SES OLAYLARI Örnekler:

Ünsüz türemesi, ünsüz yumuşaması, ünsüz Sır – ını = Sırrını (Sır kelimesinin son harfi “r”
benzeşmesi ve ünsüz düşmesi konularını ünlü ile başlayan bir ek aldığı için ünsüz türemesi
öğrenebilmeniz için öncelikle aşağıdaki ünsüz meydana gelmiştir.)
harflerin özelliklerini bilmemiz gerekmektedir. Hak – ım = Hakkım
Tıb – i = Tıbbi
Ünsüzlerin Özellikleri: Şık – ını = Şıkkını
Ünsüzler, ses yolunda boğumlanarak çıkan Af – ı = Affı
seslerdir. Bunlar ünlülerle birleşmedikçe Had – imi = Haddimi
okunamaz. Türkçede 21 tane ünsüz harf vardır: b, Red – ine = Reddine
c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, I, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z Rab – ine = Rabbin
Şimdi ünsüzlerin özelliklerini aşağıdaki tabloda Zam – ı = Zammı
inceleyelim.

SERT YUMUŞAK
ÜNSÜZLER
ÜNSÜZLER ÜNSÜZLER
SÜREKLİ ğ, j, l, m, n, NOT:Bazı sözcükler “etmek, olmak, eylemek”
ÜNSÜZLER
f, h, s, ş gibi yardımcı fiillerle birlikte kullanıldıklarında
r, v, y, z
sözcüğün sonundaki ünsüz harfte türeme meydana
SÜREKSİZ p, ç, t, k b, c, d, g gelir. Bir isim ve bir yardımcı fiille birlikte
ÜNSÜZLER (KeTÇaP) (Bu GeCeDe) kullanılan ve ünsüz türemesi meydana gelen bu
(FıSTıKÇı
(GeVeZe sözcükler bitişik yazılır.
KODLAMA JaNDaRMa
ŞaHaP)
BaCaYa eĞiL)

Sert Süreksiz Sessizler: p, ç, t, k (KeTÇaP)

Yumuşak Süreksiz Sessizler: b, c, d, g
(Bu GeCeDe)
Sert Sessizler = f, s, t, k, ç, ş, h, p
(FıSTıKÇı ŞaHaP)
Yumuşak Sessizler:b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v,y,z
(GeVeZe JaNDaRMa BaCaYa eĞiL)

ÜNSÜZ TÜREMESİ:
Dilimize Arapçadan girmiş bazı sözcükler ünlü ile
başlayan bir ek aldıklarında eki alan sözcüğün
sonundaki harf türeyerek ikizleşir. Buna “ünsüz
türemesi” denir.

