Sách

GIẤC MỘNG CHÂU Á CỦA TRUNG QUỐC
Chính trị
Tác giả: Tom Miller
Dịch thuật: Đoàn Duy
Hiệu đính: TS. Phạm Sỹ Thành
Nhà xuất bản Hội Nhà Văn
Text: WAKA
—★—
Ebook: nguyenthanh-cuibap
Mục lục
LƠI GIƠI THIẸ U
LƠI CAM ƠN
CHƯ VIET TAT
GIƠI THIẸ U
CHƯƠNG 1
CHƯƠNG 2
CHƯƠNG 3
CHƯƠNG 4
CHƯƠNG 5
CHƯƠNG 6
KET LUẠ N
GHI CHU
Danh Sá ch Tê n Riê ng Trung Quoc
LỜI GIỚI THIỆU
Dưới thời ô ng Tậ p Cậ n Bı̀nh, sự troi dậ y củ a Trung Quoc đã quyet
đoá n và cứng ran hơn nhieu so với cá c chı́nh phủ tien nhiệ m, đá nh dau
bang ba “dịch chuyen” quan trọ ng trong chı́nh sá ch ngoạ i giao.
Thứ nhat, Trung Quoc đã dịch chuyen phương châ m từ “giau mı̀nh
chờ thời” sang “phan đau đe thà nh cô ng”, nhan mạ nh mộ t Trung Quoc
chưa tranh già nh vị trı́ dan đau, nhưng sẽ phat cờ. Ðieu nà y bá o hiệ u
những xu hướng củ a chủ nghı̃a can thiệ p nước lớn.
Thứ hai là dịch chuyen ưu tiê n ve phạ m vi ả nh hưởng. Trước đâ y,
hoạ t độ ng kinh te tap nậ p với Ðô ng Nam A và với khá i niệ m lợi ı́ch cot
lõ i (core interest), ngay cả khi Trung Quoc mở rộ ng cả phạ m vi nà y bao
gom Senkaku/Ðieu Ngư, dường như phạ m vi ả nh hưởng củ a Trung
Quoc mới chı̉ giới hạ n ở khu vực Ðô ng A. Tuy nhiê n với việ c nê u lê n
Sá ng kien Và nh đai và Con đường[1], Trung Quoc đã mở rộ ng ả nh hưởng
củ a mı̀nh ra mộ t phạ m vi trả i dà i từ Ðô ng A sang Trung A và Nam A.
Thứ ba là dịch chuyen phương phá p tiep cậ n. Trung Quoc dường như
đã quyet định đặ t cá c ưu tiê n ve chủ quyen lê n trê n cá c lợi ı́ch kinh te và
bả o vệ chủ quyen bang tong hợp nhieu sức mạ nh.
Châ u A có hơn 40 quoc gia, 15 nước trong đó có chung đường biê n
giới với Trung Quoc. Chı́nh sá ch đoi ngoạ i củ a Trung Quoc dưới thời
ô ng Tậ p Cậ n Bı̀nh vı̀ the đã nhan mạ nh tam quan trọ ng củ a ngoạ i giao
lá ng gieng. Trong bon cap độ chı́nh sá ch đoi ngoạ i củ a Trung Quoc thời
Tậ p Cậ n Bı̀nh “ngoạ i giao lá ng gieng” được xep ở vị trı́ thứ hai, chı̉ sau
việ c cả i thiệ n “quan hệ với cá c nước lớn”. Sau khi lê n nam quyen, the hệ
lã nh đạ o mới củ a Trung Quoc đã có hà ng loạ t chuyen cô ng du đau tiê n
quan trọ ng. Trong khi Ngoạ i trưởng Vương Nghị đi thă m mộ t loạ t nước
ASEAN, thı̀ Thủ tướng Lý Khac Cường có chuyen thă m quan trọ ng đen
hai nước lá ng gieng Nam A là Pakistan và An Ðộ trước khi đi thă m EU.
Chı́nh sá ch ngoạ i giao lá ng gieng mới củ a Trung Quoc được thiet ke
nham xua tan sự lo ngạ i củ a cá c nước lá ng gieng, đặ c biệ t trong boi cả nh
đau tư quoc phò ng củ a Trung Quoc tă ng trưởng liê n tụ c với hai con so
trong cả chụ c nă m qua.
Vı̀ vậ y, Tom Miller đã có mộ t lựa chọ n chı́nh xá c khi chọ n xem xé t ve
quan hệ củ a Trung Quoc với châ u A. Với tiê u đe an tượng, cuon sá ch đã
ngam gửi đi thô ng điệ p cho thay Trung Quoc muon ở vị trı́ trung tâ m
củ a mộ t châ u A đa dạ ng và nă ng độ ng, mộ t châ u A gan chặ t với lợi ı́ch
Trung Quoc từ xa xưa đen hiệ n tạ i. Trong trậ t tự co xưa, Trung Quoc là
quoc gia ở trung tâ m. Giờ đâ y Trung Quoc muon khô i phụ c lạ i vị trı́ ay.
Châ u A đang ở trung tâ m nghị sự củ a cá c cuộ c họ p định hı̀nh đường
loi đoi ngoạ i củ a Trung Quoc. Tạ i hộ i nghị ngoạ i giao trung ương và o
ngà y 24 – 25/10/2013, ô ng Tậ p Cậ n Bı̀nh đã tá i khang định ve “thời cơ
chien lược” qua đó the hiệ n những quan điem củ a Trung Quoc ve cá c
quoc gia vù ng ngoạ i vi gom cả Ðô ng Bac A và Ðô ng Nam A. Tậ p Cậ n Bı̀nh
cho rang Trung Quoc can no lực đe cá c nước lá ng gieng “ngà y cà ng thâ n
thiệ n hơn ve chı́nh trị, có moi quan hệ gan gũ i hơn ve kinh te với Trung
Quoc, hợp tá c sâ u sac hơn ve an ninh và moi quan hệ ở cap độ nhâ n dâ n
cũ ng gan bó hơn”.[2] Tuy nhiê n, cù ng lú c, ô ng Tậ p Cậ n Bı̀nh cũ ng cho
rang chı́nh sá ch lá ng gieng tot củ a Trung Quoc khô ng có nghı̃a bao hà m
cả những van đe ve tranh chap lã nh tho, chủ quyen và quyen chủ quyen.
Ðieu nà y tạ o ra mộ t tı̀nh the nước đô i ve chı́nh sá ch lá ng gieng củ a
Trung Quoc: Trong khi củ cả i kinh te được chı̀a ra ngà y cà ng nhieu, câ y
gậ y ră n đe cũ ng xuat hiệ n nhieu hơn. Ðó là nguyê n nhâ n mà nhieu họ c
giả lı́ giả i vı̀ sao trong khi châ u A tă ng cường gan ket kinh te với Trung
Quoc, cá c nước (có xung độ t, tranh chap, că ng thang) cũ ng thieu niem
tin chien lược với quoc gia nà y. Ðâ y cũ ng là đieu mà Tom Miller khé o lé o
đưa và o qua nhậ n định củ a cá c chuyê n gia tạ i mộ t so nước châ u A mà
tá c giả có đieu kiệ n đen tı̀m hieu. Những lo ngạ i khô ng che giau củ a xã
hộ i bê n cạ nh sự hà o hứng củ a cá c chı́nh phủ . Những van đe mô i trường
và lao độ ng phơi bà y cù ng lú c với cá c lợi ı́ch kinh te hiem khi chả y và o
tú i người dâ n.
Tom Miller đã giới thiệ u ve “Giac mộ ng châ u A củ a Trung Quoc” như
mộ t phan củ a “Giac mộ ng Trung Quoc” do ô ng Tậ p Cậ n Bı̀nh đe xướng.
Vı̀ the, những sá ng kien tiê u bieu trong vò ng 5 nă m qua như “Sá ng kien
Và nh đai và Con đường” (BRI) đã được đưa lê n đau cuon sá ch, nhı̀n
tong the từ mộ t điem gan nhat như nguyê n tac nhı̀n tranh thủ y mặ c.
Ðược khởi xướng và o nă m 2013, BRI là mộ t ke hoạ ch già u tham
vọ ng củ a Trung Quoc trong việ c giả i quyet mộ t so van đe kinh te trong
nước, định hı̀nh chı́nh sá ch đoi ngoạ i mới và tạ o lậ p phạ m vi ả nh hưởng
toà n cau. Tạ i hộ i nghị thượng đı̉nh ve Và nh đai và Con đường vừa họ p
trong hai ngà y 14 – 15/5/2017 tạ i Bac Kinh, Trung Quoc tuyê n bo sẽ
huy độ ng thê m 14,5 tı̉ USD đe đau tư cho sá ng kien BRI. Ðong thời sau
Ðạ i hộ i 19 Ðả ng Cộ ng sả n Trung Quoc (họ p và o 18/10/2017), BRI đã
chı́nh thức được đưa và o đieu lệ đả ng (sửa đoi). Ðieu đó khang định
quyet tâ m chı́nh trị củ a Trung Quoc trong việ c thực hiệ n sá ng kien nà y
giai đoạ n tới.
Thang lợi ngoạ i giao quan trọ ng củ a Trung Quoc trong việ c kê u gọ i
được 57 nước gia nhậ p và o Ngâ n hà ng Ðau tư Cơ sở hạ tang Châ u A
(AIIB) đã gửi đi mộ t thô ng điệ p rõ rà ng đoi với Mỹ : Trung Quoc có the
tự mı̀nh thà nh lậ p cá c định che tà i chı́nh quoc te mới neu khô ng được
đả m bả o ve lợi ı́ch tot hơn trong cá c định che cũ .
Tuy nhiê n, quan trọ ng hơn cả , sự mở rộ ng ả nh hưởng kinh te và đi
lien với ả nh hưởng ngoạ i giao củ a Trung Quoc ra khu vực cò n giú p
Trung Quoc thử nghiệ m vai trò mới cho cá c chı́nh sá ch ngoạ i giao củ a
mı̀nh. Trung Quoc trước nay luô n theo đuoi chı́nh sá ch khô ng can thiệ p
và khô ng liê n minh, việ c mở rộ ng đau tư ra nước ngoà i có the mở
đường cho chı́nh sá ch liê n minh củ a Trung Quoc. Cá c cả ng quan trọ ng
như cả ng Gwadar ở Pakistan hoà n toà n có the mang tı́nh chat mộ t cả ng
lưỡng dụ ng (dâ n – quâ n sự) nham đá p ứng yê u cau mới trong sự troi
dậ y củ a Trung Quoc. Bê n cạ nh đó , với việ c đưa ra sá ng kien AIIB và BRI,
Trung Quoc đang có đieu kiệ n thuậ n lợi đe xâ y dựng và đieu chı̉nh nă ng
lực quả n trị khu vực củ a mı̀nh, trước khi hướng tới vai trò củ a mộ t
cường quoc có kinh nghiệ m quả n trị toà n cau.
Cuon sá ch củ a Tom Miller được viet với loi ke hap dan. Ong đã thu
thậ p cá c dữ liệ u như mộ t thao tá c nghiê n cứu chuyê n nghiệ p, đe tậ p
hợp nê n cuon sá ch với cá c phan nghiê n cứu đay đủ tậ p trung và o quan
hệ củ a Trung Quoc với Ðô ng Nam A, Nam A, Trung A. Tom cũ ng dà nh
nhieu thời gian gặ p gỡ cá c chı́nh khá ch, chuyê n gia nghiê n cứu củ a cá c
nước Campuchia, Việ t Nam, An Ðộ , Sri Lanka, Trung Quoc. Những cuộ c
gặ p gỡ nà y đem thê m cá c dữ liệ u ı́t được trao đoi cô ng khai trê n truyen
thô ng và o cuon sá ch. Vı̀ the, Giấc mộng châu Á của Trung Quốc vừa có
dá ng dap củ a mộ t tậ p tư liệ u đay đặ n, vừa có sự hap dan củ a những
phâ n tı́ch chuyê n sâ u, thang than. Mặ c dù vậ y, người đọ c van chờ đợi
nhieu hơn nữa phâ n tı́ch ve quan hệ giữa Trung Quoc với cá c nước
Ðô ng Bac A, phả n ứng củ a cá c cường quoc ngoà i khu vực, cũ ng như mộ t
diệ n mạ o phả n ứng tı́ch cực củ a cá c quoc gia châ u A trước cá c sá ng kien
củ a Trung Quoc.
Nhieu nhà nghiê n cứu nhậ n định rang cò n quá sớm đe nó i Trung
Quoc đã trở thà nh quoc gia định luậ t chơi cho khu vực và toà n cau,
nhưng từ việ c giả i quyet van đe phi hạ t nhâ n hó a bá n đả o Trieu Tiê n,
chong bien đoi khı́ hậ u, giả i quyet khủ ng hoả ng, v.v... Trung Quoc cho
thay nhieu luậ t chơi trước đâ y củ a the giới rõ rà ng khó có the tiep tụ c
vậ n hà nh thuậ n lợi neu thieu sự đong thuậ n củ a Trung Quoc. Nó i cá ch
khá c, dù ước lượng theo cá ch nà o, tieng nó i củ a Trung Quoc trê n trường
quoc te đã quan trọ ng hơn rat nhieu so với trước đâ y. Trung Quoc tự
mı̀nh cũ ng nhậ n thức được đieu nà y và đang no lực mở rộ ng ả nh hưởng
ra khu vực châ u A song song với quá trı̀nh tı̀m kiem ả nh hưởng ở mộ t
phạ m vi rộ ng hơn.
Xin trâ n trọ ng giới thiệ u với cá c bạ n cuon sá ch hap dan củ a Tom
Miller, đe nhı̀n rõ hơn tương lai củ a châ u A trước mộ t Trung Quoc chủ
độ ng và quyet đoá n.
TS. Phạm Sỹ Thành
Giá m đoc Chương trı̀nh Nghiê n cứu Kinh te Trung Quoc – VEPR
(VCES)
[1] 一带一路 : Nhat đới nhat lộ ; trong tieng Anh: One Belt and One
Road Initiative (BRI).

[2] “Xi Jinping: China to futher friendly relations with neighboring
countries”, Xinhua, Octocber 26, 2013

http://news.xinhuanet.com/english/china/2013-
10/26/c_125601680.htm.
LỜI CẢM ƠN
Cuon sá ch nà y là thà nh quả củ a hai nă m chu du khap cá c vù ng biê n
giới Trung Quoc và cá c khu vực xa xô i củ a châ u A. Cuon nà y có lẽ khô ng
thà nh neu khô ng có sự ủ ng hộ củ a những đong nghiệ p củ a tô i tạ i
Gavekal Research ở Hong Kong và Gavekal Dragonomics ở Bac Kinh. Lời
cả m ơn đặ c biệ t dà nh cho Arthur Kroeber, người đã khı́ch lệ tô i bien
mat khỏ i vă n phò ng, và dà nh cho Louis Gave, vı̀ đã khô ng phien lò ng ve
vụ đó . Cả m ơn rat nhieu tới Simon Pritchard, Tom Holland, Udith
Sikand, Chris Rickleton, David Eimer, Paul Mooney và David Brown,
những người đã đọ c het cá c bà i viet trước đó và những chương nhá p
củ a cuon sá ch, chı̉ ra cá c loi và đưa ra những gợi ý có ı́ch.
Trong lú c nghiê n cứu và đi đâ y đó , tô i cò n được vô và n người giú p
đỡ. Ơ Bac Kinh: Ignacio Asenjo, Andrew Batson, Chen Long, Ernan Cui,
Simon Denyer, Matt Ferchen, Thomas Gatley, Philippa Jones, David Kelly,
Calum MacLeod, Pratik Mathur, Alanis Qin, Felix Roberts, David Sedney,
Ruslan Suleimenov, Dina Turarova, Rosealea Yao, Vương Tậ p Tư (Wang
Jisi), Joerg Wuttke và Tra Ðạ o Quý nh (Zha Daojiong). Ơ Hong Kong:
Gavin Bowring. Ơ Cô n Minh: Lô Quang Thịnh (Lu Guangsheng). Ơ
Astana và Almaty: Nurbala Amiebayera, Aidar Azerbayev, Amer
Durrani, Steven Freeman, John Gray, Janet Heckman, Ann Herrigan,
Nargis Kassenova, Joanna Lillis, Yelena Sadovskaya, Leilya Shamell,
Brian Shelbourne và Dena Sholk. Ơ Bishkek và Osh: Bakyt Duashov,
Sultan Khalilov, Uluk Kydyrbaev, Roman Mogilevskii, Nazira Raymond,
Talant Sultanov và Deirdre Tynan. Ơ Yangon và Mandalay: Jan Ano,
Roman Caillaud, Nickey Diamond, Stuart Deed, Josh Gordon, Judy Ko,
Thura Ko, Aung Naing Oo, Tao Ye, Khin Tun và Wong Yit Fan. Ơ Phnom
Penh: Daniel de Carteret, Julian Rake, Sok Siphana và David Van Vichet.
Ơ Thà nh pho Ho Chı́ Minh và Hà Nộ i: Mike Ives, Nguyen Thanh Tuan,
Nguyen The Phương, Nguyen Trung Trực, Tương Lai và Trương Minh
Vũ . Ơ Singapore: Kanti Bajpai, Selina Ho, Huang Jing, Tomoo Kikuchi, C
Raja Mohan, Alex Neill và Ian Storey. Ơ Colombo: Krishantha Coorey,
Karu Jayasuriya, Ravi Karunanayake, Vidya Nathaniel, Paikiasothy
Saravanamuttu và Eran Wickramaratne. Ơ Delhi: Rahul Bedi, Brahma
Chellaney, Gurcharan Das và Rahul Jacob. Ơ Washington DC: Michael
Austin, Peter Foster, Bonnie Glaser, Michael Green, Murray Hiebert,
Yukon Huang, Christopher Johnson, Scott Kennedy, Ashkok Mirpuri,
Vikram Nehru, Douglas Paal và Sun Yun. Ơ London: Agatha Kratz, Sam
Leith và Rafaello Pantucci. Và ở Oxford: Rosemary Foot, Ewan Smith và
Jonathan Ward. Cho tô i xin loi những ai tô i quê n.
Cuoi cù ng, gởi lời yê u thương và cả m ơn đen gia đı̀nh tô i – Flora,
Harry và Penny – vı̀ đã có mặ t khi tô i ve nhà . Cuon sá ch nà y dà nh tặ ng
cho họ .
Oxford, tháng Bảy năm 2016
CHỮ VIẾT TẮT
Chữ
Anh ngữ Việt ngữ
viết tắt
ADB Asian Development Bank Ngâ n hà ng Phá t trien Châ u A
Air Defence Identi ication Vù ng Nhậ n dạ ng
ADIZ
Zone Phò ng khô ng
Asian Infrastructure Ngâ n hà ng Ðau tư Cơ sở hạ tang
AIIB
Investment Bank Châ u A
Dien đà n Hợp tá c
Asia-Paci ic Economic
APEC Kinh te Châ u A –
Cooperation
Thá i Bı̀nh Dương
Association of Southeast Hiệ p hộ i cá c Quoc gia Ðô ng
ASEAN
Asian Nations Nam A
Hiệ p hộ i cá c Quoc gia Ðô ng
ASEAN Association of Southeast
Nam A và
+1 Asian Nations and China
Trung Quoc
Bangladesh – China – India – Hà nh lang Kinh te Bangladesh –
BCIM
Myanmar Economic Corridor Trung Quoc – An Ðộ – Myanmar
Và nh đai Kinh te
“Belt” Silk Road Economic Belt
Con đường Tơ lụ a
Brazil, Russia, India, China Brazil, Nga, An Ðộ , Trung Quoc
BRICS
and South Africa và Nam Phi
Central Asia Regional Dien đà n Hợp tá c Kinh te Khu
CAREC
Economic Cooperation vực Trung A
Ðả ng Cộ ng sả n
CCP Chinese Communist Party
Trung Quoc
Ngâ n hà ng Phá t trien Quoc gia
CDB China Development Bank
Trung Quoc
China National Offshore Oil Tong Cô ng ty Dau khı́ Hả i
CNOOC
Corporation dương Trung Quoc
China National Petroleum
CNPC Tậ p đoà n Dau khı́ Trung Quoc
Corporation
CNRP Cambodia National Rescue Ðả ng Cứu quoc Campuchia
Party
Tong Cô ng ty Ðường sat Trung
CRG China Railway Group
Quoc
Center for Strategic and Trung tâ m Nghiê n cứu Chien
CSIS
International Studies lược và Quoc te (Hoa Kỳ )
Common Security Treaty To chức Hiệ p ước An ninh Tậ p
CSTO
Organization the
Liê n minh Kinh te
EEU Eurasian Economic Union
A – Au
EEZ Exclusive economic zone Vù ng đặ c quyen kinh te
EU European Union Liê n minh Châ u Au
East Turkestan Islamic Phong trà o Islam củ a Ðô ng Ðộ t
ETIM
Movement Quyet
Ngâ n
Export-Import Bank of Ngâ n hà ng Xuat nhậ p khau
hà ng
China Trung Quoc
XNK

Ðau tư trực tiep
FDI foreign direct investment
nước ngoà i
GDP gross domestic product Tong sả n pham quoc nộ i
Greater Mekong Subregion CHƯƠNG trı̀nh Tieu vù ng
GMS
Programme Mekong mở rộ ng
Quả ng Guangxi Zhuang Khu tự trị dâ n tộ c Choang
Tâ y Autonomous Region Quả ng Tâ y
International Bank for
Ngâ n hà ng Quoc te ve Tá i thiet
IBRD Reconstruction and
và Phá t trien
Development
IMF International Monetary Fund Quỹ Tien tệ Quoc te
IS Islamic State Nhà nước Islam
KIA Kachin Independence Army Quâ n độ i Ðộ c lậ p Kachin
Liberation Tigers of Tamil
LTTE Những con ho giả i phó ng Tamil
Eelam
MDB multilateral development Ngâ n hà ng phá t trien đa
bank phương
North Atlantic Treaty To chức Hiệ p ước Bac Ðạ i Tâ y
NATO
Organization Dương
Ngâ n hà ng Phá t
NDB New Development Bank
trien Mới
National Development and Uy ban Phá t trien và
NDRC
Reform Commission Cả i cá ch Quoc gia (Trung Quoc)
National League
NLD Liê n minh Quoc gia vı̀ Dâ n chủ
for Democracy
Organisation for Economic
To chức Hợp tá c và Phá t trien
OECD Co-operation and
Kinh te
Development
Oil and Natural Tậ p đoà n Dau và Khı́ đot Tự
ONGC
Gas Corporation nhiê n
Quâ n Giả i phó ng Nhâ n dâ n
PLA People’s Liberation Army
Trung Quoc
PRC People’s Republic of China Cộ ng hò a Nhâ n dâ n Trung Hoa
PSA Port of Singapore Authority Cụ c quả n lı́ Cả ng Singapore
“Con 21st Century Maritime Silk Con đường Tơ lụ a trê n bien the
đường” Road kı̉ 21
Shanghai Cooperation
SCO To chức Hợp tá c Thượng Hả i
Organization
Severe Acute Respiratory
SARS Hộ i chứng hô hap cap tı́nh nặ ng
Syndrome
SEZ special economic zone Ðặ c khu kinh te
SGC State Grid Corporation Cô ng ty Mạ ng điệ n Trung Quoc
UN United Nations Liê n hợp quoc
United Nations Convention Cô ng ước Liê n hợp quoc ve Luậ t
UNCLOS
on the Law of the Sea bien
US United States Hoa Kỳ / Mỹ
Tâ n Xinjiang Uyghur Khu tự trị Duy Ngô Nhı̃ Tâ n
Cương Autonomous Region Cương
Viet_tatTo chức Thương mạ i
WTO World Trade Organization
The giới
GIỚI THIỆU
Con đường Tơ lụa ngày xưa
Tat cả bả n đo trong sá ch nà y được lay từ bả n goc tieng Anh China's
Asian Dream: Empire Building along the New Silk Road củ a Tom Miller,
Zed Books, London 2017 – BT.
Ta hã y bat đau bang mộ t thı́ nghiệ m tưởng tượng.1*
Thời gian là và o nă m 2050. Châ u Au, từng là nen vă n minh thịnh
vượng và tâ n tien nhat trá i đat, giờ đâ y đang bieu lộ mộ t so dau hiệ u sú t
ké m. Hà ng triệ u du khá ch đo ve cá c việ n bả o tà ng ở Paris và Rome,
nhưng the giới hiệ n đạ i đang bỏ qua châ u Au. Cô ng nghệ củ a châ u Au đã
lạ c hậ u, rõ rà ng thua những sá ng che cá ch tâ n đen từ Trung Quoc. Nen
kinh te mộ t thời hù ng cường củ a Liê n minh Châ u Au nay đang sa sú t, cư
dâ n Au châ u nghiệ n mạ ng truyen thô ng xã hộ i và những khoả n tien cứu
te củ a nhà nước. Những kẻ noi loạ n theo đạ o Islam (đạ o Hoi) đã thiet
lậ p mộ t khu vực caliphate[3] bạ o tà n ở London, và cá c nhà đương cụ c
đang ra sức tran á p khu vực nà y. Hai mươi triệ u người mat mạ ng trong
vụ thả m sá t tiep theo đó .
Qua nhanh mộ t tră m nă m sau. Châ u Au đang tả tơi, bị thiê u rụ i sau
gan hai thậ p niê n chien tranh và chịu sự chiem đó ng củ a Hoa Kỳ, mộ t
đong minh cũ củ a họ . Thê m hai mươi triệ u người Au châ u thiệ t mạ ng.
Trung Quoc đặ t dau cham het cho cuộ c chien tranh bang cá ch ban cá c
quả tê n lửa hạ t nhâ n và o nước Hoa Kỳ và ngự ở vị the toi cao. Châ u Au
lú c nà y chı̉ là mộ t tay chơi nhỏ mọ n trong mộ t trậ t tự toà n cau mà dan
đau là cá c quoc gia châ u A – Thá i Bı̀nh Dương, với thủ phủ thực sự nam
ở Bac Kinh. Chı́nh quyen mới củ a châ u Au đã nguyệ n the tá i xâ y dựng
lụ c địa đang â m ı̉ chá y nà y thà nh mộ t chon khô ng tưởng theo loi sinh
hoạ t cộ ng đong, tuy vậ y siê u cường quoc toà n cau – Trung Quoc – lạ i là
mộ t nước hung hã n. Liê n minh Châ u Au củ a Nhâ n dâ n (The People’s
European Union) van kiê n quyet theo ý mı̀nh, be quan tỏ a cả ng trước
the giới…
Cá i tương lai đậ m chat dystopia[4] nà y nghe như mộ t bộ phim kinh
dị, nhưng nó cho ta mộ t cả nh huong tương tự như những gı̀ đã xả y đen
với Trung Quoc từ lú c bat đau cuộ c Chien tranh nha phien thứ nhat nă m
1839 cho đen lú c Ðả ng Cộ ng sả n Trung Quoc (CCP) củ ng co quyen lực
và o thậ p niê n 1950. Việ c Trung Quoc bị coi thường là đieu cực kı̀ trá i
mong đợi và gâ y hoang mang.
Nă m 1800, Trung Quoc tự xem mı̀nh như được trời phù hộ , như mộ t
cường quoc vı̃ đạ i nhat và là nen vă n minh đi đau the giới – tựa như cá c
quoc gia lớn Au châ u tự nhı̀n nhậ n mı̀nh hoi nă m 1900 sau nà y. Trong
vũ trụ quan Trung Hoa co đien, Trung Quoc nam ở trung tâ m the giới:
Từ chı́nh cá i tê n củ a nước nà y, Trung Quoc ( 中国 ), nghı̃a đen là “đat
nước nam ở giữa”. Cò n có tê n gọ i nê n thơ là “ 天朝 (Thiê n trieu/
Celestial Empire)”, Trung Quoc lap đay phạ m vi trung tâ m bê n trong ba
hı̀nh trò n đong tâ m. Hı̀nh trò n thứ nhı̀ chứa cá c chư hau và trieu cong,
chang hạ n như Nhậ t Bả n, Trieu Tiê n và Việ t Nam, tat thả y đeu là mộ t
phan củ a the giới Nho giá o Trung Hoa. Hı̀nh trò n thứ ba thuộ c dạ ng
mô ng muộ i, dà nh riê ng cho người ngoạ i quoc – được biet với tê n gọ i
“barbarian (man di)” trong mộ t so bả n dịch tieng Anh – những người
chưa được nen vă n minh Trung Hoa giá o hó a.2*
Sức mạ nh củ a Trung Quoc đạ t đen đı̉nh điem trong nhieu thậ p niê n
trước nă m 1800. Trieu Thanh trước đó đã nghien ná t cá c vương quoc
nhỏ hơn ở phı́a Bac và phı́a Tâ y, gom cá c vương quoc đó và o mộ t đe
quoc được mở rộ ng bộ i phan. Ðe quoc nà y bao gom Tâ y Tạ ng, Mô ng Co
và mộ t vù ng khá lớn ở vù ng trung tâ m châ u A, mà Trung Quoc đã đoi
tê n thà nh Tâ n Cương (nghı̃a đen là “cương vực mới”). Trung Quoc đã
kiem soá t cá c moi bang giao với Ðe quoc Nga, cá c vương quoc vù ng
Ðô ng Nam A, và vương quoc Nepal nam cạ nh Himalaya. Cá c nhà nước
tiep giá p, từ Mien Ðiệ n đen Trieu Tiê n, đeu cô ng nhậ n sự vượt trộ i củ a
Trung Quoc, và thường dâ ng cong pham cho Thanh trieu. Ðâ y khô ng chı̉
đơn giả n là chuyệ n khau đau trước vị hoà ng đe vı̃ đạ i ở Bac Kinh, moi
quan hệ nà y cò n đem lạ i những moi lợi chung, đá ng chú ý là ở địa hạ t
giao thương.
Nhà nước Trung Hoa, van vẹ n toà n sau 2.000 nă m ke từ lan đau
thong nhat, lú c bay giờ khô ng có địch thủ . Với dâ n so 328 triệ u dâ n, Ðe
quoc nhà Thanh có dâ n so đô ng hơn Ðe quoc Anh, Ðe quoc Maratha An
Ðộ , Cộ ng hò a Phá p, Ðe quoc Nga, và Ðe quoc Ottoman cộng lại.3* Nen
kinh te củ a Trung Quoc thời ay lớn hơn tat thả y cá c nước khá c, như đã
từng suot hai thiê n niê n kı̉ trước đó , chiem hơn mộ t phan tư sả n lượng
the giới.4* Kinh te Trung Quoc lớn gap mười kinh te Nhậ t và hù ng
cường hơn han cá c nen kinh te Au châ u gộ p lạ i – những nơi chon xa xô i
mà Trung Quoc xuat khau những mó n hà ng như lụ a, đo sứ và trà , nhưng
họ lạ i gan như khô ng có chú t lưu tâ m nà o đen những vù ng đat ay. Trung
Quoc rõ rà ng là the lực đi đau ở châ u A, và chi phoi cả trậ t tự vă n hó a.
Khi ay Trung Quoc là mộ t nen vă n minh đạ t đen quy mô mà the giới
chưa từng chứng kien trước đâ y.
Tuy vậ y, trong vò ng và i thậ p niê n, vị the tưởng chừng khô ng can
tranh cã i củ a Trung Quoc đã tan rã sau mộ t chuoi cá c sự kiệ n thả m họ a.
Chuoi sự kiệ n nà y bat đau từ nă m 1839, khi phá o hạ m Anh quoc thực
hiệ n đò n bá o thù cho việ c Trung Quoc tiê u hủ y 20.000 rương nha phien
An Ðộ ở cả ng Quả ng Châ u, sau khi Hoà ng đe Ðạ o Quang mưu toan bã i
bỏ việ c giao thương mặ t hà ng gâ y phương hạ i nà y. Cô ng ty Ðô ng An Anh
quoc (British East India Company) xoay phá o hạ m củ a họ và o Quả ng
Châ u, và có được chien thang quyet định. Nă m 1842, tuâ n theo Ðieu
ước Nam Kinh, Anh quoc buộ c chı́nh quyen nhà Thanh trả phı́ boi
thường và yê u cau mở nă m cả ng thô ng thương (treaty port) mới, tạ i đó
cá c cô ng dâ n có được quyen tự do mien truy đoi với quyen tà i phá n
theo phá p lı́ củ a hoà ng đe Trung Quoc. Anh quoc cũ ng lay được đả o
Hong Kong như mộ t phan thưởng thê m lú c bay giờ.
Giữa thậ p niê n 1850, Anh quoc và cá c cường quoc Tâ y phương khá c
yê u cau Trung Quoc mở cửa thê m nữa đe thô ng thương với nước ngoà i,
cho phé p buô n bá n nha phien và bã i bỏ cá c thue nhậ p khau. Khi Hoà ng
đe Hà m Phong hủ y bỏ lời hứa đoi với thỏ a thuậ n mới, quâ n độ i Anh và
Phá p đã dong tà u theo hướng Bac đen cả ng Thiê n Tâ n. Sau khi ban đau
bị từ khước, họ đã triệ t phá quâ n độ i trieu đı̀nh và hà nh quâ n tới Bac
Kinh. Với việ c hoà ng đe thá o chạ y khỏ i kinh thà nh, quâ n lı́nh cướp bó c
và thiê u trụ i tà i sả n giá trị nhat củ a hoà ng đe – vườn Viê n Minh, trong
tieng Anh cò n được biet với cá i tê n “Old Summer Palace”. Những ngà y
tiep theo, cá c cường quoc Tâ y phương buộ c Trung Quoc mở cửa Thiê n
Tâ n là m cả ng thô ng thương, nhượng lạ i khu Cửu Long củ a Hong Kong
cho Anh quoc, hợp phá p hó a việ c buô n bá n nha phien, và trả phı́ boi
thường cho Anh và Phá p. Ngoà i ra, Nga cò n bỏ tú i mộ t triệ u km2 lã nh
tho quê hương to tiê n củ a cá c vua nhà Thanh.
Thời điem xả y ra cuộ c Chien tranh nha phien thứ nhı̀ han là giai đoạ n
toi tệ nhat đoi với trieu đı̀nh Trung Quoc, von đang phả i đoi phó với
cuộ c noi dậ y lớn nhat nước trong lịch sử Trung Quoc. Trong khi binh
lı́nh ngoạ i quoc xô ng và o cung điệ n ở phương Bac, quâ n độ i phien loạ n
củ a Thá i Bı̀nh Thiê n Quoc hà nh quâ n khap phương Nam. Những người
Trung Quoc Há n tộ c thường dâ n đã đo theo phe noi loạ n – lã nh đạ o là
Hong Tú Toà n, mộ t người tự nhậ n mı̀nh là em trai củ a Giê su Kitô (Jesus
Christ) – và họ có niem tin chı́nh đá ng rang chı́nh quyen nhà Thanh là
mộ t chı́nh quyen hủ bạ i và vô tı́ch sự. Nă m 1853, quâ n độ i củ a Thá i
Bı̀nh Thiê n Quoc chiem được thà nh pho Nam Kinh ở phı́a Ðô ng, và
tuyê n bo đâ y là Thiê n kinh củ a Thá i Bı̀nh Thiê n Quoc. Phe phien loạ n
chiem đó ng những dả i đat rộ ng lớn củ a Trung Quoc, thiet lậ p luậ t lệ tà n
khoc và theo than quyen. Nă m 1864, thời điem mà Nam Kinh cuoi cù ng
cũ ng bị quâ n độ i nhà Thanh lậ t đo, hơn 20 triệ u người chet, từ đó khởi
nghı̃a Thá i Bı̀nh Thiê n Quoc được xep và o hà ng những cuộ c nộ i chien
đam má u nhat trong lịch sử.
Hai cuộ c Chien tranh nha phien và cuộ c chien mat má t quá nhieu
sinh mạ ng củ a Thá i Bı̀nh Thiê n Quoc rõ rà ng chứng tỏ quyen lực trieu
đı̀nh bay giờ đã suy yeu. Tı̀nh trạ ng bạ c nhược nà y đã dọ n đường cho
mộ t chương u á m nhat trong lịch sử Trung Quoc hiệ n đạ i, bat đau mở ra
và o nă m 1895 với việ c Trung Quoc that bạ i trong cuộ c Chien tranh
Trung – Nhậ t. Trung Quoc trước đâ y xem Nhậ t, mộ t vương quoc trieu
cong nă m xưa, như mộ t cậ u em nhỏ trong the giới Nho giá o rộ ng lớn
bao trù m. Nă m 1911, trieu Thanh sụ p đo và đat nước Trung Quoc chı̀m
và o vũ ng lay củ a che độ quâ n phiệ t. Chı́nh quyen quoc gia chủ nghı̃a củ a
thậ p niê n 1920 sớm tá i thong nhat đat nước nhưng nhanh chó ng sa lay
và o cuộ c chien tranh với Ðả ng Cộ ng sả n Trung Quoc. Nă m 1931, Nhậ t
xâ m lược vù ng Ðô ng Bac lạ nh giá củ a Trung Quoc, thiet lậ p mộ t nhà
nước bù nhı̀n. Cuộ c chien tranh toà n diệ n no ra nă m 1937, khi Lụ c quâ n
Ðe quoc Ðạ i Nhậ t Bả n hoà nh hà nh khap Trung Quoc, tà n sá t đen
300.000 người dâ n chı̉ ở riê ng Nam Kinh trong suot sá u tuan giet chó c
đam má u. Khoả ng 20 triệ u người Trung Quoc thiệ t mạ ng ở mộ t sự kiệ n
mà Trung Quoc gọ i là cuộ c Chien tranh chong Nhậ t, tam mộ t phan tư
tong so thương vong ở cuộ c The chien II. Trung Quoc ước tı́nh trong the
chien nà y có gan 35 triệ u người Trung Quoc thiệ t mạ ng.5*
Khi lực lượng Cộ ng sả n già nh được chien thang trước Tưởng Giới
Thạ ch và o nă m 1949, thiet lậ p nê n nhà nước Cộ ng hò a Nhâ n dâ n Trung
Hoa (PRC), họ tiep quả n mộ t đat nước ban cù ng và suy kiệ t: Trung Quoc
lú c nà y đang tả tơi và ná t tan. Sau mộ t the kı̉ tà n sá t và hủ y hoạ i, họ bat
đau tá i xâ y dựng đat nước. Họ lay câ u khau hiệ u von được lan đau dù ng
đen bởi giới trı́ thức và o nă m 1915 và pho bien khau hiệ u nà y suot từ
bay đen nay: “vậ t vong quoc sı̉”[5]6*, khi nhớ lạ i những nạ n ngược đã i và
những noi ô nhụ c von chat chong lê n Trung Quoc cù ng người dâ n nước
nà y, ngà y nay cụ m từ bon chữ chat chứa đay noi lò ng nà y đang được
truyen dạ y trong trường họ c. Trung Quoc khô ng được phé p quê n đieu
ay, vı̀ họ khô ng bao giờ có the lâ m và o cả nh nhụ c nhã thê m lan nà o nữa.
Trung Quoc khô ng được phé p quê n đieu ay, vı̀ noi đau củ a thời kı̀ nhụ c
nhã phả i thú c đay được sự phụ c hưng củ a quoc gia.
Mụ c đı́ch củ a việ c phụ c hưng quoc gia đã được khơi lê n bởi bao the
hệ lã nh đạ o Trung Quoc hiệ n đạ i ke từ Tô n Dậ t Tiê n, cha đẻ củ a nen
Cộ ng hò a Trung Hoa. Bả n quoc ca củ a Cộ ng hò a Nhâ n dâ n Trung Hoa
khá tường minh ở việ c nà y:
Ðứng lên!Những người không muốn làmnôlệ!
Với máu thịt chúng ta, hãy cùng nhau xây dựng Trường Thành mới!
Dân tộc Trung Hoa đã đến lúc hiểm nguy,
Mỗi người hãy cất lên tiếng thét.
Ðứng lên!Ðứng lên!Ðứng lên!7*
Cot lõ i ở đâ y là Trung Quoc phả i đứng lê n lần nữa. Giới lã nh đạ o
nước nà y nó i đen chuyệ n phục hưng ( 复兴 / fuxing) – khô i phụ c lạ i
những gı̀ đã mat. Trung Quoc từng mộ t thời là nen vă n minh lớn nhat và
quoc gia lớn nhat the giới. Họ phả i trở lạ i vị the đó .
Neu khô ng biet đen “bá ch niê n quoc sı̉”[6], ta sẽ khô ng the hieu được
tieng vang vọ ng củ a “Giac mộ ng Trung Quoc (中国梦/Chinese Dream)”
mà ô ng Tậ p Cậ n Bı̀nh đã nê u ra8*. Giong như tat cả cá c vị lã nh đạ o
Trung Quoc thời hiệ n đạ i trước đó , ô ng Tậ p hứa sẽ hiệ n thực hó a cô ng
cuộ c “phụ c hưng vı̃ đạ i cho dâ n tộ c Trung Hoa”[7]. Nhưng dưới sự lã nh
đạ o củ a ô ng, việ c theo đuoi “Giac mộ ng Trung Quoc” đã trở thà nh mộ t
triet lı́ dan đường. Ðâ y trước tiê n là mộ t tam nhı̀n trong nước – sau rot
Trung Quoc khô ng the trở nê n vı̃ đạ i neu họ khô ng vững mạ nh ở quê
nhà – nhưng đieu nà y cò n có moi noi ket mậ t thiet với vị trı́ củ a Trung
Quoc trê n the giới. Sau nhieu nă m chuan bị nen tả ng, Trung Quoc nhat
quyet già nh lay vị trı́ củ a mı̀nh ở cương vị mộ t cường quoc củ a the giới
hiệ n đạ i.
Ðâ y là chuyệ n đá ng sợ đoi với những nước lâ n cậ n củ a Trung Quoc,
vı̀ “Giac mộ ng Trung Quoc” có moi liê n ket sı́t sao với uy lực quâ n sự.9*
Ngay sau khi trở thà nh Tong Bı́ thư Ðả ng Cộ ng sả n, ô ng Tậ p đã tuyê n
bo: “Ðe thực hiệ n cô ng cuộ c phụ c hưng vı̃ đạ i củ a dâ n tộ c Trung Hoa,
chú ng ta nhat định phả i giữ vững sự hò a hợp giữa phú quoc và quâ n sự
cường liệ t von giao ket ho tương thà nh mộ t khoi thong nhat”[8]10*. Ke
từ the kı̉ 19, nhieu nhà lã nh đạ o chı́nh trị và giới trı́ thức thường lặ p lạ i
điệ p khú c ve cuộ c truy tam sự “phú cường (富强: già u mạ nh)”. Cụ m từ
đó là loi nó i ngan gọ n cho cụ m “phú quoc cường quâ n”[9], mộ t cụ m từ
von ton tạ i hơn 2.000 nă m nay từ tậ n thời đạ i Chien Quoc, giú p dọ n
đường dan đen mộ t đe quoc Trung Hoa thong nhat. Theo từ ngữ ngà y
nay, sự phá t trien kinh te là đieu can thiet nham tạ o nê n mộ t phú quoc
sẽ giú p dâ n tộ c Trung Hoa và nen vă n minh co đạ i củ a họ được phon
thịnh. Mộ t nen kinh te mạ nh mẽ sẽ lo được cá c chi phı́ cho mộ t nen
quâ n sự mạ nh mẽ von can thiet cho sự tự vệ , sao cho Trung Quoc sẽ
khô ng bao giờ bị xâ m lă ng và bị chiem đó ng.
Sức mạ nh quâ n sự cũ ng là đieu can có đe Ðả ng Cộ ng sả n có được
tı́nh chı́nh danh ở cương vị mộ t “thá i ú y”[10] củ a Trung Quoc. Hệ thong
tuyê n truyen củ a đả ng đã nê u lạ i vet thương lịch sử ve noi quoc sı̉ với
mụ c tiê u củ ng co că n cước dâ n tộ c xung quanh vai trò củ a đả ng trong
cô ng cuộ c xâ y dựng “phú quoc cường quâ n”. Thô ng điệ p mà đả ng tı̀m
cá ch phó ng chieu ra là chı̉ đả ng mới có the dan dat Trung Quoc đạ t đen
tam mức vı̃ đạ i. Ðó là cá i logic nam sau cuộ c duyệ t binh quy mô lớn dien
ra ở Bac Kinh và o thá ng Chı́n nă m 2015, như đe kı̉ niệ m 70 nă m chien
thang quâ n Nhậ t. Ðộ i hı̀nh binh lı́nh dieu hà nh và nhieu hà ng xe tă ng
ram rậ p – được phá t qua mà n ả nh truyen hı̀nh khap the giới – thực sự
là dau hiệ u củ a tı̀nh trạ ng lo ngạ i an ninh: Những quoc gia thực sự vững
tin sẽ khô ng can phả i phô trương uy lực quâ n sự củ a mı̀nh. The nhưng
giới lã nh đạ o Trung Quoc lạ i can phó ng chieu ra hı̀nh ả nh củ a sức mạ nh,
vừa đe gia co quyen lã nh đạ o củ a họ ở quê nhà vừa đe đe dọ a những kẻ
thù tiem tà ng ở hả i ngoạ i, đặ c biệ t là Hoa Kỳ và Nhậ t.11*
Việ c mưu cau quang vinh cho quoc gia, von được tiep nhiệ t bang cá i
ho sâ u chứa sự bat an toà n nà y, đang đay Trung Quoc hướng đen mộ t
chı́nh sá ch đoi ngoạ i mã nh liệ t hơn. Ba mươi nă m trước, CCP (Ðả ng
Cộ ng sả n Trung Quoc) van có the việ n đen ý thức hệ đe hậ u thuan cho
uy quyen củ a mı̀nh ở vai trò đả ng cam quyen. Ngược lạ i, tı́nh logic theo
quoc gia chủ nghı̃a củ a “Giac mộ ng Trung Quoc” lạ i can Trung Quoc the
hiệ n sức mạ nh ra hả i ngoạ i. Buoi dieu binh mừng chien thang kia được
mộ t quoc gia á i quoc đó n lay, dau cho nó truyen những noi run sợ đi
khap châ u A. “Sự thieu tự tin trong chuyệ n quoc vụ có nghı̃a là anh phả i
tỏ ra kiê n định ở nước ngoà i đe thong nhat đat nước nà y xung quanh
chủ nghı̃a quoc gia – nhưng tô i khô ng the cô ng khai nó i the”, theo lời
củ a mộ t trong những nhà tư tưởng hà ng đau ở Trung Quoc khi bà n ve
những moi bang giao quoc te.12*
Ðieu nà y đá nh dau mộ t bước chuyen dời nen tả ng trong chı́nh sá ch
đoi ngoạ i củ a Trung Quoc. Ðặ ng Tieu Bı̀nh, vị lã nh đạ o toi cao củ a Trung
Quoc từ 1978 đen 1992, đã khuyê n ră n rang Trung Quoc phả i biet “giau
mı̀nh[11]” ở phương diệ n đoi ngoạ i và can chú trọ ng và o chuyệ n sap đặ t
nhà cửa củ a chı́nh mı̀nh cho on thỏ a. Tậ p Chủ tịch đã bã i bỏ loi tiep cậ n
khiê m ton đó . Cá c dau hiệ u cho thay việ c bã i bỏ đó đã ton tạ i thậ m chı́
trước khi ô ng Tậ p tiep nhậ n chı́nh quyen, và o thời điem trong chuyen đi
đen Washington ở cương vị Phó Chủ tịch, ô ng đã kê u gọ i mộ t “quan hệ
nước lớn kieu mới”.[12]13* Ngay sau khi ke nhiệ m Ho Cam Ðà o, Tậ p
tuyê n bo rang Trung Quoc sẽ đó ng vai trò “chủ độ ng tı́ch cực” ở châ u A.
Cụ m từ nghe chừng vô hạ i nà y thực sự là tı́n hiệ u cho thay châ m ngô n
củ a Ðặ ng đã bị bã i bỏ . Từ đó , Trung Quoc đã ưu tiê n đường loi “ngoạ i
giao với cá c nước lá ng gieng”[13] và bat đau lậ p cô ng thức cho những
chı́nh sá ch cụ the nham chuyen dịch sức nặ ng kinh te thà nh vị the lã nh
đạ o trong khu vực.14*
Dan dan – và mộ t cá ch that thường – cơ lực địa chı́nh trị củ a Trung
Quoc tă ng lê n nham tương xứng với uy lực kinh te củ a họ . Theo nhà
khoa họ c chı́nh trị loi lạ c David Shambaugh, Trung Quoc từ lâ u đã là
mộ t “cường quoc cô độ c”, thieu bang hữu thâ n thuộ c và khô ng có đong
minh.15* Theo lời khuyê n củ a Ðặ ng, Bac Kinh đã khô ng xen và o cá c sự
vụ củ a những nước khá c, theo đuoi mộ t chı́nh sá ch ngoạ i giao với
nguyê n tac chı̉ đạ o là khô ng can thiệ p và khô ng liê n ket. Tuy nhiê n
chı́nh sá ch ngoạ i giao theo loi “chủ độ ng tı́ch cực” củ a Tậ p Chủ tịch đã
đò i hỏ i Trung Quoc phả i hợp tá c chặ t chẽ với những nước khá c. Bac
Kinh khô ng tı̀m cá ch tạ o lậ p mộ t cơ cau liê n minh chı́nh thức, mà Tậ p
Cậ n Bı̀nh tuyê n bo ý định củ a ô ng trong việ c “ket giao thê m nhieu bang
hữu” và tạ o lậ p mộ t “cộ ng đong chung vậ n mệ nh”[14] ở châ u A.16* Mụ c
tiê u củ a Tậ p là đe tạ o nê n mộ t mạ ng lưới cá c liê n minh phi chı́nh thức
được bô i trơn bang tien Trung Quoc. Khi cá c nước lá ng gieng cà ng lú c
cà ng trở nê n phụ thuộ c và o Trung Quoc ve mặ t kinh te, Trung Quoc tin
rang khi đó tá c độ ng địa chı́nh trị củ a họ sẽ cà ng mạ nh thê m.
Sứ mệ nh củ a Tậ p Chủ tịch là trả Trung Quoc ve lạ i vai trò cường quoc
vı̃ đạ i nhat châ u A mà ô ng cho là vị the tự nhiê n, hợp lẽ và mang tı́nh
lịch sử. Ðieu đó khô ng có nghı̃a là Trung Quoc phả i the cho Hoa Kỳ ở vai
trò siê u cường duy nhat củ a the giới, mà có nghı̃a rang châ u A phả i
chiem ưu trộ i ngay ở sâ n sau nhà mı̀nh. Sau “bá ch niê n quoc sı̉”, duy chı̉
“Giac mộ ng châ u A” mới có the mang lạ i tự tô n và tự trọ ng cho quoc gia
nà y.17* Ðoi với Trung Quoc, đó là mộ t vien kien vinh quang – và mộ t
vien kien có những ngụ ý to lớn đoi với tương lai củ a châ u A.
Chı́nh sá ch “chủ độ ng tı́ch cực” củ a Trung Quoc sẽ vậ n hà nh ra sao?
Trước tiê n, nó can tra dau và o cá c bá nh xe thương mạ i và đau tư. Sự troi
dậ y củ a Trung Quoc ở châ u A có cơ sở dựa trê n mộ t thực te giả n đơn:
Nen kinh te khong lo tạ i nước nà y, ước tı́nh 10,9 nghı̀n tı̉ đô -la Mỹ và o
nă m 2015, lớn hơn cá c nen kinh te khá c ở Ðô ng Bac A và Ðô ng Nam A
gộ p lạ i.18* Co má y đay uy lực nà y đã thú c đay sự phá t trien khu vực
trong ı́t nhat mộ t phan tư the kı̉. Trung Quoc là đoi tá c thương mạ i lớn
nhat củ a đa so cá c nước ở châ u A, bao gom hau het cá c nước ở khu vực
lâ n cậ n. Ðieu nà y giú p Trung Quoc có được tá c độ ng lớn lao ve kinh te.
