‫حیدری وجودی‪ ،‬فراتر از یک شاعر‬

‫( به مناسبت نخستین سالروز درگذشت حیدری وجودی)‬

‫امروز حدود یکسال از درگذش(ت شخص(یت فرزان(ه؛ دانش((مند پرهیزگ(ار‪ ،‬ع(ارف وارس(ته‪ ،‬موالن((ا و بی(دل ش(ناس بی ب(دیل‪،‬‬
‫ب واال مق((امی میگ((ذرد ک((ه ح((دو ِد هش((تاد و یکس((ال قب((ل دامن(ه ه((ای هن((دوکش‬
‫افتخار افغانستان و جهان اسالم؛ شاعر و ادی ِ‬
‫وقف ایمانداری عارفانه و خدمتگذاری صادقانه به مردمش نمود ‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫افتخار میالد مبارکش را داشت و همه عمرش را‬

‫ت ط((رز دی((د و جه((ان‬‫اولین و مهمترین نکته برای شناخت واقعی نجم العرفا ‪،‬غالم حیدر متخلص به حیدری وج((ودی ش((ناخ ِ‬
‫بینی اوست‪ ،‬زیرا گفتار و نوشتار یک انسان بصورت نظم‪ ،‬نثر‪ ،‬ساده یا هر ق((الب دیگ((ری ک((ه باش((د‪ ،‬مای((ه از جه((ان بی((نی‪،‬‬
‫عقاید‪ ،‬فلسفه و ایدیولوژی یی میگیرد که نویسنده یا گوینده آنرا انتخاب نموده و به آن تعلق دارد‪.‬‬

‫بزرگی حیدری وجودی در افکار و اندیشه های ن((اب اس((المی اش اس((ت‪ ،‬ک((ه اس((اس آن((را ه((دایات ق((رآنی و ارش((ادات نب((وی‬
‫پیامبر اکرم (ص) تشکیل میدهد‪.‬‬

‫او قبل از آنکه یک شاعر و ادیب باشد‪ ،‬یک خودشناس ویک خدا شناس بوده است‪ ،‬زیرا سراس((ر اش((عار و آث((ار اش قص((ه‬
‫ی عشق است و افسانه ی درد و جدایی؛ و هنگامه ایست پایان ناپذیر از عجز و فروتنی‪ ،‬بیزاری از وابس((تگی ب((ه غ((یر هللا‬
‫و آئینه کشف اسرار عالم سفلی و علیا !‬

‫به قول خودش‪:‬‬

‫این شعر نیست نعره مستانه من است‬

‫فریاد و شیون دل دیوانه من است‬

‫یا‬
‫بر معنی و لفظش نرسیدیم ز غفلت‬

‫اسرار دو عالم همه در دفتر ما بود‬

‫حیدری وجودی با جهان بینی توحی(دی اش‪ ،‬انس(ان فاق(د بینش معن(وی را ک(ور و بی بص(ر خوان(ده اس(ت و مش(کل اک(ثریت‬
‫انسانهای زمان مارا مشکل عقیدتی یا به قول خودش پرده ی گمانی میداند که دیده ی یقین مارا پوشانیده است‪:‬‬

‫چشم معنی نظری نیست که میپرسیدم‬

‫صورتی کو که در او جوهر معنای تو نیست‬

‫ویا‬

‫دیده ی یقین ما پرده ی گمان دارد‬

‫در قلمرو هستی ورنه بی حجابی تو‬

‫س( ِه ْم َحت َّٰى يَتَبَيَّنَ لَ ُه ْم أَنَّهُ‬

‫(اق َوفِي أَنفُ ِ‬
‫سنُ ِري ِه ْم آيَاتِنَا فِي اآْل فَ( ِ‬
‫نجم العرفا مانند سایر عرفای بزرگ و با تمسک به آیه شریفه ی ( َ‬
‫ا ْل َحقُّ) ؛ تقرب به خداوند (ج) را بر مبنای سیر آفاقی و انفسی دانسته و دنیا و ما فیها را به مثابه ی نمایشگاهی میدان((د ت((ا‬
‫انسان دیده ی بصیرت گشوده و تجلی جمال و کمال و جال ِل پروردگارش را به دی((ده ی حقیقت بین و مع((نی آش((نای خ((ویش‬
‫در آن ببیند و هرچه بیشتر به خالق خویش تقرب حاصل نماید ‪.‬‬

