﻦ ﻫﻨﺪ وﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﺘﺮ از اﻳﺮاﻧﻲ ﻫﺎ ﺑﻮده‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ در اﺳﺎﻃﻴﺮ ﻫﻨﺪي ﺳﻮم ﺧﺪاي زﻧﺪﮔﻲ و ﺣﻴﺎت و ﻫﻤﺎن ﺑﺎراﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﻟﺒﺮﻳﺰ‬
‫ﻣﺎه ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺎرد ‪ ،‬در اﺛﺮ آن ﮔﻴﺎﻫﺎن و اﺷﺠﺎر ﻣﻲ روﻳﻨﺪ ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و ﺣﻴﻮاﻧﺎت از آﻧﻬﺎ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ ‪ ،‬ﺧﺪاﻳﺎن ﻫﻨﺪي در ﻧﻮﺷﻴﺪن ﺳﻮﻣﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺮﻳﺺ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ اﻳﻨﺪرا ﺗﺎ ﻣﻘﺪار زﻳﺎدي از‬
‫‪Soma - 1‬‬
‫‪ - 2‬وﻳﺪن ﮔﺮن ‪ ،‬ﮔﺌﻮ ‪،‬دﻳﻨﻬﺎي اﻳﺮان ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ص ‪54‬‬
‫ﺳﻮﻣﻪ ﻧﻤﻲ ﻧﻮﺷﻴﺪ ﺑﻪ ﺑﺰم ﻧﻤﻲ ﻧﺸﺴﺖ ‪ ،‬در وﻳﺪا ‪ ،‬ﺳﻮﻣﻪ ﻫﻢ ﻧﺎم ﮔﻴﺎه و ﻫﻢ ﻧﺎم ﻳﻜﻲ از ﺧﺪاﻳﺎن‬
‫ﻫﻨﺪي ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫ﻫﻮم در ﮔﺎﺗﺎﻫﺎ ‪:‬‬
‫اوﺳﺘﺎ ﻛﻪ ﻛﻬﻦ ﺗﺮﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ اﻳﺮان اﺳﺖ از ﺷﺶ ﺑﺨﺶ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪،‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺨﺶ آن ﻳﻌﻨﻲ ﮔﺎﺗﺎﻫﺎ ﻛﻪ ﻛﻬﻦ ﺗﺮﻳﻦ ﺑﺨﺶ اوﺳﺘﺎﺳﺖ و ﺷﺎﻣﻞ ﺳﺮوده ﻫﺎي زرﺗﺸﺖ و راز‬
‫و ﻧﻴﺎز ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ او ﺑﺎ ﻣﺰدا ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ داراي زﺑﺎﻧﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﺑﺨﺶ ﻫﺎي اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻫﻢ در ﻧﮕﺎﻫﻲ زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻫﻢ در ﻣﺤﺘﻮي ؛ ‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﺑﺨﺶ ﺑﻌﺪي اوﺳﺘﺎ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ‪ :‬ﻳﺴﻨﻪ ‪،‬ﻳﺸﺘﻬﺎ ‪،‬وﻳﺴﭙﺮد ‪،‬ﺧﺮده اوﺳﺘﺎ و وﻧﺪﻳﺪاد ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﻪ اوﺳﺘﺎ اﻓﺰوده ﺷﺪه اﺳﺖ و زﺑﺎن و‬
‫ﻣﺤﺘﻮاي آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﮔﺎﺗﺎﻫﺎ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﺎم اﻳﻦ ﭘﻨﺞ ﺑﺨﺶ اﻟﺤﺎﻗﻲ را اوﺳﺘﺎي ﻧﻮ ﻣﻲ ﮔﺬارﻳﻢ‬
‫ﻛﻪ در ﻛﻨﺎر اوﺳﺘﺎي ﻛﻬﻦ ﻳﻌﻨﻲ ﮔﺎﺗﺎﻫﺎ ﻣﺘﻦ ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺘﺎب را ﻣﻲ ﺳﺎزد ‪ .‬ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺳﻄﺤﻲ‬
‫ﻣﻴﺘﻮان ﺗﻔﺎوت اوﺳﺘﺎي ﻛﻬﻦ و ﻧﻮ را ﭘﻴﺪا ﻛﺮد در ﮔﺎﻫﺎن ‪ » :‬ﻧﺸﺎﻧﻲ از اﺳﻄﻮره ﻫﺎ و اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻛﻬﻦ آرﻳﺎﻳﻲ و ﭘﺮﺳﺘﺶ و ﻧﻴﺎﻳﺶ اﻳﺰدان ﻓﺮاوان ﺷﻤﺎر ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ آرﻳﺎﻳﻴﺎن و ﺑﺮدن ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻫﺎي ﺧﻮﻧﻴﻦ‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﺰد آﻧﺎن ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻧﻤﻲ ﺧﻮرد ‪« .‬‬
‫از ﻧﮕﺎه ﻣﻮرﺧﻴﻦ ﻣﻌﺎﺻﺮﻳﻜﻲ از ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي ﮔﺎﺗﺎﻫﺎ ﺑﺎ اوﺳﺘﺎي ﻧﻮ درﺑﺎره ﻫﻮم ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪،‬در‬
‫ﮔﺎﺗﺎﻫﺎ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﺸﺮوﺑﻲ ﺳﻜﺮ آور ﺑﺪون ذﻛﺮ ﻧﺎﻣﺶ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﻮرد ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و‬
‫"ﻛﺮﭘﻦ ﻫﺎ و ﻛﻮي ﻫﺎ"‪ 2‬ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻣﺸﺮوب ﺳﻜﺮ آور اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ ﺳﺮزﻧﺶ ﺷﺪه اﻧﺪ ‪،‬ﻛﻪ‬
‫‪ -1‬اوﺳﺘﺎ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺟﻠﻴﻞ دوﺳﺘﺨﻮاه ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﻧﺨﺴﺖ ‪ ،‬ص ‪36‬‬

‫‪ - 2‬ﻣﻐﺎن و ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن‬
‫اﻏﻠﺐ ﻣﻮرﺧﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﺸﺮوب ﺳﻜﺮ آور را ﺑﺎ ﻫﻮم ﺑﺮاﺑﺮ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ‪ ،‬در ﻳﺴﻨﺎي ‪ 48‬ﺑﻨﺪ ‪ 10‬ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ ‪:‬‬
‫»اي ﻣﺰدا ﻛﻲ ﻣﺮدم آﻳﻴﻦ ﺗﻮ را در ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻳﺎﻓﺖ ؟ ﻛﻲ اﻳﻦ زﻫﺮاﺑﻪ دﻳﻮاﻧﮕﻲ آور ﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫اﻓﺘﺎد ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻛﺮﭘﻦ ﻫﺎي ﺗﺒﻬﻜﺎر ﺑﺎ آن ﻣﺮدم را ﻣﻲ ﻓﺮﻳﺒﻨﺪ و ﺷﻬﺮﻳﺎران ﺳﺘﻤﻜﺎر ﺑﺪ اﻧﺪﻳﺶ ‪ ،‬ﺑﺎ آن‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﺮ ﻛﺸﻮر ﻫﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲ راﻧﻨﺪ‪« .‬‬
‫و در ﻳﺴﻨﺎي ‪ 32‬ﺑﻨﺪ ‪ 14‬از ﻫﻮم ﺑﺎ ﺻﻔﺖ دور دارﻧﺪه ﻣﺮگ ﻳﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ‪،‬ﮔﺮﻫﻤﻪ ‪،‬ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ‬
‫ﻳﻜﻲ از ﺷﻬﺮﻳﺎران زرﺗﺸﺖ ﺑﻮده ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻛﻮي ﻫﺎ از آن ﻳﺎري ﻣﻲ ﻃﻠﺒﻴﺪه ‪:‬‬
‫»از ﺑﺮاي ﺑﻪ ﺳﺘﻮه آوردن وي ]زرﺗﺸﺖ[ "ﻛﻮي ﻫﺎ و ﮔﺮﻫﻤﻪ "‪ 2‬دﻳﺮﮔﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺮد‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را از دﺳﺖ داده اﻧﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﺎرﭘﺎ ﺑﺮاي ﻛﺸﺘﻦ اﺳﺖ ‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ دور دارﻧﺪه ﻣﺮگ را‬
‫‪3‬‬
‫ﺑﻪ ﻳﺎري ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺰاﻧﻨﺪ ‪« .‬‬
‫اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻣﺸﺮوب ﺳﻜﺮ آور ﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ ؟ و آﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﺸﺮوب ﺳﻜﺮ آور ﻫﻤﺎن ﻫﻮم ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ ؟ در ﮔﺎﺗﺎ ﻫﺎ اﺷﺎره اي ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻫﻮم در اوﺳﺘﺎي ﻧﻮ‬
‫ﺑﺮﺧﻼف ﮔﺎﺗﺎﻫﺎ در اوﺳﺘﺎي ﻧﻮ ﻫﻮم ﺑﺎرﻫﺎ ﺳﺘﻮده ﺷﺪه و ﻣﻘﺎﻣﻲ ﺧﺪاﮔﻮﻧﻪ و ﺟﺎوداﻧﻲ ﺑﻪ آن داده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ در ﻳﺴﻨﺎ ي ‪ 3‬ﺑﻨﺪ ‪ 2‬ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ ‪:‬‬

‫‪ - 2‬ﻛﻮي ﻫﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن آرﻳﺎﻳﻲ ﭘﻴﺶ از زرﺗﺸﺖ و ﮔﺮﻫﻤﻪ ﻳﻜﻲ از ﺷﻬﺮﻳﺎران اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ - 3‬رﺿﻲ ‪ ،‬ﻫﺎﺷﻢ ‪ ،‬آﻳﻴﻦ ﻣﻬﺮ ‪ ،‬ص ‪112‬‬
‫‪2‬‬
‫» ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻫﻮم و "ﭘﺮاﻫﻮم" ام ‪1‬؛ ﺧﺸﻨﻮدي ﻓﺮوﺷﻲ زرﺗﺸﺖ ﺳﭙﻴﺘﻤﺎن اﺷﻮن را ‪« ...‬‬
‫ﺗﻜﺮار ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻫﻮم در اوﺳﺘﺎي ﻧﻮ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻣﺸﺮوب ﺳﻜﺮ آور وزﻫﺮاﺑﻪ‬
‫دﻳﻮاﻧﮕﻲ آور در اوﺳﺘﺎي ﻛﻬﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﻳﺸﺖ ﻛﺎﻣﻞ‪ 3‬ﺑﻪ ﺳﺘﺎﻳﺶ آن‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ ‪ ،‬در ﻫﻮم ﻳﺸﺖ ‪ ،‬ﻫﻮم در ﭼﻬﺮه اﻳﺰدي ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺒﺎ ﺑﻪ ﻧﺰد زرﺗﺸﺖ ﻣﻲ آﻳﺪ و زرﺗﺸﺖ از‬
‫او ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺪ ‪:‬‬
‫» ‪...‬ﻛﻴﺴﺘﻲ اي ﻣﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﺎن ﺗﺎﺑﻨﺎك و ﺟﺎوداﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ ‪ ،‬ﺑﻪ دﻳﺪﮔﺎن ﻣﻦ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ‬

‫‪4‬‬
‫ﭘﻴﻜﺮي ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺟﻬﺎن اﺳﺘﻮﻣﻨﺪ دﻳﺪه ام ؟ «‬
‫ﻫﻮم در ﭘﺎﺳﺦ زرﺗﺸﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪:‬‬
‫» ‪ ...‬اي زرﺗﺸﺖ ﻣﻨﻢ ﻫﻮم اﺷﻮن دور دارﻧﺪه ﻣﺮگ ‪ .‬اي ﺳﭙﻴﺘﻤﺎن ! ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻣﻦ ﺑﺮ آي‬
‫‪5‬‬
‫و از ﻣﻦ ﻧﻮﺷﺎﺑﻪ ﺑﺮﮔﻴﺮ ‪ .‬ﻣﺮا ﺑﺴﺘﺎي ؛ آﻧﭽﻨﺎن ﻛﻪ واﭘﺴﻴﻦ ﺳﻮﺷﻴﺎﻧﺘﻬﺎ ﻣﺮا ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺳﺘﻮد‪« .‬‬
‫در اداﻣﻪ ﻫﻮم اﺷﺎره ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از ﻣﻦ ﺷﺮاب ﮔﺮﻓﺖ ‪ ،‬وﻳﻮﻧﮕﻬﺎن ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺎداش اﻳﻨﻜﺎرش ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﻤﺸﻴﺪ را ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﻪ او داد و ﻧﻔﺮ دوم آﺗﺒﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎداش ‪ ،‬ﻓﺮﻳﺪون را ﺑﻪ او داد ‪ ،‬و ﻧﻔﺮ ﺳﻮم اﺗﺮت ﻧﺎم داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺎداش ﻛﺎرش ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﺮﺷﺎﺳﺐ را‬
‫ﺑﻪ او داد و ﻧﻔﺮ ﭼﻬﺎرم ﻧﻴﺰ ﭘﻮروﺷﺴﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺰدا زرﺗﺸﺖ را ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﻪ او داد‪ ،‬ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن‬
‫‪ - 1‬ﺷﻴﺮه ﻫﻮم‬
‫‪ - 3‬ﻫﻮم ﻳﺸﺖ‬
‫‪ - 4‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪136‬‬
‫‪ - 5‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪136‬‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮ زرﺗﺸﺖ ﺑﻪ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻫﻮم ﻣﻲ ﭘﺮدازد و ﺻﻔﺎﺗﻲ ﺧﺪاﮔﻮﻧﻪ را ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻴﺪﻫﺪ ﺻﻔﺎﺗﻲ ﻧﻈﻴﺮ ‪:‬‬
‫دور دارﻧﺪه ﻣﺮگ – دادن ﭘﺴﺮان ﻧﺎﻣﻮر ﺑﻪ زﻧﺎن زاﻳﻨﺪه – ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ دﻟﻴﺮان اﺳﺐ ﺳﻮار –‬
‫ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﻣﻮﺑﺪاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان اوﺳﺘﺎ ﻣﻲ آﻣﻮزاﻧﻨﺪ– ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ دوﺷﻴﺰﮔﺎن ﺷﻮي‬
‫ﻧﺎﻛﺮده ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺷﻮﻫﺮاﻧﻲ ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻨﺎس و‪...‬‬
‫در اوﺳﺘﺎي ﻧﻮ ﻫﻮم ﺑﻴﺶ از ﺻﺪ ﺑﺎر ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺷﺪه اﺳﺖ وﺑﺴﻴﺎري از آﻧﻬﺎ از زﺑﺎن ﺧﻮد زرﺗﺸﺖ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﮔﺎﺗﺎﻫﺎ ‪ ،‬ﻣﺸﺮوب ﺳﻜﺮ آور ﺗﻨﻬﺎ دو ﺑﺎر ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻫﻮم در ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ‪:‬‬
‫در ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﭘﻬﻠﻮي ﻛﻪ ﻣﺘﺎﺧﺮ ﺗﺮ از اوﺳﺘﺎﺳﺖ ‪ ،‬ﻫﻮم ﻳﻜﻲ از اﻳﺰدان اﺳﺖ و ﺳﺘﻮده ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ‪ ،‬در ﺑﻨﺪﻫﺶ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ ‪:‬‬
‫» ﻫﻮم دور دارﻧﺪه ﻣﺮگ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺮﺷﻜﺮد اﻧﻮﺷﮕﻲ را از او آراﻳﻨﺪ ‪،‬ﮔﻴﺎﻫﺎن را ﺳﺮور اﺳﺖ‬
‫‪1‬‬
‫‪«.‬‬
‫در ﮔﺰﻳﺪه ﻫﺎي زاد اﺳﭙﺮم ﻫﻮم ﺑﻪ ﻳﺎري اﻳﺰد ﺗﻴﺸﺘﺮ ﻣﻴﺮود ﺗـﺎ آﻓـﺮﻳﻨﺶ را ﮔﺴـﺘﺮش دﻫـﺪ و در‬
‫ﻣﻴﻨﻮي ﺧﺮد ‪ ،‬ﻫﻮم ﻣﺮﺗﺐ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺮدﮔﺎن ﻳﺎد ﺷﺪه و در ﭘﺎﺳﺦ داﻧﺎ ‪ ،‬ﻣﻴﻨﻮي ﺧﺮد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪:‬‬
‫» ﻫﻮم ﻣﺮﺗﺐ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺮدﮔﺎن در درﻳﺎي ووروﻛﺶ در ژرﻓﺘﺮﻳﻦ ﺟﺎي رﺳـﺘﻪ اﺳـﺖ و ‪99999‬‬
‫ﻓﺮوﻫﺮ ﭘﺎرﺳﺎﻳﺎن ﺑﻪ ﻧﮕﺎﻫﺒﺎﻧﻴﺶ ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ ‪.2 «...‬‬
‫در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻧﻴﺰ ارداوﻳﺮاف ﻣﻮﺑﺪ ﭘﺲ از ﺧﻮردن ﻣﻲ و ﻣﻨﮓ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ ﻫﻮم ﻣﺨﻠﻮط ﺑﺎ ﻣﻮاد‬
‫ﻣﺨﺪر ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺳﻔﺮي روﺣﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ آﻏﺎز ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ؛ در ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ درﺧﺖ آﺳﻮرﻳﻚ ﺑﺰ‬
‫‪ - 1‬دادﮔﻲ ‪ ،‬ﻓﺮﻧﺒﻎ ‪ ،‬ﺑﻨﺪﻫﺶ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻬﺮداد ﺑﻬﺎر ‪ ،‬ص ‪87‬‬

‫‪ - 2‬ﻣﻴﻨﻮي ﺧﺮد ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺣﻤﺪ ﺗﻔﻀﻠﻲ ‪ ،‬ص ‪70‬‬
‫در ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎ ﻧﺨﻞ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ از ﺷﻴﺮ ﻣﻦ در ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺑﺎ ﻫﻮم در ﻣﺮاﺳﻢ ﻧﻴﺎﻳﺶ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬
‫» ﺟﺰ از ﻣﻦ ﻛﻪ ﺑﺰ ﻫﺴﺘﻢ ‪ ،‬ﻫﻴﭽﻜﺲ ﻳﺸﺘﻦ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ‪،‬ﭼﻪ ﺷﻴﺮ از ﻣﻦ ﻛﻨﻨﺪ ‪،‬اﻧﺪر ﻳﺰش ﻳﺰدان‬
‫‪1‬‬
‫‪ ،‬ﮔﻮﺷﻮرون اﻳﺰد ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ آن ﻫﻮم ﺟﻨﮕﺎور را ﻧﻴﺮو از ﻣﻦ اﺳﺖ ‪« .‬‬
‫در رواﻳﺘﻬﺎي ﭘﻬﻠﻮي داﺗﺴﺘﺎن دﻳﻨﻴﮓ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻲ ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ ﺣﺎﻣﻲ زرﺗﺸﺖ از‬
‫ﻫﻮم و ﻣﻨﮓ ﻣﻲ ﻧﻮﺷﺪ و رواﻧﺶ ﺑﻪ "ﮔﺮودﻣﺎن"‪2‬ﻣﻲ رود » اورﻣﺰد ﻧﺮﻳﻮ ﺳﻨﮓ را ﺑﺎ اﻳﻦ واژه ﻫﺎ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد ‪ :‬آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﺑﺮو و ﺑﻪ او ﺑﮕﻮ ﺑﻨﮓ را ﺑﺎ ﺷﺮاب در آﻣﻴﺰ و ﺑﻪ وﻳﺸﺘﺎﺳﺐ ﺑﺪه ‪ 3«...‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺑﻨﮓ‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺎده اي ﻣﺨﺪر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺮاب ﻫﻮم ﻣﺨﻠﻮط ﺷﺪه ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻳﺠﺎد ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻠﺴﻪ در‬
‫اﻧﺴﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ اﺷﺎره ﺷﺪ دراوﺳﺘﺎي ﻛﻬﻦ ﻳﺎ ﮔﺎﺗﺎﻫﺎ ﻫﻴﭻ ﻧﺸﺎﻧﻲ از واژه ﻫﻮم ﺑﻪ‬
‫ﭼﺸﻢ ﻧﻤﻲ ﺧﻮرد و ﺗﻨﻬﺎ دو ﺑﺎر ﺑﺎ ذﻛﺮ ﺻﻔﺖ از ﻣﺸﺮوﺑﻲ ﺳﻜﺮ آور ﺑﺎ دو ﺻﻔﺖ زﻫﺮاﺑﻪ دﻳﻮاﻧﻪ ﮔﻲ آور‬
‫و دور ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺮگ ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ و در ﻫﺮ دو ﺑﺎر ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﻮرﺧﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﺸﺮوب‬
‫ﺳﻜﺮ آور را ﻫﻤﺎن ﻫﻮم ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﺮﭘﻦ ﻫﺎي ﻣﺎدي ﺑﺎ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﭘﻴﺎم راﺳﺘﻴﻦ زرﺗﺸﺖ در‬
‫اوﺳﺘﺎي ﻧﻮ‪ ،‬ﻫﻮم ﻣﻨﻔﻮر زرﺗﺸﺖ را دوﺑﺎره وارد آﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺖ ﻛﺮده اﻧﺪ ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻣﺼﺮف زﻫﺮاﺑﻪ‬
‫دﻳﻮاﻧﮕﻲ آور در ﮔﺎﺗﺎﻫﺎ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ در ﺑﺨﺶ دﻳﮕﺮ در وﺻﻒ ﻣﺸﺮوﺑﻲ ﺑﺎ ﺻﻔﺖ‬
‫دور ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺮگ ﺗﻨﻬﺎ ﺻﻔﺖ آن رد ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻣﺼﺮف آن ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﺷﻮاﻫﺪ ﮔﻴﺎه‬
‫ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻣﻴﻜﻨﺪ ﻛﻪ وﺻﻒ زرﺗﺸﺖ از ﻣﺸﺮوب ﺑﺎ ﺻﻔﺖ زﻫﺮاﺑﻪ دﻳﻮاﻧﮕﻲ آور در ﮔﺎﺗﺎﻫﺎ ﺑﺎ‬
‫ﺧﻮاص ﻫﻮم ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﻫﻮم ﻳﺎ اﻓﺪرا داراي ﺧﻮاص داروﻳﻲ و ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اي‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬ﺗﺴﻜﻴﻦ درد ‪ ،‬ﺿﺪ اﻓﺴﺮدﮔﻲ ‪ ،‬ﻣﺪر ‪ ،‬ﮔﺸﺎد ﻛﻨﻨﺪه ﻋﺮوق ‪ ،‬ﻻﻏﺮ ﻛﻨﻨﺪه ‪ ،‬ﺿﺪ آﺳﻢ و‪ ...‬ﻣﻲ‬
‫‪ - 1‬آﺳﺎﻧﺎ‪ ،‬ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ ﺟﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﻋﺮﻳﺎن ‪،‬ص ‪148‬‬
‫‪ - 2‬ﺑﻬﺸﺖ‬
‫‪ - 3‬وﻳﺪن ﮔﺮن ‪ ،‬ﮔﺌﻮ‪ ،‬دﻳﻨﻬﺎي اﻳﺮان ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ص ‪107‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬و اﻣﺮوزه ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﺮﺑﺖ ﻳﺎ ﻗﺮص ﻳﺎ دﻣﻨﻮش ﻣﺼﺮف ﻃﺒﻲ دارد و ﺟﺰو ﻣﻮاد اﻓﻴﻮﻧﻲ ‪ ،‬ﻣﺨﺪر‬
‫ﻳﺎ ﺳﻜﺮ آور ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﻲ رود ‪ ،‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ اﮔﺮ ﻫﻢ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﮔﻔﺘﺎر اﻳﻦ ﻣﻮرﺧﻴﻦ ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﺸﺮوب‬
‫زﻳﺎن رﺳﺎن درﮔﺎﺗﺎﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻮم ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻣﻐﺎن ﻣﺎدي ﭘﺲ از ﻣﺮگ زرﺗﺸﺖ ﻣﻴﺒﺎﻳﺴﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻼﻗﻪ اي‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻮم داﺷﺘﻨﺪ اﻳﻦ ﭼﻨﺪ ﺑﻨﺪ ﮔﺎﺗﺎﻫﺎ در ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻫﻮم را ﻣﻴﺰدودﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ اﻳﻦ‬
‫ﺑﻨﺪﻫﺎ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻣﺎ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﻮم در زﻣﺎن زرﺗﺸﺖ ﻧﻴﺰ ﺗﻘﺪس ﺧﻮد را‬
‫از دﺳﺖ ﻧﺪاده ﺑﻮده و ﻣﻨﻈﻮر زرﺗﺸﺖ از زﻫﺮاﺑﻪ دﻳﻮاﻧﮕﻲ آور ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﻣﺸﺮوب ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻣﻨﮓ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﺨﺪﻳﺮ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻮده اﻧﺪ و اﻳﻦ ﻣﺸﺮوﺑﻬﺎي ﺗﺨﺪﻳﺮ ﻛﻨﻨﺪه از ﻣﻮاد ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﺎﻧﻨﺪ داﻧﻪ‬
‫ﻫﺎي ﺷﺎﻫﺪاﻧﻪ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪،‬در ﺑﺨﺶ دﻳﮕﺮ ﮔﺎﺗﺎﻫﺎ از ﻣﺸﺮوب دور ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺮگ ﻧﺎم ﺑﺮده‬
‫اﺳﺖ اﻳﻦ ﻳﻜﻲ از ﺻﻔﺎت ﻫﻮم ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ زرﺗﺸﺖ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ آن را ﺗﻨﻬﺎ رد ﻛﺮده اﺳﺖ اﻣﺎ ﻣﺼﺮف‬
‫آن را ﻣﻤﻨﻮع اﻋﻼن ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺧﺎص ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﭘﻴﺎم ﮔﺎﺗﺎﻫﺎ در‬
‫اوﺳﺘﺎي ﻧﻮ وﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ .2-2-5-2‬ﺧﻮراك اﻧﻮش‬
‫ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ارداوﻳﺮاف از ﻣﻌﺮاج ﺑﺎز ﻣﻴﮕﺮدد ﻣﻮﺑﺪان از وي ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ داﺳﺘﺎن ﻣﻌﺮاج‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺷﺮح دﻫﺪ و ارداوﻳﺮاف ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آدم ﮔﺮﺳﻨﻪ و ﺗﺸﻨﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻏﺬا داد و‬
‫ﺳﭙﺲ از وي ﭘﺮﺳﻴﺪ ﭘﺲ» دﻳﻦ دﺳﺘﻮران ﻓﺮﻣﺎن دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻮراك اﻧﻮش ﺧﻮش ﺧﻮراك ﺧﻮب ﭘﺨﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه و ﺧﻮش ﺑﻮي و ﺧﻮردﻧﻲ و آب ﺳﺮد و ﻣﻲ ﺑﻴﺎورﻧﺪ ‪ 1«.‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺧﻮراك اﻧﻮش ﭘﺎد زﻫﺮي اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺧﺎﺻﻴﺖ آن از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن اﺛﺮات ﻣﻨﮓ اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﻮش ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻛﺴﻴﺮ ﺑﻲ ﻣﺮﮔﻲ و ﻧﻮﺷﺪاروي‬
‫ﺟﻮاﻧﻲ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪.3-2- 5-2‬درون و ﻣﻴﺰد‬

‫ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ارداوﻳﺮاف از ﻣﻌﺮاج ﻣﻮﺑﺪان ﺑﺮاي وي ﻏﺬاﻳﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﭘﺲ از رﻓﻊ‬
‫ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ و ﺗﺸﻨﮕﻲ ﺷﺮح ﺳﻔﺮ ﺧﻮد را ﺑﺎز ﮔﻮﻳﺪ ﺗﺎ دﺑﻴﺮان ﺑﻨﻮﻳﺴﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫»آﻧﺎن درون ﻳﺸﺘﻨﺪ و وﻳﺮاز ﺑﺎج ﮔﺮﻓﺖ و ﺧﻮراك ﺧﻮرد و ﻣﻴﺰد اﻧﺠﺎم داد و ﺑﺎج ﺑﮕﻔﺖ ‪«.‬‬
‫ﻛﻠﻤﻪ درون در اوﺳﺘﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺼﻴﺐ ﺑﻬﺮه و داراﻳﻲ اﺳﺖ و اﺻﻄﻼﺣﺎ ﺑﻪ ﺳﻬﻤﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد ﻛﻪ در ﻃﻲ ﻣﺮاﺳﻢ دﻳﻨﻲ ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﺎن ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪» ،‬اﻣﺎ در آﺛﺎر ﭘﻬﻠﻮي و اﺳﺘﻌﻤﺎل اﻣﺮوزي‬
‫درون ﻗﺮﺻﻪ ﻧﺎن ﻧﺎزﻛﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺧﻤﻴﺮ ﺑﺮ ﻧﻴﺎﻣﺪه ﮔﻨﺪم درﺳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬در ﻣﺮاﺳﻢ ﻳﺴﻨﻪ ﻫﻤﺮاه‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﺎن ‪ ،‬ﻛﺮه ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﺟﻬﺎن ﺣﻴﻮاﻧﻲ اﺳﺖ و اﺻﻄﻼﺣﺎ آن را ﮔﻮﺷﻮداگ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ ‪ ،‬دﻋﺎ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد و از اﻳﻦ ﻫﺮ دو "زوت" ‪ 2‬در ﺿﻤﻦ ﻫﺎي ﻫﺸﺘﻢ ﻳﺴﻨﻪ ﻣﻲ ﺧﻮرد ‪.‬ﻣﺮاﺳﻢ درون از‬
‫‪3‬‬
‫ﻫﺎي ﺳﻮم ﺗﺎ ﻫﺎي ﻫﺸﺘﻢ ﻳﺴﻨﻪ اداﻣﻪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ و اﺻﻄﻼﺣﺎ آن را درون ﻳﺸﺘﻦ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ ‪«.‬‬
‫در ﻣﺘﻦ زﻳﺮ ﻋﻔﻴﻔﻲ ﺟﺎﻳﮕﺎه رﺳﻢ درون را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ در دﻳﺎﻧﺖ زرﺗﺸﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»در ﺑﺎﻣﺪاد ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ روز درﮔﺬﺷﺖ ﺑﻪ ﺧﺸﻨﻮدي رﺷﻦ ‪ ،‬اﺷﺘﺎد ‪ ،‬واي وه ‪ ،‬و اردا ﻓﺮوﻫﺮ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻪ درون ﻳﺸﺖ و ﺑﺮ درون ارداﻓﺮوﻫﺮ ﻳﻚ دﺳﺖ ﺟﺎﻣﻪ ﻛﺎﻣﻞ ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ دوﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﻧﻴﻜﻮﺗﺮ ﻧﻬﺎد ‪ ...‬و ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ وﻳﮋه ردان و دﺳﺘﻮران داد و آن ﺟﺎﻣﻪ را اﺷﻮداد ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪ ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﺑﺨﺸﺶ ﻛﺮدن ﺑﻪ ﻧﻴﻜﺎن ‪ .‬اﻣﺮوزه ﻳﻜﺪﺳﺖ ﺟﺎﻣﻪ ﺷﺨﺺ درﮔﺬﺷﺘﻪ را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻋﻜﺲ او ﺑﺮ ﺳﻔﺮه‬
‫ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ و دﻳﮕﺮ ﻟﺒﺎس ﻫﺎي او را ﺑﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪان ﻳﺎ دوﺳﺘﺎن ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ‪ ،‬و ﭘﺎرﭼﻪ ﺳﻔﻴﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازه‬
‫ﻫﻔﺪه ﮔﺰ و ﻧﻴﻢ ﺑﺮاي ﻣﺮدان و ﺷﺎﻧﺰده ﮔﺰ و ﻧﻴﻢ ﺑﺮاي زﻧﺎن ‪ ،‬ﻫﻢ در ﺑﺎﻣﺪاد ﭼﻬﺎرم و ﻫﻢ در دﻫﻪ و‬
‫ﺳﻲ روزه و ﺳﺎل و ﻧﻴﺰ ﺟﺸﻨﻬﺎي ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ در ﺳﺎل اول و ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻪ ﺳﺎل در ﮔﺎﻫﻨﺒﺎر ﭘﻨﺠﻪ ﺑﺮ ﺳﻔﺮه ﻣﻲ‬
‫‪4‬‬
‫ﻧﻬﻨﺪ ‪«.‬‬
‫در ﻛﺘﺎب دﻳﮕﺮي ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﮔﺠﺴﺘﻚ اﺑﺎﻟﻴﺶ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ در زﻣﺎن ﻣﺎﻣﻮن ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻮﺑﺪ زرﺗﺸﺘﻲ‬
‫آذر ﻓﺮﻧﺒﻎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ﺷﺮح ﻣﻨﺎﻇﺮه و ﭘﻴﺮوزي وي ﺑﺮ ﻳﻚ ﻧﻮﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺒﺪاﷲ ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ‪ ،‬آﻣﺪه‬
‫‪ - 1‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪50‬‬

‫‪ - 2‬ﻣﻮﺑﺪ اﺟﺮا ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺮاﺳﻢ‬
‫‪ - 4‬ﺷﺎﻳﺴﺖ و ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺘﺎﻳﻮن ﻣﺰدا ﭘﻮر ‪ ،‬ص ‪167‬‬
‫ﻛﻪ اﺑﺎﻟﻴﺶ روزي ﮔﺮﺳﻨﻪ و ﺗﺸﻨﻪ ﺑﻪ آﺗﺸﻜﺪه اي رﻓﺘﻪ و ﻣﻴﺨﻮاﺳﺘﻪ در ﻣﺮاﺳﻢ ﺑﺎج ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﻧﻴﺎﻳﺶ ﺑﺮ‬
‫روي ﻏﺬا ﺑﻮده ﺷﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ وﻟﻲ ﻣﻮﺑﺪان ﭼﻮن او را ﻧﻤﻴﺸﻨﺎﺧﺘﻨﺪ وي را ﺑﻪ آﺗﺸﻜﺪه راه ﻧﺪادﻧﺪ و او ﻧﻴﺰ‬
‫از آﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺖ ﺑﻪ اﺳﻼم ﮔﺮوﻳﺪ ‪ ،‬ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ رﺳﻢ ﻧﻴﺎﻳﺶ ﺑﺮ روي ﻏﺬا ﺑﻪ ﻫﺪف ﻣﺘﺒﺮك‬
‫ﻛﺮدن آن در ادﻳﺎن دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ‪ ،‬ﻳﻬﻮد ‪ ،‬اﺳﻼم و ﻏﻴﺮه ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﻣﻴﺰد ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺧﻮردﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻮﺷﺖ و ﻧﺎن و ﻣﻴﻮه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﺸﻦ ﻫﺎي دﻳﻨﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ‬
‫ﺧﻮان ﻣﻲ ﻧﻬﺎدﻧﺪ ‪.‬در اوﺳﺘﺎ ﻧﺬر ﻳﺎ ﻓﺪﻳﻪ وﻧﻴﺎز ﻏﻴﺮ ﻣﺎﻳﻊ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎه اﻳﺰدان ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﻲ ﺷﺪه ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﻴﺰد ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪،‬در ﮔﺎﺗﺎﻫﺎ زرﺗﺸﺖ ﺑﺎ ﺗﻌﻈﻴﻢ و ﺗﻜﺮﻳﻢ ﻣﻴﺰد ﺧﻮد را ﺗﻘﺪﻳﻢ ﭘﻴﺸﮕﺎه اﻫﻮرا و اﺷﺎ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﻪ را از ﭘﺮﺗﻮ ﻣﻨﺶ ﭘﺎك ﺑﺮاي ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮﻳﻦ آﻣﺎده ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫در رواﻳﺖ ﭘﻬﻠﻮي داﺗﺴﺘﺎن دﻳﻨﻴﻚ درﺑﺎره روش ﺧﻮردن "د‪‬ر‪‬ونَ ﻣ‪‬ﻴﺰَد"‪ 1‬ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬
‫» ﻫﺴﺖ آب ﺑﻪ درون ﻫﻤﭽﻮن آب ﺑﻪ درﻳﺎ ‪...‬اﻧﺪر ﻣﻴﺰد ﭘﺎره اي ﺑﺎدرﻧﮓ )ﺗﺮﻧﺞ ( ﺧﻮرﻳﺪ از او ﺑﺎد‬
‫‪2‬‬
‫ﺧﻴﺰك ﺑﻪ درﻧﮓ ﻧﺒﻮد ‪ ...‬ﻣ‪‬ﻴﺰَد ﻣﻪ)ﺑﻬﺘﺮ( اﺳﺖ دﺳﺖ ﺷﺴﺘﻦ ‪ ...‬و ﺑﺴﺘﺮ و ﺑﺎﻟﺶ راﺣﺖ ﻧﻬﺎدن ‪«...‬‬
‫در ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ واژه ﻣﻴﺰد ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﺮاب و ﻋﺸﺮت و ﻣﻬﻤﺎﻧﻲ ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ؛ﻓﺮﺧﻲ‬
‫در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻲ ﺳﺮاﻳﺪ‪:‬‬
‫»اي ﺑﻪ ﻣﻴﺰد اﻧﺪرون ﻫﺰار ﻓﺮﻳﺪون – وي ﺑﻪ ﻧﺒﺮد اﻧﺪرون ﻫﺰار ﺗﻬﻤﺘﻦ‬
‫‪3‬‬
‫اﻧﺪر ﻣﻴﺰد ﺑﺎ ﻫﻨﺮ داﻧﺶ – و اﻧﺪر ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﻫﻨﺮ ﺑﺎزو ‪«.‬‬
‫در ﺿﻤﻦ ﻻزم ﺑﻪ ﻳﺎد آوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺰد در آن ﮔﺴﺎرده ﻣﻲ ﺷﺪه ﻣﻴﺰدﻛﺪه ﺑـﻮده‬
‫‪4‬‬
‫ﻛﻪ ﺻﻮرت ﻧﻮﻳﻦ آن ﻣﻴﺰﻛﺖ و ﻣﺰﻛﺖ و ﻋﺮﺑﻲ ﺷﺪه آن ﻣﺴﺠﺪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫‪ .4-2-5- 2‬ﺧﻮراك ﻫﺎي ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ ﻣﺬﻫﺒﻲ‬

‫در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺧﻮردن "ﻧﺴﺎ"‪ ، 5‬ﭼﺮك و ﻣﺪﻓﻮع ﻣﻤﻨﻮع ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬در ﻓﺼﻞ‬
‫‪ - 1‬ﻧﻮﻋﻲ آﺑﮕﻮﺷﺖ دﻋﺎ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه‬

‫‪ - 2‬ﻋﻔﻴﻔﻲ ‪،‬رﺣﻴﻢ ‪ ،‬اﺳﺎﻃﻴﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان ‪ ،‬ص ‪152‬‬
‫‪ - 3‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪629‬‬
‫‪ - 4‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪629‬‬
‫‪ - 5‬ﻣﺮدار‬
‫‪ 98‬ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺘﺎب از ﻣﺠﺎزات زن و ﻣﺮدي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻛﻪ ‪:‬‬

‫»ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮدار ﺧﻮردﻧﺪ و"ﺑﺒﺮك آﺑﻲ"‪1‬را در آب ﻛﺸﺘﻨﺪ ودﻳﮕﺮ آﻓﺮﻳﺪه ﻫﺎي اورﻣﺰدي را‬
‫‪2‬‬
‫زدﻧﺪ و ﻛﺸﺘﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻣﺘﻦ ﭘﻬﻠﻮي اﻧﺪرز دﺳﺘﻮران ﺑﻪ ﺑﻬﺪﻳﻨﺎن ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮدار را ﻧﻜﻮﻫﺶ‬
‫ﻛﺮده دﻟﻴﻞ ﻣﺬﻫﺒﻲ آن را ﻧﻴﺰ ذﻛﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫» اﮔﺮ ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺷﻮد ﻛﻪ ﭼﺮا ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮدار ﻧﺨﻮرﻧﺪ ؟ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺒﺐ ﻛﻪ دﻳﻮان در‬
‫‪3‬‬
‫آن ﺗﺒﺎﻫﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و آن ﺑﻪ زﻳﺎن ﻣﺮدﻣﺎن ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ ‪«.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺧﻮردن ﻣﺮدار و ﭼﺮك و ﻣﺪﻓﻮع در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺷﺪه در‬
‫ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮ ﺧﻮردن آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺠﺎزاﺗﻲ ﺑﺮاي روان ﺑﺪﻛﺎران در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ در‬
‫داﺗﺴﺘﺎن دﻳﻨﻴﻚ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ ‪:‬‬
‫» ﺑﻪ روان دروﻧﺪان ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺶ از او ﻣﻜﻨﻴﺪ و او را ﺧﻮرش "ارزاﻧﻲ"‪ 4‬دﻫﻴﺪ و‬
‫دروﻧﺪان ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ او را ﮔﻨﺪي دﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﺎزه رﻳﺪه اﺳﺖ و ﻳﺎ او را آن ﮔﻨﺪي دﻫﻴﻢ ﻛﻪ‬
‫ﺗﺎزه ﻧﻪ رﻳﺪه اﺳﺖ ؟ اﻫﺮﻳﻤﻦ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ او را ﮔﻨﺪ ﺗﺎزه دﻫﻴﺪ ‪،‬ﭼﻪ روان دروﻧﺪان را ﺗﺎ ﺗﻦ ﭘﺴﻴﻦ‬
‫ﺧﻮرش اﻳﻦ اﺳﺖ «‪. 5‬‬
‫در اداﻣﻪ ﻓﺼﻞ ‪ 98‬ارداوﻳﺮاف از ﻣﺠﺎزات ﺳﺨﺖ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ‬
‫ﺧﻮراك و ﺟﺎﻣﻪ از ﺧﻮد درﻳﻎ داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺴﺘﺤﻘﺎن ﻧﻴﺰ ﻧﺪادﻧﺪ و ﺧﻮد و اﻃﺮاﻓﻴﺎﻧﺸﺎن را ﮔﺮﺳﻨﻪ و‬
‫ﺑﻲ ﺟﺎﻣﻪ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬در اوﺳﺘﺎي ﻧﻮ درﺑﺎره ﻏﺬاي زﻧﻲ ﻛﻪ دﭼﺎر ﻋﺎدت ﻣﺎﻫﻴﺎﻧﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﻲ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫»ﭼﻪ اﻧﺪازه ﺧﻮراك و ﭼﻪ اﻧﺪازه ﻧﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي او ﺑﺒﺮﻧﺪ ؟ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازه دو دﻳﻨﺎر ﻧﺎن و ﺑﻪ‬
‫‪6‬‬
‫اﻧﺪازه ﻳﻚ دﻳﻨﺎر ﺷﻴﺮﺑﺎ )ﺷﻴﺮﺑﺮﻧﺞ( ﺗﺎ ﻣﺒﺎدا ﻧﻴﺮو ﺑﮕﻴﺮد‪«.‬‬
‫‪ - 1‬ﺳﮓ آﺑﻲ‬
‫‪ - 3‬آﺳﺎﻧﺎ‪ ،‬ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ ﺟﻲ ‪ ،‬ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ‪ ،‬ﮔﺰارش ﺳﻌﻴﺪ ﻋﺮﻳﺎن ‪،‬ص ‪162‬‬
‫‪ - 4‬درﺧﻮر‬
‫‪ - 5‬ﻋﻔﻴﻔﻲ ‪ ،‬رﺣﻴﻢ‪ ،‬اﺳﺎﻃﻴﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ ‪ ،‬ص ‪60‬‬
‫‪ - 6‬اوﺳﺘﺎ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺟﻠﻴﻞ دوﺳﺘﺨﻮاه ‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم ‪ ،‬ص ‪837‬‬
‫در رواﻳﺖ ﭘﻬﻠﻮي ﺧﻮردن ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﻮران ﻣﻔﻴﺪ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﺳﮓ ‪ ،‬ﻛﻼغ ﺳﻴﺎه ‪ ،‬ﻛﺮﻛﺲ و ﻣﺮغ‬
‫ﺷﻜﺎري ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» "ﮔﻮﺳﭙﻨﺪ"‪ 1‬دوﻳﺴﺖ و ﭘﻨﺠﺎه و دو ﻧﻮع اﺳﺖ و آن ﺑﻪ ﭘﻨﺞ ﺷﻜﻞ اﺳﺖ ‪ :‬ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ او‬
‫را ﺳﻨﺐ دوﮔﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﭼﻮن ﮔﺎو ‪ ،‬ﮔﻮﻧﻪ اي آن ﻛﻪ او را ﺳﻨﺐ ﮔﺮد اﺳﺖ ﭼﻮن اﺳﺐ ‪ ،‬ﮔﻮﻧﻪ اي آن‬
‫ﻛﻪ ﭘﺎي ﭼﻮﻧﺎن ﺷﺘﺮ اﺳﺖ ‪ .‬ﮔﻮﻧﻪ اي ﻣﺮغ ‪،‬ﮔﻮﻧﻪ اي آﺑﻲ و ﻣﺎﻫﻲ ‪ ...‬ﺟﺰ ﺳﮓ و "ﺳﺎرﮔﺮ"‪ 2‬و‬
‫ﻛﻼغ ﺳﻴﺎه و "داﻟﻤﻦ" ‪ ،3‬ﺑﻘﻴﻪ را ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮرد ‪ ،‬ﺳﮓ را ﺑﺪان ﺳﺒﺐ ﻛﻪ ﻧﻄﻔﻪ ﻛﻴﻮﻣﺮث در او اﺳﺖ و‬
‫ﺳﺎرﮔﺮو ﻛﻼغ ﺳﻴﺎه و داﻟﻤﻦ را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻛﻪ ﺗﻦ ﻫﻤﻪ آﻟﻮده اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﺟﺴﺪ ﺧﻮردن آﻓﺮﻳﺪه‬
‫‪4‬‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺧﻮرد ‪«.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺟﺎﻧﻮران ﻏﻴﺮ ﻣﻔﻴﺪ ﺧﺮﻓﺴﺘﺮان ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ زاده اﻫﺮﻳﻤﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ و آﻟﻮده ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ وﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ آﻧﻬﺎ را ﺧﻮرد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﺧﺮﻓﺴﺘﺮﻏﻦ ﻛﻪ ﻧﻮﻋﻲ اﺑﺰار اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪآﻧﻬﺎ را ازﺑﻴﻦ ﺑﺮد‬
‫‪،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬ﻣﮕﺲ ‪،‬ﭘﺸﻪ‪ ،‬ﻛﺮم ‪ ،‬وزغ ‪ ،‬ﻣﺎر و‪ ...‬؛ ‪ ،‬ﮔﺰﻳﺪه ﻫﺎي زاد اﺳﭙﺮم ﺧﻮردن ﻛﻨﺠﺪ و "ﮔَﺮﮔَﺮ"‪ 5‬و‬
‫"ﺷﺎخ ﻣﻴﺸﻮ"‪ 6‬را ﻣﻮﺟﺐ رﺷﺪ ﻣﻐﺰ ﻣﻲ داﻧﺪ و آوﻳﺸﻦ را ﺟﮕﺮ ﺑﻨﺪ ﻣﻲ ﻧﺎﻣﺪ؛ در ﻛﺘﺎب ﭘﻬﻠﻮي اﻧﺪرز‬
‫دﺳﺘﻮران ﺑﻪ ﺑﻬﺪﻳﻨﺎن زرﺗﺸﺘﻴﺎن را ﺑﻪ‪» :‬ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻏﺬا ﺧﻮردن و ﭘﺮﻫﻴﺰ از‬
‫ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ ﺗﺎ ﺳﻪ ﺷﺐ در ﺧﺎﻧﻪ اي ﻛﻪ ﻛﺴﻲ در ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ 7«.‬ﺳﻔﺎرش ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ودﻟﻴﻞ آن‬
‫آن را آﻟﻮده ﺷﺪن اﻧﺴﺎن ﺗﻮﺳﻂ دﻳﻮ ﻧﺴﺮوﺷﺖ ﭘﺘﻴﺎره ﻣﻲ داﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻛﻢ ﺷﺪن ﻋﻤﺮ و ﺳﺨﺖ‬
‫ﺟﺎن دادن ﻣﻲ ﺷﻮد‪،‬در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻧﻴﺰ ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮدن ﻫﻨﮕﺎم ﻏﺬا ﺧﻮردن ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ .6-2‬ردﭘﺎي ﭘﻮﺷﺎك راﻳﺞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‬
‫در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ذﻛﺮ ﭘﻮﺷﺎك ﺧﺎﺻﻲ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬در ﻓﺼﻞ دوم ارداوﻳﺮاف ﻫﻨﮕﺎم آﻣﺎده‬
‫‪ - 1‬ﺟﺎﻧﻮر ﻣﻔﻴﺪ‬
‫‪ - 2‬ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺮغ ﺷﻜﺎري‬
‫‪ - 3‬ﻛﺮﻛﺲ‬
‫‪ - 4‬ﺑﻬﺎر ‪ ،‬ﻣﻬﺮداد‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﻲ در اﺳﺎﻃﻴﺮ اﻳﺮان ‪ ،‬ص ‪98‬‬
‫‪ - 5‬ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺎﻗﻼ‬
‫‪ - 6‬ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺎش‬
‫‪ - 7‬ﺗﻔﻀﻠﻲ ‪،‬اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ادﺑﻴﺎت اﻳﺮان ﭘﻴﺶ از اﺳﻼم ‪ ،‬ص ‪189‬‬
‫ﺷﺪن ﺟﻬﺖ ﻣﻌﺮاج ﺳﺮو ﺗﻦ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﺪ و ﺟﺎﻣﻪ ﻧﻮ ﻣﻲ ﭘﻮﺷﺪ و ﺧﻮد را ﺧﻮش ﺑﻮ ﻣﻴﻜﻨﺪ ‪،‬در ﻓﺼﻮل‬
‫ﺑﻌﺪي ﻛﺘﺎب ﻫﻨﮕﺎم ﺻﺤﺒﺖ درﺑﺎره ﻣﺠﺎزات روان زﻧﺎن روﺳﭙﻲ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮﻫﻨﻪ و ﺳﺮﺷﺎر از ﭼﺮك و‬
‫ﺑﻮي ﺗﻌﻔﻦ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲ ﻛﺸﺪ واﻳﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺟﺪا از ﻧﻮع ﭘﻮﺷﺎك ﺧﻮد ﭘﻮﺷﺎك و ﺗﻤﻴﺰي و‬
‫ﻧﻮ ﺑﻮدن و ﺧﻮﺷﺒﻮ ﺑﻮدن آن در ﻧﺰد اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻣﻬﻢ ﺑﻮده و اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺮﺧﻼف رﻗﺒﺎي روﻣﻲ و ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ﺧﻮد‬
‫از ﺑﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮓ آن ﻛﻪ اﺳﻜﻨﺪر ﻣﻘﺪوﻧﻲ و ﺣﻜﺎم ﺳﻠﻮﻛﻲ درﺻﺪد ﺗﺮوﻳﺞ آن ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﺮﻳﺰان‬
‫ﺑﻮده اﻧﺪ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﻠﻨﻲ ﻋﻠﻲ رﻗﻢ ‪ 72‬ﺳﺎل ﺗﺴﻠﻄﺶ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮاﻧﻲ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ و‬
‫ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري ﺑﺮ روي اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﮕﺬارد‪.‬‬
‫‪ .7-2‬ردﭘﺎي ﻣﻌﻤﺎري راﻳﺞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‬

‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﺑﺎ آن ﻫﻤﻪ ﻛﻮﺷﺸﻲ ﻛﻪ در زﻧﺪه ﻛﺮدن ﻋﻈﻤﺖ اﻳﺮان داﺷﺖ و اﻳﺮان را ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﺎن ﺷﻮﻛﺖ زﻣﺎن ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻴﺎن رﺳﺎﻧﺪ و ﻣﻤﻠﻜﺘﻲ را ﻛﻪ در زﻣﺎن ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻴﺎن ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‬
‫دوﺑﺎره ﻣﺘﺤﺪ ﺳﺎﺧﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻮه و ﺟﻼل ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻧﺮﺳﺎﻧﺪ ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻮد و آﺛﺎري ﻛﻪ از‬
‫دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﺎز ﻣﺎﻧﺪه اﻧﺪك اﺳﺖ و آن ﻧﻴﺰ رو ﺑﻪ وﻳﺮاﻧﻲ اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ آﺛﺎر ﺑﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪه از آن دوره‬
‫ﭼﻬﺎر ﺗﺎﻗﻲ ﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻛﺜﺮا ﺗﻨﻬﺎ ﺳﺘﻮﻧﻬﺎﻳﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ‪،‬اﻟﺒﺘﻪ آﺛﺎر ﻣﻌﻤﺎري‬
‫‪1‬‬
‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﺠﺪ ﺗﺎرﻳﺨﺎﻧﻪ داﻣﻐﺎن ( ﻧﻴﺰدر دوران اﺳﻼﻣﻲ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻓﺼﻞ از ﻛﺘﺎب ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ﻧﻮع ﻣﺴﻜﻦ اﻳﺮاﻧﻴﺎن‬
‫در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﻮع ﻣﺴﻜﻦ ﻳﺎ ﺑﻨﺎ ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ ﻳﻚ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ اﻣﺎﻛﻦ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬در ﻓﺼﻞ ﻧﺨﺴﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد ﻛﻪ اﺳﻜﻨﺪر اوﺳﺘﺎ و زﻧﺪ را ﻛﻪ ﺑﺎ آب‬
‫زر ﺑﺮ روي ﭘﻮﺳﺖ ﮔﺎو ﻧﺒﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد و در اﺳﺘﺨﺮ ﭘﺎﭘﻜﺎن در "دژﻧﭙﺸﺖ"‪ 2‬ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲ ﺷﺪ ﺳﻮزاﻧﺪ‬
‫و از ﺑﻴﻦ ﺑﺮد ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﻛﺘﺎب ﻫﻤﻮاره ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﺧﺎص ﺟﻬﺖ ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﺘﻮن دﻳﻨﻲ وﺟﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را از ﺧﻄﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﺮﻳﻒ و ﺑﻼﻳﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ دور ﻧﮕﺎه دارﻧﺪ ‪ .‬دوﻣﻴﻦ ﺑﻨﺎي‬
‫ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ اول ﻛﺘﺎب ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ آﺗﺸﻜﺪه آذر ﻓﺮﻧﺒﻎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﻧﺠﻤﻦ ﻣﻮﺑﺪان در‬
‫‪ - 1‬ﻧﻔﻴﺴﻲ ‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن اﻳﺮان ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪ ،‬ص ‪103‬‬

‫آن ﮔﺮد آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﮔﺮد آوردن ﻫﺰاران اﻳﺮاﻧﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻓﺮد ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را ﺟﻬﺖ ﻣﻌﺮاج ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ‬
‫روﺣﺎﻧﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬ﭘﺲ اﻳﻦ آﺗﺸﻜﺪه وﻳﮋه ﻣﻮﺑﺪان ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺧﺎص وﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ و ﻣﻌﺮوف ﺑﻮده‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ﺑﻴﻦ ﺗﻤﺎﻣﻲ آﺗﺸﻜﺪه ﻫﺎي اﻳﺮان ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮ ﻣﻬﻤﻲ در آن اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده و ﻣﺤﻞ ﺗﺠﻤﻊ‬
‫ﻣﻮﺑﺪان و ﻣﺮدم اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ ‪»،‬آذر ﻓﺮﻧﺒﻎ ﻧﺎم ﻳﻜﻲ از آﺗﺸﻜﺪه ﻫﺎي ﻣﻬﻢ دوره ﺑﺎﺳﺘﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻃﺒﻘﻪ روﺣﺎﻧﻴﺎن اﺧﺘﺼﺎص داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ 1 «.‬ﻛﺮﻳﺴﺘﻴﻦ ﺳﻦ ﻣﻜﺎن آﺗﺸﻜﺪه آذر ﻓﺮﻧﺒﻎ را ﻛﺎرﻳﺎن‬
‫ﻓﺎرس ﻣﻲ داﻧﺪ ‪.2‬‬
‫از ﺳﻮﻣﻴﻦ ﺑﻨﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ در ﻓﺼﻞ دوم ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻣﺎن ﻣﻴﻨﻮ ﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ آﺗﺸﻜﺪه‬
‫اي ﺑﻮده ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ اﻳﺰد آذر ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻴﻨﻮي ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﻴﺸﺪه و روان ارداوﻳﺮاف در اﻳﻦ آﺗﺸﻜﺪه ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﺮاج ﻣﻴﺮود ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﮕﺎرﻧﺪه اﻳﻦ آﺗﺸﻜﺪه اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺑﺨﺸﻲ از آﺗﺸﻜﺪه آذرﻓﺮﻧﺒﻎ ﺑﻮده و در زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫آن ﻗﺮار داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪،3‬در ﻓﺼﻞ دوم ﻛﺘﺎب ﻫﻔﺖ ﺧﻮاﻫﺮ ارداوﻳﺮاف در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﺮاج ﺑﺮادرﺷﺎن‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ اي ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻔﺖ ﺗﻴﺮ دارد و ﻳﻚ ﺳﺘﻮن و اﮔﺮ اﻳﻦ ﻳﻚ ﺳﺘﻮن را‬
‫ﺑﺮدارﻧﺪ ﻫﻔﺖ ﺗﻴﺮ ﻣﻲ اﻓﺘﻨﺪ ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ ﺑﻨﺪ از ﻛﺘﺎب ﻧﻮﻋﻲ از ﻣﺴﻜﻦ در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ‬
‫ﺳﻘﻒ ﭼﻮﺑﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺳﺘﻮﻧﻲ‪ 4‬آﻧﻬﺎ را ﻧﮕﺎه ﻣﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ واﻳﻦ ﻧﻮع از ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﭼﻮﺑﻲ اﻣﺮوزه ﻧﻴﺰ‬
‫در ﻣﻨﺎﻃﻖ روﺳﺘﺎﻳﻲ ﻛﺸﻮرﻣﺎن ﻣﺮﺳﻮم اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ . 8-2‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻓﺼﻞ دوم ‪:‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻧﻤﻮدار‪ 1-2‬آﻣﺪه در ﺻﺪ اﻧﺪﻛﻲ از ﻓﺼﻮل ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪ ،‬اﻳﻦ ﺧﻮد ﺑﻪ دﻟﻴﻞ روﻳﻜﺮد ﻣﺬﻫﺒﻲ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ‬
‫ﺑﺨﺶ اﻧﺪك اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﻴﺰﺧﻮد داراي دروﻧﻤﺎﻳﻪ و روﻳﻜﺮد ﻣﺬﻫﺒﻲ اﺳﺖ ‪،‬‬
‫در ﺑﺨﺶ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺧﻮراﻛﻬﺎ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺧﻮراﻛﻬﺎي ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه در ﻛﺘﺎب ﻧﻈﻴﺮ ‪ :‬ﻣﻲ و‬
‫ﻣﻨﮓ ﮔﺸﺘﺎﺳﺒﻲ ‪ ،‬درون و ﻣﻴﺰد ‪ ،‬ﺷﺮﺑﺖ اﻧﻮش و ﺣﺘﻲ ﺧﻮراﻛﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در دوزخ ﺑﻪ دوزﺧﻴﺎن داده ﻣﻲ‬
‫‪ - 1‬ﻋﻔﻴﻔﻲ ‪ ،‬رﺣﻴﻢ ‪،‬اﺳﺎﻃﻴﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان ‪ ،‬ص ‪416‬‬

‫‪ - 2‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص ‪417‬‬
‫‪ - 3‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎرﮔﺎه اﻣﺎم رﺿﺎ )ع(ﻛﻪ از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺻﺤﻦ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ - 4‬از ﺟﻨﺲ ﭼﻮب ‪ ،‬ﺧﺸﺖ ‪ ،‬آﺟﺮ و ‪...‬‬
‫ﺷﻮد ﺑﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪ از آﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه اﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ‬
‫داراي ﺟﻨﺒﻪ ﺗﻘﺪﻳﺲ ﻳﺎ ﺗﻘﺒﻴﺢ دﻳﻨﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪،‬در ﺑﺨﺶ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺸﺎﻏﻞ ﻧﻮﻋﻲ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻣﺎﺑﻴﻦ اﻳﻦ‬
‫ﻣﺸﺎﻏﻞ و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻏﻞ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﺰرﮔﺎن و‬
‫روﺣﺎﻧﻴﻮن ﻛﻪ در راس ﻃﺒﻘﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﺎﻻﻳﻲ ﻧﻴﺰ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ دارﻧﺪ و ارزاﻧﻴﺎن و‬
‫ﺑﺮده ﮔﺎن در ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮﻳﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ‪ ،‬در ﺑﺨﺶ ﭘﻮﺷﺎك و ﻣﺴﻜﻦ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻄﻠﺐ‬
‫اﻧﺪﻛﻲ در ﻛﺘﺎب آﻣﺪه وﻟﻲ آن ﻧﻴﺰ ﭘﻮﺷﺸﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ دارد و ﻫﻢ راﺳﺘﺎ ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﺎﻣﻌﻪ زرﺗﺸﺘﻲ‬
‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺴﺖ ‪ ،‬در ﺑﺨﺶ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻓﻨﺎوري ﻧﻴﺰ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻧﻈﻴﺮ ‪ :‬ﺳﻨﮓ و ﻗﻔﻴﺰ و ﺗﺮازو‬
‫و دﻟﻮ و‪...‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺟﻨﺒﻪ اﻗﺘﺼﺎدي داراي ﻛﺎرﻛﺮد دﻳﻨﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﮔﺎه ﺑﺮاي‬
‫ﺳﻨﺠﺶ اﻋﻤﺎل ﻣﺠﺮﻣﺎن و ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران و ﮔﺎه ﺑﺮاي ﻣﺠﺎزات ﮔﻨﺎه ﻛﺎران اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ‬
‫اﺟﻤﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﻧﺪك اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺘﺎب ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﻮﻋﻲ ﻫﻤﺴﻮﻳﻲ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑﻴﻦ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ وﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪:٣‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺤﺘﻮای اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬

‫‪ .1 -3‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪:‬‬
‫ا ﮔﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪاى ﺧﻮاﻫﺎن ﺑﻘﺎء ﺧﻮد اﺳﺖ؛ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻴﺎزﻫﺎى اﺳﺎﺳﻰ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻣﻌﻴﻨﻰ را ﺑﺮآورده‬
‫ﺳﺎزد‪ .‬ﺷﻴﻮهﻫﺎى ﺑﺮآوردن اﻳﻦ ﻧﻴﺎزﻫﺎ را "ﻧﻬﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ"‪ 1‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﻧﻬﺎدﻫﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫ﺛﺎﺑﺘﻰ از ارزشﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎ‪ ،‬ﭘﺎﻳﮕﺎهﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻘﺶﻫﺎ و ﮔﺮوهﻫﺎﺋﻰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﻮل ﻣﺤﻮر ﻳﻚ ﻧﻴﺎز‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ و اﺳﺎﺳﻰ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻰآﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﺗﺮﺑﻴﺖ و ﭘﺮورش ﻓﺮزﻧﺪان را‬
‫ﺗﺪارك ﻣﻰﺑﻴﻨﺪ و ﻧﻬﺎد آﻣﻮزش و ﭘﺮورش‪ ،‬داﻧﺴﺘﻨﻰﻫﺎى ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ را ﺑﻪ ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻰﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﻧﻬﺎد ﻗﻀﺎﺋﻰ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ از ﻗﺪﻳﻤﻰﺗﺮﻳﻦ ﻧﻬﺎدﻫﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪدﻧﺒﺎل ﻛﺸﻒ ﻋﻠﺖﻫﺎى ﻛﺠﺮوى و‬
‫ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺮاى ﭘﻴﺸﮕﻴﺮى و درﻣﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺪف اﺻﻠﻰ آن‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎم و ﻗﺼﺎص اﺳﺖ و در ﭘﻰ‬
‫آن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﺗﺮس‪ ،‬ﺗﻨﺒﻴﻪ و ﺗﻮﺑﻴﺦ ﻓﺮد ﺧﺎﻃﻲ‪ ،‬دﻳﮕﺮان را از راه وى ﺑﺮﺣﺬر دارد‪ê‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﺋﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺒﻴﻦ رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ و ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻣﺘﻌﺪدي از آن ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﭘﻴﺘﺮ ﺑﻼو آن را ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺎن ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪:‬‬
‫»ﺗﻮزﻳﻊ ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ ﻣﺮدم در ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﻮازات ﺧﻄﻮط ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن و ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻬـﺎﻳﻲ‬
‫‪2‬‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮ رواﺑﻂ ﻧﻘﺶ ﻣﺮدم و ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺟﺘﻤﺎﺋﻲ آﻧﻬﺎ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ ‪«.‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ از ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫـﺎ و ﻧﻬـﺎد ﻫـﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻣـﻮرد ﺑﺮرﺳـﻲ ﻗـﺮار ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻴﺮدﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ‪ :‬اﻗﺸﺎر و ﻃﺒﻘﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﻧﻬﺎد ﺧـﺎﻧﻮاده ‪ ،‬ﻧﻬـﺎد ﺣﻘـﻮق ﻗﻀـﺎ وﺟـﺰا‬
‫وﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل اﺟﺘﻤﺎﻳﻲ و ﻧﻬﺎد دﻳﻦ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ و ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي‪.‬‬
‫‪Soci al I nst i t ut on - 1‬‬

‫‪ - 2‬رﻳﺘﺰر ‪،‬ﺟﻮرج‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ در دوران ﻣﻌﺎﺻﺮ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﺴﻦ ﺛﻼﺛﻲ ‪،‬چ‪1377، 3‬‬
‫‪ . 2-3‬اﻗﺸﺎر و ﻃﺒﻘﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫در ﺗﻤﺪن آرﻳﺎﻳﻲ اﻳﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻣﺸﺎﻏﻠﺸﺎن ﺑﻪ ﺳﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫در ﻋﺼﺮ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ ‪ – 1 :‬روﺣﺎﻧﻴﻮن ‪– 2‬‬
‫ﺟﻨﮕﺎوران ﻳﺎ ارﺗﺸﺘﺎران‪ – 3‬دﺑﻴﺮان ‪ – 4‬ﺗﻮده ﻣﻠﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ‪ :‬روﺳﺘﺎﻳﻴﺎن و ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان و ﺷﻬﺮﻳﺎن‬
‫ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ ‪ .2‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺗﺎج ‪ ،‬اردﺷﻴﺮ ﺑﺎﺑﻜﺎن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﺪﻳﻤﺎن‬
‫ودرﺑﺎرﻳﺎن ﺧﻮد درﺟﺎت و ﻣﺮاﺗﺒﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد و زﻣﺎم ﺳﻴﺎﺳﺖ و ﺗﺪﺑﻴﺮ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﻛﻒ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬او‬
‫ﻧﺪﻳﻤﺎن و درﺑﺎرﻳﺎن را ﺑﻪ ﺳﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ اردﺷﻴﺮ ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ ﻋﺎﻣﻪ‬
‫ﻣﺮدم را در ﻓﺸﺎر ﻗﺮار داد‪ 3.‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪ ﻛﻪ در ﻋﻬﺪ اردﺷﻴﺮ اول ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻪ‬
‫ﭼﻬﺎر ﻃﺒﻘﻪ ﻳﺎ رﺳﺘﻪ ﻃﺒﻖ ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪس زرﺗﺸﺘﻴﺎن ﻣﻘﺮر ﮔﺸﺖ‪ 4.‬ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ از ﭼﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﺳﺎﻣﺎن و ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﺑﻪ اوج ﺻﻼﺑﺖ ﺧﻮد رﺳﻴﺪه و ﺣﺘﻲ ﻣﻴﺰان‬
‫اﻳﻦ ﺻﻼﺑﺖ و اﺳﺘﺤﻜﺎم ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ در ﭘﺎﻳﺎن ﺳﺪه ﺳﻮم‬
‫ﻣﻴﻼدي اﻳﻦ ﺳﺎﻣﺎن و ﺻﻼﺑﺖ ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮي ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ‬
‫‪5‬‬
‫ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﭼﻬﺎر ﻃﺒﻘﻪ ﻳﺎ ﮔﺮوه از ﺳﻮي دوﻟﺖ و دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺬﻫﺐ زرﺗﺸﺘﻴﺎن در اﻳﺮان رﺳﻤﻴﺖ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺳﻨﺖ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻪ اﺳﺘﺤﻜﺎم ﻃﺒﻘﺎت‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﻤﻚ ﻛﺮد‪ .‬در درﺑﺎر ﻣﻘﺎم ﻫﺮ ﻛﺲ ﻣﻌﻴﻦ ﺑﻮد‪ 6.‬ﺣﺘﻲ در ﻣﺠﻠﺲ ﻫﺎي راﻳﺰﻧﻲ و ﻳﺎ ﺑﺎرﻫﺎي‬
‫ﺷﺎﻫﻲ و ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺣﺮﻛﺖ ﺷﻜﻮﻫﻤﻨﺪ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﺑﻪ ﺷﻜﺎر و ﻳﺎ ﭘﻴﻜﺎر‪ ،‬ﭘﺎﻳﻪ وران دوﻟﺘﻲ در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ‬
‫و ﻳﺎ ﭼﭗ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﺑﺎ دﻗﺖ ﺑﺮ ﺟﺎي ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﺻﻮل ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت درﺑﺎر ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﻴﻖ و ﻣﻮ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻮ ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪه ‪،‬ﺣﺎل اﻳﻦ ﺳﻮال ﭘﻴﺶ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ اﻧﺘﻘﺎل از ﻃﺒﻘﻪ اي ﺑﻪ ﻃﺒﻘﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﻤﻜﻦ‬
‫ﺑﻮد؟ ﻧﻈﺎم ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﻣﺬﻛﻮر‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻈﺎم ﻛﺎﺳﺘﻲ ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺧﺸﻚ و ﺳﺨﺖ ﻧﺒﻮد‪ ،‬از آن‬
‫رو ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ اﺟﺎزه ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﻮد ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﻓﺮو ﻛﺸﻴﺪه ﺷﻮد ﮔﻮ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫‪ - 1‬ﻧﻔﻴﺴﻲ ‪،‬ﺳﻌﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن اﻳﺮان ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪،‬ص‪32‬‬

‫‪ - 2‬ﻛﺮﻳﺴﺘﻦ ﺳﻦ ‪ ،‬آرﺗﻮر‪،‬اﻳﺮان در زﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ رﺷﻴﺪ ﻳﺎﺳﻤﻲ ‪ ،‬ص ‪110‬‬
‫‪- 3‬ﺑﻴﺎﻧﻲ ‪،‬ﺷﻴﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺷﺎﻣﮕﺎه اﺷﻜﺎﻧﻲ و ﺑﺎﻣﺪاد ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪ ،‬ص ‪63‬‬
‫‪ - 4‬ﭘﻴﮕﻮﻟﻮﺳﻜﺎﻳﺎ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان از دوران ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﺳﺪه ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮﻳﻢ ﻛﺸﺎورز ‪،‬ص ‪91‬‬
‫‪ - 5‬درﻳﺎﻳﻲ ‪ ،‬ﺗﻮرج‪،‬ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺮﺗﻀﻲ ﺛﺎﻗﺐ ﻓﺮ ‪ ،‬ص ‪143‬‬
‫‪ - 6‬اﻣﺎﻣﻲ ﺷﻮﺷﺘﺮي‪،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﻬﺮﻳﺎري ‪،‬ص‪15‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺮﻛﺎﺗﻲ ﻛﻢ ﺑﻮد‪ 1.‬اﮔﺮ در ﻛﺴﻲ اﺳﺘﻌﺪادي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺮوز ﻛﺮد‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﻋﺮض ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺑﻌﺪ از اﻣﺘﺤﺎن آن ﺷﺨﺺ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻮﺑﺪان و ﻫﻴﺮﺑﺪان و ﺗﺎﺋﻴﺪ اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﻠﺤﻖ ﺷﻮد‪،‬‬
‫وﻟﻲ اﻳﻦ ﺳﻮال ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﭼﺮا ﻣﻮرﺧﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻴﺮﺷﻤﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻋﺒﻮر از ﻳﻚ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻃﺒﻘﻪ دﻳﮕﺮ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد‪ .‬آﻳﺎ ﭼﻮن اﻳﻦ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺪود ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫اﺷﺘﺒﺎﻫﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟ ﺷﺎﻳﺪ اﻧﺘﻘﺎل از ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻪ ﻃﺒﻘﻪ دﻳﮕﺮ و ﺳﺨﺘﮕﻴﺮي ﻛﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ و آن داﺳﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮرد اﻧﻮﺷﻴﺮوان و ﻛﻔﺸﮕﺮ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﺑﻪ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻃﺒﻘﻪ دﺑﻴﺮان ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻨﺎﺻﺐ اﻓﺮاد در اﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﻣﻮروﺛﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮان‬
‫ﮔﻔﺖ ﻛﻪ در اﻛﺜﺮ ﻃﺒﻘﺎت ﻛﺎر ﭘﺪران ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪان اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻮرﺧﻴﻦ از‬
‫ﻧﻈﺎم ﻛﺎﺳﺖ ﺧﺸﻚ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺻﺤﺒﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻤﻲ را ﻛﻪ در ﻣﻨﻊ اﻧﺘﻘﺎل از ﻃﺒﻘﻪ اي ﺑﻪ ﻃﺒﻘﻪ‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ اﻣﺮ وﺿﻊ ﺳﻠﻄﻨﺖ را در ﺧﺎﻧﺪان‬
‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺮدي ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد در ﻃﺒﻘﻪ ﺧﻮد ﻗﺎﻧﻊ ﺷﻮد و ﻃﻤﻊ در‬
‫ﻣﻘﺎﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺒﻨﺪد و اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﺪاﻧﻬﺎي ﻣﻘﺘﺪر‪ 2‬ﻧﻴﺰ ﻃﻤﻊ در ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻧﺒﻨﺪﻧﺪ‬
‫درﺑﺎره ي اﻗﺸﺎر و ﻃﺒﻘﺎت در زﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﻧﻈﺮﻳﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻫﻨﻮز ﺟﺎي ﺑﺤﺚ ﺑﺴﻴﺎر دارد‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﻬﺎﻳﻲ درﺑﺎره آن ﻣﻴﺎن ﻣﻮرﺧﺎن و ﻣﺤﻘﻘﺎن وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد؛ زﻳﺮا ﭘﺎره اي از آﻧﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪي ﻋﺼﺮ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ آن را در ردﻳﻒ ﻧﻈﺎم ﺑﺮده‬
‫داري ﻣﺤﺴﻮب ﻛﺮده اﻧﺪ‪ 3.‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ "ﻧﺎﺷﻬﺮوﻧﺪان "‪ 4‬ﻋﺼﺮ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﺎﻟﻚ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺨﺸﻲ از ﺧﻮد را و ﻳﺎ ﺗﻤﺎﻣﺎً آزاد ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺎي ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮﻧﺪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ‬
‫ﻣﻨﺘﻔﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎره اي دﻳﮕﺮ ﻧﻈﺎم ﻗﺸﺮﺑﻨﺪي ﻋﺼﺮ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ را در ردﻳﻒ ﻧﻈﺎم ﻛﺎﺳﺘﻲ ﻃﺒﻘﻪ اي‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﻳﮋﮔﻲ ﻧﻈﺎم ﻃﺒﻘﻪ اي‪، 5‬اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻋﺼﺮ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‬
‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬ﭘﺎره اي از ﻣﻮرﺧﺎن ﺷﻮروي ﺳﺎﺑﻖ‪ ،‬ﺷﺮق ﺷﻨﺎس‪ ،‬ﻣﻮرﺧﺎن ﻏﺮﺑﻲ و ﺣﺘﻲ اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﺎ‬
‫‪ - 1‬ﻓﺮاي ‪ ،‬رﻳﭽﺎرد‪،‬ﻣﻴﺮاث ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ اﻳﺮان ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺴﻌﻮد رﺟﺐ ﻧﻴﺎ ‪ ،‬ص ‪514‬‬
‫‪ - 2‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﺧﺎﻧﺪان ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ‬
‫‪ - 3‬ﭘﻴﮕﻮﻟﻮﺳﻜﺎﻳﺎ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان از دوران ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﺳﺪه ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮﻳﻢ ﻛﺸﺎورز‪ ،‬ص ‪68‬‬
‫‪ - 4‬ﺑﺮدﮔﺎن‬
‫‪ - 5‬اﻫﻤﻴﺖ ﺗﻔﺎوت ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم‪ ،‬ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮي در دﺳﺘﻤﺰد‪ ،‬ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﺎر‪ ،‬ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺛﺮوت‪ ،‬ﺷﻐﻞ‪ ... ،‬و ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺪود ﺑﻮدن ﻧﻘﺶ ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﻨﻲ‪ ،‬ﻧـﮋادي‪ ،‬ﻗﻮﻣﻴـﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺸـﻴﻨﻪ ي‬
‫ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ و‪..‬‬
‫وﺟﻮد آﻧﻜﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﺎرﻳﺨﻲ دارﻧﺪ و ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ و واﺣﺪ ﻧﻈﺎم ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ اﻳﺮان ﻋﺼﺮ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ را ﻓﺌﻮداﻟﻴﺘﻪ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ اﻣﺎ ﻧﻈﺎم‬
‫ﻓﺌﻮداﻟﻴﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮص ﺟﻮاﻣﻊ اروﭘﺎﻳﻲ ﻗﺮون وﺳﻄﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي‬
‫ﻓﺌﻮداﻟﻴﺴﻢ ﺷﺮﻗﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ در ﻫﻨﮕﺎم ﺿﻌﻒ ﺷﺎﻫﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺗﺎ ﺣﺪي ﻧﻈﺎم ﻓﺌﻮداﻟﻲ و در‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺷﺎﻫﺎن ﻣﻘﺘﺪر و ﮔﺴﺘﺮش دﻳﻮان ﺳﺎﻻري ﻧﻈﺎم ﭘﺎﺗﺮﻳﻤﻮﻧﻴﺎﻟﻴﺴﻢ ﺑﺮ اﻳﺮان ﺣﻜﻤﻔﺮﻣﺎ ﺑﻮد‬
‫در ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي اﻗﺸﺎر ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ دو ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻃﺒﻖ آن ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻗﺸﺮ‬
‫روﺣﺎﻧﻴﻮن‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬دﺑﻴﺮان و ﻋﺎﻣﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬اﻫﺘﻤﺎم اﺷﺮاف ﺟﻬﺖ اﻧﺘﺴﺎب ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺪان ﻫﺎي‬
‫ﻛﻬﻦ و ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن ﻣﻴﺎن ﺧﻮن‪ ،‬ﻧﺴﺐ و ﺷﻐﻞ ﺧﻮﻳﺸﻜﺎري ﻛﻪ از ﺧﺼﺎﻳﺺ ﻋﺎﻟﻢ روﺣﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻮد‪ 1 ،‬و‬
‫ﻧﻴﺰ ازدواج ﺑﺎ ﻣﺤﺎرم ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺪاري دودﻣﺎن ﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬و ﺑﺎﻋﺚ رﺳﺘﮕﺎري ﻣﻲ ﺷﺪ ‪ 2.‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬
‫داﺷﺘﻦ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ازﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ و ﻣﻼك ﻫﺎي ﻗﺸﺮﺑﻨﺪي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻋﻬﺪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫‪3‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ دوﻗﺸﺮ ﺣﺎﻛﻢ و ﻏﻴﺮﺣﺎﻛﻢ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻋﻮاﻣﻠﻲ از ﺟﻤﻠﻪ اﻗﺘﺪار ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫اﻗﺘﺪار اﻗﺘﺼﺎدي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ 4‬ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﻗﺸﺮﺑﻨﺪي ﻋﺼﺮ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﺮان ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ در روزﮔﺎر ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﻧﻈﻢ و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬در ﻃﻮل‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﺗﺤﻮﻻت در ﺳﺎﺧﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اداري ﺑﻪ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ و ﺗﺤﻮل در رواﺑﻂ‬
‫اﻗﺸﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از ﻗﺮون ﺷﺸﻢ ﻣﻴﻼدي ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺘﻮن ﺳﻨﺘﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺳﻪ ﻗﺸﺮ‬
‫روﺣﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺟﻨﮕﻴﺎن و ﻛﺸﺎورزان از ﺳﻮي دوﻟﺖ و ﻧﻬﺎد ﻣﺬﻫﺒﻲ رﺳﻤﻴﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ زﻳﺮا از آن ﭘﺲ اﻣﻮر‬
‫دﻳﻮاﻧﻲ و ﻏﻴﺮﻣﺬﻋﺒﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً در اﺧﺘﻴﺎر روﺣﺎﻧﻴﻮن ﺑﻮد و ﺑﻪ دﺑﻴﺮان ﺳﭙﺮده ﺷﺪ و اﻣﻮر ﺗﺠﺎري و ﭘﻴﺸﻪ‬
‫وري ﻛﻪ وﻇﻴﻔﻪ ي ﻛﺸﺎورزان ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﺷﺪ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻨﻔﻚ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ‬
‫‪5‬‬
‫اوﺿﺎع ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﺪوﻳﻦ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻮرﺧﺎن ﺟﺪﻳﺪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺧﺎﻧﺪان ﺷﺎﻫﻲ و ﮔﺮوه ﻫﺎي اﺷﺮاﻓﻲ‪ ،‬اﻗﺸﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻋﺼﺮ‬
‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ را ﻋﺒﺎرت از روﺣﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺟﻨﮕﺎوران‪ ،‬دﺑﻴﺮان‪ ،‬ﻛﺸﺎورزان ﮔﻠﻪ دار‪ ،‬ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان‪ ،‬ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن و‬
‫‪ -1‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ژاﻟﻪ آﻣﻮزﮔﺎر ‪ ،‬ﺻﺺ ‪21-11‬‬

‫‪ - 2‬ﺷﺎﻳﺴﺖ و ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ ‪ ،‬ﮔﺰارش ﻛﺘﺎﻳﻮن ﻣﺰدا ﭘﻮر ‪ ،‬ﺻﺺ ‪236 - 233‬‬
‫‪ - 3‬ﻗﺪرت‬
‫‪ - 4‬ﺧﻮن و ﻧﺴﺐ‬
‫‪ - 5‬ﻛﺮﻳﺴﺘﻴﻦ ﺳﻦ ‪،‬آرﺗﻮر‪ ،‬اﻳﺮان در زﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ رﺷﻴﺪ ﻳﺎﺳﻤﻲ‪ ،‬ﺻﺺ ‪31 - 22‬‬
‫ﻧﺎﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻗﺸﺎر ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ در درون ﺧﻮد ﺧﺮده‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻤﺎﺗﻲ داﺷﺘﻨﺪ و از ﻃﺮﻳﻖ روﺳﺎي ﺧﻮد ﺑﺎ دوﻟﺖ و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ ﻗﺸﺮ ﻣﻤﺘﺎز ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﻛﻪ از ﺣﺎﻣﻴﺎن اﺻﻠﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ ﺷﺎه و اﺷﺮاف ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺸﺘﺮك داﺷﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ .1-2-3‬ﻃﺒﻘﻪ اﺷﺮاف‬
‫ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﻗﺸﺮ ﻋﺼﺮ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ اﺷﺮاف ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ داﺷﺘﻦ اﺻﺎﻟﺖ و ﻧﺴﺐ ﺑﺎﻻ ﺑﺎ ﺗﺼﺎﺣﺐ‬
‫اﻣﻼك ﻓﺮاوان و ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎﺻﺐ ﻟﺸﻜﺮي و ﻛﺸﻮري و ﺑﺮﺧﻮرداري از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﺤﺼﻴﻼت و‬
‫ﺳﺒﻚ زﻧﺪﮔﻲ داراي اﻗﺘﺪار ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ ﭘﻨﺞ دﺳﺘﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﺷﺎﻣﻞ‬ ‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺷﻬﺮداران‪.‬واﺳﭙﻮﻫﺮان ﻳﺎ اﻫﻞ اﻟﺒﻴﻮﺗﺎت اﻋﻀﺎي ﻫﻔﺖ ﺧﺎﻧﺪان ﺑﺰرگ‬
‫ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن‪ ،‬اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﺪان ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ و ﻧﻮادﮔﺎن ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺷﺎه و ﻳﺎ اﻻﺷﺮاف ﺷﺎﻣﻞ اﺷﺮاف و‬
‫زﻣﻴﻨﺪاران ﻣﺘﻮﺳﻂ وﻻﻳﺎت ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻪ ي آزادان و ﻳﺎ ﺑﺨﺶ اﺻﻠﻲ ﺳﻮاره ﻧﻈﺎم ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ را‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻘﺎﻧﺎن ﻳﺎ ﻛﺬك ﺧﺪاﻳﺎن در ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮﻳﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ اﺷﺮاف ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ و در واﻗﻊ‬
‫ﻣﺎﻟﻚ واﻗﻌﻲ روﺳﺘﺎﻫﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺗﻜﺎي ﻗﺪرت ﻣﻮروﺛﻲ ﺧﻮد اﻣﻮر ﻣﺤﻠﻲ را اداره ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ 2 .‬و ﺑﻪ‬
‫ﻧﻮﻋﻲ واﺳﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم و درﺑﺎر ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺴﺐ ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﻛﻮﭼﻚ و ﺑﺰرگ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ê‬‬
‫‪.2-2-3‬ﻃﺒﻘﻪ روﺣﺎﻧﻴﻮن‬
‫‪5‬‬
‫در اوﺳﺘﺎ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺳﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه اﻧﺪ‪" :‬آﺛﺮون"‪" ، 3‬رث اﺷﺘﺮ"‪ 4‬و "واﺳﺘﺮﻳﻪ"‬
‫‪ .‬در اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻃﺒﻘﻪ روﺣﺎﻧﻴﻮن ﺟﺰء اوﻟﻴﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻃﺒﻘﺎت‬
‫‪6‬‬
‫ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ اي ﻛﻪ در زﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ روﺣﺎﻧﻴﻮن ﺑﺎز ﺟﺰء ﻃﺒﻘﻪ اول ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺟﺎﻳﮕﺎه روﺣﺎﻧﻴﻮن در ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪:‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ روﺣﺎﻧﻴﻮن از ﻃﺒﻘﻪ ﺑﺎﻧﻔﻮذ دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺟﺰء‬
‫‪ - 1‬ﺧﺎﻧﺪان ‪ :‬ﺳﺎﺳﺎن‪ ،‬ﻛﺎرن‪ ،‬اﺳﭙﻬﺒﺪ‪ ،‬اﺳﭙﻨﺪﻳﺎد‪ ،‬ﻣﻬﺮان و زﻳﻚ‬

‫‪ - 2‬ﺛﻌﺎﻟﺒﻲ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺛﻌﺎﻟﺒﻲ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻓﻀﺎﺋﻠﻲ ‪،‬ص ‪38‬‬
‫‪ - 3‬روﺣﺎﻧﻴﻮن‬
‫‪ - 4‬ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن‬
‫‪ - 5‬ﺑﺮزﮔﺮان‬
‫‪ - 6‬ﻳﺸﺖ ﻫﺎ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﭘﻮر داوود ‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم ‪ ،‬ص ‪211‬‬
‫ﻃﺒﻘﻪ اول ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ در ﻃﻮل دوران از ﻧﻔﻮذ آن ﻫﺎ ﻛﺎﺳﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص‬
‫در زﻣﺎﻧﻴﺰدﮔﺮد اول از ﻧﻔﻮذ آن ﻫﺎ ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻧﻔﻮذ ﺧﻮد را دوﺑﺎره ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫آورﻧﺪﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺧﺴﺮو اﻧﻮﺷﻴﺮوان ﻫﻢ از ﻧﻔﻮذ آن ﻫﺎ ﻛﺎﺳﺖ ‪،‬وﻟﻲ اﻳﻦ روﺣﺎﻧﻴﻮن ﺑﺎدرﮔﻴﺮي ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺷﺎﻫﺎن داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﺳﻘﻮط ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ در ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ ﻛﻪ ﻃﺒﻘﻪ روﺣﺎﻧﻴﻮن را‬
‫ﺟﺰء ﻃﺒﻘﻪ اول ذﻛﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻧﻔﻮذي ﻛﻪ روﺣﺎﻧﻴﻮن در اﻣﺮ ﻛﺘﺎب ﺑﺎ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻣﺘﻮن داﺷﺘﻪ‬
‫اﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻮرﺧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ اﺧﺘﻼف ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫ﺑﻴﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ روﺣﺎﻧﻴﻮن در ﻫﻤﻪ ي اﻣﻮر ﻣﻬﻤﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻮﻣﻨﺎن دﺧﺎﻟﺖ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و زﻧﺪﮔﻲ‬
‫روزﻣﺮه آﻧﺎن را ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪،‬روﺣﺎﻧﻴﻮن از اﻳﻦ راه ﺛﺮوت ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ آورده ﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫ﺿﻤﻦ ﺑﺴﻂ ﻗﺪرت ﺧﻮﻳﺶ دوﻟﺖ ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ در داﺧﻞ دوﻟﺖ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دادﻧﺪ ‪ .‬در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻛﻠﻲ و اﻣﻮر‬
‫ﻣﻤﻠﻜﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﺧﺼﻮﺻﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوي ﺷﺎﻫﺎن رو ﺑﻪ ﺿﻌﻒ ﻣﻲ ﻧﻬﺎد روﺣﺎﻧﻴﻮن دﺧﺎﻟﺖ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‬
‫و ﺑﺎ ﻫﻤﺪﺳﺘﻲ ﻧﺠﺒﺎ و اﺷﺮاف ﺟﺒﻬﻪ اي در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺎه ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دادﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺻﻒ آراﺋﻲ ﻫﺎ و‬
‫ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎ‪ ،‬ﻗﺪرت دوﻟﺖ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ را ﺗﻀﻌﻴﻒ و ﺑﻪ اﻧﺤﻄﺎط آن ﻛﻤﻚ ﻣﻲ ﻧﻤﻮد‪.‬روﺣﺎﻧﻴﻮن در اﻧﺘﺨﺎب‬
‫وﻟﻴﻌﻬﺪ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ از ﻣﻴﺎن ﺷﺎﻫﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺗﻨﻬﺎ اردﺷﻴﺮ اول‪ ،‬ﺷﺎﭘﻮر اول‪ ،‬ﺷﺎﭘﻮر دوم‬
‫و ﺧﺴﺮو اول ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪﻫﺎ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﻣﻘﺎﻣﻲ اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ در ﺧﺎﻧﺪان ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﻪ اﻧﺠﻤﻨﻲ واﮔﺬار ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻣﻮﺑﺪان ﻣﻮﺑﺪ‪ ،‬رﺋﻴﺲ دﺑﻴﺮان و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﻛﻞ ﺳﭙﺎه‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬در ﺻﻮرت ﻋﺪم ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺮ ﺳﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬ﻣﻮﺑﺪان ﻣﻮﺑﺪ ﭘﺲ ازراي زﻧﻲ ﺑﺎ‬
‫ﺧﺎﺻﮕﺎن روﺣﺎﻧﻲ ﺧﻮد درﺑﺎره ﮔﺰﻳﻨﺶ ﭘﺎدﺷﺎه ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ از اﻳﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه ﭘﻴﺶ از آن‬
‫ﻛﻪ ﺑﻤﻴﺮد ﺣﻤﺎﻳﺖ اﺷﺮاف و روﺣﺎﻧﻴﻮن را ﺑﺮاي ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ آورد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮاي ﻧﺸﺴﺘﻦ‬
‫ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﺷﺎﻫﻲ ﻫﻤﻮاره ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن اﻳﻦ دو ﻃﺒﻘﻪ ﺿﺮوري ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا وﻟﻴﻌﻬﺪ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ از آن اﻧﺪازه‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻴﻬﺎي ﺟﺴﻤﻲ و رواﻧﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﻗﺎﻧﻊ ﺳﺎزد ﻛﻪ وي ﺑﺮاي ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ در ﺿﻤﻦ روﺣﺎﻧﻴﻮن زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ دﻳﺪﻧﺪ ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ روﺣﺎﻧﻲ ﻳﺎ آﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺘﻲ رﻓﺘﺎر‬
‫ﻧﻤﻲ ﻛﺮد ﻧﺎﻻﻳﻖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رﻓﺖ و ﺗﻮﺳﻂ روﺣﺎﻧﻴﻮن ﻋﺰل ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪ 1.‬ﻗﻮه ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ﻋﻤﻼ ﺑﻪ‬
‫‪ - 1‬ﻛﺮﻳﺴﺘﻴﻦ ﺳﻦ ‪ ،‬آرﺗﻮر‪ ،‬اﻳﺮان در زﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ رﺷﻴﺪ ﻳﺎﺳﻤﻲ ‪،‬ص ‪359‬‬
‫روﺣﺎﻧﻴﻮن ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺖ و ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﻧﻴﺰ در اﻧﺤﺼﺎر آﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬در ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻳﻚ داور‬
‫روﺣﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﻣﺤﺎﻛﻤﺎت ﻧﻈﺎرت داﺷﺖ ‪ .‬زﻳﺮ دﺳﺖ وي داوران دﻳﮕﺮي در زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺸﻐﻮل‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ رﻳﺎﺳﺖ ﻛﻞ ﻗﻀﺎت ﺑﺎ ﺷﺨﺺ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﺑﻮد‪.‬‬
‫آﻳﺎ ﻗﺪرت روز اﻓﺰون ﻃﺒﻘﻪ روﺣﺎﻧﻴﺎن زردﺷﺘﻲ ﺧﻄﺮي ﺑﺮاي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻲ ﺷﺪ؟اردﺷـﻴﺮ‬
‫ﺑﺎﺑﻜﺎن از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﺗﻴﺰﺑﻴﻨﻲ ﺧﺎص ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ واﻗﻒ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑـﺎ در دﺳـﺖ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ رﻳﺎﺳﺖ ﻣﺬﻫﺐ و ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻣﻘﺎم اﻟﻮﻫﻲ ﺧﺎﻧـﺪان ﺧـﻮﻳﺶ در ﻧـﺰد ﻣـﺮدم‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﻬـﺎر ﻛـﺮدن آن‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از آن‪ ،‬ﺟﺎري ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ و ﻣﺎل ﺑﻪ ﺳﻮي روﺣﺎﻧﻴﻮن ﺣﻴﻠﻪ اي ﺑﻮد ﺑﺮاي ﺑﺴـﺘﻦ‬
‫دﺳﺖ و زﺑﺎن اﻳﺸﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ دﺳﺘﮕﺎه ﺳﻠﻄﻨﺖ‪ .‬وﻟـﻲ ﻗـﺪرت روز اﻓـﺰون ﻃﺒﻘـﻪ روﺣـﺎﻧﻴﻮن ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺼﻮص ﺑﺎ اﺗﺤﺎد ﺑﺎ ﻧﺠﺒﺎ ﺑﺰرگ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد‪ ،‬آن ﭼﻨﺎن ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﺑﺎ اﻳـﻦ ﺣﺴـﺎب ﻫـﺎ و‬
‫ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ﻫﺎ ﺟﻠﻮي ﻓﻮراﻧﺶ را ﮔﺮﻓﺖ ‪ ،‬در ﻃﻮل ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ رﻗﺎﺑﺖ ﻣﺪاوم و ﻧﻬـﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﻴﻦ دﺳﺘﮕﺎه ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﻃﺒﻘﻪ روﺣﺎﻧﻴﺖ زرﺗﺸﺘﻲ ﭘﻲ ﻣﻲ ﺑﺮﻳﻢ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻴﻢ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﻫﺮ ﻳﻚ از دو ﻃﺮف ﺑﻘﺎي ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺧﻮﻳﺶ را در ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ از آن دﻳﮕﺮي ﻣـﻲ داﻧﺴـﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻬـﺬا از‬
‫ﻛﻮﺷﺶ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺨﻔﻴﻒ ﻧﻴﺮوي ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎز ﻧﻤﻲ اﻳﺴﺘﺎد ‪ 1.‬روﺣـﺎﻧﻴﻮن ﺑـﺮاي ﺗﻘﻮﻳـﺖ ﻧﻴـﺮوي‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺮاﻓﺎت و ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﻫﺎي دﻳﻨﻲ ﺳﻮق ﻣـﻲ‬
‫داده اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﻮق ﻣﻲ ﺗﻮان اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻛﺮد ﺿﺮﺑﻪ ﻛﺎري ﻛﻪ ﺑـﻪ ﺳﺎﺳـﺎﻧﻴﺎن وارد ﺷـﺪ از‬
‫ﻃﺮف ﻃﺒﻘﻪ روﺣﺎﻧﻴﻮن ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﺎﺑﻮدي ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ آﺗﺸﻜﺪه اﻳﺮان آذر ﻓﺮﻧﺒﻎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﺒﻘﻪ روﺣﺎﻧﻴﻮن اﺧﺘﺼﺎص داﺷﺖ ‪،‬ﻣﺠﻮس آن‬
‫را ﺑﻴﺸﺘﺮ از آﺗﺶ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺗﻌﻈﻴﻢ ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ 2.‬ﻣﺤﻞ آﺗﺸﻜﺪه آذرﻓﺮﻧﺒﻎ در ﻛﺎرﻳﺎن ﻓﺎرس اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫اﻟﺒﺘﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻧﻘﻞ و ﻗﻮل ﻫﺎي زﻳﺎدي ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ê‬‬
‫‪ .3-2-3‬ﻃﺒﻘﻪ ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮاﻧﻲ‪ ،‬در اوﺳﺘﺎ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن در ﺟﺎﻳﮕﺎه دوم ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬دراﻳﺮان ﻋﻬﺪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺘﺪرﻳﺞ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﺔ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺎز ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن‬
‫‪ - 1‬ﺑﻴﺎﻧﻲ‪،‬ﺷﻴﺮﻳﻦ ‪ ،‬ﺷﺎﻣﮕﺎه اﺷﻜﺎﻧﻲ و ﺑﺎﻣﺪاد ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪،‬ص ‪41‬‬

‫‪ - 2‬ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻧﻲ ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻔﺘﺢ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ ‪ ،‬اﻟﻤﻠﻞ و اﻟﻨﺤﻞ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺼﻄﻔﻲ ﺧﺎﻟﻘﺪاد ﻫﺎﺷﻤﻲ ‪،‬ص ‪438‬‬
‫‪1‬‬
‫در دوﻣﻴﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﻬﻠﻮي ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن ارﺗﺸﺘﺎر ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻣﺰاﻳﺎي اﺷﺮاﻓﻲ ﺑﺴﻴﺎر از ﻫﺮ ﻧﻮع را ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه اﻋﻄﺎ ﻛﺮدﻧـﺪ زﻳـﺮا آن ﻫـﺎ‬
‫ﺟﺎن‪ ،‬ﻣﺎل ﭘﻴﺮوان ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮاي رﻓﺎه‪ ،‬آﺳﺎﻳﺶ آﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧـﺪ ﺧـﻮد را‬
‫وﻗﻒ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن وﻃﻦ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻋﻮام ﺑﺎ آﺳﻮدﮔﻲ در ﻛﻨﺎر زن و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﻣﻲ‬
‫زﻳﺴﺘﻨﺪ و ازآراﻣﺶ‪ ،‬اﻳﻤﻨﻲ و اﺳﺘﺮاﺣﺖ در ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎﻳﺸﺎن و رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ اﻣﻮر زﻧﺪﮔﻲ ﺷﺎن ﻟـﺬت ﻣـﻲ‬
‫ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎرﮔﺮان ﺑﻪ آﻧﺎن درود ﻓﺮﺳﺘﻨﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮﺷﺎن ﺗﻌﻈﻴﻢ ﻛﻨﻨـﺪ و اﻳـﻦ ﻣـﺮدان‬
‫ﺟﻨﮕﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ اﺷﺮاف اﺣﺘﺮام ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﻣـﺮدان ﺟﻨﮕـﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ‪ ،‬در ﺷﻜﻨﺪﮔﻤﺎﻧﻴﻚ‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﻃﺒﻘﻪ را ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻮد ﻛﻪ دﺳـﺖ آن را ﺟﻨﮕﺠﻮﻳـﺎن‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن در اﻧﺴﺎن ﺧﻴﺎﻟﻲ ﻫﻤﭽـﻮن دﺳـﺖ در ﺑـﺪن‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و از اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻲ ﺗﻮان ﭘﻲ ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﺮدان ﺟﻨﮕﻲ ﺑﺮد‪.‬‬
‫‪.4-2-3‬دﺑﻴﺮان و دﻳﻮاﻧﻴﺎن‬
‫دﺑﻴﺮان ﻳﺎ زﻳﻨﺖ دﻫﻨﺪﮔﺎن ﻣﻤﻠﻜﺖ در ﻋﺼﺮ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ از ﻗﺮن ﺷﺸﻢ ﻣﻴﻼدي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺸﺮ‬
‫ﺟﺪﻳﺪ و در ردﻳﻒ ﺳﻮم ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻋﺼﺮ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺤﺼﻴﻼت ﻋﺎﻟﻴﻪ و ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺪان ﻫﺎي ﺳﺮﺷﻨﺎس ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن در اﺑﺘﺪاي ﻋﺼﺮ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺟﺎﻳﮕﺎه واﻻﻳﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎ در دوران ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺷﺎﭘﻮر اول ﺗﺎ ﻧﺮﺳﻲ ﺑﺎ ﻗﺪرت ﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮﺗﻴﺮ اﻗﺘﺪار دﺑﻴﺮان ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬دﺑﻴﺮان‬
‫داراي ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در رأس دﻳﻮاﻧﻴﺎن "وزرگ ﻓﺮ ﻣﺬار"‪ 2‬ﻗﺮار داﺷﺖ ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن وﻇﻴﻔﻪ ي ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ را ﺑﺮﻋﻬﺪه داﺷﺘﻨﺪ‪ 3.‬آﻧﺎن ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺻﺐ اداري ﺑﺮﺧﻲ‬
‫ﻣﻨﺎﺻﺐ ﻧﻈﺎﻣﻲ را ﻧﻴﺰﻋﻬﺪه دار ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬ﺧﻮارزﻣﻲ دﺑﻴﺮان دوﻟﺘﻲ را ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻤﺎرد ‪" -1 » :‬داد دﺑﻴﺮ"‬
‫‪" – 2 4‬ﺷﻬﺮ آﻣﺎر دﺑﻴﺮ"‪" – 3 5‬ﻛﺪگ آﻣﺎر دﺑﻴﺮ"‪" – 4 6‬ﮔﻨﺞ آﻣﺎر دﺑﻴﺮ"‪" -6 7‬آﺗﺶ آﻣﺎر دﺑﻴﺮ"‪7 8‬‬
‫‪ - 1‬ﻛﺮﻳﺴﺘﻴﻦ ﺳﻦ ‪،‬آرﺗﻮر‪ ،‬اﻳﺮان در زﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ رﺷﻴﺪ ﻳﺎﺳﻤﻲ ‪،‬ص ‪24‬‬
‫‪ - 2‬وزﻳﺮ ﺑﺰرگ‬
‫‪ - 3‬ﭘﺮوﻛﻮﭘﻴﻮس‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﻫﺎي اﻳﺮان و روم‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺳﻌﻴﺪي ‪،‬ص ‪192‬‬
‫‪ - 4‬دﺑﻴﺮ ﻋﺪﻟﻴﻪ‬
‫‪ - 5‬دﺑﻴﺮ ﻋﻮاﻳﺪ دوﻟﺖ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ‬
‫‪ - 6‬دﺑﻴﺮ ﻋﺎﻳﺪات درﺑﺎر ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ‬
‫‪ - 7‬دﺑﻴﺮ اﺻﻄﺒﻞ ﺷﺎﻫﻲ‬
‫‪ - 8‬دﺑﻴﺮ ﻋﺎﻳﺪات آﺗﺸﻜﺪه ﻫﺎ‬
‫‪2‬‬
‫‪"– 7‬رواﻧﮕﺎن دﺑﻴﺮ" ‪« . 1‬‬
‫‪ .5-2-3‬ﺗﻮده ﻣﺮدم ‪ :‬ﻛﺸﺎورزان ‪،‬داﻣﺪاران‪ ،‬ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان و ﭘﻴﺸﻪ وران‬
‫درﺑﺎره ﻗﺸﺮ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﭼﻨﺪاﻧﻲ در دﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺷﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺘﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ و در ﺳﻄﻮح ﻣﺤﻠﻲ و ﺑﺨﺸﻲ از ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺷﻬﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻴﺸﻪ وران‪،‬‬
‫‪3‬‬
‫ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان‪،‬ﻛﺎﺳﺒﻜﺎران‪ ،‬ﺧﺮده ﻓﺮوﺷﺎن و ﻋﻤﺪه ﻓﺮوﺷﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ‪.‬‬
‫در دوران ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ ﺟﺎﻣﻌﺔ اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﻃﺒﻘـﻪ ﺑﺮزﮔـﺮ در رده‬
‫ﺳﻮم ﻗﺮار دارد‪ ،‬اﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي از ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺪﻳﻢ اﺳﺖ و ﺑﺎرﻫﺎ در اوﺳﺘﺎ ﺑـﻪ ﭼﺸـﻢ‬
‫ﻣﻲ ﺧﻮرد ﻓﻘﻂ ﻳﻜﺒﺎر از ﻃﺒﻘﻪ دﻳﮕﺮ ﻧﺎم ﻣﻲ ﺑﺮد آن ﻫﻢ در ﻳﺴﻨﺎي ‪ 19‬ﻓﻘـﺮه ‪ 17‬ﻳـﻚ ﻃﺒﻘـﻪ دﻳﮕـﺮ‬
‫اﻓﺰوده ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ آن و در ﭘﻬﻠﻮي و ﭘﺎزﻧﺪ ﻫﺘﺨﺸﺎن ﮔﻮﻳﻨﺪ و از آن اﻫﻞ ﺣﺮﻓـﻪ و ﺻـﻨﻌﺖ اﺳـﺖ‪ ،‬در‬
‫ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻓﻮق ﻫﺘﺨﺸﺎن ﺟﺰو واﺳﺘﺮﻳﻮﺷﺎن ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲ آﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﭼـﻮن ﻧﻮﺑـﺖ ﺳﺎﺳـﺎﻧﻴﺎن رﺳـﻴﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻼت ﺟﺪﻳﺪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﻴﺪا ﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ آن ﻧﻴﺰ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﭼﻬﺎر ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻔﺎوت اﻳﻦ ﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻃﺒﻘـﻪ‬
‫ﺳﻮم را دﺑﻴﺮان ﻗﺮار دادﻧﺪ و ﻛﺸﺎورزان و ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان را در رﺗﺒﻪ ﭼﻬﺎرم ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪،‬ﺳﺌﻮاﻟﻲ ﻛـﻪ ﻣﻄـﺮح‬
‫اﺳﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان و ﻛﺸﺎورزان ﻳﻚ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻳﺎ دو ﻃﺒﻘﻪ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﮕﺎرﻧﺪه‬
‫ﻛﺸﺎورزان و ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان دو ﻃﺒﻘﻪ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭼﺮا ﻛﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﺑﻪ ﻛﺸﺎورزي اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻲ دادﻧﺪ و‬
‫ﺣﺘﻲ دﻳﻦ زرﺗﺸﺘﻲ ﻛﺸﺎورزي را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲ ﻧﻤﻮد و روﺣﺎﻧﻴﻮن زرﺗﺸﺘﻲ و دﻳﻦ زرﺗﺸـﺘﻲ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﻃﺒﻘﻪ ﭘﻴﺸﻪ وران دﻳﺪ ﻣﻨﻔﻲ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ اﻗﻠﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن ﺑﻪ ﻛـﺎر‬
‫ﺗﺠﺎرت و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﻲ و ﭘﻴﺸﻪ وري ﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ دﻳﺪ ﻣﻨﻔﻲ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان داﺷﺘﻨﺪ دور‬
‫ازذﻫﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آن ﻫﺎ را ﻳﻚ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﺑﻪ ﻛﺸﺎورزي ارج ﻣـﻲ ﮔﺬاﺷـﺘﻨﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ آن ﻫﺎ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺑﻌـﺪ از آﻧﻜـﻪ ﺧﺴـﺮو اﻧﻮﺷـﻴﺮوان‬
‫اﺻﻼﺣﺎت ﻧﻈﺎﻣﻲ اﻧﺠﺎم داد دﻳﮕﺮ ﻛﺸﺎورزان ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻧﺒﻮدﻧﺪ و ﻣﺎ در ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﺷـﺎﻫﺪ‬
‫ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻫﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ از ﺟﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﺳﻔﺮ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻧﻬﺎﻳﺖ اﺣﺘﻴﺎط را ﺑﻪ‬
‫ﺧﺮج ﻣﻲ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺸﺎورزان ﺿﺮري ﻧﺮﺳﺪ‪ .‬داﺳﺘﺎن ﻫﺎي زﻳﺎدي در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ در ﻣﻨﺎﺑﻊ ذﻛﺮ ﺷﺪه‬
‫‪ - 1‬دﺑﻴﺮ اﻣﻮر ﺧﻴﺮﻳﻪ‬

‫‪ - 2‬ﻛﺮﻳﺴﺘﻴﻦ ﺳﻦ ‪،‬آرﺗﻮر‪ ،‬اﻳﺮان در زﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ رﺷﻴﺪ ﻳﺎﺳﻤﻲ ‪ ،‬ص ‪145‬‬
‫‪ - 3‬وﻳﺴﻬﻮﻓﺮ‪ ،‬اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن از ‪ 553‬ﭘﻴﺶ از ﻣﻴﻼد ﺗﺎ ‪ 153‬ﭘﺲ از ﻣﻴﻼد‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺮﺗﻀﻲ ﺛﺎﻗﺐ ﻓﺮ ‪،‬ص ‪291‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﻫﺮ ﻃﺒﻘﻪ را ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﻣﻮﺿﻮع واﺿﺢ ﺗﺮ ﮔﺮدد‪ê‬‬
‫ﻛﺸﺎورزان ‪:‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ وﺿﻌﻴﺖ ﻃﺒﻘﻪ ﻛﺸﺎورزان و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺷﺎن ﻛﻪ ﻋﺪه آن ﻫﺎ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده زﻳـﺎد‬
‫و ﻧﻘﺶ اﻗﺘﺼﺎدي آﻧﺎن ﻧﻴﺰ از ﻟﺤﺎظ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻮد ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮاراﺳـﺖ؛ ﭼـﺮا ﻛـﻪ در‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ وﺿﻊ آﻧﺎن ﭼﻨﺪان روﺷﻦ ﺑﻴﺎن ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ 1‬ﻛﺸﺎورزي در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ داراي اﻫﻤﻴﺖ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﻨﺒﻊ درآﻣﺪ دوﻟﺖ ﻫﺎ در روزﮔﺎران ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺧﺮاج زﻣﻴﻨﻬـﺎي ﻛﺸـﺎورزي ﺑـﻮده‬
‫اﺳﺖ ‪.‬ﺷﻬﺮﻳﺎران ﻫﺮ ﻛﺪام ﺑﻪ ﻓﺮاﺧﻮر و ﺗﻮان ﺧﻮد در آﺑﺎد ﻛـﺮدن زﻣﻴﻨﻬـﺎي ﻛﺸـﺎورزي وﻛﻤـﻚ ﺑـﻪ‬
‫ﻛﺸﺎورزان و رﻓﻊ اﺟﺤﺎف از ﺳﺮ آﻧﺎن ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺴﻴﺎري ﺑﻪ ﺧﺮج ﻣﻲ دادﻧﺪ ‪،‬ﺳﺨﺖ ﻣﻲ ﻛﻮﺷﻴﺪه اﻧﺪ ﺗـﺎ‬
‫ﻧﮕﺬارﻧﺪ اﻧﺒﻮه ﻛﺎرﮔﺮان و ﻛﺸﺎورزان در زﻳﺮﭼﻜﻤﻪ ﺳﺘﻤﮕﺮان ﻟﮕﺪﻣﺎل ﺷﻮﻧﺪ در آﺋﻴﻦ ﻣﺰدﻳﺴﻨﻲ و ﻣﺘﻮن‬
‫دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻛﺸﺎورزان و ﺷﺒﺎﻧﺎن از ﺟﺎﻳﮕﺎه وﻳﮋه اي ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده اﻧـﺪ ‪ ،‬ﺳﺎﺳـﺎﻧﻴﺎن ﺑـﻪ ﻣـﺮور زﻣـﺎن ﺑـﻪ‬
‫ﻛﺸﺎورزي ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻲ دادﻧﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﻗﺪام اﺻـﻼﺣﻲ اﻧﻮﺷـﻴﺮوان‪ ،‬ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ وﺿـﻊ‬
‫دﻫﻘﺎﻧﺎن و اﺻﻼح ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﻮد او ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﻤﻚ ﺑﻪ دﻫﻘﺎﻧﺎن و ﻛﺸـﺎورزان در‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﺧﺰاﻧﻪ دوﻟﺖ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻛﻪ وﺿﻊ ﻛﺸﺎورزي ﺧﻮب ﺷﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧـﺪازه‬
‫ﻫﻢ دوﻟﺖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺣﺎﺻﻞ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺑﺮ اراﺿﻲ و ﺳﺮاﻧﻪ اﺗﻜﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وي ﺣﺘﻲ‬
‫در ﻧﺤﻮه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﺮاج ﻏﻼت و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻛﺸﺎورزي ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ داد ‪ 2.‬و ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻫـﺎ را در ﺳـﻪ‬
‫ﻗﺴﻂ اﺧﺬ ﻧﻤﻮد‪.‬ﺳﻮﻣﻴﻦ آﺗﺸﻜﺪه ﻣﻬﻢ ﻛﺸﻮرآذر ﺑﺮزﻳﻦ ﻣﻬﺮ ﻳﺎ آﺗﺸﻜﺪه ﻛﺸﺎورزان‪ ،‬در ﻣﺸﺮق ﻣﻤﻠﻜﺖ‪،‬‬
‫در ﻛﻮﻫﻬﺎي رﻳﻮﻧﺪ ﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﻲ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر‪ ،‬واﻗﻊ ﺑﻮد‪ 3 .‬ﻛﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﻛﺸـﺎورزي و ﻃﺒﻘـﻪ آن ﻫـﺎ را ﻣـﻲ‬
‫‪5‬‬
‫رﺳﺎﻧﺪ‪.‬در ادﺑﻴﺎت دﻳﻨﻲ ﭘﻬﻠﻮي‪" ،‬ﻣﻬﻨﻪ و ﻣﺤﺘﺮﻓﻪ"‪ 4‬ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﻗﺸﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﺷـﺪه اﻧـﺪ ‪.‬‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻋﻮام اﻟﻨﺎس و ﺑﺮدﮔﺎن ﻗﺸﺮ ﻓﺮو دﺳﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ داﻧﺪ‪.‬‬
‫داﻣﺪاران و ﺷﺒﺎﻧﺎن ‪:‬‬
‫‪ - 1‬دﻳﺎﻛﻮﻧﻒ‪ ،‬م‪.‬م ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ روﺣﻲ ارﺑﺎب ‪،‬ص ‪313‬‬
‫‪ - 2‬دﻳﻨﻮري‪ ،‬اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ داوود‪ ،‬اﻻﺧﺒﺎراﻟﻄﻮال‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺤﻤﻮد ﻣﻬﺪوي ‪،‬ص ‪111‬‬
‫‪ - 3‬ﻛﺮﻳﺴﺘﻴﻦ ﺳﻦ ‪،‬آرﺗﻮر‪ ،‬اﻳﺮان در زﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ رﺷﻴﺪ ﻳﺎﺳﻤﻲ ‪،‬ص ‪247‬‬
‫‪ - 4‬ﻛﺸﺎورزان‪ ،‬ﺷﺒﺎﻧﺎن‪ ،‬ﭘﻴﺸﻪ وران‪ ،‬ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن‬
‫‪ - 5‬اﺑﻦ اﺳﻔﻨﺪﻳﺎر ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ ﺗﻨﺴﺮ ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻌﻲ و ﻛﻮﺷﺶ ﻣﺠﺘﺒﻲ ﻣﻴﻨﻮي ‪،‬ص ‪57‬‬
‫آﻧﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻛﺸﺎورزان در ﻣﺘﻮن ﻣﺬﻫﺒﻲ زرﺗﺸﺘﻲ از اﻫﻤﻴﺖ وﻳﮋه اي ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ .‬ﻋﻨﻮان‬
‫ﺑﺮزﻳﮕﺮ ﮔﻠﻪ ﻧﺸﺎﻧﻲ از آﻣﻴﺨﺘﮕﻲ اﻗﺘﺼﺎد ﻛﺸﺎورزي و ﺷﺒﺎﻧﻲ در ﺑﺨﺸﻲ از ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫در آﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺘﻲ آﻧﺎن ﻣﺮاﻗﺐ ﭼﻬﺎرﭘﺎ و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ در ﮔﻴﺘﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع آﻧﻘﺪر اﻫﻤﻴﺖ داﺷﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﻫﺎﻳﻲ از اوﺳﺘﺎ ﺑﻪ اﺣﻮال ﺷﺒﺎﻧﺎن و ﺳﮕﺎن ﮔﻠﻪ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺸﺎﻳﺮ و ﭼﺎدرﻧﺸﻴﻨﺎن ‪:‬‬
‫از اﻳﻦ ﻗﺸﺮ اﻃﻼﻋﺎت اﻧﺪﻛﻲ در دﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ اﺳﻜﺎن ﺗﺪرﻳﺠﻲ آﻧﺎن دﻟﻴﻞ اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪،‬اﻣﺎ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻋﺸﺎﻳﺮي ﻛﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن و ﺣﺘﻲ در دوران اﺳﻼﻣﻲ از ﻣﻴﺎن آﻧﺎن‬
‫‪1‬‬
‫ﺳﺮﺑﺎزﮔﻴﺮي ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪،‬ﻛﺮدﻫﺎ‪ ،‬دﻳﻠﻤﻴﺎن‪ ،‬ﮔﻴﻼﺗﻴﺎن و ﻛﺮﻣﺎﻧﻴﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺸﻪ وران ‪:‬‬
‫ﭘﻴﺸﻪ وران ﺷﻤﺎرﺷﺎن از ﺳﻪ ﻃﺒﻘﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﻴﺶ ﺗﺮ ﺑﻮد و ﻗﺎﻧﻮن ﺷﺮﻳﻌﺖ زرﺗﺸﺘﻲ ﻧﮕﺮﺷﻲ‬
‫ﻣﻨﻔﻲ درﺑﺎره آﻧﻬﺎ داﺷﺖ‪ .‬و ﺑﺎ آن ﻛﻪ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن زرﺗﺸﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ دوردﺳﺘﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﭼﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ وﻟﻲ ﺣﺮﻓﻪ ﺑﺎزرﮔﺎن و ﭘﻴﺸﻪ وري ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻃﺒﻘﺎت دﻳﮕﺮ ﭘﺴﺖ ﺗﺮ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﺷﺪ ودﻳﺪ ﻣﻨﻔﻲ‬
‫زرﺗﺸﺘﻴﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﭘﻴﺸﻪ وران و ﻛﺴﺒﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ زرﺗﺸﺘﻴﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﭘﻴﺸﻪ‬
‫ﻫﺎ ﻛﻢ ﺗﺮ روي ﺑﻴﺎورﻧﺪ و اﻗﻠﻴﺖ ﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻴﺶ ﺗﺮ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻪ وري و ﺗﺠﺎرت ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪.‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان و ﭘﻴﺸﻪ وران در اﺳﺘﺨﺪام ﻛﺎرﮔﺎه ﻫﺎي ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺮاي ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه و‬
‫ﺧﺎﻧﺪان اوﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ‪ 2.‬ﭘﻴﺸﻪ وران ﻳﻚ ﺣﺮﻓﻪ در ﺷﻬﺮﻫﺎ در ﻛﻮي ﻫﺎي ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻣﻨﺰل داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﻗﺮن ﺷﺸﻢ اﺻﻨﺎف ﭘﻴﺸﻪ وران وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ 3.‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ در ﻛﺘﺎب دﻳﻨﻜﺮد‬
‫ذﻛﺮ ﺷﺪه و ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﻈﻢ و ﻗﺎﻋﺪه ﺧﺎﺻﻲ و درﺑﺎره ﺳﻠﺴﻠﻪ دﻛﺎن ﻫﺎي ﺑﺎزار ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﺸﻪ وران ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ 4.‬وﻇﻴﻔﻪ ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان در ﻣﻴﻨﻮي ﺧﺮد آﻣﺪه آﻧﺠﺎ‬
‫ﻛﻪ داﻧﺎ از ﻣﻴﻨﻮي ﺧﺮد ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ وﻇﻴﻔﻪ ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان وﻣﺰدوران ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻣﻴﻨﻮي ﺧﺮد ﭘﺎﺳﺦ داد ﻛﻪ‬
‫وﻇﻴﻔﻪ ﻣﺰدوران اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﻛﺎري را ﻛﻪ ﻧﺪاﻧﻨﺪ دﺳﺖ ﺑﺪان ﻧﺒﺮﻧﺪ‪ .‬ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻨﻲ و اﻳﺠﺎد‬
‫‪ - 1‬درﻳﺎﻳﻲ ‪،‬ﺗﻮرج ‪ ،‬ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺮﺗﻀﻲ ﺛﺎﻗﺐ ﻓﺮ ‪ ،‬ﺻﺺ ‪143 - 142‬‬
‫‪ ،________ - 2‬ﺗﺎرﻳﺦ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺮﺗﻀﻲ ﺛﺎﻗﺐ ﻓﺮ ‪ ،‬ص ‪153‬‬
‫‪ - 3‬ﻫﻤﺎن ص ‪112‬‬
‫‪ - 4‬ﭘﻴﮕﻮﻟﻮﺳﻜﺎﻳﺎ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان از دوران ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﺳﺪه ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮﻳﻢ ﻛﺸﺎورز ‪،‬ﺟﻠﺪ ﻳﻚ‪ ،‬ص ‪91‬‬
‫ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻋﻼﻗﻪ ﺷﺎﻫﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺟﺪﻳﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺴﺘﺮش ﺻﻨﺎﻳﻊ و ﺗﺠﺎرب‬
‫و ﺑﻪ ﻣﻮازات آن ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ و ﺗﻨﻮع ﻧﻴﺎزﻫﺎي اﻗﺸﺎر ﺷﻬﺮي‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﻬﺮﻫﺎ را ﺑﻪ ﻣﺮاﻛﺰ ﺻﻨﻌﺘﻲ و‬
‫ﺗﺠﺎري ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺸﺎﻏﻞ ﺟﺪﻳﺪي اﻳﺠﺎد ﻛﺮد‪ .‬ﭘﻴﺸﻪ وران ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﺷﻬﺮي وروﺳﺘﺎﻳﻲ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﺷﻬﺮي ﻧﻴﺎز ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺮﻓﻪ و ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻨﺎن را ﺑﺮآورده ﻣﻲ ﻛﺮد و ﺑﺨﺶ‬
‫روﺳﺘﺎﻳﻲ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺧﺪﻣﺖ در اﻣﻼك ﺑﺰرگ ﻛﺸﺎورزان و رﻓﻊ ﻧﻴﺎز روﺳﺘﺎﻳﻴﺎن‪ ،‬در اﻣﻼك ﺑﺰرگ ﺑﻪ‬
‫اﻳﺠﺎد ﻛﺎرﮔﺎه ﻫﺎي ﻧﺴﺎﺟﻲ‪ ،‬آﻫﻨﮕﺮي و‪ ..‬دﺳﺖ زدﻧﺪ ‪ 1 .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﺠﺎرت و ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻨﻲ ﺑﺮ‬
‫ﺗﻌﺪاد ﭘﻴﺸﻪ وران و اﺻﻨﺎف ﺷﻬﺮي اﻓﺰوده ﺷﺪ‪ ،‬آﻧﺎن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻗﺸﺮ ﭼﻬﺎرم ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛‬
‫اﻣﺎ در ﻣﻴﺎن ﻗﺸﺮ ﭼﻬﺎرم ﻧﻘﺶ ﻓﻌﺎل ﺗﺮي اﻳﻔﺎ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﺸﺮ از ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺳﺮاﻧﻪ و اﻧﺠﺎم‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻣﻌﺎف ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺟﻨﮓ ﻫﺎي دﻓﺎﻋﻲ و ﻳﺎ ﻣﺤﺎﺻﺮه ي ﺷﻬﺮﻫﺎ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻏﻨﺎﻳﻢ و اﺳﺮاي ﺟﻨﮕﻲ ﻧﺼﻴﺐ ﺳﭙﺎﻫﺎن ﻧﻤﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﺎج و ﺧﺮاج ﺑﻮد ‪2.‬آﻧﺎن اﺟﺎزه ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﺷﻐﻞ ﺧﻮد را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﺮﺧﻲ ﭘﻴﺸﻪ ﻫﺎ در ﻳﻚ ﺧﺎﻧﺪان ﻣﻮروﺛﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ 3.‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬آن ﻫﺎ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ دﺧﺘﺮان ﻗﺸﺮ ﺑﺎﻻي ﺟﺎﻣﻌﻪ ازدواج ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﻗﺸﺮ ﺑﺎﻻي ﺟﺎﻣﻌﻪ راه ﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ .1-5 -2-3‬اﻗﺸﺎر ﻓﺮودﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﺎﺷﻬﺮوﻧﺪان )اﺳﻴﺮان و ﺑﻨﺪﮔﺎن(‬
‫ﻛﻮچ و اﺳﻜﺎن اﺳﺮاي ﺟﻨﮕﻲ در اﻳﺮان از ﻋﺼﺮ ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ آﻏﺎز و ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن دوران ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‬
‫اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺖ اﺳﻜﺎن اﺳﺮاي روﻣﻲ در ﻋﺼﺮ ﺷﺎﭘﻮر اول در ﺟﻨﺪي ﺷﺎﭘﻮر و اﺳﻜﺎن اﺳﺮاي آﻣﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ‬
‫‪4‬‬
‫ﺷﺎﭘﻮر دوم در ﺷﻮش و ﺷﻮﺷﺘﺮ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﻲ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ و‪ ...‬ﺷﺪ ‪.‬‬
‫ﻧﺎﺷﻬﺮوﻧﺪان و اﺳﻴﺮان ﺑﺮ اﺳﺎس وﻇﻴﻔﻪ‪ ،‬ﺟﻨﺴﻴﺖ و ﺗﺒﺎر ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﭘﺲ از ﻣﺮگ ارﺑﺎب ﺑﺎ ﺗﻮاﻓﻖ ارﺑﺎب اﺻﻠﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﮔﺮوه اﺳﻴﺮان و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺟﺪﻳﺪ آزاد ﻣﻲ‬
‫‪5‬‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن در ﻗﺒﺎل ﻛﺎرﺷﺎن دﺳﺘﻤﺰد ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺣﻖ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺧﺎﻧﻮاده داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻴﮕﺎري و ﺑﻨﺪﮔﻲ ﺑﺪﻫﻜﺎران ﺑﺮاي ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﺪﻫﻲ و ﻓﺮوش ﻛﻮدﻛﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺪران ‪ ،‬ﺑﻴﮕـﺎري‬
‫‪ - 1‬ﮔﻴﺮﺷﻤﻦ‪،‬روﻣﻦ ‪ ،‬اﻳﺮان از آﻏﺎز ﺗﺎ اﺳﻼم ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻌﻴﻦ ‪،‬ص ‪411‬‬