Mụ c tiê u tiep theo củ a Trung Quoc là gia tă ng đau tư trong khu vực,
mộ t đieu mà Trung Quoc van chưa thong lı̃nh. Vı́ dụ ở Ðô ng Nam A, cả
EU và Nhậ t đeu có phan đau tư nhieu hơn. Ðâ y là mộ t that bạ i mà sau
đó sẽ được đieu chı̉nh bang “Sá ng kien Và nh đai và Con đường”, cò n
được biet với tê n “Nhat đới nhat lộ ”, hay “Con đường Tơ lụ a mới”. Sá ng
kien nà y miê u tả hai dự á n cực kı̀ tham vọ ng nham cả i thiệ n tı́nh noi ket
ở châ u A và xa hơn nữa. Ơ đat lien, “Và nh đai Kinh te Con đường Tơ lụ a”
cho thay vien cả nh ve mộ t cơ sở hạ tang mới cho đường vậ n tả i và việ c
xâ y dựng cá c hà nh lang cô ng nghiệ p trả i khap vù ng Trung A cho đen
Trung Ðô ng và châ u Au. Trê n mặ t bien, “Con đường Tơ lụ a trê n bien the
kı̉ 21” sẽ khı́ch lệ việ c đau tư ở cá c cả ng và cá c tuyen đường mậ u dịch
mới xuyê n qua Bien Ðô ng (South China Sea) và An Ðộ Dương. Sá ng kien
nà y sẽ được hậ u thuan bang the lực tà i chı́nh: Hai ngâ n hà ng chı́nh sá ch
củ a Trung Quoc – Ngâ n hà ng Phá t trien Quoc gia và Ngâ n hà ng Xuat
nhậ p khau Trung Quoc – đã cho vay tien ở châ u A nhieu hơn Ngâ n hà ng
The giới và Ngâ n hà ng Phá t trien Châ u A gộ p lạ i. Bang cá ch tà i trợ cho
đường bộ , đường sat, cả ng khau và cá c tuyen điệ n nă ng ở những khu
vực chậ m phá t trien ở châ u A, Sá ng kien Và nh đai và Con đường nham
tới việ c thu hú t cá c nước lâ n cậ n củ a Trung Quoc ngà y cà ng tien sá t hơn
và o vò ng tay kinh te củ a Bac Kinh.
Sá ng kien nà y là chı́nh sá ch mang dau an củ a Tậ p Cậ n Bı̀nh, được
thiet ke nham bả o đả m cho di sả n củ a ô ng. Bac Kinh ho trợ chı́nh sá ch
nà y bang những to chức tà i chı́nh mới, đá ng chú ý là Ngâ n hà ng Ðau tư
Cơ sở hạ tang Châ u A (AIIB) và Quỹ Con đường Tơ lụ a. Ðieu nà y khô ng
có nghı̃a là Trung Quoc khước từ kien trú c toà n cau, như mộ t so người
đã có ý.19* Trá i lạ i, nó có nghı̃a là Trung Quoc muon bo sung và tá i định
hı̀nh kien trú c nà y. Trung Quoc sẽ dù ng cá c to chức đa phương như
AIIB, To chức Hợp tá c Thượng Hả i và Asean+1, trong đó Hoa Kỳ gan
như khô ng có vai trò nà o, nham thú c đay chương trı̀nh nghị sự trong
khu vực củ a chı́nh Trung Quoc. Thực te ở đâ y là Trung Quoc đã thá ch
thức trậ t tự hậ u The chien II von được thiet lậ p ở châ u A dưới sự canh
chừng cả nh giá c củ a Washington. (Xem Chương 1)
Loi ngoạ i giao bang cơ sở hạ tang củ a Trung Quoc nham tới việ c cả i
thiệ n tı́nh noi ket với cá c nước lá ng gieng. Giá p biê n với Kazakhstan, thị
tran nhỏ Khorgos (Hoac Nhı̃ Quả Tư) ở Tâ n Cương đang được chuyen
hó a thà nh mộ t trung tâ m phâ n phoi cho khu vực Trung A, với những
tuyen liê n ket bang đường sat và đường bộ từ thủ phủ khu vực ở
Urü mqi cho đen Almaty, thà nh pho lớn nhat Kazakhstan, và tiep tụ c đen
Iran. Cá c tuyen liê n ket bang đường sat xuat phá t từ cá c thà nh pho khap
Trung Quoc đen châ u Au ngang qua Kazakhstan. Ve phı́a Nam, những
thị trường mới và rộ ng lớn được thiet ke đe tá i thiet lậ p Kashgar – mộ t
trong những khu chợ Trung Ðô ng (bazaar) sam uat nhat trê n Con
đường Tơ lụ a cũ – thà nh mộ t cửa ngõ khu vực. Cá c tậ p đoà n Trung Quoc
đã xâ y dựng nhieu đường bộ đen Kyrgyzstan và Tajikistan ở lâ n cậ n, và
có nhieu ke hoạ ch đặ t cá c tuyen đường sat xuyê n qua cá c rặ ng nú i
Karakoram và Pamir đen Pakistan, Uzbekistan và xa hơn nữa. Những
dò ng chả y mậ u dịch và hoạ t độ ng kinh te van chưa tương xứng với cơn
phong cuong trong xâ y dựng như the nà y, nhưng khô ng ai có the hoà i
nghi ý định đó củ a Trung Quoc.
Cá c quoc gia Trung A chà o mừng sự đau tư giú p cả i thiệ n cá c tuyen
liê n ket vậ n tả i và giú p khai mở nguon khoá ng sả n khong lo ở đó , đặ c
biệ t neu đieu nà y là m giả m sự lệ thuộ c và o kẻ bả o trợ truyen thong củ a
họ : nước Nga. Trung Quoc đã the cho Nga đe trở thà nh nen kinh te dan
đau có mặ t ở Trung A suot thậ p niê n qua, cho dù Nga van duy trı̀ những
nguon cộ i sâ u xa hơn ve mặ t chı́nh trị và vă n hó a. Cũ ng giong Tậ p Cậ n
Bı̀nh, Vladimir Putin muon tá i thiet lậ p khu vực ả nh hưởng ve mặ t lịch
sử cho đat nước mı̀nh, và đang bậ n thú c đay mộ t tam nhı̀n khá c ve kinh
te có cơ sở dựa trê n sự thong nhat vă n hó a củ a cá c quoc gia Xô Viet.
Trung Quoc và Nga đeu khang quyet họ là đoi tá c chien lược củ a nhau;
nhưng khi tá c độ ng củ a Trung Quoc ở Trung A tă ng lê n, moi kı̀nh địch
truyen thong giữa hai quoc gia nà y có the sẽ được tá i kı́ch khởi. (Xem
Chương 2)
Ơ những nen kinh te dọ c sô ng Mekong củ a vù ng đat lien Ðô ng Nam
A, địch thủ lớn nhat củ a Trung Quoc là Nhậ t, von từ lâ u đã tà i trợ và xâ y
dựng cơ sở hạ tang khap vù ng. Tới thời điem nà y, những dự á n tham
vọ ng nhat là củ a người Trung Quoc: bao gom mộ t đường cao toc hoà n
chı̉nh trị giá 4 tı̉ đô -la dà i 1.800km từ thà nh pho Cô n Minh ở tı̉nh Vâ n
Nam đen Bangkok, và mộ t tuyen đường sat 3.900km được đe xuat chạ y
từ Cô n Minh đen Singapore, trả i xuong bă ng qua Là o, Thá i Lan và
Malaysia. Tı́nh hiệ u dụ ng củ a tuyen đường sat như the van cò n là đieu
nhieu người ho nghi, nhưng những tuyen noi ket giao thô ng giữa Vâ n
Nam và Là o hiệ n đang thuậ n lợi đe đat nước nà y ngậ p trà n giới đau tư
Trung Quoc. Trong khi đó , Campuchia van cò n lệ thuộ c và o tien củ a Bac
Kinh đen mức người ta cá o buộ c nước nà y bị ả nh hưởng mạ nh mẽ bởi
Trung Quoc. Cả hai nước đó đeu gặ p nguy cơ trở thà nh phan chap vá
thê m cho nước lá ng gieng khong lo củ a họ . (Xem Chương 3)
Trở lạ i nă m 2010, tı̀nh hı̀nh tương tự có the nó i đen Myanmar. Sau
hơn hai thậ p niê n vun boi moi rà ng buộ c với chı́nh quyen quâ n phiệ t
đang cai trị ở Myanmar, Bac Kinh đã xem quoc gia khé p kı́n nhat Ðô ng
Nam A nà y như mộ t cau noi đen An Ðộ Dương – “California củ a Trung
Quoc” – sẽ mang đen tiem nă ng quý giá trong việ c tiep cậ n trực tiep đen
cá c vù ng ven bien phı́a Tâ y.20* Trung Quoc đã xâ y dựng hai đường ong
dau khı́ từ vịnh Bengal đen thị tran biê n thù y Thụ y Lệ , von cũ ng là mộ t
trạ m dừng trong quy hoạ ch dọ c theo con đường cao toc được đe xuat
chạ y từ Cô n Minh xuyê n qua Myanmar đen Kolkata, nam ở bờ bien phı́a
Ðô ng An Ðộ . Tuy nhiê n vị the củ a Trung Quoc đã sú t giả m đá ng ke từ
khi quá trı̀nh chuyen tiep dâ n chủ ở Myanmar dan đen sự khô i phụ c
hữu hả o với phương Tâ y. Việ c tự do hó a chı́nh trị đã trao cho thường
dâ n tieng nó i phả n khá ng chong lạ i sự hiệ n diệ n củ a Trung Quoc, buộ c
chı́nh quyen nước nà y hoã n lạ i con đậ p khong lo và tuyen đường sat.
Quả là đieu lı́ thú khi xem là m the nà o chı́nh quyen củ a Aung San Suu
Kyi tiep cậ n van đe toi quan trọ ng ve Trung Quoc. (Xem Chương 4)
Tá c họ a củ a chủ nghı̃a dâ n tú y van sẽ là mộ t moi nguy hạ i cho cá c
cô ng ty Trung Quoc đang hoạ t độ ng ở nước ngoà i, đặ c biệ t ở những
quoc gia bạ c nhược dưới sự lã nh đạ o củ a những che độ chuyê n che, tạ i
đó việ c thay đoi chı́nh quyen có the dan tới những chuyen đoi kịch tı́nh
trong là n gió chı́nh trị chủ đạ o. Sau Myanmar, minh họ a rõ nhat là Sri
Lanka. Hò n đả o có vị trı́ chien lược nà y được Trung Quoc cho vay những
khoả n tien dư dậ t, đen khi cựu tong thong hủ bạ i củ a nước nà y bị phe
truat nă m 2015. Chı́nh quyen mới hứa xem xé t lạ i nhieu dự á n thieu
minh bạ ch củ a Trung Quoc, hứa hẹ n tá i đà m phá n lã i suat củ a cá c khoả n
vay von là khoả n hoi lộ cho những phe phá i thâ n chı́nh phủ lú c bay giờ.
Nhưng Sri Lanka quá lệ thuộ c Trung Quoc đen mức nước nà y sẽ lâ m và o
cả nh chậ t vậ t tı̀m cá ch thoá t li khỏ i sự kiem soá t kinh te củ a Trung
Quoc.
Bê n kia An Ðộ Dương, Trung Quoc đang dù ng cá c nguon kinh te đe
đả m bả o cá c mụ c đı́ch chien lược. Những cô ng ty kı̃ thuậ t củ a họ đã xâ y
nhieu cả ng ở Myanmar, Sri Lanka và Pakistan đe có the cung ứng sự ho
trợ thiet yeu cho tà u chien và tà u ngam Trung Quoc. Họ đã hứa hẹ n 46 tı̉
đô -la đe tà i trợ cho “hà nh lang kinh te” xuyê n qua Pakistan, noi cả ng
Gwadar ở Bien A Rậ p đen cá c sa mạ c phı́a Tâ y Bac Trung Quoc. Và họ sẽ
sớm mở că n cứ quâ n sự hả i ngoạ i đau tiê n ở Djibouti, thuộ c vù ng Sừng
châ u Phi (Ðô ng Bac Phi), tạ i đó họ dự tı́nh bo trı́ may nghı̀n quâ n lı́nh.
Giới phâ n tı́ch quâ n sự An Ðộ lậ p luậ n rang Trung Quoc co tı̀nh xâ u mộ t
“chuoi trâ n châ u” xuyê n qua An Ðộ Dương – mặ c dù mộ t so noi sợ kieu
nà y đã được cường điệ u lê n. (Xem Chương 5)
Sự hiệ n diệ n củ a Trung Quoc ở An Ðộ Dương là m day lê n những moi
lo ngạ i ở An Ðộ ve việ c sức mạ nh kinh te củ a họ đã chuyen dịch thà nh
uy lực quâ n sự nhanh đen cỡ nà o. Giới lã nh đạ o Trung Quoc kiê n quyet
cho rang họ khô ng phả i, và chưa bao giờ, là mộ t the lực bà nh trướng.
Ðâ y là cá ch đọ c lịch sử có chọ n lọ c kı̃ cà ng: Vương trieu Trung Quoc đã
phá t trien nhờ sự bà nh trướng củ a nhà nước Trung Hoa vượt ra ngoà i
khu đat trọ ng yeu củ a người Há n dọ c sô ng Hoà ng Hà . Hơn nữa, từ khi
thà nh lậ p nă m 1949, Cộ ng hò a Nhâ n dâ n Trung Hoa đã chiem Tâ y Tạ ng
và thuộ c địa hó a Tâ n Cương. Nhưng quả thậ t rang nhı̀n chung từ bay
đen nay Trung Quoc đã dı́nh và o những biê n cương đó , mặ c dù cũ ng có
những cuộ c độ t kı́ch nhỏ và o Việ t Nam và lã nh tho do An Ðộ cai quả n.
Lời cả nh bá o quan trọ ng là hà nh vi gan đâ y củ a Trung Quoc ở vù ng
Bien Hoa Ðô ng và Bien Ðô ng, tạ i đó họ tá o tợn tuyê n bo quyen sở hữu
những khu vực rộ ng lớn thuộ c vù ng lã nh tho nam ngoà i vù ng biê n
cương củ a họ . Tuyê n bo đó gặ p phả i sự phả n đoi, giậ n dữ và cả sợ hã i,
đặ c biệ t ở Nhậ t, Việ t Nam và Philippines. Trung Quoc đã phủ nhậ n
những no lực đường dà i củ a mı̀nh nham tạ o dựng mộ t hı̀nh ả nh tı́ch cực
ở Ðô ng Nam A, đưa ra những đieu hư ngụ y trong loi ngoạ i giao “đô i bê n
cù ng có lợi (win – win)” được họ liê n tụ c chà o mời. Những no lực củ a
Trung Quoc trong việ c hiệ n diệ n ở Bien Ðô ng, chứng tỏ giờ đâ y Trung
Quoc đã đủ tự tin đe vươn cơ bap củ a mı̀nh qua bê n kia biê n giới. Khi
Trung Quoc kiê n quyet tạ o dựng quâ n lực mạ nh mẽ , họ đang quâ n sự
hó a khu vực, ké o Hoa Kỳ và o cuộ c tranh đụ ng nà y. Chien tranh van là
đieu khô ng khả dı̃, nhưng hà nh vi củ a Trung Quoc đang là m tă ng lê n
những noi oá n hậ n từ xưa, thậ m chı́ sẽ đay Việ t Nam đen gan hơn với
Hoa Kỳ. (Xem Chương 6)
Khang định kiê n quyet củ a Trung Quoc ve quyen sở hữu lã nh tho là
chuyệ n xoay quanh hai đieu: tự vệ và vinh hien quoc gia. Khả nă ng tự vệ
và định hı̀nh so phậ n củ a riê ng mı̀nh là đieu trọ ng tâ m trong “Giac mộ ng
Trung Quoc”. Dù yê u dù ghé t ô ng ta đi nữa, Tậ p Cậ n Bı̀nh van kiê n quyet
rang Trung Quoc khô ng cò n là quoc gia có the bị đưa đay. Ong đã lậ p
thời điem đı́ch đen và o nă m 2049 – mộ t tră m nă m thà nh lậ p Cộ ng hò a
Nhâ n dâ n Trung Hoa – đe hiệ n thực hó a giac mộ ng phụ c hưng quoc gia.
Tới giữa the kı̉ nà y, Tậ p cho rang Trung Quoc phả i “phú cường”, cả ở
trong nước lan nước ngoà i.21* Và ở cương vị đạ i cường quoc, họ phả i
tham gia tı́ch cực và o chı́nh sự toà n cau, giú p sức là m nê n những luậ t lệ
quoc te.
Bac Kinh cam quyet khô ng có những cao vọ ng đe quoc. “Trung Quoc
sẽ khô ng bao giờ á p quá khứ bi thả m củ a họ lê n cá c quoc gia khá c”, Tậ p
đã tuyê n bo như the trong buoi duyệ t binh chien thang ở Bac Kinh nă m
2015. “Nhâ n dâ n Trung Quoc kiê n trı̀ theo đuoi cá c moi giao thiệ p hữu
hả o với toà n bộ cá c quoc gia khá c”.22* Tuy vậ y, “Giac mộ ng Trung Quoc”,
theo cá ch riê ng củ a mı̀nh, lạ i là mộ ng tạ o dựng mộ t đe quoc A châ u. Tô i
khô ng có ý bả o rang Trung Quoc có cao vọ ng chinh phụ c cá c vù ng đat
ngoạ i quoc. Ngoà i những tranh chap ở Bien Ðô ng, gan như khô ng có
chứng cứ cho thay Trung Quoc có ý định quâ n sự cho mụ c đı́ch bà nh
trướng lã nh tho. Y tô i là mộ ng phụ c hưng quoc gia yê u cau Trung Quoc
khô i phụ c những gı̀ đã mat, tức phụ c hoi địa vị lịch sử củ a họ ở vai trò
mộ t the lực thong trị châ u A. “Ðe quoc” mới củ a Trung Quoc sẽ là mộ t
the lực phi chı́nh thức và phan lớn dựa và o kinh te, được an định bang
tien và co ket nhau bang cơ sở hạ tang cứng.
Tá i thiet lậ p mộ t trậ t tự lay Trung Quoc là m trung tâ m (Sino-centric)
là giac mộ ng củ a nhieu nhà quoc gia chủ nghı̃a Trung Quoc. Trong cuon
sá ch The China Dream, Lưu Minh Phú c, đạ i tá Quâ n độ i Giả i phó ng Nhâ n
dâ n nay đã nghı̉ hưu, đã miê u tả bang sự nhiệ t thà nh quoc gia chủ nghı̃a
ve cá ch thức vậ n hà nh củ a hệ thong trieu cong truyen thong:
“Trong hệ thong trieu cong Ðô ng A, Trung Quoc là quoc gia thượng
đang, và nhieu quoc gia lâ n cậ n là chư hau, họ duy trı̀ moi quan hệ trieu
cong và le vậ t. Ðâ y là hệ thong đặ c biệ t trong khu vực mà qua đó họ duy
trı̀ được moi bang giao hữu hả o và tương trợ nhau. Sức hú t và sự ả nh
hưởng đen từ những lợi the ve chı́nh trị, kinh te và vă n hó a củ a Trung
Quoc co đạ i đạ t đen tam mức mà những vương quoc lâ n cậ n tự nhiê n
rơi và o quỹ đạ o xoay quanh Trung Quoc.”23*
Cá c sử gia ở những vương quoc chư hau cũ đã chı̉ ra rang Ðe quoc
Trung Hoa khô ng ô n hò a như phá t bieu củ a Lưu và củ a giới ủ ng hộ chủ
nghı̃a tâ n đe quoc Trung Hoa. Nhưng quan điem phủ hong quá khứ nà y
đã cá o tri ve loi ngoạ i giao “đô i bê n cù ng có lợi” củ a chı́nh quyen Trung
Quoc ngà y nay. Bả n chat, mụ c tiê u củ a loi ngoạ i giao ve kinh te củ a
Trung Quoc là nham tạ o nê n mộ t hệ thong trieu cong hiệ n đạ i, với tat cả
cá c con đường đeu dan tới Bac Kinh theo đú ng nghı̃a đen củ a nó .
Những nước lá ng gieng củ a Trung Quoc can phả i lo lang the nà o?
Thá ch thức đoi với cá c quoc gia ở ngoạ i vi Trung Quoc là là m sao tranh
thủ được thậ t nhieu lợi ı́ch kinh te, xé t ve thương mạ i và đau tư, mà
khô ng mat đi chủ quyen chı́nh trị và kinh te. Hà nh độ ng dung hò a nà y
có tı́nh chat nguy hiem. Tat cả cá c quoc gia trong khu vực đeu trien khai
cá c chien lược phò ng vệ đe đả m bả o họ khô ng trở thà nh chư hau củ a
Trung Quoc. Vı́ dụ , Myanmar và Việ t Nam đã di chuyen đen gan Hoa Kỳ
hơn trong những nă m gan đâ y. Hơn nữa, tat cả đeu được hưởng lợi từ
mộ t hệ thong quoc te bả o vệ chủ quyen và trâ n trọ ng sự tô n nghiê m củ a
biê n cương. Tuy the, những quoc gia yeu nhat ở ngoạ i vi Trung Quoc sẽ
phả i đau tranh đe duy trı̀ chủ quyen thực sự.
Loi ngoạ i giao ve kinh te củ a Trung Quoc hiệ u quả nhat ở những
nước nhỏ , tạ i đó họ tạ o được tá c độ ng lớn. Những quoc gia yeu và chậ m
phá t trien là điem tậ p trung củ a cuon sá ch nà y. Trá i lạ i, những nen kinh
te đã phá t trien có ı́t đieu đe sợ hơn: Nhậ t và Hà n Quoc tự bả n thâ n họ
là những nước mạ nh. Những quoc gia nà y khô ng can đen Trung Quoc
đe xâ y dựng và tà i trợ cơ sở hạ tang, họ là những đoi thủ cạ nh tranh
trong cuộ c chơi ngoạ i giao ve cơ sở hạ tang. Thực te, cả hai nước nà y
đeu là thà nh viê n cot cá n trong hệ thong liê n minh Hoa Kỳ, và như vậ y
cho thay vị the củ a Trung Quoc thực sự yeu như the nà o: trong khi Bac
Kinh thet đã i cá c nhà độ c tà i ké m mọ n, Washington ngụ ở đı̉nh củ a hệ
thong trieu cong hù ng cường nhat từng được thiet lậ p xưa nay.
Trung Quoc là nước lớn và họ đá ng sợ, đặ c biệ t đoi với cá c nước lá ng
gieng, nhưng sự hiệ n diệ n liê n tụ c củ a Hoa Kỳ là lı́ do duy nhat và lớn
nhat tạ i sao Trung Quoc sẽ phả i chậ t vậ t tự khang định mı̀nh ở vai trò
mộ t bá cường trong khu vực. Bac Kinh phủ nhậ n việ c theo đuoi vị trı́ bá
quyen, đieu được họ xem như thuộ c ve sự nghiệ p thực dâ n mà chı̉
những ngoạ i bang gian á c mới theo đuoi. Khô ng phả i là người duy thực
cực độ cũ ng hieu vı̀ sao Trung Quoc can phả i khao khá t thong trị trong
khu vực củ a họ , tựa như hoi the kı̉ 19 Hoa Kỳ tı̀m cá ch thong trị ở Tâ y
bá n cau.[15]24* Bởi vı̀ Trung Quoc cứ nó i đen chuyệ n tạ o lậ p mộ t “cộ ng
đong với vậ n mệ nh chung”, nê n họ sẽ phả i đau tranh nham thuyet phụ c
cá c đoi tá c củ a họ rang đieu nê n là m là từ bỏ trậ t tự do Hoa Kỳ dan đau
đe chọ n trậ t tự củ a Trung Quoc. Chừng nà o mà sức tà n phá kinh te củ a
Trung Quoc van tiep dien – và đieu đó khô ng cò n chac chan như trước
đâ y nữa – lú c ay tam quan trọ ng trong khu vực củ a Trung Quoc sẽ cà ng
đậ m thê m. Nhưng tam nhı̀n củ a Tậ p Cậ n Bı̀nh ve mộ t đe quoc A châ u có
lẽ van là mộ t giac mộ ng quá đoi xa vời.
[3] “Caliphate” là mộ t vù ng thuộ c Islam, đứng đau là caliph, von được
xem là người ke tụ c thiê n sứ Muhammad – ND.

[4] “Dystopia” là mộ t chon tưởng tượng trong đó mọ i sự đeu toi tệ
đen cực độ ; đoi lậ p với utopia, mộ t chon khô ng tưởng trong đó mọ i sự
đeu hoà n mı̃ – ND.
[5] Nguyê n goc 勿忘国耻: chớ quê n noi nhụ c củ a đat nước – ND.
[6] Nguyê n goc 百年国耻: noi nhụ c tră m nă m củ a đat nước – ND.
[7] Nguyê n goc: 中华民族的伟大复兴 (Trung Hoa dâ n tộ c đı́ch vı̃ đạ i
phụ c hưng) – ND.

[8] Nguyê n goc: 实现中华民族伟大复兴，必须坚持富国和强军相统
一 (thực hiệ n Trung Hoa dâ n tộ c vı̃ đạ i phụ c hưng, tat tu kiê n trı̀ phú
quoc hò a cường quâ n tương thong nhat) – ND.
[9] Nguyê n goc: 富国強军 – ND.
[10] Thá i ú y (太尉/defender-in-chief): chức võ quan cao nhat trong
quâ n độ i Trung Quoc thời xưa; ở đâ y có moi liê n hệ giữa thời hiệ n đạ i
với thời xưa, nham ngụ ý rang cá i tı́nh chı́nh danh (được nê u ra ngay
trước đó ) mà Ðả ng Cộ ng sả n Trung Quoc có được là mộ t thứ xuyê n suot
từ xưa đen nay – ND.
[11] Nguyê n goc bat nguon từ cụ m “ 韬光养晦 ” (thao quang dưỡng
hoi), nghı̃a là giữ kı́n đá o tà i nă ng khô ng cho người ta biet đen – ND.
[12] Nguyê n goc: 新型大国关系 (tâ n hı̀nh đạ i quoc quan hệ ) – ND.
[13] Nguyên gốc: 周边外交 (chu biê n ngoạ i giao) – ND.
[14] Nguyê n goc: 命运共同体 (mệ nh vậ n cộ ng đong the/ community
of shared destiny) – ND.

[15] Tâ y bá n cau (western hemisphere): mộ t thuậ t ngữ địa chı́nh trị,
thường được xem có ranh giới từ kinh độ 200 Tâ y đen kinh độ 1600
Ðô ng – ND.
CHƯƠNG 1
“NHẤT ÐỚI, NHẤT LỘ”
TAI TRỢ CHO CON ÐƯƠNG TƠ LỤ A MƠI
Con đường Tơ lụa mới (“Vành đai và con đường”)

Thá ng Mười Mộ t nă m 2014, bau trời khó i bụ i thường thay ở Bac Kinh
chuyen sang sac lam rực rỡ. Khô ng khı́ sạ ch được thiet ke đe đá p ứng
cuộ c họ p chı́nh thức đau tiê n củ a Dien đà n Hợp tá c Kinh te Châ u A –
Thá i Bı̀nh Dương (APEC) ở Trung Quoc ke từ nă m 2001. Với việ c 20
lã nh đạ o hà ng đau bay tới thủ đô Bac Kinh, bao gom Tong thong Hoa Kỳ
Barack Obama và Thủ tướng Nhậ t Abe Shinzō , chı́nh quyen Trung Quoc
kiê n quyet chứng tỏ het khả nă ng củ a mı̀nh. Cá c nhà má y ngừng hoạ t
độ ng; cá c cửa hà ng, trường họ c và cá c hã ng đó ng cửa; xe hơi được lệ nh
trá nh cá c con đường; và cư dâ n được bá o phả i rời khỏ i thà nh pho. Nô ng
dâ n được dặ n khô ng nê n dù ng giường sưởi am bang ong lò [16] – khô ng
theo sẽ bị xử lı́ theo phá p luậ t.1* Sau khi cá c phá i đoà n rời đi và cá c nhà
má y thé p mở cửa trở lạ i, bau trời quay ve sac xá m quen thuộ c. Nhưng
cư dâ n Bac Kinh yem the đã nặ n ra mộ t cá ch nó i đe miê u tả hiệ n tượng
nhat thời nà y: “APEC lam” nhac đen mộ t thứ gı̀ đó quá tot đẹ p đen mức
khô ng the là thậ t.
Cuộ c họ p APEC nă m 2014 là sự kiệ n quoc te quan trọ ng nhat ở Bac
Kinh ke từ The vậ n hộ i 2008, và là cuộ c họ p lớn đau tiê n với giới lã nh
đạ o ngoạ i quoc mà Chủ tịch Tậ p Cậ n Bı̀nh là m chủ tọ a. Neu kı̀ The vậ n
hộ i Bac Kinh là cơ hộ i đe Trung Quoc chứng tỏ cho the giới thay họ đã
đạ t mức cường quoc toà n cau thời hiệ n đạ i, thı̀ dien đà n APEC lạ i là cơ
hộ i củ a Chủ tịch Tậ p Cậ n Bı̀nh đe chứng tỏ rang Trung Quoc cuoi cù ng
cũ ng sẽ bat đau cư xử như mộ t cường quoc. Ong đã khô ng là m that
vọ ng, de dà ng the hiệ n được than thá i củ a mộ t chı́nh khá ch quoc te và
tự tin thương thả o với Tong thong Obama. Ðá ng chú ý là ô ng đã dù ng
dien đà n nà y đe á m chı̉ những tham vọ ng to lớn ve địa lı́ chien lược
(geostrategic) dà nh cho Trung Quoc, tuyê n bo nhieu ke hoạ ch tă ng
cường đau tư hả i ngoạ i lê n đen 1.250 tı̉ đô -la cho thậ p niê n sap tới. Khi
đặ t Trung Quoc ở trọ ng tâ m đường loi ngoạ i giao châ u A, ô ng đe xuat
nhieu sá ng kien hò a hợp được với chı́nh sá ch đoi ngoạ i đặ c trưng củ a
chı́nh quyen ô ng: Xâ y dựng mộ t Con đường Tơ lụ a mới.
Ðược sá ng lậ p nă m 1989, APEC được kı̀ vọ ng sẽ bả o hộ mậ u dịch và
hộ i nhậ p kinh te khu vực, nhưng họ có vẻ như khô ng khá c gı̀ mộ t nghị
trường trê n giay tờ. Chủ tịch Tậ p Cậ n Bı̀nh no lực đưa và o sinh khı́ can
thiet cho dien đà n nà y bang cá ch đe xuat ý tưởng tham vọ ng ve mộ t Khu
vực Mậ u dịch Tự do (Free Trade Area) cho Châ u A–Thá i Bı̀nh Dương –
ve că n bả n là phiê n bả n bao quá t hơn củ a Hiệ p định Ðoi tá c xuyê n Thá i
Bı̀nh Dương (Trans-Paci ic Partnership – TPP) do Hoa Kỳ bả o trợ, mà
Trung Quoc rõ rà ng khô ng phả i là mộ t thà nh viê n trong đay. Ong cò n
thuyet phụ c cá c vị lã nh đạ o đoi ứng chap thuậ n mộ t ke hoạ ch mới, “Ke
hoạ ch tong the ket noi APEC 2015 – 2025 (APEC Connectivity Blueprint
2015 – 2025)”, bao hà m việ c xâ y dựng cá c con đường mới, cá c tuyen
đường sat, đường tà u bien bă ng qua châ u A và cá c quoc gia giá p Thá i
Bı̀nh Dương (Paci ic Rim). Tậ p trı̀nh bà y những ý tưởng nà y như mộ t
phan trong tam nhı̀n lớn hơn dà nh cho tương lai. “Vien cả nh phá t trien
củ a khu vực châ u A chú ng ta dựa và o quyet định và hà nh độ ng ta thực
hiệ n hô m nay”, ô ng nó i trước 1.500 doanh nhâ n tham dự dien đà n.
“Chú ng ta có trá ch nhiệ m đoi với người dâ n khu vực nà y đe tạ o nê n và
thực hiệ n giac mộ ng Châ u A – Thá i Bı̀nh Dương.”2*
Trước Tậ p, khô ng lã nh đạ o Trung Quoc nà o có dũ ng khı́ nó i đen “giac
mộ ng châ u A – Thá i Bı̀nh Dương” với ngụ ý dưới trướng quyen lã nh đạ o
củ a Trung Quoc. Theo truyen thong, Trung Quoc là tay chơi thụ độ ng
trong the giới ngoạ i giao cap cao, thường chuộ ng cá ch an mı̀nh đang
sau câ u than chú “khô ng can thiệ p” và o sự vụ nước khá c, thay vı̀ muon
định hướng cá c sự kiệ n toà n cau. Nhưng dưới thời Tậ p, Trung Quoc
đang san sà ng đó ng vai trò chủ độ ng hơn ve van đe biê n giới, và san
sà ng dù ng cá c khoả n tà i trợ kinh te khong lo đe củ ng co đường loi ngoạ i
giao củ a họ . Chı̉ hai tuan trước cuộ c hộ i nghị APEC, Bac Kinh đã to chức
le khá nh thà nh Ngâ n hà ng Ðau tư Cơ sở hạ tang Châ u A (AIIB), ở đó 21
quoc gia đong ý trở thà nh những thà nh viê n sá ng lậ p củ a to chức cho
vay phá t trien đa phương đau tiê n do Trung Quoc bả o trợ. Và ở chı́nh
hộ i nghị APEC, Tậ p Chủ tịch đã tuyê n bo thiet lậ p Quỹ Con đường Tơ lụ a
trị giá 40 tı̉ đô -la dà nh riê ng cho việ c tà i trợ cá c dự á n dọ c theo Con
đường Tơ lụ a mới.
Việ c sá ng lậ p AIIB và Quỹ Con đường Tơ lụ a là bang chứng cho thay
Trung Quoc đang đay mạ nh cá c tham vọ ng chien lược ở châ u A. Chuyệ n
nà y lan đau tiê n xuat hiệ n thậ t rõ rà ng và o nă m 2013, khi tâ n Bộ trưởng
Ngoạ i giao Vương Nghị tuyê n bo chı́nh sá ch đoi ngoạ i sẽ chuyen sự tậ p
trung sang sâ n sau củ a Trung Quoc. Trong cá c nước lá ng gieng, Trung
Quoc sẽ tı̀m cá ch tạ o dựng mộ t “cộ ng đong chung vậ n mệ nh” – mộ t tam
nhı̀n khô ng chı̉ bao gom việ c hộ i nhậ p kinh te ở quy mô lớn hơn được
hậ u thuan bang việ c bỏ ra/ đau tư khoả n tien khong lo và o cơ sở hạ
tang, mà cò n bao gom việ c bả o vệ lan nhau đoi với cá c lợi ı́ch quoc gia.3*
Mụ c tiê u củ a Trung Quoc là dù ng những khı́ch lệ kinh te đe tạ o dựng
những moi giao hả o thâ n cậ n với cá c nước lá ng gieng, ké o họ và o gan
hơn vò ng tay củ a Trung Quoc. Ðe đoi lạ i việ c cap cá c tuyen đường và cá c
tuyen điệ n nă ng, Trung Quoc kı̀ vọ ng đoi tá c củ a họ tô n trọ ng những “lợi
ı́ch cot lõ i” củ a Trung Quoc, bao gom yê u sá ch chủ quyen ở Bien Ðô ng.
Ðâ y là đieu Bac Kinh muon nó i khi thực hiệ n loi ngoạ i giao “đô i bê n
cù ng có lợi”.
Việ c chuyen sang chı́nh sá ch đoi ngoạ i độ c đoá n hơn đã đá nh dau sự
tuyệ t giao ve mặ t că n bả n với quá khứ. Ke từ chı́nh sá ch “Cả i cá ch và mở
cửa” bat đau và o nă m 1978, chı́nh sá ch đoi ngoạ i củ a Trung Quoc đã
được củ ng co bang “lı́ luậ n Ðặ ng Tieu Bı̀nh (Deng Xiaoping Theory)”,
cho rang ngoạ i giao phả i phụ ng sự cho mụ c tiê u lớn hơn ve phá t trien
trong nước. Ve bả n chat, điem că n bả n củ a đieu nà y chı́nh là ho trợ mô
hı̀nh tă ng trưởng xuat khau củ a Trung Quoc bang cá ch thu hú t đau tư
nước ngoà i và quả ng bá mô i trường mậ u dịch ngoạ i quoc on định. Ðặ ng
đã đe ra châ m ngô n noi tieng và o đau thậ p niê n 1990, khi ô ng thú c giụ c
giới lã nh đạ o Trung Quoc “bı̀nh tı̃nh quan sá t; vững yê n trậ n địa; tram
tı̃nh ứng phó , giau mı̀nh chờ thời, biet giữ đieu ké m, quyet khô ng đương
đau”.[17]4* Chien lược nà y được nó i tat thà nh “thao quang dưỡng hoi”,
thường được dịch thà nh “giau mı̀nh chờ thời”, nhưng nghı̃a đen củ a nó
là “an sá ng, dưỡng toi”.
Trước khi Tậ p tá i khởi độ ng chı́nh sá ch đoi ngoạ i, Trung Quoc nhı̀n
chung hà i lò ng đứng ở rı̀a quoc te. Cá c nhà lã nh đạ o nước nà y đò i hỏ i
những bà y tỏ tô n trọ ng từ phı́a quoc te và nhanh chó ng cá o buộ c nhieu
nước ve việ c “là m ton thương xú c cả m củ a dâ n tộ c Trung Hoa” khi họ
cả m thay khô ng được đá p ứng đò i hỏ i đó ; nhưng họ hiem khi tı̀m cá ch
đương đau.5* Thay và o đó họ tậ p trung và o ngoạ i giao kinh te, thú c bá ch
cá c thỏ a thuậ n mậ u dịch và ủ ng hộ những no lực hả i ngoạ i củ a cá c
doanh nghiệ p nhà nước ở lı̃nh vực kı̃ thuậ t và tà i nguyê n. Họ là m việ c
tı́ch cực nhat với Hiệ p hộ i cá c Quoc gia Ðô ng Nam A (ASEAN), hi vọ ng
là m giả m noi sợ hã i cho rang Trung Quoc là moi đe dọ a cạ nh tranh đoi
với cá c nước lá ng gieng. Họ co het sức đe trı̀nh hiệ n Trung Quoc như
mộ t cường quoc kinh te có trá ch nhiệ m: Quyet định khô ng hạ giá đong
nhâ n dâ n tệ trong suot thời kı̀ khủ ng hoả ng tà i chı́nh châ u A và o nă m
1997 là đieu giú p on định khu vực nà y, và Trung Quoc cung cap hà ng tı̉
đô -la tı́n dụ ng cho cá c quoc gia Ðô ng Nam A ngay sau giai đoạ n suy
thoá i tà i chı́nh nă m 2008.
Tuy vậ y, với sức mạ nh kinh te đi kè m quyen the địa chı́nh trị, cá c
chien lược gia củ a chı́nh sá ch đoi ngoạ i Trung Quoc từ lâ u đã tranh luậ n
ve việ c mộ t Trung Quoc đang dan hù ng cường phả i khang định chı́nh
mı̀nh ra sao trê n vũ đà i the giới.6* Nă m 2004, giới lã nh đạ o Trung Quoc
nhanh chó ng bat đau bà n ve sự “troi dậ y hò a bı̀nh”, tı̀m cá ch bieu thị
thực te rang Trung Quoc đang hưng khởi đong thời tran an the giới rang
họ van là mộ t the lực ô n hò a. Khi ý nà y được cho là quá khiê u khı́ch đoi
với tai người nước ngoà i, Trung Quoc đã thô ng qua mộ t thuậ t ngữ nghe
vô hạ i hơn “phá t trien hò a bı̀nh”. Sau kı̀ khủ ng hoả ng kinh te toà n cau,
người Trung Quoc cà ng kê u gọ i thê m ve mộ t chı́nh sá ch đoi ngoạ i độ c
đoá n hơn, khi sự yeu đuoi củ a cá c nen kinh te Hoa Kỳ và châ u Au được
phơi bà y. Tuy the, sau mộ t so dao độ ng, chı́nh quyen củ a Ho Cam Ðà o
chı́nh thức tiep tụ c đi theo châ m ngô n “an mı̀nh chờ thời” củ a Ðặ ng.
Thá ng Chı́n nă m 2011, chı́nh phủ ban hà nh Sá ch trang ve Phá t trien Hò a
bı̀nh, nhac lạ i rang “nhiệ m vụ trung tâ m củ a cô ng tá c đoi ngoạ i Trung
Quoc là tạ o hoà n cả nh quoc te hò a bı̀nh và on định đe phá t trien quoc
gia [Trung Quoc]”.7*
Những nguyê n lı́ xưa cũ củ a chı́nh sá ch đoi ngoạ i bat đau tan rã sau
quá trı̀nh chuyen tiep lã nh đạ o giai đoạ n 2012 – 2013. Ơ mộ t hộ i nghị
cô ng tá c đả ng và o thá ng Mười nă m 2013 bà n riê ng ve ngoạ i giao khu
vực, Tậ p Cậ n Bı̀nh đã có bà i dien thuyet với tiê u đe “Hãyýthức
vềcộngđồng với vận mệnh chung bắt rễsâuxaởcácquốc gia láng giềng”.
[18]8* Tiep theo câ u củ a Ðặ ng, ô ng phá t bieu rang việ c bang giao ngoạ i
quoc phả i là m yê n vững “những đieu kiệ n tot bê n ngoà i vı̀ mụ c đı́ch cả i
cá ch, phá t trien và đạ t on định củ a Trung Quoc”, nhưng thê m và o đó
Trung Quoc cũ ng phả i xú c tien ý thức ve “vậ n mệ nh chung” ở châ u A.
Ngam bá c bỏ lời khuyê n củ a Ðặ ng cho việ c an mı̀nh, ô ng tuyê n bo
đường loi ngoạ i giao khu vực củ a Trung Quoc thay và o đó can phả i
“phan phá t hữu vi”[19] – mộ t thà nh ngữ thường được dịch sang tieng
Anh là “enthusiastic (nhiệ t thà nh)” nhưng có the được chuyen dịch tot
hơn thà nh “proactive (tı́ch cực chủ độ ng)”. Bộ trưởng Ngoạ i giao Vương
Nghị đã dù ng cụ m từ tương tự đe miê u tả hướng đi tong quá t củ a chı́nh
sá ch đoi ngoạ i ở buoi họ p bá o đau phiê n Ðạ i hộ i Ðạ i bieu Nhâ n dâ n lan
thứ 12 dien ra và o thá ng Ba nă m 2014.9*
Và o thá ng Mười Mộ t nă m đó , hai tuan sau hộ i nghị APEC, Tậ p chủ tọ a
mộ t Hộ i nghị Cô ng tá c Trung ương hiem hoi bà n ve van đe Quan hệ Ðoi
ngoạ i. Ðâ y là kı̀ hộ i nghị cap cao đau tiê n ke từ nă m 2006, giai đoạ n mà
mộ t chủ tịch tiet che là Ho Cam Ðà o đã kê u gọ i Trung Quoc hã y chiem
lay vị trı́ củ a mı̀nh trong mộ t “the giới hà i hò a”. Tậ p trı̀nh ra mộ t tam
nhı̀n cường ngạ nh hơn: Trung Quoc phả i tien hà nh cô ng tá c “ngoạ i giao
như mộ t đạ i quoc”[20], theo lời củ a Tậ p, và củ ng co vị the lã nh đạ o ở
châ u A. Lặ p lạ i lời củ a cá c lã nh đạ o trước đó , ô ng nó i rang mộ t mô i
trường an ninh ngoạ i quoc ô n hò a sẽ trao cho Trung Quoc “mộ t thời kı̀
cơ hộ i chien lược”[21] đe tậ p trung và o việ c phá t trien trong nước cho
đen nă m 2020. Nhưng lan đau tiê n ô ng ngụ ý rang việ c duy trı̀ mô i
trường thuậ n lợi ı́t phụ thuộ c và o vậ n may hơn mà phụ thuộ c nhieu và o
những no lực ngoạ i giao củ a chı́nh Trung Quoc. Cuoi cù ng, ô ng tạ o moi
liê n ket tường minh giữa việ c hưng khởi ở vai trò đạ i quoc với “Giac
mộ ng Trung Quoc” ve cuộ c phụ c hưng quoc gia.10*
Giả i mã đường loi ngoạ i giao đang tien trien nhanh củ a Trung Quoc
dưới thời Tậ p Cậ n Bı̀nh là việ c là m gay go: những nụ cười thường xuyê n
bien thà nh cơn ham hè , đặ c biệ t ở Ðô ng Nam A. Nhưng hai bà i dien
thuyet củ a ô ng ở hộ i nghị cô ng tá c đã cho ta biet đường ranh giới đe bat
đau. Dưới bieu ngữ “Giac mộ ng Trung Quoc”, Tậ p Cậ n Bı̀nh đang theo
đuoi mộ t chı́nh sá ch đoi ngoạ i mới mẻ độ c đoá n von sẽ ưu tiê n vị the
lã nh đạ o kinh te củ a Trung Quoc ở châ u A. Ðong thời, ô ng tı̀m kiem mộ t
“loạ i hı̀nh mới cho moi quan hệ đạ i quoc”[22] với Hoa Kỳ, đò i hỏ i Trung
Quoc nê n được đoi xử bı̀nh đang. Những tham vọ ng nà y có ngụ ý đoi với
cá c định che toà n cau: Ơ mộ t phiê n nghiê n cứu củ a Cụ c Chı́nh trị Trung
Quoc ve việ c phá t trien Khu vực Mậ u dịch Tự do cho châ u A – Thá i Bı̀nh
Dương và o thá ng Mười Hai nă m 2014, Tậ p nó i rang Bac Kinh phả i
“tham dự và dan dat, là m cho tieng nó i Trung Quoc được nghe đen, và
truyen thê m cá c yeu to Trung Hoa và o luậ t lệ quoc te”11*. Trung Quoc từ
lâ u đã thú c bá ch tien hà nh mộ t the giới “đa cực”, nhưng Tậ p Chủ tịch là
lã nh đạ o Trung Quoc đau tiê n trong ı́t nhat hai the hệ nay tı̀m cá ch
khien đieu ay xả y ra.
Tham vọ ng nà y được củ ng co bang uy lực kinh te ngà y cà ng tă ng
trưởng. Nen kinh te củ a Trung Quoc có the sẽ chậ m lạ i, nhưng thậ m chı́
mức tă ng trưởng 5% thường niê n cũ ng thê m được mộ t lượng tương
đương nen kinh te tam trung như Argentina và o tong sả n pham nộ i địa
hà ng nă m. Trung Quoc đã chiem gan nửa GDP châ u A, hiệ n nay đang là
đoi tá c thương mạ i lớn nhat khu vực, và đang thá ch thức Nhậ t trong
việ c trở thà nh nhà đau tư lớn nhat trong khu vực nà y. Bac Kinh tin rang
cá c nguon lực tà i chı́nh và nă ng lực kı̃ thuậ t củ a họ sẽ chứng tỏ sức hú t
khô n cưỡng, đặ c biệ t ở những quoc gia thieu khả nă ng tà i chı́nh và xâ y
dựng cơ sở hạ tang ở chı́nh nước đó . Với Sá ng kien Và nh đai và Con
đường, Trung Quoc đang đung đưa mộ t cá ch hiệ u quả củ cà rot kinh te
khong lo trước những nước lá ng gieng. Giới lã nh đạ o Trung Quoc đá nh
giá rang rat hiem nước nà o ở vị the khô ng can củ cà rot nà y, đặ c biệ t
những nhà nước yeu ké m von khô ng the cung cap cá c dịch vụ că n bả n
cho cô ng dâ n nước đó .
Tuy vậ y Trung Quoc sẽ chậ t vậ t đe thuyet phụ c cá c nước lá ng gieng
tiep nhậ n trậ t tự khu vực mới với trung tâ m ở Bac Kinh, chı́nh là vı̀
những nước nà y sợ sức mạ nh kinh te khong lo củ a Trung Quoc. Khô ng
ai muon trở thà nh chư hau củ a Trung Quoc. Việ c Bac Kinh theo đuoi
mộ t “cộ ng đong với vậ n mệ nh chung” được toà n khu vực vừa xem như
mộ t moi đe dọ a vừa xem như mộ t cơ hộ i – đặ c biệ t ở vù ng Bien Ðô ng. Ơ
đâ y gan như khô ng ai ho nghi rang loi ngoạ i giao “đô i bê n cù ng có lợi”
củ a Trung Quoc, mộ t cô ng thức được giới ngoạ i giao Trung Quoc lặ p lạ i
đen phá t ngá n, là loi ngoạ i giao được thiet ke đe phụ c vụ trước tiê n cho
lợi ı́ch củ a Trung Quoc. Thậ m chı́ ở những nước có moi quan hệ hữu
hả o với Trung Quoc, noi sợ quá lệ thuộ c kinh te là đieu pho bien. Tựa
như bau trời xanh mà cá c phá i đoà n tậ n hưởng được trong suot hộ i
nghị APEC ở Bac Kinh, những lời lẽ cao quý củ a Trung Quoc ve sự thịnh
vượng chung dường như quá tot đẹ p, đen mức chú ng khó có the là sự
thậ t.
SÁNG KIẾN VÀNH ÐAI VÀ CON ÐƯỜNG
Trọ ng tâ m củ a chı́nh sá ch đoi ngoạ i “tı́ch cực chủ độ ng” củ a Tậ p Cậ n
Bı̀nh là Sá ng kien Và nh đai và Con đường. Trả i từ Bien Ðô ng bă ng qua
vù ng đạ i lụ c A – Au, đâ y là ke hoạ ch phá t trien tham vọ ng nhat từng
được hı̀nh thà nh. Lay cả m hứng từ Con đường Tơ lụ a co đạ i chạ y từ
Trung Quoc qua trung tâ m châ u A đen châ u Au, ke hoạ ch nà y hı̀nh dung
nê n việ c xâ y đường bộ , đường sat và cá c hà nh lang cô ng nghiệ p bă ng
qua những địa hı̀nh hoang vu nhat trê n trá i đat, và noi những vị trı́ nà y
đen những cả ng đã được nâ ng cap ở châ u A, châ u Phi, Trung Ðô ng và
châ u Au. Bac Kinh phá t bieu rang sá ng kien nà y sẽ thá o dỡ cá c hà ng rà o
đau tư, tạ o nê n nhieu con đường mới cho thương mạ i, cả i tien lı̃nh vực
hậ u can quoc te, và gia trọ ng sự hộ i nhậ p tà i chı́nh ở khu vực. Ke hoạ ch
nà y cò n hù ng hon khang quyet rang nó sẽ chan hưng “hò a bı̀nh the
giới”.12*
Sá ng kien nà y tien hà nh ở tı̀nh trạ ng lộ n xộ n do dù ng nhieu tê n gọ i.
Ong Tậ p Cậ n Bı̀nh ban đau đe xuat xâ y dựng mộ t “Và nh đai Kinh te Con
đường Tơ lụ a” – mộ t tuyen đường bộ xuyê n qua vù ng trung tâ m châ u A
và Trung Ðô ng đen châ u Au – khi dien thuyet ở Kazakhstan và o thá ng
Chı́n nă m 2013.13* Mộ t thá ng sau, trong bà i dien thuyet trước Quoc hộ i
Indonesia, ô ng đe xuat tạ o nê n mộ t “Con đường Tơ lụ a trê n bien the kı̉
21” – mộ t mạ ng lưới đường bien xuyê n qua Bien Ðô ng và An Ðộ
Dương.14* Ban đau có tê n Con đường Tơ lụ a mới, ke hoạ ch nà y sau đó
được gọ i là “Nhat đới nhat lộ ” (一带一路), nghe có vẻ bớt thô vụ ng ở
tieng Trung Quoc hơn ở tieng Anh. Sau nhieu tranh luậ n nộ i bộ , giờ đâ y
ke hoạ ch được chı́nh thức dịch [sang tieng Anh] thà nh “Belt and Road
Initiative (Sá ng kien Và nh đai và Con đường)”. Bac Kinh cương quyet
rang đâ y khô ng được gọ i là “ke hoạ ch” hoặ c “chien lược”, hò ng ngă n
người khá c dien giả i sá ng kien nà y như mộ t quỷ ke nham xâ y dựng mộ t
đe quoc kinh te khong lo. Trung Quoc cam quyet khô ng sở hữu sá ng
kien nà y, mà Trung Quoc cho là nó xoay quanh “lò ng tin cậ y lan nhau,
bı̀nh đang, tı́nh chat bao hà m và việ c họ c hỏ i lan nhau, hợp tá c đô i bê n
cù ng có lợi” – mặ c dù ve thực te, dự á n nà y phan nhieu thuộ c ve Trung
Quoc.15*
Bac Kinh khang định sá ng kien nà y sẽ chạ y xuyê n qua 67 nước, và
truyen thô ng Trung Quoc đã cô ng bo nhieu bả n đo với dụ ng ý bieu thị
đường đi củ a sá ng kien. Thực te, khô ng có Và nh đai hoặ c Con đường
nà o được định ra rõ rà ng: cá c cô ng ty Trung Quoc sẽ giú p đặ t nhieu
đường bộ và đường sat mới, liê n ket chú ng với cá c cả ng mới, ở bat kı̀
cho nà o họ có the tı̀m được đoi tá c san lò ng. Mộ t so lộ trı̀nh, chang hạ n
cá c tuyen đường sat chạ y từ Trung Quoc ngang qua Kazakhstan và Nga
đen châ u Au, đã ton tạ i; những lộ trı̀nh khá c đang trê n bả n vẽ và có the
khô ng bao giờ rời khỏ i được bả n vẽ . Vı́ dụ , lộ trı̀nh tiem nă ng ở phı́a
Nam Và nh đai Kinh te Con đường Tơ lụ a xuyê n qua Iran và Tho Nhı̃ Kı̀
có the hoặ c khô ng the bă ng qua Kyrgyzstan, và có the hoặ c khô ng the có
cá c đường nhá nh xuyê n qua cá c quoc gia Iraq và Syria đang roi loạ n.
