İLAÇLAR ARASI

ETKİLEŞİMLER
Prof. Dr. Ayşe Erol
EÜTF Tıbbi Farmakoloji AbD
Farmakodinamik etkileşmeler
Farmakokinetik etkileşmeler
Farmasötik etkileşmeler
 Antagonizma

A- FARMAKODİNAMİK etkileşimler:
Sinerjizma
Bir ilaç digerinin etkisini;
i) onun etki yeri ve çevresinde etkileşmesi,
ii) onunkine zıt veya aynı yönde bir etki oluşturması veya,
iii) onunla kimyasal olarak birleşmasi ile degiştirebilir

İlaçın vücut sıvıları ve plazmadaki konsantrasyonu

ikinci ilaç tarafından etkilenmez.
 Kimyasal A.

Fizyolojik A.
I- Antagonizma
Farmakolojik A.

Antagonist bir ilacın agonist bir ilacın etkisini öncede

sonrada verilse etki meydana gelmişse azaltması
veya ortadan kaldırmasıdır.

Antagonizma iki yönlüdür.

Agonist miktarı artırılarak antagonist etkiyi ortadan kaldırabiliriz.
Kimyasal antagonizma

Antagonistin agonist ilaçla kimyasal olarak birleşmesi

sonucu etkisiz hale getirilmesidir

Örnek; kandaki plazma proteinlerine ilaçların bağlanması

(Kimyasal antagonistler genellikle zehirlenmelerde kullanılırlar
(Antidot))

Dimerkaprol X Civa
Oksimler (pralidoksim, obidoksim) X Organik fosfatlar
Protamin sülfat X Heparin
Digibind X Digoksin
Fizyolojik antagonizma (Bağımsız antagonizma)

Bir ilacın etkisinin ayrı bir reseptör veya mekanizma ile aksi
yönde etki yapan başka bir ilaç tarafından azaltılması veya
ortadan kaldırılması

Örnek; NSAI İlaçlar X Propranolol, Furasemid VD PG leri 

Alfa metil paratirozin X Efedrin, fenilpropanolamin NA sal. 
Östrojen, oral kontraseptifler X Oral antikoagulanlar
Kolin esterleri, Nitratlar X Noradrenalin
Barbitürat, Narkotik analjezikler X Doksapram, Kafein

Bu tür antagonizmada antagonistlerin herbiri tek başına

verildiklerinde agonisttir. Ancak birinin agonistik etkinliği
diğerine ters yöndedir.
 Kompetetif
Farmakolojik Antagonizma
Non-kompetetif

Aynı reseptörle birleşen 2 ilaç arasındaki antagonizmadır

* Kompetetif antagonizma:
Agonist ve antagonist aynı reseptör için yarışma halindedir
Her iki ilaçta reversibl bağlanır

Agonist konsantrasyonu artırılırsa  Antagonizmanın

üstünden gelinir.
Parsiyel Agonist Nitelikte Kompetetif Antagonizma:

- Kompetetif antagonistlerin bir kısmı parsiyel agonist

etkilidir.

Tek başına verilirse  Agonist etki

Tam agonist ile verilirse  Antagonistik etki

- Böyle ilaçlar tonusun dengeli biçimde devamını sağlarlar

Tam antagonistlerle uzun süreli tedavide gözlenen reseptör

‘’up-regulation’’u olayı daha azdır.

İlaç dokunun; reseptör rezervi  ise  Agonist gbi

reseptör rezervi  ise  Antagonist gibi
hareket eder.
Örnek; Pindolol, Asebutalol, Alprenolol
( -adrenerjik reseptör blokeri)

Fentolamin, Ergotamin, Dihidroergokristin

(-adrenerjik res. blok.)

Saralazin (Anjiotensin res. blok.)

Nalorfin (Morfin ve diger opioidlerin antagonisti)

Tamoksifen (Östrojen res. blok.)