‫‪ - 2‬ﭘﻴﮕﻮﻟﻮﺳﻜﺎﻳﺎ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان از دوران ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﺳﺪه ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮﻳﻢ ﻛﺸﺎورز ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﻳﻚ‪ ،‬ﺻﺺ‪354 - 351‬‬
‫‪ - 3‬ﮔﻴﺮﺷﻤﻦ‪ ،‬روﻣﻦ‪،‬اﻳﺮان از آﻏﺎز ﺗﺎ اﺳﻼم ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻌﻴﻦ ‪،‬ص ‪411‬‬
‫‪ - 4‬ﻛﺮﻳﺴﺘﻴﻦ ﺳﻦ ‪ ،‬آرﺗﻮر‪،‬اﻳﺮان در زﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ رﺷﻴﺪ ﻳﺎﺳﻤﻲ‪ ،‬ص ‪71‬‬
‫‪ - 5‬وﻳﺴﻬﻮﻓﺮ‪،‬ﻳﻮزف‪ ،‬اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن از ‪ 553‬ﭘﻴﺶ از ﻣﻴﻼد ﺗﺎ ‪ 153‬ﭘﺲ از ﻣﻴﻼد‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺮﺗﻀﻲ ﺛﺎﻗﺐ ﻓﺮ ‪،‬ص ‪22‬‬
‫اﻓﺮاد ﻣﺠﺮم و آﻧﺎن ﻛﻪ وﻗﻒ ﻣﻌﺎﺑﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻼك ﻫﺎي ﺑﻨﺪﮔﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻋﺼﺮ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺷـﻤﺎر ﻣـﻲ‬
‫‪1‬‬
‫رﻓﺖ ‪.‬‬
‫ﺗﻬﻴﺪﺳﺘﺎن و ﻓﻘﺮاي ﺑﺪون ﺷﻐﻞ ﻧﻴﺰ ﺑﺨﺸﻲ از ﺗﻮده ﻣﺮدم در ﻋﺼﺮ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ‬
‫دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺰو اﻗﺸﺎر ﻓﺮودﺳﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رﻓﺘﻨﺪ ‪ ،‬ﻣﻴﺎن دو ﻗﺸﺮ ﺗﻨﮕﺪﺳﺖ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻳﻌﻨﻲ‬
‫دروﻳﺸﺎن و ﻓﻘﺮاي ﻓﺮوﻣﺎﻳﻪ ﺗﻤﺎﻳﺰي وﺟﻮد داﺷﺖ؛ زﻳﺮا در آﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺘﻲ ﺣﻘﻴﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﺪه اﻧﺪ اﻣﺎ‬
‫دﺳﺘﮕﻴﺮي از دروﻳﺸﺎن در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ . 3-3‬ردﭘﺎي ﻃﺒﻘﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ‪:‬‬

‫در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﺎ ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ از اﻗﺸﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ روﺑﺮو ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣـﻲ ﺗـﻮاﻧﻴﻢ‬
‫در ﺷﺶ ﻃﺒﻘﻪ اﺻﻠﻲ ﺟﺎي دﻫﻴﻢ ‪.‬‬
‫‪ .1-3-3‬ﺷﺎه‬
‫ﺷﺎه در راس ﻧﻈﺎم ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻗﺮار دارد ‪ ،‬در آﻏﺎز ﻓﺼﻞ ﻳﻜﻢ ارداوﻳﺮاف از‬
‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي اﻳﺮان ﺗﻮﺳﻂ اﺳﻜﻨﺪر ﮔﺠﺴﺘﻚ ﺧﺒﺮ ﻣﻲ دﻫﺪ و ﺳﭙﺲ در اداﻣﻪ ﻣﺘﻦ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ‬
‫ﻛﻪ ﭼﻮن اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا و ﺳﺎﻻر و دﻫﺒﺪ و دﺳﺘﻮر ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ در دﻳﻦ ﺑﻪ ﺷﻚ اﻓﺘﺎدﻧﺪ و اﻳﻦ ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺷﺎه ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻗﺪرت ﻣﺎدي داراي ﻗﺪرت روﺣﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ ،‬در ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ ﻛﺘﺎب‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺗﻌﻠﻖ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﺧﻮب ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .2-3-3‬ﺑﺰرﮔﺎن‬
‫ﭘﺲ از ﺷﺎه ‪،‬ﺑﺰرﮔﺎن و درﺑﺎرﻳﺎن و ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎم را داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬در ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‬
‫ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب ﻃﺒﺮي ﻗﺴﻤﺘﻲ از آن ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﺎﻧﺪه در ﻫﺮ ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﺰرﮔﺎن و ﻧﺠﺒﺎ ﻣﺼﺎدف ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮﻳﻢ » ﻫﻤﻴﻦ ﺑﺰرﮔﺎن و ﻧﮋادﮔﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اردﺷﻴﺮ دوم را ﺧﻠﻊ و و ﺷﺎﭘﻮر ﺳﻮم را ﻣﻘﺘﻮل ﻛﺮدﻧﺪ و‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از ﻫﻤﻴﻦ ﺑﺰرﮔﺎن و ﻧﺠﺒﺎ ﻣﺼﻤﻢ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﻋﻘﺎب ﻳﺰدﮔﺮد اول را از ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﺤﺮوم ﮔﺮداﻧﻨﺪ ‪...‬‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﻘﺼﻮد از ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻨﺼﺒﺎن ﺑﺰرگ دوﻟﺖ و ﻋﺎﻟﻴﺘﺮﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ادارات ﺑﻮده اﺳﺖ ‪«.‬‬
‫‪ - 1‬اﻳﻨﻮﺳﺘﺮاﻧﺘﺴﻒ ‪ ،‬ﻛﻨﺴﺘﺎﻧﺘﻴﻦ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ درﺑﺎره ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺎﻇﻢ ﻛﺎﻇﻢ زاده‪ ،‬ﺻﺺ ‪85 - 84‬‬
‫‪ - 2‬ﻛﺮﻳﺴﺘﻴﻦ ﺳﻦ ‪،‬آرﺗﻮر‪ ،‬اﻳﺮان در زﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ رﺷﻴﺪ ﻳﺎﺳﻤﻲ‪ ،‬ص‪123‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ﻳﻚ ﻛﺘﺎب ارداوﻳﺮاف ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﺟﺮﻣﻬﺎي اﺳﻜﻨﺪر را اﺧﺘﻼف اﻓﻜﻨﺪن ﺑﻴﻦ‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن و ﻛﺪﺧﺪاﻳﺎن اﻳﺮان ﺷﻬﺮ ذﻛﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ اﺳﻜﻨﺪر درﺑﺎر و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ اﻳﺮان را‬
‫آﺷﻔﺘﻪ و وﻳﺮان ﻛﺮد ‪ ،‬در ﻓﺼﻞ ‪ 28‬ﻛﺘﺎب ارداوﻳﺮاف از ﻣﺠﺎزات ﺳﺨﺖ ﻣﺮدي ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺟﺮﻣﺶ اﻳﻦ ﺑﻮده ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﺑﺪ ﻛﺮده و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدﻣﺎن ﻧﺎﺑﺨﺸﺎﻳﺸﮕﺮ و آزاررﺳﺎن‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ . 3-3-3‬روﺣﺎﻧﻴﻮن‬
‫ﭼﻮن ﻣﺬﻫﺐ زرﺗﺸﺘﻲ ﻣﺬﻫﺐ رﺳﻤﻲ دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻮد روﺣﺎﻧﻴﻮن آن زﻣﺎن ﻣﺤﺘﺮم و ﻃﺮف‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻮده و ﻧﻔﻮذ ﺑﺴﻴﺎري در اﻣﻮر ﻣﻤﻠﻜﺘﻲ داﺷﺘﻨﺪ ‪،‬ﺑﻄﻮري ﻛﻪ آﻣﻴﻦ ﻣﺎرﺳﻠﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪» :‬ﻣﻎ ﻫﺎ‬
‫‪2‬‬
‫ﺗﺎﺑﻊ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻤﻠﻜﺘﻲ ﻧﺒﻮدﻧﺪ و ﺑﺮاي ﺧﻮدﺷﺎن ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ داﺷﺘﻨﺪ «‪.‬‬
‫روﺣﺎﻧﻴﻮن ﻛﻪ در دوره ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ و اﺷﻜﺎﻧﻲ در ﻃﺒﻘﺎت ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ در‬
‫اواﺧﺮ دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ راس ﻫﺮم ﻗﺪرت رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ ‪ ،‬ﺑﻄﻮري ﻛﻪ در ﺷﺎﻳﺴﺖ و ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ ﻣﺘﺬﻛﺮ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻛﻪ ‪:‬‬
‫» روﺣﺎﻧﻴﺎن را "ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻓﺮﻫﻨﮓ" ‪3‬ﺧﻮد ﻧﺨﺠﻴﺮ ﻧﻜﺮدن ﺿﺮور اﺳﺖ و دﻳﮕـﺮ ﻛﺴـﺎن ﻣﮕـﺮ‬
‫آﻧﺎن ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﻳﺸﺎن از ﺳﻴﺼﺪ اﺳﺘﻴﺮ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي ﺷﻜﺎرﮔﺮي ﻣﺠﺎز ﺑﻪ ﻧﺨﺠﻴﺮ ﻛﺮدن ﻧﺒﺎﺷـﻨﺪ‬
‫‪4‬‬
‫«‪.‬‬
‫از روﺣﺎﻧﻴﻮن در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ اﺳﻢ ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻧﺸـﺎن دﻫﻨـﺪه‬
‫ﻣﻘﺎم ﻣﺘﻔﺎوت آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﻬﺎ ‪ ،‬اﻟﻘﺎب و ﻣﺸﺎﻏﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ روﺣﺎﻧﻴﻮن در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ‬
‫از ‪ :‬دﺳﺘﻮران – داوران – ﻫﻴﺮﺑﺪان – ﻣﻮﺑﺪان – ﻣﻎ ﻣﺮدان – ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن‬
‫در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﻣﻮﺑﺪان ﻳﺎ ﻫﻤﺎن ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎم را داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﻄﻮري ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ‬
‫ﻳﻜﻢ ﻛﺘﺎب اﻳﻦ اﻧﺠﻤﻦ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺳﻔﺮ وﻳﺮاف را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬ﻣﻐﺎن در اﻳﻦ‬

‫‪ - 2‬ﭘﻴﺮ ﻧﻴﺎ ‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪،‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ‪ ،‬ص ‪2863‬‬
‫‪ - 3‬ﻣﻘﺎم ﺑﺎﻻي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﻪ دارﻧﺪ‬
‫‪ - 4‬ﺷﺎﻳﺴﺖ و ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ ‪،‬ﮔﺰارش ﻛﺘﺎﻳﻮن ﻣﺰدا ﭘﻮر ‪ ،‬ص ‪95‬‬
‫‪1‬‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﻗﺪرت ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎم را در ﺑﻴﻦ روﺣﺎﻧﻴﻮن داﺷﺘﻪ اﻧﺪ اﻣﺎ اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪. 4-3-3‬ارﺗﺸﺘﺎران‬
‫ارﺗﺸﺘﺎران ﻳﺎ ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن ﭘﺲ از روﺣﺎﻧﻴﻮن داراي ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺎﻻﻳﻲ در ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻗﺪرت در‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ در ﻓﺼﻞ ‪ 14‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ روان ارﺗﺸﺘﺎران در ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ راﻣﺶ و در‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ اي ﺷﺎدﻣﺎﻧﻪ ﺳﺘﻮده ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪.5-3-3‬دﺑﻴﺮان‬
‫در ﻓﺼﻞ ‪ 15‬ﻛﺘﺎب ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ ‪:‬‬
‫» و دﻳﺪم روان اﺳﺘﻮاران )اﺳﺘﻮار در اﻋﺘﻘﺎد( و آﻣﻮزﮔﺎران و ﭘﮋوﻫﻨﺪﮔﺎن ‪ ،‬درﮔﺎﻫﻲ روﺷﻦ و‬
‫‪2‬‬
‫در ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺷﺎدي و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺘﺎﻳﺶ آﻣﻴﺰ آﻣﺪ ‪«.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﻨﻈﻮر از آﻣﻮزﮔﺎران آﻳﺎ ﻫﻤﺎن ﻃﺒﻘﻪ دﺑﻴﺮان اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫اﻣﻮر دﻳﻮاﻧﺴﺎﻻري و اداري درﺑﺎر ﺑﺮ ﻋﻬﺪه آﻧﻬﺎ ﺑﻮده ﻳﺎ ﺻﺮﻓﺎ آﻣﻮزﮔﺎران اﻓﺮادي ﺑﻮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن آﻣﻮزش ﻣﻲ داده اﻧﺪ؟ اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻔﻴﺴﻲ آﻣﻮزﮔﺎران را رو ﺣﺎﻧﻴﻮﻧﻲ ﻣﻲ داﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻃﻔﺎل ﺗﻌﻠﻴﻢ‬
‫ﻣﻲ دادﻧﺪ وﻟﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻓﻘﻂ ﻓﺮزﻧﺪان اﺷﺮاف را ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻳﺎ اﻃﻔﺎل ﻋﺎﻣﻪ‬
‫‪3‬‬
‫ﻣﺮدم را ﻫﻢ ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣﻲ داده اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .6-3-3‬ﺗﻮده ﻣﺮدم‬
‫‪.1-6-3-3‬دﻫﻘﺎﻧﺎن‬
‫دﻫﻘﺎﻧﺎن ﺻﺎﺣﺒﺎن اﻣﻼك روﺳﺘﺎﻳﻲ ﺑﻮده اﻧﺪ و ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در اﻗﺘﺼﺎد ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ اﻳﻔﺎ ﻣﻲ ﻛﺮده‬
‫اﻧﺪ ‪ ،‬ﺑﻄﻮري ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻴﺰان ﻣﺎﻟﻴﺎت را ﺑﻪ دوﻟﺖ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ ‪ » ،‬دﻫﻘﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ‬
‫ﭼﺮخ ﻫﺎي ﺿﺮوري دوﻟﺖ ﺑﻮده اﻧﺪ ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺣﻮادث ﻋﻈﻴﻢ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺗﻈﺎﻫﺮي ﻧﻤﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ‬
‫ﻟﻜﻦ از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﻴﺎن اﺳﺘﻮار ﻛﺸﻮر و ﺗﺎرو ﭘﻮد دوﻟﻦ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ ‪،‬آﻧﺎن را ﺑﺎﻳﺪ داراي‬
‫اﻫﻤﻴﺖ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده داﻧﺴﺖ ‪ 4«.‬اﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ در ﻛﻨﺎر ﻛﺪﺧﺪاﻳﺎن ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺷﺪه اﻧﺪ و‬
‫‪ - 1‬ﻛﺮﻳﺴﺘﻴﻦ ﺳﻦ ‪،‬آرﺗﻮر‪ ،‬اﻳﺮان در زﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ رﺷﻴﺪ ﻳﺎﺳﻤﻲ‪ ،‬ص‪129‬‬

‫‪ - 3‬ﻧﻔﻴﺴﻲ ‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن اﻳﺮان ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪،‬ص‪40‬‬
‫‪ - 4‬ﻛﺮﻳﺴﺘﻴﻦ ﺳﻦ ‪ ،‬آرﺗﻮر‪،‬اﻳﺮان در زﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ رﺷﻴﺪ ﻳﺎﺳﻤﻲ ‪،‬ص‪124‬‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ده و دودﻣﺎن و ﻣﻴﻬﻦ و ﻣﻠﻚ و ﺟﺎي وﻳﺮان را آﺑﺎد ﻛﺮدﻧﺪ و اﻳﺸﺎن ﻛﺎرﻳﺰ و رود و‬
‫ﭼﺸﻤﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺮاي ﻛﺸﺎورزي و آﺑﺎداﻧﻲ و ﺑﺮاي ﺑﻬﺮه و ﺳﻮد ﻣﺮدﻣﺎن آوردﻧﺪ و رواﻧﺸﺎن در ﮔﺮوزﻣﺎن‬
‫در ﺟﺎﻳﻲ زرﻳﻦ ﺑﺎ ﺑﺴﺘﺮ ﺧﻮب و ﺑﺎﻟﺶ و ﻓﺮش ﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .2-6-3-3‬ﻛﺸﺎورزان ‪،‬ﺷﺒﺎﻧﺎن و ﭘﻴﺸﻪ وران‬
‫ﻣﺸﺎﻏﻞ اﻳﻦ ﮔﺮوه در ﻳﻚ ﻃﺒﻘﻪ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ و در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣـﻪ ﺗﻤـﺎﻣﻲ اﻳـﻦ ﮔـﺮوه ﺑـﻪ ﺟـﺰ‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن ﺳﺘﻮده ﺷﺪه اﻧﺪ و ﺷﺎﻳﺪ دﻟﻴﻞ آن اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺷـﻐﻞ ﺑﺎزرﮔﺎﻧـﺎن در اﻗﺘﺼـﺎد ﻛﺸـﻮر ﻧﻘـﺶ‬
‫ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و در ﺷﻐﻞ آﻧﻬﺎ دروﻏﮕﻮﻳﻲ و ﺗﻘﻠﺐ ﻛﻪ ﺷﺪﻳﺪا در آﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺖ ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ رواج داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ .3-6-3-3‬ارزاﻧﻴﺎن‬
‫ﻣﺮگ ارزان ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ در ﺧﻮر و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﺮگ اﺳﺖ ‪،‬اﻧﺴﺎن ﻫﺎي ﻣﺮگ ارزان ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺒﻴﺮه و ﻧﺎﺑﺨﺸﻮدﻧﻲ اي ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪه اﻧﺪ و ﺟﺎن آﻧﻬﺎ دﻳﮕﺮ ﻫﻴﭻ ارزﺷﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬اﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪ‬
‫در ﻛﻨﺎر اﺳﺮا و ﺑﻨﺪﮔﺎن و زﻧﺪاﻧﻴﺎن ﺟﺰو ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮﻳﻦ رده ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ ،‬ﺗﺮك‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از اﻋﻤﺎل دﻳﻨﻲ و ﻳﺎ اﻧﺠﺎم ﺑﺮﺧﻲ از اﻋﻤﺎل ﻧﻜﻮﻫﻴﺪه ﺟﺰو ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺒﻴﺮه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺠﺎزات‬
‫ﺳﺨﺘﻲ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ در ﻓﺼﻞ ‪ 55‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺪادي از اﻳﻦ اﻋﻤﺎل اﺷﺎره‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺧﺎﻣﻮش ﻛﺮدن آﺗﺶ ﺑﻬﺮام ‪ ،‬ﺧﺮاب ﻛﺮدن ﭘﻞ رودﺧﺎﻧﻪ ژرف ‪،‬دادن ﮔﻮاﻫﻲ دروغ‬
‫؛ﻫﻤﺴﻮ ﺑﺎ آن در اﻧﺪرز دﺳﺘﻮران ﺑﻪ ﺑﻬﺪﻳﻨﺎن ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫» ﻣﺮدم ﻣﺮگ ارزان را ﺧﻮرش دادن ﺑﻪ آﻳﻴﻦ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﺬا دادن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺮدم از ﻧﻈﺮ دﻳﻨﻲ اﻳﺮادي ﻧﺪارد ‪،‬در اوﺳﺘﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﺰرگ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺎك ﺳﭙﺎري ﻣﺮدﮔﺎن ‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﺎ زن دﺷﺘﺎن ‪ ،‬ﻛﺸﺘﻦ ﺳﮓ آﺑﻲ و‬
‫ﺳﮓ ﮔﻠﻪ و راﺳﻮ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ . 4 -3‬ﻃﺒﻘﺎت ﻣﻌﻨﻮي و روﺣﺎﻧﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪:‬‬

‫در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﺷﺎره ﺑﻪ اﻳﻦ ﻃﺒﻘﺎت ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﺑﻪ ﻃﺒﻘﺎت ﻣﻌﻨﻮي و روﺣﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ در‬
‫‪ - 1‬آﺳﺎﻧﺎ‪ ،‬ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ ﺟﻲ ‪ ،‬ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ‪،‬ﮔﺰارش ﺳﻌﻴﺪ ﻋﺮﻳﺎن ‪ ،‬ص ‪159‬‬
‫ﺟﻬﺎن آﺧﺮت اﺷﺎره ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ اﻧﺪازه زﻳﺎدي ﻫﻤﺴﻮ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻃﺒﻘﺎت ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﻃﺒﻘﺎت ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺎ اﻧﺪﻛﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮات در دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﻧﻴﺰ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ در ﻫﺎدﺧﺖ‬
‫ﻧﺴﻚ روان ﻣﺮد ﭘﺎك دﻳﻦ در ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮ ‪،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮔﺎم ﺑﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ‪ ،‬دوﻣﻴﻦ ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻴﻚ و‬
‫ﺳﻮﻣﻴﻦ ﮔﺎم ﺑﻪ ﻛﺮدار ﻧﻴﻚ و ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﮔﺎم ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ رﺳﺪ ‪ ،‬در رواﻳﺖ داراب‬
‫ﻫﺮﻣﺰدﻳﺎر ﻫﻔﺖ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫» اول ﻫﻤﻴﺴﺘﻜﺎن ﻛﻪ آﻧﺮا ﺑﺎد ﭘﺎﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ‪،‬دوم ﺳﺘﺎره ﭘﺎﻳﻪ ‪،‬ﺳﻮم ﻣﺎه ﭘﺎﻳﻪ ‪،‬ﭼﻬﺎرم‬
‫‪2‬‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭘﺎﻳﻪ ‪ ،‬ﭘﻨﺠﻢ ﮔﺮوﺗﻤﺎن ‪،‬ﺷﺸﻢ "ﭘﺸﻮم اﺧﻮان"‪ ، 1‬ﻫﻔﺘﻢ اﻧﻐﺰ روﺷﻦ«‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ دو ﻃﺒﻘﻪ آﺧﺮ در دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮن ذﻛﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و رﺳﺎﻧﺪن ﻃﺒﻘﺎت ﺑﻪ ﻫﻔﺖ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ‬
‫ﺗﻘﺪس اﻳﻦ ﻋﺪد در دﻳﺎﻧﺖ زرﺗﺸﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪،‬در اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﻫﻤﻴﺴﺘﮕﺎن ﻳﺎ ﺑﺮزخ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از‬
‫ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ و ﻧﻴﺰ دو ﭘﺎﻳﻪ آﺧﺮ ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و اﻫﻮرا ﻣﺰداﺳﺖ ﺟﺰء ﺑﻬﺸﺖ ﺷﻤﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫‪.‬در ﻣﻴﻨﻮي ﺧﺮد داﻧﺎ از ﻣﻴﻨﻮي ﺧﺮد درﺑﺎره ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺑﻬﺸﺖ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ او ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دﻫﺪ‪»:‬‬
‫اوﻟﻴﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻬﺸﺖ از ﺳﺘﺎره ﭘﺎﻳﻪ ﺗﺎ ﻣﺎه ﭘﺎﻳﻪ دوﻣﻴﻦ ﻃﺒﻘﻪ از ﻣﺎه ﭘﺎﻳﻪ ﺗﺎ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭘﺎﻳﻪ و ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻃﺒﻘﻪ‬
‫از ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭘﺎﻳﻪ ﺗﺎ ﮔﺮزﻣﺎن ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻫﻮراﻣﺰدا و اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان اﺳﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭘﺎﻳﻪ‬
‫‪3‬‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻛﺮدار ﻧﻴﻚ اﺳﺖ «‪.‬‬
‫ﻃﺒﻘﺎت ﻣﻌﻨﻮي ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﻴﻨﻮي ﺧﺮد ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ اﺳﺖ ‪ ،‬اﻳﻦ درﺟﺎت ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﻮارد ذﻳﻞ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪ .1-4-3‬ﻫﻤﻴﺴﺘﮕﺎن‬
‫در ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ ﻛﺘﺎب ‪ ،‬ارداوﻳﺮاف ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻫﻤﻴﺴﺘﮕﺎن ﻣﻲ رود ﻛﻪ ﺑﺎد ﭘﺎﻳﻪ اﺳﺖ و در‬
‫آﻧﺠﺎ ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ را ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺰان ﺛﻮاب و ﮔﻨﺎﻫﺸﺎن در ﺗﺮازو ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ و ﻣﺠﺒﻮرﻧﺪ در ﺑﻴﻦ‬
‫ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ ﺳﺮﮔﺮدان ﺑﺎﺷﻨﺪ‪»،‬در اوﺳﺘﺎ اﻳﻦ ﻧﺎم ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻴﺴﻮان و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺟﺎﻳﮕﺎه آﻣﻴﺨﺘﻪ و‬
‫در ﭘﻬﻠﻮي ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻫﻤﻴﺴﺘﻜﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻳﻜﺴﺎن ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ و در ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺮزخ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ‬
‫‪ - 1‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺟﻬﺎن‬
‫‪ - 2‬ﻋﻔﻴﻔﻲ‪ ،‬رﺣﻴﻢ ‪،‬اﺳﺎﻃﻴﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ ‪،‬ص ‪49‬‬
‫‪ - 3‬ﻣﻴﻨﻮي ﺧﺮد‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺣﻤﺪ ﺗﻔﻀﻠﻲ‪ ،‬ص ‪20‬‬
‫‪1‬‬
‫ﺷﻮد ‪«.‬‬
‫‪.2-4- 3‬ﺳﺘﺎره ﭘﺎﻳﻪ‬
‫ارداوﻳﺮاف در ﻓﺼﻞ ‪ 7‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ» ﭘﺲ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮔﺎم را ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻴﻚ ﺑﻪ ﺳﺘﺎره و‬
‫آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻴﻚ ﺟﺎي دارد ﻧﻬﺎدم و روان اﻫﻠﻮان را دﻳﺪم ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﺳﺘﺎره ﭘﺮﺗﻮ روﺷﻨﻲ از‬
‫‪2‬‬
‫آﻧﺎن ﻣﻲ ﺗﺎﻓﺖ ‪«.‬‬
‫ﺳﺘﺎره ﭘﺎﻳﻪ ﻳﺎ ﺳﭙﻬﺮ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻛﻪ ﻫﻮﻣﺖ ﮔﺎه ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﭘﻬﻠﻮي‬
‫اوﻟﻴﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ ‪ ،‬در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ اﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﻛﻪ ﭘﺴﺖ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎم ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺗﻌﻠﻖ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﺟﺰو ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮﻳﻦ ﻃﺒﻘﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻮده و »‪...‬در ﮔﻴﺘﻲ ﻳﺸﺖ‬
‫ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪،‬ﮔﺎﻫﺎن ﻧﺴﺮودﻧﺪ ‪،‬ﺧﻮﻳﺪوده ﻧﻜﺮدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ و دﻫﺒﺪي و ﺳﺎﻻري ﻧﻜﺮدﻧﺪ ‪،‬اﻣﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ‬
‫‪3‬‬
‫دﻳﮕﺮ ﺛﻮاﺑﻬﺎ اﻫﻠﻮ ﺑﻮدﻧﺪ ‪«.‬‬
‫‪ .3-4-3‬ﻣﺎه ﭘﺎﻳﻪ‬
‫ﻧﺎم دوﻣﻴﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي دﻳﻨﻲ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن از آن ﺳﺨﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫‪4‬‬
‫‪،‬در ﺑﻨﺪﻫﺶ ﻣﺎه ﭘﺎﻳﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﭼﻬﺎرم آﺳﻤﺎن ﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ارداوﻳﺮاف در ﻓﺼﻞ ‪ 8‬درﺑﺎره آن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫» ﭼﻮن دو دﻳﮕﺮ ﮔﺎم ﺑﺎ ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻴﻚ ﺑﻪ ﻣﺎه ﭘﺎﻳﻪ آن ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻴﻚ ﺟﺎي دارد ﻓﺮاز‬
‫‪5‬‬
‫ﻧﻬﺎدم اﻧﺠﻤﻦ ﺑﺰرگ اﻫﻠﻮان را دﻳﺪم‪« .‬‬
‫‪ .4-4-3‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭘﺎﻳﻪ‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭘﺎﻳﻪ ﻧﺎم ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻧﻴﻚ ﻛﺮداران ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻣﺎﺑﻴﻦ درﺟﺎت ﻣﺎدي در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن و درﺟﺎت ﻣﻌﻨﻮي در‬
‫ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪:‬ﻣﻘﺎم ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭘﺎﻳﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ درﺟﺎت ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران اﺳﺖ و‬
‫‪ - 1‬ﻋﻔﻴﻔﻲ‪ ،‬رﺣﻴﻢ‪ ،‬اﺳﺎﻃﻴﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ ‪،‬ص ‪643‬‬

‫‪ - 2‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ژاﻟﻪ آﻣﻮزﮔﺎر‪ ،‬ص ‪54‬‬
‫‪ - 3‬ﻫﻤﺎن ‪،‬ص ‪55‬‬
‫‪ - 4‬دادﮔﻲ ‪ ،‬ﻓﺮﻧﺒﻎ ‪،‬ﺑﻨﺪﻫﺶ ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻬﺮداد ﺑﻬﺎر ‪،‬ص‪131‬‬
‫‪ - 5‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ژاﻟﻪ آﻣﻮزﮔﺎر ‪،‬ص ‪55‬‬
‫ﭘﺲ از ﺳﺘﺎره ﭘﺎﻳﻪ و ﻣﺎه ﭘﺎﻳﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﻧﻴﻚ ﺳﻴﺮت اﺳﺖ و ارداوﻳﺮاف در‬
‫ﺳﻮﻣﻴﻦ ﮔﺎم ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺎم ﻣﻴﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻣﻲ ﺑﺲ ﺑﺎﻻﺳﺖ و روﺷﻨﻲ ﻣﺮدﻣﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‬
‫»ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﺎي ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭘﺎﻳﻪ و اﻳﺸﺎن روان ﻫﺎي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫‪1‬‬
‫در ﮔﻴﺘﻲ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺧﻮب و دﻫﺒﺪي و ﺳﺎﻻري ﻛﺮدﻧﺪ ‪«.‬‬
‫‪ .5-4-3‬ﮔﺮزﻣﺎن‬
‫ﮔﺮزﻣﺎن ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ درﺟﻪ ﻣﻴﻨﻮي و ﺟﺎﻳﮕﺎه اورﻣﺰد و اﻳﺰدان اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﻓﺮوغ ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎ‬
‫اﻧﻴﺮان ﻫﻢ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ‪،‬ﺻﻮرت اوﺳﺘﺎﻳﻲ آن ﮔﺮودﻣﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺧﺎﻧﻪ ﺳﺘﺎﻳﺶ و ﺳﺮاي ﻧﻴﺎﻳﺶ اﺳﺖ‬
‫درﺑﺎره آن در ﻳﺸﺖ ﻫﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ ‪:‬‬
‫» ﮔﺮزﻣﺎن ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﺎن ﭘﺎك و ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ اﻫﻮرا ﻣﺰدا را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ و دروغ ﭘﺮﺳﺘﺎن را در‬
‫‪2‬‬
‫آن راﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ «‬
‫در اداﻣﻪ ﺳﻔﺮ ارداوﻳﺮاف ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﻲ اﻳﺰد ﺑﻬﻤﻦ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه اورﻣﺰد و اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان و دﻳﮕﺮ‬
‫اﻫﻠﻮان و ﻓﺮوﻫﺮ زرﺗﺸﺖ اﺳﭙﻴﺘﻤﺎن و ﻛﻲ وﻳﺸﺘﺎﺳﺐ و ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ و اﻳﺴﺪو اﺳﺘﺮ ﭘﺴﺮ زرﺗﺸﺖ ﻣﻲ رود‬
‫و در اﻳﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻋﺎﻟﻲ ﻣﻌﻨﻮي ﻛﻪ ﻋﺮش اﻟﻬﻲ و ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻣﻌﻨﻮي زرﺗﺸﺘﻴﺴﺖ ﺑﺎ اﻫﻮرا ﻣﺰدا ﺑﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﻲ ﻧﺸﻴﻨﺪ ‪ .‬ﺷﻤﺎره ﻃﺒﻘﺎت ﻣﻌﻨﻮي در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ‪ 5‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﻃﺒﻘﺎت ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﭘﺮاﻛﻨﺪه و ﺑﺪون ﺷﻤﺎره ﮔﺰاري ذﻛﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ ﭘﺲ ﻟﺰوﻣﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﻛﻪ دو ﻃﺒﻘﻪ اﺿﺎﻓﻲ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ‬
‫ﻋﺪد ﻣﻘﺪس ﻫﻔﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮد ‪ ،‬از اﻳﻦ ﭘﻨﺞ ﻃﺒﻘﻪ ﺳﻪ ﻃﺒﻘﻪ آن ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ :‬ﺳﺘﺎره ﭘﺎﻳﻪ – ﻣﺎه ﭘﺎﻳﻪ و ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭘﺎﻳﻪ ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻪ ﺧﻮد ﻋﺪد ﻣﻘﺪﺳﻲ در دﻳﺎﻧﺖ‬
‫زرﺗﺸﺖ اﺳﺖ و ﻛﺎﻣﻼ ﻫﻤﺴﻮ ﺑﺎ ﺳﻪ اﺻﻞ ﻛﻠﻴﺪي ‪ :‬ﭘﻨﺪار و ﮔﻔﺘﺎر و ﻛﺮدار ﻧﻴﻚ در آﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺖ ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ‪،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ درﺳﺖ اﻳﻦ ﻃﺒﻘﺎت ﻣﻌﻨﻮي ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ دﻗﻴﻖ اﺳﻄﻮره آﻓﺮﻳﻨﺶ زرﺗﺸﺘﻲ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﭼﺮا ﻛﻪ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺎﺑﻖ دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﻃﺒﻘﺎت ﻣﻌﻨﻮي روان ﻫﺎي درﮔﺬﺷﺘﮕﺎن‬
‫ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ اﺳﺘﻮره ﺷﻨﺎﺳﻲ زرﺗﺸﺘﻲ اﺳﺖ‬
‫‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ‪:‬‬
‫‪ - 1‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪55‬‬

‫‪ - 2‬ﻋﻔﻴﻔﻲ ‪ ،‬رﺣﻴﻢ‪ ،‬اﺳﺎﻃﻴﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ ‪،‬ص‪605‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ دﻳﺪﻳﻢ ﺷﻤﺎر ﻃﺒﻘﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﭼﻬﺎر ﮔﺮوه اﺻﻠﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ :‬روﺣﺎﻧﻴﻮن – ارﺗﺸﺘﺎران – دﺑﻴﺮان – ﺗﻮده ﻣﺮدم ‪ .‬دو ﻃﺒﻘﻪ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ در راس اﻳﻦ ﻫﺮم‬
‫ﻗﺮار دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺎه و ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﻃﺒﻘﺎت در ﻛﺘﺎب ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ اﺷﺎره ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺎدي ﻣﺎ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﺎ ﻃﺒﻘﺎت ﻣﻌﻨﻮي و روﺣﺎﻧﻲ روان‬
‫درﮔﺬﺷﺘﮕﺎن در ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ ﻧﻴﺰ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻴﻨﺶ زرﺗﺸﺘﻲ ﺑﻪ ﭘﻨﺞ ﻃﺒﻘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد و اﻳﻦ ﻃﺒﻘﺎت ﻧﻴﺰ ﻛﺎﻣﻼ ﻫﻤﺴﻮ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻳﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺤﺘﻮي ﻛﺘﺎب ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻛﺎﻣﻼ ﻫﻤﺴﻮ ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺴﺖ و اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ‬
‫ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻌﺘﺒﺮ دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد ‪.‬‬
‫‪ .5-3‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ‪:‬‬

‫در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده در ﻛﺘﺎب از ﻧﮕﺎه آﻣﺎر )در‪ 101‬ﻓﺼﻞ ﻛﺘﺎب (ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﺣﺎﺻﻞ از اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﻴﻜﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮي روﺷﻨﺘﺮ از اﻳﻦ ﻧﻬﺎد‬
‫ﻣﻬﻢ در ﻛﺘﺎب ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﻢ و ﻳﺎﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮ روﺷﻦ ﺧﻮد روﺷﻨﮕﺮ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻛﺎرﻛﺮدﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده در‬
‫دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ و ﻧﻴﺰ در ﺑﻴﻦ زرﺗﺸﺘﻴﺎن آن دوران ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪.1-5-3‬ﺧﺎﻧﻮاده در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‬

‫ﺧﺎﻧﻮاده از ﻧﮕﺎه ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﻧﻬﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﻤﻪ ﺟﻮاﻣﻊ دﻳﺪه‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻬﺎد ﻛﻮﭼﻚ از ﻳﻚ زن و ﻳﻚ ﻣﺮد و ﻓﺮزﻧﺪان ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده در‬
‫ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎي ﺧﻮد ‪ ،‬اﺷﺎره ﺑﺮ اﻗﻮام و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪاﻧﻲ دارد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ و ﻳﻚ واﺣﺪ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻳﻲ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ‪ ،‬ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪي ﺧﺎﻧﻮاده ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻣﻞ اﻳﻦ‬
‫واﺣﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ ‪ »،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎن ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده ﺷﺎﻣﻞ دو ﻳﺎ ﺗﻌﺪاد ﺑﻴﺸﺘﺮي از‬
‫اﻓﺮادي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ارﺗﺒﺎط آﻧﻬﺎ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺧﻮﻧﻲ و ﻳﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ازدواج اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ ‪ ،‬ﻳﻚ زن و ﺷﻮﻫﺮ و ﻳﺎ دو ﺧﻮاﻫﺮ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آﻳﻨﺪ ‪«.‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎن اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ از ﺧﺎﻧﻮاده را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬ﺧﺎﻧﻮاده اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ‪،‬‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده ﺗﺴﺎوي ﮔﺮا‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده ﺗﻚ واﻟﺪي‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده ﺻﻠﺒﻲ ﻳﺎ ﻫﻢ ﺧﻮن ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ﮔﺴﺘﺮده ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده ﮔﺴﺘﺮده ﺗﻌﺪﻳﻞ ﺷﺪه ‪،‬ﺧﺎﻧﻮاده ﮔﺴﺘﺮده ﻧﻮﻳﻦ ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺮﻛﺐ ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺴﺘﻘﻞ ‪،‬‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﻧﻜﺎﺣﻲ‪،‬ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺴﺘﻪ اي ‪.‬‬
‫دوﮔﻮﻧﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻬﻤﻲ را ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺴﺘﻪ اي و ﮔﺴﺘﺮده‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪» ،‬ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺴﺘﻪ اي ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺸﺘﺮك ﻳﻚ زن و ﻣﺮد ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪان آﻧﻬﺎ ‪.‬‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده ﮔﺴﺘﺮده ﻫﻤﺎن ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺴﺘﻪ اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻫﻤﻴﺸﻪ واﻟﺪﻳﻦ ﻫﻤﺴﺮان ﺑﻪ آن اﻓﺰوده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬ﺧﺎﻧﻮاده ﮔﺴﺘﺮده را اﻏﻠﺐ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ 2«.‬؛ ﺷﻜﻞ ﻏﺎﻟﺐ ﺧﺎﻧﻮاده در دوره‬
‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ دو ﻧﻮع ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺰ دوام آورده اﺳﺖ ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ اﻣﺮوزه‬
‫ﻛﻔﻪ ﺗﺮازو ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺴﺘﻪ اي ﭘﺎﻳﻴﻦ رﻓﺘﻪ و ﺧﺎﻧﻮاده ﮔﺴﺘﺮده ﺟﺰ در ﺟﻮاﻣﻊ ﻋﺸﺎﻳﺮي و روﺳﺘﺎﻳﻲ‬
‫دﻳﺪه ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﺮوزه ﺑﺮاي ازدواج داﻣﺎد ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﻋﻼن رﺿﺎﻳﺖ ﭘﺪر از‬
‫دﺧﺘﺮ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﻣﻴﻜﺮد ‪ ،‬و در ﺻﻮرت راﺿﻲ ﺑﻮدن دﺧﺘﺮ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ وي ازدواج ﻛﻨﺪ ‪» ،‬ﺑﻪ‬
‫ﮔﺰارش اﺳﺘﺮاﺑﻮن ازدواج در اﻋﺘﺪال ﺑﻬﺮي ﺷﺐ و روز ]ﻧﻮروز[ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺮد در روز‬
‫ﻋﺮوﺳﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﺣﻖ ﺧﻮردن ﻳﻚ ﺳﻴﺐ ﻳﺎ ﻣﻐﺰ ﻳﻚ ﺷﺘﺮ را داﺷﺖ ‪ .‬ﻫﺮودوت ﺳﻦ ازدواج را ﺑﺮاي ﻣﺮدان‬
‫‪3‬‬
‫‪ 20‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ﻣﻲ داﻧﺪ و وﻧﺪﻳﺪاد ﺳﻦ ازدواج دﺧﺘﺮان را ‪ 15‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ﻣﻲ آورد‪«.‬‬
‫در آن دوره ازدواج در ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻧﻮع ﺑﺮﮔﺰار ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از ‪ -1 :‬ﭘﺎدﺷﺎه زن ﻛﻪ‬
‫ازدواج ﻳﻚ دﺧﺘﺮ و ﭘﺴﺮ ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﺎ اﺟﺎزه ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﻮد و ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﻧﻮع ازدواج ﺑﻮد ‪-2‬‬
‫اﻳﻮك زن ‪» ،‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﭘﺪر دﺧﺘﺮي داراي ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﺴﺮ ﻧﺒﻮد ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﺮط ﺑﻪ ازدواج ﻣﺮدي در ﻣﻲ آﻣﺪ ‪،‬‬
‫ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﺴﺮ آﻧﻬﺎ ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﭘﺪر ﺧﻮد ﺗﻠﻘﻲ ﻧﺸﻮد ‪،‬ﺑﻠﻜﻪ ﭘﺴﺮ و وارث ﭘﺪر ﻳﺎ ﺑﺮادر ﺑﺪون ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﺴﺮ‬
‫ﻣﺎدرش ﺑﺎﺷﺪ‪ -3 4«.‬ﺳﺘﺮ زن ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻮك زن اﺳﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﭘﺪر ﻳﺎ ﺑﺮادر زن ‪ ،‬ﻳﻜﻲ‬
‫‪ - 1‬ﻋﻀﺪاﻧﻠﻮ ‪،‬ﺣﻤﻴﺪ‪ ،‬آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﺳﺎﺳﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ ‪ ،‬ص ‪272‬‬

‫‪ - 2‬ﻣﻮر ‪ ،‬اﺳﺘﻔﻦ ‪ ،‬دﻳﺒﺎﭼﻪ اي ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺮﺗﻀﻲ ﺛﺎﻗﺐ ﻓﺮ‪ ،‬ص‪33‬‬
‫‪ - 3‬رﺟﺒﻲ ‪ ،‬ﭘﺮوﻳﺰ‪،‬ﻫﺰاره ﻫﺎي ﮔﻤﺸﺪه ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول ‪ ،‬ص ‪452‬‬
‫‪ - 4‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪453‬‬
‫از ﺧﻮﻳﺸﺎن ﻳﺎ ﻫﺮ ﻣﺮد دﻳﮕﺮي ﭘﺪر ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﺴﺮ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ -4‬ﭼﺎﻛﺮ زن ‪ ،‬ﺑﻪ زن دوم‬
‫ﻣﺮد ﻣﻴﮕﻔﺘﻨﺪ ‪ -5.‬ﺧﻮد ﺳﺮ زن ‪ :‬ﺑﻪ دﺧﺘﺮي ﻣﻴﮕﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺪون اﺟﺎزه ﭘﺪرش ازدواج ﻛﻨﺪ و ﭘﺪر ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ‬
‫او را از ارث ﻣﺤﺮوم ﻛﻨﺪ اﻣﺎ ازدواﺟﺶ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻚ ﻣﺮد ﻣﻴﺘﻮاﻧﺴﺖ داراي ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻫﻤﺴﺮ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬اﻣﺎ در اﻛﺜﺮ ﻣﻮارد در ﺑﻴﻦ ﺗﻮده‪ ،‬ﻣﺮدان ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﻳﻚ زن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﭼﻨﺪ ﻫﻤﺴﺮي ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻴﻦ اﺷﺮاف و درﺑﺎرﻳﺎن رواج داﺷﺖ ‪،‬ﺧﺎﻧﻮاده در اﻳﻦ‬
‫دوره ﻣﺮدﺳﺎﻻر ﺑﻮد اﻣﺎ زن ﻧﻘﺶ ﻛﻠﻴﺪي را در ﺧﺎﻧﻮاده اﻳﻔﺎ ﻣﻲ ﻛﺮد و وﻇﻴﻔﻪ ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ دوش او ﺑﻮد ‪،‬‬
‫‪.2-5-3‬اﻫﻤﻴﺖ ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ ذﻛﺮ ﺷﺪ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺷﺎﻣﻞ ‪ 101‬ﻓﺼﻞ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬دراﻳﻦ ﻣﻴﺎن ‪29‬‬
‫ﻓﺼﻞ از ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده وﻟﺰوم ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات آن اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫آن ﺑﻪ ﻛﻞ ﻣﻄﺎﺑﻖ راﺑﻄﻪ ‪ Q=n／N‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 28/71‬درﺻﺪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه اﻫﻤﻴﺖ‬
‫ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده در دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .3-5-3‬ﻧﻈﺎم ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات ﺧﺎﻧﻮاده در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‬
‫در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻧﻬﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ داراي ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫و ﻣﻘﺮراﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺨﻄﻲ از آﻧﻬﺎ ﻋﻘﻮﺑﺘﻬﺎي ﺳﺨﺘﻲ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﻲ آورد‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﭼﻬﺎرﭼﻮﺑﻬﺎ‬
‫و ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫اﻟﻒ – ﻧﻜﻮﻫﺶ رواﺑﻂ ﺟﻨﺴﻲ ﺧﺎرج از ازدواج‬
‫‪ 9‬ﻓﺼﻞ از ‪ 29‬ﻓﺼﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﺘﺎب درﺑﺎره ﭼﻬﺎر ﭼﻮب رواﺑﻂ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ و ﻟﺰوم‬ ‫‪-‬‬
‫ﺣﻔﻆ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي آن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ)‪31‬درﺻﺪ(؛ اﻳﻦ ﺧﻄﻮط ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ رواﺑﻂ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﺧﻴﺎﻧﺖ زن ﺑﻪ ﺷﻮﻫﺮ )‪ 55/55‬درﺻﺪ( ﻛﻪ ﻣﻴﺘﻮان آن را ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪:‬اﻟﻒ –‬
‫ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺑﺪون ﺳﻘﻂ ﺟﻨﻴﻦ ﻓﺼﻮل‪ 69 ، 24‬و ‪ 85‬ب – ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺳﻘﻂ ﺟﻨﻴﻦ ﻓﺼﻮل ‪ 78‬و‬
‫‪64‬‬
‫‪ - 2‬ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻣﺮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زن)‪ 22/22‬درﺻﺪ(‪ ،‬ﻓﺼﻮل ‪ 60‬و ‪88‬‬
‫‪ -3‬روﺳﭙﻴﮕﺮي)‪ 11/11‬درﺻﺪ(‪ ،‬ﻓﺼﻞ ‪81‬‬
‫‪ -4‬ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻫﻤﺠﻨﺴﮕﺮاﻳﻲ)‪ 11/11‬درﺻﺪ ( ‪ ،‬ﻓﺼﻞ ‪19‬‬

‫ب‪ -‬آداب ﻫﻤﺴﺮداري‬
‫‪ 16‬ﻓﺼﻞ از ‪ 29‬ﻓﺼﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ذﻛﺮ وﻇﺎﻳﻒ زن و ﻣﺮد در ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ )‪ 55/17‬درﺻﺪ ( ‪.‬‬
‫‪ -1‬وﻇﺎﻳﻒ ﻣﺮد درﺧﺎﻧﻮاده ؛ ‪ 2‬ﻓﺼﻞ )‪ 12/5‬درﺻﺪ( و ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮارد زﻳﺮ اﺳﺖ ‪ :‬اﻟﻒ – ﻧﻬﻲ از‬
‫ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻓﺮزﻧﺪ )ﻓﺼﻞ‪ ( 43‬ب‪ -‬ﻟﺰوم آﻣﻮزش ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري ﺑﻪ زن ) ﻓﺼﻞ ‪.( 68‬‬
‫‪ -2‬وﻇﺎﻳﻒ زن درﺧﺎﻧﻮاده ؛ ‪ 14‬ﻓﺼﻞ )‪ 87/5‬درﺻﺪ( و ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮارد زﻳﺮاﺳﺖ‪ :‬اﻟﻒ – رﻋﺎﻳﺖ آداب‬
‫دﺷﺘﺎن ‪ 1‬در ﻓﺼﻮل ‪20‬و ‪ . 22‬ب – ﻧﻬﻲ ازﺳﻘﻂ ﺟﻨﻴﻦ ‪ ،‬در ﻓﺼﻞ ‪ .44‬پ‪ -‬ﻧﻬﻲ ازرﻫﺎ ﻛﺮدن‬
‫ﻛﻮدك در ﻓﺼﻞ ‪ . 59‬ت – ﻧﻬﻲ از ﺷﻴﺮ ﻧﺪادن ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ‪.‬در ﻓﺼﻮل ‪94 ، 87‬و ‪ .95‬ج –‬
‫ﻧﻬﻲ از ﺧﻮدآراﻳﻲ و ﺗﺤﻘﻴﺮ ﺷﻮﻫﺮ ‪،‬در ﻓﺼﻞ ‪ . 62‬چ– ﻧﻬﻲ از ﺑﺪ زﺑﺎﻧﻲ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎن و دزد‬
‫ﻓﺼﻮل ‪ 63‬و ‪ .82‬ح – ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري از ﺷﻮﻫﺮ و ﺳﺎﻻر‪ ،‬در ﻓﺼﻞ ‪. 13‬خ‪ -‬ﻧﻬﻲ از ﭘﻴﻤﺎن‬
‫ﺷﻜﻨﻲ ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ و ﺧﺸﻨﻮد ﻧﺒﻮدن از ﺷﻮﻫﺮ و ﻫﻤﺨﻮاﺑﮕﻲ ﻧﻜﺮدن ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ ‪،‬در ﻓﺼﻞ‪ .71‬ر–‬
‫ﻧﻬﻲ ﭘﻨﻬﺎﻧﻜﺎري از ﺷﻮﻫﺮ‪،‬ﻓﺼﻞ ‪ . 83‬ز– ﻧﻬﻲ اﺳﺘﻔﺎده از رﻧﮓ و ﻣﻮي‪ ،‬ﻓﺼﻞ ‪. 73‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در ﻧﻤﻮدار )‪ .(4-3‬ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﺪ ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ وﻇﺎﻳﻒ زن در ﺧﺎﻧﻮاده ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ از‬
‫وﻇﺎﻳﻒ ﻣﺮد ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -1‬اﻧﻮاع ازدواج و اﻧﻮاع ﺧﺎﻧﻮاده در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‬
‫در ﻛﺘﺎب اﺷﺎره ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻪ اﻧﻮاع ازدواج ﻧﺸﺪه ﺗﻨﻬﺎ در ‪ 4‬ﻓﺼﻞ)‪ 7،2،86‬و‪ (8‬ﺑﻪ ازدواج‬
‫ﺧﻮﻳﺪوده ﺳﻔﺎرش ﺷﺪه ) ‪ 13/79‬درﺻﺪ از ‪ 29‬ﻓﺼﻞ ( ‪ ،‬ﺧﻮﻳﺪوده را اﻏﻠﺐ ﻣﻮرﺧﻴﻦ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان‬
‫ازدواج ﺑﺎ ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﻣﻌﻨﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎﻟﺴﺎر ﺧﻼف اﻳﻦ ﻧﻈﺮ را اراﺋﻪ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ » :‬از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻌﻨﻲ ﺧﻮﻳﺪودت را آن ﻃﻮري ﻛﻪ اوﺳﺘﺎ ﻣﻘﺮر ﻛﺮده درﻳﺎﺑﻴﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻬﻤﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻲ آن‬
‫ﻣﻌﺮﻓﺖ و ارﺗﺒﺎط ﻣﻴﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺧﻠﻖ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﭘﺎرﺳﺎﻳﻲ اﺳﺖ ‪ 2 « .‬؛اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺑﺎﻟﺴﺎر از‬
‫‪ - 1‬دﺷﺘﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺧﻮن ﺣﻴﺾ و ﻳﺎ زﻧﻲ ﻛﻪ دوران ﻋﺎدت ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ را ﻣﻲ ﮔﺬراﻧﺪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫‪ - 2‬ﻋﻄﺎﻳﻲ‪،‬اﻣﻴﺪ‪ ،‬اﻳﺮان در ﭘﺲ ﭘﺮده ﺗﺎرﻳﺦ ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻋﻄﺎﻳﻲ ‪ ،1377 ،‬ص ‪91‬‬
‫ﺧﻮﻳﺪوده ﺑﺴﻴﺎر دور از ذﻫﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﺮ اﺳﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺪوده‬
‫ﺳﻔﺎرش ﺑﻪ ازدواج ﻓﺎﻣﻴﻠﻲ اﺳﺖ ﭼﺮا ﻛﻪ در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬اﻧﺪرز آذر ﺑﺎد ﻣﻬﺮﺳﭙﻨﺪان‬
‫‪،‬ﮔﺰﻳﺪه ﻫﺎي زاد اﺳﭙﺮم و زﻧﺪ ﺑﻬﻤﻦ ﻳﺴﻦ ‪ .‬ﻫﻤﮕﻲ ازدواج ﺑﺎ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن را ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻛﺮده اﻧﺪ و آن را‬
‫ﻣﻮﺟﺐ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﺗﺒﺎر ذﻛﺮ ﻛﺮده اﻧﺪ‪ ،‬واﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻮرﺧﻴﻦ اﻣﺮوز ﺧﻮﻳﺪوده را ﺻﺮﻓﺎ ازدواج ﺑﺎ ﻣﺤﺎرم‬
‫ﻣﻴﺪاﻧﻨﺪ ﻧﺎﺷﻲ از ذﻫﻨﻴﺘﻲ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﮕﺎه ﻓﻘﻪ اﺳﻼﻣﻲ درﺑﺎره ﻣﺤﺎرم را وارد دﻳﺎﻧﺖ زرﺗﺸﺘﻲ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬ﺳﻔﺎرش ﺑﻪ ازدواج ﺧﻮﻳﺪوده در اوﺳﺘﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺣﺘﻲ زرﺗﺸﺖ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ دﺧﺘﺮش‬
‫ﭘﻮرﭼﻴﺴﺘﺎ را ﺑﻪ ﻋﻘﺪ ازدواج ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ ﻛﻪ ﺑﻴﻨﺸﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻓﺎﻣﻴﻠﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد در ﻣﻲ آورد ‪ ،‬ﺳﻔﺎرش ﺑﻪ‬
‫ازدواج ﻓﺎﻣﻴﻠﻲ در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺘﺎﺧﺮ در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد »ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ وﻗﺘﻲ در ﺷﺎﻳﺴﺖ و‬
‫ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ ﻣﻴﺨﻮاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺪودس ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﺰرگ را از ﻣﻴﺎن ﻣﻲ ﺑﺮد ﻳﺎ در ﮔﺰﻳﺪه ﻫﺎي زاد اﺳﭙﺮم‬
‫ﺑﺮ ﻣﻲ ﺧﻮرﻳﻢ ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺪوده ﺑﺮاي اداﻣﻪ ﻧﺴﻞ ﭘﺎك ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻛﺎر ﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ و ﻋﺎﻣﻞ ﻧﻴﻚ زاﻳﻲ‬
‫‪1‬‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﻌﻨﻲ آن ﺗﺎﻣﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻛﻨﻴﻢ‪« .‬‬
‫در اداﻣﻪ ‪ ،‬درﭼﻨﺪ ﺑﻨﺪ ﻛﺘﺎب ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺷﺪﻳﺪي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺠﻨﺲ ﮔﺮاﻳﻲ ﺷﺪه و اﻳﻦ ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع ازدواج ﻛﻪ اﻣﺮوزه در ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺪرن راﻳﺞ ﺷﺪه اﺳﺖ در آن دوره ﺳﺨﺖ ﻧﻜﻮﻫﻴﺪه‬
‫ﺑﻮده ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ذﻛﺮ رواﺑﻂ اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺎﻧﻨﺪ زن و ﺷﻮﻫﺮ و ﻓﺮزﻧﺪان و ﭘﺪر ﺑﺰرگ و ﻣﺎدر‬
‫ﺑﺰرگ در ﻛﺘﺎب ﻣﻲ ﺗﻮان ﭘﻲ ﺑﺮد ﻛﻪ دو ﻧﻮع ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺴﺘﻪ اي و ﮔﺴﺘﺮده در آن دوره راﻳﺞ ﺑﻮده ﻛﻪ‬
‫ﻫﺴﺘﻪ اﺻﻠﻲ آﻧﻬﺎ را در درﺟﻪ ﻧﺨﺴﺖ رﻳﺶ ﺳﭙﻴﺪان وﺳﭙﺲ ﻣﺮدان ﺑﺎﻟﻎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دادﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺑﻨﺪ)ﻓﺼﻞ‪ (65‬از ‪ 29‬ﺑﻨﺪ ﺑﺨﺶ ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﻟﺰوم اﺣﺘﺮام ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر‬
‫اﺷﺎره دارد )‪ 3/44‬درﺻﺪ(‪.‬‬
‫‪ .4-5-3‬ﺟﺎﻳﮕﺎه زن در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‬
‫ﻓﺮ و ﺷﻜﻮه و ﻋﻈﻤﺖ ﻫﺮ دﻳﻦ و ﻓﺮﻫﻨﮓ را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﺣﺘﺮاﻣﻲ ﻛﻪ آن ﻛﻴﺶ ﺑﺮاي زن ﻗﺎﺋﻞ‬
‫اﺳﺖ اﻧﺪازه ﮔﺮﻓﺖ و ﺳﻨﺠﻴﺪ ‪ ،‬در ﮔﺎﺗﺎﻫﺎ ﻣﻘﺎم زن آن ﭼﻨﺎن ﺑﺎﻻﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﺮ ﺟﺎ و از ﻫﺮ ﻟﺤﺎظ ﺑﺎ‬
‫‪ - 1‬رﺟﺒﻲ ‪،‬ﭘﺮوﻳﺰ‪ ،‬ﻫﺰاره ﻫﺎي ﮔﻤﺸﺪه ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول ‪ ،‬ص ‪456‬‬
‫ﻣﺮد ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻳﺴﻨﺎ ﻫﺎت ﺳﻲ و ﭘﻨﺞ ﺑﻨﺪ ﺳﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ ‪ »:‬ﻣﺎ ﻫﻤﻪ ﻓﺮوﻫﺮان و روان‬
‫ﻫﺎي زﻧﺎن و ﻣﺮدان ﭘﺎرﺳﺎ و راﺳﺖ را ﻣﻲ ﺳﺘﺎﻳﻴﻢ ‪ .‬در ﻫﻔﺖ ﻳﺸﺖ ﻛﺮده ﺳﻪ ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه ‪ :‬ﻣﺎ ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ روان و ﻓﺮوﻫﺮﻫﺎي ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﭘﺎك را ﺑﺴﺘﺎﻳﻴﻢ ‪ «.‬در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ اﻳﻦ ﻧﮕﺎه واﻻ ﺑﻪ زن‬
‫را ﻛﻤﺘﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ‪ ،‬در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﺮ روي ﺟﻨﺒﻪ ﻣﻨﻔﻲ زﻧﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ‬
‫ﺟﻨﺒﻪ ﻣﺜﺒﺖ آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ اﺷﺎره ﺷﺪ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺗﻮﺟﻪ وﻳﮋه اي ﺑﻪ زﻧﺎن ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ و وﻇﺎﻳﻒ ﺑﻴﺸﻤﺎري را ﻧﻴﺰ ﺑﺮﻋﻬﺪه آﻧﻬﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ زﻧﺎن در ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه وﺟﻮد ﻳﻚ ﺧﺎﻧﻮاده زن ﺳﺎﻻر ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻬﺎ ﺗﻨﻬﺎ در ﻗﺒﺎل‬
‫ﺷﻮﻫﺮ و ﻓﺮزﻧﺪان اﺳﺖ و ﺟﺎﻳﮕﺎه زن در ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﻤﻮاره در رﺗﺒﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮد ﻗﺮار دارد‬
‫و اﻳﻦ ﻣﺮدان ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺪﺧﺪاي ﺧﺎﻧﻪ وﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﻧﺪه اﺻﻠﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آﻳﻨﺪ و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻋﻘﻮﺑﺘﻲ ﺳﺨﺖ را در ﺟﻬﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﻲ آورد‪ ،‬ﺣﺘﻲ در ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﻣﺘﺎﺧﺮ‬
‫ﺧﻮد زن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻮﺟﻮدي اﻫﺮﻳﻤﻨﻲ ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﻨﺪﻫﺶ اﺷﺎره ﺟﺎﻟﺒﻲ دارد ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ اورﻣﺰد ﻧﺎﺗﻮان ﺑﻮد از اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺨﻠﻮق دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮاز زن ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧﺪ آوري ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺟﺰ اﻳﻦ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻲ ﻛﺮد ‪...»:‬ﻣﺮا ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻫﺮﻣﺰدم ﺑﻴﺎزاري‪.‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﻜﻲ را ﻣﻲ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﻣﺮد را از او ﻛﻨﻢ ‪،‬آﻧﮕﺎه ﻫﺮﮔﺰ ﺗﻮ را ﻧﻤﻲ آﻓﺮﻳﺪم ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﻮ را آن ﺳﺮده ﭘﺘﻴﺎره از ﺟﻬﻲ اﺳﺖ‬
‫‪ 1«...‬اﻳﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ در ذﻫﻦ روﺣﺎﻧﻴﻮن ﻳﺎ ﻣﺮدان ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‪،‬زﻧﺎن در ﻗﻠﻤﺮو اﻫﻮراﻳﻲ‬
‫ﻗﺮار ﻧﻤﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫در ﺟﺎ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻓﺼﻮل ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻧﮕﺎه ﻣﻨﻔﻲ ﺑﻪ زﻧﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫‪،‬ارداوﻳﺮاف در ﺳﻔﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﻴﺎي ﭘﺲ از ﻣﺮگ دارد ﺑﺎ اﻧﺒﻮه زﻧﺎن و ﻣﺮداﻧﻲ روﺑﺮو ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫دﻻﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ و ﻳﺎ دوزخ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﺮدان ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻏﻞ و رﻓﺘﺎرﻫﺎﻳﺸﺎن‬
‫اﻳﺸﺎن را ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ ﺑﻬﺸﺖ ﻳﺎ دوزخ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﮔﻨﺎﻫﺎن و ﭘﺎداﻓﺮه زﻧﺎن ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺟﻨﺴﻴﺖ آﻧﺎن ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ ‪ ،‬زﻧﺎن ﺑﺎ دﻳﺪي ﺟﻨﺴﻴﺘﻲ ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﻮﺿﻊ زن و ﻏﺎﻟﺒﺎ از دﻳﺪ ﻣﺮدان و وﻇﺎﻳﻔﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدان‬
‫اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺮ دوش آﻧﺎن ﻧﻬﺎده اﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻳﺎ دوزخ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻨﺎﻫﺎن زﻧﺎن ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬روﺳﭙﻲ ﮔﺮي‪ ،‬ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ زﻧﺎﺷﻮﻳﻲ‪ ،‬ﭘﺮﻫﻴﺰ در دوره‬
‫‪ - 1‬دادﮔﻲ ‪ ،‬ﻓﺮﻧﺒﻎ ‪ ،‬ﺑﻨﺪﻫﺶ ‪ ،‬ﮔﺰارش ﻣﻬﺮداد ﺑﻬﺎر ‪ ،‬ص‪83‬‬
‫دﺷﺘﺎن‪ ،‬ﺟﺎدوﮔﺮي‪ ،‬ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ در ﺷﻴﺮ دادن ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻘﻂ ﺟﻨﻴﻦ‪ ،‬زﺑﺎن درازي ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ وﻋﺪول از‬
‫"ﺧﻮﻳﺪوده"‪ 1‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﻪ وﻳﮋه در اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺣﻀﻮر زن‪ ،‬زن "اﻫﻠﻮ" ‪ 2‬و زن "دروﻧﺪ" ‪3‬در‬
‫درازﻧﺎي ﻣﺘﻦ ﻣﺰﺑﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ زﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﺘﻦ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬زﻧﺎن ارداوﻳﺮاف ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻔﺖ ﻧﻔﺮﻧﺪ و‬
‫ﻫﺮﻫﻔﺖ ﺧﻮاﻫﺮان اوﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻳﻴﻦ ﻣﻘﺪس" ﺧﻮﻳﺪوده" ‪4‬ﺑﻪ زﻧﻲ او ﻧﻴﺰ درآﻣﺪه اﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد اﻳﻦ‬
‫ﻫﻔﺖ زن ﻧﺨﺴﺖ آﻧﻜﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ اﻗﺮار ﻣﺘﻦ دﻳﻦ را از ﺑﺮ و ﻳﺸﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻣﻮزﮔﺎر دﻳﻦ را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي‬
‫اوﺳﺘﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻫﻔﺖ زن اﻣﻜﺎن آن را داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﺗﺎ اوﺳﺘﺎ را ﺑﺪاﻧﻨﺪ و در‬
‫ﻣﺮاﺳﻢ دﻳﻨﻲ ﻳﺸﺖ ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺎرﺗﻠﻤﻪ ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ وﺿﻊ زﻧﺎن را در ﻋﺼﺮ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در‬
‫ﺣﺎل ﺗﺮﻗﻲ و ﺗﺤﻮل از ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺑﻪ ﺑﺎﻻ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺮﺑﻴﺖ دﺧﺘﺮان ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﺧﺎﻧﻪ داري‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ وي وﺟﻮد ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻋﻠﻤﻲ در ﻣﻴﺎن زﻧﺎن اﻣﭙﺮاﻃﻮري ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﻛﻞ ﻧﻔﻲ‬
‫ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل از ﻛﺘﺎب ﻣﺎدﻳﺎن "ﻫﺰاردادﺳﺘﺎن"‪5‬ﻣﺎﺟﺮاي زﻧﺎﻧﻲ را ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺎﻻي ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺤﻘﻘﻲ را اﻧﮕﺸﺖ ﺑﻪ دﻫﺎن ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬وﺟﻮد اﻳﻦ ﻫﻔﺖ زن‬
‫در ارداوﻳﺮاف ﻧﺎﻣﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ و ﭘﺴﻨﺪﻳﺪﮔﻲ ﻣﺮدان اوﺳﺘﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪه اﻧﺪو ﻳﺸﺖ ﻣﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ و‬
‫ﮔﺎﻫﺎن ﻣﻲ ﺳﺮوده اﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻫﻢ در زﻣﺎﻧﻬﺎي ﻗﺪﻳﻢ ﺗﺮ زن داراي ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻧﺒﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺷﻴﻮع روزاﻓﺰون ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻛﻤﺎﻻت در ﺟﻬﺎن زﻧﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ آﻧﺎن را آﻣﺎده ﻛﺴﺐ‬
‫اﺳﺘﻘﻼل ﻛﺮده ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻴﺮم ﻧﻪ ﭼﻨﺎن اﺳﺘﻘﻼﻟﻲ ﻛﻪ زﻧﺎن ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ از آن دم ﻣﻲ زﻧﻨﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎ اﺳﺘﻘﻼﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﺤﺘﺮم ﺑﻮدن ﭘﻴﻮﻧﺪ ازدواج و ﻧﺸﺎت ﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻋﺸﻖ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻗﺪﻳﻢ ﺑﻪ‬
‫داﺷﺘﻦ ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻀﻮر زﻧﺎن در ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ ارداوﻳﺮاف ﻧﺎﻣﻪ ﻧﺸﺎن از آن دارد ﻛﻪ ﻣﺮدان ﺑﻴﺶ از زﻧﺎن و ﺑﻪ‬
‫‪ - 1‬ازدواج ﺑﺎ ﻧﺰدﻳﻜﺎن‬
‫‪ - 2‬ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎر‪ ،‬درﺳﺘﻜﺎر‪ ،‬ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر‬
‫‪ - 3‬ﺑﺪ‪ ،‬ﻧﺎﭘﺎك‪ ،‬ﮔﻨﺎﻫﻜﺎر‬
‫‪ - 5‬ﻫﺰار ﺣﻜﻢ ﻗﻀﺎﻳﻲ‬
‫اﻧﻮاع ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﺮي در ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎن و ﺷﻴﻮه ﻣﺘﻨﺒﻪ ﺷﺪن آﻧﺎن‬
‫ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﺗﺮ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺟﻨﺴﻴﺖ آﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮزﻧﺎن را رﻓﺘﺎر ﺟﻨﺴﻲ درﺳﺖ ﻳﺎ‬
‫ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ ﻣﻲ ﺑﺮد و ﻣﺮدان را ﻣﺸﺎﻏﻞ و ﻗﺪرت ﺧﻮب و ﻧﺎﺧﻮب آﻧﺎن‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻨﻬﻤﻪ‬
‫وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺬﻛﺮ ﻣﻲ ﻧﮕﺮﻳﻢ‪ ،‬از ﻫﻤﻴﻦ اﻧﺪازه ﺗﻮﺟﻪ ارداوﻳﺮاف ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ زﻧﺎن‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺟﻬﺖ اﻧﺬار ﻳﺎ‬
‫ﺗﻨﺒﻪ ﻧﻴﺰ ﺣﻴﺮت زده ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ‪.‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ از ﺟﻨﺒﻪ ﻛﻤﻴﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ‪ ،‬در ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ ارداوﻳﺮاف ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬زﻧﺎن ﻛﻤﺘﺮ از‬
‫ﻣﺮدان دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ اﻣﺎ در ﻫﻤﺎن اوﻟﻴﻦ ﻗﺪﻣﻬﺎي وﻳﺮاز ﺑﺮ "ﭼﻴﻨﻮد ﭘﻞ"‪ 1‬ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از اﻫﻤﻴﺖ زن‬
‫در زﻧﺪﮔﻲ دﻳﻨﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﻧﻤﻮدار ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬روان ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران‪ ،‬دﻳﻦ و ﻛﻨﺶ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫دوﺷﻴﺰه اي ﻧﻴﻜﻮدﻳﺪار و ﺧﻮش رﺳﺘﻪ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ »ﺑﻪ ﺗﻘﻮا رﺳﺘﻪ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺮازﭘﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻛﻪ او را‬
‫ﭘﺴﺘﺎن ﺑﺎزﻧﻪ ﻧﺸﺴﺖ و ﭘﺴﻨﺪ دل و ﺟﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ او را ﺗﻦ ﭼﻨﺎن روﺷﻦ ﻛﻪ دﻳﺪارش دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﻲ‬
‫ﺗﺮﻳﻦ و ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻦ ﺑﺮ او ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﺮﻳﻦ ﺑﻮد‪ 2«.‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﻧﮕﺮش در دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﺮاج‬
‫ﻛﺮﺗﻴﺮ و در ﻫﺎدﺧﺖ ﻧﺴﻚ ودر داﺗﺴﺘﺎن دﻳﻨﻴﻚ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ )در ﻣﻌﺮاج زرﺗﺸﺖ(‬
‫ﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﺷﻮد ‪:‬‬
‫»ﭼﻮن روان اﻧﺪر آن ﺑﺎد ﺑﻨﮕﺮد ‪،‬ﻛﻨﻴﺰﻛﻲ ﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺗﻦ و رﻓﺘﺎر او روﺷﻦ و ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ و ﺑﺪن‬
‫‪3‬‬
‫او ﭼﻨﺎن زﻳﺒﺎ ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ از آﻓﺮﻳﺪه اورﻣﺰد ﺗﻨﻲ زﻳﺒﺎﺗﺮ از او ﻧﺪﻳﺪه اﺳﺖ «‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﭘﺎداش ﺑﻪ ﭘﺎس ﻧﻴﻜﻲ ﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮد اﻫﻠﻮ در ﺟﻬﺎن ﻣﺎدي ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘـﺲ راﻫﻨﻤـﺎي‬
‫وي ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻣﻴﻨﻮي دوﺷﻴﺰه اي اﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ زﻳﺒﺎ و ﻓﺮﻫﻤﻨﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕـﺮ روان ﺑـﺪﻛﺎران ﻧﺘﻴﺠـﻪ‬
‫ﺑﺪﻛﺮداري ﻫﺎي ﺧﻮد را در ﺟﻬﺎن ﻣﺎدي‪ ،‬ﺑﺎز‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﺒﺖ زﻧﻲ روﺳﭙﻲ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﻫﻨﻪ اﺳﺖ و ﺑﺪﺑﻮ‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﺑﻠﻐﻢ ﺑﻲ ﺣﺪ واﻧﺪازه‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﻧﺎﭘﺎك ﺗﺮﻳﻦ و ﺑﺪﺑﻮﺗﺮﻳﻦ "ﺧﺮﻓﺴﺘﺮي"‪ 4‬ﻛـﻪ زﻳـﺎن رﺳـﺎﻧﻨﺪه ﺗـﺮﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻴﻜﻲ و ﺑﺪي در آن ﺟﻬﺎن ﻫﺮ دو ﺑﻪ ﺷﻜﻞ و ﻫﻴﺒﺖ زن ﺟﻠﻮه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫دوﺷﻴﺰه اي زﻳﺒﺎ و دل اﻧﮕﻴﺰ ﻳﺎ زﻧﻲ روﺳﭙﻲ و ﻋﻔﻦ‪.‬روﺳﭙﻲ ﺑﻮدن و ﺧﻴﺎﻧـﺖ ﺑـﻪ زﻧـﺪﮔﻲ زﻧﺎﺷـﻮﻳﻲ و‬
‫‪ - 1‬ﭘﻞ ﺟﺪاﻛﻨﻨﺪه روان ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران از روان ﮔﻨﺎﻫﻜﺎران‬

‫‪ - 3‬ﻋﻔﻴﻔﻲ ‪،‬رﺣﻴﻢ‪ ،‬اﺳﺎﻃﻴﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ ‪ ،‬ص ‪58‬‬
‫‪ - 4‬ﺣﻴﻮان ﻣﻮذي‪ ،‬ﺣﺸﺮه زﻳﺎﻧﻜﺎر‪.‬‬
‫ﺷﻜﺴﺘﻦ ﭘﻴﻤﺎن از ﻣﻜﺮرﺗﺮﻳﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎن زﻧﺎن دوزﺧﻲ ارداوﻳﺮاف ﻧﺎﻣﻪ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» و اﻳﻦ روان آن زن دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﺷﻮي ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺸﺖ و ﺗﻦ ﺑـﻪ دﻳﮕـﺮ ﻣـﺮدان‬
‫‪1‬‬
‫داد و روﺳﭙﻲ ﮔﺮي ﻛﺮد«‬
‫روان اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ زﻧﻲ ﺳﺰاﻳﻲ ﺑﺲ آزاردﻫﻨﺪه ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ‪،‬ﺑﺎ ﭘﺴﺘﺎن ﺑﻪ دوزخ آوﻳﺨﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و‬
‫ﺧﺮﻓﺴﺘﺮان ﻫﻤﻪ ﺗﻦ او را ﻣﻲ ﺟﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﮔﻨﺎه ﺧﻴﺎﻧﺖ در ﻓﺼﻮل ‪ 64 ،62 ،24‬و ﻓﺼﻞ ‪70‬‬
‫ﺗﻜﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﻣﺴﺌﻠﻪ دﻳﮕﺮ "دﺷﺘﺎن" اﺳﺖ ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣﺘﻦ ﻧﻴﺰ‬
‫ﭼﻮن ﻧﺸﺎﻧﻪ اي اﻫﺮﻳﻤﻨﻲ از آن ﻳﺎد ﺷﺪه و دوري از زن دﺷﺘﺎن ﺟﺰو وﻇﺎﻳﻒ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﻛﺘﺎب ﺷﺎﻳﺴﺖ ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ در ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ زﻧﺎن را در ﻫﻨﮕﺎم دﺷﺘﺎن ﺧﺎﻧﻪ و ﻣﺤﻞ‬
‫اﻗﺎﻣﺖ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اي ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ آن از دﻳﮕﺮان دوري ﻣﻲ ﮔﺰﻳﺪه اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه‬
‫آﻟﻮدﮔﻲ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲ ﺷﺪه و زﻧﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﻛﻪ دﺳﺖ ﻛﻢ ﻧﻪ ﺷﺐ ﺗﺎ ﭘﺎﻛﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﺟﺪا ﻧﺸﻴﻨﻨﺪ و ﺣﺘﻲ‬
‫ﭘﻮﺷﺎك و ﺟﺎﻣﻪ ﭼﻨﻴﻦ زﻧﻲ و ﺧﻮراك او ﻧﺎﭘﺎك ﺑﻮده اﺳﺖ و در ﻃﻮل اﻳﻦ ﻣﺪت ﺟﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺗﺎ ﻳﻚ ﻣﺎه ﻧﻴﺰ دوام ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺷﺴﺘﻦ ﺳﺮ و ﺗﻦ ﺟﺎﻳﺰ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺳﺮﻣﺎ ﺳﺨﺖ ﺑﻮد ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲ‬
‫ﺷﺪ ﺑﻪ آﺗﺶ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ و ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺮد ﻛﻪ زن دﺷﺘﺎن آب و ﺑﺎران و آﺗﺶ را ﺑﻴﺎﻻﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮاي زن‬
‫دﺷﺘﺎن ﻧﮕﺎه ﻛﺮدن ﺑﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎران در ﺷﺪن‪ ،‬و دﺳﺖ ﺑﻪ آب ﺗﺮ ﻛﺮدن ﻫﻤﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﺑﺎ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎ آﻧﭽﻪ در ﻣﻮرد زن دﺷﺘﺎن در ﺷﺎﻳﺴﺖ ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ آﻣﺪه ﺗﻤﺎم ﭼﻴﺰي‬ ‫ﻣﺠﺎزاﺗﻲ ﺳﺨﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻮده ﻛﻪ واﻗﻊ ﻣﻲ ﺷﺪه و ﻳﺎ ﺻﺮﻓﺎ دﺳﺘﻮراﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در رﺳﺎﻟﻪ ﻫﺎي دﻳﻨﻲ ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ اي ﻣﻲ ﺗﻮان‬
‫آﻧﻬﺎ را ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻲ آﻧﻜﻪ اﻣﻜﺎن وﻗﻮع آﻧﺎن از ﺟﻤﻼت ﺑﺎﻳﺪ و ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻜﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ زﻧﺎن‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻛﻪ درﮔﻴﺮ ﻛﺎر ﺧﺎﻧﻪ ‪ ،‬ﻣﺎدري‪ ،‬ﻛﺸﺎورزي و ﺑﺴﻴﺎر اﻣﻮر دﻳﮕﺮ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‬
‫ﻳﻚ ﺳﻮم زﻣﺎن ﻫﺮ ﻣﺎه و ﻳﻚ ﺳﻮم ﻋﻤﺮ ﺧﻮد را در اﺗﺎﻗﻜﻲ ﺑﻪ ﺑﻄﺎﻟﺖ ﺑﮕﺬراﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻜﻪ دوري از ﻣﺎدر‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺧﻮراك ﺧﺎﻧﻪ را آﻣﺎده ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺒﺎس ﺑﺸﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻇﺮف ﺑﺸﻮﻳﺪ و ﺧﻼﺻﻪ ﻣﺎدري ﻛﻨﺪ‬
‫ﭼﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻓﺮزﻧﺪان ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻣﻲ آورده اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺳﻮاﻻﺗﻲ اﺳﺖ ﺑﻲ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل‬
‫ﻧﺎﭘﺮﻫﻴﺰي در دوره دﺷﺘﺎن از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﺰرگ ﻳﺎد ﺷﺪه در ارداوﻳﺮاف ﻧﺎﻣﻪ اﺳﺖ و ﺳﺰاي آن در دوزخ‪،‬‬
‫ﺧﻮردن ﺗﺸﺖ ﺗﺸﺖ ﭘﻠﻴﺪي و ﻛﺜﺎﻓﺖ ﻣﺮدﻣﺎن اﺳﺖ و ﻣﺮداﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ در دوران دﺷﺘﺎن زن‪ ،‬ﺑﺎ او ﻫﻢ‬
‫ﺧﻮاﺑﮕﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬دﭼﺎر ﭼﻨﺎن ﭘﺎداﻓﺮﻫﻲ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺮﺧﻲ ﻓﺼﻮل ارداوﻳﺮاف ﻧﺎﻣﻪ ﻧﺎﭘﺮﻫﻴﺰي در دﺷﺘﺎن‬
‫ﻫﻤﺮاه و ﻛﻨﺎر ﺟﺎدوﮔﺮي آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﮔﻨﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﺑﺰرگ‪،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻓﺮاواﻧﻲ از ﮔﻨﺎﻫﺎن زﻧﺎن در‬
‫دوزخ ارداوﻳﺮاف ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان از ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ در ﺷﻴﺮ دادن ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺗﺎزه ﺗﻮﻟﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻳﺎد ﻛﺮد‪ .‬ﮔﻮﻳﺎ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻣﺮﺗﻜﺒﻴﻦ ﻓﺮاوان داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ زﻧﻲ در دوزخ ﻣﻲ ﮔﺮﻳﺪ و ﭘﻮﺳﺖ و ﮔﻮﺷﺖ ﭘﺴﺘﺎن‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻣﻲ ﺧﻮرد‪ .‬در ﻓﺼﻞ ‪ 87‬از ﻣﻮردي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ زن ﺑﺮاي ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻣﺎل و‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ‪ ،‬از ﺷﻴﺮ دادن ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺶ اﺑﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ او ﺷﻴﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﺮﻓﻪ‬
‫ﻣﻲ ﻓﺮوﺷﺪ و ﻻﺟﺮم ﻛﻮدك ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮﺳﻨﻪ ﻣﻲ دارد‪ .‬در ﻓﺼﻞ ‪ 94‬آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ روان ﭼﻨﻴﻦ زﻧﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﺎ دﺳﺘﻬﺎي ﺧﻮد ﭘﺴﺘﺎﻧﻬﺎ را ﺑﺮ روي ﺗﺎﺑﻪ ﮔﺮم ﻧﻬﺎده ﺑﻮدﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را از اﻳﻦ ﺳﻮي ﺑﻪ آن ﺳﻮي ﻣﻲ‬
‫ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ‪ .‬آﻳﺎ ﻓﺮوش ﺷﻴﺮ از ﺷﺪت ﻓﻘﺮ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ از ﺳﺮ ﻫﻮس و ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﻮد ؟ ﺑﻪ‬
‫ﻫﺮﺣﺎل ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ آن را ﺑﺮ ﻧﻤﻲ ﺗﺎﺑﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﺳﻘﻂ ﺟﻨﻴﻦ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﻪ‬
‫دﻟﻴﻞ ﺧﻴﺎﻧﺖ زن ﺑﻪ ﻣﺮد ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺎ اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﻋﺼﺮ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲ داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻘﻂ ﻓﺮزﻧﺪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺳﺮاﻓﺮازي ﻣﺎدر در ﻧﺰد ﺷﻮﻫﺮ ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻘﻮل ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲ رﺳﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺳﻘﻂ ﻛﻮدك ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﭘﺎداﻓﺮﻫﻲ ﺳﻨﮕﻴﻦ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫»دﻳﺪم روان زﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺴﺘﺎن ﻛﻮه آﻫﻨﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻛﻮدﻛﻲ از آن ﺳﻮي ﻛﻮه ﻣﻲ ﮔﺮﻳﺴﺖ و ﺑﺎﻧﮓ‬
‫‪1‬‬
‫او ﻣﻲ آﻣﺪ و ﻛﻮدك ﺑﻪ ﻣﺎدر ﻧﻤﻲ رﺳﻴﺪ و ﻣﺎدر ﺑﻪ ﻛﻮدك ﻧﻤﻲ رﺳﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﮔﻮﻳﻲ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ﺑﺮ ﺗﺎﺛﻴﺮﮔﺬاري ﭼﻨﻴﻦ ﺻﺤﻨﻪ اي ﺑﺮ ﻏﺮﻳﺰه ﻣﺎدران ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ آﮔﺎه ﺑﻮده اﺳﺖ و‬
‫ﻋﺎﻣـــــﺪا ﭼﻨـــــﻴﻦ رﻗـــــﺖ آور از ﺷﻜﺴـــــﺘﻦ ﻗـــــﺎﻧﻮن ﺳـــــﺨﻦ راﻧـــــﺪه اﺳـــــﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻨﺎه زﺑﺎن درازي ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ‪ ،‬ﺧﻮار داﺷﺘﻦ او‪ ،‬دﺷﻨﺎم دادن ‪ ،‬ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻛﺮدن‪ ،‬ﺑـﺮاي ﺗﻮﺟﻴـﻪ ﻛـﺎر ﺧـﻮﻳﺶ‬
‫ﭘﺎﺳﺦ دادن‪ ،‬اﻳﻨﻬﻤﻪ ﭘﺎداﻓﺮﻫﻲ ﺳﺨﺖ دردﻧﺎك داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫» دﻳﺪم روان زﻧﻲ ﻛﻪ زﺑﺎﻧﺶ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﮔﺮدن ﻣﻲ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و در ﻫﻮا آوﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد«‪.‬‬

‫‪ - 2‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪68‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻦ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺧﻮاﺑﮕﻲ ﻧﺪادن زﻧﺎن‪ ،‬ﺧﺸﻨﻮد ﻧﺒﻮدن ﺑﻪ ﺷﻮﻫﺮ و ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﻨﻲ از ﮔﻨﺎﻫﺎن‬
‫ﺑﺰرگ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬دﻳﮕﺮ آراﻳﺶ ﻛﺮدن و رﻧﮓ ﺑﺮ ﺧﻮد ﻧﻬﺎدن و ﻣﻮي ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮ را ﺑـﺮاي ﭘﻴـﺮاﻳﺶ‬
‫ﺧﻮد اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮدن اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻧﻪ ﻛﺮدن ﻣﻮي ﺑﺎﻻي آﺗﺶ و آﺗﺶ زﻳﺮ ﺗﻦ ﻧﻬﺎدن‪ ،‬از زﻣﺮه ﮔﻨﺎﻫﺎن زﻧﺎن‬
‫دوزخ ارداوﻳﺮاف ﻧﺎﻣﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن از ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺳﺨﺖ ﮔﻴﺮ و ﻋﺒﻮس ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ دارد‪.‬اﻣﺎ ﻣﺴـﺌﻠﻪ‬
‫ﺧﻮﻳﺪوده‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺟﺎ از ﺗﺒﺎه ﻛﺮدن ﺧﻮﻳﺪوده ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻨﺎه زﻧﺎﻧﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ رﺿﺎ‬
‫ﻧﺪاده اﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮي ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﺧﻮد درآﻳﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻼﻳﻤﺖ در ﻣﺠﺎزات ﮔﻨﺎه ‪ 1‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻳـﻚ‬
‫ﺑﺎر اﺷﺎره ﺑﻪ آن‪ ،‬ﻧﺸﺎن از ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻮاﺿﻊ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺬﻫﺒﻲ در ﻣﻮرد اﻣﺮ ازدواج ﺑﺎ ﻧﺰدﻳﻜﺎن دارد‪ ،‬ﺛﻮاﺑﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻋﻠـــﻲ رﻗـــﻢ ﻓﺸـــﺎر روﺣـــﺎﻧﻴﻮن ﺑـــﻪ ﻣـــﺮدم ﺑـــﻪ ﺗـــﺪرﻳﺞ رو ﺑـــﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷـــﻲ ﻣـــﻲ رﻓـــﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻓﺼﻮل ﺧﻮاﻧﺪﻧﻲ ارداوﻳﺮاف ﻧﺎﻣﻪ ﻓﺼﻞ ‪ 68‬اﺳﺖ ﻛﻪ در آن از روان ﻣﺮدي و زﻧﻲ ﺳـﺨﻦ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺮد را ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ و زن را ﺑﻪ دوزخ ﻣﻲ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬زن در "ﻛﺴﺘﻲ" ‪2‬ﻣﺮد آوﻳﺨﺘﻪ ﺑـﻮد و‬
‫از دوﮔﺎﻧﮕﻲ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮد و ﺷﻮﻫﺮش ﮔﻼﻳﻪ ﻣﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺮد ﻧﻴﻜﻲ ﻫﺎي ﺧﻮد را و ﺑﺪي ﻫـﺎي زن را‬
‫ﺑﺮ ﻣﻲ ﺷﻤﺮد و ﺑﻪ وﻳﮋه از دﻳﻨﺪاري ﺧﻮد و ﺑﻲ دﻳﻨﻲ زن ﻳﺎد ﻣﻲ ﻛﺮد و اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ زن ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﺲ ﭘﺮﻣﻌﻨﺎ و ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺲ ﺑﺮا ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫»در ﻣﻴﺎن زﻧﺪﮔﺎن ﻫﻤﻪ ﺗﻦ ﺗﻮ ﺑﺮ ﻣﻦ ﺳﺎﻻر و ﭘﺎدﺷﺎ ﺑﻮد و ﺗﻦ و ﺟﺎن و روان ﻣـﻦ از آن ﺗـﻮ‬
‫ﺑﻮد و ﺧﻮراك و ﻧﮕﺎﻫﺪاري و ﭘﻮﺷﺶ ﻣﻦ از ﺗﻮ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﺗﻮ ﭼﺮا ﻣﺮا ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر آﺳﻴﺐ ﻧﺮﺳﺎﻧﺪي و‬
‫ﻣﺠﺎزات ﻧﻜﺮدي‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻲ و ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري ﻧﻴﺎﻣﻮﺧﺘﻲ ﻛﻪ آﻧﮕﺎه ﻧﻴﻜﻲ و ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري ﻛﻨﻢ ﺗـﺎ اﻛﻨـﻮن‬
‫‪3‬‬
‫ﻻزم ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ آزار و رﻧﺞ را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﻮم؟«‬
‫ﮔﻮﻳﻲ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﭼﻨﻴﻦ رﻓﺘﺎري در ﺳﺎﻻري ﻣﺮد در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﺮ زن و ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ از زن در آن‬
‫ﺟﻬﺎن ﭼﻨﺎن آﺷﻜﺎرا ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﻣﻲ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ در ارداوﻳﺮاف ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ از آن ﻳﺎد ﻣﻲ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻌﻨﺎ از آن رﻓﺘﺎر ﻋﺬرﺧﻮاﻫﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻪ اﻳﻦ زن ﺑﺎ‬
‫ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﭘﺎداﻓﺮه و ﻣﺠﺎزات روﺑﺮو ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻣﺮد اﮔﺮ ﭼﻪ در ﺑﻬﺸﺘﺴﺖ‪ ،‬از ﻋﻤﻞ ﺧﻮد ﺷﺮﻣﮕﻴﻦ ﻣﻲ‬
‫ﻧﺸﻴﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ - 1‬ﻣﺎري ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﻛﻪ از ﺗﻦ زن ﺑﺎﻻ ﻣﻲ رﻓﺖ و از دﻫﺎن او ﺑﻴﺮون ﻣﻲ آﻣﺪ‪.‬‬

‫‪ - 2‬ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ دﻳﻨﻲ زردﺷﺘﻴﺎن‬
‫‪ - 3‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪84‬‬
‫از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻣﺸﺘﺮك ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲ ﺷﺪ اﻳﺸﺎن را ﻛﻨﺎر ﻫﻢ و ﺑﺎ ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﻲ ﻣﺸﺘﺮك‬
‫ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻳﻜﻲ دروغ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻮد)ﻓﺼﻞ ‪ ،(97‬دﻳﮕﺮ ﻣﺮدار ﺧﻮردن و آﻓﺮﻳﺪه ﻫﺎي اورﻣﺰدي را‬
‫ﻛﺸﺘﻦ)ﻓﺼﻞ ‪ (98‬و ﺳﻮم ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻛﺮدن)ﻓﺼﻞ ‪.(99‬‬
‫در ﺑﻬﺸﺖ ﻛﻪ در اﺑﺘﺪاي ﻛﺘﺎب از آن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬زﻧﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺣﻀﻮر ﻧﺪارﻧﺪ ﻳﺎ اﮔﺮ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ در اﻧﺒﻮه رواﻧﻬﺎي روﺷﻦ‪ ،‬ﺟﻨﺴﻴﺖ آﻧﺎن ﭘﻴﺪا ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ وﻳﮋه زﻧﺎﻧﻲ ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻴﻚ‪ ،‬ﮔﻔﺘﺎر‬
‫ﻧﻴﻚ و ﻛﺮدار ﻧﻴﻚ ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﺧﻮد را ﺳﺎﻻر داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎن آب را‪ ،‬آﺗﺶ را‪ ،‬زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﮔﻴﺎه‪،‬‬
‫ﮔﺎو و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ را ﺧﺸﻨﻮد ﻛﺮده اﻧﺪ‪ .‬ﺳﺘﺎﻳﺶ اﻳﺰدان ﺑﻪ ﺟﺎي آورده اﻧﺪ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري ﺷﻮﻫﺮ و ﺳﺎﻻر‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را اﻧﺠﺎم داده اﻧﺪ‪).‬ﻓﺼﻞ ‪(13‬ﻣﻴﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ در دﻳﻦ رﺳﻤﻲ زرﺗﺸﺘﻲ » ﺗﻚ ﺷﻮﻫﺮي و ﻋﻔﺎف زن‬
‫اﻣﺮي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و ﻗﺎﻃﻊ اﺳﺖ و ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺎ آن ﻣﺒﺎﻳﻨﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪،‬در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎ و‬
‫ﻣﻮازﻳﻦ اﺧﻼﻗﻲ اﻳﻦ دﻳﻦ ﻧﻤﻲ ﮔﻨﺠﺪ «‪1‬ﭘﺲ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻛﺘﺎب ﻛﺎﻣﻼ ﻫﻤﺴﻮ ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎدات روﺣﺎﻧﻴﻮن‬
‫زرﺗﺸﺘﻲ در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه زﻧﺎن در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ ﻃﺒﻘـﺎﺗﻲ آﻧـﺎن ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺑﺴﺘﮕﻲ داﺷﺖ‪،‬زﻧﺎن ﻃﺒﻘﻪ ﺑﺎﻻ ﻧﻈﻴﺮ ﻣﻠﻜﻪ و ﻣﺎدر ﺷﺎه در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎ و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮي ﻫﺎي ﺧـﻮد آزاد‬
‫ﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻬﺮ ﻫﺎي ﺑﺮ ﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه از آﻧﻬﺎ اﻫﻤﻴﺖ اﻳﺸﺎن را ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ‪،‬زﻧﺎن ﻋﺎدي ﺟﺰو اﻣـﻮال‬
‫ﻣﺮد ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻬﺎي ﻣﻌﻴﻨﻲ‪ 2‬داﺷﺘﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از اﺣﻜﺎم دﻳﻨﻲ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻴـﻪ زﻧـﺎن‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻧﺎن ﻋﺎدي و ﻏﻴﺮ اﺷﺮاﻓﻲ اﺳﺖ ‪،‬ﮔﻮﻳﻲ روﺣﺎﻧﻴﻮن ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ ﻫـﺮ‬
‫ﻳﻚ از ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ زﻧﺎن و آداب و آﻳﻴﻦ ﻫﺎ و ﺣﻘﻮق ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﺎن دﭼﺎر زﺣﻤﺖ زﻳﺎدي ﺑـﻮده‬
‫اﻧﺪ ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺤﺚ روﺷﻨﻲ درﺑﺎره ﺟﺎﻳﮕﺎه زﻧﺎن در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﻛﺮد‪.‬‬
‫‪ .5-5-3‬ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻣﺮد در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‬

‫ﺑﺮ ﺧﻼف ﺟﺎﻳﮕﺎه ﭘﺎﻳﻴﻦ زﻧﺎن در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻣﺮدان در ﻛﺘﺎب از ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﺑﺮﺗﺮ و ﺑﺎﻻﺗﺮ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ و ﺳﺮور و ﺳﺎﻻر و ﭘﺎﻳﻪ و ﺳﺘﻮن ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲ آﻳﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪ - 1‬ﻻﻫﻴﺠﻲ ‪ ،‬ﺷﻬﻼ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻫﻮﻳﺖ زن اﻳﺮاﻧﻲ در ﮔﺴﺘﺮه ﭘﻴﺶ ﺗﺎرﻳﺦ و ﺗﺎرﻳﺦ ‪،‬ص ‪294‬‬
‫‪ - 2‬ﭘﺎﻧﺼﺪ اﺳﺘﺮ‬
‫» زﻳﺮا ﻣﺎ ﻫﻔﺖ ﺧﻮاﻫﺮﻳﻢ و ﻳﻚ ﺑﺮادر و ﻫﺮ ﻫﻔﺖ ﺧﻮاﻫﺮ آن ﺑﺮادر را زن ﻫﺴﺘﻴﻢ ﭼﻮن ﺳﻘﻔﻲ‬
‫ﺑﺎ ﻫﻔﺖ ﺗﻴﺮ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﺘﻮن در زﻳﺮ آﻧﻬﺎ ﻧﻬﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ و ﭼﻮن آن ﺳﺘﻮن را ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪ اﻳﻦ ﻫﻔﺖ ﺗﻴﺮ‬
‫ﻣﻲ اﻓﺘﻨﺪ ‪ ،‬اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ اﺳﺖ ﻣﺎ ﻫﻔﺖ ﺧﻮاﻫﺮ اﻳﻦ ﻳﻚ ﺑﺮادر را دارﻳﻢ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ و ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﺎ‬
‫از اوﺳﺖ «‪ . 1‬اﻳﻦ ذﻛﺮ ﺳﺎﻻري و ﺑﺮﺗﺮي ﻣﺮدان ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻳﻚ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﺮد ﺳﺎﻻر ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ در‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﺼﻠﻬﺎي ﻛﺘﺎب در ﺿﻤﻦ ذﻛﺮ دﻻﻳﻞ ﻋﻘﻮﺑﺖ اﺧﺮوي زﻧﺎن ﺗﻜﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ از ﺟﻤﻠﻪ در‬
‫ﻓﺼﻞ ﺳﻴﺰدﻫﻢ ﻛﺘﺎب از روان زﻧﺎﻧﻲ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري ﺷﻮﻫﺮ ﻛﺮده اﻧﺪ و ﺑﻪ ﭘﺎداش‬
‫آن ﺟﺎﻣﻪ ﻫﺎﻳﻲ زﻳﻨﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ از زر و ﺳﻴﻢ و ﮔﻮﻫﺮ ﺑﺮ ﺗﻦ آﻧﻬﺎ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ و در ﻓﺼﻞ ‪ 62‬ﻛﺘﺎب‬
‫از ﻣﺠﺎزات ﺳﻨﮕﻴﻦ روان زﻧﻲ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﻨﻪ و ﭘﺴﺘﺎن ﺧﻮد را ﺷﺎﻧﻪ آﻫﻨﻲ ﻣﻲ ﺑﺮﻳﺪ ﭘﺎداﻓﺮه‬
‫اﻳﻦ ﮔﻨﺎه ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﺷﻮﻫﺮ و ﺳﺎﻻر ﺧﻮد را ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻛﺮده ﺑﻮد ودر ﻓﺼﻞ ‪ 70‬از ﻣﺠﺎزات روان زﻧﺎﻧﻲ‬
‫ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ »در ﮔﻴﺘﻲ ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮﺷﺎن ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﻨﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺷﻮﻫﺮﺷﺎن را رﻫﺎ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﺮﮔﺰ‬
‫ﺧﺸﻨﻮد ﻧﺒﻮدﻧﺪ و ﺗﻦ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺧﻮاﺑﮕﻲ ﻧﺪادﻧﺪ «‪2‬؛اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻧﮕﺎه ﻣﺮدﺳﺎﻻراﻧﻪ در دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫»ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﻣﺮد ﺑﺮ ﭘﺎدﺷﺎه زن ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ در ﻣﻮرد ﻛﺎرش ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻜﻨﺪ‬
‫‪.‬اﮔﺮ زن ﺑﺪان زﻣﺎن از ﺷﻮﻫﺮ ﮔﻠﻪ ﻛﻨﺪ ‪،‬ﭘﺲ ﺑﻲ اﺣﺘﺮاﻣﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ او اﺳﺖ ‪....‬اﮔﺮ زﻧﻲ‬
‫ﺳﻪ ﺑﺎر ﺑﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ زﻧﻲ ﺗﻮ ﻧﻜﻨﻢ ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺮگ ارزان اﺳﺖ «‪.3‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ آﺑﺸﺨﻮر و ﻣﻨﺒﻊ آﻧﻬﺎ ﻳﻜﻴﺴﺖ و ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻛﺘﺎب ﻋﻘﻴﺪه ﻓﺮد ﺧﺎﺻﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻛﻨﻨﺪه ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺸﺘﺮك ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺬﻫﺒﻲ اﻳﺮان در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺴﺖ ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدان در ﻛﻨﺎر ﺳﺎﻻري و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﺧﺎﻧﻪ وﻇﺎﻳﻔﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ دوش‬
‫داﺷﺘﻨﺪ ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ وﻇﺎﻳﻒ ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ ‪ 68‬ﻛﺘﺎب اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ ‪ :‬آﻣﻮزش دﻳﻨﻲ‬
‫ﺑﻪ زﻧﺎن – ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك و ﻧﮕﻬﺪاري از زﻧﺎن و ‪ ...‬اﺷﺎره ﻛﺮد ‪.‬‬
‫»داﻣﺎد ﮔﺬﺷﺘﻪ از آن ﻛﻪ ﺿﻤﺎﻧﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮ ﺧﻮد ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﭘﺎﻳﻪ و ﺷﺎﻧﻲ ﻛﻪ او دارد رﻓﺘﺎر‬
‫ﻛﻨﺪ و او را ﻛﺪﺑﺎﻧﻮي ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺪاﻧﺪ ‪ ،‬ﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك او را ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎزد و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻲ را ﻛﻪ او ﻣﻲ آورد‬
‫‪ - 1‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ژاﻟﻪ آﻣﻮزﮔﺎر ‪ ،‬ص ‪. 46‬‬

‫‪ - 2‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪. 86‬‬
‫‪ - 3‬رواﻳﺖ ﭘﻬﻠﻮي ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻬﺸﻴﺪ ﻣﻴﺮ ﻓﺨﺮاﻳﻲ ‪ ،‬ص ‪288‬‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن ﺧﻮد ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ ‪ ،‬ﻣﺘﻌﻬﺪ ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﺎه ﺑﺨﻮاﻫﺪ از ﻫﻤﺴﺮ ﺧﻮد ﺟﺪا ﺷﻮد‬
‫‪1‬‬
‫ﻛﺎﺑﻴﻦ او را ﻛﻪ ‪ 30000‬درﻫﻢ ﻧﻘﺮه اﺳﺖ ﺑﭙﺮدازد «‪.‬‬
‫‪.6-5-3‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي‬
‫ﭘﺲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺘﺎب ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻣﺎر و ﻣﺤﺘﻮاي ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ زﻳﺮ ﻣﻲ رﺳﻴﻢ ‪.‬‬
‫‪-1‬اﻫﻤﻴﺖ زن در ﻧﻈﺎم ﺧﺎﻧﻮاده ‪:‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ ﻧﺴﺒﺖ وﻇﺎﻳﻒ زﻧﺎن در ﺧﺎﻧﻮاده ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدان ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﻮد ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ زن در ﺧﺎﻧﻮاده در زﻣﺎن ﻧﮕﺎرش ﻛﺘﺎب‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺣﻴﺎﺗﻲ و ﻛﻠﻴﺪي ﺑﻮده و زن ﻻزﻣﻪ ﺣﻔﻆ ﺑﻘﺎي ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺧﺎﻧﻮاده ﭘﺪر ﺳﺎﻻر ‪:‬‬
‫‪ 7‬ﺑﻨﺪ از ‪ 29‬ﺑﻨﺪ ﺧﺎﻧﻮاده ﮔﻲ ﻛﺘﺎب)‪ 24/13‬درﺻﺪ( ﺑﻪ ﻟﺰوم ﺗﺒﻌﻴﺖ زﻧﺎن از ﻣﺮدان اﺷﺎره ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻧﻮع ﻧﮕﺎه ﻣﺮدﺳﺎﻻراﻧﻪ در ﺧﺎﻧﻮاده ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪– 3‬اﻫﻤﻴﺖ ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده‪:‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎي ﺳﺨﺘﻲ ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب ﺑﺮاي ﺗﻌﺪي از ﺣﺮﻳﻢ ﺧﺎﻧﻮاده ﻟﺤﺎظ ﺷﺪه و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﻓﺼﻮل ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﻛﺘﺎب)‪ 28/71‬درﺻﺪ( ﻣﻲ ﺗﻮان ﭘﻲ ﺑﺮد ﻛﻪ ﺣﻔﻆ ﻧﻈﺎم‬
‫ﺧﺎﻧﻮاده در دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ در زﻣﺎن ﻧﮕﺎرش ﻛﺘﺎب ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪- 4‬ﻧﻮع ازدواج ‪:‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺷﻜﻞ ازدواج ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و ذﻛﺮ ﺷﺪه در ﻛﺘﺎب ازدواج رﺳﻤﻲ ﺑﻴﻦ دو زن و ﻣﺮد ﺑﺎﻟﻎ ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ وﻇﺎﻳﻔﻲ دارﻧﺪ و ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻫﺮﻳﻚ از آن دو ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﻟﻄﻤﻪ‬
‫ﺧﻮردن ﺑﻪ ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬ازدواج ﺑﻴﻦ دو ﻫﻤﺠﻨﺲ در ﻛﺘﺎب ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺷﺪه و ﻣﺠﺎزات‬
‫ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﺑﺮاي آن در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ‪ 4‬ﺑﻨﺪ از ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ازدواج ﺧﻮﻳﺪوده ﺳﻔﺎرش‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﻮد ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺗﺎﻟﻴﻒ اوﻟﻴﻪ ﻛﺘﺎب در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺴﺖ ﭼﺮا ﻛﻪ ﭘﺲ از اﺳﻼم‬
‫زرﺗﺸﺘﻴﺎن ﺑﻪ ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ازدواج ﺧﻮﻳﺪوده را ﻃﺮد ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ - 1‬ﻳﺎر ﺷﺎﻃﺮ ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان از ﺳﻠﻮﻛﻴﺎن ﺗﺎ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﺴﻦ اﻧﻮﺷﻪ ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﺳﻮم ‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ دوم ‪،‬ص ‪34‬‬
‫‪-5‬ﻟﺰوم آﻣﻮزش ﺧﺎﻧﻮاده ‪:‬‬

‫در ﻓﺼﻞ ‪ 68‬ﻛﺘﺎب از ﻣﺮدي ﺳﺨﻦ رﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﺧﻮدش ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲ رود و زﻧﺶ ﺑﻪ دوزخ و‬
‫ﺿﻤﻦ رد وﺑﺪل ﺷﺪن ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ ﺑﻴﻦ آن دو‪ ،‬ﻣﺮد ﭘﺸﻴﻤﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﭼﺮا راه درﺳﺖ زﻳﺴﺘﻦ را ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﺴﺮش ﻧﻴﺎﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺼﻞ ﻛﺘﺎب درﺑﺎره ﻟﺰوم آﻣﻮزش ﺧﺎﻧﻮاده )‪3/44‬درﺻﺪ( آن ﻫﻢ‬
‫از ﻃﺮف ﻣﺮد ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ – 6‬ﺣﻔﻆ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ در ﺧﺎﻧﻮاده ‪:‬‬
‫ﻫﻤﻪ اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺎﻳﺪ از ﻳﻚ ﺳﺮي ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻛﻨﻨﺪ و ﮔﺮﻧﻪ ﺑﺎ ﻋﻘﻮﺑﺖ‬
‫ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ در ﺟﻬﺎن ﺑﺎﻻ ﻣﻮاﺟﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ‪،‬ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ – :‬اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر – ﺑﺪزﺑﺎﻧﻲ‬
‫ﻧﻜﺮدن زن ﺑﻪ ﻣﺮد – ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻧﻜﺮدن در ازدواج از ﻫﺮ دو ﻃﺮف – ﻟﺰوم ﺷﻴﺮ دادن و ﭘﺮورش ﻓﺮزﻧﺪ از‬
‫ﺳﻮي واﻟﺪﻳﻦ‪ -‬ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ آراﻳﺶ زن در ﺧﺎﻧﻪ‪ -‬رﻋﺎﻳﺖ آداب دﺷﺘﺎن ﺗﻮﺳﻂ زﻧﺎن – ﻧﻬﻲ ﺳﻘﻂ ﺟﻨﻴﻦ‬
‫– ﻧﻬﻲ ﻫﻤﺠﻨﺴﮕﺮاﻳﻲ – ﻧﻬﻲ زﻧﺎي ﻣﺤﺼﻨﻪ و ﻏﻴﺮ ﻣﺤﺼﻨﻪ و ﻧﻬﻲ ﻓﺎﺣﺸﻪ ﮔﻲ –ﻧﻬﻲ از ﭘﻴﻤﺎن‬
‫ﺷﻜﻨﻲ ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ و ﺧﺸﻨﻮد ﻧﺒﻮدن از ﺷﻮﻫﺮ و ﻫﻤﺨﻮاﺑﮕﻲ ﻧﻜﺮدن ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮ و ﭘﻨﻬﺎﻧﻜﺎري از ﺷﻮﻫﺮ و‬
‫ﺗﺤﻘﻴﺮ ﺷﻮﻫﺮ و دزدي ازﺷﻮﻫﺮ ‪.‬‬
‫‪ .6-3‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻬﺎد دﻳﻦ‪:‬‬