Tựa ho như Con đường Tơ lụ a co đạ i, Và nh đai và Con đường sẽ hı̀nh
thà nh mộ t mạ ng lưới cá c lộ trı̀nh mậ u dịch von chịu ả nh hưởng từ cá c
nhu cau cạ nh tranh ve địa lı́, thương nghiệ p và địa chı́nh trị.
Sá ng kien nà y có độ ng lực từ nhieu mụ c tiê u chung. Thoạ t đau, nó
nham tới việ c bả o vệ an ninh quoc gia. Trung Quoc muon tạ o mạ ng lưới
ve sự phụ thuộ c kinh te von sẽ củ ng co vị the lã nh đạ o củ a họ trong khu
vực, cho phé p họ phò ng vệ trước cơ cau liê n minh củ a Hoa Kỳ ở châ u A,
và đa dạ ng hó a cá c nguon cung ứng nă ng lượng. Bac Kinh gan như
khô ng có bạ n ở châ u A, nhưng họ lạ i nghiê m tú c muon giú p cá c nước
lá ng gieng neu những nước nà y cũ ng đá p le. Ðâ y là hà nh độ ng rời bỏ
quá khứ, lú c mà Bac Kinh khô ng tı̀m cá ch vun đap những moi quan hệ
ngoạ i giao thâ n cậ n, ngoạ i trừ với Bac Trieu Tiê n và Myanmar.
Những độ ng lực kinh te cũ ng là đieu quan trọ ng khô ng ké m. Bac
Kinh có hi vọ ng lớn lao rang những nhà sả n xuat thương pham củ a nhà
nước, những cô ng ty kı̃ thuậ t và những nhà che tạ o hà ng hó a sả n xuat sẽ
tı̀m được nguon tă ng trưởng mới và sinh lợi. Và nh đai và Con đường sẽ
can đen hà ng tı̉ tan thé p và xi-mă ng, hà ng tră m nghı̀n cô ng nhâ n, hà ng
nghı̀n can trụ c và má y đà o, hà ng tá con đậ p mới, cá c nhà má y điệ n cũ ng
như cá c mạ ng lưới đường dâ y điệ n mới. Bac Kinh xem sá ng kien nà y
như là phao cứu sinh cho những cô ng ty mac nợ đang khon đon vı̀ nhu
cau thap ở quê nhà và đang hướng đen việ c xuat khau nă ng suat dư
thừa. Ke hoạ ch nà y là cú hı́ch đau tư hả i ngoạ i lớn thứ nhı̀, tiep theo sau
chı́nh sá ch “hướng ra bê n ngoà i (Going Out)” do Giang Trạ ch Dâ n phá t
độ ng nă m 1999. Khi đó mụ c tiê u nà y là đe cho cá c doanh nghiệ p nhà
nước Trung Quoc có the mua được nă ng lượng và cá c tà i sả n khai mỏ .
Chı́nh sá ch được cậ p nhậ t hiệ n nay có tam rộ ng hơn và tham vọ ng hơn,
bao gom mộ t yeu to trong nước quan trọ ng: Bac Kinh tı́nh toá n rang
việ c ket noi tot hơn sẽ giú p cá c khu vực giá p biê n ké m phá t trien trở
thà nh những vù ng mậ u dịch khả dı̃.
Ngoà i ra, cò n có những suy xé t ve tà i chı́nh. Thá ng Ba nă m 2015, Bac
Kinh phá t hà nh mộ t bả n vă n kiệ n chı́nh sá ch có tiê u đe “Tầm nhìn và
hành động về việc hợp tác xây dựng Vành đai Kinh tế Con đường Tơ lụa
và Con đường Tơ lụa trên biển thế kỉ 21”.16* Ngoà i việ c thả o ra những ke
hoạ ch cả i tien khả nă ng noi ket và tạ o nhieu lộ trı̀nh mậ u dịch mới trê n
đat lien và trê n bien, họ cò n kê u gọ i hợp tá c tà i chı́nh lớn hơn và ket
hợp cá c thị trường xuyê n biê n giới, đe xuat dù ng nhieu hơn đong nhâ n
dâ n tệ cho thỏ a thuậ n mua bá n. Ðieu nà y sẽ phụ c vụ cho tham vọ ng lâ u
dà i muon bien đong nhâ n dâ n tệ thà nh đong tien quoc te, chiem được vị
trı́ bê n cạ nh đong đô -la Mỹ và euro. Ngoà i ra, Bac Kinh muon tı̀m kiem
mộ t kê nh đau tư có lợi hơn đe toi đa hó a lợi ı́ch củ a khoả n dự trữ ngoạ i
tệ khong lo, von sẽ trụ ở mức hơn 3.000 tı̉ đô -la Mỹ nă m 2016 ngay cả
khi có đợt thá o chạ y von quy mô lớn và o nă m 2015. Thay vı̀ đau tư
những khoả n nà y và o phieu nợ ngâ n kho Hoa Kỳ, sẽ hiệ u quả hơn khi tà i
trợ cho cá c dự á n cơ sở hạ tang ngoạ i quoc với mức lã i suat 5-6% – đặ c
biệ t neu đieu nà y cho thay được lợi the đoi với cá c nhà xuat khau và cá c
cô ng ty xâ y dựng củ a Trung Quoc.
Mặ c dù quá rộ ng và quá mơ ho đe đưa và o bả n đo lộ trı̀nh hoạ t độ ng,
nhưng vă n kiệ n chı́nh sá ch Và nh đai và Con đường là minh giả i toà n
diệ n nhat củ a Bac Kinh ve sá ng kien nà y. Ve bả n chat, nó trı̀nh bà y tam
nhı̀n chien lược nham bien Trung Quoc thà nh đau tà u phá t trien kinh te
chı́nh yeu trê n toà n cau, bat nguon từ nhậ n thức rang cá c lợi ı́ch an ninh
củ a Trung Quoc sẽ được phụ c vụ tot nhat bang cá ch rà ng buộ c cá c quoc
gia khá c và o moi quan hệ mậ u dịch và đau tư sı́t sao hơn nữa. “Trung
Quoc san lò ng đả m nhậ n nhieu trá ch nhiệ m và nghı̃a vụ hơn trong khả
nă ng và phạ m vi tà i chı́nh củ a mı̀nh”, vă n kiệ n nà y tuyê n bo bang ngô n
ngữ ngoạ i giao can trọ ng, tá i đả m bả o rang mụ c tiê u chı́nh củ a họ là
mang đen “phá t trien cộ ng đong” và “thịnh vượng chung”.17* Và o ngà y
phá t hà nh vă n kiệ n đó , Dương Khiet Trı̀, nhà ngoạ i giao cao cap nhat
Trung Quoc, đã nó i với cá c quoc gia Ðô ng Nam A rang sá ng kien nà y
“khô ng he là cô ng cụ địa chı́nh trị cho bat kı̀ quoc gia nà o”18*. Sau nhieu
trở ngạ i ve ngoạ i giao khap the giới, đặ c biệ t là với châ u Phi, Bac Kinh ý
thức trong đau kho rang họ khô ng được the giới tin cậ y.
Tuy vậ y, ở quê nhà , đạ i tự sự ay lạ i khá c. Giới lã nh đạ o tiep tụ c lặ p lạ i
câ u chuyệ n rang Trung Quoc phả i đó ng vai trò lớn hơn trê n the giới
nham tương xứng với uy lực kinh te củ a họ , và rang Trung Quoc sẽ
khô ng bị đưa đay và o chuyệ n nà y chuyệ n kia nữa. Gan như khô ng ai ho
nghi rang Tậ p Chủ tịch xem Và nh đai và Con đường là bước đi thực tien
hướng đen việ c hiệ n thực hó a mụ c tiê u chien lược ve sự phụ c hưng
quoc gia – “Giac mộ ng Trung Quoc” – và do đó là m cho di sả n chı́nh trị
củ a chı́nh ô ng được yê n vững. Ong được cho là đã chia quy trı̀nh cả i
cá ch Trung Quoc thà nh ba thời kı̀, moi thời kı̀ ké o dà i khoả ng 30 nă m.
Trong thời kı̀ đau tiê n, khởi sự bang việ c thà nh lậ p Cộ ng hò a Nhâ n dâ n
và o nă m 1949, Mao Trạ ch Ðô ng đã củ ng co quyen lực củ a Ðả ng Cộ ng
sả n và gia cường Trung Quoc sau nhieu nă m chịu nhụ c nhã ở ngoạ i
quoc. Trong thời kı̀ thứ nhı̀, từ việ c khởi sự “Cả i cá ch và Khai phó ng”
nă m 1978, Ðặ ng Tieu Bı̀nh đã đưa Trung Quoc và o con đường trở thà nh
đạ i cường quoc kinh te. Và ở thời kı̀ thứ ba, khởi sự bang việ c đă ng
quang củ a Tậ p ở cương vị đứng đau đả ng nă m 2012, Trung Quoc cuoi
cù ng sẽ chiem được vị trı́ chı́nh đá ng củ a mı̀nh ở vai trò mộ t cường
quoc the giới. Ho Cam Ðà o và Giang Trạ ch Dâ n chı̉ là những cước chú
lịch sử.19*
Tậ p khang định quyen sở hữu Sá ng kien Và nh đai và Con đường, cho
dù nhieu phan tư tưởng đang sau nó khô ng phả i nguyê n goc củ a Trung
Quoc. “Khá c với miê u tả trong than thoạ i Hi Lạ p ve Athena xuat hiệ n với
hı̀nh hà i đay đủ từ đau củ a Zeus, khô ng nê n xem đâ y như là sả n pham
trı́ ó c củ a Tậ p Chủ tịch và những co van thâ n cậ n củ a ô ng”, theo lời
Christopher Johnson, Freeman Chair chuyê n Nghiê n cứu Trung Quoc
thuộ c Trung tâ m Nghiê n cứu Chien lược và Quoc te (CSIS) ở
Washington, DC.20* Ngâ n hà ng Phá t trien Châ u A (ADB) đã tà i trợ đe tạ o
đường noi ket tot hơn bă ng qua châ u A trong nhieu thậ p niê n nay.
Chang hạ n, cô ng tá c ve “chiec cau đat lien A – Au” từ Trung Quoc đen
châ u Au đã khởi sự từ lâ u trước khi Tậ p nhậ m chức. Nhưng Tậ p Chủ
tịch đã khô n khé o đưa nhieu phương á n đã ton tạ i hoặ c đã hoạ ch định
được trộ n và o trong đạ i tự sự ve “Giac mộ ng Trung Quoc”, và là m cho
Và nh đai và Con đường trở thà nh những thà nh to trọ ng yeu trê n
phương diệ n địa chı́nh trị đe ô ng có the thú c đay việ c gay dựng mộ t trậ t
tự lay Trung Quoc là m trung tâ m ở châ u A.
NGÂN HÀNG ÐẦU TƯ CƠ SỞ HẠ TẦNG
CHÂU Á (AIIB)
Những tham vọ ng củ a Trung Quoc dựa trê n sức mạ nh kinh te. Bieu
tượng cường đạ i nhat củ a đieu nà y là AIIB, von có moi liê n ket khă ng
khı́t với Sá ng kien Và nh đai và Con đường. Thực te, Tậ p Cậ n Bı̀nh ban
đau đe xuat Trung Quoc nê n thiet lậ p ngâ n hà ng phá t trien đa phương
củ a riê ng mı̀nh trong cù ng bà i dien thuyet mà ô ng đã trı̀nh bà y đe tuyê n
bo cá c ke hoạ ch xâ y dựng Con đường Tơ lụ a trê n bien, ở Jakarta và o
thá ng Mười nă m 2013. Sự thà nh cô ng nhanh chó ng củ a dự á n mạ o hiem
nà y đã là m mọ i người ngạ c nhiê n, đặ c biệ t Bac Kinh: chı̉ trong 18 thá ng,
57 quoc gia đã đong thuậ n trở thà nh những thà nh viê n sá ng lậ p nê n
ngâ n hà ng mới nà y. Những nước nà y bao gom hau het cá c nước A châ u
và nhieu nước Au châ u; thậ m chı́ trong so đó có những nhà nước đang
có moi quan hệ că ng thang với Trung Quoc, như Philippines và Việ t
Nam. Khi cá c đieu khoả n thỏ a thuậ n củ a AIIB có hiệ u lực và o ngà y 31
thá ng Mười Hai nă m 2015, hai nước vang mặ t đá ng chú ý duy nhat khi
đó là Hoa Kỳ và Nhậ t Bả n.21*
“Ngâ n hà ng Trung Quoc”, như cá ch gọ i ban đau từ cá c viê n chức hay
lo â u củ a ADB, có lẽ đã kiem được nhieu tı́t bá o hơn mọ i to chức cho vay
phá t trien đa phương trong khu vực suot bay lâ u nay.22* Ðoi với chuyệ n
nà y, Bac Kinh gan như phả i cả m ơn Washington: cả the giới han sẽ
khô ng chú ý đen neu Hoa Kỳ khô ng dạ i dộ t tı̀m cá ch thuyet phụ c những
đong minh củ a họ đừng gia nhậ p. Cá c viê n chức Hoa Kỳ ngà y nay khang
định rang họ khô ng bao giờ thực sự vậ n độ ng hà nh lang chong lạ i ngâ n
hà ng nà y, nhưng lời khang định ay khô ng thà nh thậ t. Hoa Kỳ đã đả m
nhậ n mộ t vị trı́ rõ rà ng, và những nước như Uc, Hà n Quoc và Indonesia
mien cưỡng từ choi ngâ n hà ng nà y. Nhưng khi Vương quoc Anh bat ngờ
tuyê n bo họ sẽ gia nhậ p, nhieu nước khá c là m theo, bao gom ba nen
kinh te lớn khá c củ a châ u Au, cộ ng thê m Uc, Hà n Quoc và Indonesia.
Thậ m chı́ những đoi thủ địa chı́nh trị củ a Trung Quoc, như An Ðộ , cũ ng
quyet định rang thậ t dạ i khi từ choi củ a dâ ng tậ n miệ ng the nà y.
Nen tả ng củ a AIIB phả n á nh sự chuyen dời chien thuậ t củ a Trung
Quoc. Hơn ba thậ p niê n qua, họ đã gia nhậ p hau het cá c to chức quoc te
lớn, và đô i khi cò n thay những to chức nà y thậ t hữu dụ ng – nhưng nhı̀n
chung họ thı́ch vậ n dụ ng sức mạ nh kinh te củ a mı̀nh trong những đà m
phá n song phương tạ i đó họ có sức ả nh hưởng hơn. Ơ khap châ u A, việ c
Trung Quoc san lò ng xâ y dựng và tà i trợ cơ sở hạ tang chı́nh là đe thu
phụ c nhâ n tâ m. Nhưng những no lực nà y thường có tá c độ ng ngược lạ i,
khi dâ n địa phương tức giậ n trước sự hiệ n diệ n củ a cô ng nhâ n Trung
Quoc hoặ c lo sợ cho đường sinh nhai ve kinh te củ a họ . The thức song
phương có những hạ n che củ a nó , vı̀ những quoc gia nhỏ khô ng muon
tự co mı̀nh lạ i thà nh nước phụ thuộ c Trung Quoc. Do vậ y, Bac Kinh hieu
ra rang họ chi tien đe đó ng mộ t vai trò ı́t phien hà hơn trong phạ m vi
những to chức đa phương, như Ngâ n hà ng The giới hoặ c ADB.23*
Van đe lớn đoi với Trung Quoc là họ phả i chậ t vậ t đe có được đủ ả nh
hưởng trong những cơ quan do Hoa Kỳ bả o trợ, nham đá p ứng đay đủ
cá c mụ c đı́ch củ a họ . Trung Quoc có 5% cho phan tı̉ lệ ve cá c quyen bieu
quyet (voting right) bê n trong Ngâ n hà ng Quoc te ve Tá i thiet và Phá t
trien (IBRD), mộ t nhá nh củ a Ngâ n hà ng The giới chịu trá ch nhiệ m ve
những khoả n vay khô ng ưu đã i (non-concessional loan). Phan củ a Hoa
Kỳ là 15%, và toà n bộ 45% cá c phieu bau đeu nam trong tam kiem soá t
củ a Hoa Kỳ, Nhậ t và cá c nước châ u Au. Cho đen thá ng 12 nă m 2015, tı̉ lệ
bieu quyet củ a Trung Quoc ở Quỹ Tien tệ Quoc te (IMF) thậ m chı́ cò n
nhỏ hơn với 3,8%; IMF đong ý nâ ng phan nà y lê n 6% nă m 2010, nhưng
việ c thi hà nh nà y đã bị Ðả ng Cộ ng hò a trong Quoc hộ i Hoa Kỳ đı̀nh lạ i.
Thậ m chı́ dưới hệ thong mới, Hoa Kỳ van duy trı̀ phan tı̉ lệ ở mức
16,5%, phả n á nh vị the ưu trộ i củ a họ trong hệ thong kinh te toà n cau.
Cuoi cù ng, ở ADB, Nhậ t và Hoa Kỳ đó ng gó p 31% tong so co phieu và
kiem soá t 26% phieu bieu quyet. Trong nhieu nă m, Trung Quoc đã thú c
đay đe có được phan đạ i diệ n lớn hơn ở hộ i đong quả n trị củ a ADB và
nham tă ng mức nam co phan lê n 5%, nhưng họ đã bị Hoa Kỳ và Nhậ t
ngă n chặ n.
Nă m 2013, Bac Kinh cuoi cù ng đã het kiê n nhan. Thay vı̀ bỏ cô ng vô
ı́ch đe tı̀m cá ch tă ng mức đạ i diệ n trong những cơ quan hiệ n có , Trung
Quoc lậ p mộ t to chức cho riê ng mı̀nh. Bang cá ch đó , họ bat chước được
đoi thủ củ a mı̀nh: Nhậ t sá ng lậ p ADB nă m 1966 đe xú c tien cá c lợi ı́ch
củ a chı́nh mı̀nh trong khu vực, ban đau bang cá ch tà i trợ cơ sở hạ tang
cho cá c đoi tá c thương mạ i. Ngà y nay ADB nhan mạ nh việ c giả m nghè o,
nhưng họ van duy trı̀ mộ t đường dan hữu dụ ng đe truyen tư bả n Nhậ t
và o châ u A – đặ c biệ t khi Thủ tướng Abe khuyen khı́ch cá c cô ng ty Nhậ t
giả m mức rủ i ro ở Trung Quoc bang cá ch đau tư nơi khá c. Chủ tịch
người Nhậ t củ a ADB Takehiko Nakao đã cô ng khai chà o mừng AIIB, mộ t
cơ quan mà Trung Quoc bả o sẽ khô ng can thiệ p và o cô ng việ c củ a
ADB24*. Sau rot, ở châ u A có rat nhieu nhu cau ve cơ sở hạ tang đen
mức van cò n nhieu cho cho cá c nhà tà i trợ khá c. Nhưng, xé t riê ng, cá c
viê n chức ADB lo rang chı̉ can nhờ và o những tiê u chuan thap hơn, AIIB
sẽ cạ nh tranh đe già nh lay cù ng những dự á n củ a ADB, và sẽ đe dọ a vai
trò củ a ADB ở cương vị “ngâ n hà ng củ a châ u A”.
Washington thay được mộ t moi đe dọ a cò n lớn hơn. Họ sợ rang
Trung Quoc tı̀m cá ch cung cap mộ t giả i phá p khá c cho hệ thong tà i
chı́nh phá t trien toà n cau mà Hoa Kỳ đang thong trị, mộ t hệ thong von
được thiet định ở Bretton Woods, và đieu nà y có the tá i định hı̀nh kien
trú c kinh te củ a châ u A. Ðâ y cò n hơn cả chứng hoang tưởng: AIIB được
hı̀nh thà nh chuyê n biệ t ở vai trò là mộ t nhá nh củ a đường loi ngoạ i giao
ve kinh te củ a Trung Quoc. Bả n vă n sá ng lậ p củ a Sá ng kien Và nh đai và
Con đường đã phá t bieu rõ rà ng rang AIIB sẽ được dù ng là m kê nh ho
trợ chı́nh phủ .25* De hieu là Washington xem AIIB như đoi thủ cạ nh
tranh tiem nă ng đoi với ADB và Ngâ n hà ng The giới, và họ thực sự lo
ngạ i ve cam ket củ a AIIB trong việ c theo sá t cá c quy định ve hoạ t độ ng
cai quả n ngâ n hà ng, cho vay có trá ch nhiệ m và ve việ c bả o vệ mô i
trường. Nhưng những toan tı́nh nham hạ thap giá trị mộ t cơ quan von
có the cả i thiệ n đời song nhieu người khap châ u A lạ i là toan tı́nh nhỏ
mọ n và thien cậ n. Thay vı̀ co gang thuyet phụ c đong minh khô ng gia
nhậ p mộ t cơ quan mà họ khô ng tin cậ y, mộ t đường loi ngoạ i giao sac
sả o hơn han sẽ mở đường cho họ có the gâ y được ả nh hưởng từ bê n
trong.26*
Tuy the Washington đú ng ở mộ t đieu, AIIB là mộ t phan trong tı́nh
toá n củ a Bac Kinh nham sửa lạ i sự thieu cô ng bang trong hệ thong
Bretton Woods. Tạ i buoi le kı́ ket và o thá ng Sá u nă m 2015, Bộ trưởng
Tà i chı́nh Trung Quoc khi đó là Lâ u Ke Vı̃ cho biet AIIB đạ i diệ n “mộ t
bước quan trọ ng ve phı́a Trung Quoc nham thực hiệ n cá c trá ch nhiệ m
quoc te ngà y cà ng tă ng củ a họ , và nham cả i thiệ n và bo sung trậ t tự
quoc te hiệ n hà nh”.27* Thá ng tiep theo chứng kien sự thà nh lậ p củ a
Ngâ n hà ng Phá t trien Mới (NDB), mộ t ngâ n hà ng phá t trien toà n cau
được khoi BRICS gom nă m quoc gia thiet lậ p – Brazil, Nga (Russia), An
Ðộ (India), Trung Quoc (China) và Nam Phi (South Africa) – nham “huy
độ ng cá c nguon lực cho cơ sở hạ tang và cá c dự á n phá t trien ben vững”
khap cá c nen kinh te mới noi.28* Ðặ t trụ sở ở Thượng Hả i, NDB được
gọ i là cơ quan chị em với AIIB. Cả hai ngâ n hà ng nà y đeu hoạ t độ ng
trong cù ng khô ng gian với ADB và Ngâ n hà ng The giới.
Do vậ y khô ng ngạ c nhiê n khi cá c bộ phậ n trong chı́nh phủ Hoa Kỳ tin
rang Trung Quoc đang tı̀m cá ch thay the kien trú c kinh te toà n cau hiệ n
có . Tuy the quan điem nà y đã ước tı́nh thá i quá tá c độ ng củ a việ c Trung
Quoc xâ y dựng cơ quan kinh te: thay vı̀ tı̀m cá ch xâ y dựng mộ t hệ thong
thay the cho hệ thong tà i chı́nh phá t trien do Hoa Kỳ bả o trợ, Trung
Quoc lạ i no lực cả i bien và gia tă ng hệ thong đó . Kim Lậ p Quan, vị chủ
tịch tao nhã củ a AIIB và là người nó i tieng Anh thô ng thạ o, cũ ng là cựu
phó chủ tịch củ a ADB. Ong đã là m việ c cậ t lực đe tran an những moi
hoà i nghi rang AIIB sẽ khô ng tı̀m cá ch lậ t đo cá c nguyê n lı́ củ a tà i chı́nh
phá t trien đa phương. Theo lời ô ng, ngâ n hà ng sẽ “tinh giả n, tinh khiet
và xanh”: hiệ u quả ve mặ t quả n lı́, khô ng dung thứ tham nhũ ng và thâ n
thiệ n với mô i trường.29* Trang web củ a AIIB hứa hẹ n ngâ n hà ng sẽ
thiet đặ t “cá c chı́nh sá ch mạ nh mẽ ve quả n lı́, trá ch nhiệ m giả i trı̀nh, thu
mua tà i chı́nh và cá c khuô n kho mô i trường và xã hộ i”.30* Họ đang bậ n
rộ n tuyen mộ cá c tư van viê n quoc te nham giú p họ đạ t được cá c mụ c
tiê u nà y, trong đó có cá c viê n chức ngoạ i giao cap cao củ a phương Tâ y
và cá c nhâ n viê n thâ m niê n từ Ngâ n hà ng The giới.
AIIB thà nh cô ng trong việ c thu hú t nhieu co đô ng tức là quyen kiem
soá t củ a Trung Quoc đoi với ngâ n hà ng nà y sẽ ở mức hạ n che. Trung
Quoc de dà ng dù ng quyen lã nh đạ o đá ng ke củ a mı̀nh và là co đô ng lớn
nhat AIIB, dựa trê n so tien gó p 29,8 tı̉ đô -la Mỹ. Ngoà i ra, tı̉ lệ ve quyen
bieu quyet củ a họ ở mức 26% cho phé p họ có quyen phủ quyet hiệ u
quả , vı̀ mức “đạ i đa so” 75% là mức can thiet đe đưa ra cá c quyet định
quan trọ ng. Nhưng tı̉ lệ nà y gan như chac chan sẽ giả m xuong khi thê m
30 nen kinh te chuan bị gia nhậ p, với Hong Kong là nen kinh te đi đau
danh sá ch. Với quá nhieu nước gó p phan và o ket quả lậ p ngâ n hà ng,
AIIB phả i tô n trọ ng cá c chuan mực cho vay quoc te.
Ðả m bả o AIIB hoạ t độ ng tot cũ ng là moi lợi lâ u dà i củ a Bac Kinh. Họ
biet rang đe xú c tien mức ả nh hưởng củ a Trung Quoc can họ phả i đưa
ra mộ t khuô n mặ t thâ n thiệ n hơn và đa phương hơn. Những bước đau
tiê n củ a AIIB được xem là những cử chı̉ hợp tá c: ở ba trong so bon dự
á n đau, họ sẽ đó ng gó p thê m tien cho cá c dự á n đã được trù hoạ ch bởi
Ngâ n hà ng The giới, ADB và Ngâ n hà ng Tá i thiet và Phá t trien Châ u Au.
AIIB “sẽ bù và o và bo sung cho những no lực củ a cá c đoi tá c ngâ n hà ng
phá t trien đa phương củ a chú ng tô i”, Bộ trưởng Tà i chı́nh Lâ u Ke Vı̃ nó i
với những người tham gia kı̀ họ p thường niê n đau tiê n củ a họ và o thá ng
Sá u nă m 2016.31* Thay vı̀ toi đa hó a giá trị đô -la củ a những hợp đong
dà nh cho cá c cô ng ty củ a chı́nh họ , Bac Kinh chọ n cá ch toi đa hó a thanh
the toà n cau củ a Trung Quoc bang cá ch bien AIIB thà nh mộ t to chứ đa
phương đı́ch thực.32*
Dù trong trường hợp nà o, AIIB cũ ng chı̉ là vũ khı́ thứ yeu trong kho
quâ n giới tà i chı́nh củ a Trung Quoc.33* Ngâ n hà ng nà y sẽ giú p ho trợ cá c
dự á n dọ c theo Và nh đai và Con đường, cù ng với những dự á n khá c;
nhưng họ cò n hoạ ch tı́nh việ c cho vay khô ng quá 2 tı̉ đô -la Mỹ moi nă m
trong nă m nă m đau hoạ t độ ng – ı́t hơn nhieu so với cá c ngâ n hà ng phá t
trien đa phương khá c, và là con so nhỏ nhoi so với những khoả n cho vay
khong lo được thực hiệ n theo định kı̀ bởi cá c ngâ n hà ng lớn ve chı́nh
sá ch củ a Trung Quoc. AIIB đã ủ y quyen so von 100 tı̉ đô -la Mỹ, nhưng so
von gó p luâ n chuyen củ a họ nhỏ hơn nhieu. Von đieu lệ gan như lú c nà o
cũ ng vượt quá so von luâ n chuyen ở cá c ngâ n hà ng phá t trien đa
phương, chủ yeu nham tran an cá c cơ quan xep hạ ng tı́n dụ ng (ratings
agency) và những người mua trá i phieu rang đang san có so tien mặ t dự
phò ng. Ðieu nà y cho phé p cá c ngâ n hà ng phá t trien vay được những
khoả n tien lớn ở mức lã i suat rat thap, mặ c dù mức tı̉ lệ kı́ quỹ củ a họ
cũ ng rat thap.
Tới nă m 2020, AIIB sẽ có khoả ng 20 tı̉ đô -la Mỹ von dù ng được,
tương tự so von củ a ADB. Cá c ngâ n hà ng phá t trien đã thà nh danh –
Ngâ n hà ng The giới, ADB, Ngâ n hà ng Phá t trien Liê n châ u Hoa Kỳ
(Inter-American Development Bank) và Ngâ n hà ng Phá t trien Châ u Phi
– đã chi những khoả n tien tương đương 40 – 50% von sở hữu củ a họ
và o nă m 2014. Ngâ n hà ng Phá t trien Mỹ Latinh (CAF), mộ t ngâ n hà ng
mới lậ p có cù ng mộ t so đặ c điem giong AIIB, đã chi khoả n tien an tượng
lê n đen 70%. Neu AIIB và NDB chi so tien hợp lı́ ở mức 45 – 70% von sở
hữu, hai ngâ n hà ng nà y sẽ cù ng nhau cho vay được tới 15 – 20 tı̉ đô -la
Mỹ moi nă m cho đen đau thậ p niê n 2020 – ở tam mức cho vay củ a chi
nhá nh khô ng ưu đã i thuộ c Ngâ n hà ng The giới nă m 2014, và nhieu gap
hai đen ba lan so với ADB. Giả định rang cá c khoả n chi thường niê n ở
tat cả cá c ngâ n hà ng phá t trien đa phương khá c tă ng 10% từ lú c nà y
đen thời điem 2020, hai ngâ n hà ng mới do Trung Quoc hậ u thuan có the
chiem tới mộ t phan tư so cho vay phá t trien khô ng ưu đã i củ a cá c bê n
đa phương thực hiệ n. Ðâ y là con so đá ng ke, nhưng khó lò ng gâ y rung
chuyen được.
Mộ t nguon von khá c sẽ đen từ Quỹ Con đường Tơ lụ a, phan lớn được
tà i trợ từ nguon dự trữ ngoạ i hoi củ a Trung Quoc. Ðâ y là quỹ von riê ng
được thiet lậ p chuyê n biệ t nham cung cap phan tà i trợ on định cho cá c
dự á n Và nh đai và Con đường. Nhưng giong như AIIB, có cá ch biệ t đá ng
ke giữa von đieu lệ 40 tı̉ đô -la và von gó p 10 tı̉ đô -la. Cho dù tới nă m
2020 Quỹ Con đường Tơ lụ a đau tư tat cả so tien san có , họ cũ ng sẽ chı̉
tı́ch được so tien 2 tı̉ đô -la moi nă m. Mộ t nguon tà i trợ có tiem nă ng lớn
hơn nhieu là cá c ngâ n hà ng thương mạ i củ a Trung Quoc. Ngâ n hà ng
Trung Quoc (Bank of China) cho biet họ sẽ cho vay 100 tı̉ đô -la trong
khoả ng thời gian 2016 – 2018 cho cá c dự á n Và nh đai và Con đường,
cò n Ngâ n hà ng CITIC cam ket so tien cho vay tong cộ ng 113 tı̉ đô -la
trong mộ t thời hạ n chưa xá c định. Nhưng những hứa hẹ n nà y nê n được
suy xé t kı̃ cà ng, do bat kı̀ khoả n cho vay nà o được thực hiệ n đoi với cá c
cô ng ty có lợi ı́ch hả i ngoạ i đeu có the bị dá n nhã n “Và nh đai và Con
đường” do cá c cơ quan hà nh phá p có hieu biet thực hiệ n nham gâ y an
tượng đoi với cá c ô ng bà chủ củ a họ trong chı́nh trường.
Thay và o đó , nguon tien thực te đe ho trợ cho cá c tham vọ ng củ a
Trung Quoc ở hả i ngoạ i sẽ đen từ cá c ngâ n hà ng chı́nh sá ch (policy
bank) lớn, Ngâ n hà ng Phá t trien Quoc gia Trung Quoc (CDB) và Ngâ n
hà ng Xuat nhậ p khau Trung Quoc. Nhiệ m vụ ban đau củ a CDB là ho trợ
cơ sở hạ tang nộ i địa, nhưng ke từ nă m 2008 họ cò n tà i trợ cho những
phi vụ thu mua nguon tà i nguyê n ngoạ i quoc củ a cá c cô ng ty quoc
doanh. Ngoà i việ c tà i trợ cho Trung Quoc tien cô ng và o khap châ u Phi,
CDB cò n giú p bô i trơn cá c giao dịch lớn cap nhà nước ve dau với
Venezuela, Nga và Brazil. Danh mụ c cá c khoả n cho vay quoc te củ a họ
tă ng từ gan con so khô ng nă m 2007 lê n đen 187 tı̉ đô -la nă m 2013, mặ c
dù việ c cho vay rò ng (net lending) củ a họ đã giả m xuong mộ t chú t và o
nă m 2014.34* Cá c bà i tường thuậ t bá o chı́ Trung Quoc đưa ra ý rang
CDB đã được chı̉ đạ o tậ p trung nhieu hơn và o việ c phá t trien nộ i địa, và
thậ t khó đe biet họ sẽ có bao nhiê u tien cho mụ c đı́ch ho trợ những phi
vụ phiê u lưu ở ngoạ i quoc. Nhưng mức cho vay rò ng quoc te bı̀nh quâ n
hà ng nă m củ a họ đã vượt qua bat kı̀ ngâ n hà ng phá t trien đa phương
nà o trong giai đoạ n 2008 – 2014.
Ðieu đó đã nhường cho cho mộ t “quá i thú ” thực sự lớn củ a đường loi
ngoạ i giao ve kinh te: Ngâ n hà ng Xuat nhậ p khau Trung Quoc (Ngâ n
hà ng XNK). Theo truyen thong họ là nhà cung ứng tı́n dụ ng thương mạ i
đe xú c tien việ c xuat nhậ p khau, ke từ nă m 2010 Ngâ n hà ng XNK đã trở
thà nh nhà tà i trợ trọ ng yeu ở hả i ngoạ i. Nă m 2014, họ chi khoả n tien
151 tı̉ đô -la, tương đương toà n bộ GDP củ a Bangladesh. So sá ch ke toá n
củ a họ khá mờ mịt, nhưng và o nă m 2014 tong cá c khoả n chi tiê u phi
thương mạ i củ a họ lê n đen 80 tı̉ đô -la – nhieu hơn mức cho vay gộ p lạ i
củ a tat cả bả y ngâ n hà ng phá t trien đa phương lớn. Mộ t phan trong
khoả n nà y được tiê u ở Trung Quoc theo hı̀nh thức cá c khoả n cho vay
đoi với cá c hã ng kı̃ thuậ t và cá c cô ng ty vậ t liệ u chuyê n bá n hà ng hó a và
dịch vụ ra nước ngoà i, nhưng Ngâ n hà ng XNK có lẽ được xep và o hà ng
ngũ nhà tà i trợ đơn lẻ lớn nhat the giới cho cá c dự á n phá t trien hả i
ngoạ i. Ðó ng gó p củ a Ngâ n hà ng XNK đoi với những ke hoạ ch phá t trien
quoc te củ a Trung Quoc, bao gom dự á n Và nh đai và Con đường, có lẽ đã
vượt qua phan đó ng gó p mà AIIB và NDB có the sẽ thực hiệ n được thậ m
chı́ và o mộ t thậ p niê n sau ke từ bâ y giờ.
Tó m lạ i, sức mạ nh tà i chı́nh củ a Trung Quoc thực sự ngự ở cá c ngâ n
hà ng chı́nh sá ch củ a họ , von khô ng hoạ t độ ng trê n cơ sở đa phương. Họ
san lò ng ho trợ cá c dự á n, như cá c trạ m điệ n nă ng đot than, von là
những dự á n mà cá c ngâ n hà ng phá t trien đa phương sẽ khô ng đụ ng
tới. Nhưng quy mô tương đoi khiê m nhường củ a AIIB và NDB do Trung
Quoc dan dat đã phủ nhậ n noi sợ củ a Hoa Kỳ rang Trung Quoc đang xâ y
dựng mộ t phương á n khả tı́n thay the cho cá c đoà n the thuộ c hệ thong
Bretton Woods. Ðiem noi bậ t chı́nh là việ c Trung Quoc có nhieu tien đe
ho trợ cho đường loi ngoạ i giao cơ sở hạ tang củ a họ , cho dù AIIB chı̉ là
nguon thứ yeu.
CUỘC CHẠY ÐUA VŨ TRANG VỀ CƠ SỞ HẠ TẦNG CỦA CHÂU Á
Mặ c dù e ngạ i phả i chịu lệ thuộ c kinh te và sợ phạ m vi ả nh hưởng
đang tă ng lê n củ a Trung Quoc, nhưng cá c quoc gia A châ u nhı̀n chung
đã chà o đó n lời hứa hẹ n đau tư và o cơ sở hạ tang von đang rat can thiet.
Phan châ u A phá t trien đã có những cơ sở hạ tang thuộ c hà ng tot nhat
the giới, nhưng những nước nghè o ở châ u lụ c nà y lạ i có những cơ sở hạ
tang thuộ c hà ng tệ nhat. Là o, Campuchia, Mô ng Co, Kyrgyzstan,
Pakistan, Tajikisan, Bangladesh, Nepal, Ðô ng Timor và Myanmar đeu
xep và o hà ng bon mươi quoc gia chó t bả ng ve chat lượng cơ sở hạ tang,
nam cù ng hạ ng với những nước ở khu vực châ u Phi hạ Sahara, că n cứ
theo đá nh giá củ a Dien đà n Kinh te The giới. Tat cả những nước đó đeu
ở dưới mức An Ðộ , mộ t nước von có những khiem khuyet rat lớn ve cơ
sở hạ tang. Ơ những khu vực nghè o tú ng nà y củ a châ u A, những con
đường đo ná t bị những cơn mưa mù a hè cuon trô i, điệ n nă ng chap vá ,
và tı́n hiệ u điệ n thoạ i di độ ng thường khô ng có .35*
Logic củ a Sá ng kien Và nh đai và Con đường dựa trê n chı́nh trả i
nghiệ m củ a Trung Quoc rang việ c đau tư và o cơ sở hạ tang sẽ giú p xú c
tien tă ng trưởng kinh te và giả m cả nh ban cù ng. Thá ch thức lớn nhat
nam ở những vù ng trong đat lien cá ch xa cá c cả ng khau, như khu Trung
A tứ be đat lien bao bọ c. Thậ m chı́ ở những vù ng duyê n hả i, sự tă ng
trưởng nhanh ve kinh te và dâ n so đã tạ o á p lực khong lo lê n cơ sở hạ
tang hiệ n có , đặ c biệ t ve vậ n tả i và nă ng lượng. Mộ t nghiê n cứu được
trı́ch dan thường xuyê n củ a ADB đã ước tı́nh rang 8 nghı̀n tı̉ đô -la đau
tư và o cơ sở hạ tang mới trong mộ t thậ p niê n đen nă m 2020 sẽ tạ o ra
nguon thu nhậ p thực khoả ng 13 nghı̀n tı̉ đô -la.36* Với mức độ hà o
phó ng củ a Trung Quoc, quy mô đau tư nà y chı̉ là chuyệ n vien vô ng.
Nhưng ADB đang có cơ sở vững chã i khi họ ket luậ n rang “việ c xâ y
đường bộ , đường sat, cau, trạ m điệ n và cá c đường ong khap khu vực
nê n được ưu tiê n cho cá c nhà lậ p chı́nh sá ch củ a khu vực”.
Khô ng nơi đâ u mà thực te nà y hiệ n rõ ra hơn Campuchia, nước
nghè o nhat Ðô ng Nam A xé t trê n cơ sở moi đau người (per capita). Ơ
đâ y Trung Quoc và Nhậ t đeu dan và o cuộ c chien tà i trợ cơ sở hạ tang,
được vũ trang bang so chi phieu (chequebook) và thiet bị xâ y dựng.37*
Ơ thủ đô Phnom Penh, hai câ y cau só ng đô i cao vú t nam trê n con sô ng
nhá nh củ a dò ng Mekong hù ng vı̃. Câ y cau đau tiê n xâ y nă m 1966 như
mộ t mó n quà củ a người Nhậ t. Nă m 2014, mộ t ket cau song song được
khai trương, đâ y là thà nh quả củ a Tậ p đoà n Cau đường Trung Quoc
(China Bridge and Road Corporation)[23] với khoả n vay mem từ Ngâ n
hà ng XNK. Khi Trung Quoc dựng nê n Sá ng kien Và nh đai và Con đường,
Nhậ t và những đong minh đa phương củ a họ phả n ứng bang cá ch bơm
thê m nguon tà i trợ phá t trien củ a chı́nh họ . Và o thá ng Tư nă m 2015,
mộ t câ y cau mới ngoạ n mụ c đã mở ra 60km xuô i dò ng từ Phnom Penh –
do Nhậ t xâ y dựng và tà i trợ, với sự ho trợ củ a ADB.
Trung Quoc chac chan sẽ phả n ứng sớm. Nhậ t đã đau tư 56 tı̉ đô -la ở
cá c nước ASEAN trong giai đoạ n 2012 – 2013, hơn gap đô i con so 22 tı̉
đô -la củ a Trung Quoc. Cá c thà nh viê n EU cò n đau tư nhieu hơn, với mức
75 tı̉ đô -la. Nhưng ở mộ t so nước A châ u nhat định, bao gom
Campuchia, Trung Quoc tới nay đã là nhà đau tư ngoạ i quoc lớn nhat.
Trong tam hơn mộ t thậ p niê n tới, khi Sá ng kien Và nh đai và Con đường
có được đà chạ y, Bac Kinh hi vọ ng tam ả nh hưởng củ a họ sẽ lan rộ ng. Ðe
đạ t mụ c đı́ch nà y, họ cũ ng tă ng cường việ n trợ – cá c khoả n trợ cap và
cho vay được thực hiệ n ở mức lã i suat toi thieu. Ơ Ðô ng Nam A, Nhậ t là
nhà quyê n trợ phó ng khoá ng nhat, xem việ n trợ như là mộ t phương
tiệ n trọ ng yeu nham duy trı̀ phạ m vi ả nh hưởng trong khu vực. Trung
Quoc van cò n tụ t sau mộ t khoả ng, nhưng họ đang nhanh chó ng tă ng
cường mức đó ng gó p củ a mı̀nh. Nă m 2013, họ chi tiê u 7 tı̉ đô -la cho
cô ng tá c việ n trợ toà n cau, xep thứ sá u, theo so liệ u củ a OECD (To chức
Hợp tá c và Phá t trien Kinh te).38*
Lo lang trước độ ng thá i phô trương uy quyen ve tà i chı́nh củ a Trung
Quoc, Tokyo đã tă ng toc cho cá c hoạ t độ ng tương tự. “Ke hoạ ch Hợp tá c
Phá t trien (Development Cooperation Charter)”, cô ng bo và o thá ng Hai
nă m 2015, tuyê n bo rang việ n trợ phả i được nham đen việ c bả o vệ quoc
lợi củ a Nhậ t. Lan đau tiê n họ cũ ng phả i tı̀m cá ch thiet lậ p nê n nen “phá p
trị (rule of law)” và “dâ n chủ hó a (democratization)”.39* Tiep theo bả n
ke hoạ ch nà y là bả n tường trı̀nh ve việ n trợ ngoạ i quoc, trong đó tuyê n
bo rõ rang Nhậ t can phả i tạ o dựng những moi rà ng buộ c mạ nh mẽ hơn
với ASEAN đe bả o đả m an ninh quoc gia khi đoi diệ n với mức ả nh
hưởng ngà y cà ng tă ng trong khu vực củ a Trung Quoc.40* Cuoi cù ng, và o
thá ng Nă m nă m 2015, Thủ tướng Abe Shinzō thô ng cá o rang Nhậ t sẽ
cung ứng so tien khong lo 110 tı̉ đô -la trong hơn nă m nă m cho cá c dự
á n cơ sở hạ tang “chat lượng cao” ở châ u A – mộ t phả n hoi mang tı́nh
phê bı̀nh trực diệ n đoi với việ c thiet lậ p AIIB, mộ t to chức mà giới phê
bı̀nh sợ rang sẽ tà i trợ cho việ c xâ y dựng bat minh củ a Trung Quoc.41*
Mộ t nửa nguon quỹ củ a Nhậ t sẽ được chi tiê u theo the thức song
phương, và mộ t nửa đe cộ ng tá c với ADB.
Hứa hẹ n củ a Nhậ t cho việ c cung cap cơ sở hạ tang “chat lượng cao”
khô ng phả i là lời huê nh hoang vu vơ. Cá ch Phnom Penh mộ t giờ ve phı́a
Ðô ng, tọ a lạ c trê n con đường cao toc tap nậ p đen Thà nh pho Ho Chı́
Minh, câ y cau Neak Loeung trá ng lệ đã cho thay cuộ c chien tà i chı́nh
giữa Trung Quoc và Nhậ t có the là m lợi cho khu vực A châ u ké m phá t
trien. Lướt bê n trê n dò ng Mekong, cô ng trı̀nh dà i 2km nà y được mở ra
chı̉ sá u thá ng sau khi Trung Quoc xâ y dựng câ y cau khiê m nhường hơn
ở thủ đô Campuchia. Ðược xâ y dựng bang khoả n tà i trợ 130 triệ u đô -la
Mỹ từ Nhậ t, câ y cau đã loạ i bỏ tuyen chuyê n chở bang phà mà trước đó
đã tạ o nê n the that co chai cho dò ng xe cộ lưu chuyen giữa hai thà nh
pho. Và o những ngà y tap nậ p, cá c loạ i xe phả i xep hà ng đen tậ n bả y
hoặ c tá m giờ, hơn gap đô i thời giờ di chuyen trê n đường. ADB xem câ y
cau nà y là đường liê n ket can yeu trong việ c tạ o lậ p mộ t “Hà nh lang
kinh te phı́a Nam” nam giữa Thá i Lan và Việ t Nam – mộ t khu vực then
chot trong chương trı̀nh phá t trien củ a Tieu vù ng Mekong mở rộ ng
(Greater Mekong Subregion).42*
Cuộ c cạ nh tranh giữa Trung Quoc và Nhậ t đang lan khap Ðô ng Nam
A. Ơ Hà Nộ i, cá ch Phnom Penh 1.500km ve phı́a Bac, Cô ng ty Ðường sat
Trung Quoc (China Railway Group)[24] đang xâ y dựng mộ t phan hệ
thong đường sat nộ i ô củ a thà nh pho. Cả Trung Quoc và Nhậ t đang giú p
tà i trợ cho dự á n nà y. Thủ đô củ a Việ t Nam là nơi đã có mộ t nhà ga sâ n
bay trị giá gan 1 tı̉ đô -la Mỹ mới xâ y bó ng loá ng, được noi ket với khu
đô thị nhờ đường cao toc mượt mà sá u là n xe và câ y cau dà i 9 km bac
qua sô ng Hong – toà n bộ được xâ y dựng nhờ mộ t phan việ n trợ củ a
Nhậ t. Ðoi với mộ t đat nước ở mức phá t trien hã y cò n thap như Việ t
Nam, chat lượng cơ sở hạ tang ở Hà Nộ i là đieu là m người ta choá ng
vá ng.
Ơ Việ t Nam, Campuchia và cá c nước khá c, giới lã nh đạ o trong khu
vực đeu mong muon vay tien với lã i suat thap. Và o thá ng Nă m nă m
2015, khi nó i chuyệ n tạ i hộ i nghị “Tương lai ở châ u A” dien ra ở Tokyo,
Bộ trưởng Thương mạ i củ a Campuchia đã khan khoả n Ngâ n hà ng The
giới và ADB khô ng “trừng phạ t” nước củ a ô ng vı̀ đã gia nhậ p AIIB. “Tien
đen từ đâ u nà o có quan trọ ng gı̀”, Bộ trưởng Sun Chanthol giả i thı́ch:
“Chú ng tô i can tien đe cap chi phı́ cho cơ sở hạ tang nham cả i thiệ n tı́nh
noi ket”. Trở lạ i Phnom Penh, mộ t trong những co van củ a ô ng đã nó i
thang thừng hơn: “Chú ng tô i can trạ m điệ n nă ng và quoc lộ ”, theo lời tô i
nghe được từ Tien sı̃ Sok Siphana, người dan đau những cuộ c thương
thả o đe Campuchia tham gia To chức Thương mạ i The giới (WTO):
“Việ c nà y phan lớn đen từ hai nơi: Trung Quoc và Nhậ t. Những nơi cò n
lạ i – Liê n hợp quoc, Ngâ n hà ng The giới, ADB – đeu chı̉ là trò cười.”44*
Tuy vậ y, có nhieu dau hiệ u cho thay tham vọ ng củ a Trung Quoc sẽ
kı́ch độ ng những nhà cho vay đa phương truyen thong. Nă m 2015, sau
khi AIIB được thiet lậ p, Ngâ n hà ng The giới chà o mời Indonesia những
khoả n cho vay mới trị giá 11 tı̉ đô -la đe đau tư và o cá c dự á n cơ sở hạ
tang. Trong khi đó , ADB mở rộ ng thê m 50% quy mô cho vay (lending
capacity). “AIIB là phi vụ lớn đoi với Campuchia”, theo lời Tien sı̃ Sok
cho biet. “Cạ nh tranh là đieu tot, vı̀ giờ chú ng tô i có the đi dò giá ”. Ong
nó i thê m rang Campuchia chuộ ng việ c vay từ to chức đa phương như
AIIB hơn là theo mộ t nen tả ng song phương: “Ðieu đó tot hơn vı̀ chú ng
tô i sẽ khô ng nợ mộ t quoc gia đơn lẻ nà o”.
Chuyệ n AIIB là địch thủ hay đoi tá c đoi với Ngâ n hà ng The giới và
ADB van là chuyệ n chưa biet được. Nhưng họ đã thà nh cô ng trong việ c
mang hũ tien mới đen đặ t lê n bà n và kı́ch khởi phả n ứng tı́ch cực từ
Nhậ t và cá c to chức cho vay đa phương khá c. Cộ ng thê m những khoả n
quỹ lớn hơn được hứa hẹ n từ cá c ngâ n hà ng chı́nh sá ch củ a Trung Quoc
nham ho trợ Sá ng kien Và nh đai và Con đường, có vẻ như châ u A đang
sap sửa trả i qua mộ t đợt bù ng no cơ sở hạ tang von chưa từng có tien
lệ .
