29/3

Α. ΤΑ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΑ
ΕΝΟΤΗΤΑ 4: Παραδοσιακή - μοντέρνα ποίηση

Α. Όροι:
1. Παραδοσιακή Ποίηση
2. Μοντέρνα / Νεότερη Ποίηση
3. Σύγχρονη Ποίηση
4. στίχος - στροφή / σονέτο -14στίχο / χάι- κου

Β. Έμμετρος - ελεύθερος στίχος

Β.1. ΜΕΤΡΟ

ΕΙΔΟΣ ΜΕΤΡΟΥ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

Ιαμβικό (υ -) [τα-τά]: ψω-μί /μ’ ε-λιές // Αντρέ Μπρετόν

Τροχαϊκό (- υ) [τά-τα]: Πάρε δρόμο// Πάρε δώσε

Αναπαιστικό (υ υ -) [τα-τα-τά]: θα σε βρω// παγωτό

Δακτυλικό (- υ υ) [τά-τα-τα]: κράτα με //άι-παντ (iPad)

Μεσοτονικό (υ - υ) [τα-τά-τα]: σερφάρω// ι-μέιλ

Άσκηση: 1. Έλα, ύπνε, πάρε μού το/ Νάνι, νάνι, νάνι, νάνι.
2. Αντι/λαλούν/ οι φυ/λακές // Αν είσαι μάνα και πονείς
3. Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη // θα σου πω σ’ αγαπώ
4. Ξύπνα δροσιά της αυγής και φεγγάρι// Τέρμα τα δίφραγκα
5. Το χάραμα επήρα / του ήλιου το δρόμο/Πατείς με / Πατώ σε

Β.2. ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ

ΕΙΔΟΣ ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑΣ ΤΥΠΟΣ

Ζευγαρωτή ααββ

Πλεχτή αβαβ

Σταυρωτή αββα

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1
Σαν των| Φαιά|κων το |καράβ’| η Φα|ντασί|α,
χωρίς| να τη| βοηθάν |πανιά |και λα|μνοκό|ποι,
κυλάει· |και είναι| στα βά|θη της |ψυχής |μου τό|ποι
πανάρ|χαιοι| κι ασά|λευτοι |σαν την |Ασί|α,
[…]

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2
Το μέτρο έχουν οι παρακάτω στίχοι:
 με φου/σκωμέ/να τa /πανιά /περήφανα κι ωραία (Δ.
Σολωμός)

 Ποιο τραγού /δι, πικρός/ αδερφός,

στη μικρή θασε φέ/ρει πατρίδα;
Γαλανή /μου ελπί/δα και φως,
πάνε χρό/νια κι ακό/μη δεν σ’ είδα. β(Δ. Καψάλης)
Ας ακούσουμε πώς αποδίδεται στο τραγούδι:
https://www.youtube.com/watch?v=2-v2_kyqglM&ab_channel=AerikoForever

 άνθη/ μάζευ/α για/ σένα

χίλια αγκάθια το καθένα (Μ. Πολυδούρη)

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 3
Ομοιοκαταληξία: το τετράστιχο του Δ. Καψάλη τι ομοιοκαταληξία έχει;
_________________

Β. ΣΗΜΕΡΑ
1. Διόρθωση Άσκησης 1 και Άσκησης 2
2. Ελευθερωμένος - Ελεύθερος στίχος
3. Το βασικό χαρακτηριστικό της μοντέρνας ποίησης
4. Χαρακτηριστικά παραδοσιακής -μοντέρνας ποίησης

1. ΑΣΚΗΣΕΙΣ
ΑΣΚΗΣΗ 1
Γράφεις ένα δίστιχο (ή τετράστιχο) όπου προσπαθείς (με τον τρόπο του Παλαμά)
να συνδέσεις μια ψυχική κατάσταση με έναν τόπο μέσω της παρομοίωσης.
Φρόντισε να έχει ομοιοκαταληξία αυτό που θα γράψεις.

ΑΣΚΗΣΗ 2
Διαλέγεις ένα ελληνικό τραγούδι που σου αρέσει. Αντιγράφεις την 1η στροφή.
Βρίσκεις ποιο μέτρο και ποια ομοιοκαταληξία ακολουθεί.

2. ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΩΜΕΝΟΣ ΣΤΙΧΟΣ

2.1. ΕΛΕΥΘΕΡΩΜΕΝΟΣ ΣΤΙΧΟΣ
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1
Κ. ΟΥΡΆΝΗΣ
Άνοιξη
Απ’ τ’ ανοιχτό παράθυρό μου
ενός σπιτιού βλέπω τον τοίχο:
ίσιο, γυμνό σαν τον Ισθμό - και τίποτ’ άλλο.
Μαντεύω την ημέρα από το φως της μόνο
το ιλαρό, το βόμβο ενός εντόμου
κι απ’ τους σβησμένους θορύβους του δρόμου.
[…]

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 2
Δ. ΚΑΨΑΛΗΣ
ΛΕΥΚΑ πανιά εκεί που συναντώνται
ο πόθος σου κι ο πόθος μου - το πέλαγος,
και πόσο ανέφικτοι στο φως: οι απόντες,
κι οι μακρινές σιωπές, λευκότατα πανιά
[…]
[Δ. Καψάλης, Ο κρότος του χρόνου, εκδ. Άγρα, Αθήνα 2007, σ. 16]

Ο ελευθερωμένος στίχος έχει μέτρο, που παραμένει ίδιο σε ολόκληρο το ποίημα

(ομοιόμετρος στίχος), ενώ δεν αποκλείεται να διαθέτει και ομοιοκαταληξία. Η
σημαντική πρωτοτυπία και το πρώτο σημαντικό βήμα προς τη σύγχρονη ποίηση
έγκειται στο γεγονός ότι οι ελευθερωμένοι στίχοι είναι ανισοσύλλαβοι.

2.2. ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΣΤΙΧΟΣ

Το ύφος μιας μέρας που ζήσαμε πριν δέκα χρόνια σε ξένο τόπο, ο αιθέρας μιας
παμπάλαιης στιγμής που φτερούγισε κι εχάθη σαν άγγελος Κυρίου, η φωνή μιας
γυναίκας λησμονημένης με τόση φρόνηση και με τόσο κόπο ένα τέλος απαρηγόρητο,
μαρμαρωμένο βασίλεμα κάποιου Σεπτεμβρίου.

3. ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΠΟΙΗΣΗ
3.1. «Η μοντέρνα ποίηση καθορίζεται από έναν ελάχιστο [αλλά επαρκή] βαθμό
άλογου στοιχείου, που είναι σε θέση να χρωματίσει ολόκληρο το ποίημα και ο
οποίος [βαθμός] δεν είναι αναγκαστικά μεγαλύτερος από το βαθμό του έλλογου
στοιχείου που περιέχει […]»[Βαγενάς]

3.2. Το άλογο στοιχείο είναι περισσότερο ευδιάκριτο α) στις μεταφορές /

παρομοιώσεις, β) τις εικόνες

3.2.1. Η μεταφορά είναι ένας λεκτικός τρόπος, που ταυτίζει δύο ανόμοια πράγματα
μεταβιβάζοντας ορισμένα χαρακτηριστικά του ενός στο άλλο. Ας δούμε τα
παρακάτω παραδείγματα:

α. «τα πουλιά οργώνουν τον ουρανό»

β. «τα μυρισμένα χείλη της ημέρας φιλούσι το αναπαυμένον μέτωπον της

οικουμένης»
γ. «Οι γόοι δεν ακούγονται πια παρά μέσα στα πράσινα ποτήρια των
ερωτευμένων πουλαριών»

ΣΧΟΛΙΑ:
Τα δύο πρώτα παραδείγματα (α και το β) κινούνται στο πλαίσιο του έλλογου
στοιχείου (στην περίπτωση β: χρησιμοποιείται μια τρυφερή ανθρώπινη πράξη,
για να δηλωθεί η ομορφιά του φυσικού φαινομένου).

Στο παράδειγμα γ, όμως, είναι χαρακτηριστική περίπτωση άλογου στοιχείου,

αφού μας είναι αδύνατον να βρούμε έστω και έναν ελάχιστο βαθμό σχέσης
ανάμεσα στα πράσινα ποτήρια και τα ερωτευμένα πουλάρια.

2.2.2. Η εικόνα. Ας δούμε τα παρακάτω παραδείγματα:

α. «Είμαστε κάτι ξεχαρβαλωμένες / κιθάρες. Ο άνεμος, όταν περνάει, / στίχους, ήχους

παράφωνους ξυπνάει / στις χορδές που κρέμονται σαν καδένες».

β. «Κάθε νύχτα απ’ το ξερό πηγάδι / βγαίνουν τ’ αγάλματα προσεχτικά κι ανεβαίνουν

στα δέντρα».

γ. «Η ποίησις είναι ανάπτυξι στίλβοντος ποδηλάτου. Μέσα της όλοι μεγαλώνουμε. Οι

δρόμοι είναι λευκοί. Τ’ άνθη μιλούν. Από τα πέταλά τους αναδύονται συχνά
μικρούτσικες παιδίσκες. Η εκδρομή αυτή δεν έχει τέλος».

ΣΧΟΛΙΑ:
Στο πρώτο παράδειγμα (α) η εικόνα κινείται στο πλαίσιο του έλλογου. Οι κιθάρες
είναι «ξεχαρβαλωμένες», οι χορδές «κρέμονται» και επομένως οι ήχοι είναι
«παράφωνοι». Η εικόνα είναι, θα λέγαμε, «ρεαλιστική».