‫‪ .1-6-3‬دﻳﻦ در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‬
‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن از اﺑﺘﺪا ﺑﺎ روﺣﺎﻧﻴﺎن زرﺗﺸﺘﻲ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪﻧﺪ و اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﺤﺒﺖ آﻣﻴﺰ در ﻣﻴﺎن دﻳﻦ و‬
‫دوﻟﺖ ﺗﺎ آﺧﺮ ﻋﻬﺪ آﻧﺎن اﺳﺘﺤﻜﺎم داﺷﺖ‪.‬اردﺷﻴﺮ اول ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ رﺳﻴﺪ دﺳﺘﻮر‬
‫دادﻣﺘﻮن ﭘﺮاﻛﻨﺪه اوﺳﺘﺎي ﻋﻬﺪ اﺷﻜﺎﻧﻲ را ﺟﻤﻊ آوري و ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ آن را ﻛﺘﺎب رﺳﻤﻲ و ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‬
‫ﻗﺮار دﻫﻨﺪ ‪ ،‬ﺷﺎﭘﻮر اول ﭘﺴﺮ اردﺷﻴﺮ ﭼﻮن ﺑﻪ ﺷﺎﻫﻲ رﺳﻴﺪ دﺳﺘﻮر داد ﻛﺘﺐ ﻋﻠﻤﻲ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻃﺐ و‬
‫ﻧﺠﻮم و ﺣﻜﻤﺖ را از ﻫﻨﺪي ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮي ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﻨﻨﺪ و اﻳﻦ ﻛﺘﺐ در ﺳﻴﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪ دﻳﻨﻲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﺑﻮﺟﻮد آورد ‪،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺷﺎﭘﻮر روﻧﻮﺷﺘﻲ از اوﺳﺘﺎي ﺗﻨﺴﺮ در ﻣﻌﺒﺪ آذر ﮔﺸﻨﺴﺐ در‬
‫ﺷﻴﺰ ﻧﻬﺎدﻧﺪ اﻣﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﺧﺘﻼﻓﺎت آﻳﻴﻨﻲ ﻣﺎﺑﻴﻦ ﻣﻮﺑﺪان ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺸﺖ ﺗﺎ ﺷﺎﭘﻮر اﻧﺠﻤﻦ ﻣﻮﺑﺪان را ﺑﻪ‬
‫رﻳﺎﺳﺖ آذر ﺑﺎد ﻣﻬﺮ ﺳﭙﻨﺪان ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﺪ و اﻳﻦ اﻧﺠﻤﻦ اوﺳﺘﺎ را ﺑﻪ ‪ 31‬ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد و ﺑﺮاي‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺟﻠﻮي اﻋﺘﺮاﺿﺎت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ﺑﺮ ﺳﻴﻨﻪ ﺧﻮد روي ﮔﺪاﺧﺘﻪ رﻳﺨﺖ ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮاوﺳﺘﺎي ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻗﺴﻤﺖ ﻛﻮﭼﻜﻲ از آن ﻓﻌﻼ ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ و ﺧﻼﺻﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎي ﻣﻔﻘﻮد آن را در ﻛﺘﺎب ﻫﺸﺘﻢ و ﻧﻬﻢ‬
‫دﻳﻨﻜﺮد ﻛﻪ در ﻗﺮن ﻧﻬﻢ ﻣﻴﻼدي ﺑﻪ زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ اﺣﻜﺎم‬
‫دﻳﻨﻲ ﺑﻮده ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺣﻜﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺰرﮔﻲ داﺷﺘﻪ ﻛﻪ در آن ﻋﻠﻮم ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻨﺪرج ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ .‬ﻋﻠﻢ ﻣﺒﺪا‬
‫و ﻣﻌﺎد و اﺳﺎﻃﻴﺮاﻻوﻟﻴﻦ و ﻧﺠﻮم و ﻋﻠﻢ ﺗﻜﻮﻳﻦ و اﻣﻮر ﻋﺎﻣﻪ و ﻃﺒﻴﻌﻴﻪ ﻓﻘﻬﻴﻪ و ﺣﻜﻤﺖ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﻋﻬﺪ‬
‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻫﻤﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ‪ 21‬ﻧﺴﻚ اوﺳﺘﺎ اﺳﺘﻮار ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺘﻮن ﻛﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن اوﺳﺘﺎﻳﻲ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﻇﺎﻫﺮا اﺛﺮ ﻗﻠﻢ اﺷﺨﺎﺻﻲ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻛﻪ در ﺗﺪوﻳﻦ اوﺳﺘﺎي ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ دﺳﺖ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ و ﻧﻴﺰ‬
‫اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻲ ﺗﻮان داد ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﺗﺪوﻳﻦ اوﺳﺘﺎي ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻌﻀﻲ از ﻛﺘﺐ ﻣﺬﻛﻮر ﺑﻪ زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮي‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده و درآن ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ زﺑﺎن اوﺳﺘﺎﻳﻲ ﻧﻘﻞ و در ﻛﺘﺎب ﻣﻘﺪس درج ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻧﺼﻮص‬
‫ﻣﺘﻌﺪده اوﺳﺘﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻘﺪس ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ از اﺻﻮل دﻳﺎﻧﺖ زرﺗﺸﺘﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻛﻪ‬
‫ﻣﻲ داﻧﻴﻢ زرﺗﺸﺘﻴﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻮاﻇﺒﺖ را ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ آب و آﺗﺶ و ﺧﺎك را آﻟﻮده ﻧﻜﻨﻨﺪ ‪،‬و آﺗﺶ‬
‫در ﺑﻴﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﭼﻬﺎر ﮔﺎﻧﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮ از ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ ،‬اوﺳﺘﺎ آﺗﺶ را ﭘﻨﺞ ﻧﻮع ﻣﻲ ﺷﻤﺮد و ﻧﺎم‬
‫آﻧﻬﺎ در ﻳﺴﻨﺎي ‪ 17‬ﺑﻨﺪ ‪ 11‬ﻣﺬﻛﻮر و در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﭘﻬﻠﻮي آن ﻳﺴﻨﺎ ﻣﻨﺪرج اﺳﺖ و در ﻛﺘﺎب ﺑﻨﺪﻫﺶ ﻧﻴﺰ‬
‫اﺳﺎﻣﻲ اﻳﻦ آﺗﺶ ﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﺨﺘﺼﺮ اﺷﺘﺒﺎﻫﻲ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ اﻳﻦ آﺗﺸﻬﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ :‬آﺗﺸﻲ ﻛﻪ در ﻧﺒﺎﺗﺎت‬
‫ﭘﻨﻬﺎن اﺳﺖ – آﺗﺸﻲ ﻛﻪ در ﺟﺴﻢ ﻣﺮدم و ﺟﺎﻧﻮران اﺳﺖ – آﺗﺸﻲ ﻛﻪ در ﺑﻬﺸﺖ و در ﻧﺰد اﻫﻮره ﻣﺰدا‬
‫ﻣﻲ ﺳﻮزد – آﺗﺸﻲ ﻛﻪ در اﺑﺮ اﺳﺖ )آذرﺧﺶ( – آﺗﺸﻲ ﻛﻪ در آﺗﺸﻜﺪه ﻫﺎ ﻣﻲ ﺳﻮزد‪ »،1‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺬﻫﺐ زرﺗﺸﺘﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻴﻜﻲ و ﺑﺪي در زدوﺧﻮرد ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺮﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﺳﭙﺎﻫﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ‬
‫ﺳﭙﺎه آﺳﻤﺎﻧﻲ و دﻳﮕﺮي ﺳﭙﺎه دوزﺧﻲ اﺳﺖ وﺗﻤﺎم ﻗﻮاي ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ در زدوﺧﻮرد ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪.‬در‬
‫راس ﺳﭙﺎه آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻫﻤﻮاره اﻫﻮراﻣﺰدا اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮزاﻧﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻲ دﻫﺪ وﻟﻲ او ﻧﻴﺰ در رﻳﺎﺳﺖ‬
‫ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪان ﺟﺰء ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺮ ﺷﺶ وزﻳﺮ رﻳﺎﺳﺖ دارد ‪ ،‬اﻳﻦ وزراء اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪ در ﭘﻬﻠﻮي و‬
‫اﻣﺸﻬﺴﭙﻨﺘﻪ در زﺑﺎن اوﺳﺘﺎ ﻧﺎم دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺪس ﺟﺎوﻳﺪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻲ دﻫﺪ و اﻫﻮرﻣﺰد ﻧﻴﺰ ﺟﺰو آﻧﻬﺎ و‬
‫ﻫﻔﺘﻤﻴﻦ آﻧﻬﺎﺳﺖ زﻳﺮا ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪ اوﺳﺖ ‪ 2 «.‬ﭘﺲ از اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان اﻳﺰدان در رﺗﺒﻪ ﺑﻌﺪي‬
‫‪ - 1‬دادﮔﻲ ‪ ،‬ﻓﺮﻧﺒﻎ ‪ ،‬ﺑﻨﺪﻫﺶ ‪ ،‬ﮔﺰارش ﻣﻬﺮداد ﺑﻬﺎر ‪ ،‬ص ‪90‬‬

‫‪ - 2‬ﻧﻔﻴﺴﻲ ‪،‬ﺳﻌﻴﺪ ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن اﻳﺮان ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪ ،‬ص ‪69‬‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد اﻳﺰدان در دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ ﺑﻴﺸﻤﺎر اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ ﻣﻬﻢ ﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪،‬‬
‫اﻳﺰداﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻬﺮ و ﺳﺮوش و آﻧﺎﻫﻴﺘﺎ و‪ ...‬ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام ﻧﮕﺎﻫﺒﺎﻧﻲ ﺑﺨﺸﻲ از آﻓﺮﻳﺪه ﻫﺎي اورﻣﺰد را‬
‫ﺑﺮﻋﻬﺪه دارﻧﺪ در اوﺳﺘﺎي ﻧﻮ ﺳﺘﻮده ﺷﺪه اﻧﺪ ‪،‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ اﻳﺰدان ﻫﻤﺎن ﺧﺪاﻳﺎن ﭘﻴﺸﻴﻦ آرﻳﺎﻳﻴﻬﺎ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ از ﺳﻮي زرﺗﺸﺖ راﻧﺪه ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﺮدﺳﺘﻲ ﻛﺮﭘﻨﻬﺎي ﻣﺎدي دوﺑﺎره وارد آﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺖ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ اﻣﺎ اﻳﻨﺒﺎر در زﻳﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪ و ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎن اﻫﻮراﻣﺰدا وارد دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﻣﻮرد‬
‫ﭘﺬﻳﺮش و ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ‪،‬اﻟﺒﺘﻪ » ﻓﻘﻂ ﻣﻐﻬﺎ ﻋﺎﻣﻞ اﻧﺤﺮاف دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ از ﻣﺴﻴﺮش ﻧﺒﻮدﻧﺪ ‪،‬‬
‫ﭼﻮن اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري از آﻧﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﺒﻮد ‪ .‬دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ ﺑﺎ آن ﺟﻨﺒﻪ ﭘﻴﺮاﺳﺘﮕﻲ و ﻋﻘﻼﻧﻲ و ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﺻﺮﻓﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﺮدات و اﺧﻼق اﺑﺮاز ﻣﻲ ﻛﺮد ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺗﻮﺳﻌﻪ و رواج ﻳﺎﺑﺪ «‪ 1.‬ﻧﻜﺘﻪ‬
‫ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮ اﺻﻮل ﻋﻠﻢ ﺗﻜﻮﻳﻦ در دﻳﺎﻧﺖ زرﺗﺸﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺳﻄﻮره ﻫﺎي زرﺗﺸﺘﻲ ﻋﻤﺮ دﻧﻴﺎ‬
‫ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ ‪ 12000‬ﻫﺰار ﺳﺎل اﺳﺖ ‪ ،‬در ﺳﻪ ﻫﺰار ﺳﺎل ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻋﺎﻟﻢ اورﻣﺰد و اﻫﺮﻳﻤﻦ در ﺟﻮار‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ آرام ﻣﻲ زﻳﺴﺘﻪ اﻧﺪ ‪ .‬اﻳﻦ دو ﻋﺎﻟﻢ از ﺳﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ ،‬ﻓﻘﻂ از ﺟﺎﻧﺐ ﭼﻬﺎرم‬
‫ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺤﺪود ﻣﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ ‪ ،‬دﻧﻴﺎي روﺷﻦ در ﺑﺎﻻ و ﻋﺎﻟﻢ ﻇﻠﻤﺎﻧﻲ در زﻳﺮ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و ﻫﻮا‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت اورﻣﺰد در اﻳﻦ ﺳﻪ ﻫﺰار ﺳﺎل در ﺣﺎل "اﻣﻜﺎﻧﻲ"‪ 2‬ﺑﻮدﻧﺪ ‪ ،‬ﺳﭙﺲ‬
‫اﻫﺮﻳﻤﻦ ﻧﻮر را دﻳﺪه در ﺻﺪد ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدﻧﺶ ﺑﺮ آﻣﺪ ‪ ،‬اورﻣﺰد ﻛﻪ از آﻳﻨﺪه آﮔﺎﻫﻲ داﺷﺖ ‪ ،‬ﻧﺒﺮدي ﺑﻪ‬
‫ﻣﺪت ‪ 9000‬ﺳﺎل ﺑﺎ او ﻗﺮار ﮔﺬاﺷﺖ و اﻫﺮﻳﻤﻦ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ از ﮔﺬﺷﺘﻪ آﮔﺎﻫﻲ داﺷﺖ رﺿﺎﻳﺖ داد ‪،‬آﻧﮕﺎه‬
‫اورﻣﺰد ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﻋﺎﻟﻢ ﻇﻠﻤﺖ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ ‪ ،‬اﻫﺮﻳﻤﻦ از ﺷﻨﻴﺪن اﻳﻦ‬
‫ﺧﺒﺮ ﺗﺮﺳﻴﺪ و ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺧﺰﻳﺪ و ﺳﻪ ﻫﺰار ﺳﺎل دﻳﮕﺮ در آﻧﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪ ‪ ،‬اورﻣﺰد در اﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ‬
‫دﺳﺖ ﺑﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺟﻬﺎن زد و ﭼﻮن ﻛﺎر ﺧﻠﻘﺖ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪ ‪ ،‬ﮔﺎوي را آﻓﺮﻳﺪ ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﮔﺎو‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﺳﺖ ‪ ،‬ﭘﺲ آﻧﮕﺎه اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺰرگ ﺧﻠﻖ ﻛﺮد ﺑﻪ ﻧﺎم ﻛﻴﻮﻣﺮث ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﻮع ﺑﺸﺮ ﺑﻮد ‪.‬آﻧﮕﺎه‬
‫اﻫﺮﻳﻤﻦ ﺑﻪ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎن اورﻣﺰد ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮد و ﻋﻨﺎﺻﺮ را ﺑﻴﺎﻟﻮد و ﺣﺸﺮات و ﺟﺎﻧﺪاران زﻳﺎن آور را ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﺪ ‪،‬‬
‫اﻫﺮﻳﻤﻦ ﻣﻜﺮر ﺣﻤﻠﻪ ﻛﺮد و ﻋﺎﻗﺒﺖ ﮔﺎو و ﮔﻴﻮﻣﺮد را ﺑﻜﺸﺖ ‪ ،‬اﻣﺎ از ﺗﺨﻤﻪ ﮔﻴﻮﻣﺮد ﻛﻪ در دل ﺧﺎك‬
‫ﻧﻬﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﮔﻴﺎﻫﻲ رﺳﺖ ﻛﻪ اوﻟﻴﻦ زوج آدﻣﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺸﻲ و ﻣﺸﻴﺎﻧﻪ از آن ﺑﻴﺮون آﻣﺪ‬
‫‪ - 1‬رﺿﻲ ‪،‬ﻫﺎﺷﻢ ‪ ،‬آﻳﻴﻦ ﻣﻐﺎن ﭘﮋوﻫﺸﻲ درﺑﺎره دﻳﻦ ﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ‪ ،‬ص ‪141‬‬
‫‪ - 2‬ﻣﻴﻨﻮي ﻳﺎ ﺑﻬﺸﺘﻲ‬
‫ﭘﺲ دوره آﻣﻴﺰش ﻧﻮر و ﻇﻠﻤﺖ ﻛﻪ آن را ﮔﻤﻴﺰﺷﻦ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺷﺮوع ﺷﺪ ‪ ،‬اﻧﺴﺎن در اﻳﻦ ﻧﺒﺮد ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ ﻳﺎ ﺑﺪ ﺧﻮد از ﻳﺎران ﻧﻮر ﻳﺎ ﻇﻠﻤﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ ‪ ،‬آﻧﻜﻪ در راه راﺳﺖ ﻗﺪم‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ از ﭘﻞ ﭼﻴﻨﻮد ﻋﺒﻮر ﻛﺮده وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد و اﻳﻦ ﭘﻞ ﺑﺮاي‬
‫ﺑﺪﻛﺎران ﺑﻪ ﻧﺎزﻛﻲ دم ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺴﻤﻲ ﻛﻪ ﮔﻨﺎﻫﻜﺎر ﺑﻪ ﺟﻬﻨﻢ ﻣﻲ اﻓﺘﺪ و ﻋﺬاﺑﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ‬
‫ﮔﻨﺎه ﺧﻮد ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ و ﺑﺪﺷﺎن ﻣﺴﺎوﻳﺴﺖ در ﻋﺎﻟﻢ ﻫﻤﻴﺴﺘﮕﺎن ﻳﺎ ﺑﺮزخ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ ‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﻪ ﻛﻴﻔﺮي در آﻧﺠﺎ ﻫﺴﺖ ﻧﻪ ﭘﺎداﺷﻲ ‪ .‬ﺳﻪ ﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﺲ از ﻇﻬﻮر اﻧﺴﺎن ‪،‬زرﺗﺸﺖ‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻌﻠﻴﻢ ﺧﻼﻳﻖ و ﻫﺪاﻳﺖ آﻧﺎن ﺑﻪ دﻳﻦ ﺑﻬﻲ ﻇﻬﻮر ﻛﺮد ‪ ،‬در ﻣﻮﻗﻊ ﻇﻬﻮر او ﺑﻴﺶ از ﺳﻪ ﻫﺰار ﺳﺎل‬
‫از ﻋﻤﺮ دﻧﻴﺎ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ .‬در آﺧﺮ ﻫﺰار ﺳﺎل از ذرﻳﻪ زرﺗﺸﺖ ﻛﻪ در درﻳﺎﭼﻪ اي ﭘﻨﻬﺎن اﺳﺖ ‪ ،‬ﻳﻚ‬
‫ﻧﻔﺮ ﻣﻨﺠﻲ ﻳﺎ ﺳﻮﺷﻴﺎﻧﺲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎرق اﻟﻌﺎده ﻗﺪم ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻫﺴﺘﻲ ﻣﻲ ﮔﺬارد و در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻮﻟﺪ آﺧﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﻨﺠﻲ ﻛﻪ ﺳﻮﺷﻴﺎﻧﺲ ﺧﺎص ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﻗﻄﻌﻲ ﺑﻴﻦ ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ در ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ‪ ،‬دﻟﻴﺮان و دﻳﻮان‬
‫داﺳﺘﺎﻧﻲ ﻣﺠﺪدا ﺑﺮاي ﻧﺒﺮد ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ و ﻫﻤﻪ ﻣﺮدﮔﺎن ﺑﺮ ﻣﻲ ﺧﻴﺰﻧﺪ ‪.‬‬
‫در زﻧﺪ ﺑﻬﻤﻦ ﻳﺴﺖ اﻳﻦ رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫»و ﻣﻦ دادار اورﻣﺰد ﺑﻪ ﺳﺮوش و اﻳﺰد ﻧﺮﻳﻮ ﺳﻨﮓ ﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ ‪ :‬ﺗﻦ ﮔﺮﺷﺎﺳﺐ ﺳﺎم را ﺑﺠﻨﺒﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﺗﺎ ﺑﺮﺧﻴﺰد و ﭘﺲ ﺳﺮوش و اﻳﺰد ﻧﺮﻳﻮ ﺳﻨﮓ ﺑﻪ ﺳﻮي ﮔﺮﺷﺎﺳﺐ روﻧﺪ ‪،‬ﺳﻪ ﺑﺎر ﺑﺎﻧﮓ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎر ﭼﻬﺎرم‬
‫ﺳﺎم ﺑﺎ ﭘﻴﺮوز ﮔﺮي ﺑﺮﺧﻴﺰد ‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮه اژدﻫﺎك رود و او])اژدﻫﺎك[ ﺳﺨﻦ او ]ﮔﺮﺷﺎﺳﺐ[ ﻧﺸـﻨﻮد و ﮔـﺮز‬
‫ﭘﻴﺮوز ﮔﺮ ﺑﺮ ﺳﺮ ]اژدﻫﺎك[ ﺑﻜﻮﺑﺪ و ]اورا[ﺑﺰﻧﺪ و ﺑﻜﺸﺪ ‪.‬ﭘﺲ رﻧﺞ و ﭘﺘﻴﺎره از اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﺮود ﺗﺎ ﻫﺰاره‬
‫‪1‬‬
‫را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ از آن ﺳﺘﺎره دﻧﺒﺎﻟﻪ دار ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﮔﻮﭼﻬﺮ ﺑﺮزﻣﻴﻦ ﻣﻲ اﻓﺘﺪ و زﻣﻴﻦ ﻣﺸﺘﻌﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻗﺴﻤﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻌﺎدن و ﻓﻠﺰات ﮔﺪاﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﭼﻮن ﺳﻴﻞ ﺟﺎري ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﻫﻤﻪ آدﻣﻴﺎن از‬
‫زﻧﺪﮔﺎن و ﻣﺮدﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ زﻧﺪه ﺷﺪه اﻧﺪ ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از اﻳﻦ ﺳﻴﻞ ﺑﮕﺬرﻧﺪ و آن ﺳﻴﻞ ﺑﺮاي ﻧﻴﻜﺎن ﭼﻮن ﺷﻴﺮ‬
‫ﮔﺮم و ﻣﻼﻳﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻣﺮدﻣﺎن ﭘﺲ از اﻳﻦ اﻣﺘﺤﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲ روﻧﺪ و اﻫﺮﻳﻤﻦ ﻧﻴﺰ ﺷﻜﺴﺖ‬
‫ﺧﻮرده ﺑﺎ ﭘﻴﺮواﻧﺶ ﺗﺎ اﺑﺪ در ﻇﻠﻤﺖ ﻓﺮو ﻣﻲ رود و ﭘﺲ از آن زﻣﻴﻦ ﺻﺎف و ﻣﺴﻄﺢ ﻣﻲ ﮔﺮدد و‬
‫ﺟﻬﺎن ﭘﺎﻛﻴﺰه و ﻣﻄﻬﺮ ﺷﺪه و ﺗﺎ اﺑﺪ ﻫﻤﻴﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ را ﻓﺮﺷﻜﺮد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫‪ - 1‬زﻧﺪ ﺑﻬﻤﻦ ﻳﺴﻦ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ راﺷﺪ ﻣﺤﺼﻞ ‪ ،‬ص ‪19‬‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ﺗﺼﻔﻴﻪ و ﺗﺠﺪﻳﺪ اﺳﺖ و در اوﺳﺘﺎﻳﻲ ﻓﺮﺷﻮﻛﺮﺗﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‪،‬ﻧﻴﺒﺮگ از روي ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ‬
‫روي ﺑﻨﺪﻫﺶ اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺣﺎوي ﻋﻘﺎﻳﺪ زرواﻧﻴﺴﻢ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪﻫﺪ ﻋﻘﺎﻳﺪ زرواﻧﻴﺴﻢ در اواﺧﺮ دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﺎ دﻳﺎﻧﺖ زرﺗﺸﺖ ﻣﺨﻠﻮط ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ‪ ،‬دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ آﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺖ در زﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﺑﺎ زرواﻧﻴﺴﻢ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﺪه اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻛﻠﻤﻪ زروان در آن ﻋﻬﺪ ﺑﺎ ﻧﺎم اﺷﺨﺎص ﺑﺴﻴﺎر ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻳﻚ دﺳﺘﻪ از ﻋﺒﺎرات‬
‫ﻣﻮرﺧﺎن ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ و ارﻣﻨﻲ و ﺳﺮﻳﺎﻧﻲ ﻣﻮﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺪﻳﻤﻲ ﺗﺮﻳﻦ آﻧﺎن ﺗﺌﻮدور ﻣﻮﭘﺴﻮﺳﺘﻲ‬
‫)‪ 426-360‬ﻣﻴﻼدي(اﺳﺖ ﻛﺘﺎب ﺗﺌﻮدور از ﻣﻴﺎن رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻟﻜﻦ ﻓﻮﺗﻴﻮس ﻣﻘﺪار ﻗﻠﻴﻠﻲ از آن‬
‫اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻤﻮده و در دﺳﺖ اﺳﺖ ‪ .‬ﻓﻮﺗﻴﻮس ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ‪:‬‬
‫» ﺗﺌﻮدور در ﻛﺘﺎب اول ﺧﻮد ﻋﻘﻴﺪه ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن را ﻛﻪ "زارادس" ‪ 1‬آورده اﺳﺖ ‪ ،‬ﺷﺮح ﻣﻲ‬
‫دﻫﺪ ‪ ،‬ﻣﻘﺼﻮد اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ "زاروام " ‪ 2‬اﺳﺖ ﻛﻪ زرﺗﺸﺖ او را ﺧﺪاي ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و او را ﺑﺎ ﻗﻀﺎ‬
‫و ﻗﺪر ﻳﻜﻲ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ‪ ،‬زاروام ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﺮد ﺗﺎ "ﻫﻮرﻣﻴﺴﺪاس"‪ 3‬از او ﺑﻮﺟﻮد ﺑﻴﺎﻳﺪ و ﻫﻮرﻣﻴﺴـﺪاس‬
‫ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ ‪ ،‬وﻟﻲ ﺷﻴﻄﺎن ﻫﻢ ﻣﻘﺎرن آن ﺣﺎل از او ﺗﻮﻟﺪ ﻳﺎﻓﺖ ‪.«...‬‬
‫ﻣﻮﻟﻔﺎن ارﻣﻨﻲ ﻋﻴﺴﻮي ﻣﺬﻫﺐ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ازﻧﻴﻚ و اﻟﻴﺰه و ﻣﺎرﺑﻬﺎي ﺑﻄﺮﻳﻖ و دو ﻧﻔﺮ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه‬
‫ﺳﺮﻳﺎﻧﻲ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ آذر ﻫﺮﻣﺰد و آﻧﺎﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﺑﺪ ﺑﺰرگ زرﺗﺸﺘﻲ )در ﻗﺮن ﭘﻨﺠﻢ ( ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ و ﻣﺠﺎدﻟﻪ‬
‫ﻗﻠﻤﻲ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ و ﺗﺌﻮدور ﺑﺎر ﻛﻮﻧﺎﺋﻲ ﺳﺮﻳﺎﻧﻲ و ﻣﻮﻟﻒ ﮔﻤﻨﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻛﺘﺎب اورا ﻧﻴﺒﺮگ از ﺳﺮﻳﺎﻧﻲ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻃﺒﻊ ﻛﺮده اﺳﺖ و ﻛﺘﺎب ﻳﻮﺣﻨﺎي ﺑﺮﭘﻨﻜﺎﻳﻲ )ﻗﺮن ﻫﻔﺘﻢ( ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ دوﻣﻨﺎش ﻛﺸﻒ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻫﻤﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ زرواﻧﻴﺴﻢ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ذﻛﺮ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ از ﻣﺠﻤﻮع آﻧﻬﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن در ﻋﻬﺪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ﺧﺼﻮص آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺎﺑﻊ ﻋﻘﺎﻳﺪ زرواﻧﻴﺴﻢ ﺑﻮده اﻧﺪ ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ‬
‫ﻛﺘﺎب ﺑﻨﺪﻫﺶ ﻛﻪ ﻧﻴﺒﺮگ ﮔﻔﺘﻪ ﺣﺎوي ﻋﻘﺎﻳﺪ زرواﻧﻴﺴﻢ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻛﺘﺎب ﻣﻴﻨﻮي ﺧﺮد ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻓﺮﻗﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه وﻳﻜﺎﻧﺪر‪:‬‬
‫»ﻛﺘﺎب ارداوﻳﺮاز ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﺸﺎﺟﺮه ﻗﻠﻤﻲ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﻫﻴﺮﺑﺪان ﻓﺎرس ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻮﺑﺪان ﺷـﻴﺰ‬
‫‪ - 1‬زرﺗﺸﺖ‬
‫‪ - 2‬زروان‬
‫‪ - 3‬اﻫﻮرا ﻣﺰدا‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ «‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ژاﻟﻪ آﻣﻮزﮔﺎر اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ را رد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻳﻴﻦ زرواﻧﻴﺴﻢ ﺑﻪ دﻻﻳﻠﻲ ﭘﺲ از اﻧﻘﺮاض ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﻣﺘﺮوك ﮔﺸﺖ و ﻣﻮﻟﻔﺎن ﻛﺘﺐ ﭘﻬﻠﻮي‬
‫در دوره اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺴﻴﺎري از آﺛﺎر آﻧﻬﺎ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدﻧﺪ ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﺟﺪ اردﺷﻴﺮ اول‬
‫رﻳﺎﺳﺖ ﻣﻌﺒﺪ آﻧﺎﻫﻴﺘﺎ ي اﺳﺘﺨﺮ را دارا ﺑﻮد و دودﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﻫﻤﻮاره ﻋﻼﻗﻪ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﺒﺪ‬
‫داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ آﺗﺸﻜﺪه ﻫﺎﻳﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﻪ اﻳﺰدي ﻣﻌﻴﻦ اﺧﺘﺼﺎص‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻫﻤﻪ اﻳﺰدان را در ﻫﻤﻪ آﺗﺸﻜﺪه ﻫﺎ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﻲ ﻛﺮده‬
‫اﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﺷﻜﻞ ﺑﻨﺎي آﺗﺸﻜﺪه ﻫﺎ در ﻫﺮ ﺟﺎ ﻳﻜﺴﺎن ﺑﻮده ‪ :‬آﺗﺸﺪان در وﺳﻂ ﻣﻌﺒﺪ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ‬
‫آﺗﺶ ﻣﻘﺪس در آن ﻣﻲ ﺳﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ ‪ ،‬از آﺗﺸﻜﺪه ﻫﺎي ﻛﺸﻮر ﺳﻪ آﺗﺸﻜﺪه ﻣﺤﻞ ﺳﺘﺎﻳﺶ‬
‫ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻮد ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﺳﻪ آﺗﺶ ﺑﺰرگ ﻗﺮار داﺷﺖ ‪ :‬ﻳﻜﻲ آذر ﻓﺮﻧﺒﻎ ‪ ،‬دﻳﮕﺮي آذر ﮔﺸﻨﺴﺐ و‬
‫دﻳﮕﺮ آذر ﺑﺮزﻳﻦ ﻣﻬﺮ ‪ .‬آذر ﻓﺮﻧﺒﻎ ﻳﺎ آﺗﺶ روﺣﺎﻧﻴﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه وﻳﻠﻴﺎم ﺟﻜﺴﻦ در ﺷﻬﺮ ﻛﺎرﻳﺎن‬
‫ﻓﺎرس ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻛﺘﺎب ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻣﺤﻞ ﺗﺠﻤﻊ ﻣﻮﺑﺪان ﺑﺮاي ﮔﺰﻳﻨﺶ ارداوﻳﺮاف ﺟﻬﺖ‬
‫ﻣﻌﺮاج ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،2‬آﺗﺸﻜﺪه دﻳﮕﺮ ﻳﻌﻨﻲ آذر ﮔﺸﻨﺴﺐ ﻳﺎ آﺗﺶ ﺳﻠﻄﻨﺘﻲ در ﺷﻴﺰ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻗﺮار داﺷﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﺗﺤﺖ ﻧﺎم ﺧﺮاﺑﻪ ﻫﺎي ﺗﺨﺖ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ و ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در اﻳﺎم‬
‫ﺳﺨﺘﻲ ﺑﻪ زﻳﺎرت اﻳﻦ ﻣﻌﺒﺪ ﻣﻲ ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ و زر و ﻣﺎل و ﻣﻠﻚ و ﻏﻼم در آﻧﺠﺎ ﻧﺬر ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫آﺗﺸﻜﺪه ﻋﻼﻣﺖ اﺗﺤﺎد و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ دﻳﻦ و دوﻟﺖ ﺑﻮد و ﺳﻤﺒﻮل دوﻟﺖ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رﻓﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ واﺳﻄﻪ اﺗﺤﺎد ﺑﺎ دﻳﺎﻧﺖ ﻗﻮت ﮔﺮﻓﺖ ‪ .‬ﺑﺮ ﺧﻼف اﺷﻜﺎﻧﻴﺎن ﻛﻪ ﻫﺮﻳﻚ از ﻣﻠﻮك اﻟﻄﻮاﻳﻒ و‬
‫ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﺎن ﻣﻌﺒﺪي ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮﻳﺶ داﺷﺖ ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد در ﻧﺎﻣﻪ ﺗﻨﺴﺮ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ ‪:‬‬
‫» ﻣﻠﻮك ﻃﻮاﻳﻒ ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﺮاي ﺧﻮﻳﺶ آﺗﺸﻜﺪه ﺳﺎﺧﺘﻪ و آن ﻫﻤﻪ ﺑﺪﻋﺖ ﺑﻮد ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻓﺮﻣـﺎن‬
‫‪3‬‬
‫ﺷﺎﻫﺎن ﻗﺪﻳﻢ ﻧﻬﺎدﻧﺪ ﺷﻬﻨﺸﺎه ﺑﺎﻃﻞ ﮔﺮداﻧﻴﺪ و ﺑﺎ ﻣﻮاﺿﻊ اول ﻧﻘﻞ ﻓﺮﻣﻮد «‪.‬‬

‫‪ - 2‬ﻛﺮﻳﺴﺘﻴﻦ ﺳﻦ ‪،‬آرﺗﻮر‪ ،‬اﻳﺮان در زﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ رﺷﻴﺪ ﻳﺎﺳﻤﻲ‪،‬ص ‪175‬‬
‫‪ - 3‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪177‬‬
‫‪ .2-6-3‬ردﭘﺎي دﻳﺎﻧﺖ راﻳﺞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‬

‫ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﺘﻦ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﺎ ﻣﺘﻮن زرﺗﺸﺘﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ اﺻﻮل و ﻓﺮوع‬
‫دﻳﺎﻧﺖ زرﺗﺸﺘﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻛﺎﻣﻼ ﻧﻤﻮد ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ دﻟﻴﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﺮ ﺗﻄﺎﺑﻖ‬
‫‪1‬‬
‫ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﺎ ﻣﺘﻮن دﻳﻨﻲ زرﺗﺸﺘﻲ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮد وﺟﻮد ﻧﺎم ارداوﻳﺮاف در اوﺳﺘﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ اول ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻧﺎم اوﺳﺘﺎ و زﻧﺪ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ روي ﭘﻮﺳﺖ ﻫﺎي آراﺳﺘﻪ‬
‫ﮔﺎو ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدو در اﺳﺘﺨﺮ ﭘﺎﭘﻜﺎن ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲ ﺷﺪه و ﺗﻮﺳﻂ اﺳﻜﻨﺪر از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪ ،‬در‬
‫اداﻣﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻓﺼﻞ از ﺗﺠﻤﻊ ﻣﻮﺑﺪان در آﺗﺸﻜﺪه ﻓﺮﻧﺒﻎ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺳﻪ آﺗﺸﻜﺪه ﻣﻬﻢ‬
‫زرﺗﺸﺘﻴﺎن در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﻪ روﺣﺎﻧﻴﺎن ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻫﻤﻴﻦ ﻓﺼﻞ و در‬
‫ﻓﺼﻮل دﻳﮕﺮ ﺑﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﺮح ﺷﻌﺎر ﻛﻠﻲ دﻳﺎﻧﺖ زرﺗﺸﺘﻲ ﻣﻲ ﭘﺮدازد ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ‪ :‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻴﻚ ‪،‬‬
‫ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻴﻚ و ﻛﺮدار ﻧﻴﻚ ‪ .‬در ﻓﺼﻞ دوم ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ از دﺳﺘﻮرات دﻳﻨﻲ زرﺗﺸﺘﻲ در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ دﺳﺘﻮراﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬ﺳﻔﺎرش ﺑﻪ ازدواج ﺧﻮﻳﺪوده ‪،‬اﻧﺠﺎم ﻧﻴﺮﻧﮓ دﻳﻨﻲ ‪،‬ﻳﺸﺖ ﻛﺮدن‬
‫اوﺳﺘﺎ و زﻧﺪ ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ دﺳﺘﻮرات ﺟﺰو ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ دﻳﺎﻧﺖ راﻳﺞ در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﺮاي‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ در رواﻳﺖ ﭘﻬﻠﻮي ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ ‪:‬‬
‫» ﻳﺸﺖ ﻛﺮدن ﭼﻨﺎن ﺑﺰرگ و اﺳﺎﺳﻲ و وﻳﮋه و ارﺟﻤﻨﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺮد ﭘـﺎﻧﺰده ﺳـﺎﻟﻪ‬
‫‪2‬‬
‫]ﺷﻮد[ و ﻳﺸﺖ ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ آﻳﻴﻦ ﺳﮕﺎن و ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ او آب و ﻧﺎن داد ‪«.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ﻛﺘﺎب‪ »،‬روان ارداوﻳﺮاف از ﺗﻦ ﺑﻪ ﭼﻜﺎد داﻳﺘﻲ و ﭼﻴﻨﻮد ﭘﻞ ﻣﻲ رود و ﭘﺲ از‬
‫ﻫﻔﺖ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﺑﺎز ﻣﻴﮕﺮدد‪3«.‬ﭼﻜﺎد داﻳﺘﻲ ﻧﺎم ﻛﻮﻫﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺟﻬﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎﻳﻲ در‬
‫ﻣﺮﻛﺰ زﻣﻴﻦ ﻗﺮار دارد و در ﺑﻨﺪﻫﺶ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» ﮔﻮﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻪ دﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﮕﺎدي ] ﻫﺴﺖ [ﻳﻜﻬﺰار ﻣﺮد ﺑﺎﻻي ﻣﻴﺎن ﺟﻬﺎن ﻛﻪ ﭼﻜـﺎد داﺋﻴﺘـﻲ‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪ ]آن[ ﻳﻮغ ﺗﺮازوي رﺷﻦ اﻳﺰد اﺳﺖ ﺗﻴﻐﻪ اي ﺑﻪ ﺑﻦ ﻛﻮه اﻟﺒﺮز ﺑﻪ ﺳﻮي اﺑﺎﺧﺘﺮ و ﺗﻴﻐﻪ اي ﺑﻪ ﺳﺮ‬
‫‪4‬‬
‫ﻛﻮه اﻟﺒﺮز ﺑﻪ ﺳﻮي ﻧﻴﻤﺮوز ]دارد[؛ﺑﺮ ﻣﻴﺎن آن ﭼﻜﺎد داﺋﻴﺘﻲ داﺋﻴﺘﻲ اﻳﺴﺘﺪ ‪«....‬‬

‫‪ - 2‬رواﻳﺖ ﭘﻬﻠﻮي ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻬﺸﻴﺪ ﻣﻴﺮﻓﺨﺮاﻳﻲ ‪ ،‬ص ‪230‬‬
‫‪ - 4‬دادﮔﻲ ‪ ،‬ﻓﺮﻧﺒﻎ ‪،‬ﺑﻨﺪﻫﺶ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻬﺮداد ﺑﻬﺎر‪ ،‬ص ‪129‬‬
‫ﭼﻴﻨﻮد ﻧﻴﺰ ﻧﺎم ﭘﻠﻴﺴﺖ ﻛﻪ از ﺗﻴﻎ ﻧﺎزﻛﺘﺮ و از ﻣﻮ ﺑﺎرﻳﻜﺘﺮ اﺳﺖ و روان درﮔﺬﺷﺘﺎن ﺑﺮاي‬
‫رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ از روي آن ﻣﻲ ﮔﺬرﻧﺪ ‪،‬در اداﻣﻪ ﻓﺼﻞ ﺳﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آﻳﻴﻦ ﻫﺎي زرﺗﺸﺘﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪:‬‬
‫درون و ﻣﻴﺰد و ﻣﺮاﺳﻢ ﺑﺎج و ﺳﺘﺎﻳﺶ اورﻣﺰد و اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان و اﻳﺰدان اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬در ﻓﺼﻞ‬
‫ﭼﻬﺎرم در ﺑﻨﺪ ‪ 5‬ارداوﻳﺮاف روان در ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن را ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺑﺎﻟﻴﻦ ﺗﻦ ﺧﻮد اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﮔﺎﻫﺎﻧﻲ را‬
‫ﻣﻲ ﺳﺮاﻳﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫»ﻧﻴﻜﻲ ﻛﺴﻲ راﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﺎر ﻧﻴﻚ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻧﻴﻜﻲ ﻛﻨﺪ ‪«.‬‬
‫اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ در ﻳﺴﻨﺎ ‪ ،‬ﻓﺼﻞ ‪ ، 43‬ﺑﻨﺪ ‪ . 1‬اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬دراداﻣﻪ ﺑﻨﺪ ‪ 9‬ﻫﻤﻴﻦ ﻓﺼﻞ ارداوﻳﺮاف‬
‫ﺑﻮي روان اﻫﻠﻮان را ﺑﻮﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮش ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﺪ ﻛﻪ از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺟﻨﻮﺑﻲ ﺗﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ و ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ‬
‫در دﻳﺎﻧﺖ زرﺗﺸﺘﻲ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺧﻮب ﺟﻨﻮب اﺳﺖ و ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺷﻤﺎل ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻫﺮﻳﻤﻦ و دﻳﻮان اﺳﺖ ‪ ،‬در ﭘﺎﻳﺎن‬
‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ارداوﻳﺮاف از ﺑﺮﺧﻲ از اﻋﻤﺎل دﻳﻨﻲ ﻛﻴﺶ زرﺗﺸﺖ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ اﻋﻤﺎﻟﻲ ﭼﻮﻧﺎن‪ :‬ﺳﺮودن‬
‫ﮔﺎﻫﺎن‪ ،‬ﭘﺮﺳﺘﺎري از آب و آﺗﺶ ‪ ،‬ﺧﺸﻨﻮد ﻛﺮدن ﻣﺮد "اﻫﻠﻮ" ‪ ،2‬ﺳﺘﺎﻳﺶ اورﻣﺰد ‪.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ دوﺑﺎره ارداوﻳﺮاف از ﭘﻞ ﭼﻴﻨﻮد ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ‪ 9‬ﻧﻴﺰه ﺑﺮاﻳﺶ‬
‫ﭘﻬﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد و او ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺘﻲ از آن ﻣﻲ ﮔﺬرد ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ازداوﻳﺮاف‬
‫ﺑﻪ ذﻛﺮ ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ و ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻫﻠﻮان ودروﻧﺪان و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮوﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ اورﻣﺰد و اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان و‬
‫ﮔﺮوﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ اﻫﺮﻳﻤﻦ و دﻳﻮان ﻣﻲ ﭘﺮدازد و ﺗﺼﻮﻳﺮي ﻛﻪ اراﺋﻪ ﻣﻴﺪﻫﺪ ﻛﺎﻣﻼ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻴﻢ اﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺖ‬
‫در دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮن ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد ‪.‬در ﻓﺼﻞ ﺷﺶ ارداوﻳﺮاف از ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻫﻤﻴﺴﺘﮕﺎن ﺳﺨﻦ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﻛﺴﺎﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎن و ﻧﻴﻜﻲ ﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ اﻳﻦ ﻣﻜﺎن ﻧﻴﺰ در‬
‫ﻣﺒﺤﺚ ﻣﻌﺎد زرﺗﺸﺘﻲ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﺎص ﺧﻮد را دارد و» ﻣﻨﺤﺼﺮا ﺑﻪ آﻳﻴﻦ ﻣﺰدﻳﺴﻨﻲ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ و اﻳﻦ‬
‫ﻋﺎﻟﻢ از زﻣﻴﻦ ﺗﺎ ﻛﺮه ﺳﺘﺎرﮔﺎن داﻣﻦ ﻛﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از ﻗﻠﻪ ﻛﻮه ﭼﻜﺎد داﺋﺘﻲ ﺗﺎ اوﻟﻴﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﻧﺎﺣﻴﻪ واﺳﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ اﺳﺖ ﻛﻪ اوﻟﻲ در ﺑﺎﻻ و دوﻣﻲ در زﻳﺮ آن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ«‪ 3.‬در‬
‫اداﻣﻪ)در ﻓﺼﻮل ﻫﻔﺘﻢ ‪ ،‬ﻫﺸﺘﻢ و ﻧﻬﻢ( وﻳﺮاف از ﻫﻤﻴﺴﺘﮕﺎن ﻳﻚ ﮔﺎم ﺑﺮﻣﻲ دارد ﺑﻪ ﺳﺘﺎره ﭘﺎﻳﻪ و‬

‫‪ - 2‬دﻳﻨﺪار‬
‫‪ - 3‬ﻋﻔﻴﻔﻲ ‪،‬رﺣﻴﻢ‪،‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ‪،‬ص ‪14‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﺎه ﭘﺎﻳﻪ و ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭘﺎﻳﻪ و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﻪ "ﮔﺮزﻣﺎن" ‪1‬ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬ﺳﻴﺮ ﺻﻌﻮد روان وﻳﺮاف از‬
‫ﺳﺘﺎره ﭘﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﺎه ﭘﺎﻳﻪ و ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭘﺎﻳﻪ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ در ﻣﺒﺤﺚ اﺳﻄﻮره ﺷﻨﺎﺳﻲ آﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺖ‬
‫اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ ﺳﻴﺮ ﻣﺮاﺣﻞ ﺳﻠﻮك روان ﺑﻪ ﺳﻮي اورﻣﺰد ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬در رواﻳﺖ ﭘﻬﻠﻮي ﭘﺎﻳﻪ ﻫﺎي‬
‫ﺑﻬﺸﺖ از زﻣﻴﻦ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭘﺎﻳﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫» اﻳﻦ ﻧﻴﺰ از اوﺳﺘﺎ ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛﻪ از زﻣﻴﻦ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﺘﺎره ﭘﺎﻳﻪ ‪،‬ﻫﻤﻴﺴﺘﮕﺎن؛از ﺳﺘﺎره ﭘﺎﻳﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭘﺎﻳﻪ ‪،‬آن ﺑﺮ ﺗﺮﻳﻦ ﻫﺴﺘﻲ ]ﺑﻬﺸﺖ[؛از ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭘﺎﻳﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ‪،‬آن روﺷﻨﻲ ﺑﻴﻜﺮان اﺳﺖ و‬
‫‪2‬‬
‫ﮔﺮودﻣﺎن در روﺷﻨﻲ ﺑﻴﻜﺮان اﺳﺖ‪«.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ﻳﺎزده ﻛﺘﺎب ‪ ،‬ﺑﻬﻤﻦ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان زرﺗﺸﺘﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ارداوﻳﺮاف را ﺑﻪ‬
‫» ﺟﺎﻳﮕﺎه اورﻣﺰد و اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان و دﻳﮕﺮ اﻫﻠﻮان و ﻓﺮوﻫﺮ زردﺷﺖ ﺳﭙﻴﺘﻤﺎن ‪،‬ﻛﻲ وﻳﺸﺘﺎﺳﭗ ‪،‬ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ‬
‫‪،‬اﻳﺴﺪواﺳﺘﺮ ‪،‬ﭘﺴﺮ زرﺗﺸﺖ و دﻳﮕﺮ دﻳﻦ ﺑﺮداران و ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن دﻳﻦ ﺑﺮد ‪ 3«.‬اﻳﻦ اﺳﺎﻣﻲ ﻧﺎﻣﺒﺮده ﺷﺪه از‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻫﺎي ﻛﻠﻴﺪي دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ آﻧﻬﺎ از اﺻﻮل ﺑﻨﻴﺎدي دﻳﺎﻧﺖ زرﺗﺸﺘﻲ ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ‪»،‬درآﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺖ ﺷﺶ ﺗﻦ از دﺧﺘﺮان و ﭘﺴﺮان اﻫﻮراﻣﺰدا و ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن آﻳﻴﻦ ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺧﻮد اﻫﻮراﻣﺰدا ﺗﺸﻜﻴﻞ ﮔﺮوه ﻫﻔﺖ ﺗﻨﺎن آﺳﻤﺎﻧﻲ را ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ‪ ،‬اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ 4 «.‬اﻳﻦ‬
‫اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ :‬ﺑﻬﻤﻦ ‪ ،‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ ،‬ﺷﻬﺮﻳﻮر ‪ ،‬اﺳﻔﻨﺪ ‪ ،‬ﺧﺮداد ‪ ،‬اﻣﺮداد و اﻫﻮراﻣﺰدا ‪.‬‬
‫اﻓﺰودن اﻫﻮراﻣﺰدا ﺑﻪ ﮔﺮوه ﺷﺸﮕﺎﻧﻪ اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻋﺪد ﻣﻘﺪس ‪7‬‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ‪ ،‬از ﺷﺶ اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪ ﻳﺎد ﺷﺪه ‪ ،‬اﺳﻔﻨﺪ و ﺧﺮداد و اﻣﺮداد ﻣﻮﻧﺚ و اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪ ﺑﺎﻧﻮ اﻧﺪ و‬
‫دﻳﮕﺮ اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان ﺑﺪون ﺟﻨﺴﻴﺘﻨﺪ ‪ .‬در ﮔﺎﺗﺎﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ اﻓﺮاد اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ ﻛﻠﻤﻪ‬
‫اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪ ذﻛﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﮔﺎﺗﺎﻫﺎ ﺟﺰﻳﻴﺎﺗﻲ در ﺑﺎب ﺣﺎﻣﻴﺎن زرﺗﺸﺖ در درﺑﺎر وﻳﺸﺘﺎﺳﭗ اﺳﺖ از‬
‫آن ﺟﻤﻠﻪ ﺟﺎﻣﺎﺳﭗ وزﻳﺮش و ﺑﺮادرش ﻓﺮه ﺷﻪ ﺋﻮﺷﺘﺮه ﻛﻪ ﻧﺪﻳﻢ ﺷﺎه ﺑﻮد ‪ ،‬در ﻗﺴﻤﺘﻬﺎي ﺗﺎزه ﺗﺮ‬
‫اوﺳﺘﺎ و در ﻛﺘﺎب ﻫﺎي دﻳﻨﻲ ﭘﻬﻠﻮي اﺳﻢ ﭘﺴﺮان وﻳﺸﺘﺎﺳﭗ را ﻫﻢ ذﻛﺮ ﻛﺮده اﻧﺪ از ﺟﻤﻠﻪ اﺳﻔﻨﺪﻳﺎر و‬
‫زرﻳﺮ ﻛﻪ ﺑﺮادر ﺷﺎه ﺑﻮد ‪،‬در ﺟﻨﮓ ﺑﻴﻦ اﻳﺮان و ﺗﻮران ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺳﭙﺎه دﺷﻤﻦ ارﺟﺎﺳﺐ ﻧﺎم داﺷﺖ و‬
‫‪ - 1‬ﻋﺮش اﻟﻬﻲ‬
‫‪ - 2‬ﻣﻴﺮﻓﺨﺮاﻳﻲ ‪،‬ﻣﻬﺸﻴﺪ‪ ،‬رواﻳﺖ ﭘﻬﻠﻮي ‪361 ،‬‬
‫‪ - 4‬رﺟﺒﻲ ‪ ،‬ﭘﺮوﻳﺰ‪ ،‬ﻫﺰاره ﻫﺎي ﮔﻤﺸﺪه ‪ ،‬ص ‪283‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻛﺸﻨﺪه زرﺗﺸﺖ را ﺗﻮري ﺑﺮاﺗﺮوﺧﺶ ﻧﺎﻣﻴﺪه اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻓﺮاد ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه در ﮔﺮزﻣﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪ در ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ‬
‫ﻣﻌﻨﻮي زرﺗﺸﺘﻲ و ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﺮش اﻟﻬﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪ اورﻣﺰد و اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان و اﻳﺰدان در ﻛﻨﺎر‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻫﺎي ﻛﻠﻴﺬي دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ‪،‬ﺟﺎﻳﮕﺎه ﮔﺮزﻣﺎن ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺟﺎي‬
‫ﻓﺮوﻫﺮ اﻳﻦ ﺑﺰرﮔﺎن اﺳﺖ ‪،‬ﻓﺮوﻫﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﭘﺮوراﻧﺪن و ﮔﻮاراﻧﺪن آﻣﺪه و ﻳﻜﻲ از ﻧﻴﺮو ﻫﺎي ﺑﺎﻃﻨﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن ﭘﻴﺶ از ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪن ﻣﻮﺟﻮدات وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ﭘﺲ از ﻣﺮگ و ﻧﺎﺑﻮدي‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻪ و ﭘﺎﻳﺪار ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻴﺮوي ﻣﻌﻨﻮي را ﻛﻪ ﻣﻴﺘﻮان ﺟﻮﻫﺮ ﺣﻴﺎت ﻧﺎﻣﻴﺪ ﻓﻨﺎ و‬
‫زواﻟﻲ ﻧﻴﺴﺖ ‪ .‬در ﻓﺮوردﻳﻦ ﻳﺸﺖ از اﻫﻤﻴﺖ ﻓﺮوﻫﺮﻫﺎ ﺳﺨﻦ رﻓﺘﻪ و اﻫﻮراﻣﺰدا ﺑﻪ زرﺗﺸﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪:‬‬
‫» از ﻓﺮوغ و ﻓﺮ ﻓﺮوﻫﺮ ﭘﺎﻛﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ آﺳﻤﺎن را در ﺑﺎﻻ ﻧﮕﺎه ﻣﻲ دارم ‪ ،‬از ﻓﺮوغ و ﻓﺮ آﻧﺎن‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪان در ﺷﻜﻢ ﻣﺎدر ﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ و ﻧﻤﻲ ﻣﻴﺮﻧﺪ ‪،‬اﮔﺮ ﻓﺮوﻫﺮ ﭘﺎﻛﺎن ﻣﺮا ﻳﺎري ﻧﻤﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‬
‫اﻫﺮﻳﻤﻦ ﻗﻮت ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ و ﺟﻬﺎن ﻣﺎدي از آن او ﻣﻲ ﺷﺪ ‪ .‬از ﻓﺮوغ و ﻓﺮ ﻓﺮوﻫﺮ ﭘﺎﻛﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ آﺑﻬﺎ‬
‫‪2‬‬
‫از ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﺧﺸﻚ ﻧﺸﺪﻧﻲ ﺟﺎري اﺳﺖ ‪،‬از ﻓﺮوغ و ﻓﺮ آﻧﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﻲ روﻳﻨﺪ ‪.«...‬‬
‫و در ﻓﺼﻞ ‪ 17‬و ‪ 18‬از ﺳﻪ روز ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﺖ روان ﺑﺪﻛﺎران ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪،‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﻳﻜﻲ از ﺑﺎورﻫﺎي آﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺖ درﺑﺎره روان درﮔﺬﺷﺘﮕﺎن اﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ ﺑﺎور روان ﺗﺎزه‬
‫درﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺗﺎ ﺳﻪ روز ﺑﺮ ﺑﺎﻟﻴﻦ ﺗﻦ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﺗﻦ دوﺑﺎره زﻧﺪه ﺷﻮد ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺎور در‬
‫ﺑﻨﺪﻫﺶ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» ﭼﻮن ﻣﺮدم در ﮔﺬرﻧﺪ ‪،‬ﺳﻪ ﺷﺐ روان ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﻦ ‪ ،‬آن ﺟﺎي ﻛﻪ او را ﺳﺮ ﺑﻮد ﻧﺸﻴﻨﺪ ‪ ،‬آن‬
‫ﺳﻪ ﺷﺐ از وﻳﺰرش دﻳﻮ و ﻫﻤﻜﺎران وي ﺑﺲ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻴﻨﺪ و ﭘﺸﺖ ﻫﻤﻲ ﺑﺎز ﺑﻪ آﺗﺶ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ آن ﺟﺎي‬
‫اﻓﺮوﺧﺘﻪ اﺳﺖ ‪...‬ﺑﺪان اﻣﻴﺪ ﻧﺸﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﻮن ﺗﺎزد ‪،‬ﺑﺎد ]ﺟﺎن[ ﺑﻪ ﺗﻦ ﺷﻮد و ﺗﻮان ﺑﺎزﮔﺸﺘﻦ ﺑﻪ‬
‫‪3‬‬
‫ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري ﺑﻮد ‪«.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ داﺗﺴﺘﺎن دﻳﻨﻴﻚ اﻳﻦ ﺳﻪ ﺷﺐ ﺑﺮاي روان ﻧﻴﻜﻮان ﺑﺴﻴﺎر ﻧﻴﻚ اﺳﺖ »او را ﺷﺐ اول‬
‫آن اﻧﺪازه ﻧﻴﻜﻲ ﺑﻨﻤﺎﻳﻨﺪ ‪،‬ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺮدي ﻛﻪ زﻧﺪه ﺑﻮد و او اﻧﺪر ﺟﻬﺎن ﻧﻴﻜﺘﺮ ﺑﻮد ‪.‬ﺷﺐ دوم و ﺳﻮم ﻧﻴﺰ‬
‫‪ - 1‬ﻧﻔﻴﺴﻲ ‪،‬ﺳﻌﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن اﻳﺮان ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪ ،‬ص ‪67‬‬

‫‪ - 2‬ﻳﺸﺘﻬﺎ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﭘﻮر داوود ‪ ،‬ص ‪60‬‬
‫‪1‬‬
‫او ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻮد «‪.‬‬
‫از ﻓﺼﻞ ‪ 11‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺻﻮل اﺧﻼق ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ دﻳﺎﻧﺖ زرﺗﺸﺘﻲ ﻣﻲ ﭘﺮدازد ‪،‬‬
‫اﺻﻮﻟﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪:‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻴﻚ ‪ ،‬ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻴﻚ ‪،‬ﻛﺮدار ﻧﻴﻚ ‪ ،‬راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ ‪،‬رادي‪،‬ﻣﻨﻊ ﮔﺮﻳﻪ ﺑﺮ ﻣﺮدﮔﺎن ‪،‬‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري از ﺷﻮﻫﺮ‪ ،‬ﻣﻨﻊ ﻛﺸﺘﻦ ﻣﺮد اﻫﻠﻮ‪،‬رﻋﺎﻳﺖ ﻗﺎﻧﻮن دﺷﺘﺎن ‪،‬ﻣﻨﻊ روﺳﭙﻲ ﮔﺮي و ﻟﻮاط ‪ ،‬ﻣﻨﻊ‬
‫ﺟﺎدوﮔﺮي و اﺷﻤﻮﻏﻲ )ﺑﺪﻋﺖ در دﻳﻦ( و ﻏﻴﺮه ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺻﻮل اﺧﻼﻗﻲ ﻛﺘﺎب در ﺑﺨﺶ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ در اﻳﻨﺠﺎ از ذﻛﺮ آﻧﻬﺎ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ‪ ،‬در‬
‫ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﺨﺶ ﻧﻬﺎد دﻳﻦ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﻪ آن اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ و ﻧﻬﺎد ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻬﺎد ﻫﺎي آﻣﻮزﺷﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﻢ رﻧﮓ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪،‬ﺑﺎور ﺑﻪ‬
‫دﻳﺎﻧﺖ زرﺗﺸﺘﻲ در ﻛﺘﺎب از ﭼﻨﺎن ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﻜﺎر اﻳﺰدان ودﻳﻦ ﺟﺰو ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺑﺰرگ و ﻧﺎﺑﺨﺸﻮدﻧﻲ ﻗﻠﻤﺪاد ﺷﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» ﭘﺲ دﻳﺪم روان آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺎرﻫﺎ آﻧﻬﺎ را ﻣﻲ ﮔﺰﻳﺪﻧﺪ و ﻣﻲ ﺟﻮﻳﺪﻧﺪ و ﭘﺮﺳﻴﺪم اﻧﻬﺎ روان ﭼﻪ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ؟ ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ :‬اﻳﻦ روان آن دروﻧﺪاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ اﻳﺰدان و‬
‫‪2‬‬
‫دﻳﻦ را اﻧﻜﺎر ﻛﺮدﻧﺪ ‪«.‬‬
‫و اﻳﻦ ﺧﻮد ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻌﺼﺐ دﻳﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ روي ﻛﺎر آﻣﺪن اردﺷﻴﺮ ﺑﺎﺑﻜﺎن آﻏﺎز‬
‫ﮔﺸﺘﻪ و ﺗﺎ اﻧﻘﺮاض ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .3-6-3‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶ اﻧﺴﺎن و ﺟﻬﺎن در ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي و ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‬
‫دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ راز آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺟﻬﺎن و ﭼﻴﺴﺘﻲ و ﻛﻴﺴﺘﻲ اﻧﺴﺎن و اﻳﻦ ﻛﻪ‪:‬‬
‫از ﻛﺠﺎ آﻣﺪه ام آﻣﺪﻧﻢ ﺑﻬﺮ ﭼﻪ ﺑﻮد – ﺑﻪ ﻛﺠﺎ ﻣﻴﺮوم آﺧﺮ ﻧﻨﻤﺎﻳﻲ وﻃﻨﻢ‬
‫ﻫﻤﻮاره دﻏﺪﻏﻪ اﺻﻠﻲ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪ و ﻣﺪﻋﻴﺎن داﻧﺶ و ﺧﺮد در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻮده اﺳﺖ‬
‫‪ ،‬اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﻠﺖ ﻛﻬﻦ ودﻳﺮﭘﺎ از ﻫﺰاران ﺳﺎل ﭘﻴﺶ در اﻳﻦ ﺑﺎره اﻧﺪﻳﺸﻴﺪه اﻧﺪ و در‬
‫دوره ﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺳﻄﺢ داﻧﺶ و ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ و آﻳﻴﻦ ﺧﻮد ﭘﺎﺳﺨﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺎ داده اﻧﺪ ‪ ،‬در ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه از دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﺎرﻫﺎ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻠﻴﺪي‬
‫‪ - 1‬ﻋﻔﻴﻔﻲ ‪ ،‬رﺣﻴﻢ ‪ ،‬اﺳﺎﻃﻴﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ ‪ ،‬ص ‪58‬‬

‫درﺑﺎره ﻛﻴﺴﺘﻲ و ﭼﻴﺴﺘﻲ اﻧﺴﺎن ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ و ﭘﺎﺳﺦ ﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ درﺧﻮر ﻓﻬﻢ و درك ﺧﻮاﻧﻨﺪه و‬
‫داﻧﺶ و ﻓﺮﻫﻨﮓ و آﻳﻴﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﺑﻪ آن داده ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ در اﻧﺪرز ﻧﺎﻣﻪ ﭘﻮرﻳﻮﺗﻜﻴﺸﺎن‬
‫ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫» ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺮدم ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﻧﺰده ﺳﺎﻟﮕﻲ رﺳﺪ ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﭼﻨﺪ ﭼﻴﺰ را ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ ‪ :‬ﻛﻴﺴﺘﻢ ؟‬
‫و ﻛﻪ را ﺧﻮﻳﺸﻢ ؟ و از ﻛﺠﺎ آﻣﺪه ام ؟ و ﺑﺎز ﺑﻪ ﻛﺠﺎ ﺷﻮم ؟ ‪ ..‬و ﻣﺮا دﻳﻦ ﻛﺪام ؟ﻣﺮا ﭼﻪ ﺳﻮد؟ ﻣﺮا ﭼﻪ‬
‫‪1‬‬
‫زﻳﺎن؟‪« ...‬‬
‫و در اﻧﺪرز ﺧﺴﺮو ﻗﺒﺎدان ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮﮔﺶ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬
‫» ‪...‬ﻫﺮﻛﺲ ﺑﺒﺎﻳﺪ داﻧﺴﺘﻦ ﻛﻪ از ﻛﺠﺎ ﺑﻴﺎﻣﺪه ام ؟ و ﭼﺮا اﻳﺪر ﻫﺴﺘﻢ؟ و ﻣﺮا ﺑﺎز ﺑﻪ ﻛﺠـﺎ ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫‪2‬‬
‫ﺷﺪن ؟ و از ﻣﻦ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ؟«‬
‫در اﺳﻄﻮره آﻓﺮﻳﻨﺶ زرﺗﺸﺘﻲ ‪ ،‬اﻫﻮرا ﻣﺰدا ﻫﻤﻮاره در ﻛﻨﺎر اﻫﺮﻳﻤﻦ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪،3‬‬
‫اﻫﻮراﻣﺰدا آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﻧﻴﻜﻲ ﻫﺎ و ﻣﻮﺟﻮدات ﺳﻮدﻣﻨﺪ و اﻫﺮﻳﻤﻦ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﺑﺪي ﻫﺎ و ﻣﻮﺟﻮدات زﻳﺎن آور‬
‫اﺳﺖ ‪،‬اﻟﺒﺘﻪ در ﮔﺎﺗﺎﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﺨﺶ اﺻﻴﻞ اوﺳﺘﺎﺳﺖ ﻧﺎﻣﻲ از اﻫﺮﻳﻤﻦ و آﻓﺮﻳﻨﻨﺪﮔﻲ او ﺑﺮده ﻧﺸﺪه و اﻳﻦ‬
‫اوﺳﺘﺎي ﻧﻮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﻫﺮﻳﻤﻦ را در ﻛﻨﺎر اﻫﻮراﻣﺰدا ﻗﺮار داده اﺳﺖ ‪ ،‬ﺟﻬﺎن زرﺗﺸﺘﻲ ﻣﺘﺎﺧﺮ در دوره‬
‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﺪ ‪ :‬ﺟﻬﺎن روﺷﻨﻲ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن اﻫﻮراﻣﺰدا ﺑﻮد و ﺟﻬﺎن ﺗﺎرﻳﻜﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺟﻬﺎن اﻫﺮﻳﻤﻦ ﺑﻮد و ﺟﻬﺎن ﺗﻬﻲ ﻳﺎ ﺧﻼ ﻛﻪ ﻣﺎﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو ﺟﻬﺎن ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ‬
‫ﻛﺘﺎب "ﺑﻨﺪﻫﺶ"‪ 4‬و ﮔﺰﻳﺪه ﻫﺎي زاد اﺳﭙﺮم ﻛﻪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ دﺳﺖ اول ﭘﻬﻠﻮي ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻫﻮرا ﻣﺰدا‬
‫ﻧﺨﺴﺖ زﻣﺎن را آﻓﺮﻳﺪ ﺗﺎ در ﻳﻚ ﻧﺒﺮد ‪ 12‬ﻫﺰار ﺳﺎﻟﻪ اﻫﺮﻳﻤﻦ را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﺪ ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﻨﺪﻫﺶ از دو‬
‫زﻣﺎن ﻧﺎم ﻣﻲ ﺑﺮد ‪ :‬زﻣﺎن ازﻟﻲ ﻳﺎ ﺑﻴﻜﺮان و زﻣﺎن ﻣﺤﺪود ﻳﺎ ﻛﺮاﻧﻪ ﻣﻨﺪ ‪ .‬ﻣﺰدا زﻣﺎن ﻛﺮاﻧﻪ ﻣﻨﺪ و‬
‫آﻓﺮﻳﻨﺶ را ﺑﻪ ﻳﺎري "ﺛﻮش"‪ 5‬و "زروان" ‪6‬ﻣﻲ آﻓﺮﻳﻨﺪ ‪ ،‬زﻣﺎن در ﺑﻨﺪﻫﺶ از ﻫﻤﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻫﺎ ﻣﻬﻢ‬
‫‪ - 1‬آﺳﺎﻧﺎ‪ ،‬ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ ﺟﻲ ‪ ،‬ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﻋﺮﻳﺎن ‪ ،‬ص ‪86‬‬

‫‪ - 2‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪98‬‬
‫‪ - 3‬اﻫﻮراﻣﺰدا ﻳﺎ ﺧﺮدﻣﻨﺪ ﻫﺴﺘﻲ ﺑﺨﺶ ﺻﻔﺘﻴﺴﺖ ﺑﺮاي ﺧﺪاي زرﺗﺸﺘﻴﺎن و اﻫﺮﻳﻤﻦ ﻳﺎ دارﻧﺪه ﻣﻨﺶ ﺑﺪ ﺻﻔﺘﻴﺴﺖ ﺑﺮاي ﺷﻴﻄﺎن ‪.‬‬
‫‪ - 4‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ‬
‫‪ - 5‬ﺳﭙﻬﺮ ﻳﺎ ﻣﻜﺎن‬
‫‪ - 6‬زﻣﺎن ﺑﻲ ﻛﺮان‬
‫ﺗﺮ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از زﻣﺎن ﺑﮕﺮﻳﺰد ‪ ،‬اﻫﻮرا ﻣﺰدادر ﻗﺪم ﺑﻌﺪي ﺷﺶ اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪ ‪ ، 1‬و راﺳﺘﻲ‬
‫را ﻣﻲ آﻓﺮﻳﻨﺪ ﻛﻪ "ﻣﻴﻨﻮي"‪ 2‬و ﻏﻴﺮ ﻣﺎدي ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎﻟﻪ آن در آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻣﺎدي ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ‪ :‬آﺳﻤﺎن‬
‫‪ ،‬آب ‪،‬زﻣﻴﻦ ‪ ،‬ﮔﻴﺎه ‪" ،‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ"‪3‬و ﻣﺮدم را ﻣﻲ آﻓﺮﻳﻨﺪ ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﻓﺮﻳﻨﺶ آﺳﻤﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫آﺳﻤﺎن را ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺗﺨﻢ ﻣﺮغ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﺧﮕﺮ آﺗﺶ از روﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﻴﻜﺮاﻧﻪ ﻣﻲ آﻓﺮﻳﻨﺪ و ﺳﺮ آﺳﻤﺎن در‬
‫روﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﻴﻜﺮان ﻗﺮار ﻣﻴﮕﻴﺮد و آﻧﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﻣﻮﺟﻮدات را در درون آﺳﻤﺎن ﺧﻠﻖ ﻣﻴﻜﻨﺪ ‪ ،‬اﺑﻌﺎد‬
‫آﺳﻤﺎن در ﺑﻨﺪﻫﺶ و رواﻳﺖ ﭘﻬﻠﻮي ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺮاﺑﺮ داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ و آﺳﻤﺎن داراي ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪه اي‬
‫ﻣﺎدي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ از آﻓﺮﻳﻨﺶ آﺳﻤﺎن ‪،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺨﺴﺖ آب را ﻣﻲ آﻓﺮﻳﻨﺪ و ﺳﭙﺲ زﻣﻴﻦ را ﻣﻲ‬
‫آﻓﺮﻳﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ آب آن ﻗﺪر زﻳﺎد اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ زﻣﻴﻦ را ﻣﻲ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ ‪،‬دوزخ ﻧﻴﺰ ﺑﻌﺪا ﺗﻮﺳﻂ اﻫﺮﻳﻤﻦ‬
‫آﻓﺮﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد و در ﻣﻴﺎﻧﻪ زﻣﻴﻦ ﻗﺮار ﻣﻴﮕﻴﺮد ‪،‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪي‪ ،‬زﻣﻴﻦ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻟﺮزﻳﺪن ﻣﻴﻜﻨﺪ و ﺑﺎ‬
‫ﻟﺮزش او ﻛﻮﻫﻬﺎ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﻣﻲ روﻳﻨﺪ ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ اﻟﺒﺮز ﻛﻮه و ﺳﭙﺲ ﻛﻮﻫﻬﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ زﻣﻴﻦ ‪،‬زﻳﺮا‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻨﺪﻫﺶ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻛﻮه روي زﻣﻴﻦ اﻟﺒﺮز ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻴﺮك زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ رواﻳﺖ‬
‫ﭘﻬﻠﻮي ‪ 1700 ،‬ﺳﺎل دره ﻫﺎ و ﻛﻮﻫﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ رﺷﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ‪ 800‬ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﻛﻮﻫﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ رﺷﺪ‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اوج آﺳﻤﺎن ﻣﻲ رﺳﻨﺪ ‪ ،‬در ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﭘﻬﻨﺎي اﻟﺒﺮز ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺑﻦ آن اﺳﺖ‬
‫‪ ،4‬و ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﻴﻦ ﺗﺎ ﺳﺘﺎره ﭘﺎﻳﻪ ‪ 5‬را ﻧﻴﻤﻪ آﺳﻤﺎن داﻧﺴﺘﻪ و ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺳﺘﺎره ﭘﺎﻳﻪ ﺗﺎ ﻣﺎه را ‪34000‬‬
‫ﻓﺮﺳﻨﮓ و ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﺎه ﺗﺎ ﺧﻮرﺷﻴﺪ را ‪ 34000‬ﻓﺮﺳﻨﮓ و از ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺗﺎ آﺳﻤﺎن ‪ 34‬ﻫﺰار ﻓﺮﺳﻨﮓ و از‬
‫ﺳﺘﺎره ﭘﺎﻳﻪ ﺗﺎ زﻣﻴﻦ ‪ 34‬ﻫﺰار ﻓﺮﺳﻨﮓ و از روي زﻣﻴﻦ ﺗﺎ زﻳﺮ زﻣﻴﻦ)ﻗﻄﺮ زﻣﻴﻦ( ﻳﺎزده ﻫﺰار ﻓﺮﺳﻨﮓ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ 6.‬ﭘﺲ ازآﻓﺮﻳﻨﺶ زﻣﻴﻦ اﻫﺮﻳﻤﻦ "ﺧﺮﻓﺴﺘﺮان" ‪ 7‬را روي زﻣﻴﻦ ﻣﻲ آﻓﺮﻳﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺪت ده ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﭼﻨﺪان ﺑﺎران ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺎراﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ روي زﻣﻴﻦ را آب ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و‬
‫‪ - 1‬ﺷﻤﺎر اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان در واﻗﻊ ﻫﻔﺖ ﻋﺪد ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ :‬ﺳﭙﻨﺘﺎ ﻣﻴﻨﻮ ﻛﻪ در راس ﻫﻤﻪ ﻗﺮار دارد ‪ -‬ﺑﻬﻤﻦ – اردﻳﺒﻬﺸﺖ – ﺷﻬﺮﻳﻮر – ﺳﭙﻨﺪارﻣﺬ – ﺧﻮرداد – اﻣﺮداد‪-‬‬
‫‪.‬‬
‫‪ - 2‬ﺑﻬﺸﺘﻲ‬
‫‪ - 3‬ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﻮاران ﻣﻔﻴﺪ‬
‫‪ - 4‬ﺑﻦ ﻛﻮه آﻧﭽﻪ درون زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ؛ ﻳﻌﻨﻲ آن ﻣﻘﺪار از ﻛﻮه ﻛﻪ ﺑﻴﺮون اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻘﺪار درون زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ - 5‬در ﺑﺎور اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻛﻬﻦ آﺳﻤﺎن ﭼﻬﺎر ﻃﺒﻘﻪ داﺷﺖ‪ – 1 :‬ﭘﺎﻳﮕﺎه ﺳﺘﺎرﮔﺎن ‪ – 2‬ﭘﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮرﺷﻴﺪ ‪ -3‬ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻣﺎه ‪ – 4‬ﭘﺎﻳﮕﺎه روﺷﻨﻲ ﺑﻴﻜﺮان )ﺑﻬﺸﺖ( ‪.‬‬
‫‪ 34000 - 6‬ﻓﺮﺳﻨﮓ )ﺑﺎ اﺣﺘﺴﺎب ﻫﺮ ﻓﺮﺳﻨﮓ ﻣﻌﺎدل ‪ 6/24‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ( ﺑﺮاﺑﺮ ‪212160‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﻳﺎزده ﻫﺰار ﻓﺮﺳﻨﮓ ﺑﺮاﺑﺮ ‪68640‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻳـﺎدي‬
‫دارد ) ﻗﻄﺮزﻣﻴﻦ ‪ 12756‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ اﺳﺖ(‪.‬‬
‫‪ - 7‬ﺟﺎﻧﻮران زﻳﺎن رﺳﺎﻧﻨﺪه‬
‫ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﻮران زﻳﺎن آور ﻣﻲ ﻣﻴﺮﻧﺪ و ﺳﭙﺲ در ﺳﻪ روز آب ﻓﺮو ﻣﻲ ﻧﺸﻴﻨﺪ و ﺳﻪ درﻳﺎي ﺑﺰرگ و ﺳﻲ‬
‫درﻳﺎي ﻛﻮﭼﻚ از آن ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ آﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ درﻳﺎي زﻣﻴﻦ درﻳﺎي ﻓﺮاﺧﻜﺮد ﻧﺎم ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻳﻚ‬
‫ﺳﻮم زﻣﻴﻦ را ﻣﻲ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ ‪ ،‬و ﻳﻚ ﻫﺰار درﻳﺎﭼﻪ ﻧﻴﺰ در زﻣﻴﻦ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲ آﻳﺪ ‪،‬ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﻲ ﻫﺮ ﻛﺪام‬
‫‪ 1920‬ﻓﺮﺳﻨﮓ اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻓﺮﺳﻨﮓ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺴﺖ ﻫﺰار ﭘﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻴﺎن آﺳﻤﺎن‬
‫"ﺳﺘﺎرﮔﺎن" ‪ 1‬و" ﺳﻴﺎرات"‪ 2‬را ﻣﻲ آﻓﺮﻳﻨﺪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻛﻪ ﺛﺎﺑﺘﻨﺪ در دﻳﻦ زرﺗﺸﺘﻲ ﻣﻈﻬﺮ اﻫﻮراﻣﺰدا و‬
‫‪3‬‬
‫اﺻﻠﻲ‬ ‫ﺳﻴﺎرات ﻛﻪ ﻣﺘﺤﺮﻛﻨﺪ ﻣﻈﻬﺮ اﻫﺮﻳﻤﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ ‪ ،‬در ﺑﻨﺪﻫﺶ از ‪ 12‬ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻲ‬
‫ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ‪ 27‬ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻲ ﻓﺮﻋﻲ ﻣﻨﺸﻌﺐ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و در اداﻣﻪ ﻣﻲ اﻓﺰاﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ‬
‫ﻛﺪام از اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻫﺎي ﻓﻠﻜﻲ داراي ‪ :‬ﺷﺶ ﻫﺰار ﻫﺰار و ﭼﻬﺎرﺻﺪ و ﻫﺸﺘﺎد ﻫﺰار‪ 4‬ﺳﺘﺎره ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﻣﺎه و ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻫﻤﻮاره در ﺣﺎل ﺣﺮﻛﺘﻨﺪ و ﻫﺮﮔﺰ از ﺣﺮﻛﺖ ﺑﺎز ﻧﻤﻲ اﻳﺴﺘﻨﺪ‬
‫‪،‬ﻫﺮﻳﻚ از ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﺳﻴﺎرات داراي ﻳﻚ وﻳﮋﮔﻲ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﺘﺎره‬
‫"ﺗﻴﺸﺘﺮ"‪ 5‬ﺑﺎران ﻣﻲ آورد و ﺳﻴﺎره ﻛﻴﻮان ﺑﺎ "ﻳﻮﻏﻲ"‪ 6‬ﻛﻪ دارد ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻣﺮگ اﺳﺖ ‪ ،‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪي‬
‫ﺑﻌﺪي ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻴﺎه ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ را ﻣﻲ آﻓﺮﻳﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ده ﻫﺰار ﮔﻮﻧﻪ و در ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﺻﺪ‬
‫ﻫﺰار ﮔﻮﻧﻪ ﮔﻴﺎه از آن ﻣﻲ روﻳﻨﺪ ‪ ،‬ﭘﺲ از آن ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﻲ رﺳﺪ ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺟﺎﻧﻮري‬
‫ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﻲ آﻓﺮﻳﻨﺪ ﮔﺎو ﻳﻜﺘﺎ آﻓﺮﻳﺪه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺣﻤﻠﻪ اﻫﺮﻳﻤﻦ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ و ﻣﺮگ ﮔﺎو از ﺗﺨﻤﻪ‬
‫ﮔﺎو ﻛﻪ ﺑﺮاي ﭘﺎﻻﻳﺶ ﺑﻪ ﻣﺎه ﺑﺮده ﺷﺪه ﺑﻮد ‪،‬ﻳﻚ ﺟﻔﺖ ﮔﺎو ﻧﺮ و ﻣﺎده و ﺳﭙﺲ از آن دو ‪ 282‬ﻧﻮع‬
‫ﺣﻴﻮان ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ آﻓﺮﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ آﻓﺮﻳﻨﺪ ﻛﻴﻮﻣﺮث ﻧﺎم دارد‬
‫‪،‬ﻛﻴﻮﻣﺮث ﺳﻪ ﻫﺰار ﺳﺎل روي زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﻫﺮﻳﻤﻦ ﺑﺎ ﻟﺸﻜﺮي از دﻳﻮﻫﺎ‬
‫ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﺗﺎزد و ﻛﻴﻮﻣﺮث ﺳﻲ ﺳﺎل ﭘﺲ از اﻳﻦ ﺣﻤﻠﻪ ﻣﻲ ﻣﻴﺮد ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﻛﻴﻮﻣﺮث از ﻧﻄﻔﻪ‬
‫او ﻛﻪ روي زﻣﻴﻦ رﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺷﺒﻴﻪ رﻳﻮاس ﻣﻲ روﻳﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ زن و ﻣﺮد ﺑﻪ ﻫﻢ ﭼﺴﺒﻴﺪه‬
‫‪ - 1‬اﺧﺘﺮان‬
‫‪ - 2‬اﺑﺎﺧﺘﺮان‬
‫‪ - 3‬اﻳﻦ ‪ 12‬ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻲ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ :‬ﺑﺮه – ﮔﺎو– دوﭘﻴﻜﺮ – ﺧﺮﭼﻨﮓ ‪ -‬ﺷﻴﺮ– ﺧﻮﺷﻪ ‪ -‬ﺗﺮازو‪ -‬ﻛﮋدم –ﻧﻴﻤﺴﺐ – ﺑﺰ – دﻟﻮ – ﻣﺎﻫﻲ‬
‫‪ - 4‬ﻣﻲ ﺷﻮد‪ 36480000‬ﺳﺘﺎره در ﻫﺮ ﺻﻮرت ﻓﻠﻜﻲ‪.‬‬

‫‪ - 5‬ﺷﻌﺮاي ﻳﻤﺎﻧﻲ‬
‫‪ - 6‬ﻫﺎﻟﻪ اي ﻛﻪ دارد‬
‫درون ﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎﻳﺶ ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ ‪ ،‬آن دو ﭘﺲ از آﻓﺮﻳﻨﺶ اﻫﻮرا ﻣﺰدا را ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ اﻣﺎ اﻫﺮﻳﻤﻦ از‬
‫زﺑﺎﻧﺸﺎن ﺟﺎري ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه اﻫﺮﻳﻤﻦ اﺳﺖ ‪،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ دروغ و ﮔﻨﺎه آن دو ﭘﻠﻴﺪ ﺷﻤﺮده‬
‫ﺷﺪه و روان ﺷﺎن ﺑﻪ دوزخ راﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺗﺎ ﺳﻲ روز ﮔﻴﺎه ﻣﻴﺨﻮرﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺰي ﺳﻔﻴﺪ ﻣﻮ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ و از ﺷﻴﺮش ﻣﻲ ﻧﻮﺷﻨﺪ و ﺳﻲ روز ﺑﻌﺪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪي ﻳﺎﻓﺘﻪ و آن را ﻣﻲ ﻛﺸﻨﺪ و ﻣﻲ ﺧﻮرﻧﺪ آن دو‬
‫ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎل در ﻛﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻲ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻣﻲ آورﻧﺪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺳﻴﺎﻣﻚ و‬
‫وﺷﺎگ ﻧﺎم داﺷﺖ ﻛﻪ از اﻳﻦ دو ﻓﺮواگ و ﻓﺮواﮔﻴﻦ زاده ﺷﺪﻧﺪ و ﻓﺮزﻧﺪان ﻓﺮواگ و ﻓﺮواﮔﻴﻦ ﻧﻴﺰ ‪15‬‬
‫ﺟﻔﺖ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﻫﻔﺖ اﻗﻠﻴﻢ‪ 1‬روي زﻣﻴﻦ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ زﻣﻴﻦ داري ﻫﻔﺖ ﺑﺨﺶ ﺑﺰرگ‬
‫‪2‬‬
‫ﻧﻴﺰ داراي ﻫﻔﺖ ﻛﺸﻮر ﺑﻮد ﻛﻪ‬ ‫داﻧﺴﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ آن ﺧﻮﻧﻴﺮس ﻧﺎم داﺷﺖ و ﺧﻮﻧﻴﺮس‬
‫در ﻣﺮﻛﺰ آن "اﻳﺮاﻧﻮﻳﭻ"‪ 3‬ﻗﺮار داﺷﺖ ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﻫﻮﺷﻨﮓ و ﮔﻮرك ﺑﻪ اﻳﺮان آﻣﺪﻧﺪ و ﻧﮋاد اﻳﺮاﻧﻲ‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از آﻧﻬﺎﺳﺖ و ﺗﺎز و ﮔﻮازك ﺑﻪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن رﻓﺘﻨﺪ و ﻧﮋاد ﺗﺎزي از آﻧﺎن اﺳﺖ ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺘﻲ از اﺳﻄﻮره اﺻﻠﻲ آﻓﺮﻳﻨﺶ در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ اﺳﺖ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮداﺷﺖ ﻫﺎي دﻳﮕﺮي‬
‫ﻧﻴﺰ از آﻓﺮﻳﻨﺶ در اﻳﻦ دوره وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺗﻔﺎوت ﻫﺎﻳﻲ دارﻧﺪ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ در آﻳﻴﻦ زرواﻧﻴﺴﻢ‪، 4‬‬
‫زروان ﺧﺪاي زﻣﺎن ﺑﻴﻜﺮاﻧﻪ اﻫﺮﻳﻤﻦ و اﻫﻮراﻣﺰدا را ﻣﻲ آﻓﺮﻳﻨﺪ و اﻳﻦ دو ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﺒﺮد ‪ 12‬ﻫﺰار ﺳﺎﻟﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ ‪،‬ﻛﻪ ﺳﺮ اﻧﺠﺎم اﻫﻮراﻣﺰدا ﭘﻴﺮوز ﻣﻲ ﺷﻮد ‪،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺴﺘﺮ داﺳﺘﺎن آﻓﺮﻳﻨﺶ زرواﻧﻴﺴﻢ‬
‫ﺑﺎ آﻓﺮﻳﻨﺶ زرﺗﺸﺘﻲ ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ ‪،‬در آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻣﺎﻧﻮي ﻧﻴﺰ اﺳﺎﻣﻲ زرﺗﺸﺘﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬اﻫﻮراﻣﺰدا ‪،‬‬
‫اﻫﺮﻳﻤﻦ‪ ،‬دﻳﻮ ﻫﺎ و‪ ...‬ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ در ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺗﻜﺮار ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺟﻨﺒﻪ اﻓﺴﺎﻧﻪ اي و ﺗﺨﻴﻠﻲ آن ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫اﺳﺖ و ﺗﺮﻛﻴﺒﺎﺗﻲ از دﻳﻦ ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ‪ ،‬ﻳﻬﻮدﻳﺖ ‪ ،‬زرواﻧﻴﺴﻢ وﺑﻮدﻳﺴﻢ در آن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد از ﻧﻈﺮ‬
‫‪5‬‬
‫ﻛﺮﻳﺴﺘﻴﻦ ﺳﻦ ‪» :‬ﻧﺘﻴﺠﻪ آﻳﻴﻦ زروان ﻫﻤﺎن ﺷﻜﻞ زرﺗﺸﺘﻴﮕﺮي اﺳﺖ در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪«.‬‬
‫در ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻓﺼﻞ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻧﻴﺰ رد ﭘﺎي اﻳﻦ اﺳﻄﻮره آﻓﺮﻳﻨﺶ زرﺗﺸﺘﻲ را ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻣﺸـﺎﻫﺪه‬
‫ﻛﻨﻴﻢ ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ درﻓﺼﻞ ‪ 53‬ﻛﺘﺎب ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ ‪:‬‬
‫» ﭘﺲ ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد دﺳﺖ ﻣﺮا ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﺮا ﺑﻪ ﭼﻜﺎد داﺗﻲ زﻳـﺮ ﭘـﻞ ﭼﻴﻨـﻮد ﺑـﻪ‬
‫‪ - 1‬ﻫﻔﺖ اﻗﻠﻴﻢ روي زﻣﻴﻦ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﻨﺪﻫﺶ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ :‬ﺧﻮﻧﻴﺮس )در ﻣﺮﻛﺰ زﻣﻴﻦ( ‪ ،‬ارزه ‪ ،‬ﻓﺮددﻓﺶ ‪ ،‬وروﺑﺮﺷﻦ ‪ ،‬وروﺟﺮﺷﻦ ‪ ،‬وﻳﺪدﻓﺶ ‪ ،‬ﺳﻮه‬
‫‪ - 2‬ﻫﻔﺖ ﻛﺸﻮر ﺧﻮﻧﻴﺮس ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ :‬اﻳﺮان ‪ ،‬ﺳﻠﻢ )ﻳﻮﻧﺎن و روم( ‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ‪ ،‬ﺗﻮران‪ ،‬ﭼﻴﻦ ‪ ،‬ﻫﻨﺪ ‪ ،‬دﻫﺴﺘﺎن )داﻳﻲ ﻫﺎ درﺷﺮق ﺧﺰر(‬
‫‪ - 3‬اﻳﺮان‬
‫‪ - 4‬ﻛﻠﻤﻪ زروان ﻳﺎ زروان از ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﻴﺎﻧﻪ و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ زﻣﺎن اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ - 5‬ﺷﻴﭙﻤﺎن ‪،‬ﻛﻼوس ‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﻴﻜﺎووس ﺟﻬﺎﻧﺪاري ‪103 ،‬‬
‫ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ﺑﺮدﻧﺪ و در ﻣﻴﺎن آن ﺑﻴﺎﺑﺎن زﻳﺮ ﭘﻞ ﭼﻴﻨﻮد زﻣﻴﻦ دوزخ را ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﺻﺪاي زاري و‬
‫ﺑﺎﻧﮓ اﻫﺮﻳﻤﻦ و دﻳﻮان و دروﺟﺎن و ﺑﺴﻴﺎري دﻳﮕﺮ از روان دروﻧﺪان ﻣﻲ آﻣﺪ ﻛﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻢ ﻛﻪ زﻣـﻴﻦ‬
‫‪1‬‬
‫ﻫﻔﺖ ﻛﺸﻮر ﻣﻲ ﻟﺮزد ‪«.‬‬
‫اﻳﻦ ﻫﻔﺖ اﻗﻠﻴﻢ ﻫﻤﺎن ﻫﻔﺖ اﻗﻠﻴﻢ زﻣﻴﻦ و ﻫﻔﺖ ﻛﺸﻮرﺧﻮﻧﻴﺮس اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺮاﻧﻮﻳﭻ در ﻣﺮﻛـﺰش‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻓﺼﻞ‪ 18‬ﻛﺘﺎب در وﺻﻒ ﭼﺎه دوزخ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪:‬‬
‫»و ﻫﺮ ﻛﺲ ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺪﻳﺸﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻢ و ﭼﻮن ﺳﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﺑﮕﺬرد ﮔﻮﻳﺪ ﻧﻪ ﻫﺰار ﺳـﺎل ﺗﻤـﺎم‬
‫‪2‬‬
‫ﺷﺪ و ﻣﺮا رﻫﺎ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ «‬
‫ودر ﻓﺼﻞ ‪ 54‬ارداوﻳﺮاف در ﺗﻮﺻﻴﻒ دوزخ ﺑﺎ اﻧﺪﻛﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻋﺪد ﺳﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»‪ ...‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ روز در دوزخ اﺳﺖ ﺑﺎﻧﮓ ﻣﻲ زﻧﺪ ‪ :‬اﻳﻦ ﻧﻪ ﻫﺰار ﺳﺎل ﻫﻨﻮز ﺗﻤﺎم ﻧﺸﺪه اﺳـﺖ‬
‫‪3‬‬
‫ﻛﻪ ﻣﺎ را از اﻳﻦ دوزخ رﻫﺎ ﻛﻨﻨﺪ ‪«.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ‪ 17‬ﻧﻴﺰ ارداوﻳﺮاف ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻮﺻﻴﻒ وﺿﻌﻴﺖ روان ﺑﺪﻛﺎران ﺗﺎزه در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫» و روان ﺑﺮ ﺳﺮ آن ﺗﻦ "دروﻧﺪ"‪ 4‬اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﺎر ﮔﺎﻫـﺎﻧﻲ را ﻣـﻲ ﮔﻔـﺖ ‪:‬‬
‫دادار اورﻣﺰد ﺑﻪ ﻛﺪام زﻣﻴﻦ روم و ﭼﻪ ﻛﺴﻲ را ﺑﻪ ﭘﻨﺎه ﮔﻴﺮم و ﺑﻪ او آن ﺷﺐ ﭼﻨﺎن ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ و ﺳﺨﺘﻲ‬
‫رﺳﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازه اي ﻛﻪ ]در ﮔﻴﺘﻲ[ ﻣﺮدي در ﮔﻴﺘﻲ در ﺳﺨﺘﻲ و ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻛـﺮده اﺳـﺖ ‪ .‬ﭘـﺲ‬
‫ﺑﺎدي ﺳﺮد و ﺑﺪﺑﻮ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻮاز او آﻳﺪ ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ روان ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺷﻤﺎل ‪،‬از ﻧﺎﺣﻴﻪ دﻳﻮان‬
‫‪5‬‬
‫ﻣﻲ آﻳﺪ ‪.‬ﺑﺪﺑﻮﺗﺮﻳﻦ ﺑﺎدي ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﻧﺪﻳﺪه اﺳﺖ ‪«.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺷﻤﺎل در اﺳﻄﻮره ﺷﻨﺎﺳﻲ زرﺗﺸﺘﻲ ﺟﺎﻳﮕﺎه دﻳﻮان اﺳﺖ و‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻ دﻟﻴﻞ ﻧﻔﺮت زرﺗﺸﺘﻴﺎن از آﻧﺠﺎ وﺟﻮد ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ و ﺳﺮﻣﺎ ي ﻃﺎﻗﺖ ﻓﺮﺳﺎي ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻬﺎﺟﺮت آرﻳﺎﻳﻲ ﻫﺎ در ﻫﺰاره دوم و ﺳﻮم ﭘﻴﺶ از ﻣﻴﻼد از آن ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫ﻧﻮاﺣﻲ ﮔﺮﻣﺘﺮ ﺟﻨﻮﺑﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮه ﻣﻨﻔﻲ در ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺟﻤﻌﻲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺛﺒﺖ ﺷﺪه و وارد‬
‫اﺳﻄﻮره ﻫﺎي دﻳﻨﻲ زرﺗﺸﺘﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دو ﺟﻤﻠﻪ اي ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﻨﺪ از ﮔﺎﻫﺎن ﻧﻘﻞ ﺷﺪه‬

‫‪ - 2‬ﻫﻤﺎن ‪،‬ص ‪65‬‬
‫‪ - 3‬ﻫﻤﺎن ‪،‬ص ‪79‬‬
‫‪ - 4‬ﺑﺪﻛﺎر‬
‫‪ - 5‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪63‬‬
‫اﺳﺖ ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺨﺶ ﺟﻤﻠﻪ از ﻳﺴﻨﺎ ‪ 46‬ﺑﻨﺪ ﻳﻚ اﺳﺖ و ﺑﺨﺶ دوم ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺎزﺗﺎﺑﻲ از ﻳﺴﻨﺎ ‪ 46‬ﺑﻨﺪ‬
‫‪ 7‬ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻘﻞ ﻗﻮﻟﻲ آزاد اﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در ﻫﺎدوﺧﺖ ﻧﺴﻚ ﺑﻨﺪ ‪3‬و ‪ 4‬ﻧﻴﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در‬
‫آﻧﺠﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ :‬ﺑﻪ ﻛﺠﺎ ﺷﻮم و ﻧﻴﻜﻲ از ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﻢ ‪.‬اﻳﻦ ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه‬
‫ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻣﻮﺑﺪي ﻛﺎﻣﻼ آﺷﻨﺎ ﺑﺎ اﺳﻄﻮره ﺷﻨﺎﺳﻲ زرﺗﺸﺘﻲ و ﻣﺘﻮن ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ و‬
‫اﺳﻄﻮره آﻓﺮﻳﻨﺶ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻛﺎﻣﻼ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ اﺳﻄﻮره اﻓﺮﻳﻨﺶ زرﺗﺸﺘﻴﺴﺖ و اﻳﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‬
‫ﻛﻪ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﺷﺨﺼﻲ ﺧﺎص ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي آن ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﻄﻮره آﻓﺮﻳﻨﺶ زرﺗﺸﺘﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ .4-6-3‬ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻌﺮاج ارداوﻳﺮاف ﺑﺎ ﻣﻌﺮاج ﻫﺎي دﻳﮕﺮ زرﺗﺸﺘﻲ‬

‫ﺧﻮد ﻗﻀﻴﻪ ﻣﻌﺮاج در دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ ﻧﻴﺰ داراي ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ اﺳﺖ و ﺗﻌﺪادﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در آﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻌﺮاج رﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫» ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي دﻗﻴﻖ و ﮔﺴﺘﺮده اﻳﺮان ﭘﮋوﻫﺎن در دﻫﻪ ﻫﺎي اﺧﻴﺮ آﺷﻜﺎر ﻛﺮد ﻛﻪ ﻛﻴﺶ‬
‫ﻣﺰداﻳﻲ داراي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻏﻨﻲ و ﺳﺮﺷﺎري از ﺑﺎور ﺑﻪ ﻋﺮوج ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻫﺎي ﺑﺮﺟﺴﺘﺔ دﻳﻨﻲ و ﻏﻴﺮ‬
‫دﻳﻨﻲ ﺑﻪ ﻋﻮاﻟﻢ ﻣﺎوراﺋﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺑﺎور از اﻳﺮان ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎ و ادﻳﺎن دﻳﮕﺮ راه ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫‪.‬ﻛﻬﻦ ﺗﺮﻳﻦ و ﺷﺎ ﻳﺪ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ اﻳﻦ ﻣﻌﺮاج ﻫﺎ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻳﻦ دﻳﻦ‪ ،‬زردﺷﺖ‪ ،‬اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻌﺪ ازآن‬
‫در ﻣﻨﺎﺑﻊ دﻳﻨﻲ از ﻋﺮوج ﮔﺸﺘﺎﺳﭗ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎه ﺣﺎﻣﻲ زردﺷﺖ ﺳﺨﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﺳﭙﺲ درﻛﺘﻴﺒﻪ ﻫﺎي‬
‫ﻛﺮﺗﻴﺮ‪ ،‬وزﻳﺮ ﻧﺎم آور ﺷﺶ ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻌﺮاج ﻛﺮﺗﻴﺮ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.1«...‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻓﺮدي ﻛﻪ در ﻛﻴﺶ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﺮاج ﻣﻲ رود ﺧﻮد زرﺗﺸﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪،‬زرﺗﺸﺖ‬
‫‪2‬‬
‫اﺑﺘﺪا از اورﻣﺰد ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﻲ ﻣﺮﮔﻲ و ﺟﺎوداﻧﮕﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و اورﻣﺰد » ﺑﻪ ﺧﺮد "ﻫﺮوﺳﭗ آﮔﺎه "‬
‫داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﭙﻴﺘﻤﺎن زرﺗﺸﺖ اﺷﻮ ﭼﻪ اﻧﺪﻳﺸﺪ او دﺳﺖ زرﺗﺸﺖ را ﻓﺮاز ﮔﺮﻓﺖ ‪...‬ﺧﺮد ﻫﺮوﺳﭗ آﮔﺎه را‬
‫ﺑﺴﺎن آب ﺑﺮ دﺳﺖ زرﺗﺸﺖ ﻛﺮد و ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ ﻓﺮاز ﺧﻮر ‪،‬زرﺗﺸﺖ آن را ﻓﺮاز ﺧﻮرد از آن ﺧﺮد‬
‫‪ - 1‬ﭘﻴﺎده ﻛﻮﻫﺴﺎر‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻋﺮوج در ﻣﻜﺎﺷﻔﺎت ﻣﺰداﻳﻲ ‪ ،‬ﻧﻴﻤﺴﺎﻟﻨﺎﻣﻪ ﺗﺨﺼﺼﻲ ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ ادﻳﺎن ‪ ،‬ص ‪28‬‬
‫‪ - 2‬آﮔﺎه از ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ‬
‫ﻫﺮوﺳﭗ آﮔﺎه در ﺑﻪ زرﺗﺸﺖ اﻧﺪر آﻣﻴﺨﺖ و ﻫﻔﺖ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز زرﺗﺸﺖ در ﺧﺮد اورﻣﺰد ﺑﻮد‪ 1«...‬در اﻳﻦ‬
‫ﻫﻔﺖ ﺷﺐ ﻣﻌﺮاج زرﺗﺸﺖ ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻴﻨﻮي ﺟﻬﺎن آﺷﻨﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد و در ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ازدواج ﻛﺮدن و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ آوردن وﺳﭙﺲ ﻣﺮدن ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ از زﻧﺪﮔﻲ ﺟﺎوﻳﺪان ﺗﻮام ﺑﺎ اﻧﺪوه و ﺑﺪون ﻓﺮزﻧﺪ ؛ در داﺗﺴﺘﺎن‬
‫دﻳﻨﻴﻚ ﻧﻴﺰ داﺳﺘﺎن ﻣﻌﺮاج زرﺗﺸﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻜﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬در ﻛﺘﺎب زرﺗﺸﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻴﺰ اﺷﺎره‬
‫ﺑﻪ ﻣﻌﺮاج زرﺗﺸﺖ ﺷﺪه ‪،‬زرﺗﺸﺖ ﺑﺎ ﺧﻮردن ﻣﻲ ﭼﺸﻢ و ﮔﻮش اﺧﺮوي اش ﺑﺎز ﻣﻲ ﺷﻮد وﺣﻘﻴﻘﺖ‬
‫اﺷﻴﺎء و آﻳﻨﺪه را ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ ‪:‬‬
‫»ﻓﺮوﻣﺎﻧﺪ زرﺗﺸﺖ در ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ – ﺑﻨﺎﻟﻴﺪ در ﭘﻴﺶ دادار ﺧﻮﻳﺶ‬
‫ﺑﺪادش ﺧﺪاي ﺟﻬﺎن آﻓﺮﻳﻦ – ﻳﻜﻲ ﭼﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪه اﻧﮕﺒﻴﻦ‬
‫ﺑﻪ زرﺗﺸﺖ ﮔﻔﺘﺎ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻗﻄﺮه ﺧﻮر – ﺑﮕﻮ آﻧﭽﻪ ﺑﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ در ﺑﺪر‬
‫ﭼﻮ ﺷﺪ ﺧﻮرده آن ‪ ،‬ﻣﺮد دﻳﻨﻲ از او – ﺑﺪﻳﺪش ﺟﻬﺎن را و ﻫﺮ ﭼﻪ درو‬
‫‪2‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﭼﻮن ﻛﺴﻲ ﺧﻔﺘﻪ ﺑﻴﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﻮاب – ﺑﺪﻳﺪ او ﻫﻤﻪ ﺑﻮدﻧﻲ ﺑﻲ ﺣﺠﺎب«‬
‫ﭘﻴﺸﮕﻮﻳﻲ زرﺗﺸﺖ از آﻳﻨﺪه در زرﺗﺸﺖ ﻧﺎﻣﻪ در ﻫﻔﺖ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﻔﺖ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎ دﻳﺪن درﺧﺘﻲ ﺗﻤﺜﻴﻠﻲ در روﻳﺎي زرﺗﺸﺖ آﻏﺎز ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬اﻳﻦ درﺧﺖ ‪ 7‬ﺷﺎﺧﻪ دارد و ﻫﺮ‬
‫ﺷﺎﺧﻪ آن ﺗﻤﺜﻴﻠﻲ از دوره اي ﻣﻬﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺷﺎﺧﻪ درﺧﺖ زرﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ دوره‬
‫ﻫﻤﭙﺮﺳﮕﻲ زرﺗﺸﺖ ﺑﺎ اﻫﻮراﻣﺰداﺳﺖ و دوﻣﻴﻦ ﺷﺎﺧﻪ درﺧﺖ ﺳﻴﻤﻴﻦ اﺳﺖ و آن دوره اﻳﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ دﻳﻦ ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد ‪،‬ﺷﺎﺧﻪ ﺳﻮم ﺑﺮﻧﺠﻴﻦ اﺳﺖ و آن دوره اﺷﻜﺎﻧﻴﺎن اﺳﺖ ‪،‬ﺷﺎﺧﻪ ﭼﻬﺎرم روﻳﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺎرن ﺑﺎ دوره اردﺷﻴﺮ ﺑﺎﺑﻜﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺷﺎﺧﻪ ﭘﻨﺠﻢ ارزﻳﺰ ﻓﺎم اﺳﺖ ﻛﻪ دوره ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ‬
‫ﺑﻬﺮام اﺳﺖ و ﺷﺎﺧﻪ ﺷﺸﻢ ﭘﻮﻻدﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺼﺎدف ﺑﺎ دوره ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ اﻧﻮﺷﻴﺮوان و ﺳﺮﻛﻮب‬
‫ﺷﻮرش ﻣﺰدﻛﻴﺎن اﺳﺖ و ﻫﻔﺘﻤﻴﻦ ﺷﺎﺧﻪ آﻫﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻫﺰاره و آﻏﺎز ﻳﻮرش اﻫﺮﻳﻤﻦ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺼﺎدف ﺑﺎ ﺣﻤﻠﻪ اﻋﺮاب و ﺗﺮﻛﺎن ﺑﻪ اﻳﺮان ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﻛﺘﺎب در‬
‫دوره اﺳﻼﻣﻲ در ﻋﺼﺮ ﺳﻠﺠﻮﻗﻴﺎن ﻳﺎ ﻏﺰﻧﻮﻳﺎن ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اوﺳﺘﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻨﺪﻫﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ درﺑﺎره ﻫﻤﭙﺮﺳﮕﻲ زرﺗﺸﺖ ﺑﺎ اﻫﻮراﻣﺰداﺳﺖ و‬
‫‪ - 1‬ﻋﻔﻴﻔﻲ ‪ ،‬اﺳﺎﻃﻴﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ ‪ ،‬ص ‪146‬‬

‫‪ - 2‬زﻧﺪ وﻫﻮﻣﻦ ﻳﺴﻦ و ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ اردﺷﻴﺮ ﺑﺎﺑﻜﺎن ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺻﺎدق ﻫﺪاﻳﺖ ‪ ،‬ص ‪125‬‬
‫ﻣﻔﺴﺮﻳﻦ آن را ﺑﻪ ﻣﻌﺮاج زرﺗﺸﺖ ﻧﺴﺒﺖ داده اﻧﺪ‪.‬‬

‫» اي اﺷﻪ ﻛﻲ ﺗﻮ را ﺧﻮاﻫﻢ دﻳﺪ و ﻣﻨﺶ ﻧﻴﻚ را ﺑﻪ ﻓﺮزاﻧﮕـﻲ در ﺧـﻮاﻫﻢ ﻳﺎﻓـﺖ؟ ﻛـﻲ ﺑـﻪ‬
‫‪1‬‬
‫]ﺳﺮاي [اﻫﻮرة ﺗﻮاﻧﺎﺗﺮ از ﻫﻤﮕﺎن راه ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﺮد و ﻧﻴﻮﺷﺎي ]ﺳﺨﻦ [ ﻣﺰدا ﺧﻮاﻫﻢ ﺷﺪ ‪...‬؟ «‪.‬‬
‫» ‪...‬اي ﻣﺰدا اﻫﻮره! ﻣﺮا آرزوﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ دﻳﺪار و ﻫﻤﭙﺮﺳﮕﻲ ﻛﻨﻢ ‪ .‬اي ﻣﺰدا اي ﻧﻴﻚ‬
‫ﺗﺮﻳﻦ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻦ آي و ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺷﻮ ﺗﺎ در ﭘﺮﺗﻮ اﺷﻪ و ﻣﻨﺶ ﻧﻴﻚ ﮔﺬﺷﺘﻪ از "ﻣﮕﻮﻧﺎن" ‪ 2‬ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺎر‬
‫‪3‬‬
‫ﻣﻦ ﮔﻮش ﻓﺮادﻫﻨﺪ « ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻳﺴﻨﺔ ‪ 43‬ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﻤﭙﺮﺳﮕﻲ اﺷﺎره دارد‪:‬‬
‫»اي ﻣﺰدا اﻫﻮره ‪ :‬ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﺗﻮ را ﭘﺎك ﺷﻨﺎﺧﺘﻢ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ "ﻣﻨﺶ ﻧﻴﻚ " ﻧﺰد ﻣﻦ آﻣﺪ و‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﻛﻴﺴﺘﻲ و از ﻛﺪاﻣﻴﻦ ﺧﺎﻧﺪاﻧﻲ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﺮﺳﺸﻬﺎ ودودﻟﻲ ﻫﺎي روزا ﻧﺔ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮﻳﺶ و‬
‫ﺟﻬﺎن ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺧﻮد ﻛﺪاﻣﻴﻦ راه را ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻲ و ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻲ؟ آﻧﮕﺎه ﺑﺪو ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﻢ ‪ :‬ﻣﻨﻢ زردﺷﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﺔ ﺗﻮش و ﺗﻮان ﺧﻮﻳﺶ دﺷﻤﻦ ﺳﺮﺳﺨﺖ دروﻧﺪان و ﭘﻨﺎه ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ اﺷﻮﻧﺎﻧﻢ ‪ .‬اي ﻣﺰدا‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﺎرم ﺗﺎ ﺑﺪان ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﺳﺘﺎﻳﺸﮕﺮ و ﺳﺮود ﺧﻮان ﺗﻮام ﻫﻤﻮاره ازﺷﻬﺮﻳﺎري ﻣﻴﻨﻮي ﺑﻲ ﻛﺮان ﺗﻮ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻢ ‪ .‬اي ﻣﺰدا اﻫﻮر ا‪ :‬ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﺗﻮ را ﭘﺎك ﺷﻨﺎﺧﺘﻢ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ "ﻣﻨﺶ ﻧﻴﻚ " ﻧﺰد ﻣﻦ آﻣﺪ و‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪ ‪» :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮد را ﺑﺎز ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻲ؟«]وﻣﻦ ﺑﺪو ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﻢ [ ﺑﺎ دﻫﺶ آن ﻧﻤﺎز ﻛﻪ ﻧﺰد آذر‬
‫ﺗﻮﻣﻲ ﮔﺬارم ﺗﺎ ﺑﺪان ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﻣﺮا ﺗﻮش وﺗﻮان ﻫﺴﺖ ﺑﻪ اﺷﻪ ﺧﻮاﻫﻢ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪ ‪،‬ﭘﺲ ﺗﻮ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺳﻮي‬
‫اﺷﻪ ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره آن را ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪه ام رﻫﻨﻤﻮﻧﻲ ﻛﻦ ﺗﺎ ﺑﺎ ﭘﻴﺮوي ازآرﻣﻴﺘﻲ ﺑﺪان دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻢ اﻳﻨﻚ‬
‫ﺑﭙﺮس از ﻣﺎ و ﺑﺪان ﺳﺎن ﻛﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻲ ﻣﺎ را ﺑﻴﺎ زﻣﺎي‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺶ و آزﻣﻮن ﺗﻮ رﻫﺒﺮان را‬
‫ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي وﺑﺮﺗﺮي ﻣﻲ ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬اي ﻣﺰدا اﻫﻮرا! ﺗﻮ را ﭘﺎك ﺷﻨﺎﺧﺘﻢ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ "ﻣﻨﺶ ﻧﻴﻚ " ﻧﺰدﻣﻦ‬
‫آﻣﺪ و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎ ر از ﮔﻔﺘﺎر ﺗﻮ آﻣﻮﺧﺘﻢ و درﻳﺎﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﺮدن ﭘﻴﺎم ﺗﻮ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺮدﻣﺎن دﺷﻮار اﺳﺖ !‬
‫‪4‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﻦ آﻧﭽﻪ را ﺗﻮ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻲ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﻢ رﺳﺎﻧﺪ «‪.‬‬
‫ﺗﻔﺎوت ﻣﻌﺮاج ارداوﻳﺮاف ﺑﺎ زرﺗﺸﺖ در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻌﺮاج زرﺗﺸﺖ ﭘﻴﺸﮕﻮﻳﻲ‬

‫‪ - 2‬دﻳﮕﺮ ﻣﺮدﻣﺎن ﻧﻴﺰ‬
‫‪ - 3‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪29‬‬
‫‪ - 4‬اوﺳﺘﺎ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺟﻠﻴﻞ دوﺳﺘﺨﻮاه ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول ‪ ،‬ص ‪41-40‬‬
‫آﻳﻨﺪه و ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺷﻴﺎﺳﺖ و ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻌﺮاج ارداوﻳﺮاف ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ وﺷﺮح ﻣﺠﺎزات‬
‫ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن و دوزﺧﻴﺎن اﺳﺖ ‪،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻣﻌﺮاج زرﺗﺸﺖ در ﮔﺎﺗﺎﻫﺎﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﭼﻴﺰي‬
‫درﺑﺎره روﻳﺎ ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻧﻤﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ‪ ،‬در ﺑﺎره ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر‪ 1‬ﻧﻴﺰ ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻤﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد و‬
‫ﺣﺘﻲ در ﮔﺎﺗﺎﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﻪ ﻧﻮﺷﻴﺪن ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﺣﻤﻠﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬در زرﺗﺸﺖ ﻧﺎﻣﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ زرﺗﺸﺖ ﺷﺒﻴﻪ ارداوﻳﺮاف ﺑﺎ ﺧﻮردن ﻫﻮم ﺑﻪ ﻣﻌﺮاج ﻣﻲ رود اﻳﻦ‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي ﻓﻀﺎي ﻓﻜﺮي دو اﺛﺮ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻫﻢ زﻣﺎﻧﻲ ﻧﻮﺷﺘﺎر اﻳﻦ دو اﺛﺮ ﻧﻴﺰﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫دوﻣﻴﻦ ﻓﺮدي ﻛﻪ در آﻳﻴﻦ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﺮاج رﻓﺘﻪ ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ اﺳﺖ ‪ ،‬او ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫زرﺗﺸﺘﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد و از دﻳﺎﻧﺖ زرﺗﺸﺖ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺣﻤﺎﻳﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ زرﺗﺸﺖ‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ او را ﺟﻬﺖ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﺮاج ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد ‪،‬درﺑﺎره ﺷﺮح ﻣﻌﺮاج ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ ﻧﻴﺰ در ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺪﻛﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ ‪،‬در زرﺗﺸﺖ ﻧﺎﻣﻪ آﻣﺪه ‪:‬‬
‫»ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ ﻳﻜﻲ از ﭼﻬﺎر آرزوﻳﺶ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﺪ در آن ﺟﻬﺎن در ﭼﻪ ﻃﺒﻘﻪ اي ﻗﺮار‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ ‪،‬زرﺗﺸﺖ ﻳﻚ ﺟﺎم ﺷﺮاب و ﺷﻴﺮ و ﻣﻘﺪاري ﻣﻴﻮه ﺑﻪ او ﻣﻲ دﻫﺪ ﺷﺎه ﺑﻌﺪ از ﻧﻮﺷﻴﺪن آن‬
‫ﻣﺪت ﺳﻪ روز ﺑﻪ ﺧﻮاب ﻣﻲ رود و در روﻳﺎ ﻣﻨﺎﻇﺮ زﻳﺒﺎﻳﻲ از ﺑﻬﺸﺖ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺟﺎي ﺧﻮد را درآﻧﺠﺎ‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﺪ «‪.‬‬
‫در داﺗﺴﺘﺎن دﻳﻨﻴﻚ ﻣﻌﺮاج ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ دﻳﮕﺮي ﺷﺮح داده ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬اورﻣﺰد و‬
‫اﻳﺰدان از ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ را ﺑﭙﺬﻳﺮد و او را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺠﺎزاﺗﻲ ﺳﺨﺖ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ‪،‬اﻣﺎ ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ ﺳﺮ ﺑﺎز ﻣﻲ زﻧﺪ و دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ را ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮد ‪،‬ﭘﺲ اورﻣﺰد ﺑﻪ ﻧﺮﻳﻮ ﺳﻨﮓ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻮﺗﻮﺧﺸﺖ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ ﻣﻲ و ﻣﻨﮓ ﺑﺪﻫﺪ ‪»:‬ﻫﻮﺗﻮﺧﺸﺖ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﺮد ‪.‬‬
‫ﭼﻮن او ﺧﻮرده ﺑﻮد ﺑﻪ ﺟﺎي "ﺳﺘﺮده" ‪3‬ﺑﻮد ‪،‬روان اوﺑﻪ ﮔﺮزﻣﺎن ﺷﺪ و ﺑﻪ او ارﺟﻤﻨﺪي دﻳﻦ "ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ"‬
‫‪ 4‬ﺑﻨﻤﻮد ‪.‬ﭼﻮن از ﺳﺘﺮدﮔﻲ ﻓﺮاز ﺑﻮد ﺑﻪ ﻫﻮﺗﻮس ﻓﺮﻳﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ زرﺗﺸﺖ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ ﺗﺎ دﻳﻦ ﭘﺬﻳﺮم و‬
‫‪ - 1‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮردن ﻣﻲ و ﻣﻨﮓ ﮔﺸﺘﺎﺳﺒﻲ‬

‫‪ - 2‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ رﺣﻴﻢ ﻋﻔﻴﻔﻲ ‪ ،‬ص‪11‬‬
‫‪ - 3‬ﺑﻴﻬﻮش‬
‫‪ - 4‬ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪه‬
‫‪1‬‬
‫زرﺗﺸﺖ آن ﺑﺎﻧﮓ ﺷﻨﻴﺪ ﻓﺮاز ﺷﺪ و ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ دﻳﻦ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ‪«.‬‬
‫روش ﻣﻌﺮاج ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ ﺑﺎ ارداوﻳﺮاف ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ دارد زﻳﺮا ﻫﺮ دو ﺑﺎ ﺧﻮردن ﻣﻲ و ﻣﻨﮓ‬
‫‪،‬روﻳﺎﻳﻲ ﺷﻤﻦ ﮔﻮﻧﻪ را آﻏﺎز ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻲ و ﻣﻨﮓ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ ﻣﻨﺴﻮب اﺳﺖ‬
‫و ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻛﺘﺎب ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ از ﺷﺮح ﺳﻔﺮ ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ ﻛﺎﻣﻼ آﮔﺎﻫﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪،‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو ﻣﻌﺮاج ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد زﻣﺎن آن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻣﻌﺮاج ارداوﻳﺮاف ﻫﻔﺖ ﺷﺒﺎﻧﻪ‬
‫روز ﺑﻪ ﻃﻮل ﻣﻲ ﻛﺸﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﺮاج ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻪ روزه اﺳﺖ ‪،‬اﻳﻦ ﻫﻔﺖ و ﺳﻪ ﺧﻮد از‬
‫اﻋﺪاد ﻣﻘﺪس زرﺗﺸﺘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻣﻌﺮاج از ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ اﺳﺖ در اﻳﻨﺠﺎ ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺷﻴﻮه ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ و زرﺗﺸﺖ ﺑﺎ ﺧﻮردن‬
‫ﻫﻮم ﺑﻪ ﻛﺸﻒ و ﺷﻬﻮد ﻣﻲ ﭘﺮدازد ‪،‬در ﻣـﺘﻦ ﭘﻬﻠـﻮي ﺟﺎﻣﺎﺳـﺐ ﻧﺎﻣـﻪ ﻛـﻪ در ﻣﻴـﺎن ﭘﺎرﺳـﻴﺎن ﻫﻨـﺪ‬
‫ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎر دارد اﻳﻦ ﻛﺸﻒ و ﺷﻬﻮد ﺷﺮح داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬اﻳﻦ ﻣﺘﻦ از ﻧـﻮع ﭘﻴﺸـﮕﻮﻳﻲ ﺑـﻮده و‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﺑﻼﻳﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ رﺳﺘﺎﺧﻴﺰداﻣﻨﮕﻴﺮ زرﺗﺸﺘﻴﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﻣﻌﺮاج ﻛﻪ درﺑﺎره ﻳﻚ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻛﺎﻣﻼ واﻗﻌﻲ اﺳﺖ ﻣﻌﺮاج ﻛﺮﺗﻴﺮ ﻣﻮﺑﺪ ﭘﺮ‬
‫ﻧﻔﻮذدوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪،‬وي ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺷﺶ ﭘﺎدﺷﺎه از اردﺷﻴﺮ اول ﺗﺎ ﻧﺮﺳﻪ ﻣﻲ زﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ‪،‬‬
‫در اواﺧﺮ دوران اردﺷﻴﺮ وي ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺗﺤﺼﻴﻼت دﻳﻨﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮده و در آن زﻣﺎن‬
‫ﻳﺎ اﺣﺘﻤﺎﻻ در زﻣﺎن ﺷﺎﭘﻮر اول ﻋﻨﻮان ﻫﻴﺮﺑﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ‪ ،‬در زﻣﺎن ﻫﺮﻣﺰ اول ﭘﺴﺮ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺷﺎﭘﻮر‬
‫اول ﻛﺮﺗﻴﺮ ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ ﻣﻮﺑﺪ اورﻣﺰد ﮔﺮدﻳﺪ ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺑﻬﺮام اول ‪ ،‬ﭘﺴﺮش ﺑﻬﺮام دوم ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ رﺳﻴﺪ و‬
‫ﻛﺮﺗﻴﺮ در زﻣﺎن اﻳﻦ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﻪ اوج ﻗﺪرت ﺧﻮد رﺳﻴﺪ ‪ .‬از ﻛﺮﺗﻴﺮ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﭼﻬﺎر ﺳﻨﮓ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي‬
‫ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ‪ :‬ﺳﻨﮓ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﻘﺶ رﺟﺐ – ﺳﻨﮓ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺳﺮﻣﺸﻬﺪ – ﺳﻨﮓ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻛﻌﺒﻪ زرﺗﺸﺖ‪-‬‬
‫ﺳﻨﮓ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﻘﺶ رﺳﺘﻢ ‪ ».‬ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻫﺎي ﻛﺮﺗﻴﺮ در ﻣﺠﻤﻮع دو ﻣﻮﺿﻮع ﻛﻠﻲ را در ﺑﺮ دارﻧﺪ ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ‬
‫ﺑﺮﺷﻤﺎري اﻟﻘﺎب ﻋﻨﻮان ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ وي از ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻧﻴﺰ ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در زﻣﺎن آﻧﻬﺎ اﻧﺠﺎم داده‬
‫‪2‬‬
‫از ﻣﻴﺎن ﭼﻬﺎر ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻛﺮﺗﻴﺮ ﻛﺘﻴﺒﻪ‬ ‫اﺳﺖ و دوم ﺷﺮح ‪ :‬ﺷﺮح ﻣﻌﺮاج و ﻳﺎري اﻳﺰدان ﺑﻪ او ‪«.‬‬
‫ﺳﺮﻣﺸﻬﺪ در ﺑﺎره ﺷﺮح ﻣﻌﺮاج وي ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬اﻳﻦ ﻛﺘﻴﺒﻪ در ﺳﺮ ﻣﺸﻬﺪ در ‪ 80‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺟﻨﻮب‬
‫‪ - 1‬ﻋﻔﻴﻔﻲ ‪،‬رﺣﻴﻢ‪،‬اﺳﺎﻃﻴﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان ‪ ،‬ص ‪38‬‬