Örnekler:
Af – etmek = Affetmek
His – etmek = Hissetmek
Ret – eylemek = Reddeylemek
Hal – olmak = Hallolmak
Zan – etmek = Zannetmek
NOT: İki sessizin yan yana geldiği her sözcükte
ünsüz türemesi olmayabilir.
o Süssüz, sessiz, hissiz…
o Hisse, madde, elli, belli…
o Yollar, ziller, sollamak, telli…
ETKİNLİK:
1.Aşağıdaki cümlelerde ünsüz türemesine uğrayan bir
sözcüğü işaretleyiniz.
( )Seni tekrar affediyorum.
( )Sepetteki yumurtaları götürebilirsin.
( )Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklal!
( )Uzun zamandır yol alıyoruz, yorulduk.
( )İşimizi halletsin diye başkana çıktık.
( )Tatil için kamp alanına gittik.
( )Seni kırdığımı zannettim.
( )Saatlerdir güneşin altında bekliyorum.
2.Verilen cümlelerde ünsüz türemesi olan sözcükleri
bulalım.
➢ Mahkeme, yapılan tüm itirazları reddetti.
➢ Hakkımı aramak için her yere başvurdum.
➢ Çirkin davranışlardan hiç hazzetmiyorum.
➢ Güzel yemek yapmanın sırrı sevgide saklı.
➢ Sorunlarımızı konuşarak halletmeliyiz.
TEST:
1.Aşağıdaki sözcüklerin hangisinde süreksiz sert ünsüz
yoktur?
A) çaput B) kaşık C) şirket D) şişman
2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz türemesine
örnek bir kelime vardır?
A)Ali, bu olayı dün gibi hatırlıyordu.
B)Burnundan kıl aldırmıyordu.
C)Bu teklifi hiç düşünmeden reddetti.
D)Bütün parasını kumarda kaybetti.
3. Aşağıdaki cümlelerde verilen altı çizili kelimelerin
hangisinde ünsüz türemesi vardır?
A)Bütün emekleri boşa gitmişti.
B)Sapasağlam adam bir anda yığıldı.
C)Sabrın sonu selamettir.
D)Affetmek erdemdir.
4. “Ben, bayrağın sırrını anlamıştım.” Cümlesindeki altı
çizili kelimede hangi ses olayı vardır?
A)Ünlü türemesi B)Ünlü düşmesi
C)Ünsüz türemesi D)Ünsüz düşmesi
5.Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz türemesi
yoktur?
A) İşin kötü biteceğini hissediyorum.
B) Böyle insanların şerrinden korkarım.
C) İşlerimizi halledip yola çıktık.
D) Koskoca binalardan çok sıkıldım artık.
6.”İşlerin hallolması herkesi sevindirdi.” Bu cümledeki altı
çizili sözcükteki ses olayının benzeri aşağıdakilerden
hangisinde vardır?
A)Kötü şeylerin olacağını hissettiğini söylüyor.
B)Bu okula kaydolmak istiyormuş.
C)Evi güpegündüz soymaya kalkmışlar.
D)Ona kellik bile çok yakışıyor.
7.Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz türemesine
uğramış bir sözcük kullanılmıştır?
A) Arkadaşlarımla futbol oynamayı çok seviyorum.
B) Dünyanın en güzel şehirlerinden birisinde yaşıyoruz.
C) Tanımadığımız insanlara mümkün olduğu kadar mesafeli
davranmalıyız.
D) Arkadaşımın bana karşı duyarlı davranmaya çalıştığını
hissediyorum.
8. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisinde ünsüz
türemesi vardır?
A) Sabahçı olduğunu öğrenince çok sevindi.
B) Senin hakkında hep olumlu şeyler duydum.
C) Bu saatte nereye gidiyorsun, diye sordu.
D) Ağacın altına oturup kitap okuyalım.
Yabancı dillerden dilimize giren bazı sözcükler ünlüyle
başlayan ek aldığında ya da “etmek, olmak” gibi fiillerle
birleştiğinde sözcüğün sonundaki ünsüzden bir tane daha
türer. Bu ses olayına “ünsüz türemesi” denir. Örneğin “hat”
sözcüğü “ı” ekini alınca “hattı” şeklinde yazılır.Burada “t”
ünsüzü türemiştir.
9.Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi bu açıklamaya
örnek olamaz?
A) Yapılan bütün iş tekliflerini reddetti.
B) Affına sığınarak bir şey sormak istiyorum.
C) Bankanın önünde en az elli kişi vardı.
D) Gurbet hissini yaşamayan anlayamaz.
Sorardım sırrını hiç düşünmeden;
I
Bu fani gönlümün sevinci neden?
II III
Beni günden güne meğer genç eden
Daima değişen maceralarmış!
IV
10.Bu dizelerdeki numaralanmış sözcüklerle ilgili
aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
A) I. sözcükte ünsüz türemesi vardır.
B) II. sözcükte ünlü düşmesi vardır.
C) III. sözcükte ünsüz yumuşaması vardır.
D) IV. sözcükte ünsüz benzeşmesi vardır.
1. Boynu tutulduğu için kafasını çeviremiyor.
2. Minik bir kuş omzuma konmuştu.
3. Güzel bir haber alacağımı hissettim.
4. Yeni yerler keşfettik birlikte.
11.Numaralanmış cümlelerden hangisinde ünsüz türemesi
vardır?
A) 1. B) 2. C) 3. D) 4.
12.Aşağıdaki sözcüklerden hangisinde ünsüz türemesi
vardır?
A) halloldu B) alıyor C) bekliyorum D) gidecek
Bazı sözcükler “etmek, olmak, eylemek” gibi yardımcı
fiillerle kullanıldıklarında sözcüğün sonundaki ünsüz harfte
türeme meydana gelir. Bu sözcükler bitişik yazılır.
13.Buna göre aşağıdakilerin hangisinde ünsüz türemesine
uğramış bir sözcük yoktur?
A) Zavallı kedicik sahibinin üzgün olduğunu hissediyordu.
B) İşlerimiz yarın akşama kadar hallolur inşallah.
C) Arkadaşımın benimle alay edebileceğini hiç sanmazdım.
D) Ahmet’ten bütün arkadaşlarını affetti.
Etkisinde kalmış kedicik, gizemin
Kaygılı, bir yandan tir tir titriyor
Karanlıkta, bilinmezliğin
Kendini yalnız hissediyor
14.Yukarıdaki şiirin kaçıncı dizesinde ünsüz türemesi
vardır?
A)I. B) II. C) III. D) IV.
15.Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz türemesine
uğramış bir sözcük kullanılmamıştır?
A) Patronun sürpriz zammı herkesi sevindirdi.
B) Zannımca, bu olaydan da kolayca sıyrılır.
C) Hastaya tıbbi müdahale gerekiyordu.
D) Haksızlık yapan kimseyi desteklemem.
Gülüzar YILMAZ
Türkçe Öğretmeni