1

Mašinski fakultet Univerziteta u Beogradu

Katedra za termotehniku

Uputstvo za izradu projektnog zadatka iz predmeta Osnove tehnike grejanja

- Proračun potrebne količine toplote za grejanje po prostorijama -

1.1 DEFINICIJA, PODELA I SADRŽAJ PROJEKTA

Pojam projekat je tačno definisan i vodi poreklo od grčke reči ''projektus'', što znači plan, nacrt,
predlog, skica ili namera. Čovek koji izrađuje planove ili nacrte je, prema tome, projektant. Ukratko rečeno,
projektovanje bi mogli definisati kao fazu u izgradnji jednog objekta. Iako se projekti u oblasti mašinstva, kao
najšire i najraznovrsnije grane tehnike, veoma razlikuju, forma svakog glavnog mašinskog projekta bi trebalo
da bude ista. Ovde je bitno naglasiti činjenicu da između projekta i konstrukcije, odnosno projektovanja i
konstruisanja, postoji velika razlika. Projekti predstavljaju zbir znanja i tehničkih podataka kao dokumenti koji
podležu određenim zakonskim aktima, i služe kao podloge za donošenje odluka, izgradnju i puštanje u rad
odnosno pogon. Sa druge strane, konstrukcije takođe predstavljaju zbir znanja i tehničkih podataka, koje ne
podležu zakonskim aktima u opštem smislu, već prevashodno standardima i normama kvaliteta i materijala.
Sve vrste projekata možemo podeliti u pet grupa, i to na: generalni projekat, idejni projekat, glavni
projekat, izvođački projekat i projekat izvedenog stanja. Mašinski projekti mogu se podeliti u tri osnovne grupe,
i to na: projekte ugradnje opreme, mašinske projekte energetskih objekata i postrojenja i projekte mašinskih
instalacija i uređaja.
Svaki glavni mašinski projekat treba da sadrži:
1. naslovnu stranu sa sadržajem
2. opšti deo
3. projektni zadatak
4. tehnički opis i obrazloženje
5. opšte i tehničke uslove
6. prilog o primenjenim merama zaštite na radu i zaštite od požara
7. potrebne proračune
8. specifikaciju materijala
9. predmer i predračun radova
10. spisak korišćene literature i tehničke regulative
11. grafičku dokumentaciju.

Tokom izrade projekta postrojenja za centralno grejanje objekta datog na priloženom crtežu, u okviru
predmeta Osnove tehnike grejanja, biće urađeni potrebni proračuni i potrebna grafička dokumentacija prema
projektnom zadatku. Prema tome, sadržaj projekta će biti adekvatan sadržaju projektnog zadatka.

Uputstvo za izradu projektnog zadatka iz predmeta Osnove tehnike grejanja – Proračun potrebne količine toplote za
grejanje po prostorijama
 2

1.2 DEFINISANJE OSNOVNIH PODATAKA ZA PRORAČUN

Pre prelaska na sam proračun, potrebno je uraditi sledeće:

1. Odrediti koeficijente prolaza toplote za spoljne zidove. Dobijenu vrednost za debljinu termoizolacionog
sloja zaokružiti na veći ceo broj (srandardno: 3, 5, 8 i 10, 12, 15, 20 cm). Na osnovu usvojene debljine
termoizolacionog sloja i datog sastava zida, potrebno je odrediti i usvojiti stvarni koeficijent prolaza
toplote za dati spoljni zid. Materijal od koga su izgrađeni spoljni zidovi i termoizolacija definisani su u
okviru projektnog zadatka a strukture spoljnjih zidova su date u prilogu. Koeficijent prolaza toplote – U
se računa prema obrascu
1
U [W/m2K]
1  1 1
 i  
u i   s
gde su
αu – unutrašnji koeficijent prelaza toplote [W/m2K], tabela 3.1 (izvodi sa predavanja)
2
αs – spoljnji koeficijent prelaza toplote [W/m K] , tabela 3.1 (izvodi sa predavanja)
2
Tabela 3.1 Koeficijenti prelaženja toplote  (W/m K)
Za zidove i unutrašnje prozore, kao i za podove i tavanice pri
8
Unutrašnji koeficient prelazu toplote odozdo naviše
prelaza toplote Za podove i tavanice pri prelazu toplote odozgo naniže 6
Za spoljne prozore 12
Spoljni koeficijent Pri srednjoj brzini vetra 25
prelaza toplote Za slučaj dodatnih visećih fasada, kao i za ravan krov 11