‫‪ - 2‬ﻋﺮﻳﺎن ‪،‬ﺳﻌﻴﺪ‪ ،‬راﻫﻨﻤﺎي ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﻴﺎﻧﻪ ‪،‬ص ‪164‬‬
‫ﻛﺎزرون واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬و داراي ‪ 58‬ﺳﻄﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و » داراي ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ رﻳﺨﺘﮕﻲ اﺳﺖ ‪،‬ﺑﻄﻮري‬
‫ﻛﻪ ﻗﺮاﺋﺖ و ﺗﺮﺟﻤﻪ آن ﺑﻪ ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﺴﻴﺎري ﻧﻴﺎز دارد ‪ «1.‬اﻳﻦ ﻛﺘﻴﺒﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﻀﻤﻮن ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ :‬ﺑﺨﺶ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮﺗﻴﺮ و ذﻛﺮ اﻟﻘﺎب و ﻋﻨﺎوﻳﻦ او و آﺗﺸﻜﺪه ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﻲ ﭘﺮدازد و ﺑﺨﺶ دوم درﺑﺎره ﻣﻌﺮاج اوﺳﺖ ‪ ،‬در آﻏﺎز اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻛﺮﺗﻴﺮ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻧﻜﻪ از آﻏﺎز ﺧﺪﻣﺖ ﮔﺬار ﺷﺎﻫﺎن و اﻳﺰدان ﺑﻮده اﺳﺖ آﻧﺎن او را ﻣﺤﺘﺮم داﺷﺘﻪ اﻧﺪ و اﻳﻦ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻘﺎﻣﻲ را ﺑﻪ او داده اﻧﺪ و او از اﻳﺰدان ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮ را ﺑﻪ او ﺑﻨﻤﺎﻳﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻬﺸﺖ و‬
‫دوزخ را از ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺒﻴﻨﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺧﻮد را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﻛﺮﺗﻴﺮ در اﻳﻦ ﻣﻌﺮاج ﺷﻬﺮﻳﺎري را ﻣﻲ‬
‫ﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺒﻲ ﻧﺠﻴﺐ ﺳﻮار اﺳﺖ و درﻓﺸﻲ در دﺳﺖ دارد و اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻣﻨﻈﻮر از او اﻳﺰد ﺑﻬﺮام اﺳﺖ ‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ از ﻫﻤﺰاد ﺧﻮد ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻬﺮﻳﺎري ﺑﺮ ﺗﺨﺘﻲ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻴﺸﻮد ﺳﭙﺲ زﻧﻲ از‬
‫ﺳﻮي ﻣﺸﺮق ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻛﺮﺗﻴﺮ وي زﻧﻲ ﺷﺮﻳﻔﺘﺮ از او ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺪﻳﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬اﻳﻦ زن‬
‫ﻫﻤﺎن دﻳﻦ ﻳﺎ وﺟﺪان دﻳﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺰاد روﺣﺎﻧﻲ ﻛﺮﺗﻴﺮ ﺧﻮش آﻣﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ ،‬وﻫﺮ دو ﺑﻪ راه‬
‫روﺷﻨﻲ ﻣﻲ روﻧﺪ ‪ ،‬در اﻳﻦ راه ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻳﺎري ﺑﺮ ﻣﻲ ﺧﻮرﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺮازوﻳﻲ در دﺳﺖ دارد اﻳﻦ دوﻣﻴﻦ‬
‫ﺷﻬﺮﻳﺎر ﻳﻘﻴﻨﺎ ﻫﻤﺎن رﺷﻦ اﻳﺰد ﻋﺪاﻟﺖ زرﺗﺸﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ وﻇﻴﻔﻪ او ﺳﻨﺠﺶ اﻋﻤﺎل ﻣﺮدﻣﺎن اﺳﺖ ‪ ،‬آن‬
‫زن ﻳﻌﻨﻲ دﻳﻦ و ﻫﻤﺰاد روﺣﺎﻧﻲ ﻛﺮﺗﻴﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﺷﻬﺮﻳﺎر ﻣﻲ اﻳﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻌﺪ ﻫﺮ دو دﺳﺖ اﻧﺪر دﺳﺖ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ راه ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺸﺮق اداﻣﻪ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ‪ ،‬در آن راه روﺷﻦ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺷﻬﺮﻳﺎر دﻳﮕﺮي ﻣﻲ‬
‫رﺳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﻮي ﻣﻬﺮ ‪ ،‬اﻳﺰد ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن اﺳﺖ ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ راوﻳﺎن دوزخ را ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﭼﺎه‬
‫ژرف و ﺗﺎرﻳﻚ و ﺑﻲ ﺑﻨﻲ اﺳﺖ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻨﺪ و ﻣﻲ ﺗﺮﺳﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﺮ روي اﻳﻦ ﭼﺎه ﭘﻠﻲ اﺳﺖ ﻫﻤﭽﻮن ﺗﻴﻐﻲ‬
‫ﺗﻴﺰ ‪ ،‬آن زن ﻳﻌﻨﻲ دﻳﻦ و ﻫﻤﺰاد روﺣﺎﻧﻲ ﻛﺮﺗﻴﺮ ﺑﻪ ﺳﻮي آن ﭘﻞ ﻣﻲ روﻧﺪ و آن ﭘﻞ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﭘﻬﻦ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺷﻬﺮﻳﺎري دﻳﮕﺮ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل آﻧﺎن ﻣﻲ آﻳﺪ و آﻧﺎن را از ﭘﻞ ﻣﻲ ﮔﺬراﻧﺪ ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﺷﻬﺮﻳﺎر اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺳﺮوش اﻳﺰد ﻧﻈﻢ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدارﻳﺴﺖ ‪ ،‬اﻳﻦ اﻳﺰدان در ﻣﻨﺎﺑﻊ دﻳﮕﺮ ﭘﻬﻠﻮي‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻣﺮگ در داوري روان ﺷﺮﻛﺖ دارﻧﺪ ‪ ،‬ذﻛﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ ‪،‬در ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻌﺮاج‬
‫ﺳﺨﻦ از ﻛﺎخ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﺷﻬﺮﻳﺎراﻧﻲ ﺑﺮﺗﺨﺖ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻣﻨﻈﻮر از‬
‫آﻧﻬﺎ ﻃﺒﻘﺎت آﺳﻤﺎن ﭘﻴﺶ از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ ‪،‬در ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻛﺮﺗﻴﺮ دوﺑﺎره ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮد را از‬
‫‪ - 1‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪164‬‬
‫اﻳﺰدان در ﻣﻮرد ﻧﺸﺎن دادن ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮ ﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و از ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺑﻬﺸﺖ‬
‫‪1‬‬
‫و دوزخ ﻳﻘﻴﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻣﻮر اﻳﺰدان راد و راﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺮاج ﻛﺮﺗﻴﺮ ﭘﺲ از ارداوﻳﺮاف ﻛﺎﻣﻠﺘﺮﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻌﺮاج اﺳﺖ ﻛﻪ درﺑﺎره ﻋﺮوج ﻳﻚ اﻧﺴﺎن‬
‫واﻗﻌﻲ وﻧﻪ ﻣﺠﺎزي ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻌﺮاج ﻛﺎﻣﻼ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺑﺎ ﻣﻌﺮاج‬
‫ارداوﻳﺮاف ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪»،‬از ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺳﺮﻳﻊ ﺑﺮ روي اﻳﻦ دو ﻣﻨﺒﻊ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﻛﺎري ﺷﺪﻳﺪ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮان ﭘﻲ ﺑﺮد ‪،‬دوزخ و ﺑﻬﺸﺖ در ﺳﻨﮓ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﻛﺮدﻳﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺑﺎ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﺸﺪه اﻧﺪ ‪،‬اﻣﺎ ﻣﺎ‬
‫در آﻧﻬﺎ ﻫﻤﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ روان ﭘﺲ از ﻣﺮگ را در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻴﻢ‬
‫‪،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪:‬دﺋﻨﺎ ‪،‬ﭘﻞ ﭼﻴﻨﻮد و ﺗﺮازوﺑﺮاي ﺳﻨﺠﻴﺪن رواﻧﻬﺎ ‪ 2 «.‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﺗﻔﺎوت ﻛﻤﻲ و ﻛﻴﻔﻲ و‬
‫ﻧﭙﺮداﺧﺘﻦ ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻛﺮﺗﻴﺮ ﺑﻪ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺳﻔﺮ ‪،‬ﺗﻔﺎوت ﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﻦ آن دو ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ اﻣﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎ‬
‫ﻣﺎﻫﻴﺘﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺗﻔﺎوت در ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ آﻏﺎز اﻳﻦ دو ﻣﻌﺮاج ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ اﻳﻦ‬
‫اﻧﺠﻤﻦ ﻣﻮﺑﺪان ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ارداوﻳﺮاف را ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم آزﻣﺎﻳﺸﻬﺎي دﻳﻨﻲ ﺳﺨﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ آزﻣﺎﻳﺶ ﻧﻴﺰه از‬
‫ﺑﻴﻦ ﻫﺰاران ﻧﻔﺮ ﻧﺎﻣﺰد اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ارداوﻳﺮاف ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻮﺷﻴﺪن ﺟﺎﻣﻪ ﻧﻮ‬
‫وﺷﺴﺘﻦ ﺳﺮو ﺗﻦ و زدن ﺑﻮي ﺧﻮش وﺧﻮردن ﻣﻲ و ﻣﻨﮓ ﮔﺸﺘﺎﺳﺒﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﺮاج ﻣﻲ رود ‪.‬‬
‫» ﭘﺲ آن دﻳﻦ دﺳﺘﻮران در ﻣﺎن ﻣﻴﻨﻮ ﺟﺎﻳﻲ را ﺳﻲ ﮔﺎم دورﺗﺮ از آﻧﭽﻪ ﺧﻮب اﺳﺖ‬
‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ و وﻳﺮاز ﺳﺮو ﺗﻦ ﺑﺸﺴﺖ و ﺟﺎﻣﻪ ﻧﻮ ﭘﻮﺷﻴﺪ و ﺑﺎ ﺑﻮي ﺧﻮش ﺧﻮد را ﺧﻮﺷﻴﻮ ﻛﺮد ﭘﺲ ﺑﺮ‬
‫ﺗﺨﺘﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺴﺘﺮي ﻧﻮ و ﭘﺎك ﮔﺴﺘﺮدﻧﺪ ﺑﺮﮔﺎه و ﺑﺴﺘﺮ ﭘﺎك ﻧﺸﺴﺖ و درون ﻳﺸﺖ و روان ﻫﺎ را ﺑﻪ‬
‫ﻳﺎد آورد و ﺧﻮراك ﺧﻮرد ﭘﺲ دﺳﺘﻮران دﻳﻦ ﺳﻪ ﺟﺎم زرﻳﻦ ﻣﻲ و ﻣﻨﮓ ﮔﺸﺘﺎﺳﺒﻲ ﭘﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ﻳﻚ ﺟﺎم‬
‫ﺑﺮاي اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻴﻚ دو دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻴﻚ و ﺳﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﻛﺮدار ﻧﻴﻚ و ﺑﻪ وﻳﺮاز ﻓﺮاز دادﻧﺪ ‪.‬او‬
‫‪3‬‬
‫آن ﻣﻲ و ﻣﻨﮓ ﺑﺨﻮرد ﻫﻮﺷﻴﺎراﻧﻪ ﺑﺎج ﺑﮕﻔﺖ و ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮ ﺑﺨﻔﺖ ‪«.‬‬
‫در ﺷﺮح ﻣﻌﺮاج ﻛﺮﺗﻴﺮدر ﻛﺘﻴﺒﻪ ﺳﺮﻣﺸﻬﺪ ﻫﻴﭽﻜﺪام از اﻳﻦ ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺳﺨﺘﻲ ﻧﻮﺷﺘﺎر در ﺳﻨﮓ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ ﺣﺬف ﭘﺎره اي از اﻳﻦ ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ذﻛﺮ اﻗﺪاﻣﺎت ﻛﺮﺗﻴﺮ در اﺑﺘﺪاي ﻛﺘﻴﺒﻪ و ﺷﺮح اﻟﻘﺎب او ﺑﺮاي اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه را ﺗﻮﺟﻴﻪ‬

‫‪ - 3‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪48‬‬
‫ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺮﺗﻴﺮ از ﻫﺮ ﻟﺤﺎظ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻣﻌﺮاج ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ داﺷﺘﻪ و ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻮﺑﺪان و‬
‫اﻧﺠﺎم آزﻣﺎﻳﺶ دﻳﻨﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آذر ﺑﺎد ﻣﻬﺮﺳﭙﻨﺪان و ارداوﻳﺮاف ﻧﺪارد ‪ ،‬ﻛﺮﺗﻴﺮ ﻣﻄﺎﺑﻖ درﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮد‬
‫ازاﻳﺰدان ﺑﺮاي دﻳﺪن ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﺗﻮﺳﻂ اﻳﺰدان ﺑﺮاي ﻣﻌﺮاج ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﻣﻴﺸﻮد و اﻳﻦ ﺑﻪ‬
‫دﻟﻴﻞ ﻣﻘﺎم ﺑﺎﻻي او ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻘﺎﻣﻲ ﻛﻪ ارداوﻳﺮاف آن را ﻧﺪارد ﭘﺲ ﻧﺎﭼﺎر اﺳﺖ از ﻣﺮاﺣﻞ ﺳﺨﺖ‬
‫آزﻣﺎﻳﺶ دﻳﻨﻲ ﻋﺒﻮر ﻛﻨﺪ ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺧﻮد ردﻳﻪ اﻳﺴﺖ ﺑﺮ ﻧﻈﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ارداوﻳﺮاف را ﺑﺎ ﻛﺮﺗﻴﺮ ﻳﻜﻲ‬
‫ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ آن دو‪ ،‬دو ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ دارﻧﺪ ﻛﺮﺗﻴﺮ ﻣﻮﺑﺪ ﻣﻮﺑﺪان و ﭘﺮﻧﻔﻮذﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖ دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ اﺳﺖ و ارداوﻳﺮاف ﻣﻮﺑﺪي ﺳﺎده و ﮔﻤﻨﺎم ﻛﻪ از ﺑﻴﻦ ﻫﺰاران ﺗﻦ ﻧﺎﻣﺰد ﻣﻌﺮاج‬
‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ‪،‬ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل زﻳﺎد ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﭘﺲ از ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻛﺮﺗﻴﺮ ودر زﻣﺎن ﺧﺴﺮو اول ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ آن ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﺑﻨﺪ ‪ 15‬ﻓﺼﻞ ﻧﺨﺴﺖ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﺎ ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻛﺮﺗﻴﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫‪.‬‬
‫» و ﺑﺴﻴﺎر ﮔﻮﻧﻪ ﺳﺨﻨﻬﺎ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﺎره ﺧﻮاﻫﻴﻢ و ﻛﺴﻲ از ﻣﺎ ﺑﺮود‬
‫و از ﻣﻴﻨﻮان آﮔﺎﻫﻲ آورد ﺗﺎ ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻳﺴﻨﺎ درون و آﻓﺮﻳﻨﮕﺎن‬
‫و ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﭘﺎدﻳﺎب )ﻃﻬﺎرت( و ﻳﻮژداﻫﺮي )ﻃﻬﺎرت( ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﻲ آورﻳﻢ ﺑﻪ اﻳﺰدان رﺳﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ‬
‫‪1‬‬
‫دﻳﻮان و ﺑﻪ ﻓﺮﻳﺎد روان ﻣﺎ رﺳﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ ‪«.‬‬
‫در ﺳﻄﺮ ‪ 5‬ﺳﻨﮓ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻛﺮﺗﻴﺮ در ﻧﻘﺶ رﺟﺐ ﻋﻴﻦ ﻋﺒﺎرت ﺑﺎﻻ ﺗﻜﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ ‪ :‬ﺑﺎﻳﺪ ﭼﺎره ﺧﻮاﻫﻴﻢ و ﻛﺴﻲ از ﻣﺎ ﺑﺮود و از ﻣﻴﻨﻮان آﮔﺎﻫﻲ آورد ‪ .‬اﻳﻦ روﻧﻮﻳﺴﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ‬
‫ﻛﻪ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﭘﺲ از ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻛﺮﺗﻴﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫دوﻣﻴﻦ ﺗﻔﺎوت ﻣﺎﺑﻴﻦ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ و ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻛﺮﺗﻴﺮ در ﺑﻌﺪ ﻓﺮدي آن دو ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻌﺮاج ﻣﻲ ﺑﺎﺷـﺪ ‪،‬‬
‫در ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻛﺮﺗﻴﺮ اﻳﻦ "ﻫﻤﺰاد"‪ 2‬ﻛﺮﺗﻴﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻌـﺮاج ﻣـﻲ رود و در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣـﻪ روان‬
‫ارداوﻳﺮاف ﺑﻪ ﻣﻌﺮاج ﻣﻲ رود ‪.‬‬
‫از وﺟﻮه ﺗﺸﺎﺑﻪ ﺑﻴﻦ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ و ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻛﺮﺗﻴﺮ ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻲ ﺗﻮان ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه و دﻟﻴﻞ آن دو‬
‫ﺟﻬﺖ ﻣﻌﺮاج اﺷﺎره ﻛﺮد ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﻫﺮ دو دﻟﻴﻞ ﻣﻌﺮاج را دﻳﺪن ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ از ﻧﺰدﻳﻚ و‬
‫‪ - 1‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪44‬‬

‫‪ - 2‬ﻫﻢ ﺷﻜﻞ‬
‫دﻳﺪن ﻋﺎﻗﺒﺖ روان اﻫﻠﻮان ودروﻧﺪان و از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﺷﻚ در دﻳﻦ ﻣﻴﺪاﻧﻨﺪ و دﻳﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺮدو اﻳﻦ‬
‫ﺳﻔﺮ را ﺑﺎ ﻫﻤﻴﺎري اﻳﺰدان زرﺗﺸﺘﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻨﺪ و ﻫﺮ دو از ﭘﻞ ﭼﻴﻨﻮد ﻣﻲ ﮔﺬرﻧﺪ و ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن و‬
‫دوزﺧﻴﺎن را از ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻨﺪ و ﻫﺮ دو ﺑﺎ اﻫﻮراﻣﺰدا ﻫﻤﭙﺮﺳﮕﻲ دارﻧﺪ ‪ ،‬در ﻫﺮ دو ﻣﻨﺒﻊ ﺑﻪ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬
‫زرﺗﺸﺘﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬اﻧﺠﺎم ازدواج ﺧﻮﻳﺪوده ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺑﻪ رادي و راﺳﺘﻲ ‪ ،‬ﻟﺰوم اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ‬
‫و ‪ ...‬اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ دو ﻣﻨﺒﻊ زرﺗﺸﺘﻲ در ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﺸﺘﺮك ﻫﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﺗﻔﺎوت ﭘﺎﻳﻪ اي ﻧﺪارﻧﺪ و ﻫﺮ دو ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه آراي ﻛﻠﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ دﻳﻨﻲ زرﺗﺸﺘﻲ در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬
‫‪ .5-6-3‬ﺣﻘﻮق ﻗﻀﺎ و ﺟﺰا در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪:‬‬

‫در زﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﻗﻀﺎت در اﻳﺮان ﻣﻌﺰز و ﻣﺤﺘﺮم ﺑﻮدﻧﺪ ‪ ،‬ﺧﺎﻧﺪان ﻫﺎي ﻣﻌﺮوف ﻧﺠﺒﺎ اﻣﺘﻴﺎز‬
‫ﺧﺎﺻﻲ ﻛﻪ داﺷﺘﻨﺪ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﻖ ﻗﻀﺎوت در ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﻫﺎ داﺷﺘﻨﺪ و اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻲ رود ﻛﻪ ﻗﻀﺎوت را‬
‫در ﻣﻴﺎن ﻃﺒﻘﻪ اﺷﺮاف ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ‪ ،‬وﻟﻲ ﻗﻀﺎوت در ﻛﺎر ﻫﺎي ﻋﺎدي ﺟﺰو وﻇﺎﻳﻒ ﻃﺒﻘﻪ روﺣﺎﻧﻴﺎن ﺑﻮد‬
‫زﻳﺮا ﺗﻨﻬﺎ اﻳﺸﺎن از ﻗﻮاﻋﺪ ﺷﺮﻋﻲ ﻣﻄﻠﻊ ﺑﻮدﻧﺪ ‪ ،‬در ﻫﺮ ﺑﻠﻮك و ﻧﺎﺣﻴﻪ اي ﻳﻚ ﻗﺎﺿﻲ ﺑﻮد و اﺣﺘﻤﺎل‬
‫ﻣﻲ رود ﻛﻪ ﺣﻜﻤﺮان ده ﻳﻌﻨﻲ دﻫﻘﺎن ﻫﻢ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ در ﻣﺤﻞ ﻗﺎﺿﻲ ﻧﺒﻮد وﻇﺎﻳﻒ او را در‬
‫ﻣﺮاﻓﻌﻪ و ﺣﻜﻤﻴﺖ ﻋﻬﺪه دار ﻣﻲ ﺷﺪ ‪ .‬ﻳﻚ ﻗﺎﺿﻲ ﻣﺨﺼﻮص ﻫﻢ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﺎﺿﻲ ﺳﭙﺎه ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ‬
‫‪1‬‬
‫رﻓﺖ ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ‪» :‬ﺑﺮﺧﻲ ﺷﺎﻫﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﺎ ﺑﻪ ﺷـﻜﺎﻳﺖ ﻫـﺎي ﻣـﺮدم ﺑﺮﺳـﻨﺪ‬
‫‪2‬‬
‫ﭼﻮن ﻫﺮﻣﺰد دوم و ﻧﻮﺷﻴﺮوان «‪.‬‬
‫در زﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ﺳﻪ ﻗﺴﻢ ﺟﺮم را ﺗﺤﺖ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻗﺮار ﻣﻲ دادﻧﺪ ‪:‬‬
‫»اﻟﻒ – ﺑﻲ ﺣﺮﻣﺘﻲ و ﮔﻨﺎه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻳﻌﻨﻲ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ از دﻳﻦ ﺧﻮد ﻣﺮﺗﺪ ﻣﻲ ﺷﺪ و‬
‫ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺸﺖ ‪.‬‬
‫ب‪ -‬ﮔﻨﺎه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎه ﻳﻌﻨﻲ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﻮرش و ﺧﻴﺎﻧﺖ و ﻓﺮار از ﺟﻨﮓ ﻣﻲ زد ‪.‬‬
‫‪ - 1‬ﻧﻔﻴﺴﻲ ‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن اﻳﺮان ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪،‬ص‪50‬‬

‫‪ - 2‬ﺷﻮﺷﺘﺮي ‪ ،‬ﻋﺒﺎس ‪،‬ﻛﺸﻮر داري و ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮان در زﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪ ،‬ص ‪98‬‬
‫‪1‬‬
‫ج – ﮔﻨﺎه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺟﻨﺲ ﻳﻌﻨﻲ در ﻣﻮﻗﻌﻲ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﻇﻠﻢ ﻣﻲ ﻛﺮد ‪«.‬‬
‫ﻣﻼك و ﻣﻌﻴﺎر ﺳﻨﺠﺶ ﺟﺮم ﻧﻴﺰ در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از ‪:‬‬
‫»‪ – 1‬ﻧﻮﺷﺘﻪ اوﺳﺘﺎ و ﻛﺘﺐ دﻳﻨﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﻮﺿﻴﺢ آن ‪.‬‬
‫‪-2‬ﺑﺮ اﺟﻤﺎع ﮔﻔﺘﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻧﻴﻜﺎن ﻳﺎ آﻧﭽﻪ ﻣﻮﺑﺪان ﺑﺰرگ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻛﺮده و ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﺑﻪ ﻣﻮازﻧﻪ و ﻗﻴﺎس دادور ﺑﻮد ﻛﻪ راي ﺧﻮد را در ﻳﻚ ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ اي ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ ﭼﻨﺎن‬
‫‪2‬‬
‫ﻗﻀﻴﻪ رخ ﻧﺪاده ﺑﻮد ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻛﺮده ﺣﻜﻢ ﺑﺪﻫﺪ «‪.‬‬
‫ﻣﺠﺎزات ﺟﺮم ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ دوره ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮد ﺑﻌﻀﻲ از ﺗﻘﺼﻴﺮات و‬
‫ﮔﻨﺎه ﻫﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﻋﻔﻮ ﻧﺒﻮد ﻣﺜﻞ ‪» :‬ﺧﻮردن ﻻش و ﻋﻤﻞ ﺷﻨﻴﻊ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻃﺒﻴﻌﺖ و راﻫﺰﻧﻲ ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻮع‬
‫‪3‬‬
‫ﻣﻘﺼﺮﻳﻦ را ﻫﺮ ﻛﺲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻫﺮ ﺟﺎ ﺑﻴﺎﺑﺪ ﺑﻜﺸﺪ ﺑﻪ ﺷﺮط اﻳﻨﻜﻪ در ﺣﻴﻦ ارﺗﻜﺎب ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ «‪.‬‬
‫ﻣﻮارد اﻋﺪام ﺧﻴﻠﻲ ﻛﻢ ﺑﻮد ﻏﻴﺮ از ﺳﻪ ﻣﻮر ﺑﺎﻻ در ﻣﻮارد زﻳﺮ ﻧﻴﺰ ﮔﺎه ﺣﻜﻢ اﻋﺪام ﺻﺎدر ﻣﻲ ﺷـﺪ ‪:‬‬
‫‪4‬‬
‫»اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻣﺮده در آب ‪ ،‬ﻣﺮده را ﺗﻨﻬﺎ ﺣﻤﻞ ﻛﺮدن و ﻏﻴﺮه «‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ دﻳﮕﺮ ﻣﺠﺎزات ﻫﺎ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺑﺪﻧﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ اﻛﺜﺮا ﺑﺎ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ اي ﻣﺨﺼﻮص اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫و اﻳﻦ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﺮﻳﺪن اﻋﻀﺎي ﺑﺪن و ﻣﺜﻠﻪ ﻛﺮدن در ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻣﺘﻮن‬
‫ﭘﻬﻠﻮي ﻧﻴﺎﻣﺪه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺠﺎزات ذﻛﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻣﻮرﺧﻴﻦ اﺳﻼﻣﻲ و ﻣﺘﻮن ﻏﺮﺑﻲ ذﻛﺮ‬
‫‪5‬‬
‫ﻛﺮده اﻧﺪ ﻣﻮردي و راي ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻮده و ﺗﻮﺳﻂ اﻣﺮاء و ﺷﺎﻫﺎن اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ از ﺑﺨﺶ ﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻧﻬﺎد ﻫﺎي ﻗﻀﺎﻳﻲ و ﻛﻨﺘﺮل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺘﺎب در زﻣﻴﻨﻪ ﻛﺸﻒ و ﺷﻬﻮد اﺳﺖ اﻣﺎ در ﻻﺑﻼي ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻛﺘﺎب ﻣﻲ ﺗﻮان‬
‫اﺷﺎراﺗﻲ ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﻀﺎ و ﺟﺰاي ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻳﺎﻓﺖ ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﻄﻠﺒﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻳﺎﻓﺖ‬
‫در ﻓﺼﻞ ﻧﺨﺴﺖ ﻛﺘﺎب اﺳﺖ ﻛﻪ از آذر ﺑﺎد ﻣﺎرﺳﭙﻨﺪان ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي آزﻣﺎﻳﺶ دﻳﻨﻲ ﺑﺮ‬
‫روي ﺳﻴﻨﻪ اش روي ﮔﺪاﺧﺘﻪ رﻳﺨﺘﻨﺪ ‪ ،‬و از ﻗﻀﺎوت و داوري ﻫﺎﻳﻲ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫‪ - 1‬ﻧﮋاد اﻛﺒﺮي ﻣﻬﺮﺑﺎن‪ ،‬ﻣﺮﻳﻢ ‪ ،‬ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻛﺘﺎب ﭘﺎرﺳﻪ ‪ ، 1386 ،‬ص ‪215‬‬
‫‪ - 2‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪98‬‬
‫‪ - 3‬ﭘﻴﺮ ﻧﻴﺎ ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ‪ ،‬ج‪ ، 4‬ص ‪2915‬‬
‫‪ - 4‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪2916‬‬
‫‪ - 5‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ﺻﺺ ‪2917-2916‬‬
‫ﻣﻮﺑﺪان ﺑﺎ ﭘﻴﺮوان دﻳﮕﺮ ادﻳﺎن اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺧﻮد ﻳﺎد آور اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺘﮕﺎه‬
‫ﻗﻀﺎوت در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺗﺤﺖ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ روﺣﺎﻧﻴﺎن و ﻣﻮﺑﺪان اداره ﻣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﮔﺬاﺷﺘﻦ روي‬
‫ﻣﺬاب ﺑﺮ روي ﺳﻴﻨﻪ ﻧﻴﺰ رﺳﻢ ﻗﻀﺎﻳﻲ راﻳﺠﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ درﺑﺎره ﮔﻨﺎه ﻣﺘﻬﻤﻲ ﺷﻚ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺮاي اﻣﺘﺤﺎن وادارش ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﺧﻮد را ﺗﺒﺮﺋﻪ‬
‫ﻛﻨﺪ و دﺳﺘﻪ اي از ﭼﻮب ﻣﺘﺒﺮك ﺑﺮﺳﻢ ﻛﻪ در ﻣﺮاﺳﻢ دﻳﻨﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲ رود در ﻣﻴﺎن ﻣﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﻳﺎ‬
‫آﺗﺸﻲ روﺷﻦ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ او ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ از آن ﺑﮕﺬرد و اﮔﺮ آﺳﻴﺒﻲ ﺑﻪ او ﻧﻤﻲ رﺳﻴﺪ ﺑﻲ ﮔﻨﺎﻫﻴﺶ ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﻣﻲ ﺷﺪ ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ در داﺳﺘﺎن ﺳﻴﺎوش ﻫﻤﻴﻦ واﻗﻌﻪ را ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﻧﺪ و در داﺳﺘﺎن وﻳﺲ و‬
‫‪1‬‬
‫راﻣﻴﻦ ﻫﻢ ﻛﻪ از زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮي ﺑﻪ زﺑﺎن دري ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻜﺘﻪ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ ﻛﺘﺎب ‪ ،‬ارداوﻳﺮاف از اﻳﺰد رﺷﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﺮازوي زرد زرﻳﻦ در‬
‫دﺳﺖ دارد و ﻛﺎرﻫﺎي اﻫﻠﻮان و دروﻧﺪان را اﻧﺪازه ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ‪ » .‬اﻳﻦ اﻳﺰد در ﺑﺎورﻫﺎي ﻓﺮﺟﺎم‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ زردﺷﺘﻲ وﻇﻴﻔﻪ ﺳﻨﺠﺶ اﻋﻤﺎل ﻣﺮدم در دﻧﻴﺎي ﭘﺲ از ﻣﺮگ را ﺑﺮﻋﻬﺪه دارد « ‪ .2‬و در‬
‫ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻛﺮﺗﻴﺮ ﻧﻴﺰ آز آن ﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬در ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ ﻛﺘﺎب ارداوﻳﺮاف ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻫﻤﻴﺴﺘﮕﺎن ﻣﻲ‬
‫رود و در آﻧﺠﺎ ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ را ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺰان ﺛﻮاب و ﮔﻨﺎﻫﺸﺎن در ﺗﺮازو ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ و ﻣﺠﺒﻮرﻧﺪ‬
‫در ﺑﻴﻦ ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ ﺳﺮﮔﺮدان ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ارداوﻳﺮاف از واژه ﺳﺮوش اوﭼﺮﻧﺎم ﺳﺨﻦ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻲ آن ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ ﺑﺮاي اﻧﻀﺒﺎط دﻳﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ واﺣﺪي ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﺶ اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آﻳﺪ ‪:‬‬
‫» ﭼﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺛﻮاب ﺳﻪ ﺳﺮوش اوﭼﺮﻧﺎم ﺑﻴﺶ از ﮔﻨﺎه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ و ﻫﺮ ﻛﻪ را ﮔﻨﺎه ﺑﻴﺶ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ دوزخ و ﻫﺮ ﻛﻪ را ﻫﺮ دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺗﻦ ﭘﺴﻴﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﺴﺘﮕﺎن اﻳﺴﺘﺪ «‪. 3‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ‪ 15‬ﻛﺘﺎب ارداوﻳﺮاف ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺘﺎﻳﺶ از روان ﻃﺒﻘﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪ »:‬و‬
‫دﻳﺪم روان وﻛﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻌﺎن و آﺷﺘﻲ ﺧﻮاﻫﺎن و دوﺳﺘﺎن ﺧﻮب ]اورﻣﺰد[ ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﻧﻮري ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﻮر‬
‫ﺳﺘﺎره و ﻣﺎه و ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﻲ ﺗﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺷﺎدﻣﺎﻧﻪ در روﺷﻨﻲ ﻫﻮا راه ﻣﻲ رﻓﺘﻨﺪ «‪ .4‬وﺟﻮد ﭘﺴﺖ وﻛﻴﻞ‬
‫‪ - 1‬ﻧﻔﻴﺴﻲ ‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن اﻳﺮان ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪ ،‬ص ‪52‬‬

‫‪ - 2‬ﭘﻴﺎده ﻛﻮﻫﺴﺎر ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻋﺮوج در ﻣﻜﺎﺷﻔﺎت ﻣﺰداﻳﻲ ‪ ،‬ﻧﻴﻤﺴﺎﻟﻨﺎﻣﻪ ﺗﺨﺼﺼﻲ ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ ادﻳﺎن ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﭘﻨﺠﻢ ‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ ، 1388‬ص ‪39‬‬
‫‪ - 4‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪61‬‬
‫ﻣﺪاﻓﻊ و "آﺷﺘﻲ ﺧﻮاه "‪1‬ﺧﻮد ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ در آن دوره ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻓﺼﻞ ‪2‬‬
‫ﺑﻨﺪ ‪ 7‬ﻣﺎﺗﻴﻜﺎن ﻫﺰار داﺗﺴﺘﺎن ﻫﺮ ﻓﺮد ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﻃﻼع دادﮔﺎه ﻳﻚ ﻳﺎ دو وﻛﻴﻞ اﺧﺘﻴﺎر ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪:‬‬
‫»ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﻮاﻫﺎن و ﺧﻮاﻧﺪه دو ﻧﻔﺮ را ﺑﺎ ﻫﻢ ]ﺑﻪ وﻛﺎﻟﺖ ﻣﻨﺼﻮب ﻛﻨﻨﺪ[ و ﺳﭙﺲ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ‬
‫را ﺟﺪا از دﻳﮕﺮي وﻛﻴﻞ ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﺮ دو وﻛﻴﻞ ﺑﻪ دادﮔﺎه روﻧﺪ ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣﻘﻮﻗﻲ ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از وﻛﻴﻼن‬
‫را دادوران ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ دو ﻧﻔﺮ را ﺑﺎ ﻫﻢ وﻛﻴﻞ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺣﻀﻮر ﻫﺮ دو ﻧﻔﺮ در ﺟﺮﻳﺎن‬
‫دادرﺳﻲ اﻟﺰاﻣﻲ اﺳﺖ ‪.2«.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ‪ 21‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ از ﻣﺠﺎزات ﺳﺨﺖ روان ﻣﺮدي ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻴﺸﻮد ﻛﻪ ﻣﺮد‬
‫اﻫﻠﻮي )دﻳﻨﺪار( را ﻛﺸﺘﻪ اﺳﺖ ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻨﺎه ﺟﺰو ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد ﮔﻨﺎﻫﻜﺎر‬
‫ﻣﺮگ ارزان ﺷﻮد ﻳﻌﻨﻲ رﻳﺨﺘﻦ ﺧﻮﻧﺶ ﻣﺒﺎح ﺑﺎﺷﺪ و اﻣﻮال ﻣﺮگ ارزان ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﺼﺎدره ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد ‪:‬‬
‫» ‪...‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﺮﺗﻜﺐ ]ﮔﻨﺎه[ ﻣﺮد ارزان ﺷﻮد ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ او ﻛﻪ ]در آن ﻫﻨﮕﺎم[ از‬
‫ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ او ﺑﻴﺮون ﺑﻮده و ﺗﺤﺖ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺷﺨﺺ ﺑﻲ ﮔﻨﺎﻫﻲ اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ]در ﺣﺎل آن‬
‫‪3‬‬
‫را در اﺧﺘﻴﺎر[ دارد ‪ ،‬ﻣﺼﺎدره ﺷﻮد ‪«.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ‪ 22‬ﻛﺘﺎب ﻣﺠﺎزات ﻣﺮدي ﻛﻪ در دوران دﺷﺘﺎن)ﻋﺎدت ﻣﺎﻫﻴﺎﻧﻪ ( ﺑﺎ زﻧﺶ ﻫﻤﺨﻮاﺑﮕﻲ‬
‫ﻛﺮده ﭘﺎﻧﺰده و ﻧﻴﻢ ﺗﻨﺎﻓﻮر ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و در اوﺳﺘﺎ ﺗﻨﺎﻓﻮر ﺷﺪﻳﺪ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺠﺎزاﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎن در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ‪ 27‬ارداوﻳﺮاف از ﻣﺠﺎزات ﺳﺨﺖ ﻛﻢ ﻓﺮوﺷﺎن و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آب ﺑﻪ ﺑﺎده ﻣﻲ آﻣﻴﺰﻧﺪ‬
‫و ﺧﺎك در ﻏﻼت ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و دزدي از ﻧﻴﻜﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫» و دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﻔﻴﺰ و دﻟﻮ ﺧﺎك و ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ اﻧﺪازه ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮرد او ﻣﻲ‬
‫دادﻧﺪ و ﭘﺮﺳﻴﺪم اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ﻛﻪ روان او ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎداﻓﺮﻫﻲ ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ؟ ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و‬
‫آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ :‬اﻳﻦ روان آن ﻣﺮد دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﻗﻔﻴﺰ و دﻟﻮ و ﺳﻨﮓ و اﻧﺪازه راﺳﺖ‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ ‪ ،‬آب ﺑﻪ ﻣﻲ آﻣﻴﺨﺖ و ﺧﺎك ﺑﻪ ﻏﻼت ﻛﺮد و ﺑﻪ ﺑﻬﺎي ﮔﺮان ﺑﻪ ﻣﺮدﻣﺎن ﻓﺮوﺧﺖ و از ﻧﻴﻜﺎن‬
‫‪ - 1‬ﻓﺮد ﺣﻞ ﻛﻨﻨﺪه اﺧﺘﻼﻓﺎت‬

‫‪ - 2‬ﻣﺮد ﺑﻬﺮاﻣﺎن ‪ ،‬ﻓﺮخ ‪ ،‬ﻣﺎدﻳﺎن ﻫﺰار دادﺳﺘﺎن‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶ ﺳﻌﻴﺪ ﻋﺮﻳﺎن ‪ ،‬ص ‪78‬‬
‫ﭼﻴﺰ دزدﻳﺪ و ﻏﺎرت ﻛﺮد «‪. 1‬‬

‫ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻘﻠﺐ ‪ ،‬ﮔﺮاﻧﻔﺮوﺷﻲ و دزدي در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ داراي ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ‬
‫اﺧﺮوي ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪،‬درﺑﺎره ﻣﺠﺎزات دﻧﻴﻮي دزدي در رواﻳﺖ ﭘﻬﻠﻮي ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ ‪:‬‬
‫»ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ درﻫﻢ از ﻣﺮدي ﺑﺴﺘﺎﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﺪزدد ‪ ،‬ﭘﺲ او را در ﺟﺎ ﮔﻨﺎه اﺳﺖ ‪،‬و ﺑﻪ ﮔﻴﺘﻲ‬
‫ﺑﺮاي آن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺘﻢ ﺑﺴﺘﺎﻧﺪ ‪ ،‬ﭼﻬﺎر درﻫﻢ ‪،‬ﺑﺮاي آن ﻛﻪ ﺑﺪزدد دو درﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪﻫﺪ ‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ‬
‫ﮔﻮﺳﻔﻨﺪي ﺑﺪزدد ﻳﺎ ﻏﺼﺐ ﻛﻨﺪ ‪،‬ﭘﺲ او را در ﺟﺎ ﮔﻨﺎه اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻬﺎر ﺑﺮاﺑﺮ و دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎز ﭘﺲ دﻫﺪ‬
‫‪ .‬وﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺳﺘﻮري ﺑﺪزدد ﻳﺎ ﻏﺼﺐ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﭘﺲ او را ﺑﻪ ﻣﻴﻨﻮ ﻳﻜﺼﺪ و ﭼﻬﺎر اﺳﺘﻴﺮ ﮔﻨﺎه اﺳﺖ و در‬
‫ﮔﻴﺘﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻬﺎر ﺑﺮاﺑﺮ و دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎز ﭘﺲ دﻫﺪ ‪.‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﺪه اي ﺑﺪزدد ‪،‬ﭘﺲ او را ﺑﻪ ﻣﻴﻨﻮ ﻳﻚ ﺗﻨﺎﭘﻞ‬
‫ﮔﻨﺎه اﺳﺖ و ﺑﻪ ﮔﻴﺘﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻬﺎر ﺑﺮاﺑﺮ و دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎز ﭘﺲ دﻫﺪ « ‪.2‬‬
‫در ﻣﺎدﻳﺎن ﻫﺰار دادﺳﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات دزدان اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ از ﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬
‫»ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻛﺴﻲ در ﺣﻀﻮر دادوران ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻓﺮد ﻣﺸﺨﺼﻲ دزدي ﻛﺮدم ] و‬
‫ﻣﺎل [ دزدي آن زﻣﺎن را ﻣﻦ ﻫﻨﻮز دارم ]اﻳﻦ اﻇﻬﺎر[ درﺑﺎره آن دﻳﮕﺮان ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺷﻬﺎدت ﻗﻠﻤﺪاد‬
‫‪3‬‬
‫ﺷﻮد ‪ ،‬زﻳﺮا او آن ﮔﻔﺘﻪ را ﺑﺮاي ﻧﻔﻊ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ ‪«.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ‪ 39‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ درﺑﺎره ﻣﺠﺎزات ﺳﻨﮕﻴﻦ روان اﻓﺮادي را ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺟﺮﻣﺸﺎن‬
‫ﻧﺪادن ﻣﺰد ﻣﺰدوران در دﻧﻴﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ و در ﻣﺎدﻳﺎن ﻫﺰار دادﺳﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دادن ﻣﺰد ﻃﻲ ﺷﺪه ﺗﺎﻛﻴﺪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫»ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﺨﺼﻲ ‪ ...‬اﻇﻬﺎر ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ﻃﻮل ﻳﻚ ﻣﺎه ﺑﻌﺪي ﻣﻦ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻫﺮ روزي ﻳﻚ درﻫﻢ‬
‫ﻣﻲ دﻫﻢ ]آﻧﮕﺎه در ﻣﺠﻤﻮع[ ‪ 30‬درﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪﻫﺪ ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪن ﻳﻚ ﻣﺎه‬
‫ﺑﻌﺪي ﻣﻦ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻫﺮ روزي ﻳﻚ درﻫﻢ ﻣﻲ دﻫﻢ ]آﻧﮕﺎه در ﻣﺠﻤﻮع[ ﺑﺎﻳﺪ ‪ 31‬در ﻫﻢ ﺑﺪﻫﺪ «‪.4‬‬
‫ارداوﻳﺮاف در ﻓﺼﻞ ‪ 49‬از ﺣﻴﻠﻪ ﮔﺮي در اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زﻣﻴﻦ ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻛﺮده ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ارزﻳﺎﺑﺎن‬
‫ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﺪه و ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم ﺑﻲ ﺑﻦ و ﺑﻲ ﺑﺮ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ دروﻳﺸﻲ ﺑﺮﺳﻨﺪ و‬

‫‪ - 4‬ﻣﺮد ﺑﻬﺮاﻣﺎن ‪ ،‬ﻓﺮخ ‪ ،‬ﻣﺎدﻳﺎن ﻫﺰار دادﺳﺘﺎن‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶ ﺳﻌﻴﺪ ﻋﺮﻳﺎن ‪ ،‬ص‪325‬‬
‫ﺧﺮاج زﻳﺎدي ﺑﺪﻫﻨﺪ ‪ ،‬اﺻﻄﻼح ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﻦ و ﺑﺮ را ﺑﺎرﺗﻮﻟﻤﻲ ﺑﻪ وﺿﻮح ﺷﺮح داده اﺳﺖ ‪ 1.‬وﻳﻜﻲ از‬
‫واﺣﺪ ﻫﺎي اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زﻣﻴﻦ ﺑﺮاي ارزﻳﺎﺑﺎن ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ "ارش"‪ 2‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫»و دﻳﺪم اﻳﻦ دوزخ ﭘﺮ از ﺑﻼ ﺑﻴﻤﮕﻴﻦ ‪،‬ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ ‪،‬ﭘﺮ از درد ﭘﺮ از رﻧﺞ ‪،‬ﺑﺪﺑﻮ و ﺑﺴﻴﺎر ﺗﺎرﻳﻚ را‬
‫ﭘﺲ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪم ‪ ،‬آن ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻫﻤﭽﻮن ﭼﺎﻫﻲ آﻣﺪ ﻛﻪ ﻫﺰار ارش ﺑﻪ ﺑﻦ آن ﻧﺮﺳﺪ«‪.3‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ‪ 51‬ﻛﺘﺎب از ﻣﺠﺎزات ﻣﺮدي ﺑﺎ ﺷﺎﻧﻪ اي آﻫﻨﻴﻦ ﺳﺨﻦ رﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﮔﻨﺎﻫﺶ اﻳﻦ ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ دروغ ﺑﻪ ﻣﺮدﻣﺎن زﻧﻬﺎر ﻣﻲ داده ‪ ،‬آﻣﻮزﮔﺎر زﻧﻬﺎر دادن را ﻗﺒﻮل ﺧﻮاﺳﺘﻪ دﻳﮕﺮان ﺟﻬﺖ‬
‫ﺣﻔﻆ و ﻧﮕﻬﺪاري آن ﻣﻲ داﻧﺪ ‪ ،‬واﻳﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺎﻧﻜﺪاري ﺳﻨﺘﻲ در آن دوره راﻳﺞ‬
‫ﺑﻮده ﻛﻪ ﻣﺘﻮﻟﻴﺎن ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺣﻘﻮق ﻗﻀﺎ وﺟﺰاي ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻣﺠﺎزاﺗﻲ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﺮاي ﻣﺘﻘﻠﺒﻴﻦ آن ﺳﻴﺴﺘﻢ در‬
‫ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ‪ 4.‬ﻧﻴﺰ از ﻣﺠﺎزات ﻣﺮدي ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻛﻪ ﺷﻬﺮي ﺑﻪ ﻣﻴﺎﻧﺠﻴﮕﺮي ﺑﻪ او داده ﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺳﺰاوار ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﻜﻨﺪ و ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺪﻫﺪ ﻧﻜﺮده و ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺪاده و ﻛﻢ ﻓﺮوﺷﻲ ﻣﻴﻜﺮده و ﺑﻪ‬
‫ﺷﻜﺎﻳﺖ دروﻳﺸﺎن وﻣﺴﺎﻓﺮان ﮔﻮش ﻧﻤﻲ داده اﺳﺖ‪ ،‬اﺻﻄﻼح ﻣﻴﺎﻧﺠﻴﮕﺮي در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﻐﻠﻲ‬
‫اداري در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻗﻀﺎوت ﺑﺤﺚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻋﻴﻦ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت در اﻧﺪرز ﺧﺴﺮو ﻗﺒﺎدان ﻧﻴﺰآﻣﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪5‬‬
‫»درﻛﺎر آﻳﻴﻦ و ﭘﻴﻤﺎن دارﻳﺪ و در ﻛﺎر و دادﺳﺘﺎن راد و راﺳﺖ و ﻣﺘﺤﺪ راﺳﺘﺎن ﺑﺎﺷﻴﺪ«‪.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ‪ 35‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ از ﻣﺠﺎزات روان زﻧﻲ ﺟﺎدو ﮔﺮ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ و در ﻣﺎﺗﻴﻜﺎن‬
‫ﻫﺰار داﺗﺴﺘﺎن ﻣﺠﺎزات اﻳﻦ ﺟﺮم اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» ﺟﺎدوﮔﺮي را ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺑﺪ آوازه اﺳﺖ ‪ ،‬ﺣﻠﻘﻪ ﺑﺮ ﮔﺮدن و ﮔﻮﺷﻮار ]ﺑﺮﮔﻮش[ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫رﻫﺎ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎل ﭘﻠﻴﺪ ]ﺧﻮد[ ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﺗﺤﻤﻞ آزﻣﺎﻳﺶ اﻟﻬﻲ ﺷﻮد و ﻳﺎ ] از ﻃﺮﻳﻖ‬
‫ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ [ ﻧﺠﺎت ﻳﺎﺑﺪ ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺣﻠﻘﻪ ﻳﺎ ﻳﻜﻲ از ﮔﻮﺷﻮارﻫﺎ را ﺑﺸﻜﻨﺪ ]ﺣﺘﻤﺎ[ ﺑﺎﻳﺪ او را ﺑﻪ ﺗﺤﻤﻞ‬
‫آزﻣﺎﻳﺶ اﻟﻬﻲ وا داﺷﺖ ‪.6« .‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ‪ 85‬و ‪ 88‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ از ﻣﺠﺎزات ﺳﺨﺖ روان ﻣﺮد و زن زﻧﺎ ﻛﺎر ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه‬

‫‪ - 2‬ﻣﻌﺎدل زراع‬
‫‪ - 4‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪77‬‬
‫‪ - 5‬آﺳﺎﻧﺎ‪ ،‬ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ ﺟﻲ ‪ ،‬ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ‪،‬ﮔﺰارش ﺳﻌﻴﺪ ﻋﺮﻳﺎن ‪ ،‬ص ‪98‬‬
‫اﺳﺖ و در ﻣﻮرد ﻣﺠﺎزات دﻧﻴﻮي آن در ﻛﺘﺎب ﻣﺎﺗﻴﻜﺎن ﻫﺰار داﺗﺴﺘﺎن ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ ‪:‬‬
‫»ﺗﺎوان زﻧﺎي ﻣﺤﺼﻨﻪ ﺑﺎ زن ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮ ‪ 300‬درﻫﻢ اﺳﺖ «‪.1‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪ 50‬ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات روان ﻣﺮدي اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎل ﻣﺮدﻣﺎن را آن ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲ‬
‫ﻛﺮد؛ و ﻧﻴﺰ در اﻧﺪرز اﻧﻮﺷﻪ روان آذرﺑﺎد ﻣﺎرﺳﭙﻨﺪان آﻣﺪه‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫»ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻛﺴﺎن ﺗﺎراج ﻣﻜﻦ و ﻣﺪار و ﺑﺎ آن ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻴﺎﻣﻴﺰ« ‪.‬‬
‫در ﭘﺎﺳﺦ ﭘﺮﺳﺶ ‪35‬ﻣﻴﻨﻮي ﺧﺮد ﻫﻢ ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻣﺎل ﻣﺮدم ﺟﺰء ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﺰرگ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ‪ 28‬ﻛﺘﺎب از ﻣﺠﺎزات ﺳﺨﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﺳﺨﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدﻣﺎن‬
‫ﻧﺎﺑﺨﺸﺎﻳﺸﮕﺮ و آزار رﺳﺎن ﺑﻮد‪ ،‬در ﺗﺎﻳﻴﺪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ در اﻧﺪرز اﻧﻮﺷﻪ روان آذر ﺑﺎد ﻣﺎرﺳﭙﻨﺪان ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫»ﻣﺮدم را ﻣﺰن« ‪.‬‬
‫در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺣﻘﻮق اﻧﺴﺎن ﺑﺮ ﺣﻔﻆ ﺣﻘﻮق ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺑﻲ آزار ﻧﻴﺰ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ در ﻓﺼﻞ ‪ 75‬ﻛﺘﺎب از ﻣﺠﺎزات روان ﻫﺎﻳﻲ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ دﻫﺎن ﺳﺘﻮر و ﮔﺎو وزرا را‬
‫ﺑﺴﺘﻪ و در ﮔﺮﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ آب ﻧﺪادﻧﺪ و ﮔﺮﺳﻨﻪ و ﺗﺸﻨﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر واداﺷﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ‪ 77‬ﻧﻴﺰ ﻣﺠﺎزات ﺳﺨﺖ دروﻧﺪاﻧﻲ ﺷﺮح داده ﺷﺪه ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ از ﺳﺘﻮران ﻛﺎر ﺳﺨﺖ‬
‫ﻣﻲ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و ﺑﺎر ﮔﺮان ﺑﺮ روﻳﺸﺎن ﻣﻲ ﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﺧﻮراك ﺑﻪ ﺳﻴﺮي ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻴﺪادﻧﺪ و ﭼﻮن ﺣﻴﻮان‬
‫زﺧﻤﻲ ﻣﻴﺸﺪ او را از ﻛﺎر ﺑﺎز ﻧﻤﻲ داﺷﺘﻨﺪ و درﻣﺎن ﻧﻤﻲ ﻛﺮدﻧﺪ؛ اﻟﺒﺘﻪ ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻴﻮاﻧﺎت‬
‫در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ دو دﺳﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ دﺳﺘﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺰدا آﻓﺮﻳﺪه و ﺳﻮدرﺳﺎﻧﻨﺪ ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺎو و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‬
‫واﺳﺐ و‪ ...‬ﻛﻪ آزار رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻨﺎه اﺳﺖ و دﺳﺘﻪ دوم ﺧﺮﻓﺴﺘﺮان اﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﻮاران زﻳﺎن رﺳﺎﻧﻨﺪ‬
‫وزاده اﻫﺮﻳﻤﻦ و دﻳﻮاﻧﻨﺪ و ﻛﺸﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﺛﻮاب دارد ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎر‪ ،‬ﭼﻠﭙﺎﺳﻪ‪،‬ﻣﮕﺲ‪،‬وزغ و‪....‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ‪ 79‬ﻛﺘﺎب از ﻣﺠﺎزات ﻣﺮد ﮔﻨﺎﻫﻜﺎري ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ داور دروﻏﺰن ﺑﻮده‬
‫و رﺷﻮه ﻣﻴﮕﺮﻓﺘﻪ و داوري دروغ اﻧﺠﺎم ﻣﻴﺪاده اﺳﺖ واﻳﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪﻫﺪ ﻛﻪ در دﺳﺘﮕﺎه ﻗﻀﺎﻳﻲ‬
‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻛﻨﺘﺮل روﺣﺎﻧﻴﺖ ﺑﻮده ‪ ،‬ﺗﻘﻠﺐ و دروغ و رﺷﻮه ﻧﻴﺰ رﺳﻮخ ﻛﺮده ﺑﻮده ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد‬
‫‪ - 1‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪71‬‬

‫‪ - 3‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪101‬‬
‫روﺣﺎﻧﻴﻮن ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻳﺎ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﮔﺎن ﻛﺘﺎب ﺑﻮدﻧﺪ را ﺑﺮ ﺿﺪ آن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ و وادار ﺑﻪ واﻛﻨﺶ ﻛﺮده‬
‫اﺳﺖ‪.‬در ﻓﺼﻞ ‪ 91‬ﻛﺘﺎب ﻧﻴﺰ ﺟﺮﻣﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ را ﮔﺰارش داده ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ از ﻣﺠﺎزات روان ﻣﺮدي‬
‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪش را ﻣﻲ ﻛﺸﺖ و ﻣﻐﺰش را ﻣﻲ ﺧﻮرد و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ارداوﻳﺮاف از ﺟﺮﻣﺶ‬
‫ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺪ ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ‪:‬‬
‫» اﻳﻦ روان آن دادور و ﻗﺎﺿﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ داوري ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ داوري دروغ‬
‫ﻛﺮد ‪ .‬او ﺑﻪ داد ﺧﻮاﻫﺎن و ﻣﺘﻬﻤﺎن ﺑﺎ ﺧﻮش ﭼﺸﻤﻲ و راﺳﺘﻲ ﻧﻨﮕﺮﻳﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ و‬
‫‪2‬‬
‫آزوري ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ و ﺑﺎ "ﺧﻮاﺳﺘﺎران" ‪ 1‬ﺑﺎ ﺧﺸﻢ و ﺗﻨﺪي ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ « ‪.‬‬
‫ﻛﻠﻤﻪ دادور در اﺻﻞ دات ﺑﺮ اﺳﺖ ‪...‬و ﻗﺴﻤﺘﻲ از دادوران را ﺑﻪ ﻟﻬﺠﻪ اوﺳﺘﺎ ﺳﺮوﺷﺎورز ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮي ﺳﺮوﺷﺎورزدار ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﺪ ‪،‬ﻣﻮﻟﻒ دﻳﻨﻜﺮد ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ‪:‬‬
‫» ‪...‬در ﻛﺸﻮري ﻛﻪ داوران آﻧﺠﺎ ﻓﺎﺳﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ اﮔﺮ ﺑﺎران ﻫﻢ ﺑﺒﺎرد زﻣﻴﻦ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻲ دﻫﺪ و در‬
‫‪3‬‬
‫ﺷﻴﺮ ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ«‬
‫در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ﻫﺮ ﺷﻬﺮ و در ﻫﺮ ده ﻳﻚ ﻧﻔﺮ دادور ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻣﺮدم رﺳﻴﺪﮔﻲ‬
‫ﻣﻲ ﻛﺮد و ﮔﺎﻫﻲ ﻛﺪﺧﺪاي ده وﻇﻴﻔﻪ دادوري را اﻧﺠﺎم ﻣﻲ داد ‪،‬داوران ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ از ﻋﻠﻢ ﺣﻘﻮق و‬
‫ﺷﺮع زرﺗﺸﺘﻲ ﺧﻮب آﮔﺎﻫﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻴﺰان اﻃﻼع و ﺧﺪﻣﺖ ﺗﺮﻗﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬
‫در ﻣﺎدﻳﺎن ﻫﺰار دادﺳﺘﺎن وﻇﺎﻳﻒ دادور اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» ]وﻇﻴﻔﻪ[ دادور ] اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ [ ﺑﻪ ﭼﺮاﻳﻲ و ﭼﻨﺪي و ﭼﻮﻧﻲ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺷﻴﻮه ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ و ﮔﻮاه‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﭘﺮوﻧﺪه ]ﺣﻘﻮﻗﻲ[ و اﺳﺘﻤﻬﺎل و ﺗﺸﻜﻴﻞ ] و ﺗﺪارك [ ﺟﻠﺴﻪ دادﮔﺎه و اراﺋﻪ‬
‫]ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد دﻋﻮا ﺑﻪ دادﮔﺎه [ و ]ﺳﺎﻟﻢ[ ﻧﮕﻬﺪاﺷﺘﻦ ]آن در ﻃﻮل دادرﺳﻲ [ و ﺑﻪ ﺗﺎﺧﻴﺮ و ﻋﺪم‬
‫ﺗﺎﺧﻴﺮ و اداره ]ﺑﻬﻴﻨﻪ [ اﻣﻮر و ﻋﺪم ﺣﻀﻮر ]ﻳﻜﻲ از ﻃﺮﻓﻴﻦ دﻋﻮا [و اداره ]اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ[ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫اﺳﻨﺎد و اﺧﺘﻔﺎء ]اﺳﻨﺎد ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز از ﺳﻮي ﻳﻜﻲ از ﻃﺮﻓﻴﻦ دﻋﻮا [و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﺮم ﺣﻘﻮﻗﻲ و ﺗﻨﺎﻗﺾ ]در‬
‫‪4‬‬
‫رﻓﺘﺎر ﻳﺎ ﮔﻔﺘﺎر [ و ﺟﺮم ﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در دادﮔﺎه ]ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺷﻮد [ ﺑﭙﺮدازد ‪«....‬‬
‫‪ - 1‬درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن‬
‫‪ - 3‬ﺷﻮﺷﺘﺮي‪ ،‬ﻋﺒﺎس‪ ،‬ﻛﺸﻮر داري و ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮان در زﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪ ،‬ص ‪98‬‬
‫‪ - 4‬ﻣﺮد ﺑﻬﺮاﻣﺎن ‪ ،‬ﻓﺮخ ‪ ،‬ﻣﺎدﻳﺎن ﻫﺰار دادﺳﺘﺎن ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺶ ﺳﻌﻴﺪ ﻋﺮﻳﺎن ‪ ،‬ص ‪.337‬‬
‫آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎن اﻧﺴﺎن در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ‬

‫ﺷﺨﺺ ﻣﺠﺎزات ﻛﻨﻨﺪه در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮارد ﺧﻮد ﻓﺮد اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮدﺗﻨﺒﻴﻬﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻴﺪﻫﺪ و اﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺧﻮد ﻣﺴﺌﻮل اﻋﻤﺎل ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ و ﻛﻨﺘﺮل دروﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮ از ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻴﺮوﻧﻲ‪ 1‬ا ﺳﺖ ‪ ،‬دﺳﺘﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﺠﺎزات ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻓﺮد ﻣﺠﺮم ﺧﺮﻓﺴﺘﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻮر و ﻣﺎر و ﻋﻘﺮب و‪ ...‬ﺑﻪ آزار ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ و اﻳﻦ ﺧﻮد ﻳﺎدآور ﻋﻘﻴﺪه دﻳﮕﺮ زرﺗﺸﺘﻴﺎن‬
‫زرواﻧﻲ ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ ﺧﺮﻓﺴﺘﺮان اﺳﺖ ﻛﻪ وﻇﻴﻔﻪ ﻫﺮ زرﺗﺸﺘﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﺴﺖ و ﻫﺮ زرﺗﺸﺘﻲ ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻦ‬
‫ﺗﻌﺪادي از آﻧﻬﺎ از ﮔﻨﺎه ﭘﺎك ﻣﻲ ﺷﻮد‪،‬ﻣﺠﺎزات ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان و اﻳﺰدان‬
‫وﺧﻮد اورﻣﺰد ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﭼﺮاﻛﻪ اورﻣﺰد در ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ زرﺗﺸﺘﻲ ﻣﻈﻬﺮ ﭘﺎﻛﻴﺴﺖ واز ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺷﺮارت و‬
‫ﺑﺪي ﺑﻪ دور اﺳﺖ و ﻫﻤﻪ ﺑﺪﻳﻬﺎي ﺟﻬﺎن زاده اﻫﺮﻳﻤﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺟﺮم ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻛﺘﺎب و ﻣﺠﺎزات ﻫﺎي در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺮاي آن ﺑﻪ‬
‫ﺳﺎدﮔﻲ در ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺟﺮم ﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر در ﻛﺘﺎب در دﺳﺘﮕﺎه ﻗﻀﺎﻳﻲ آن دوره ﻧﻤﻮد ﻳﺎﻓﺘﻪ‬
‫و ﺑﺮاي ﻫﺮﻛﺪام ﺗﻨﺒﻴﻬﺎت ﻣﺸﺨﺼﻲ ﺗﻌﺒﻴﻪ ﺷﺪه ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .7-3‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪:‬‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻤﻮدار‪ 1-4‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺑﺨﺶ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ روﻳﻜﺮد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﺘﺎب ﺑﺮ روﻳﻜﺮدﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ آن‬
‫ﭼﻴﺮه ﮔﻲ دارد‪،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﺘﺎب ﻛﺎﻣﻼ ﻫﻤﺴﻮ وﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ‪2 -4‬و ‪ 3-4‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮔﺮدﻳﺪ ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻃﺒﻘﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻃﺒﻘﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﺎﻣﺒﺮده ﺷﺪه در ﻛﺘﺎب ﻛﺎﻣﻼ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻫﻤﭙﻮﺷﺎﻧﻲ دارﻧﺪ و‬
‫ﻃﺒﻘﺎت ﻣﻌﻨﻮي ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻃﺒﻘﺎت ﻣﻌﻨﻮي دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﺑﺨﺶ‪4 -4‬‬
‫(‪.‬در ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ ﻛﻪ رواﺑﻂ ﺑﻴﻦ اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده و‬
‫وﻇﺎﻳﻒ آﻧﺎن ﻛﺎﻣﻼ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪،‬در ﺑﺨﺶ ﻧﻬﺎد دﻳﻦ ‪ ،‬اﺳﻄﻮره آﻓﺮﻳﻨﺶ‬
‫زرﺗﺸﺘﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﻛﺎﻣﻼ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻌﺮاج ارداوﻳﺮاف ﺑﺎ دﻳﮕﺮ‬
‫‪ - 1‬ﻛﻨﺘﺮل ﺗﻮﺳﻂ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﻣﻌﺮاج ﻫﺎي زرﺗﺸﺘﻲ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻔﺎوت ﻫﺎﻳﻲ دارد اﻣﺎ اﺷﺘﺮاﻛﺎت ﺑﺴﻴﺎري ﻧﻴﺰ ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد و اﻳﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ رﻳﺸﻪ و ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪:‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺤﺘﻮی ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬

‫‪ .1-4‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪:‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺎوراء ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎى ﻏﺮﻳﺰى اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﺗﻤﺎم ﻋﻮاﻣﻠﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد از‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎى اﻧﺴﺎﻧﻰ ﻳﺎ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ رﻓﺘﺎر آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ آﻣﻮﺧﺘﻪ و ﻳﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻜﻨﻴﻚﻫﺎ‪ ،‬ﺷﻴﻮهﻫﺎى ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪،‬‬
‫ﻧﻬﺎدﻫﺎى اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺑﺎورﻫﺎ‪ ،‬اﺷﻜﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻤﺎس و ﻏﻴﺮه ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ê‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺒﺎرت از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ارزشﻫﺎى ﻣﺎدى و ﻣﻌﻨﻮى اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﻧﺴﺎنﻫﺎ در ﻃﻰ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﺴﺎﻧﻰ آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ در ﻫﺮ دورهاى ﻣﺒﻴﻦ ﻣﻴﺰان‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺗﺮﻗﻴﺎت‬
‫ﻓﻨﻲ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت ﺗﻮﻟﻴﺪى در ﻛﺎر‪ ،‬وﺿﻊ آﻣﻮزش و ﭘﺮورش‪ ،‬ﻋﻠﻮم‪ ،‬ادﺑﻴﺎت‪ ،‬ﻫﻨﺮﻫﺎ‪ ،‬آرﻣﺎنﻫﺎ و ﻧﻬﺎدﻫﺎى‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ ﻣﻌﻴﻦ از زﻧﺪﮔﻰ اﻧﺴﺎنﻫﺎ اﺳﺖ‪ê‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺎﻣﻞ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻪﻋﻠﺖ وﺳﻌﺖ و ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ‪ ،‬ﻛﺎر ﺳﺎدهاى ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺑﻴﺶ‬
‫از ‪ 400‬ﺗﻌﺮﻳﻒ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻰﺷﻮد‪ 1.‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻪ از اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮى ﺑﺮﺧﻮردار‬
‫اﺳﺖ ﺑﺴﻨﺪه ﻣﻰﻛﻨﻴﻢ‪ê‬‬
‫ﺑﻪﻧﻈﺮ "ادوارد ﺗﺎﻳﻠﺮ" ‪ 2‬ﻣﺮدمﺷﻨﺎس ﺑﺰرگ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻛﻠﻴﺖ زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻧﺴﺎن‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬او ﻛﺎﻣﻠﺘﺮﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ را از ﻓﺮﻫﻨﮓ در ﺳﺎل ‪ 1871‬ﻣﻴﻼدي در ﻛﺘﺎﺑﺶ‪ 3‬ﻧﻮﺷﺖ ‪:‬ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪهاى اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻋﻠﻮم و داﻧﺶﻫﺎ‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎدات‪ ،‬ﻫﻨﺮﻫﺎ‪ ،‬اﻓﻜﺎر و ﻋﻘﺎﻳﺪ‪،‬‬
‫ﺻﻨﺎﻳﻊ‪ ،‬ﺗﻜﻨﻴﻚ‪ ،‬اﺧﻼق‪ ،‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات‪ ،‬ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﻋﺎدات و رﺳﻮم و رﻓﺘﺎر و ﺿﻮاﺑﻄﻰ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫اﻧﺴﺎن ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻋﻀﻮ ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ آن را از ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮد ﻓﺮا ﻣﻰﮔﻴﺮد و در ﻗﺒﺎل آن ﺗﻌﻬﺪاﺗﻰ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه‬
‫‪ - 1‬ﺳﻠﻴﻢ ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺒﻲ ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان زﻣﻴﻦ ‪ ،‬ص ‪30‬‬
‫‪E.B.Tylor - 2‬‬
‫‪ - 3‬ﺟﻮاﻣﻊ اوﻟﻴﻪ‬
‫دارد‪ê1‬‬
‫ﺑﺮاﻧﺴﻴﻼو ﻣﺎﻟﻴﻨﻮﻓﺴﻜﻲ ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه‪ :‬ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﻠﻤﻲ درﺑﺎره ﻓﺮﻫﻨﮓ ‪ ،‬آزادي و ﺗﻤﺪن و‬
‫ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ و دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺳﺖ و ﺑﺎﻟﺤﻖ واﻻﻧﺼﺎف ﭘﺪر ﻣﻜﺘﺐ ﻛﺎرﻛﺮدﮔﺮاﻳﻲ اﺳﺖ ‪،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ را‬
‫اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ‪» :‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از اﺑﺰارﻫﺎ و ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻣﺼﺮﻓﻲ ‪،‬ﻣﻨﺸﻮرﻫﺎي ارﮔﺎﻧﻴﻚ ﻛﻪ‬
‫ﺗﻨﻈﻴﻢ اﻣﻮر ﮔﺮوه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺟﺘﻤﺎع ‪،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎ ‪،‬ﻫﻨﺮﻫﺎ ‪،‬اﻋﺘﻘﺎدات و آداب و رﺳﻮم درون آن ﺟﺎي‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ «‪.‬‬
‫ﺑﻪﻧﻈﺮ "ژان ﻛﺎزﻧﻮ"‪ ، 3‬ﺛﻤﺮه واﻗﻌﻰ و ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻮﺷﺶ اﻧﺴﺎنﻫﺎ در زﻧﺪﮔﻰ اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻰ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻰﺷﻮد‪ê‬‬
‫"ﻫﺮﺳﻜﻮﻳﺘﺲ"‪ 4‬در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻰﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﻓﺮﻫﻨـﮓ آن ﻗﺴـﻤﺖ از ﻣﺤـﻴﻂ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻪدﺳﺖ اﻧﺴﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﺗﺄﺛﻴﺮﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ê‬‬
‫در ﻓﺮﻫﻨﮓ زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮي ﻓﺮﻫﻨﺠﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪن و ﻣﺠﺎزا ﺗﻌﻠﻴﻢ دادن آﻣﺪه و‬
‫‪5‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﻚ را ﻓﺮدي ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺷﺪه و داﻧﺎ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻟﻐﺎت وﺑﺴﺘﺮ » ﻓﺮﻫﻨﮓ را ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪه اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ‬

‫اﻓﻜﺎر ‪،‬ﮔﻔﺘﺎر ‪،‬اﻋﻤﺎل و آﺛﺎر ﻫﻨﺮي اﺳﺖ و ﺑﺮ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﻧﺴﺎن ﺑﺮاي ﻳﺎدﮔﻴﺮي و اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻪ ﻧﺴﻞ دﻳﮕﺮ‬
‫‪6‬‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪«.‬‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﻮﻧﺴﻜﻮ در ﺳﺎل ‪ 1360‬ﺧﻮرﺷﻴﺪي در ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺧﻮد در ﺷﻬﺮ ﻣﻜﺰﻳﻜﻮ‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺟﺎﻣﻊ زﻳﺮ را ﺑﺮاي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻛﺮد‪»:‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻣﻌﻨﻮي ‪،‬ﻣﺎدي‬
‫و ﻓﻜﺮي و ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﮔﺮوه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﻲ ﺑﺨﺸﺪ ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫‪ - 1‬ﺳﻠﻴﻢ ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺒﻲ ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان زﻣﻴﻦ ‪ ،‬ص ‪29‬‬
‫‪ - 2‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص‪33‬‬
‫‪Jean Cazneve -٣‬‬
‫‪Herskovits - ٤‬‬
‫‪ - 5‬ﺳﻠﻴﻢ ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺒﻲ ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان زﻣﻴﻦ ‪ ،‬ص‪27‬‬
‫‪ - 6‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص‪28‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻫﻨﺮﻫﺎ ‪،‬ادﺑﻴﺎت ‪،‬ﺑﺎورﻫﺎ‪،‬ﺷﻴﻮه ﻫﺎي ﻫﻤﺰﻳﺴﺘﻲ و ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺸﺮ را در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ‪«.‬‬
‫رﻳﺘﺰر ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﭘﺎرﺳﻮﻧﺰ‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺣﺘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫اﻫﻤﻴﺖ دارد؛ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻧﻈﺎم ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﺮ ﺗﺎرك ﻧﻈﺎم ﻛﻨﺶ ﭘﺎرﺳﻮﻧﺰ ﺟﺎي دارد‪، 2‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ در ﺗﻠﻘﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﭘﺎرﺳﻮﻧﺰ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻫﻤﻴﺖ و اﺳﺘﻘﻼل ﺳﺎﺧﺘﺎري دارد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺣﺮﻳﻢ ﻧﻈﺎمﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ وارد ﺷﺪه و ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺎم ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﺨﺸﻲ از ﻧﻈﺎم‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖ و ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻢ ﺣﻠﻘﻪي اﺗﺼﺎل و ارﺗﺒﺎط آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻢ ﺧﻮد‬
‫وﺟﻮد ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﻣﺘﻤﺎﻳﺰي دارد‪:‬‬
‫»ﭘﺎرﺳﻮﻧﺰ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ را ﻧﻴﺮوي ﻋﻤﺪهاي ﻣﻲاﻧﮕﺎﺷﺖ ﻛﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺟﻬﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و‬

‫ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺧﻮدش‪ ،‬ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﺠﻲ ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻴﺎن‬
‫ﻛﻨﺸﮕﺮان اﺳﺖ و ﺷﺨﺼﻴﺖ و ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﻦ ﺧﺎﺻﻴﺖ را دارد‬
‫ﻛﻪ ﻛﻢوﺑﻴﺶ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺨﺸﻲ از ﻧﻈﺎمﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﮔﺮدد؛ ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﻛﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ در ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎ و ارزشﻫﺎ ﺗﺠﺴﻢ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و در ﻧﻈﺎم ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻠﻜﻪي ذﻫﻦ ﻛﻨﺸﮕﺮان ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻧﻈﺎم ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺨﺸﻲ از ﻧﻈﺎمﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ذﺧﻴﺮهي داﻧﺶ‪ ،‬ﻧﻤﺎدﻫﺎ و‬
‫اﻓﻜﺎر‪ ،‬وﺟﻮد ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺧﻮد دارد‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻧﻈﺎم ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬در دﺳﺘﺮس ﻧﻈﺎمﻫﺎي‬
‫‪3‬‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻪ ﺑﺨﺸﻲ از آﻧﻬﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﺧﻮد ﭘﺎرﺳﻮﻧﺰ ﻫﻢ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺗﺪاوم ﻣـﻲ ﻳﺎﺑـﺪ ﻛـﻪ از ﻋﻬـﺪه ﻫـﺪاﻳﺖ‬
‫ﻛﻨﺶ ﻋﺎﻣﻠﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮآﻳﺪ‪.‬‬
‫رﻳﺘﺰر ﺑﺎز ﻫﻢ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺎرﺳﻮﻧﺰ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ را ﻧﻈﺎم اﻟﮕﻮدار و ﺳﺎﻣﺎنﻣﻨﺪي از ﻧﻤﺎدﻫﺎ‬
‫ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺪفﻫﺎي ﺟﻬﺖﮔﻴﺮي ﻛﻨﺸﮕﺮان‪ ،‬ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﻠﻜﻪي ذﻫﻦ ﺷﺪهي ﻧﻈﺎم ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ و‬
‫اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻧﻬﺎدﻣﻨﺪ ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را درﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد ‪ .4‬از ﻧﻈﺮ ﭘﺎرﺳﻮﻧﺰ‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﻪ ﻛﻨﺸﮕﺮان‬
‫‪ - 1‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص‪30‬‬
‫‪ - 2‬رﻳﺘﺰر ‪،‬ﺟﻮرج ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ در دوران ﻣﻌﺎﺻﺮ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﺴﻦ ﺛﻼﺛﻲ ‪،‬ص ‪138‬‬
‫‪ - 3‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص‪138‬‬
‫‪ - 4‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص‪139‬‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻣﻜﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻨﺪ و ﻛﻨﺶﻫﺎي ﺧﻮد را ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﺑﻴﺎن ﺧﻮد وي‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﻓﺮآﻳﻨﺪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ و ﻛﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد را ﻣﻴﺎﻧﺠﻲﮔﺮي و ﺗﻨﻈﻴﻢ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ روﻧﺪي ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪي ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎ و ارزشﻫﺎﻳﻲ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻮﻗﻌﺎت ﻧﻘﺸﻲ از‬
‫ﻛﻨﺸﮕﺮان را در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ از ﻳﻚ‬
‫ﺳﻮ‪ ،‬ﺑﻪ واﺳﻄﻪي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮدن ﻧﻘﺶﻫﺎ‪ ،‬در ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺆﺛﺮ ﻣﻲاﻓﺘﺪ و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻣﻴﺎل و‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﻣﻘﻮ‪‬م ﻧﻈﺎم ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻓﺮد را ﺷﻜﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬از ﻫﺮ دو ﻧﻈﺎم دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻬﻢﺗﺮ و‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪهﺗﺮ اﺳﺖ‪. 1‬‬
‫در واﻗﻊ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر "ﻧﻤﺎدﻳﻦ" ‪ 2‬و "ذﻫﻨﻲ"‪ 3‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ از ﻳﻚ ﻧﻈﺎم‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺎم دﻳﮕﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺟﺎزه ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ "اﺷﺎﻋﻪ"‪ ،4‬از‬
‫ﻳﻚ ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ دﻳﮕﺮ و از ﻃﺮﻳﻖ "اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﺪن"‪ ، 5‬از ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ‪،‬‬
‫‪6‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺎم ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ دﻳﮕﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺧﺼﻠﺖ ﻧﻤﺎدﻳﻦ و ذﻫﻨﻲﺑﻮدن ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ آن ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻫﻤﺎن ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ "ﻧﻈﺎرت"‪ 7‬ﺑﺮ ﻧﻈﺎمﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻛﻨﺶ اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦرو‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﭘﺎرﺳﻮﻧﺰ ‪،‬‬
‫ﻧﻈﺎم ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻣﺴﻠﻂ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ » ﻓﺮﻫﻨﮓ از ﻧﻈﺮ داﻧﺶ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ ‪،‬ﻣﻴﺮاث اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫اﺳﺖ و ﻛﻠﻴﻪ دﺳﺘﻜﺎرﻫﺎي ﻣﺎدي اﻋﻢ از ‪ :‬اﺑﺰار ﻫﺎ ‪ ،‬اﻗﺎﻣﺘﮕﺎﻫﻬﺎ ‪ ،‬ﻣﻌﺎﺑﺪ ‪،‬آﺛﺎر ﻫﻨﺮي و ﻛﻠﻴﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﻫﺎي ذﻫﻨﻲ و روﺣﻲ دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬ﻧﻤﺎدﻫﺎ ﺑﺎورﻫﺎ ‪،‬ارزش ﻫﺎ و ﻧﻴﺰ اﺷﻜﺎل ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ رﻓﺘﺎر ﻣﺜﻞ‬
‫‪:‬ﺳﻤﺒﻠﻬﺎ ‪،‬آﻳﻴﻦ ﻫﺎ ‪،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و‪ ...‬را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺮدم ﮔﺎه ﺳﻨﺠﻴﺪه آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ و ﮔﺎه‬
‫از ﻃﺮﻳﻖ ارﺗﺒﺎط ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻧﺸﺪه در ﻃﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫﺎي ﺟﺎري داﺧﻞ ﺷﺮاﻳﻂ‬
‫‪ - 1‬اﺳﻤﻴﺖ ‪ ،‬ﻓﻴﻠﻴﭗ‪،‬در آﻣﺪي ﺑﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﺴﻦ ﭘﻮﻳﺎن ‪،‬ص ‪53‬‬
‫‪Symbolic - 2‬‬
‫‪Subjective - 3‬‬
‫‪Distribution - 4‬‬
‫‪Socialization - 5‬‬
‫‪ - 6‬رﻳﺘﺰر ‪ ،‬ﺟﻮرج ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ در دوران ﻣﻌﺎﺻﺮ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﺴﻦ ﺛﻼﺛﻲ ‪،‬ص ‪139‬‬
‫‪Supervision - 7‬‬
‫‪1‬‬
‫ﺧﺎص زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ آورﻧﺪ و از ﻧﺴﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪«.‬‬
‫ارﻛﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﻢ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫»‪ – 1‬ﻣﻌﻨﻮي ﻧﻈﻴﺮ ‪:‬اﺧﻼق ‪،‬ﺗﻔﻜﺮ ‪،‬زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺳﻲ و‪...‬‬

‫‪2‬‬
‫‪ -2‬ﻣﺎدي ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬ﻓﻦ آوري ‪،‬اﺑﺰار ‪،‬ﺗﻜﻨﻴﻚ و‪.«...‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ اﺻﻠﻲ ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان را ﻣﻲﺗﻮان در اﻣﭙﺮاﺗﻮري ﭘﺎرسﻫﺎ‪ ، 3‬دوران‬

‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺳﻠﻄﻪ اﻋﺮاب‪ ،‬ﺣﻤﻼت ﻣﻐﻮل و دوران ﺻﻔﻮي ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﺮد‪ .‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‪،‬‬
‫ازﺑﻜﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺮﻛﻤﻨﺴﺘﺎن‪ ،‬آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﺣﺘﻲ ارﻣﻨﺴﺘﺎن و ﮔﺮﺟﺴﺘﺎن و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻫﺎي ﻋﺮاق و‬
‫ﺗﺮﻛﻴﻪ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﻫﻤﮕﻲ ‪ ،‬ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ ‪ ،‬ﮔﻮﺷﻪاي از ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان را ﺑﻪ ارث ﺑﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺠﻤﻮع‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ را در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﺷﻤﺮد‪:‬‬
‫‪ -1‬زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮي ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﺷﺎﺧﺼﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺎ در اﻳﻦ‬
‫ﺑﺨﺶ از ﺑﺮرﺳﻲ آن ﺧﻮدداري ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ زﻳﺮا از ﻳﻚ ﻃﺮف آن ﺧﻮد ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ داﻧﺶ‬
‫زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ وﺳﻴﻌﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ از ﺑﻀﺎﻋﺖ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺎ ﺧﺎرج اﺳﺖ و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‬
‫آن ﺧﻮد ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﮔﺴﺘﺮده ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻊ ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻞ وﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺟﺸﻦﻫﺎي ﻣﻠﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻮروز و ﺷﺐ ﻳﻠﺪا‪:‬اﻳﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺷﻮد ‪ ،‬ﭼﻮن در ﻛﺘﺎب ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ اﺷﺎره اي ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي اﺳﻄﻮرهاي‪ :‬ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻫﺎي اﺳﻄﻮره اي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ و‬

‫ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ و اﺳﺎﻣﻲ اﻳﺰدان و اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان و ‪ ...‬در ﻛﺘﺎب اﺷﺎره ﺷﺪه ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ‬
‫ﺗﻄﺒﻴﻖ اﺳﻄﻮره ﻫﺎي ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﺑﺎ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ - 1‬ﺳﻠﻴﻢ ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺒﻲ ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان زﻣﻴﻦ ‪ ،‬ص‪35‬‬

‫‪ - 2‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص‪39‬‬
‫‪ - 3‬ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻴﺎن‬
‫‪ -4‬اﺳﺎﻃﻴﺮ ﺗﻤﺜﻴﻠﻲ ﻫﻤﭽﻮن دﻳﻮ‪ :‬در ﻛﺘﺎب ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ﻟﺬا در ﺑﺨﺶ اﺳﻄﻮره‬
‫ﻫﺎي ﭘﻬﻠﻮي ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﻋﻠﻢ و ﻫﻨﺮ ‪ :‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﺪم وﺟﻮد اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ از آﻧﻬﺎدر ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﻣﻌﻤﺎري اﻳﺮاﻧﻲ ‪ :‬اﻃﻼﻋﺎت ﺧﺎﺻﻲ در ﻛﺘﺎب در اﻳﻦ ﺑﺎره وﺟﻮد ﻧﺪارد ‪.‬‬
‫‪ -7‬ادﻳﺎن دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪ :‬اﻳﻦ ﺑﺨﺶ در ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -8‬آﻣﻮزش و ﭘﺮورش‪ :‬اﻃﻼﻋﺎت اﻧﺪﻛﻲ در ﻣﻮرد آﻧﻬﺎ در ﻛﺘﺎب ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -9‬ﺑﺎورﻫﺎوارزش ﻫﺎ ‪ :‬ﺑﺎورﻫﺎ ﻳﺎ اﻋﺘﻘﺎدات ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از اﻓﻜﺎرﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻌﻨﺎ‬

‫ﻣﻲﺑﺨﺸﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎورﻫﺎ ادراك ﻣﺎ از ﻫﺴﺘﻲ را ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ - 10‬اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‪ :1‬در ﺑﺨﺶ ادﻳﺎن و در ﻓﺼﻞ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻣـﻮرد ﺑﺮرﺳـﻲ‬

‫ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -11‬اﺧﻼق ‪ :‬در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻛﺘﺎب اﺳﺘﺨﺮاج و ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي‬
‫اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺘﻮن ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻣﻮرد ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫‪ -12‬ﻫﻨﺮ‪ :‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﻤﺒﻮد اﻃﻼﻋﺎت در ﻛﺘﺎب ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ -13‬آﻳﻴﻦﻫﺎ و ﺳﻨﺖﻫﺎ ‪ :‬ﺑﺨﺸﻲ از ﻓﺮﻫﻨﮓ را ﻫﻢ ﺳﻨﺖﻫﺎ و ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬آنﻫﺎ‬

‫ﺗﻔﻜﺮ و ﺑﺎورياﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻮردار از آداﺑﻲ ﺗﻜﺮارﺷﻮﻧﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮ‪ ،‬آﻳﻴﻦﻫﺎ و‬
‫ﺳﻨﺖﻫﺎ اﻋﻤﺎﻟﻲ ﺗﻜﺮاري ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻓﺮﻫﻨﮓاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮزﻫﺎي ﻳﻚ‬
‫‪ - 1‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي اﺳﺖ از ﻧﻈﺮات‪ ،‬ﺑﺎورﻫﺎ و ﻧﮕﺮشﻫﺎ‪.‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺮدﻣﺎن آن را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫﻮﻳﺖ آﻧﺎن را ﺷﻜﻞ ﻣﻲدﻫﺪ و‬

‫ﻣﻲﺳﺎزد ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺑﺮداﺷﺘﻬﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻧﻴﺰ از آن وﺟﻮد دارد ‪ ،‬ﻣﺎ‬
‫در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﺑﺨﺶ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ‪ ،‬رد ﭘﺎي ﻧﻈﺎم آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ﻛﺘﺎب‪،‬‬
‫رد ﭘﺎي اﺧﻼق وآداب و رﺳﻮم ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ﻛﺘﺎب و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي ادﺑﻲ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ راﻣﻮرد‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ دﻫﻴﻢ ‪.‬‬
‫‪ .2-4‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﻈﺎم اﺧﻼﻗﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ‪:‬‬

‫در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎ و ﻣﻼك ﻫﺎي اﺧﻼق ﺳﺎﻟﻢ و ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺎ و ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻮﺟﻮد‬
‫در ﻛﺘﺎب ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﺎ ﻛﺘﺐ دﻳﮕﺮ در ﻫﻤﺎن دوره ﻳﺎ دوره ﻫﺎي ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺎ آن ﻛﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن و ﺧﻂ‬
‫ﭘﻬﻠﻮي ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ داده ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﻧﻘﺎط اﻓﺘﺮاق و اﺷﺘﺮاك ﺑﻴﻦ‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدد و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻧﻮاع ﻓﻌﻞ ﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻤﻴﻴﺰ ﮔﺮدﻳﺪه و ﺟﺪا ﺷﻮﻧﺪ ‪،‬ﺗﺎ‬
‫اﻧﮕﻴﺰه ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه و ﺟﻬﺖ ﮔﻴﺮي ﻛﻠﻲ ﻛﺘﺎب ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺤﺘﻮي اﺧﻼﻗﻲ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‬
‫ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﭘﻬﻠﻮي ﺑﻪ ‪ 101‬ﻓﺼﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﺤﺘﻮي اﻳﻦ ﻓﺼﻮل درﺑﺎره‬
‫اﻓﻌﺎل اﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ ‪ ،‬رﻳﺸﻪ اﻳﻦ اﺧﻼق ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻤﻌﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ وآﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺖ ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدد‪،‬در‬
‫ﻓﺼﻮل ﻛﺘﺎب از آﻏﺎز ﺗﺎ ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ﻣﺨﺘﺼﺮي از ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ دﻳﻦ زرﺗﺸﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻲآﻳﺪ و‬
‫ﺳﭙﺲ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪن ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺳﻔﺮ ارداوﻳﺮاف ﺑﻪ ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮ ﺷﺮح داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ دﻳﻦ زرﺗﺸﺘﻲ از ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﮔﺸﺘﺎﺳﭗ دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ را و ﻫﺠﻮم اﺳﻜﻨﺪر ﮔﺠﺴﺘﻪ و‬
‫ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ اوﺳﺘﺎ آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ آزﻣﺎﻳﺶ دﻳﻨﻲ روي ﮔﺪاﺧﺘﻪ رﻳﺨﺘﻦ ﺑﺮ ﺳﻴﻨﻪ آذرﺑﺎد ﻣﻬﺮﺳﭙﻨﺪان‪،‬‬
‫ﻣﻮﺑﺪان ﻣﻮﺑﺪ ﺷﺎﭘﻮر دوم ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ دﻳﻦ زرﺗﺸﺘﻲ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ دﻳﻦ‬
‫زرﺗﺸﺘﻲ در ارداوﻳﺮافﻧﺎﻣﻪ ﻓﺎرﺳﻲ و ﭘﺎزﻧﺪ ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ارداوﻳﺮافﻧﺎﻣﻪ ﭘﻬﻠﻮي زﻣﺎن ﻣﻌﺮاج‬
‫ارداوﻳﺮاف ﭘﺲ از آذرﺑﺎد ﻣﻬﺮﺳﭙﻨﺪان اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ در ارداوﻳﺮافﻧﺎﻣﻪ ﻓﺎرﺳﻲ در زﻣﺎن اردﺷﻴﺮ ﺑﺎﺑﻜﺎن‬
‫روي ﻣﻲدﻫﺪ و در ﻧﺴﺨﻪ ﭘﺎزﻧﺪ در زﻣﺎن ﮔﺸﺘﺎﺳﭗ ﭘﺲ از ﻣﺮگ زرﺗﺸﺖ روي ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺗﺎوادﻳﺎ ﻧﺴﺨﻪ‬
‫اﺻﻠﻲ ﭘﺎزﻧﺪ را ﻛﻬﻨﻪ ﺗﺮ ﻣﻲداﻧﺪ زﻳﺮا ﻳﻜﺪﺳﺖ و ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺖ در ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻨﻬﺎ ﺑﺎ اﻓﺰودهﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺴﺨﻪ ﭘﻬﻠﻮي از ﻣﻴﺎن ﭘﺎرﺳﺎﻳﺎن ﻫﻔﺖ ﻧﻔﺮ ﮔﺰﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و از ﻣﻴﺎن ﻫﻔﺖ ﻧﻔﺮ‪،‬‬
‫ﺳﻪ ﻧﻔﺮ و از ﻣﻴﺎن ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ارداوﻳﺮاف‪ .‬در ﻧﺴﺨﻪ ﻓﺎرﺳﻲ اﻳﻦ اﻧﺘﺨﺎب از ﭼﻬﻞ ﻫﺰار ﺑﻪ ﭼﻬﺎرﺻﺪ و از‬
‫ﭼﻬﺎرﺻﺪ ﺑﻪ ﭼﻬﻞ و از ﭼﻬﻞ ﺑﻪ ﻫﻔﺖ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ارداوﻳﺮاف ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻠﻬﺎي ‪ 4‬ﺗﺎ ‪ 15‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻌﺮاج ارداوﻳﺮاف ﭘﻴﺶ از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ دوزخ اﺳﺖ‪ .‬از ﻓﺼﻞ ‪4‬‬
‫ﺳﺮوﻳﺶ اﻫﻠﻮ و آذراﻳﺰد‪ 1‬ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻮاز ارداوﻳﺮاف ﻣﻲآﻳﻨﺪ و ارداوﻳﺮاف ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ روان ﭘﺎرﺳﺎﻳﺎن در ﺳﻪ‬
‫ﺷﺐ ﻧﺨﺴﺖ ﭘﺲ از ﻣﺮگ را ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ‪ .‬در روز ﺳﻮم دﻳﻦ‪ ،‬دوﺷﻴﺰه زﻳﺒﺎرو‪ ،‬ﻧﻤﺎد ﻛﺮﻓﻪﻫﺎي روان ﭘﺎرﺳﺎ‬
‫را ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ‪ .‬در ﻓﺼﻞ ‪ 5‬از ﭘﻞ ﭼﻴﻨﻮد ﻣﻲﮔﺬرد‪ .‬در ﻓﺼﻞ ‪" 6‬ﻫﻤﻴﺴﺘﮕﺎن"‪ 2‬را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از‬
‫آن در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮔﺎم ﺑﻪ ﺳﺘﺎره ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻲرﺳﺪ )ﻓﺼﻞ ‪ .(7‬در دوﻣﻴﻦ ﮔﺎم ﺑﻪ ﻣﺎه ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻲرﺳﺪ )ﻓﺼﻞ ‪.(8‬‬
‫در ﺳﻮﻣﻴﻦ ﮔﺎم ﺑﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻲرﺳﺪ )ﻓﺼﻞ ‪ .(9‬در ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﮔﺎم ﺑﻪ "ﮔﺮزﻣﺎن"‪ 3‬ﻣﻲرﺳﺪ )ﻓﺼﻞ‬
‫‪ .(10‬در ﻓﺼﻞ ﻳﺎزدﻫﻢ اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان و اورﻣﺰد را ﻣﻼﻗﺎت ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در ﺳﻪ ﻓﺼﻞ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺷﺮح ﭘﺎداش‬
‫ﻛﺮﻓﻪ ﻫﺎ و درﺟﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﺎداش ﭘﺎرﺳﺎﻳﺎن ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻛﺮﻓﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﮔﺎﻫﺎن ﺳﺮودن‪ ،‬ﻳﺸﺖ ﻛﺮدن‪،‬‬
‫ﺑﻪ دﻳﻦ اﺳﺘﻮار ﺑﻮدن‪" ،‬ﺧﻮﻳﺪوده ﻛﺮدن"‪ ، 4‬ﺷﻬﺮﻳﺎري و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﺧﻮب ﻛﺮدن‪ ،‬راﺳﺘﮕﻮ ﺑﻮدن‪،‬‬
‫اﻃﺎﻋﺖ و اﺣﺘﺮام ﺷﻮﻫﺮ داﺷﺘﻦ ﺑﺮاي زﻧﺎن‪ ،‬ﭘﺮﻫﻴﺰ آب و آﺗﺶ و زﻣﻴﻦ و ﮔﻴﺎه و ﮔﺎو و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ﻫﻤﻪ‬
‫داﻣﺎن اورﻣﺰد‪ ،‬ﻫﻤﺎدﻳﻦ ﺑﻪ ﺟﺎي آوردن‪ ،‬ارﺗﺸﺘﺎر‪ 5‬و دﻫﺒﺪ و ﻛﺸﺎورز و ﺷﺒﺎن و ﻛﺪﺧﺪا و آﻣﻮزﮔﺎر و‬
‫وﻛﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻊ ﺧﻮب ﺑﻮدن‪.‬‬
‫از ﻓﺼﻞ ‪ 16‬ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ دوزخ و ﭘﺎداﻓﺮاه ﮔﻨﺎﻫﻜﺎران ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬در ﻓﺼﻞ ‪16‬‬
‫رود ﺑﺰرﮔﻲ ﻛﻪ از اﺷﻚ ﻣﺮدم ﺑﺮ درﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه و روان ﻣﺮدﻣﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار اﺷﻜﻲ‬
‫ﻛﻪ رﻳﺨﺘﻪ اﻧﺪ از آﺳﺎن ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﺳﺨﺘﻲ ﺑﮕﺬرﻧﺪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻓﺼﻞ ‪ 17‬از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ‬
‫ﮔﻨﺎﻫﻜﺎران در ﺳﻪ روز ﭘﺲ از ﻣﺮگ و ورود آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دوزخ ﺳﺨﻦ راﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺼﻠﻬﺎي ‪ 18‬و ‪53‬‬
‫و ‪ 54‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﻠﻲ دوزخ اﺳﺖ‪ .‬در ﻓﺼﻠﻬﺎي ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﭘﺎداﻓﺮاه ﮔﻨﺎﻫﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ‬
‫‪ - 1‬در ﻧﺴﺨﻪ ﻓﺎرﺳﻲ‪ :‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ‬

‫‪ - 2‬ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺮﻓﻪ و ﮔﻨﺎه اﻳﺸﺎن ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ - 3‬ﻋﺮش اﻟﻬﻲ‬
‫‪ - 5‬ﻋﻀﻮ ﻃﺒﻘﻪ ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن‬
‫از ﻟﻮاط )‪ 19‬و ‪ ،(71‬ﭘﺮﻫﻴﺰ دﺷﺘﺎﻧﻲ ﻧﻜﺮدن زﻧﺎن‪ 20) 1‬و ‪ 72‬و ‪ ،(76‬ﻛﺸﺘﻦ ﻣﺮد ﭘﺎرﺳﺎ )‪،(21‬‬
‫ﻫﻤﺨﻮاﺑﮕﻲ ﺑﺎ "زن دﺷﺘﺎن"‪ ،(22) 2‬ﺑﻲ اﺣﺘﺮاﻣﻲ ﺑﻪ ﺧﺮداد و اﻣﺮداد )‪ ،(23‬روﺳﭙﻲ ﮔﺮي )‪ 24‬و ‪،(81‬‬
‫ﺑﺪون ﻛﺴﺘﻲ راه رﻓﺘﻦ و اﻳﺴﺘﺎده ادرار ﻛﺮدن )‪ (25‬ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ و ﺑﺪرﻓﺘﺎري ﺑﺎ ﺷﻮي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮاي زﻧﺎن‬
‫)‪ 26‬و ‪ 62‬و ‪ 63‬و ‪ ،(82‬ﮔﺮاﻧﻔﺮوﺷﻲ و ﻏﺶ در ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ )‪ 27‬و ‪ 49‬و ‪ 67‬و ‪ ،(80‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ و‬
‫ﺷﻬﺮﻳﺎري ﺑﺪ )‪ ،(28‬ﻏﻴﺒﺖ )‪ 29‬و ‪ ،(66‬ﻛﺸﺘﻦ ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن ﭼﺎرﭘﺎﻳﺎن ﻣﻔﻴﺪ )‪ 30‬و ‪ 74‬و ‪ ،(75‬ﺧﺴ‪‬ﺖ‬
‫)‪ 31‬و ‪ 89‬و ‪ ،(93‬ﺗﻨﺒﻠﻲ )‪ ،(32‬دروﻏﮕﻮﻳﻲ )‪ 33‬و ‪ 40‬و ‪ 90‬و ‪ 96‬و ‪ ،(97‬آﻟﻮدن آﺗﺶ )‪،(34‬‬
‫ﺟﺎدوﮔﺮي )‪ ،(35‬اﺷﻤﻮﻏﻲ )ﺑﺪ دﻳﻨﻲ( )‪ ،(36‬ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻧﻜﺮدن آب و آﺗﺶ )‪ ،(37‬آﻟﻮدن آب و آﺗﺶ ﺑﺎ‬
‫ﭼﺮك و ﻣﺮدار )‪ 38‬و ‪ ،(58‬اﺳﺘﺜﻤﺎر ﻣﺰدوران )‪ ،(39‬ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﮔﺮﻣﺎﺑﻪ ﺷﺪن )‪ ،(41‬ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ )‪ 42‬و ‪ 43‬و ‪ ،(44‬ﮔﻮاﻫﻲ دروغ )‪ 45‬و ‪ ،(51‬دزدي ﻛﺮدن )‪ ،(46‬ﻓﺮﻳﻔﺘﺎر ﺑﻮدن )‪ ،(47‬ﻛﺸﺘﻦ‬
‫ﺳﮓ ﭘﺎﺳﺒﺎن ﺧﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﺷﺒﺎن )‪ ،(48‬از ﺣﺪ و ﻣﺮز ﻛﺴﺎن دﻳﮕﺮ ﮔﺬﺷﺘﻦ )‪ ،(50‬ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﻨﻲ )‪ 52‬و ‪ 70‬و‬
‫‪ ،(85‬ﺧﺎﻣﻮش ﻛﺮدن آﺗﺶ ﺑﻬﺮام و ﻛﻨﺪن ﭘﻞ روي رودﺧﺎﻧﻪ )‪ ،(55‬اﻧﻜﺎر دﻳﻦ و ﺑﻲ ﺑﺎوري )‪ 56‬و ‪61‬‬
‫و ‪ ،(68‬ﺷﻴﻮن و ﻣﻮﻳﻪ ﺑﺴﻴﺎر )‪ ،(57‬ﭘﺮﺳﺘﺎري ﻧﻜﺮدن از ﻛﻮدك )‪ 59‬و ‪ 87‬و ‪ 94‬و ‪ ،(95‬زﻧﺎ ﺑﺎ زن‬
‫ﺷﻮﻫﺮدار )‪ ،(60‬زﻧﺎ ﺑﺎ ﻣﺮد ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ )‪ 64‬و ‪ ،(69‬آزار ﭘﺪر و ﻣﺎدر )‪ ،(65‬آراﻳﺶ ﻛﺮدن و اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮي‬
‫دﻳﮕﺮان ﺑﺮاي آراﻳﺶ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ )‪ ،(73‬آزار ﺳﺘﻮران )‪ ،(77‬آﺑﺴﺘﻦ ﺷﺪن از ﻣﺮد ﺑﺠﺰ ﺷﻮي ﺧﻮﻳﺶ و‬
‫ﺗﺒﺎه ﻛﺮدن آن )‪ ،(78‬داوري دروغ و رﺷﻮه ﺳﺘﺎﻧﻲ )‪ 79‬و ‪ ،(91‬ﭘﻨﻬﺎن از ﺷﻮﻫﺮ ﮔﻮﺷﺖ ﺧﻮردن و ﺑﻪ‬
‫دﻳﮕﺮي دادن )‪ ،(83‬زﻫﺮ دادن ﺑﻪ ﻣﺮدﻣﺎن )‪ ،(84‬ﺗﺒﺎﻫﻲ ﺧﻮﻳﺪوده )‪ ،(86‬زﻧﺎ ﻛﺮدن ﻣﺮدان )‪ ،(88‬ﺣﺴﺪ‬
‫)‪ ،(92‬ﺧﻮردن ﻣﺮدار )‪ ،(98‬ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن )‪ .(99‬در ﻓﺼﻞ ‪ 100‬اﻫﺮﻳﻤﻦ‪ ،‬ﮔﻨﺎﻫﻜﺎران‬
‫را ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻓﺼﻞ ‪ 101‬ارداوﻳﺮاف از دوزخ ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻳﺪ و ﺑﻪ ﭘﻴﺶ اورﻣﺰد ﻣﻲرود و ﻧﻤﺎز‬
‫ﻣﻲﮔﺰارد‪ .‬ﻣﻼﻛﻬﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻛﺘﺎب را ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﻛﻠﻲ اﺧﻼق ﺧﻮب و اﺧﻼق ﺑﺪ ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﻛﻨﻴﻢ ‪ ،‬و در در دﺳﺘﻪ اﺧﻼق ﻧﻴﻚ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ اﻳﻦ ﻣﻼﻛﻬﺎ را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﻌﺎر ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ آﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺖ‬
‫در ﺳﻪ ﻃﺒﻘﻪ ‪ :‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻴﻚ‪ ،‬ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻴﻚ و ﻛﺮدار ﻧﻴﻚ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ ‪،‬در ﻣﺘﻦ زﻳﺮ اﻳﻦ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ را ﺑﺎ‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺘﻮن ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻣﻮرد ﺗﻄﺒﻴﻖ و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻗﺮار ﻣﻴﺪﻫﻴﻢ ﺗﺎ درﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ آﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﻼك ﻫﺎ ﺑﺎ‬
‫‪ - 1‬ﻋﺪم رﻋﺎﻳﺖ آداب ﻣﺬﻫﺒﻲ در اﻳﺎم ﻋﺎدت ﻣﺎﻫﻴﺎﻧﻪ‬

‫‪ - 2‬ﺣﺎﺋﺾ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﻳﻚ راﺳﺘﺎ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻴﻚ‪ ،‬ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻴﻚ و ﻛﺮدار ﻧﻴﻚ ‪ :‬ﻣﻼك ﺳﻨﺠﺶ اﺧﻼق در ارداوﻳﺮاف ﻧﺎﻣﻪ ﭼﻨﺪان‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻃﺮح ﺷﻌﺎر ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻴﻚ ‪ ،‬ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻴﻚ و ﻛﺮدار ﻧﻴﻚ در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﮔﻔﺘﺎر و ﻛﺮدار ﺑﺪ ﺑﺴﻨﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﮔﻮﻳﺎ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﺪ از ﺧﻮب ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻋﻘﻞ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮاب دﻳﺪ ﺷﺮاﻳﻂ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﺮف ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ‪ ،‬دﻳﻦ و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪،‬اﻳﻦ ﺷﻌﺎر‬
‫ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر‪1‬در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺗﻜﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫»و ﭘﺲ از آن ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن ﻧﻴﺰه آزﻣﺎﻳﺶ دﻳﻨﻲ را آوردﻧﺪ ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﺮاي اﻧﺪﻳﺸـﻪ ﻧﻴـﻚ ‪،‬‬
‫‪2‬‬
‫دوﻣﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻴﻚ و ﺳﻮﻣﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﺮاي ﻛﺮدار ﻧﻴﻚ ‪«.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎر اﺧﻼﻗﻲ از ﻧﻈﺮ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻴﺸﻮد ‪،‬در ﻓﺼﻞ ‪ 7‬ﻛﺘﺎب‬
‫‪3‬‬
‫ارداوﻳﺮاف ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮔﺎم را ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻴﻚ ﺑﻪ ﺳﺘﺎره ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺮ ﻣﻴﺪارد و اﻳﻦ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎم "اﻫﻠﻮان"‬
‫اﺳﺖ ‪ ،‬در ﻓﺼﻞ ‪ 8‬ارداوﻳﺮاف دوﻣﻴﻦ ﮔﺎم را ﺑﺎ ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻴﻚ ﺑﻪ ﻣﺎه ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺮﻣﻴﺪارد و اﻳﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎه‬
‫ﻧﻴﻜﻮﻛﺎراﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ روﺷﻨﻲ روﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﺎه ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ‪ ،‬در ﺳﻮﻣﻴﻦ ﮔﺎم ارداوﻳﺮاف ﺑﺎ ﻛﺮدار ﻧﻴﻚ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺎم ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻲ رﺳﺪ و اﻳﻦ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺧﻮب اﺳﺖ ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﺳﻪ ﮔﺎم ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻧﻮر در ﺑﻨﺪﻫﺶ ﻧﻴﺰ ﺗﻜﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺳﺘﻌﺎره ﻋﺎم و ﺟﺰو‬
‫آﻣﻮزه ﻫﺎي دﻳﻨﻲ ﻣﺸﺘﺮك زرﺗﺸﺘﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» وآن ﻛﻨﻴﺰ او را ﺑﻪ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﺮدﺑﺎﻧﻲ ﺑﺮد ﻛﻪ ﺑﺪان ﺳﻪ ﭘﺎﻳﻪ اﺳﺖ و ﺑﺪان ﻧﺮدﺑﺎن ﺑﻪ ﺳﻪ‬
‫ﮔﺎم ﻛﻪ ﻫﺴﺖ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻴﻚ ‪،‬ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻴﻚ و ﻛﺮدار ﻧﻴﻚ ﺑﻪ ﮔﺮزﻣﺎن ﺷﻮد ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﮔﺎم را ﺑﻪ ﺳﺘﺎره ﭘﺎﻳﻪ‬
‫‪4‬‬
‫‪،‬دﻳﮕﺮ را ﺑﻪ ﻣﺎه ﭘﺎﻳﻪ و ﺳﺪﻳﮕﺮ را ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭘﺎﻳﻪ ﻛﻪ ﮔﺮزﻣﺎن روﺷﻦ اﺳﺖ ]ﺷﻮد[‪«.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺷﻌﺎر ‪،‬ﺷﻌﺎر ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و در ﺑﻴﺸﺘﺮﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي و اوﺳﺘﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮاﺗﺐ ﺗﻜﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ در اﻧﺪرز ﭘﻮرﻳﻮ ﺗﻜﻴﺸﺎن آﻣﺪه‪:‬‬
‫»ﻳﻚ اﺳﺖ راه ﻫﻮﻣﺖ و ﻫﻮﺧﺖ و ﻫﻮرﺷﺖ ‪....‬و ﻳﻚ اﺳﺖ راه دش ﻣﺖ ‪ ،‬دش ﻫﻮﺧﺖ و‬
‫‪ 13 - 1‬ﺑﺎر‬
‫‪ - 3‬ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران‬
‫‪ - 4‬ﺑﻬﺎر ‪،‬ﻣﻬﺮداد‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﻲ در اﺳﺎﻃﻴﺮ اﻳﺮان ‪ ،‬ص ‪291‬‬
‫‪1‬‬
‫دش ﻫﻮرﺷﺖ‪«.‬‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دراوﺳﺘﺎ ﻣﻴﺨﻮاﻧﻴﻢ ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫» ﻣﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﻧﻴﻚ ‪،‬ﮔﻔﺘﺎر ﻫﺎي ﻧﻴﻚ‪،‬ﻛﺮدارﻫﺎي ﻧﻴﻚ ﻳﺴﻨﻪ را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻳﻢ ‪«.‬‬
‫ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﺰرگ ‪ :‬ﺗﺮك ﺑﺮﺧﻲ از اﻋﻤﺎل دﻳﻨﻲ و ﻳﺎ اﻧﺠﺎم ﺑﺮﺧﻲ از اﻋﻤﺎل ﻧﻜﻮﻫﻴﺪه ﺟﺰو ﮔﻨﺎﻫﺎن‬
‫ﻛﺒﻴﺮه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﻮﻧﺪه ﮔﻨﺎه را ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻣﺮگ ارزان ﻣﻴﺸﻨﺎﺧﺘﻨﺪ ‪ ،‬ﻛﻪ ﻓﺮدﻳﺴﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺟﺎﻧﺶ ﺑﻲ ارزش و ﺑﻬﺎﺳﺖ ‪ ،‬در ﻓﺼﻞ ‪ 55‬ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﺗﻌﺪادي از اﻳﻦ اﻋﻤﺎل اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬اﻋﻤﺎﻟﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺧﺎﻣﻮش ﻛﺮدن آﺗﺶ ﺑﻬﺮام ‪ ،‬ﺧﺮاب ﻛﺮدن ﭘﻞ رودﺧﺎﻧﻪ ژرف ‪،‬دادن ﮔﻮاﻫﻲ دروغ ؛در ﺗﺎﻳﻴﺪ اﻳﻦ‬
‫اﻣﺮ در اﻧﺪرز دﺳﺘﻮران ﺑﻪ ﺑﻬﺪﻳﻨﺎن آﻣﺪه ‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫» ﻣﺮدم ﻣﺮگ ارزان را ﺧﻮرش دادن ﺑﻪ آﻳﻴﻦ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﺬا دادن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺮدم از ﻧﻈﺮ دﻳﻨﻲ اﻳﺮادي ﻧﺪارد ‪،‬در اوﺳﺘﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از‬
‫ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﺰرگ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺎك ﺳﭙﺎري ﻣﺮدﮔﺎن ‪ ،‬ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﺎ زن دﺷﺘﺎن‪ ،‬ﻛﺸﺘﻦ ﺳﮓ آﺑﻲ و ﺳﮓ ﮔﻠﻪ‬
‫و راﺳﻮ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻧﻲ آن ﻣﺮگ ارزان ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺖ رواﻳﺖ ﭘﻬﻠﻮي ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ از دﻳﻦ زرﺗﺸﺘﻲ ﺧﺎرج ﻣﻲ ﺷـﻮد را ﻣـﺮگ ارزان‬
‫‪4‬‬
‫ﻣﻲ داﻧﺪ و ﻣﺮگ ارزاﻧﻲ ﻛﻪ دﻳﻦ زرﺗﺸﺘﻲ را ﺑﭙﺬﻳﺮد رﺳﺘﮕﺎر ﻣﻲ ﺷﻤﺎرد‪.‬‬
‫ﺧﻮاﻧﺪن ﻣﺘﻮن دﻳﻨﻲ ‪ :‬در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ ﻳﺰش و ﻧﻴﺎﻳﺶ وﺧﻮاﻧﺪن اوﺳﺘﺎ اﺷﺎره ﺷـﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺰو اﻋﻤﺎل دﻳﻨﻲ زرﺗﺸﺘﻴﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪:‬‬
‫»دﻳﻦ دﺳﺘﻮران و ﻫﻔﺖ ﺧﻮاﻫﺮان ‪،‬ﻫﻔﺖ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز در ﻛﻨﺎر آﺗﺶ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺳﻮز ﻛﻪ ﺑﻮي ﺧﻮش‬
‫‪5‬‬
‫ﻣﻲ ﭘﺮاﻛﻨﺪ ﻧﻴﺮﻧﮓ دﻳﻨﻲ و اوﺳﺘﺎ و زﻧﺪ ﺑﮕﻔﺘﻨﺪ و ﻧﺴﻚ ﻳﺸﺘﻨﺪ و ﮔﺎﻫﺎن ﺳﺮودﻧﺪ ‪«.‬‬
‫در ﭘﻨﺞ ﺧﻴﻢ آﺳﺮوﻧﺎن در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ ‪:‬‬
‫‪6‬‬
‫» ﭼﻬﺎرم ﻳﺰش ﻳﺰدان ﺑﺎ ﻛﻼم راﺳﺖ ‪،‬از ﺑﺮﻛﺮدن ﻛﻼم دﻳﻨﻲ و ﻧﺴﻜﻬﺎ را ﺑﻪ ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻳﺸﺘﻦ‪«.‬‬
‫‪ - 1‬آﺳﺎﻧﺎ‪ ،‬ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ ﺟﻲ ‪ ،‬ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﻋﺮﻳﺎن ‪ ،‬ص ‪87‬‬

‫‪ - 2‬اوﺳﺘﺎ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺟﻠﻴﻞ دوﺳﺘﺨﻮاه ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ، 2‬ص ‪558‬‬
‫‪ - 4‬رواﻳﺖ ﭘﻬﻠﻮي ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻬﺸﻴﺪ ﻣﻴﺮﻓﺨﺮاﻳﻲ ‪ ،‬ص ‪218‬‬
‫ﺗﻘﺪس آب و آﺗﺶ و ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺧﻮب آﻓﺮﻳﻨﺶ‪ :‬در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺗﻘﺪﻳﺲ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ و ﻣﻈﺎﻫﺮ‬
‫ﺧﻮب ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻛﻪ زاده اورﻣﺰد ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻛﺮات ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻴﺸﻮد ﻛﻪ ﺧﻮد ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺛﻨﻮﻳﺖ و آﻓﺮﻳﻨﻨﺪﮔﻲ‬
‫اورﻣﺰد و اﻫﺮﻳﻤﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻴﺨﻮاﻧﻴﻢ ‪:‬‬
‫»ﭼﻪ ﺗﻮ در ﮔﻴﺘﻲ ﮔﺎﻫـﺎن ﺳـﺮودي و ﺑـﺮاي آب ﺧـﻮب ﻳـﺰش ﻛـﺮدي و آﺗـﺶ را ﻣﻮاﻇﺒـﺖ‬
‫‪1‬‬
‫ﻛﺮدي‪«.‬‬
‫وﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬
‫» اﻳﻨﻬﺎ روان زﻧﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ آب را ‪ ...‬آﺗﺶ را ‪ ...‬زﻣـﻴﻦ ‪ ،‬ﮔﻴـﺎه ‪ ،‬ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪ و ﻫﻤـﻪ‬
‫‪2‬‬
‫آﻓﺮﻳﺪه ﻫﺎي ﺧﻮب دﻳﮕﺮ اورﻣﺰد را ﺧﺸﻨﻮد ﻛﺮده اﻧﺪ‪«.‬‬
‫آﺗﺶ در ﻛﻨﺎر آب و ﺑﺎد و ﺧﺎك ﻳﻜﻲ از ﭼﻬﺎر ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻘﺪس در اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن و در ﻧﺰد ﻣﺰدا‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺎن اﺳﺖ ‪،‬اﻳﻦ ﻧﻴﺎﻳﺶ ‪،‬اﻫﻮرا ﻣﺰدا آﻓﺮﻳﺪه ﻫﺎ ‪،‬در اوﺳﺘﺎ و دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮن زرﺗﺸﺘﻲ ﺑﻪ ﻛﺮات ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ در اﻧﺪرز اﻧﻮﺷﻪ روان آذرﺑﺎد ﻣﺎرﺳﭙﻨﺪان آﻣﺪه‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫»اردﻳﺒﻬﺸﺖ روز ﺑﻪ آﺗﺸﮕﺎه ﺷﻮ ‪...‬آﺑﺎن روز از آب ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﻦ‪«.‬‬
‫وﻧﻴﺰ‪:‬‬
‫»ﺑﺮآب و آﺗﺶ و وﮔﺎو وﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ﺳﮓ و ﺳﮕﺴﺎﻧﺎن ﮔﻨﺎه ﻣﻜﻨﻴﺪ ﺗﺎ راه ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺴـﺘﻪ‬
‫‪4‬‬
‫ﻧﺸﻮد‪«.‬‬
‫وﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در اوﺳﺘﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ ‪:‬‬
‫‪5‬‬
‫» و روان ددان ﺑﻲ زﻳﺎن را ﻣﻴﺴﺘﺎﻳﻴﻢ ‪،‬آن روان ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران را ‪«.‬‬
‫و درزﻧﺪ ﺑﻬﻤﻦ ﻳﺴﻦ آﻣﺪه ‪:‬‬
‫» و دﻓـﻦ ﻛــﺮدن و ﺷﺴـﺘﻦ و ﺳــﻮﺧﺘﻦ و ﺑــﻪ آب و آﺗـﺶ ﺑــﺮدن ﻣـﺮده را ﺑــﻪ داد دارﻧــﺪ و‬
‫‪6‬‬
‫ﻧﭙﺮﻫﻴﺰﻧﺪ‪«.‬‬

‫‪ - 2‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪58‬‬
‫‪ - 3‬آﺳﺎﻧﺎ‪ ،‬ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ ﺟﻲ ‪ ،‬ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﻋﺮﻳﺎن ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﻋﺮﻳﺎن ‪ ،‬ص ‪102‬‬
‫‪ - 4‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪182‬‬
‫‪ - 5‬ﻣﻴﺮ ﻓﺨﺮاﻳﻲ ‪،‬ﻣﻬﺸﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﻔﺖ ﻫﺎت ‪ ،‬ص ‪50‬‬
‫‪ - 6‬زﻧﺪ وﻫﻮﻣﻦ ﻳﺴﻦ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﻲ راﺷﺪ ﻣﺤﺼﻞ ‪ ،‬ص ‪6‬‬
‫ﺳﻔﺎرش ﺑﻪ ازدواج ﺧﻮﻳﺪوده )ازدواج ﺑﺎ ﻧﺰدﻳﻜﺎن(‪:‬‬