Ðieu bat định hệ trọ ng duy nhat là liệ u tat cả những nhà tà i trợ nà y
có tı̀m được cá c dự á n sinh lợi khô ng. Cá c chuyê n gia trong lı̃nh vực tà i
chı́nh phá t trien cho biet việ c nà y, chứ khô ng phả i do thieu tien, là că n
nguyê n cho sự thieu hụ t cơ sở hạ tang ở châ u A. Mức toi ưu cho đau tư
cơ sở hạ tang đoi với bat kı̀ nước nà o sẽ tù y thuộ c và o việ c ket hợp toc
độ tă ng trưởng tiem nă ng, cơ cau tă ng trưởng và chat lượng quả n lı́,
chưa ke đen giá cả hà ng hó a. Trong lịch sử đã có vô và n vı́ dụ ve những
dự đoá n mang tı́nh lạ c quan thá i quá ve cá c nhu cau trong tương lai.
Mặ c dù Trung Quoc có nhieu tien, nhưng họ có the phả i chậ t vậ t đe tı̀m
được cá c dự á n đá ng đau tư. Người ta sợ rang việ n trợ khô ng rà ng buộ c
sẽ de dà ng trở thà nh nguon hoi lộ cho tang lớp đặ c quyen địa phương,
thay vı̀ là nguon lợi kinh te. Nhieu khu vực A châ u thieu tram trọ ng cơ
sở hạ tang, nhưng khô ng phả i cơ sở hạ tang nà o cũ ng có nă ng suat cao
ve mặ t kinh te – như chı́nh kinh nghiệ m đau tư quá đà củ a Trung Quoc
đã chứng tỏ rà nh rà nh như the.
Người ta cò n sợ rang việ c tı̀m kiem cá c dự á n khả dı̃ là đieu quá sức
đoi với cá c tậ p đoà n Trung Quoc. Những nhà quy hoạ ch đã hı̀nh dung
được những khoả n đau tư củ a Và nh đai và Con đường ở những quoc gia
bat on như Syria, Iraq, Afghanistan, Pakistan, Yemen, Ai Cậ p và Ukraine.
Những quỹ tien đá ng ke chac chan sẽ được dan truyen và o cá c dự á n
chien lược mà gan như khô ng có cơ hộ i nà o sinh lã i. Mộ t so đau tư sẽ
gia co an ninh kinh te củ a Trung Quoc hoặ c sẽ mang lạ i sự phá t trien toi
can thiet cho những khu vực nghè o tú ng; những khoả n đau tư khá c sẽ
có vai trò khô ng khá c gı̀ độ ng thá i hoi lộ ve mặ t địa chı́nh trị. Hơn nữa,
đe cá c khoả n đau tư được thà nh cô ng ở những khu vực thieu on định
trê n the giới, Bac Kinh can nghı̃ lạ i chı́nh sá ch củ a mı̀nh trong việ c chà o
mời những khoả n cho vay đoi với cá c chı́nh phủ có mức tham nhũ ng
lớn. Từ Zambia đen Liberia, Nam Sudan đen Myanmar, chı́nh sá ch củ a
Trung Quoc trong việ c hợp tá c với những chı́nh quyen nà y đã tạ o tá c
dụ ng ngược.
Trung Quoc khac họ a Sá ng kien Và nh đai và Con đường như mộ t dự
á n quoc te, được thiet ke nham tạ o cá c tuyen giao thương mới và cá c
đường liê n ket kinh te bă ng qua bê n kia biê n giới. Nhưng cò n có mộ t
thà nh to đá ng ke ở phan nộ i địa Trung Quoc: Mọ i tı̉nh Trung Quoc đeu
có ke hoạ ch đau tư Và nh đai và Con đường cho riê ng mı̀nh. Ðoi với cá c
chı́nh quyen địa phương von đang tı̀m cá ch kı́ch thı́ch sự tă ng trưởng
đang sú t giả m, việ c nhả y và o xu the đau tư nà y là đieu hợp lı́. Ve mặ t
quoc gia, cá c nhà lậ p chı́nh sá ch ca ngợi tiem nă ng củ a sá ng kien nà y
trong việ c tạ o ra nhu cau mới cho cá c cô ng ty xâ y dựng và cho cá c nhà
che tạ o hà ng hó a sả n xuat. Việ c Trung Quoc chuyen tiep thà nh nước
xuat khau hà ng hó a sả n xuat giá trị cao đã bị đı̀nh trệ ke từ cuộ c khủ ng
hoả ng tà i chı́nh nă m 2008, bị là m cho thoá i chı́ trước việ c cạ nh tranh
gay gat và nhu cau yeu ớt ở phạ m vi toà n cau. Tă ng trưởng ve lợi tức
trong lı̃nh vực kı̃ thuậ t ở hả i ngoạ i đã giả m mộ t nửa trong khoả ng từ
2010 – 2015. Hã m lạ i đà tuộ t doc nà y chı́nh là mộ t phan nguyê n do ve
mặ t kinh te đang sau Sá ng kien Và nh đai và Con đường.45*
Và o thá ng Mộ t nă m 2015, Quoc vụ việ n[25] kê u gọ i “dù ng cá c dự á n
xâ y dựng hả i ngoạ i và đau tư ngoạ i quoc đe tă ng cường xuat khau thiet
bị”. Họ giao cho AIIB, Quỹ Con đường Tơ lụ a và cá c ngâ n hà ng chı́nh
sá ch Trung Quoc nhiệ m vụ cho phé p cá c cô ng ty Trung Quoc tà i trợ cá c
cả ng khau, đường ong dan, hệ thong đường dâ y điệ n, cá c trung tâ m hậ u
can, cá c tuyen đường bộ và đường sat. Ket quả củ a việ c nà y là phả i tạ o
ra nhu cau ve xi-mă ng, thé p và hà ng hó a sả n xuat, như má y đà o, tua-bin
điệ n và can trụ c. Vı̀ cá c ngâ n hà ng chı́nh sá ch củ a Trung Quoc cho chı́nh
những cô ng ty xâ y dựng quoc doanh Trung Quoc vay, nê n to chức thụ
hưởng lớn nhat sẽ là cá c cô ng ty nà y.46*
Khô ng may là loi nó i khoa trương củ a giới cam quyen đã thoi phong
tiem nă ng củ a Sá ng kien Và nh đai và Con đường đe giả i quyet phan
nă ng suat dư thừa củ a cá c ngà nh cô ng nghiệ p Trung Quoc và hoi sinh
nhu cau thương pham toà n cau. Việ c Trung Quoc có the tà i trợ 50 – 100
tı̉ đô -la cho cá c dự á n Và nh đai và Con đường ở hả i ngoạ i hà ng nă m là
đieu hợp lı́. Ve việ c nà y, cá c ngâ n hà ng chı́nh sá ch han sẽ cap 30 – 80 tı̉
đô -la và AIIB cù ng Quỹ Con đường Tơ lụ a sẽ cap thê m 20 tı̉ đô -la. Ngoà i
ra, cá c tậ p đoà n tư nhâ n sẽ có the vay từ cá c ngâ n hà ng thương mạ i và
thò tay và o cá c khoả n tiet kiệ m củ a chı́nh mı̀nh. Nhưng với việ c chi tiê u
cho cơ sở hạ tang nộ i địa Trung Quoc đang ở mức khoả ng 150 tı̉ đô -la
hà ng thá ng và o nă m 2015, mộ t nă m trọ n vẹ n chi tiê u và o cá c dự á n
ngoạ i quoc dọ c theo Và nh đai và Con đường thậ m chı́ khô ng the tương
xứng với khoả n chi tiê u trong mộ t thá ng ở quê nhà .
Lay thé p là m vı́ dụ , von là vậ t liệ u mà người ta đã ket tộ i Trung Quoc
vı̀ đo thé p và o thị trường the giới ở mức giá thap hơn chi phı́ sả n xuat.
Và o nă m 2015, Trung Quoc có cô ng suat dư thừa khoả ng 170 triệ u tan
thé p. Neu Và nh đai và Con đường sả n sinh khoả n chi tiê u mới ở hả i
ngoạ i với mức 100 tı̉ đô -la mộ t nă m, trong đó 15 tı̉ tı̀m đường chả y và o
tú i cá c nhà che tạ o thé p Trung Quoc, thı̀ tá c độ ng lê n nhu cau thé p chı̉ ở
mức rat nhỏ . Theo giá cuoi nă m 2015, 15 tı̉ đô -la mua được 28 triệ u tan
thé p – chı̉ chiem 16% cô ng suat dư thừa củ a Trung Quoc. Cá ch đó
khô ng giả i quyet được van đe. Tat nhiê n khô ng phả i toà n bộ chi tiê u củ a
Và nh đai và Con đường được thực hiệ n ở nước ngoà i. Danh sá ch đau
tiê n củ a Uy ban Phá t trien và Cả i cá ch Quoc gia (NDRC) ve những vụ
đau tư thà nh cô ng bao gom cá c dự á n quy hoạ ch đường dà i, chang hạ n
như cá c trung tâ m vậ n chuyen đường hà ng khô ng ở Thà nh Ðô và Hạ
Mô n, những dự á n mà trước đó đã được vộ i và ng thay đoi nhã n má c
theo tê n gọ i củ a Và nh đai và Con đường. Nhưng dù sao vı̀ những dự á n
nà y cũ ng sẽ được xâ y lê n, nê n chú ng khô ng được tı́nh thê m và o tong
nhu cau.47*
Sá ng kien Và nh đai và Con đường là mộ t dự á n dà i hạ n von sẽ can
thời gian đe có được sức ké o. Cho đen nay, trong so những dự á n được
NDRC liệ t kê , có những cú trú ng đı́ch và những cú trậ t đı́ch. Những đau
tư lớn nhat, chang hạ n như “câ y cau đat lien” từ phı́a Tâ y Trung Quoc
đen châ u Au và việ c kien thiet cả ng Gwadar ở vù ng Bien A Rậ p thuộ c
Pakistan, là những đau tư đá ng chú ý. Việ c mở cá c nhà má y xi-mă ng ở
Indonesia và Myanmar chı́nh xá c là loạ i hı̀nh cô ng ty đau tư nước ngoà i
mà Bac Kinh muon khı́ch lệ . Mộ t dự á n đá ng lưu tâ m khá c là “liê n minh
cả ng khau” giữa mười cả ng Trung Quoc và sá u cả ng Malaysia, hợp tá c
với nhau nham giả m tı̀nh trạ ng tat nghẽ n co chai và tă ng cường giao
thương. Trung Quoc đang đau tư 10 tı̉ đô -la và o mộ t cả ng ngoà i khơi và
dự á n hà ng hả i thương mạ i ở Melaka.48* Nhưng nhieu dự á n, chang hạ n
ke hoạ ch củ a Tâ n Cương trong việ c kien thiet quá trı̀nh sả n xuat cotton
tong hợp ở Tajikistan, nghe như những dự á n vụ n vặ t. Những dự á n
khá c lạ i khô ng hợp lı́, như no lực ton ké m củ a sâ n bay Trịnh Châ u
(Zhengzhou Airport) đe trở thà nh mộ t trung tâ m vậ n chuyen dọ c theo
Và nh đai và Con đường: tọ a lạ c ở mien Trung Trung Quoc, Trịnh Châ u
nam cá ch xa khu nò ng cot củ a tuyen Và nh đai hoặ c Con đường. Ơ điem
nà y, sá ng kien đó lạ i là mộ t cá i cớ đe đau tư trong khu vực.
Thực te, nhieu “đau tư” củ a Trung Quoc khô ng như vậ y. Sá ng kien
Và nh đai và Con đường nham tới việ c bả o đả m cá c hợp đong kı̃ thuậ t
đoi với cá c cô ng ty xâ y dựng quoc doanh, thường từ cá c chı́nh phủ
ngoạ i quoc tự đau tư bang tien vay củ a Trung Quoc, việ c nà y cũ ng
ngang với việ c xâ y dựng và sau đó sở hữu cá c khoi tà i sả n. Bộ Thương
mạ i Trung Quoc khang quyet rang cá c cô ng ty Trung Quoc đã thực hiệ n
những khoả n đau tư trực tiep trị giá 14,8 tı̉ đô -la Mỹ ở 49 quoc gia dọ c
theo Và nh đai và Con đường nă m 2015; nước tiep nhậ n đau tư lớn nhat
là Singapore, Kazakhstan, Là o, Indonesia, Nga và Thá i Lan. Nhưng họ
cũ ng kı́ ket gan 4.000 dự á n kı̃ thuậ t, thu mua và xâ y dựng ở 60 nước, trị
giá lớn hơn 92,6 tı̉ đô -la.49* Thậ t khô ng rõ bao nhiê u trong so những dự
á n nà y thực sự là sả n pham củ a Và nh đai và Con đường, và bao nhiê u sẽ
được thực hiệ n. Dù the nà o đi nữa, cá c bộ củ a Trung Quoc đang gia tă ng
tuyê n truyen nham ủ ng hộ đạ i sá ng kien củ a Tậ p Chủ tịch.
Cả ở quê nhà lan nước ngoà i, giới hoà i nghi sợ rang Sá ng kien Và nh
đai và Con đường sẽ trở thà nh mộ t cá i cớ đe chi tiê u hoang phı́. “Sẽ có
nhieu thà nh cô ng và nhieu that bạ i”, mộ t người ho nghi đã nó i the kè m
theo những liê n ket với chı́nh quyen Trung Quoc. “Nó i trang ra, khi
người ta đe cậ p Và nh đai và Con đường, tô i lạ i nghı̃ ve vụ Ðạ i dược tien
(大跃进 – Cú nhả y vọ t lớn)”, ô ng ta nó i thê m mộ t cá ch ả m đạ m, nhac
đen chı́nh sá ch thả m họ a củ a Trung Quoc nham cả i đoi nen kinh te nước
nà y và o giai đoạ n 1958 – 1961.50* Hau het cá c nước đeu hà i lò ng đó n
nhậ n tien củ a Trung Quoc, nhưng họ van can thậ n trước những ý định
chien lược củ a nước nà y và chac chan khô ng san sẻ tam nhı̀n củ a Trung
Quoc ve mộ t châ u A lay Trung Quoc là m trung tâ m. Những hạ n che địa
chı́nh trị có nghı̃a là Và nh đai và Con đường có the mang đen ı́t thứ hơn
những gı̀ được hứa hẹ n. “Tô i hoà i nghi ve nă ng lực củ a Trung Quoc
trong việ c lay khá i niệ m “vậ n mệ nh chung” đi thuyet phụ c cộ ng đong
quoc te”, theo lời Tra Ðạ o Quý nh, giá o sư Kinh te Chı́nh trị Quoc te ở
trường Ðạ i họ c Bac Kinh.51*
Dau vậ y, Sá ng kien Và nh đai và Con đường là mộ t dự á n tá o bạ o can
phả i được cứu xé t nghiê m tú c. Nó chứng tỏ là m the nà o chı́nh sá ch đoi
ngoạ i đang đà tien trien củ a Trung Quoc có the tạ o khá c biệ t trọ ng yeu
đoi với nen thịnh vượng kinh te ở châ u A và hơn the nữa. Nó cũ ng giú p
thực hiệ n kı́ch thı́ch đau tư toi can thiet đoi với những thị trường chớm
noi, bat ke trực tiep hoặ c giá n tiep bang cá ch khı́ch lệ cho vay cạ nh
tranh. Và nó sẽ cung ứng việ c là m cho cá c cô ng ty kı̃ thuậ t củ a Trung
Quoc và nhieu cơ hộ i mới cho cá c hã ng xuat khau hà ng hó a sả n xuat –
dù thậ t khoa trương khi cho rang sá ng kien nà y có the triệ t tiê u bó ng
ma củ a cô ng suat thừa mứa. Tậ p Cậ n Bı̀nh nhı̀n thay được việ c hộ i nhậ p
khu vực ở quy mô lớn là mộ t phan trong di sả n củ a ô ng, và ô ng kiê n
quyet khien nó xả y ra. Nhưng đe có cơ may thà nh cô ng, Trung Quoc sẽ
phả i thuyet phụ c cá c nước lá ng gieng rang đạ i sá ng kien củ a họ khô ng
đi đen chuyệ n thú c đay chien lược hò ng có vị the bá quyen khu vực.
[16]
Giường sưởi am bang ong lò (stove-heated bed/ kang bed-
stove): Loạ i giường nà y tieng Trung gọ i là “khá ng (炕)” – ND.
[17] Nguyê n goc: 冷静观察，稳住阵脚，沉着应付，韬光养晦，善于
守拙，决不当头 (lã nh tı̃nh quan sá t, on trụ trậ n cước, tram trứ ứng
phó , thao quang dưỡng hoi, thiệ n vu thủ chuyet, quyet bat đương đau) –
ND.
[18] Nguyê n goc: 让命运共同体意识在周边国家落地生根 (Nhượng
mệ nh vậ n cộ ng đong the ý thức tạ i chu biê n quoc gia lạ c địa sinh că n/
Let the Sense of Community of Common Destiny Take Root in
Neighbouring Countries) – ND.
[19] Nguyê n goc: 奋发有为 (striving for achievement), nghı̃a là ra sức
đạ t thà nh tựu – ND.

[20] Nguyê n goc: 大国外交 (đạ i quoc ngoạ i giao) – ND.
[21] 战略机遇期 (chien lược cơ ngộ kı̀) – ND.
[22] Nguyê n goc: 新型大国关系 (tâ n hı̀nh đạ i quoc quan hệ ) – ND.
[23] Nguyê n goc: 中国路桥工程有限责任公司 (Trung Quoc lộ kieu
cô ng trı̀nh hữu hạ n trá ch nhiệ m cô ng ty) – ND.

[24] Nguyê n goc: 中国中铁股份有限公司 (Trung Quoc trung thiet co
phan hữu hạ n cô ng ty) – ND.

[25] Tương đương với Chı́nh phủ – HÐ.
CHƯƠNG 2
TÂY TIẾN
KINH TE HỌ C VE QUYEN LỰC Ơ TRUNG A
Hai thậ p niê n trước, Astana hã y cò n là mộ t thị tran đường sat nhỏ
nam ở vù ng quạ nh quẽ củ a Xô Viet. Nă m 1995, khi tong thong đau tiê n
(và duy nhat đen nay) củ a Kazakhstan tuyê n bo rang thủ đô nước nà y sẽ
dời từ Almaty đen Astana, cá c viê n chức ngoạ i giao ai nay đeu that kinh.
Với những con đường rợp lá , những quá n cà phê bê n vệ đường và
những tò a nhà hoa mı̃ kieu Nga với lớp sơn sac hoa thụ c quỳ, Almaty có
cá i khô ng khı́ ưu nhã đậ m chat Ðô ng Au. Ơ Astana – trong tieng
Kazakhstan nghı̃a đen là “thủ đô ” – mù a đô ng noi danh với nhiệ t độ
xuong dưới hơn â m 50oC. Nhưng việ c kien lậ p mộ t thủ đô mới cho mộ t
quoc gia mới độ c lậ p van được trien khai, với nguon tà i trợ từ so dau
khoan được dưới đá y Bien Caspi.
Thủ đô mới củ a Kazakhstan van là nơi ngậ p gió và giá lạ nh, nhưng nó
đã bien đoi nhờ lợi nhuậ n hai mươi nă m từ nguon dau khong lo. Những
tò a nhà chọ c trời thời thượng, những tượng đà i kı̀ quá i và những thá nh
đường Islam ló ng lá nh xô nhau già nh lay sự chú ý bê n cạ nh cô ng trı̀nh
mang đậ m chat vị lai nhat thà nh pho – mộ t khu mua sam lớn trô ng như
mộ t tú p leu hı̀nh nó n khong lo nam nghiê ng.1* Giữa lan lộ n cá c tò a nhà
quá i dị và diệ u kı̀, hai dinh cơ noi bậ t ở đường châ n trời. Mộ t cá i là dinh
Tong thong có vò m xanh lam và chó p và ng: đạ i oc củ a Nursultan
Nazarbayev, vị lã nh đạ o toà n quyen củ a Kazakhstan. Dinh cơ cò n lạ i là
khá ch sạ n 25 tang với chủ sở hữu là Tậ p đoà n Dau khı́ Trung Quoc,
CNPC. Với cong ra và o hoa mı̃ và tam má i chı̀a ra đặ t trê n những câ y cộ t
mà u đỏ son, Cung điệ n Bac Kinh (Peking Palace) là khá ch sạ n được
chọ n là m nơi ở cho cá c yeu nhâ n Trung Quoc tới thă m quoc gia có nen
kinh te vượt trộ i thuộ c Trung A.
Cung điệ n Bac Kinh bieu trưng cho uy lực đang tă ng củ a Trung Quoc
ở Trung A. Trung Quoc là đoi tá c thương mạ i và đau tư lớn nhat khu
vực, và là nhà tà i trợ lớn nhat. Mộ t mı̀nh CNPC đã kiem soá t mộ t phan
tư việ c sả n xuat dau ở Kazakhstan.2* Khi Bộ trưởng Tà i chı́nh Lâ u Ke Vı̃
chiê u đã i cá c vị lã nh đạ o Châ u A và o thá ng Nă m nă m 2014, lı́ giả i ke
hoạ ch củ a Bac Kinh trong việ c thiet lậ p cá i sẽ trở thà nh Ngâ n hà ng Ðau
tư Cơ sở hạ tang Châ u A (AIIB), ô ng đã thực hiệ n việ c đó ở nhà hà ng
Great Wall củ a Cung điệ n Bac Kinh. Ơ Trung A, cũ ng như khap châ u A,
cá n câ n quyen lực đang dịch dan ve phı́a Trung Quoc.
Cũ ng ở Astana, tạ i trường Ðạ i họ c Nazarbayev và o thá ng Chı́n nă m
2013, Tậ p Cậ n Bı̀nh lan đau tuyê n bo ý định xâ y dựng “Và nh đai Kinh te
Con đường Tơ lụ a”, trả i dà i từ phı́a Tâ y Trung Quoc bă ng qua Trung A
đen châ u Au.3* Cô ng cuộ c tạ o dựng “câ y cau đat lien A – Au” đã khởi sự
từ lâ u trước khi Tậ p Chủ tịch nhậ m chức, nhưng ô ng đã gó i bọ c ke
hoạ ch nà y và o đạ i sá ng kien củ a mı̀nh ve cuộ c phụ c hưng quoc gia: Sá ng
kien Và nh đai và Con đường là dự á n đặ c trưng củ a Tậ p. Tam nhı̀n nà y
nham tới nhieu việ c hơn là chı̉ xâ y dựng những hà nh lang xuat khau
mới và nhậ p khau thê m nhieu dau, khı́ đot và khoá ng sả n. Ngoà i việ c
tạ o ra mộ t mạ ng lưới phụ thuộ c kinh te trong khu vực, Bac Kinh cò n
tı́nh đen chuyệ n khả nă ng ket noi tot hơn sẽ giú p cá c vù ng ké m phá t
trien giá p biê n Trung Quoc trở thà nh những khu vực thương mạ i có the
thịnh đạ t. Họ cò n muon thiet lậ p mộ t giới tuyen cả nh vụ ở Trung A nơi
sẽ giú p Trung Quoc á p che những moi că ng thang ve sac tộ c giữa người
dâ n Muslim[26] bả n địa và dâ n di trú Trung Quoc Há n tộ c ở vù ng Tâ n
Cương nam phı́a Tâ y Bac.
The tà n cuộ c trong ngoạ i giao, dau có theo ke hoạ ch hay khô ng, là
tró i buộ c Trung A và o Trung Quoc. Cho dù Vladimir Putin thú c đay mộ t
cá i nhı̀n khá c ve mộ t Liê n minh Kinh te A – Au (Eurasian Economic
Union) troi lê n từ tro tà n củ a Liê n Xô , Trung Quoc van bậ n bịu lap và o
khoả ng trong kinh te do Moskva đe lạ i sau khi rú t khỏ i khu vực. Nga giữ
lạ i được moi lợi chien lược ở nă m quoc gia Trung A, và Bac Kinh can
thậ n khac họ a những sá ng kien củ a họ trong khu vực như những sá ng
kien thuan ve thương mạ i, chứ khô ng phả i tranh thủ mở rộ ng tam ả nh
hưởng chı́nh trị. Nhưng khi họ gia tă ng đau tư và mang đen sự trợ giú p
tà i chı́nh cho cá c che độ bạ c nhược ở cá c vù ng giá p biê n, tam ả nh hưởng
củ a Trung Quoc đang tă ng lê n theo hướng gâ y ton hạ i cho Nga. Quyen
the ve mặ t kinh te đang tă ng củ a Trung Quoc sẽ sớm giú p họ gâ y dựng
vị the bat khả chiem lı̃nh ở Trung A. Cuộ c “hà nh quâ n Tâ y tien” củ a
Trung Quoc khô ng thu hú t nhieu sự chú ý bang cuộ c “xoay trụ c sang
châ u A” củ a Hoa Kỳ, nhưng cuộ c “Tâ y tien” đó han sẽ tỏ ra có ý nghı̃a
hơn.
TÂN CƯƠNG
Trung Quoc có lịch sử lâ u đời ve tam ả nh hưởng ở vù ng thả o nguyê n
và cá c vù ng sa mạ c thưa thớt dâ n cư phı́a Tâ y. Trong suot trieu nhà
Ðường (618 – 907), khi Ðe quoc Trung Hoa vươn ra xa dọ c theo Con
đường Tơ lụ a, cá c Hã n quoc (Khanate)[27] ở những vù ng ngà y nay là
Uzbekistan và Turkmenistan đã trieu cong bang lạ c đà cho kinh đô
Trường An. Và o the kı̉ 18, Hoà ng đe Cà n Long thâ u tó m nửa phı́a Ðô ng
củ a Trung A, sau đoi tê n thà nh Tâ n Cương – “cương giới mới”. Người
ngoạ i bang tiep tụ c nhac đen cá i tê n lạ lù ng “Shərqiy Tü rkistan (East
Turkestan/ Ðô ng Ðộ t Quyet)”, mộ t cá i tê n được hoi sinh bởi nhó m
người Duy Ngô Nhı̃ (Uyghur) theo chủ nghı̃a quoc gia và o thậ p niê n
1930. Tới cuoi the kı̉ 19, phan lớn mả ng phı́a Tâ y khu Trung A rơi và o
tay người Nga. Dưới uy quyen Liê n Xô , Trung Quoc gan như khô ng có
moi tương tá c nà o với những nen cộ ng hò a nam ở biê n cương phı́a Tâ y,
đặ c biệ t sau khi cá c moi quan hệ ngoạ i giao bị giá n đoạ n nă m 1960.4*
Khi Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Uzbekistan và Turkmenistan
già nh được độ c lậ p nă m 1991 – được gọ i chung là Trung A – ưu tiê n
trước nhat củ a Bac Kinh là phâ n ranh giới biê n cương và đả m bả o cho
an ninh ở Tâ n Cương. Nă m 1996, Trung Quoc thà nh lậ p Dien đà n nă m
nước Thượng Hả i (Shanghai Five Forum),[28] mộ t hiệ p hộ i an ninh khu
vực bao gom Trung Quoc, Nga, Kazakhstan, Kyrgyzstan và Tajikistan.
Sau khi thê m Uzbekistan và o nă m 2001, dien đà n nà y đoi tê n thà nh To
chức Hợp tá c Thượng Hả i (SCO). Nă m 2015, sau mộ t thậ p niê n be tac
biê n giới, cả An Ðộ lan Pakistan đeu được mời và o là m thà nh viê n chı́nh
thức. Bả n hien chương củ a SCO yê u cau cá c thà nh viê n phả i lê n á n “ba
nhó m the lực” gom chủ nghı̃a khủ ng bo (terrorism), chủ nghı̃a phâ n liệ t
(separatism) và chủ nghı̃a cực đoan tô n giá o (religious extremism),
nhưng Trung Quoc cò n xem đâ y như là phương tiệ n đe đạ t được sự hợp
tá c kinh te.5*
Việ c thiet lậ p Dien đà n nă m nước Thượng Hả i và o giữa thậ p niê n
1990 trù ng với lú c Trung Quoc ngà y cà ng cô ng nhậ n tiem nă ng kinh te
và chien lược củ a Trung A. Vù ng nà y doi dà o tà i nguyê n thiê n nhiê n, với
nhieu mỏ dau khı́ chưa khai thá c, những kho trữ uranium nam sâ u
trong lò ng đat và nhieu tiem nă ng thủ y điệ n. Bac Kinh xem tı́nh on định
ở Trung A là điem thiet yeu đe đạ t được phon thịnh củ a vù ng Tâ n
Cương tứ be đat lien bao bọ c, vù ng mà Trung Quoc có chung 2.800km
đường biê n giới. Bang cá ch xâ y dựng đường bộ , đường sat và cá c đường
ong dan noi ket cá c khu vực lạ i, cá c chien lược gia củ a Bac Kinh tin rang
cô ng cuộ c giao thương xuyê n biê n giới sẽ phá t đạ t. Họ hi vọ ng hiệ n đạ i
hó a và phá t trien kinh te sẽ giú p Tâ n Cương được hộ i nhậ p và o khu vực
và giữ trong vò ng cương tỏ a đoi với những kẻ theo chủ nghı̃a li khai
luô n manh độ ng.
Nă m 2012, cựu Thủ tướng On Gia Bả o tuyê n bo những ke hoạ ch
nham cả i tạ o thủ phủ củ a Tâ n Cương thà nh “cong và o khu vực A – Au”,
với mộ t sâ n bay mới và nhieu đường bộ mới chạ y đen Kyrgyzstan và
Tajikistan.6* Bà i dien vă n củ a ô ng On Gia Bả o vang vọ ng tam nhı̀n củ a
Vương Tậ p Tư, Việ n trưởng Họ c việ n Quan hệ Quoc te ở trường Ðạ i họ c
Bac Kinh và là mộ t trong những nhà lı́ luậ n trứ danh ve chı́nh sá ch đoi
ngoạ i củ a Trung Quoc. Trong mộ t bà i bá o cô ng bo hoi thá ng Mười cù ng
nă m đó , Vương co xú y việ c kien thiet “mộ t Con đường Tơ lụ a mới khởi
đi từ những cả ng phı́a Ðô ng Trung Quoc, bă ng qua dả i đường bộ ở giữa
vù ng A – Au, đen bờ Ðô ng củ a Ðạ i Tâ y Dương và cá c quoc gia ven Ðịa
Trung Hả i ở phı́a Tâ y”. Ong cho rang, thay vı̀ tậ p trung và o hai vù ng Bien
Hoa Ðô ng và Bien Ðô ng nhieu phien hà , Trung Quoc nê n “hà nh quâ n ve
phı́a Tâ y”.7*
Trong bà i dien vă n nă m 2013 ở trường Ðạ i họ c Nazarbayev, Chủ tịch
Tậ p Cậ n Bı̀nh đã đap thê m da thịt cho bộ khung nà y. Ong nó i ve cá c
tuyen liê n ket thương mạ i thời thượng co giữa Ðô ng và Tâ y, thời điem
mà lụ a và những mặ t hà ng Trung Quoc lê n đường từ kinh đô Trường An
(nay gọ i là Tâ y An) bă ng qua Trung A đen Tho Nhı̃ Kı̀ và Ðịa Trung Hả i.
Tậ p nó i mộ t cá ch bâ ng khuâ ng, “nhı̀n lạ i kı̉ nguyê n ay, tô i có the nghe
tieng chuô ng lạ c đà â m vang ở những vù ng nú i và thay những là n khó i
boc lê n từ sa mạ c”. Mộ t nă m sau đó , ô ng Tậ p trở lạ i Trung A đe tham dự
hộ i nghị thượng đı̉nh lan thứ 14 củ a SCO, to chức ở Tajikistan. Nhưng
lan nà y những moi ưu tư ve an ninh lạ i nam trê n cù ng trong chương
trı̀nh nghị sự củ a ô ng: Kê u gọ i mộ t thỏ a thuậ n nham giú p che ngự chủ
nghı̃a Hoi giá o cực đoan và thú c giụ c cơ quan chong khủ ng bo củ a SCO
đó ng vai trò lớn hơn trong việ c chong buô n ma tú y.
SCO được sá ng lậ p từ lâ u trước khi Chủ tịch Tậ p Cậ n Bı̀nh bat đau
bieu dương nhiệ t tı̀nh chuyệ n kien thiet mộ t Con đường Tơ lụ a mới.
Nhưng hai sá ng kien do Trung Quoc dan dat có noi ket nhau: Giới lã nh
đạ o Trung Quoc tin rang phá t trien kinh te sẽ giú p mang đen tı́nh on
định cao hơn trong khu vực, cả ở Tâ n Cương lan những quoc gia yeu
hơn ở những vù ng biê n cương phı́a Tâ y. Bac Kinh đã đo nhieu tı̉ đô -la
đau tư khap Tâ n Cương, tạ i đó họ no lực xoa dịu giới quoc gia chủ nghı̃a
luô n manh độ ng người Duy Ngô Nhı̃. Và họ đã mở rộ ng phạ m vi quyê n
trợ đen nă m quoc gia hậ u Xô Viet ở Trung A, giú p cá c nước nà y tá i thiet
cơ sở hạ tang đo ná t, mộ t phan đe đoi lạ i quyen tiep cậ n nguon dau khı́
ở đâ y.
Những moi lo lang ve an ninh củ a Trung Quoc là có thậ t, mặ c dù họ
có thó i quen sai lam khi khac họ a chủ nghı̃a quoc gia củ a Duy Ngô Nhı̃ là
chủ nghı̃a cực đoan tô n giá o. Tuy vậ y, nước đi tien và o vù ng Trung A
khô ng chı̉ là ve chuyệ n đả m bả o tı́nh on định khu vực hoặ c ve chuyệ n
thu tó m tà i nguyê n thiê n nhiê n, dau những đieu nà y cũ ng quan trọ ng.
Ðộ ng thá i đó cò n ra tı́n hiệ u ve mộ t sự chuyen dời trong cá i nhı̀n địa
chı́nh trị củ a Bac Kinh – von từ lâ u đã tậ p trung và o bờ bien phı́a Ðô ng
Trung Quoc – đoi với cá c vù ng đat biê n cương. Y tưởng “Con đường Tơ
lụ a mới” đá nh dau việ c Bac Kinh tá i khá m phá tham vọ ng châ u lụ c
truyen thong củ a họ . Cá c nhà quan sá t vù ng Trung A đã lưu ý mộ t cá ch
thuyet phụ c rang sự hiệ n diệ n ngà y cà ng nhieu củ a Trung Quoc trong
khu vực nà y hơn mộ t thậ p niê n qua đã dan đen việ c tạ o lậ p mộ t “đe
quoc ngoà i chủ ý (inadvertent empire)”.8* Nhưng quyet tâ m tiep tụ c
“hà nh quâ n Tâ y tien” củ a Tậ p Cậ n Bı̀nh cho thay Trung Quoc hiệ n đang
chủ độ ng tı̀m cá ch thiet định chı́nh mı̀nh như mộ t cường quoc kinh te
trọ ng tâ m ở khu vực A – Au.
Những tham vọ ng củ a Bac Kinh tậ p trung và o giao thương và đau tư,
những việ c mà họ xem là mộ t phan củ a giả i phá p đoi với van đe an ninh
ở Tâ n Cương. Giới lã nh đạ o Trung Quoc từ lâ u đã khı́ch lệ người Há n di
trú đen gó c vien phương nà y củ a đe quoc Trung Hoa, nơi có dâ n cư bả n
địa chủ yeu là dâ n Muslim nó i tieng Tho Nhı̃ Kı̀. Trước cuộ c cá ch mạ ng
củ a Trung Quoc nă m 1949, nhó m dâ n thieu so Duy Ngô Nhı̃ theo đạ o
Islam chiem hơn 90% dâ n so Tâ n Cương; ngà y nay sac dâ n nà y chiem
chı̉ 40% trong so 22 triệ u cư dâ n. Bac Kinh đã đo nhieu tien và o việ c
nâ ng cap hệ thong vậ n tả i và kien thiet những ngà nh cô ng nghiệ p dau
khı́, von là những lı̃nh vực chi phoi nen kinh te Tâ n Cương. Nhưng phan
lớn so tien tà i nà y đã chả y ve lạ i Bac Kinh hoặ c chả y và o tú i những di
dâ n Há n tộ c, và chuyệ n đó đã tiep nhiệ t cho lò ng oá n hậ n và cá c cuộ c
phả n khá ng trong nhó m tộ c người thieu so Duy Ngô Nhı̃ bả n địa. Nă m
2009, nhieu cuộ c bạ o loạ n do người Duy Ngô Nhı̃ cam đau đã giet chet
197 người và là m bị thương gan 2.000 người.9*
Nă m 2013, bạ o lực lan ra bê n ngoà i Tâ n Cương. Thá ng Mười nă m đó ,
mộ t chiec xe jeep do mộ t kẻ phả n khá ng người Duy Ngô Nhı̃ đieu khien
đã đâ m và o đá m đô ng khá ch bộ hà nh ở ngoà i rı̀a quả ng trường Thiê n
An Mô n và boc chá y, giet chet nă m người. Tiep theo, và o thá ng Ba nă m
2014, tá m người Duy Ngô Nhı̃ cam dao đã điê n cuong xô ng và o mộ t nhà
ga đường sat chậ t kı́n người ở Cô n Minh phı́a Tâ y Nam Trung Quoc, giet
29 người và là m bị thương 140 người khá c – mộ t cuộ c tà n sá t được
truyen thô ng nhà nước Trung Quoc mô tả là “9/11 củ a Trung Quoc”.
Mộ t thá ng sau, hai kẻ đá nh bom tự sá t đã kı́ch no bom tạ i mộ t nhà ga
đường sat ở Urü mqi – vụ đá nh bom đau tiê n ở thà nh pho nà y trong 17
nă m. Và và o thá ng Bả y, mộ t vụ bạ o loạ n sac tộ c ở huyệ n Toa Xa (Shache)
phı́a Nam Tâ n Cương đã là m 96 người chet theo tin chı́nh thức. So
người chet được trı̀nh bá o nă m 2014 ở khoả ng 400, mặ c dù con so thực
có lẽ cao hơn nhieu.10*
Bac Kinh cho rang những vụ tan cô ng nà y phá t xuat từ chủ nghı̃a li
khai được tiep nhiệ t bang Islam cực đoan. Họ tin chac rang bọ n khủ ng
bo đang no lực tạ o nê n mộ t nhà nước Hoi giá o độ c lậ p ở Tâ n Cương,
được chı̉ đạ o bởi cá c the lực ngoạ i quoc thù địch có liê n ket với al-
Qaeda và Taliban. Ke từ vụ tan cô ng Trung tâ m Thương mạ i The giới ở
New York nă m 2001, họ đã cô ng khai liê n ket chuyệ n đà n á p ở Tâ n
Cương với Cuộ c chien Toà n cau chong Khủ ng bo do Hoa Kỳ đe ra, khac
họ a Trung Quoc là nước cù ng cả nh ngộ , mộ t “nạ n nhâ n củ a chủ nghı̃a
khủ ng bo quoc te”. Mộ t cá ch cụ the, họ chı̉ trı́ch to chức mờ á m và mơ
ho có tê n là Phong trà o Islam củ a Ðô ng Ðộ t Quyet (ETIM) chuyê n dà n
xep những vụ tan cô ng khủ ng bo từ nước ngoà i.
Cá c chuyê n gia ve chủ nghı̃a khủ ng bo khô ng tá n thà nh vai trò củ a
ETIM; mộ t so thậ m chı́ cò n bà n cã i sự ton tạ i củ a nhó m nà y. Dù sao đi
nữa, gan như khô ng có bang chứng cho thay ETIM hoặ c bat kı̀ to chức
“khủ ng bo” nà o khá c chịu trá ch nhiệ m cho những vụ tan cô ng ở Bac
Kinh và Cô n Minh. Trong cuon sá ch củ a mı̀nh, China’s Forgotten People
(Dân tộc bị lãng quên của Trung Quốc), cựu cư dâ n Tâ n Cương Nick
Holdstock khang quyet rang thực sự gan như khô ng ton tạ i chủ nghı̃a
khủ ng bo Islam có to chức ở vù ng nà y. Thay và o đó , ô ng lậ p luậ n rang
bạ o lực tă ng nhanh như đã được chứng kien may nă m qua là mộ t hà nh
vi phả n khá ng tuyệ t vọ ng đoi với cá c chı́nh sá ch mà Bac Kinh đã đặ t nê n
nham kiem soá t “chủ nghı̃a khủ ng bo” – mộ t lời tiê n tri tự hoà n thà nh,
ve mặ t chien lược, von đang khı́ch độ ng khủ ng bo thực sự. Bang danh
nghı̃a “an ninh”, giới chức trá ch đã bien phan lớn vù ng nà y thà nh mộ t
nhà nước an ninh nghiê m ngặ t, kiem soá t cá c vù ng cư trú nơi nà y và
cam trưng bieu tượng củ a lò ng cung hien tô n giá o. Ðá p lạ i, những nhó m
nhỏ người Duy Ngô Nhı̃ cực đoan đã bat đau nham và o dâ n thường đe
đạ t được mụ c đı́ch chı́nh trị.
Bat luậ n thực te ra sao đi nữa, noi sợ củ a Bac Kinh trước đạ o Islam
đang phá t trien ở Tâ n Cương khô ng phả i là khô ng có lı́. Ðau nă m 2016,
mộ t kẻ đà o thoá t khỏ i Nhà nước Islam (IS) đã rò rı̉ hơn 3.500 mau đă ng
kı́ củ a lı́nh ngoạ i quoc được thu thậ p từ giữa nă m 2013 đen giữa nă m
2014. Phâ n tı́ch củ a Quỹ Hoa Kỳ Mới (New America Foundation), mộ t
hộ i chuyê n gia co van (think tank) trụ sở ở Washington, phá t hiệ n rang
118 lı́nh trong so trê n là những người đen từ Trung Quoc – 114 trong so
đó đen từ Tâ n Cương.11* Nă m 2015, IS cô ng bo mộ t đoạ n phim tuyen
mộ bang tieng pho thô ng khı́ch lệ thê m nhieu người theo Hoi giá o ở
Trung Quoc gia nhậ p cô ng cuộ c jihad[29] toà n cau. Theo cá c bả n tường
trı̀nh từ mien Bac Syria, may nghı̀n người Duy Ngô Nhı̃ Trung Quoc từ
Tâ n Cương đã lậ p quâ n trạ i ở đó . Họ được miê u tả là thà nh viê n củ a
Ðả ng Islam Turkistan (Turkistan Islamic Party) thuộ c chi nhá nh củ a al-
Qaeda, mộ t hiệ n thâ n mới củ a ETIM.12*
Và o ngà y 30 thá ng Tá m nă m 2016, mộ t vụ đá nh bom tự sá t xả y ra ở
đạ i sứ quá n Trung Quoc ở Bishkek, thủ đô củ a Kyrgyzstan, đã củ ng co
tı̀nh the củ a Bac Kinh trong việ c chong lạ i ETIM. Mộ t chiec xe đâ m và o
cong đạ i sứ quá n và kı́ch no, là m tan ná t cá c khung cửa so và là m bị
thương ba nhâ n viê n địa phương ở bê n trong.13* Ban an ninh quoc gia
Kyrgyzstan cho biet vụ tan cô ng nà y được thực hiệ n theo chı̉ lệ nh từ
nhó m Duy Ngô Nhı̃ cực đoan hoạ t độ ng ở Syria và người tien hà nh là
người Duy Ngô Nhı̃ đen từ Tajikistan, thuộ c ve nhó m khủ ng bo trê n.
“[Nhó m ETIM] đã vay má u khap đô i tay họ ”, theo lời củ a phá t ngô n viê n
Bộ Ngoạ i giao. “Chú ng tô i sẽ kiê n quyet cô ng kı́ch chong lạ i chú ng và
bả o vệ cho sự an toà n củ a người Trung Quoc ở ngoạ i quoc”.14* Những
vụ tan cô ng như the chı̉ là m cho Bac Kinh thê m be thuậ n lợi nham biệ n
minh cho việ c á p che cá c tậ p tụ c củ a đạ o Islam tạ i quê nhà Trung Quoc.
Dau vậ y, giới chức trá ch tiep tụ c tin rang sự phả n khá ng củ a người
Duy Ngô Nhı̃ ở Tâ n Cương có the bị che ngự bang cá ch phá t trien nen
kinh te địa phương và cả i thiệ n cá c phương tiệ n sinh nhai. Từ nă m 2010
họ đã ró t tien và o vù ng nà y, xâ y nhieu đường bộ , đường sat và cá c khu
chợ. Nhưng moi că ng thang van ở tı̀nh trạ ng cao ngat. Ơ sâ n bay Bac
Kinh, cá c du khá ch đen Tâ n Cương sẽ đi qua khu kiem tra an ninh đặ c
biệ t và được đưa và o mộ t loi đi rà o kı́n đen phò ng khởi hà nh. Ơ Urü mqi,
hà nh lı́ xá ch tay được lau bang hó a chat ở vá n cau dan và o má y bay
nham phá t hiệ n chat no. Cho đen nay sự phá t trien kinh te và sự cá m do
củ a tien tà i khô ng thỏ a mã n được những người bả n địa đang khá t khao
tự do chı́nh trị, vă n hó a và tô n giá o.
Hai the kı̉ trước, Urü mqi có the là chon vien phương nhat trê n trá i
đat. Nam ở ngay trung tâ m vù ng đạ i lụ c A – Au, bao quanh nơi nà y là
vù ng thả o nguyê n, sa mạ c và nú i non ké o dà i bat tậ n. “Urü mqi” nghı̃a là
“đong cỏ tươi đẹ p” theo tieng củ a người Dzungar, những bộ tộ c Mô ng
Co từng cai trị khu vực nà y cho đen khi họ bị xó a so bởi cá c chien dịch
quâ n sự củ a Hoà ng đe Cà n Long và o giữa the kı̉ 18. Ngà y nay đâ y là
thà nh pho lớn nhat ở khu Trung A mở rộ ng và là khu trung tâ m trong
no lực củ a Bac Kinh cho việ c tạ o lậ p Và nh đai Kinh te Con đường Tơ lụ a.
Urü mqi nam cá ch xa đạ i dương hơn bat kı̀ thà nh pho nà o khá c trê n trá i
đat, nhưng nơi đâ y đang trê n đà trở thà nh vù ng trung tâ m vậ n tả i và tà i
chı́nh trong khu vực.
Ke từ nă m 2011, Urü mqi đã to chức buoi Trien lã m Trung Quoc – A
Au nham khı́ch lệ giao thương trong khu vực. Nă m 2014, khi tô i đen
thă m, chủ đe nơi nà y đã cô ng khai thà nh “Xâ y dựng Và nh đai Kinh te
Con đường Tơ lụ a”. Ðược to chức trong mộ t phò ng trien lã m khong lo,
với hı̀nh dạ ng giong như mộ t đı̃a bay bạ c đen từ ngoà i trá i đat, nơi nà y
được bả o vệ bởi độ i Cả nh sá t Vũ trang Nhâ n dâ n và độ i SWAT trong
những chiec xe bọ c thé p chở lı́nh. Họ đã thu hú t nhieu lã nh đạ o địa
phương, cá c thương nhâ n từ khu vực châ u A và nhieu nơi khá c, cũ ng
như nhieu đá m đô ng dâ n địa phương đang xô đay nhau bat lay những
mó n hà ng thủ cô ng hay những mó n ă n đặ c sả n.
Những phan trưng bà y sá ng tỏ a nhat nam ở gian trung tâ m. Ơ đâ y
tam bả n đo khong lo chieu lê n cho biet Và nh đai Kinh te Con đường Tơ
lụ a mới sẽ được khô i phụ c lạ i như the nà o dù cuoi cù ng phiê n bả n nà y
trô ng có vẻ nhỏ hơn so với Con đường Tơ lụ a co đạ i, bien mộ t vù ng đat
lien tứ be thà nh mộ t đạ i dương ả o tượng dà nh cho tà u lửa và xe tả i –
“những con tà u củ a sa mạ c” thời hiệ n đạ i. Phan trı̀nh chieu đó được noi
tiep bang mộ t đoạ n phim chieu những nguon cộ i củ a Con đường Tơ lụ a
cá ch đâ y hơn 2.000 nă m, khi sứ than trieu Há n Trương Khiê n lan đau
tiê n bă ng qua vù ng Trung A nham thiet lậ p cá c tuyen giao thương giữa
Trung Quoc và cá c vù ng đat Tâ y Vực. Bộ phim giả i thı́ch, đoạ n lịch sử đó
đang tạ o cả m hứng cho Trung Quoc xú c tien cá c mạ ng lưới vậ n tả i nộ i
địa rộ ng lớn ở cá c vù ng giá p biê n, khi họ chuan bị chi phoi giao thương
và đau tư khap châ u A và dan và o châ u Au. Ðâ y sẽ là “moi lợi chung” củ a
toà n the khu vực, mang lạ i hò a bı̀nh và phá t trien kinh te cho A–Au –
nhưng quan trọ ng nhat, đieu nà y sẽ giú p hiệ n thực hó a giac mộ ng củ a
Tậ p Cậ n Bı̀nh trong cô ng cuộ c “phụ c hưng vı̃ đạ i cho dâ n tộ c Trung Hoa”.
Những phan trưng bà y khá c cho thay là m the nà o cá c doanh nghiệ p
Trung Quoc đang can trọ ng đặ t những hoạ t độ ng củ a chı́nh họ và o câ u
chuyệ n lớn ve Con đường Tơ lụ a. Gian trien lã m đay hı̀nh ả nh bat mat ve
cơ sở hạ tang củ a cá c cô ng ty – những cao toc xuyê n qua khu rừng và sa
mạ c; những đường ham đâ m xuyê n qua nú i; những chuyen tà u lửa chạ y
qua vù ng cao nguyê n bă ng giá củ a Tâ y Tạ ng – tat thả y đeu minh họ a cho
khả nă ng mà những cô ng ty đường bộ và đường sat củ a Trung Quoc có
the mang lạ i những đường liê n ket vậ n tả i hiệ u dụ ng đen với những
vù ng hoang dã nhat trá i đat. Bê n ngoà i phò ng trien lã m, mộ t trưng bà y
ve cá c can trụ c khong lo, má y chat tả i và má y xú c đã khien người ta
khô ng cò n ho nghi gı̀ nữa ve sức mạ nh kı̃ thuậ t củ a Trung Quoc trong
việ c che ngự địa hı̀nh khô ng ở được ở Trung A.
Mụ c tiê u củ a Và nh đai Kinh te Con đường Tơ lụ a, chạ y từ phı́a Tâ y
Bac Trung Quoc đen châ u Au, là nham tạ o mạ ng lưới vậ n tả i đường bộ
von sẽ rú t ngan hà ng nghı̀n dặ m đường bien truyen thong đi từ bờ bien
phı́a Ðô ng Trung Quoc. Nó cò n là tuyen đường vậ n tả i đe nhậ p khau
dau, khı́ đot và những tà i nguyê n thiê n nhiê n khá c. Trong và i nă m qua,
Bac Kinh đã noi ket Urü mqi đen phan cò n lạ i củ a Trung Quoc bang
tuyen đường sat chở người toc độ cao, và họ đã xâ y mộ t tuyen đường
sat và tuyen cao toc chở hà ng mới dà i 700km từ Urü mqi đen biê n giới
với Kazakhstan. Từ đó , họ sẽ cap tien xâ y nâ ng cap cá c tuyen đường bộ
và đường sat đen Nga và châ u Au. Cá c tuyen liê n ket vậ n tả i đã cho phé p
chuyen cá c mặ t hà ng tinh te từ cá c vù ng sâ u trong đat lien Trung Quoc
trong khoả ng thời gian chı̉ bang mộ t phan nhỏ so với thời gian đi
đường bien. Vậ n tả i đường bộ và đường sat có the ton ké m hơn, nhưng
có tı́nh hiệ u quả chi phı́ đoi với những mặ t hà ng tiê u dù ng và cá c linh
kiệ n von có tı́nh nhạ y cả m với thời gian.