‫چنانچه میفرماید‪:‬‬

‫گر نباشد جوهر حسن تو منظو ِر نظر‬

‫نیست جانا عارض گل در گلستان دیدنی‬

‫گر بود چشم حقیقت بین و معنی آشنا‬

‫هست در یک قطره دریای خروشان دیدنی‬

‫ش(عوبًا َوقَبائِ( َل لِتَع( َ‬

‫(ارفوا ۚ إِنَّ‬ ‫اس إِنّا َخلَقنا ُكم ِمن َذ َك ٍر َوأُ ٰ‬
‫نثى َو َج َعلن((ا ُكم ُ‬ ‫حیدری وجودی با آگاهی کامل از آیه مبارکه (يا أَيُّ َها النّ ُ‬
‫كر َم ُكم ِعن َد هَّللا ِ أَتقا ُكم ) خود را مربوط به یک کشور و یک مردم نداسته بلکه مربوط به همه جا و همگان میدانست‪.‬‬ ‫أَ َ‬

‫همه انسانها را باهم برابر و برادر دانسته و معیار برتری را فقط و فقط در تقوا و نیکوکاری میدید و بس‪:‬‬

‫هزار شکر که از دام رنگ آزادم‬

‫کشید عشق مرا از حصار مذهبها‬

‫یا‬

‫جای برادری و زمان برابریست‬

‫معیار برتری به جهانست حسن کار‬

‫کلمه «شاعر» هرقدر بزرگ هم باشد؛ به تنهایی برای شناخت کامل حیدری وجودی ک((افی نیس((ت؛ زی((را مع((رف اص((لی نجم‬
‫العرفا ؛ افکار و معتقدات الهی و ربانی اوست که از سرچشمه ی خودشناسی و خداشناسی اش آب میخورد‪ ،‬نه تنها از ن((ام‬
‫خشک شاعر‪.‬‬

‫خودش گفته است‪:‬‬

‫با تحیر میگشایم دیده بر دیوان خویش‬

‫چون بود آئینه ی دیدار تو آثار من‬

‫و یا‬

‫دوران بدور خود بگرداند هر نفس‬

‫روزیکه آدمی بخودش آشنا شود‬

‫دنیا در جهان بینی مر ِد بزرگ حیدری وجودی؛ مکا ِن امتحان بشر و دا ِر آزمون بوده و انسان به اکتُ((ر ی((ا ب((ازیگری میمان((د‬
‫که صحنه های مختلف زندگی خویش را در حاالت‪ ،‬زمان و مکانهای مختلف؛ ج(وانی و پ(یری‪ ،‬دارایی و ن(اداری‪ ،‬ق(درت و‬
‫ناتوانی‪ ،‬مریضی و صحتمندی و امثال اینها که در اشعارش به " رنگ های فریبای زندگی" تعب((یر ش((ده ان((د یکی پی دیگ((ر‬
‫میگذراند و در اخیر کامیابا ِن این امتحان کسانی خواهند بود که به قول وجودی " انتباه" گرفته و تعین جهت خویش را در‬
‫قول وعمل از مخلوق (دنیا و ما فیها) بسوی خالق و موالی خویش نمایند‪:‬‬

‫دیدیم رنگهای فریبای زندگی‬

‫افسوس حیدری نگرفتیم انتباه‬

‫یا‬

‫چه صحنه ها که ندیدم بعمر کوته خویش‬

‫که عاقبت من ازین دار آزمون رفتم‬

‫شاعر عارف ‪ ،‬حیدری وجودی در مقابل اوضاع و احوال سیاسی‪ -‬اجتماعی جامعه یی که در آن میزیست بی توجه نب((وده و‬
‫نظریات خویش را در موارد خیلی عمده و اساسی با صراحت لهجه در قالب اشعار زیبایش بیان نموده است‪.‬‬