‫»ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﺎي ‪ ...‬ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ‪....‬ﺧﻮﻳﺪوده ﻧﻮرزﻳﺪﻧﺪ‪، 1 «.‬‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫» روان ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺪوده ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ‪ ...‬دﻳﺪم ﻛﻪ ﻧﻮر ﺑﻪ ﺑﻠﻨﺪي ﻛﻮه از او ﻣﻲ ﺗﺎﻓﺖ ‪«.‬‬
‫اﻧﺠﺎم ازدواج ﺧﻮﻳﺪوده ﻛﻪ از زﻣﺎن ﻛﻤﺒﻮﺟﻴﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ راي ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ وارد درﺑﺎر ﺷﺪ ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﻲ‬
‫ﺑﺮﺧﻼف اﻛﺮاه ﻣﺮدم از ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ آن ﺗﻮﺳﻂ روﺣﺎﻧﻴﻮن ﻣﺬﻫﺒﻲ وارد ﻣﺘﻮن دﻳﻨﻲ ﻧﻴﺰ ﺷﺪ و ﺟﻨﺒﻪ‬
‫ﺗﻘﺪس ﭘﻴﺪا ﻛﺮد ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ در ﻣﺘﻮن ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ در اﻳﻦ ﻣﺘﻦ‬
‫ﭘﻬﻠﻮي‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫» رادي ﻛﺮدن ‪،‬راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻦ ‪....‬ﺧﻮﻳﺪوده ﻛﺮدن ‪...‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫وﻧﻴﺰ در زﻧﺪ ﺑﻬﻤﻦ ﻳﺴﻦ در اﻳﻦ ﺑﺎره آﻣﺪه ‪:‬‬
‫» اي دادار آﻳﺎ در آن زﻣﺎن ﺷﮕﻔﺖ ‪...‬ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ‪ ...‬دﻳﻦ را ‪...‬ﺑﺴﺘﺎﻳﻨﺪ و دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺪوده در دوده رود‬
‫‪4‬‬
‫‪«.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ رواﻳﺖ ﭘﻬﻠﻮي ﻧﻴﺰ اورﻣﺰد ﺧﻄﺎب ﺑﻪ زرﺗﺸـﺖ ﺧﻮﻳـﺪوده را ﭘﺴـﻨﺪﻳﺪه ﺗـﺮﻳﻦ‬
‫ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻧﺴﺠﺎم ﺧﺎﻧﻮاده و دوﺳﺘﻲ ﺑﻴﻦ ﺑـﺮادر و ﺧـﻮاﻫﺮ و ﺣﻔـﻆ ﺗﺨﻤـﻪ و‬
‫‪5‬‬
‫ﭘﻴﻮﻧﺪ و دوري از اﻫﺮﻳﻤﻦ ﻣﻲ ﮔﺮدد ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺸﺶ ‪ :‬در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﺑﺨﺸﺶ و "داد و دﻫـﺶ"‪ 6‬ﺑـﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨـﺪان‬
‫ﺳﻔﺎرش ﺷﺪه اﺳﺖ و از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺧﻮد را از دﻳﮕﺮان درﻳﻎ ﻣﻴﺪارﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﺪي ﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» و دﻳﺪم روان "رادان"‪ 7‬ﻛﻪ درﺧﺸﺎن از ﺑﺎﻻي روان ﻫﺎي دﻳﮕﺮ در روﺷﻨﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻲ رﻓﺘﻨﺪ‬

‫‪ - 2‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪57‬‬
‫‪ - 3‬آﺳﺎﻧﺎ‪ ،‬ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ ﺟﻲ ‪،‬ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﻋﺮﻳﺎن ‪ ،‬ص ‪116‬‬
‫‪ - 4‬زﻧﺪ وﻫﻮﻣﻦ ﻳﺴﻦ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﻲ راﺷﺪ ﻣﺤﺼﻞ ‪ ،‬ص ‪11‬‬
‫‪ - 5‬رواﻳﺖ ﭘﻬﻠﻮي ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻬﺸﻴﺪ ﻣﻴﺮﻓﺨﺮاﻳﻲ‪ ،‬ص ‪221‬‬
‫‪ - 6‬ﺻﺪﻗﻪ دادن‬
‫‪ - 7‬ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﺎن‬
‫‪1‬‬
‫رﻓﺘﻨﺪ ‪«.‬‬
‫و در اﻧﺪرز اﻧﻮﺷﻪ روان آذرﺑﺎد ﻣﺎرﺳﭙﻨﺪان در اﻳﻦ ﺑﺎره آﻣﺪه‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫»ﺑﺨﺸﻨﺪه ﺑﺎش ﺗﺎ ﮔﺮودﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﻲ‪«.‬‬
‫و در ﻫﺎدﺧﺖ ﻧﺴﻚ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ ‪:‬‬
‫» ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ ﻣﻲ دﻳﺪي ﻛﺴﻲ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻳﺎري ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ و اﺷـﻮﻧﺎن از ﻧﺰدﻳـﻚ ﻳـﺎ دور‬
‫رﺳﻴﺪه را ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﭘﻨﺎه ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﻣﻬﻤﺎن ﻧﻮازي ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﻮ ﺗﻨﮓ ﭼﺸﻤﻲ ﻣﻴﻜﺮدي و در ﺑﻪ‬
‫‪3‬‬
‫روي ﻣﺮدم ﻣﻲ ﺑﺴﺘﻲ ‪«.‬‬
‫ﻛﺸﺘﻦ ﺧﺮﻓﺴﺘﺮان )ﺟﺎﻧﻮران ﻣﻮذي( ‪ :‬ﺧﺮﻓﺴﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺟﺎﻧﻮران آزار دﻫﻨﺪه و ﻣﻮذي اﺳﺖ ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﻧﺎم »در ﮔﺎﺗﺎﻫﺎ ﺑﺮاي ﺑﺪﺧﻮاﻫﺎن ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن و دﺷﻤﻨﺎن ﺑﻴﺎﺑﺎن ﻧﻮرد و راﻫﺰﻧﺎن و زﻳﺎﻧﻜﺎران و ﻧﺎﺑﻜـﺎران‬
‫ﭼﺎدر ﻧﺸﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪ 4«.‬ﻛﺸﺘﻦ ﺧﺮﻓﺴﺘﺮان ﻛﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد زرﺗﺸﺘﻴﺎن آﻓﺮﻳـﺪه اﻫـﺮﻳﻤﻦ و‬
‫ﻣﻈﻬﺮ ﺑﺪي ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آﻳﻨﺪ ﺑﻪ ﻛﺮات در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺳﻔﺎرش ﺷﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪5‬‬
‫» و دﻳﺪم روان آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﺮﻓﺴﺘﺮان ﻛﺸﺘﻨﺪ و ﻓﺮه ‪ ....‬از آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺗﺎﻓﺖ‪«.‬‬
‫‪5‬‬
‫ﺗﺎﻓﺖ‪«.‬‬
‫اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه اي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺎدﻫﺎ وﻳﻚ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺪوي ﺑﻮده ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻐﺎن وارد دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ دو ﺟﻬﺎن ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در اﻧﺪرز ﭘﻮرﻳﻮﺗﻜﻴﺸﺎن‬
‫آﻣﺪه‪:‬‬
‫‪6‬‬
‫»ﻣﻨﺸﺎ دو اﺳﺖ ﻳﻜﻲ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه و ﻳﻜﻲ وﻳﺮاﻧﮕﺮ‪«.‬‬
‫ودر اﻧﺪرز دﺳﺘﻮران ﺑﻪ ﺑﻬﺪﻳﻨﺎن در اﻳﻦ ﻣﻮرد آﻣﺪه ‪:‬‬
‫» ﻫﻨﮕﺎﻣﻴﻜﻪ ﺧﺮﻓﺴﺘﺮ ﻫﻤﻲ زﻧﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺘﻦ ﻛﻪ ‪ :‬زﻧﻢ ‪ ،‬ﻛﺸﻢ ﺑﺮاي ﺗﺮك ﮔﻨﺎه و دوﺳﺘﻲ ﻛﺮﻓﻪ‬

‫‪ - 3‬اوﺳﺘﺎ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺟﻠﻴﻞ دوﺳﺘﺨﻮاه ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول ‪ ،‬ص ‪515‬‬
‫‪ - 4‬ﻋﻔﻴﻔﻲ ‪،‬رﺣﻴﻢ‪ ،‬اﺳﻄﻮره ﻫﺎ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان ‪ ،‬ص ‪500‬‬
‫‪1‬‬
‫روان‪«.‬‬
‫در اوﺳﺘﺎي ﻣﺘﺎﺧﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻜﺮر ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ ﺧﺮﻓﺴﺘﺮان ﺳﻔﺎرش ﺷﺪه ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫» اوﺑﺎﻳﺪ ﻫﺰار ﻣﺎر ﺑﺮﺷﻜﻢ روﻧﺪه و دو ﻫﺰار از ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺎران را ﺑﻜﺸﺪ‪«....‬‬
‫ﺗﻘﺪﻳﺲ ﻛﺎر ﺳﻮدﻣﻨﺪ ‪ :‬در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺪادي از ﻛﺎر ﻫﺎ و ﻣﺸﺎﻏﻞ ﻣﻔﻴﺪ وﺳﻮدﻣﻨﺪ اﺷﺎره ﺷﺪه‬
‫و ﻣﻮرد ﺗﻜﺮﻳﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪:‬‬
‫» و دﻳﺪم روان ارﺗﺸﺘﺎران ‪ ...‬روان ﻛﺸﺎورزان‪ ...‬روان ﺻﻨﻌﺖ ﮔـﺮان ‪ ...‬ﻛـﻪ ﺑﺮﮔـﺎﻫﻲ ﺧـﻮب‬
‫ﮔﺴﺘﺮده ‪ ...‬ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ ‪ ....‬ودﻳـﺪم روان ﺷـﺒﺎﻧﺎن ‪ ...‬ﻛﺪﺧـﺪاﻳﺎن و دﻫﻘﺎﻧـﺎن ‪ ...‬روان اﺳـﺘﻮاران و‬
‫آﻣﻮزﮔﺎران و ﭘﮋوﻫﻨﺪﮔﺎن درﮔﺎﻫﻲ ‪ ...‬و روان وﻛﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻌﺎن و آﺷﺘﻲ ﺧﻮاﻫﺎن ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﻧﻮري ‪ ...‬ﻣﻲ‬
‫‪3‬‬
‫ﺗﺎﻓﺖ ‪«.‬‬
‫ﻫﻤﺴﻮ ﺑﺎ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ در اﻧﺪرز ﭘﻮرﻳﻮﺗﻜﻴﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺸﺎﻏﻞ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺗﻘﺪﻳﺲ ﺷﺪه اﻧﺪ‪:‬‬
‫‪4‬‬
‫»ﺳﻪ دﻳﮕﺮ زﻣﻴﻦ ﻛﺸﺘﺰار ﻛﺮدن ‪ ،‬ورزﻳﺪن ﭼﻬﺎرم ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ داري ﺑﻪ ﻗﺎﻋﺪه ﻛﺮدن ‪«.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ در وﻳﺴﭙﺮد ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬
‫»آﺗﺮﺑﺎن را اﻳﺴﺘﺎده ﺧﻮاﻫﻢ ‪،‬ارﺗﺸﺘﺎر را ‪....‬ﺑﺮزﻳﮕﺮ را‪....‬ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺪاي را‪....‬دﻫﺨﺪاي را‪....‬ﺷﻬﺮﺑﺎن را‬
‫‪5‬‬
‫‪....‬ﺷﻬﺮﻳﺎر ﺳﺮزﻣﻴﻦ را ‪ ...‬اﻳﺴﺘﺎده ﺧﻮاﻫﻢ ‪«.‬‬
‫ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺳﻮﮔﻮاري ﺑﺮ ﻣﺮده ‪ :‬ﺳﻮﮔﻮاري ﺑﺮ ﻣﺮده ﮔﺎن ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ در آﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺖ ﻧﻜﻮﻫﻴﺪه اﺳﺖ‬
‫در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻧﻴﺰ ﺗﻘﺒﻴﺢ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﺑﮕﻮ ﺷﻤﺎ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ ‪،‬ﺷﻴﻮن و ﻣﻮﻳﻪ و ﮔﺮﻳﻪ ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻜﻨﻴﺪ‬
‫‪6‬‬
‫‪،‬ﭼﻪ‪ ...‬ﺳﺨﺘﻲ ﺑﻪ روان درﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺷﻤﺎ رﺳﺪ ‪«.‬‬
‫در ﻣﻴﻨﻮي ﺧﺮد ﻧﻴﺰ از ‪ 13‬زﻣﻴﻦ ﻧﺎﺷﺎد ﻧﺎﻣﺒﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻴﺰدﻫﻤﻴﻦ آن زﻣﻴﻨﻴﺴﺖ ﻛﻪ در‬
‫آن ﺷﻴﻮن و ﻣﻮﻳﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ - 1‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪159‬‬

‫‪ - 2‬دوﺳﺘﺨﻮاه ‪ ،‬اوﺳﺘﺎ ‪،‬ﺟﻠﺪ دوم ‪ ،‬ص ‪860‬‬
‫‪ -3‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ژاﻟﻪ آﻣﻮزﮔﺎر ‪ ،‬ﺻﺺ ‪61-60‬‬
‫‪ -4‬آﺳﺎﻧﺎ‪ ،‬ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ ﺟﻲ ‪،‬ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﻋﺮﻳﺎن ‪ ،‬ص ‪87‬‬
‫‪ - 5‬اوﺳﺘﺎ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺟﻠﻴﻞ دوﺳﺘﺨﻮاه ‪،‬ﺟﻠﺪ اول ‪ ،‬ص ‪528‬‬
‫ﻧﻜﻮﻫﺶ آدﻣﻜﺸﻲ ‪ :‬ﻛﺸﺘﻦ ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﺮد ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر ﺟﺰو ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﺰرگ و ﻣـﺮگ ارزان در‬
‫دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫»ودﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﻛﻪ ﭘﻮﺳﺖ ﺳﺮش را ﺑﻪ ﭘﻬﻨﺎ ﻣﻴﻜﻨﺪﻧـﺪ ‪.....‬ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬اﻳـﻦ روان آن ﻣـﺮد‬
‫‪1‬‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﻣﺮد اﻫﻠﻮ )ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر( را ﺑﻜﺸﺖ ‪«.‬‬
‫رﻋﺎﻳﺖ آداب ﻫﻤﺴﺮداري ‪ :‬در ‪ 16‬ﻓﺼﻞ از ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ذﻛﺮ وﻇﺎﻳﻒ زن و ﻣﺮد در ﺧﺎﻧﻮاده ﭘﺮداﺧﺘـﻪ‬
‫اﻟﻒ‪ -‬وﻇﺎﻳﻒ ﻣﺮد درﺧﺎﻧﻮاده ؛ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮارد زﻳﺮ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﻧﻬﻲ از ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻓﺮزﻧﺪ )ﻓﺼﻞ‪ -2 . (43‬ﻟﺰوم آﻣﻮزش ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري ﺑﻪ زن ) ﻓﺼﻞ ‪. ( 68‬‬
‫در اﻧﺪرز اﻧﻮﺷﻪ روان آذرﺑﺎد ﻣﺎرﺳﭙﻨﺪان ﻧﻴﺰ ﻟﺰوم اﻳﻦ آﻣﻮزش دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫»زن وﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺟﺪا از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻬﻞ ‪...‬ﺗﺎ ﭘﺸﻴﻤﺎن ﻧﺸﻮي ‪«.‬‬
‫ب‪ -‬وﻇﺎﻳﻒ زن درﺧﺎﻧﻮاده ؛ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮارد زﻳﺮاﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ – 1‬رﻋﺎﻳﺖ »آداب دﺷﺘﺎن«‪:3‬‬
‫»دﻳﺪم روان زﻧﻲ ﻛﻪ ﭼﺮك ﻣﺮدﻣﺎن را ‪...‬ﺑﻪ ﺧﻮرد او ﻣﻲ دادﻧﺪ و ‪ ...‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳـﺰد‬
‫‪5‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ :‬اﻳﻦ روان آن زن "دروﻧﺪ"‪ 4‬اﺳﺖ ﻛﻪ در دﺷﺘﺎن ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻧﻜﺮد ‪«.‬‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻛﺘﺎب "ﺧﻮد ﭘﺘﺖ"‪ 6‬ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬
‫‪7‬‬
‫»ﺑﻪ ﭘﺘﺘﻢ از دﺷﺘﺎن ﻣﺮز ﮔﻨﺎه «‬
‫‪ – 2‬ﻧﻬﻲ ازﺳﻘﻂ ﺟﻨﻴﻦ ‪ ،‬ﻓﺼﻞ ‪ .44‬در وﻧﺪﻳﺪاد ﮔﻨﺎه ﺳﻘﻂ ﺟﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻳﻜﺴﺎن ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻣﺮد و‬
‫زن و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻓﺮد ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻨﺪه ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫» ‪...‬ﮔﻨﺎه اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﻳﻜﺴﺎن ﺑﺮ ﮔﺮدن ﺳﻪ ﺗﻦ اﺳﺖ ‪ :‬ﻣﺮد ‪ ،‬زن و ﭘﻴﺮزن ‪.8«.‬‬
‫‪ - 1‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪66‬‬

‫‪ - 3‬آداب ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻋﺎدت ﻣﺎﻫﻴﺎﻧﻪ زﻧﺎﻧﻪ‬
‫‪ - 4‬ﺑﺪﻛﺎر‬
‫‪ - 6‬ﺗﻮﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ‬
‫‪ - 7‬ﺧﻮد ﭘﺘﺖ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻣﻴﺮزاي ﻧﺎﻇﺮ‪، ،‬ص ‪29‬‬
‫‪ - 8‬اوﺳﺘﺎ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺟﻠﻴﻞ دوﺳﺘﺨﻮاه ‪،‬ﺟﻠﺪ دوم ‪ ،‬ص ‪828‬‬
‫‪ -3‬ﻧﻬﻲ ازرﻫﺎ ﻛﺮدن ﻛﻮدك ‪ ،‬ﻓﺼﻞ ‪. 59‬‬

‫‪ – 4‬ﻧﻬﻲ از ﺷﻴﺮ ﻧﺪادن ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﻛﻪ در ﻓﺼﻮل ) ‪94 ، 87‬و ‪ (95‬ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ – 5‬ﻧﻬﻲ از ﺧﻮدآراﻳﻲ و ﺗﺤﻘﻴﺮ ﺷﻮﻫﺮ ) ﻓﺼﻞ ‪ ، ( 62‬ﻓﺼﻞ ‪ 73‬ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﻧﻜـﻮﻫﺶ اﺳـﺘﻔﺎده از‬
‫رﻧﮓ و ﻣﻮي ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ –6‬ﻧﻬﻲ از ﺑﺪ زﺑﺎﻧﻲ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎن و دزدي ‪ ،‬ﻛﻪ در ﻓﺼﻮل ) ‪ 63‬و ‪ (82‬ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ – 7‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري از ﺷﻮﻫﺮ و ﺳﺎﻻر ‪،‬در ﻓﺼﻞ‪ 13‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫» دﻳﺪم روان زﻧﺎن ‪ ...‬ﻛﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﺧﻮد را ﭼﻮن ﺳﺎﻻر دارﻧﺪ ‪...‬در ﺟﺎﻣﻪ اي زﻳﻨﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ از زر ‪«...‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در وﻳﺴﭙﺮد درﺑﺎره ﻟﺰوم ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري زﻧﺎن از ﻣﺮدان ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫»زﻧﻲ را اﻳﺴﺘﺎده ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﻪ ‪....‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدارﺷﻮﻫﺮ ‪ ...‬اﺳﺖ‪«.‬‬
‫در ﻣﺘﻦ ﭘﻬﻠﻮي زﻳﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﻪ ﻟﺰوم ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري زﻧﺎن از ﻣﺮدان اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» و آن زن را ﻧﺒﺎﻳﺪ زن ﭘﻨﺪاﺷﺘﻦ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار ﺷﻮي ﻧﺒﻮد و ﺳﻮد و زﻳﺎن و اﻧـﺪوه و راﻣـﺶ‬
‫ﺷﻮي را ﻫﻤﭽﻮن آن ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺪارد‪،‬ﺑﺎ ﺷﻮي ﻫﻢ ﺳﻮد و ﻫﻢ زﻳﺎن ﻧﺒﻮد ﭼﻪ او از ﻫﺮ دﺷﻤﻦ ﺑﺪﺗﺮ اﺳﺖ‬
‫‪3‬‬
‫‪«.‬‬
‫‪ -‬ﻓﺼﻞ ‪ 71‬ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﻧﻜﻮﻫﺶ ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﻨﻲ ‪ ،‬ﺧﺸﻨﻮد ﻧﺒﻮدن و ﻫﻤﺨﻮاﺑﮕﻲ ﻧﻜـﺮدن ﺑـﺎ ﺷـﻮﻫﺮ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﻓﺼﻞ ‪ 83‬ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻜﻮﻫﺶ ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺎري از ﺷﻮﻫﺮ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻜﻮﻫﺶ رواﺑﻂ ﺟﻨﺴﻲ ﺧﺎرج از ازدواج‪:‬‬
‫ﻧﻪ ﻓﺼﻞ از ﻛﺘﺎب درﺑﺎره ﭼﻬﺎر ﭼﻮب رواﺑﻂ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ و ﻟﺰوم ﺣﻔﻆ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي آن ﻣﻲ ﺑﺎﺷـﺪ؛‬
‫اﻳﻦ ﺧﻄﻮط ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ رواﺑﻂ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫‪ – 1‬ﺧﻴﺎﻧﺖ زن ﺑﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان آن را ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪:‬‬
‫اﻟﻒ – ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺑﺪون ﺳﻘﻂ ﺟﻨﻴﻦ ﻛﻪ در ﻓﺼﻮل ‪ 69 ، 24‬و ‪ 85‬ﻛﺘﺎب ﺑﻪ آن اﺷـﺎره ﺷـﺪه اﺳـﺖ‬
‫ب – ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺳﻘﻂ ﺟﻨﻴﻦ ﻛﻪ در ﻓﺼﻮل ‪ 78‬و ‪ 64‬ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻣﺮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زن ﻛﻪ در ﻓﺼﻮل ‪ 60‬و ‪ 88‬ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ و در اﻧﺪرز اﻧﻮﺷﻪ‬

‫‪ - 2‬اوﺳﺘﺎ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺟﻠﻴﻞ دوﺳﺘﺨﻮاه ‪،‬ﺟﻠﺪ اول ‪ ،‬ص ‪528‬‬
‫روان آذرﺑﺎد ﻣﺎرﺳﭙﻨﺪان در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ آﻣﺪه‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫»زن ﻛﺴﺎن را ﻣﻔﺮﻳﺐ ﭼﻪ ﺑﻪ روان ﮔﻨﺎه ﮔﺮان ﺑﻮد‪«.‬‬
‫ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻣﺮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زن را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺤﺘﻮي ﻛﺘﺎب ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ دﺳﺘﻪ ﻫﺎي زﻳﺮ ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﺑﻨـﺪي‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬روﺳﭙﻴﮕﺮي‪، :‬در ﻓﺼﻞ ‪ 81‬ﻛﺘﺎب روﺳﭙﻴﮕﺮي ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺷﺪه ‪،‬ﻫﻤﺴـﻮ ﺑـﺎ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣـﻪ در‬
‫داﺳﺘﺎن ﺧﺴﺮو و رﻳﺪك ﻧﻴﺰ رﻳﺪك ﻛﻪ از ﺷﻬﻮﺗﺮاﻧﻲ ﺑﺎ ﻳﻚ زن زﻳﺒﺎ ﺧﻮدداري ﻛﺮده ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﺴﺮو را‬
‫ﺑﺮ ﻣﻲ اﻧﮕﻴﺰاﻧﺪ ‪.‬‬
‫ب‪ -‬ﻫﻤﺠﻨﺴﮕﺮاﻳﻲ‪ :‬دراﻳﺮا ن ﺑﺎﺳﺘﺎن اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺴﻴﺎر زﺷﺖ ﺑﻮده و اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪﮔﺎن آن را دﻳـﻮ‬
‫ﻛﺎﻣﻞ داﻧﺴﺘﻪ و در ﻛﺘﺎب ﻫﺎي دﻳﻨﻲ ﮔﻨﺎه آن را ﻣﺮگ ارزان و دوزخ را ﺟﺎﻳﮕـﺎه ﻏﻼﻣﺒﺎرﮔـﺎن ﻳـﺎد‬
‫ﻛﺮده اﻧﺪ ‪.‬‬
‫در وﻧﺪﻳﺪاد ‪ ،‬زرﺗﺸﺖ از اورﻣﺰد ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺪ ‪:‬‬
‫»ﻛﺪام ﻣﺮد از دﻳﻮ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود ‪،‬اور ﻣﺰد ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دﻫـﺪ ‪ :‬ﻣـﺮدي ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻧﺮﻳﻨـﻪ‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻛﻨﺪ و ﻳﺎ ﻧﺮﻳﻨﻪ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﭙﺬﻳﺮد ‪...‬اﻳﻦ ﻣﺮد دﻳﻮي ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺖ و ﭘﻴﺶ از ﻣﺮدن ﻳﻚ دﻳﻮ و‬
‫‪2‬‬
‫ﭘﺲ از ﻣﺮدن ﺑﻪ دﻳﻮ ﻧﺎﻣﺮﺋﻲ ﺑﺪل ﻣﻲ ﺷﻮد« ‪.‬‬
‫در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ ‪:‬‬
‫» ودﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﻛﻪ ‪ ...‬ﻣﺎران اﻧﺪام او را ﻣﻲ ﺟﻮﻳﺪﻧﺪ‪ ...‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪...‬‬
‫‪3‬‬
‫آن ﻣﺮد ‪...‬در ﮔﻴﺘﻲ ﻟﻮاط ﻛﺮد‪«.‬‬
‫در ﻣﻮرد ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻫﻤﺠﻨﺴﮕﺮاﻳﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﻬﻠﻮي ﻫﻤﻪ ﻣﺘﻔﻖ اﻟﻘﻮﻟﻨﺪ از ﺟﻤﻠﻪ ‪:‬‬
‫»و ﭼﺸﻢ آز اﻳﺸﺎن از ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﭘﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ ‪....‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﮔﻨﺎه ﻛﺎري ﻟﻮاط و دﺷﺘﺎن ﻣﺮزي ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻨﻨﺪ‬
‫‪4‬‬
‫‪«...‬‬
‫و در رواﻳﺖ ﭘﻬﻠﻮي ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ ‪:‬‬
‫‪ - 1‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪104‬‬

‫‪ - 2‬ﻋﻔﻴﻔﻲ ‪ ،‬رﺣﻴﻢ‪ ،‬اﺳﺎﻃﻴﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ ‪ ،‬ص ‪591‬‬
‫‪ - 4‬زﻧﺪ ﺑﻬﻤﻦ ﻳﺴﻦ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﻲ راﺷﺪ ﻣﺤﺼﻞ ‪ ،‬ص ‪9‬‬
‫‪1‬‬
‫»اﮔﺮ ﻣﺮدم ﻟﻮاط ﻛﻨﻨﺪ ‪،‬ﮔﻨﺪ از ﻟﻮاط ﺗﺎ ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮوي اﻫﺮﻳﻤﻦ ﺑﺮﺳﺪ ‪« .‬‬
‫اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ‪ :‬ﻓﺼﻞ ‪ 65‬ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﻟﺰوم اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر و ﻣﺠﺎزات ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺪر‬
‫و ﻣﺎدرﺷﺎن را در ﮔﻴﺘﻲ ﻣﻲ آزارﻧﺪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺴﻮ ﺑﺎ ﻛﺘﺎب در اﻧﺪرزﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن آﻣﺪه ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫»و ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻧﻪ آزردن‪«.‬‬
‫وﻧﻴﺰ در اﻧﺪرز اﻧﻮﺷﻪ روان آذرﺑﺎد ﻣﺎرﺳﭙﻨﺪان آﻣﺪه‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫»اﻧﺪر ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎ اﺣﺘﺮام و ﻧﻴﻮﺷﻴﺪار و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار ﺑﺎش ‪«.‬‬
‫اﻧﺠﺎم ﻓﺮاﻣﻴﻦ دﻳﻨﻲ ‪ :‬اﻧﺠﺎم ﺑﺮﺧﻲ از اﻋﻤﺎل در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺳﻔﺎرش ﺷﺪه اﻧﺪ ﻳﺎ ﻧﻬﻲ ﺷـﺪه اﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬ﻧﻬﻲ از ﻧﺒﺴﺘﻦ "ﻛﺴﺘﻲ"‪ 4‬و ﺑﺎ ﻳﻚ ﻟﻨﮕﻪ ﻛﻔﺶ راه رﻓﺘﻦ ‪ ،‬ﻧﻬﻲ از ﺳﺮﭘﺎ ادرار ﻛﺮدن )ﻓﺼـﻞ‬
‫‪ (25‬؛ در اﻧﺪرز داﻧﺎﻳﺎن ﺑﻪ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن درﺑﺎره ﺑﺴﺘﻦ ﻛﺴﺘﻲ آﻣﺪه‪:‬‬
‫‪5‬‬
‫»ﺑﻪ ﻧﻴﺮﻧﮓ دﻳﻦ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ ﻣﻘﺪس ﺑﻨﺪﻳﺪ‪«.‬‬
‫و در ﻣﺘﻦ درﺧﺖ آﺳﻮرﻳﻚ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ ‪:‬‬
‫‪6‬‬
‫»ﻛﺴﺘﻲ از ﻣﻦ ﻛﻨﻨﺪ از ﭘﺸﻢ ﺳﻔﻴﺪم «‬
‫دردادﺳﺘﺎن ﻣﻴﻨﻮي ﺧﺮد ﻧﻴﺰ »درﺑﺎره ﭘﺮﻫﻴﺰ از راه رﻓﺘﻦ ﺑﺪون ﻛﺴﺘﻲ ‪...‬ﭘﺮﻫﻴـﺰ از رﻓـﺘﻦ ﺑـﺎ ﻳـﻚ‬
‫‪7‬‬
‫ﻛﻔﺶ ‪...‬ﭘﺮﻫﻴﺰ از اﻳﺴﺘﺎده ادرار ﻛﺮدن ]ﺻﺤﺒﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ [ ‪« .‬‬
‫ﻧﻬﻲ از ﻛﻢ ﻓﺮوﺷﻲ و ﺣﻴﻠﻪ در ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ‪:‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ‪ 27‬ﻛﺘﺎب از ﻣﺠﺎزات ﺳﺨﺖ ﻛﻢ ﻓﺮوﺷﺎن و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آب ﺑﻪ ﺑﺎده ﻣﻲ آﻣﻴﺰﻧﺪ و ﺧﺎك‬
‫در ﻏﻼت ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ ﺳﺨﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و در ﻓﺼﻞ ‪ 49‬از ﺣﻴﻠﻪ ﮔﺮي در اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي زﻣﻴﻦ ﻧﻜﻮﻫﺶ‬
‫ﻛﺮده وﻓﺼﻞ ‪ 67‬ﻧﻴﺰ از ﻣﺠﺎزات ﻣﺮدي ﮔﻔﺘﻪ ﻛﻪ ﻛﻢ ﻓﺮوﺷﻲ ﻣﻲ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﺷﻜﺎﻳﺖ دروﻳﺸﺎن‬

‫‪ - 2‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪83‬‬
‫‪ - 3‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪105‬‬
‫‪ - 4‬ﻛﻤﺮ ﺑﻨﺪ دﻳﻨﻲ زرﺗﺸﻴﺎن‬
‫‪ - 5‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪94‬‬
‫‪ - 6‬درﺧﺖ آﺳﻮرﻳﻚ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺎﻫﻴﺎر ﻧﻮاﺑﻲ ‪ ،‬ص‪71‬‬
‫وﻣﺴﺎﻓﺮان ﮔﻮش ﻧﻤﻲ داده اﺳﺖ؛ﻫﻤﺴﻮ ﺑﺎ اﻳﻦ در اﻧﺪرز ﺧﺴﺮو ﻗﺒﺎدان آﻣﺪه ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫»درﻛﺎر آﻳﻴﻦ و ﭘﻴﻤﺎن دارﻳﺪ و در ﻛﺎر و دادﺳﺘﺎن راد و راﺳﺖ و ﻣﺘﺤﺪ راﺳﺘﺎن ﺑﺎﺷﻴﺪ‪«.‬‬
‫ﻧﻬﻲ از ﺧﻮردن ﻣﺎل ﻣﺮدم ‪:‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪ 50‬ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات روان ﻣﺮدي اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎل ﻣﺮدﻣﺎن را آن ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻴﻜﺮد؛‬
‫در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ در اﻧﺪرز اﻧﻮﺷﻪ روان آذرﺑﺎد ﻣﺎرﺳﭙﻨﺪان آﻣﺪه‪:‬‬
‫»ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻛﺴﺎن ﺗﺎراج ﻣﻜﻦ و ﻣﺪار و ﺑﺎ آن ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻴﺎﻣﻴﺰ‪. 2«.‬‬
‫در ﭘﺎﺳﺦ ﭘﺮﺳﺶ ‪35‬ﻣﻴﻨﻮي ﺧﺮد ﻫﻢ ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻣﺎل ﻣﺮدم ﺟﺰء ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﺰرگ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻬﻲ از ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ ﺑﻪ ﻣﺮدم‪:‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ‪ 28‬ﻛﺘﺎب از ﻣﺠﺎزات ﺳﺨﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﺳﺨﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدﻣﺎن‬
‫ﻧﺎﺑﺨﺸﺎﻳﺸﮕﺮ و آزار رﺳﺎن ﺑﻮد‪ ،‬در ﺗﺎﻳﻴﺪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ در اﻧﺪرز اﻧﻮﺷﻪ روان آذر ﺑﺎد ﻣﺎرﺳﭙﻨﺪان ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫»ﻣﺮدم را ﻣﺰن‪«.‬‬
‫آﻓﺎت زﺑﺎن‪:‬‬
‫اﻟﻒ – ﻧﻬﻲ از ﻏﻴﺒﺖ ‪،‬در ﻓﺼﻞ ‪ 29‬ﻛﺘﺎب از ﻣﺠﺎزات ﻣﺮدي ﺳﺨﻦ رﻓﺘﻪ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﻏﻴﺒﺖ‬
‫ﻣﻴﻜﺮد و ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺟﺎن ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻲ اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬ب – ﻧﻬﻲ از دروﻏﮕﻮﻳﻲ ‪ ،‬در ﻓﺼﻞ ‪ 33‬ﻛﺘﺎب از‬
‫ﺧﻮردن زﺑﺎن ﻣﺮدي ﺗﻮﺳﻂ ﻛﺮم ﺳﺨﻦ رﻓﺘﻪ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﺑﺴﻴﺎر دروغ ﻣﻴﮕﻔﺖ و در اﻧﺪز ﭘﻮرﻳﻮﺗﻜﻴﺸﺎن‬
‫در ﺗﺼﺪﻳﻖ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ آﻣﺪه‪:‬‬
‫‪4‬‬
‫»اﻧﺪر ﺟﻬﺎن ﻣﺎدي‪...‬ﺳﺨﻦ ﻧﺎراﺳﺖ ﻧﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪ و ﻧﮕﻮﻳﻴﺪ و ﻧﻜﻨﻴﺪ‪«.‬‬
‫‪5‬‬
‫وﻧﻴﺰ در اﻧﺪرز اﻧﻮﺷﻪ روان آذرﺑﺎد ﻣﺎرﺳﭙﻨﺪان ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪» :‬ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻧﻴﺰ دروغ ﻣﮕﻮ‪«.‬‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻧﻜﻮﻫﺶ دروغ آﻣﺪه ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫»دروغ و ﻧﺎراﺳﺘﻲ از ﻛﻮه ﮔﺮاﻧﺘﺮ وزﺑﺎن ﻣﺮدﻣﺎن از ﻛﺎرد ﭘﻮﻻدﻳﻦ ﺗﻴﺰ ﺗﺮ«‪.‬‬

‫‪ - 2‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪102‬‬
‫‪ - 3‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪101‬‬
‫‪ - 4‬ﻫﻤﺎن ‪،‬ص‪92‬‬
‫‪ - 5‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص‪102‬‬
‫پ – ﻧﻬﻲ از ﮔﻮاﻫﻲ دروغ ؛در ﻓﺼﻞ ‪ 45‬ﻛﺘﺎب از ﻣﺠﺎزات ﻣﺮدي ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻛﺮم ﻫﺎ‬
‫ﺑﺪﻧﺶ را ﺑﻪ ﺟﺮم ﮔﻮاﻫﻲ دروغ ﻣﻲ ﺟﻮﻳﺪﻧﺪ ‪ .‬ودر ﺗﺎﻳﻴﺪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ در اﻧﺪرز اﻧﻮﺷﻪ روان آذرﺑﺎد‬
‫ﻣﺎرﺳﭙﻨﺪان آﻣﺪه‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫»ﻧﻪ ﺑﻪ راﺳﺖ و ﻧﻪ ﺑﻪ دروغ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﺨﻮر‪«.‬‬
‫وﻧﻴﺰ در ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺘﻦ درﺑﺎره ﮔﻮاﻫﻲ ﺑﻪ دروغ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ ‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫»دادن ﺑﻬﺮه ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ از ﮔﻮاﻫﻲ ﺑﻪ دروغ«‬
‫ت – ﻧﻬﻲ از ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﻨﻲ ‪ ،‬ﻓﺼﻞ ‪ 52‬ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات ﻣﺮدي ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﻦ ﭘﺮداﺧﺘﻪ در ﺗﺎﻳﻴﺪ‬
‫اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ در اﻧﺪرز آذرﺑﺎد ﻣﺎرﺳﭙﻨﺪان آﻣﺪه ‪:‬‬
‫‪4‬‬
‫»ﺑﺮاي ﻛﻴﻦ ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﻨﻲ ﻣﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻨﺶ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻧﺸﻮﻳﺪ‪«.‬‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دراﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ در وﻧﺪﻳﺪاد ﻣﻴﺨﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬
‫»اي دادار ﺟﻬﺎن ‪....‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ‪»...‬ﻣﻬﺮدروج «‪ 5‬ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﭘﺎد اﻓﺮه ﮔﻨﺎﻫﺶ در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﭼﻴﺴﺖ‬
‫‪6‬‬
‫؟«‬
‫ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري ﺑﺎ ﺳﮓ ﺷﺒﺎن و ﺳﮓ ﭘﺎﺳﺒﺎن و "ﮔﺎو وزرا"‪:7‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪ 48‬ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات ﻣﺮدي اﺷﺎره ﻛﺮده ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﮓ ﺷﺒﺎن و ﺳﮓ ﭘﺎﺳﺒﺎن ﺧﻮراك ﻧﻤﻲ‬
‫داد و آﻧﻬﺎ را آزار ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬و در ﻓﺼﻞ ‪ 75‬آزار رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﮔﺎو وزرا ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺷﺪه اﺳﺖ ؛ در‬
‫وﻧﺪﻳﺪاد در ﻧﻜﻮﻫﺶ آزار رﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﮓ ﻣﻴﺨﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬
‫»ﻫﺮﻛﺲ ﺳﮓ ﮔﻠﻪ ‪،‬ﺳﮓ ﺧﺎﻧﮕﻲ ﻳﺎ ﺳﮓ وﻟﮕﺮد ﻳﺎ ﺳﮓ ﭘﺮورده اي را ﺑﺰﻧﺪ و ﺑﻜﺸﺪ ‪،‬روان او‬
‫ﻫﻨﮕﺎم رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮ ‪،‬ﺑﺎ ﺷﻴﻮﻧﻲ ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ از ﺷﻴﻮن ﮔﻮﺳﻔﻨﺪي ﻛﻪ ﮔﺮﮔﻲ در ﺟﻨﮕﻠﻲ ﺑﺰرگ ﺑﻪ او‬
‫‪ - 1‬ﻣﺎﺗﻴﻜﺎن ﻳﻮﺷﺖ ﻓﺮﻳﺎن ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﻮد ﺟﻌﻔﺮي ‪، ،‬ص ‪69‬‬

‫‪ - 3‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪119‬‬
‫‪ - 4‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪180‬‬
‫‪ - 5‬ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﻦ‬
‫‪ - 7‬ﮔﺎو ﻧﺮ ﺷﺨﻢ زن‬
‫‪1‬‬
‫ﺷﺒﻴﺨﻮن زده ﺑﺎﺷﺪ ‪،‬ﭘﺮواز ﻛﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺟﺎدوﮔﺮي و اﻓﺴﻮن ﮔﺮي ‪:‬‬
‫ﻓﺼﻮل) ‪(84 ، 76 ، 35‬ﻛﺘﺎب از ﻣﺠﺎزات ﺳﺨﺖ زﻧﻲ در دوزخ ﺑﻪ ﺟﺮم ﺟﺎدوﮔﺮي ﺳﺨﻦ ﻣﻴﮕﻮﻳﺪ‪،‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻘﺒﻴﺢ و ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺟﺎدوﮔﺮي در دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ ﺑﻪ ﺷﺪت ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﻗﺮون‬
‫وﺳﻄﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺟﺎدوﮔﺮان را زﻧﺪه زﻧﺪه ﻣﻲ ﺳﻮزاﻧﺪﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻧﻜﻮﻫﺶ زﺑﺎﻧﻴﺴﺖ و اﻳﻦ را‬
‫در اﻋﻤﺎل ﺟﺎدوﮔﺮان در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮدوﺳﻲ و ﮔﺮﺷﺎﺳﺒﻨﺎﻣﻪ اﺳﺪي ﻣﻴﺒﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺟﺎدوﮔﺮان ﺑﺮﻋﻠﻴﻪ‬
‫ﭘﻬﻠﻮاﻧﺎن اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ دﺷﻤﻨﺎن آﻧﻬﺎ ﻣﻲ آﻳﻨﺪ و ﺑﺎ ﻫﻮﺷﻴﺎري ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﭘﻬﻠﻮاﻧﺎن از ﺻﺤﻨﻪ ﻣﻲ‬
‫ﮔﺮﻳﺰﻧﺪ‪،‬ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺠﺎزات ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اوﺳﺘﺎ ﺟﺎدو ﻫﺎ از دﺳﺘﻪ اﻫﺮﻳﻤﻦ و دﻳﻮان ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ‬
‫ﭘﺮي ﻫﺎ ﻳﻚ ﺟﺎ آورده ﺷﺪه اﻧﺪ و ﻫﻤﻪ ﺟﺎ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﺪي ﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ در وﻧﺪﻳﺪاد آﻣﺪه ‪:‬‬
‫» ﻳﺎزدﻫﻤﻴﻦ ﻛﺸﻮر ﺑﺎ ﻧﺰﻫﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ آﻓﺮﻳﺪم ﻫﺘﻮﻣﻨﺖ ﻳﺎ ﻫﻠﻤﻨﺪ درﺧﺸﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻫﺮﻳﻤﻦ ﭘﺮ‬
‫ﻣﺮگ ‪ ،‬ﺑﺮﺿﺪ آن ﺟﺎدوﮔﺮي ﭘﺪﻳﺪ آورد و در آﻧﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ اﻋﻤﺎل ﺟﺎدوﮔﺮي اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫«‪. 2‬‬
‫ﻧﻜﻮﻫﺶ اﺷﻤﻮﻏﻲ‪:3‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪ 36‬ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات ﻣﺮدي اﺷﻤﻮغ در دوزخ اﺷﺎره ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ ،‬ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺑﺪﻋﺖ ﮔـﺰاران‬
‫در دﻳﻦ در ﺟﺎي ﺟﺎي ﻣﺘﻮن زرﺗﺸﺘﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻴﺸﻮد ازﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬
‫‪4‬‬
‫»اﺷﻤﻮﻏﺎن ﺷﺶ ﻋﻼﻣﺖ دارﻧﺪ ‪ :‬داراي ﻇﺎﻫﺮ ﺧﻮﺑﻨﺪ و ﻧﻴﺖ ﺑﺪ و‪«....‬‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺘﻦ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬
‫‪5‬‬
‫»اﺷﻤﻮغ ﺳﻪ آﻳﻴﻨﻪ اﺳﺖ ‪ :‬ﻓﺮﻳﻔﺘﺎر و ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ و ﺧﻮد ﭘﺴﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻧﻬﻲ از ﻛﺸﺘﻦ ﮔﺎوان و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن دﻳﻨﻲ ‪:‬‬
‫در ﻓﺼﻮل ‪ 30‬و ‪ 74‬ﻛﺘﺎب از ﻛﺸﺘﻦ ﮔﺎوان و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﺑﺮﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن دﻳﻨﻲ ﻧﻬﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪،‬‬
‫‪ - 1‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪803‬‬

‫‪ - 2‬ﻋﻔﻴﻔﻲ ‪،‬رﺣﻴﻢ ‪ ،‬اﺳﺎﻃﻴﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ ‪ ،‬ص‪483‬‬
‫‪ - 3‬ﺑﺪﻋﺖ ﮔﺰاري در دﻳﻦ‬
‫‪ - 4‬آذر ﺑﺎد ﻣﻬﺮ ﺳﭙﻨﺪان ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﻬﻴﻦ ﺳﺮاج ‪ ،‬ص ‪97‬‬
‫‪ - 5‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪132‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﻛﺸﺘﻦ ﺧﻼف ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﭼﺎرﭘﺎﻳﺎن ﺑﻪ ﺳﺒﻚ ﻣﻐﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ ﺑﺎ آن‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮده اﺳﺖ اﻟﺒﺘﻪ در ﻣﺘﻮن دﻳﻨﻲ زرﺗﺸﺘﻲ از ﺟﻤﻠﻪ اوﺳﺘﺎ دام ﭘﺮوري ﺳﺘﻮده ﺷﺪه و ﺧﻮردن‬
‫ﮔﻮﺷﺖ ﻧﻴﺰ ﻛﺎﻣﻼ ﻧﻬﻲ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺷﺪه و ﺣﺘﻲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﮔﻮﺷﺖ ﺳﻴﺮ ﻣﻲ ﺧﻮرد از آدم‬
‫ﮔﺮﺳﻨﻪ وروزه دار ﺑﻬﺘﺮ داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪه ‪ ،‬زﺑﺮا ﻓﺮد ﺳﻴﺮ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻛﺎر و ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﭘﻠﻴﺪي ﻫﺎ را دارد اﻣﺎ‬
‫ﮔﺮﺳﻨﻪ ﻧﻪ ‪ ،‬در ﭘﻨﺪ آذرﺑﺎد ﻣﺎرﺳﭙﻨﺪان در ﻧﻜﻮﻫﺶ ﮔﻮﺷﺘﺨﻮاري آﻣﺪه ‪:‬‬
‫»از ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ ﮔﺎوان و ﮔﻮﺳﭙﻨﺪان ﺳﺨﺖ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﻨﻴﺪ ﭼـﻪ ﺷـﻤﺎ را دراﻳـﻦ ﺟﻬـﺎن و آن‬
‫‪1‬‬
‫ﺟﻬﺎن ﻛﻴﻔﺮي ﺳﺨﺖ ﺑﻮد ‪«.‬‬
‫ودر اﻳﻦ ﻗﻄﻌﻪ از ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ ‪:‬‬
‫» واﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﮔﻮﺷﺖ ﺧﻮرده اﺳﺖ او را ﺑﻪ ﺳﻦ ﭼﻬﻞ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰﻧـﺪ و اﮔـﺮ ﻛﺴـﻲ ﮔﻮﺷـﺖ‬
‫‪2‬‬
‫ﻧﺨﻮرده اﺳﺖ اورا ﺑﻪ ﺳﻦ ﭘﺎﻧﺰده ﺳﺎﻟﻪ ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺰﻧﺪ ‪«.‬‬
‫اﻣﺮوزه ﻧﻴﺰ »ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺳﻨﺖ دﻳﺮﻳﻦ و ﭘﻴﺮوي از اﺻﻞ ﻧﻴﻚ اﻧﺪﻳﺸﻲ و ﺑﻲ آزاري و ﭘﺎس داﺷﺘﻦ‬
‫ﺣﺎل ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن ‪ ،‬زرﺗﺸﺘﻴﺎن ﻣﺎﻫﻲ ﭼﻬﺎر روز از ﻛﺸﺘﺎر دام و ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ ﺧﻮدداري ﻛﺮده و آن را‬
‫‪3‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم روز ﻧﺒﺮ ﻳﺎ ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﮔﻮﺷﺘﺨﻮاري ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ ‪«.‬‬
‫ﻧﻬﻲ از ﺧﻮردن ﻣﺰد ﻛﺎرﮔﺮ ‪:‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪ 39‬ﻛﺘﺎب از ﺧﻮردن ﻣﺰد ﻛﺎرﮔﺮان ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ ﻣﺮد و ﻣﺠﺎزات ﺳﺨﺖ او ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺑﻴﺪﻳﻨﻲ ‪:‬‬
‫در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ)ﻓﺼﻮل ‪56‬و ‪ (61‬ﻣﺠﺎزات ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﺑﺮاي ﺑﻲ دﻳﻨﺎن و ﻛﺎﻓﺮان در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ‪ .‬در اﻧﺪرز ﭘﻮرﻳﻮﺗﻜﻴﺸﺎن آﻣﺪه ‪:‬‬
‫‪4‬‬
‫»ﻫﺮﻳﻚ از ﻣﺮدم ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﻧﺰده ﺳﺎﻟﮕﻲ رﺳﺪ ‪...‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ ‪ ...‬ﻣﺮا دﻳﻦ ﻛﺪام؟«‬
‫؛در ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻛﺮﺗﻴﺮ در ﺳﺮﻣﺸﻬﺪ ﻛﺎزرون ﻫﻢ از ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ‪» :‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ اﻳـﺰدان راد و‬

‫‪ - 2‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪144‬‬
‫‪ - 3‬ﺷﻬﺰادي ‪،‬رﺳﺘﻢ ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ زرﺗﺸﺘﻲ‪،‬ص ‪63‬‬
‫‪ - 4‬آﺳﺎﻧﺎ‪ ،‬ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ ﺟﻲ ‪،‬ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﻋﺮﻳﺎن ‪ ،‬ص ‪83‬‬
‫‪1‬‬
‫راﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ وﺟﻮد ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ ﻳﻘﻴﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫رﻋﺎﻳﺖ ﻋﺪاﻟﺖ در ﻗﻀﺎوت‪:‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪ 91‬ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات ﻳﻚ ﻗﺎﺿـﻲ ﻧﺎدرﺳـﺖ ﭘﺮداﺧﺘـﻪ ﻛـﻪ در ﻗﻀـﺎوت رﻋﺎﻳـﺖ ﻋـﺪاﻟﺖ‬
‫ﻧﻤﻴﻜﺮده و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻴﻠﺶ ﻋﻤﻞ ﻣﻴﻜﺮده ؛در اﻧﺪرزﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن آﻣﺪه‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫»در ﻫﻤﻪ ﻛﺎرﻫﺎ ﻗﻀﺎوت ‪،‬راﺳﺘﻲ و ﻛﺎﻣﻞ اﻧﺪﻳﺸﻲ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در اﻧﺪرز آذر ﺑﺎد ﻣﺎرﺳﭙﻨﺪان آﻣﺪه‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫» اﻧﺪر ﺷﻜﺎﻳﺖ و دﻓﺎع ﻗﻀﺎﻳﻲ دادﺳﺘﺎن راﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ راﻳﺎﻧﻴﺪن‪«.‬‬
‫ﻣﻬﻤﺎن ﻧﻮازي ‪:‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪ 93‬ﺑﻪ ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﻣﻬﻤﺎن ﻧﻮازي ﻧﻤﻴﻜﻨﻨﺪ؛ در ﺗﺎﻳﻴﺪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ‬
‫در ﭘﻨﺞ ﺧﻴﻢ آﺳﺮوﻧﺎن ﻣﻴﺨﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬
‫» ﺷﺸﻢ ﺑﺮاي ﻣﻬﻤﺎن ﻛﺮدن ﻧﺸﺎﻧﻪ اﻫﻼﻳﻲ در ﺧـﺎﻧﻮاده ﺧـﻮﻳﺶ راه ﺑﻬـﺎن ﺑـﻪ ﺧﺎﻧـﻪ ﮔﺸـﺎده‬
‫‪4‬‬
‫ﺷﺪن‪«.‬‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ‪:‬‬
‫‪5‬‬
‫» آذر ﺑﺎد ﮔﻮﻳﺪ ﻣﻬﻤﺎن ﻧﻴﻚ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ‪«.‬‬
‫ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺣﺴﺎدت ‪:‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪ 92‬از ﻣﺠﺎزات روان ﻫﺎﻳﻲ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﺪ ﭼﺸﻢ و ﺣﺴﻮد ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در اﻧﺪرز دﺳﺘﻮران‬
‫ﺑﻪ ﺑﻬﺪﻳﻨﺎن ﻧﻴﺰ ﺣﺴﺎدت ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺷﺪه ‪:‬‬
‫‪6‬‬
‫»ﺑﺪ ﭼﺸﻢ آن ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ او را از ﻧﻴﻜﻲ ﻛﺴﺎن دﺷﻮاري ﺑﻮد ‪«.‬‬
‫و در اﻧﺪرز ﭘﻮرﻳﻮﺗﻜﻴﺸﺎن آﻣﺪه ‪:‬‬
‫‪7‬‬
‫»ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ اﻓﺴﻮس ﻣﻜﻨﻴﺪ ﭼﻪ ﻣﺮد اﻓﺴﻮﺳﮕﺮ ‪،‬اﻓﺴﻮس ﺑﺮ زد ﻓﺮه و ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪«.‬‬
‫‪ - 1‬ﺗﻔﻀﻠﻲ ‪،‬اﺣﻤﺪ ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ادﺑﻴﺎت اﻳﺮان ﭘﻴﺶ از اﺳﻼم ‪ ،‬ص ‪92‬‬

‫‪ - 2‬آﺳﺎﻧﺎ‪ ،‬ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ ﺟﻲ ‪،‬ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﻋﺮﻳﺎن ‪ ،‬ص ‪83‬‬
‫‪ - 4‬آﺳﺎﻧﺎ‪ ،‬ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ ﺟﻲ ‪،‬ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﻋﺮﻳﺎن ‪ ،‬ص ‪165‬‬
‫‪ - 5‬ﺳﺮاج ‪ ،‬آذر ﺑﺎد ﻣﻬﺮ ﺳﭙﻨﺪان ‪ ،‬ص ‪30‬‬
‫‪ - 6‬آﺳﺎﻧﺎ‪ ،‬ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ ﺟﻲ ‪،‬ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﻋﺮﻳﺎن ‪ ،‬ص ‪159‬‬
‫‪1‬‬
‫و ﻧﻴﺰ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫»اﻓﺴﻮس ﻣﻜﻦ ﺗﺎ ﻓﺮﻫﻤﻨﺪ ﺑﺎﺷﻲ‪«.‬‬
‫ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺗﻨﺒﻠﻲ ‪:‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪ 96‬ﻛﺘﺎب از ﻣﺠﺎزات ﻣﺮدي ﻛﺸﺎورز ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﺟـﺎي ﻛﺎﺷـﺘﻦ داﻧـﻪ در زﻣـﻴﻦ آن را‬
‫ﺧﻮرده اﺳﺖ ؛ در اﻧﺪرز دﺳﺘﻮران ﺑﻪ ﺑﻬﺪﻳﻨﺎن در ﺗﺼﺪﻳﻖ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫» ﻣﺮدﻣﺎن را در ﻫﺮ روز ﺑﻪ اوﺷﻴﺎم ﺳﻪ دروج ﭘﻴﺶ آﻳﺪ ﭼﻮن ﻧﺎﭘﺎﻛﻲ و ﺗﻨﺒﻠﻲ و ﺑﻲ اﻳﻤﺎﻧﻲ ‪«.‬‬
‫و ﻣﻴﻨﻮي ﺧﺮد ﻫﻢ در ﭘﺎﺳﺦ ﭘﺮﺳﺶ ‪ 20‬ﺧﻮد ﻣﺮد ﺗﻨﺒﻞ را ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ ﺗﺮﻳﻦ اﻧﺴﺎن ﻣﻲ ﺷﻤﺎرد ﻛﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﺴﺖ از دادن ﺻﺪﻗﻪ و ﻫﺪﻳﻪ و ﻣﻬﻤﺎن ﻧﻮازي ﺑﻪ وي ﺧﻮدداري ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻣﺮدار ﺧﻮاري و ﻛﺸﺘﺎر ﺟﺎﻧﻮران ‪:‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪ 98‬ﻛﺘﺎب درﺑﺎره ﻣﺠﺎزات ﻣﺮدﻳﺴﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﻣﺮدار ﻣﻲ ﺧﻮرد و ﺟﺎﻧﻮران را ﻣﻴـﺰد و‬
‫ﻣﻴﻜﺸﺖ‪ .‬در اﻧﺪرز دﺳﺘﻮران ﺑﻪ ﺑﻬﺪﻳﻨﺎن آﻣﺪه‪:‬‬
‫» اﮔﺮ ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺷﻮد ﻛﻪ ﭼﺮا ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮدار ﻧﺨﻮرﻧﺪ ؟ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺒﺐ ﻛﻪ دﻳـﻮان در آن‬
‫‪4‬‬
‫ﺗﺒﺎﻫﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺧﻮد ﭘﺘﺖ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬
‫» ﺑﻪ ﭘﺘﺖ ام) ﺗﻮﺑﻪ ﻣﻴﻜﻨﻢ ( از ﻧﺴﺎ )ﻣﺮدار( ﺧﻮردن و ﻧﺴﺎ ﺟﻮﻳﺪن و ﻧﺴﺎ دﻓﻦ ﻛﺮدن وﻧﺴﺎ ﺑﻪ‬
‫‪5‬‬
‫آب و آﺗﺶ ﺑﺮدن «‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در اﻧﺪرز آذر ﺑﺎد ﻣﺎرﺳﭙﻨﺪان آﻣﺪه‪:‬‬
‫‪6‬‬
‫»از ﺑﻲ داداﻧﻪ ﻛﺸﺘﻦ ﮔﺎوان و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮﻫﻴﺨﺘﻦ‪« .‬‬
‫‪ - 1‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪91‬‬

‫‪ - 2‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪99‬‬
‫‪ - 3‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪158‬‬
‫‪ - 4‬آﺳﺎﻧﺎ‪ ،‬ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ ﺟﻲ ‪ ،‬ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﻋﺮﻳﺎن ‪،‬ص‪161‬‬
‫‪ - 5‬ﺧﻮد ﭘﺘﺖ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻣﻴﺮزاي ﻧﺎﻇﺮ ‪ ، ،‬ص ‪23‬‬

‫در ﻓﺼﻞ ‪ 14‬رواﻳﺖ ﭘﻬﻠﻮي ﻧﻴﺰ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﺸﺘﻦ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻛﺎﻣﻼ ﻧﻬﻲ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ از زﺑﺎن‬
‫‪1‬‬
‫اورﻣﺰد ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﮔﻮﺷﺖ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و ﺣﺘﻲ ﻣﺎﻫﻲ ﻛﻮﭼﻜﻲ را ﺑﺨﻮرد ﮔﻨﺎه ﺗﻤﺎم ﺣﻴﻮاﻧﺎت‬
‫‪2‬‬
‫ﺑﺮ ﮔﺮدن او ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ‪.‬‬
‫در ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﭘﻬﻠﻮي و دﻳﻨﻲ زرﺗﺸـﺘﻲ ‪،‬ﭘﺮﻫﻴـﺰ ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪان را ﻫـﻢ در ﻣـﻮرد ﻧﻜﺸـﺘﻦ و ﻫـﻢ‬
‫ﻧﮕﻬﺪاري ﻛﺮدن و ﻫﻢ ﻣﺎﻧﻊ از ﻧﺴﺎ )ﻣﺮدار (ﺧﻮردن ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان و ﺟﺎﻧﻮران ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري از ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن ‪:‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪ 99‬ﻛﺘﺎب ‪ ،‬درﺑﺎره ﻟﺰوم ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮي از ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن و ﻣﺠﺎزات ﺳﺮﻛﺸﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ؛ در‬
‫ﭘﺮﺳﺶ ‪ 38‬ﻣﻴﻨﻮي ﺧﺮد ﻫﻢ درﺑﺎره ﻟﺰوم ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري از ﺳﺎﻻر و ﺳﺮور ﻣﻴﺨﻮاﻧﻴﻢ ‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫» و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺮوران و ﺳﺎﻻران و اﺳﺘﺎدان ﺑﺎﻳﺪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار ﺑﻮد «‪.‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ‪:‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻓﻌﻠﻬﺎي اﺧﻼﻗﻲ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﺎ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ از ﻣﻼﻛﻬﺎي‬
‫اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺮﻣﻲ ﺧﻮرﻳﻢ ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ ﺟﺰو ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﻮده ﻣﺮدم ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺗﻨﺒﻠﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎدر اﻧﺪرزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺗﻨﺒﻴﻬﻲ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ارداوﻳﺮاف ﺑﺮاي ﻛﺸﺎورز ﺗﻨﺒﻞ در ﻧﻈﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ دروﻏﮕﻮﻳﻲ او ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻪ ﺗﻨﺒﻠﻲ او و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺣﺴﺎدت و رﺷﻚ ﺑﺮدن‬
‫ﺑﺮ دﻳﮕﺮان ‪،‬ﻏﻴﺒﺖ‪ ،‬ﺗﻜﺮﻳﻢ ﻣﻬﻤﺎن وﻣﻬﻤﺎن ﻧﻮازي‪،‬ﻟﺰوم اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر در اﻳﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻗﺮار‬
‫ﻣﻴﮕﻴﺮﻧﺪ و ﺗﻨﻬﺎ در اﻧﺪرزﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﺑﻲ اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻳﺎ ﻣﺠﺎزاﺗﻲ در‬
‫ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪه ﻳﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺠﺎزات اﺧﺮوي اﻧﺪﻛﻲ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻧﻴﺰ ﻛﺴﻲ آﻧﻬﺎ را‬
‫ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ‪،‬در دﺳﺘﻪ دوم ﻣﻼﻛﻬﺎي اﺧﻼﻗﻲ ‪ ،‬ﺟﻨﺒﻪ دﻳﻨﻲ و اﻋﺘﻘﺎدي دارﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬ﺗﻘﺪﻳﺲ‬
‫آﺗﺶ و ﮔﺎو ‪،‬ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻴﺎﻳﺶ و دﻋﺎﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ‪ ،‬ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮدار ‪،‬ﻟﺰوم اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ‬
‫ﻣﺒﺎﻧﻲ دﻳﻦ و ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﺑﺪﻋﺖ در دﻳﻦ ‪ ،‬ﻧﻬﻲ از ﻛﺸﺘﻦ ﮔﺎوان و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن دﻳﻨﻲ‪،‬‬
‫ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري ﺑﺎ ﺳﮓ ﺷﺒﺎن و ﺳﮓ ﭘﺎﺳﺒﺎن و "ﮔﺎو وزرا"‪ 4‬ﻛﺸﺘﻦ "ﺧﺮﻓﺴﺘﺮان"‪ ، 1‬اﻳﻦ اﻓﻌﺎل اﺧﻼﻗﻲ‬
‫‪ - 1‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺷﺘﺮي ﻣﺮدي را ﺑﻜﺸﺪ‪.‬‬

‫‪ - 4‬ﮔﺎو ﻧﺮ ﺷﺨﻢ زن‬
‫از دﺳﺘﻪ اول ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﺘﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻧﺠﺎم ﻓﻌﻞ ﺧﻼف آﻧﻬﺎ ﺟﺰو ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻴﺮود ﻛﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺮگ ارزاﻧﻲ ﻣﻴﺸﻮد و ﻣﺠﺎزات ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ را در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن و ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮ در ﭘﻲ دارد‪ .‬دﺳﺘﻪ‬
‫ﺳﻮم ﻧﻴﺰ اﺣﻜﺎم ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ و ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ راﺑﻄﻪ دوﻟﺖ ﺑﺎ ﻣﻠﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻟﺰوم ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري رﻋﻴﺖ از‬
‫ﺣﺎﻛﻢ ‪،‬رﻋﺎﻳﺖ ﻋﺪاﻟﺖ در ﻗﻀﺎوت ‪،‬ﺳﻔﺎرش ﺑﻪ ﻛﺸﺎورزي ‪ ،‬داﻣﭙﺮوري و ﺻﻨﻌﺘﮕﺮي ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻮﺟﺐ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ در آﻣﺪ دوﻟﺖ ﻣﻴﺸﻮد ‪ ،‬ارداوﻳﺮاف ﺑﺎ ﺳﺘﺎﻳﺶ اﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﻌﻞ اﺧﻼﻗﻲ‬
‫ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺗﺎزه از دﻳﻦ و دوﻟﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد آورده‪ 2‬و اﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺧﻮد ﻣﻮﺟﺐ ﺛﺒﺎت و ﻗﺪرت ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻣﻲ‬
‫ﮔﺮدد و ﺧﻮاﺳﺖ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ اﺳﺖ ‪،‬ﻣﺠﺎزات ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮﻳﻚ از ﮔﻨﺎﻫﺎن در ﻧﻈﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﺖ و ﺧﺸﻦ و وﺣﺸﺘﻨﺎك ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ اﻓﻌﺎل اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻮرد‬
‫ﻧﻈﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪،‬ﮔﺎه رد و ﭘﺎي اﻳﻦ ﻣﺠﺎزات ﻫﺎ در ﻋﺎﻟﻢ واﻗﻊ ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻴﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﭘﻮﺳﺖ ﻛﻨﺪن‬
‫ﻣﺠﺮﻣﺎن و اﻧﺪاﺧﺘﻦ آﻧﻬﺎ در ﻛﻨﺎر ﻣﺎرﻫﺎ و ﻋﻘﺮﺑﻬﺎ ‪ ،‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﭼﻬﺮه ﻧﻈﺎم‬
‫ﻗﻀﺎ و ﺟﺰا در ﻋﺼﺮ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﭘﺲ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺸﺎن‬
‫دﻫﻨﺪه ﻳﻚ ﻧﻮع دﻳﻦ دوﻟﺘﻲ اﺳﺖ ﺗﺎﻣﺮدﻣﻲ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ در ﻛﻨﺎر اﺧﻼق ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﻪ اﺧﻼق‬
‫ﻓﺮدي ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎﺻﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺨﺶ اﺧﻼق ﺧﺎﻧﻮاده ﮔﻲ درﺻﺪ ﺑﺎﻻﻳﻲ از ﻣﻄﺎﻟﺐ‬
‫را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺧﻮد ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺮﻏﻴﺐ ﺗﻮده ﻣﺮدم ﺑﻪ آن ﺷﺪه اﺳﺖ ‪،‬ﭘﻴﺎم ﻫﺎي‬
‫اﺧﻼﻗﻲ ﻛﺘﺎب در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ اوﺳﺘﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده و ﺷﻔﺎف و روﺷﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻳﻦ ﻓﻬﻢ آن را ﺑﺮاي‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪه آﺳﺎن ﻣﻴﻜﻨﺪ ‪ ،‬در اﻧﺪرز ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ و دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﻏﺎﻟﺒﺎ اﺷﺎره اي ﺑﻪ ﭘﺎداش و ﻣﺠﺎزات‬
‫اﻋﻤﺎل ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬وﻟﻲ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﺎ ذﻛﺮ ﭘﺎداش و ﻣﺠﺎزات اﻋﻤﺎل ‪ ،‬ﺧﻮاﻧﻨﺪه را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺧﻮد‬
‫ﺟﺬب و ﺟﻠﺐ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﻪ وﻳﮋه ﺧﻮاﻧﻨﺪه اي ﻛﻪ داراي اﻋﺘﻘﺎد دﻳﻨﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺧﻼﻗﻴﺎت ذﻛﺮ ﺷﺪه در‬
‫ﻛﺘﺎب ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻣﺘﻦ از ﻣﺘﻮن دﻳﮕﺮ ﻣﺜﺎل آوردﻳﻢ ﺑﺎ اﺧﻼﻗﻴﺎت ﻏﺎﻟﺐ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‬
‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ اﺳﺖ واﻳﻦ ﺧﻮد ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻧﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ ﻓﺮد داراي ﻋﻘﺎﻳﺪ‬
‫ﺧﺎص ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺮد ﻳﺎ اﻓﺮادي در زﻳﺮ ﻟﻮاي ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ دﻳﻨﻲ ‪ ،‬دوﻟﺘﻲ واﺣﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ؛ اﻟﺒﺘﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺰﻳﻲ ﮔﺎﻫﻲ ردﭘﺎﻳﻲ از ﺳﻼﻳﻖ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻴﺨﻮرد ﻛﻪ در دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي‬
‫‪ - 1‬ﺟﺎﻧﻮران ﻣﻮذي‬
‫‪ - 2‬ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ﻫﻢ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻨﺎه ﭘﻨﻬﺎن از ﭼﺸﻢ ﺷﻮﻫﺮ ﮔﻮﺷﺖ ﺧﻮردن و ﺑﻪ دﻳﮕﺮان دادن ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻌﺪا‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب اﻓﺰوده ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺣﺠﻢ اﻧﺪك ‪،‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻓﻌﺎل اﺧﻼﻗﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫اﻏﻤﺎض ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻧﻜﺘﻪ آﺧﺮ ﻧﻴﺰ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻼك ﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﺧﺮاﻓﻲ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در‬
‫ﻛﺘﺎب ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺛﻮاب ﻛﺸﺘﻦ ﺧﺮﻓﺴﺘﺮان ‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻐﺎن و دﻳﻦ زرواﻧﻴﺴﻢ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬ﻛﻪ در ﻧﻴﻤﻪ دوم‬
‫دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻣﻜﺘﺐ ﺷﻴﺰ وارد دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ ﺷﺪ و اﻳﻦ ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ زﻣﺎن‬
‫ﻧﮕﺎرش ﻛﺘﺎب در اواﺧﺮ دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ)اﺣﺘﻤﺎﻻ دوره اﻧﻮﺷﻴﺮوان(ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .3-4‬ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ادﺑﻲ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‬

‫‪ .1-3-4‬ردﭘﺎي ﺷﺨﺼﻴﺘﻬﺎي دﻳﻨﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ﻛﺘﺎب‬
‫ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ در ﻣﻴﺎن دﻳﮕﺮﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﻛﻪ در ﺑﺎره ﻣﻌﺮاج ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ‬
‫اﻃﻼﻋﺎت و آﮔﺎﻫﻲ را در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ در ﺑﺮدارد و از اﻳﻦ رو ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻌﺮاﺟﻨﺎﻣﻪ ﭘﻬﻠﻮﻳﺴﺖ و داراي‬
‫ارزش ادﺑﻲ درﺧﻮر ﺧﻮد ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﻜﺘﻪ اي ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺤﻠﻴﻞ ادﺑﻲ اﻳﻦ اﺛﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪان‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﻢ ﻧﺎم ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻛﺘﺎب ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪،‬ﻧﺎم ارداوﻳﺮاف ‪ 24‬ﺑﺎر در ﻛﺘﺎب ﺗﻜﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ ‪،‬‬
‫ارداوﻳﺮاف در ﻓﺮﻫﻨﮓ زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮي ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﮔﺮاز ﻣﻘﺪس اﺳﺖ ؛‪ 1‬ﮔﺮاز در اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻧﺸﺎﻧﻪ زور‬
‫و ﻧﻴﺮوي ﺑﺪﻧﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺑﻨﺪ ‪ 15‬ﺑﻬﺮام ﻳﺸﺖ آﻣﺪه ﻛﻪ ﺑﻬﺮام ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮازي ﺟﻠﻮه ﮔﺮ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد و در ﻓﺮوردﻳﻦ ﻳﺸﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﺴﻮﻧﺖ ﻓﺮزﻧﺪ ﮔﺮاز ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻣﻴﺎن‬
‫ﺷﺎﻫﺰاﮔﺎن و ﻧﺎﻣﻮران اﻳﺮان ﭘﻴﺸﻴﻦ و ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ارﻣﻨﺴﺘﺎن و ﻏﻴﺮه ﺑﻪ ﻧﺎم ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﺮ‬
‫ﻣﻲ ﺧﻮرﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻠﻤﻪ "ورازه "‪ 2‬ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬وراز ﺑﻨﺪه ‪،‬وراز دات ‪،‬ورازﺳﻮرن‬
‫‪،‬ورازﭘﻴﺮوز‪،‬ورازﻣﻬﺮ‪،‬ورازﻧﺮﺳﻲ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ؛‪ 3‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﮕﺎرﻧﺪه اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺎم ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺟﻬﺖ ﻧﺎﻣﻴﺪن‬
‫اﻓﺮاد رﻳﺸﻪ در اوﻟﻴﻦ ﻣﻬﺎﺟﺮت اﻗﻮام آرﻳﺎﻳﻲ در ﻫﺰاره اول و دوم ﻗﺒﻞ از ﻣﻴﻼد ﺑﻪ ﻓﻼت اﻳﺮان دارد ‪،‬‬
‫ﻧﺎﻣﻬﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮﺷﺎﺳﺐ ‪،‬ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ‪،‬زرﺗﺸﺖ و‪ ...‬ﻛﻪ ﻫﺮﻳﻚ در ﺑﺮدارﻧﺪه اﺳﺎﻣﻲ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دوره زﻧﺪﮔﻲ ﭼﺎدر ﻧﺸﻴﻨﻲ و اﻳﻠﻴﺎﺗﻲ اﻗﻮام آرﻳﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪،‬دوره اي ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻛﺸﺎورزي‬
‫‪ - 1‬ﻓﺮه وﺷﻲ ‪ ،‬ﺑﻬﺮام ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮي ‪ ،‬ص ‪53‬‬

‫‪ - 2‬ﮔﺮاز‬
‫‪ - 3‬ﻣﻌﻴﻦ ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ‪ ،‬ﻳﺎدﻧﺎﻣﻪ ﭘﻮر داوود ‪ ،‬ص ‪154‬‬
‫ﭼﻨﺪان ﻧﻤﻮدي ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬در دوره ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ و اﺷﻜﺎﻧﻲ و ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻛﻤﺘﺮ از اﻳﻦ اﺳﺎﻣﻲ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬ﭘﺲ ارداوﻳﺮاف ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ اﺳﻄﻮره اي و ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ اﺳﺖ و ﻧﻤﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻧﺎم ﺷﺨﺼﻲ واﻗﻌﻲ در‬
‫دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا در آن دوره اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ اﺳﺎﻣﻲ راﻳﺞ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎم ارداوﻳﺮاف در اوﺳﺘﺎ ﻧﻴﺰ ذﻛﺮ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻗﺪﻣﺖ آن را ﻻاﻗﻞ ﺑﻪ ﻗﺒﻞ از دوران اﺷﻜﺎﻧﻲ ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘﺴﻮﻧﺪ ﻧﺎم‬
‫وﻳﺮاف ﻳﻌﻨﻲ ‪ :‬ارد ﻳﺎ ارت ‪ ،‬ﻧﺎم اﻳﺰد ﺛﺮوت و ﺗﻮاﻧﮕﺮي اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﻮﻟﻒ ﺑﺮﻫﺎن ﻗﺎﻃﻊ ذﻳﻞ ﻛﻠﻤﻪ اردا ﻣﻲ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﺪ ‪»:‬ﻧﺎم ﻣﻮﺑﺪ و داﻧﺸﻤﻨﺪي اﺳﺖ و او در زﻣﺎن اردﺷﻴﺮ ﺑﺎﺑﻜﺎن ﺑﻮده و ﻓﺎرﺳﻴﺎن او را ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ‬
‫داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ و او را ارداد ﺑﺮ وزن ﻓﺮﻫﺎد ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ و ﭘﺪر او وﻳﺮاف ﻧﺎم داﺷﺘﻪ ‪1«.‬در اوﺳﺘﺎ اﻳﻦ ﻧﺎم ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت اﺷﻲ وﻧﮕﻬﻮ ‪،‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ‪،‬ودر ﻳﺸﺖ ﻫﻔﺪﻫﻢ اﻳﻦ اﻳﺰد ﺑﺎ اوﺻﺎﻓﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﻮدار زﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﺑﺎ ﺷﻜﻮه و ﺟﻼل و ﺛﺮوت اﺳﺖ ﺳﺘﻮده ﺷﺪه وﻳﺸﺘﻲ از ﻛﺘﺎب ﻳﺸﺘﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم ارت ﻳﺸﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﺮﺷﺘﻪ‬
‫اﺧﺘﺼﺎص دارد ‪.‬‬
‫» ارت ﻧﻴﻚ را ﻣﻲ ﺳﺘﺎﻳﻴﻢ ‪ ...‬او را ﺑﺴﺘﻮد زرﺗﺸﺖ ﭘﺎك در آرﻳﺎ وﻳـﺞ ]در ﻛﻨـﺎر رود[داﺋﻴﺘﻴـﺎي‬
‫ﻧﻴﻚ ‪ 2«.‬ص ‪ 195‬در ﻓﺼﻞ ‪ 10‬و ﺑﻨﺪ ‪ 5‬ﻛﺘﺎب ارداوﻳﺮاف را اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻟﻘﺐ داده اﻧﺪ ‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫»و ﮔﻔﺖ ﺧﻮش آﻣﺪي اي ارداوﻳﺮاز دارﻧﺪه ﻫﻴﺰم ﺗﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن ‪«.‬‬
‫اﻳﻦ ﺻﻔﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ارداوﻳﺮاف داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪﻫﺪ ﻛﻪ او ﻣﻮﺑﺪي ﺑﻮده ﻛﻪ اﻳﺮادش اﻳﻦ‬
‫ﺑﻮده ﻛﻪ ﻫﻴﺰم ﺗﺮ ﺑﺮ آﺗﺶ ﻣﻘﺪس ﻣﻴﮕﺬاﺷﺘﻪ و او اﺛﺮ اﻳﻦ ﺧﻄﺎ را ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻨﻜﺮ آن اﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت درﻳﺎﭼﻪ ﺑﺰرﮔﻲ از آب ﻛﺒﻮد در آن دﻧﻴﺎ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﻴﺪاﻧﻴﻢ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﺑﻬﺎم ﺧﻂ ﭘﻬﻠﻮي ﻧﺎم اﻳﻦ ﻣﻮﺑﺪ را ﻣﻲ ﺗﻮان وﻳﺮاب ‪ ،‬وﻳﺮاز و‬
‫وﻳﺮاف ﺧﻮاﻧﺪ ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ درﺑﺎره ﻣﻌﻨﻲ و رﻳﺸﻪ و اﺷﺘﻘﺎق ﻧﺎم ارداوﻳﺮاف ﻛﻪ در ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﻓﺎرﺳﻲ ﻫﻤﻪ‬
‫ﺟﺎ ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺻﻮرت ارداوﻳﺮاف ﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎﻛﻨﻮن داﻧﺸﻤﻨﺪان دو ﻧﻈﺮ داده اﻧﺪ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ » وﺳﺖ‬
‫و ﺑﺎرﺗﻠﻤﻲ آن را وﻳﺮاف ﻳﺎ وﻳﺮاپ ﺧﻮاﻧﺪه و ﻣﺮﻛﺐ از دو ﺟﺰء ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﺟﺰء اول وﻳﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺮد ﻳﺎ‬
‫ﻫﻮش و ﺣﺎﻓﻈﻪ وﺟﺰء دوم را از ادات ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ 4 «.‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن »ﻗﺮاﺋﺖ دوم ﻳﻌﻨﻲ وﻳﺮاز ﻛﻪ‬
‫‪ - 1‬دﻫﺨﺪا‪ ،‬ﻋﻠﻲ اﻛﺒﺮ ‪ ،‬ﻟﻐﺖ ﻧﺎﻣﻪ ‪،‬ج‪ ، 1‬ص ‪1435‬‬

‫‪ - 2‬ﻳﺸﺖ ﻫﺎ ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﭘﻮرداوود‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪، 2‬ص ‪195‬‬
‫‪ - 3‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ژاﻟﻪ آﻣﻮزﮔﺎر ‪ ،‬ص ‪56‬و‪8‬‬
‫‪ - 4‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ رﺣﻴﻢ ﻋﻔﻴﻔﻲ ‪ ،‬ص ‪3‬‬
‫ﺑﺎرﺗﻮﻟﻤﻪ آن را ﺑﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺜﺎﻟﻲ ﻛﻪ از اوﺳﺘﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ viraz‬ﺑﺮﻛﺸﻴﺪه ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﺮده ﻇﺎﻫﺮا از اﻳﻦ‬
‫دوران ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ 1«.‬ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ »:‬ﺟﻬﺎﻧﮕﻴﺮ ﺗﺎوادﻳﺎ ﺟﺰء دوم را ﺻﻮرت‬
‫ﭘﻬﻠﻮي وآژه آب ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ رواج ‪ ،‬روﻧﻖ ‪،‬ﻗﺪرت‪،‬ﭘﺮﺗﻮ ﻳﺎد ﻛﺮده و واژه وﻳﺮاف را ﭘﺮﺗﻮ ﻫﻮش ﺗﺼﻮر ﻣﻲ‬
‫‪2‬‬
‫ﻛﻨﻨﺪ‪«.‬‬
‫اردا ﻟﻘﺐ وﻳﺮاز اﺳﺖ ‪،‬در ﻓﺼﻞ ‪ 17‬ﺑﻨﺪ ‪ 3‬ﻛﺘﺎب ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺳﺮوش اﻫﻼي و اﻳﺰد‬
‫آذر وﻳﺮاز را در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺷﺐ ﻣﺮگ ﻇﺎﻫﺮﻳﺶ ﺑﺎ ﺻﻔﺖ اردا ﻣﻮﺻﻮف ﻛﺮده اﻧﺪ ‪،‬آﻣﻮزﮔﺎر دو اﺻﻄﻼح‬
‫اردا و اﻫﻼي را ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دﻧﻴﺎي ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﻣﻲ داﻧﺪ ‪،‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮ او ﺑﺮ ﺧﻼف ﻧﻈﺮ دوﻣﻨﺎش ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺻﻄﻼح ﺗﺠﺮﻳﺪي ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻲ ﭼﻮن و ﭼﺮا ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دﻧﻴﺎي ﭘﺲ از ﻣﺮگ اﺳﺖ ‪،‬وﻟﻲ ﺧﻮد ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻔﻬﻮم‬
‫ﺣﺎﻟﺖ و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ دﻧﻴﺎي ﭘﺲ از ﻣﺮگ را در ﺑﺮ ﻧﺪارد ‪ ،‬ﻧﺒﻮﻟﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﻋﺘﻘﺎد دارد ﻛﻪ ﻛﻠﻤﻪ اﺷﻮن‬
‫در اوﺳﺘﺎ و ارﺗﺎون در ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺎﺳﺘﺎن و اردا و اﻫﻠﻮ در ﭘﻬﻠﻮي ﻫﻤﻪ ﻳﻜﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت ﭘﺲ از ﻣﺮگ ‪ ،‬ﻧﺒﻮﻟﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ وﻳﮋﮔﻲ ﻋﺮﻓﺎن اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن را روﺷﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪،‬ﺳﺮ‬
‫اﻧﺠﺎم در ﻓﺼﻞ ﻳﻚ ﺑﻨﺪ ‪19‬ﻛﺘﺎب وﻳﺮاز ﻧﺎم دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﻴﺮد اﻳﻦ ﻧﺎم را وه ﺷﺎﭘﻮر ﺧﻮاﻧﺪه اﻧﺪ‬
‫‪،‬اﻳﻦ ﻧﺎم از دﻳﺮ زﻣﺎن از روي ﻣﻬﺮي ﻛﻪ ﻣﻮرﺗﻤﺎن در ‪ 1864‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد و ﻫﺮﺗﺴﻔﻠﺪ آن را درﺳﺖ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪،‬ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري اﻳﻦ ﻧﺎم را داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ وزﻳﺮ‬
‫ﺧﺴﺮو اﻧﻮﺷﻴﺮوان ﺑﻮد ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻔﺴﺮ اوﺳﺘﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎم او در وﻧﺪﻳﺪاد ﭘﻬﻠﻮي‬
‫‪،‬ﻓﺼﻞ ‪ 5‬ﺑﻨﺪ ‪ 34‬و ﻓﺼﻞ ‪ 8‬ﺑﻨﺪ ‪ 22‬آﻣﺪه اﺳﺖ ‪،‬اﻳﻦ ﻟﻘﺐ وه ﺷﺎﭘﻮر ﻛﻪ ﺑﻪ وﻳﺮاز داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ اﺷﺎره اي ﺑﻪ وزﻳﺮ ﺧﺴﺮو اول ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬اﻣﺎ ﻗﺎﺑﻞ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻧﻴﺴﺖ ‪ ،‬ﺑﺎرﺗﻤﻠﻲ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و‬
‫‪3‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ارداوﻳﺮاف را ﻫﻤﻴﻦ وه ﺷﺎﭘﻮر ﺑﺪاﻧﻴﻢ ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ از ﻧﺎم ﻫﺎي ارداوﻳﺮاف و وه ﺷﺎﭘﻮر ﺑﻪ ﻧﺎم اﺳﻜﻨﺪر ﻣﻲ رﺳﻴﻢ ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ ﻧﺨﺴﺖ ﻛﺘﺎب‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺑﺎر ﺗﻜﺮار واﻳﻦ ﻧﺎم ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺻﻔﺎت ﻣﻨﻔﻲ اي ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬روﻣﻲ‪ ،‬ﻣﺼﺮ ﻧﺸﻴﻦ ‪،‬ﭘﺘﻴﺎره ‪،‬ﺑـﺪﺑﺨﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻲ دﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺪﻛﺎر‪ ،‬ﺑﺪﻛﺮدار‪ ،‬ﻫﻤﺮا ه ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻴﺪﻫﺪ ﻛـﻪ زﻣـﺎن ﻧﻮﺷـﺘﺎر ﻛﺘـﺎب در دوره‬

‫‪ - 3‬دﻫﺨﺪا‪،‬ﻋﻠﻲ اﻛﺒﺮ ‪ ،‬ﻟﻐﺖ ﻧﺎﻣﻪ ‪،‬ج‪ ، 1‬ص ‪1435‬‬
‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﭼﺮا ﻛﻪ در دوره اﺳﻼﻣﻲ اﺳﻜﻨﺪر ﻣﻨﻔﻮر ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺑﻪ اﺳﻜﻨﺪر ﻣﺤﺒﻮب ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎم دﻳﮕﺮ ﻳﺎد ﺷﺪه در ﻓﺼﻞ ﻧﺨﺴﺖ ﻛﺘﺎب آذرﺑﺎد ﻣﻬﺮ ﺳﭙﻨﺪان اﺳﺖ ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﺎم ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﻫﺎي آذرﺑﺎد ﻣﺎر ﺳﭙﻨﺪان و آذر ﺑﺎد ﻣﺎﻧﺴﺮ ﺳﭙﻨﺪان ﻧﻴﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ ‪،‬ﻋﻔﻴﻔﻲ ﮔﺰﻳﻨﻪ آﺧﺮ را ﺗﺮﺟﻴﺢ داده و‬
‫در ﺗﻮﺿﻴﺢ آن ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ‪ »:‬ﻣﺎﻧﺴﺮ ﺳﭙﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻼم ﻣﻘﺪس و ﮔﻔﺘﺎر اﻳﺰدي اﺳﺖ ‪.‬ﺟﺰء اول اﻳﻦ‬
‫واژه در اوﺳﺘﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻨﺜﺮ و در ﭘﻬﻠﻮي ﻣﺎﻧﺴﺮ و ﺟﺰء دوم ﺳﭙﻨﺖ و روي ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻼم‬
‫ﻣﻘﺪس ﻳﺎ ﮔﻔﺘﺎر اﻳﺰدي اﺳﺖ و از آن اﻳﺰدي ﻫﻢ اراده ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬در ﮔﺎﺗﺎﻫﺎ ﻣﻨﺜﺮن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﺎر اﻳﺰدي را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ «‪ .1‬وي ﻳﻜﻲ از ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮﺑﺪان زﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻴﺸﻤﺎري ﺑﻪ آﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ و ﭘﻴﺶ از ارداوﻳﺮاف ﻣﺮدم را از ﺷﻚ و دودﻟﻲ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ ﻧﺠﺎت داده اﺳﺖ‪ ،‬داراب ﻫﺮﻣﺰد در رواﻳﺎت ﭘﻬﻠﻮي درﺑﺎره او ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﺪ‪»:‬ﻣﻮﺑﺪان ﻣﻮﺑﺪ آذر ﺑﺎد ﻣﻬﺮﺳﻔﻨﺪ ﮔﻔﺖ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ را ﺑﺮاﺳﺘﻲ و درﺳﺘﻲ دﻳﻦ ﭘﺎك و ﻧﻴﻚ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎ‬
‫ﺷﻜﻲ اﺳﺖ ﻣﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﻢ ‪،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻧﺪك ﺗﺮدﻳﺪي داﺷﺘﻨﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ‬
‫ﻣﻴﺨﻮري آذرﺑﺎد ﮔﻔﺖ ‪:‬آﻧﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﻧﻪ ﻣﻦ روي ﺑﺮ ﻣﻦ ﺑﮕﺬارﻳﺪ و ﻣﻦ در ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﺳﺮ و ﺗﻦ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ‬
‫آﻧﮕﺎه روي ﮔﺪاﺧﺘﻪ ﺑﺮ روي ﺳﻴﻨﻪ ﻣﻦ ﺑﺮﻳﺰﻳﺪ اﮔﺮ ﺳﻮﺧﺘﻢ ﺷﻤﺎ راﺳﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴﺪ و اﮔﺮ ﻧﺴﻮﺧﺘﻢ ﻣﻦ‬
‫راﺳﺖ ﻛﺮدارم و ﺷﻤﺎ را ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻪ دﺳﺖ از ﻛﺠﺮوي ﺑﺪارﻳﺪ و ﺑﻪ دﻳﻦ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎ ﭘﺎﻳﺪار ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫ﮔﻤﺮاﻫﺎن اﻳﻦ ﺷﺮط ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ آذرﺑﺎد در ﭘﻴﺶ ﻫﻔﺘﺎد ﻫﺰار ﻣﺮد ﺳﺮ و ﺗﻦ ﺑﺸﺴﺖ و ﻧﻪ ﻣﻦ روي‬
‫ﮔﺪاﺧﺘﻪ ﺑﺮ ﺳﻴﻨﻪ او رﻳﺨﺘﻨﺪ و او را ﻫﻴﭻ رﻧﺠﻲ ﻧﺮﺳﻴﺪ ﭘﺲ از ﻫﻤﻪ ﺷﺒﻬﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ وﺑﻪ دﻳﻦ ﭘﺎك ﺑﻲ‬
‫‪2‬‬
‫ﮔﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ و اﻋﺘﺮاف ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻧﺴﺐ اﻳﻦ ﺷﺨﺺ در ﺑﻨﺪﻫﺶ ﺑﻪ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﭘﺎدﺷﺎه ﭘﻴﺸﺪادي ﻣﻲ رﺳﺪ و زﻣﺎن زﻧﺪﮔﻲ آذر ﺑﺎد‬
‫را دوران ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺷﺎﭘﻮر دوم ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪ ‪ ،‬وﺳﺖ ﻧﻈﺮ ﻣﻴﺪﻫﺪ ‪» :‬ﻛﻪ آذر ﺑﺎد در ﺳﺎل ‪ 290‬ﻣﻴﻼدي‬
‫ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه و در ﺳﺎل ‪ 320‬ﺑﻪ درﺟﻪ ﻣﻮﺑﺪان ﻣﻮﺑﺪ رﺳﻴﺪه و درﺳﺎل ‪ 371‬در ﺳﻦ ‪ 81‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺑﻪ‬
‫رﺣﻤﺖ اﻳﺰدي ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ ‪ ،‬از آذرﺑﺎد آﺛﺎري ﺑﺠﺎ ﻣﺎﻧﺪه ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ رﺳﺎﻟﻪ اي ﺑﻨﺎم‬
‫اﻧﺪرز آذرﺑﺎد ﻣﻬﺮاﺳﭙﻨﺪان اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﻨﻲ اﻧﺪرز ﮔﻮﻧﻪ دارد «‪.3‬‬
‫‪ - 1‬ﻋﻔﻴﻔﻲ ‪،‬رﺣﻴﻢ‪ ،‬اﺳﺎﻃﻴﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ ‪ ،‬ص ‪618‬‬

‫‪ - 2‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ رﺣﻴﻢ ﻋﻔﻴﻔﻲ ‪، ،‬ص‪5‬‬
‫‪ - 3‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪5‬‬
‫در ﻓﺼﻮل ‪1‬و‪2‬و‪ 11‬ﻛﺘﺎب ﻧﺎم زرﺗﺸﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎ ‪،‬ﺑﺎ ﺻﻔﺖ ﺳﭙﻴﺘﻤﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻧﺎم ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ در ﻓﺼﻮل ‪ 2‬و ‪ 11‬ﻛﺘﺎب ذﻛﺮ ﺷﺪه ‪» ،‬ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ ﭘﺴﺮ ﻟﻬﺮاﺳﺐ از ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن‬
‫ﻛﻴﺎﻧﻲ و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن و ﺣﺎﻣﻲ زرﺗﺸﺖ و ﻣﺮوج آﻳﻴﻦ اوﺳﺖ ‪.‬درﻛﺘﺎﺑﻬﺎي دﻳﻨﻲ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن از اﻳﻦ ﭘﺎدﺷﺎه‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﻦ رﻓﺘﻪ و ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ از او ﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ «‪ .1‬ﻧﺎم اﻳﻦ ﻓﺮد در ﻳﺸﺘﻬﺎي اوﺳﺘﺎ ﻧﻴﺰ آﻣﺪه‬
‫و زرﺗﺸﺖ او را ﺳﺘﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮدوﺳﻲ و ﻳﺎدﮔﺎر زرﻳﺮان ﺷﺮح ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ دﻳﻦ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ و ﺟﻨﮕﻬﺎي وي ﺑﺎ ﺗﻮراﻧﻴﺎن ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» اﻳﻦ را ﻳﺎدﮔﺎر زرﻳﺮان ﺧﻮاﻧﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﮕﺎه ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ ﺷﺎه ﺑـﺎ ﭘﺴـﺮان ‪ ،‬ﺑـﺮادران‬
‫‪2‬‬
‫‪،‬ﺧﺎﺻﺎن ﺧﻮﻳﺶ اﻳﻦ دﻳﻦ وﻳﮋه ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن را از ﻫﺮﻣﺰد ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ‪«.‬‬
‫ﻓﺮدوﺳﻲ در ﺑﺎره دﻳﻦ ﭘﺬﻳﺮي ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺮوده‪:‬‬
‫»ﭼﻮ ﺑﺸﻨﻴﺪ از او)زرﺗﺸﺖ( ﺷﺎه ﺑﻪ دﻳﻦ ﺑﻪ – ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ از او دﻳﻦ و آﻳﻴﻦ ﺑﻪ‬
‫‪3‬‬
‫ﻧﺒﺮده ﺑﺮادرش ‪،‬ﻓﺮخ زرﻳﺮ – ﻛﺠﺎ ژﻧﺪه ﭘﻴﻞ آورﻳﺪي ﺑﻪ زﻳﺮ‪«.‬‬
‫وﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪:‬‬
‫»ﺳﺮ ﻧﺎﻣﺪاران اﻳﺮان ﺳﭙﺎه ‪ -‬ﮔﺮان ﻣﺎﻳﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﻟﻬﺮ اﺳﭗ ﺷﺎه‬
‫ﻛﻪ ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ ﺧﻮاﻧﻨﺪش اﻳﺮاﻧﻴﺎن – ﺑﺒﺴﺖ او ﻳﻜﻲ ﻛﺸﺘﻴﻲ ﺑﺮﻣﻴﺎن‬
‫ﺑﺮادرش ﻧﻴﺰ آن ﺳﻮار دﻟﻴﺮ – ﺳﭙﻬﺪار اﻳﺮان ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺶ زرﻳﺮ‬
‫ﻫﻤﻪ ﭘﻴﺶ او ]زرﺗﺸﺖ[دﻳﻦ ﭘﮋو آﻣﺪﻧﺪ – ﺑﺪان ﭘﻴﺮ ﺟﺎدو ﺳﺘﻮه آﻣﺪﻧﺪ‬
‫‪4‬‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺳﺮ ﺑﻪ ﺳﺮ دﻳﻦ اوي – ﺟﻬﺎن ﭘﺮ ﺷﺪ از رﺳﻢ و آﻳﻴﻦ اوي ‪«.‬‬
‫در ﻣﺘﻮن زرﺗﺸﺘﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪:‬ﻳﺎدﮔﺎر زرﻳﺮان ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ ﺷﺨﺼﻲ دﻳﻨﺪار و ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻌﺮﻓـﻲ ﺷـﺪه اﻣـﺎ در‬
‫ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮدوﺳﻲ ﻓﺮدي ﺟﺎه ﻃﻠﺐ و ﻣﺴﺘﺒﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در راه رﺳﻴﺪن ﺑـﻪ ﭘﺎدﺷـﺎﻫﻲ اﻳـﺮان دوﺳـﺘﺎن‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﺶ ﻣﺎﻧﻨﺪ رﺳﺘﻢ و زال و ﺣﺘﻲ ﭘﺴﺮش اﺳﻔﻨﺪﻳﺎر را ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ اﻣﻴﺎل ﺧﻮد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ‪ 11‬ﻛﺘﺎب دوﺑﺎر ﻧﺎم ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ وزﻳﺮ ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ ‪،‬داﻣﺎد زرﺗﺸﺖ و‬
‫‪ - 1‬ﻫﻤﺎن ‪،‬ص‪34‬‬
‫‪ - 2‬ﻳﺎدﮔﺎر زرﻳﺮان ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻳﺤﻴﻲ ﻣﺎﻫﻴﺎر ﻧﻮاﺑﻲ ‪ ،‬ص ‪44‬‬
‫‪ - 3‬ﻓﺮدوﺳﻲ ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ‪ ،‬ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ ژول ﻣﻮل ‪ ،‬ص ‪404‬‬
‫‪ - 4‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪405‬‬
‫از ﺧﺮدﻣﻨﺪان ودوﻟﺘﻤﻨﺪان زﻣﺎن ﺧﻮد ﺑﻮده اﺳﺖ ‪:‬‬

‫»ﭘﺲ ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ ﺷﺎه ﺑﻪ ﻛﻲ ﮔﺎه ﻧﺸﻴﻨﺪ و ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ "ﺑﻴﺪﺧﺶ"‪ 1‬ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ‪ ،‬ﮔﻮﻳﺪ ﻛـﻪ ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﻦ داﻧﻢ ﻛﻪ ﺗﻮ ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ داﻧﺎ و ﺑﻴﻨﺎ و ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ‪«.‬‬
‫در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮدوﺳﻲ ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ ﻣﻮﺑﺪ ﻣﻮﺑﺪان ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» ﺑﺸﺪ ﺷﻬﺮﻳﺎر از ﻣﻴﺎن ﺳﭙﺎه – ﻓﺮود آﻣﺪ از ﺑﺎره ﺑﺮ ﺷﺪ ﺑﻪ ﮔﺎه‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ او ﮔﺮاﻧﻤﺎﻳﻪ ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ را – ﻛﺠﺎ رﻫﻨﻤﻮن ﺑﻮد ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ را‬
‫ﺳﺮ ﻣﻮﺑﺪان ﺑﻮد و ﺷﺎه ردان – ﭼﺮاغ ﺑﺰرﮔﺎن و اﺳﭙﻬﺒﺪان‬
‫ﭼﻨﺎن ﭘﺎك ﺗﻦ ﺑﻮد و ﭘﺎﻛﻴﺰه ﺟﺎن – ﻛﻪ ﺑﻮدي ﺑﺮ او آﺷﻜﺎرا ﻧﻬﺎن‬
‫‪3‬‬
‫ﺳﺘﺎره ﺷﻨﺎس و ﮔﺮاﻧﻤﺎﻳﻪ ﺑﻮد – اﺑﺎ او ﺑﻪ داﻧﺶ ﻛﺮا ﭘﺎﻳﻪ ﺑﻮد‪« .‬‬
‫در ﻛﺘﺎب ﻫﺎي دﻳﻨﻲ زرﺗﺸﺘﻲ ﺑﻪ ﻓﺮوﻫﺮ ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ درود ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه ‪،‬ﻳﻜﻲ از ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي‬
‫ﻛﻪ ﺟﺎﻣﺎﺳﺒﻨﺎﻣﻪ ﻧﺎم دارد ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺘﻦ ﺣﺎوي ﭘﺎﺳﺦ ﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ‬
‫ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺎي ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ داده اﺳﺖ ‪ ،‬اﻳﺴﺪواﺳﺘﺮزرﺗﺸﺖ‪،‬ﻧﺎم ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﭘﺴﺮ زرﺗﺸﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ در‬
‫ﻓﺼﻞ ‪ 11‬ﻛﺘﺎب ﺑﻪ وي اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ‪،‬زرﺗﺸﺖ ﺳﻪ ﭘﺴﺮ داﺷﺖ ﻛﻪ »در آﻳﻴﻦ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن ﻫﺮﻳﻚ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﻴﺸﻮاي ﻳﻜﻲ از ﻃﺒﻘﺎت زﻳﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ – 1 :‬اﻳﺴﺪو اﺳﺘﺮ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﻴﺸﻮاي روﺣﺎﻧﻴﺎن‬
‫‪ -2‬اروﺗﺪﻧﺮ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﻴﺸﻮاي ﺑﺮزﮔﺮان ‪ -3‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭼﻬﺮ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﻴﺸﻮاي ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ‪ 4«.‬در ﻓﺮوردﻳﻦ‬
‫ﻳﺸﺖ ﻓﺮوﻫﺮ آﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬
‫» ﻓﺮوﻫﺮ ﭘﺎﻛﺪﻳﻦ اﻳﺴﺪواﺳﺘﺮ ﭘﺴﺮ زرﺗﺸﺖ را ﻣﻲ ﺳﺘﺎﻳﻴﻢ ﻓﺮوﻫﺮ ﭘﺎﻛﺪﻳﻦ اروﺗﺪﻧﺮ ﭘﺴﺮ زرﺗﺸـﺖ‬
‫‪5‬‬
‫را ﻣﻲ ﺳﺘﺎﻳﻴﻢ ﻓﺮوﻫﺮ ﭘﺎك دﻳﻦ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭼﻬﺮ ﭘﺴﺮ زرﺗﺸﺖ را ﻣﻲ ﺳﺘﺎﻳﻴﻢ‪«...‬‬
‫در ﺑﺨﺶ ‪ 20‬ﺑﻨﺪﻫﺶ ﻧﺎم ﻓﺮزﻧﺪان زرﺗﺸﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه وﻇﺎﻳﻒ ﻫﺮ ﻳﻚ ﭼﻨﻴﻦ ﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫‪»:‬از زرﺗﺸﺖ ﺳﻪ ﭘﺴﺮ و ﺳﻪ دﺧﺘﺮ زاده ﺷﺪ ‪ .‬ﻳﻜﻲ اﻳﺴﺘﻮاﺳﺘﺮ و ﻳﻜﻲ اوروﺗﺘﻨﺮ و ﻳﻜﻲ وروﭼﻬﺮ ﻛﻪ‬
‫‪ - 1‬ﺻﺪر اﻋﻈﻢ‬
‫‪ - 2‬ﻳﺎدﮔﺎر زرﻳﺮان ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻳﺤﻴﻲ ﻣﺎﻫﻴﺎر ﻧﻮاﺑﻲ ‪ ،‬ص ‪53‬‬
‫‪ - 3‬ﻓﺮدوﺳﻲ ‪،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ‪ ،‬ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ ژول ﻣﻮل ‪ ،‬ص ‪408‬‬
‫‪ - 5‬ﻳﺸﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﭘﻮرداوود ‪ ،‬ج ‪ ، 2‬ص ‪83‬‬
‫اﻳﺴﺘﻮ اﺳﺘﺮ آﺳﺮون ‪ ،‬ﻣﻮﺑﺪان ﻣﻮﺑﺪ ﺑﻮد ‪ .‬ﺑﻪ ﻳﻚ ﺻﺪ ﺳﺎﻟﮕﻲ دﻳﻦ در ﮔﺬﺷﺖ ‪.‬اوروﺗﺘﻨﺮ واﺳﺘﺮﻳﻮش‬
‫]ﺑﻮد[ و ﺳﺮور ورﺟﻤﻜﺮد ﻛﻪ زﻳﺮ زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ‪ ،‬وروﭼﻬﺮ ارﺗﺸﺘﺎر و ﺳﭙﺎه ﺳﺎﻻر ﭘﺸﻴﻮﺗﻦ ﮔﺸﺘﺎﺳﭙﺎن ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﮔﻨﮓ دژ ﺧﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻮد ‪.‬ﺳﻪ دﺧﺘﺮ زرﺗﺸﺖ ﻳﻜﻲ ﻓﺮﻳﻦ ‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﺳﺮﻳﺖ و ﻳﻜﻲ ﭘﻮرﭼﻴﺴﺖ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻮد‪«.....‬‬
‫ﻧﺎم ﺑﺮدن ارداوﻳﺮاف ﺗﻨﻬﺎ از ﻳﻚ ﭘﺴﺮ ﻋﻼوه ﺑﺮ دﻟﻴﻞ ﺑﺰرگ ﺑﻮدن وي ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه اﻫﻤﻴﺖ‬
‫ﻃﺒﻘﻪ روﺣﺎﻧﻴﺎن دارد ﻛﻪ در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﭘﺲ از ﺷﺎه ودرﺑﺎرﻳﺎن در راس ﻃﺒﻘﺎت ﺟﺎي داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎم ﻛﻴﻮﻣﺮث در ﻓﺼﻞ ‪ 11‬ﻛﺘﺎب آﻣﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬وي در اﺳـﻄﻮره آﻓـﺮﻳﻨﺶ زرﺗﺸـﺘﻲ ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ‬
‫اﻧﺴﺎن روي زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ‪،‬در ﻓﺮوردﻳﻦ ﻳﺸﺖ درﺑﺎره وي ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه‪ » :‬ﻛﻴﻮﻣﺮث ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ‬
‫‪2‬‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺎر و آﻣﻮزش اﻫﻮراﻣﺰدا ﮔﻮش ﻓﺮا داد و ﻧﮋاد اﻳﺮان از ﭘﺸﺖ اوﺳﺖ ‪«.‬‬
‫‪3‬‬
‫در ﺑﻨﺪﻫﺶ ﺷﺸﻤﻴﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺧﻠﻖ ﻛﻴﻮﻣﺮث اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﻔﺘﺎد روز از "رام روز"‬
‫‪5‬‬
‫ﻣﺎه دي ﺗﺎ "اﻧﻴﺮان روز"‪ 4‬ﻣﺎه اﺳﻔﻨﺪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد ‪.‬‬
‫ﻓﺮدوﺳﻲ در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻛﻴﻮﻣﺮث را اوﻟﻴﻦ ﺷﺎه ﻳﺎد ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺪت ﺳﻲ ﺳﺎل ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﻛﺮد و‬
‫ﭘﺴﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﻴﺎﻣﻚ داﺷﺖ ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ دﻳﻮان ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﺎم ﻓﺮﺷﻮﺳﺘﺮ ﺑﺮادر ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ و ﭘﺪر زن زرﺗﺸﺖ در ﻓﺼﻞ ‪ 11‬ﻛﺘﺎب آﻣﺪه اﺳﺖ وي ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه‬
‫ﺑﺮادرش ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ وزارت ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ را داﺷﺘﻪ اﻧﺪ و در ﻛﺘﺐ دﻳﻨﻲ زرﺗﺸﺘﻲ از او و ﺑﺮادرش ﻳﺎد ﺷﺪه و‬
‫ﺑﻪ ﻓﺮوﻫﺮ آﻧﻬﺎ درود ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫» ‪...‬ﻓﺮوﻫﺮ ﭘﺎﻛﺪﻳﻦ ﻓﺮﺷﻮﺷﺘﺮ ]از ﺧﺎﻧـﺪان[ﻫـﻮو را ﻣﻴﺴـﺘﺎﻳﻴﻢ‪ ،‬ﻓﺮوﻫـﺮ ﭘﺎﻛـﺪﻳﻦ ﺟﺎﻣﺎﺳـﺐ از‬
‫‪6‬‬
‫ﺧﺎﻧﺪان ﻫﻮو را ﻣﻲ ﺳﺘﺎﻳﻴﻢ ﻓﺮوﻫﺮ ﭘﺎﻛﺪﻳﻦ اوار اﺷﺘﺮي را ﻣﻲ ﺳﺘﺎﻳﻴﻢ ‪«.‬‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺟﺪول ﭘﻴﻮﺳﺖ )‪ (3-5‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻧﺎﻣﻲ ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ارداوﻳﺮاف ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺷﺨﺺ اول ﻛﺘﺎب اﺳﺖ و ﺳﻴﺮ ﺣﻮادث ﺣﻮل و ﺣﻮش وي ﻣﻲ ﭼﺮﺧﺪ ‪ ،‬ﻧﺎم ﻫﺎي ﭘﺮﺗﻜﺮار دﻳﮕﺮ ﺑﻪ‬
‫‪- 1‬دادﮔﻲ ‪ ،‬ﻓﺮﻧﺒﻎ ‪ ،‬ﺑﻨﺪﻫﺶ ‪ ،‬ﮔﺰارش ﻣﻬﺮداد ﺑﻬﺎر ‪ ،‬ص ‪152‬‬

‫‪ - 3‬روز ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ ﻣﺎه زرﺗﺸﺘﻲ‬
‫‪ - 4‬روز ﺳﻲ ام ﻣﺎه زرﺗﺸﺘﻲ‬
‫‪ - 5‬دادﮔﻲ ‪،‬ﻓﺮﻧﺒﻎ‪ ،‬ﺑﻨﺪﻫﺶ ‪ ،‬ﮔﺰارش ﻣﻬﺮداد ﺑﻬﺎر ‪ ،‬ص‪41‬‬
‫‪ - 6‬ﻳﺸﺖ ﻫﺎ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﭘﻮرداوود ‪ ،‬ج ‪ ، 2‬ص ‪88‬‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻫﻤﻴﺖ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ :‬زرﺗﺸﺖ – ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ و ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻪ ﺗﻦ از ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻫﺎي ﻛﻠﻴـﺪي‬
‫آﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺘﻨﺪ و ﺗﻜﺮار ﻧﺎم آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه درﺟﻪ اﻫﻤﻴﺖ دﻳﻨﻲ ﻛﺘﺎب ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .2-3-5‬ردﭘﺎي اﻳﺰدان واﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان زرﺗﺸﺘﻲ در ﻛﺘﺎب‬

‫اﻳﺰدان ﻧﺎم ﻳﻚ دﺳﺘﻪ از ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻫﺎي آﻳﻴﻦ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ وﻇﻴﻔﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﻜﺎري ﺑﺎ‬
‫اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان در اداره اﻣﻮر ﺟﻬﺎن اﺳﺖ ‪ ،‬در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﻛﺘﺎب اوﺳﺘﺎ و ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﻧﺎم اﻳﻦ اﻳﺰدان ﻛﻪ‬
‫ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ ﮔﺎه ﺑﻪ ﻫﺰاران ﻋﺪد ﻣﻲ رﺳﺪ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺷﺪه اﻧﺪ ‪ ،‬اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان ﻧﻴﺰ ﻧﺎم ﻳﻜﺪﺳﺘﻪ از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن آﻳﻴﻦ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺟﺎوﻳﺪاﻧﺎن ﻣﻘﺪس ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان ﻫﻔﺖ و‬
‫ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ :‬ﺑﻬﻤﻦ ‪ ،‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ ،‬ﺷﻬﺮﻳﻮر ‪،‬ﺳﭙﻨﺪارﻣﺬ‪،‬ﺧﺮداد‪،‬اﻣﺮداد‪ ،‬ﻛﻪ ﮔﺎه اﻫﻮرا ﻣﺰدا وﮔﺎه‬
‫ﺳﭙﻨﺪ ﻣﻴﻨﻮ در راس آﻧﻬﺎ ﻗﺮار دارد و ﮔﺎه اﻳﺰد ﺳﺮوش ﻫﻔﺘﻤﻴﻦ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دﻫﺪ ‪ »1.‬از اﻳﻦ ﺷﺶ‬
‫‪2‬‬
‫اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪ ‪ ،‬ﺳﻪ اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﺮﻳﻨﻪ و ﺳﻪ اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪ آﺧﺮﻳﻦ ﻣﺎدﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آﻣﺪه اﻧﺪ ‪«.‬‬
‫ﻧﺎم اﻳﺰد ﺳﺮوش واﻳﺰد آذر ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﻤﻪ اﻳﺰدان و اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان زرﺗﺸﺘﻲ در ﻛﺘﺎب ﺗﻜﺮار‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ و دﻟﻴﻞ آن ﻧﻴﺰ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ دو اﻳﺰد در دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ ﻣﻘﺎﻣﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ دارﻧﺪ و ﻣﻌﺮاج‬
‫ارداوﻳﺮاف ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫﻲ اﻳﻦ دو اﻳﺰد اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪،‬ﺳﺮوش ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﻓﺮﻳﺪه اورﻣﺰد ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ او‬
‫را ﻣﻲ ﺳﺘﺎﻳﺪ ‪،‬او ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﻳﺰدان آﻳﻴﻦ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن و ﻧﻤﻮدار اﻃﺎﻋﺖ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري واز ﺣﻴﺚ‬
‫ﻣﻘﺎم ﺑﺎ اﻳﺰد ﻣﻬﺮ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ در ﻛﺘﺎب ﻫﺎي دﻳﻨﻲ زرﺗﺸﺘﻲ ﺳﺮوش از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ روز‬
‫واﭘﺴﻴﻦ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬وﻇﻴﻔﻪ اﻳﻦ ﻓﺮﺷﺘﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ راه و رﺳﻢ‬
‫ﺑﻨﺪﮔﻲ را ﺑﻪ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎن ﺑﻴﺎﻣﻮزد ‪.‬‬
‫»ﺳﺮوش ﺑﺮ ﭘﻴﻤﺎن اورﻣﺰد و اﻫﺮﻳﻤﻦ ﻧﻴﺰ ﻧﻈﺎرت دارد ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﭘﺎداش دادن ﻫﻤﺮاه اﺷﻲ‬
‫اﺳﺖ در ادﺑﻴﺎت ﭘﻬﻠﻮي ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت آﺧﺮﻳﻦ اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪ ﻧﻴﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ رﻗﻴﺐ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ او دﻳﻮ‬
‫ﺧﺸﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺮوش او را در ﭘﺎﻳﺎن دوازده ﻫﺰار ﺳﺎل از ﻣﻴﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮد ﻧﮕﻬﺒﺎن آﺗﺶ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‬
‫‪ - 1‬ﻋﻔﻴﻔﻲ ‪ ،‬رﺣﻴﻢ ‪ ،‬اﺳﺎﻃﻴﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ ‪،‬ص‪442‬‬

‫‪ - 2‬ﻻﻫﻴﺠﻲ ‪،‬ﺷﻬﻼ ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻫﻮﻳﺖ زن اﻳﺮاﻧﻲ در ﮔﺴﺘﺮه ﭘﻴﺶ ﺗﺎرﻳﺦ و ﺗﺎرﻳﺦ ‪ ،‬ص ‪276‬‬
‫‪1‬‬
‫و ﺑﺮ دﺳﺖ راﺳﺖ ﻣﻬﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪«.‬‬
‫ﺳﺮوش ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺣﺎﻣﻲ در ﻣﺎﻧﺪﮔﺎن اﺳﺖ ‪،‬دراوﺳﺘﺎ آﻣﺪه ﻛﻪ ﺳﺮوش ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺳﺘﺎﻳﺶ اورﻣﺰد را ﺑﺠﺎ آورد و ﻳﺸﺘﻲ در اوﺳﺘﺎ ﺑﻪ ﺳﺘﺎﻳﺶ وي اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫اﻳﺰد آذر ﻧﻴﺰ در اوﺳﺘﺎ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﭘﺴﺮ اورﻣﺰد ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه و واﺳﻄﻪ ﺗﻘﺮب ﺑﻪ اورﻣﺰد ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ در‬
‫ﻳﺴﻨﺎ ‪ 25‬ﺑﻨﺪ ‪ 7‬اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬
‫» آذر ﭘﺴﺮ اﻫﻮراﻣﺰدا را ﻣﻲ ﺳﺘﺎﻳﻴﻢ ‪ ،‬ﺗﺮا اي آذر ﻣﻘﺪس و ﭘﺴﺮ اﻫﻮرا ﻣﺰدا و ﺳﺮور راﺳﺘﻲ ﻣﺎ‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﻲ ﺳﺘﺎﻳﻴﻢ ﻫﻤﻪ اﻗﺴﺎم آﺗﺶ را ﻣﺎ ﻣﻲ ﺳﺘﺎﻳﻴﻢ ‪«.‬‬
‫در ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي از ﭘﻨﺞ ﮔﻮﻧﻪ آﺗﺶ ﻳﺎد ﺷﺪه ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ :‬آﺗﺶ ﺑﻬﺮام – آﺗﺸﻲ ﻛﻪ در ﻛﺎﻟﺒﺪ‬
‫اﻧﺴﺎن اﺳﺖ – آﺗﺸﻲ ﻛﻪ در رﺳﺘﻨﻲ ﻫﺎ و ﭼﻮب ﻫﺎ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ – "آذرﺧﺶ" ‪ –3‬آﺗﺸﻲ ﻛﻪ در‬
‫‪4‬‬
‫ﮔﺮزﻣﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ اورﻣﺰد اﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫در ﺗﻘﻮﻳﻢ زرﺗﺸﺘﻲ روز ﻧﻬﻢ ﻫﺮ ﻣﺎه و ﻣﺎه ﻧﻬﻢ ﺳﺎل ﺷﻤﺴﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم اﻳﻦ ﻓﺮﺷﺘﻪ اﺳﺖ و‬
‫ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ اﻳﻦ روز و ﻣﺎه ﺑﺮ ﻋﻬﺪه اوﺳﺖ ‪،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در آذر روز از ﻣﺎه آذر ﮔﺎن زرﺗﺸﺘﻴﺎن ﺟﺸﻦ آذرﮔﺎن‬
‫ﺑﺮﮔﺰار ﻣﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ‪ 3‬دو اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪ زرﺗﺸﺘﻲ‪ 5‬ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬زﻧﺪ ﺧﺮده اوﺳﺘﺎ ﻓﺼﻮﻟﻲ را ﺑﻪ ﺳﺘﺎﻳﺶ اﻳﻦ‬
‫دو اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪ اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ‪،‬اﻳﻦ دو ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ‬
‫اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان از آﻧﻬﺎ ﻛﻤﺘﺮ اﺳﻢ ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﺧﺮداد» از ﻛﻠﻤﻪ ﻫﺮو ﻣﺸﺘﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﺎﺗﺎﻫﺎ و‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎي اوﺳﺘﺎ ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺘﻌﻤﺎل ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﺎﻣﻞ و ﺗﻤﺎم و ﺑﻲ ﻧﻘﺺ و ﺑﻲ ﻋﻴﺐ ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ‪ ...‬و اﻣﺮداد ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻲ ﻣﺮﮔﻲ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﺟﺎوداﻧﻲ اﻳﻦ دو ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻣﻈﻬﺮ ﻛﻤﺎل و دوام‬
‫اﻫﻮرا ﻣﺰدا ﻫﺴﺘﻨﺪ «‪ .6‬ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺎﺗﺎ ﻫﺎ اﻫﻮراﻣﺰدا ﺧﻮﺷﻲ ﺧﺮداد و ﺟﺎوداﻧﻲ اﻣﺮداد را ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﻲ ﺑﺨﺸﺪ‬
‫ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﭘﻨﺪار و ﮔﻔﺘﺎر و ﻛﺮدارش ﺑﺮ ﻃﺒﻖ آﻳﻴﻦ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬در ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺎدي ﭘﺮﺳﺘﺎري آب ﺑﺎ‬
‫‪ - 1‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪277‬‬