Στο δεύτερο παράδειγμα (β) η εικόνα είναι τολμηρότερη, ωστόσο μπορεί να

αναχθεί σε ένα δεύτερο επίπεδο ερμηνείας: επειδή ο τόπος αυτός αγαπιέται πολύ,
ακόμα και τα αγάλματα, ας πούμε οι πεθαμένοι, ανασταίνονται για να τον
ξαναζήσουν με τον τρόπο τους.

Στο παράδειγμα (γ), όμως, το δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης παραμένει πολύ

ανοιχτό. Ο αναγνώστης δεν μπορεί εύκολα να συνδέσει τις διαδοχικές
παραστάσεις: το ποδήλατο, οι δρόμοι, τα άνθη, τα πέταλα, οι μικρές παιδίσκες και η
εκδρομή, δε συνδέονται με έλλογες δομές, αλλά με συνειρμούς. Πρόκειται για μια
άλογη «αλληλουχία», που στηρίζεται στο συνδυασμό διαφορετικών
πραγματικοτήτων, δηλαδή υλικών από διαφορετικά πεδία.

4. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΆ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΉΣ -ΜΟΝΤΈΡΝΑΣ ΠΟΊΗΣΗΣ

α/ Έμμετρος στίχος vs ελεύθερος στίχος [Στον «έμμετρο στίχο» περιλαμβάνονται:

μέτρο, ομοιοκαταληξία - ομοιόμορφη ανάπτυξη των στροφών]
β/ Λυρισμός vs δραματικότητας.
Σε ένα λυρικό ποίημα έχουμε συνήθως τα εξής χαρακτηριστικά: Είναι σύντομο
και μικρό, εκφέρεται σε πρώτο πρόσωπο, χαρακτηρίζεται από περιορισμένη
θεματολογία, καταγράφει κυρίως μια υποκειμενική διάθεση ή μια
συναισθηματική κατάσταση. Γνωρίσματά του είναι η ένταση, η μουσικότητα, η
ποιητική συγκίνηση (που πηγάζει από μια υπαινικτική και υποβλητική διαδοχή
λέξεων και εικόνων) και ο χαμηλόφωνος εξομολογητικός τόνος.
Δραματικότητα: με τον όρο αυτό εννοούμε την αναπαράσταση της ανθρώπινης
δράσης και της ανθρώπινης συμπεριφοράς (τα ποιήματα σ’ αυτή την περίπτωση
είναι γεμάτα από ένα πλήθος ανθρώπων και δραματικών καταστάσεων που
παράγουν συγκίνηση), την πυκνή διαδοχή αντίθετων καταστάσεων, το
διασκελισμό του στίχου (= ο στίχος σταματά όχι εκεί που ολοκληρώνεται το
νόημά του, αλλά εκεί όπου κρίνεται σκόπιμο, ώστε να φορτίζεται ρυθμικά και
νοηματικά η τελευταία λέξη του στίχου).
γ/ Εξεζητημένο ποιητικό λεξιλόγιο vs Το καθημερινό λεξιλόγιο, που κάνει την
ποίηση να πλησιάζει προς το λεξιλόγιο της πεζογραφίας και τον τόνο της
προφορικής ομιλίας
δ/ Περιορισμένη θεματική vs Η σκοτεινότητα. Πρόκειται για μια σκοτεινότητα
διανοητικής φύσεως, που κάνει δύσκολο να περιγράψουμε το νόημα ενός
ποιήματος.

ΑΣΚΗΣΗ 3
Να εντοπίσεις τα χαρακτηριστικά εκείνα με βάση τα οποία μπορούμε να
εντάξουμε το ποίημα του Δ. Καψάλη στην παραδοσιακή ποίηση.

ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΚΑΨΑΛΗΣ

Μέσα μου ας φυσήξει αυτός o αέρας,

άπλετος με την πιο βαθιά μου ανάσα,
να πάρει τα σκοτάδια μου σαν νά ’σαν
πλανόδιες ομίχλες μιας ημέρας,

το φάντασμα ενός πόθου, το εσπέρας

που πέφτει πάνω μου κατοικημένο
ανάμνηση και φόβο και προσμένω
δυο λόγια που λυτρώνουν, ένα πέρας.

Ναι, μέσα μου ας φυσήξει ένας βοριάς,

σαν δροσερό αυγουστιάτικο μελτέμι,
να διώξει αυτόν τον ίσκιο της βαριάς

μελαγχολίας που με κατανέμει

λίγο εδώ κι εκεί, λίγο σ’ εσένα,
και λίγο λίγο μέσα μου - στα ξένα.
[Δ. Καψάλης, Μια υπόθεση ευδαιμονίας, εκδ. Άγρα, Αθήνα 2014, σ. 36]