λi – koeficijent provođenja toplote i – tog sloja [W/mK] , Dodatak 2.

δi – debljina i – tog sloja [m]

2. Odrediti ili usvojiti koeficijente prolaza toplote za sve unutrašnje zidove (tabela 5.VII, str.95.
udžbenika), podove i tavanice (tabela 5.VI, str.94. udžbenika). Kod podova voditi računa da li je pod
topao (npr. parket) ili hladan (npr. keramičke pločice) kao i da li se razmena toplote vrši odozdo
nagore ili obrnuto;

Uputstvo za izradu projektnog zadatka iz predmeta Osnove tehnike grejanja – Proračun potrebne količine toplote za
grejanje po prostorijama
 3

Uputstvo za izradu projektnog zadatka iz predmeta Osnove tehnike grejanja – Proračun potrebne količine toplote za
grejanje po prostorijama
 4

Uputstvo za izradu projektnog zadatka iz predmeta Osnove tehnike grejanja – Proračun potrebne količine toplote za
grejanje po prostorijama
 5

3. Usvojiti koeficijente prolaza toplote za sve prozore i vrata (tabela 5.V, str.93. udžbenika). Za usvojene
3 2/3
spoljnje prozore i spoljnja vrata usvojiti koeficijent propustljivosti procepa a [m /mhPa ];

Uputstvo za izradu projektnog zadatka iz predmeta Osnove tehnike grejanja – Proračun potrebne količine toplote za
grejanje po prostorijama
 6
4. Usvojiti vrstu materijala krova i koeficijent prolaza toplote za krov (tabela 5.IV, str.92. udžbenika);

5. Usvojiti unutrašnje projektne temperature tavana i negrejanjih prostorija i kotlarnice u podrumu (u

skladu sa vrednostima datim u izvodima sa predavanja);

Uputstvo za izradu projektnog zadatka iz predmeta Osnove tehnike grejanja – Proračun potrebne količine toplote za
grejanje po prostorijama
 7
6. Usvojiti vrednost spoljne projektne temperature za lokaciju datu u projektnom zadatku (tabela 5. X,
str.101. udžbenika);

Uputstvo za izradu projektnog zadatka iz predmeta Osnove tehnike grejanja – Proračun potrebne količine toplote za
grejanje po prostorijama
 8
7. Usvojiti unutrašnje projektne temperature grejanih prostorija, zavisno od vrste objekta i namene
prostorije (u skladu sa preporukama datim u izvodima sa predavanja). Unutrašnju projektnu
o
temperaturu stepeništa usvojiti u zavisnosti od spoljne projektne temperature (tu = 15 C za spoljnu
projektnu temperaturu ts ≥ -8 C odnosno tu = 12 C za spoljnu projektnu temperaturu ts < -8 oC);
o o

8. Odrediti vrednost unutrašnje projektne temperature za negrejanje prostorije prema nameni (ostave, ...)
na osnovu toplotnog bilansa prema obrascu (zaokružiti na prvi manji ceo broj)

 (k  F )  t   (k  F )  t   a  l   R  H t
u u s s s s
tx  u s
[oC]
 (k  F )   (k  F )   a  l   R  H
u
u
s
s s

gde su

 (k  F )
u
u - suma proizvoda kF za površine koje negrejanu prostoriju odvajaju od unutrašnjeg

vazduha;