‫‪ - 2‬ﻳﺸﺖ ﻫﺎ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﭘﻮرداوود ‪ ، ،‬ج ‪ ، 1‬ص ‪510‬‬
‫‪ - 3‬رﻋﺪ و ﺑﺮق‬
‫‪ - 5‬ﺧﺮداد و اﻣﺮداد‬
‫ﺧﺮداد و ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ﮔﻴﺎه ﺑﺎ اﻣﺮداد ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در اوﺳﺘﺎ ﻳﺸﺖ ﭼﻬﺎرم از آن ﺧﺮداد اﺳﺖ و»‬
‫اﻳﺰد ﺗﺸﺘﺮ و اﻳﺰد ﻓﺮوردﻳﻦ واﻳﺰد ﺑﺎد از ﻫﻤﻜﺎران ﺧﺮداد ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﻳﺰد رﺷﻦ و اﻳﺰد اﺷﺘﺎد و اﻳﺰد‬
‫زاﻣﻴﺎد از ﻳﺎران و ﻫﻤﻜﺎران اﻣﺮداد ﺷﻤﺮده ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ «‪ 1.‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﺗﻌﺪاد‬
‫اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان ‪ 7‬ﺗﻦ اﺳﺖ و ﺧﺮداد ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ آب و اﻣﺮداد ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﻴﻤﺮﮔﻲ و ﺟﺎوداﻧﮕﻲ ﺧﺎﻟﻖ‬
‫رﺳﺘﻨﻴﻬﺎ ﺳﺖ ‪ ،‬اﻳﻦ دو اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪ در اﻧﺠﺎم وﻇﺎﻳﻒ ﺧﻮد ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ‪،‬اﻳﺰدان ‪:‬رﺷﻦ و اﺷﺘﺎد و زاﻣﻴﺎد‬
‫ﻫﻤﻜﺎر اﻣﺮداد ﻧﺪ و اﻳﺰدان ﺗﺸﺘﺮ و ﻓﺮوردﻳﻦ و ﺑﺎد ﻫﻤﻜﺎر ﺧﺮدادﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ‪ 5‬اﻳﺰدان ‪ :‬ﻣﻬﺮ ‪،‬رﺷﻦ ‪،‬واي وﻳﻪ ‪،‬ﺑﻬﺮام و اﺷﺘﺎد ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺷﺪه اﻧﺪ ‪،‬اﻳﻦ اﻳﺰدان از‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﻳﺰدان دﻳﻦ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻄﺎﺑﻖ زﻧﺪ وﻫﻮﻣﻦ ﻳﺴﻦ در ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻳﺎري ﭘﺸﻮﺗﻦ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﺑﺎ اﻫﺮﻳﻤﻦ ﻣﻲ ﺷﺘﺎﺑﻨﺪ‪ »:‬و ﻣﻬﺮ ﻓﺮاخ ﭼﺮاﮔﺎه و ﺳﺮوش ﺗﻜﺎور و رﺷﻦ راﺳﺖ و ﺑﻬﺮام ﺗﻬﻤﺘﻦ و‬
‫‪2‬‬
‫اﺷﺘﺎد ﭘﻴﺮوزﮔﺮ و ﻓﺮه دﻳﻦ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن ﻛﻪ آراﺳﺘﺎر ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﺟﻬﺎن ‪،‬ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن دادار رﺳﻨﺪ «‪.‬‬
‫اﻳﺰد ﻣﻬﺮ ﻳﻜﻲ از اﻳﺰدان ﺑﺰرگ آﻳﻴﻦ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎ و ﻧﻤﻮدار راﺳﺘﻲ و دﻟﻴﺮي و ﻧﺎﺑﻮدﻛﻨﻨﺪه ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﻨﺎن‬
‫ودروغ ﮔﻮﻳﺎن اﺳﺖ ‪،‬ﻣﺎه ﻫﻔﺘﻢ ﺳﺎل ﺧﻮرﺷﻴﺪي ﺑﻪ ﻧﺎم اﻳﻦ اﻳﺰد اﺳﺖ و در ﻣﻬﺮ روز ﻣﺎه ﻣﻬﺮ ﺟﺸﻦ‬
‫ﻣﻬﺮﮔﺎن ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 6‬روز ﺑﺮﮔﺰار ﻣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻧﻮروز ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺟﺸﻦ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ ‪،‬در اوﺳﺘﺎ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ اﻳﺰد ﺳﺘﻮده ﺷﺪه و ﻳﺸﺘﻲ از آن ﺑﻪ اﻳﻦ اﻳﺰد اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬اﻳﺰد‬
‫رﺷﻦ ﻧﻴﺰ از اﻳﺰدان آﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺘﻴﺴﺖ ‪،‬اﻳﻦ ﻓﺮﺷﺘﻪ از ﻳﺎران اﻳﺰد ﻣﻬﺮ و اﻳﺰد ﺳﺮوش ﺑﻮده و ﺿﺪ دزدان‬
‫و راﻫﺰﻧﺎن اﺳﺖ ‪،‬ﻳﺸﺘﻲ از اوﺳﺘﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم رﺷﻦ ﻳﺸﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﺮﺷﺘﻪ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪،‬از اﻳﻦ ﻳﺸﺖ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﺑﺮﺿﺪ دزدان و راﻫﺰﻧﺎن اﺳﺖ و وﺟﻮد او ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﺎﻳﻪ ﺑﻴﻢ‬
‫و ﻫﺮاس آﻧﺎن اﺳﺖ ‪،‬دﻳﮕﺮ آﻧﻜﻪ اﻳﺰد رﺷﻦ در ﺳﺮاﺳﺮ ﻫﻔﺖ ﻛﺸﻮر زﻣﻴﻦ و در ﻣﻴﺎن اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻫﺎ و در‬
‫ﺑﺎﻻي ﻛﻮﻫﻬﺎ وﺟﻮد دارد و ﻫﻴﭻ ﻛﺠﺎي ﺟﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ او ﺣﻀﻮر ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﭘﺎﻛﺪﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎم‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ او داﺷﺘﻪ و ﻧﻈﺮ او را ﺟﻠﺐ ﻛﻨﺪ ‪ .‬در ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﭘﻬﻠﻮي اﻳﺰد رﺷﻦ ﻳﻜﻲ از داوران‬
‫روز ﺟﺰاﺳﺖ و ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻨﺪﻫﺶ ﺷﺎﻫﻴﻦ ﺗﺮازوي او ﭼﻜﺎد داﺋﻴﺘﻲ اﺳﺖ‪»:‬رﺷﻦ ﻓﺮﺷﺘﻪ درﺳﺘﻲ ﺑﺮاي‬
‫ﻧﺠﺎت وﺳﻌﺎدت ﺟﻬﺎن ﺧﺎﻛﻲ دﻳﻮﻫﺎ و زﺷﺖ ﻛﺮدارﻫﺎ را ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲ ﺳﺎزد و ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻛﺮدار روان ﻫﺎ‬
‫‪ - 1‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪96‬‬

‫‪ - ٢‬زند وھومن يسن ‪ ،‬ترجمه صادق ھدايت ‪ ،‬ص ‪٦١‬‬
‫ﻣﻲ رﺳﺪ «‪ . 1‬رﺷﻦ راﺳﺖ از ﻧﻈﺮ اﻫﻤﻴﺖ در ﺑﻴﻦ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻫﻤﻜﺎر ﺧﻮد ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻬﺮ و ﺳﺮوش ﻣﻘﺎم‬
‫ﺳﻮم را دارا ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬واي وﻳﻪ اﻳﺰد ﻫﻮاﺳﺖ ‪.‬اﻳﻦ اﻳﺰد ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﺪرواي وﻳﻮ ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه و در‬
‫اوﺳﺘﺎ در ردﻳﻒ اﻳﺰد آب و آﺗﺶ و ﺧﺎك آﻣﺪه اﺳﺖ و ﻳﺸﺘﻲ از ﻛﺘﺎب اوﺳﺘﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻳﺰد اﺧﺘﺼﺎص‬
‫دارد‪.‬اﻳﺰد ﺑﻬﺮام ﻧﻴﺰ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﭘﻴﺮوزي اﺳﺖ و از ﻧﻈﺮ ﺟﺎﻳﮕﺎه در ﻣﻘﺎم ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﺰد ﺳﺮوش اﺳﺖ ‪ .‬در اوﺳﺘﺎ‬
‫ﺑﻬﺮام ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﭘﻴﺮوز ﻣﻨﺪ آﻣﺪه وﺻﻔﺖ ﮔﺮوﻫﻲ از اﻳﺰدان از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﺰد آذر اﺳﺖ ‪،‬روز ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻫﺮ ﻣﺎه‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم اﻳﻦ ﻓﺮﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ آن روز ﺑﻪ ﻋﻬﺪه او ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪،‬ﻳﺸﺘﻲ از اوﺳﺘﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﻬﺮام ﻳﺸﺖ‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﺮﺷﺘﻪ اﺧﺘﺼﺎص دارد ‪ ،‬در ﺑﻬﺮام ﻳﺸﺖ اﻳﺰد ﻣﻬﺮ و اﻳﺰد رﺷﻦ از ﻳﺎران ﺑﻬﺮام ﺷﻤﺮده ﺷﺪه‬
‫اﻧﺪ‪.‬اﻳﺰد اﺷﺘﺎد ﻧﻴﺰﻳﻜﻲ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن آﻳﻴﻦ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎ اﺳﺖ ‪»،‬اﺷﺘﺎد ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﺎ رﺷﻦ ﻛﻪ اﻳﺰد دادﮔﺮي‬
‫اﺳﺖ‪،‬ﻳﻜﺠﺎ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه و از ﻳﺎران و ﻫﻤﻜﺎران او ﺷﻤﺮده ﻣﻲ ﺷﻮد زﻳﺮا ﻛﻪ راﺳﺘﻲ و درﺳﺘﻲ ﻻزﻣﻪ‬
‫دادﮔﺮي اﺳﺖ «‪،2‬ﻳﺸﺘﻲ از ﻛﺘﺎب اوﺳﺘﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﺮﺷﺘﻪ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ و روز ﺑﻴﺴﺘﻢ وﺷﺸﻢ ﻫﺮ ﻣﺎه‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﺎم اﻳﻦ ﻓﺮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ‪ 11‬ﻛﺘﺎب اﻳﺰد ﺑﻬﻤﻦ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان ﻣﻴﺒﺎﺷﺪ ﺑﺎ ارداوﻳﺮاف ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‬
‫و اورﻣﺰد را ﺑﻪ وي ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪ ‪ ،‬ﺑﻬﻤﻦ ﺑﺎ ﺻﻔﺖ اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪ از ﻣﻬﻴﻦ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ اﺳﺖ و از‬
‫ﺣﻴﺚ درﺟﻪ و ﻣﻘﺎم ﭘﺲ از اورﻣﺰد اﺳﺖ ‪،‬اﻳﻦ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻧﻤﻮدار اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻴﻚ و ﺧﺮد و داﻧﺎﻳﻲ و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‬
‫آﻓﺮﻳﺪه اورﻣﺰد اﺳﺖ و در ﺟﻬﺎن ﻣﺎدي ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ آﻓﺮﻳﺪه ﻫﺎي ﻧﻴﻚ و ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﻳﺰدي را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارد‬
‫و ﻓﺮﺷﺘﻪ اﻳﺴﺖ ﻛﻪ در ﺧﻮاب روح زرﺗﺸﺖ را ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎه اورﻣﺰد راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﺮد ‪،‬در ﮔﺎﻫﺸﻤﺎري‬
‫زرﺗﺸﺘﻲ روز دوم ﻫﺮ ﻣﺎه و ﻣﺎه ﻳﺎزدﻫﻢ ﻫﺮ ﺳﺎل ﺷﻤﺴﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم اﻳﻦ ﻓﺮﺷﺘﻪ اﺳﺖ و دوم ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه در‬
‫اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺟﺸﻨﻲ ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ آن را ﺑﻬﻤﻨﮕﺎن ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ - .3-3-4‬رد ﭘﺎي آداب و رﺳﻮم آﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺖ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ‪:‬‬

‫ﺑﺎ ﻛﻨﻜﺎﺷﻲ در ﻣﺤﺘﻮي ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ردﭘﺎي ﺑﺴﻴﺎري از آداب و رﺳﻮم‬
‫آﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺖ را در آن ﭘﻴﺪا ﻛﺮد ‪ ،‬در ﻓﺼﻞ ﻧﺨﺴﺖ ﻛﺘﺎب ‪،‬اﻧﺠﻤﻦ ﻣﻐﺎن زرﺗﺸﺘﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ‪» :‬‬

‫‪ - 2‬ﻳﺸﺖ ﻫﺎ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﭘﻮر داوود ‪، ،‬ﺟﻠﺪ دوم ‪ ،‬ص ‪203‬‬
‫وﺑﺴﻴﺎر ﮔﻮﻧﻪ ﺳﺨﻦ ﻫﺎ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﺎره ﺧﻮاﻫﻴﻢ و ﻛﺴﻲ از ﻣﺎ ﺑﺮود و از‬
‫ﻣﻴﻨﻮان آﮔﺎﻫﻲ آورد ﺗﺎ ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻳﺴﻨﺎ ‪،‬درون و آﻓﺮﻳﻨﮕﺎن و‬
‫ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﭘﺎدﻳﺎب و ﻳﻮژداﻫﺮي ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﻲ آورﻳﻢ ﺑﻪ اﻳﺰدان رﺳﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ دﻳﻮان و ﺑﻪ ﻓﺮﻳﺎد روان‬
‫ﻣﺎ رﺳﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ ‪ .1«.‬در اﻳﻦ ﺑﻨﺪ از ﻛﺘﺎب اﺳﺎﺳﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت آﻳﻴﻨﻲ و ﻣﺮاﺳﻢ ﻃﻬﺎرت ذﻛﺮ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺮاﺳﻢ در اﻳﻦ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻳﺴﻨﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ در ﻣﺘﻦ ﻳﺰﺷﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻳﺴﻨﺎ ﺑﺨﺸﻲ‬
‫از اوﺳﺘﺎ و ﻣﻌﻨﻲ آن ﻳﺸﺖ ‪،‬ﭘﺮﺳﺘﺶ ‪ ،‬ﺳﺘﺎﻳﺶ ‪،‬ﻧﻴﺎﻳﺶ ‪ ،‬ﻓﺪﻳﻪ و ﺑﺮﭘﺎ ﻛﺮدن ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺑﺮﻫﺎن »ﻳﺸﺘﻦ ﺑﻠﻐﺖ زﻧﺪ و ﭘﺎزﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ زﻣﺰﻣﻪ ﻛﺮدن و ﭼﻴﺰي را ﺧﻮاﻧﺪن ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮﻃﻌﺎم‬
‫‪2‬‬
‫و آن ﻋﺒﺎدﺗﻲ اﺳﺖ ﻣﻐﺎن را در وﻗﺖ ﻃﻌﺎم ﺧﻮردن ‪«.‬‬
‫دوﻣﻴﻦ ﻣﺮاﺳﻤﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﻨﺪ از آن ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ درون ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬درون ﻧﺎن ﻓﺘﻴﺮ‬
‫ﮔﻨﺪم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺸﻜﻞ ﮔﺮده ﻫﺎي ﻛﻮﭼـﻚ ﻣـﻲ ﭘﺰﻧـﺪ و ﭘـﺲ از ﺗﻘـﺪﻳﺲ آن ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻓﺪﻳـﻪ در‬
‫ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﻣﺬﻫﺒﻲ زرﺗﺸﺘﻴﺎن و ﭘﺎرﺳﻴﺎن ﺑﻜﺎر ﻣﻲ ﺑﺮﻧـﺪ و آن را ﺑـﻪ ﻧـﺎم اﻫـﻮراﻣﺰدا ‪ ،‬اﻣﺸﺎﺳـﭙﻨﺪان و‬
‫ﻓﺮوﻫﺮﻫﺎي درﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﻣﻲ ﺧﻮرﻧﺪ و ﻧﻴﺰ ﻧﺎم ﺗﻤﺎم ﻣﺮاﺳﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻧﺎن درون ﺑﻜﺎر ﻣﻲ رود‬
‫وﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﭘﻮرداوود ‪:‬‬
‫»ﻧﺎم ﻧﺎﻧﻬﺎي ﺧﺮد وﮔﺮدي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﺸﻨﻬﺎي دﻳﻨﻲ در ﺧﻮاﻧﭽﻪ ﻧﻬﻨﺪ اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ اﻳﺴﺖ از‬
‫دﻫﺶ و ﺑﺨﺸﺶ در راه ﻧﻴﻚ ‪.‬اﻳﻦ واژه ﺑﻤﻌﻨﺎي ﺑﺨﺸﺎﻳﺶ و ﺑﻬﺮه و روزي و دﻫﺶ و ﺧﻮاﺳﺘﻪ و‬
‫‪3‬‬
‫ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ و ﺧﻮرش اﺳﺖ ‪«.‬‬
‫و در ﺗﻌﺒﻴﺮي اﺳﺘﻌﺎره ﮔﻮﻧﻪ و ﺗﻤﺜﻴﻠﻲ زﻳﺒﺎ‪:‬‬
‫»اﻳﻦ ﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﻮﭼﻚ ﻳﺎ ﺑﺰرگ از آرد ﮔﻨﺪم ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪،‬ﻧﻤﺎد اﻳﻦ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﻲ داﻳﺮه دور ﻧﺎن ﻧﻤﺎد ﻛﻮه اﻟﺒﺮز اﺳﺖ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ را ﭼﻮن ﺣﻠﻘﻪ اي ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬ﮔﻮﺷﻮدا‬
‫ﻛﻪ روﻏﻦ ﻧﻬﺎده در ﻣﻴﺎن ﻧﺎن اﺳﺖ ‪،‬ﻧﻤﺎد ﭼﮕﺎد داﺋﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ‪ .‬ﻗﺮص ﻧﺎن‬
‫ﻧﻤﺎد ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺳﺖ ‪ .‬ﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻫﻼل ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪،‬ﻧﻤﺎد ﻣﺎه اﺳﺖ ‪،‬ﺳﻪ ﺗﻜﻪ ﭼﻮب ﺑﻮﻳﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ در ﺳﻔﺮه اﺳﺖ ‪ ،‬ﻧﻤﺎد اﻧﺪﻳﺸﻪ ‪،‬ﮔﻔﺘﺎر و ﻛﺮدار ﻧﻴﻚ اﺳﺖ ‪ .‬آب ‪ ،‬ﺳﺒﺰي و ﻣﻴﻮه ﻧﻤﺎد درﻳﺎﻫﺎ ‪،‬‬

‫‪ - 2‬ﻓﺮه وﺷﻲ ‪،‬ﺑﻬﺮام ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮي ‪ ،‬ص‪646‬‬
‫‪ - 3‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪161‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺮﻏﺰارﻫﺎ و ﺟﻨﮕﻞ ﻫﺎ اﺳﺖ ‪«.‬‬
‫ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻣﺮاﺳﻤﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﻨﺪ از آن ﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ آﻓﺮﻳﻨﮕﺎن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪،‬آﻓﺮﻳﻨﮕﺎن در‬
‫ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ آﻓﺮﻳﻦ ﮔﻮﻳﻲ ‪ ،‬ﻣﺪح ﮔﻔﺘﻦ و دﻋﺎ ﺧﻮاﻧﺪن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﻜﻲ از آﻳﻴﻦ ﻫﺎي زرﺗﺸﺘﻲ اﺳﺖ‬
‫‪:‬‬
‫»آﻓﺮﻳﻨﮕﺎن ﻧﺎم ﻳﻚ رﺷﺘﻪ از ﻧﻤﺎز ﻫﺎي زرﺗﺸﺘﻴﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺪت ﺳﺎل در ﺟﺸﻦ ﻫﺎ و‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﺟﺎي آورده ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﺗﺎي آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ آﻓﺮﻳﻨﮕﺎن اﺳﺖ در ﻣﺘﻦ‬
‫اوﺳﺘﺎي ﮔﻠﺪﻧﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺿﺒﻂ اﺳﺖ ‪ :‬آﻓﺮﻳﻨﮕﺎن دﻫﻤﺎن ‪ ،‬آﻓﺮﻳﻨﮕﺎن ﮔﺎﺗﺎ ‪ ،‬آﻓﺮﻳﻨﮕﺎن ﮔﻬﻨﺒﺎر ‪،‬‬
‫‪2‬‬
‫آﻓﺮﻳﻨﮕﺎن رﭘﻴﺘﻮﻳﻦ ‪ ...‬آﻓﺮﻳﻨﮕﺎن ﻧﺎم ﻧﺴﻜﻲ اﺳﺖ از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻚ ﻧﺴﻚ ﻛﺘﺎب زﻧﺪ ‪«.‬‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﻮﺑﺪان ﻟﺒﺎس رﺳﻤﻲ ﭘﻮﺷﻴﺪه و در ﻣﺤﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در‬
‫ﻣﻨﺰﻟﻲ ﺑﻄﻮر ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺣﻀﻮر ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت آن را ﻛﻪ ﺣﺪود ﻧﻴﻢ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻃﻮل ﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﺪ‬
‫ﺑﺮ ﮔﺰار ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ‪ ،‬در ﺟﺸﻦ آﻓﺮﻳﻨﮕﺎن ‪ ،‬در ﺧﻮاﻧﭽﻪ اي ﮔﻞ و ﻣﻴﻮه و ﺷﻴﺮ و ﻣﻲ و ﺷﺮﺑﺖ و آب‬
‫ﻧﻬﺎده و در ﻛﻨﺎر آن آﺗﺸﺪان را ﺑﺎ ﭼﻮب ﺻﻨﺪل و ﻟﺒﺎن ﻣﻲ ﮔﺪازﻧﺪ ‪ .‬ﻣﻮﺑﺪ ﺳﺮاﭘﺎ ﺳﻔﻴﺪ ﭘﻮﺷﻴﺪه و در‬
‫ﻃﺮف ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺧﻮاﻧﭽﻪ و آﺗﺸﺪان ﺟﺎي ﻣﻲ ﮔﺰﻳﻨﺪ و ﻣﻮﺑﺪ دﻳﮕﺮ رو ﺑﻪ روي او ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ‪،‬و اﻳﻦ دو‬
‫ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن آﻓﺮﻳﻨﮕﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪،‬ﻏﻴﺮ از ﭼﻬﺎر آﻓﺮﻳﻨﮕﺎن ﻳﺎد ﺷﺪه ‪ ،‬ﭼﻨﺪ آﻓﺮﻳﻨﮕﺎن‬
‫دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬آﻓﺮﻳﻨﮕﺎن دادار اورﻣﺰد ‪،‬آﻓﺮﻳﻨﮕﺎن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻳﺎ اﻳﺰدان ‪ ،‬آﻓﺮﻳﻨﮕﺎن‬
‫ﺳﻲ روزه ‪،‬آﻓﺮﻳﻨﮕﺎن ارد اﻓﺮوش ‪ ،‬آﻓﺮﻳﻨﮕﺎن ﺳﺮوش ‪ ،‬آﻓﺮﻳﻨﮕﺎن ﻣﻴﻨﻮ ﻧﺎور ‪ .‬آﻓﺮﻳﻨﮕﺎن ﻫﺎ ﮔﺎه ﺑﺮاي‬
‫ﺑﺮﮔﺰاري ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﮔﺎه ﺑﺮاي ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﻛﺴﻲ و ﻧﻴﺰ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﻣﺮدﮔﺎن ‪ ،‬در روز ﻫﺎي‬
‫ﻣﻌﻴﻨﻲ ﭘﺲ از ﻣﺮگ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﺪه ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﻧﺎم ﻣﺮده ﻳﺎ زﻧﺪه ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع‬
‫‪3‬‬
‫ﻣﺮاﺳﻢ آﻓﺮﻳﻨﮕﺎن ﺑﺮده ﻣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﻣﺮاﺳﻤﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﻨﺪ از ﻛﺘﺎب از آن ﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ اﻧﺠﺎم ﻧﻴﺮﻧﮓ دﻳﻨﻴﺴﺖ ‪،‬‬
‫ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻧﻴﺎﻳﺶ و دﻋﺎﻳﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺑﺪان در ﻣﺮاﺳﻢ دﻳﻨﻲ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪه اﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﭘﻨﺠﻤﻴﻦ آﻳﻴﻦ دﻳﻨﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﻨﺪ ﺑﺪان اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ آﻳﻴﻦ ﭘﺎدﻳﺎب و ﻳﻮژداﻫﺮي اﺳﺖ ‪،‬‬
‫‪ - 1‬ﺑﻬﺎر ‪،‬ﻣﻬﺮداد‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﻲ در اﺳﺎﻃﻴﺮ اﻳﺮان ‪ ،‬ص ‪126‬‬

‫‪ - 2‬ﻓﺮه وﺷﻲ ‪ ،‬ﺑﻬﺮام ‪،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮي ‪ ،‬ص‪6‬‬
‫‪ - 3‬ﻋﻔﻴﻔﻲ ‪،‬رﺣﻴﻢ ‪ ،‬اﺳﺎﻃﻴﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ ‪ ،‬ص ‪424‬‬
‫‪2‬‬
‫اﻳﻦ آﻳﻴﻦ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺮاﺳﻢ ﺗﻄﻬﻴﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ "ﮔﻤﻴﺰ"‪ 1‬اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫در ﺑﻨﺪ ‪ 20‬ﻓﺼﻞ ﻧﺨﺴﺖ ﻛﺘﺎب ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ ‪:‬‬
‫» ﭘﺲ آن وﻳﺮاز ﭼﻮن آن ﺳﺨﻦ ﺑﺸﻨﻴﺪ ﺑﺮ ﭘﺎي اﻳﺴﺘﺎد و دﺳﺖ ﺑﺮ ﺑﻐﻞ ﻧﻬﺎد و ﮔﻔﺖ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ‬
‫را ﺧﻮش آﻳﺪ ﺷﻤﺎ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﻴﻞ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻨﮓ ﻣﺪﻫﻴﺪ و ﺑﺮاي آزﻣﺎﻳﺶ دﻳﻨﻲ ﻧﻴﺰه‬
‫اﻓﻜﻨﻴﺪ و اﮔﺮ ﻧﻴﺰه ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﺪ ﺑﺎ ﻣﻴﻞ ﺑﻪ آن ﺟﺎي اﻫﻠﻮان و دروﻧﺪان روم و اﻳﻦ ﭘﻴﻐﺎم ﺑﺪرﺳﺘﻲ ﺑﺒﺮم‬
‫]ﭘﺎﺳﺦ[ ﺑﺮاﺳﺘﻲ آورم ‪ 3 «.‬در اﻳﻦ ﺑﻨﺪ ارداوﻳﺮاف از ﻣﻮﺑﺪان در ﺧﻮاﺳﺖ آزﻣﺎﻳﺶ ﻧﻴﺰه دﻳﻨﻲ را ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ اﮔﺮ ﻧﻴﺰه ﺳﻪ ﺑﺎرﺑﻪ ﺳﻤﺖ او آﻣﺪ او ﺑﺮاي ﻣﻌﺮاج اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻮد ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﺰﺋﻴﺎت اﻳﻦ آﻳﻴﻦ در‬
‫ﺟﺎﻳﻲ ذﻛﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ اﻧﺠﺎم ﺳﻪ ﺑﺎر ﭘﺮﺗﺎب ﻧﻴﺰه ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در اداﻣﻪ ﻣﺘﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﻘﺪس ﻋﺪد ‪ 3‬و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑﺎ ﭘﻨﺪار‪،‬ﮔﻔﺘﺎروﻛﺮدارﻧﻴﻚ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎرﺗﻠﻤﻲ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻮﻋﻲ ﻗﺮﻋﻪ ﻛﺸﻲ اﺳﺖ اﻣﺎ آﻣﻮزﮔﺎر اﻧﺠﺎم ﻗﺮﻋﻪ ﻛﺸﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻮﺑﺪان‬
‫‪4‬‬
‫را رد ﻛﺮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫در ﺑﻨﺪ ﻫﺎي ‪ 9‬ﺗﺎ ‪ 19‬ﻓﺼﻞ دوم ﻛﺘﺎب ﺗﻌﺪادي دﻳﮕﺮ از آﻳﻴﻦ ﻫﺎ و ﻣﺮاﺳﻢ دﻳﻨـﻲ زرﺗﺸـﺘﻲ ذﻛـﺮ‬
‫ﺷﺪه اﻧﺪ ‪:‬‬
‫» ﭘﺲ آن دﻳﻦ دﺳﺘﻮران در ﻣﺎن ﻣﻴﻨﻮ ﺟﺎﻳﻲ را ﺳﻲ ﮔﺎم دورﺗﺮ از آﻧﭽﻪ ﺧﻮب اﺳﺖ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‬
‫‪،‬وﻳﺮاز ﺳﺮو ﺗﻦ ﺑﺸﺴﺖ و ﺟﺎﻣﻪ ﻧﻮ ﭘﻮﺷﻴﺪ و ﺑﺎ ﺑﻮي ﺧﻮش ﺧﻮد را ﺧﻮﺷﺒﻮ ﻛﺮد ﭘﺲ ﺑﺮ ﺗﺨﺘﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ‬
‫ﺑﺴﺘﺮي ﻧﻮ و ﭘﺎك ﮔﺴﺘﺮدﻧﺪ ﺑﺮ ﮔﺎه و ﺑﺴﺘﺮ ﭘﺎك ﻧﺸﺴﺖ و درون ﻳﺸﺖ و روان ﻫﺎ را ﺑﻪ ﻳﺎد آورد و‬
‫ﺧﻮراك ﺧﻮرد‪ .‬ﭘﺲ دﺳﺘﻮران دﻳﻦ ﺳﻪ ﺟﺎم زرﻳﻦ ﻣﻲ و ﻣﻨﮓ ﮔﺸﺘﺎﺳﺒﻲ ﭘﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ‪ .‬ﻳﻚ ﺟﺎم ﺑﺮاي‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻴﻚ دو دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻴﻚ و ﺳﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﻛﺮدار ﻧﻴﻚ ﺑﻪ وﻳﺮاز ﻓﺮاز دادﻧﺪ ‪.‬او آن ﻣﻲ‬
‫و ﻣﻨﮓ ﺑﺨﻮرد ﻫﻮﺷﻴﺎراﻧﻪ ﺑﺎج ﺑﮕﻔﺖ و ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮ ﺑﺨﻔﺖ «‪.5‬‬
‫‪6‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در آﻏﺎز اﻳﻦ ﻣﺘﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻣﻮﺑﺪان ﺟﺎﻳﻲ را ﺳﻲ ﮔﺎم دورﺗﺮ از "ﻣﺎن ﻣﻴﻨﻮ"‬
‫‪ - 1‬ادرار ﮔﺎو ﻳﺎ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻧﺮ‬

‫‪ - 2‬ﻓﺮه وﺷﻲ ‪ ،‬ﺑﻬﺮام ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮي ‪ ،‬ص‪225‬‬
‫‪ -3‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ژاﻟﻪ آﻣﻮزﮔﺎر ‪ ،‬ص ‪. 45‬‬
‫‪ - 4‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪. 45‬‬
‫‪ - 5‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪. 48‬‬
‫‪ - 6‬آﺗﺸﻜﺪه اﻳﺰد آذر‬
‫ﺑﺮاي ارداوﻳﺮاف آﻣﺎده ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ رواﻧﺶ ﺑﻪ ﻣﻌﺮاج ﺑﺮود ‪ ،‬زﻳﺮا وﻳﺮاز ﻛﻪ ﺑﻴﻬﻮش ﻣﻲ ﺷﻮد از ﻟﺤﺎظ‬
‫آداب ﺗﻄﻬﻴﺮ ﺷﺮﻋﻲ ﻣﺮده ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﺑﺎﻳﺪ اورا ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ وﻧﺪﻳﺪاد ‪،‬ﻓﺼﻞ ‪، 8‬ﺑﻨﺪ ‪ ، 7‬از ﻋﻨﺎﺻﺮ‬
‫ﭘﺎك دور ﻧﮕﻪ داﺷﺖ ‪،‬در اداﻣﻪ ﻣﺘﻦ ارداوﻳﺮاف روان ﻫﺎ را ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲ آورد ﻣﻨﻈﻮر اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬
‫آراﻣﺶ روان درﮔﺬﺷﺘﮕﺎن دﻋﺎ ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ را ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺧﻮاﻧﺪن دﻋﺎ دﺳﺘﻮران دﻳﻦ ﺑﻪ او ﺳﻪ‬
‫ﺟﺎم ﻣﻲ و ﻣﻨﮓ ﮔﺸﺘﺎﺳﺒﻲ ﻣﻲ دﻫﻨﺪ ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﻪ ﺟﺎم ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻣﺘﻦ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﮔﻔﺘﺎر و ﻛﺮدار ﻧﻴﻚ اﺳﺖ و ﻳﺎد آور ﺗﻘﺪس ﻋﺪد ﺳﻪ در آﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬
‫ﺧﻮردن ﻣﻲ و ﻣﻨﮓ ﮔﺸﺘﺎﺳﺒﻲ اﺷﺎره ﺑﻪ ﺧﻮردن ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺎﻳﻊ ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ دارد ‪،‬ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ‬
‫وي ﺑﻪ ﻣﻌﺮاج ﺑﺮود و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻛﺎر ﺧﻮد را از ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺒﻴﻨﺪ و اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﻛﺘﺎب ﻫﻔﺘﻢ دﻳﻨﻜﺮد ‪،‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم ‪ ،‬ﺑﻨﺪﻫﺎي ‪ 87 – 83‬و ﻓﺼﻞ ‪ 47‬رواﻳﺎت ﭘﻬﻠﻮي آﻣﺪه اﺳﺖ ؛ﻣﻲ ﮔﺸﺘﺎﺳﺒﻲ ﻧﻴﺰﻫﻤﺎن‬
‫ﻫﻮم ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ در ﻓﺼﻞ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺒﺤﺚ ﺧﻮراﻛﻬﺎ ي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺗﻔﺼﻴﻼ ﺷﺮح‬
‫داده ﺷﺪ و ﻣﻨﮓ ﻧﻴﺰ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺎده روان ﮔﺮدان وﻣﺨﺪر ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﺑﺎ ﻣﻲ ﻣﻲ آﻣﻴﺨﺘﻨﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮد ﻣﺘﻘﺎﺿﻲ ﻣﻌﺮاج ﻣﻲ دادﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﻦ ﻫﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ رﻫﺎﻳﻲ روح از ﺑﺪن را درك ﻛﻨﺪ‪ .‬در اداﻣﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺑﻨﺪ ارداوﻳﺮاف ﭘﺲ از ﺧﻮردن ﻣﻲ و ﻣﻨﮓ ﮔﺸﺘﺎﺳﺒﻲ ﺑﺎج ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪:‬‬
‫»ﺑﺎج ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري از ﻧﻌﻤﺖ ﻫﺎي اﻳﺰدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آﻏﺎز ﺑﻪ ﺻﺮف ﻏﺬا اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد‬
‫‪1‬‬
‫و ﻃﻲ آن ﺑﺨﺸﻲ از اوﺳﺘﺎ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد و ﮔﺎه ﭘﻴﺶ و ﭘﺲ از ﺻﺮف ﻏﺬا ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ‪«.‬‬
‫" ﺑﺎج ﻧﺎن ﺧﻮردن"‪ 2‬ﺑﻪ اﻫﻮراﻣﺰدا ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬اﻳﻦ دﻋﺎ ﻗﺒـﻞ از ﺧـﻮردن ﻏـﺬا و ﭘـﺲ از‬
‫ﺧﻮردن ﻏﺬا ﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﺷﻮد و در ﺣﻴﻦ ﺧﻮردن ﻏﺬا ﻧﻴﺰ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ ‪3.‬ﻋﻔﻴﻔﻲ ﺑـﺎج را دﻋﺎﻫـﺎﻳﻲ‬
‫‪4‬‬
‫ﻛﻮﺗﺎه ﻣﻲ داﻧﺪ ﻛﻪ آﻫﺴﺘﻪ ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﻲ راﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫در اداﻣﻪ ﻓﺼﻞ ‪ 2‬ﻛﺘﺎب ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ ‪:‬‬
‫»دﻳﻦ دﺳﺘﻮران و ﻫﻔﺖ ﺧﻮاﻫﺮان ‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز در ﻛﻨﺎر آﺗﺶ ﻫﻤﻴﺸـﻪ ﺳـﻮز ﻛـﻪ ﺑـﻮي‬
‫ﺧﻮش ﻣﻲ ﭘﺮاﻛﻨﺪ ﻧﻴﺮﻧﮓ دﻳﻨﻲ و اوﺳﺘﺎ و زﻧﺪ ﺑﮕﻔﺘﻨﺪ و ﻧﺴﻚ ﻳﺸﺘﻨﺪ و ﮔﺎﻫﺎن ﺳﺮودﻧﺪ و در ﺗﺎرﻳﻜﻲ‬

‫‪ - 2‬ﻧﻮﻋﻲ دﻋﺎي ﻏﺬا‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ‪«.‬‬
‫در اﻳﻦ دو ﺑﻨﺪ ﻋﻼوه ﺑﺮدوﺑﺎر اﺷﺎره ﺑﻪ ﻋﺪد ‪ 7‬ﻛﻪ ﺟﺰو اﻋﺪاد ﻣﻘﺪس در آﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺖ ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ از آﺗﺸﻲ ﻧﺎﻣﺒﺮده ﺷﺪه ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ روﺷﻦ اﺳﺖ و ﺑﻮي ﺧﻮﺷﻲ از آن ﺑﺮ ﻣﻲ ﺧﻴﺰد ‪ ،‬ﻣﻮﺑﺪان و‬
‫ﻫﻔﺖ ﺧﻮاﻫﺮان در ﻫﻔﺖ روزي ﻛﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ روان ارداوﻳﺮاف از ﻣﻌﺮاج ﺑﻮدﻧﺪ ﮔﺮد آﺗﺶ ‪ ،‬ﮔﺎﺗﺎ‬
‫ﻫﺎ ﻣﻲ ﺳﺮودﻧﺪ و دﻋﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﻋﻮد و ﻋﻨﺒﺮ ﺑﻪ اﻳﺰد آﺗﺶ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ آﺗﺶ ﺧﻮﺷﺒﻮو‬
‫ﺧﻮﺷﻨﻮد ﺑﺎﺷﺪ و از روان ارداوﻳﺮاف در ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻛﻨﺪ ‪،‬ﺧﻮﺷﺒﻮ ﻛﺮدن آﺗﺶ ﻣﻘﺪس‬
‫ازﺳﻨﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ از ﻗﺪﻳﻢ در آﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺖ رواج داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪،‬در اوﺳﺘﺎ ﺑﺨﻮر دادن ﮔﻴﺎﻫﺎن‬
‫ﺧﻮﺷﺒﻮ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺷﺪه و از ﺳﻮزاﻧﻴﺪن ﭼﻮب ﻫﺎي ﺑﺪﺑﻮ ﭘﺮﻫﻴﺰ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .،‬در وﻧﺪﻳﺪاد از ﺑﺨﻮر دادن‬
‫ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﭼﻮب ﻫﺎي ﺧﺎص ﺑﺮاي ﭘﺎك ﻛﺮدن و ﺿﺪﻋﻔﻮﻧﻲ ﻧﻤﻮدن ﺳﺨﻦ رﻓﺘﻪ و ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه‪:‬‬
‫» ﻛﻪ ﺑﻬﺮ ﻃﺮﻓﻲ ﻛﻪ ﺑﺎد ﺑﻮي آﺗﺸﻲ را ﻛﻪ در آن ﭼﻮب ﻫﺎ ﻣﻲ ﺳﻮزد ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻛﻨﺪ از ﻫﻤﺎن‬
‫ﻃﺮف اﻳﺰد آذر ﻫﺰار ﭘﺎ ‪،‬دﻳﻮ ﻫﺎي ﻧﻬﺎﻧﻲ ﺗﻴﺮه ﻧﮋاد را ﺑﺮﻫﺎﻧﺪ«‪. 2‬‬
‫ﻫﻔﺖ ﺧﻮاﻫﺮ در ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲ دادﻧﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﮕﺎرﻧﺪه اﻳﻦ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي‬
‫ﻫﺠﻮم ﺑﺪﺧﻮاﻫﺎن و دﺷﻤﻨﺎن ﻣﺎدي ﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ از ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﻣﺮد ﺑﻬﺮه‬
‫ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ﻫﻔﺖ ﺧﻮاﻫﺮ در ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺗﻤﺜﻴﻞ و ﺗﺸﺒﻴﻬﻲ اﺳﺖ از ﻫﻔﺖ اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﺎور‬
‫روان ارداوﻳﺮاف در ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و دﺷﻤﻨﺎن ﻧﻴﺰ "در دل ﺗﺎرﻳﻜﻲ"‪ 3‬اﻫﺮﻳﻤﻦ و دﻳﻮان ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﺮ آن ﺑﻪ روان ارداوﻳﺮاف ﺣﻤﻠﻪ ﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬اﺳﻠﺤﻪ اﻳﻦ ﻫﻔﺖ ﺧﻮاﻫﺮ ﻧﻴﺰﺑﺮﺿﺪ دﻳﻮان‬
‫ﺧﻮاﻧﺪن ﻳﺸﺘﻬﺎ و ﺳﺮودﻫﺎي دﻳﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آﺗﺶ از روان ارداوﻳﺮاف ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‬
‫‪.‬در ﺑﻨﺪ ‪ 11‬ﻓﺼﻞ ‪ 3‬ﻛﺘﺎب ﻳﻜﻲ از ﻣﺮاﺳﻤﻲ ﻛﻪ ارداوﻳﺮاف اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﺪ ﻣﻴﺰد اﺳﺖ ‪،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ زﺑﺎن‬
‫ﭘﻬﻠﻮي ﻣﻴﺰد را ﻓﺪﻳﻪ ‪،‬ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ‪،‬ﺷﻴﺮ و ﺷﺮاب و ﻣﻴﻮه و ﮔﻮﺷﺖ ﻛﻪ ﻓﺪﻳﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪،‬ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻮر و‬
‫ﻣﻬﻤﺎﻧﻲ و ﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ در آﻓﺮﻳﻨﮕﺎن و دﻳﮕﺮ ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻳﻜﻲ از اﻳﺰدان ﻳﺎ درﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺗﻘﺪﻳﺲ‬
‫و ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻴﻜﻨﻨﺪ ؛ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﺮده ‪ 4 .‬ﭘﺲ ﻣﻴﺰد در اﻳﻨﺠﺎ » ﻏﺬاﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﻲ ﻣﺮاﺳﻢ ﺧﺎص دﻳﻨﻲ‬

‫‪ - 2‬ﻋﻔﻴﻔﻲ ‪،‬رﺣﻴﻢ ‪،‬اﺳﺎﻃﻴﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ ‪،‬ص ‪460‬‬
‫‪ - 3‬در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﻣﻌﻨﻮﻳﺴﺖ ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫ﺻﺮف ﻣﻲ ﺷﻮد ‪«.‬‬
‫در ﺑﻨﺪ ‪ 2‬ﻓﺼﻞ ‪ 14‬ﻛﺘﺎب ‪،‬ارداوﻳﺮاف روان ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤـﺎدﻳﻦ ﻛﺮدﻧـﺪ‬
‫‪2‬‬
‫‪،‬ﻫﻤﺎدﻳﻦ در ﻓﺮﻫﻨﮓ زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮي اﻧﺠﺎم ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﻛﺎﻣﻞ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﻌﻨﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫در ﺑﻨﺪ ‪ 5‬ﻓﺼﻞ ‪ 14‬ارداوﻳﺮاف روان درﺧﺸﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﺮﻓﺴﺘﺮ ﻛﺸـﺘﻨﺪ‬
‫و اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ارداوﻳﺮاف ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺘﺎﻳﺶ آﻣﻴﺰﻣﻲ آﻳﺪ ‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫» و دﻳﺪم روان آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﺮﻓﺴﺘﺮان ﻛﺸﺘﻨﺪ و ﻓﺮه ‪ ....‬از آﻧﻬﺎ ﻣﻴﺘﺎﻓﺖ‪«.‬‬
‫ﻛﺸﺘﻦ ﺧﺮﻓﺴﺘﺮان )ﺟﺎﻧﻮران ﻣﻮذي( ﻛﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد زرﺗﺸﺘﻴﺎن آﻓﺮﻳﺪه اﻫﺮﻳﻤﻦ و ﻣﻈﻬﺮ ﺑـﺪي‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ آﻳﻨﺪ ﺑﻪ ﻛﺮات در اوﺳﺘﺎي ﻧﻮ ﺳﻔﺎرش ﺷﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ در ﮔﺎﺗﺎﻫﺎ ﻫﻴﭻ اﺷﺎره اي ﺑﺪان ﻧﺸﺪه‬
‫‪:‬‬
‫‪4‬‬
‫» اوﺑﺎﻳﺪ ﻫﺰار ﻣﺎر ﺑﺮﺷﻜﻢ روﻧﺪه و دو ﻫﺰار از ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺎران را ﺑﻜﺸﺪ‪« ....‬‬
‫ﺳﻔﺎرش اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﺳﻨﺖ ﻣﻐﺎﻧﻲ در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي دردوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ؛‬
‫اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه اي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺎدﻫﺎ وﻳﻚ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺪوي ﺑﻮده ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻐﺎن وارد دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ و ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ دو ﺟﻬﺎن ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در اﻧﺪرز ﭘﻮرﻳﻮﺗﻜﻴﺸﺎن آﻣﺪه‪:‬‬
‫‪5‬‬
‫»ﻣﻨﺸﺎ دو اﺳﺖ ﻳﻜﻲ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه و ﻳﻜﻲ وﻳﺮاﻧﮕﺮ‪«.‬‬
‫ﻫﺮودوت درﺑﺎره اﻳﻦ رﺳﻢ ﻣﻐﺎن ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ‪:‬‬
‫»ﻣﻐﻬﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮدﺷﺎن ﻫﻤﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﻴﻮاﻧﺎت را ﺟﺰ ﺳﮓ و آدﻣﻴﺎن ﻣﻲ ﻛﺸﻨﺪ و اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖ‬
‫را ﻋﻤﻞ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اي ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ‪،‬زﻳﺮا ﻣﻮرﭼﮕﺎن ‪،‬ﻣﺎرﻫﺎ و دﻳﮕﺮ ﺟﺎﻧﻮران ﺧﺰﻧﺪه و ﺑﺎﻟﺪار را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن‬
‫‪6‬‬
‫آﺳﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﻛﺸﻨﺪ‪«.‬‬
‫ودر اﻧﺪرز دﺳﺘﻮران ﺑﻪ ﺑﻬﺪﻳﻨﺎن در اﻳﻦ ﻣﻮرد آﻣﺪه‪:‬‬
‫» ﻫﻨﮕﺎﻣﻴﻜﻪ ﺧﺮﻓﺴﺘﺮ ﻫﻤﻲ زﻧﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺘﻦ ﻛﻪ ‪ :‬زﻧﻢ ‪ ،‬ﻛﺸﻢ ﺑﺮاي ﺗﺮك ﮔﻨﺎه و دوﺳﺘﻲ ﻛﺮﻓﻪ‬
‫‪ - 1‬ﺑﻬﺎر ‪ ،‬ﻣﻬﺮداد ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﻲ در اﺳﺎﻃﻴﺮ اﻳﺮان ‪ ،‬ص ‪284‬‬

‫‪ - 5‬آﺳﺎﻧﺎ‪ ،‬ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ ﺟﻲ ‪ ،‬ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ‪ ،‬ﮔﺰارش ﺳﻌﻴﺪ ﻋﺮﻳﺎن ‪ ،‬ص ‪88‬‬
‫‪ - 6‬وﻳﺪن ﮔﺮن ‪،‬ﮔﺌﻮ ‪ ،‬دﻳﻨﻬﺎي اﻳﺮان ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ‪،‬ص ‪165‬‬
‫روان‪ 1 «.‬ﻛﺸﺘﻦ ﺧﺮﻓﺴﺘﺮان ﺧﻮد ﻣﺮاﺳﻢ و آﻳﻴﻨﻲ وﻳﮋه داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﻣﻮﺑﺪان و ﺑﻬﺪﻳﻨﺎن زرﺗﺸﺘﻲ در‬
‫روزﻫﺎﻳﻲ ﺧﺎص و ﺑﺎ اﺑﺰار ﺧﺎص ﺧﺮﻓﺴﺘﺮﻏﻨﻪ ﻳﺎ ﻛﺸﻨﺪه ﺧﺮﻓﺴﺘﺮ آﻧﻬﺎ را از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺮدﻧﺪ ‪،‬ﺑﺮاي ﻣﺎرﻫﺎ‬
‫ﺳﻼح ﺧﺎﺻﻲ وﺟﻮد داﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﺎرﻏﻨﻪ ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺸﻨﺪه ﻣﺎرﻫﺎ ﻧﺎم داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﻴﺴﺖ ﻛﺘﺎب از ﻣﺠﺎزات روان ﻣﺮدي ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻛﻪ در دوران "دﺷﺘﺎن" ‪ 2‬ﺑﺎ او‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ ،‬در آﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺖ زﻧﻲ ﻛﻪ در دوره دﺷﺘﺎن اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮراﺗﻲ را‬
‫رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ از ﺟﻤﻠﻪ ‪ :‬دوري ﻛﺮدن از آب و آﺗﺶ ‪ ،‬ﺑﻴﺮون ﻧﻴﺎﻣﺪن از ﻣﻨﺰل ‪،‬ﻫﻤﺨﻮاﺑﮕﻲ ﻧﻜﺮدن ﺑﺎ‬
‫ﻣﺮدان ‪ ،‬ﺧﻮردن ﻏﺬاﻫﺎﻳﻲ ﻣﺨﺼﻮص و‪ ...‬اﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ در وﻧﺪﻳﺪاد ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎ ذﻛﺮ ﺟﺰﺋﻴﺎت‬
‫ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺷﺪه اﻧﺪ و ﺗﺨﻄﻲ از آﻧﻬﺎ ﻣﺠﺎزات ﻫﺎﻳﻲ را ﻧﻴﺰ در ﭘﻲ دارد‪:‬‬
‫»زن دﺷﺘﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﻣﻌﺒﺮ ﻛﻪ از ﮔﻴﺎه و درﺧﺖ ﺧﺎﻟﻲ ﺑﺎﺷﺪ در ﺧﺎﻧﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﺎﻳﺪ و زﻣﻴﻦ‬
‫آن را ﺳﻨﮕﺮﻳﺰه ﻧﺮم ﺑﭙﺎﺷﺪ و آن را از ﺧﺎﻧﻪ ﺟﺪا ﺳﺎزد ‪ .‬زن دﺷﺘﺎن ﺑﺎﻳﺪ از آﺗﺶ ﺳﻲ ﮔﺎم و از ﺷﺎﺧﻪ‬
‫ﺑﺮﺳﻢ ﺳﻲ ﮔﺎم و از ﻣﺮد اﺷﻮ )ﭘﺎرﺳﺎ( ﺳﻪ ﮔﺎم ﻓﺎﺻﻠﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي او ﻏﺬا ﻣﻲ ﺑﺮد ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺳﻪ ﮔﺎم ﺑﺎ او ﻓﺎﺻﻠﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬اﮔﺮ ﻛﻮدﻛﻲ ﺗﻦ او را ﻟﻤﺲ ﻛﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻮدك را ﺷﺴﺖ و ﺷﻮ داد ‪.‬‬
‫ﻣﺪت ﺟﺪاﻳﻲ زن دﺷﺘﺎن ﭼﻬﺎر ﺷﺐ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺑﺎز ﻫﻢ در آن ﺣﺎل ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﺷﺐ ﺷﺸﻢ ﺟﺪا‬
‫ﺑﻤﺎﻧﺪ و اﮔﺮ ﺑﺎز ﻫﻢ در آن ﺣﺎل ﺑﻮد ‪ ،‬ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﺷﺐ ﻧﻬﻢ و اﮔﺮ ﺑﺎز در ﺣﺎل دﺷﺘﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲ‬
‫ﮔﺮدد ﻛﻪ دﻳﻮ ﻫﺎ در ﺟﺸﻦ و ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ ﺧﻮدﺷﺎن ‪،‬آﻓﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ آن زن ﻧﺎزل ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ ‪،‬ﺑﺮاي ﭼﺎره‬
‫اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﺰدا ﭘﺮﺳﺘﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﻣﻌﺒﺮ ﻛﻪ از ﮔﻴﺎه و درﺧﺖ ﺧﺎﻟﻲ ﺑﺎﺷﺪ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻨﺪ ‪،‬ﺳﻪ ﺳﻮراخ در‬
‫‪3‬‬
‫زﻣﻴﻦ ﺣﻔﺮ ﻛﻨﻨﺪ و در ﺳﻮراخ اول زن را ﺑﺎ ﺷﺎش ﮔﺎو و در ﺳﻮراخ دوم ﺑﺎ آب ﺷﺴﺘﺸﻮ دﻫﻨﺪ ‪«....‬‬
‫در ﺑﻨﺪ ‪ 3‬ﻓﺼﻞ ‪ 25‬ﻛﺘﺎب از ﻣﺠﺎزات روان ﻣﺮدي ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺪون ﻛﺴﺘﻲ راه ﻣﻲ‬
‫رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻛﺴﺘﻲ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ دﻳﻨﻲ ﻣﺨﺼﻮص زرﺗﺸﺘﻴﺎن ﺑﻮده ﻛﻪ ﻣﺮدان از ﺳﻦ ‪ 15‬ﺳﺎﻟﮕﻲ در ﻃﻲ‬
‫ﻣﺮاﺳﻤﻲ وﻳﮋه آن را ﺑﻪ ﻛﻤﺮ ﻣﻲ ﺑﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻠﺰم ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ آﺧﺮ ﻋﻤﺮ آن را ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬
‫»ﺑﺴﺘﻦ ﻛﺴﺘﻲ اﻣﺮي اﺳﺖ ﺗﻤﺜﻴﻠﻲ زرﺗﺸﺘﻴﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻫﺮﻳﻤﻦ و دﻳﻮان ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺎ آن ﺣﺪ‬
‫از آﺳﻤﺎن را ﻗﺎدرﻧﺪ ﺑﻴﺎﻻﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ زﻳﺮ ﺳﭙﻬﺮ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻴﺎﻣﻴﺰﻧﺪه اﺳﺖ و ﻣﻨﻈﻮر اﻳﺸﺎن از ﺳﭙﻬﺮ‬

‫‪ - 2‬ﻋﺎدت ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ زن‬
‫ﻧﻴﺎﻣﻴﺰﻧﺪه در واﻗﻊ ﻃﺒﻘﻪ ﺳﻮم از ﻫﻔﺖ ﻃﺒﻘﻪ آﺳﻤﺎن و ﻛﻬﻜﺸﺎن ﺑﻮد ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺟﻬﺎن‬
‫ﻛﻮﭼﻚ و زﻣﻴﻦ و آﺳﻤﺎن ﺟﻬﺎن ﺑﺰرگ اﺳﺖ ‪،‬ﺑﺪن اﻧﺴﺎن را ﻧﻴﺰ زردﺷﺘﻴﺎن ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﺷﺒﻴﻪ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‬
‫و ﮔﻤﺎن داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ آﻟﻮدﮔﻲ و ﭘﻠﻴﺪي اﻫﺮﻳﻤﻨﻲ از ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻛﻤﺮ اﻧﺴﺎن راه دارد و اﻧﺴﺎن ﻣﻮﻣﻦ از‬
‫ﺳﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻻ ﭘﺎﻛﻴﺰه و ﻫﺮﻣﺰي اﺳﺖ ‪ .‬ﭘﺲ ﻛﺴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻛﻤﺮ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ ،‬ﻧﻤﺎدي اﺳﺖ از ﺳﭙﻬﺮ‬
‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﻴﺎﻣﻴﺰﻧﺪه و ﻛﻬﻜﺸﺎن ﻛﻪ ﻣﺮز آﻟﻮدﮔﻲ و ﭘﺎﻛﻲ را در اﻧﺴﺎن ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻳﺎد‬
‫‪1‬‬
‫وﻇﺎﻳﻒ دﻳﻨﻲ ﻣﺎن ﻣﻲ اﻓﻜﻨﺪ ‪«.‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻟﻔﻆ ﻣﺮد و زن در ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺴﺘﻦ ﻛﺴﺘﻲ ﺑﺮاي ﻫﺮ دو واﺟﺐ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺴﺘﻦ ﻛﺴﻲ ﻫﻤﻮاره ﺟﺰو رﺳﻮﻣﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺑﻠﻮغ رﺳﻴﺪن ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن‬
‫ﺑﺎ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﺧﺎﺻﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﺴﺘﻦ ﻛﺴﺘﻲ در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪،‬‬
‫ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ‪:‬‬
‫»اﮔﺮ ﻣﺮدﻣﺎن ﻛﺴﺘﻲ را ﮔﺸﺎدﻧﺪ ]ﺑﺎز ﻛﺮدﻧﺪ [و ﻓﻘﻂ ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﻳﻜﺘﺎ ﭘﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ‪،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮔﺎم را ﻛﻪ‬
‫ﺑﻨﻬﺪ ‪،‬ﻳﻚ ﻓﺮﻣﺎن ﮔﻨﺎه اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﮔﺎم را ﻳﻚ ﺗﻨﺎﭘﻞ ﮔﻨﺎه اﺳﺖ ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﺗﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ ‪،‬ﺑﻴﺶ‬
‫‪2‬‬
‫از ﻳﻚ ﺗﻨﺎﭘﻞ ﮔﻨﺎه ﻧﻴﺴﺖ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪ 93‬ﻛﺘﺎب درﺑﺎره آداب ﻣﻬﻤﺎن ﻧﻮازي اﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ وﻇﻴﻔﻪ ﺻﺎﺣﺒﺨﺎﻧﻪ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻬﻤﺎن ﺧﻮد ﺟﺎي و ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺪﻫﺪ و ﺗﻨﻮر و اﺟﺎق را ﺑﺮاي او آﻣﺎده ﻛﻨﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺧﺪﻣﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻬﻤﺎن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ از او ﻃﻠﺐ ﻣﺰد ﻧﻜﻨﺪ و اﮔﺮ ﻣﺰد ﺑﻄﻠﺒﺪ ﮔﻨﺎﻫﻜﺎر اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ‬
‫رواﻧﺶ ﻣﺠﺎزات ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .4-3-4‬ﺗﻘﺪس اﻋﺪاد در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‬

‫در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺑﺮﺧﻲ از اﻋﺪاد ﻣﻘﺪس ﺑﻮده و ﺑﻪ ﺗﻜﺮار از آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ‪،‬ﻳﻜﻲ از اﻋﺪاد ﻣﻘﺪس ﻋﺪد ﻫﻔﺖ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﻮارد ذﻳﻞ از ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺗﻘﺪس ﻋﺪد ﻫﻔﺖ در دﻳﻦ‬
‫‪ - 1‬ﺑﻬﺎر ‪،‬ﻣﻬﺮداد ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﻲ در اﺳﺎﻃﻴﺮ اﻳﺮان ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول ‪ ،‬ص ‪210‬‬

‫‪ - 2‬رواﻳﺖ ﭘﻬﻠﻮي ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻬﺸﻴﺪ ﻣﻴﺮﻓﺨﺮاﻳﻲ‪ ،‬ص ‪237‬‬
‫زرﺗﺸﺖ اﺳﺖ ‪ :‬وﺟﻮد ﻫﻔﺖ روز ﻫﻔﺘﻪ ‪" ،‬ﻫﻔﺖ اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪ"‪" ، 1‬ﻫﻔﺖ آﻓﺮدﻳﺪﮔﺎن ﻣﺎدي"‪ 32‬و"ﻫﻔﺖ‬
‫‪7‬‬
‫دﻳﻮ ﻳﺎ ﻋﺎﻣﻞ ﺷﺮ"‪ 54‬و داﺷﺘﻦ "ﻫﻔﺖ آﺗﺸﻜﺪه ي ﻣﻘﺪس"‪ 6‬و ﺗﻘﺪس ﻫﻔﺖ اﺧﺘﺮ و ﻫﻔﺖ اﺑﺎﺧﺘﺮ‬
‫‪،‬ﻳﻜﻲ از ﻗﺪﻳﻤﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻫﺎي اوﺳﺘﺎ )ﻫﺘﻴﻦ ﻫﺎﻳﻴﺘﻲ( ﻫﻔﺖ ﻓﺼﻞ دارد و در ﻣﺘﻮن ﻛﻬﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ‬
‫ﻫﻔﺖ اﻗﻠﻴﻢ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻔﺖ اﻗﻠﻴﻢ در ﮔﺎت ﻫﺎ "ﻫﭙﺘﻪ ﺑﻮﻣﻲ" ﻳﺎ ﻫﻔﺖ ﺑﻮم ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫و در وﻳﺴﭙﺮد وﺑﻨﺪﻫﺶ ﻧﺎم ﻫﻔﺖ ﻛﺸﻮر زﻣﻴﻦ آﻣﺪه و ﻣﻮرد ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ‪ .‬در ﻣﻬﺮ ﻳﺸﺖ‬
‫‪،‬ﺗﺸﺘﺮ ﻳﺸﺖ ‪،‬رﺷﻦ ﻳﺸﺖ ﻧﻴﺰ ﻧﺎم ﻫﻔﺖ ﻛﺸﻮر ﺑﻪ ﺳﺒﺒﻲ ﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ 8.‬در ﺑﺨﺶ ﻫﺎي دﻳﮕﺮ اوﺳﺘﺎ‬
‫ﻧﺎم آن "ﻫﭙﺘﻮ ﻛﺮﺷﻮره" ﻳﺎ ﻫﻔﺖ ﻛﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻔﺖ ﻛﺸﻮر ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺪ‪ :‬ارزه در ﻣﻐﺮب‪ ،‬ﺳﻮه در‬
‫ﻣﺸﺮق‪ ،‬ﻓﺮدذﻓﺶ در ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ‪ ،‬وﻳﺪدﻓﺶ در ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﻲ‪ ،‬روﺑﺮﺷﺖ در ﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﻲ‪ ،‬وردﺟﺮﺷﺖ‬
‫در ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﻲ و ﺧﻮﻧﻴﺮس ﻛﺸﻮر ﻣﺮﻛﺰي ﻛﻪ اﻳﺮاﻧﺸﻬﺮ در ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺸﻮر ﻣﺮﻛﺰي ﻗﺮار داﺷﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺣﺪود آن ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪:‬‬
‫ﺣﺪ زﻣﻴﻦ اﻳﺮان ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺟﻬﺎن اﺳﺖ از ﻣﻴﺎن رود ﺑﻠﺦ اﺳﺖ از ﻛﻨﺎر ﺟﻴﺤﻮن ﺗﺎ آذرآﺑﺎدﮔﺎن و‬
‫ارﻣﻨﻴﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻗﺎدﺳﻴﻪ و ﻓﺮات و ﺑﺤﺮﻳﻦ و درﻳﺎي ﭘﺎرس و ﻣﻜﺮان ﺗﺎ ﺑﻪ ﻛﺎﺑﻞ و ﻃﻐﺎرﺳﺘﺎن و ﻃﺒﺮﺳﺘﺎن‪.‬‬
‫‪9‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي در ﻛﺘﺎب ﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ "ﻫﻔﺖ اﻗﻠﻴﻢ" ﻳﺎ اﻗﺎﻟﻴﻢ ﺳﺒﻌﻪ ﺷﻬﺮت ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﻫﻔﺖ اﻗﻠﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﻛﻮه و ﻫﻔﺖ درﻳﺎ‪ 10‬را در روي زﻣﻴﻦ ﻓﺮض ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ اﻳﻦ‬
‫ﻫﻔﺖ ﻛﻮه در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ي ﻓﺮدوﺳﻲ ﻫﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪،11‬در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮدوﺳﻲ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻫﻔﺖ ﺧﻮان‬
‫‪ - 1‬اﻫﻮرا ﻣﺰدا‪ ،‬ﺑﻬﻤﻦ‪ ،‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ‪ ،‬ﺷﻬﺮﻳﻮر‪ ،‬ﺳﭙﻨﺪارﻣﺬ ﻳﺎ اﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮرداد‪ ،‬اﻣﺮه ﺗﺎت ﻳﺎ اﻣﺮداد‬
‫‪ - 2‬آﺳﻤﺎن ‪،‬آب ‪،‬زﻣﻴﻦ‪،‬ﮔﻴﺎه ‪،‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‪،‬ﻣﺮدم‪ ،‬ﻫﺮﻣﺰ‬
‫‪ - 3‬ﺑﻬﺎر ‪،‬ﻣﻬﺮداد ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﻲ در اﺳﺎﻃﻴﺮ اﻳﺮان ‪ ،‬ص ‪7‬‬
‫‪ - 4‬اﻛﻮﻣﻦ‪ ،‬اﻧﺪر‪ ،‬ﺳﺎوول‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﻴﺲ‪ ،‬ﺗﺮز‪ ،‬زرﻳﺰ و آﺋﺸﻤﻪ‬
‫‪ - 5‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪58‬‬
‫‪ - 6‬آذر ﻣﻬﺮ‪ ،‬آذر ﻧﻮش‪ ،‬آذر ﺑﻬﺮام‪ ،‬آذر آﻳﻴﻦ‪ ،‬آذر ﺧﺮداد‪ ،‬آذر ﺑﺮزﻳﻦ‪ ،‬آذر زردﻫﺸﺖ‬
‫‪ - 7‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪60‬‬
‫‪ - 8‬ﻋﻔﻴﻔﻲ ‪،‬رﺣﻴﻢ ‪،‬اﺳﺎﻃﻴﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ ‪ ،‬ص ‪641‬‬
‫‪ - 9‬ﺑﻬﺎر ‪،‬ﻣﻬﺮداد ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﻲ در اﺳﺎﻃﻴﺮ اﻳﺮان ‪ ،‬ص ‪102‬‬
‫‪ - 10‬در ﻣﻌﺠﻢ اﻟﺒﻠﺪان ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪» :‬اوﻟﻴﻦ ﻛﻮه ﻛﻮه ﻗﺎف اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﺮد ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺮآﻣﺪه و ﺑﻠﻨﺪي او ﻗﺮﻳﺐ ﻓﻠﻚ رﺳﻴﺪه و ﺟﺮﻣﺶ از زﻣﺮد اﺳـﺖ و ﻛﺒـﻮدي ﻫـﻮا از‬
‫اﻧﻌﻜﺎس آن اوﺳﺖ‪ ،‬دوم ﻛﻮه دﻣﺎوﻧﺪ و ﺳﻮم ﺳﺮاﻧﺪﻳﺐ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ ﻗﺪم آدم ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم در آن ﻛﻮه اﺳﺖ و از اﻧﮕﺸﺖ ﺗﺎ ﭘﺎﺷﻨﻪ آن ﻫﻔﺘﺎد ﮔﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻬﺎرم ﻛﻮه ﮔﻠﺴﺘﺎن در ﺗﻮس و‬
‫ﭘﻨﺠﻢ ﻛﻮه ورن در ﺑﻼد ﻣﻐﺮب‪ ،‬ﺷﺸﻢ ﻛﻮه ﻟﺰ ﮔﻠﻴﺎن ﻳﺎ ﺟﺒﻞ ﻗﺒﻖ )ﻗﻔﻘﺎز( و ﻫﻔﺘﻢ ﻛﻮه ﭼﻴﻦ«‪.‬‬
‫‪ - 11‬در داﺳﺘﺎن ﻫﻔﺖ ﺧﻮان رﺳﺘﻢ‬
‫‪4‬‬
‫رﺳﺘﻢ‪ 1‬ﺑﺎ ﻫﻔﺖ ﺧﻮان اﺳﻔﻨﺪﻳﺎر‪ 2‬وداﺳﺘﺎن ﺟﻨﮓ ﻫﻔﺖ ﮔﺮدان‪ 3‬و ﻫﻔﺖ ﺑﺰم ﻧﻮﺷﻴﺮوان ﺑﺎ ﺑﺰرﮔﻤﻬﺮ‬
‫ﺑﺰرﮔﻤﻬﺮ‪ 4‬روﺑﺮو ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ ‪ ،‬در زرﺗﺸﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺰاره زرﺗﺸﺖ ﺑﻪ ﻫﻔﺖ دوره ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖ زرﺗﺸﺖ را دادﮔﺮ – ﻛﻪ اي ﻣﺮد ﺑﺎ ﻫﻮش و ﻋﻘﻞ و ﻫﻨﺮ‬
‫درﺧﺘﻲ ﻛﻪ دﻳﺪي ﺗﻮ ﺑﺎ ﻫﻔﺖ ﺷﺎخ – ﻧﻬﺎده ﺟﻬﺎﻧﺴﺖ ﭘﻴﺸﺖ ﻓﺮاخ‬
‫‪5‬‬
‫ﺑﻮد ﻫﻔﺖ ره ﺷﻮرش اﻧﺪر ﺟﻬﺎن – ز ﻧﻴﻚ و ﺑﺪ ﮔﺮدش آﺳﻤﺎن ‪«.‬‬
‫ﻋﺪد ﻣﻘﺪس دﻳﮕﺮ در ﻣﺘﻮن زرﺗﺸﺘﻲ ﻋﺪد ﺳﻪ اﺳﺖ ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﺪد ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﻀﺮﺑﺶ »ُﻧﻪ« در‬
‫اﺳﺎﻃﻴﺮ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻧﻤﺎد ﺻﻼح و ﻛﻤﺎل و اﺗﻤﺎم اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮﺣﻠه ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺧﺪاﻳﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺜﻠﻴﺚ ﻇﻬﻮر ﻛﺮده اﺳـﺖ‪ 6.‬در آﻳــﻴﻦ زرﺗﺸﺘﻲ ﺑــﻪ دو ﺗﺜﻠﻴــﺖ اﻫــﻮراﻣﺰدا‪-‬‬
‫ﺳﭙﻨﺪﻣﻴﻨﻮ‪ -‬اﻧﮕﺮه ﻣﻴﻨﻮ و زروان و اﻫﻮراﻣﺰدا ‪ -‬اﻫﺮﻳﻤﻦ ﺑﺮﻣﻲ ﺧﻮرﻳﻢ‪ .‬آﻓﺮﻳﻨﺶ اﻧـﺴﺎن ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ‬
‫آﻳﻴﻦ ﺗﺜﻠﻴﺚ ﭘﻴﺪاﺳﺖ ‪» :‬ﻣﺸﻲ« و »ﻣﺸﻴﺎﻧﻪ« و ﻓـﺮه اﻳـﺰدي ﻫـﺮ ﺳـﻪ ﺑـﺎ ﻫـﻢ از »رﻳﻮاس« ﻣﻲ‬
‫روﻳﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛـﻪ از ﻫـﻢ ﻗﺎﺑـﻞ ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ ﻧﻴـﺴﺘﻨﺪ‪ .7‬اﺻﻮل دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺳﻪ اﺻﻞ‬
‫»ﭘﻨﺪار ﻧﻴﻚ‪ ،‬ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻴﻚ و ﻛﺮدار ﻧﻴﻚ « ﺑﻨﻴﺎن ﻧﻬﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ آن ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در زﻣﺎن ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﻲ‬
‫‪8‬‬
‫آﺧﺮ زﻣﺎن ﻫﻢ ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﮔﺎﻣﻬـﺎي ﻣـﺆﻣﻦ ﺗـﺎ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮ ﭘﻞ ﭼﻴﻨﻮت ﺳﻪﮔﺎم ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳـﺖ ‪.‬‬
‫آﻧﻬـﺎ ﻛﻤﺮﺑﻨـﺪ ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮد )ُﻛﺴﺗﻲ( را ﺳﻪ ﺑﺎر دور ﻛﻤﺮﻣﻲ ﭘﻴﭽﻨﺪ ﻛـﻪ آن ﻫـﻢ ﻧﻤـﺎدي از ﺳـﻪ‬
‫اﺻـﻞ ‪:‬ﭘﻨﺪار ﻧﻴﻚ‪ ،‬ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻴﻚ و ﻛﺮدار ﻧﻴﻚ اﺳﺖ‪ 9.‬در ﺑﺎزي ﻧﺮد ﻧﻴﺰ ﺳﻪ ﺧﺎل ﺗﺎس ﻣﻈﻬﺮ اﻳﻦ‬
‫اﺻﻮل ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ داﻧـﺴﺘﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ 10.‬در ﻧﮕﺎره اي از ﻓﺮوﻫﺮ‪ ،‬دو ﺑﺎل اﻓﺮاﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ‬
‫ﺑـﺎل آن ﭘﺮﻫـﺎي ﺳـﻪ ﻃﺒﻘـﻪ دارد و ﺗﻤﺜﻴﻠﻲ از ﭘﺮواز ﻓﺮوﻫﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﺑﺎﻟﻬﺎي ﭘﻨـﺪار و ﮔﻔﺘـﺎر و‬
‫ﻛـﺮدار ﻧﻴـﻚ ﺑـﻪ ﺳـﻮي ﻣﻮﻃﻦ اﺑﺪي و ازﻟي اﺳﺖ ‪،‬ﺟﻤﺸﻴﺪ ﻗﻠﻌﻪ ورﺟﻤﻜﺮد را در ﺳﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﻣﻲ‬
‫‪ - 1‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ‪ ،‬ﻓﺮدوﺳﻲ ‪ ،‬ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ ژول ﻣﻮل ‪ ،‬ﺻﺺ ‪92 -87‬‬
‫‪ - 2‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ﺻﺺ ‪432 - 426‬‬
‫‪ - 3‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪106‬‬
‫‪ - 4‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ﺻﺺ ‪646 - 640‬‬
‫‪ - 5‬زﻧﺪ وﻫﻮﻣﻦ ﻳﺴﻦ و ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ اردﺷﻴﺮ ﺑﺎﺑﻜﺎن ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺻﺎدق ﻫﺪاﻳﺖ ‪ ،‬ص ‪126‬‬
‫‪ - 6‬ﻫﻴﻨﻠﺰ ‪ ،‬ﺟﺎن راﺳﻞ ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳﺎﺗﻴﺮ اﻳﺮان ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﺎﺟﻼن ﻓﺮﺧﻲ اﺳﺎﺗﻴﺮ ‪،‬ص ‪497‬‬
‫‪ - 7‬دادﮔﻲ ‪ ،‬ﻓﺮﻧﺒﻎ ‪ ،‬ﺑﻨﺪﻫﺶ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻬﺮداد ﺑﻬﺎر ‪ ،‬ص ‪81‬‬
‫‪ - 8‬داﻧﺘﻪ ‪ ،‬ﻛﻤﺪي اﻟﻬﻲ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ﺷﺠﺎع اﻟﺪﻳﻦ ﺷﻔﺎ ‪،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،3‬ص‪1045‬‬
‫‪ - 9‬ﭼﺎوش اﻛﺒﺮي ‪ ،‬رﺣﻴﻢ ‪،‬ﻫﻔﺖ رﻣﺰ ﻧﻤﺎدﻳﻦ ﻓﺮوﻫﺮ‪ ،‬ص ‪191‬‬
‫‪ - 10‬ﺷﺮﻳﻒ ﻣﺤﻼﺗﻲ ‪ ،‬ﻣﻮﻳﺪ ‪،‬ﻫﻔﺖ در ﻗﻠﻤﺮو ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻬﺎن ‪ ،‬ص ‪179‬‬
‫ﺳﺎزد و ﺟﻬﺎن را در ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻓﺮاخ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان ﻓﺮﻳﺪون ﻧﻴﺰ ﺳﻪ ﺗﻦ اﻧﺪ ‪ :‬ﺳﻠﻢ و ﺗﻮر و اﻳﺮج‬
‫‪2‬‬
‫‪ ،1‬و در زﻣﺎن اوﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ :‬روﺣﺎﻧﻴﻮن‪ ،‬رزﻣﻴﺎن و ﺑﺮزﮔﺮان ‪.‬‬
‫»در ﻳﺴﻨﺎ ‪ 57‬ﺳﺮوش ﭘﺎك ﻛﻪ ﺳﻪ ﺑﺎر ﻫﺮ روز و ﻫﺮ ﺷﺐ ﺑﻪ ﻛﺸﻮر ﺧﻮﻧﻴﺮس ﺑـﺮاي ﺧـﺪﻣﺖ‬
‫‪3‬‬
‫ﺑﻪ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎن اورﻣﺰد ﺳﺮﻛﺸﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻣﻮرد ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪«.‬‬
‫ﺣﺎل ﺑﺎز ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﻢ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ‪،‬در ﻓﺼﻞ ﻧﺨﺴﺖ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﻮﺑﺪاﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻮل‬
‫ﮔﺰﻳﻨﺶ ارداوﻳﺮاف ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻫﻔﺖ ﻧﻔﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﻣﻴﺎن ﻫﻔﺖ ﻧﻔﺮ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺼﻞ‬
‫دوم ﻛﺘﺎب ﺗﻌﺪاد ﺧﻮاﻫﺮان وﻳﺮاف را ﻫﻔﺖ ﺗﻦ اﻋﻼن ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻘﻔﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﻫﻔﺖ ﺗﻴﺮ‬
‫ﻛﻪ وﻳﺮاف ﺳﺘﻮن آن اﺳﺖ و در ﻫﻤﻴﻦ ﻓﺼﻞ و در ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ﻣﺪت ﺳﻔﺮ وﻳﺮاف را ﻫﻔﺖ روز اﻋﻼن‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ ،‬ﻋﺪد ﻣﻘﺪس دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻋﺪد ﺳﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪،‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﺗﺮ ﮔﻔﺘﻴﻢ در ﻓﺼﻞ ﻧﺨﺴﺖ ﻛﺘﺎب ﻫﻔﺖ ﻣﻮﺑﺪ از ﻣﻴﺎن ﻫﻔﺖ ﺗﻦ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ را اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و از ﻣﻴﺎن ﺳﻪ ﺗﻦ وﻳﺮاف را ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺰﻳﻨﻨﺪ و در ﻧﻴﺰه آزﻣﺎﻳﺶ دﻳﻨﻲ ﻛﻪ ﺳﻪ ﺑﺎر ﺑﺮاي‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ارداوﻳﺮاف اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ در ﻫﺮ ﺳﻪ ﺑﺎر ﻧﻴﺰه ﺑﻪ ﺳﻮي وﻳﺮاز آﻣﺪ ‪ ،‬در ﻓﺼﻞ دوم دﺳﺘﻮران دﻳﻦ‬
‫ﺑﺮاي آﻏﺎزﺳﻔﺮ روﺣﺎﻧﻲ ارداوﻳﺮاف ﺳﻪ ﺟﺎم زرﻳﻦ ﻣﻲ و ﻣﻨﮓ ﮔﺸﺘﺎﺳﺒﻲ ﭘﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ او ﻣﻲ‬
‫دﻫﻨﺪ ﻳﻚ ﺟﺎم ﺑﺮاي اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻴﻚ و ﺟﺎم دوم ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻴﻚ و ﺟﺎم ﺳﻮم ﺑﺮاي ﻛﺮدار ﻧﻴﻚ ‪ ،‬در‬
‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم وﻳﺮاف از روان ﺗﺎزه در ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺳﻪ ﺷﺐ ﺑﺮ ﺑﺎﻟﻴﻦ ﺟﺴﺪ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﻧﺪ و ﺑﺨﺸﻲ از اوﺳﺘﺎ را ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﻮد ﻣﻮاﻓﻖ آﻣﻮزه ﻫﺎي دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ‬
‫اﺳﺖ ‪.‬در ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ ارداوﻳﺮاف از ﺛﻮاب ﺳﻪ ﺳﺮوش "اوﭼﺮﻧﺎم "‪4‬ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ و در ﻓﺼﻞ ده ﺑﻨﺪ‬
‫ﺑﻨﺪ ‪ 6‬ارداوﻳﺮاف از اﻳﺰد آذر ﮔﻼﻳﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره در دﻧﻴﺎ ﻫﻴﺰم و ﻋﻮد و ﻋﻨﺒﺮ ﻫﻔﺖ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﺮ‬
‫آﺗﺶ ﻣﻘﺪس ﻣﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﻣﺎ او را ﺗﺮﻫﻴﺰم ﻟﻘﺐ داده اﻧﺪ‪ .‬در ﻓﺼﻞ ‪ 17‬ﺑﻨﺪ ‪ 2‬از ﺳﻪ روز ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﺖ‬
‫روان ﺑﺪﻛﺎران ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪،‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﻳﻜﻲ از ﺑﺎورﻫﺎي آﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺖ درﺑﺎره روان‬
‫درﮔﺬﺷﺘﮕﺎن اﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ ﺑﺎور روان ﺗﺎزه درﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺗﺎ ﺳﻪ روز ﺑﺮ ﺑﺎﻟﻴﻦ ﺗﻦ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫‪ - 1‬ﻻﻫﻴﺠﻲ ‪،‬ﺷﻬﻼ ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻫﻮﻳﺖ زن اﻳﺮاﻧﻲ در ﮔﺴﺘﺮه ﭘﻴﺶ ﺗﺎرﻳﺦ و ﺗﺎرﻳﺦ ‪ ،‬ص ‪284‬‬
‫‪ - 2‬ﺑﻬﺎر‪ ،‬ﻣﻬﺮداد ‪،‬ﭘﮋوﻫﺸﻲ در اﺳﺎﻃﻴﺮ اﻳﺮان ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول ‪ ،‬ص ‪154‬‬
‫‪ - 4‬ﻧﻮﻋﻲ ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﺗﻨﺒﻴﻪ دﻳﻨﻲ‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﺗﻦ دوﺑﺎره زﻧﺪه ﺷﻮددر ﭘﺎﻳﺎن ﻫﻤﻴﻦ ﻓﺼﻞ از ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ‪ ،‬ﮔﻔﺘﺎر و ﻛﺮدار ﺑﺪ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ روان ﺑﺪﻛﺎران را ﺑﻪ دوزخ ﻣﻲ راﻧﺪ ‪.‬در ﻓﺼﻞ ‪ 53‬ارداوﻳﺮاف را ﺑﻪ زﻳﺮ ﭘﻞ ﭼﻴﻨﻮد وﺑﻪ ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن آن دوزخ ﻗﺮار داﺷﺖ و ارداوﻳﺮاف از ﺻﺪاي زاري و ﻧﺎﻟﻪ دﻳﻮان و ﺑﺪﻛﺎران ﻣﻲ‬
‫ﭘﻨﺪارد ﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﻫﻔﺖ اﻗﻠﻴﻢ در ﺣﺎل ﻟﺮزﻳﺪن اﺳﺖ ‪ ،‬در ﻓﺼﻞ ‪ 101‬اورﻣﺰد از ارداوﻳﺮاف ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻪ ﮔﺎم رﺳﻴﺪن ﺑﻪ »اﻫﻼﻳﻲ«‪ 1‬ﻳﻌﻨﻲ ‪:‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻴﻚ‪ ،‬ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻴﻚ و ﻛﺮدار ﻧﻴﻚ ﺑﺎور داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫و ﺑﺮ دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ ﺳﭙﻴﺘﻤﺎن ﻛﻪ ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ در ﺟﻬﺎن رواج داد ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫‪ .5-3-4‬اﻗﺘﺒﺎﺳﺎت ادﺑﻲ درارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‬

‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎب ﻫﺮج و ﻣﺮج ﺳﻴﺎﺳﻲ و دﻳﻨﻲ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﺗﺴﻠﻂ اﺳﻜﻨﺪر و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن او در‬
‫اﻳﺮان ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪ اﻧﮕﻴﺰه و دﻟﻴﻞ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻛﺘﺎب اﻋﻼن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا اﮔﺮ ارداوﻳﺮاف ﭘﺲ از ﺣﻤﻠﻪ‬
‫اﻋﺮاب ﻣﻲ زﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺒﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ را ﻣﺴﻜﻮت ﺑﮕﺬارد و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ در ﻋﺼﺮ‬
‫اﺳﻼﻣﻲ و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺣﻜﺎم ﻣﻘﺘﺪر ﻋﺮب در ﻗﺮون اوﻟﻴﻪ اﺳﻼم ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﺠﻤﻊ ﺑﺰرگ روﺣﺎﻧﻴﻮن ﺟﻬﺖ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻓﺮدي ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺑﺮاي رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﺮاج ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻌﻴﺪ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ‪،‬در دﻳﺒﺎﭼﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﻬﻦ‬
‫ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﻴﺰ زﻣﺎن ﻧﻮﺷﺘﺎر ﻛﺘﺎب ﺑﻪ دوره اردﺷﻴﺮ ﺑﺎﺑﻜﺎن و ﭘﺲ از اﻧﻘﺮاض اﺷﻜﺎﻧﻴﻴﺎن‬
‫ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬از آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ارداوﻳﺮاف ﭘﻴﺶ از ﺳﻘﻮط‬
‫ﺧﺎﻧﺪان ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ و اﺣﺘﻤﺎﻻ در ﻓﺎﺻﻠﻪ اواﺧﺮ ﺳﺪه ﭼﻬﺎرم و اواﺳﻂ ﺳﺪه ﻫﻔﺘﻢ ﻣﻴﻼدي ﻣﻲ زﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫‪، 2‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻮرﺧﻴﻦ ﻧﻈﺮات ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ در اﻳﻦ ﺑﺎره داده اﻧﺪ ‪،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ وﻳﻜﺎﻧﺪر ﻛﺘﺎب ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﺨﺸﻲ از‬
‫ﻣﺸﺎﺟﺮه ﻗﻠﻤﻲ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﻫﻴﺮﺑﺪان ﻓﺎرس ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻮﺑﺪان ﺷﻴﺰ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﺮي ﺑﻮﻳﺲ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ را‬
‫اﺛﺮي ﺑﻌﺪ از ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻣﻲ داﻧﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺑﻦ ﻣﺎﻳﻪ ﺳﻔﺮ وﻳﺮاز ﺑﻪ ﺟﻬﺎن دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﻣﻮﺛﺮ‬
‫ﺑﻮدن ﺑﺮﺧﻲ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت زرﺗﺸﺘﻲ در دوره ﺑﻌﺪ از ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن اﺳﺖ ‪ ،‬دوره اي ﻛﻪ آﻳﻴﻦ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎﻳﻲ ﻣﻮرد‬
‫ﺣﻤﻠﻪ ﭘﻴﺮوان دﻳﻦ اﺳﻼم ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ‪،‬آﻣﻮزﮔﺎر ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺪوﻳﻦ ارداوﻳﺮاف ﻧﺎﻣﻪ را ﻗﺮون دﻫﻢ و ﻳﺎزدﻫﻢ‬
‫ﻣﻴﻼدي ذﻛﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و دﻟﻴﻞ آن را ﻧﻴﺰ ﻣﺸﻜﻼت ﻧﮕﺎرش ادﺑﻲ ﻛﺘﺎب ذﻛﺮ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ وﺟﻮد‬
‫‪ - 1‬ﭘﺎرﺳﺎﻳﻲ‬
‫‪ - 2‬دﻫﺨﺪا ‪ ،‬ﻋﻠﻲ اﻛﺒﺮ ‪ ،‬ﻟﻐﺖ ﻧﺎﻣﻪ ‪ ،‬ج ‪، 1‬ص ‪1435‬‬
‫ﺟﻤﻼت ﻧﺎﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺘﻦ در ﻛﺘﺎب و ﺗﻜﺮار ﻫﺎﻳﻲ ﻧﺎﺷﻴﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ اﻗﺘﺒﺎس ﻫﺎي ﭘﻲ در ﭘﻲ و‬
‫ﻧﺎﻣﻨﻈﻢ از دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻓﺎرﺳﻲ ﮔﺮاﻳﻲ ﻧﺎﺷﻴﺎﻧﻪ در ﻣﺘﻦ ﻣﺜﻼ ﻛﺎرﺑﺮد ﻛﻠﻤﺎت‬
‫‪:‬ﻛﻪ ‪،‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ و ﻏﻴﺮه ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﻦ در دوران ﻣﺘﺎﺧﺮ دﻳﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﭘﺲ از‬
‫ﺣﻤﻠﻪ اﻋﺮاب دﺳﺘﻜﺎري ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ 1 .‬در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﮔﺎه ﺟﻤﻼت و اﺳﺘﻌﺎراﺗﻲ از دﻳﮕﺮ ﻛﺘﺐ و‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﻬﻠﻮي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻣﺘﻮن ﻧﮕﺎرش ﻳﺎﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ‪ ،‬در ﻓﺼﻞ اول ﺑﻨﺪ ‪ 15‬اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ آﻣﺪه‪ »:‬ﺑﺎﻳﺪ ﭼﺎره ﺧﻮاﻫﻴﻢ و ﻛﺴﻲ از ﻣﺎ ﺑﺮود و از ﻣﻴﻨﻮان‬
‫آﮔﺎﻫﻲ آورد «‪ . 2‬ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻴﻦ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ در ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻛﺮﺗﻴﺮ در ﻧﻘﺶ رﺟﺐ ﺳﻄﺮ ‪ 5‬ﻧﻴﺰ‬
‫ﺗﻜﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻛﺘﺎب ﭘﺲ از ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻛﺮﺗﻴﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ در ﻓﺼﻞ ‪4‬‬
‫وﺑﻨﺪ ‪ 5‬ﻛﺘﺎب روان ﺗﺎزه در ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﮔﺎﻫﺎﻧﻲ را ﺑﺮزﺑﺎن ﻣﻲ آورﻧﺪ ‪» :‬ﻧﻴﻜﻲ ﻛﺴﻲ راﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﺎر ﻧﻴﻚ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻧﻴﻜﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ 3«.‬اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻘﻞ ﻗﻮﻟﻲ از اوﺳﺘﺎ ‪،‬آﻏﺎز ﮔﺎه‬
‫اوﺷﺘﺎووﺋﻴﺘﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ در اداﻣﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻓﺼﻞ ارداوﻳﺮاف دﻳﻦ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﻜﻞ دوﺷﻴﺰه اي زﻳﺒﺎ و‬
‫دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﻲ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ و دوﺷﻴﺰه در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ زﻳﺒﺎ ﺑﻮدﻧﺶ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ ﺗﻮ در‬
‫ﺟﻬﺎن ﻣﺎدي ﻣﺮا زﻳﺒﺎ ﺳﺎﺧﺖ ‪ »:‬و ﭘﺮﺳﻴﺪ آن روان اﻫﻠﻮان از آن دوﺷﻴﺰه ﻛﻪ ﺗﻮ ﻛﻴﺴﺘﻲ ؟ ﻛﻪ ﻣﻦ‬
‫ﻫﺮﮔﺰ در دوران زﻧﺪﮔﻲ ﻫﻴﭻ دوﺷﻴﺰه اي ﺑﺎ ﺷﻜﻠﻲ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮ و زﻳﺒﺎﺗﺮ از ﺗﻮ ﻧﺪﻳﺪه ام وآﻧﻜﻪ دﻳﻦ و ﻛﻨﺶ‬
‫ﺧﻮد او ﺑﻮد ﭘﺎﺳﺦ داد ﻛﻪ ﻣﻦ ﻛﻨﺶ ﺗﻮ ام ‪،‬ﺟﻮان ﺧﻮب اﻧﺪﻳﺸﻪ ‪،‬ﺧﻮب ﮔﻔﺘﺎر ‪ ،‬ﺧﻮب ﻛﺮدار ‪،‬ﺧﻮب دﻳﻦ‬
‫‪. 4«...‬ﻋﻴﻦ اﻳﻦ ﺗﻤﺜﻴﻞ و ﻋﺒﺎرات در ﻣﻌﺮاج ﻛﺮﺗﻴﺮ و دادﺳﺘﺎن دﻳﻨﻴﻚ و ﻫﺎدﺧﺖ ﻧﺴﻚ ﺗﻜﺮار ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ » آﻧﮕﺎه روان ﻣﺮد ﭘﺎك دﻳﻦ ﺑﻪ او ﺧﻄﺎب ﻧﻤﻮده ﺑﭙﺮﺳﺪ اي دﺧﺘﺮ ﺟﻮان ﺗﻮ ﻛﻴﺴﺘﻲ؟ ﺗﻮ اي‬
‫ﺧﻮش اﻧﺪام ﺗﺮﻳﻦ دﺧﺘﺮ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ دﻳﺪه ام ؟ ﭘﺲ از آن دﻳﻦ ﺧﻮد او ﺑﻪ او ﭘﺎﺳﺦ دﻫﺪ ‪ :‬ﺗﻮ اي‬
‫ﺟﻮاﻧﻤﺮد ﻧﻴﻚ ﭘﻨﺪار ﻧﻴﻚ ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻴﻚ ﻛﺮدار ﻧﻴﻚ دﻳﻦ ﻣﻦ دﻳﻦ ﺧﻮد ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻢ ‪ 5.«...‬ﻣﺤﺘﻮي ﻓﺼﻞ ‪4‬‬
‫ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺎﻣﻼ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺑﺎ ﺷﺮح ﻣﻌﺮاج زرﺗﺸﺖ در ﻫﺎدﺧﺖ ﻧﺴﻚ اﺳﺖ ؛ در ﻓﺼﻞ‬
‫‪ 101‬ﺑﻨﺪ ‪ 7‬اورﻣﺰد ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ارداوﻳﺮاز ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪»:‬ﺗﻮ ارداوﻳﺮاز ﺑﻪ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن ﺑﮕﻮ ﻛﻪ راه اﻫﻼﻳﻲ‬

‫‪ - 2‬ﻫﻤﺎن ‪،‬ص ‪44‬‬
‫‪ - 3‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪51‬‬
‫‪- 4‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص‪52‬‬
‫‪ - 5‬ﻳﺸﺘﻬﺎ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﭘﻮرداوود ‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم ‪ ،‬ص ‪169‬‬
‫ﻳﻜﻲ اﺳﺖ ‪.‬راه ﭘﻮرﻳﻮﺗﻜﻴﺸﻲ)ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن( و دﻳﮕﺮ راﻫﻬﺎ ﺑﻴﺮاﻫﻪ اﻧﺪ «‪ ، 1‬ﻋﻴﻦ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر در‬
‫‪2‬‬
‫اوﺳﺘﺎ ﺗﻜﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ » راه ﻳﻜﻲ اﺳﺖ و آن راه اﺷﻪ اﺳﺖ ﻫﻤﻪ دﻳﮕﺮ راه ﻫﺎ ﺑﻲ راﻫﻪ اﺳﺖ «‪.‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ ‪ 101‬ﺑﻨﺪ ﻳﺎزده آﻣﺪه در ﺑﺎره ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻮﺟﻮدات ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﻣﺮگ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ » و ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻴﺰ آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﮔﺎو ﺧﺎك ﺷﻮد ‪،‬اﺳﺐ ﺧﺎك ﺷﻮد ‪،‬زر و ﺳﻴﻢ ﺧﺎك‬
‫ﺷﻮﻧﺪ وﺗﻦ ﻣﺮدﻣﺎن ﺧﺎك ﺷﻮد‪ .‬آن ﻳﻚ ﺑﻪ ﺧﺎك ﻧﻴﺎﻣﻴﺰد ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ اﻫﻼﻳﻲ )ﭘﺎرﺳﺎﻳﻲ( را ﺑﺴﺘﺎﻳﺪ و‬
‫ﻛﺎرﻫﺎي ﻧﻴﻚ ﻛﻨﺪ «‪ . 3‬ﻋﻴﻦ اﻳﻦ ﺟﻤﻼت در ﺧﺮده اوﺳﺘﺎ )اﺋﻮﮔﻤﺪﺋﭽﺎ (ﻧﻴﺰ ﺗﻜﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻛﺘﺎب اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻣﻮﺑﺪي ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﻪ اوﺳﺘﺎ ﻛﺎﻣﻼ اﺷﺮاف داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪»:‬اﺳﺐ‬
‫ﺧﺎك ﺑﺎﺷﺪ‪،‬ﮔﺎو ﺧﺎك ﺑﺎﺷﺪ ‪،‬زروﺳﻴﻢ ﺧﺎك ﺑﺎﺷﺪ‪،‬ﻣﺮد دﻟﻴﺮ ﻛﺎرزاري ﺧﺎك ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺗﻦ ﻣﺮدﻣﺎن‬
‫‪4‬‬
‫ﺧﺎك ﺑﺎﺷﺪ ‪،‬آن ﻳﻚ ﻣﺮد ﺑﻪ ﺧﺎك ﻧﻴﺎﻣﻴﺰد ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﭘﺎﻛﻲ ﺳﺘﺎﻳﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ اﻫﻠﻮان ﭼﻴﺰ دﻫﺪ ‪«.‬‬
‫‪ .4 -4‬رد ﭘﺎي ﻧﻈﺎم آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ‪:‬‬

‫در ﻓﺼﻞ ‪ 15‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ روان آﻣﻮزﮔﺎران و ﭘﮋوﻫﻨﺪﮔﺎن در ﮔﺎﻫﻲ روﺷﻦ و در ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﺷﺎدي ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬اﻳﻦ آﻣﻮزﮔﺎران در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻫﻤﺎن روﺣﺎﻧﻴﺎن ﺑﻮده اﻧﺪ ﻛﻪ آﻣﻮزش و‬
‫ﭘﺮورش ﻛﻮدﻛﺎن در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه آﻧﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ وﻟﻲ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻓﻘﻂ ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫اﺷﺮاف را ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻳﺎ اﻃﻔﺎل ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم را ﻫﻢ ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣﻲ داده اﻧﺪ ‪ ،‬روﺣﺎﻧﻴﻮن و ﻣﻮﺑﺪان‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ وﻇﻴﻔﻪ آﻣﻮزش دﻳﻨﻲ را ﺑﺮﻋﻬﺪه داﺷﺘﻨﺪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را در ﺧﻼل ﻓﺼﻞ اول ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪»:‬و ﭼﻮن اﻳﺸﺎن را ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا و دﻫﺒﺪ و ﺳﺎﻻر و دﺳﺘﻮر دﻳﻦ آﮔﺎه ﻧﺒﻮد‬
‫ودر ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻳﺰدان در ﮔﻤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﻴﺶ ﻫﺎ و ﺑﺎورﻫﺎ واﻟﺤﺎد و ﺷﻚ و‬
‫اﺧﺘﻼف راي در ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﺪاﻳﻲ آﻣﺪ «‪ .5‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ آﻣﻮزش دﻳﻨﻲ ﻧﺠﻴﺐ زادﮔﺎن ﺧﻮاﻧﺪن و ﻧﻮﺷﺘﻦ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻦ و ﺣﺴﺎب و ﭼﻮﮔﺎن ﺑﺎزي و از زﻣﺎن ﺧﺴﺮو اول ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺷﻄﺮﻧﺞ ﺑﺎزي را ﻧﻴﺰ ﻣﻲ آﻣﻮﺧﺘﻨﺪ زﻳﺮا‬

‫‪ - 2‬اوﺳﺘﺎ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺟﻠﻴﻞ دوﺳﺘﺨﻮاه ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول ‪ ،‬ص ‪268‬‬
‫‪ - 3‬ﻫﻤﺎن ‪،‬ص ‪96‬‬
‫‪ - 4‬ﻋﻔﻴﻔﻲ ‪،‬رﺣﻴﻢ ‪ ،‬اﺳﺎﻃﻴﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ ‪ ،‬ص ‪173‬‬
‫ﻛﻪ در زﻣﺎن وي اﻳﻦ ﺑﺎزي را از ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺑﻪ اﻳﺮان آوردﻧﺪ و ﻛﺎر ﻋﻤﺪه اﻳﺸﺎن ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺎزي ﺑﻮد‬
‫ورزش ﺑﻴﺮون از وﻇﺎﻳﻒ روﺣﺎﻧﻴﺎن ﺑﻴﺮون ﺑﻮد و ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻌﻠﻴﻢ ﺧﻮاﻧﺪن و ﻧﻮﺷﺘﻦ و ﺣﺴﺎب ﻣﺤﻮل ﺑﻪ‬
‫اﻳﺸﺎن ﺑﻮد ‪.‬‬
‫ﺗﻌﻠﻴﻢ زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻜﻞ ﺑﻮد زﻳﺮا ﺑﻪ ﺟﺎي اﻓﻌﺎل و ﺿﻤﺎﻳﺮ و ﺣﺮف رﺑﻂ اﻳﺮاﻧﻲ‬
‫ﻛﻠﻤﺎت ﺳﺎﻣﻲ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و اﻳﻦ ﻛﻠﻤﺎت ﻛﻪ ﺷﻤﺎر آﻧﻬﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻫﺰار ﺑﻮد در ﺣﻘﻴﻘﺖ رﻣﺰ‬
‫ﺑﻮد زﻳﺮا ﺑﻪ زﺑﺎن زﺑﺎن آراﻣﻲ ﻣﻲ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻪ زﺑﺎن اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﺗﻨﻬﺎ در ﻛﺘﺎب ﻫﺎي ﺧﻄﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﻮي ﻛﻪ در ﺗﻮرﻓﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه زﺑﺎن از اﻳﻦ ﻛﻠﻤﺎت آراﻣﻲ ﻋﺎري اﺳﺖ و ﺑﻪ زﺑﺎن دري ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد دﺷﻮاري ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺳﻮاد آﻣﻮزي ﺑﻪ ﻋﻠﻞ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻛﺎﻏﺬ ﺳﺎزي اﻳﺠﺎد و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ‪ ،‬ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪﻳﻬﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ‪ ،‬ﻧﻴﺎز‬
‫ﻫﺎي دوﻟﺘﻲ و ﺟﺰ اﻳﻨﻬﺎ ﮔﺴﺘﺮش ﺧﺎﺻﻲ ﻳﺎﻓﺖ و ﺗﺨﺼﺼﻬﺎ و ﺣﺮﻓﻪ ﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ آن روزﮔﺎر ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﺷﺪ ﻛﻪ ﻗﺸﺮﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳﻮاد آﻣﻮزي ﺟﺬب ﺷﻮﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﻛﺮﻳﺴﺘﻴﻦ ﺳﻦ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ‪ »:‬ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺴﻴﺎري از ﺗﺠﺎر ﺷﻬﺮﻫﺎ ‪ ،‬ﻻاﻗﻞ ﻗﺮاﺋﺖ و ﻛﺘﺎﺑﺖ و ﺣﺴﺎب‬
‫‪2‬‬
‫را ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ «‬
‫ﺗﻮده ﻫﺎي ﻓﻘﻴﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻛﺸﺎورزان و روﺳﺘﺎ ﻧﺸﻴﻨﺎن از داﺷﺘﻦ ﺳﻮاد ﻣﺤﺮوم ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ در‬
‫ﻫﻤﺎن زﻣﺎن داﻧﺶ ﻫﺎي ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ و روﻣﻲ ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻏﺮب و ﻫﻨﺪوﭼﻴﻦ در ﻣﻴﺎن‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﺟﺎﻣﻌﻪ رواج داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻫﺎ و رواﻳﺖ ﻫﺎ و داﻧﺶ ﻫﺎي ﻣﺮدﻣﻲ در ﻣﻴﺎن آﺣﺎد‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ‪ ،‬ﺳﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﻨﻪ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﺷﺪ و ﻫﻮﻳﺖ اﻳﺮاﻧﻲ را در آن روزﮔﺎران ﺷﻜﻞ ﻣﻲ داد ‪ ،‬ﻫﻤﺰﻣﺎن‬
‫ﺗﻔﻜﺮات و ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻴﺰ در ﻣﺪرﺳﻪ ﻫﺎي اﻳﺮان ﻛﻪ ﻣﺨﺘﺺ آﻣﻮزش ﻋﺎﻟﻲ ﺑﻮد ‪ ،‬رواج و‬
‫ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲ ﻳﺎﻓﺖ ‪ .‬اﺻﻮﻻ در ﻣﻮرد آﻣﻮزش و ﭘﺮورش اﻳﻦ دوره اﻃﻼﻋﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺎ ﻧﺎﻗﺺ اﺳﺖ ‪،‬‬
‫ﻓﻘﻂ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺬﺷﺘﻪ روﺣﺎﻧﻴﻮن زرﺗﺸﺘﻲ از ﻃﺒﻘﺎت دﻳﮕﺮ ﺑﺎﺳﻮادﺗﺮ و از ﻋﻠﻮم و ادﺑﻴﺎت‬
‫‪ - 1‬ﻧﻔﻴﺴﻲ ‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن اﻳﺮان ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪ ،‬ص‪.40‬‬
‫‪ - 2‬ﻛﺮﻳﺴﺘﻴﻦ ﺳﻦ ‪،‬آرﺗﻮر ‪،‬اﻳﺮان در زﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ رﺷﻴﺪ ﻳﺎﺳﻤﻲ ‪ ،‬ص‪.8‬‬
‫زﻣﺎن ﺧﻮد ﺗﺎ ﺣﺪي ﻳﻬﺮه داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ‪ ،‬ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن و اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﺪان ﻫﺎي ﺑﺰرگ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دﻫﻘﺎﻧﺎن از‬
‫ﻣﺤﻀﺮ روﺣﺎﻧﻴﻮن ﻛﺴﺐ ﻓﻴﺾ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﻛﺮﻳﺴﺘﻴﻦ ﺳﻦ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ ‪ » :‬ﻋﺪه اي از ﻧﺠﻴﺐ زادﮔﺎن ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻬﺪ ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ در درﺑﺎر ﺑﺎ‬
‫ﺟﻮاﻧﺎن ﺧﺎﻧﺪان ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺗﺤﺖ رﻳﺎﺳﺖ ]آﻣﻮزﮔﺎران اﺳﻮاران [‪ ،‬ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣﻲ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺧﻮاﻧﺪن و ﻧﻮﺷﺘﻦ و‬
‫‪1‬‬
‫ﺣﺴﺎب و ﭼﻮﮔﺎن ﺑﺎزي و ﺷﻄﺮﻧﺞ و ﺳﻮاري و ﺷﻜﺎر را در آﻧﺠﺎ ﻓﺮا ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ «‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ در ﻧﻈﺎم ﻋﻠﻤﻲ و آﻣﻮزش ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﭼﻨﺪ ﻋﻴﺐ ﻋﻤﺪه ﻣﻮﺟﻮد‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻨﻜﻪ دﺳﺘﮕﺎه آﻣﻮزش و ﭘﺮورش در اﻧﺤﺼﺎر ﻃﺒﻘﺎت ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ و ﺷﺎﻫﺰادﮔﺎن و‬
‫اﻋﻴﺎن و اﺷﺮاف ﺑﻮد و دﻳﮕﺮ ﻃﻴﻘﺎت ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻢ ﻣﺮدﻣﺎن ﻛﺸﻮر ﺑﻮدﻧﺪ از ﻧﻌﻤﺖ ﺗﺤﺼﻴﻞ و ﺗﺮﺑﻴﺖ‬
‫در آﻣﻮزﺷﮕﺎﻫﻬﺎ ﻣﺤﺮوم ﺑﻮده اﻧﺪ ‪ ،‬ﻋﻴﺐ ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲ ﺧﻮرد ‪،‬‬
‫ﻋﺒﺎرت از روش اﻟﻘﺎ ء ﻋﻘﺎﻳﺪي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﺲ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري ﻣﻄﻠﻖ و ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﻮرﻛﻮراﻧﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺪرت‬
‫و ﻗﻮه ﻗﻬﺮﻳﻪ را در اﻗﺸﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ آورد ‪.‬ﺑﻪ ﺟﺰ روﺣﺎﻧﻴﻮن ﻛﻪ داراي ﺳﻮاد ﺑﻮدﻧﺪ در ﺳﻮﻣﻴﻦ‬
‫ﻃﺒﻘﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ دﺑﻴﺮان ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻓﺮاد داﻧﺎ و ﺑﺎﺳﻮادي ﺑﻮدﻧﺪ و وﻇﺎﻳﻒ دﻳﻮاﻧﻲ و اداري را‬
‫ﺑﺮﻋﻬﺪه داﺷﺘﻨﺪ ‪ ،‬در ﻓﺼﻞ ﺳﻪ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ درﺑﺎره اﻳﻦ ﺷﻐﻞ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬
‫» و ﻓﺮﻣﻮد ﻛﻪ دﺑﻴﺮداﻧﺎ و ﻓﺮزاﻧﻪ آورﻳﺪ و آﻧﺎن دﺑﻴﺮ ﻓﺮﻫﻴﺨﺘﻪ و و ﻓﺮزاﻧﻪ آوردﻧﺪ و او ﭘﻴﺶ‬
‫‪2‬‬
‫وي ﻧﺸﺴﺖ و ﻫﺮﭼﻪ وﻳﺮاز ﮔﻔﺖ درﺳﺖ و روﺷﻦ و واﺿﺢ ﻧﻮﺷﺖ‪«.‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ ﺑﻨﺪ ﻳﻜﻲ از وﻇﺎﻳﻒ دﺑﻴﺮان ﻛﺘﺎﺑﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺪون ﺗﻜﻠﻒ‬
‫و درﺳﺖ و روﺷﻦ و واﺿﺢ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت را ﻣﻲ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪ 68‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آﻣﻮزش اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻧﻮع آن ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ در‬
‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺘﺎ ﻃﻮﻻﻧﻲ اﺳﺖ ﺷﻮﻫﺮي را ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ و زﻧﺶ را ﺑﻪ دوزخ ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ و زن دﺳﺖ در‬
‫ﻛﺴﺘﻲ )ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ دﻳﻨﻲ( ﻣﺮد ﻣﻲ اﻓﻜﻨﺪ و دﻟﻴﻞ آن را ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺪ و ﻣﺮد دﻟﻴﻠﺶ را ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري ﺧﻮد در‬
‫ﺟﻬﺎن ﻋﻨﻮان ﻣﻴﻜﻨﺪ و زن ﺑﺎ ﻓﺮاﺳﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﺳﺎﻻر و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي ﻣﻦ ﺑﻮدي ﭼﺮا ﺑﻪ‬
‫ﻣﻦ آن را ﻧﻴﺎﻣﻮﺧﺘﻲ و ﻣﺮد ﺷﺮﻣﻨﺪه ﻣﻴﺸﻮد و ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻧﻤﻲ دﻫﺪ ‪ .‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺤﺘﻮي اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻳﻜﻲ از‬
‫‪ - 1‬ﻫﻤﺎن ‪ ،‬ص ‪3‬‬

‫‪ - 2‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ژاﻟﻪ آﻣﻮزﮔﺎر ‪،‬ص‪50‬‬
‫وﻇﺎﻳﻒ ﺷﻮﻫﺮ آﻣﻮزش ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮش اﺳﺖ ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎب‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺼﺎدﻳﻖ آن ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬ﻧﻜﻮﻫﺶ دﻳﻮان و ﭘﺮﺳﺘﺶ اﻳﺰدان و ﻏﻴﺮه ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺷﺎﻣﻞ‬
‫آﻣﻮزش اﻣﻮردﻳﻨﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺧﻮاﻧﺪن و ﻧﻮﺷﺘﻦ و ﻋﻠﻮم رﻳﺎﺿﻲ و ‪...‬در آن ﺟﺎﻳﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬در‬
‫ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻨﺪﻫﺎي اﻧﺪﻛﻲ ﺑﻪ آﻣﻮزش و ﭘﺮورش اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ )‪3‬ﺑﻨﺪ( و اﻳﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ‬
‫آﻣﻮزش و ﭘﺮورش در آن دوره ﻫﻤﻪ ﮔﻴﺮ و ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻧﺒﻮده و دﺳﺘﮕﺎه روﺣﺎﻧﻴﺖ و دوﻟﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﺪان رﻗﺒﺘﻲ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮش آن در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ ‪ ،‬واﻳﻦ ﺧﻮد ﻣﻮﻳﺪ ﻧﻈﺎم‬
‫ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ و ﻛﺎﺳﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آﻣﻮزش در آن وﻳﮋه ﻃﺒﻘﺎت ﻣﻤﺘﺎز ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪.5-4‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪:‬‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻤﻮدار ‪ 1-4‬ﺑﻌﺪ از ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻓﺼﻮل اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎرﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻛﺎﻣﻼ ﻫﻤﺴﻮ ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ اﺳﺖ ‪،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ آن اﺑﺘﺪا در ﺑﺨﺶ ﻧﻈﺎم اﺧﻼﻗﻲ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ ‪،‬از ﻗﺪﻳﻢ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ از ﻛﻮزه ﻫﻤﺎن ﺑﺮون ﺗﺮاود ﻛﻪ دروﺳﺖ ‪ ،‬ﻣﺠﺎزات ﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﻛﻪ در ﻧﻈﺎم اﺧﻼﻗﻲ‬
‫ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﺮاي ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﻮﭼﻜﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬ﺗﻨﺒﻠﻲ ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻚ ﻟﻨﮕﻪ ﻛﻔﺶ و ﺑﺪون ﻛﺴﺘﻲ راه رﻓﺘﻦ و‬
‫ﻏﻴﺮه در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ رﻳﺸﻪ در واﻗﻌﻴﺘﻲ دردﻧﺎك دارد ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺠﺎزات ﻫﺎي ﺳﺨﺖ ﮔﺎه در‬
‫ﻋﺎﻟﻢ واﻗﻊ ﻧﻴﺰ اﺟﺮا ﻣﻲ ﺷﺪه اﻧﺪ ‪،‬ﺟﺮﻳﺎن ﻛﻨﺪن ﭘﻮﺳﺖ ﻣﺎﻧﻲ و آوﻳﺰان ﻛﺮدن ﺟﺴﺪش ﺑﺮ دروازه ﻫﺎي‬
‫ﺷﻬﺮ و دﻓﻦ ﻛﺮدن واروﻧﻪ ﻣﺰدﻛﻴﺎن در ﮔﭻ ﻛﻪ در ﻣﺘﻮن اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮدوﺳﻲ و‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺘﻨﺎﻣﻪ ﺧﻮاﺟﻪ ﻧﻈﺎم اﻟﻤﻠﻚ ذﻛﺮ ﺷﺪه ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ آن دوره‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻛﺘﺐ ﻣﺬﻫﺒﻲ آن دوره ﻧﻴﺰ در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﺠﺎزات ﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻧﻤﻮد ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫» ﺑﻪ در ﮔﺎه ﻛﺴﺮي ﻳﻜﻲ ﺑﺎغ ﺑﻮد – ﻛﻪ دﻳﻮار او ﺑﺮﺗﺮ از راغ ﺑﻮد‬
‫ﻫﻤﻲ ﮔﺮد ﺑﺮ ﮔﺮد او ﻛﻨﺪه ﻛﺮد‪ -‬ﻣﺮﻳﻦ ﻣﺮدﻣﺎن را ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻛﺮد‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻜﺸﺘﻨﺪﺷﺎن ﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﺎن درﺧﺖ – زﺑﺮ ﭘﺎي و زﻳﺮش ﺳﺮآﮔﻨﺪه ﺳﺨﺖ «‬
‫‪- 1‬ﻓﺮدوﺳﻲ ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ‪ ،‬ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ‪،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ ژول ﻣﻮل‪،‬ص ‪622‬‬
‫در ﺑﺨﺶ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي ادﺑﻲ ﻛﺘﺎب ‪ ،‬اﺷﺘﺮاﻛﺎت ﺑﺴﻴﺎري ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي و ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ ؛در ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺪس اﻋﺪاد ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ اﻋﺪاد ﺳﻪ و ﻫﻔﺖ و ﻧﻪ در ارداوﻳﺮاف و دﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﻣﻘﺪس ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﺑﺨﺶ اﻗﺘﺒﺎﺳﺎت ادﺑﻲ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻓﺼﻞ‬
‫از ﻛﺘﺎب از دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي اﻗﺘﺒﺎس و ﺑﺮداﺷﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪،‬درآﺧﺮﻳﻦ ﺑﺨﺶ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ آﺷﻜﺎر ﺷﺪ‬
‫ﻛﻪ ﻧﻈﺎم آﻣﻮزش و ﭘﺮورش در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻫﻤﺴﻮ ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ و زﻳﺮ ﻧﻈﺮ روﺣﺎﻧﻴﻮن اداره ﻣﻲ‬
‫ﺷﺪه و ﻣﺘﻮﻟﻴﺎن آن ازﺟﺎﻳﮕﺎه ﻣﻤﺘﺎزي دراﺟﺘﻤﺎع ﺑﺮ ﺧﻮردار ﺑﻮده اﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﺳﺨﻦ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ﻛﻠﻲ ‪:‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻧﻤﻮدار ‪ 2-5‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺑﺨﺶ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻛﺘﺎب‬
‫ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﺎﻣﻞ ‪ :‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و در‬
‫ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬اﻳﻦ ﺧﻮد ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﻣﺤﺘﻮي دﻳﻨﻲ ﻛﺘﺎب اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي دﻳﮕﺮ را ﺗﺤﺖ اﻟﺸﻌﺎع ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ وﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻗﺮار داده اﺳﺖ ‪ ،‬در ﺑﺨﺶ ﺳﺎﺧﺘﺎر‬
‫ﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﺗﺤﺎد دﻳﻦ و دوﻟﺖ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼ ﻫﻤﺴﻮ ﺑﺎ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﻧﻮﺷﺘﺎر ﻛﺘﺎب اﺷﺎره‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻤﻠﻪ اﺳﻜﻨﺪر)ﮔﺠﺴﺘﻚ( ﺑﻪ اﻳﺮان و اوﺳﺘﺎ ﺳﻮزي وي و اﻳﺠﺎد ﺷﻚ و ﺷﺒﻬﻪ درﺑﺎره‬
‫دﻳﻦ از دﻻﻳﻞ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﻛﺘﺎب ﻋﻨﻮان ﺷﺪه ‪ ،‬ﻫﻤﻪ اﻳﻦ دﻻﻳﻞ رﻳﺸﻪ در ﺑﺎور و ﺗﻔﻜﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‬
‫دارﻧﺪ ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﻮﺑﺪان ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺗﺼﻮري ﻣﻨﻔﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺳﻜﻨﺪر داﺷﺘﻨﺪ و او را ﻋﺎﻣﻞ اوﺳﺘﺎ ﺳﻮزي و‬
‫ﻛﺮده ﺧﺪاﻳﻲ ﻣﻲ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺷﻚ و ﺷﺒﻬﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻳﻦ ﻧﻴﺰ در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻇﻬﻮر ادﻳﺎن ﺟﺪﻳﺪ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﻴﺤﻴﻴﺖ و ﻣﺎﻧﻮﻳﺖ و ﻣﺰدك ﺑﻪ اوج ﺧﻮد رﺳﻴﺪ ﻟﺬا ﻣﻮﺑﺪان ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﻜﺮ اﻓﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻮﺷﺘﻦ‬
‫ﻣﺘﻮن دﻳﻨﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻓﻜﺮي ﺑﺮاي ﺷﻜﺎﻛﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎزﻧﺪ ‪،‬در ﺑﺨﺶ ﺳﺎﺧﺘﺎر‬
‫ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻛﺘﺎب از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺧﻮراك و‬
‫ﭘﻮﺷﺎك ‪ ،‬ﻣﻌﻤﺎري ‪،‬ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺸﺎﻏﻞ ‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻓﻨﺎوري و‪...‬ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ ،‬ﻛﺎرﻛﺮد ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي دوﮔﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﻛﺘﺎب داراي ﻛﺎرﻛﺮد ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺧﻮراك ﻫﺎي ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه در‬
‫ﻛﺘﺎب ﻳﺎ داراي ﺟﻨﺒﻪ ﺗﻘﺪس‪ 1‬ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ در دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ ﺗﻘﺒﻴﺢ‪ 2‬ﺷﺪه اﻧﺪ و ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺤﺼﻮﻻت‬
‫ﻓﻨﺎوري ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﺪه ‪3‬در ﻛﺘﺎب ﻳﺎ در ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮاي ﭘﺎداش و ﻳﺎ در دوزخ ﺑﺮاي ﺗﻨﺒﻴﻪ ﻣﺠﺮﻣﺎن و ﻳﺎ‬
‫ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﺶ اﻋﻤﺎل ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬در ﺑﺨﺶ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر‬
‫‪ - 1‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬ﻣﻲ و ﻣﻨﮓ ﮔﺸﺘﺎﺳﺒﻲ ‪ ،‬درون‪ ،‬ﻣﻴﺰد ‪.‬‬