* Non-kompetetif antagonizma:

Ortamdaki antagonist konsantrasyonuna bağlı olarak reseptörelerin

belirli bir yüzdesi irreversibl olarak kapatılmıştır

Antagonistin reseptörden ayrılması söz konusu değildir. Etkinin devam

süresi yeni reseptör sentezinin hızına (turnover hızı) bağlıdır

Etki
Maksimum yanıt 
Parelellik kaybolur
Eğri sağa kayar
Antagonist (+)

Doz

Örnek; Noradrenalin, Adrenalin X Fenoksibenzamin

Eğer paralellik bozulmaz ve maksimum etki gelişirse yedek reseptör varlığından sözedilir.
 Sumasyon
II- Sinerjizma
Potensiyalizasyon
Bir ilacın diğerinin etkisini artırmasıdır

Sumasyon (Aditif Etkileşme)

Aynı etkiyi oluşturan iki ilacın birlikte verildiklerinde oluşturdukları
etkinin tek başlarına verildiklerinde yaptıkları etkilerinin cebirsel
toplamına eşit olmasıdır

Örnek; 0,25mg Aspirin + 0,25mg Parasetamol = 0,5 mg Aspirin

= 0,5 mg Parasetamol
Bu durumda ilaca karşı oluşan yan ve toksik etkiler 
Potensiyalizasyon (Supra aditif etkileşme)

İki ilacın bir arada verildiklerinde oluşturdukları etkinin, tek başlarına

oluşturdukları etkilerinin toplamından fazla olmasıdır

Sumasyondan farkı; ilaçların ikisinin de etkin olması gerekmez.

Örnek; Asetilkolin X Antikolinesteraz

Kokain X Katekolaminler
Tiramin, Efedrin X MAO inhibitörleri

Bir ilaç diğerinin etkisini reseptörlerinin sıklığını artırarak etkisini

potansiyalize edebilir.

Örnek; Tiroksin, Liotironin tedavisi kalpte -adrenerjik reseptör sıklığını 


Adrenalin’in stimulan etkisi potansiyalize olur
Absorbsiyon Metabolizma
B- FARMAKOKİNETİK Ekileşimler
Dağılım İtrah

Genellikle ilacın etki yerinden uzakta oluşurlar ve vücut

sıvılarındaki, bu arada etki yerinde ilaç
konsantrasyonunu değiştirerek etkiyi  veya 
Bazı faktörler etkileşmenin klinik önemini artırır.

İlaçla ilgili özellikler:

Tedavi indeksi dar ilaçlar (Digoksin, Lityum, Varfarin, v.s.)
Doz-yanıt eğrisi dik olanlar
Hepatik metabolizması kolayca doyurulan ilaçlar (Teofilin, Fenitoin)

Hasta ile ilgili özellikler:

Ağır böbrek veya karaciger hastalığı
Yaşlı hastalar
Ağır hastalık halleri
I. Absorpsiyon düzeyindeki etkileşimler

Bir ilaç diğerinin uygulandığı yerden absorpsiyonunu azaltarak etki yerindeki

konsantrasyonunu ve etkisini azaltabilir veya bunu tersi de olabilir.
Bu tip etkileşim genellikle GİS düzeyinde gerçekleşir:

Mide-barsak kanalının motilitesinin değiştirilmesine bağlı etkileşimler

Laksatif-purgatifler Barsaktan geçişi hızlandırırlar (Absorpsiyon

azalır)

Antikolinerjikler motiliteyi azaltır

Sisaprid ve metoklopramid mide boşalmasını hızlandırır.

Mide pH'sının değişmesine bağlı etkileşimler

H2-blokerleri  Ketokonazol'ün absorpsiyonu azalır  Etkisi 

Penisilin G'nin yıkımı engellenir  Etkisi 
Antasidler  Levadopa'nın biyoyararlanımını artırırlar

NaHCO3 mide pH’ını   asidik ilaç iyonize olur  Emilim 

Mide-barsak kanalı içinde kimyasal veya fiziksel kompleks
oluşumuna bağlı etkileşimler

Tetrasiklinler  Ca++, Al+++, Mg++,Fe++

Kolestiramin  Oral antikoagulanlar, dijital glikozidleri

Aktif kömür

Sıvı parafin
Sublingual absorpsiyon düzeyinde etkileşimler

Antikolinerjikler (tükrük salgısını azaltır)  Nitrogliserin

dilaltı tabletler

Barsak florasını bozarak etkileşme

Geniş spektrumlu a.b.ler  Barsak florası bozulur  K-vit

sentezi   Oral antikoagulan etki 
II. Dağılım düzeyindeki etkileşimler

Plazmada albumine bağlanan ilaçlardan proteine afinitesi fazla

olan ilaç diğer ilacı bağlanma yerinden kovar  Bağlanma
yerinden kovulan ilacın serbest konsantrasyonu artar 
Etkisi potansiyalize olur