Ơ biê n giới với Kazakhstan, cá c nhà quy hoạ ch củ a Bac Kinh muon
bien thị tran nhỏ Khorgos thà nh mộ t trong những trung tâ m phâ n phoi
lớn nhat vù ng Trung A – mộ t “cả ng trê n cạ n” với nhieu hé c-ta nhà kho
và mộ t khu cô ng nghiệ p.15* Mộ t tuyen đường sat mới từ Urü mqi sẽ đi
qua Khorgos, nơi có nhieu hà ng can trụ c sẽ chuyen cá c container từ cá c
toa tran chở hà ng cỡ tiê u chuan củ a Trung Quoc sang cá c toa tran chở
hà ng cỡ lớn von được dù ng ở khap cá c quoc gia Xô Viet cũ . Tuyen nà y
sau đó vò ng và o mạ ng lưới đường sat Xô Viet cũ ở Almaty, trong khi
tuyen đường sat mới sẽ phụ c vụ cả ng khau Caspi và thị tran dau Aktau.
Dịch vụ xuyê n lụ c địa đau tiê n đen Ðức khởi sự nă m 2012 và mat 15
ngà y đe thực hiệ n chuyen đi 10.000km, nhanh hơn 30 ngà y so với
đường bien. HP, Acer và Foxconn dù ng tuyen đường nà y đe xuat khau
má y tı́nh từ cá c cơ sở sả n xuat ở Trù ng Khá nh; Volkswagen, Audi và
BMW dù ng tuyen nà y đe vậ n chuyen cá c linh kiệ n từ Ðức đen cá c nhà
má y ở sâ u trong đat lien Trung Quoc.16* Từ cơ sở toà n cau ở Thà nh Ðô ,
Dell gửi đi tat cả cá c laptop đen thị trường Au châ u bang tuyen tà u lửa
xuyê n lụ c địa. Mặ t khá c, những bộ má y tı́nh bà n cong kenh có xu hướng
đi bang đường bien. Những dịch vụ khá c tới châ u Au chạ y từ cá c thà nh
pho sâ u trong đat lien như Vũ Há n, Trường Sa, Thà nh Ðô , Tâ y An và
Trịnh Châ u.
Ðường sat cò n mở ra những thị trường A châ u mới noi. Ke từ nă m
2016, mộ t dịch vụ tới Tehran đã cung ứng quan á o, tú i xá ch và già y do
Trung Quoc là m, thô ng qua Kazakhstan và Turkmenistan. Ngoà i ra, mộ t
trung tâ m vậ n chuyen hà ng liê n hợp ở cả ng Liê n Vâ n Cả ng, 200km ve
phı́a Nam củ a Thanh Ðả o, ve lı́ thuyet sẽ cung cap loi và o đường bộ từ
Hà n Quoc và Nhậ t tới Trung A và châ u Au. Hã ng DHL Global Forwarding
đã mở mộ t dịch vụ từ Liê n Vâ n Cả ng đen Istanbul, chuyen tiep qua ngõ
Kazakhstan, Azerbaijan và Georgia. Cô ng ty nà y kı̀ vọ ng so lượng ở cá c
dịch vụ đường sat A – Au sẽ tă ng gap đô i hoặ c gap ba và o nă m 2020.17*
Khi tô i ghé Khorgos và o cuoi nă m 2014, những người mô i giới
Kazkhstan ke tô i nghe rang cơ sở hạ tang mới đã giú p ı́ch đá ng ke. “Thời
điem nà y việ c là m ă n thuậ n lợi lam”, mộ t thương nhâ n toe toé t cười bả o
tô i the, lı́ giả i rang đường biê n giới mới chạ y qua giữa Trung Quoc và
Kazakhstan đã cung cap nhieu phương tiệ n nâ ng cap cho xe tả i. Cô ng ty
gia đı̀nh củ a anh ta có trụ sở tạ i vù ng biê n cương phı́a Khorgos trong thị
tran Zharkent bụ i bặ m củ a dâ n là m nghe xe tả i, và cô ng ty nà y moi ngà y
gửi đi tới 15 chiec xe tả i đen Moskva. Mộ t tuyen đường cao toc mới đen
Almaty noi ket với cá c tuyen đường bộ chạ y theo phı́a Bac tới Nga, theo
phı́a Tâ y tới Uzbekistan và theo phı́a Nam tới Kyrgyzstan – cá c hà nh
lang vậ n tả i được tà i trợ mộ t phan bởi chương trı̀nh Hợp tá c Kinh te
Khu vực Trung A (CAREC củ a Ngâ n hà ng Phá t trien Châ u A (ADB).18*
Trung Quoc đã dù ng thà nh thụ c chiec ô đa phương nà y đe xâ y dựng
nhieu phan trọ ng yeu củ a Và nh đai Kinh te Con đường Tơ lụ a, thậ m chı́
thuyet phụ c ADB đặ t trụ sở khu vực mới củ a họ ở Urü mqi.19*
Mộ t so thà nh cô ng đã đạ t được trong việ c xú c tien giao thương, có lẽ
là thá ch thức gian nan hơn chı́nh bả n thâ n việ c xâ y dựng cơ sở hạ tang.
Ơ tuyen đường sat cũ từ Tâ n Cương tới Nga, bă ng và o Kazakhstan và i
tră m km ve phı́a Bac, và o nă m 2012 cá c tà u lửa trung bı̀nh ton 17 ngà y
ở vù ng biê n cương. Khi so sá nh, dịch vụ nhanh xuyê n qua Khorgos đen
Ðức có nghi thức thủ tụ c biê n giới được đơn giả n hó a, đã cho thay ho
trợ ở mức cao cap sẽ có the đem lạ i được những gı̀. Và o lú c nà y, hà ng
hó a chuyen đi khá hiệ u quả xuyê n qua vù ng biê n cương Kazakhstan
tien và o Liê n minh Thue quan A – Au (Eurasian Customs Union). Tuy
vậ y mộ t so doanh nghiệ p Au châ u than phien rang tuyen đường nà y quá
đat đỏ khien họ khô ng the tiet kiệ m được. Chủ củ a mộ t cô ng ty hó a dau
lớn cho tô i biet sở dı̃ cô ng ty củ a ô ng xuat khau qua đường câ y cau đat
lien nà y là chı̉ đe là m cho cá c viê n chức trung ương lan địa phương thay
hà i lò ng.20*
Ngoà i việ c là mộ t trung tâ m vậ n tả i và hậ u can, Bac Kinh đang tı̀m
cá ch bien đoi Khorgos từ mộ t tien đon đay bụ i cá t thà nh mộ t trung tâ m
kinh doanh và thương mạ i. Những ke hoạ ch nà y bat nguon từ mộ t thỏ a
thuậ n được kı́ ket giữa Chủ tịch Ho Cam Ðà o và Nazarbayev trong kı̀
họ p SCO nă m 2005, rat lâ u trước khi bat đau bat kı̀ cuộ c bà n thả o nà o
ve Và nh đai Kinh te Con đường Tơ lụ a. Những khu nhà chung cư đang
mọ c lê n ở mien sa mạ c can coi nà y, và nhieu thương gia khap Trung
Quoc đã bị hú t tới Khorgos do chı́nh sá ch giả m thue và chi phı́ thuê hạ
giả m ở nơi đâ y. Họ là m việ c trong mộ t khu chợ nguy nga khong lo bac
ngang qua đường biê n giới, mộ t nơi có tê n gọ i chı́nh thức là Trung tâ m
Hợp tá c Biê n cả nh (Border Cooperation Centre). Ơ phò ng nhậ p cả nh,
những đá m đô ng người Duy Ngô Nhı̃, Kazakhstan và người Hoi sẽ nộ p
giay phé p đe bă ng và o khu vực đặ c biệ t nà y, tạ i đó họ được phé p lưu trú
khô ng can visa trong 30 ngà y. Phụ nữ ở đâ y, vậ n những chiec vá y sá ng
mà u và quan khă n trù m đau, tỏ a ra những nụ cười với những chiec ră ng
bang và ng.
Khu vực biê n giới nà y được thiet ke đe thú c đay sự phá t trien kinh te
địa phương bang cá ch khı́ch lệ giao thương, với nhieu kho lưu trữ, cá c
nhà kho giữ hà ng nhậ p và nhieu ke hoạ ch xử lı́ việ c xuat khau. Thực te
là hau het du khá ch chı̉ đen mua hà ng mien thue. Phan bê n phı́a Trung
Quoc đã được kien thiet hợp lı́ roi, với nhieu khu chợ lớn chuyê n bá n sı̉
và nhieu tò a nhà vă n phò ng mới. Nhieu chuyen xe buý t chở khá ch mua
hà ng đen từ Almaty đe mua á o choà ng lô ng, quan á o và già y; hau het
tê n cửa hà ng được ghi bang tieng Nga thay vı̀ tieng Trung. Nhưng phan
bê n phı́a Kazakhstan nhỏ hơn mộ t khu chợ là ng – chı̉ và i container vậ n
tả i cũ được kiê m dụ ng là m cửa tiệ m chuyê n bá n tạ p pham củ a
Kazakhstan và sữa lạ c đà cho những bà ngoạ i bà nộ i người Duy Ngô
Nhı̃. Nơi đâ y gan như khô ng giong mộ t trung tâ m thương mạ i đang
thà nh hı̀nh.
Trở ngạ i lớn nhat củ a Khorgos là vù ng nà y thưa thớt dâ n cư; những
thà nh pho lớn gan nhat là Almaty, 360km ve phı́a Tâ y, và Urü mqi,
670km ve phı́a Ðô ng. Cá c thương nhâ n Trung Quoc trong khu chợ đó
thường can nhan rang họ bị lừa đi tới cho khô ng ra gı̀. Doanh so sụ t
giả m sau vụ phá giá tien tệ Kazakhstan và o thá ng Tá m nă m 2015, khi
đong tenge mat mộ t phan tư trị giá chı̉ trong mộ t ngà y, là m giả m mã i
lực củ a khá ch hà ng. “Khu vực nà y hã y cò n nghè o lam: khô ng giong việ c
buô n bá n hà ng hó a ở quê nhà [Trung Quoc]”, theo lời than phien củ a
ô ng Tả (Zuo), mộ t người bá n già y đen từ tı̉nh Quả ng Ðô ng. “Tới đâ y thậ t
là sai lam.”21*
Mộ t nghı̀n dặ m ve phı́a Tâ y Nam Urü mqi là nơi tọ a lạ c củ a những
khu chợ trong truyen thuyet xứ Kashgar, mộ t trong những điem dừng
quan trọ ng nhat trê n Con đường Tơ lụ a cũ . Là thà nh pho nam ở hướng
Tâ y xa nhat củ a Trung Quoc, Kashgar giá p biê n Kyrgyzstan, Tajikistan,
Afghanistan và Pakistan. Nơi đâ y noi danh vı̀ có khu Chợ Chủ nhậ t
(Sunday Market) sam uat, khu chợ nà y thực ra mở cửa moi ngà y. Hau
het khá ch hà ng đeu là dâ n địa phương và mặ c dù có và i bien ghi tieng
Anh chı̉ đen trước “tourist souvenirs (hà ng lưu niệ m cho du khá ch)”,
khu Chợ Chủ nhậ t chủ yeu bá n cá c vậ t dụ ng thường ngà y – những thước
vả i sá ng mà u dà nh cho vá y cá c bà cá c cô , mũ thê u trù m đau, lô ng thú và
lô ng vũ dà nh cho mù a đô ng giá lạ nh, tivi, đo chơi và tủ lạ nh. Có nhieu
bao tả i phong to đay ap quả ó c chó , nho và kẹ o, cá c sạ p hà ng bê n đường
chà o mời những li sữa đô ng đá , và có những nhà hà ng tỏ a khó i trong đó
người ta nướng những xiê n thịt cừu bé o ngậ y trê n những lò than củ i. Cả
ve vă n hó a lan địa lı́, Kashgar gan với Tho Nhı̃ Kı̀ hơn là với Trung Quoc.
Ði khỏ i những con đường rộ ng rã i và nhieu khu cao oc củ a thà nh pho
hiệ n đạ i, nơi cư ngụ củ a những cư dâ n Trung Quoc Há n tộ c trong thà nh
pho nà y, Kashgar van cương quyet thuộ c ve người Duy Ngô Nhı̃. Ðường
pho tap nậ p những người đà n bà mặ c vá y thù ng thı̀nh và đau trù m khă n
sá ng mà u; mộ t và i người cò n trù m nguyê n cả đau họ bang tam khă n
choà ng mà u nâ u sạ m, dõ i mat ra nhı̀n qua những đường khâ u chı̉. Mộ t
so người đà n ô ng dâ n lao độ ng, độ i mũ lat cap và khuô n mặ t lởm chởm
râ u mà u hoa râ m, có vẻ ngoà i như người Tâ y phương đen mức họ có the
là người Tho Nhı̃ Kı̀ hoặ c thậ m chı́ là người Sicily. Những người đà n ô ng
già hơn, vậ n á o thụ ng trang và đau độ i mũ trù m đau dạ ng thê u, lạ i trưng
ra hà ng râ u hù ng trá ng – dà i và mỏ ng, đe sum sê buô ng thả hoặ c được
cat tı̉a can thậ n. Với đô i mat han sâ u và mũ i cao, họ trô ng khá khá c biệ t
với những người lá ng gieng Mongoloid ở Trung Quoc bả n tho (China
proper) và bê n kia vù ng thả o nguyê n Trung A.
Phan lớn thị tran cũ củ a Kashgar đã bị tiê u hủ y và tá i dựng hơn mộ t
thậ p niê n qua. Những là n đường hẹ p bê n ngoà i Thá nh đường (Mosque)
Id Kah đã được san phang đe dà nh loi cho mộ t quả ng trường cô ng cộ ng
lớn, được xem là thiet yeu trong bat kı̀ thà nh pho Trung Quoc hiệ n đạ i
nà o. May că n nhà cũ kı̃ là m bang bù n (mud) và go đang được thay the
bang nhà và cá c khu chung cư là m bang gạ ch và xi-mă ng. Bê n kia đường
đoi diệ n Quả ng trường Nhâ n dâ n (People’s Square), von đã trở thà nh
bã i đậ u xe cho những chiec xe thù ng bọ c thé p củ a Cả nh sá t Vũ trang
Nhâ n dâ n Trung Quoc, mộ t thanh niê n độ i nó n trù m đau dạ ng thê u đã
xả noi bực tức và o tô i ve những kẻ xâ m lược Há n tộ c: “Chú ng chang có
tı́n ngưỡng gı̀; chú ng chı̉ tô n thờ tien bạ c”, anh ta cười khinh bı̉, “Nhưng
tô i là người Duy Ngô Nhı̃ – mộ t người Turk. Chú ng tô i khá c”. Tuy vậ y,
những người Duy Ngô Nhı̃ khá c lạ i cho thay sự chap thuậ n ngậ m ngù i
trước những kẻ thực dâ n Há n tộ c. “Tô i có bạ n bè người Há n và hau het
bọ n tô i đeu hò a thuậ n nhau on thỏ a”, theo lời củ a Hadicho, mộ t phụ nữ
trung niê n vậ n bộ vá y xanh dị hı̀nh, khi cô ke cho tô i nghe bang tieng
Quan thoạ i đứt đoạ n. Cô bả o rang chı́nh quyen thà nh pho đã trả cho moi
cư dâ n 200 nhâ n dâ n tệ moi thá ng, tam 30 đô -la, đe giú p trị an.22*
Tien bạ c và quyen lực là những thứ Bac Kinh hieu rõ nhat. Ơ sâ n bay
Kashgar, cá c du khá ch được đó n chà o bởi cả nh sá t vũ trang và mộ t tam
bı́ch chương tuyê n bo “Hiệ n thực hó a giac mộ ng Ðặ c khu Kashgar!”.
Nă m 2010, Kashgar được xep và o loạ i SEZ (Ðặ c khu kinh te) mới đau
tiê n trong 15 nă m, được cho là theo mô hı̀nh rat thà nh cô ng lú c bay giờ
ở Thâ m Quyen.23* Tat nhiê n Kashgar khô ng hưởng được lợi the ưu việ t
củ a Thâ m Quyen: vị trı́ duyê n hả i nam ke bê n Hong Kong. Nhưng cá c
nhà lậ p chı́nh sá ch đã tiet lộ cá c chı́nh sá ch thue ưu đã i và chı̉ thị tı̉nh
Quả ng Ðô ng đau tư 1,5 tı̉ đô -la và o thà nh pho Kashgar, mộ t phan củ a
chı́nh sá ch lớn hơn ve việ c bat buộ c những khu vực trù phú hơn củ a
Trung Quoc phả i trợ cap cho việ c phá t trien khap Tâ n Cương. Mụ c tiê u
là nham tá i thiet Kashgar là m ngõ và o vù ng Trung A và Nam A, với cá c
dự á n đường sat đay tham vọ ng được hoạ ch tı́nh nham noi ket thà nh
pho nà y với hai nước lá ng gieng Kyrgyzstan và Pakistan, và xa hơn nữa.
Quả ng Ðô ng đã ró t nhieu khoả n đau tư và o “Quả ng Châ u Tâ n Thà nh
(Guangzhou New City)”, vươn khap vù ng đong bang bụ i bặ m ra khỏ i thị
tran và i dặ m. Mộ t và i khu nhà ở trong ke hoạ ch đã được hoà n thiệ n khi
tô i ghé nơi nà y, nhưng mộ t loạ t cá c khu chợ bá n sı̉ lớn, thap tang trước
đó đã mở ra giữa mạ ng lưới cá c con đường rộ ng lớn đoi diệ n những bã i
đat trong. Trong sự trong trơn có to chức nà y, nó là sự đoi nghịch với
khu Chợ Chủ nhậ t tuy phá t đạ t mà hon loạ n kia. Ðen nay, gan như khô ng
có cơ sở hợp lı́ nà o ve kinh te cho mộ t sự kien thiet lớn như the ở cá i
vù ng miê n vien, dâ n so thưa thớt the nà y củ a Trung Quoc. Ơ chợ quan
á o, tô i nhậ n thay ba nă m mien phı́ cho ở và tien thuê tiệ m giả m mạ nh
đã dụ do được nhieu chủ tiệ m đi 5.000km ra khỏ i quê nhà mı̀nh ở tı̉nh
Chiet Giang. “Chú ng tô i tới đâ y vı̀ nghe nó i nơi đâ y sẽ là mộ t khu chợ
quoc te lớn”, mộ t thương nhâ n cho tô i biet, “nhưng đen nay cho nà y van
cò n rat yê n ang”.
Dọ c theo con đường, những lá i thương ngoạ i quoc trong Khu mua
sam tá m quoc gia (Eight Country Shopping Mall) có chú t lạ c quan hơn.
Họ cũ ng được thuê tiệ m với giá trợ cap và ba nă m mien phı́ cho ở, khi
chı́nh quyen no lực là m cho dự á n nà y cat cá nh. Habdul Razzaq, dâ n bả n
địa Faisalabad ở Pakistan, ước tı́nh rang khoả ng 150 trong so 1.000
thương nhâ n là m việ c giữa Islamabad và Kashgar trước đó đã chuyen
và o khu mua sam mới nà y. Họ chat hà ng lê n xe tả i bă ng qua cô ng lộ
Karakoram, con đường lượn uon xuyê n qua dã y nú i Kashmir đe tới Tâ n
Cương. “Khi đường nà y khô ng đi được và o mù a đô ng, tô i sẽ phả i chở
hà ng bang đường hà ng khô ng, nhưng hı̀nh thức đó sẽ ton ké m nhieu.
Tô i hi vọ ng họ xâ y được mộ t đường sat mới tới Islamabad”, anh ta bả o, ý
chı̉ đen những ke hoạ ch xâ y dựng hà nh lang vậ n tả i từ Kashgar đen
Bien A Rậ p.
Ơ phâ n khu Uzbekistan củ a khu mua sam, tô i gặ p Firuza Nadirova,
người có quá khứ gia đı̀nh phức tạ p, đã che nhạ o cá c đường biê n giới
quoc gia tạ o nê n đường phâ n chia giả tạ o đoi với vù ng nà y. Là người
Uzbek đen từ Kyrgyzstan, cô ket hô n với mộ t người Duy Ngô Nhı̃ goc
Kyrgyzstan; con gá i họ theo họ c ở trường song ngữ Trung Quoc – Duy
Ngô Nhı̃ ở Kashgar. Trưng ra đường lô ng mà y dı́nh lien gâ y an tượng
được là m sam lạ i bang bộ t nhã o đen, cô ta cho tô i thay hộ chieu
Kyrgyzstan lam sá ng có đay visa Trung Quoc mà cô gia hạ n ở Kashgar.
Thô ng dịch cho tô i là Nurbiya, mộ t thương nhâ n Duy Ngô Nhı̃ trẻ tuoi
nó i thạ o tieng Kyrgyzstan. Bang tieng Quan thoạ i hoà n hả o – đieu hiem
hoi trong so người Duy Ngô Nhı̃ – cô ta ke tô i rang cô đã đi họ c trường
Trung Quoc và vừa trở ve từ cô ng việ c dạ y họ c ở Họ c việ n Khong Tử do
chı́nh phủ Trung Quoc bả o trợ ở Bishkek.
Thậ t cò n quá sớm đe bả o Quả ng Châ u Tâ n Thà nh – và những kien
thiet khá c liê n hệ với Và nh đai Kinh te Con đường Tơ lụ a – sẽ hiệ n thực
hó a được cá c ke hoạ ch tham vọ ng củ a những nhà lậ p chı́nh sá ch trong
việ c xú c tien cá c trung tâ m giao thương mới. Tuy vậ y họ đã tạ o ra nhieu
cơ hộ i kinh te cho những phụ nữ như Nadirova và Nurbiya. Ðieu nà y
gan như khô ng toạ i lò ng được dâ n Duy Ngô Nhı̃ von khao khá t tự do tô n
giá o và bực tức việ c phả i nó i ngoạ i ngữ ở vù ng đat củ a chı́nh họ . Nhưng
bang cá ch tă ng cường cá c tuyen liê n ket giao thương với những nước
lá ng gieng, Bac Kinh đang mang lạ i tiem nă ng ve mộ t tương lai phon
thịnh hơn – dau chı̉ là đoi với những ai san lò ng tham gia cuộ c chơi
chı́nh trị nà y.24*
TRUNG Á
Lưu A Châ u, mộ t vị tướng thang tı́nh củ a Quâ n Giả i phó ng Nhâ n dâ n
Trung Quoc, từng gọ i Trung A là “mó n le vậ t hậ u hı̃ nhat được trời cao
ban cho người Trung Quoc”.25* Ðoi với Trung Quoc, Trung A mang lạ i
nguon tà i nguyê n thiê n nhiê n doi dà o. Kazakhstan có nguon trữ lớn ve
dau và uranium. Turkmenistan cung ứng gan phâ n nửa khı́ đot nhậ p
khau Trung Quoc, và ở đâ y có tiem nă ng to lớn cho việ c tă ng cường rú t
lay nguon khoá ng sả n trong khu vực. Trung A chiem chı̉ khoả ng 1%
giao thương củ a người Trung Quoc, nhưng giá trị chien lược địa lı́ củ a
nơi nà y lớn hơn han ngụ ý từ những so liệ u thô .
Hơn mộ t thậ p niê n qua, CNPC đã đá nh bạ i cá c cô ng ty quoc doanh
củ a Nga đe trở thà nh gã khong lo ve nă ng lượng ở Trung A. Kazakhstan
quả quyet có nguon trữ dau lớn thứ mười the giới, nhưng mộ t thậ p niê n
trước cá c cô ng ty dau củ a Trung Quoc sở hữu chı̉ mộ t vù ng trọ ng yeu ở
đó . Ba vù ng khai thá c dau lớn – Tengiz, Karachaganak và Kashagan –
đeu được cá c cô ng ty lớn Tâ y phương kiem soá t, với hai đường ong dan
chạ y xuyê n qua Nga tới châ u Au. Sự thâ m nhậ p củ a Trung Quoc và o thị
trường nà y dien ra nhanh chó ng và hung hã n. Nă m 2005, CNPC đau
thau thau Tậ p đoà n Dau và Khı́ đot Tự nhiê n (ONGC) đe mua cô ng ty
dau Canada PetroKazakhstan với giá 4,2 tı̉ đô -la, bien Kazakhstan thà nh
cơ sở sả n xuat lớn thứ nhı̀ ở nước ngoà i chı̉ trong choc lá t. Nă m 2006,
Trung Quoc và Kazakhstan mở mộ t đường ong dan dau dà i 3.000km
trả i từ Bien Caspi đen Tâ n Cương. Và khi khủ ng hoả ng tà i chı́nh giá ng
xuong và o nă m 2009, CNPC mua mộ t loạ t nhieu cô ng ty sả n xuat địa
phương von chịu cả nh lụ n bạ i ở mả ng giá cả hà ng hó a toà n cau. Tới nă m
2010, họ đã có von gó p đa so ở 15 cô ng ty nă ng lượng Kazakhstan.26*
CNPC bơm phan lớn dau Kazakhstan và o châ u Au, nhưng đang cà ng
lú c cà ng gó p tien và o đường ong dan Trung A – Trung Quoc. Với cô ng
suat kı̀ vọ ng lê n đen 20 triệ u tan và o nă m 2020, Tong thong Kazakhstan
đã phá t độ ng vien cả nh xâ y dựng mộ t đường ong dan thứ nhı̀. Sự tự tin
củ a ô ng dựa và o cá c luong dau dự kien chả y từ vù ng khai thá c dau
Kashagan khong lo, trong đó CNPC có được khoả n đó ng gó p 8,3% và o
nă m 2013 – thà nh quả đau tiê n củ a “moi quan hệ đoi tá c chien lược” với
KazMunaiGas, cô ng ty dau quoc gia, trong đó quỹ đau tư củ a chı́nh phủ
Trung Quoc ở mức 11% von đau tư. Chủ cũ ConocoPhilips trước đó đã
đong ý bá n von đau tư củ a họ trong Kashagan cho ONGC củ a An Ðộ ;
nhưng chı́nh phủ Kazakhstan lạ i dù ng quyen từ choi đau tiê n đe mua lạ i
von đó thay vı̀ đe ONGC mua, roi bá n lạ i cho CNPC với giá 5 tı̉ đô -la.
Khô ng phả i lan đau cô ng ty dau củ a An Ðộ đe thua trước đoi thủ Trung
Quoc có tú i tien dà y hơn.
Cho đen nay, Kashagan khô ng chứng tỏ được moi lợi khong lo mà
CNPC từng kı̀ vọ ng. Vù ng khai thá c dau Caspi là khá m phá lớn nhat củ a
lı̃nh vực nà y trong 40 nă m qua, với nhieu nguon trữ dạ ng trı́ch xuat
được ước tı́nh cho ra được 13 tı̉ thù ng – nhưng đâ y cũ ng là mộ t trong
những nơi ton ké m nhat. Sau nhieu nă m tiê u pha quá mức với con so
ước tı́nh tam 50 tı̉ đô -la Mỹ, việ c sả n xuat cuoi cù ng cũ ng khởi sự nă m
2013, chı̉ bon ngà y sau khi CNPC đạ t được so von gó p củ a mı̀nh. Nhưng
mộ t loạ t sự co rò rı̉ khı́ đot do cá c vet nứt ứng suat (stress crack) ở
đường ong dan đã là m việ c sả n xuat bị đı̀nh trệ . Việ c phụ c hoi sả n xuat
toà n diệ n khô ng được tiep tụ c cho đen nă m 2017, mộ t trı̀ hoã n sẽ ton
thê m hà ng tı̉ đô -la. Dau vậ y, von gó p củ a CNPC ở Kashagan nghı̃a là
Trung Quoc đã dụ ng sức theo cá ch củ a mı̀nh đe và o ngoi được ở bà n
trọ ng yeu. Khô ng cò n cả nh chơi đuoi bat ở thị trường dau đang phá t
trien tạ i Kazakhstan, Trung Quoc giờ đang là mộ t trong những đạ i diệ n
ngoạ i quoc dan đau ở đó .
Chuyệ n cũ ng tương tự ở Turkmenistan, mộ t cường quoc khá c ve tà i
nguyê n thiê n nhiê n trong khu vực. Từng là phá o đà i củ a Cô ng ty khı́ đot
Gazprom củ a Nga, cá n câ n quyen lực đã chuyen dời chac chan ve phı́a
Trung Quoc và o nă m 2009, khi CNPC mở mộ t đường ong dan khı́ chạ y
từ Turkmenistan, xuyê n qua Uzbekistan và Kazakhstan, đen Tâ n Cương.
Bả n thâ n Nga khô ng giú p ı́ch được gı̀ cho họ . Ke từ thời Xô Viet khi cá c
đường ong dan chı̉ chạ y tới Nga, Gazprom có the khai thá c vị the độ c
quyen củ a họ . Họ mua khı́ đot ở mức giá thap hơn thị trường, tá i xuat
khau sang châ u Au với mức giá tă ng cao. Há o hức muon cham dứt sự lệ
thuộ c ton ké m nà y, Turkmenistan đã thực hiệ n thỏ a thuậ n với CNPC.
Turkmenistan giờ xuat khau nhieu khı́ đot sang Trung Quoc hơn là bá n
cho Gazprom. Tı̀nh the đã xoay chuyen thậ t dứt khoá t đen noi chı́nh phủ
Turkmenistan ở Ashgabat giờ đâ y cực kı̀ lệ thuộ c và o những khoả n xuat
khau sang Trung Quoc.
Bon cô ng ty nă ng lượng lớn củ a Nga – Gazprom, Lukoil, Transneft và
Rosneft – tiep tụ c bơm lượng lớn dau và khı́ đot từ Kazakhstan qua Nga
sang châ u Au. Rosneft thậ m chı́ cò n bơm dau Nga qua Kazakhstan sang
Trung Quoc, giú p kiem được tien trung chuyen hữu ı́ch cho Astana. Do
vậ y Nga giữ lạ i được ả nh hưởng kinh te đá ng ke ở Trung A. Nhưng
mó ng vuot cả Trung Quoc đà o sâ u hơn: Họ đã xâ y nhieu nhà má y điệ n,
nhà má y lọ c dau và nhieu tuyen dan truyen ngoà i cơ sở hạ tang cho khı́
đot, hau het nham đe gâ y ton hạ i cho cá c cô ng ty Nga, von khô ng the
cạ nh tranh với Trung Quoc trong việ c cap tien de dà ng và xâ y dựng
nhanh chó ng. CNPC đang xâ y mộ t tuyen đường thay the cho khı́ đot
Turkmenistan đi xuyê n qua Kyrgyzstan, với nhieu đoạ n đường phụ đi
tới những khu vực thieu nă ng lượng củ a vù ng nà y. Và chi nhá nh Tâ n
Cương củ a Cô ng ty Mạ ng điệ n Trung Quoc (SGC) đang chuan bị ró t
thê m nhieu tı̉ đô -la và o hệ thong mạ ng điệ n mới – von chac chan sẽ
được gan nhã n “Con đường Tơ lụ a điệ n nă ng” – liê n ket Trung A với Tâ n
Cương.
Ve mặ t kinh te, Trung Quoc – chứ khô ng phả i Nga – hiệ n là “ô ng
trù m” củ a Trung A. Ðoi với Kazakhstan và Turkmenistan, họ là đoi tá c
nă ng lượng can yeu và là nguon quan trọ ng đe có những khoả n cho vay
lã i suat thap. Nhưng đoi với những nước nhỏ hơn trong vù ng, Tajikistan
và Kyrgyzstan, họ là chiec phao cứu sinh ve kinh te. Giới lã nh đạ o củ a họ
lệ thuộ c và o cá c cô ng ty Trung Quoc đe xâ y dựng cá c hệ thong vậ n tả i và
điệ n nă ng tam quoc gia, chủ yeu được tà i trợ bang những khoả n cho vay
lã i suat thap từ cá c ngâ n hà ng chı́nh sá ch củ a chı́nh Trung Quoc. Cá c
cô ng ty Trung Quoc đã xâ y hai quoc lộ mới từ Kashgar tới Kyrgyzstan,
cù ng với mộ t đường bộ von sẽ noi ket mien Bac và mien Nam củ a nước
đó . ADB đang giú p tà i trợ cá c dự á n nà y, nhưng phan lớn cá c khoả n cho
vay đeu bat nguon từ Ngâ n hà ng XNK. Rat ı́t nhà tà i trợ khá c có được
nguon tien hoặ c có xu hướng cho vay đoi với cá c nhà nước bạ c nhược
von chưa đả m bả o được mức độ tı́n nhiệ m chı́nh thức.
Mộ t trong những tuyen đường bộ mới và quan trọ ng nhat được thiet
ke nham gia tă ng giao thương giữa Kashgar và Osh, hai trong so cá c
trung tâ m giao thương lớn nhat củ a Con đường Tơ lụ a co đạ i. Hơn
2.000 nă m nay, cá c thương nhâ n Trung Quoc đã chở hà ng hó a qua lạ i
giữa hai thị tran chợ nà y, qua đè o Irkeshtam nam ở khu đoi thap thuộ c
dã y nú i Pamir. Khoi lượng hà ng hó a tă ng gap nă m hơn mộ t thậ p niê n
qua, khi Kyrgyzstan chuyen hó a chı́nh mı̀nh thà nh mộ t thị trường bá n sı̉
trong khu vực. Toà n bộ hai phan ba hà ng nhậ p khau củ a họ chı́nh thức
đen từ Trung Quoc – hà ng gia dụ ng, đo chơi, già y, quan á o và sả n pham
điệ n tử – và con so thực cò n hơn nữa neu tı́nh luô n cả hà ng lậ u. Cho đen
khi tuyen cao toc mới mở ra, những mặ t hà ng nà y được chở bang xe tả i
dọ c theo con đường đay o gà von phả i chịu nhieu trậ n lở đat thường
xuyê n. Hau het đeu được tá i xuat khau, chủ yeu sang Uzbekistan và
Kazakhstan. Nen kinh te chợ củ a Kyrgyzstan han sẽ sụ p đo neu khô ng
có sự giao thương qua lạ i củ a người Trung Quoc.
Tuyen cao toc mới, như tô i được cá c thương nhâ n địa phương ke lạ i,
đã là m giả m thời gian di chuyen 24 giờ xuong cò n mộ t nửa ở đoạ n
đường giữa Kashgar và Osh. Tô i quyet định tự mı̀nh kiem định lay, rời
Kashgar sau bữa ă n sá ng. Tà i xe củ a tô i là Osman, mộ t người Duy Ngô
Nhı̃ với đô i má lởm chởm râ u khap nơi và hà ng ria đen rậ m. Lá i xe ve
phı́a Tâ y dọ c theo đường cao toc, chú ng tô i đi xuyê n qua vù ng hoang vu
đay sa thạ ch xó i mò n, đi ngang qua những vá ch đá nâ u xá m lởm chởm
có nhieu că n nhà nô ng trạ i bang go nhieu né t khac chạ m. Bọ n cừu gay
gò gặ m cỏ trê n bã i cỏ và cá t nhạ t nhẽ o. Khu kiem soá t hả i quan Trung
Quoc nam ở mộ t thị tran ả m đạ m nhỏ với dâ n so chủ yeu là người
Kyrgyzstan, cá ch đường biê n thực sự những 135km. Chú ng tô i đi ngang
qua mộ t nhú m xe tả i đang chờ khai bá o ở tò a nhà hả i quan hiệ n đạ i và
bat đau lê n đường theo tuyen quoc lộ mới đen đè o Irkeshtam.
Ơ đâ y phong cả nh can coi cà ng thê m mà u ả m đạ m – toà n bộ đá lởm
chởm và đá vụ n ở sa mạ c, vươn tới dã y nú i mà u bá nh quy. Tà i xe mới
củ a tô i, mộ t người Kyrgyzstan nhưng mang quoc tịch Trung Quoc, treo
mộ t mà n hı̀nh video trong chiec Geely ọ p ẹ p củ a anh, mộ t chiec xe
Trung Quoc rẻ tien. Những người phụ nữ độ i nó n lô ng thú há t lı́u lo
theo tieng accordion. Phap phới trê n bả ng đieu khien xe Geely là hai lá
cờ nhỏ , đạ i diệ n cho nhà nước Trung Quoc và Ðả ng Cộ ng sả n Trung
Quoc.27* Từ nhựa đường sạ ch trơn củ a quoc lộ mới, chú ng tô i thay
được con đường cũ khú c khuỷ u và go ghe. Cá c câ y cau xuyê n qua lớp đá ,
và những câ y cộ t só ng radio mới đả m bả o độ phủ só ng di độ ng hoà n
hả o ở mộ t trong những địa điem miê n vien nhat trá i đat.28* Ulugqat,
ngô i là ng cuoi cù ng ở Trung Quoc, là mộ t mạ ng lưới xau xı́ cá c ngô i nhà
bungalow bang gạ ch có tường được phủ bang những câ u tuyê n truyen
ve sự phá t trien Trung Quoc được sơn lê n bang chữ A Rậ p. Nhưng ở
những cá nh đong phı́a bê n kia, những nô ng dâ n độ i mũ nı̉ đang dù ng
liem qué t qua vù ng đong cỏ đoi nú i, dã y Pamir đı̉nh đay tuyet troi lê n
hù ng vı̃ đang sau lưng họ .
Ơ phan biê n giới củ a Trung Quoc, mộ t người lı́nh liec nhı̀n hộ chieu
củ a tô i và vay tay cho tô i đi và o vù ng đat vô chủ , tạ i đó tô i đem được
mộ t hà ng dà i hơn tră m chiec xe tả i đang chờ tien và o Trung Quoc. Ơ
phan biê n giới củ a Kyrgyzstan, mộ t toá n lı́nh vạ m vỡ đeo sú ng trường
bê n vai gam với tô i bang tieng Nga. “Narkotiki? (Ma túy à?)” mộ t lı́nh
gá c hả i quan hỏ i bang giọ ng cười ngặ t nghẽ o, vay tay cho tô i đi qua.29*
Ơ phı́a bê n kia, con đường thoá ng choc đã lê n cao đen 3.600 mé t dọ c
theo vù ng đong cỏ nhap nhô hoang lương. Bay ngựa và cừu gặ m cỏ , lá c
đá c đó đâ y là những tú p leu và may chiec xe ké o nhı̀n như đoà n lữ hà nh
mỏ i mệ t củ a dâ n du mụ c. Bê n vệ đường, bọ n trẻ với những khuô n mặ t
bó ng nhay bá n sữa ngựa lê n men đựng trong bı̀nh nhựa. Con đường đi
theo hı̀nh chữ chi xuong con đè o doc đi theo con sô ng hoi hả lam tam
những mả nh bă ng tan. Cuoi cù ng chú ng tô i và o được Thung lũ ng
Ferghana phı̀ nhiê u, đen Osh kịp lú c cho bữa ă n toi – mộ t chuyen đi dà i
mười giờ.
Chuyen đi đường nà y cho thay là m the nà o mà kı̃ thuậ t củ a người
Trung Quoc đang thay đoi cả nh trı́ vù ng Trung A. Và o thời Xô Viet,
những con đường bộ củ a Kyrgystan chủ yeu dan tới phı́a Bac đen
Kazakhstan và Nga. Vù ng Trung Quoc bả n tho hã y cò n là nơi xa xô i,
nhưng giờ việ c chở hà ng bang xe tả i từ cá c nhà má y ở bờ bien phı́a
Ðô ng là việ c là m hoà n toà n khả dı̃. Neu cá c chien lược gia Trung Quoc
được là m theo ý mı̀nh, con đường bộ từ Kashgar đen Osh sẽ được đong
hà nh cù ng mộ t tuyen đường sap đi tiep tới những khu chợ lớn hơn củ a
Uzbekistan, Iran và Tho Nhı̃ Kı̀. Ðieu nà y sẽ cho phé p hà ng hó a Trung
Quoc đi qua Kyrgystan, mà đô i khi nước nà y cò n dọ a cam xe tả i Trung
Quoc nhậ p cả nh. Ðoạ n cuoi cù ng củ a tuyen đường sat Kazakhstan –
Tukrmenistan – Iran đã khai thô ng và o nă m 2014; Turkmenistan đang
là m tuyen đường mới xuyê n qua Afghanistan và Tajikistan, cò n
Uzbekistan cũ ng đang đặ t 129km đường ray mới. Mộ t tuyen đường sat
do Trung Quoc xâ y dựng xuyê n qua Kyrgyzstan, mà cô ng tá c thực hiệ n
theo lời cựu Thủ tướng Temir Sariyev sẽ bat đau và o nă m 2016, sẽ noi
và o hệ thong trong khu vực nà y.
Osh từng là thị tran giao thương quan trọ ng ở phâ n khu Con đường
Tơ lụ a chạ y từ Kashgar đen Samarkand. Ngà y nay thị tran nà y là mộ t di
tı́ch đo ná t củ a thời Xô Viet, hoang phe và xiê u vẹ o, kho sở vı̀ những con
đường tac nghẽ n và hệ thong ong nước khô ng ai tin dù ng. Hơn bat kı̀
thà nh pho nà o khá c ở Kyrgyzstan, nen kinh te nơi đâ y vậ n hà nh dựa
trê n việ c tá i xuat khau hà ng nhậ p khau từ Trung Quoc. Cô ng việ c giao
thương nà y xoay quanh khu chợ Kara-Suu, gan như nam ở biê n giới
Uzbekistan. Giong những khu chợ lớn khá c trong khu vực ở Bishkek và
Almaty, khu nà y được dựng bang hà ng nghı̀n container chat chong
thà nh đô i, và rat hon loạ n, xô bo, đay những quan á o, già y dé p, đo điệ n
tử và những mó n hà ng rẻ tien khá c. Những người đay xe chat may cá i
hộ p lê n xe đay kim loạ i, hoi hả bă ng qua đá m đô ng và cứ la lê n Push,
push! – “Coi chừng, coi chừng!”
Những thương nhâ n Trung Quoc, hau het đen từ tı̉nh Phú c Kien, đã
bat đau tới Kara-Suu hơn mộ t thậ p niê n trước. Khi bạ o lực bù ng lê n
giữa dâ n Kyrgyz địa phương và Uzbek nă m 2010, đã có khoả ng 2.000
người Trung Quoc ở khu chợ nà y, chủ yeu phụ c vụ những lá i thương
bá n sı̉ đen từ Uzbekistan. Nhưng phan lớn việ c kinh doanh đó đã ngừng
lạ i, và khoả ng mộ t nửa đã quay ve Trung Quoc. “Người Uzbek quá sợ
đen mức khô ng tới đâ y”, theo lời giả i thı́ch củ a Trâ u Nhã (Zuo Ya), mộ t
thương nhâ n người Phú c Kien đã là m việ c ở Kara-Suu được mười nă m.
“Giờ chuyen hà ng qua biê n giới cũ ng gay go hơn; hà ng thường bị hả i
quan giữ lay”. Hoi lộ viê n chức biê n cả nh đơn giả n là mộ t phan củ a việ c
là m ă n ở Trung A, nhưng nhieu thương nhâ n Trung Quoc đã chịu quá
đủ . “Là m ă n tệ lam”, theo lời mộ t người dâ n Phú c Kien, vậ n chiec vá y
ngan nhỏ xı́u. “Tô i chac chan sẽ ve nhà .”30*
Mộ t trong những than phien nặ ng ne nhat ở Kara-Suu là cá c thương
nhâ n Uzbekistan lay nguon hà ng hó a trực tiep ở Quả ng Châ u, và sap xep
chuyen hà ng bang xe tả i qua Urü mqi đen Tashkent. Họ dù ng cá c dịch vụ
củ a Abu-Sahiy, mộ t cô ng ty hậ u can với chủ sở hữu là gia đı̀nh củ a Islam
Karimov, người lã nh đạ o Uzbekistan bang nam đam sat từ lú c nước nà y
độ c lậ p nă m 1991 đen khi ô ng ta qua đời nă m 2016. Lá i xe mộ t đoạ n
ngan từ khu chợ, tô i phá t hiệ n kho tả i hà ng củ a Abu-Sahiy ở mộ t bã i đo
xe bụ i bặ m được quâ y lạ i bang những bức tường đay những bức vẽ
graf iti. Cho nà y có nhâ n viê n là người Duy Ngô Nhı̃, von đó ng vai trò
mô i giới giữa Trung A và Trung Quoc. Mộ t trong so những viê n quả n lı́,
mộ t người đà n ô ng da ngă m tê n là Alijan, xá c nhậ n rang xe tả i củ a họ
chưa từng gặ p rac roi ở khu biê n giới. Ong ta cười toe nó i rang, “Việ c
là m ă n củ a chú ng tô i đang phá t đạ t”.
Ơ trung tâ m Osh, khu chợ Taatan, do người Trung Quoc quả n lı́, bá n
nhu yeu pham cho cá c nhà đau tư Trung Quoc. Tô i nó i chuyệ n với ô ng
Vũ (Yu) trong cửa tiệ m ngũ kim cô ng nghiệ p củ a ô ng ay. Ban đau đen từ
thà nh pho duyê n hả i Nam Thô ng gan Thượng Hả i, ô ng chuyen đen Osh
nă m 2007 đe cung ứng cho cá c doanh nghiệ p Trung Quoc, những người
đã mua mộ t loạ t cá c xı́ nghiệ p xi-mă ng và nhà má y thé p. Vợ ô ng song ở
Urü mqi, tạ i đó bà to chức cá c đợt vậ n chuyen mũ bả o hộ lao độ ng, má y
trộ n xi-mă ng, quạ t cô ng nghiệ p và cá c linh kiệ n má y mó c. Hau het đeu
đi qua ngõ Kashgar bang xe tả i; mộ t so được vậ n chuyen bang tà u lửa
qua ngõ Kazakhstan. CNPC và Cô ng ty Cau đường Trung Quoc do nhà
nước sở hữu đeu có mặ t ở Osh, mộ t nơi von đang trở thà nh trung tâ m
cho tư nhâ n Trung Quoc đau tư và o việ c khai khoá ng – và ng, than và
pha lê . Nă m 2014, Trung Quoc mở mộ t Lã nh sự quá n ở thà nh pho nà y
đe ho trợ cho cộ ng đong Trung Quoc ngà y mộ t tă ng ở đâ y. Khi tien chả y
dọ c theo Và nh đai Kinh te Con đường Tơ lụ a, nhieu người như ô ng Vũ sẽ
tới đâ y đe thử vậ n.
Khi Trung Quoc cap von cho việ c kien thiet khap Trung A, người dâ n
trong khu vực sợ bị người lá ng gieng nà y nuot chửng. Ơ Kyrgyzstan, an
dụ nà y đã thà nh thực te: Dâ n địa phương cò n đù a cợt ve giới lao độ ng
Trung Quoc ă n uong linh đı̀nh trê n lưng lừa củ a họ . Hau het mọ i người
đeu thay rang ke hoạ ch củ a Bac Kinh trong việ c xâ y dựng tuyen đường
sat bă ng qua đat nước nhỏ bé củ a họ là thứ chứa đựng moi đe dọ a
nhieu hơn moi lợi tiem tà ng. Thá ch thức cho giới lã nh đạ o trong khu
vực là là m quâ n bı̀nh quan điem cô ng chú ng với thực tien kinh te:
“Chú ng ta khô ng nê n sợ sự bà nh trướng củ a Trung Quoc và giă ng rà o
ngă n họ ”, Tong thong Kyrgyzstan Almazbek Atambaev co thuyet phụ c
dâ n chú ng củ a mı̀nh. “Chú ng ta nê n tậ n dụ ng lợi the củ a mı̀nh ở thực te
rang Trung Quoc là lá ng gieng củ a ta. Dau cho chú ng ta khô ng xâ y
đường sat, người Trung Quoc van sẽ đen với chú ng ta.”31*
Sau nhieu nă m Xô Viet tuyê n truyen chong Trung Quoc, ả nh hưởng
kinh te củ a Trung Quoc được xem là đieu khô ng trá nh khỏ i nhưng lạ i là
thứ gâ y hạ i. “Trung Quoc là cụ c nam châ m khong lo hú t tat cả cá c nước
nhỏ quanh họ ”, người bá n già y bướng bı̉nh Chubak đã nó i với tô i the ở
chợ Osh. “Chú ng tô i can họ đe tă ng trưởng kinh te, nhưng neu chú ng tô i
khô ng can thậ n, chú ng tô i có the mat nước”. Thı́ch thú trước chủ đe củ a
mı̀nh, ô ng ta chuyen sang lời than phien quen thuộ c. “Ðieu thực sự là m
tô i tức toi là việ c cá c cô ng ty Trung Quoc thang mọ i thau củ a chı́nh phủ
cho những con đường mới, nhưng sau đó họ khô ng bao giờ tuyen cô ng
nhâ n địa phương”, ô ng nó i, đậ p nam đam to bé o và o lò ng bà n tay mı̀nh.
Cô ng ty Cau đường Trung Quoc, von đã xâ y tuyen quoc lộ mà tô i đã đi
xuyê n qua đè o Irkeshtam, đã nhậ p khau phan lớn cô ng nhâ n củ a họ . Sau
hô m đó , tô i đi ngang qua những cô ng nhâ n Trung Quoc trong bộ đo lao
độ ng mà u cam huỳ nh quang, troi lê n lạ i mặ t đường ở rı̀a thị tran.
Noi sợ lịch sử ve “moi họ a da và ng (yellow peril)” van cò n song độ ng
ở vù ng Trung A, đặ c biệ t trong những câ u chuyệ n hà i đen (black
humour) ve dâ n nhậ p cư Trung Quoc đang đo qua vù ng biê n giới. “Nă m
2030, tat cả chú ng ta thức dậ y và thay mı̀nh nó i tieng Trung Quoc”, theo
mộ t câ u thường hay nó i ở đâ y. “Mọ i người đã thay những thước phim ve
huan luyệ n quâ n độ i Trung Quoc – cả tı̉ người hà nh độ ng như mộ t
người”, Nurbala Amiebayera, mộ t sinh viê n kı̃ thuậ t phan mem, đã ke tô i
nghe lú c ă n bữa toi ngon miệ ng bang bá nh mı̀ kebab thịt ngựa ở Almaty.
“Ðieu đó là m bọ n tô i sợ muon chet. Khi chú ng tô i họ c lịch sử củ a mı̀nh,
chú ng tô i biet được rang cá c bộ lạ c gan Trung Quoc đã xâ m lă ng chú ng
tô i”.32* Ơ Kyrgyzstan, khi truyen thô ng đay ap những câ u chuyệ n phó ng
đạ i ve người nhậ p cư Trung Quoc ket hô n với phụ nữ địa phương, giới
chı́nh trị gia theo chủ nghı̃a dâ n tú y thậ m chı́ cò n có những bà i dien vă n
quá i lạ nó i ve việ c má u người Trung Quoc là m suy yeu hệ gien củ a đat
nước.33*
Khô ng có dữ liệ u chac chan ve di trú , nhưng cá c bá o cá o ve hà ng
tră m nghı̀n dâ n nhậ p cư Trung Quoc đo và o Trung A chac chan bị phó ng
đạ i – đặ c biệ t ở Kazakhstan, von van duy trı̀ kiem soá t chặ t ve visa.
Hà ng vạ n người là con so ước đoá n đú ng hơn. Nhieu di dâ n khô ng có
khoả ng thời gian hạ nh phú c: Cá c cộ ng đong Trung Quoc là nạ n nhâ n củ a
bọ n trộ m vặ t hoặ c củ a tệ tong tien củ a những bă ng đả ng tộ i phạ m,
thường được cả nh sá t che chở, đe họ có khuynh hướng giữ địa vị củ a
mı̀nh ở the khiê m nhường. Và o thá ng Mười Hai nă m 2013, tờ Hoàn cầu
Thời báo trụ sở ở Bac Kinh tường trı̀nh mộ t “là n só ng” tan cô ng và o giới
doanh nghiệ p và sinh viê n Trung Quoc ở Bishkek và xung quanh đó . Hè
nă m 2015, người chủ Trung Quoc củ a chuoi cửa hà ng mat kı́nh ở thủ đô
Kyrgyzstan đã bị đá nh bat tı̉nh và chet trong bệ nh việ n sau vụ bat đong
với mộ t viê n cả nh sá t trưởng.34* Tuy the cả m thức chong Trung Quoc
lạ i được dung dưỡng nhờ và o sự thieu tiep xú c, chứ khô ng phả i do tiep
xú c quá nhieu, với người Trung Quoc. Bê n ngoà i khu chợ, rat hiem
người dâ n Kyrgyzstan gặ p người Trung Quoc. Những thợ là m đường
được mang đen từ mien quê Trung Quoc thường được don và o cá c trạ i
nam xa dâ n địa phương, từ đó dung dưỡng nhieu lời đon rang họ thực
ra là những kẻ bị ket á n tù đang chịu cả nh lao độ ng kho sai.