‫از دید او آزادی مهمترین اصل زندگی بشر بوده و ملت هایی که ازین نعمت بزرگ محروم‪ ،‬یا بصورت کام((ل و واقعی از آن‬
‫برخوردار نباشند‪ ،‬اصالً به معنی واقعی زنده نبوده و محکوم به نابودی هستند‪:‬‬

‫اصل حیات نیست جز آزاد زیستن‬

‫محکوم غیر را نبود زندگی شعار‬

‫در ایدیولوژی حیدری وجودی؛ دوری ملت ها از فرهنگ‪ ،‬معتقدات‪ ،‬آداب و رسوم پسندیده خود شان باعث میشود تا زمینه‬
‫برای نفوذ فرهنگی و اعتقادی سایر ملت ها مهیا شود‪.‬‬

‫این (بی فرهنگی ها) زمینه را برای زهر افگنی و سم پاشی اس(تعمار و اس(تثمار مهی(ا س(اخته و پدی(ده ه(ای ش(وم مت(ذکره‬
‫همچون اژدهای گرسنه ملت های مظلوم ‪ ،‬مستعمره و مستثمره را خوار‪ ،‬زار و ذلیل نموده و تا وقتیکه ب((ه س((رحد ن((ابودی‬
‫و فنا نکشانند آرام نمیگیرند‪.‬‬

‫چنانچه میفرماید‪:‬‬

‫وای آن قومیکه بی فرهنگ شد‬

‫زنده ی او زندگی را ننگ شد‬

‫زهر استعمار زارش میکند‬

‫قهر استثمار خوارش میکند‬

‫آتش سوزان این دو اژدها‬

‫عاقبت سازد وجودش را فنا‬

‫اندیشه ی دانشمند رسالتمند‪ ،‬حیدری وجودی در داخل مرزهای افغانستان و حتی سایر کشورهای( فارس(ی زب(ان نگنجی(ده و‬
‫پهنای فکرش از زمین تا آسمان را در بردارد و اگر هر بیت او به هر زبان دیگری ترجمه شود گویندگان همان زبان را ب((ه‬
‫دنیایی رهنمون میشود که سبب هدایت ‪ ،‬سعادت و رستگاری شان در دنیا و آخرت میگردد‪.‬‬

‫حیدری وجودی دلیل عمده ی جنگ و نا آرامی‪ ،‬ظلم و بی عدالتی‪ ،‬حق تلفی ها‪ ،‬فقر و گرس(نه گی و در ُک(ل هم(ه ب(دبختی و‬
‫نابسامانی های موجود در جهان امروزی را زاده ی خود خواهی ها و تکب ِر اف((را ِد قدرتمن((د در مقیاس((های کوچ((ک و ب((زرگ‬
‫ملی و بین المللی دانسته میفرماید‪:‬‬

‫بشر ای دشمن آرامی خویش‬

‫هوسها پخته یی از خامی خویش‬

‫ز خودخواهی بدانشگاه هستی‬

‫شدی انگیزه ی ناکامی خویش‬

‫ویا‬

‫ایکاش که در روی جهان جنگ نمیبود‬

‫در کارگه شیشه گران سنگ نمیبود‬

‫دنیا همه راحتکده میگشت بشر را‬

‫گر فتنه و خودخواهی و نیرنگ نمیبود‬

‫جنگ است جنگ فته و خودخواهی بشر‬

‫یارب نگهدار جهان در حصار صلح‬

‫در اخیر بای((د گفت ک((ه حی((دری وج((ودی شخص(یت چن((د بُع((دی یی هس((ت ک((ه ه((رکس او را ب(ه ق((د ِر فهم‪ ،‬دانش و بینش خ((ود‬
‫میشناسد‪ ،‬نه آنچنانی که هست؛ رمز عظمت و محبوبیت حیدری وجودی را باید در فکرش و در مفاهیم واالیی که اش((عار و‬
‫نوشته هایش انعکاس دهنده آنست جستجو کرد؛ نه فقط در وزن و قافیه های خشک ظاهری اشعارش!‬

‫‪#‬الهام الدین سادات‬