Örnek; Aspirin X Varfarin (beraberinde parasetamol verilmesi önerilir)

Aspirin, sülfonamid, Ko-trimaksazol X Fenitoin
Penisilin, Sülfonamid X Bilirubin 
Salisilat, Sülfonamid X Metotreksat
Bir ilaç diğerini dokudaki bağlanma yerinden kovabilir

Örnek; Kinidin, Amiodaon Digoksin

Amfetamin  Guanetidin

Bir ilaç plazma dağılım hacmini değiştirerek diğer ilacın serbest

düzeyini değiştirebilir:

Örnek; Oral kontraseptifler, NSAİ su-tuz retansiyonu yaparak

sanal dağılım hacmini artarırlar

Furosemid, sıvı deplesyonu sonucu sanal dağılım hacmini

azaltır
III- Metabolizma düzeyindeki etkileşimler:

Bir ilaç diğerinin biyotransformasyonunu sağlayan enzimleri etkileyerek

konsantrasyonunu değiştirebilir:
İlaç ;
Biyotransformasyonla ilgili enzimlerin sentezini artırabilir(Enzim İndüksiyonu)
*Otoindüksiyon  Biyokimyasal tolerans (Barbitüratlar, Karbamezepin, Alkol)

Fenobarbital (konjenital nonhemolitik sarılıkta)

Karbamazepin
Rifampin
Sigara dumanı (AHH ezim indüksiyonu)
Kr. alkol tüketimi
Fenitoin (uzun süreli kullanımda MEİ sonucu D3 vit.   osteomalazi)
DDT, Organofosfatlar
Biyotransformasyonla ilgili enzimleri inhibe edebilir (Enzim
İnhibisyonu)

Monoamin Oksidaz İnhibitörleri

Nialamid, fenelzin, pargilin, debrizokin,furazolidon
Selejin  Selektif MAO B inhibitörü**

Mikrozomal enzim inh.

Simetidin  Benzodiazepin,
Oral antikoagulan
Fenitoin etkisini 
Lidokain
Beta blokerler
IV- İtrah düzeyindeki Etkileşimler

Tübüler reabsorpsiyon düzeyindeki etkileşimler:

İlaçların non iyonize şekilleri liposolubilitelerinin yüksek olmasından

dolayı kolay emilirler

İdrarın asidleştirilmesi veya bazikleştirilmesi yolu ile ilaçların tübüler

rabsorpsiyonları değiştirilebilir:

İdrarın asidik hale getirilirse (Amonyum klorür, askorbik asid,

metiyonin, arjinin HCl)  Bazik ilaçlar iyonize hale gelir 
Emilimleri azalır (Asid diürez)

İdrar bazik hale getirilirse (NaHCO3, Na-laktat, Asetozolamid) 

Asidik ilaçlar iyonize hale gelir  Emilimleri azalır (Alkali
diürez)
Tübüler sekresyon düzeyindeki etkileşimler:

Böbrek tübülüs hücrelerinde anyon ve katyonlara özgü iki ayrı aktif

transport mekanizması vardır.

Asidik (Anyonik) ilaçlar ve bazik (katyonik) ilaçlar kendi aralarında aynı

taşıyıcıya karşı yarışırlar

Aynı taşıyıcıya bağlanan iki anyonik ilaç veya iki katyonik ilaç birbirlerinin
taşıyıcıya bağlanmasını engelleyerek tübüler sekresyonlarını engelleyebilir
 Penisilinler*
Tiazidler
Probenesid Furosemid
İndometazin
Naproksen

*Salisilatlar (yüksek dozda; 1,5 g/G üstü) probenesid'in

taşıyıcıya bağlanmasını engelleyerek ürik asid üzerindeki
etkisini azaltırlar!! Hiperürisemili hastaya aspirin
verilmemelidir.
C. FARMASÖTİK etkileşmeler
(geçimsizlik=inkompatibilite):

İki ilacın farmasötik şekil içinde veya solüsyonların karıştırılması ile

fiziksel-kimyasal olarak etkileşmesidir.

Tiyopental ve süksilinkolin aynı enjektörde çökmeye neden olur.

Aminoglikozid ve asilüreidopenisilinler çökmeye neden olur.