‫‪ - 2‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬ﺧﻮردن ﻣﺮدار ‪ ،‬ادرار و ﻣﺪﻓﻮع ‪ ،‬ﮔﻮﺷﺖ ‪.‬‬
‫‪ - 3‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬ﻧﻴﺰه دﻳﻨﻲ ‪ ،‬ﺳﻨﮓ و ﻗﻔﻴﺰ ‪ ،‬ﻣﻴﺦ ﭼﻮﺑﻲ و آﻫﻨﻲ و‪...‬‬
‫ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﺎﻣﻼ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﻛﺘﺎب ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ‬
‫ﻃﺒﻘﺎت ﻣﻌﻨﻮي ﻛﺘﺎب در ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﺗﻄﺒﻴﻖ داده ﺷﺪ و ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ وﺟﻮد دارد ‪ ،‬در ﺑﺨﺶ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻬﺎد دﻳﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺑﺎورﻫﺎ و‬
‫ﻣﻨﺎﺳﻚ و ﻣﺮاﺳﻢ دﻳﻨﻲ ﻳﺎد ﺷﺪه در ﻛﺘﺎب رﻳﺸﻪ در ﺑﺎورﻫﺎي راﻳﺞ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ دارﻧﺪ ‪،‬در‬
‫اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ردﭘﺎي اﺳﻄﻮره آﻓﺮﻳﻨﺶ زرﺗﺸﺘﻲ در ﻛﺘﺎب دﻧﺒﺎل وﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ و ﻣﻌﺮاج ارداوﻳﺮاف ﺑﺎ‬
‫دﻳﮕﺮ ﻣﻌﺮاﺟﻬﺎي زرﺗﺸﺘﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ و ﺗﻄﺒﻴﻖ داده ﺷﺪ و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﺸﺎﺑﻬﺎت ﺑﺴﻴﺎري ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ‬
‫وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻫﻤﻪ داراي ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه و رﻳﺸﻪ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ ،‬در ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻮاده در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﺧﺎﻧﻮاده ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪،‬ﻣﺮد ﺳﺎﻻر اﺳﺖ و‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻼﻛﻬﺎي ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﻳﺎ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﺎي ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﻧﻈﻴﺮ ‪ :‬اﻧﺠﺎم ازدواج ﺧﻮﻳﺪوده ‪ ،‬ﻣﻨﻊ‬
‫روﺳﭙﻴﮕﺮي ‪ ،‬ﻣﻨﻊ ﻟﻮاط ‪ ،‬اﺣﺘﺮام ﺑﻪ واﻟﺪﻳﻦ و‪ ...‬در ﻛﺘﺎب ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺷﺪه اﺳﺖ ؛در ﺑﺨﺶ ﻧﻬﺎد ﺣﻘﻮق‬
‫ﻗﻀﺎ و ﺟﺰا ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻼك ﺳﻨﺠﺶ ﺟﺮﻣﻬﺎي اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ در ﻛﺘﺎب ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺸﺎﺑﻪ دﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺎﻳﺴﺖ و ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻠﻜﻪ داراي ﻣﺠﺎزاﺗﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ؛ در‬
‫ﺑﺨﺶ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻧﺨﺴﺖ ﻧﻈﺎم اﺧﻼﻗﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم اﺧﻼﻗﻲ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﮔﺮدﻳﺪ و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ ﻛﻪ رﻳﺸﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺧﻼﻗﻲ ﻛﺘﺎب دﻳﻨﻲ اﺳﺖ و ﻣﻨﺘﺞ از ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮﻳﺴﺖ‬
‫‪ ،‬در اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﻧﻮﻋﻲ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻣﺬﻫﺒﻲ‪ 1‬ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲ ﺧﻮرد ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﻋﺪم ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺑﻪ اﺻﻮل‬
‫اﺧﻼﻗﻲ در دوزخ ﺑﻪ ﻓﺮد ﻣﺠﺮم ﻣﻲ رﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻦ ﺟﺮم و ﻣﺠﺎزات ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﮔﺎه‬
‫ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎي ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﺑﺮاي ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ ﻛﻮﭼﻚ ‪ 2‬در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺴﺘﻪ و‬
‫ﻣﺘﻌﺼﺐ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ دارد ﺟﺎﻣﻌﻪ اي ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻲ را ﭘﻮﺳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺑﺮ دروازه ﻫﺎي ﺷﻬﺮ آوﻳﺰان‬
‫ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﭘﻴﺮوان ﻣﺰدك را واروﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﺎن ﻗﻠﻤﺴﺘﺎن در ﮔﭻ دﻓﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻋﺒﺮت ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ ﺷﻮﻧﺪ ؛‬
‫در ﺑﺨﺶ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي ادﺑﻲ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ردﭘﺎي ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻫﺎي دﻳﻨﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ و‬
‫اﻳﺰدان و اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان زرﺗﺸﺘﻲ در ﻛﺘﺎب دﻧﺒﺎل ﺷﺪ و ﻣﻮارد ﺑﺴﻴﺎري ﻳﺎﻓﺖ ﺷﺪ در اداﻣﻪ ﺗﻘﺪس اﻋﺪاد‬
‫‪ 7 ، 3‬و ‪ 9‬در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﺗﻄﺒﻴﻖ و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮔﺮدﻳﺪ و ردﭘﺎي آداب و رﺳﻮم‬
‫‪ - 1‬ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ ‪ :‬ﻓﺮو ﻛﺮدن ﻣﻴﺦ آﻫﻨﻲ و ﭼﻮﺑﻲ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﮔﻨﺎﻫﻜﺎران ‪ ،‬و زﻧﺪه ﭘﻮﺳﺖ ﻛﺮدن ﻣﺠﺮﻣﺎن‪ ،‬و رﻳﺨﺘﻦ روي ﻣﺬاب در دﻫﺎن ﻣﺠﺮﻣﺎن و‪...‬‬
‫‪ - 2‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬ﺑﺎ ﻳﻚ ﻟﻨﮕﻪ ﻛﻔﺶ راه رﻓﺘﻦ ‪ ،‬ﻧﺒﺴﺘﻦ ﻛﺴﺘﻲ ‪ ،‬اﻳﺴﺘﺎده ادرار ﻛﺮدن‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ﻛﺘﺎب ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ ‪ ،‬در ﺑﺨﺶ اﻗﺘﺒﺎﺳﺎت ادﺑﻲ ﻛﺘﺎب ﻣﻼﺣﻈﻪ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻓﺼﻮل ﻛﺘﺎب ازدﻳﮕﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﻬﻠﻮي ﻧﻈﻴﺮ ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻛﺮﺗﻴﺮ و اوﺳﺘﺎ روﻧﻮﺷﺖ ﮔﺮدﻳﺪه‬
‫اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دﻫﺪ ﻛﻪ آﺑﺸﺨﻮر و ﻣﻨﺸﺎء آﻧﻬﺎ ﻳﻜﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ‪،‬دراداﻣﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻬﺎد‬
‫آﻣﻮزش و ﭘﺮورش در ﻛﺘﺎب ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ ﻛﻪ آﻣﻮزش در ﻛﺘﺎب ﻫﻤﺴﻮ ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ زﻳﺮ ﻧﻈﺮ‬
‫روﺣﺎﻧﻴﻮن اداره ﻣﻲ ﺷﻮد و روﺣﺎﻧﻴﻮن ﻧﻴﺰ داراي ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﺎﻻﻳﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ و ﺗﻄﺒﻴﻖ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ﻧﺸﺎن ﻣـﻲ‬
‫دﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻣـﺎﺑﻴﻦ ﺳـﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي راﻳـﺞ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺳﺎﺳـﺎﻧﻲ و ﺳـﺎﺧﺘﺎر ﻫـﺎي‬
‫ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ وﺟﻮد دارد ‪ ،‬ﺑـﺎ اﺛﺒـﺎت اﻳـﻦ ﻓﺮﺿـﻴﻪ ﻣﺤﻘﻘـﻴﻦ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺑـﺎ اﻃﻤﻴﻨـﺎن ﻛـﺎﻣﻠﺘﺮي از‬
‫ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت آﺗﻲ ﺧﻮداﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ ‪،‬و ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪن زﻣﺎن اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﻛﺘﺎب ‪ 1‬ﻣﻮرﺧﻴﻦ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن دﻗﻴﻘﺘﺮي از اﻳﻦ ﻣﻨﺒـﻊ‬
‫ﺑﺮاي ارﺟﺎع ﺑﻪ ﺑﺨﺸﻲ ﺧﺎص )از دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ(اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳـﻦ ﻛﺘـﺎب ﻫﻨـﻮز ﺟـﺎي ﻛـﺎر‬
‫ﺑﺴﻴﺎري دارد و ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي آن ﻧﻈﻴﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر زﺑﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﻋﻠﻤـﻲ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﻮد و ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﺪم ﺗﺒﺤﺮ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ از ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ آن ﺧﻮدداري ﻛﺮده اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪ - 1‬دردوره ﻗﺒﺎد ﻳﺎ ﺧﺴﺮو اول‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻫﺎ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻣﺘﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ‪:‬‬
‫ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ از ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ دﻛﺘﺮ‬
‫ژاﻟﻪ آﻣﻮزﮔﺎر ﺳﻠﻴﺲ ﺗﺮ و روان ﺗﺮ از دﻳﮕﺮان اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻟﺬا ﺑﺎ ﻛﺴﺐ اﺟﺎزه واﻋﻼن ﻣﻮاﻓﻘﺖ‬
‫ﻗﺒﻠﻲ اﻳﺸﺎن ‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻣﻴﻨﻤﺎﻳﻢ ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﻳﻚ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم اﻳﺰدان‬
‫‪ 1‬ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﺒﺎر اﻫﻠﻮ زردﺷﺖ دﻳﻨﻲ را ﻛﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد در ﺟﻬﺎن رواج داد ‪ 2‬ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن‬
‫ﺳﻴﺼﺪ ﺳﺎل دﻳﻦ در ﭘﺎﻛﻲ و ﻣﺮدم در ﺑﻲ ﮔﻤﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ‪ 3‬ﭘﺲ ﮔﺠﺴﺘﻪ )ﻣﻠﻌﻮن( ﮔﻨﺎﻣﻴﻨﻮ)روح ﻣﺨﺮب‬
‫‪ ،‬اﻫﺮﻳﻤﻦ( دروﻧﺪ )ﺑﺪﻛﺎر( ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ دﻳﻦ ﺷﻚ ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬ﮔﺠﺴﺘﻪ اﺳﻜﻨﺪر ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ﻣﺼﺮ‬
‫ﻧﺸﻴﻦ را ﮔﻤﺮاه ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺘﻢ ﮔﺮان و ﻧﺒﺮد و ﺑﻴﻤﺎري ﺑﻪ اﻳﺮاﻧﺸﻬﺮ )ﻛﺸﻮر اﻳﺮان( آﻣﺪ ‪ 4‬و او‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي اﻳﺮان را ﻛﺸﺖ و درﺑﺎر و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ را آﺷﻔﺘﻪ و وﻳﺮان ﻛﺮد ‪ 5 .‬و اﻳﻦ دﻳﻦ ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﻪ‬
‫اوﺳﺘﺎ و زﻧﺪ ﺑﺎ آب زر ﺑﺮ روي ﭘﻮﺳﺖ ﻫﺎي آراﺳﺘﻪ ﮔﺎو ﻧﻮﺷﺘﻪ و در اﺳﺘﺨﺮ ﭘﺎﺑﻜﺎن در دژﻧﭙﺸﺖ ﻧﻬﺎده‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮد ‪ 6 .‬و اﻳﻦ دﺷﻤﻦ ﺑﺪﺑﺨﺖ ‪ ،‬اﺷﻤﻮغ دروﻧﺪ ﺑﺪﻛﺎر ‪ ،‬اﺳﻜﻨﺪر ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ﻣﺼﺮ ﻧﺸﻴﻦ ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺑﺮآورد‬
‫و ﺳﻮﺧﺖ و او ﺑﺴﻴﺎري از دﺳﺘﻮران و داوران و ﻫﻴﺮﺑﺪان ﻣﻮﺑﺪان و دﻳﻨﺒﺮداران و‬
‫اﻓﺮازﻣﻨﺪان)ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن(و داﻧﺎﻳﺎن اﻳﺮاﻧﺸﻬﺮ را ﺑﻜﺸﺖ و در ﻣﻴﺎن ﻫﺮﻳﻚ از ﺑﺰرﮔﺎن و ﻛﺪﺧﺪاﻳﺎن‬
‫اﻳﺮاﻧﺸﻬﺮ ﻛﻴﻨﻪ و ﻧﺎ آﺷﺘﻲ )اﺧﺘﻼف( اﻓﻜﻨﺪ و ﺧﻮد ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪ و ﺑﻪ دوزخ رواﻧﻪ ﮔﺸﺖ ‪ 8 .‬و ﭘﺲ از آن‬
‫ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺮدﻣﺎن اﻳﺮاﻧﺸﻬﺮ را ﺑﺎ دﻳﮕﺮي آﺷﻮب و ﭘﻴﻜﺎر ﺑﻮد و ﭼﻮن اﻳﺸﺎن را ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا و دﻫﺒﺪ و‬
‫ﺳﺎﻻر و دﺳﺘﻮر دﻳﻦ آﮔﺎه ﻧﺒﻮد ‪ 9 ،‬و در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻳﺰدان در ﮔﻤﺎن )ﺷﻚ( ﺑﻮدﻧﺪ و ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﻴﺶ ﻫﺎ و ﺑﺎورﻫﺎ و اﻟﺤﺎد و ﺷﻚ و اﺧﺘﻼف راي در ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﺪاﻳﻲ آﻣﺪ)ﭘﻴﺪا ﺷﺪ( ‪ 10‬ﺗﺎ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺮﺣﻮم )ﻫﻮ ﻓﺮوﻫﺮ(اﻧﻮﺷﻪ روان آذرﺑﺎد ﻣﺎرﺳﭙﻨﺪان زاده ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ دﻳﻨﻜﺮد ﺑﺮاي‬
‫آزﻣﺎﻳﺶ دﻳﻨﻲ ﺑﺮ ﺳﻴﻨﻪ او روي ﮔﺪاﺧﺘﻪ رﻳﺨﺘﻨﺪ و ﻗﻀﺎوت و داوري ﻫﺎي ﭼﻨﺪي ﺑﺎ) ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ(ﻛﻴﺶ‬
‫ﻫﺎ و ﺑﺎور ﻫﺎي دﻳﮕﺮي داﺷﺘﻨﺪ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ و اﻳﻦ دﻳﻦ در آﺷﻮب و ﻣﺮدﻣﺎن در ﮔﻤﺎن)ﺷﻚ( ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫‪ 12.‬ﭘﺲ ﻣﻎ ﻣﺮدان و دﺳﺘﻮران دﻳﻦ دﻳﮕﺮي ﺑﻮدﻧﺪ ‪] 13.‬ﻛﻪ[ از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ‪] ،‬ﺑﺮﺧﻲ [ اﻧﺪوﻫﻤﻨﺪ و‬
‫ﭘﺮ ﻏﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ‪ 14‬و آﻧﻬﺎ در درﮔﺎه آﺗﺸﻜﺪه ﻓﺮﺑﻲ )ﻓﺮﻧﺒﻎ( ﭘﻴﺮوزﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﺎر اﻧﺠﻤﻦ ﺷﺪﻧﺪ ‪ 15‬و ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﺳﺨﻦ ﻫﺎ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﺎ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﺎره ﺧﻮاﻫﻴﻢ و ﻛﺴﻲ از ﻣﺎ ﺑﺮود و از ﻣﻴﻨﻮان‬
‫آﮔﺎﻫﻲ آورد ﺗﺎ ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻳﺴﻨﺎ ‪ ،‬درون و آﻓﺮﻳﻨﮕﺎن و ﻧﻴﺮﻧﮓ و‬
‫ﭘﺎدﻳﺎب )ﻃﻬﺎرت( و ﻳﻮژداﻫﺮي)ﻃﻬﺎرت( ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﻲ آورﻳﻢ ﺑﻪ اﻳﺰدان رﺳﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ دﻳﻮان ‪ ،‬و ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮﻳﺎد روان ﻣﺎ رﺳﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ ‪ 16 ،‬ﭘﺲ ﺑﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ دﺳﺘﻮران دﻳﻦ ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ در آﺗﺸﻜﺪه ﻓﺮﺑﻲ ﻓﺮا‬
‫ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ‪ 17‬از ﻣﻴﺎن ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﻔﺖ ﻣﺮد ﺟﺪا ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﺰدان و دﻳﻦ ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫‪ 18.‬و اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﮔﻔﺘﺎر و ﻛﺮدار اﻳﺸﺎن آراﺳﺘﻪ ﺗﺮ و درﺳﺖ ﺗﺮ ﺑﻮد و ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﻮد ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﺪ و از‬
‫ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﻳﻜﻲ را ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﺎر ﺑﻬﺘﺮ و ﺑﻴﮕﻨﺎﻫﺘﺮ و ﺧﻮﺷﻨﺎﻣﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ‪ 19‬ﭘﺲ آن ﻫﻔﺖ‬
‫ﻣﺮد ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و از ﻣﻴﺎن ﻫﻔﺖ ﺗﻦ ﺳﻪ ﺗﻦ و از ﻣﻴﺎن ﺳﻪ ﻳﻚ ﺗﻦ وﻳﺮاز ﻧﺎم ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ و ﻧﺎم او را وه‬
‫ﺷﺎﭘﻮر ﻫﻢ ﮔﻮﻳﻨﺪ ‪ 20‬ﭘﺲ آن وﻳﺮاز ﭼﻮن آن ﺳﺨﻦ ﺑﺸﻨﻴﺪ ﺑﺮ ﭘﺎي اﻳﺴﺘﺎد و دﺳﺖ ﺑﺮ ﺑﻐﻞ ﻧﻬﺎد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪» :‬اﮔﺮ ﺷﺎه را ﺧﻮش آﻳﺪ ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﻴﻞ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻨﮓ ﻣﺪﻫﻴﺪ و ﺑﺮاي‬
‫آزﻣﺎﻳﺶ دﻳﻨﻲ ﻧﻴﺰه اﻓﻜﻨﻴﺪ ‪ .‬و اﮔﺮ ﻧﻴﺰه ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﺪ ﺑﺎ ﻣﻴﻞ ﺑﻪ آن ﺟﺎي اﻫﻠﻮان و دروﻧﺪان روم و اﻳﻦ‬
‫ﭘﻴﻐﺎم ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﺑﺒﺮم ]ﭘﺎﺳﺦ[ را ﺑﺮاﺳﺘﻲ آورم « ‪ .‬و ﭘﺲ از آن ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن ﻧﻴﺰه آزﻣﺎﻳﺶ دﻳﻨﻲ را‬
‫آوردﻧﺪ ‪ 22 .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﺮاي اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻴﻚ ‪ ،‬دوﻣﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻴﻚ و ﺳﻮﻣﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﺮاي ﻛﺮدار‬
‫ﻧﻴﻚ ‪ ،‬ﻫﺮ ﺳﻪ ﺑﺎر ﻧﻴﺰه ﻧﻴﺰه ﺑﻪ ﺳﻮي وﻳﺮاز آﻣﺪ ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪2‬‬
‫‪ 1‬و وﻳﺮاز ﻫﻔﺖ ﺧﻮاﻫﺮ داﺷﺖ و ﻫﺮ ﻫﻔﺖ ﺧﻮاﻫﺮان ﺑﺮاي وﻳﺮاز ﻫﻤﭽﻮن زن ﺑﻮدﻧﺪ ‪ 2‬آﻧﻬﺎ دﻳﻦ را‬
‫از ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و ﻳﺸﺖ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن اﻳﻦ را ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ ﭘﺲ اﻳﺸﺎن را ﭼﻨﺎن ﺳﺨﺖ ﮔﺮان آﻣﺪ ﻛﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺑﺎﻧﮓ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮي اﻧﺠﻤﻦ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ و ﻧﻤﺎز ﺑﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫»ﺷﻤﺎ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻧﻜﻨﻴﺪ ! ‪ 3‬زﻳﺮا ﻣﺎ ﻫﻔﺖ ﺧﻮاﻫﺮﻳﻢ و ﻳﻚ ﺑﺮادر ‪ ،‬و ﻫﺮ ﻫﻔﺖ ﺧﻮاﻫﺮ آن‬
‫ﺑﺮادر را زن ﻫﺴﺘﻴﻢ ‪ 4 .‬ﭼﻮن ﺳﻘﻔﻲ ﺑﺎ ﻫﻔﺖ ﺗﻴﺮ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﺘﻮن در زﻳﺮ آن ﻧﻬﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ و ﭼﻮن‬
‫آن ﺳﺘﻮن را ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪ ‪ ،‬اﻳﻦ ﻫﻔﺖ ﺗﻴﺮ ﻣﻲ اﻓﺘﻨﺪ‪.‬اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻣﺎ ﻫﻔﺖ ﺧﻮاﻫﺮ اﻳﻦ ﻳﻚ ﺑﺮادر را‬
‫دارﻳﻢ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ و ﻧﮕﺎﻫﺪاري ﻣﺎ از اوﺳﺖ‪ 5.‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﺰدان ﻫﺮ ﻧﻴﻜﻲ از اوﺳﺖ ‪ 6‬ﺷﻤﺎ او را ﭘﻴﺶ‬
‫از زﻣﺎن ‪ ،‬از اﻳﻦ ﺷﻬﺮ زﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ آن ﺷﻬﺮ ﻣﺮدﮔﺎن ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﻴﺪ ‪ ،‬ﺑﺮﻣﺎ ﺑﻲ دﻟﻴﻞ ﺳﺘﻢ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ‪7 « .‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن ﭼﻮن آن ﺳﺨﻦ ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ ‪ ،‬آن ﻫﻔﺖ ﺧﻮاﻫﺮ را ﺧﺮﺳﻨﺪي )رﺿﺎﻳﺖ ‪ ،‬اﻃﻤﻴﻨﺎن( دادﻧﺪ و‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ » :‬ﻣﺎ وﻳﺮاز را ﭘﺲ از ﻫﻔﺖ روز ﺗﻨﺪرﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲ ﺳﭙﺎرﻳﻢ و اﻳﻦ ﻓﺮﺧﻲ ﻧﺎم ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺮد‬
‫ﻣﺎﻧﺪ‪ 8 «.‬ﭘﺲ اﻳﺸﺎن ﻫﻢ داﺳﺘﺎن ﺷﺪﻧﺪ ‪ 9 .‬ﭘﺲ وﻳﺮاز ﭘﻴﺶ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن دﺳﺖ ﺑﺮ ﺑﻐﻞ ﻧﻬﺎد و ﺑﻪ‬
‫اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺖ ‪ »:‬آﻳﺎ دﺳﺘﻮري )اﺟﺎزه( ﻫﺴﺖ ﻛﻪ روان ﻫﺎ را ﻳﺰش ﻛﻨﻢ و ﺧﻮراك ﺑﺨﻮرم و و اﻧﺪرز‬
‫)وﺻﻴﺖ( ﻛﻨﻢ ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻲ و ﻣﻨﮓ دﻫﻴﺪ ؟« ‪ 10‬دﺳﺘﻮران ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻦ «‬
‫‪ 11‬ﭘﺲ آن دﻳﻦ دﺳﺘﻮران در ﻣﺎن ﻣﻴﻨﻮ ‪ ،‬ﺟﺎﻳﻲ را ﺳﻲ ﮔﺎم ]دورﺗﺮ[ از آﻧﭽﻪ ﺧﻮب اﺳﺖ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‬
‫وﻳﺮاز ﺳﺮ و ﺗﻦ ﺑﺸﺴﺖ و ﺟﺎﻣﻪ ﻧﻮ ﭘﻮﺷﻴﺪ و ﺑﺎ ﺑﻮي ﺧﻮش ﺧﻮد را ﺧﻮﺷﺒﻮ ﻛﺮد ‪ 13 .‬ﭘﺲ ﺑﺮ ﺗﺨﺘﻲ‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺴﺘﺮي ﻧﻮ و ﭘﺎك ﮔﺴﺘﺮدﻧﺪ ‪.14‬ﺑﺮﮔﺎه و ﺑﺴﺘﺮ ﭘﺎك ﻧﺸﺴﺖ و درون ﻳﺸﺖ و روان ﻫﺎ را ﺑﻪ‬
‫ﻳﺎد آورد و ﺧﻮراك ﺧﻮرد ‪ 15 .‬ﭘﺲ دﺳﺘﻮران دﻳﻦ ﺳﻪ ﺟﺎم زرﻳﻦ ﻣﻲ ﮔﺸﺘﺎﺳﺒﻲ ﭘﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ‪ .‬ﻳﻚ ﺟﺎم‬
‫ﺑﺮاي اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻴﻚ ‪ ،‬دو دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻴﻚ و ﺳﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﻛﺮدار ﻧﻴﻚ ﺑﻪ وﻳﺮاز ﻓﺮاز دادﻧﺪ ‪16.‬‬
‫او آن ﻣﻲ و ﻣﻨﮓ ﺑﺨﻮرد ﻫﻮﺷﻴﺎراﻧﻪ ﺑﺎج ﺑﮕﻔﺖ و ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮ ﺑﺨﻔﺖ ‪ 17‬دﻳﻦ دﺳﺘﻮران و ﻫﻔﺖ ﺧﻮاﻫﺮان‬
‫‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز در ﻛﻨﺎر آﺗﺶ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺳﻮز ﻛﻪ وي ﺧﻮش ﻣﻲ ﭘﺮاﻛﻨﺪ ﻧﻴﺮﻧﮓ دﻳﻨﻲ و اوﺳﺘﺎ و زﻧﺪ‬
‫ﺑﮕﻔﺘﻨﺪ و ﻧﺴﻚ ﻳﺸﺘﻨﺪ و ﮔﺎﻫﺎن ﺳﺮودﻧﺪ و در ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ‪ 18‬و آن ﻫﻔﺖ ﺧﻮاﻫﺮان‬
‫در ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺑﺴﺘﺮ وﻳﺮاز ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻔﺖ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز اوﺳﺘﺎ ﺑﺮﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ‪ 19 .‬ﻫﻔﺖ ﺧﻮاﻫﺮان ﺑﺎ ﻫﻤﻪ‬
‫ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن ‪ ،‬دﻳﻦ دﺳﺘﻮران و ﻫﻴﺮﺑﺪان و ﻣﻮﺑﺪان ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﮕﺎﻫﺒﺎﻧﻲ را رﻫﺎ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪3‬‬
‫‪ 1‬و روان وﻳﺮاز از ﺗﻦ ﺑﻪ ﭼﻜﺎد داﻳﺘﻲ و ﭼﻴﻨﻮد ﭘﻞ رﻓﺖ ‪ 2.‬و ﭘﺲ از ﻫﻔﺖ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﺑﺎز آﻣﺪ و در‬
‫ﺗﻦ ﺷﺪ ‪ 3 .‬وﻳﺮاز ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ‪ .‬ﭼﻮن )ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ( از ﺧﻮاب ﺧﻮش ﺑﺮﺧﻴﺰﻧﺪ در روﻳﺎ و ﺧﺮم ‪ 4.‬ﺧﻮاﻫﺮان و‬
‫دﻳﻦ دﺳﺘﻮران وﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن ﭼﻮن وﻳﺮاز را دﻳﺪﻧﺪ ﺷﺎد و ﺧﺮم ﺷﺪﻧﺪ ‪ 5‬وﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ‪»:‬ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ آﻣﺪي ﺗﻮ‬
‫اي وﻳﺮاز ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﻣﺎ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن ‪ ،‬از ﺷﻬﺮ ﻣﺮدﮔﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻬﺮ زﻧﺪﮔﺎن‪ 6« .‬ﻫﻴﺮﺑﺪان و دﻳﻦ دﺳﺘﻮران‬
‫ﭘﻴﺶ وﻳﺮاز ﻧﻤﺎز ﺑﺮدﻧﺪ ‪ .‬ﭘﺲ وﻳﺮاز ﭼﻮن ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻮاز آﻣﺪ ‪ ،‬و ﻧﻤﺎز ﺑﺮد و ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ‪ »:‬ﺷﻤﺎ را‬
‫درود از اورﻣﺰد ﺧﺪاي و اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان و درود از اﻫﻠﻮ زردﺷﺖ ﺳﭙﻴﺘﻤﺎن و درود از ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر‬
‫اﻳﺰد و ﻓﺮ دﻳﻦ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن و درود از دﻳﮕﺮ اﻫﻠﻮان و درود از ﻧﻴﻜﻲ و آﺳﺎﻧﻲ و دﻳﮕﺮ ﻣﻴﻨﻮان ﺑﻬﺸﺖ «‪.‬‬
‫‪ 7‬ﭘﺲ دﻳﻦ دﺳﺘﻮران ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ‪ »:‬ﺧﻮش آﻣﺪي ﺗﻮ وﻳﺮاز ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن ‪ ،‬و ﺑﺮﺗﻮ درود ﺑﺎد و‬
‫ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﻫﺮﭼﻪ دﻳﺪي ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﮕﻮ «‪ 8 .‬ﭘﺲ وﻳﺮاز ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ‪ »:‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮔﻔﺘﺎر اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﮔﺮﺳﻨﻪ‬
‫ﮔﺎن و ﺗﺸﻨﻪ ﮔﺎن ﻧﺨﺴﺖ ﺧﻮراك ﺑﺎﻳﺪ داد ﺳﭙﺲ از آﻧﻬﺎ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﺮدو ﻛﺎر ﻓﺮﻣﻮد‪ 9 «.‬ﭘﺲ دﻳﻦ‬
‫دﺳﺘﻮران ﻓﺮﻣﺎن دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻮراك اﻧﻮش ﺧﻮش ﺧﻮراك ﺧﻮب ﭘﺨﺘﻪ ﺷﺪه و ﺧﻮش ﺑﻮي و ﺧﻮردﻧﻲ و‬
‫آب ﺳﺮد و ﻣﻲ ﺑﻴﺎورﻧﺪ ‪ .‬آﻧﺎن درون ﻳﺸﺘﻨﺪ و وﻳﺮاز ﺑﺎج ﮔﺮﻓﺖ و ﺧﻮراك ﺧﻮرد و ﻣﻴﺰد اﻧﺠﺎم داد و ﺑﺎج‬
‫ﺑﮕﻔﺖ و ﺳﺘﺎﻳﺶ اورﻣﺰد و اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان و ﺳﭙﺎس ﺧﺮدادو اﻣﺮداد اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان ﮔﺰارد و آﻓﺮﻳﻨﮕﺎن‬
‫ﮔﻔﺖ‪ 12.‬و ﻓﺮﻣﻮد ﻛﻪ ‪» :‬دﺑﻴﺮ داﻧﺎ و ﻓﺮزاﻧﻪ آورﻳﺪ «‪ 13.‬و آﻧﺎن دﺑﻴﺮ ﻓﺮﻫﻴﺨﺘﻪ و ﻓﺮزاﻧﻪ آوردﻧﺪ و او‬
‫ﭘﻴﺶ وي ﻧﺸﺴﺖ ‪ 14‬و ﻫﺮﭼﻪ وﻳﺮاز ﮔﻔﺖ درﺳﺖ و روﺷﻦ و واﺿﺢ ﻧﻮﺷﺖ ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪4‬‬
‫‪ 1‬و او ﻓﺮﻣﻮد اﻳﺪون ﺑﻨﻮﻳﺴﻴﺪ ﻛﻪ در آن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺷﺐ ‪ ،‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻮاز ﻣﻦ‬
‫آﻣﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻤﺎز ﺑﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ »:‬ﺧﻮش آﻣﺪي ﺗﻮ اي ارداوﻳﺮاز ﻛﻪ ﺗﻮ را ﻫﻨﻮز زﻣﺎن آﻣﺪن ﻧﺒﻮد‪2«.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ ‪ »:‬ﻣﻦ ﭘﻴﻐﺎﻣﺒﺮم « ‪ 3‬ﭘﺲ ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ ﭘﻴﺮوز ﮔﺮ و آذر اﻳﺰد دﺳﺖ ﻣﻦ ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ‪ 4.‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‬
‫ﮔﺎم ﺑﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻴﻚ و و دو دﻳﮕﺮ ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻴﻚ و ﺳﻪ دﻳﮕﺮ ﮔﺎم ﺑﻪ ﻛﺮدار ﻧﻴﻚ ﺑﻪ ﭘﻞ ﭼﻴﻨﻮد‬
‫ﻓﺮاز ﺷﺪم ﻛﻪ آﻓﺮﻳﺪه اورﻣﺰد ﺑﺴﻴﺎر ﻧﮕﻬﺒﺎن و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ اﺳﺖ ‪ 5 .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﻓﺮاز آﻣﺪم و‬
‫دﻳﺪم روان درﮔﺬﺷﺘﮕﺎن را ﻛﻪ در آن ﺳﻪ ﺷﺐ ﻧﺨﺴﺖ ‪ ،‬روان ﺑﻪ ﺑﺎﻟﻴﻦ ﺗﻦ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد و اﻳﻦ ﮔﻔﺘﺎر‬
‫ﮔﺎﻫﺎﻧﻲ را ﻣﻲ ﮔﻔﺖ ‪:‬ﻧﻴﻜﻲ ﻛﺴﻲ راﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﺎر ﻧﻴﻚ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻧﻴﻜﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ 6 .‬در آن‬
‫ﺳﻪ ﺷﺐ ﭼﻨﺪان ﻧﻴﻜﻲ و آﺳﺎﻳﺶ ﺑﻪ او ﻣﻲ رﺳﺪ ‪ .‬ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻫﻤﻪ ﻧﻴﻜﻲ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻴﺘﻲ دﻳﺪه اﺳﺖ‬
‫‪ .‬ﭼﻮن ﻣﺮدي ﻛﻪ ﺗﺎ در ﮔﻴﺘﻲ ﺑﻮد ﻛﺴﻲ از او آﺳﻮده ﺗﺮ و ﺧﻮش ﺗﺮ و ﺧﺮم ﺗﺮ ﻧﺒﻮد ‪ 7 .‬در ﺳﭙﻴﺪه دم‬
‫روز ﺳﻮم آن روان اﻫﻠﻮان در ﻣﻴﺎن ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺎ ﺑﻮي ﺧﻮش ﻣﻲ ﮔﺸﺖ ‪ 8 .‬و اﻳﻦ ﺑﻮي ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او از‬
‫ﻫﻤﻪ ﺑﻮﻫﺎي ﺧﻮﺷﻲ ﻛﻪ در زﻣﺎن زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺑﻴﻨﻲ او ﺷﺪه ﺑﻮد ﺧﻮﺷﺘﺮ ﻣﻲ آﻣﺪ و ﺑﻮي و ﺑﺎد از ﺳﻮي‬
‫ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺟﻨﻮﺑﻲ ﺗﺮ ﻣﻲ آﻣﺪ ‪ ،‬از ﻧﺎﺣﻴﻪ اﻳﺰدان ‪ 9 .‬و »دﻳﻦ« او و ﻛﻨﺶ او ﺑﻪ ﺷﻜﻞ دوﺷﻴﺰه زﻳﺒﺎي ﻧﻴﻚ‬
‫دﻳﺪار ﭘﻴﺶ آﻣﺪ ‪ ،‬ﺧﻮش ﺑﺮ آﻣﺪه ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻪ در راﺳﺘﻲ زﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻓﺮاز ﭘﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻪ او را‬
‫ﭘﺴﺘﺎن ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اﺳﺖ ‪ ،‬از دل و ﺟﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻨﻲ ‪ ،‬ﺗﻨﺶ ﭼﻨﺎن روﺷﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﺪار دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﻲ‬
‫ﺗﺮ ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﻲ ﺗﺮ‪ 10‬و ﭘﺮﺳﻴﺪ آن روان اﻫﻠﻮان از آن دوﺷﻴﺰه ﻛﻪ‪ »:‬ﺗﻮ ﻛﻴﺴﺘﻲ ؟ و از آن‬
‫ﻛﻴﺴﺘﻲ ؟ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻫﺮﮔﺰ در دوران زﻧﺪﮔﻲ ﻫﻴﭻ دوﺷﻴﺰه اي ﺑﺎ ﺷﻜﻠﻲ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮ و زﻳﺒﺎﺗﺮ از ﺗﻮ ﻧﺪﻳﺪه ام‬
‫‪ 11 «.‬و آن ﻛﻪ دﻳﻦ و ﻛﻨﺶ ﺧﻮد او ﺑﻮد ﭘﺎﺳﺦ داد ﻛﻪ ‪ »:‬ﻣﻦ ﻛﻨﺶ ﺗﻮ ام ‪ ،‬ﺟﻮان ﺧﻮب اﻧﺪﻳﺸﻪ‬
‫ﺧﻮب ﮔﻔﺘﺎر ‪ ،‬ﺧﻮب ﻛﺮدار ‪ ،‬ﺧﻮب دﻳﻦ ‪ 12 « .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﺎم و ﻛﻨﺶ ﺗﻮﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ اﻳﺪون ﺑﺰرگ ‪،‬‬
‫ﺧﻮب ‪ ،‬ﺧﻮﺷﺒﻮي و ﭘﻴﺮوزﮔﺮ و ﺑﻲ آﺳﻴﺐ ﻫﺴﺘﻢ ‪ .‬آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺗﻮ ﻣﻲ رﺳﺪ ‪ 13 .‬ﭼﻪ ﺗﻮ در‬
‫ﮔﻴﺘﻲ ﮔﺎﻫﺎن ﺳﺮودي و ﺑﺮاي آب ﺧﻮب ﻳﺰش ﻛﺮدي و آﺗﺶ را ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﻛﺮدي و ﻣﺮد اﻫﻠﻮ را‬
‫ﺧﺸﻨﻮد ﻛﺮدي ﭼﻪ از دور ﻓﺮاز آﻣﺪ ‪ ،‬ﭼﻪ از ﻧﺰدﻳﻚ ‪ 14،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﺑﻪ ﺑﻮدم ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺗﻮ ﻓﺮﺑﻪ‬
‫ﺗﺮم ﻛﺮدي ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻧﻴﻚ ﺑﻮدم ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺗﻮ ﻧﻴﻚ ﺗﺮم ﻛﺮدي ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﻮدم ‪،‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺗﻮ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﺮم ﻛﺮدي و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺟﺎي ﻣﺸﻬﻮران ﻧﺸﺴﺘﻢ ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺗﻮ ﻣﺮا ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮ‬
‫ﻛﺮدي و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﺘﺮم ﺑﻮدم ﺗﻮ ﻣﺮا ﻣﺤﺘﺮم ﺗﺮ ﻛﺮدي ‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻴﻚ و ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻴﻚ و ﻛﺮدار‬
‫ﻧﻴﻚ ﻛﻪ ﺗﻮ اﻧﺠﺎم دادي ‪ ،‬ﺗﻮ ﻣﺮد اﻫﻠﻮ ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺗﻮ ﺑﺎ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻃﻮﻻﻧﻲ اورﻣﺰد را ﺑﺴﺘﺎﻳﻨﺪ و ﺑﺎ او ﻫﻢ‬
‫ﺳﺨﻨﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ .‬ﭼﻮن دﻳﺮزﻣﺎﻧﻲ اورﻣﺰد را ﺑﺴﺘﺎﻳﻨﺪو ﺑﺎ او ﻫﻢ ﺳﺨﻨﻲ ﺧﻮب ﻛﻨﻨﺪ ‪ ،‬از آن آﺳﺎﻳﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪5‬‬
‫‪1‬و ﭘﺲ از آن ﭘﻞ ﭼﻴﻨﻮد ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻧﻪ ﻧﻴﺰه ﭘﻬﻦ ﺷﺪ ‪ 2‬ﻣﻦ ﻫﻤﺮاه ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﺑﻪ‬
‫آﺳﺎﻧﻲ و ﺑﻪ ﻓﺮاﺧﻲ ‪ ،‬و دﻟﻴﺮاﻧﻪ و ﭘﻴﺮوز ﮔﺮاﻧﻪ ‪ ،‬از ﭘﻞ ﭼﻴﻨﻮد ﮔﺬﺷﺘﻢ ‪ 3.‬ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﺒﺎﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﺮ اﻳﺰد و‬
‫رﺷﻦ راﺳﺖ و واي ﺑﻪ و ﺑﻬﺮام اﻳﺰد ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ و اﺷﺘﺎد ‪ ،‬اﻳﺰد ﺑﺎﻧﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻣﻲ ﺑﺨﺸﺪ و‬
‫ﻓﺮدﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن ؛ و ﻓﺮوﻫﺮ ) ﻓﺮوﺷﻲ( اﻫﻠﻮان و دﻳﮕﺮ ﻣﻴﻨﻮان ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ ارداوﻳﺮاز ﻧﻤﺎز ﺑﺮدﻧﺪ‬
‫و ﻣﻦ ارداوﻳﺮاز ‪ ،‬دﻳﺪم رﺷﻦ راﺳﺖ را ﻛﻪ ﺗﺮازوي زرد زرﻳﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ داﺷﺖ ‪ ] ،‬ﻛﺎرﻫﺎي [ اﻫﻠﻮان و‬
‫دروﻧﺪان را اﻧﺪازه ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ ‪ 4‬ﭘﺲ ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و اﻳﺰد آذر دﺳﺖ ﻣﺮا ﻓﺮاز ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪»:‬ﺑﻴﺎ ﺗﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ و روﺷﻨﻲ و آﺳﺎﻳﺶ و آﺳﻮدﮔﻲ و ﻓﺮاﺧﻲ و ﺧﻮﺷﻲ و ﺧﺮﻣﻲ و‬
‫راﻣﺶ و ﺷﺎدي و ﺧﻮﺷﺒﻮﻳﻲ ﺑﻬﺸﺖ ‪ ،‬ﭘﺎداش اﻫﻠﻮان را ‪ 5‬و ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ ﺗﺎرﻳﻜﻲ و ﺗﻨﮕﻲ و‬
‫دﺷﻮاري و ﺑﺪي و آزار و اﻧﺪوه و ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ و درد و ﺑﻴﻤﺎري و ﺳﻬﻤﮕﻴﻨﻲ و ﺑﻴﻤﮕﻴﻨﻲ و رﻧﺞ و ﮔﻨﺪﮔﻲ‬
‫)ﺗﻌﻔﻦ(را در دوزخ ‪،‬ﭘﺎد اﻓﺮه ﮔﻮﻧﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ دﻳﻮان و ﺟﺎدو ﮔﺮان ﺑﻪ ﺑﺰه ﮔﺮان ﻛﻨﻨﺪ ‪ 6‬و ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺸﺎن‬
‫دﻫﻴﻢ ﺟﺎﻳﮕﺎه راﺳﺘﺎن و دروغ ﮔﻮﻳﺎن را ‪ 7‬و ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ ﭘﺎداش ﺧﻮب ﮔﺮوﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ اورﻣﺰد و‬
‫اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان و ﻧﻴﻜﻲ در ﺑﻬﺸﺖ و ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ در دوزخ و ﻫﺴﺘﻲ اﻳﺰدان و اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان و ﻧﻴﺴﺘﻲ اﻫﺮﻳﻤﻦ‬
‫و دﻳﻮان و ﺑﻮدن رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ و ﺗﻦ ﭘﺴﻴﻦ را ‪ 8‬و ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ ﭘﺎداش اﻫﻠﻮان را از اورﻣﺰد و‬
‫اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان در ﺑﻬﺸﺖ ‪ 9‬و ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ آﺳﻴﺐ و ﭘﺎد اﻓﺮه ﮔﻮﻧﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در دوزخ از اﻫﺮﻳﻤﻦ و‬
‫دﻳﻮان ﻛﻪ دﺷﻤﻨﺎن آﻧﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ دروﻧﺪان رﺳﺪ ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪6‬‬
‫‪ 1‬ﺟﺎﻳﻲ ﻓﺮاز آﻣﺪم و دﻳﺪم روان ﻣﺮدﻣﻲ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ اﻳﺴﺘﺎده اﻧﺪ و ﭘﺮﺳﻴﺪم از ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ‬
‫ﭘﻴﺮوزﮔﺮ و آذر اﻳﺰد ﻛﻪ ‪ » :‬آﻧﺎن ﻛﻴﺴﺘﻨﺪ و ﭼﺮا اﻳﻨﺠﺎ اﻳﺴﺘﺎده اﻧﺪ ؟ «‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ‪ » :‬اﻳﻦ ﺟﺎي را ﻫﻤﻴﺴﺘﮕﺎن ﺧﻮاﻧﻨﺪ و اﻳﻦ روان ﻫﺎ ﺗﺎ ﺗﻦ ﭘﺴﻴﻦ اﻳﻦ ﺟﺎي اﻳﺴﺘﻨﺪ و روان‬
‫ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺛﻮاب و ﮔﻨﺎه آﻧﺎن ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻮد ‪ 4 .‬ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﺑﮕﻮ ﻛﻪ ‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺛﻮاب را ﺑﺎ آز و‬
‫آزار ﻧﮕﺎه ﻣﺪارﻳﺪ ‪ 5‬ﭼﻪ ﻫﺮ ﻛﮕﻪ را ﺛﻮاب ﺳﻪ »ﺳﺮوش اوﭼﺮﻧﺎم« ﺑﻴﺶ از ﮔﻨﺎه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ و ﻫﺮ‬
‫ﻛﻪ را ﮔﻨﺎه ﺑﻴﺶ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ دوزخ و ﻫﺮ ﻛﻪ را ﻫﺮ دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺗﺎ ﺗﻦ ﭘﺴﻴﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﺴﺘﮕﺎن اﻳﺴﺘﺪ ‪ 6‬و‬
‫ﭘﺎد اﻓﺮه اﻳﺸﺎن از ﺳﺮدي ﻳﺎ ﮔﺮﻣﻲ ﻧﺎﺷﻲ از دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﻫﻮاﺳﺖ و ﺑﺮاي آﻧﺎن دﺷﻤﻦ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺴﺖ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪7‬‬
‫‪ 1‬ﭘﺲ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮔﺎم را ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻴﻚ ﺑﻪ ﺳﺘﺎره ﭘﺎﻳﻪ و آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻴﻚ ﺟﺎي دارد ﻧﻬﺎدم‬
‫و روان اﻫﻠﻮان را دﻳﺪم ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﺳﺘﺎره ﭘﺮﺗﻮ روﺷﻨﻲ از آﻧﺎن ﻣﻲ ﺗﺎﻓﺖ ‪ 2 .‬ﺟﺎﻳﮕﺎه و ﻧﺸﺴﺖ آﻧﺎن‬
‫ﺑﺴﻴﺎر روﺷﻦ و ﺑﻠﻨﺪ و ﭘﺮ ﻓﺮه ﺑﻮد ‪ 3.‬و ﻣﻦ از ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﭘﺮﺳﻴﺪم ﻛﻪ ‪ » :‬اﻳﻦ ﺟﺎي‬
‫ﻛﺠﺎﺳﺖ و اﻳﻦ ﻣﺮدم ﻛﺪاﻣﻨﺪ ؟ «‪ 4‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و اﻳﺰد آذر ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ‪ » :‬اﻳﻦ ﺟﺎي ﺳﺘﺎره ﭘﺎﻳﻪ و اﻳﻦ‬
‫روان ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﻳﺸﺖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ‪ ،‬ﮔﺎﻫﺎن ﻧﺴﺮودﻧﺪ ‪ ،‬ﺧﻮﻳﺪوده )ازدواج ﺑﺎ ﻧﺰدﻳﻜﺎن(‬
‫ﻧﻜﺮدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ و دﻫﺒﺪي و ﺳﺎﻻري ﻧﻜﺮدﻧﺪ ‪] 5،‬اﻣﺎ[ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮ ﺛﻮاب ﻫﺎ اﻫﻠﻮ ﺑﻮدﻧﺪ‪« .‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪8‬‬
‫‪ 1‬ﭼﻮن دو دﻳﮕﺮ ﮔﺎم ﺑﺎ ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻴﻚ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎه ﭘﺎﻳﻪ ‪ ،‬آن ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻴﻚ ﺟﺎي دارد ﻓﺮاز ﻧﻬﺎدم‬
‫‪ ،‬اﻧﺠﻤﻦ ﺑﺰرگ اﻫﻠﻮان را دﻳﺪم ‪ 2 .‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم از ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﻛﻪ ‪ »:‬اﻳﻦ ﺟﺎي ﻛﺪام و آن‬
‫رواﻧﺎن ‪ ،‬ﻛﻴﺴﺘﻨﺪ ؟ « ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ‪ » :‬اﻳﻦ ﺟﺎي ‪ ،‬ﻣﺎه ﭘﺎﻳﻪ و آﻧﺎن روان‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﻳﺸﺖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ و ﮔﺎﻫﺎن ﻧﺴﺮودﻧﺪ ‪ ،‬ﺧﻮﻳﺪوده ﻧﻮرزﻳﺪﻧﺪ ‪ 4‬و ﺑﺮاي دﻳﮕﺮ ﺛﻮاب‬
‫ﻫﺎ اﻳﻨﺠﺎ آﻣﺪه اﻧﺪ ‪ 5 «.‬روﺷﻨﻲ آﻧﺎن ﺑﻪ روﺷﻨﺎﻳﻲ ﻣﺎه ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﻮد ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪9‬‬
‫‪ 1‬ﭼﻮن ﮔﺎم ﺳﻮم را ﺑﻪ ﻛﺮدار ﻧﻴﻚ ﻓﺮاز ﻧﻬﺎدم ‪ ،‬آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﺮدار ﻧﻴﻚ ﺟﺎي دارد ‪ ،‬آﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪم‬
‫‪ 2.‬آن را ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ روﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ روﺷﻨﺎﻳﻲ ﻫﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪ و دﻳﺪم اﻫﻠﻮان را در ﮔﺎه و ﺑﺴﺘﺮ از زر‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ روﺷﻨﻲ آﻧﺎن ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﻮد ‪ 3.‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم از‬
‫ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﻛﻪ ‪ » :‬اﻳﻦ ﻛﺪام ﺟﺎي و آﻧﺎن رواﻧﺎن ﻛﻴﺴﺘﻨﺪ؟ «‪ 4‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ‪ » :‬اﻳﻦ ﺟﺎي ‪ ،‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭘﺎﻳﻪ و اﻳﺸﺎن روان ﻫﺎي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ‬
‫ﺧﻮب و دﻫﺒﺪي و ﺳﺎﻻري ﻛﺮدﻧﺪ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪10‬‬
‫‪ 1‬ﮔﺎم ﭼﻬﺎرم ﻓﺮاز ﻧﻬﺎدم ﺑﻪ ﺳﻮي ﮔﺮوﺗﻤﺎن )ﮔﺮزﻣﺎن(روﺷﻦ ﭘﺮ آﺳﺎﻳﺶ ‪ 2.‬و روان ﻫﺎي در‬
‫ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻮاز ﻣﺎ آﻣﺪﻧﺪ ‪ 3 .‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ درود ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ و آﻓﺮﻳﻦ )دﻋﺎ( ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪:‬‬
‫» ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻮ اي اﻫﻠﻮ ‪ ،‬از آن ﺟﻬﺎن ﭘﺮ ﺑﻼي ‪ ،‬ﭘﺮ از ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﻲ ﺑﻼي ﺑﺪون آﻓﺖ]‬
‫آﻣﺪي[ ‪ ،‬اﻧﻮش )ﺷﺮﺑﺖ ﺑﻲ ﻣﺮﮔﻲ( ﺑﺨﻮر ‪ ،‬ﭼﻪ دﻳﺮ زﻣﺎﻧﻲ اﻳﻨﺠﺎ راﻣﺶ ﺑﻴﻨﻲ ‪ 4«.‬ﭘﺲ از آن آﺗﺶ‬
‫اورﻣﺰد ‪،‬آذر اﻳﺰد ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻮاز ﻣﻦ آﻣﺪ و ﺑﺮ ﻣﻦ ﻧﻤﺎزي ﺑﺮد ‪ 5‬و ﮔﻔﺖ ‪ »:‬ﺧﻮش آﻣﺪي‪ ،‬اي ارداوﻳﺮاز‬
‫دارﻧﺪه ﻫﻴﺰم ﺗﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن «‪ 6 .‬و ﭘﺲ ﻣﻦ ﻧﻤﺎز ﺑﺮدم و ﮔﻔﺘﻢ ‪ » :‬ﺧﻮش آﻣﺪي ﺗﻮ ‪ ،‬اي اﻳﺰد‬
‫آذر ‪ ،‬ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﻫﻤﻪ ﻫﻴﺰم و ﺑﻮي)ﻫﻴﺰم ﺧﻮﺷﺒﻮي( ﻫﻔﺖ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﻬﺎدم و ﻣﺮا » ﺗﺮ ﻫﻴﺰم« ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاﻧﻴﺪ « ‪ 7‬ﭘﺲ ﮔﻮﻳﺪ آﺗﺶ اورﻣﺰد ‪ ،‬آذر اﻳﺰد ﻛﻪ ‪ » :‬ﺑﻴﺎ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺸﺎن دﻫﻢ آن درﻳﺎﭼﻪ آب ﻫﻴﺰم ﺗﺮ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﻦ ﻧﻬﺎدي « ‪ 8.‬و او ﻣﺮا ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﺑﺮد و ﺑﻪ ] ﻣﻦ [ ﻧﺸﺎن داد درﻳﺎﭼﻪ ﺑﺰرﮔﻲ از آب ﻛﺒﻮد و‬
‫ﮔﻔﺖ ‪ » :‬اﻳﻨﺴﺖ آﺑﻲ ﻛﻪ از ﻫﻴﺰﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﺮ ﻣﻦ ﻧﻬﺎدي روان ﺷﺪه اﺳﺖ «‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪11‬‬
‫‪ 1‬ﭘﺲ ﺑﻬﻤﻦ اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان از ﮔﺎه زرﻳﻦ ﺧﻮد ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ‪ 2‬و دﺳﺖ ﻣﺮا ﮔﺮﻓﺖ ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻴﻚ ‪،‬‬
‫ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻴﻚ و ﻛﺮدار ﻧﻴﻚ و ]ﻣﺮا[ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه اورﻣﺰد و اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان و دﻳﮕﺮ اﻫﻠﻮان و ﻓﺮوﻫﺮ زردﺷﺖ‬
‫ﺳﭙﻴﺘﻤﺎن ‪ ،‬ﻛﻲ وﻳﺸﺘﺎﺳﺐ ‪ ،‬ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ ‪ ،‬اﻳﺴﺪو اﺳﺘﺮ ‪ ،‬ﭘﺴﺮ زردﺷﺖ و دﻳﮕﺮ دﻳﻦ ﺑﺮداران و ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن‬
‫دﻳﻦ ﺑﺮد ﻛﻪ ﻣﻦ ﻫﺮﮔﺰ روﺷﻦ ﺗﺮ و ﻧﻴﻚ ﺗﺮ از آن ﻧﺪﻳﺪه ام ‪ 3 .‬ﺑﻬﻤﻦ ﮔﻔﺖ ‪ » :‬اﻳﻦ اﺳﺖ اورﻣﺰد ‪«.‬‬
‫‪ 4‬و ﻣﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ او ﻧﻤﺎز ﺑﺮم ‪ 5،‬و او ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ‪ » :‬ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ﺗﻮ اي ارداوﻳﺮاز ‪ ،‬از آن‬
‫ﮔﻴﺘﻲ ﭘﺮ از ﺑﻼ ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﺎي ﭘﺎك روﺷﻦ ﺧﻮش آﻣﺪي ‪ 6 «.‬و او ﺑﻪ ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﻓﺮﻣﻮد‬
‫ﻛﻪ ‪ » :‬او را ﺑﺒﺮﻳﺪ و ﺑﻪ ارداوﻳﺮاز ﻧﺸﺎن دﻫﻴﺪ ﺟﺎي و ﭘﺎداش اﻫﻠﻮان و ﻧﻴﺰ ﺟﺎي و ﭘﺎد اﻓﺮه دروﻧﺪان را‬
‫‪ 7 «.‬ﭘﺲ ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد دﺳﺖ ﻣﺮا ﻓﺮاز ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ‪ 8.‬و ﻣﺮا ﺟﺎي ﺑﻪ ﺟﺎي ﺑﺮدﻧﺪ ‪ 9‬و دﻳﺪم‬
‫اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان را ‪ ،‬و دﻳﺪم دﻳﮕﺮ اﻳﺰدان را ‪ ،‬و دﻳﺪم ﻓﺮوﻫﺮ ﮔﻴﻮ ﻣﺮت و زردﺷﺖ و ﻛﻲ وﻳﺸﺘﺎﺳﺐ و‬
‫ﻓﺮﺷﻮﺷﺘﺮ و ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ و دﻳﮕﺮ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪه ﮔﺎن و ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن دﻳﻦ را ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪12‬‬
‫‪ 1‬وﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﻓﺮاز رﻓﺘﻢ و دﻳﺪم روان رادان )ﺑﺨﺸﻨﺪه ﮔﺎن( ﻛﻪ درﺧﺸﺎن از ﺑﺎﻻي رواﻧﻬﺎي دﻳﮕﺮ‪،‬‬
‫در روﺷﻨﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻲ رﻓﺘﻨﺪ ‪ 2‬و اورﻣﺰد اﻳﻦ روان روﺷﻦ و ﺑﻠﻨﺪ و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ رادان را ﺑﺰرگ ﻣﻲ داﺷﺖ‬
‫‪ 3‬و ﮔﻔﺘﻢ ﺗﻮ زﻳﺒﺎﻳﻲ ‪ ،‬ﺗﻮ ﻛﻪ روان ﺑﺨﺸﻨﺪه ﮔﺎن ﻫﺴﺘﻲ ‪ ،‬اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﻻﺗﺮ از دﻳﮕﺮ روان ﻫﺎ ‪ 4‬و اﻳﻦ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺳﺘﺎﻳﺶ آﻣﻴﺰ آﻣﺪ ‪ .‬و روان ﻫﺎﻳﻲ را دﻳﺪم ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﮔﺎﻫﺎن ﺳﺮودﻧﺪو ﻳﺸﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ‬
‫دﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن ﻛﻪ اورﻣﺰد ﺑﻪ زردﺷﺖ آﻣﻮﺧﺖ ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ 6 .‬و ﭼﻮن آﻧﻬﺎ در ﺟﺎﻣﻪ اي زﻳﻨﺖ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ از زر ‪ ،‬زﻳﻨﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ از ﺳﻴﻢ ‪ ،‬درﺧﺸﺎن ﺗﺮﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻣﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻦ ﻓﺮاز آﻣﺪﻧﺪ‪ 7.‬و اﻳﻦ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺳﺘﺎﻳﺶ آﻣﻴﺰ آﻣﺪ ‪ 8 .‬و روان ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺪوده ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ‪ ،‬در آن روﺷﻨﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه ﺑﻮ دﻳﺪم ‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﻮر ﺑﻪ ﺑﻠﻨﺪي ﻛﻮه از او ﻣﻲ ﺗﺎﻓﺖ ‪ 9 .‬و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺳﺘﺎﻳﺶ‬
‫آﻣﻴﺰ آﻣﺪ ‪ 10.‬و دﻳﺪم روان ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن ﺧﻮب و ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن را ﻛﻪ از آﻧﺎن ﺑﺰرﮔﻲ و ﺧﻮﺑﻲ و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي‬
‫و ﭘﻴﺮوز ﮔﺮي ﻣﻲ ﺗﺎﻓﺖ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در روﺷﻨﻲ ‪ ،‬در اراﺑﻪ زرﻳﻦ و در ﮔﺮدوﻧﻪ ﻣﻲ رﻓﺘﻨﺪ ‪ 11 ،‬و اﻳﻦ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺳﺘﺎﻳﺶ آﻣﻴﺰ آﻣﺪ ‪ 12 .‬و دﻳﺪم روان ﺑﺰرﮔﺎن و راﺳﺘﮕﻮﻳﺎن ﻛﻪ در روﺷﻨﻲ ﺑﻠﻨﺪ در آن ﻓﺮ‬
‫ﺑﺰرگ ﻣﻲ رﻓﺘﻨﺪ ‪ 13‬و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺳﺘﺎﻳﺶ آﻣﻴﺰ آﻣﺪ ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪13‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان زﻧﺎن ﺑﺎ ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻴﻚ ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻴﻚ و ﺑﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺮدار ﻧﻴﻚ ‪]،‬ﺧﻮب‬
‫آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺷﺪه[ ﺗﻮﺳﻂ رد ﺧﺪاﻳﺎن ) ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن دﻳﻨﻲ( ‪ ،‬ﻛﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﺧﻮد را ﭼﻮن ﺳﺎﻻر دارﻧﺪ‪ ،‬در ﺟﺎﻣﻪ اي‬
‫زﻳﻨﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ از زر ‪ ،‬زﻳﻨﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ از ﺳﻴﻢ ‪ ،‬زﻳﻨﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ از ﮔﻮﻫﺮ ‪ 2،‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ » :‬اﻳﻦ روان ﻫﺎ ﻛﺪاﻣﻨﺪ ؟‬
‫« ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ »:‬اﻳﻨﻬﺎ روان زﻧﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ آب را ﺧﺸﻨﻮد ﻛﺮده اﻧﺪ ‪،‬‬
‫آﺗﺶ را ﺧﺸﻨﻮد ﻛﺮده اﻧﺪ ‪ ،‬زﻣﻴﻦ ‪ ،‬ﮔﻴﺎه ‪ ،‬ﮔﺎو ‪ ،‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ وﻫﻤﻪ آﻓﺮﻳﺪه ﻫﺎي ﺧﻮب دﻳﮕﺮ اورﻣﺰد را‬
‫ﺧﺸﻨﻮد ﻛﺮده اﻧﺪ ‪ 4.‬آﻧﻬﺎ ﻳﺰش ‪،‬درون و ﺧﺸﻨﻮدي و ﭘﺮﺳﺘﺶ اﻳﺰدان را ﺑﻪ ﺟﺎي آوردﻧﺪ ﻧﺜﺎر و ﺳﺘﺎﻳﺶ‬
‫اﻳﺰدان ﻣﻴﻨﻮي و اﻳﺰدان ﮔﻴﺘﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺧﺸﻨﻮدي و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ و ﺗﺮس آﮔﺎﻫﻲ )اﺣﺘﺮام( و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري‬
‫ﺷﻮﻫﺮ و ﺳﺎﻻر ﺧﻮﻳﺶ را اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ و ﺑﺮ دﻳﻦ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ‪ 5.‬ﺑﺮ ﺛﻮاب ﻛﺮدن و‬
‫ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺮدن از ﮔﻨﺎه ﻛﻮﺷﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ‪ 6 «.‬و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺳﺘﺎﻳﺶ آﻣﻴﺰ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪14‬‬
‫و دﻳﺪم روان ﻳﺰش ﮔﺮان و ﻣﻨﺜﺮ ﮔﻮﻳﺎن را در آن روﺷﻨﻲ ﺑﻠﻨﺪ و در آن ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺑﺰرگ و اﻳﻦ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺳﺘﺎﻳﺶ آﻣﻴﺰ آﻣﺪ ‪ 2‬و دﻳﺪم روان آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺎدﻳﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﺘﺎﻳﺶ اﻳﺰدان ﻛﺮدﻧﺪ و‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ )دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻜﻨﻨﺪ ( ‪ 3.‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺑﺎﻻي روان ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫ﻛﺎرﻫﺎي ﻧﻴﻚ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﻠﻨﺪي آﺳﻤﺎن ﺑﻮد و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺘﺎﻳﺶ آﻣﻴﺰ آﻣﺪ ‪ 4‬و دﻳﺪم روان‬
‫ارﺗﺸﺘﺎران را ﻛﻪ در ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ راﻣﺶ و در اﻧﺪﻳﺸﻪ اي ﺷﺎدﻣﺎﻧﻪ راه ﻣﻲ رﻓﺘﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻪ دﻫﺒﺪان ‪ ،‬ﺑﺎ زﻳﻦ‬
‫اﻓﺰار ﮔﺮدان ﺧﻮب ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه از زر ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﮔﻮﻫﺮ اﻓﺰوده ‪ ،‬درﺧﺸﺎن ﻫﻤﻪ زﻳﻨﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ در اراﺑﻪ‬
‫و ﮔﺮدوﻧﻪ )؟( ﺷﮕﻔﺖ ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻜﻮه ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي و ﭘﻴﺮوز ﮔﺮي ﺑﺴﻴﺎر ‪ 5 .‬واﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺳﺘﺎﻳﺶ آﻣﻴﺰ‬
‫آﻣﺪ ‪ 6.‬و دﻳﺪم روان آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﺮﻓﺴﺘﺮ )ﺣﻴﻮان ﻣﻮذي( ﻛﺸﺘﻨﺪ و ﻓﺮه آﺑﻬﺎ ‪ ،‬آذرﻫﺎ و‬
‫آﺗﺸﻬﺎ ‪ ،‬ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﻧﻴﺰ ﻓﺮه زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﺑﻠﻨﺪي و درﺧﺸﺎﻧﻲ از آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺗﺎﻓﺖ ‪ 7‬و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺳﺘﺎﻳﺶ‬
‫آﻣﻴﺰ آﻣﺪ و دﻳﺪم روان ﻛﺸﺎورزان را در ﮔﺎه روﺷﻦ و ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻪ اي روﺷﻦ ﺑﻪ درﺧﺸﻨﺪﮔﻲ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ‪9‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﻨﻮي آب و زﻣﻴﻦ و ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ و آﻓﺮﻳﻦ )دﻋﺎ( ﻣﻲ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﺘﺎﻳﺶ و ﺳﭙﺎس و آزادي )ﺗﺸﻜﺮ( ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﮔﺎه آﻧﻬﺎ را ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﺟﺎي آﻧﻬﺎ را ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺳﺘﺎﻳﺶ آﻣﻴﺰ آﻣﺪ ‪ 10‬و دﻳﺪم روان ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن و‬
‫ﺳﺎﻻران را ﺧﺪﻣﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﮔﺎﻫﻲ ﺧﻮب ﮔﺴﺘﺮده ‪ ،‬ﺑﺰرگ و روﺷﻦ و درﺧﺸﺎن ﻧﺸﺴﺘﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ‪11 ،‬و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺘﺎﻳﺶ آﻣﻴﺰ آﻣﺪ ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪15‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان ﺷﺒﺎﻧﺎن ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﭼﻬﺎر ﭘﺎي و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ را ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﭘﺮوردﻧﺪ و از‬
‫ﮔﺮگ و دزد و ﻣﺮدم ﺳﺘﻤﻜﺎر ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻨﺪ و ﻫﺮ وﻗﺖ ﻣﻮﻗﻌﺶ ﺑﻮد ﺑﻪ آﻧﻬﺎ آب و ﮔﻴﺎه و ﺧﻮراك دادﻧﺪ‬
‫و از ﺳﺮﻣﺎ و ﮔﺮﻣﺎي ﺳﺨﺖ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻨﺪ و در زﻣﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺮ دادﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﮕﺎه‬
‫داﺷﺘﻨﺪ ‪ 2‬و ﺳﻮد ﺑﺰرگ ﺑﺴﻴﺎر و ﺑﻬﺮه و ﻧﻴﻜﻲ و ﺧﻮراك و ﺟﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدﻣﺎن ﺟﻬﺎن دادﻧﺪ ‪ 3.‬ﻛﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫در آن روﺷﻨﻲ ﺑﺎ آن ﺑﻬﺮه درﺧﺸﺎن و راﻣﺶ ﺑﺰرگ و ﺷﺎدي راه ﻣﻲ رﻓﺘﻨﺪ ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺳﺘﺎﻳﺶ آﻣﻴﺰ آﻣﺪ ‪ 4‬و دﻳﺪم ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺎه زرﻳﻦ ‪،‬ﺑﺴﺘﺮ ﺧﻮب و ﺑﺎﻟﺶ و ﻓﺮش ﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ‪ 5 ،‬ﺑﺮ روي‬
‫آﻧﻬﺎ روان ﻛﺪﺧﺪاﻳﺎن و دﻫﻘﺎﻧﺎﻧﻲ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ده و دودﻣﺎن و ﻣﻴﻬﻦ و ﻣﻠﻚ و ﺟﺎي وﻳﺮان را‬
‫آﺑﺎدان ﻛﺮدﻧﺪ ‪ 6‬و اﻳﺸﺎن ﻛﺎرﻳﺰ و رود و ﭼﺸﻤﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺮاي ﻛﺸﺎورزي و آﺑﺎداﻧﻲ و ﺑﺮاي ﺑﻬﺮه و ﺳﻮد‬
‫ﻣﺮدﻣﺎن آوردﻧﺪ ‪ 7‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در ﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ آب و ﮔﻴﺎه و ﻓﺮوﻫﺮ اﻫﻠﻮان ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي ﺑﺴﻴﺎر و ﺑﺎ‬
‫ﭘﻴﺮوزﮔﺮي ﺑﺰرگ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ آﻓﺮﻳﻦ و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﭙﺎس ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﻲ آوردﻧﺪ و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺘﺎﻳﺶ آﻣﻴﺰ آﻣﺪ ‪ 8‬و دﻳﺪم روان اﺳﺘﻮاران و آﻣﻮزﮔﺎران و ﭘﮋوﻫﻨﺪﮔﺎن در ﮔﺎﻫﻲ روﺷﻦ و در‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺷﺎدي و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺘﺎﻳﺶ آﻣﻴﺰ آﻣﺪ‪ 9.‬و دﻳﺪم روان وﻛﻴﻞ ﻣﺪاﻓﻌﺎن و آﺷﺘﻲ‬
‫ﺧﻮاﻫﺎن ‪،‬دوﺳﺘﺎن ﺧﻮب ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﻧﻮري ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﻮر ﺳﺘﺎره و ﻣﺎه و ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﻲ ﺗﺎﻓﺖ ‪ ،‬ﻛﻪ ﺷﺎدﻣﺎﻧﻪ‬
‫در روﺷﻨﻲ ﻫﻮا راه ﻣﻲ رﻓﺘﻨﺪ ‪ 10‬و دﻳﺪم ﺟﻬﺎن ﻋﺎﻟﻲ اﻫﻠﻮان را ‪ ،‬روﺷﻦ و ﭘﺮ از آﺳﺎﻳﺶ و ﻓﺮاﺧﻲ ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﮔﻞ ﺧﻮﺷﺒﻮي ‪ ،‬ﻫﻤﻪ زﻳﻨﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻫﻤﻪ ﺷﻜﻔﺘﻪ و روﺷﻦ و ﭘﺮ ﻓﺮه و ﭘﺮ از ﺷﺎدي و ﭘﺮ از‬
‫راﻣﺶ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ از آن ﺳﻴﺮي ﻧﺪارد ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪16‬‬
‫‪ 1‬ﭘﺲ ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و اﻳﺰد آذر دﺳﺖ ﻣﺮا ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و از آﻧﺠﺎ ﻓﺮازﺗﺮ رﻓﺘﻢ ‪ 2‬ﺟﺎﻳﻲ ﻓﺮاز آﻣﺪم و‬
‫دﻳﺪم رودي ﺑﺰرگ و ﭘﺮ زور ﺗﺎرﻳﻚ ]ﭼﻮن[ دوزخ ﻛﻪ روان ﻓﺮوﻫﺮان ﺑﺴﻴﺎر در آن رود ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ]ﻛﺴﺎﻧﻲ[ ﻛﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﮕﺬرﻧﺪ ‪]،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ[ ﻛﻪ ﺑﺎ رﻧﺞ ﮔﺮان ﻣﻲ ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ ‪ 3‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ » :‬اﻳﻦ ﻛﺪام رود و اﻳﻦ ﻣﺮدم ﻛﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ در رﻧﺞ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ؟« ‪ 4‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و اﻳﺰد آذر ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪»:‬اﻳﻦ رود ‪،‬آن اﺷﻚ ﺑﺴﻴﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدﻣﺎن از ﭘﺲ‬
‫درﮔﺬﺷﺘﮕﺎن از ﭼﺸﻢ ﻣﻲ رﻳﺰﻧﺪ و ﺑﺮاي درﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺷﻴﻮن و ﻣﻮﻳﻪ و ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ 5«.‬آﻧﺎن ﺧﻼف‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﺷﻚ ﻣﻲ رﻳﺰﻧﺪ و اﻳﻦ ﺑﻪ رود اﻓﺰوده ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ 6.‬آﻧﺎن ﻛﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﮕﺬرﻧﺪ ‪ ،‬آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ از ﭘﺲ درﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷﻴﻮن و ﻣﻮﻳﻪ و ﮔﺮﻳﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺮده اﻧﺪ ‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ آﺳﺎﻧﺘﺮ ]ﻣﻲ ﮔﺬرﻧﺪ [‬
‫آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ ]اﻳﻦ ﻛﺎر را [ﻛﺮده اﻧﺪ‪ 7.‬ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﺑﮕﻮ ‪،‬ﺷﻤﺎ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ]ﻫﺴﺘﻴﺪ[ﺷﻴﻮن و‬
‫ﻣﻮﻳﻪ و ﮔﺮﻳﻪ ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻜﻨﻴﺪ ‪ .‬ﭼﻪ اﻳﻦ ﭼﻨﺪ ﺑﺪي و ﺳﺨﺘﻲ ﺑﻪ روان درﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺷﻤﺎ رﺳﺪ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪17‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﮕﺮ ﺑﺎر ﺑﻪ ﭼﻴﻨﻮد ﭘﻞ آﻣﺪم ‪ 2‬و دﻳﺪم روان دروﻧﺪان )ﺑﺪﻛﺎران( را‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در آن ﺳﻪ‬
‫ﺷﺐ ﻧﺨﺴﺖ ﭼﻨﺪان ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ و ﺑﺪي ﺑﻪ روان آﻧﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دادﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﻫﺮﮔﺰ در ﮔﻴﺘﻲ ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪازه آن ﺳﺨﺘﻲ ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ‪ 3‬و از ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﭘﺮﺳﻴﺪم ﻛﻪ ‪ :‬اﻳﻦ روان ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ‬
‫اﺳﺖ ؟« ‪ 4‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و اﻳﺰد آذر ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ » :‬اﻳﻦ روان آن دروﻧﺪاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ ﻛﻪ آن دروﻧﺪ‬
‫ﻓﺮو ﻣﺮده ﺑﻮد و ﺑﺮ ﺑﺎﻟﻴﻦ ‪ ،‬آن ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺟﺎن ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻪ ﺑﻮد راه ﻣﻲ رﻓﺘﻨﺪ ‪ 5‬و ]روان [ ﺑﺮﺳﺮ آن‬
‫)ﺗﻦ دروﻧﺪ( اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﺎر ﮔﺎﻫﺎﻧﻲ را ﻣﻲ ﮔﻔﺖ ‪ »:‬دادار اورﻣﺰد ﺑﻪ ﻛﺪام زﻣﻴﻦ روم‬
‫و ﭼﻪ ﻛﺴﻲ را ﺑﻪ ﭘﻨﺎه ﮔﻴﺮم ؟« ‪ 6‬و ﺑﻪ او آن ﺷﺐ ﭼﻨﺪان ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ و ﺳﺨﺘﻲ رﺳﺪ ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازه اي ﻛﻪ‬
‫)در ﮔﻴﺘﻲ ( ﻣﺮدي در ﮔﻴﺘﻲ در ﺳﺨﺘﻲ و ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ ‪ 7.‬ﭘﺲ ﺑﺎدي ﺳﺮد و ﺑﺪﺑﻮ ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﺸﻮاز او آﻳﺪ ‪ 8.‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ روان ﻣﻲ رﺳﺪ ﻛﻪ از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺷﻤﺎل ‪ ،‬از ﻧﺎﺣﻴﻪ دﻳﻮان ﻣﻲ آﻳﺪ ‪ .‬ﺑﺪﺑﻮ‬
‫ﺗﺮﻳﻦ ﺑﺎدي ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﻧﺪﻳﺪه اﺳﺖ ‪ 9.‬و در آن ﺑﺎد آن دﻳﻦ و ﻛﻨﺶ ﺧﻮﻳﺶ را ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ )ﺑﻪ ﺻﻮرت(‬
‫زن روﺳﭙﻲ ﺑﺮﻫﻨﻪ ‪ ،‬ﭘﻮﺳﻴﺪه آﻟﻮده ﻛﻪ زاﻧﻮ در ﭘﻴﺶ و ﻣﻘﻌﺪ در ﭘﺲ دارد ‪.‬ﺑﻠﻐﻢ ﺑﻲ ﺣﺪ و اﻧﺪازه ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﺑﻠﻐﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﻠﻐﻢ ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﻧﺎ ﭘﺎﻛﺘﺮﻳﻦ و ﺑﺪﺑﻮﺗﺮﻳﻦ ﺧﺮﻓﺴﺘﺮي ﻛﻪ زﻳﺎن رﺳﺎﻧﻨﺪه ﺗﺮﻳﻦ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫‪10‬ﭘﺲ روان دروﻧﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺗﻮ ﻛﻴﺴﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻴﺎن اﻓﺮﻳﺪﮔﺎن اورﻣﺰد و اﻫﺮﻳﻤﻦ ‪ ،‬زﺷﺖ ﺗﺮ ‪،‬‬
‫رﻳﻤﻦ ﺗﺮ )ﻧﺎﭘﺎك ﺗﺮ( و ﺑﺪ ﺑﻮﺗﺮ از ﺗﻮ ﻧﺪﻳﺪم ‪ 11.‬ﮔﻮﻳﺪ ﻣﻦ ﻛﻨﺶ ﺑﺪ ﺗﻮام ‪ .‬ﺟﻮان ﺑﺪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ‪،‬ﺑﺪ ﮔﻔﺘﺎر‪،‬‬
‫ﺑﺪ ﻛﺮدار‪،‬ﺑﺪ دﻳﻦ‪ 12 .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﺎم و ﻛﻨﺶ ﺗﻮﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ زﺷﺖ و ﺑﺪ و ﮔﻨﺎه آﺋﻴﻦ و ﺑﺮﻫﻨﻪ و‬
‫ﭘﻮﺳﻴﺪه و ﺑﺪﺑﻮ و ﻧﺎﭘﻴﺮوزﮔﺮ و آزرده ﻫﺴﺘﻢ ‪ ،‬ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺗﻮ ﻣﻲ رﺳﺪ ‪ 13.‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ ﻛﺴﻲ‬
‫را دﻳﺪي ﻛﻪ ﻳﺰش و درون و ﺳﺘﺎﻳﺶ و ﻧﻤﺎز و ﭘﺮﺳﺘﺶ اﻳﺰدان ﻛﺮد و از آب و آﺗﺶ و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ و‬
‫دﻳﮕﺮ آﻓﺮﻳﺪه ﻫﺎي ﺧﻮب ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﻧﻤﻮد و ﻧﮕﺎﻫﺒﺎﻧﻲ ﻛﺮد ‪ ،‬ﺗﻮ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻛﺎم اﻫﺮﻳﻤﻦ و دﻳﻮان ﻛﻨﺶ ﺑﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎي آوردي ‪ 14‬و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ دﻳﺪي ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ دﻫﺶ )ﺑﺨﺸﺶ( و اﻫﻠﻮ داد )ﺻﺪﻗﻪ‬
‫داد( ﺑﻪ ﺳﻮد ﻧﻴﻜﺎن و ارزاﻧﻴﺎن )ﻣﺴﺘﺤﻘﺎن( داد و از ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ‪ ،‬ﭼﻪ از دور و ﭼﻪ از ﻧﺰدﻳﻚ ﻓﺮاز رﺳﻴﺪ‬
‫‪ ،‬ﻣﻬﻤﺎن ﻧﻮازي و ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ ﻛﺮد و ]ﺑﻪ آﻧﻬﺎ[ ﭼﻴﺰ داد ‪ ،‬ﺗﻮ ﺧﺴﺖ ﻛﺮدي و در ﺑﻪ ﺑﺴﺘﻲ ‪ 15‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻦ ﺑﻲ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻮدم ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺮا ﺑﺪ ﻣﻲ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺗﻮ ﻣﺮا ﺑﻲ اﻋﺘﻘﺎد ﺗﺮ ﻛﺮدي ‪ 16.‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﻦ ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ )ﺗﺮﺳﻨﺎك( ﺑﻮدم ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺮا ﺑﺪ ﻣﻲ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺗﻮ ﻣﺮا ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ ﺗﺮم ﻛﺮدي ‪17.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻧﺎﻻن ﺑﻮدم آﻧﮕﺎه ﺗﻮ ﻣﺮا ﻧﺎﻻن ﺗﺮ ﻛﺮدي ‪ 18‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در ﺷﻤﺎل ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدم ‪،‬‬
‫آﻧﮕﺎه ﺗﻮ ﻣﺮا در ﺟﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺗﺮ ﻧﺸﺎﻧﺪي ﺑﺎ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺪ ‪،‬ﮔﻔﺘﺎر ﺑﺪ و ﻛﺮدار ﺑﺪ ﻛﻪ ﺗﻮ اﻧﺠﺎم دادي ‪،‬‬
‫‪ 19‬دﻳﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺮا ﺑﺎ ﻳﺰش ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﮔﻨﺎ ﻣﻴﻨﻮ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻨﺪ و ﺑﺎ ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺑﺪ ]ﺑﺎ او[ ﻳﺰش‬
‫ﻛﻨﻨﺪ ‪ 20‬ﭘﺲ روان ﺑﺪﻛﺎران ‪،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮔﺎم را ﺑﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺪ ﻓﺮاز ﺑﺮد و دو دﻳﮕﺮ ﮔﺎم را ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺎر ﺑﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﮔﺎم ﭼﻬﺎرم ﺑﻪ دوزخ ﺷﺘﺎﻓﺖ ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪18‬‬
‫‪ 1‬ﭘﺲ ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد دﺳﺖ ﻣﺮا ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﭼﻮن ﭼﻨﺪي رﻓﺘﻢ ‪ 2‬ﭼﻨﺎن ﺳﺮﻣﺎ ‪ ،‬زﻣﺴﺘﺎن‬
‫‪،‬ﺧﺸﻜﻲ و ﺑﺪﺑﻮﻳﻲ دﻳﺪم ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ در ﮔﻴﺘﻲ ﺑﻪ آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻧﻪ دﻳﺪه و ﻧﻪ ﺷﻨﻴﺪه ﺑﻮدم ‪ 3‬و ﭼﻮن ﻓﺮازﺗﺮ‬
‫رﻓﺘﻢ دوزخ ﺗﺮﺳﻨﺎك را دﻳﺪم ژرف ﻫﻤﭽﻮن ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ ﺗﺮﻳﻦ ﭼﺎه ﻛﻪ در ﺗﻨﮓ ﺗﺮ و ﺑﻴﻤﮕﻴﻦ ﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﺟﺎﻳﻲ ﻓﺮو ﺑﺮده ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ‪ 4.‬در ﺗﺎرﻳﻜﻲ آﻧﭽﻨﺎن ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﻛﻪ آن را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲ ﺗﻮان ﻓﺮاز ﮔﺮﻓﺖ ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﭼﻨﺎن ﺑﺪﺑﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻨﻲ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ آن ﺑﺎد در آن ﺷﻮد ﺑﺘﺮاﺷﺪ ‪ .‬و او ﺑﻠﺮزد و ﺑﻴﻔﺘﺪ ‪ .‬آﻧﭽﻨﺎن‬
‫ﺗﻨﮓ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻨﮕﻲ ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ آﻧﺠﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ ‪ 6،‬و ﻫﺮﻛﺲ ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺪﻳﺸﺪ ﻛﻪ ‪:‬‬
‫»ﺗﻨﻬﺎﻳﻢ« ‪ 7‬و ﭼﻮن ﺳﻪ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﺑﮕﺬرد ﮔﻮﻳﺪ ‪» :‬ﻧﻪ ﻫﺰار ﺳﺎل ﺗﻤﺎم ﺷﺪ و ﻣﺮا رﻫﺎ ﻧﻤﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪8 «.‬‬
‫در ﻫﺮ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺧﺮﻓﺴﺘﺮي ﺑﻪ ﺑﺎﻻي ﻛﻮﻫﻲ ﺑﺎﺷﺪ و روان دروﻧﺪان را ﭼﻨﺎن ﺑﺪرﻧﺪ و ﺑﺠﻮﻧﺪ و‬
‫ﺧﺮاب ﻛﻨﻨﺪ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺳﮓ اﺳﺘﺨﻮان را ‪ 9 ،‬و ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ و ﭘﻴﺮوزﮔﺮ و آذر اﻳﺰد ﻣﺮا ﺑﻪ‬
‫آﺳﺎﻧﻲ از آﻧﺠﺎ ﮔﺬراﻧﺪﻧﺪ ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪19‬‬
‫‪ 1‬ﺟﺎﻳﻲ ﻓﺮاز آﻣﺪم دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﻛﻪ ﻣﺎري ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﻴﺮي در ﻧﺸﻴﻤﻦ آن روان اﻧﺪر ﻣﻲ ﺷﺪ و‬
‫از دﻫﺎن او ﺑﻴﺮون ﻣﻲ آﻣﺪ و دﻳﮕﺮ ﻣﺎران ﺑﺴﻴﺎر ﻫﻤﻪ اﻧﺪام او را ﻣﻲ ﺟﻮﻳﺪﻧﺪ و از ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر‬
‫اﻳﺰد ﭘﺮﺳﻴﺪم ﻛﻪ ‪» :‬اﻳﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ﻛﻪ روان او آن ﭼﻨﺎن ﭘﺎد اﻓﺮه ﮔﺮاﻧﻲ را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد؟« ‪3‬‬
‫ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ‪ » :‬اﻳﻦ روان آن ﻣﺮد دروﻧﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﻟﻮاط ﻛﺮد ‪ 4 .‬و‬
‫ﻣﺮدي ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻫﺸﺖ ‪ 5.‬اﻛﻨﻮن روان او ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎد اﻓﺮه ﮔﺮاﻧﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﺪ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪20‬‬
‫‪ 1‬و در ﺟﺎﻳﻲ ﻓﺮاز آﻣﺪم و دﻳﺪم روان زﻧﻲ ﻛﻪ رﻳﻢ )ﻛﺜﺎﻓﺖ( و ﭘﻠﻴﺪي ﻣﺮدﻣﺎن را ﺗﺸﺖ ﺗﺸﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮرد او ﻣﻲ دادﻧﺪ ‪ 2‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ﻛﻪ روان او ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎد اﻓﺮﻫﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ‬
‫ﻛﻨﺪ ؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ » :‬اﻳﻦ روان آن زن دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در دﺷﺘﺎن )ﺣﻴﺾ(‬
‫ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻧﻜﺮد )ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﻧﻜﺮد( و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن رﻓﺘﺎر ﻧﻜﺮد و ﺑﻪ ﺳﻮي آﺗﺶ و آب رﻓﺖ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪21‬‬
‫‪1‬ودﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﻛﻪ ﭘﻮﺳﺖ ﺳﺮش را ﺑﻪ ﭘﻬﻨﺎ ﻣﻲ ﻛﻨﺪﻧﺪ و او را ﺑﺎ ﻣﺮگ ﺳﺨﺘﻲ ﻣﻲ ﻛﺸﺘﻨﺪ‪2.‬‬
‫و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ﻛﻪ روان او ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎداﻓﺮﻫﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ‬
‫و اﻳﺰد آذر ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ » :‬اﻳﻦ روان آن ﻣﺮد دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﻣﺮد اﻫﻠﻮ را ﺑﻜﺸﺖ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪22‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﻛﻪ رﻳﻢ)ﻛﺜﺎﻓﺖ( و دﺷﺘﺎن زﻧﺎن در دﻫﺎن او ﻣﻲ رﻳﺨﺘﻨﺪ و او ﻓﺮزﻧﺪ‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺧﻮﻳﺶ را ﻣﻲ ﭘﺨﺖ و ﻣﻲ ﺧﻮرد ‪ 2 .‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ﻛﻪ روان او ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﭘﺎداﻓﺮﻫﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و اﻳﺰد آذر ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ » :‬اﻳﻦ روان آن ﻣﺮد دروﻧﺪ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ در دوران دﺷﺘﺎن ﻫﻢ ﺧﻮاﺑﮕﻲ ﻛﺮد ‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﺎري ﭘﺎﻧﺰده و ﻧﻴﻢ ﺗﻨﺎﻓﻮر ﮔﻨﺎه اﺳﺖ‬
‫‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪23‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﻛﻪ از ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ و ﺗﺸﻨﮕﻲ ﺑﺎﻧﮓ ﻣﻲ زد ﻛﻪ ‪ »:‬ﻣﻲ ﻣﻴﺮم« ‪ 2‬ﻣﻮي و رﻳﺶ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ .‬ﺧﻮن ﻣﻲ ﺧﻮرد و ﻛﻒ ﺑﻪ دﻫﺎن ﻣﻲ اﻓﻜﻨﺪ ‪ 3.‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد‬
‫ﻛﻪ روان او ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎداﻓﺮﻫﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ؟« ‪ 4‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و اﻳﺰد آذر ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪» :‬اﻳﻦ روان آن‬
‫ﻣﺮد دروﻧﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ در ﺣﺎل ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺧﺮداد و اﻣﺮداد ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ آب و ﮔﻴﺎه ‪ ،‬را ﺧﻮرد و‬
‫ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن ﺧﻮرد ‪ ،‬ﺑﺎج را ﻣﺮاﻋﺎت ﻧﻜﺮد و ﺑﺎ ﮔﻨﺎﻫﻜﺎري ‪ ،‬ﻳﺸﺖ ﻧﻜﺮد ‪ 5‬ﺧﺮداد‪ ،‬آب ‪ ،‬و اﻣﺮداد ‪،‬‬
‫‪،‬ﮔﻴﺎه؛ را اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻛﺮد ‪ 6 ،‬اﻛﻨﻮن اﻳﻦ روان ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎداﻓﺮه ﮔﺮاﻧﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﺪ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪24‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان زﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺴﺘﺎن ﺑﻪ دوزخ آوﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد و ﺧﺮﻓﺴﺘﺮان ﻫﻤﻪ ﺗﻦ او را ﻣﻲ ﺟﻮﻳﺪﻧﺪ ‪2‬‬
‫و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ﻛﻪ روان او ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎداﻓﺮﻫﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ‬
‫و اﻳﺰد آذر ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪» :‬اﻳﻦ روان آن زن دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﺷﻮي ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺸﺖ و ﺗﻦ ﺑﻪ دﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﺮدان داد؛‪ 4‬و روﺳﭙﻲ ﮔﺮي ﻛﺮد ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪25‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﭼﻨﺪ و زﻧﻲ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺮﻓﺴﺘﺮان ﭘﺎ و ﮔﺮدن و ﻣﻴﺎن )ﻛﻤﺮ( آﻧﻬﺎ را ﻣﻲ‬
‫ﺟﻮﻳﺪﻧﺪ و ﻳﻜﻲ را از دﻳﮕﺮي ﺟﺪا ﻣﻲ ﻛﺮد ﻧﺪ ‪ 2.‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ﻛﻪ روان او‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎداﻓﺮﻫﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و اﻳﺰد آذر ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ » :‬اﻳﻦ روان آن دروﻧﺪان‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻟﻨﮕﻪ ﻛﻔﺶ و ﺑﺪون ﻛﺴﺘﻲ راه راه رﻓﺘﻨﺪ و ﺳﺮﭘﺎ ادرار ﻛﺮدﻧﺪ و دﻳﻮ ﭘﺮﺳﺘﻲ‬
‫ﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪26‬‬
‫‪ 1‬دﻳﺪم روان زﻧﻲ ﻛﻪ زﺑﺎﻧﺶ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﮔﺮدن ﻣﻲ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و در ﻫﻮا آوﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد ‪ 2.‬ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪»:‬‬
‫اﻳﻦ روان ﻛﻴﺴﺖ‪:‬؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و اﻳﺰد آذر ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪» :‬اﻳﻦ روان آن زن دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ‬
‫ﺷﻮي و ﺳﺎﻻر ﺧﻮﻳﺶ را ﺧﻮار داﺷﺖ و ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻛﺮد و دﺷﻨﺎم داد و ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺎﺳﺦ داد‬
‫‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪27‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﻔﻴﺰ و دﻟﻮ ﺧﺎك و ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ اﻧﺪازه ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮرد او ﻣﻲ‬
‫دادﻧﺪ ‪ 2‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ﻛﻪ روان او ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎداﻓﺮﻫﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ؟« ‪3‬‬
‫ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و اﻳﺰد آذر ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ » :‬اﻳﻦ روان آن ﻣﺮد دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﻗﻔﻴﺰ و دﻟﻮ و ﺳﻨﮓ و‬
‫اﻧﺪازه راﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺖ ‪ ،‬آب ﺑﻪ ﻣﻲ آﻣﻴﺨﺖ و ﺧﺎك ﺑﻪ ﻏﻼت ﻛﺮد و ﺑﻪ ﺑﻬﺎي ﮔﺮان ﺑﻪ ﻣﺮدﻣﺎن‬
‫ﻓﺮوﺧﺖ و از ﻧﻴﻜﺎن ﭼﻴﺰ دزدﻳﺪ و ﻏﺎرت ﻛﺮد ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪28‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﻛﻪ در ﻫﻮا او را ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ‪ 2‬و ﭘﻨﺠﺎه دﻳﻮ او را ﺑﺎ ﻣﺎر ﺷﻴﺒﺎ از ﭘﻴﺶ‬
‫و ﭘﺲ ﻣﻲ زدﻧﺪ ‪ 3‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ﻛﻪ روان او ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎداﻓﺮﻫﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬
‫؟« ‪ 4‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و اﻳﺰد آذر ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ » :‬اﻳﻦ روان آن ﻣﺮد دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﺑﺪ‬
‫ﻛﺮد و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدﻣﺎن ﻧﺎﺑﺨﺸﺎﻳﺸﮕﺮ و آزاررﺳﺎن ﺑﻮد و از او آﺳﻴﺐ و ﭘﺎد اﻓﺮه ﮔﻮﻧﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم‬
‫ﻣﻲ رﺳﻴﺪ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪29‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﻛﻪ زﺑﺎن از دﻫﺎن او ﺑﻴﺮون ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد و ﺧﺮﻓﺴﺘﺮان آن را ﻣﻲ ﺟﻮﻳﺪﻧﺪ ‪.‬‬
‫‪ 2‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ﻛﻪ روان او ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎداﻓﺮﻫﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش‬
‫اﻫﻠﻮ و اﻳﺰد آذر ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ » :‬اﻳﻦ روان آن ﻣﺮدي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﻏﻴﺒﺖ ﻛﺮد و ﻣﺮدﻣﺎن را ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫اﻧﺪاﺧﺖ ‪ 4.‬روان او ﺑﻪ دوزخ ﺑﻪ ﭘﺲ )ﻋﻘﺐ( ﻣﻲ رود ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪30‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﻛﻪ اﻧﺪام او را ﻣﻲ ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ و ﻳﻜﻲ را از دﻳﮕﺮي ﺟﺪا ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ‪ 2 .‬و‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ‪ 3«.‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ »:‬اﻳﻦ روان آن ﻣﺮد دروﻧﺪ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن دﻳﻨﻲ ﮔﺎوان و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان و دﻳﮕﺮ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن را ﻛﺸﺖ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪31‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﻛﻪ از ﺳﺮ ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺑﺮ او ﺷﻜﻨﺠﻪ )اﺑﺰار ﺷﻜﻨﺠﻪ( ﺑﺮ ﻧﻬﺎده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﺰار دﻳﻮ‬
‫از ﺑﺎﻻ او را ﻣﻲ ﻛﻮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎ رﻧﺞ ﮔﺮان و ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ او را ﻣﻲ زدﻧﺪ ‪ 2.‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪»:‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه‬
‫ﻛﺮد ؟«‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ »:‬اﻳﻦ روان آن ﻣﺮد دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻪ‬
‫ﻓﺮاوان ﮔﺮد ﻛﺮد ‪ ،‬ﺧﻮد ﻧﺨﻮرد و ﺑﻪ ﻧﻴﻜﺎن ﻧﺪاد و ﺑﺨﺸﺶ ﻧﻜﺮد و ﺑﻪ اﻧﺒﺎر داﺷﺖ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪32‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﺗﻨﺒﻞ ﻛﻪ او را دواﻧﺲ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﺪن او را ﺧﺮﻓﺴﺘﺮان ﻣﻲ‬
‫ﺟﻮﻳﺪﻧﺪ و ﭘﺎي راﺳﺖ او را ﻧﻤﻲ ﺟﻮﻳﺪﻧﺪ ‪ 2‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد؟ « ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و‬
‫آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ »:‬اﻳﻦ روان دواﻧﺲ ﺗﻨﺒﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن در ﮔﻴﺘﻲ ﺑﻮد ‪ 4‬ﻫﺮﮔﺰ ﻫﻴﭻ ﻛﺎر ﻧﻴﻚ ﻧﻜﺮد ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﺎي راﺳﺖ دﺳﺘﻪ اي ﮔﻴﺎه ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﮔﺎوي وزرا اﻓﻜﻨﺪ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪33‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﻛﻪ زﺑﺎن او را ﻛﺮم ﻣﻲ ﺟﻮﻳﺪ ‪ .‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ » :‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ‪3 «.‬‬
‫ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ » :‬اﻳﻦ روان آن ﻣﺮد دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﺳﺨﻦ ﻧﺎراﺳﺖ و دروغ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﮔﻔﺖ و از آن ﺑﻪ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎن زﻳﺎن و ﮔﺰﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎر رﺳﻴﺪ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪34‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان زﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺮﻓﺴﺘﺮان ﻫﻤﻪ ﺗﻦ او را ﻣﻲ ﺟﻮﻳﺪﻧﺪ ‪ 2.‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ » :‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه‬
‫ﻛﺮد ؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ » :‬اﻳﻦ روان آن زن دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﮔﻴﺲ و‬
‫ﻣﻮي ﺧﻮد را ﺑﺎﻻي آﺗﺶ ﺷﺎﻧﻪ ﻛﺮد و ﻣﻮي و ﺷﭙﺶ و و رﺷﻚ در آﺗﺶ اﻓﻜﻨﺪ و آﺗﺶ زﻳﺮ ﺗﻦ اﻧﺪر‬
‫ﻧﻬﺎد و ﺗﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ آﺗﺶ داﺷﺖ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪35‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان زﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ دﻧﺪان ﻣﺮدار ﺧﻮد را ﻣﻲ ﻟﻴﺴﻴﺪ و ﻣﻲ ﺧﻮرد ‪ 2.‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ روان‬
‫ﻛﻴﺴﺖ ؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ » :‬اﻳﻦ روان آن دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﺟﺎدوﮔﺮي‬
‫ﻛﺮد ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪36‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﻛﻪ در دوزخ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺎري ﭼﻨﺪ ﺳﺘﻮﻧﻪ اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮد ‪ ،‬ﺳﺮش ﺑﻪ ﺳﺮ‬
‫ﻣﺮدﻣﺎن و دﻳﮕﺮ ]ﺑﺨﺶ ﻫﺎي [ ﺑﺪﻧﺶ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎر ﺑﻮد‪3 .‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ » :‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ؟« ‪3‬‬
‫ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ » :‬اﻳﻦ روان آن دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ اﺷﻤﻮﻏﻲ ﻛﺮد ‪ 5.‬او ﺑﺎﻳﺪ در‬
‫دوزخ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﺎر راه ﺑﺮود ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪37‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﭼﻨﺪ و زﻧﻲ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﮕﻮﻧﺴﺎر آوﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ‪ 2.‬ﺗﻦ اﻳﺸﺎن را ﻣﺎر‬
‫وﻛﮋدم و دﻳﮕﺮ ﺧﺮﻓﺴﺘﺮان ﻣﻲ ﺟﻮﻳﺪﻧﺪ ‪ 3.‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ روان ﻛﺪام ﻣﺮدﻣﺎن اﺳﺖ ؟ « ‪ 4‬ﺳﺮوش‬
‫اﻫﻠﻮ وآذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ » :‬اﻳﻦ روان آن ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﭘﺮﻫﻴﺰ آب و آﺗﺶ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ) از آب‬
‫و آﺗﺶ ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ(و رﻳﻤﻨﻲ)ﻧﺎﭘﺎﻛﻲ( ﺑﻪ آب و آﺗﺶ ﺑﺮدﻧﺪ و آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ آﺗﺶ را ﻛﺸﺘﻨﺪ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪38‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﻛﻪ ﮔﻮﺷﺖ و ﻣﺮدار ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﺎ ﺧﻮن و رﻳﻢ )ﻛﺜﺎﻓﺖ( و دﻳﮕﺮ ﻧﺎﭘﺎﻛﻲ ﻫﺎ و و‬
‫ﮔﻨﺪﮔﻲ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺧﻮرد او ﻣﻲ دادﻧﺪ ‪ 2‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ » :‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ » :‬اﻳﻦ روان آن دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﻫﻴﺨﺮ )ﭼﺮك( و ﻧﺴﺎ)ﻣﺮدار( ﺑﻪ آب و آﺗﺶ و ﺗﻦ‬
‫ﺧﻮد و ﻧﻴﺰ آن ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﺮد و ﻫﻤﻮاره ﻳﻚ ﺑﺎر و ﻧﺎﭘﺎك ﺑﻮد و ﺧﻮد را ﺑﺎ ﭘﻴﺨﮓ ﻧﺸﺴﺖ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪39‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﻛﻪ ﭘﻮﺳﺖ و ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮدﻣﺎن ﻣﻲ ﺧﻮرد ‪ 2.‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪»:‬اﻳﻦ روان از آن‬
‫ﻛﻴﺴﺖ ؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ » :‬اﻳﻦ روان آن ﻣﺮد دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﻣﺰد‬
‫ﻣﺰدوران و ﺑﻬﺮه ﺑﻬﺮه وران را ﺑﺎز ﮔﺮﻓﺖ ‪ 4.‬و اﻛﻨﻮن روان او ﭘﺎد اﻓﺮه ﮔﺮان ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﺪ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪40‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﻛﻪ ﻛﻮﻫﻲ را ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﻣﻲ ﻛﺸﻴﺪ ‪ 2‬و در ﺑﺮف و ﺳﺮﻣﺎ آن ﻛﻮه را ﺑﺮ ﭘﺸﺖ‬
‫داﺷﺖ ‪ 3.‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ » :‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ؟« ‪ 4‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ » :‬اﻳﻦ روان آن‬
‫ﻣﺮد دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﺑﺴﻴﺎر دروغ و ﺳﺨﻦ ﻧﺎراﺳﺖ و ﺑﻲ ﺳﻮد درﺑﺎره ﻣﺮدﻣﺎن ﮔﻔﺖ ‪ 5.‬و‬
‫اﻛﻨﻮن روان او ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻜﻨﺠﻪ و ﭘﺎداﻓﺮه ﮔﺮاﻧﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪41‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﻛﻪ ﻣﺪﻓﻮع و ﻧﺴﺎ)ﻣﺮدار( و رﻳﻤﻨﻲ ﺑﻪ ﺧﻮردش ﻣﻲ دادﻧﺪ و دﻳﻮان او را ﺑﺎ‬
‫ﺳﻨﮓ و ﻛﻠﻮخ ﻣﻲ ﻛﻮﺑﻴﺪﻧﺪ ‪ 2.‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ﻛﻪ روان او ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎداﻓﺮه ﮔﺮاﻧﻲ را‬
‫ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ »:‬اﻳﻦ روان آن ﻣﺮدم دروﻧﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺑﻪ ﮔﺮﻣﺎﺑﻪ ﺷﺪﻧﺪ ‪ 4‬آﻧﺎن ﻫﻴﺨﺮ )ﭼﺮك( و ﻧﺴﺎ ﺑﻪ آب و آﺗﺶ و زﻣﻴﻦ ﺑﺮدﻧﺪ و ]ﻣﺮﻣﺎن[ ‪،‬اﻫﻠﻮ ﺑﻪ آن‬
‫اﻧﺪر ﺷﺪﻧﺪ و دروﻧﺪ ﺑﻴﺮون آﻣﺪﻧﺪ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪42‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان ﻣﺮدﻣﻲ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﺮﻳﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻲ ﻧﺎﻟﻴﺪﻧﺪ و ﺑﺎﻧﮓ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ‪ 2.‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪»:‬‬
‫اﻳﻨﻬﺎ ﻛﺪام ﻣﺮدم ﻫﺴﺘﻨﺪ ؟ « ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ »:‬اﻳﻦ روان آﻧﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺪرﺷﺎن‬
‫در ﻣﺎدرﺷﺎن ﻛﺮد و ﭼﻮن زاده ﺷﺪﻧﺪ ﭘﺪر ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و اﻛﻨﻮن از ﭘﺪرﺷﺎن ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪43‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﻛﻪ ﺑﺮﻧﺎﻳﻲ )ﻛﻮدﻛﻲ(ﭼﻨﺪ در ﭘﺎي او اﻧﺪر اﻓﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎﻧﮓ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و‬
‫دﻳﻮان ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﮓ روي او اﻓﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ و او را ﻣﻲ درﻳﺪﻧﺪ ‪ 2‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ﻛﻪ‬
‫روان او ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎداﻓﺮه ﮔﺮاﻧﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ »:‬اﻳﻦ روان آن‬
‫ﻣﺮد دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﺑﺮﻧﺎي )ﻛﻮدك( ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ «‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪44‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان زﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺴﺘﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻮﻫﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺳﻨﮓ آﺳﻴﺎﺑﻲ را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮده اي‬
‫)ﻧﻌﺸﻲ( ﺑﺮ ﺳﺮ ﺧﻮﻳﺶ داﺷﺖ ‪ 2 .‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ﻛﻪ روان او ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎداﻓﺮه‬
‫ﮔﺮاﻧﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ »:‬اﻳﻦ روان آن زن دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در‬
‫ﮔﻴﺘﻲ ﻛﻮدك ﺧﻮﻳﺶ را ﻣﺮدار و ﺗﺒﺎه ﻛﺮد و آن را اﻧﺪاﺧﺖ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪45‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﻛﻪ ﻛﺮم ﻫﻤﻪ اﻧﺪام او را ﻣﻲ ﺟﻮﻳﺪ ‪ 2.‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ؟«‬
‫‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و اﻳﺰد آذر ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ »:‬اﻳﻦ روان ﻣﺮد دروﻧﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﮔﻮاﻫﻲ دروغ داد و‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻧﻴﻜﺎن دزدﻳﺪ و ﺑﻪ ﺑﺪان داد‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪46‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﻛﻪ ﺟﻤﺠﻤﻪ ﻣﺮدﻣﺎن در دﺳﺖ داﺷﺖ و ﻣﻐﺰ آﻧﻬﺎ را ﻣﻲ ﺧﻮرد ‪ 2‬ﭘﺮﺳﻴﺪم‬
‫‪»:‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد؟«‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ »:‬اﻳﻦ روان آن ﻣﺮد دروﻧﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ در‬
‫ﮔﻴﺘﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻧﻪ از راه راﺳﺖ ]داﺷﺖ[ ﺑﻠﻜﻪ از داراﻳﻲ ﻛﺴﺎن]دﻳﮕﺮ[ دزدﻳﺪ ‪ 4‬و دوﺳﺘﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ‬
‫دﺷﻤﻨﺎن ﻫﺸﺖ و ﺧﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻨﻬﺎ در دوزخ ﺑﺎﺷﺪ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪47‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺮدم ﻛﻪ ﺳﺮو رﻳﺸﺸﺎن ﺗﺮاﺷﻴﺪه ‪ ،‬ﮔﻮﻧﻪ زرد و ﻫﻤﻪ ﺗﻦ ﭘﻮﺳﻴﺪه و ﺧﺮﻓﺴﺘﺮان‬
‫روي آﻧﺎن راه ﻣﻲ رﻓﺘﻨﺪ ‪ 2‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ﻛﻪ ‪ » :‬اﻳﻨﻬﺎ ﻛﻪ و ﻛﺪام ﻫﺴﺘﻨﺪ ؟«‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪»:‬اﻳﻨﻬﺎ روان آن ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ اﺷﻤﻮغ و ﻓﺮﻳﻔﺘﺎر ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺮدﻣﺎن را ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را از ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻴﻜﻲ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺪي ﻣﻲ آوردﻧﺪو ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻴﺶ و ﺑﺎورﻧﺎدرﺳﺖ در ﺟﻬﺎن رواج‬
‫دادﻧﺪ ‪« .‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪48‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﻛﻪ دﻳﻮان ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﮓ او را ﻣﻲ درﻳﺪﻧﺪ‪ 2 .‬اﻳﻦ ﻣﺮد ﻧﺎن ﺑﻪ ﺳﮕﺎن ﻣﻲ‬
‫داد‪.‬ﻧﻤﻲ ﺧﻮردﻧﺪ و ﺳﻴﻨﻪ و ﭘﺎ و ﺷﻜﻢ و ران آن ﻣﺮد را ﻣﻲ ﺧﻮردﻧﺪ ‪ 3 .‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه‬
‫ﻛﺮد ﻛﻪ روان او ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎد اﻓﺮه ﮔﺮاﻧﻲ ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ؟«‪ 4‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ » :‬اﻳﻦ‬
‫روان آن ﻣﺮد دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﺧﻮراك از ﺳﮓ ﺷﺒﺎﻧﺎن و ﺳﮕﻬﺎي ﭘﺎﺳﺒﺎن ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎزداﺷﺖ ﻳﺎ‬
‫آﻧﻬﺎ را زد و ﻛﺸﺖ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪49‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺪﻓﻮع و ﻫﻴﺨﺮ )ﭼﺮك( و ﻧﺴﺎ)ﻣﺮدار( و رﻳﻤﻨﻲ ﻣﻲ ﺧﻮردﻧﺪ و‬
‫دﻳﻮان ﺳﻨﮓ ﻣﻲ ﻛﻨﺪﻧﺪ و از ﭘﺲ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ ‪ 2‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ )ﺳﻨﮓ ﻫﺎ( ﻛﻮﻫﻲ ﺑﺮ‬
‫ﭘﺸﺖ ﻣﻲ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻜﺸﻨﺪ ‪ .‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ﻛﻪ روان او ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﭘﺎد اﻓﺮه ﮔﺮاﻧﻲ ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ؟«‪ 4‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ » :‬اﻳﻦ روان آن دروﻧﺪاﻧﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ زﻣﻴﻦ اﻧﺪازه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و آن را ﺑﻪ دروغ اﻧﺪازه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺮدم را ﺑﻲ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و ﺑﻲ‬
‫ﺑﻬﺮه ﻛﺮدﻧﺪ و آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﻴﺎز و دروﻳﺸﻲ رﺳﻴﺪﻧﺪ ‪ ،‬و ﺧﺮاج ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺪﻫﻨﺪ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪50‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﻛﻪ ﻛﻮﻫﻲ را ﺑﺎ اﻧﮕﺸﺖ و ﻧﺎﺧﻦ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و دﻳﻮان از ﭘﺲ ‪ ،‬او را ﺑﺎ ﻣﺎر‬
‫ﺷﻴﺒﺎ ﻣﻲ زدﻧﺪ و ﺗﺎزﻳﺎﻧﻪ ﻣﻲ زدﻧﺪ ‪ 2‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ؟«‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ » :‬اﻳﻦ روان آن ﻣﺮد دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ از ﺣﺪ و ﻣﺮز ﻛﺴﺎن ﮔﺬﺷﺖ و آﻧﻬﺎ را از آن‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪51‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺎﻧﻪ اي آﻫﻨﻲ ﮔﻮﺷﺖ از ﺗﻦ او ﻣﻲ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮرد او ﻣﻲ دادﻧﺪ‬
‫‪ 2.‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ﻛﻪ روان او ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎد اﻓﺮﻫﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ؟«‪ 4‬ﺳﺮوش‬
‫اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ » :‬اﻳﻦ روان آن ﻣﺮد دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﺑﻪ دروغ ﺑﻪ ﻣﺮدﻣﺎن زﻧﻬﺎر داد ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪52‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺎر ﺷﻴﺒﺎ و ﺗﻴﺮ و ﺳﻨﮓ ﻛﻠﻮخ او را ﺧﺮد ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ‪ 2‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪» :‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد؟«‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ »:‬اﻳﻦ روان آن ﻣﺮد دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﻨﻲ ﻛﺮد و او ﺑﺎ اﻫﻠﻮان و دروﻧﺪان ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﻨﻲ ﻛﺮد‪ .‬زﻳﺮا ﻫﺮ دو ﭘﻴﻤﺎن اﺳﺖ ﻫﻢ ﺑﺎ‬
‫اﻫﻠﻮان و ﻫﻢ ﺑﺎ دروﻧﺪان ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪53‬‬
‫‪ 1‬ﭘﺲ ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد دﺳﺖ ﻣﺮا ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﺮا ﺑﻪ ﭼﻜﺎد داﺗﻲ زﻳﺮ ﭘﻞ ﭼﻴﻨﻮد ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﺮدﻧﺪ و در ﻣﻴﺎن آن ﺑﻴﺎﺑﺎن ‪ ،‬زﻳﺮ ﭘﻞ ﭼﻴﻨﻮد ‪ ،‬زﻣﻴﻦ دوزخ را ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ ‪ 2.‬از آﻧﺠﺎ ]ﺻﺪاي[ زاري و‬
‫و ﺑﺎﻧﮓ اﻫﺮﻳﻤﻦ و دﻳﻮان و دروﺟﺎن و ﺑﺴﻴﺎري دﻳﮕﺮ از روان دروﻧﺪان ﻣﻲ آﻣﺪ ﻛﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻢ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ‬
‫ﻫﻔﺖ ﻛﺸﻮر )اﻗﻠﻴﻢ( ﻣﻲ ﻟﺮزد ‪ 3.‬و ﭼﻮن آن ﺑﺎﻧﮓ و زاري را ﺷﻨﻴﺪم ‪ ،‬ﺗﺮﺳﻴﺪم و از ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر‬
‫اﻳﺰد ﺧﻮاﻫﺶ ﻛﺮدم ﻛﻪ ‪ »:‬ﻣﺮا اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺒﺮﻳﺪ و ﺑﺮﮔﺮدﻳﺪ‪ 4 «.‬ﭘﺲ ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‬
‫‪ »:‬ﻣﺘﺮس ﭼﻪ از اﻳﻨﺠﺎ ﺗﺮا ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻴﻢ ﻧﺒﺎﺷﺪ ‪ «.‬و ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد از ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻨﺪ و ﻣﻦ‬
‫ارداوﻳﺮاز ‪ ،‬از ﭘﺲ ‪ ،‬ﺑﺪون ﺑﻴﻢ ﺑﻪ ﺳﻮي اﻳﻦ دوزخ ﺗﺎرﻳﻚ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻓﺮو رﻓﺘﻢ ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪54‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم اﻳﻦ دوزخ ﭘﺮ از ﺑﻼ ‪ ،‬ﺑﻴﻤﮕﻴﻦ‪،‬ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ‪،‬ﭘﺮ از درد ﭘﺮ از رﻧﺞ ‪ ،‬ﺑﺪﺑﻮ و ﺑﺴﻴﺎر ﺗﺎرﻳﻚ را ‪2‬‬
‫ﭘﺲ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪم ‪ ،‬آن ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻫﻤﭽﻮن ﭼﺎﻫﻲ آﻣﺪ ﻛﻪ ﻫﺰار آرش )ذراع( ﺑﻪ ﺑﻦ آن ﻧﺮﺳﺪ ‪ 3‬و اﮔﺮ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻫﻴﺰﻣﻲ را ﻛﻪ در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺖ در دوزخ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﻨﺪﻳﺪه ﺗﺎرﻳﻚ ﺑﺮ آﺗﺶ ﻧﻬﻨﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻮي]ﺧﻮش[‬
‫ﻧﺪﻫﺪ ‪ 4.‬دﻳﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ از ﮔﻮش ﺗﺎ ﭼﺸﻢ و ﺑﻪ اﻧﺪازه اي ﻛﻪ ﺑﺎل اﺳﺒﻲ ﻣﻮي دارد ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﺑﺴﻴﺎري از‬
‫روان دروﻧﺪان آﻧﺠﺎ ﺑﻮدﻧﺪ و آﻧﻬﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﻧﻤﻲ دﻳﺪﻧﺪ و ﺑﺎﻧﮓ ﻫﺎي ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲ ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ ‪5.‬‬
‫ﻫﺮ ﻳﻚ ﻣﻲ ﭘﻨﺪاﺷﺖ ‪»:‬ﻣﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﺴﺘﻢ «‪ 6‬و ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﭼﻨﺎن ﺗﺎر اﺳﺖ و ﮔﻨﺪﮔﻲ ‪ ،‬ﺑﻴﻤﮕﻴﻨﻲ‬
‫‪ ،‬زﺧﻢ و ﭘﺎداﻓﺮه ﮔﻮﻧﻪ ﮔﻮﻧﻪ دوزخ ﺑﺮاي آﻧﺎن ]ﭼﻨﺎن[ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ روز در دوزخ اﺳﺖ‬
‫ﺑﺎﻧﮓ ﻣﻲ زﻧﺪ ‪ »:‬اﻳﻦ ﻧﻪ ﻫﺰار ﺳﺎل ﻫﻨﻮز ﺗﻤﺎم ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ را از اﻳﻦ دوزخ رﻫﺎ ﻛﻨﻨﺪ ؟«‬
‫ﻓﺼﻞ ‪55‬‬
‫ﭘﺲ دﻳﺪم روان دروﻧﺪان ﻛﻪ ]ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ[ ﭘﺎد اﻓﺮه ﮔﻮﻧﻪ ﮔﻮﻧﻪ ]ﺑﻮد[ ﭼﻮن ﺑﺮف و ﺳﺮﻣﺎي ﺳﺨﺖ و‬
‫ﮔﺮﻣﺎي آﺗﺸﻲ ﻛﻪ ﺗﻴﺰ ﻣﻲ ﺳﻮزاﻧﺪ و ﺑﺪﺑﻮﻳﻲ و ﺳﻨﮓ و ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ و ﺗﮕﺮگ و ﺑﺎران و ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ‬
‫ﻫﺎي دﻳﮕﺮ ‪ .‬درآن ﺟﺎي ﺑﻴﻤﮕﻴﻦ ﺗﺎرﻳﻚ ﻓﺮو ﻣﺮده ‪ ،‬آﺳﻴﺐ و ﭘﺎد اﻓﺮه ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ 2.‬ﭘﺮﺳﻴﺪم‬
‫اﻳﻦ ﺗﻦ ﻫﺎ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ روان آﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎداﻓﺮه ﮔﺮاﻧﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﻨﺪ ؟«‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ‬
‫و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ‪ » :‬اﻳﻦ روان آن ﻣﺮدم دروﻧﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﻨﺎه ﻣﺮگ ارزان ﻛﺮدﻧﺪ‬
‫‪ ،‬آﺗﺶ وﻫﺮام )ﺑﻬﺮام( را ﺧﺎﻣﻮش ﻛﺮدﻧﺪ و ﭘﻞ رودﺧﺎﻧﻪ ژرف را ﻛﻨﺪﻧﺪ دروغ و ﻧﺎراﺳﺘﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ و‬
‫ﮔﻮاﻫﻲ دروغ دادﻧﺪ ‪ 4 .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﻴﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﺮاﺑﻜﺎري و آزوري و ﺧﺴﺖ و ﺷﻬﻮت و ﺧﺸﻢ ورﺷﻚ‬
‫‪ ،‬ﻣﺮدم اﻫﻠﻮ ﺑﻲ ﮔﻨﺎه را ﻛﺸﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﻓﺮﻳﻔﺘﺎري ﺑﺴﻴﺎر رﻓﺘﺎر ﻛﺮدﻧﺪ ‪ 5‬اﻛﻨﻮن روان آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ آﺳﻴﺐ و‬
‫ﭘﺎداﻓﺮه ﭼﻨﻴﻦ ﮔﺮاﻧﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﺪ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪56‬‬
‫‪ 1‬ﭘﺲ دﻳﺪم روان آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺎرﻫﺎ آﻧﻬﺎ را ﻣﻲ ﮔﺰﻳﺪﻧﺪ و ﻣﻲ ﺟﻮﻳﺪﻧﺪ ‪ 2‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬آﻧﻬﺎ روان‬
‫ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ »:‬اﻳﻦ روان آن دروﻧﺪاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ‬
‫اﻳﺰدان و دﻳﻦ را اﻧﻜﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪57‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان زﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﺮﺷﺎن ﺑﺮﻳﺪه و از ﺗﻦ ﺟﺪا ﺑﻮد و زﺑﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻧﮓ داﺷﺖ ]ﺑﺎﻧﮓ ﻣﻲ زد[‬
‫و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ روان ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ »:‬اﻳﻦ روان آن‬
‫زﻧﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﻴﻮن و ﻣﻮﻳﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﺮ و روي زدﻧﺪ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪58‬‬
‫‪ 1‬ﭘﺲ دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﺳﻮي دوزخ ﻣﻲ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و ﻣﻲ زدﻧﺪ ‪ 2‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ‬
‫ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ‪ »:‬اﻳﻦ روان آن ﻣﺮد دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در‬
‫ﮔﻴﺘﻲ ﺳﺮ و روي ﺧﻮﻳﺶ و دﺳﺖ ﻧﺎﭘﺎك و دﻳﮕﺮ رﻳﻤﻨﻲ اﻧﺪام ﺧﻮﻳﺶ را در آب راﻛﺪ ﺑﺰرگ و ﭼﺸﻤﻪ‬
‫و آب روان ﺷﺴﺖ و ﺧﺮداد اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪ را آزرد‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪59‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان زﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﮔﺮﻳﺴﺖ و ﭘﻮﺳﺖ و ﮔﻮﺷﺖ ﭘﺴﺘﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻣﻲ ﺧﻮرد ‪ 2‬و‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ﻛﻪ روان او ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎد اﻓﺮﻫﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ؟«‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و‬
‫آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ » :‬اﻳﻦ روان آن زن دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻮدك ﺧﻮﻳﺶ را ﻛﻪ از ﻧﻴﺎز و ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ ﮔﺮﻳﺎن‬
‫ﺑﻮد ‪ ،‬رﻫﺎ ﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪60‬‬
‫‪1‬و دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﻛﻪ ﺗﻦ او را در دﻳﮕﻲ روﻳﻴﻦ ﻛﺮده اﻧﺪو آن را ﻣﻲ ﭘﺰﻧﺪ ‪ 2.‬ﭘﺎي راﺳﺖ او‬
‫ﺑﻴﺮون آن دﻳﮓ ﺑﻮد ‪ 3 .‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ؟«‪ 4‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬‬
‫اﻳﻦ روان آن ﻣﺮد دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن زﻧﺪﮔﺎن ﺑﺎ ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺷﻬﻮت و ﺑﺎ ﺑﺪي ﺑﻪ ﺳﻮي زن ﺷﻮﻫﺮ‬
‫دار ﺑﺴﻴﺎر رﻓﺖ ‪ 5‬و ﻫﻤﻪ ﺗﻦ او ﺑﺰه ﻛﺎر ﺑﻮد و ﺑﺎ آن ﭘﺎي راﺳﺖ ‪ ،‬وزغ و ﻣﻮر و ﻣﺎر و ﮔﺰدم و دﻳﮕﺮ‬
‫ﺧﺮﻓﺴﺘﺮان را ﺑﺴﻴﺎر زد و ﻛﺸﺖ و ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪61‬‬
‫‪ 1‬ودﻳﺪم روان آن دروﻧﺪاﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﻠﻌﻴﺪﻧﺪ و ﻣﻲ رﻳﺪﻧﺪ و دﻳﮕﺮ ﺑﺎر ﻣﻲ ﺑﻠﻌﻴﺪﻧﺪ و ﻣﻲ رﻳﺪﻧﺪ ‪ 2‬و‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ رواﻧﺎن ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟«‪ 4‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ » :‬اﻳﻦ روان آن‬
‫دروﻧﺪاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﻣﻴﻨﻮ را ﺑﺎور ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺮ دﻳﻦ دادار اورﻣﺰد ﻧﺎﺳﭙﺎس ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮ ﻧﻴﻜﻲ ﻛﻪ‬
‫در ﺑﻬﺸﺖ و ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ ﻛﻪ در دوزخ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺑﻮدن رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ و ﺗﻦ ﭘﺴﻴﻦ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن )ﻣﺸﻜﻮك(ﺑﻮدﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪62‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان زﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﻴﻨﻪ و ﭘﺴﺘﺎن ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺷﺎﻧﻪ آﻫﻨﻲ ﻣﻲ ﺑﺮﻳﺪ ‪ 2 .‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ ﺗﻦ‬
‫ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ﻛﻪ روان او ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎداﻓﺮه ﮔﺮاﻧﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ‬
‫‪ »:‬اﻳﻦ روان آن زن دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﺷﻮﻫﺮ و ﺳﺎﻻر ﺧﻮد را ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻛﺮد ‪ .‬ﺑﺪ ﺑﻮد و ﺑﺪ ﻣﺎﻧﺪ ‪4‬‬
‫و ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ آراﺳﺖ و ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ﻣﺮدان ]ﻛﺎر [ ﺑﺪ ﻛﺮد ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪63‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان زﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ زﺑﺎن ﺧﻮد اﺟﺎﻗﻲ ﮔﺮم را ﻣﻲ ﻟﻴﺴﻴﺪ و دﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ زﻳﺮ آن اﺟﺎق ﻣﻲ‬
‫ﺳﻮزاﻧﺪ ‪ 2.‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪»:‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ﻛﻪ روان او ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎداﻓﺮه ﮔﺮاﻧﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‬
‫ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ » :‬اﻳﻦ روان آن زن دروﻧﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﺑﻪ ﺷﻮﻫﺮ و ﺳﺎﻻر‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﺎرش ﭘﺎﺳﺦ داد و ﺳﮓ زﺑﺎن ﺑﻮد ‪ 4‬و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻛﺮد ‪ 5‬و ﺑﻪ ﻣﻴﻞ او ]ﺗﻦ[ ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﺨﻮاﺑﮕﻲ ﻧﺪاد ‪ 6‬و ﺧﻮاﺳﺘﻪ از ﺷﻮﻫﺮ دزدﻳﺪ و ﻧﻬﺎﻧﻲ اﻧﺪوﺧﺘﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺮد ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪64‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان زﻧﻲ ﻛﻪ ﮔﺮﻳﺎن و ﻧﺎﻻن ﻣﻲ رﻓﺘﻮ ﻣﻲ آﻣﺪ ‪ 2.‬و ﺑﺮ ﺳﺮ او ﺗﮕﺮگ و ﺑﺮف ﻣﻲ آﻣﺪ و‬
‫ﺑﻪ زﻳﺮ ﭘﺎي او روي ﮔﺪاﺧﺘﻪ روان ﺑﻮد و او ﺳﺮ و روي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎ ﻛﺎرد ﻣﻲ درﻳﺪ ‪ 3.‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ‬
‫ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ﻛﻪ روان او ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎد اﻓﺮﻫﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ؟«‪ 4‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫» اﻳﻦ روان آن زن دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ از دﻳﮕﺮ ﻣﺮدان ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ آﺑﺴﺘﻦ ﺷﺪ ‪ 5‬و ﻛﻮدك ﺗﺒﺎه ﻛﺮد ‪ 6‬از‬
‫درد و ﭘﺎداﻓﺮه ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﭘﻨﺪارد ﻛﻪ ﺑﺎﻧﮓ آن ﻛﻮدك ﻣﻲ ﺷﻨﻮد و ﻣﻲ دود و دوﻳﺪن ﭼﻨﺎن ﺑﻪ ﻧﻈﺮ او‬
‫درد ﻣﻨﺪ ﻣﻲ آﻳﺪ ﭼﻮن ﻛﻪ ﺑﺮ رويِ روي ﮔﺮم ﻣﻲ رود و ﺑﺎﻧﮓ آن ﻛﻮدك ﻣﻲ ﺷﻨﻮد و ﺳﺮ و روي‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎ ﻛﺎرد ﻣﻲ درد و ﻛﻮدك را ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ و او را ﻧﻤﻲ ﺑﻴﻨﺪ ‪ 7.‬ﺗﺎ ﻓﺮﺷﻜﺮد اﻳﻦ ﭘﺎداﻓﺮه را ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﺪ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪65‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم رواﻧﻲ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﻨﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻟﺠﻦ و ﮔﻨﺪﮔﻲ اﻓﻜﻨﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد ‪ 2‬و داﺳﻲ ﺗﻴﺰ در ﭘﺎي و‬
‫دﻳﮕﺮ اﻧﺪام آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺷﺪ و اﻳﺸﺎن ﭘﺪر و ﻣﺎدرﺷﺎن را ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ‪ 3.‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ روان ﭼﻪ‬
‫ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ و ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ روان آﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎد اﻓﺮه ﮔﺮاﻧﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ؟«‪ 4‬ﺳﺮوش‬
‫اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ » :‬اﻳﻦ روان آن دروﻧﺪاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﭘﺪر و ﻣﺎدرﺷﺎن را آزردﻧﺪ و در‬
‫ﮔﻴﺘﻲ از ﭘﺪر ﻣﺎدرﺷﺎن ﺗﻮﺑﻪ و آﻣﺮزش ﻧﺨﻮاﺳﺘﻨﺪ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪66‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان ﻣﺮدي و زﻧﻲ ﻛﻪ زﺑﺎﻧﺸﺎن در آﻣﺪه ﺑﻮد و ﻣﺎران دﻫﺎن آﻧﻬﺎ را ﻣﻲ ﺟﻮﻳﺪﻧﺪ‪ 2 .‬و‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﻫﺎ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮدﻧﺪ و آﻧﺎن رواﻧﺎن ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ؟ «‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر‬
‫اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ » :‬اﻳﻦ روان آﻧﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﻏﻴﺒﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻫﻢ در اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪67‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﭘﺎ در ﺗﺎرﻳﻜﻲ دوزخ آوﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد ‪ 2.‬و او در دﺳﺖ داس آﻫﻨﻲ‬
‫داﺷﺖ و ﺳﻴﻨﻪ و ﻛﺶ )زﻳﺮ ﺑﻐﻞ ( ﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ را ﻣﻲ ﺑﺮﻳﺪ ‪ 3 .‬و ﻣﻴﺨﻲ آﻫﻨﻴﻦ در ﭼﺸﻢ او زده ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫‪ 4 .‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ روان ﻛﻴﺴﺖ و ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ؟«‪ 5‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ » :‬اﻳﻦ روان‬
‫آن ﻣﺮد دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻬﺮي ﺑﻪ ﻣﻴﺎﻧﺠﻴﮕﺮي ﺑﻪ او داده ﺑﻮدﻧﺪ و آﻧﭽﻪ ﺳﺰاوار ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻜﻨﺪ و ﻓﺮﻣﺎن‬
‫ﺑﺪﻫﺪ ﻧﻜﺮد و ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺪاد و ﺳﻨﮓ )وزﻧﻪ ( ﻗﻔﻴﺰ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ را ﻛﻢ ﺗﺮ داﺷﺖ ‪ 6 .‬و ﺑﻪ ﺷﻜﺎﻳﺖ دروﻳﺸﺎن‬
‫و ﻣﺴﺎﻓﺮان ﮔﻮش ﻧﻜﺮد‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪68‬‬
‫و دﻳﺪم روان ﻣﺮدي و زﻧﻲ را ﻛﻪ آن ﻣﺮد را ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ و آن زن را ﺑﻪ دوزخ ﻣﻲ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و دﺳﺖ‬