 (k  F )
s
s - suma proizvoda kF za površine koje negrejanu prostoriju odvajaju od spoljnjeg

vazduha;
2/3 3
9. Usvojiti karakteristiku zgrade H [Wh Pa /m K] i prostorije R(tabela 4.3 i 4.4 – izvodi sa predavanja);

Tabela 4.3 Karakteristika prostorije R

Prozori Unutrašnja vrata As/Au R
Drveni prozori i prozori od nezaptivena <3
veštačkih materijala zaptivena < 1,5
0,9
nezaptivena <6
Čelilni i metalni prozori
zaptivena < 2,5
Drveni prozori i prozori od nezaptivena od 3 do 9
veštačkih materijala zaptivena od 1,5 do 3
0,7
nezaptivena od 6 do 20
Čelilni i metalni prozori
zaptivena od 2,5 do 6
2/3 3
Tabela 4.4 Karakteristika zgrade H WhPa /m K
H WhPa2/3/m3K
Predeo Položaj zgrade Pojedinačne
Blokovska gradnja
zgrade
Zaklonjen 1,28 1,81
Normalni
Otvoren 2,18 3,09
predeli
Izrazito otvoren 3,19 4,47
Zaklonjen 2,18 3,09
Vetroviti predeli Otvoren 3,19 4,47
Izrazito otvoren 4,36 6,01
10. Usvojiti vreme rada postrojenja i dodatke Z (tabela 4.1 i 4.2 – izvodi sa predavanja);

Tabela 4.1 Vrednosti dodatka ZD

Za kD (W/m2K) < 0,35 0,35-0,80 0,80-0,75 > 1,75
1. Neprekidan rad sa ograničenjima u
0,07 0,07 0,07 0,07
grejanju noću
2. Prekid rada 9-12 h dnevno 0,20 0,15 0,15 0,15
3. Prekid rada 12-16 h dnevno 0,30 0,25 0,20 0,15
Tabela 4.2 Vrednosti dodatka ZS
Orijentacija ZS (-)
Jug, Jugo-istok, Jugo-zapad -0,05
Istok, Zapad 0
Sever, Severo-istok, Severo-zapad +0,05

Uputstvo za izradu projektnog zadatka iz predmeta Osnove tehnike grejanja – Proračun potrebne količine toplote za
grejanje po prostorijama
 9

11. Napraviti pregled svih izračunatih i usvojenih vrednosti sa obrazloženjem; Obavezno dati tabelu sa
pregledom svih koeficijenata prolaženja toplote.
12. Na radnim osnovama obeležiti sve prostorije rednim brojem i upisati u svaku prostoriju njenu
unutrašnju projektnu temperaturu - tu, bez obzira da li se prostorija greje ili ne. U svaku prostoriju je
potrebno upisati njenu namenu. Na osnovama upisati stranu sveta;
13. Odrediti prostoriju u podrumu dovoljne veličine za kotlarnicu, koja ima noseći i spoljni zid i po
mogućnosti da je u sredini objekta.