Rat hiem di dâ n Trung Quoc bat re ở vù ng Trung A. Họ xem mı̀nh
như những thương nhâ n nhat thời, kiem chú t tien trước khi trở ve
Trung Quoc. Ðieu nà y rat khá c với nhieu khu vực khá c trê n the giới –
thậ m chı́ châ u Phi, ở đó hà ng vạ n dâ n nhậ p cư Trung Quoc đã an cư tạ i
đó .35* Tạ i khu chợ Taatan ở Bishkek, họ nhı̀n cham cham bang vẻ bơ
phờ và o những chương trı̀nh tivi Trung Quoc phá t trê n điệ n thoạ i.
Những thương nhâ n mà tô i nó i chuyệ n là dâ n Tâ n Cương và Phú c Kien,
nhưng họ bả o người ta đen từ khap mọ i mien củ a Trung Quoc. “Anh có
quen với cuộ c song ở đâ y khô ng?” tô i hỏ i mộ t thanh niê n đen từ Phú c
Kien, người đã là m việ c ở khu chợ nà y được bả y nă m. Anh ta nhú n vai,
với vẻ kho sở. Tô i khô ng thay nhà hà ng Trung Quoc nà o nham đen cộ ng
đong di dâ n, và thậ m chı́ những tay đoi tien ở Bishkek quả ng cá o đủ mọ i
tien tệ trong khu vực ngoạ i trừ đong nhâ n dâ n tệ củ a Trung Quoc. Sự
hiệ n diệ n củ a Trung Quoc tạ o mộ t cả m giá c thậ t hời hợt.36*
Ơ Kazakhstan, hau het người Trung Quoc đen bang loạ i visa kinh
doanh ngan hạ n. Và o những ngà y trong tuan, phan vı̉a hè bê n ngoà i Ðạ i
sứ quá n ở Bac Kinh đô ng đú c những người đà n ô ng dá ng vẻ đời thường,
hau het trong độ tuoi 30 và 40, tay nam chặ t cá c bieu mau. Trong vă n
phò ng visa, cá c viê n chức gam lê n may câ u hỏ i và o mặ t họ bang tieng
Trung Quoc pha giọ ng Nga: “Tạ i sao anh muon tới Kazakhstan? Anh
được rè n luyệ n ở lı̃nh vực nà o? Anh sẽ ở đâ u và khi nà o anh trở ve
Trung Quoc?” Giới chức trá ch Kazakhstan há o hức muon vat tien Trung
Quoc phụ c vụ cho đau tư và chuyê n mô n, nhưng họ can trọ ng hạ n che
chı̉ cho giới cô ng nhâ n có tay nghe nam trong luong di dâ n Trung Quoc
và o nước họ . Ưng viê n là dâ n dau khı́ đi đen những già n khoan và
đường ong dan ở vù ng Bien Caspi, những người vậ n hà nh má y mó c
từng là m trong những dự á n cơ sở hạ tang do Trung Quoc tà i trợ, hoặ c
những kı̃ thuậ t viê n tham dự những hộ i chợ thiet bị – tat cả đeu cam
theo thư giới thiệ u, có đó ng mộ c củ a cô ng ty họ .
Khi tô i đen đó đe lay visa, những ứng viê n khá c thuộ c loạ i thiê n ve
đau cơ. Giá o sư Vương từ Ðạ i họ c Nô ng nghiệ p Cá t Lâ m muon tham gia
mộ t dien đà n nô ng trạ i cho hươu ở thà nh pho Ust-Kamenogorsk nam ở
phı́a Ðô ng. Cá c nhà đau tư Trung Quoc muon mua co phan ở cá c nô ng
trạ i cho hươu củ a Kazakhstan, ô ng giả i thı́ch, vı̀ gạ c hươu được dù ng
là m thuoc bo Trung Quoc. Mộ t người đà n ô ng trung niê n đen từ Ðạ i
Liê n, thà nh pho duyê n hả i phı́a Ðô ng Bac Trung Quoc, hi vọ ng lậ p mộ t xı́
nghiệ p gạ ch. “Tô i chưa từng đen Kazakhstan trước đâ y, nhưng khi tới
đó tô i sẽ xem thử nơi đó the nà o”, ô ng nó i.37* Ðâ y là loạ i hı̀nh doanh
nghiệ p đau cơ von giú p cá c nhà đau tư Trung Quoc vượt mặ t Là o,
Myanmar và phan lớn vù ng châ u Phi. Bat kı̀ nơi đâ u có cơ may sinh lợi,
họ đeu thử đau tư. Tuy nhiê n, cho đen nay chı́nh phủ Kazakhstan đã là m
tot nhiệ m vụ trong việ c giữ cho so di dâ n Trung Quoc ở mức toi thieu:
Cô ng nhâ n cứ bay và o roi bay ra, nhưng họ khô ng ở lạ i.
Trong hau het cá c trường hợp, dâ n nhậ p cư Trung Quoc là m lợi cho
những nen kinh te địa phương – nhưng sự nhậ n thức ve tam ả nh hưởng
gâ y phương hạ i củ a Trung Quoc cũ ng là đieu quan trọ ng ngang với thực
tien xả y ra. Thử lay vù ng Chatkal củ a Kyrgyzstan là m vı́ dụ , tạ i đó dâ n
địa phương ket tộ i giới khai khoá ng và ng người Trung Quoc vı̀ đã bien
rừng thà nh sa mạ c, là m việ c bı́ mậ t và o ban đê m, và hoi lộ cá c viê n chức
thue. Phan lớn sự tức giậ n bat nguon từ trước nă m 2010, thời điem mà
luậ t phá p sở tạ i cho phé p hà ng tá cô ng ty Trung Quoc lay được giay
phé p khai khoá ng với chi phı́ khô ng hơn chi phı́ là m giay tờ – chưa tới
10 đô -la Mỹ moi lan. Người dâ n ở đâ y trong đau luô n bao phủ mộ t niem
tin rang giới viê n chức ă n tien đã đe Trung Quoc và cá c cô ng ty nước
nà y được phé p có những hà nh vi mien truy cứu.
Người dâ n Trung A cà ng lú c cà ng tin chı́nh phủ củ a họ cũ ng đã nam
trong tú i củ a Trung Quoc. Giới quyen the Kyrgyzstan và Tajikistan biet
quá rõ sự thậ t là họ can Trung Quoc chı̉ đe duy trı̀ nguon kinh phı́ can
thiet. Bac Kinh đang chơi mộ t trò khô n ngoan, đau tư và o nhieu dự á n –
từ mạ ng lưới dâ y điệ n mới đen cá c nhà má y lọ c dau – von mang lạ i rat ı́t
moi lợi thương mạ i hien hiệ n. Trong chuyen cô ng du tới Tajikistan nă m
2014, Tậ p Chủ tịch đã tham dự mộ t buoi le độ ng tho Tuyen D củ a đường
ong dan khı́ Trung A – Trung Quoc, von sẽ chạ y từ Turkmenistan đen
Trung Quoc thô ng qua hai ngõ Tajikistan và Kyrgyzstan. Khô ng nước
nà o trong hai nước nà y có nguon cung ứng khı́ đot cho riê ng mı̀nh. Cá c
tuyen đường ngan hơn và de hơn cũ ng san có khi ay; những độ ng tá c
thiệ n chı́ nà y đã cho thay là m the nà o mà Bac Kinh dan đạ t được sức
ả nh hưởng chı́nh trị mộ t cá ch can trọ ng.
Trung A rat can tă ng trưởng kinh te, đieu có the có được nhờ giao
thương và đau tư với Trung Quoc. Ơ ngoạ i vi Bishkek, dâ n nhậ p cư
ngoạ i ô song trong những că n nhà là m bang bù n với cá c tam nhựa là m
cửa so. Bả n thâ n thà nh pho Bishkek loang lo những xı́ nghiệ p cũ kı̃. Tuy
vậ y thậ t đá ng ngờ cho chuyệ n cá c chı́nh phủ tham nhũ ng củ a vù ng nà y
có the lợi dụ ng sự troi dậ y củ a Trung Quoc đe phụ c vụ cho cô ng lợi.
Thực te, bang cá ch duy trı̀ những nen kinh te yeu nhat trá nh bị sụ p đo,
sự hà o phó ng củ a Trung Quoc cò n có the giú p những nhà độ c tà i duy trı̀
quyen lực.38*
NGA
Sự troi dậ y củ a Trung Quoc ở Trung A được nhı̀n nhậ n bang noi bat
an kinh khủ ng ở Moskva, von từ lâ u đã xem vù ng nà y là sâ n nhà họ . Ơ
khap vù ng khô ng gian hậ u Xô Viet, như vù ng Liê n Xô cũ được biet đen
ngà y nay, Vladimir Putin than van ve sức ả nh hưởng đang suy giả m củ a
Nga. Giong như Tậ p Cậ n Bı̀nh, Tong thong Putin là người theo quoc gia
chủ nghı̃a von đang tı̀m cá ch phụ c hưng đat nước củ a mı̀nh. Ke hoạ ch vı̃
đạ i củ a ô ng nham đạ t được mụ c đı́ch nà y là thà nh lậ p Liê n minh A – Au,
trả i dà i từ Ukraine, bă ng qua vù ng Kavkaz[30] và Trung A, đen vù ng
Vien Ðô ng thuộ c Nga. Giới phê bı̀nh gọ i đâ y là “Liê n Xô bả n thứ cap
(Soviet Union-lite)”.39*
Mộ ng củ a Putin đã tới gan thực tien hơn và o ngà y 1 thá ng Mộ t nă m
2015 với việ c thiet lậ p Liê n minh Kinh te A – Au (Eurasian Economic
Union – EEU), von phá t trien từ mộ t liê n minh thue quan san có giữa
Nga, Belarus và Kazakhstan. Ðen nay EEU có nă m thà nh viê n, với việ c
Armenia và Kyrgyzstan gia nhậ p và o ba nước ban đau. Ðiệ n Kremlin đã
gâ y sức é p lớn bat Kyrgyzstan gia nhậ p, và gâ y tá c độ ng kinh khủ ng lê n
Kyrgyzstan đe bat nước nà y đi theo. Giong như Liê n minh Châ u Au, mụ c
tiê u chı́nh yeu củ a EEU là nham đả m bả o sự lưu chuyen tự do củ a hà ng
hó a, von, dịch vụ và con người đi khap mộ t thị trường đơn nhat được
tı́ch hợp. Nhưng mụ c tiê u đường dà i củ a Putin cò n to lớn hơn: Nham
tạ o ra mộ t liê n minh chı́nh trị siê u quoc gia von có the bat cau giữa châ u
Au và châ u A nham đoi địch với EU và Trung Quoc. Nó i ngan gọ n, đâ y là
toan tı́nh tá o bạ o củ a Nga nham bả o toà n khu vực ả nh hưởng củ a mı̀nh
khap cả vù ng A – Au, bao gom Trung A.
EEU khi ay có nhiệ m vụ ngă n chặ n Trung Quoc “Tâ y tien” cũ ng như
ngă n chặ n sự bà nh trướng củ a EU ở Tâ y Au. Tuy vậ y, có nhieu lı́ do thı́ch
hợp ve kinh te đe tin rang toan tı́nh nà y sẽ khô ng lớn mạ nh được. Trước
tiê n, ve că n bả n đâ y là loi tiep cậ n hướng nộ i và theo chủ nghı̃a bả o hộ
mậ u dịch (protectionism). Cá c mức thue đoi ngoạ i cao đã là m ton hạ i
việ c giao thương với cá c thà nh viê n khô ng thuộ c liê n minh thue quan,
đá ng chú ý là giao thương qua lạ i giữa Trung Quoc và Kyrgyzstan. Mặ c
dù liê n minh nà y đã tă ng so lượng giao thương chung trong phạ m vi
khu vực, nhưng họ chủ yeu là m the đe Nga được lợi. Thâ m hụ t thương
mạ i (trade de icit) ở Kazakhstan cà ng lớn hơn với cá c nước lá ng gieng
củ a họ ; tuy the Nga van nhat quyet giữ nguyê n cá c khoả n mien thue đoi
với thue nă ng lượng nộ i bộ , trị giá 40 tı̉ đô -la Mỹ moi nă m, cho đen nă m
2025.
Tuy nhiê n, trở ngạ i lớn nhat là ve chı́nh trị. Y tưởng ve mộ t Liê n
minh A – Au lan đau được đe xuat và o nă m 1994 từ Tong thong
Nazarbayev củ a Kazakhstan. Nhưng tam nhı̀n củ a ô ng chı̉ khuech
trương thà nh khoi mậ u dịch chung – khô ng phả i liê n minh chı́nh trị mà
ô ng ta sợ là mụ c tiê u đı́ch thực củ a Putin. Trước yê u cau kiê n quyet củ a
ô ng, Liê n minh A – Au được đoi tê n thà nh Liê n minh Kinh tế A – Au.
Những tham vọ ng theo chủ nghı̃a phụ c hoi lã nh tho củ a Nga là moi ưu
tư trường kı̀ ở Astana. Ơ trạ i thanh niê n thâ n Kremlin to chức ở Ho
Seliger gan Moskva hoi thá ng Tá m nă m 2014, Putin tuyê n bo rang
“người Kazakhstan trước đâ y chưa từng có cương vị quoc gia” và
Kazakhstan kı̀ cù ng là mộ t phan củ a Russki mir – “the giới Nga”.
“Kazakhstan sẽ khô ng trở thà nh mộ t phan củ a những to chức von uy
hiep nen độ c lậ p củ a chú ng ta”, Nazarbayev đá p lạ i, đay giậ n dữ, trê n đà i
truyen hı̀nh quoc gia.40*
Nhưng chı́nh việ c Nga kiem soá t Crimea hoi nă m 2014 là đieu là m
cho người ta trở nê n hot hoả ng ở Astana. Kazakhstan có nhieu điem
chung với Ukraine: 22% dâ n so là người Nga, tă ng lê n hơn 40% ở cá c
thà nh pho dọ c theo biê n giới phı́a Bac với Nga. Nhieu người Nga nhı̀n
chung cò n xem mien Bac Kazakhstan là lã nh tho củ a Nga, cũ ng như cá ch
người ta nhı̀n nhậ n Crimea và những khu vực phı́a Ðô ng Ukraine. Trong
mộ t lan hiem hoi cô ng chú ng bà y tỏ tinh than đoi khá ng trước thời
điem thương thả o ve hiệ p ước củ a EEU, 500 người bieu tı̀nh đã tuan
hà nh khap cá c đường pho đay lá rơi củ a Almaty, phả n đoi việ c gia nhậ p
là m thà nh viê n to chức nà y. Sau hơn mộ t the kı̉ bị Moskva dan dat người
dâ n Kazakhstan – giong như cá c đong chı́ cũ củ a họ ở phı́a Tâ y Ukraine
– canh phò ng nen độ c lậ p củ a họ bang mộ t tinh than dữ dộ i.
Giới phâ n tı́ch chı́nh trị ở Kazakhstan tin rang toan tı́nh củ a Nga
nham mở rộ ng khu vực ả nh hưởng đã trao cá i sá ng kien địa chı́nh trị
kia cho Bac Kinh. “Crimea đã là m Nga suy yeu”, theo lời Nargis
Kassenova, Giá m đoc Trung tâ m Nghiê n cứu Trung A ở trường Ðạ i họ c
KIMEP củ a Almaty. “Chú ng tô i từng e dè trước Trung Quoc, nhưng họ
xem ra là phan cược tot hơn Nga. Người Trung Quoc khô ng can thiệ p
và o cá c van đe nộ i bộ ; họ cho thay sự tô n trọ ng, và họ khô ng á p đặ t cá c
đieu kiệ n chı́nh trị”.41* Aidar Azerbayev, mộ t họ c giả ở Việ n Kinh te và
Chı́nh trị The giới (Institute for World Economics and Politics) ở
Almaty, đong ý với quan điem đó . “Ukraine củ ng co tá c độ ng củ a Tậ p
Cậ n Bı̀nh”, ô ng cho tô i biet ở bữa toi trong mộ t nhà hà ng địa phương.
“Trung Quoc có the nới lỏ ng sự ghı̀ chặ t củ a Nga ở vù ng Trung A và
trı̀nh ra tam nhı̀n củ a họ ve mộ t Con đường Tơ lụ a mới như mộ t
phương á n thay the cởi mở hơn.”42*
Tong thong Nazarbayev đã là m khá rõ vị the củ a Kazakhstan ở buoi
kı́ ket hiệ p ước EEU, bang những lời bı̀nh luậ n rõ rà ng nham đen Putin:
“Chú ng tô i xem EEU là mộ t cộ ng đong kinh te mở, được tự nhiê n noi ket
với truyen thô ng toà n cau và có vai trò là mộ t cau noi đá ng tin cậ y giữa
châ u Au và khu vực châ u A đang tă ng trưởng”. Kazakhstan tự định vị
mı̀nh như là giao lộ củ a A – Au, tạ i đó họ kiê n quyet câ n bang cá c moi lợi
ı́ch bê n ngoà i đang cạ nh tranh nhau. “Chú ng tô i bị đat lien bao phủ tứ
be và nam cá ch xa cá c thị trường the giới, nê n chú ng tô i can hệ thong
noi ket tot hơn”, Timur Zhaxylykov, Thứ trưởng quy hoạ ch kinh te và
ngâ n sá ch, đã cho tô i biet ở bê n le kı̀ họ p thường niê n nă m 2014 củ a
ADB, to chức ở Astana. “Ðường bộ , đường sat và đường ong dan tức là
chú ng tô i có loi tiep cậ n trực tiep đen Trung Quoc, thị trường lớn thứ
nhı̀ và tă ng trưởng nhanh nhat the giới”, ô ng nó i thê m, gan như há t bà i
ca tụ ng Bac Kinh.
Do vậ y neu mộ ng hộ i nhậ p A – Au củ a Putin có the that bạ i, đieu đó
sẽ đe lạ i cho Trung Quoc khoả ng khô ng cỡ nà o đe thú c đay chương
trı̀nh nghị sự củ a họ ở Trung A? Và o mộ t buoi sá ng nó ng nực ở Bishkek,
tô i đặ t câ u hỏ i nà y với Talant Sultanov, khi đó đang đứng đau nhó m co
van nghiê n cứu chien lược quoc gia. “Trung Quoc có sức mạ nh kinh te
đá ng ke, nhưng họ khô ng muon chọ c giậ n Nga”, ô ng nó i với tô i trong
mộ t tò a nhà xı̉n mà u thời Xô Viet trê n đường Kiev. “Thô ng điệ p từ giới
lã nh đạ o nước họ là the nà y: “Chú ng tô i muon cá c nước lá ng gieng on
định và phon thịnh, và đieu đó sẽ tot cho Trung Quoc. Neu chú ng ta
cù ng nhau tă ng trưởng, đâ y sẽ là đieu có lợi cho cả đô i bê n. Nhưng
chú ng tô i có tham vọ ng chiem lı̃nh””. Neu Kyrgyzstan nghı̃ thô ng điệ p đó
trở nê n quá tự tin, ô ng nó i thê m, “Bac Kinh biet chú ng tô i at sẽ chạ y ve
lạ i Moskva”.44*
Cá c nước Trung A đang ở vị the mỏ ng manh – lệ thuộ c ve kinh te và o
Trung Quoc, nhưng lạ i phụ thuộ c ve quâ n sự và o Nga. Nga van là lực
lượng an ninh đá ng tin cậ y duy nhat trong khu vực: Quâ n lı́nh củ a họ
mang lạ i tı́nh on định trước them cuộ c bạ o loạ n liê n sac tộ c ở
Kyrgyzstan và họ đi tuan vù ng biê n giới lỏ ng lẻ o củ a Tajikistan giá p với
Afghanistan, mộ t cá i o củ a chủ nghı̃a cực đoan Islam và khu an toà n cho
nạ n buô n ma tú y. To chức Hiệ p ước An ninh Tậ p the (CSTO) đã chứng tỏ
là mộ t to chức an ninh hiệ u quả hơn nhieu so với SCO do Bac Kinh hậ u
thuan, von gan như khô ng có tà i nguyê n nà o và có liê n ket hạ n che.
Ve mặ t vă n hó a, Trung A cũ ng gan Nga hơn. Ðieu nà y đú ng ngay cả
với những nước nam ở mé p sá t phı́a Ðô ng củ a Liê n Xô cũ . Chı̉ cá ch 30
phú t từ vù ng biê n giới Trung Quoc ở Khorgos, thị tran Zharkent củ a
Kazakhstan có được sự phon vinh tương đoi là nhờ giao thương với nen
kinh te khong lo ở ngay bê n cạ nh: đường pho nơi nà y có hà ng dà i nhieu
xe tả i và khu chợ ở đó đay hà ng hó a Trung Quoc. Moi sá ng, cá c cư dâ n
đo xô tới biê n giới đe xử lı́ hà ng gửi hoặ c là m việ c ở bộ phậ n hả i quan.
Tuy the ngay cả nơi đâ y, tô i khô ng the tı̀m được mộ t ai nó i được tieng
Trung Quoc. Khi họ bă ng qua hau het cá c thị tran ở Trung A, người ta
nó i tieng Nga ngoà i tieng riê ng củ a sac tộ c mı̀nh. Người Kazakh, Duy
Ngô Nhı̃ và Slav tat thả y đeu san sẻ mộ t nen vă n hó a mang tı́nh Nga bê n
cạ nh những că n cước sac tộ c riê ng lẻ củ a họ . Mộ t bà i họ c có được từ
Zharkent là những xú c tu vă n hó a củ a Nga dan và o Trung A sâ u hơn
Trung Quoc tạ i đa so cá c khu vực ở Tâ n Cương, nơi rat hiem người Duy
Ngô Nhı̃ thà nh thạ o tieng Trung Quoc.
Ðoi với toà n bộ lực kinh te đang tă ng trưởng củ a Trung Quoc, quyen
lực mem củ a họ van cò n ở mức toi thieu. Bac Kinh đã mở nhieu Họ c
việ n Khong Tử khap Trung A và chà o mời nhieu phan họ c bong đen cá c
trường đạ i họ c ở đó . Ơ Osh, tô i ghé Họ c việ n Khong Tử địa phương ngụ
ở tang trê n cù ng củ a mộ t tò a nhà uy nghi có cộ t chong thời Xô Viet nam
tạ i trường Ðạ i họ c Quoc gia Osh. Nơi nà y có 170 họ c viê n, những người
đi thà nh hà ng ngang qua bức tượng bá n thâ n bang đong củ a mộ t nhà
hien triet Trung Hoa co đạ i và đi qua ô cửa đỏ được trang trı́ bang
những chiec long đè n Trung Quoc đỏ . Nhưng tı̉ lệ củ a người nó i tieng
Trung Quoc ở Trung A van là con so quá nhỏ . Ðoi với hơn 99% dâ n
chú ng vù ng nà y, Trung Quoc và tieng nó i nước nà y là những thứ hoà n
toà n xa lạ . Ðieu nà y sẽ mat nhieu thậ p niê n đe thay đoi, neu thực sự can
thay đoi.
Khi đó Nga sẽ khô ng nhượng lạ i sức ả nh hưởng truyen thong củ a họ
ở Trung A. Tuy vậ y có những dau hiệ u cho thay họ cuoi cù ng sẽ chap
nhậ n thực te rang Trung Quoc có địa vị chi phoi ve mặ t kinh te. Chứng
cứ là cuộ c gặ p thượng đı̉nh ở Moskva và o thá ng Nă m nă m 2015, khi
Putin và Tậ p kı́ bả n tuyê n cá o liê n hợp nham đieu phoi việ c kien thiet
EEU và Và nh đai Kinh te Con đường Tơ lụ a. Thay vı̀ đặ t ra hai tam nhı̀n
đoi chọ i nhau, họ đong ý xâ y dựng mộ t “khô ng gian kinh te chung” ở
vù ng A – Au von bao gom thỏ a thuậ n mậ u dịch tự do giữa EEU và Trung
Quoc.45* Loi suy nghı̃ mới ở Moskva và Bac Kinh chı́nh là hai dự á n đó
nê n được xem là bo sung nhau. Ðoi với giới xuat khau Trung Quoc, khi
có được mộ t khoi mậ u dịch đơn nhat chạ y từ biê n giới Trung Quoc đen
tậ n EU, thời gian và tien bạ c dọ c theo Và nh đai Kinh te Con đường Tơ
lụ a sẽ được tiet kiệ m. Ve phan mı̀nh, Nga sẽ hướng đen Trung Quoc đe
giú p nâ ng cap và tà i trợ cho cơ sở hạ tang củ a chı́nh Nga, khởi đau bang
770km tuyen đường sat toc độ cao từ Moskva đen thà nh pho Kazan
phı́a Nam. Dự á n nà y, von kı̀ vọ ng sẽ ton hơn 15 tı̉ đô -la, sẽ cat giả m thời
gian di chuyen giữa hai thà nh pho từ 12 giờ xuong cò n ba giờ rưỡi. Bac
Kinh được cho là đã san sà ng hậ u thuan tuyen nà y bang khoả n cho vay
6 tı̉ đô -la.46*
Ðieu mà được cho thay qua sự đoi ý củ a Nga chı́nh là mộ t thực te địa
chı́nh trị mới: rang, và o thời hậ u Ukraine, Nga can Trung Quoc hơn han
việ c Trung Quoc can Nga. Nă m 2014, khi Moskva kı́ mộ t phi vụ trị giá
400 tı̉ đô -la von bị trı̀ hoã n đã lâ u, nham cung ứng khı́ đot Nga cho
người tiê u dù ng Trung Quoc, họ là m vậ y vı̀ họ can tı̀m mộ t thị trường
thay the cho châ u Au. Với nen kinh te Nga chao đả o trước cá c che tà i củ a
phương Tâ y, họ buộ c phả i nhı̀n ve phương Ðô ng đe có được những phi
vụ là m ă n ve nă ng lượng và những moi liê n minh chı́nh trị. Nhưng chı́nh
“tı̀nh hữu nghị” cô ng khai nà y giữa Tậ p Chủ tịch và Tong thong Putin là
mộ t liê n ket chien thuậ t dựa trê n tinh than thực dụ ng đoi với nhau chứ
khô ng có gı̀ khá c hơn: Trung Quoc và Nga đe cao quá mức những moi
lợi chung củ a họ trước cô ng chú ng, nhưng “moi quan hệ đoi tá c chien
lược” củ a họ van cò n đó nhieu đieu bat tı́n và đoi địch. Mộ t cựu viê n
chức ngoạ i giao Kazakhstan, khi được Nhó m Khủ ng hoả ng Quoc te
(International Crisis Group) phỏ ng van, đã miê u tả thậ t sinh độ ng moi
quan hệ giữa Trung Quoc và Nga trong SCO như “điệ u nhả y củ a loà i cay
lỏ n (mongoose) và loà i ran ho mang”.47*
Van đe lú c nà y là Trung Quoc có the duy trı̀ chı́nh sá ch bat can thiệ p
nà y ở Trung A trong bao lâ u. Tạ i mộ t hộ i nghị thượng đı̉nh song phương
ở Astana và o thá ng Mười nă m 2015, Trung Quoc và Kazakhstan đong
thuậ n việ c mở rộ ng hợp tá c liê n quâ n sự đoi với những moi ưu tư
chung ve an ninh, chang hạ n như việ c chong chủ nghı̃a khủ ng bo. Bộ
trưởng Quoc phò ng Kazakhstan bả o với bê n đoi ứng người Trung Quoc
rang họ san sẻ cù ng mộ t mong mỏ i chung nham đả m bả o tı́nh on định ở
Trung A. Ðâ y là mộ t sự phá t trien gâ y hieu kı̀, vı̀ moi quan hệ song
phương nà y trước đâ y chı̉ xoay quanh những liê n ket kinh te. Câ u
chuyệ n nà y có ý rang Kazakhstan van cò n đe phò ng trước những tham
vọ ng chı́nh trị củ a Nga, và họ san lò ng nâ ng tam moi quan hệ chı́nh trị
với Trung Quoc nham giú p phò ng vệ chong lạ i quá trı̀nh sá p nhậ p A –
Au thê m nữa.
Ðieu chı́nh yeu thô i thú c Trung Quoc bà nh trướng và o vù ng Trung A
hơn mộ t thậ p niê n qua chı́nh là loi tư duy xu thời ve kinh te chứ khô ng
phả i do chien lược ngoạ i giao – bang việ c hứa hẹ n dau, khı́ đot và cá c thị
trường mới dà nh cho hà ng hó a Trung Quoc. Nhưng tam nhı̀n củ a Tậ p
Cậ n Bı̀nh ve mộ t Và nh đai Kinh te Con đường Tơ lụ a đã đá nh dau mộ t
thay đoi cap kı̀ ve ngoạ i giao: Trung Quoc đang chủ độ ng tı̀m cá ch tă ng
quyen the củ a mı̀nh ở những vù ng biê n cương phı́a Tâ y. Rot cuộ c, đâ y là
chuyệ n hợp lı́ khi sự hiệ n diệ n kinh te ngà y cà ng dan sâ u củ a Trung
Quoc sẽ chuyen dịch thà nh sức ả nh hưởng chı́nh trị lớn hơn, bat luậ n
Nga thı́ch hay khô ng. Ðieu nà y chac chan sẽ thử thá ch moi quan hệ
Trung – Nga, đieu mà Ðạ i sứ Bac Kinh ở Moskva đã quả quyet là hiệ n
đang “than xı̉ tương y (mô i ră ng nương tựa nhau)” – mộ t thà nh ngữ
từng được Mao Chủ tịch dù ng đen đe miê u tả moi quan hệ với Bac Trieu
Tiê n.48*
Có mộ t cả nh bá o cho ket luậ n nà y. Bac Kinh đang có vị the vững chac
trong so cá c tang lớp lã nh đạ o ở Trung A, nhưng cá c cô ng ty Trung Quoc
và dâ n nhậ p cư mà những cô ng ty đó đưa theo cù ng lạ i cực kı̀ mat lò ng
người dâ n sở tạ i – mộ t tı̀nh the nhac đen vị the củ a Trung Quoc ở
Myanmar và i nă m trước. Cho đen nă m 2011, Bac Kinh và cá c doanh
nghiệ p quoc doanh đeu vui vẻ cộ ng tá c khang khı́t với cá c tướng lı̃nh
Myanmar, và cá c cô ng ty Trung Quoc cò n chuan bị xâ y nhieu đường bộ ,
đường sat và cá c đường dâ y điệ n mới. Nhưng khi chı́nh phủ quâ n phiệ t
bị giả i tá n, cuộ c phả n khá ng toà n dâ n nhanh chó ng chuyen hướng nham
đen cá c cô ng ty Trung Quoc. Với mộ t so dự á n cơ sở hạ tang trọ ng yeu bị
bã i bỏ hoặ c bị đı̀nh lạ i, Bac Kinh chưa lay lạ i được cho đứng củ a họ ở
quoc gia phụ thuộ c cũ củ a mı̀nh. Neu những nước độ c tà i bạ n củ a Trung
Quoc bị thay the bang cá c che độ dâ n tú y, cuộ c Tâ y tien khô ng ngừng
củ a Trung Quoc có the bị hã m lạ i.
[26] Muslim là tê n gọ i người theo đạ o Islam – ND.
[27] Hã n quoc (Khanate) là tê n gọ i dà nh cho những chı́nh the nam ở
vù ng Trung A, dưới quyen cai trị củ a Khan (Hã n), mộ t tước hiệ u chı̉
người đứng đau chı́nh the nà y – ND.
[28] Nguyê n goc: 上海五国论坛 (Thượng Hả i Ngũ quoc luậ n đà n) –
ND.
[29] Jihad là chữ phiê n â m từ chữ A Rậ p, nghı̃a là no lực hoặ c phan
đau. Khá i niệ m nà y thường được hieu theo nghı̃a: chı̉ đen phá t khởi
chien tranh (bang ngô n từ hoặ c bang vũ lực) đe bả o vệ hoặ c truyen bá
đạ o Islam. Thường thı̀ khi loi tiep cậ n bang ngô n từ khô ng thà nh, giới
Muslim sẽ dù ng đen loi jihad bang vũ lực.
Nhưng jihad khô ng han là chien tranh thực sự bang vũ lực. Ke từ the
kı̉ 12, jihad cò n được hieu theo nghı̃a: chı̉ đen no lực bê n trong bả n thâ n
đe trá nh những hà nh vi tộ i loi và song đú ng với những nguyê n tac đe ra
trong kinh Qur’an.
Nguon tham khả o:
Cory, Stephen; “jihad”; Encyclopedia of Islam; Juan E. Campo chủ
biê n; New York: Facts on File, 2009.
DeLong-Bas, Natana; “Jihad”; Oxford Bibliographies Online Research
Guide, http://www.oxfordbibliographies.com/view/document/obo-
9780195390155/obo-9780195390155-0045.xml; truy cậ p ngà y
7/7/2017 – ND.
[30] Kavkaz là tê n gọ i theo phiê n â m từ tieng Nga, cò n có tê n khá c
theo tieng Anh là Caucasus. Ðâ y là vù ng nam ở biê n giới châ u A và châ u
Au, ở giữa Bien Ðen và Bien Caspi. Vù ng nà y bao gom cá c nước:
Armenia, Azerbaijan, Georgia, Iran, Nga, Tho Nhı̃ Kı̀ – ND.
CHƯƠNG 3
DƯỚI SỨC NÓNG CỦA MẶT TRỜI1*
XUOI THEO DONG MEKONG
Khu vực sông Mekong
Thà nh pho Cả nh Hong, cá ch Bac Kinh 3.000km nam ở khú c rẽ trê n
dò ng sô ng Mekong, là mộ t trong những vù ng xa nhat Trung Quoc. Từ
hoi nă m 2001, khi tô i lan đau ghé vù ng biê n giới phı́a Nam nà y củ a tı̉nh
Vâ n Nam, người ta van có the ở trong những că n nhà sà n bang go theo
truyen thong với những tam má i lá cọ . Ðâ y là mộ t thị tran im lı̀m với và i
khá ch sạ n và hai quá n cà phê phụ c vụ cho dâ n du lịch ba-lô von bay
nhả y khap nơi ở Trung Quoc, Là o và Thá i Lan. Mộ t và i thương nhâ n đá
quý Mien Ðiệ n, vậ n bộ xà -rô ng, trước đó đã từ Myanmar vượt biê n sang
đe bá n hà ng cho là n só ng du khá ch nộ i địa đau tiê n.2* Nhưng việ c là m
ă n nà y dien ra chậ m chạ p: họ dà nh cả buoi chieu thiep ngủ dưới bó ng
má t ở mặ t tien cửa tiệ m. Bê n cạ nh việ c nhà tho xuat hiệ n rả i rá c, thú
tiê u khien duy nhat ở Cả nh Hong là khu chợ đê m bê n sô ng, tạ i đó nhieu
ô ng cam loa moi chà i khá ch qua đường thử may trò đu quay ọ p ẹ p ở hộ i
chợ.
Ke từ đó , tien củ a dâ n du lịch nộ i địa đã bien đoi khu hẻ o lá nh oi bức
nà y. Những că n nhà sà n đã được dọ n đi dà nh cho cho những khu chung
cư, và nhieu khá ch sạ n cao tang mọ c lê n như cỏ dạ i dọ c theo bờ sô ng
Mekong, tê n địa phương là sô ng Lan Thương. Những con đường rợp
bó ng cọ củ a thà nh pho trô ng giong mộ t khu chợ ngọ c bı́ch khong lo, có
hà ng dà i cá c phò ng trưng bà y bao bọ c bang kı́nh chà o mời những mó n
nữ trang mà u xanh sữa cho cá c du khá ch vậ n những cá nh á o kieu
Hawaii. Những cửa tiệ m khá c bá n những gó i trà Pho Nhị có bao bı̀, von
được cho là giú p giả m câ n, hoặ c bá n những con voi trang trı́ được chạ m
khac bang go hong sac vù ng nhiệ t đới. Mộ t phiê n bả n ı́t hon loạ n hơn
củ a khu chợ đê m cũ van cò n ton tạ i, nhưng họ cạ nh tranh với mộ t con
pho quá n bar đat đỏ và những tiệ m karaoke sá ng đè n neon. Những con
đường nà y ram rậ p tieng xe tả i độ ng cơ diesel xả khó i đang chở những
thức hoa quả ngoạ i lai đi khap Trung Quoc, là m hoen o bau trời xanh
bang những đá m khó i xá m xịt.
Hoà n cả nh phon thịnh mới có củ a Cả nh Hong được tạ o dựng dựa và o
những vụ đau tư khong lo cho cơ sở hạ tang vậ n tả i. Cho đen khi có
đường cao toc mới tiet kiệ m mộ t nửa thời gian di chuyen, người ta phả i
ton 15 giờ lá i xe ve phı́a Nam Cô n Minh, thủ phủ tı̉nh Vâ n Nam, dọ c theo
cá c con đường ngoan ngoè o. Tô i nhớ mộ t chuyen đi đà y ả i và o mù a
xuâ n nă m 2003, khi tô i thá o chạ y khỏ i Bac Kinh đen Vâ n Nam trong
thời gian bù ng phá t dịch Hộ i chứng hô hap cap tı́nh nặ ng (SARS), von đã
tước đi hà ng tră m sinh mạ ng ở thủ đô thời ay. Ngay sá ng sớm, sau mộ t
đê m tran trọ c trê n chiec xe đò giường nam, cá c nhâ n viê n bệ nh việ n vậ n
bộ đo trù m kı́n nhẹ nhà ng lê n xe kiem tra nhiệ t độ củ a chú ng tô i và xịt
thuoc khử trù ng. Trong những ngà y đó , đi lạ i bang xe đò de dà ng hơn
má y bay, do lú c ay có rat ı́t cá c chuyen bay. Ngà y nay, sâ n bay thà nh pho
có sự phụ c vụ củ a 40 chuyen bay hà ng ngà y từ thủ phủ Cô n Minh: Cả nh
Hong khô ng cò n tạ o cả m giá c mộ t vù ng vien phương cô lậ p ngụ ở phan
rı̀a bị quê n lã ng củ a Trung Quoc.
Thực te, trong phan lớn lịch sử, Cả nh Hong hiem khi thuộ c ve Trung
Quoc. Là thủ phủ củ a châ u Tâ y Song Bả n Nạ p, đâ y là quê hương củ a dâ n
tộ c Tai, cò n được gọ i là Dai ( 傣 /Thá i) bang tieng Trung Quoc. Trong
nhieu the kı̉, Tâ y Song Bả n Nạ p là điem dừng châ n quan trọ ng trê n Trà
Mã Co Ðạ o (Ancient Tea Horse Road), mộ t mạ ng lưới cá c tuyen đường
củ a những đoà n lữ hà nh dù ng con la tho hà ng, đi vò ng vè o qua cá c vù ng
nú i ở Vâ n Nam và Mien Ðiệ n. “Con đường Tơ lụ a Nam phương” nà y dan
lê n mien Bac tien và o Tâ y Tạ ng và cá c vù ng đoi thap củ a dã y Himalaya,
ve phı́a Tâ y đen Bengal và An Ðộ , và ve phı́a Nam tien và o vù ng Ðô ng
Dương. Ơ phı́a Bac, Trung Quoc đang toan tı́nh phụ c hoi lạ i tuyen
đường giao thương nà y bang cá ch xâ y dựng mộ t “hà nh lang kinh te” từ
Cô n Minh xuyê n qua Myanmar, Bangladesh và An Ðộ . Cả nh Hong đang
xá c định tương lai củ a mı̀nh bang cá ch hướng đen dả i phı́a Nam thuộ c
tuyen đường xưa cũ kia – đen Là o, Thá i Lan và xa hơn nữa.
Những nhà quy hoạ ch tin rang khi cả i thiệ n khả nă ng noi ket với
vù ng Ðô ng Nam A đat lien, mà Vâ n Nam san sẻ đường biê n giới dà i
4.000km, họ sẽ giú p phá t trien được cá c khu chợ mới và mang đen nen
phon thịnh chung. Việ c Trung Quoc mở rộ ng sang khu vực sô ng
Mekong, như ở Trung A, dựa trê n mộ t chı́nh sá ch thà nh cô ng lớn ở quê
nhà . Từ hoi nă m 2000, Trung Quoc bat đau mộ t no lực kien thiet to lớn
ở những khu vực mien Trung và mien Tâ y khi ay van cò n ban cù ng.
Chı́nh sá ch “Tâ y tien”[31] nà y chú trọ ng và o việ c xâ y dựng mạ ng lưới
vậ n tả i hiệ u quả ở khap mộ t khu vực xa xô i và thường khó song von van
cò n bị ngă n cá ch với phan cò n lạ i củ a đat nước. Mụ c tiê u nham khai
thô ng khu vực nà y đen với giao thương trong nước, noi ket nó với vù ng
ven bien trù phú hơn nhieu ở phı́a Ðô ng. Ngà y nay cá c tı̉nh phı́a Tâ y
Trung Quoc được that chặ t với nhau bang nhieu tuyen đường bộ và
đường sat; giao thương trong nước đang bù ng no.3*
Vâ n Nam đã đạ t được tien bộ rat lớn ở việ c cả i thiệ n những tuyen
đường noi ket với phan cò n lạ i củ a Trung Quoc, đặ c biệ t trong nă m nă m
qua. Nă m 2012, mộ t sâ n bay mới rộ ng lớn đã mở cửa ngay bê n ngoà i
Cô n Minh, thủ phủ củ a tı̉nh nà y. Nă m 2015, đâ y là sâ n bay tap nậ p thứ
bả y củ a Trung Quoc, phụ c vụ gan 38 triệ u hà nh khá ch, nhieu người von
là du khá ch nộ i địa đang tı̀m kiem những thang cả nh hà ng đau Trung
Quoc. Ðe so sá nh tương quan, so lượt hà nh khá ch đi qua sâ n bay Cô n
Minh nă m đó nhieu hơn so hà nh khá ch ở Berlin hoặ c Newark (New
Jersey, Hoa Kỳ ).4* Rõ rà ng cò n nhieu du khá ch hơn nữa sẽ đo tới những
kı̀ quan tự nhiê n củ a Vâ n Nam, chạ y dà i từ cá c đı̉nh nú i phủ tuyet cho
đen khu rừng nhiệ t đới, sau khi khai trương tuyen đường sat toc độ cao
dà i 2.000km từ Thượng Hả i đen Cô n Minh. Tuy vậ y, Vâ n Nam van cò n
gặ p nhieu trở ngạ i do địa the bị đat lien bao bọ c: cả ng khau nộ i địa
trọ ng yeu gan nhat là Thâ m Quyen, cá ch khoả ng 1.500km trê n vù ng địa
hı̀nh nhieu chô ng gai hiem trở.
Vâ n Nam là tı̉nh nghè o thứ nhı̀ ở Trung Quoc, với địa vị củ a nó trong
nước cũ ng tương tự như Romania trong lò ng EU hoặ c West Virginia
trong lò ng Hoa Kỳ. Nhưng nơi đâ y van cò n phá t trien hơn nhieu so với
những khu lá ng gieng: xé t theo tien bạ c, mộ t cư dâ n Vâ n Nam trung
bı̀nh có đời song khá giả hơn khoả ng ba lan so với những cư dâ n ở Là o
hoặ c Campuchia. Vı̀ sự ban cù ng ở những khu lá ng gieng đang trı̀ lạ i
chı́nh sự phá t trien củ a Vâ n Nam, giới quy hoạ ch ở Bac Kinh muon mở
rộ ng chı́nh sá ch “Tâ y tien” qua cá c vù ng ở biê n giới. Nă m 2011, họ chı̉
định Vâ n Nam là “kieu đau bả o 桥头堡 (bridgehead)” với mụ c đı́ch thú c
đay phá t trien sang vù ng Ðô ng Nam A.5* “Kieu đau bả o” là mộ t thuậ t
ngữ quâ n sự chı̉ đen mộ t thà nh lũ y kiem soá t vù ng biê n giới, nhưng cá c
chien lược gia củ a Bac Kinh đã tiep dụ ng chữ nà y nham mô tả mộ t cửa
ngõ khu vực hoặ c mộ t trung tâ m địa chien lược. Thuậ t ngữ nà y thường
xuyê n xuat hiệ n trong những bả n tường trı̀nh củ a chı́nh phủ , nhưng
khô ng được dịch trực tiep sang cá c tieng nước ngoà i, với ý bả o rang giới
quy hoạ ch Trung Quoc ý thức được những ngụ ý bat an củ a chữ nà y.
Chien lược “kieu đau bả o” khớp với Sá ng kien Và nh đai và Con
đường và lời kê u gọ i trước đó củ a cựu Chủ tịch Giang Trạ ch Dâ n đe cho
những doanh nghiệ p nhà nước tı̀m được cá c thị trường mới ở hả i ngoạ i.
Tam nhı̀n củ a Bac Kinh là những no lực củ a Vâ n Nam trong việ c xâ y
dựng cơ sở hạ tang cứng ở cá c khu vực biê n giới sẽ là đieu là m lợi cho
nen kinh te củ a chı́nh Trung Quoc. Neu những no lực đó có the bien Vâ n
Nam thà nh mộ t khu vực giao thương thà nh cô ng, họ có the giú p cả vù ng
nà y phá t trien mạ nh hơn nữa. Ðâ y mộ t phan là cá i mà giới lã nh đạ o
Trung Quoc có ý muon nó i khi họ nó i ve loi ngoạ i giao “đô i bê n cù ng có
lợi” và “vậ n mệ nh chung”. Ðoi với mộ t nước nhỏ như Là o, việ c thú c đay
phá t trien củ a Trung Quoc sẽ là đieu khó cưỡng lạ i: chı̉ moi nen kinh te
Vâ n Nam cũ ng đã lớn hơn gan 20 lan roi.
Nguy cơ cho Là o và Campuchia là họ sẽ trở thà nh nước lệ thuộ c ve
kinh te. Cả hai nước nà y đeu đã lệ thuộ c nhieu và o Trung Quoc trong
lı̃nh vực giao thương cũ ng như đe được trợ giú p ve đau tư và tà i chı́nh.
Khi mặ t trời Trung Quoc cà ng tỏ a sức nó ng hơn nữa, hai nước nà y đang
trê n đường trở thà nh hai vệ tinh trong hệ mặ t trời Trung Quoc. Ơ Là o,
cá c thà nh viê n cap cao củ a Ðả ng Nhâ n dâ n Cá ch mạ ng Là o hợp tá c chặ t
chẽ với những người anh em ở phương Bac. Campuchia là nước dâ n chủ
trê n danh nghı̃a, nhưng chı́nh phủ củ a họ lạ i trô ng cậ y và o Bac Kinh đe
có được nguon ho trợ chı́nh trị song cò n, che chan nước nà y trước cá c
no lực do Liê n hợp quoc bả o trợ nham tı̀m lạ i cô ng chı́nh cho những
nạ n nhâ n củ a bọ n Khmer Ðỏ sá t nhâ n. Việ c Campuchia san lò ng đá p lạ i
tam thịnh tı̀nh củ a Trung Quoc đã kı́ch khởi những cá o buộ c rang họ là
mộ t quoc gia chịu ả nh hưởng nặ ng. Khi Trung Quoc tă ng cường kiem
chặ t kinh te ở khu vực sô ng Mekong, những ngụ ý địa chı́nh trị ở nơi
đâ y cà ng trở nê n roi ram hơn bao giờ het.
LÀO6*
Là o là mộ t trong những nước ı́t quyet liệ t nhat ve mặ t ngoạ i giao trê n
trá i đat, nhưng lịch sử gan đâ y củ a họ đã bị gâ y phương hạ i trước sự
can thiệ p nước ngoà i.7* Và o cuoi the kı̉ 19, thà nh pho co Luang Prabang
bị quâ n Cờ Ðen củ a Trung Quoc cướp phá . Bị Phá p đá nh chiem, Là o
nhanh chó ng được sá p nhậ p và o Ðô ng Dương thuộ c Phá p. Chı́nh quyen
thuộ c địa đã du nhậ p corvée, mộ t hệ thong lao độ ng cưỡng bức yê u cau
nam giới Là o phả i đó ng gó p mười ngà y lao độ ng tay châ n moi nă m. Sau
khi già nh độ c lậ p nă m 1953, mộ t so khu vực củ a Là o được mượn là m
tuyen đường tiep te và o mien Nam trong suot thời kỳ xả y ra Chien tranh
Việ t Nam. Từ nă m 1964 đen 1973, những đợt oanh tạ c B52 củ a Mỹ đã
giet 350.000 thường dâ n và cho Là o cá i danh hiệ u khô ng ai muon là
“đat nước bị né m bom nặ ng ne nhat trê n trá i đat”. Thậ t khó tin là bom
được né m và o Là o nhieu hơn toà n bộ châ u Au thời The chien II.
Ke từ nă m 1975, Là o là mộ t trong những quoc gia có nạ n tham
nhũ ng nhat trá i đat, phan lớn người dâ n ở đâ y chịu tı̀nh cả nh thieu dinh
dưỡng ở những mức nghiê m trọ ng. Là quoc gia duy nhat bị đat lien bao
bọ c ở Ðô ng Nam A, nen kinh te Là o đã chậ t vậ t, mặ c cho khoá ng sả n
phong phú , được phú cho tiem nă ng thủ y điệ n to lớn và có đat nô ng
nghiệ p mà u mỡ. Dı̃ nhiê n chı́nh phan thưởng nà y là thứ là m cá c nhà đau
tư Trung Quoc hứng thú . Trung Quoc đã duy trı̀ moi bang giao tot đẹ p
với Ðả ng Nhâ n dâ n Cá ch mạ ng Là o, trở thà nh nhà đau tư lớn nhat và
đoi tá c thương mạ i lớn thứ nhı̀ ở nước nà y.8*
Cá c cô ng ty củ a Vâ n Nam đã hoi đá p nhiệ t thà nh trước lời kê u gọ i
củ a Bac Kinh trong việ c thực hiệ n kien thiet ở cá c vù ng bê n kia biê n
giới. Ðe đen Là o, nhieu luong đau tư đã đưa và o tuyen quoc lộ mới trị
giá 4 tı̉ đô -la chạ y từ Cô n Minh, vò ng qua Cả nh Hong và đi qua phı́a Bac
Là o đe chạ y tới Bangkok – mộ t phan củ a tuyen đường dà i với tê n gọ i
“Asian Highway 3 (Quoc lộ châ u A 3)”. Ơ phı́a Trung Quoc, con đường
nà y đâ m xuyê n qua vù ng đoi xanh rı̀ những cá nh rừng hong sac
(rosewood) và gụ (mahogany). Toà n bộ đat nô ng nghiệ p san có đeu
được canh tá c het cỡ, với nhieu hà ng rau quả gọ n gà ng trong bê n dưới
mat lưới đen và những hà ng câ y chuoi thang tap. Tô i thay nhieu xe tả i
chở rau quả , mộ t so có bien so xe được đă ng kı́ ở vù ng Ðô ng Bac lạ nh
giá cá ch đâ y 4.000km. Ơ Mengla, thị tran cuoi cù ng ngay trước biê n giới,
chı́nh quyen Vâ n Nam đang xâ y dựng mộ t khu vực kinh te 4.500km2 mà
họ dự định sẽ bien thà nh mộ t “trung tâ m vậ n tả i toà n diệ n” cho khu vực
Mekong, hoà n chı̉nh trọ n vẹ n bang mộ t sâ n bay mới.9*
Tô i đi nhờ xe sang Là o trê n mộ t chiec xe tả i củ a Cô ng ty Thủ y điệ n
Vâ n Nam, von đang vậ n hà nh mộ t con đậ p ở mien Bac Là o. Cá c nhà tà i
trợ và chủ đau tư Trung Quoc lưu tâ m đen ı́t nhat mộ t nửa trong so hơn
70 ke hoạ ch thủ y điệ n được đe xuat trê n dò ng Mekong và cá c nhá nh
sô ng củ a nó . Những đau tư khá c củ a Trung Quoc trả i rộ ng từ xâ y dựng
và cơ sở hạ tang cho đen nô ng nghiệ p và khai khoá ng: Là o có lượng
tram tı́ch lớn củ a cá c quặ ng và ng, đong, bô -xı́t, sat, chı̀, kẽ m và cá c hợp
chat kali. Phan lớn lượng khoá ng sả n nà y đeu chưa nam trê n bả n đo, và
Là o đang tı̀m sự giú p đỡ từ cá c nhà khai khoá ng củ a Trung Quoc đe
thực thi cá c cô ng đoạ n khả o sá t chi tiet. Cá c cô ng ty khai khoá ng lớn củ a
Trung Quoc đeu có cho đứng ở đó : Cô ng ty Lữ nghiệ p Trung Quoc
(Aluminum Corporation – Chalco)[32] và Cô ng ty Ngũ Khoá ng Trung
Quoc (China Minmetals Corp)[33] đeu hoạ t độ ng ở cá c mỏ đong; Cô ng ty
Khoá ng nghiệ p Kim loạ i mà u Trung Quoc (China Nonferrous Metals)
[34] có mộ t dự á n bô -xı́t.