‫زن در ﺑﻨﺪ ﻛﺴﺘﻲ اﻳﻦ ﻣﺮد اﻓﻜﻨﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد ‪ 2.‬زن ﻣﻲ ﮔﻔﺖ ‪ »:‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن زﻧﺪﮔﺎن ﻣﺎ‬
‫ﻫﺮ ﻧﻴﻜﺒﺨﺘﻲ را ﺑﺎ ﻫﻢ داﺷﺘﻴﻢ و اﻛﻨﻮن ﺗﺮا ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ وﻣﺮا ﺑﻪ دوزخ ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ ؟« ‪ 3‬آن ﻣﺮد ﮔﻔﺖ ‪»:‬‬
‫زﻳﺮا ﻛﻪ ﻣﻦ ﻧﻴﻜﺎن و ارزاﻧﻴﺎن )ﻣﺴﺘﺤﻘﺎن( و دروﻳﺸﺎن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻢ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﭼﻴﺰ دادم ‪4‬و اﻧﺪﻳﺸﻪ‬
‫ﻧﻴﻚ و ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻴﻚ و ﻛﺮدار ﻧﻴﻚ اﻧﺠﺎم دادم‪ 5‬ﺑﻪ اﻳﺰدان اﻧﺪﻳﺸﻴﺪم و دﻳﻮان را ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻛﺮدم و ﺑﻪ‬
‫دﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدم ‪ 6.‬و ﺗﻮ ﻧﻴﻜﺎن و دروﻳﺸﺎن و ﻣﺴﺎﻓﺮان را ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻛﺮدي ‪ 7.‬و ﺗﻮ اﻳﺰدان‬
‫را ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻛﺮدي و در ﺧﺪﻣﺖ ﺑﺘﻜﺪه ﺑﻮدي و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺪ ‪ ،‬ﮔﻔﺘﺎر ﺑﺪ و ﻛﺮدار ﺑﺪ ﻛﺮدي ‪ ،‬ﺑﻪ دﻳﻦ‬
‫اﻫﺮﻳﻤﻦ و دﻳﻮان ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدي ‪ 8 «.‬ﭘﺲ آن زن ﺑﻪ آن ﻣﺮد ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ‪ »:‬در ﻣﻴﺎن زﻧﺪﮔﺎن ﻫﻤﻪ ﺗﻦ‬
‫ﺗﻮ ﺑﺮ ﻣﻦ ﺳﺎﻻر و ﭘﺎدﺷﺎه )ﻣﺴﻠﻂ ( ﺑﻮد و ﺗﻦ وﺟﺎن و روان ﻣﻦ از آن ﺗﻮ ﺑﻮد و ﺧﻮراك و ﻧﮕﺎﻫﺪاري‬
‫و ﭘﻮﺷﺶ ﻣﻦ از ﺗﻮ ﺑﻮد ‪ 9.‬ﭘﺲ ﺗﻮ ﭼﺮا ﻣﺮا ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﺎر آﺳﻴﺐ ﻧﺮﺳﺎﻧﺪي و ﻣﺠﺎزات ﻧﻜﺮدي ‪ 10‬ﭼﺮا‬
‫ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻲ و ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري ﻧﻴﺎﻣﻮﺧﺘﻲ ﻛﻪ آﻧﮕﺎه ﻧﻴﻜﻲ و ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري ﻛﻨﻢ ﺗﺎ اﻛﻨﻮن ﻻزم ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ آزار‬
‫و رﻧﺞ را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﻮم ؟ « ‪ 11‬ﭘﺲ آن ﻣﺮد ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ و آن زن ﺑﻪ دوزخ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺮاي آن زن ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫دﻟﻴﻞ ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻲ در دوزخ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺗﺎرﻳﻜﻲ و ﮔﻨﺪﮔﻲ‪ ،‬دﺷﻤﻦ دﻳﮕﺮي ﻧﺒﻮد ‪ 12.‬و آن ﻣﺮد در ﺑﻬﺸﺖ ‪ ،‬در‬
‫ﻣﻴﺎن اﻫﻠﻮان ‪ ،‬از ﺑﺮﻧﮕﺮداﻧﺪن و آﻣﻮزش ﻧﺪادن ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري ﺑﻪ آن زن ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎر او ﺑﻮد ‪ ،‬ﺷﺮﻣﮕﻴﻦ‬
‫ﻧﺸﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪69‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم زﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ در دو ﭼﺸﻢ آﻧﺎن ﻣﻴﺦ ﭼﻮﺑﻲ زده ﺑﻮدﻧﺪ ‪ 2.‬ﺑﻪ ﻳﻚ ﭘﺎ ﻧﮕﻮﻧﺴﺎر آوﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ‪ 3.‬ﺑﺴﻴﺎر وزغ و ﻛﮋدم و ﻣﺎر و ﻣﻮر و ﻣﮕﺲ و ﻛﺮم و ﺧﺮﻓﺴﺘﺮان دﻳﮕﺮ ﺑﻪ دﻫﺎن و ﺑﻴﻨﻲ و‬
‫ﮔﻮش و ﻣﻘﻌﺪ و ﺷﺮﻣﮕﺎه آﻧﺎن ﻣﻲ رﻓﺘﻨﺪ و ﻣﻲ آﻣﺪﻧﺪ ‪ 4.‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ روان ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ و‬
‫اﻳﺸﺎن ﭼﻪ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ ﻛﻪ روان آﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎد اﻓﺮه ﮔﺮاﻧﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ؟«‪ 5‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ‬
‫و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ » :‬اﻳﻦ روان آن زﻧﺎن دروﻧﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﺷﻮي داﺷﺘﻨﺪ ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺮد دﻳﮕﺮ‬
‫ﺧﻔﺘﻨﺪ ]ﺗﻦ[ ﺑﻪ ﻫﻤﺨﻮاﺑﮕﻲ دادﻧﺪ و ﺑﺴﺘﺮ ﺷﻮﻫﺮﺷﺎن را ﺗﺒﺎه داﺷﺘﻨﺪ و ﺗﻦ ﺷﻮﻫﺮ را آذردﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪70‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان زﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﮕﻮﻧﺴﺎر اﻓﻜﻨﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ]ﭼﻴﺰي[ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﺎرﭘﺸﺖ آﻫﻨﻲ ﺑﺎ ﺧﺎري ﻛﻪ از‬
‫آن رﺳﺘﻪ ﺑﻮد در ﺑﺪن آﻧﻬﺎ ﻓﺮو ﻣﻲ رﻓﺖ و ﺑﻴﺮون ﻣﻲ آﻣﺪ‪ 2.‬و ﺑﻪ ژرﻓﺎي ﻳﻚ اﻧﮕﺸﺖ ‪ ،‬ﻧﻄﻔﻪ دﻳﻮان و‬
‫دروﺟﺎن و ﺑﺪﺑﻮﻳﻲ و رﻳﻤﻨﻲ در دﻫﺎن و ﺑﻴﻨﻲ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ رﻓﺖ ‪ 3.‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬آﻧﻬﺎ ﻛﺪام روان ﻫﺎ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎد اﻓﺮﻫﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ؟«‪ 4‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ » :‬اﻳﻦ روان‬
‫آن زﻧﺎن دروﻧﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮﺷﺎن ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﻨﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺷﻮﻫﺮﺷﺎن را رﻫﺎ ﻛﺮدﻧﺪ ‪ ،‬و‬
‫ﻫﺮﮔﺰ ﺧﺸﻨﻮد ﻧﺒﻮدﻧﺪ و ﺗﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﺨﻮاﺑﮕﻲ ﻧﺪادﻧﺪ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪71‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﻛﻪ ﻣﺎرﻫﺎ و ﻣﮋه او را ﻣﻲ ﮔﺰﻳﺪﻧﺪ و ﻣﻲ ﺟﻮﻳﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﺮ دو ﭼﺸﻢ او ﻣﺎر و‬
‫ﻛﺮم ﻣﻲ رﻳﺪﻧﺪ و ﻣﻴﺦ آﻫﻨﻲ ﺑﺮ زﺑﺎن او ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد ‪ .‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ﻛﻪ روان او‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎد اﻓﺮه ﮔﺮاﻧﻲ را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد؟«‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ » :‬اﻳﻦ روان آن ﻣﺮد‬
‫دروﻧﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻞ ﻟﻮاط ﺑﺴﻴﺎر ﻛﺮد و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺷﻬﻮت ﺑﺪ ﺑﺎ زن ﻛﺴﺎن ]دﻳﮕﺮ[ ﻫﻢ‬
‫ﺧﻮاﺑﮕﻲ ﻛﺮد و ﺑﺎ ﭼﺮب زﺑﺎﻧﻲ ﺧﻮﻳﺶ زﻧﺎن دﻳﮕﺮان را ﻓﺮﻳﻔﺖ و ﮔﻤﺮاه ﻛﺮد و از ﺷﻮﻫﺮ ﺟﺪا ﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪72‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان زﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﺷﺘﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲ ﺧﻮردﻧﺪ ‪ 2.‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﻫﺎ ﭼﻪ ﮔﻨﺎﻫﻲ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ روان آﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎداﻓﺮه ﮔﺮاﻧﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪»:‬‬
‫اﻳﻦ روان زﻧﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰ دﺷﺘﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻜﺮدﻧﺪ )ﻣﻮاﻇﺐ دﺷﺘﺎن ﺧﻮد ﻧﺒﻮدﻧﺪ( و آّ ب و آﺗﺶ و‬
‫ﺳﭙﻨﺪارﻣﺬ ‪ ،‬زﻣﻴﻦ ‪ ،‬ﺧﺮداد و اﻣﺮداد را آزردﻧﺪ و ﻣﺮد اﻫﻠﻮ را رﻳﻤﻦ )ﻧﺎﭘﺎك( داﺷﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪73‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان زﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ ده اﻧﮕﺸﺖ ﺧﻮن و رﻳﻢ )ﻛﺜﺎﻓﺖ( از آﻧﻬﺎ ﻣﻲ آﻣﺪ ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﭼﺸﻴﺪﻧﺪ و‬
‫ﻣﻲ ﺧﻮردﻧﺪ و ﻛﺮم ﺑﻪ ﻫﺮ دو ﭼﺸﻢ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ آﻣﺪ ‪ 2.‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ روان ﻫﺎ ﻛﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﭼﻪ ﮔﻨﺎه‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ روان آﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎد اﻓﺮه ﮔﺮاﻧﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ؟«‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬‬
‫اﻳﻦ روان آن زﻧﺎن دروﻧﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن رﻧﮓ ﺑﺮ ﺧﻮد ﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﻣﻮي ﻛﺴﺎن ]دﻳﮕﺮ[را ﺑﺮاي‬
‫ﭘﻴﺮاﻳﺶ ﺑﺮاي ﺧﻮد اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﺸﻢ اﻳﺰدان و ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﺴﺘﻨﺪ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪74‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان آﻧﻬﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻧﮕﻮﻧﺴﺎر ﺑﻪ ﻳﻚ ﭘﺎ آوﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ‪ 2‬و ﻛﺎردي در دل آﻧﻬﺎ زده ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫‪ 3 .‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ روان ﻫﺎ ﻛﻴﺴﺘﻨﺪ ؟«‪ 4‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ »:‬اﻳﻦ روان دروﻧﺪاﻧﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﺳﺘﻮر و ﮔﺎو و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ را ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن زدﻧﺪ و ﻛﺸﺘﻨﺪ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪75‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را زﻳﺮ ﭘﺎي ﮔﺎوان اﻓﻜﻨﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ‪.‬ﺷﺎخ زده ‪ ،‬ﺷﻜﻢ درﻳﺪه ‪،‬‬
‫اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎ ﺷﻜﺴﺘﻪ و ﻧﺎﻻن ﺑﻮدﻧﺪ ‪ 2.‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪»:‬اﻳﻦ ﻣﺮدﻣﺎن ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر‬
‫اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪»:‬اﻳﻦ روان آن دروﻧﺪاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ دﻫﺎن ﺳﺘﻮر و ﮔﺎور ورزا را ﺑﺴﺘﻨﺪ ‪ 4‬و در ﮔﺮﻣﺎ‬
‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ آب ﻧﺪادﻧﺪ و ﮔﺮﺳﻨﻪ و ﺗﺸﻨﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر واداﺷﺘﻨﺪ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪76‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان زن ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ و ﺑﻪ دﻧﺪان ﺧﻮﻳﺶ ‪ ،‬ﭘﺴﺘﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﻣﻲ ﺑﺮﻳﺪﻧﺪ‬
‫و ﺳﮕﺎن ﺷﻜﻢ ﻣﻲ درﻳﺪﻧﺪ و ﻣﻲ ﺧﻮردﻧﺪ و ﺑﺎ دو ﭘﺎ و ﺑﺮﺑﺎﻻي روي ﮔﺮم اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ 2 .‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم‬
‫‪ » :‬اﻳﻦ روان ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﭼﻪ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻛﺮده اﻧﺪ؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ »:‬اﻳﻦ‬
‫روان زﻧﺎن دروﻧﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ در دوران دﺷﺘﺎن ﺧﻮراك ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﭘﻴﺶ ﻣﺮد اﻫﻠﻮ ﺑﺮدﻧﺪ و‬
‫ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮردن دادﻧﺪ ‪ 4‬و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺟﺎدوﮔﺮي ﺑﻮدﻧﺪ ‪ 5.‬ﺳﭙﻨﺪارﻣﺪ ‪،‬زﻣﻴﻦ و ﻣﺮد اﻫﻠﻮ را آزردﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪77‬‬
‫‪ 1‬ﭘﺲ دﻳﺪم روان ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺸﺖ و دﺳﺖ و ﭘﺎي آﻧﻬﺎ زﺧﻢ داﺷﺖ و ﻣﻘﻌﺪ ﺑﻪ ﻃﺮف روي‬
‫آوﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﻨﮓ ﮔﺮان ﺑﻪ ﭘﺸﺖ آﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺑﺎرﻳﺪ ‪ 2.‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ﻛﻪ ‪ »:‬اﻳﺸﺎن ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮدﻧﺪ؟ « ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ » :‬اﻳﻦ روان آن دروﻧﺪاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن را در‬
‫ﮔﻴﺘﻲ ﺳﺘﻮر ﺑﻮد و آن را ﻛﺎر ﺳﺨﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ او ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺎر ﮔﺮان ﻛﺮدﻧﺪ ‪ .‬ﺧﻮراك ﺑﻪ‬
‫ﺳﻴﺮي ﻧﺪادﻧﺪ و ﻧﺰار ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن ﺳﺘﻮر زﺧﻤﻲ ﺷﺪ او را از ﻛﺎر ﺑﺎز ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و درﻣﺎن ﻧﻜﺮدﻧﺪ ‪4‬‬
‫اﻛﻨﻮن ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎداﻓﺮه ﮔﺮاﻧﻲ را ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪78‬‬
‫‪ 1‬ﭘﺲ دﻳﺪم روان زﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺴﺘﺎن ﻛﻮه آﻫﻨﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﻛﻮدﻛﻲ ﻛﻪ از آن ﺳﻮي ﻛﻮه ﻣﻲ‬
‫ﮔﺮﻳﺴﺖ و ﺑﺎﻧﮓ او ﻣﻲ آﻣﺪ و ﻛﻮدك ﺑﻪ ﻣﺎدر ﻧﻤﻲ رﺳﻴﺪ و ﻣﺎدر ﺑﻪ ﻛﻮدك ﻧﻤﻲ رﺳﻴﺪ ‪ 2.‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪:‬‬
‫» اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ﻛﻪ روان او ﭘﺎداﻓﺮه ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﺖ ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ؟« ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ » :‬اﻳﻦ روان آن زن دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﻧﻪ از ﺷﻮي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻠﻜﻪ از ﻛﺲ دﻳﮕﺮ آﺑﺴﺘﻦ‬
‫ﺷﺪ ‪ 4.‬و ﮔﻔﺖ ﻣﻦ آﺑﺴﺘﻦ ﻧﺸﺪم ‪ 5.‬و ﻛﻮدك ﺗﺒﺎه ﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪79‬‬
‫‪ 1‬و ﭘﺲ دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﭼﺸﻢ او ﻛﻨﺪه و زﺑﺎن ﺑﺮﻳﺪه ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻚ ﭘﺎ در دوزخ آوﻳﺨﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد ‪ 2.‬و ﺑﺎ ﺷﺎﻧﻪ دو ﺷﺎخ روﺋﻴﻦ ‪،‬ﺗﻦ او را رﻧﺪه ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ‪ 3.‬و ﻣﻴﺨﻲ آﻫﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺳﺮش زده ﺑﻮدﻧﺪ ‪4‬‬
‫و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ ﻣﺮد ﻛﻴﺴﺖ و ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ؟« ‪ 5‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ‪ »:‬اﻳﻦ روان‬
‫آن ﻣﺮد دروﻧﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ داور دروﻏﺰن ﺑﻮد و رﺷﻮه ﺳﺘﺪ و داوري دروغ ﻛﺮد ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪80‬‬
‫‪ 1‬ﭘﺲ دﻳﺪم رواﻧﻲ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻧﮕﻮﻧﺴﺎردر دوزخ آوﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ‪ 2.‬و آﻧﻬﺎ ﺧﻮن و رﻳﻢ )ﻛﺜﺎﻓﺖ(‬
‫و ﻣﻐﺰ ﻣﺮدﻣﺎن در دﻫﺎن ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲ آوردﻧﺪ و ﺑﺎﻧﮓ ﻣﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ‪ » :‬ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ راﺳﺖ‬
‫دارﻳﻢ ‪ 3«.‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﻫﺎ ﻛﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮدﻧﺪ ؟« ‪ 4‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ‪ » :‬اﻳﻦ روان آن دروﻧﺪاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﺳﻨﮓ و ﻗﻔﻴﺰ و دﻳﮕﺮ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ را ﻛﻢ داﺷﺘﻨﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﻣﺮدﻣﺎن ﭼﻴﺰ ﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪81‬‬
‫‪ 1‬ﭘﺲ دﻳﺪم روان زﻧﻲ ﻛﻪ زﺑﺎﻧﺶ ﺑﺮﻳﺪه و ﭼﺸﻤﺶ ﻛﻨﺪه ﺷﺪه و ﻣﺎر و ﻛﮋدم وﻛﺮم و دﻳﮕﺮ‬
‫ﺧﺮﻓﺴﺘﺮان ﻣﻐﺰ ﺳﺮ او ﻣﻲ ﺧﻮردﻧﺪ و ﮔﺎه ﮔﺎه ﺗﻦ او را ﺑﺎ دﻧﺪان ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﮔﻮش او را ﻣﻲ ﺟﻮﻳﺪﻧﺪ‬
‫‪ 2.‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪» :‬اﻳﻦ روان آن زن‬
‫دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در زﻧﺪﮔﻲ روﺳﭙﻲ ﺑﻮد ‪ 4‬و ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎدوﮔﺮي ﻛﺮد و ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰه ﻛﺎري از او ﺳﺮ زد ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪82‬‬
‫‪ 1‬ﭘﺲ دﻳﺪم روان زﻧﻲ ﻛﻪ از زﺑﺎن او ﭼﻨﺪ ]ﻣﺎرآوﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد [ ‪ 2 .‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ زن ﭼﻪ ﮔﻨﺎه‬
‫ﻛﺮد ؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪» :‬اﻳﻦ روان آن زن دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ درﮔﻴﺘﻲ زﺑﺎن او ﺗﻴﺰ‬
‫ﺑﻮد ‪ 4.‬ﺷﻮي و ﺳﺎﻻر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎ زﺑﺎن ﺑﺴﻴﺎر آزرد ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪83‬‬
‫‪ 1‬ﭘﺲ دﻳﺪم روان زﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﺴﺎي )ﻣﺮدار( ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲ ﺧﻮرد ‪ 2 .‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ زن ﭼﻪ ﮔﻨﺎه‬
‫ﻛﺮد ؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪» :‬اﻳﻦ روان آن زن دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ درﮔﻴﺘﻲ ﭘﻨﻬﺎن از‬
‫ﺷﻮﻫﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﻮﺷﺖ ﺧﻮرد و ﺑﻪ ﻛﺲ دﻳﮕﺮ داد‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪84‬‬
‫‪ 1‬ﭘﺲ دﻳﺪم روان زﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺴﺘﺎن او در ﮔﺰﻧﺪ و ﺷﻜﻢ او درﻳﺪه ﺑﻮد و رودﮔﺎن او ﺑﻪ ﺳﮕﺎن ﻣﻲ‬
‫دادﻧﺪ ‪ 2.‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ زن ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪» :‬اﻳﻦ روان آن زن‬
‫دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ درﮔﻴﺘﻲ زﻫﺮ و روﻏﻦ اﻓﺴﻮن ﻛﺮده داﺷﺖ ‪ 4‬و ﺑﻪ ﺧﻮرد ﻣﺮدﻣﺎن داد‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪85‬‬
‫‪ 1‬ﭘﺲ دﻳﺪم روان زﻧﻲ ﻛﻪ روي ﺗﻦ او ﭘﻮﺳﺖ آﻫﻨﻴﻦ ﻛﺸﻴﺪه و او را ﺑﺎ دﻫﺎن ﺑﺎز آورده و ﺑﺎز روي‬
‫ﺗﻨﻮر ﮔﺮم ﻧﻬﺎده ﺑﻮدﻧﺪ ‪ 2 .‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ زن ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪:‬‬
‫»اﻳﻦ روان آن زن دروﻧﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن زﻧﺪﮔﺎن زن ﻣﺮدي ﺧﻮش ﺧﻮي و ﻓﺮزاﻧﻪ ﺑﻮد ‪ 4 .‬و ﺑﺎ‬
‫ﺷﻮﻫﺮ ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﻨﻲ ﻛﺮد و ﺑﺎ ﻣﺮد ﺑﺰه ﻛﺎر و ﺑﺪﺧﻮي ﺧﻔﺖ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪86‬‬
‫‪ 1‬ﭘﺲ دﻳﺪم روان زﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺎري ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ از ﺗﻦ او ﺑﺎﻻ ﻣﻲ رﻓﺖ و از دﻫﺎن او ﺑﻴﺮون ﻣﻲ آﻣﺪ ‪.‬‬
‫‪ 2‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ﻛﻪ‪ »:‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ﻛﻪ روان او ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎداﻓﺮه ﮔﺮاﻧﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ؟« ‪3‬‬
‫ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ‪» :‬اﻳﻦ روان آن زن دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺪوده را ﺗﺒﺎه ﻛﺮد ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪87‬‬
‫‪ 1‬ﭘﺲ دﻳﺪم روان زﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺎﻧﻪ آﻫﻨﻴﻦ ﺗﻦ و روي ﺧﻮﻳﺶ رﻧﺪه ﻣﻲ ﻛﺮد و ﺑﺎ ﭘﺴﺘﺎن ﻛﻮه‬
‫آﻫﻨﻲ را ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ 2 .‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ﻛﻪ ‪ »:‬اﻳﻦ زن ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫‪ »:‬اﻳﻦ روان آن زن دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﺑﺰه ﻛﺮد و از روي ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ )داراﻳﻲ ( ﺑﻪ ﻛﻮدك‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺷﻴﺮ ﻧﺪاد ‪ 4.‬و اﻛﻨﻮن ﺑﺎﻧﮓ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪ »:‬ﻣﺮا اﻳﻨﺠﺎ) ﺑﮕﺬارﻳﺪ ( ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﻮه را ﺑﻜﻨﻢ و آن ﻛﻮدك‬
‫ﺷﻴﺮ دﻫﻢ ‪ «.‬از اﻛﻨﻮن ﺗﺎ ﻓﺮﺷﻜﺮد ﺑﻪ آن ﻛﻮدك ﻧﺮﺳﺪ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪88‬‬
‫‪ 1‬ﭘﺲ دﻳﺪم روان ﻣﺮدي را ﻛﻪ ﻧﮕﻮﻧﺴﺎر از داري آوﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و او اﺳﺘﻤﻨﺎء ﻣﻲ ﻛﺮد ‪ 2‬و ﻣﻨﻲ را‬
‫در دﻫﺎن و ﮔﻮش و ﺑﻴﻨﻲ او ﻣﻲ رﻳﺨﺘﻨﺪ ‪ 3‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ﻛﻪ‪ »:‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ﻛﻪ روان او ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﭘﺎداﻓﺮه ﮔﺮاﻧﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ؟« ‪ 4‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ‪» :‬اﻳﻦ روان آن ﻣﺮد دروﻧﺪ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ زﻧﺎ ﻛﺮد و زن ﻛﺴﺎن ﻓﺮﻳﻔﺖ و ﮔﻤﺮاه ﻛﺮد‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪89‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان آﻧﻬﺎﻳﻲ را ﻛﻪ در دوزخ از ﻧﺰاري ﺑﻪ ﻫﺮ ﺳﻮ ﻣﻲ ﻛﻮﻓﺘﻨﺪ و از ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ و ﺗﺸﻨﮕﻲ و‬
‫ﮔﺮﻣﺎ و ﺳﺮﻣﺎ ‪ ،‬ﺑﺎﻧﮓ ﻣﻲ داﺷﺘﻨﺪ و ﺧﺮﻓﺴﺘﺮان از ﭘﺸﺖ ‪ ،‬ﭘﺎي و دﻳﮕﺮ اﻧﺪام آﻧﻬﺎ را ﻣﻲ ﺑﺮﻳﺪﻧﺪ ‪ 2.‬و‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬آن روان ﻫﺎ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎداﻓﺮه ﮔﺮاﻧﻲ ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش‬
‫اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪» :‬اﻳﻦ روان آن دروﻧﺪاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﺧﻮراك و ﺟﺎﻣﻪ از ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ درﻳﻎ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ ‪ 4‬و ﺑﻪ ﻧﻴﻜﺎن و ارزاﻧﻴﺎن )ﻣﺴﺘﺤﻘﺎن( ﻧﺪادﻧﺪ ‪ .‬وﻧﻴﺰ از ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﻲ ﻧﻜﺮدﻧﺪ و ﺗﻦ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﺳﺎﻻري آﻧﻬﺎ را داﺷﺘﻨﺪ ﮔﺮﺳﻨﻪ و ﺗﺸﻨﻪ و ﺑﻲ ﺟﺎﻣﻪ داﺷﺘﻨﺪ ‪ 5‬اﻳﺸﺎن‬
‫ﺳﺮﻣﺎ ‪ ،‬ﮔﺮﻣﺎ ‪ ،‬ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ و ﺗﺸﻨﮕﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻛﺮدﻧﺪ ‪ 6.‬اﻛﻨﻮن آﻧﻬﺎ ﻣﺮدﻧﺪ و ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﻛﺲ‬
‫ﻣﺎﻧﺪ ‪ 7 .‬اﻛﻨﻮن روان آﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎد اﻓﺮه ﮔﺮاﻧﻲ از ﻛﻨﺶ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪90‬‬
‫‪ 1‬ﭘﺲ دﻳﺪم روان آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺎرﻫﺎ آﻧﻬﺎ را ﻣﻲ ﮔﺰﻳﺪﻧﺪ و زﺑﺎﻧﺸﺎن را ﻣﻲ ﺧﻮردﻧﺪ ‪ 2 .‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪:‬‬
‫» اﻳﺸﺎن ﭼﻪ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ روان آﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎد اﻓﺮه ﮔﺮاﻧﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ‬
‫و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ‪ »:‬اﻳﻦ روان آن دروﻏﮕﻮﻳﺎن و ﻧﺎراﺳﺖ ﮔﻮﻳﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ زور )ﻧﺎراﺳﺖ(‬
‫و دروغ و ﻧﺎراﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪91‬‬
‫‪ 1‬ﭘﺲ دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮد را ﻣﻲ ﻛﺸﺖ و ﻣﻐﺰ او را ﻣﻲ ﺧﻮرد ‪ 2.‬ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ‬
‫ﺗﻦ ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ﻛﻪ روان او ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎداﻓﺮه ﮔﺮاﻧﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ‪» :‬اﻳﻦ روان آن داور و ﻗﺎﺿﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ داوري ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ داوري‬
‫دروغ ﻛﺮد ‪ 4 .‬او ﺑﻪ داد ﺧﻮاﻫﺎن و ﻣﺘﻬﻤﺎن ﺑﺎ ﺧﻮش ﭼﺸﻤﻲ و و راﺳﺘﻲ ﻧﻨﮕﺮﻳﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﻣﻴﻞ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ و آزوري ]ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ[ و ﺑﺎ ﺧﻮاﺳﺘﺎران )درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ( ﺑﺎ ﺧﺸﻢ و ﺗﻨﺪي ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪92‬‬
‫‪ 1‬ﭘﺲ دﻳﺪم روان آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﭼﺸﻢ ﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﻣﻴﺦ ﭼﻮﺑﻲ زده ﺑﻮدﻧﺪ ‪ 2.‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ » :‬اﻳﻦ ﺗﻦ‬
‫ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ﻛﻪ روان او ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎداﻓﺮه ﮔﺮاﻧﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ؟ « ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ » :‬اﻳﻨﻬﺎ روان ﺑﺪ ﭼﺸﻤﺎن )ﺣﺴﻮدان ( ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻲ را از ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﺎز داﺷﺘﻨﺪ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪93‬‬
‫‪ 1‬و دﻳﺪم روان آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﮕﻮﻧﺴﺎر در دوزخ اﻓﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ در زﻳﺮ آﻧﻬﺎ دود و ﮔﺮﻣﻲ و ﺑﺮ روي آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﺎد ﺳﺮد اﻓﻜﻨﺪه ﺑﻮد ‪ 2.‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﻫﺎﭼﻪ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ روان آﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎداﻓﺮه ﮔﺮاﻧﻲ‬
‫را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد ؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪» :‬اﻳﻦ روان آﻧﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎ و ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﻛﺎرواﻧﻴﺎن ﻧﺪادﻧﺪ و ﻣﻬﻤﺎن ﻧﻮازي ﻧﻜﺮدﻧﺪ ‪ ،‬ﺟﺎي ﺗﻨﻮر و اﺟﺎق ﻧﺪادﻧﺪ و ﺑﻪ آن ﻛﻪ دادﻧﺪ از او ﻣﺰد‬
‫ﺳﺘﺪﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪94‬‬
‫‪ 1‬ﭘﺲ دﻳﺪم روان زن ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ دﺳﺖ ﻫﺎﻳﺸﺎن ﭘﺴﺘﺎن ﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﺮ روي ﺗﺎﺑﻪ ﮔﺮم ﻧﻬﺎده‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را از اﻳﻦ ﺳﻮي ﺑﻪ آن ﺳﻮي ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ ‪ 2‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ زن ﻫﺎ ﭼﻪ ﮔﻨﺎﻫﻲ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ روان آﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎداﻓﺮه ﮔﺮاﻧﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪»:‬‬
‫اﻳﻦ روان آن زﻧﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻮدك ﺧﻮﻳﺶ ﺷﻴﺮ ﻧﺪادﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﻧﺰار و ﺗﺒﺎه ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮاي ﺳﻮد‬
‫ﮔﻴﺘﻲ ﺑﻪ ﻛﻮدك ﻛﺴﺎن ]دﻳﮕﺮ [ ﺷﻴﺮ دادﻧﺪ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪95‬‬
‫ﭘﺲ دﻳﺪم روان زﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﻮﻫﻲ را ﺑﺎ ﭘﺴﺘﺎن ﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ و ﺗﺸﻨﻪ و ﮔﺮﺳﻨﻪ ﺑﻮد ‪ 2 .‬و‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ زن ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬اﻳﻦ روان آن زن دروﻧﺪ اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻮدك ﺧﻮﻳﺶ ﺷﻴﺮ ﻧﺪاد و او را ﮔﺮﺳﻨﻪ و ﺗﺸﻨﻪ ﻫﺸﺖ و ﺧﻮد ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﻴﻞ ﺑﻪ آز و ﺷﻬﻮت و‬
‫زﻧﺎ ﺑﺎ ﻣﺮد ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ رﻓﺖ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪96‬‬
‫‪ 1‬ﭘﺲ دﻳﺪم روان ﻣﺮدي ﻛﻪ زﺑﺎن او را ﺑﺮﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و او را ﺑﺎ ﻣﻮﻫﺎﻳﺶ ﻣﻲ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و ﻧﺴﺎ‬
‫)ﻣﺮدار( ﻣﻲ اﻓﺸﺎﻧﺪﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻗﻔﻴﺰ اﻧﺪازه ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ‪ 2.‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ ﻣﺮد ﭼﻪ ﮔﻨﺎه ﻛﺮد ﻛﻪ‬
‫روان )او( ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎداﻓﺮه ﮔﺮاﻧﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ؟ «‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪ :‬اﻳﻦ روان آن‬
‫ﻣﺮد دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ داﻧﻪ ﺳﺘﺎﻧﺪ و ﮔﻔﺖ ﻣﻲ اﻓﺸﺎﻧﻢ و ﻧﻴﻔﺸﺎﻧﺪ و آن را ﺧﻮرد و ﺳﭙﻨﺪارﻣﺪ ‪،‬‬
‫زﻣﻴﻦ را دروﻏﺰن ﻛﺮد‪« .‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪97‬‬
‫‪ 1‬ﭘﺲ دﻳﺪم روان ﻣﺮدي و زﻧﻲ ﻛﻪ زﺑﺎﻧﺸﺎن را ﺑﺮﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ‪ 2 .‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻪ‬
‫ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ روان آﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎداﻓﺮه ﮔﺮاﻧﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ آذر اﻳﺰد‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ »:‬اﻳﻦ روان آن ﻣﺮد و زن دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن زﻧﺪﮔﺎن ﺑﺴﻴﺎر دروغ و ﻧﺎراﺳﺖ ﮔﻔﺘﻨﺪ و‬
‫روان ﺧﻮﻳﺶ را دروﻏﺰن ﻛﺮدﻧﺪ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪98‬‬
‫‪ 1‬ﭘﺲ دﻳﺪم روان زن و ﻣﺮدي ﻛﻪ ﻣﻲ رﻳﺪﻧﺪ و ﻣﻲ ﺧﻮردﻧﺪ ‪ 2‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ » :‬اﻳﻦ ﺗﻦ ﻫﺎ ﭼﻪ‬
‫ﮔﻨﺎه ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ روان آﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎداﻓﺮه ﮔﺮاﻧﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ؟« ‪ 3‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪» :‬اﻳﻦ روان آن ﻣﺮد و زن دروﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﺑﺎ ﮔﻨﺎﻫﻜﺎري ﻧﺴﺎ )ﻣﺮدار( ﺧﻮردﻧﺪ و ﺑﺒﺮك‬
‫آﺑﻲ را در آب ﻛﺸﺘﻨﺪ و دﻳﮕﺮ آﻓﺮﻳﺪه ﻫﺎي اورﻣﺰدي را زدﻧﺪ و ﻛﺸﺘﻨﺪ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪99‬‬
‫و دﻳﺪم ﺑﺴﻴﺎر روان ﻣﺮدان و زﻧﺎن دروﻧﺪ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ در دوزخ ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ و ﺑﻴﻤﮕﻴﻦ ‪ ،‬آﺳﻴﺐ‬
‫رﺳﺎن ‪ ،‬ﭘﺮ از ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ ﺑﺎ درد ﺑﺴﻴﺎر و ﺗﺎرﻳﻚ ‪ ،‬آﺳﻴﺐ و ﭘﺎداﻓﺮه ﮔﻮﻧﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ 2.‬ﭘﺲ‬
‫دﻳﺪم روان ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮزﺑﺎﻧﺸﺎن ﻣﻴﺦ ﭼﻮﺑﻲ رﺳﺘﻪ ﺑﻮد ﻧﮕﻮﻧﺴﺎر ﺑﻪ دوزخ ﻓﺮو ﻣﻲ رﻓﺘﻨﺪ و دﻳﻮان ﺑﺎ‬
‫ﺷﺎﻧﻪ آﻫﻨﻴﻦ ﻫﻤﻪ ﺗﻦ اﻳﺸﺎن را ﻣﻲ ﻛﻨﺪﻧﺪ ‪ 3 .‬و ﭘﺮﺳﻴﺪم ‪ »:‬اﻳﻦ روان ﻫﺎ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ و ﭼﻪ‬
‫ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ رواﻧﺸﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎداﻓﺮه ﮔﺮاﻧﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ؟« ‪ 4‬ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ ‪» :‬اﻳﻦ روان آن دروﻧﺪاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻴﺘﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن ﺧﻮد ﻧﺎﻓﺮﻣﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﭙﺎه‬
‫و ﻟﺸﻜﺮ )ﺟﻨﺪ( و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن را دﺷﻤﻦ داﺷﺘﻨﺪ ‪ 5«.‬اﻛﻨﻮن در اﻳﻨﺠﺎ ﭼﻨﻴﻦ درد و آﺳﻴﺐ و ﭘﺎداﻓﺮه‬
‫ﮔﺮاﻧﻲ را ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ ‪«.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪100‬‬
‫‪ 1‬ﭘﺲ دﻳﺪم ﮔﻨﺎ ﻣﻴﻨﻮي ﭘﺮ ﻣﺮگ ‪ ،‬ﺧﺮاﺑﻜﺎر ﺟﻬﺎن ‪ ،‬ﺑﺪ دﻳﻦ ﻛﻪ در دوزخ دروﻧﺪان را ﺗﻤﺴﺨﺮ و‬
‫رﻳﺸﺨﻨﺪ ﻣﻲ ﻛﺮد و ﻣﻲ ﮔﻔﺖ ‪ »:‬ﭼﺮا ﻧﺎن اورﻣﺰد را ﻣﻲ ﺧﻮردﻳﺪ و ﻛﺎر ﻣﺮا ﻣﻲ ﻛﺮدﻳﺪ و ﺑﻪ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر‬
‫ﺧﻮد ﻧﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪﻳﺪ و ﻛﺎم ﻣﺮا ﺑﺮ آوردﻳﺪ؟« و اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺴﻴﺎر رﻳﺸﺨﻨﺪ ﻛﻨﺎن ﺑﺎ دروﻧﺪان ﺳﺨﻦ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻔﺖ ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ‪101‬‬
‫‪ 1‬ﭘﺲ ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ و آذر اﻳﺰد دﺳﺖ ﻣﺮا ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و از آن ﺟﺎي ﺗﺎرﻳﻚ ‪ ،‬ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ و ﺑﻴﻤﮕﻴﻦ‬
‫ﺑﻴﺮون آوردﻧﺪ و ﻣﺮا ﺑﻪ ﺳﻮي روﺷﻨﻲ ﺑﻲ ﭘﺎﻳﺎن و اﻧﺠﻤﻦ اورﻣﺰد و اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان ﺑﺮدﻧﺪ ‪ 2.‬ﭼﻮن‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ اورﻣﺰد ﻧﻤﺎز ﺑﺒﺮم ‪ ،‬او ﺑﻪ ﻣﻼﻳﻤﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ ‪ »:‬ﺧﻮش آﻣﺪي ارداوﻳﺮاز اﻫﻠﻮ ‪،‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن ‪ 3.‬ﺑﺮو ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻣﺎدي ‪ 4‬ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن آﻧﭽﻪ دﻳﺪي و داﻧﺴﺘﻲ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﺑﮕﻮ ‪ ،‬ﭼﻪ‬
‫ﻣﻦ ﻛﻪ اورﻣﺰدم ﺑﺎ ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻢ ‪ 5 .‬ﺑﻪ داﻧﺎﻳﺎن ﺑﮕﻮ ﻫﺮﻛﻪ درﺳﺖ و راﺳﺖ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻢ و ﻣﻲ‬
‫داﻧﻢ ‪ 6«.‬ﭼﻮن اورﻣﺰد ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﮔﻔﺖ ‪ ،‬ﻣﻦ ﺷﮕﻔﺖ ﻣﺎﻧﺪم ‪ ،‬ﭼﻪ روﺷﻨﻲ دﻳﺪم و ﺗﻦ ﻧﺪﻳﺪم و ﺑﺎﻧﮓ‬
‫ﺷﻨﻴﺪم و داﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ اورﻣﺰد اﺳﺖ ‪ 7 .‬و دادار اورﻣﺰد ‪،‬ﻣﻘﺪﺳﺘﺮﻳﻦ از ﻣﻴﺎن ﻣﻴﻨﻮان ‪ ،‬ﮔﻔﺖ ‪ »:‬ﺗﻮ‬
‫ارداوﻳﺮاز‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن ﺑﮕﻮ ﻛﻪ راه اﻫﻼﻳﻲ)ﭘﺎرﺳﺎﻳﻲ( ﻳﻜﻲ اﺳﺖ ‪ .‬راه ﭘﻮرﻳﻮﺗﻜﻴﺸﻲ )ﻛﻴﺶ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن(‬
‫و دﻳﮕﺮ راه ﻫﺎ ﺑﻴﺮاﻫﻪ اﻧﺪ ‪ 8.‬اﻳﻦ ﻳﻚ راه اﻫﻼﻳﻲ را ] ﭘﻴﺶ [ﮔﻴﺮﻳﺪ ‪ .‬ﻧﻪ در ﻓﺮاﺧﻲ ‪ ،‬ﻧﻪ در ﺗﻨﮕﻲ و ﺑﻪ‬
‫ﻫﻴﭻ ﻃﺮﻳﻘﻲ از آن ﺑﺮ ﻣﮕﺮدﻳﺪ ‪ 9.‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻴﻚ ‪ ،‬ﮔﻔﺘﺎر ﻧﻴﻚ ‪ ،‬ﻛﺮدار ﻧﻴﻚ ﺑﻮرزﻳﺪ و ﺑﺮﻫﻤﺎن دﻳﻦ‬
‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ زردﺷﺖ ﺳﭙﻴﺘﻤﺎن از ﻣﻦ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ در ﺟﻬﺎن رواج داد ‪ 10‬ﻗﺎﻧﻮن درﺳﺖ را‬
‫ﻧﮕﺎه دارﻳﺪ و از ﻗﺎﻧﻮن ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ ‪ 11.‬و ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻴﺰ آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﮔﺎو ﺧﺎك ﺷﻮد ‪ ،‬اﺳﺐ‬
‫ﺧﺎك ﺷﻮد ‪ ،‬زر و ﺳﻴﻢ ﺧﺎك ﺷﻮﻧﺪ و ﺗﻦ ﻣﺮدﻣﺎن ﺧﺎك ﺷﻮد ‪ 12 .‬آن ﻳﻚ ﺑﻪ ﺧﺎك ﻧﻴﺎﻣﻴﺰد ﻛﻪ در‬
‫ﮔﻴﺘﻲ اﻫﻼﻳﻲ )ﭘﺎرﺳﺎﻳﻲ( را ﺑﺴﺘﺎﻳﺪ و ﻛﺎرﻫﺎي ﻧﻴﻚ ﻛﻨﺪ ‪ 13 .‬ﺑﺮو ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ و ﺑﻪ آزادي ‪ ،‬ﺗﻮ‬
‫ارداوﻳﺮاز ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﭘﺎﻛﻲ و ﭘﺎدﻳﺎﺑﻲ )ﻃﻬﺎرت ( ﻛﻪ ﺷﻤﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻴﺪ و ﻣﺮاﻋﺎت ﻣﻲ ﻛﻨﻴﺪ و ﻫﻤﻪ‬
‫آﻧﭽﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﺎك ﻧﮕﺎه ﻣﻲ دارﻳﺪ و ﻳﻮژداﻫﺮي )ﻃﻬﺎرت( وﻳﺰش ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ]آﻧﻬﺎ را[ ﻫﻤﺎن‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﺰدان اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻴﺪ ‪ ،‬ﻫﻤﻪ را ﻣﻲ داﻧﻢ ‪ 14 «.‬ﭼﻮن آن ﺳﺨﻦ ﺷﻨﻴﺪم ﺑﻪ‬
‫دادار اورﻣﺰد ﻋﻤﻴﻘﺎ ﻧﻤﺎز ﺑﺮدم ‪ .‬ﭘﺲ ﺳﺮوش اﻫﻠﻮ ﻣﺮا ﭘﻴﺮوزﮔﺮاﻧﻪ و دﻟﻴﺮاﻧﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﺎي ﺑﺴﺘﺮ آورد‪.‬‬
‫ﭘﻴﺮوز ﺑﺎد ﻓﺮ دﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎن ‪.‬‬
‫ﻓﺮﺟﺎم ﻳﺎﻓﺖ ﺑﻪ درود و ﺷﺎدي و راﻣﺶ‬
‫‪ - 2‬ﻧﻤﻮدارﻫﺎ ‪ ،‬ﺟﺪاول و ﭼﺎرت ﻫﺎ‬
‫ﻧﻤﻮدار)‪ . (1-1‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ درﺻﺪ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻓﺼﻮل ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﻧﻤﻮدار)‪ .( 1-2‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ درﺻﺪ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻓﺼﻮل ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﻧﻤﻮدار)‪ . (1-3‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ درﺻﺪ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻓﺼﻮل ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده‬
‫ﻧﻤﻮدار)‪ . (2-3‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ درﺻﺪ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻓﺼﻮل ﺧﺎﻧﻮاده ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ اﻧﻮاع رواﺑﻂ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﺟﻨﺴﻲ‬
‫ﻧﻤﻮدار)‪ .( 3-3‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ درﺻﺪ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻓﺼﻮل ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده و رواﺑﻂ ﺟﻨﺴﻲ‬
‫ﻧﻤﻮدار)‪ .(4-3‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ درﺻﺪ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻓﺼﻮل ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ وﻇﺎﻳﻒ ﻣﺮدان و زﻧﺎن‬
‫ﻧﻤﻮدار)‪ .( 5-3‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ درﺻﺪ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻓﺼﻮل ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده ودرﺻﺪ وﻇﺎﻳﻒ ﻣﺮدان و زﻧﺎن‬
‫ﻧﻤﻮدار)‪ . (6-3‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ درﺻﺪ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻓﺼﻮل ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده و ازدواج ﺧﻮﻳﺪوده و ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻫﻤﺠﻨﺴﮕﺮاﻳﻲ‬
‫ﻧﻤﻮدار)‪ .( 7-3‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ درﺻﺪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ زﻧﺎن و ﻣﺮدان در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‬
‫ﻧﻤﻮدار)‪ . (8-3‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ درﺻﺪ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻓﺼﻮل ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻳﻲ‬
‫‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮدار )‪ .(1-4‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ درﺻﺪ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻓﺼﻮل ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬
‫ﻧﻤﻮدار )‪ .(2-4‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ درﺻﺪ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻓﺼﻮل ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي‪ :‬ﺳﻴﺎﺳﻲ‪،‬اﻗﺘﺼﺎدي‪،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬
‫ﺟﺪول) ‪. (1-4‬اﻧﻮاع ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻳﺎد ﺷﺪه در ﻛﺘﺎب ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﺎ ذﻛﺮ ﻣﻘﺪار و درﺻﺪ آﻧﻬﺎ‬
‫درﺻﺪ‬ ‫ﻓﺼﻮل‬ ‫ﻧﻮع ﮔﻨﺎه‬
‫‪1/98‬‬ ‫‪19‬و ‪71‬‬ ‫ﻟﻮاط‬
‫‪2/97‬‬ ‫‪20‬و‪72‬و‪76‬‬ ‫ﻋﺪم رﻋﺎﻳﺖ آداب دﺷﺘﺎن زﻧﺎن‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪21‬‬ ‫ﻛﺸﺘﻦ ﻣﺮد ﭘﺎرﺳﺎ‬

‫‪0/99‬‬ ‫‪22‬‬ ‫ﻫﻤﺨﻮاﺑﮕﻲ ﺑﺎ زن دﺷﺘﺎن‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪23‬‬ ‫ﺑﻲ اﺣﺘﺮاﻣﻲ ﺑﻪ ﺧﺮداد و اﻣﺮداد‬
‫‪1/98‬‬ ‫‪ 24‬و ‪81‬‬ ‫روﺳﭙﻲ ﮔﺮي‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪25‬و‪68‬‬ ‫ﺑﺪون ﻛﺴﺘﻲ راه رﻓﺘﻦ‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪25‬‬ ‫اﻳﺴﺘﺎده ادرار ﻛﺮدن‬

‫‪3/96‬‬ ‫‪26‬و‪62‬و‪63‬و‪82‬‬ ‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ از ﺷﻮي‬
‫‪3/96‬‬ ‫‪27‬و‪49‬و ‪67‬و‪80‬‬ ‫ﮔﺮاﻧﻔﺮوﺷﻲ و ﺗﻘﻠﺐ در ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪39‬‬ ‫ﻧﺪادن ﻣﺰد ﻣﺰدوران‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪36‬‬ ‫اﺷﻤﻮﻏﻲ‬

‫‪0/99‬‬ ‫‪28‬‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ و ﺷﻬﺮﻳﺎري ﺑﺪ‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪79‬‬ ‫داوري دروغ‬
‫‪1/98‬‬ ‫‪29‬و‪66‬‬ ‫ﻏﻴﺒﺖ‬
‫‪2/97‬‬ ‫‪30‬و‪74‬و‪75‬‬ ‫ﻛﺸﺘﻦ ﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن ﭼﻬﺎر ﭘﺎﻳﺎن‬

‫‪4/95‬‬ ‫‪31‬و‪89‬و‪93‬و‪17‬و‪55‬‬ ‫ﺧﺴﺖ‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪32‬‬ ‫ﺗﻨﺒﻠﻲ‬
‫‪4/95‬‬ ‫‪33‬و‪ 40‬و‪90‬و‪96‬و‪97‬‬ ‫دروﻏﮕﻮﻳﻲ‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪34‬‬ ‫آﻟﻮدن آﺗﺶ‬
‫‪3/96‬‬ ‫‪ 35‬و‪76‬و‪81‬و‪84‬‬ ‫ﺟﺎدوﮔﺮي‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪10‬‬ ‫ﮔﺬاردن ﻫﻴﺰم ﺗﺮ ﺑﺮآﺗﺶ‬
‫‪3/96‬‬ ‫‪37‬و‪38‬و‪34‬و‪30‬‬ ‫ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻧﻜﺮدن آب و آﺗﺶ‬
‫‪1/98‬‬ ‫‪38‬و‪58‬‬ ‫آﻟﻮدن آب و آﺗﺶ ﺑﺎ ﭼﺮك و ﻣﺮدار‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪39‬‬ ‫اﺳﺘﺜﻤﺎر ﻣﺰدوران‬

‫‪0/99‬‬ ‫‪41‬‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﮔﺮﻣﺎﺑﻪ ﺷﺪن‬
‫‪2/97‬‬ ‫‪42‬و‪43‬و‪44‬‬ ‫ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻓﺮزﻧﺪان ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‬
‫‪1/98‬‬ ‫‪45‬و‪51‬‬ ‫ﮔﻮاﻫﻲ دروغ‬
‫‪1/98‬‬ ‫‪45‬و ‪46‬‬ ‫دزدي ﻛﺮدن‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪47‬‬ ‫ﻓﺮﻳﻔﺘﺎر ﺑﻮدن‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪48‬‬ ‫ﻛﺸﺘﻦ ﺳﮓ ﭘﺎﺳـﺒﺎن ﺧﺎﻧـﻪ ﻳـﺎ ﺳـﮓ‬
‫ﺷﺒﺎن‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪55‬‬ ‫ﺧﺸﻢ‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪55‬‬ ‫رﺷﻚ‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪55‬‬ ‫ﺧﺮاﺑﻜﺎري‬
‫‪2/97‬‬ ‫‪ 55‬و‪60‬و‪71‬‬ ‫ﺷﻬﻮت‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪55‬‬ ‫آز‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪26‬‬ ‫دﺷﻨﺎم‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪41‬‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﮔﺮﻣﺎﺑﻪ رﻓﺘﻦ‬
‫‪2/97‬‬ ‫‪52‬و‪70‬و‪85‬‬ ‫ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﻨﻲ‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪55‬‬ ‫ﺧﺎﻣﻮش ﻛﺮدن آﺗﺶ ﺑﻬﺮام‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪55‬‬ ‫ﻛﻨﺪن ﭘﻞ رودﺧﺎﻧﻪ‬
‫‪2/97‬‬ ‫‪56‬و‪61‬و‪68‬‬ ‫اﻧﻜﺎر دﻳﻦ و ﺑﻲ ﺑﺎوري‬
‫‪1/98‬‬ ‫‪ 57‬و‪16‬‬ ‫ﺷﻴﻮن و ﻣﻮﻳﻪ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫‪3/96‬‬ ‫‪59‬و‪87‬و‪94‬و‪95‬‬ ‫ﭘﺮﺳﺘﺎري ﻧﻜﺮدن از ﻛﻮدك‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪60‬‬ ‫زﻧﺎ ﺑﺎ زن ﺷﻮﻫﺮدار‬
‫‪1/98‬‬ ‫‪64‬و‪69‬‬ ‫زﻧﺎ ﺑﺎ ﻣﺮد ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪65‬‬ ‫آزار ﭘﺪر و ﻣﺎدر‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪58‬‬ ‫ﺷﺴﺘﻦ ﺳﺮو روي و دﺳـﺖ ﻧﺎﭘـﺎك در‬
‫ﭼﺸﻤﻪ و آب اﻳﺴﺘﺎده‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪73‬‬ ‫آراﻳﺶ ﻛﺮدن‬

‫‪0/99‬‬ ‫‪73‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮي دﻳﮕﺮان ﺑﺮاي آراﻳﺶ‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪54‬‬ ‫آز و آزار‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪78‬‬ ‫آﺑﺴﺘﻦ ﺷﺪن از ﻣـﺮدي ﺑﻴﮕﺎﻧـﻪ وﺗﺒـﺎه‬
‫ﻛﺮدن ﻓﺮزﻧﺪ‬
‫‪1/98‬‬ ‫‪79‬و ‪91‬‬ ‫داوري دروغ و رﺷﻮه ﺳﺘﺎﻧﻲ‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪83‬‬ ‫ﭘﻨﻬﺎن از ﺷﻮﻫﺮ ﮔﻮﺷﺖ ﺧـﻮردن و ﺑـﻪ‬
‫دﻳﮕﺮي دادن‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪84‬‬ ‫زﻫﺮ دادن ﺑﻪ ﻣﺮدﻣﺎن‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪86‬‬ ‫ﺗﺒﺎﻫﻲ ﺧﻮﻳﺪوده‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪88‬‬ ‫زﻧﺎ ﻛﺮدن ﻣﺮدان‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪92‬‬ ‫ﺣﺴﺪ‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪98‬‬ ‫ﺧﻮردن ﻣﺮدار‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪99‬‬ ‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﺎن‬
‫‪1/98‬‬ ‫‪ 77‬و ‪75‬‬ ‫آزار ﺳﺘﻮران‬

‫‪0/99‬‬ ‫‪23‬‬ ‫ﻫﻨﮕــﺎم ﺳـــﺨﻦ ﮔﻔــﺘﻦ ﺧـــﻮردن و‬
‫آﺷﺎﻣﻴﺪن‬
‫ﺟﺪول) ‪.( 2-4‬اﻧﻮاع ﺛﻮاب ﻫﺎي ﻳﺎد ﺷﺪه در ﻛﺘﺎب ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﺎ ذﻛﺮ درﺻﺪ و ﻣﻘﺪار آﻧﻬﺎ‬
‫درﺻﺪ‬ ‫ﻓﺼﻮل‬ ‫ﻧﻮع ﺛﻮاب‬

‫‪1/98‬‬ ‫‪14‬و‪60‬‬ ‫ﻛﺸﺘﻦ ﺧﺮﻓﺴﺘﺮان‬
‫‪4/95‬‬ ‫‪ 1‬و‪7‬و‪8‬و‪12‬و‪86‬‬ ‫ﺧﻮﻳﺪوده‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪1‬‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻧﻴﺮﻧﮓ دﻳﻨﻲ )ﻃﻬﺎرت ﺑﺎ ادرار ﮔﺎو(‬

‫‪6/93‬‬ ‫‪1‬و‪7‬و‪8‬و‪12‬و‪13‬و‪14‬و‪17‬‬ ‫ﻳﺸﺖ ﻛﺮدن و ﺧﻮاﻧﺪن اوﺳﺘﺎ‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪3‬‬ ‫درون و ﻣﻴﺰد‬
‫‪9/9‬‬ ‫‪ 1‬و ‪)4‬ﺳـــــــــــــﻪ ﺑـــــــــــــﺎر(و‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﮔﻔﺘﺎر و ﻛﺮدار ﻧﻴﻚ‬
‫‪7‬و‪8‬و‪9‬و‪11‬و‪13‬و‪17‬و‪68‬و‪101‬‬
‫‪6/93‬‬ ‫‪5‬و‪12‬و ‪17‬و ‪28‬و‪31‬و‪68‬و‪92‬‬ ‫ﺑﺨﺸﺶ وﻣﻬﻤﺎن ﻧﻮازي‬
‫‪1/98‬‬ ‫‪11‬و‪101‬‬ ‫ﻧﻤﺎز ﺑﺮدن ﺑﺮ اورﻣﺰد‬

‫‪6/93‬‬ ‫‪12‬و‪13‬و‪17‬و‪56‬و‪61‬و‪68‬و‪101‬‬ ‫ﺑﺎور ﺑﻪ دﻳﻦ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎ‬
‫‪4/95‬‬ ‫‪12‬و‪ 33‬و‪40‬و‪90‬و‪97‬‬ ‫راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ‬
‫‪5/94‬‬ ‫‪13‬و‪20‬و‪17‬و‪34‬و‪38‬و ‪37‬‬ ‫ااﺣﺘﺮام ﺑﻪ آب و آﺗﺶ‬
‫‪3/96‬‬ ‫‪13‬و‪62‬و‪68‬و‪82‬‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري از ﺷﻮﻫﺮ‬

‫‪1/98‬‬ ‫‪29‬و‪66‬‬ ‫ﻫﻤﺎدﻳﻦ )آﻳﻴﻦ وﻳﮋه دﻳﻨﻲ(‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪15‬‬ ‫ﻣﺮاﻗﺒﺖ از ﭼﻬﺎر ﭘﺎ و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‬

‫‪0/99‬‬ ‫‪15‬‬ ‫آﺑﺎد ﻛﺮدن ﺟﺎي وﻳﺮان‬
‫‪0/99‬‬ ‫‪17‬‬ ‫ﻣﻬﻤﺎن ﻧﻮازي‬
‫ﺟﺪول )‪ .(3-4‬ذﻛﺮ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻫﺎي دﻳﻨﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﻘﺪار و در ﺻﺪ آﻧﻬﺎ‬
‫درﺻﺪ‬ ‫ﺗﻌﺪاد‬ ‫ﻓﺼﻮل‬ ‫ﻧﺎم‬
‫‪63/15‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪)1‬ﺳﻪ ﺑﺎر( و‪) 2‬ﻫﻔﺖ ﺑﺎر( و‪) 3‬ﻫﻔـﺖ‬ ‫ارداوﻳﺮاف‬
‫ﺑﺎر( و ‪ 4‬و‪ 10‬و‪11‬و ‪3) 101‬ﺑﺎر(‬
‫‪2/63‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫اﺳﻜﻨﺪر‬
‫‪2/63‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫آذر ﺑﺎد ﻣﻬﺮ ﺳﭙﻨﺪان‬

‫‪2/63‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫وه ﺷﺎﭘﻮر‬
‫‪7/89‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬و‪2‬و‪11‬‬ ‫زرﺗﺸﺖ‬
‫‪7/89‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪ 2‬و ‪)11‬دو ﺑﺎر(‬ ‫ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ‬
‫‪5/26‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪)11‬دوﺑﺎر(‬ ‫ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ‬
‫‪2/63‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪11‬‬ ‫اﻳﺴﺪواﺳﺘﺮزرﺗﺸﺖ)ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﭘﺴﺮ زرﺗﺸﺖ(‬

‫‪2/63‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪11‬‬ ‫ﻛﻴﻮﻣﺮث‬
‫‪2/63‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪11‬‬ ‫ﻓﺮﺷﻮﺳﺘﺮ)ﺑﺮادر ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ(‬
‫ﺟﺪول) ‪.( 4-4‬ذﻛﺮ اﻳﺰدان و اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان زرﺗﺸﺘﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﻘﺪار و در ﺻﺪ ﻫﺮ ﻳﻚ‬
‫درﺻﺪ‬ ‫ﺗﻌﺪاد‬ ‫ﻓﺼﻮل‬ ‫ﻧـــﺎم اﻳـــﺰدان و‬

‫اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان‬
‫‪48/57‬‬ ‫‪102‬‬ ‫‪3‬و‪)5‬دوﺑﺎر(و‪6‬و‪7‬و‪8‬و‪) 9‬دوﺑﺎر(و ‪) 11‬دوﺑﺎر(و‬ ‫ﺳﺮوش‬

‫‪13‬و‪) 16‬دوﺑﺎر( و‬
‫‪) 17‬دوﺑﺎر( و‪ 18‬و ‪) 19‬دوﺑﺎر(‬
‫و‪20‬و‪21‬و‪22‬و‪23‬و‪24‬و‪25‬و‪26‬و‪27‬و‪28‬و‪29‬و‪30‬و‬
‫‪31‬و‪32‬و‪33‬و‪34‬و‬
‫‪35‬و‪36‬و‪37‬و‪38‬و‪39‬و‪40‬و‪41‬و‪42‬و‪43‬و‬
‫‪44‬و‪45‬و‪46‬و‪47‬و‪48‬و‬
‫‪49‬و‪50‬و‪51‬و‪52‬و‪)53‬ﺳﻪ‬
‫ﺑﺎر(و‪55‬و‪56‬وو‪57‬و‪58‬و‪59‬و‪60‬و‪61‬و‪62‬و‬
‫‪63‬و‪64‬و‪65‬و‪66‬و‪67‬و‬
‫‪69‬و‪70‬و‪71‬و‪72‬و‬
‫‪73‬و‪74‬و‪75‬و‪76‬و‪77‬و‪78‬و‪79‬و‪80‬و‪81‬‬
‫و‪82‬و‪83‬و‪84‬و‪85‬و‪86‬‬
‫و‪87‬و‪88‬و‪89‬و‪90‬و‪91‬و‪92‬‬
‫و‪93‬و‪94‬و‪95‬و‪96‬و‪97‬و‪98‬و‪99‬و‪)101‬دوﺑﺎر(‬
‫‪47/61‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪3‬و‪)5‬دوﺑﺎر(و‪6‬و‪7‬و‪8‬و‪) 9‬دوﺑﺎر(و‪ 10‬و ‪11‬‬ ‫آذر‬
‫)دوﺑﺎر(و‪13‬و ‪)16‬دوﺑﺎر( و‬
‫‪) 17‬دوﺑﺎر( و ‪ 18‬و ‪) 19‬دوﺑﺎر( و‪20‬‬
‫و‪21‬و‪22‬و‪23‬و‪24‬و‪25‬و‪26‬و‪27‬و‪28‬و‪29‬و‬
‫‪30‬و‪31‬و‪32‬و‪33‬و‪34‬و‪35‬و‬
‫‪36‬و‪37‬و‪38‬و‬
‫‪39‬و‪40‬و‪41‬و‪42‬و‪43‬و‪44‬و‪45‬و‪46‬‬
‫و‪47‬و‪48‬و‪49‬و‪50‬و‪51‬و‬
‫‪52‬و‪)53‬ﺳﻪ‬
‫ﺑﺎر(و‪55‬و‪56‬وو‪57‬و‪58‬و‪59‬و‪60‬و‪61‬و‪62‬و‪63‬‬
‫و‪64‬و‪65‬و‪66‬و‪67‬و‪69‬‬
‫و‪70‬و‪71‬‬
‫درﺻﺪ‬ ‫ﺗﻌﺪاد‬ ‫ﻓﺼﻮل‬ ‫ﻧـــﺎم اﻳـــﺰدان و‬

‫اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان‬
‫و‪72‬و‬
‫‪73‬و‪74‬و‪75‬و‪76‬و‪77‬و‪78‬و‪79‬و‪80‬و‪81‬و‪82‬و‬
‫‪83‬و‪84‬و‪85‬و‪86‬و‪87‬و‬
‫‪88‬و‪89‬و‪90‬و‪91‬و‪92‬‬
‫و‪93‬و‪94‬و‪95‬و‪96‬و‪97‬و‪98‬و‪99‬و‪101‬‬
‫‪0/47‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ﺧﺮداد‬
‫‪0/47‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫اﻣﺮداد‬
‫‪0/47‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫ﻣﻬﺮ‬
‫‪0/47‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫رﺷﻦ رزﺳﺘﻚ‬
‫‪0/47‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫واي وﻳﻪ‬
‫‪0/47‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫ﺑﻬﺮام‬

‫‪0/47‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫اﺷﺘﺎد‬
‫‪0/47‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪11‬‬ ‫ﺑﻬﻤﻦ اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪ‬
‫ﭼﺎرت) ‪ .(1-3‬ﺳﻴﺮ آﻓﺮﻳﻨﺶ اﻧﺴﺎن و ﻛﻴﻬﺎن ﺗﻮﺳﻂ اﻫﻮرا ﻣﺰدا‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ‪:‬‬

‫ﻛﺘﺐ‪:‬‬
‫‪ .1‬آذر ﺑﺎد ﻣﻬﺮ ﺳﭙﻨﺪان ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﻬﻴﻦ ﺳﺮاج ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ ،‬ﻓﺮوﻫﺮ ‪.1379 ،‬‬
‫‪ .2‬آﺳﺎﻧﺎ‪ ،‬ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ ﺟﻲ دﺳﺘﻮر ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﺟﻲ ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ ‪ ،‬ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻌﻴﺪ‬
‫ﻋﺮﻳﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﻣﻠﻲ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ اﻳﺮان‪.1371 ،‬‬
‫‪ .3‬آﺷﺘﻴﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ‪،‬زرﺗﺸﺖ ‪ -‬ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎ و ﺣﻜﻮﻣﺖ ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ‬
‫ﺳﻬﺎﻣﻲ اﻧﺘﺸﺎر‪.1374 ،‬‬
‫‪ .4‬اﺑﻦ اﺳﻔﻨﺪﻳﺎر ‪،‬ﻧﺎﻣﻪ ﺗﻨﺴﺮ ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻌﻲ و ﻛﻮﺷﺶ ﻣﺠﺘﺒﻲ ﻣﻴﻨﻮي ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ ،‬ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ‪.1311 ،‬‬
‫‪ .5‬اﺑﻦ اﺛﻴﺮ‪،‬ﻋﺰاﻟﺪﻳﻦ ﻋﻠﻲ ‪،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﺎﻣﻞ ‪ ،‬ج‪ ، 2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻴﻦ روﺣﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪،‬‬
‫اﺳﺎﻃﻴﺮ ‪1370 ،‬‬
‫‪ .6‬اوﺳﺘﺎ ‪ ،‬ج‪1‬و‪،2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﮔﺰارش ﺟﻠﻴﻞ دوﺳﺘﺨﻮاه ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬ﮔﻠﺸﻦ ‪. 1385 ،‬‬
‫‪ .7‬اﻣﺎﻣﻲ ﺷﻮﺷﺘﺮي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﻬﺮﻳﺎري ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬اﻧﺘﺸﺎرات وزارت‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ ‪.1351،‬‬
‫‪ .8‬ادوارز ‪ ،‬ﭘﻞ ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺧﻼق ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻧﺸﺎء اﷲ رﺣﻤﺘﻲ ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬ﺗﺒﻴﺎن ‪.1378 ،‬‬
‫‪ .9‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ﻳﺎ ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ در آﻳﻴﻦ ﻣﺰدﻳﺴﻨﻲ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﮔﺰارش‬
‫رﺣﻴﻢ ﻋﻔﻴﻔﻲ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻮم ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪،‬ﺗﻮس‪.1391 ،‬‬
‫‪ .10‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ژاﻟﻪ آﻣﻮزﮔﺎر ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻣﻌﻴﻦ‪.1372 ،‬‬
‫‪ .11‬ارﺳﻄﻮ ‪،‬اﺧﻼق ﻧﻴﻜﻮﻣﺎﺧﻮس ‪.‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺻﻼح اﻟﺪﻳﻦ ﺳﻠﺠﻮﻗﻲ ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬ﻋﺮﻓﺎن‪،‬‬
‫‪.1386‬‬
‫‪ .12‬اﻳﻨﻮﺳﺘﺮاﻧﺘﺴﻒ ‪،‬ﻛﻨﺴﺘﺎﻧﺘﻴﻦ ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ درﺑﺎره ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺎﻇﻢ ﻛﺎﻇﻢ‬
‫زاده ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬ﺑﻨﮕﺎه ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻧﺸﺮ ﻛﺘﺎب ‪.1351 ،‬‬
‫‪ .13‬اﺳﻤﻴﺖ‪ ،‬ﻓﻴﻠﻴﭗ‪ ،‬درآﻣﺪي ﺑﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﺴﻦ ﭘﻮﻳﺎن ‪،‬ﺗﻬﺮان‪،‬‬

‫دﻓﺘﺮ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪.1387 ،‬‬
‫‪ .14‬اﺳﺪي ﺗﻮﺳﻲ ‪ ،‬اﺑﻮ ﻣﻨﺼﻮر ﻋﻠﻲ اﺑﻦ اﺣﻤﺪ ‪ ،‬ﻟﻐﺖ ﻓﺮس ‪ ،‬ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻋﺒﺎس اﻗﺒﺎل‬
‫آﺷﺘﻴﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ ،‬اﺳﺎﻃﻴﺮ ‪. 1390 ،‬‬
‫‪ .15‬ﺑﺎرﺗﻤﻠﻪ ‪،‬ﻛﺮﻳﺴﺘﻴﺎن ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ‪ ،‬ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر دﻛﺘﺮ ﺑﺪر اﻟﺰﻣﺎن ﻗﺮﻳﺐ ‪،‬‬
‫ﺗﻬﺮان ‪،‬اﺳﺎﻃﻴﺮ ‪. 1383،‬‬
‫‪ .16‬ﺑﻮﻳﺲ ‪ ،‬ﻣﺮي ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻴﺶ زرﺗﺸﺖ ﭘﺲ از اﺳﻜﻨﺪر ﮔﺠﺴﺘﻪ ‪ ،‬ج ‪، 3‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻫﻤﺎﻳﻮن ﺻﻨﻌﺘﻲ زاده ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ ،‬ﺗﻮس ‪.1375 ،‬‬
‫‪ .17‬ﺑﻬﺎر ‪ ،‬ﻣﻬﺮداد ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﻲ در اﺳﺎﻃﻴﺮ اﻳﺮان ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬ﺗﻮس ‪.1362 ،‬‬
‫‪ .18‬ﺑﺮوﺳﻴﻮس‪،‬ﻣﺎرﻳﺎ ‪ ،‬اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻴﺴﻲ ﻋﺒﺪي ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻲ ‪.1385 ،‬‬
‫‪ .19‬ﺑﻴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺮﻳﻦ ‪ ،‬ﺷﺎﻣﮕﺎه اﺷﻜﺎﻧﻲ و ﺑﺎﻣﺪاد ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‬
‫‪.1383 ،‬‬
‫‪ .20‬ﺑﻴﺎت ‪،‬ﻋﺰﻳﺰاﷲ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ‪،‬‬
‫‪.1391‬‬
‫‪ .21‬ﺑﻴﺮوﻧﻲ ‪ ،‬اﺑﻮرﻳﺤﺎن ‪ ،‬اﻟﺘﻔﻬﻴﻢ ﻻواﺋﻞ ﺻﻨﺎﻋﻪ اﻟﺘﻨﺠﻴﻢ ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻮﺷﺶ ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ‬
‫ﻫﻤﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬ﺑﺎﺑﻚ ‪1362 ،‬‬
‫‪ .22‬ﭘﻴﺮ ﻧﻴﺎ ‪ ،‬ﺣﺴﻦ ‪،‬ﻋﺼﺮ اﺳﺎﺗﻴﺮي ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ ،‬ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ‪.1383 ،‬‬
‫‪،________ .23‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ج ‪ ،4‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬دﻧﻴﺎي ﻛﺘﺎب ‪.1375 ،‬‬
‫‪ .24‬ﭘﻴﮕﻮﻟﻮﺳﻜﺎﻳﺎ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان از دوران ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﺳﺪه ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ‪ ،‬ج ‪، 1‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺮﻳﻢ ﻛﺸﺎورز ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪،‬اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪. 1349 ،‬‬
‫‪ .25‬ﭘﺮوﻛﻮﭘﻴﻮس ‪ ،‬ﺟﻨﮓ ﻫﺎي اﻳﺮان و روم‪ ،‬چ ﭘﻨﺠﻢ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺳﻌﻴﺪي ‪،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪.1338 ،‬‬
‫‪ .26‬ﺗﻔﻀﻠﻲ ‪ ،‬اﺣﻤﺪ ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ادﺑﻴﺎت اﻳﺮان ﭘﻴﺶ از اﺳﻼم ‪ ،‬ج ‪ ، 1‬ﺗﻬﺮان ‪،‬ﺳﺨﻦ ‪،‬‬
‫‪. 1376‬‬
‫‪ .27‬ﺛﻌﺎﻟﺒﻲ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﻚ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺛﻌﺎﻟﺒﻲ ) ﻏﺮر‬
‫اﺧﺒﺎر ﻣﻠﻮك اﻟﻔﺮس و ﺳﻴﺮﻫﻢ ( ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ز‪.‬ﺗﻨﺒﺮگ‪ ،‬دﻳﺒﺎﭼﻪ ﻣﺠﺘﺒﻲ ﻣﻴﻨﻮي ‪،‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻓﻀﺎﺋﻠﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﻘﺮه ‪.1368 ،‬‬
‫‪ .28‬ﺟﻌﻔﺮي دﻫﻘﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد‪ ،‬ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن ‪،‬‬
‫ﺟﻠﺪ ‪، 1‬ﺗﻬﺮان‪،‬ﺳﻤﺖ ‪.1382،‬‬
‫‪ .29‬ﺑﻮﻳﻞ‪ ¿O ،‬آ ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان از ﺳﻠﻮﻛﻴﺎن ﺗﺎ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪ ،‬ج ‪ ، 3‬چ‬
‫‪، 1‬ﻗﺴﻤﺖ اول ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﺴﻦ اﻧﻮﺷﻪ ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬اﻣﻴﺮ ﻛﺒﻴﺮ ‪. 1368 ،‬‬
‫‪ .30‬ﭼﺎوش اﻛﺒﺮي‪ ،‬رﺣﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻔﺖ رﻣﺰ ﻧﻤﺎدﻳﻦ ﻓﺮوﻫﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬زوار‪.1381 ،‬‬
‫‪ .31‬ﺣﻜﻤﺖ ‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ ‪ ،‬آﻣﻮزش و ﭘﺮورش در زﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﻋﻠﻤﻲ آﻣﻮزﺷﻲ ‪.1350 ،‬‬
‫‪ .32‬ﺧﻮاﻧﺪ ﻣﻴﺮ ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﺒﻴﺐ اﻟﺴﻴﺮ ‪ ،‬چ ‪ ،2‬زﻳﺮ ﻧﻈﺮ دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ دﺑﻴﺮ ﺳﻴﺎﻗﻲ ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‬
‫‪،‬ﺧﻴﺎم ‪.1353 ،‬‬
‫‪ .33‬ﺧﻮد ﭘﺘﺖ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻣﻴﺮزاي ﻧﺎﻇﺮ ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬ﻓﺮوﻫﺮ ‪1367 ،‬‬
‫‪ .34‬دادﮔﻲ ‪ ،‬ﻓﺮﻧﺒﻎ ‪ ،‬ﺑﻨﺪﻫﺶ ‪ ،‬چ‪ ، 3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﻬﺮداد ﺑﻬﺎر‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ ،‬ﺗﻮس ‪،‬‬
‫‪.1385‬‬
‫‪ .35‬داﻧﺘﻪ‪ ،‬ﻛﻤﺪي اﻟﻬﻲ‪ ،‬ج ‪ ،3‬چ ‪ ،11‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ﺷﺠﺎع اﻟﺪﻳﻦ ﺷﻔﺎ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ ،‬اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ‬
‫‪. 1380،‬‬
‫‪ .36‬درﻳﺎﻳﻲ ‪،‬ﺗﻮرج ‪ ،‬ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺮﺗﻀﻲ ﺛﺎﻗﺐ ﻓﺮ ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‬
‫‪،‬ﻗﻘﻨﻮس‪. 1383، ،‬‬
‫‪ ،________ .37‬ﺗﺎرﻳﺦ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻬﺮداد ﻗﺪرت دﻳﺰﺟﻲ ‪،‬‬
‫ﺗﻬﺮان ‪،‬ﻗﻘﻨﻮس ‪. 1382 ،‬‬
‫‪ .38‬دﻳﺎﻛﻮﻧﻒ‪ ،‬م‪ .‬م‪ ،.‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ روﺣﻲ ارﺑﺎب‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪،‬اﻧﺘﺸﺎرات‬
‫ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪. 1380 ،‬‬
‫‪ .39‬دﻳﻨﻮري‪ ،‬اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ داوود‪ ،‬اﻻﺧﺒﺎراﻟﻄﻮال‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺤﻤﻮد ﻣﻬﺪوي‬
‫داﻣﻐﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻧﻲ‪.1346،‬‬
‫‪ .40‬دﻫﺨﺪا‪ ،‬ﻋﻠﻲ اﻛﺒﺮ ‪ ،‬ﻟﻐﺖ ﻧﺎﻣﻪ ‪ ،‬ج ‪ ، 1‬چ‪، 1‬ﻣﻮﺳﺴﻪ اﻧﺘﺸﺎرات و ﭼﺎپ داﻧﺸﮕﺎه‬
‫ﺗﻬﺮان ‪.1372،‬‬
‫‪ .41‬درﺧﺖ آﺳﻮرﻳﻚ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻳﺤﻴﻲ ﻣﺎﻫﻴﺎر ﻧﻮاﺑﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻓﺮوﻫﺮ‪.1386 ،‬‬
‫‪ .42‬رﺟﺒﻲ ‪ ،‬ﭘﺮوﻳﺰ ‪ ،‬ﻫﺰاره ﻫﺎي ﮔﻤﺸﺪه ‪ ،‬ج‪ ، 1‬ﺗﻬﺮان ‪،‬ﺗﻮس ‪.1380‬‬
‫‪ .43‬رﺿﻲ ‪،‬ﻫﺎﺷﻢ ‪ ،‬آﻳﻴﻦ ﻣﻐﺎن ﭘﮋوﻫﺸﻲ درﺑﺎره دﻳﻦ ﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬ﺳﺨﻦ‬
‫‪.1382 ،‬‬
‫‪،________ .44‬ﺳﻮﺷﻴﺎﻧﺖ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬ﮔﻠﺸﻦ‪.1389 ،‬‬
‫‪ ، ________ .45‬آﻳﻴﻦ ﻣﻬﺮ ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪،‬ﺑﻬﺠﺖ‪.1381 ،‬‬
‫‪ .46‬رواﻳﺖ ﭘﻬﻠﻮي ‪ ،‬ﮔﺰارش ﻣﻬﺸﻴﺪ ﻣﻴﺮﻓﺨﺮاﻳﻲ ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬ﭘﮋوﻫﺸﻜﺪه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ و‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ‪. 1390 ،‬‬
‫‪ .47‬رﻳﺘﺰر‪ ،‬ﺟﻮرج‪،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ در دوران ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬چ ‪، 3‬ﻣﺤﺴﻦ ﺛﻼﺛﻲ‪،‬‬

‫ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻋﻠﻤﻲ‪.1374 ،‬‬
‫‪ .48‬روزﻧﺒﺮگ ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎرد ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي ﺑﻨﻴﺎدي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ارﺷﺎد‬
‫‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ ،‬ﻧﻲ ‪.1378 ،‬‬
‫‪ .49‬زرﻳﺎب ﺧﻮﻳﻲ ‪ ،‬ﻋﺒﺎس ‪،‬ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﻳﺮان ‪ ،‬ﺑﻲ ﺗﺎ‪.‬‬
‫‪ .50‬زﻧﺪ وﻫﻮﻣﻦ ﻳﺴﻦ و ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ اردﺷﻴﺮ ﺑﺎﺑﻜﺎن ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ وﺗﺼﺤﻴﺢ ﺻﺎدق‬

‫ﻫﺪاﻳﺖ ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ ،‬ﮔﻬﺒﺪ‪.1348 ،‬‬
‫‪ .51‬زﻧﺪ ﺑﻬﻤﻦ ﻳﺴﻦ ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﻲ راﺷﺪ ﻣﺤﺼﻞ ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ‪.1385 ،‬‬
‫‪ .52‬ﺳﺎﻣﻲ ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ‪ ،‬ﺗﻤﺪن ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻴﺮاز ‪. 1342 ،‬‬
‫‪ .53‬ﺳﻠﻴﻢ ‪،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺒﻲ ‪،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان زﻣﻴﻦ ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬ﺟﺎﻣﻲ ‪1390 ،‬‬
‫‪.‬‬
‫‪ .54‬ﺷﺎﭘﻮرﺷﻬﺒﺎزي ‪،‬ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰ ﻧﺸﺮ داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ ‪،‬‬
‫‪. 1389‬‬
‫‪ .55‬ﺷﺎﻳﺴﺖ و ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ ‪ ،‬ج‪، 1‬چ ‪ ، 2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﺘﺎﻳﻮن ﻣﺰدا ﭘﻮر ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻜﺪه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ‪.1390 ،‬‬
‫‪ .56‬ﺷﻮﺷﺘﺮي)ﻣﻬﺮﻳﻦ( ‪،‬ﻋﺒﺎس ‪،‬اﻳﺮان ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎ ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ اﻳﺮاﻧﻴﺎن در ﻋﺼﺮ‬
‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪،‬آﺳﻴﺎ ‪.1342 ،‬‬
‫‪، ________ .57‬ﻛﺸﻮرداري و ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮان در زﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‬
‫‪،‬آﺷﻨﺎ ‪.1349 ،‬‬
‫‪ .58‬ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻧﻲ ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻔﺘﺢ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ ‪ ،‬اﻟﻤﻠﻞ و اﻟﻨﺤﻞ‪ ،‬ج ‪ ،1‬ﺗﺤﺮﻳﺮ و ﺗﺮﺟﻤﻪ‬
‫ﻣﺼﻄﻔﻲ ﺧﺎﻟﻘﺪاد ﻫﺎﺷﻤﻲ ﺑﺎ ﻣﻘﺪﻣﻪ و ﺣﻮاﺷﻲ ﺗﺼﺤﻴﺢ و ﺗﻌﻠﻴﻴﻘﺎت ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﺟﻼﻟﻲ‬
‫ﻧﺎﺋﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬اﻗﺒﺎل ‪.1350،‬‬
‫‪ .59‬ﺷﻬﺰادي ‪ ،‬رﺳﺘﻢ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﻲ زرﺗﺸﺘﻲ ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬ﻓﺮوﻫﺮ ‪.1388 ،‬‬
‫‪ .60‬ﺷﻌﺒﺎﻧﻲ ‪ ،‬رﺿﺎ ‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺗﺎرﻳﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﺮان ‪ ،‬ج‪ ، 2‬ﺗﻬﺮان ‪،‬ﻗﻮﻣﺲ ‪.1374 ،‬‬
‫‪ .61‬ﺷﺮﻳﻒ ﻣﺤﻼﺗﻲ‪ ،‬ﻣﺆﻳﺪ ‪ ،‬ﻫﻔﺖ در ﻗﻠﻤﺮو ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻬﺎن‪ ،‬اﺻﻔﻬﺎن‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﺟﻬﺎن‪،‬‬
‫‪.1337‬‬
‫‪ .62‬ﺷﻴﭙﻤﺎن ‪ ،‬ﻛﻼوس ‪،‬ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪ ،‬چ‪،3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﻴﻜﺎووس ﺟﻬﺎﻧﺪاري‪،‬‬

‫ﺗﻬﺮان ‪،‬ﻓﺮزان ‪.1390 ،‬‬
‫‪ .63‬ﻃﺒﺮي ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي ‪ ،‬ج ‪، 2‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﭘﺎﻳﻨﺪه ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬‬
‫اﺳﺎﻃﻴﺮ ‪. 1353 ،‬‬
‫‪ .64‬ﻋﺮﻳﺎن ‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ ‪ ،‬واژه ﻧﺎﻣﻪ ﭘﻬﻠﻮي‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬ﺑﻲ ﻧﺎ ‪.1377 ،‬‬
‫‪ ، ________ .65‬راﻫﻨﻤﺎي ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﻴﺎﻧﻪ ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﭘﮋوﻫﺸﻲ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻜﺪه زﺑﺎن و ﮔﻮﻳﺶ ‪.1382 ،‬‬
‫‪ .66‬ﻋﻔﻴﻔﻲ ‪ ،‬رﺣﻴﻢ ‪ ،‬اﺳﺎﻃﻴﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان ‪ ،‬چ‪ ،2‬ﺗﻬﺮان ‪،‬ﺗﻮس ‪.1383 ،‬‬
‫‪ .67‬ﻋﻀﺪاﻧﻠﻮ ‪ ،‬ﺣﻤﻴﺪ‪ ،‬آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﺳﺎﺳﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ ‪،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬ﻧﻲ ‪،‬‬
‫‪.1384‬‬
‫‪ .68‬ﻓﺮه وﺷﻲ ‪ ،‬ﺑﻬﺮام ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮي ج ‪ ، 1‬چ ‪، 3‬ﺗﻬﺮان ‪،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان ‪،‬‬
‫‪.1358‬‬
‫‪ .69‬ﻓﺮاي ‪ ،‬رﻳﭽﺎرد ﻧﻠﺴﻮن ‪ ،‬ﻣﻴﺮاث ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ اﻳﺮان ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺴﻌﻮد رﺟﺐ ﻧﻴﺎ ‪،‬‬
‫ﺗﻬﺮان ‪ ،‬ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ‪.1388،‬‬
‫‪ .70‬ﻓﺮدوﺳﻲ ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ‪ ،‬ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ‪ ،‬چ‪ ، 5‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ ژول ﻣﻮل ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ ،‬ﺑﻬﺰاد ‪،‬‬
‫‪.1379‬‬
‫‪ .71‬ﻛﺮﻳﺴﺘﻴﻦ ﺳﻦ‪ ،‬آرﺗﻮر‪،‬اﻳﺮان در زﻣﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ رﺷﻴﺪ ﻳﺎﺳﻤﻲ ‪،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪،‬ﻧﮕﺎه ‪.1384 ،‬‬
‫‪ .72‬ﻛﺰازي ‪ ،‬ﻣﻴﺮ ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎﺳﺘﺎن ‪.1384 ،‬‬
‫‪ .73‬ﮔﺎﺗﺎﻫﺎ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﺼﺤﻴﺢ ﺣﺴﻴﻦ وﺣﻴﺪي ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ ‪.1380،‬‬
‫‪ .74‬ﮔﻴﺮﺷﻤﻦ‪ ،‬روﻣﻦ‪،‬اﻳﺮان از آﻏﺎز ﺗﺎ اﺳﻼم ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻌﻴﻦ ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬ﻋﻠﻤﻲ و‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ‪.1383 ،‬‬
‫‪ ، _________ .75‬ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺟﺎوﻳﺪان ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ذﺑﻴﺢ اﷲ ﻣﻨﺼﻮري ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬‬

‫زرﻳﻦ ‪.1381 ،‬‬
‫‪ .76‬ﮔﻴﺪﻧﺰ ‪ ،‬آﻧﺘﻮﻧﻲ ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ ‪،‬چ‪ ، 22‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﺻﺒﻮري ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪ ،‬ﻧﻲ ‪،‬‬
‫‪. 1387‬‬
‫‪ .77‬ﻟﻮﻛﻮﻧﻴﻦ ‪ ،‬وﻻدﻳﻤﻴﺮﮔﺮﻳﮕﻮروﻳﭻ‪ ،‬ﺗﻤﺪن اﻳﺮان ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻨﺎﻳﺖ اﷲ رﺿﺎ‬
‫‪،‬ﺗﻬﺮان ‪ ،‬ﻋﻠﻤﻲ وﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ‪.1365 ،‬‬
‫‪ .78‬ﻻﻫﻴﺠﻲ ‪ ،‬ﺷﻬﻼ ‪ .‬ﻛﺎر ‪ ،‬ﻣﻬﺮاﻧﮕﻴﺰ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻫﻮﻳﺖ زن اﻳﺮاﻧﻲ در ﮔﺴﺘﺮه‬
‫ﭘﻴﺶ ﺗﺎرﻳﺦ و ﺗﺎرﻳﺦ ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬روﺷﻨﮕﺮان ‪.1371 ،‬‬
‫‪ .79‬ﻣﺎﺗﻴﻜﺎن ﻳﻮﺷﺖ ﻓﺮﻳﺎن ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﻮد ﺟﻌﻔﺮي ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬ﻓﺮوﻫﺮ ‪.1365 ،‬‬
‫‪ .80‬ﻣﺮد ﺑﻬﺮاﻣﺎن ‪ ،‬ﻓﺮخ ‪ ،‬ﻣﺎدﻳﺎن ﻫﺰار دادﺳﺘﺎن ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﭘﮋوﻫﺶ ﺳﻌﻴﺪ ﻋﺮﻳﺎن ‪،‬‬
‫ﺗﻬﺮان ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻋﻠﻤﻲ ‪.1391 ،‬‬
‫‪ .81‬ﻣﻴﻨﻮي ﺧﺮد ‪ ،‬ج‪ ، 1‬چ‪ ، 5‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺣﻤﺪ ﺗﻔﻀﻠﻲ ‪،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬ﺗﻮس ‪.1376 ،‬‬
‫‪ .82‬ﻣﻮر ‪ ،‬اﺳﺘﻔﻦ ‪ ،‬دﻳﺒﺎﭼﻪ اي ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺮﺗﻀﻲ ﺛﺎﻗﺐ ﻓﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‬
‫‪ ،‬ﻗﻘﻨﻮس ‪.1376 ،‬‬
‫‪ .83‬ﻣﻈﻔﺮﻳﺎن ‪ ،‬وﻟﻲ اﷲ ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﺎﻣﻬﺎي ﮔﻴﺎﻫﺎن اﻳﺮان ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻌﺎﺻﺮ ‪،‬‬
‫‪.1377‬‬
‫‪ .84‬ﻣﻴﺮﻓﺨﺮاﻳﻲ ‪ ،‬ﻣﻬﺸﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﻔﺖ ﻫﺎت ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻓﺮوﻫﺮ ‪.1382 ،‬‬
‫‪ .85‬ﻣﻮﺳﻮي‪ ،‬ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻦ ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﻤﺪن ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﺷﻴﺮاز ‪.1382 ،‬‬
‫‪ .86‬ﻣﻮر ‪ ،‬اﺳﺘﻔﻦ ‪ ،‬دﻳﺒﺎﭼﻪ اي ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺮﺗﻀﻲ ﺛﺎﻗﺐ ﻓﺮ ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪،‬‬
‫ﻗﻘﻨﻮس ‪.1376،‬‬
‫‪ .87‬ﻣﻌﻴﻦ ‪،‬ﻣﺤﻤﺪ ‪،‬ﻳﺎد ﻧﺎﻣﻪ ﭘﻮر داوود ‪ ،‬ج‪1‬و‪ ، 2‬ﺗﻬﺮان ‪ ،‬اﺳﺎﻃﻴﺮ ‪. 1348 ،‬‬
‫‪ .88‬ﻧﻔﻴﺴﻲ ‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن اﻳﺮان ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪ ،‬ج ‪ ،1‬چ‪،1‬ﺗﻬﺮان ‪ ،‬اﺳﺎﻃﻴﺮ ‪،‬‬
‫‪. 1383‬‬
‫‪ .89‬وﻳﺪن ﮔﺮن ‪ ،‬ﮔﺌﻮ‪ . ،‬دﻳﻨﻬﺎي اﻳﺮان ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬آﮔﺎﻫﺎن‬
‫اﻳﺪه‪.1377 ،‬‬
‫‪ .90‬وﻫﻤﻦ ‪ ،‬ﻓﺮﻳﺪون ‪،‬واژه ﻧﺎﻣﻪ ارﺗﺎي وﻳﺮازﻧﺎﻣﻚ ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬ﺑﻲ ﻧﺎ ‪.1355 ،‬‬
‫‪ .91‬وﻳﺴﻬﻮﻓﺮ‪ ،‬ﻳﻮزف‪ ،‬اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن از ‪ 553‬ﭘﻴﺶ از ﻣﻴﻼد ﺗﺎ ‪ 153‬ﭘﺲ از‬
‫ﻣﻴﻼ د‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺮﺗﻀﻲ ﺛﺎﻗﺐ ﻓﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪،‬ﻗﻘﻨﻮس‪. 1385،‬‬
‫‪ .92‬ﻫﻴﻨﻠﺰ ‪،‬ﺟﺎن راﺳﻞ ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳﺎﺗﻴﺮ اﻳﺮان ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﺎﺟﻼن ﻓﺮﺧﻲ‪،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﺳﺎﺗﻴﺮ‬
‫‪. 1383 ،‬‬
‫‪ .93‬ﻳﺸﺖ ﻫﺎ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ وﺗﺼﺤﻴﺢ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﭘﻮر داوود ‪ ،‬ج ‪ ، 2-1‬ﺗﻬﺮان ‪ ،‬اﺳﺎﻃﻴﺮ ‪،‬‬
‫‪.1377‬‬
‫‪ .94‬ﻳﺎر ﺷﺎﻃﺮ ‪ ،‬اﺣﺴﺎن ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان از ﺳﻠﻮﻛﻴﺎن ﺗﺎ ﻓﺮوﭘﺎﺷﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪،‬‬
‫ﻗﺴﻤﺖ دوم ‪،‬ﭼﺎپ دوم ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﺴﻦ اﻧﻮﺷﻪ ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪،‬اﻣﻴﺮ ﻛﺒﻴﺮ ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﺳﻮم ‪1380 ،‬‬
‫‪.‬‬
‫‪ .95‬ﻳﺎدﮔﺎر زرﻳﺮان ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻳﺤﻴﻲ ﻣﺎﻫﻴﺎر ﻧﻮاﺑﻲ ‪،‬ﺗﻬﺮان ‪ ،‬اﺳﺎﻃﻴﺮ ‪.1378 ،‬‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻫﺎ‪:‬‬
‫‪ .1‬اﻗﺒﺎل آﺷﺘﻴﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﻋﺒﺎس‪ :‬اردﺷﻴﺮ ﺑﺎﺑﻜﺎن ﻣﻮﺳﺲ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ‬
‫اﻳﺮاﻧﺸﻬﺮ ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،1342 ،3‬ﺷﻤﺎره ‪ ،12‬ص‪. 52‬‬
‫‪ .2‬ﺑﺮوﻣﻨﺪ اﻋﻠﻢ ‪ ،‬ﻋﺒﺎس ‪ :‬ﻧﻘﺶ ﻛﺮﺗﻴﺮ در ﺗﺤﻮﻻت آﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺖ در ﻋﻬﺪ‬
‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪ ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮوغ وﺣﺪت ‪ ،‬ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ ‪،‬زﻣﺴﺘﺎن ‪ ، 1388‬ﺷﻤﺎره ‪، 18‬‬
‫ﺻﺺ ‪. 61 – 55‬‬
‫‪ .3‬ﭘﻴﺎده ﻛﻮﻫﺴﺎر ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ‪ :‬اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻋﺮوج در ﻣﻜﺎﺷﻔﺎت ﻣﺰداﻳﻲ ‪ ،‬ﻧﻴﻤﺴﺎﻟﻨﺎﻣﻪ‬

‫ﺗﺨﺼﺼﻲ ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ ادﻳﺎن ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﭘﻨﺠﻢ ‪ ،‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪، 1388‬ﺻﺺ ‪47 – 23‬‬
‫‪.‬‬
‫‪ .4‬ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻫﻤﺎﻳﻮن ‪ ،‬ﻧﺎﺻﺮ ‪ :‬آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن دوره‬
‫ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ ‪ ،‬ﺳﺎل اول‪ ،1368 ،‬ﺷﻤﺎره ﻳﻚ ‪ ،‬ص‪. 52‬‬
‫‪ .5‬ﺣﺴﻴﻨﻲ ‪ ،‬ﺗﻮﻓﻴﻖ ‪ :‬ﻛﺮﺗﻴﺮ و ﺳﻴﺎﺳﺖ دﻳﻨﻲ در اواﻳﻞ دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪ ،‬دو‬
‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺧﺮدﻧﺎﻣﻪ ‪،‬‬
‫‪ .6‬ﺷﻤﺎره‪ ،10‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪،1392‬ﺻﺺ‪. 20– 1‬‬
‫‪ .7‬رﺣﻴﻢ زاده ﺻﻔﻮي ‪ :‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﺎﺳﻲ اﻳﺮان در ﻋﻬﺪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﻣﻬﺮ ‪،‬‬
‫ﺷﻤﺎره ‪ ، 1313 ، 5‬ﺻﺺ ‪. 522 – 513‬‬
‫‪ .8‬ﺳﻌﻴﺪي ﻣﺪﻧﻲ ‪ ،‬ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻴﻦ ‪ :‬ﻧﻈﺎم ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ در رﻳﮓ ودا و اوﺳﺘﺎ ‪ ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي رﻓﺎه و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺟﺘﻤﺎﻳﻲ ‪ ، 1389،‬ﺷﻤﺎره ‪ ، 5‬ﺻﺺ ‪. 90 – 61‬‬
‫‪ .9‬ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﺳﻴﻤﺎ‪ :‬ﮔﻨﺎﻫﺎن زﻧﺎن در ارداوﻳﺮاف ﻧﺎﻣﻪ ‪،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ زن در ﺗﻮﺳﻌﻪ و‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ )ﭘﮋوﻫﺶ زﻧﺎن(‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ، 1384 ،13‬ص ‪. 143‬‬
‫‪ .10‬ﻣﺎﺣﻮزي ‪ ،‬ﻣﻬﺪي ‪ :‬ﺑﻦ ﻣﺎﻳﻪ ﺗﻔﻜﺮ ﺗﻮﺣﻴﺪي زرﺗﺸﺖ از ﺧﻼل ﮔﺎﺗﺎﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎي داﻧﺸﻜﺪه ادﺑﻴﺎت و ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ داﻧﺸﮕﺎه اﺻﻔﻬﺎن‪ ،‬ﺷﻤﺎره‬
‫‪ ،38،1383‬ﺻﺺ ‪. 62-49‬‬
‫ﻧﻈﺮي ‪ ،‬ﺟﻠﻴﻞ ‪ :‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻧﮕﺎه ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ و رﺳﺎﻟﻪ اﻟﻐﻔﺮان در‬ ‫‪ê١١‬‬
‫دﻧﻴﺎي ﭘﺲ از ﻣﺮگ ‪ ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ادﺑﻴﺎت ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ‪ ،‬ﺳﺎل دوم‪ ،1388 ،‬ﺷﻤﺎره ‪، 8‬‬
‫ﺻﺺ ‪. 211 – 195‬‬

Ebook9953 (WWW Takbook Com)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ebook9953 (WWW Takbook Com)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

‫ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‬

‫در ﺗﺮازوی ﻧﻘﺪ‬

‫ﻋﻠﻲ رﺑﻴﻊ زاده‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻧﻤﻮدارﻫﺎ ‪ ،‬ﺟﺪاول و ﭼﺎرت ﻫﺎ‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪:‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺤﺘﻮای ﺳﯿﺎﺳﯽ‬

‫دوره از ﺣﻴﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻄﺮح ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .2-1‬ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﻋﺼﺮ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ )ﺳﻴﺎﺳﺖ اﺗﺤﺎد دﻳﻦ و دوﻟﺖ (‬

‫‪ - 1‬ﻧﻘﻴﺐ زاده ‪ ،‬اﺣﻤﺪ ‪،‬درآﻣﺪي ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ص ‪165‬‬

‫‪ - 1‬ﺷﻮﺷﺘﺮي ‪ ،‬ﻋﺒﺎس ‪،‬اﻳﺮان ﻧﺎﻣﻪ ‪ ،‬ص ‪68‬‬

‫ﺟﻬﺎن را ﺑﻴﺎراﻳﺪ او ﺳﺮ ﺑﻪ ﺳﺮ – رﻫﺎﻧﺪ ﺑﻬﺎن را ﻫﻢ از درد ﺳﺮ‬

‫‪ - 1‬درﻳﺎﻳﻲ ‪ ،‬ﺗﻮرج ‪ ،‬ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺮﺗﻀﻲ ﺛﺎﻗﺐ ﻓﺮ ‪ ،‬ص ‪39‬‬

‫‪ .3-1‬رد ﭘﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻈﺎم ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪:‬‬

‫‪ - 1‬ﺷﻮﺷﺘﺮي ‪ ،‬ﻋﺒﺎس‪ ،‬اﻳﺮان ﻧﺎﻣﻪ ‪ ،‬ص ‪165‬‬

‫‪ - 1‬اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻛﻌﺒﻪ زرﺗﺸﺖ‬

‫‪ - 1‬اﺣﺘﻤﺎﻻ زﻣﺎن ﺧﺴﺮو اول‬

‫‪ .2-3-1‬ﻇﻬﻮر ﻛﻴﺶ ﻫﺎ و ادﻳﺎن ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در آﺳﺘﺎﻧﻪ ﻣﻌﺮاج ارداوﻳﺮاف‪:‬‬

‫‪ .3-3-1‬دﻳﻦ دوﻟﺘﻲ ‪:‬‬

‫‪ - 1‬ﻋﺮﻳﺎن ‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ‪ ،‬راﻫﻨﻤﺎي ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﻴﺎﻧﻪ ‪ ،‬ص ‪192‬‬

‫‪ .4-3-1‬ﻧﻮع و ﺷﻜﻞ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪:‬‬

‫‪ - 1‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ژاﻟﻪ آﻣﻮزﮔﺎر ‪،‬ص ‪.95‬‬

‫‪ .5-3-1‬ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺣﻮادث ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺤﺘﻮي ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪:‬‬

‫‪ - 1‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ژاﻟﻪ آﻣﻮزﮔﺎر ‪،‬ص ‪.55‬‬

‫‪. 4-1‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻓﺼﻞ ﻧﺨﺴﺖ ‪:‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪:‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺤﺘﻮای اﻗﺘﺼﺎدی‬

‫‪ .2-2‬ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي اﻳﺮان در دوره ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪:‬‬

‫‪ - 1‬درﻳﺎﻳﻲ ‪ ،‬ﺗﻮرج ‪،‬ﺗﺎرﻳﺦ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺮﺗﻀﻲ ﺛﺎﻗﺐ ﻓﺮ ‪ ،‬ص‪. 46‬‬

‫‪ - 1‬ﭘﻴﺮ ﻧﻴﺎ ‪ ،‬ﺣﺴﻦ ‪،‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ج ‪، 4‬ص ‪2871‬‬

‫‪ .3-2‬رد ﭘﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎرﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﻣﺸﺎﻏﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪:‬‬

‫‪ - 1‬ﺷﻴﭙﻤﺎن ‪ ،‬ﻛﻼوس ‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺎﺳﺎﻧﻴﺎن ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﻴﻜﺎووس ﺟﻬﺎﻧﺪاري ‪ ،‬ص‪150‬‬

‫‪ - 1‬ﻳﺸﺖ ﻫﺎ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﭘﻮرداوود ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول ‪ ،‬ص ‪469‬‬

‫‪ - 1‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ژاﻟﻪ آﻣﻮزﮔﺎر ‪ ،‬ص ‪60‬‬

‫‪ - 1‬ﻣﻴﻨﻮي ﺧﺮد ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ رﺣﻴﻢ ﻋﻔﻴﻔﻲ‪ ،‬ص ‪29‬‬

‫‪ - 1‬درﻳﺎﻳﻲ ‪ ،‬ﺗﻮرج ‪،‬ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺮﺗﻀﻲ ﺛﺎﻗﺐ ﻓﺮ ‪،‬ص‪112‬‬

‫‪ - 1‬ﻛﺘﺎب ﻫﺸﺘﻢ ‪،‬ﻓﺼﻞ ‪38‬‬

‫‪ . 4-2‬ﻛﺎرﻛﺮد اﻗﺘﺼﺎدي وﻣﺬﻫﺒﻲ دﺳﺖ ﺳﺎزه ﻫﺎي ﻳﺎد ﺷﺪه در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪:‬‬

‫‪ - 1‬درﻳﺎﻳﻲ ‪ ،‬ﺗﻮرج ‪،‬ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺮﺗﻀﻲ ﺛﺎﻗﺐ ﻓﺮ ‪ ،‬ص ‪111‬‬

‫‪ - 1‬ﺳﻠﻴﻢ ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺒﻲ‪،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان زﻣﻴﻦ ‪ ،‬ص ‪78‬‬

‫‪ - 1‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ژاﻟﻪ آﻣﻮزﮔﺎر ‪ ،‬ص‪95‬‬

‫‪ - 1‬ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ژاﻟﻪ آﻣﻮزﮔﺎر ‪ ،‬ص‪59‬‬

‫‪ - 1‬ﺳﻠﻴﻢ ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺒﻲ‪،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﻤﺪن و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان زﻣﻴﻦ ‪ ،‬ص ‪77‬‬

‫‪ - 1‬ﺷﻌﺒﺎﻧﻲ‪ ،‬رﺿﺎ‪،‬ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺗﺎرﻳﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﺮان‪،‬ص‪106‬‬

‫ﺳﺎزﻧﺪ و دوﻏﻢ را ﺑﺮاي ﻛﺎخ ﺷﺎﻫﺎن ﻛﺸﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺿﺤﺎك ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬

‫» ﻓﺮاوان ﻧﺒﻮد آن زﻣﺎن ﭘﺮورش – ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﻮد از ﻛﺸﺘﻨﻴﻬﺎ ﺧﻮرش‬

‫‪ - 1‬ﻓﺮدوﺳﻲ ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ‪ ،‬ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ‪،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ ژول ﻣﻮل ‪،‬ص ‪.12‬‬

‫‪ - 1‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻜﻮﻫﺶ ﮔﻮﺷﺘﺨﻮاري‬

‫ﭘﺮﻧﺪﮔﺎﻧﻲ را ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ :‬ﻃﺎووس ‪ ،‬ﻗﺮﻗﺎول ‪ ،‬ﻛﺒﻚ اﻧﺠﻴﺮ ‪،‬ﺗﺬرو ‪،‬ﺗﻴﻬﻮ‪،‬ﺳﭙﻴﺪ دﻧﺐ‪،‬ﺳﺮﺧﭙﺮك‪،‬ﭼﻜﺎوك‬

‫‪ - 1‬آﺳﺎﻧﺎ ‪ ،‬ﺟﺎﻣﺎﺳﺐ ﺟﻲ ‪ ،‬ﻣﺘﻮن ﭘﻬﻠﻮي ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﻋﺮﻳﺎن ‪،‬ص‪73‬‬

‫ﺑﺎده ﺑﺎزرﻧﮕﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ - 1‬ﻣﻴﻨﻮي ﺧﺮد ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ اﺣﻤﺪ ﺗﻔﻀﻠﻲ ‪ ،‬ﺻﺺ‪39-37‬‬

‫ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ از ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ در اﻳﻦ ﺟﺸﻦ ﺧﻮدداري ﻛﺮد ‪.‬‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي ‪:‬‬

‫ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ در ﻣﺮاﺳﻢ وﻓﺎت ﻣﺘﻮﻓﻲ ﺗﺎ ﺳﻪ روز ﻣﻤﻨﻮع ﺑﻮد ‪.‬‬

‫‪ - 1‬ﻫﻔﺖ ﭼﻴﺪﻧﻲ ﺧﻮراﻛﻲ‬

‫‪" ،‬ﻣ‪‬ﻴﺰَد"‪" ، 4‬ﺗﺒﺮزد"‪ 5‬و "ﺑﺮﻓﻴﻨﻪ"‪. 6‬‬

‫‪ .2-5-2‬ردﭘﺎي ﺧﻮراك ﻫﺎي راﻳﺞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در ارداوﻳﺮاﻓﻨﺎﻣﻪ‬

‫‪ .1- 2-5-2‬ﻣﻲ و ﻣﻨﮓ ﮔﺸﺘﺎﺳﺒﻲ‬

‫‪ - 1‬ﻋﻔﻴﻔﻲ ‪ ،‬رﺣﻴﻢ‪ ،‬اﺳﺎﻃﻴﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان ‪ ،‬ص ‪622‬‬

‫ﻫﻮم در ﮔﻴﺎه ﺷﻨﺎﺳﻲ ﭼﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ دارد ؟‬

‫‪ - 1‬ﮔﺎﺗﺎﻫﺎ ‪،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﺴﻴﻦ وﺣﻴﺪي ‪ ،‬ص ‪168‬‬

‫‪ -‬ارﻣﻚ ﻣﻴﺎﻧﻪ‪ –11‬ارﻣﻚ رﻧﮕﺎرﻧﮓ ﻳﺎ ارﻣﻚ ﻛﺒﻴﺮ‬ ‫‪10‬‬

‫در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺷﺶ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺗﺮ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬

‫‪ 2000‬ﻣﺘﺮ ﻣﻲ روﻳﺪ و رﻳﺶ ﺑﺰي ﻧﺎم دارد ‪.‬‬