1.3 PRORAČUN POTREBNE KOLIČINE TOPLOTE ZA GREJANJE PO PROSTORIJAMA

Proračun potrebne količine toplote za grejanje po prostorijama odnosno, proračun toplotnih gubitaka,
baziran je na DIN-u 4701 iz 1959. godine. Toplotni gubici jedne zgrade predstavljaju karakteristiku zgrade i
služe kao osnov za proračun postrojenja za grejanje. Pri proračunu se polazi od pretpostavke da se prostorija
za koju se vrši proračun nalazi u stacionarnom stanju, odnosno da su sve merodavne veličine ustaljene. Ove
pretpostavke podrazumevaju da je temperatura vazduha u prostoriji ustaljena u vremenu ali i da je ista u svim
delovima prostorije. Takođe, ova pretpostavka podrazumeva da je temperatura vazduha izvan prostora
ustaljena po omotaču prostorije. Na osnovu ovih pretpostavki, za proračun gubitaka toplote se koristi obrazac
za jednodimenzionalan prolaz toplote u stacionarnim uslovima.
Potrebna količina toplote za grejanje jedne zgrade Q G se izračunava kao zbir tzv. transmisionih
gubitaka QT i infiltracione Q INF količine toplote:
QG = QT + QINF [W]
Transmisioni gubici toplote QT nastaju u određenoj prostoriji prolazom (transmisijom) toplote kroz
površine koje omeđuju i razdvajaju prostoriju od prostora koji ima drugu vrednost temperature. Kako bi se
uzele u obzir specifičnosti grejanog prostora, izvršene su i određene korekcije transmisionih gubitaka toplote
tzv. dodacima. Na osnovu toga, potrebna količina toplote za nadoknađivanje transmisionih gubitaka QT se
računa prema obrascima:
n
Qo   k i  Fi  t u  t i  [W]
i 1

QT  Qo  1  Z S  Z D  [W],
gde je
Qo - količina toplote koja prostorija transmisijom gubi kroz određene površine [W];
ki - koeficijent prolaza toplote kroz površinu ''i'' [W/m2K];
Fi - povšina (zida, prozora, vrata, poda, tavanice) kroz koju prolazi toplota. Visina zidova
podrazumeva rastojanje od poda do poda [m2];
o
tu - unutrašnja projektna temperatura [ C];
ti - spoljna projektna temperatura ako posmatrana površina razdvaja prostoriju od spoljne sredine ili
o
temperatura susedne prostorije, ako površina F razdvaja dve prostorije [ C];
ZS - dodatak – korektura za uticaj orijentacije prostorije prema stranama sveta (tabela 5.XIV, strana
105. udžbenika). Za položaj jedne prostorije merodavna je orijentacija spoljnjeg zida, kod
prostorija sa jednim spoljnim zidom. Za prostorije sa dva spoljnja zida važna je orijentacija ugla
prostorije, a ako ima tri ili četiri spoljnja zida, uzima se maksimalni dodatak.
ZD - dodatak za zagrevanje prostorija posle prekida u grejanju Zu, kao i za neutralisanje uticaja hladnih
spoljnih zidova Za (ZD = Zu + Za) (tabela 5.XII, strana 104. udžbenika). Ova vrednost se bira u
zavisnosti od prekida rada postrojenja i srednje vrednosti koeficijenta prolaza toplote prostorije k D
koja se računa preko obrasca:

Qo
kD  [W/m2K];
F  t u  t s 
F - ukupna unutrašnja površina prostorije: zbir svih spoljnih zidova sa prozorima, svi unutrašnji zidovi
sa vratima, pod i plafon, bez obzira da li kroz neku od ovih prostorija nema razmene toplote
(drugim rečima, celokupni omotač prostorije). I u ovom slučaju se kao visina zidova uzima
2
odstojanje od poda do poda [m ];
Uputstvo za izradu projektnog zadatka iz predmeta Osnove tehnike grejanja – Proračun potrebne količine toplote za
grejanje po prostorijama
 10
o
(tu - ts) - razlika između unutrašnje i spoljne projektne temperature [ C];