Mặ c dù Bac Kinh cap đa so phan quỹ tà i trợ cho Quoc lộ Cô n Minh –
Bangkok, nhưng khu vực ở Là o lạ i được Ngâ n hà ng Phá t trien Châ u A
(ADB) quả n lı́ mộ t phan. Chương trı̀nh Tieu vù ng Mekong mở rộ ng
(GMS) được thiet ke đe xú c tien giao thương bê n trong khu vực bang
cá ch nâ ng cap khả nă ng ket noi vậ n tả i và thiet lậ p cá c “hà nh lang kinh
te” giữa những thà nh pho lớn củ a khu vực sô ng Mekong. Vâ n Nam và
Quả ng Tâ y đeu là thà nh viê n, cù ng với Là o, Campuchia, Myanmar, Thá i
Lan và Việ t Nam.10* Chương trı̀nh xâ y dựng đường bộ củ a ADB được
Bac Kinh ho trợ nhiệ t thà nh do ve lı́ thuyet chương trı̀nh nà y sẽ cho
phé p cá c xe tả i container từ Vâ n Nam có đường chạ y tới Thá i Lan và
cả ng Bangkok. Mộ t con đường bộ khá c hướng ve phı́a Ðô ng Nam sẽ noi
tới Hà Nộ i và cả ng Hả i Phò ng, ở mien Bac Việ t Nam. Việ c ADB can dự
và o đã giú p Trung Quoc mở rộ ng sức ả nh hưởng trong khu vực củ a
mı̀nh.
Từ biê n giới, tuyen quoc lộ sẽ uon lượn ve phı́a Nam bă ng qua cá c
khu nhà go giả n đơn chứa cả người lan lợn – mộ t phong cả nh quen
thuộ c ở Vâ n Nam đen tậ n mộ t hai thậ p niê n trước. Cá c con đường ở Là o
thường là loạ i đường mò n nhieu vet lú n mà sẽ hó a thà nh bù n khi đen
thời điem gió mù a, tuy vậ y chú ng tô i lá i dọ c theo tuyen quoc lộ mượt
mà có mộ t hà ng dà i nhieu con mương sâ u là m bang bê -tô ng đe thoá t
nước mưa.11* Toi đó , ở thị tran Udomxai, tô i khá m phá ra lı́ do tạ i sao.
Khi tı̀m cho ă n, tô i đi theo trà ng cười khà n khà n đen mộ t quá n ă n đay
ap kı̃ sư đường bộ người Trung Quoc đang mộ t bữa say sưa. “Chú ng tô i
xâ y đường từ đâ y đen biê n giới”, Vương Tiê u (Wang Xiao), mộ t kı̃ sư ở
Cô ng ty Cau đường Dương quang Vâ n Nam (Yunnan Sunny Road
Bridge)[35] nó i với tô i trong khi miệ ng đay cá ướp muoi và vịt xô ng
khó i. “Khô ng có chú ng tô i, Là o khô ng phá t trien được – họ chı̉ đơn giả n
là khô ng có tien. Chú ng tô i xâ y đường sá cho họ và chı́nh phủ họ mượn
tien từ ngâ n hà ng củ a chú ng tô i ở mức lã i suat ưu đã i.”12*
Khi đó , Vương Tiê u và độ i củ a anh đã ở Là o được bon nă m, sau
những kı̀ hạ n cô ng tá c ở Pakistan và Ethiopia. “Nước nà y giong châ u
Phi”, anh ta bả o tô i, khi những đong nghiệ p mặ t đỏ gay củ a anh ta đang
noc rượu gạ o Vâ n Nam. “Chú ng tô i cho dâ n ở đâ y mớ tien đe là m việ c,
nhưng họ chậ m chạ p quá . Họ khô ng là m việ c chă m như người Trung
Quoc chú ng tô i, nê n chú ng tô i thuê chủ yeu cô ng nhâ n Trung Quoc.
Người Trung Quoc san lò ng là m việ c ở hoà n cả nh khó khă n vı̀ họ muon
gia đı̀nh mı̀nh có cuộ c song tot hơn”. Nhiệ m vụ ke tiep củ a họ , anh ta
nó i, là tá i xâ y dựng con đường loang lo chạ y đen Luang Prabang, mộ t thị
tran Phậ t giá o linh thiê ng noi danh vı̀ những tu việ n trá ng lệ nơi nà y,
ngụ hai bê n bờ sô ng Mekong. Tô i ho nghi liệ u những nhà sư Luang
Prabang đang ngà y ngà y chạ m mặ t những du khá ch Trung Quoc on à o
và dâ n Tâ y ba-lô bụ i bặ m, có chà o đó n cô ng cuộ c kien thiet nà y hay
khô ng.
Rot cuộ c, ta có the lá i xe 1.000km từ Cô n Minh đen Viê ng Chă n trong
mộ t ngà y. Giới doanh nhâ n Trung Quoc đã bậ n bịu cả i đoi nen trời củ a
thủ đô từng mộ t thời mơ ngủ củ a Là o bang nhieu khoả n đau tư và o cá c
khu phức hợp mua sam và khá ch sạ n; họ cò n kiem soá t cá c dịch vụ tang
le củ a thà nh pho.13* Tuy vậ y, trong lú c nà y, con đường tot nhat củ a Là o
rẽ sang phı́a Tâ y đen biê n giới giá p Thá i Lan. Cho đen thá ng Mười Hai
nă m 2013, khu vực nà y củ a quoc lộ Cô n Minh đen Bangkok gặ p mộ t
điem dừng độ t ngộ t ở sô ng Mekong, tạ o nê n đường biê n giới với Thá i
Lan. Xe tả i phả i dỡ cá c container hà ng lê n tà u, rat ton ké m và mat thời
giờ. Nhưng mộ t câ y cau mới dà i 500m, mộ t phan được Bac Kinh tà i trợ,
đã tạ o nê n mộ t tuyen đường tiep noi thà nh cô ng. “Câ y cau là đường liê n
ket bị thieu”, theo lời tuyê n bo củ a Stephen Groff, Phó Chủ tịch củ a ADB,
ở buoi le khá nh thà nh. “Với toà n bộ cơ sở hạ tang được trù hoạ ch, ta có
the hiệ n thực hó a tiem nă ng củ a hà nh lang nà y trong việ c trở thà nh yeu
to thú c đay giao thương, du lịch và đau tư khu vực.”14*
Ðó là ke hoạ ch – vậ y mà và i thá ng sau khi khá nh thà nh câ y cau, tô i
ghé qua mà chang thay chiec xe tả i nà o đi qua chot hả i quan mới bó ng
mượt nà y.15* Kinh nghiệ m củ a chı́nh Trung Quoc ve việ c kien thiet
nghı̃a là họ có niem tin lớn lao ve việ c đau tư sẽ dan đen tă ng trưởng;
nhưng triet lı́ “cứ xâ y và o và chú ng sẽ tới” có the khô ng tỏ ra hiệ u quả ở
bê n kia biê n giới, đặ c biệ t ở những khu vực thưa thớt dâ n cư. Tuyen
quoc lộ mở ra nhieu cơ hộ i giao thương với Thá i Lan, nhưng hiem xe tả i
Trung Quoc nà o sẽ đi trọ n đoạ n đường 1.800km từ Cô n Minh đen
Bangkok – cho dù họ được phé p bă ng và o Thá i Lan, đieu mà hiệ n tạ i
khô ng được phé p. Ðe có the thực hiệ n giao thương đường bộ trong khu
vực, cá c nước GMS sẽ can phả i đơn giả n hó a cá c thủ tụ c hả i quan và
thong nhat cá c tiê u chuan hậ u can. Neu khô ng đưa và o phan mem, phan
cứng củ a cơ sở hạ tang sẽ van cò n tı̀nh trạ ng chưa dù ng đú ng mức.
Cá c tham vọ ng củ a Trung Quoc trong khu vực mở rộ ng ra ngoà i
phạ m vi cá c con đường bộ : họ muon xâ y dựng mộ t tuyen đường sat “toc
độ cao” chạ y dọ c theo xương song củ a đat lien Ðô ng Nam A, noi Cô n
Minh với Singapore. Chı̉ moi khu vực ở Là o đã có chi phı́ dự kien lê n
đen 7 tı̉ đô -la Mỹ, khoả ng mộ t nửa sả n lượng kinh te thường niê n củ a
nước nà y. Tuyen đường 417km từ biê n giới Trung Quoc đen Viê ng Chă n
sẽ có 154 câ y cau và 76 đường ham, và có the can đen 50.000 cô ng nhâ n
– hau het được đưa từ Trung Quoc sang. Bac Kinh há o hức việ c xâ y
dựng tuyen đường sat nà y vı̀ nó sẽ giú p cả i thiệ n đường tiep cậ n cá c thị
trường tiê u dù ng ở Thá i Lan và Malaysia. Từ Bangkok, cò n có tiem nă ng
cho mộ t đường liê n ket đi tiep dan đen cả ng ngoà i khơi do Thá i đau tư
tạ i Dawei ở phı́a Nam Myanmar. Ve phan mı̀nh, chı́nh phủ Là o tin rang
tuyen đường sat sẽ mang đen giao thương, phá t trien đau tư và kinh te
cho quoc gia mı̀nh – chưa ke đen việ c vươn tới tam hiệ n đạ i bó ng bay.
Thỏ a thuậ n đau tiê n và o nă m 2009, khu vực củ a dự á n ở Là o bị trı̀
hoã n và o nă m 2011. Khi cựu Bộ trưởng đường sat Lưu Chı́ Quâ n bị bat
vı̀ tham nhũ ng và o nă m đó , Trung Quoc tá i xem xé t tat cả cá c khı́a cạ nh
củ a chı́nh sá ch đường sat – đặ c biệ t tuyen toc độ cao, von là dự á n con
cưng củ a Lưu. Những chủ đau tư thuộ c sở hữu nhà nước Trung Quoc
nghi ngờ liệ u dự á n nà y có thà nh cô ng ve mặ t thương mạ i khô ng. Trong
khi đó , phi vụ nà y bị hoã n lạ i trong Quoc hộ i Là o trước chi phı́ trả nợ
khong lo và trước noi sợ dự á n khô ng là m lợi gı̀ cho người dâ n. Phe đoi
thủ chı̉ ra rang Là o trước sau gı̀ cũ ng phả i dù ng đen những nguon
khoá ng sả n chưa khai thá c đe là m the chap cho cá c khoả n vay củ a
Trung Quoc. Neu những khoả n trả nợ được thực hiệ n bang cá ch
nhượng quyen khai khoá ng cho cá c cô ng ty Trung Quoc, tuyen đường
sat nà y có the trở thà nh mộ t bă ng tả i chuyen củ a cả i ra khỏ i Là o.
Với việ c Bac Kinh đe nghị ho trợ mạ nh mẽ , những noi sợ nà y đã được
gạ t sang bê n. Tuyen đường sat đó cuoi cù ng được bậ t đè n xanh và o
thá ng Mười Mộ t nă m 2015, và việ c khởi cô ng xâ y dựng và o thá ng sau
đó . Theo thỏ a thuậ n chot lạ i, 70% khoả n đau tư sẽ đen từ Trung Quoc
với hau het phan tà i trợ do Ngâ n hà ng XNK cung ứng. Tuyen nà y sẽ
được xâ y dựng, với thời hạ n hoà n thà nh và o nă m 2020, bởi mộ t hiệ p
hộ i cá c cô ng ty Trung Quoc với dan đau là Tong cô ng ty Ðường sat
Trung Quoc (China Railway Corporation)[36]. Với GDP đau người dưới
mức 2.000 đô -la Mỹ và 80% trong so 6,8 triệ u dâ n là m nghe nô ng tự
cung tự tiê u (subsistence agriculture), Là o rõ rà ng khó lò ng từ choi lời
đe nghị củ a Trung Quoc – cho dù họ lieu rà ng buộ c chı́nh mı̀nh với
Trung Quoc ve mặ t tà i chı́nh trong nhieu thậ p niê n sap tới. Chı́nh phủ
Là o tin rang, tă ng trưởng trong tương lai phụ thuộ c và o việ c trở thà nh
mộ t khu vực tiep chuyen bê n trong khu vực Mekong.16*
Tuyen đường sat nà y sẽ noi với tuyen đường sat tá ch biệ t do Trung
Quoc xâ y dựng từ Viê ng Chă n đen Bangkok. Phi vụ nà y, mộ t phan củ a
gó i lớn hơn trị giá 10 tı̉ đô -la Mỹ đe xâ y 867km đường sat ở Thá i Lan,
cuoi cù ng đã được kı́ ket và o thá ng Mười Hai nă m 2015 sau nhieu nă m
cã i nhau ve chi phı́ tà i trợ.17* Cá c cô ng ty Trung Quoc sẽ cung cap toà n
bộ vậ t tư đường sat cho tuyen nà y, von là phan tà i trợ chủ yeu từ cá c
khoả n vay ngâ n hà ng. Như ở Là o, tà u lửa chở khá ch sẽ chạ y toc độ
trung bı̀nh 160km/h, cò n tà u lửa chở hà ng bị hạ n che ở toc độ
120km/h – do vậ y tuyen nà y chı̉ có the được miê u tả toi đa là “toc độ
trung bı̀nh”. Neu tuyen nà y liê n ket với Singapore, cá c chuyen tà u sẽ ton
gan het ngà y đe đi từ Cô n Minh đen được đó .
Việ c Trung Quoc trı̀nh là ng cơ sở hạ tang cứng có lẽ có những hệ quả
sâ u rộ ng hơn đoi với địa chı́nh trị vù ng Ðô ng Nam A. “Bị thô i thú c trước
cá c mạ ng lưới đường sat toc độ cao, cá c con đường bộ và cá c cơ sở vien
thô ng mới xoay quanh Cô n Minh, cù ng với việ c can dự kinh te mới phá t
sinh củ a Trung Quoc và o khu vực Mekong mở rộ ng, khu vực Ðô ng Nam
A đat lien đang trong quá trı̀nh phâ n cá ch khỏ i khu vực Ðô ng Nam A bờ
bien”, theo lời Geoff Wade ở trường Ðạ i họ c Quoc gia Uc. Tuyen đường
sat nà y, theo dự đoá n củ a ô ng, thậ m chı́ có the tạ o thà nh mộ t đường nứt
gã y xuyê n qua ASEAN.18* Lậ p luậ n nà y có lẽ đi quá xa, nhưng rõ rà ng
việ c Trung Quoc đang cà ng lú c cà ng kiem chặ t khu vực nà y.
Ðieu nà y rõ rà ng ở cá c vù ng đat lien, tạ i đó so lượng nhà đau tư
Trung Quoc tiep tụ c tă ng lê n. Ơ Udomxai, thị tran lớn nhat phı́a Bac Là o,
cư dâ n Trung Quoc chiem khoả ng 15% dâ n so. Những thương nhâ n
Trung Quoc đau tiê n đen đâ y và o nă m 2000, nhưng so lượng những
người nà y đã phı̀nh lê n ke từ khi mở con đường mới từ Vâ n Nam. Khi
tô i ghé nơi nà y ngay sau Tet Trung Quoc nă m 2014, nhieu ngô i nhà lớn
đã dá n ở ô cửa ra và o những tam nhã n dı́nh mà u đỏ . Khu chợ trung tâ m
được chia là m hai phan – mộ t phan đay những người bá n hà ng địa
phương đang dù ng muong ă n hủ tieu xı̀ xụ p, cò n phan kia là những
thương nhâ n Trung Quoc ă n bang đũ a. Ke bê n, siê u thị lớn nhat thị tran
có quả n lı́ là mộ t cặ p vợ chong đen từ thà nh pho On Châ u ở bờ bien
phı́a Ðô ng. “Cuộ c song ở quê nhà khô ng on”, người chủ tiệ m nó i với tô i
bang giọ ng xuý t củ a Chiet Giang, đang ngoi trước cá c kệ chat đay hà ng
Trung Quoc. “Ơ đâ y buô n bá n de hơn vı̀ ı́t cạ nh tranh hơn.”
Lê n đau đường, qua cá c khu chợ bá n xe má y Trung Quoc, khá ch sạ n
Sichuan – Udomxai là nơi xa xı̉ nhat thị tran. Tô i trò chuyệ n với người
chủ ở trước tủ kı́nh chat đay thuoc lá Trung Quoc hiệ u Hong Song Hı̉
(Double Happiness)[37]. Vương Tâ n Minh (Wang Xinming) giả i thı́ch
là m the nà o anh lạ i đưa gia đı̀nh mı̀nh tới đâ y theo lời khuyê n củ a mộ t
người bạ n là m việ c tạ i mộ t trong những xı́ nghiệ p xe má y Trung Quoc ở
Là o. “Ðau tư ở Là o đat hơn ở quê nhà vı̀ hau het vậ t tư xâ y dựng can
phả i được chuyen từ Trung Quoc sang”, anh cho biet. “Nhưng chú ng tô i
đang là m ă n rat on – khá ch sạ n luô n gan đay phò ng”. Lượng khá ch ngà y
cà ng tă ng là những người thà nh thị trung lưu lá i xe đi xa nghı̉ má t. Cá c
du khá ch đen Luang Prabang thường than phien ve cò i xe do những
chiec SUV Trung Quoc cứ bam inh ỏ i khi đi trê n những con đường chậ t
hẹ p.
Vương là người ủ ng hộ nhiệ t tâ m cho tuyen đường sat nà y, cá i mà
anh cho rang sẽ mang lạ i nhieu du khá ch hơn. “Con đường bộ đen
đường biê n giới quá chậ m và đay phong ba”, anh giả i thı́ch. “Ðường sat
sẽ nhanh hơn và tiệ n hơn nhieu. Tuyen đó là thứ tuyệ t vời cho việ c là m
ă n!” Nhưng giới phê bı̀nh cho rang chi phı́ khong lo là thứ gâ y ton hạ i
tiem tà ng cho nen kinh te, cò n tá c độ ng ve mô i trường van là đieu chưa
ai rõ . Cá c cô ng ty Trung Quoc hă ng há i phá t trien những khu đat dọ c
theo tuyen đường sat, tạ i đó việ c đon go trá i luậ t đã là mộ t van đe
nghiê m trọ ng. Những ngọ n đoi dọ c theo tuyen quoc lộ chı́nh ở phı́a Bac
Là o đã bị tước het những cá nh rừng nhiệ t đới rậ m rạ p và thay bang
những khu rừng cao su khang khiu – nhieu khu rừng trong so đó thuộ c
sở hữu củ a những ô ng lớn ngà nh cao su Trung Quoc. Ơ biê n giới Là o –
Trung Quoc, tam bả ng trưng ả nh củ a hả i quan cho ta thay bọ n buô n lậ u
đang ngoi xom, đau cú i xuong, ke bê n những chiec xe tả i chat đay go gụ
và go hong sac được giau kı́n. Là o đang co dù ng biệ n phá p nghiê m ngặ t
hơn đoi với việ c buô n bá n go, nhưng go câ y rừng nhiệ t đới là thứ de
mua ở đâ y. “Toà n bộ đo nộ i that khá ch sạ n củ a tô i đeu là m từ loạ i go gụ
thượng hạ ng”, chủ khá ch sạ n Vương tự hà o cho tô i biet.
Ðoi với nhieu nhà đau tư tư nhâ n Trung Quoc, thứ hap dan ghê gớm
ở Là o chı́nh là những khu đat rẻ tien và mà u mỡ. Những người khá ch ở
khá ch sạ n Sichuan – Udomxai gom có mộ t nhó m đen từ Tứ Xuyê n
(Sichuan) đi dò thá m cá c cơ hộ i là m ă n. “Tô i đọ c mộ t bà i bá o trê n mạ ng
viet ve Là o”, ô ng Vũ (Yu) cho biet. “Chú ng tô i đang nghı̃ đen việ c đau tư
và o nô ng nghiệ p – trong dưa hau hoặ c rau củ , hoặ c có lẽ nuô i gà . Chú ng
tô i có cuộ c gặ p với chı́nh quyen tı̉nh chieu nay. Họ rat thâ n thiệ n với
giới lã nh đạ o Trung Quoc”. Người dâ n thı̀ ngược lạ i, họ cả m thay ı́t thâ n
á i trước giới đau tư Trung Quoc: đâ y chı́nh xá c là loạ i tinh than doanh
nghiệ p gâ y sợ hã i cho mọ i người ở khap châ u A. Giới đau tư Trung Quoc
mang đen von tư bả n giá trị, kı̃ nă ng và cô ng nghệ – nhưng họ cò n mang
đen sự cạ nh tranh.
Giới nô ng dâ n Trung Quoc thay được mộ t cơ hộ i rà nh rà nh ở Là o.
“Thuê mộ t mau đat ton chı̉ và i tră m nhâ n dâ n tệ moi nă m”, mộ t nô ng
dâ n trong dưa hau đen từ Thiem Tâ y ke tô i nghe khi đang đứng xep
hà ng nhậ p cả nh, cười toe qua hà m ră ng o mà u thuoc lá .19* Ong bả o đoi
tá c củ a ô ng, mộ t người đà n ô ng có bộ ria lởm chởm, đã chat rau quả lê n
xe tả i chở ve nhà ở phı́a Tâ y Bac Trung Quoc. Những người nô ng dâ n
như người nà y đã mang đen nhieu thứ mà dâ n Là o đang thieu – hệ
thong tưới tiê u, phâ n bó n, thuoc trừ sâ u và khả nă ng quả n lı́ nô ng
nghiệ p – và tuyen dụ ng nhieu người địa phương. Nhưng cá c nhà đau tư
lớn thı́ch có được đat tô nhượng, chı̉ thuê ı́t dâ n địa phương. Khi sả n vậ t
san sà ng đe gặ t há i, nó được đó ng gó i tạ i cho và chat lê n xe tả i đi qua
biê n giới tới Vâ n Nam, tạ i đó họ thu được phan lớn lợi nhuậ n. Khô ng
phả i đau tư nà o cũ ng được chà o đó n như nhau.
Những nhà đau tư nhỏ thường bá n sả n vậ t cho cá c cô ng ty thương
mạ i, những cô ng ty nà y sẽ chuyen hà ng đen cá c thị trường khap Trung
Quoc. Họ liê n hệ với những người như Phi Tieu Ðô ng (Fei Xiaodong),
người tô i gặ p trê n xe đò đi từ Cả nh Hong đen biê n giới Trung – Là o. Phi
là người đà n ô ng mậ p mạ p, đau cạ o trọ c và bụ ng to, mang mộ t nam tien
mặ t trong mộ t cá i tú i da cá sau trê n đó cò n gan đau cá sau con. Ong ta
là m việ c cho mộ t cô ng ty hậ u can có vă n phò ng nam ở Thụ y Lệ , ở vù ng
biê n giới Myanmar, và Urü mqi, hà ng nghı̀n km ve phı́a Bac Tâ n Cương.
Bang giọ ng ram ram trong co họ ng củ a vù ng Ðô ng Bac Trung Quoc, ô ng
gam mộ t trà ng cá c con so và tê n địa danh và o iPhone: “Hạ Mô n, Hà ng
Châ u, Phụ ng Thiê n, Bac Kinh… Tô i sẽ hỏ i ở Cô n Minh giá bao nhiê u,
nhưng sẽ ton và i nghı̀n thô i”. Ong được mộ t đong nghiệ p tới đó n trong
mộ t chiec xe truyen độ ng bon bá nh mang bien so tı̉nh Hac Long Giang.
“Chú ng tô i suot ngà y đi qua biê n giới”, ô ng cho biet.
Nhieu giờ lá i xe từ biê n giới, ở điem giao khé t tieng củ a Là o, Thá i Lan
và Myanmar, có tê n gọ i là “Tam giá c Và ng”, tô i thay giới đau tư Trung
Quoc đang trong chuoi. Khu vực nà y noi danh hơn ve việ c trong câ y anh
tú c trá i luậ t, nhưng cá c đon đien hợp phá p ở đâ y đeu có quy mô ở tam
cô ng nghiệ p. Những câ y cọ đu đưa lam cham những mả ng xanh lam phi
tự nhiê n – những cá i bọ c nhựa bả o vệ được nô ng dâ n Trung Quoc dù ng
đen đe ngă n lũ sâ u bọ và tạ o đieu kiệ n cho trá i câ y chı́n. Chú ng được
tưới nước bang mạ ng lưới đường ong và được chia thà nh nhieu khu với
những bien hiệ u viet bang chữ Trung Quoc. Neu can xá c nhậ n ve chủ
quyen, chiec SUV đo cạ nh may cá i câ y mang bien so Vâ n Nam.
Thực te, ở Là o khô ng nơi đâ u sức ả nh hưởng đang tă ng củ a Trung
Quoc lạ i hien hiệ n hơn vù ng Tam giá c Và ng, tạ i đó nhieu loạ i nhà đau tư
đã tạ o ra cho mı̀nh được mộ t mieng Trung Quoc nho nhỏ ở cá ch xa biê n
giới. Ðặ c khu Kinh te Tam giá c Và ng chiem 103km2 đat ở bê n bờ sô ng
Mekong, bê n kia sô ng là Thá i Lan và Myanmar. Mặ c dù chı́nh thức van là
lã nh tho Là o, vù ng nà y được sử dụ ng theo hợp đong thuê 99 nă m và
hoạ t độ ng mien thue. Ðiem trung tâ m ở đâ y là sò ng bạ c Kings Romans,
mộ t cá i đen có cộ t chong với má i vò m bang và ng và mộ t vương miệ n
khong lo có đè n neon. Mọ i thứ ở khu vực nà y đeu được nhậ p từ Trung
Quoc sang, từ những viê n đá ló t đường đen lực lượng an ninh ra vẻ ta
đâ y. Kings Romans chuyen vậ t tư xâ y dựng xuô i dò ng Mekong từ Cả nh
Hong trê n những chiec sà lan 400 tan, neo ở cau tà u tư nhâ n củ a khu
vực. Trong cá c khá ch sạ n và nhà hà ng, người ta chı̉ chap nhậ n tien
Trung Quoc, và mạ ng lưới điệ n thoạ i di độ ng do hã ng China Mobile
cung cap. Khu vực nà y hoạ t độ ng theo giờ Trung Quoc, tức là cô ng nhâ n
ở đâ y phả i thức dậ y trước dâ n địa phương mộ t giờ.20*
Có nhieu sò ng bạ c khá c ở Tam giá c Và ng phụ c vụ cá c con bạ c Trung
Quoc và Thá i, những kẻ khô ng the đá nh bạ c hợp phá p tạ i quê nhà .
Nhưng Kings Romans là sò ng bạ c lớn nhat và bó ng bay nhat, có biệ t
danh là “Macao trê n dò ng Mekong”. Bê n trong những gian phò ng lá t đá
hoa cương, những tay đá nh bạ c né m tien nhâ n dâ n tệ Trung Quoc và
baht Thá i lê n những chiec bà n vả i len xanh lá . Hau het khá ch Trung
Quoc từ Thá i bă ng qua Mekong theo những tour nghı̉ má t, nhưng có
mộ t lượng khá ch lá i xe đang tă ng lê n đi từ Vâ n Nam dọ c theo tuyen
quoc lộ mới. Tậ p đoà n Kings Romans đă ng kı́ ở Hong Kong dưới tê n Là o,
Dok Ngiewk Kam, nhưng hau như khô ng ai biet gı̀ ve cô ng ty á m muộ i
nà y.21* Tậ p đoà n nà y vậ n hà nh mộ t sò ng bạ c khá c ở Mongla, mộ t thị
tran biê n giới do Trung Quoc chi phoi nam ở khu vực Nhà nước Shan,
von có nen cai trị độ c lậ p dưới quyen củ a Liê n hợp quâ n Bang Wa
(United Wa State Army), mộ t nhó m noi loạ n ở Myanmar. Những sò ng
bạ c khá c ở vù ng Tam giá c Và ng có tieng là đe rửa tien buô n ma tú y,
chưa ke đen việ c “là m bien mat” mộ t so con bạ c khô ng trả noi tien thua
bạ c. Kings Romans khang định sò ng bạ c Là o củ a họ là việ c là m ă n hợp
phá p, và và o nă m 2015 họ nộ p cho chı́nh phủ Là o 6,3 triệ u đô -la tien
thue mà họ mac nợ trong nă m nă m trước đó .22*
Triệ u Vı̃, Chủ tịch Tậ p đoà n Kings Romans và là dâ n xứ Ðô ng Bac
Trung Quoc, muon tạ o ra khô ng chı̉ mộ t o cờ bạ c trong rừng rậ m. Ðặ c
khu kinh te nà y bao gom mộ t khu pho người Hoa với nhieu siê u thị và
tiệ m mı̀, mộ t “Trường Hữu hả o Là o – Trung” đe dạ y con em củ a nhâ n
viê n, và mộ t ngô i chù a Trung Quoc quả n lı́ bởi những nhà sư đo ve đâ y
từ Ngũ Ðà i Sơn huyen bı́. “Roi sẽ có 30 người chú ng tô i ở đâ y”, theo lời
mộ t nhà sư già vậ n bộ cà sa mà u nâ u và ng nhạ t.23* Nhưng tô i thay khu
phức hợp nà y là mộ t sự hò a trộ n đien hı̀nh Trung Quoc giữa tham vọ ng
to lớn với cô ng đoạ n hoà n tat khô ng thà nh tâ m. Những tò a nhà “truyen
thong” ở khu pho người Hoa được là m bang bê -tô ng và be mặ t ngoà i
là m bang gạ ch giả . Gian phò ng karaoke, trô ng như cung điệ n củ a hoà ng
đe, được canh gá c bởi mộ t đoà n quâ n đat nung phai mà u với hı̀nh hà i tệ
cò n hơn những người anh em hà ng thậ t 2.000 tuoi. Ơ bờ sô ng Mekong,
leu củ a dâ n Mô ng Co đã được dựng lê n trước đó bê n dưới những tá n
câ y cọ lá nâ u có những chiec long đè n Trung Quoc bụ i bặ m được treo
lê n đó . Khu phức hợp nà y có cả m giá c giong như mộ t khu trạ i nghı̉ má t
xiê u vẹ o, chı̉ gan lien với mộ t sò ng bạ c nhap nhá y.
Ngay cả những cô gá i là ng chơi cũ ng được đưa từ Trung Quoc sang.
Ơ mặ t bê n kia gó c đường cho chù a, tô i thay cả mộ t tò a nhà chứa cá c
tiệ m má t-xa mang tê n “Con pho tră m bô ng hoa (Street of a Hundred
Flowers)” – mộ t loi nó i trá nh củ a Trung Quoc ngà y xưa dà nh cho cá c cô
gá i điem. Chı̉ với mụ c đı́ch nghiê n cứu, tô i chuyệ n trò với cá c cô gá i ở
tiệ m “Phụ ng hoà ng lửa (Fire Phoenix)” và “Mặ t tră ng lam (Blue Moon)”.
“Tụ i em có the má t-xa cho anh – hoặ c bat kı̀ thứ gı̀ anh thı́ch”, theo lời
mộ t nhâ n viê n trẻ hữu ı́ch đen từ tı̉nh Quả ng Tâ y, đang sửa soạ n trang
điem cho buoi đê m trước mat. Mộ t cô gá i da ngă m đen từ Vâ n Nam nhı̀n
như người Mien Ðiệ n nhưng cô bả o mı̀nh “hoà n toà n Trung Quoc”. Cô
thuộ c sac tộ c thieu so Cả nh Pha, được biet với tê n Kachin ở Myanmar.
“Em có the đen phò ng anh với giá 100 nhâ n dâ n tệ (15 đô -la)”, cô chà o
mời, mộ t cá ch ho hởi. Tô i hı̀nh dung mộ t đê m trong khá ch sạ n nà y, đay
moc và đay muoi, cò n đỡ hơn san sẻ mộ t că n phò ng tậ p the nhech nhá c.
“Vậ y khô ng phả i khá rẻ sao?” Tô i hỏ i. “So với Thụ y Lệ là cò n đat đay”, cô
ay trả lời, nhac đen thị tran biê n giới khé t tieng bat hả o củ a Vâ n Nam.
Rời khu vực đó , tô i đi qua mộ t ga-ra đay xe hơi ghé cá c khu “VIP”:
may chiec Hummer, mộ t chiec Bentley và hai chiec limousine dà i. Chú ng
được dù ng đe đó n khá ch ở Cả nh Hong hoặ c từ sâ n bay địa phương ở
Huayxai, cá ch đâ y mộ t giờ ve phı́a Nam. Nhưng neu Triệ u Vı̃ là m được
theo ý mı̀nh, đó sẽ là chuyệ n củ a quá khứ. Những bộ nã o đang sau Ðặ c
khu kinh te nà y tin rang giới cờ bạ c Trung Quoc có nhieu nhu cau tiem
tà ng đen mức Triệ u sẽ xâ y dựng mộ t sâ n bay quoc te đe chở khá ch từ
Cô n Minh hoặ c Thượng Hả i đen đặ c khu nà y. “Ðó sẽ là sâ n bay lớn nhat
Là o”, mộ t nhâ n viê n Kings Romans cho tô i hay, chı̉ tay ve phı́a hai người
đà o đat đang san phang mộ t khu đat đay bụ i rậ m đe là m đường bă ng.
Sâ n bay nà y là phan cuoi cù ng cho đạ i ke hoạ ch củ a Triệ u nham xâ y
dựng mộ t vù ng tieu Trung Quoc với cư dâ n lê n đen 50.000 người.
Người Là o nê n lo ngạ i đen mức nà o ve tam ả nh hưởng đang lê n
nhanh củ a Trung Quoc? Việ c tiep nhậ n kinh te củ a Trung Quoc chı̉ tam
mộ t thậ p niê n trở lạ i đâ y, nhưng những cá i xú c tu củ a Trung Quoc đã
nhanh chó ng phá t trien dà i hơn và to hơn. Việ t Nam và Thá i Lan theo
truyen thong là hai nhà đau tư lớn nhat ở Là o, nhưng Trung Quoc đã
vượt qua họ hoi nă m 2013. Dữ liệ u củ a chı́nh phủ Là o cho biet tong đau
tư tı́ch lũ y được củ a Trung Quoc đã vượt qua con so 6 tı̉ đô -la và o nă m
2015, nhưng con so thực sự han nhiê n lớn hơn nhieu.24* Là o vừa ké m
phá t trien vừa dâ n so ı́t, nê n Trung Quoc có nhieu cơ hộ i đe đau tư và
kiem soá t việ c di trú . Neu chı́nh phủ Là o đả m bả o rang von, cô ng nghệ
và chuyê n mô n củ a Trung Quoc là m lợi cho nen kinh te địa phương,
những thứ đó có the trở thà nh tam vé cho Là o thoá t khỏ i tı̀nh cả nh ban
cù ng. Nhưng cò n có mộ t moi nguy rat thực te, rang cá c cô ng ty Trung
Quoc sẽ hú t khô cạ n Là o – đoạ t het khoá ng sả n, tà n phá phong cả nh và
chi phoi giao thương.
Chı́nh phủ Là o đang chà o đó n mộ t cá ch khá c thường trước những
khoả n đau tư củ a Trung Quoc, nhưng đieu đó có the thay đoi neu noi
oá n phan củ a dâ n trong nước là m cho Là o trở nê n thieu on định ve mặ t
chı́nh trị. Có nhieu dau hiệ u cho thay Ðả ng Nhâ n dâ n Cá ch mạ ng Là o
đang đá nh giá lạ i moi quan hệ củ a mı̀nh với Bac Kinh. Cuộ c cả i to và o
thá ng Mộ t nă m 2016 đã chứng kien việ c bã i chức mộ t so viê n chức cap
cao von được xem là thâ n Trung Quoc. “Lâ u nay đã ton tạ i mộ t moi lo
hien hiệ n trong lò ng cô ng chú ng cũ ng như giữa cá c đả ng viê n, rang
những vị lã nh đạ o bị cá ch chức kia đã là m cho Là o trở nê n cà ng lú c cà ng
phụ thuộ c quá nhieu và o Trung Quoc những nă m gan đâ y”, theo lời
Murray Hiebert, mộ t Nghiê n cứu sinh cao cap (Senior Fellow) củ a hộ i
co van thuộ c Trung tâ m Nghiê n cứu Chien lược và Quoc te ở
Washington, DC. Ong tin rang Là o giờ có the ngả ve lạ i Việ t Nam, nước
bả o trợ xưa nay củ a họ .25* Nă m 2016, Barack Obama cũ ng trở thà nh
Tong thong Hoa Kỳ đau tiê n ghé thă m nước nà y, khi Washington tă ng
cường chien dịch gâ y cả m tı̀nh (charm offensive)[38] khap Ðô ng Nam A.
Sức ả nh hưởng ve kinh te củ a Bac Kinh với cá c nước lá ng gieng đang
tă ng lê n, nhưng họ phả i có những bước đi thậ t can trọ ng nham duy trı̀
được cá c moi bang giao hữu hả o. Ðó là lı́ do tạ i sao, xé t đen mọ i ngụ ý
quâ n sự trong chien lược “kieu đau bả o”, họ đang co nhọ c cô ng hơn nữa
nham nhan mạ nh yeu to “lá ng gieng hò a thuậ n và hữu hả o”[39]. Ngô n
ngữ ngoạ i giao nà y được Bac Kinh dù ng cho cá c vù ng đat biê n giới phı́a
Tâ y Nam, và nó có tá c dụ ng xoa dịu nhieu hơn so với giọ ng điệ u thường
xuyê n thù han nham đen khap vù ng Bien Ðô ng. Neu chien lược nà y
thà nh cô ng, trọ ng tâ m ở Ðô ng Nam A đat lien sẽ tiep tụ c chuyen dịch ve
phı́a Bac. Nhưng khi đe quoc kinh te Trung Quoc mở rộ ng, Là o đang lieu
mı̀nh trước nguy cơ bị nuot chửng.
CAMPUCHIA
Campuchia khô ng có chung đường biê n giới với Trung Quoc, nhưng
nước nà y cũ ng đang bị kẹ t trong phạ m vi ả nh hưởng củ a Trung Quoc.26*
Ơ vương quoc nhỏ 15 triệ u dâ n nà y, sức ả nh hưởng trong ngoạ i giao
củ a Bac Kinh lớn đen mức giới phê bı̀nh gan nhã n đâ y là nước ủ y nhiệ m
củ a Trung Quoc. Campuchia dựa và o Trung Quoc đe có được mộ t phan
ba hà ng nhậ p khau và giong như Là o, đe xâ y dựng đường, cau và cá c
con đậ p. Tuy vậ y ả nh hưởng củ a Trung Quoc khô ng phả i là đieu tot
là nh: Họ hậ u thuan cho việ c trı̀ hoã n bat những lã nh đạ o bị Liê n hợp
quoc cá o buộ c tà n sá t thường dâ n dưới thời Pol Pot, và những cô ng ty
Trung Quoc san sà ng cộ ng tá c với nhó m thương gia đặ c quyen và tham
nhũ ng củ a Campuchia. Kieu ngoạ i giao nà y có the hiệ u quả ở những
quoc gia độ c tà i chịu sự chi phoi củ a những kẻ thâ n chı́nh phủ , tạ i đó xã
hộ i dâ n sự yeu ớt hoặ c khô ng hiệ n hữu. Nhưng đường loi đó khó lò ng
thuyet phụ c được những quoc gia tự do hơn rang Trung Quoc thực sự
muon xâ y dựng mộ t “cộ ng đong vậ n mệ nh chung” ở khap châ u A.
Bac Kinh từ lâ u đã hiệ n diệ n mộ t cá ch uy quyen ở Phnom Penh, thủ
đô am thap củ a Campuchia, nhưng cho đen nă m 2012 tam mức ả nh
hưởng củ a Trung Quoc van chưa tỏ rõ ra. Ơ ghe Chủ tọ a kı̀ họ p thượng
đı̉nh ASEAN nă m đó , Campuchia từ choi ủ ng hộ cá c quoc gia thà nh viê n
khá c trong việ c lê n á n Bac Kinh vı̀ những yê u sá ch lã nh tho tạ o tá c độ ng
sâ u rộ ng ở vù ng Bien Ðô ng. Khi những cuộ c đà m phá n đo vỡ và lan đau
tiê n trong lịch sử củ a mı̀nh ASEAN khô ng ban hà nh được thô ng bá o
chung, lú c ay giới phê bı̀nh gan nhã n Campuchia là con roi củ a Trung
Quoc. “Trung Quoc đã kiem soá t ghe chủ tọ a ay, đơn giả n the thô i”, theo
lời phá t bieu củ a mộ t viê n chức ngoạ i giao trong khu vực.27* Hun Sen,
lã nh đạ o dà i kı̀ củ a Campuchia, giậ n dữ phủ nhậ n lời buộ c tộ i ay. Trước
đó , ô ng tuyê n bo rang Campuchia sẽ “khô ng bị ai mua chuộ c”.28*
Thực te là Campuchia chịu lệ thuộ c nặ ng ne và o tien Trung Quoc. Cá c
khoả n đau tư trực tiep được tı́ch lũ y củ a ngoạ i quoc von xuat phá t từ
Trung Quoc đã vượt qua con so 10 tı̉ đô -la nă m 2015, mộ t phan ba tong
so và ı́t nhat gap đô i khoả n đau tư củ a Hà n Quoc, nhà đau tư lớn tiep
theo.29* Những xı́ nghiệ p Trung Quoc chi phoi cá c lı̃nh vực quan á o và
già y dé p củ a Campuchia, mộ t phan ba so con đường được cho là do
Trung Quoc xâ y, và cá c cô ng ty Trung Quoc đã tiê u gan 2 tı̉ đô -la xâ y
dựng sá u con đậ p. Nă m 2013, Ngâ n hà ng XNK cho Sinopec (Hó a dau
Trung Quoc) và Cambodian Petrochemical (Hó a dau Campuchia) vay
1,7 tı̉ đô -la đe xâ y dựng nhà má y lọ c dau đau tiê n ở nước nà y.30* Cá c
cô ng ty Trung Quoc cò n đau tư mạ nh ở lı̃nh vực ngâ n hà ng và tà i chı́nh,
nô ng nghiệ p, du lịch, khai khoá ng, bat độ ng sả n, vậ n tả i và vien thô ng.
Khô ng ngạ c nhiê n khi bien quả ng cá o trê n con đường ra khỏ i sâ n bay
Phnom Penh quả ng cá o cho Ngâ n hà ng Trung Quoc.
Khoả n đau tư tiem tà ng lớn nhat củ a Trung Quoc van cò n nă m trê n
bà n sá ch lược. Nă m 2012, Cô ng ty Ðường sat Trung Quoc (China
Railway Group) kı́ ket mộ t thỏ a thuậ n trị giá 9,6 tı̉ đô -la đe xâ y dựng
405km đường sat và mộ t cả ng khau.31* Ðoi tá c củ a họ , mộ t cô ng ty bı́
an mang tê n Tậ p đoà n Lı̃nh vực Khai khoá ng Sat và Thé p Campuchia
(Cambodia Iron and Steel Mining Industry Group – CISMIG), được đă ng
kı́ theo tê n ba anh em người Trung Quoc. Chủ tịch CISMIG Trương
Truyen Lợi (Zhang Chuanli) cho biet tuyen đường sat nà y sẽ noi cả ng
khau với mộ t nhà má y thé p mới, được xâ y dựng với chi phı́ thê m 1,6 tı̉
đô -la. Tuyen nà y sẽ giú p Campuchia khai thá c được cá c nguon quặ ng
sat chưa đụ ng tới và xuat khau thé p. Cô ng ty Ðường sat Trung Quoc
khô ng đe cậ p dự á n nà y trong những bả n bá o cá o thường niê n, nhưng
neu dự á n nà y trien khai, nó sẽ tiê u bieu cho mộ t trong những dự á n cơ
sở hạ tang lớn nhat mà mộ t cô ng ty Trung Quoc từng đả m trá ch ở hả i
ngoạ i.
Khi tien Trung Quoc tuon và o, vă n hó a Trung Quoc cũ ng sẽ lan rộ ng.
Campuchia từ lâ u đã có mộ t cộ ng đong di dâ n người Hoa, nhưng là n
só ng mới cá c doanh nghiệ p đang bị quyen rũ trước những cơ hộ i ở nơi
có lẽ là nen kinh te cởi mở nhat Ðô ng Nam A. Cửa tiệ m, khá ch sạ n, buô n
bá n và thậ m chı́ cá c bien ngoà i đường Phnom Penh cũ ng được viet bang
chữ Trung Quoc. Trường họ c Trung Quoc sinh sô i nả y nở, dạ y tieng
Quan thoạ i cho những người bả n địa nó i tieng Khmer bê n cạ nh những
bạ n đong họ c nó i tieng Trung Quoc. Tet Trung Quoc khô ng phả i là ngà y
le chı́nh thức, nhưng thủ đô Phnom Penh thực sự đó ng cửa het trong
suot thời gian le lạ t nà y. Tô i thay cá c ô cửa ở khap thà nh pho đeu được
dá n cặ p lien chú c may man bang thư phá p Trung Quoc.
Ơ dâ n nhậ p cư, có nhieu thiệ n ý dà nh cho họ , theo lời mộ t so người
mới từ Trung Quoc đen – mặ c dù nhieu người dâ n Khmer thực sự
khô ng vui như những người nhậ p cư Trung Quoc đã thay. “Chú ng tô i ở
đâ y khô ng bị đoi xử như người ngoạ i quoc, vı̀ người Trung Quoc chú ng
tô i đã đó ng gó p ngan ay cho đat nước nà y bang cá ch xâ y đường và đậ p”,
theo lời giả i thı́ch củ a ô ng Doanh (Ying), người quả n lı́ mộ t siê u thị trê n
mộ t con pho tap nậ p ở Phnom Penh có nhieu cửa tiệ m và nhà hà ng
Trung Quoc. Ong bả o tô i rang thà nh pho nà y là nơi cư ngụ củ a 60.000
người Campuchia goc Hoa, chủ yeu là dâ n nhậ p cư the hệ thứ ba, cộ ng
với 50.000 dâ n đạ i lụ c tới đâ y trong khoả ng mộ t thậ p niê n nay. “Tô i biet
con so nà y vı̀ chú ng tô i thường có những cuộ c gặ p gỡ ở đạ i sứ quá n”,
ô ng nó i, đứng bê n cạ nh kệ rượu gạ o và rı́t mạ nh đieu thuoc lá Trung
Quoc. “Chı̉ nộ i từ quậ n quê nhà củ a tô i ở tı̉nh Chiet Giang đã có 3.000
người roi.”32*
Bac Kinh đã là m mọ i thứ ê m đem cho những di dâ n Trung Quoc như
ô ng Doanh, bang cá ch tà i trợ và xâ y dựng phan cơ sở hạ tang đang được
mọ i người can đen mộ t cá ch tuyệ t vọ ng. Với mức 1.168 đô -la nhỏ nhoi
và o nă m 2015, GDP bı̀nh quâ n ở Campuchia nam mức thap nhat ASEAN,
thậ m chı́ Myanmar cò n xep cao hơn.33* Trung Quoc là nguon việ n trợ
hà o phó ng nhat củ a Campuchia, chi tiê u nhieu khoả n trợ cap và khoả n
cho vay ưu đã i trị giá gan 1,5 tı̉ đô -la trong quã ng 2009 – 2013, nhieu
hơn Liê n hợp quoc, Ngâ n hà ng The giới, ADB và những nhà tà i trợ đa
phương khá c gộ p lạ i.34* Trong khi những nhà việ n trợ và những ngâ n
hà ng phá t trien củ a phương Tâ y đô i khi giữ lạ i cá c khoả n tien, việ n dan
những vụ xâ m phạ m nhâ n quyen và nạ n tham nhũ ng thường gặ p ở địa
phương, thı̀ Trung Quoc van tiep tụ c bơm tien và o. Từ tậ n nă m 2006,
Hun Sen đã tá n thưởng cá ch tiep cậ n củ a Trung Quoc: “Trung Quoc nó i
ı́t mà là m nhieu”, ô ng nó i khi bỏ tú i 600 triệ u đô -la tien củ a Bac Kinh.35*
Ðâ y là mộ t cả m nghı̃ thường gặ p, thậ m chı́ ở những người
Campuchia theo họ c ở phương Tâ y cũ ng hau như khô ng có chú t cả m
tı̀nh thực sự nà o với loi là m ă n củ a Trung Quoc. David Van Vichet sinh
ra ở Phnom Penh nhưng thá o chạ y khỏ i đó mộ t tuan trước khi quâ n Pol
Pot chiem thà nh pho nà y. Bo ô ng, khi ay là trưởng quâ n cả nh, sợ chuyệ n
xau nhat xả y đen và đã đưa gia đı̀nh ra khỏ i thà nh pho. Ong ở lạ i và bị
giet – mộ t sinh mạ ng trong so 1 – 3 triệ u sinh mạ ng theo ước đoá n đã bị
thả m sá t trong suot quã ng bon nă m củ a Pol Pot ở vai trò Thủ tướng
nước Campuchia Dâ n chủ , theo như tê n nước nà y được đoi lạ i khi ay.
Van Vichet song tị nạ n ở Phá p mười nă m, trước khi chuyen đen
Singapore và cuoi cù ng là m việ c cho Liê n hợp quoc; ngà y nay ô ng co
van cho Bộ Thương mạ i Campuchia. Chú ng tô i gặ p nhau ở buoi toi tạ i
La Residence, mộ t khá ch sạ n Phá p đat tien ngụ trong mộ t că n biệ t thự
lớn von từng chịu đạ n phá o nặ ng ne trong suot vụ đả o chı́nh nă m 1997,
khi Hun Sen truat phe Norodom Ranariddh, đong thủ tướng với Hun
Sen khi ay.
Van Vichet trước đó vừa trở ve nước sau chuyen cô ng du Hoa Kỳ
cù ng với cá c bộ trưởng củ a chı́nh phủ và cá c thương gia. Ong giả i thı́ch
là m the nà o mà Campuchia lạ i há o hức đi tı̀m kiem đau tư từ Hoa Kỳ,
nhưng ô ng bả o rang chı́nh quyen Tong thong Obama đã khô ng hoi đá p
chuyệ n đó . Ong thuậ t lạ i là m the nà o mà nă m 2014, khi Hun Sen tới
Washington kè m theo mộ t thô ng điệ p giả n đơn ve việ c “Campuchia
muon trở thà nh bạ n”, cá i ô ng ta nhậ n gan như là sự chı̉ trı́ch ve nen dâ n
chủ rạ n nứt và tieng tă m ghê tởm ve nhâ n quyen củ a Campuchia. Giá m
đoc khu vực Ðô ng Nam A củ a to chức Quan sá t Nhâ n quyen (Human
Rights Watch), David Roberts, đã miê u tả chı́nh quyen Campuchia là
mộ t “quoc gia thị trường tự do theo Cộ ng sả n Chủ nghı̃a mộ t cá ch mơ
ho với mộ t liê n minh tương đoi độ c tà i đang đieu hà nh trê n mộ t nen
dâ n chủ be mặ t”.36* Tat nhiê n đieu nà y khô ng là m Trung Quoc bậ n lò ng
chú t nà o. “Khi Trung Quoc đen, họ mang theo mộ t tam ngâ n phieu lớn,
cò n người Tâ y phương đen với nhieu đieu kiệ n kè m theo”, Van Vichet
cho tô i biet khi đang ă n mó n cá hoi xô ng khó i được phụ c vụ trong vỏ
câ y mı́a. “Neu anh từng ở trong chı́nh phủ Campuchia, anh sẽ thay việ c
đó quá de hieu.”
Tô i từng nghe mộ t ý kien tương tự từ Tien sı̃ Sok Siphana, mộ t luậ t
sư được đà o tạ o ở Hoa Kỳ từng là m việ c cho Liê n hợp quoc và từng dan
dat những cuộ c đà m phá n đưa Campuchia gia nhậ p WTO hoi nă m 2004.