Usled razlike pritisaka između spoljne okoline i prostorije dolazi do prodora spoljnjeg vazduha u
prostoriju. Količina spoljnjeg vazduha koji prodire u prostoriju zavisi od veličine procepa prozora i vrata, kao i
od razlike pritisaka sa obe strane prostorije. Ovo su osobenosti svake prostorije i uzimaju se u obzir preko
karakteristike prostorije R. Za praktične proračune i stambene zgrade uobičajene gradnje ova vrednost se
bitno ne menja. Stoga se određuje tabelarno u zavisnosti od vrste vrata i prozora i odnosa površina elemenata
kroz čije procepe vazduh struji u prostoriju Fs i elemenata kroz koji vazduh struji iz prostorije Fu (Fs / Fu). Drugi
bitan uticaj na količinu spoljnjeg vazduha koja prodire u prostoriju je jačina vetra koja zavisi od vetrovitosti
predela, položaja zgrade i vrste gradnje. Ovaj uticaj se uzima u obzir preko karakteristike zgrade H.
Izračunavanje potrebne količine toplote za zagrevanje vazduha koji prodire pod dejstvom vetra Q INF, vrši se
prema obrascu:
Q INF   a  l s  R  H  t u  t s   Z E [W],
gde je
3 2/3
a - propustljivost procepa (tabela 5.XVI, strana 108. udžbenika) [m /mhPa ]. Propustljivost procepa
predstavlja količinu vazduha koja u vremenu od 1 h prodire kroz procep dužine 1 m, pri razlici
pritisaka od 1 Pa;
l - dužina procepa [m] (pogledati prilog);
R - karakteristika prostorije (tabela 5.XVIII, strana 109. udžbenika);
2/3/ 3
H - karakteristika zgrade (tabela 5.XIX, strana 110. udžbenika) [Wh Pa m K];
ZE - dodatak za prozore koji se nalaze na uglu dva spoljna zida ZE = 1,2. U svim drugim slučajevima je
ZE = 1,0;
Σ(a∙l)s - predstavlja zbir proizvoda dužine svih procepa, koji se uzimaju u obzir i njihovih propustljivosti. U
slučaju da se prozori nalaze u naspramnim zidovima, uzimaju se prozori sa većom
propustljivošću. Ukoliko su prozori u dva susedna zida, onda se oba prozora obuhvataju
proračunom; spoljna vrata se računaju kao prozori.

1.4 PRAKTIČNI PRIMER PRORAČUNA

Proračun potrebne količine toplote za grejanje po prostorijama se izvodi tabelarno (pogledati tabelu u
prilogu). Proračun treba da bude razumljiv i treba ga raditi po redosledu po kom su označene prostorije.
Označavanje prostorija se najčešće vrši tako da prvi broj predstavlja oznaku etaže a drugi broj predstavlja
oznaku prostorije na etaži (npr. 1.25 – predstavlju prostoriju broj 25 na prvom spratu). Prihvatljiv je i svaki
drugi logičan način označavanja prostorija koji omogućava lako i razumljivo praćenje proračuna i crteža.
Stepenište i ulazni deo u zgradu potrebno je pregradnim zidom i vratima odvojiti od podruma i tavana.
Nakon definisanja svih potrebnih, prethodno navedenih polaznih parametara, formira se pregled
usvojenih i izračunatih vrednosti sa kratkim objašnjenjem šta, odakle i zašto je usvojeno, kao i oznaku koja će
se kasnije pojavljivati u proračunu.
Za svaku prostoriju potrebno je u zaglavlju tabele navesti oznaku prostorije, naziv prostorije,
unutrašnju projektnu temperaturu prostorije, orijentaciju prostorije i površinu i zapreminu prostorije. Redosled
unošenja površina kroz koje se vrši razmena toplote nije jednoznačno određen. Jedna od mogućnosti je da se
najpre unose svi prozori i vrata koji se nalaze u okviru nekog spoljnjeg zida. Odmah iza toga se unosi taj
spoljni zid. Pri tom se od površine zida odbijaju površine svih vrata i prozora koja se nalaze u okviru tog zida.
Ovaj postupak se ponavlja dok se ne iscrpe sve površine kroz koje se vrši razmena toplote. Površine kroz koje
se ne vrši razmena toplote ne treba unositi u tabelu. Debljinu vrata i prozora takođe ne treba upisivati u tabelu.
Na kraju se unose podovi, međuspratne kostrukcije i tavanice kroz koje postoji razmena toplote. Kada su
unete sve površine kroz koje postoji razmena toplote, određuje se gubitak toplote kroz svaku površinu
pojedinačno a zatim se sve te vrednosti sabiraju. Vrednosti gubitaka toplote potrebno je zaokruživati na ceo
broj (može i tako da zadnja cifra bude 5 ili 0).
Nakon određivanja ukupne količine toplote koja se razmeni kroz omotač prostorije Qo potrebno je
izvršiti korekcije. Određuje se ukupna površina omotača prostorije As i izračunava se vrednost kD. Na osnovu
ove vrednosti se određuje dodatak ZD a na osnovu orijentacije prostorije određuje se dodatak ZS. Ukoliko je
prostorija viša od 4 m (na pr. stepenište) dodaje se i dodatak na visinu prostorije Z h (strana 110. udžbenika).
Sada se izračunavaju ukupni transmisioni gubici toplote Q T.
Za određivanje količine toplote potrebne za zagrevanje spoljnjeg vazduha koji prodire u prostoriju
potrebno je prethodno odrediti sumu proizvoda propustljivosti procepa i dužine procepa za sve prozore i vrata
kroz koje prodire vazduh kao i karakteristiku prostorije. Nakon toga se izračunava potrebna količina toplote za
zagrevanje spoljnjeg vazduha koji prodire kroz procepe i sabiranjem sa transmisionim gubicima toplote
Uputstvo za izradu projektnog zadatka iz predmeta Osnove tehnike grejanja – Proračun potrebne količine toplote za
grejanje po prostorijama
 11
dobijaju se ukupni toplotni gubici date prostorije. Kao kontrolni parametar određuje se specifična potrebna
količina toplote q = QG / V [W/m3].

Gubici toplote za prostoriju 0.7 – Dnevna soba u prizemlju zgrade

o o
Prostorija se nalazi u prizemlju iznad negrejane garaže (6 C) i kotlarnice (15 C). Iznad prostorije se nalazi
o
grejana prostorija na istu unutrašnju projektnu temperaturu od 20 C.
Dimenzije: 5,8x5,9x3,2 m
2
Prozor: drveni dvostruki jednokrilni 1,2x1,4 m, U = 2,3 W/m K
Balkonska vrata: drvana dvostruka dvokrilna 1,8x2 m, U= 2,3 W/m2K
3 2/3
Propustljivost procepa: a = 0,3 m /mhPa
2
Spoljni zid: U = 0,35 W/m K
Pod: U = 1,2 W/m2K

Proračun površine Proračun gubitaka toplote Dodaci

količina toplote
Širina / Visina
Debljina zida
Strana sveta

Za račun
Površina

Potrebna
Odbitak

Gubitak
Oznaka

Dužina

Broj

k ∆t k∆t ZD ZS Z
2 2 2 2 o 2
cm m m m m m W/m K C W/m W % % 1+% W

o 3 2
Prostorija : 0.7 Dnevna soba tu = 20 C Ap = 34.30 (m ) m O = 23.40 m
3 3 o
Orjentacija : JI Vp = 96.0 (m ) m tsp = -15 C
PS1 I 1.20 1.40 1.68 1 1.68 2.30 35 80.5 135
VB1 I 1.80 2.00 3.60 1 3.60 2.30 35 80.5 290
ZS1 I 42 5.80 3.20 18.56 1 5.28 13.28 0.35 35 12.3 163
ZS1 J 42 5.90 3.20 18.88 1 18.88 0.35 35 12.3 231
PO 25 5.10 2.00 10.20 1 10.20 1.2 5 6.0 61
PO 25 5.80 5.90 34.22 1 10.20 24.02 1.2 14 16.8 404

1284
FS/FU= 1.2 0.2 -0.05 0.15 1476
l = 14.6 (m) Qinf = 426
KD = 0.26 (W/m2K) qv = 19.8 (W/m )
3
Ukupno: 1903

Uputstvo za izradu projektnog zadatka iz predmeta Osnove tehnike grejanja – Proračun potrebne količine toplote za
grejanje po prostorijama