Tô i tı̀m thay ô ng ta ở khu vă n phò ng củ a hã ng luậ t ô ng ta ở khu pho trê n
củ a Phnom Penh, đang vậ n bộ đo xa xı̉ gom chiec nơ họ a tiet cá nh hoa,
dâ y đeo quan có sọ c và khuy mă ng-sé t bạ c đặ c. “Tô i là cô ng dâ n Hoa Kỳ
và người ở đâ y bả o tô i đã hó a thà nh Hoa Kỳ với may cá i nơ và may dâ y
đeo quan”, ô ng bả o tô i trong mộ t buoi phỏ ng van nhanh.
Nhưng tô i chı̉ trı́ch Hoa Kỳ rat nhieu. Tô i từng là người bả o vệ nhiệ t
thà nh cho sự nghiệ p dâ n chủ Hoa Kỳ, nhưng giờ tô i nhậ n ra tă ng trưởng
và việ c là m phả i đi đau. Tô i đã đi qua những cá nh đong chet chó c. Ðieu
cuoi cù ng tô i muon là mộ t cuộ c cá ch mạ ng thậ t ngon là nh ở đâ y. Ðó
khô ng phả i đieu tô i muon đoi với cá c con mı̀nh.
Ong tiep, hợp tá c thâ n thiet với Trung Quoc chı̉ đơn giả n là thứ đem
lạ i lợi ı́ch quoc gia cho Campuchia. Ong giả i thı́ch là m the nà o mà chı́nh
phủ lạ i chá n ngá n việ c bị hiep đá p bởi giới phê bı̀nh ở Washington von
khô ng hieu rang can phả i ưu tiê n tă ng trưởng lê n trê n mọ i thứ khá c.
Mặ t khá c, Bac Kinh hieu đieu nà y rat rõ . “Thực te khac nghiệ t ở đâ y là
chú ng tô i can đả m bả o thị trường kinh te sẽ có được 300.000 cô ng việ c
moi nă m cho thanh niê n, đieu nà y can có sự đau tư và o cơ sở hạ tang
giao thô ng vậ n tả i, cá c trạ m điệ n nă ng và cá c xı́ nghiệ p”, ô ng cho biet.
Việ c nà y phá t xuat từ đâ u? Hau het từ hai nơi: Trung Quoc và Nhậ t
Bả n. Cá c nơi khá c chı̉ như trò đù a – toà n là bá o cá o nó i nà y nó i nọ từ
những cơ quan chả ai đọ c tới. Liê n hợp quoc, Ngâ n hà ng The giới, ADB –
đạ i khá i the. Chú ng tô i mệ t mỏ i với những bả n bá o cá o co van kieu cat
dá n von chang đem lạ i thê m được giá trị nà o cả .
Ong nó i thê m, khá c han việ c trở thà nh bù nhı̀n củ a Trung Quoc,
Campuchia đơn giả n hà nh độ ng vı̀ lợi: “Chú ng tô i can có bạ n – và Trung
Quoc tı̀nh cờ là mộ t người bạ n có tien”.
Tuy vậ y có những nguyê n do ı́t sá ng rõ hơn ve việ c tạ i sao giới đau
nã o Campuchia lạ i há o hức cộ ng tá c với Trung Quoc. Nen kinh te độ c tà i
được đỡ đau củ a Campuchia lạ i được tiep nhiệ t bang chủ nghı̃a tư bả n
thâ n hữu (crony capitalism). Thậ m chı́ việ n trợ Tâ y phương cũ ng
thường được ró t qua cửa quâ n sự, và những gia đı̀nh quyen lực giữ
được những moi liê n ket khang khı́t với chı́nh phủ . Ðả ng Nhâ n dâ n
Campuchia, đả ng cam quyen nước nà y, đã phâ n phá t cá c giay phé p
thương mạ i, đat tô nhượng và cá c vị trı́ trong chı́nh phủ cho cá c nhà tà i
phiệ t kinh doanh và cá c nhà đau tư, những người chuyen tien trở lạ i cho
những nhà bả o trợ củ a họ . Campuchia được xep hạ ng là nước tham
nhũ ng nhat Ðô ng Nam A và o nă m 2015 ở Chı̉ so nhậ n thức tham nhũ ng
(Corruption Perceptions Index) củ a to chức Minh bạ ch Quoc te
(Transparency International). Campuchia đứng thứ 150 trê n the giới
trong tong so 168 nước, đong hạ n với Zimbabwe và Burundi. Tuy nhiê n,
cá c nhà đau tư Trung Quoc hoà n toà n hà i lò ng khi tham gia cuộ c chơi
nà y.37*
Thậ t hữu ı́ch khi nhieu nhà tà i phiệ t Campuchia, giong như ở khap
Ðô ng Nam A, đeu có goc Hoa. Thử lay vı́ dụ ở Kith Meng, người già u
nhat Campuchia, được Chủ tịch Ngâ n hà ng Mekong Campuchia
(Cambodia Mekong Bank) miê u tả là mộ t “tay cướp tà n nhan”.38* Ơ vai
trò chủ tịch củ a The Royal Group – mộ t tậ p đoà n với nhieu lợi ı́ch trong
vien thô ng, truyen thô ng, ngâ n hà ng, bả o hiem, khu nghı̉ dưỡng, giá o
dụ c, bat độ ng sả n, thương mạ i và nô ng nghiệ p – ô ng ta hưởng được moi
quan hệ thâ n cậ n với cá c chủ ngâ n hà ng Trung Quoc. Nă m 2010, The
Royal Group bỏ tú i khoả n vay 591 triệ u đô -la từ Ngâ n hà ng Trung Quoc,
giú p họ trả nợ được khoả n vay nhỏ hơn mà trước đó giú p tà i trợ cho
việ c thu mua CamGSM, nhà cung cap dịch vụ điệ n thoạ i di độ ng hà ng
đau nước nà y.39* CamGSM khi đó kı́ ket thỏ a thuậ n đoi tá c trị giá 500
triệ u đô -la với hã ng Huawei Technologies có trụ sở ở Thâ m Quyen đe có
được nguon cung ứng thiet bị và dịch vụ .40* The Royal Group cò n là đoi
tá c với Cô ng ty HydroLancang củ a Trung Quoc cho mộ t con đậ p trị giá
800 triệ u đô -la Mỹ gâ y tranh cã i nam ở phı́a Ðô ng Bac Campuchia.
Những đoi thủ kinh doanh củ a họ khang quyet rang 5.000 người sẽ bị
trụ c xuat khỏ i là ng củ a mı̀nh khi cá c ho chứa nhậ n đay nước, và 40.000
người song ở bê n bờ hai con sô ng Sesan và Srepok sẽ mat đi đa so
lượng cá von là nguon thực pham củ a họ .41*
Moi quan hệ cộ ng sinh giữa Trung Quoc và Campuchia được bà y tỏ
trê n tinh than ho trợ chı́nh trị lan nhau. Bac Kinh đã hậ u thuan cho việ c
Hun Sen trı̀ hoã n xú c tien giai đoạ n tiep theo củ a Tò a á n Khmer Ðỏ do
Liê n hợp quoc bả o trợ. Khô ng phả i tı̀nh cờ khi mà Trung Quoc, von từng
liê n quan đang sau che độ diệ t chủ ng củ a Pol Pot, khô ng muon thay
những hung phạ m chı́nh bị đưa ra xé t xử. Sophal Ear, mộ t họ c giả ngụ ở
Hoa Kỳ từng thá o chạ y khỏ i Khmer Ðỏ hoi bé , lậ p luậ n rang tien củ a Bac
Kinh đã là m trı̀ trệ sự phá t trien củ a Campuchia: “Khi Campuchia chịu
á p lực trước cá c cơ quan quoc te trong việ c sửa đoi những hà nh vi ve
nhâ n quyen, tham nhũ ng, kiem soá t người dâ n, hoặ c lạ m dụ ng quyen
lực, họ xoay sang Trung Quoc tı̀m sự ho trợ tà i chı́nh”.42* Nhưng Hun
Sen, từng miê u tả Trung Quoc là “goc re củ a mọ i thứ tà á c” vı̀ nước nà y
đã ho trợ cho Khmer Ðỏ , giờ đâ y gọ i Trung Quoc là “người bạ n đá ng tin
cậ y nhat củ a chú ng ta”.43*
Campuchia đã hoi đá p bang hà nh độ ng ủ ng hộ ve mặ t ngoạ i giao củ a
chı́nh họ , khô ng ngan ngạ i co vũ những nhậ n xé t củ a Bac Kinh trước
những moi lợi cot lõ i củ a họ ở Ðà i Loan, Tâ y Tạ ng, Tâ n Cương và Bien
Ðô ng. Nă m 2009, họ gửi trả cho Trung Quoc 22 người tị nạ n Duy Ngô
Nhı̃ đà o thoá t Trung Quoc đe trá nh bị truy co cho hà nh độ ng được cho
là can dự và o những cuộ c phả n khá ng bạ o lực ở Tâ n Cương. Campuchia
được thưởng bang gó i trợ cap 1,2 tı̉ đô -la Mỹ và những khoả n vay mem
được đı́ch thâ n Phó Chủ tịch khi đó , là Tậ p Cậ n Bı̀nh, mang đen. Do vậ y
khô ng ngạ c nhiê n cho lam khi, ở kı̀ họ p ASEAN nă m 2012, Campuchia
né trá nh những yê u cau từ Việ t Nam và Philippines đoi với việ c lê n á n
cá c chı́nh sá ch độ c đoá n củ a Trung Quoc ở Bien Ðô ng. Phnom Penh tiep
tụ c lặ p lạ i luậ n điem củ a Bac Kinh rang những tranh chap lã nh tho can
phả i được giả i quyet theo loi song phương thay vı̀ thô ng qua phâ n xử
quoc te.
Thậ m chı́ Sam Rainsy, mộ t lã nh đạ o thâ n Tâ y phương củ a mộ t đả ng
đoi lậ p – Ðả ng Cứu quoc Campuchia (CNRP), cũ ng ủ ng hộ moi quan hệ
thâ n cậ n với Trung Quoc. Trong mộ t cuộ c phỏ ng van truyen hı̀nh và o
thá ng Mộ t nă m 2014, ô ng thang thừng tuyê n bo đả ng củ a mı̀nh sẽ là
“đong minh củ a Trung Quoc”. “CNRP hoà n toà n ủ ng hộ Trung Quoc
trong việ c xá c nhậ n chủ quyen củ a mı̀nh ở hai đả o Tâ y Sa (Hoà ng Sa) và
Nam Sa (Trường Sa) ở vù ng Bien Ðô ng”, theo lời Rainsy.44*
Chúng tôi sẽ không liên minh với Hoa Kỳvìhọủng hộViệt Nam. Sựhiện
diện của Trung Quốc làđiều cần thiếtđểđối trọng lạiảnh hưởng của Việt
Nam[ởCampuchia]. Giờ đây, Việt Nam có nhiều đồng minh – Hoa
KỳvàNhật–đểđươngđầu với Trung Quốc. Nhưng CNRPđứng vềphíaTrung
Quốc.45*
Sau đó cù ng nă m, mộ t xú c cả m tiê u cực đã bù ng no trong những cuộ c
bieu tı̀nh ngoà i đường pho Phnom Penh, buộ c cô ng nhâ n Việ t Nam thá o
chạ y và cá c cơ sở kinh doanh bị cướp phá .
Mặ c cho moi quan hệ thâ n cậ n với Trung Quoc, Campuchia khô ng
muon bị buộ c và o nước nà y. Sau kı̀ họ p ASEAN khé t tieng nă m 2012, họ
bị giới phê bı̀nh quoc te lê n á n là “bı̀nh phong”, “nước ủ y nhiệ m”, “nước
phụ thuộ c” và “vệ tinh” củ a Trung Quoc – những cá o buộ c tạ o cả m giá c
già y vò ở mộ t đat nước có lịch sử thuộ c địa lâ u nă m và cay đang.46* Suot
may nă m qua, Campuchia đã tă ng cap moi quan hệ củ a mı̀nh với Nhậ t
thà nh “moi quan hệ đoi tá c chien lược” và Hun Sen nhieu lan hô hà o
bang thiệ n chı́ trước người Hoa Kỳ. Washington đã đá p lạ i thậ n trọ ng,
nhưng Phnom Penh hi vọ ng Hoa Kỳ sẽ xó a cá c khoả n nợ trị giá 400
triệ u đô -la củ a Campuchia. Là mộ t nước nhỏ và ban cù ng, Campuchia
can tat cả những người bạ n mà họ có the có : Họ chı̉ đơn giả n khô ng
được lợi ı́ch tot nhat khi hoà n toà n lệ thuộ c và o Trung Quoc. “Neu ngà y
mai người Hoa Kỳ đen với chú ng tô i, chú ng tô i sẽ ô m hô n họ ”, Tien sı̃
Siphana thừa nhậ n the.
Chı́nh phủ cò n sợ những lời chı̉ trı́ch troi dậ y ở quê nhà . Cả m thức
chong Trung Quoc mạ nh mẽ là đieu ı́t thay ở Campuchia hơn ở những
nước Ðô ng Nam A khá c, đá ng chú ý là Myanmar và Việ t Nam. Nhưng
lò ng dâ n oá n phan đã ton tạ i ở vù ng đat von bị mat và o tay cá c nhà đau
tư Trung Quoc, những kẻ sở hữu hơn nửa so 8 triệ u hé c-ta được cap
cho cá c cô ng ty nước ngoà i trong quã ng 1994 – 2012. “Campuchia đã tự
đặ t mı̀nh và o the kẹ t với người Trung Quoc”, nhà phâ n tı́ch Lao Mong
Hay than van.47* “Họ cư xử cà ng lú c cà ng có mà u sac những kẻ thực dâ n
thời quá khứ”. Son Chhay, mộ t nghị sı̃ thuộ c Ðả ng CNRP đoi lậ p, đã cá o
buộ c Trung Quoc bó c lộ t Campuchia. “Họ san lò ng cap những khoả n cho
vay đe là m đường, cau và cá c con đậ p thủ y điệ n, nhưng họ phả i thô ng
qua cá c cô ng ty Trung Quoc, những kẻ sẽ nhâ n bộ i chi phı́ thực lê n đe
họ có the thu được lợi nhuậ n khong lo.”48*
Moi ưu tư củ a dâ n chú ng ve chuyệ n Trung Quoc tiem đat và nguy hạ i
mô i trường đã giú p phe đoi lậ p đạ t được so ghe bat ngờ ở kı̀ bau cử
nă m 2013, mặ c cho Hun Sen no lực het sức đe thao tú ng ket quả . Theo
mộ t ước tı́nh, ke từ nă m 2000, hơn 500.000 người Campuchia đã mat
đat.49* Nă m 2014, đạ i diệ n củ a mộ t cô ng ty ở Thiê n Tâ n chuyê n lo ve
khu nghı̉ dưỡng du lịch ở Koh Kung đã bị cá o buộ c, cù ng với mộ t so
binh sı̃ Campuchia, ve việ c hủ y hoạ i câ y trong và thiê u rụ i nhà củ a 29
gia đı̀nh.50*
Mộ t dự á n con đậ p củ a Trung Quoc ở vù ng Tâ y Nam rậ m rạ p rừng
câ y đã được treo lạ i và o nă m 2015 sau những vụ phả n khá ng ké o dà i
củ a dâ n địa phương và củ a mộ t chien dịch mạ ng xã hộ i von lan khap
giới thanh niê n thà nh thị. Với sự chong đoi mạ nh hơn, chı́nh phủ khô ng
được lợi gı̀ neu cứ day lê n noi bat mã n bang cá ch cho Trung Quoc mộ t
lá t bá nh cò n lớn hơn nữa. “Moi nguy cơ trước những ket quả phả n tá c
dụ ng ở trong nước là mộ t trong những lı́ do chı́nh tạ i sao cá c quoc gia
nhỏ có những hạ n che đe bị nhậ n diệ n là nước phụ thuộ c [củ a nước lớn
nà o đó ]”, theo lời John Ciorciari thuộ c nhá nh Ford School of Public
Policy (Chı́nh sá ch Cô ng) củ a trường University of Michigan.51*
Dau vậ y, Trung Quoc tiep tụ c chà o mời những khoả n ho trợ quý giá
mà những nước khá c khô ng sá nh được. Trong suot chuyen cô ng du củ a
Hun Sen ở Trung Quoc nă m 2015, Bac Kinh đong ý xâ y mộ t bệ nh việ n
mới và cap 1 tı̉ nhâ n dâ n tệ cho khu phức hợp khong lo ve the thao và
giả i trı́ nam ở Phnom Penh. Hai bê n cũ ng đong ý tă ng cường du lịch:
nửa triệ u du khá ch Trung Quoc tới Campuchia nă m 2014, và giới chức
trá ch Campuchia muon con so đó tă ng lê n 2 triệ u và o nă m 2020.52* Họ
tiep tụ c tuyê n bo những moi rà ng buộ c quâ n sự khang khı́t hơn, von đã
vững chac hơn trong những nă m gan đâ y. Bac Kinh đã cung cap trợ giú p
ve thiet bị quâ n sự, bao gom xe tả i, trực thă ng và má y bay, và xâ y dựng
cá c cơ sở rè n luyệ n quâ n sự và y te. Nă m 2014, Trung Quoc đong ý cung
cap hơn 400 họ c bong rè n luyệ n cho cá c sı̃ quan Campuchia, đieu mà họ
hi vọ ng sẽ gia co thê m moi bang giao hữu hả o dà i lâ u giữa hai nen quâ n
sự nà y.
Khô ng ngạ c nhiê n khi Thủ tướng Hun Sen nhiệ t tı̀nh ủ ng hộ Sá ng
kien Và nh đai và Con đường củ a Tậ p Cậ n Bı̀nh, đieu mà giới co van
chı́nh phủ hi vọ ng sẽ là dau hiệ u cho những khoả n đau tư cò n nhieu
hơn nữa củ a Trung Quoc. “Con đường Tơ lụ a mới là đieu tı́ch cực, vı̀ nó
sẽ giú p mang lạ i đường sá , cả ng khau và cá c khu cô ng nghiệ p”, theo lời
Tien sı̃ Siphana. “Chú ng tô i có danh sá ch cá c dự á n, và đâ y đú ng là thứ
chú ng tô i can”. Câ u hỏ i lớn là liệ u là n só ng tien bạ c tiep theo củ a Trung
Quoc sẽ được đau tư có trá ch nhiệ m hay chả y và o tú i củ a giới thâ n
chı́nh phủ . Vai trò củ a Ngâ n hà ng Ðau tư Cơ sở hạ tang Châ u A, von sẽ
can theo sá t cá c quy chuan tà i trợ quoc te, có the sẽ có ı́ch. Tuy vậ y neu
khô ng thay đoi tậ n că n ve vă n hó a, cả ở cap chı́nh phủ lan cap doanh
nghiệ p, mộ t so khoả n tien roi cũ ng sẽ bị lạ m dụ ng.
Trong lú c nà y, giới đau nã o Trung Quoc và Campuchia hà i lò ng khi
cộ ng tá c khang khı́t nhau. Tuy the, khi Bac Kinh thú c đay Sá ng kien
Và nh đai và Con đường, họ can phả i thậ n trọ ng việ c lặ p lạ i cá c loi ngoạ i
giao mà họ đã phạ m phả i ở Sri Lanka và Myanmar. Ơ đó moi liê n ket
thâ n cậ n củ a họ với cá c che độ cũ hủ bạ i đã là m suy yeu vị the địa chı́nh
trị củ a họ . Campuchia theo dâ n chủ , dau cho khô ng hoà n toà n, và chı́nh
phủ củ a họ phả i đá p lạ i ý dâ n. Trung Quoc cò n biet rang ket thâ n với
nước nà y có the là m nước khá c lá nh xa. Khi Trung Quoc no lực mở rộ ng
phạ m vi ả nh hưởng củ a mı̀nh, chı́nh trường quoc te sẽ là nơi cực kı̀ khó
quả n.
[31] Nguyê n goc: 西部大开发 (Tâ y bộ đạ i khai phá t) – ND.
[32] Nguyê n goc: 中国铝业公司 – ND.
[33] Nguyê n goc: 中国五矿集团公司 – ND.
[34] Nguyê n goc: 中国有色矿业 – ND.
[35] Nguyê n goc: 云南阳光道桥 – ND.
[36] Nguyê n goc: 中国铁路总公司 (Trung Quoc thiet lộ tong cô ng ty)
– ND.
[37] Nguyê n goc: 红双喜 – ND.
[38] Charm offensive: chı̉ mộ t chien dịch vuot ve và tạ o moi hữu hả o
nham chiem cả m tı̀nh củ a cá c nước – ND.

[39] Nguyê n goc: 睦邻友好 (mụ c lâ n hữu hả o/ good neighbourliness)
– ND.
CHƯƠNG 4
MƠ VỀ CALIFORNIA[40]
LAM THE NAO TRUNG QUOC “ÐANH MAT” MYANMAR
Cửa ngõ vào vịnh Bengal

Và o cuoi nă m 2012, mộ t tin nhan vă n bả n nặ c danh lan rộ ng khap
Myanmar, trước đó có tê n là Mien Ðiệ n (Burma).1* “Trung Quoc cú t đi”,
tin nhan ghi như the. “Chú ng tô i khô ng sợ may người”.2* Cuộ c phả n
khá ng tam thap nà y tiep theo sau mộ t chuoi những cuộ c bieu tı̀nh
chong Trung Quoc no ra sau khi chı́nh phủ quâ n phiệ t ở Myanmar, von
đã cai trị gan nă m thậ p niê n, tự giả i tá n và o nă m 2011. Cá c mụ c tiê u
trọ ng yeu là những đau tư củ a cá c cô ng ty nhà nước Trung Quoc ở mộ t
con đậ p khong lo, mộ t mỏ đong, và hai đường ong dan dau và khı́ đot.
Những cô ng ty đó bị cá o buộ c khô ng đen bù thỏ a đá ng cho nô ng dâ n vı̀
là m họ mat đat, hủ y hoạ i mô i trường, và cướp đoạ t tà i nguyê n thiê n
nhiê n ở nước nà y. Moi quan hệ pauk-paw[41]từng được chà o đó n nhiệ t
liệ t củ a Trung Quoc đoi với Myanmar, dựa trê n tı̀nh cả m “anh em” giữa
hai nhà nước, lú c nà y đang bat đau vỡ vụ n.3*
Trong hai thậ p niê n, Trung Quoc là bạ n duy nhat củ a quoc gia bê n le
nà y. Bac Kinh đã cung cap phan lớn lượng đau tư ngoạ i quoc và lượng
vũ khı́ nhậ p khau, đứng sau chı́nh phủ quâ n phiệ t ở Myanmar trong khi
phương Tâ y trừng phạ t nước nà y bang những lệ nh che tà i kinh te và tà i
chı́nh. Bac Kinh liê n tụ c bả o vệ quoc gia phụ thuộ c củ a họ trước những
chı̉ trı́ch quoc te ở Hộ i đong Bả o an Liê n hợp quoc, y như họ đã từng
bả o vệ che độ củ a Mahinda Rajapaksa ở Sri Lanka. Tuy vậ y sau cuộ c
tong tuyen cử nă m 2010, khi che độ quâ n phiệ t bat đau thực hiệ n mộ t
loạ t những cả i to theo hướng tự do hơn, moi quan hệ kia nhanh chó ng
trở nê n “chua cay”. Việ c Myanmar có sự chuyen tiep bat than và đá ng ke
sang dâ n chủ đã mang lạ i cho người dâ n nhieu quyen tự do bieu đạ t
hơn, phó ng thı́ch mộ t là n só ng chủ nghı̃a quoc gia và cả m thức chong
Trung Quoc trong dâ n chú ng ở khap vù ng đat nà y. Há o hức nới lỏ ng sự
phụ thuộ c và o Trung Quoc, chı́nh phủ mới theo đường loi giong dâ n sự
củ a Myanmar đã quay lưng lạ i Bac Kinh đe tı̀m kiem những moi bang
giao tot đẹ p hơn với Hoa Kỳ và phương Tâ y. Khi Tong thong mới treo lạ i
cô ng trı̀nh xâ y đậ p Myitsone trị giá 3,6 tı̉ đô -la ở phı́a Bac nước nà y, giới
phâ n tı́ch Trung Quoc bat đau bà n cô ng khai ve việ c “đá nh mat
Myanmar”.4*
Lú c ay, Trung Quoc sợ rang đong minh cũ củ a họ sẽ rơi và o vò ng tay
củ a Hoa Kỳ. Ðoi với giới phâ n tı́ch ở Bac Kinh, những chuyen cô ng du
củ a ngoạ i trưởng Hillary Clinton nă m 2011 và Tong thong Obama nă m
2012 đã xá c nhậ n việ c Hoa Kỳ “xoay trụ c” ve phı́a châ u A, mộ t sá ng kien
mới mẻ dưới thời chı́nh quyen mới củ a Ðả ng Dâ n chủ Hoa Kỳ, và sá ng
kien nà y được thiet ke nham khac che Trung Quoc lạ i trong khu vực sâ n
sau củ a chı́nh họ .5*Mộ t so người cò n lậ p luậ n rang sự chuyen tiep củ a
Myanmar từ che độ độ c tà i quâ n phiệ t sang che độ dâ n chủ mới chớm
thực ra là mộ t mưu ke nham giả m bớt tam ả nh hưởng quá cỡ củ a Trung
Quoc. Chuyệ n nà y có chú t sự thậ t trong đó : Giới tướng lı̃nh củ a
Myanmar khô ng cò n muon bị tró i buộ c và o Bac Kinh. Nhưng lı́ do hệ
trọ ng hơn cả củ a họ trong việ c khởi xướng quá trı̀nh cả i to là đe cứu lay
chı́nh bả n thâ n ở quê nhà , chứ khô ng phả i tỏ ra thâ n thiệ n với
Washington. Dù lı́ do nà o đi nữa, Trung Quoc cũ ng đã mat đi vị the đặ c
quyen củ a mı̀nh ngay khi họ đang thậ n trọ ng tien gan hơn đen việ c xâ y
dựng mộ t tuyen chuyen tiep mới đay hệ trọ ng chạ y từ phı́a Tâ y Nam
Trung Quoc đen vịnh Bengal – mộ t tham vọ ng ap ủ từ lâ u nham tạ o ra
mộ t bờ bien đạ i lı́ ở phı́a Tâ y và bien Myanmar thà nh mộ t “California
củ a Trung Quoc”.6*
Ngà y nay, moi quan hệ giữa Bac Kinh với chı́nh phủ Myanmar ở
Naypidaw van cò n đay lạ nh nhạ t – tuy the tam quan trọ ng địa chien
lược củ a Myanmar đoi với Trung Quoc van chưa suy giả m.7* Ðieu đó đặ t
Bac Kinh trước mộ t van đe to lớn, tiep theo sau thang lợi bau cử á p đả o
củ a đả ng Liê n minh Quoc gia vı̀ Dâ n chủ (National League for
Democracy – NLD), von mang lạ i quyen the cho chı́nh quyen dâ n sự
hoà n chı̉nh đau tiê n củ a nước nà y trong 15 nă m. Neu những moi bang
giao lạ nh lù ng có the hı̀nh thà nh dưới mộ t chı́nh phủ có cá c lã nh đạ o là
cá c cựu sı̃ quan quâ n độ i mà Bac Kinh trước đâ y đã cộ ng tá c khang khı́t
suot hai thậ p niê n, thı̀ là m sao Bac Kinh có the trô ng mong chuyệ n lay
lạ i được tam ả nh hưởng với mộ t chı́nh quyen do Aung San Suu Kyi lã nh
đạ o, mộ t nhà hoạ t độ ng dâ n chủ trứ danh the giới?
Trước ngà y bau cử, tờ Hoàn cầu Thời báo củ a Trung Quoc đã phá t đi
lời cả nh bá o: “Khô ng nhà quan sá t nà o xé t đen việ c Myanmar sẽ hoà n
toà n ngả ve phı́a Hoa Kỳ, do mộ t độ ng thá i thieu suy nghı̃ như the sẽ là m
hủ y hoạ i vù ng khô ng gian chien lược và nguon tà i nguyê n mà họ có the
thu được từ cá c chı́nh sá ch đay hò a khı́ củ a Trung Quoc”, tờ nà y đã viet
như the trong mộ t bà i xã luậ n thang thừng. Những rà ng buộ c củ a
Myanmar với Trung Quoc, bà i viet nó i thê m, trước đó đã chuyen từ “đặ c
biệ t sang bı̀nh thường”.8* Tờ Hoàn cầu Thời báo là tờ bá o “chị em” với tờ
Nhân dân Nhật báo, cơ quan ngô n luậ n củ a Ðả ng Cộ ng sả n Trung Quoc.
Tờ nà y đậ m tı́nh quoc gia chủ nghı̃a và thı́ch rước lay những thứ gâ y
tranh cã i, nhưng họ khô ng đạ i diệ n cho quan điem chı́nh thức. Dau vậ y,
Bac Kinh cho phé p họ thủ vai “cả nh sá t bat lương” trong the giới ngoạ i
giao nhạ t nhẽ o củ a Trung Quoc, nó i những đieu mà viê n chức ngoạ i giao
kiệ m lời khô ng the nó i. Trong cuộ c phỏ ng van với Tâ n Hoa xã sau chien
thang củ a mı̀nh, Aung San Suu Kyi đá p lạ i bang những lời thang than. Bà
bả o với thô ng tan xã chı́nh thức củ a Trung Quoc, chı́nh phủ củ a bà sẽ
tiep dụ ng mộ t chı́nh sá ch ngoạ i giao thâ n thiệ n với tat cả cá c nước, ke
cả Trung Quoc. Tá n dương Sá ng kien Và nh đai và Con đường củ a Tậ p
Cậ n Bı̀nh, bà nó i thê m rang Myanmar sẽ chà o đó n cá c khoả n đau tư củ a
Trung Quoc.9*
Ðieu đó thực te vậ n hà nh ra sao sẽ tù y thuộ c và o nhieu yeu to, đặ c
biệ t là sự san lò ng củ a dâ n chú ng Myanmar trong việ c chap nhậ n sự
hiệ n diệ n củ a Trung Quoc và cá c cô ng ty kı̃ thuậ t củ a nước nà y. Vı̀ khi
ngô i sao Trung Quoc đang lê n cao ở khu vực Ðô ng Nam A, cả m thức đe
khá ng Trung Quoc lạ i cà ng sâ u sac hơn. Chı́nh phủ nước nà y lo rang
Myanmar sẽ trở thà nh mộ t “vệ tinh” bê n trong “thá i dương hệ Trung
Quoc”, như Là o và Campuchia, do Trung Quoc đang theo đuoi mộ ng
Châ u A ve mộ t vị the vượt trộ i trong khu vực. Thường dâ n ưu tư ı́t ve
chuyệ n địa chı́nh trị mà ưu tư nhieu ve chuyệ n mat đat và ke sinh nhai
củ a mı̀nh và o tay giới thương gia Trung Quoc thực dụ ng. Can phả i mat
nhieu the hệ thı̀ người dâ n nước nà y mới “thứ tha” cho Trung Quoc
trá ch nhiệ m cộ ng tá c khang khı́t với những tướng lı̃nh bị cả nước oá n
ghé t. Ðoi với Bac Kinh, việ c đá nh mat Myanmar là câ u chuyệ n cả nh giá c
rang việ c đá nh mat cả tâ m lan trı́ là việ c de xả y ra đen dường nà o.10*
Cả m thức chong Trung Quoc ở Myanmar khô ng phả i là đieu mới có :
Moi quan hệ giữa Trung Quoc và Myanmar là moi quan hệ xưa cũ và
phức tạ p, đặ c trưng bởi mộ t cả m giá c lú c tot lú c xau ve tı̀nh trạ ng cừu
địch giữa hai người anh em. Trong nhieu the kı̉, trieu đı̀nh Mien Ðiệ n ở
Mandalay đã trieu cong hoà ng đe Trung Quoc, và từ lâ u Myanmar đã
xem Trung Quoc vừa là đong minh thâ n cậ n nhat vừa là moi đe dọ a lớn
nhat.
Ðặ c biệ t người dâ n có cá i lı́ củ a mı̀nh đe sợ hã i. Sau khi giới lã nh đạ o
nước nà y thay đoi chủ nghı̃a xã hộ i đe chịu ả nh hưởng chủ nghı̃a tư bả n
thâ n hữu và o nă m 1988, Trung Quoc cộ ng tá c khang khı́t với bộ phậ n
quâ n phiệ t, những người đã bien đời họ thà nh mộ t noi đau thương. Cá c
tướng lı̃nh củ a Myanmar đe những nhà kinh doanh củ a Trung Quoc
được quyen soá t het những kho bá u thiê n nhiê n nước nà y, xâ y đậ p ngă n
sô ng, đon hạ rừng và khai thá c đá quý. Cộ ng tá c với những tậ p đoà n
quâ n sự von bay giờ đang chi phoi việ c kinh doanh ở Myanmar, cá c cô ng
ty Trung Quoc đay nô ng dâ n ra khỏ i đat củ a họ và lay đi nguon tà i
nguyê n địa phương. Sau khi Hoa Kỳ và Liê n minh châ u Au á p đặ t cá c
lệ nh cam vậ n và o lı̃nh vực đau tư và o cuoi thậ p niê n 1990, giới thương
gia Trung Quoc gan như khô ng gặ p phả i sự cạ nh tranh nà o – nhưng họ
cũ ng gâ y thù . Nhieu người Mien Ðiệ n đo tộ i Trung Quoc chuyệ n giú p
dựng lê n chı́nh phủ quâ n phiệ t.
Cá c nhà đau tư Trung Quoc, bao gom những ô ng lớn củ a nhà nước
trực tiep chịu sự kiem soá t củ a Bac Kinh, đã ró t so củ a cả i khong lo và o
tay những kẻ tran á p người dâ n Myanmar. Vı́ dụ toi tệ nhat là đậ p
Myitsone cự đạ i, con đậ p lớn nhat trong chuoi bả y con đậ p được xâ y
dựng bởi nhà đau tư thuộ c nhà nước Trung Quoc, Tậ p đoà n Ðau tư Ðiệ n
lực Quoc gia[42], ở ngã ba sô ng Mali và N’mai gan biê n giới Vâ n Nam.
Người ta đon rang mộ t so tướng lı̃nh, những người đã trở thà nh người
củ a quoc hộ i mới dưới quyen chı́nh phủ dâ n sự củ a Tong thong Thein
Sein, đã nhậ n tien ló t tay trị giá 20-30 triệ u đô -la Mỹ cho moi người đe
gậ t đau cho việ c tien hà nh cô ng trı̀nh cao 140 mé t. Sau khi khởi cô ng
nă m 2007, con đậ p nà y trở thà nh tâ m điem cho nhieu cuộ c bieu tı̀nh địa
phương. Khô ng chı̉ 90% điệ n nă ng tạ o được sẽ đem cung ứng cho
Trung Quoc – nó cò n gâ y ngậ p lụ t cho khu vực sô ng Irrawaddy von
được người Bamar, sac tộ c đa so củ a người Mien Ðiệ n, xem là cá i nô i
vă n minh củ a họ .11* Những nhà hoạ t độ ng cò n bả o con đậ p nà y sẽ nhan
chı̀m cá c ngô i chù a và nhà thờ mang tı́nh lịch sử củ a người Kachin ở địa
phương, ngoà i việ c khien gan 12.000 người ra khỏ i quê nhà .12*
Ðen nă m 2011, ban quả n trị củ a Ðiệ n lực Quoc gia Trung Quoc chı̉
đơn giả n bỏ ngoà i tai những ưu tư nà y – y như cá c viê n chức Trung
Quoc là m lơ trước là n só ng ngam bà y tỏ sự tức giậ n chong Trung Quoc
von đang troi lê n khap Myanmar. Ðoi với người Trung Quoc, họ khô ng
the hoã n lạ i mộ t dự á n von được thiet ke nham sả n xuat 100 tı̉ kWh
điệ n nă ng moi nă m, ngang với con đậ p Tam Hiệ p (Three Gorges/ 三峡).
Nhưng khi chı́nh quyen dâ n sự thả lỏ ng kiem duyệ t, sự bat mã n củ a dâ n
chú ng ket tinh lạ i quanh con đậ p Myitsone. Với sự ho trợ củ a truyen
thô ng địa phương, những người bieu tı̀nh việ n đen cả m thức quoc gia
chủ nghı̃a, bien những con đậ p thà nh bieu tượng củ a phả n khá ng dâ n
sự. Ơ tậ n Yangon, tê n cũ là Rangoon, may mieng nhã n dı́nh xe hơi ghi rõ ,
“Chú ng tô i yê u Irrawaddy”. Ngà y 30 thá ng Mười Mộ t nă m 2011, Tong
thong Thein Sein treo lạ i cô ng trı̀nh xâ y dựng con đậ p chı́nh. Ðâ y là
điem chuyen hướng thực sự: Nó cho thay chı́nh phủ dâ n sự sẽ khô ng
là m lơ noi oá n thá n củ a cô ng chú ng cũ ng như khô ng dung thứ những
phi vụ tham nhũ ng với cá c doanh nghiệ p Trung Quoc. Ngà y nay cô ng
trường củ a con đậ p đang trong vang và hoang lương, được canh gá c bởi
mộ t nhó m bả o vệ trô ng chá n chường.13*
Ðoi với Trung Quoc, họ cả m thay soc khi chứng kien truyen thô ng tự
do có the hạ bệ mộ t dự á n khong lo nhanh đen dường nà o. Cho đen thời
điem ay, cá c cô ng ty Trung Quoc ở Myanmar van được che chở trước
cô ng luậ n. Tuy vậ y noi oá n phan củ a dâ n chú ng ở nước ngoà i khô ng
phả i là mộ t trả i nghiệ m mới đoi với những cô ng ty nhà nước Trung
Quoc. Từ Gabon đen Papua New Guinea, những loi là m ă n thieu trá ch
nhiệ m đã kı́ch khởi nhieu phả n ứng chong Trung Quoc. Dau the, bước đi
lam lạ c ở Myanmar, mộ t nước lá ng gieng mà ở đó Trung Quoc có những
lợi ı́ch vững chac hơn ve địa chı́nh trị, lạ i là đieu nghiê m trọ ng hơn
nhieu. Cho đen nă m 2011, Trung Quoc xem Myanmar là hà nh lang chien
lược củ a họ đe đen An Ðộ Dương và là “tay trong” củ a họ trong to chức
Hiệ p hộ i cá c Quoc gia Ðô ng Nam A (ASEAN). Mộ ng bien Myanmar thà nh
mộ t vù ng lệ thuộ c củ a Trung Quoc hò ng có được loi tiep cậ n thuậ n lợi
đen vù ng ven bien phı́a Tâ y giờ đâ y trô ng như mộ t câ u chuyệ n huyen
tưởng. Những thường dâ n Mien Ðiệ n, von can đả m hơn nhờ quyen tự
do ngô n luậ n và được khı́ch lệ nhờ truyen thô ng khô ng kiem duyệ t, sẽ
khô ng đe chuyệ n đó xả y ra.
Trung Quoc đã thay rang moi đe dọ a lớn nhat cho vị the đặ c quyen
đặ c lợi mộ t thời tạ i Myanmar khô ng phả i là Hoa Kỳ mà là sức mạ nh củ a
cô ng luậ n. Ðậ p Myitsone khô ng phả i là vı́ dụ duy nhat. Nă m 2012,
những người phả n khá ng đã nham và o mỏ đong Letpadaung trị giá 1,1
tı̉ đô -la Hoa Kỳ thuộ c cô ng ty con củ a Norinco[43], mộ t cơ sở sả n xuat vũ
khı́ củ a nhà nước Trung Quoc. Cá c nhà hoạ t độ ng và cá c nhà sư đã
chiem mỏ nà y trong nhieu thá ng trước khi cả nh sá t xua họ đi bang hơi
cay và vò i rong ban nước. Những cuộ c bieu tı̀nh đay nộ khı́ đã buộ c có
mộ t cuộ c tham van quoc gia do Aung San Suu Kyi là m chủ tọ a. “Có mộ t
sự bien chuyen trong cả m thức dâ n chú ng”, theo lời cư dâ n Wong Yit
Fan ở Yangon, mộ t cựu trưởng ban kinh te ở ngâ n hà ng Standard
Chartered. “Noi tức giậ n trước giới quâ n sự đã dịu lạ i và nham lạ i và o
Trung Quoc”. Gan như khô ng có kinh nghiệ m gı̀ ve xã hộ i dâ n sự ở quê
nhà , cá c cô ng ty Trung Quoc phả n ứng mộ t cá ch vụ ng ve. Ðiệ n lực Quoc
gia Trung Quoc là m moi că ng thang ở Myitsone tram trọ ng hơn khi họ
lậ p mộ t trang web đay ray những lời tuyê n truyen là m lợi cho bả n
thâ n.14*
Cơn tức giậ n củ a thường dâ n lan rộ ng khap chon. “Hau het người
Mien Ðiệ n đeu kı̀ thị người Trung Quoc”, theo lời Khin Tun, mộ t co van
đau tư được cá c cô ng ty Trung Quoc thuê đe giao tiep với dâ n địa
phương đang giậ n dữ. Xú c cả m nà y khô ng cù ng suy nghı̃ củ a hau het cá c
viê n chức chı́nh phủ , những người hieu rang Myanmar khô ng cò n lựa
chọ n nà o khá c ngoà i việ c duy trı̀ moi bang giao hữu hả o với nước siê u
cường nà y ở ngay ngưỡng cửa, chưa ke đen đó là nhà đau tư và đoi tá c
giao thương lớn nhat củ a Myanmar. Nhưng có mộ t người bat đong
chı́nh kien thuở trước, nay đã trở ve đe tư van cho Tong thong Thein
Sein sau nhieu nă m lưu đà y ở khu rừng nhiệ t đới ở Thá i Lan, và ô ng ta
bả o với tô i rang Trung Quoc phả i ứng phó noi oá n phan nà y von được
tạ o nê n từ sự hợp tá c củ a Trung Quoc với giới quâ n sự Myanmar. Và ô ng
ta cả nh bá o rang Myanmar sẽ khô ng cho phé p Trung Quoc lũ ng đoạ n
chı́nh sá ch ngoạ i giao củ a Myanmar nữa:
“Trung Quoc can hieu rang hệ thong địa chı́nh trị đã đoi thay. Chú ng
tô i van muon quan hệ hữu hả o với Trung Quoc, nhưng chú ng tô i cũ ng
muon quan hệ hữu hả o với những nước khá c, bao gom Hoa Kỳ và Nga.
Khô ng có lı́ do gı̀ đe chú ng tô i phả i lựa chọ n giữa cá c nước.”15*
Giới phâ n tı́ch Trung Quoc ban đau xem “việ c đá nh mat Myanmar” là
mưu đo củ a Hoa Kỳ. “Tı̀nh hı̀nh cả i thiệ n trong moi quan hệ Hoa Kỳ –
Myanmar, tien trı̀nh cả i cá ch ở Myanmar, và những van đe đoi với cá c
dự á n Trung Quoc ở đó được nhieu chuyê n gia chı́nh sá ch Trung Quoc
xem là mộ t phan trong mưu toan do Hoa Kỳ chı̉ đạ o nham khac che
Trung Quoc”, theo lời Josh Gordon, chuyê n gia ve moi bang giao Trung
Quoc – Myanmar ở trường Ðạ i họ c Yale.16* Tuy vậ y, suot nhieu nă m qua,
Trung Quoc đã biet được rang họ khô ng phả i mặ t trời mà Myanmar
đang xoay quanh. “Cá i ý cho rang sự chuyen bien dâ n chủ có liê n hệ đen
Trung Quoc là đieu vô nghı̃a”, theo lời viê n co van Tong thong. Ong cho
biet, sự thậ t là giới quâ n sự hoi ay lú c nà o cũ ng tı́nh trao trả quyen lực
lạ i cho người dâ n, nhưng họ can thiet ke mộ t the che chı́nh trị mà ở đó
họ van giữ được phan lớn quyen lực. Cuộ c noi dậ y bat thà nh củ a cá c nhà
sư nă m 2007, có tê n gọ i cuộ c Cá ch mạ ng Ao cà sa (Saffron Revolution),
đã chứng tỏ cho giới tướng lı̃nh thay rang họ khô ng cò n nhieu thời gian
nữa; họ khan trương thô ng qua mộ t Hien phá p mới cho mộ t chı́nh phủ
dâ n sự có sự hiệ n diệ n đá ng ke củ a giới quâ n sự. Tó m lạ i, cá c tướng lı̃nh
tin rang che độ nà y sẽ sụ p đo neu khô ng cả i cá ch triệ t đe – nê n họ sap
đặ t những thay đoi mà họ hi vọ ng sẽ đả m bả o cho con đường song củ a
họ . Trung Quoc, theo quan điem củ a ô ng ay, khô ng phả i là yeu to đá ng
ke.
Trong những nă m thá ng chuyen tiep, Bac Kinh đã bat đau hieu được
là m the nà o nen kinh te uy quyen và những tham vọ ng địa chı́nh trị củ a
họ lạ i được xem như là moi đe dọ a ở phan lớn khu vực Ðô ng Nam A.
Myanmar hoà n toà n khô ng phả i nước duy nhat tı̀m cá ch ké o mı̀nh ra
khỏ i lực hap dan khong lo củ a Trung Quoc. Mộ t mụ c tiê u củ a Sá ng kien
Và nh đai và Con đường, được trien khai hai nă m sau vụ đı̀nh hoã n con
đậ p Myitsone, chı́nh là nham thuyet phụ c cá c nước lá ng gieng củ a
Trung Quoc tin ve những lợi ı́ch chung khi cộ ng tá c với Trung Quoc. Bac
Kinh cò n nhậ n ra rang cá c cô ng ty Trung Quoc phả i bị buộ c tuâ n phụ c
theo. Những cô ng ty nà y đã bat đau hieu rang việ c đau tư những khoả n
tien lớn khô ng cho phé p họ cư xử sai trá i mà thoá t tộ i, và hieu rang họ
can phả i no lực hơn trong việ c hợp tá c cù ng những cộ ng đong địa
phương. Những doanh nghiệ p nhà nước lớn đã tă ng cường cá c chương
trı̀nh trá ch nhiệ m xã hộ i củ a cô ng ty và đang tien hà nh cô ng tá c hò a
đong với cô ng luậ n. Mộ t cựu viê n chức ngoạ i giao cap cao Anh quoc ở
Myanmar cho biet Ðiệ n lực Quoc gia Trung Quoc giờ đang vậ n hà nh mộ t
trong những hoạ t độ ng phức tạ p nhat do mộ t cô ng ty Trung Quoc đả m
trá ch ở Myanmar.17*
Ðá ng ke là Trung Quoc cũ ng đang no lực đó ng vai trò ngoạ i giao tı́ch
cực hơn. Trê n chuyen bay đen Yangon và o thá ng Mộ t nă m 2013, ngoi
cá ch tô i và i hà ng ghe là Phó Oá nh, Phó Bộ trưởng Ngoạ i giao củ a Trung
Quoc và cựu Ðạ i sứ Trung Quoc ở Anh quoc. Quý bà thanh lịch nà y với
má i tó c xá m quă n và bộ nữ trang đat tien, ngoi ở ghe 1A, trô ng quen
quen mà lạ lạ . Tô i xá c nhậ n được danh tı́nh củ a bà bang cá ch lé n nhı̀n
qua vai vị đạ i bieu ngoi trước mặ t tô i, người đang đọ c những bả n vă n
chuan bị cho chuyen cô ng du. Tiep đó n bà Phó ở Yangon là những vị
tướng mặ c quâ n phụ c đeo huy chương lú c lac trước ngực. Bà được đưa
đi nhanh chó ng đe hộ i kien Tong thong Thein Sein nham bà n thả o
những moi quan hệ song phương, đứng đau là xung độ t giữa chı́nh phủ
và nhó m sac tộ c noi loạ n ở Nhà nước Kachin phı́a Ðô ng Bac. Hai thá ng
sau cuộ c hộ i kien đó , Trung Quoc bo cựu Phó Bộ trưởng Ngoạ i giao
Vương Anh Phà m là m đặ c sứ ve những sự vụ châ u A, với tiê u điem nam
ở Myanmar – bang chứng rõ rà ng cho thay Bac Kinh đang suy xé t
nghiê m tú c cô ng việ c ngoạ i giao củ a mı̀nh ở Myanmar.
Chuyen cô ng du củ a Bà Phó xả y ra ngay sau khi Trung Quoc đieu
phoi những cuộ c hò a đà m giữa chı́nh phủ Myanmar và Quâ n độ i Ðộ c lậ p
Kachin (KIA), và chủ độ ng hò a giả i đô i bê n. “Trung Quoc trước đâ y chưa
từng đó ng vai trò cô ng khai đen the trong mộ t vụ xung độ t nộ i bộ giữa
chı́nh quyen trung ương và mộ t nhó m noi loạ n địa phương thuộ c mộ t
quoc gia độ c lậ p khá c”, theo lời Tô n Vậ n, mộ t nghiê n cứu sinh khô ng
thường trú ở Việ n Brookings.18* Mặ c dù người ta khô ng rõ bả n chat
chı́nh xá c củ a việ c Trung Quoc can dự và o nhieu cuộ c tranh chap biê n
cương khá c nhau, nhưng dường như Bac Kinh đã kiem mı̀nh lạ i khô ng
tı̀m kiem sức ả nh hưởng chong lạ i chı́nh phủ Myanmar bang cá ch ủ ng
hộ KIA – chong lạ i lời khuyê n củ a giới phâ n tı́ch Trung Quoc von cò n
đậ m mù i dieu hâ u hơn. Và khi cuộ c bạ o loạ n sac tộ c Kokang no ra nă m
2015, khien tam 40.000–50.000 dâ n tị nạ n vượt biê n sang Trung Quoc,
Bac Kinh đã là m lơ lời kê u gọ i củ a chı́nh cô ng dâ n nước mı̀nh đe trợ
giú p cho mộ t dâ n tộ c von xem như là người Hoa ve mặ t sac tộ c. Họ
thậ m chı́ khô ng phả n ứng mạ nh mẽ khi má y bay quâ n sự Mien Ðiệ n
lượn lờ ở biê n giới, thả mộ t quả bom là m bon người dâ n Trung Quoc
thiệ t mạ ng.19*
Ðieu quan trọ ng là khô ng phó ng đạ i hoi cá o chung củ a Trung Quoc ở
Myanmar. Ngô i sao Trung Quoc có lẽ suy yeu đi trong những nă m gan
đâ y, nhưng họ van là nhà đau tư lớn nhat và đoi tá c song phương quan
trọ ng nhat củ a Myanmar. Những cô ng ty Trung Quoc van cò n hiệ n diệ n
đá ng ke ở lı̃nh vực thủ y điệ n, khai khoá ng, dau khı́, và thường đi đau
trong lı̃nh vực thiet bị vien thô ng và bat độ ng sả n. Thực te là Trung
Quoc có goc re ă n sâ u và o Myanmar hơn bat kı̀ nước nà o khá c và họ có
the cung ứng phan lớn nhu cau củ a Myanmar: von, cơ sở hạ tang và
hà ng hó a giá rẻ . Trung Quoc cò n mang đen mộ t thị trường xuat khau
lớn và thuậ n tiệ n. Việ c dỡ bỏ hau het cá c lệ nh cam vậ n Tâ y phương đã
cho phé p nước ngoà i tiep cậ n phan lớn nen kinh te Myanmar, nhưng
chuyê n mô n củ a Trung Quoc van cò n được can đen trong lı̃nh vực sả n
xuat điệ n nă ng, cá c dự á n dau khı́, cũ ng như trong lı̃nh vực sả n xuat và
vien thô ng ở những nă m sap tới.
Khi tô i ghé Yangon đau nă m 2013, thà nh pho nó ng bức củ a Myanmar
ban đau tạ o cả m giá c xa cá ch Trung Quoc. Ðâ y là thà nh pho quyen dụ
lò ng người với những nụ cười, những nhà sư trong chiec á o choà ng đỏ
tı́a, những người đà n ô ng quan quanh mı̀nh những bộ xà -rô ng (mà ở đó
gọ i là longyi) đang nham nhá p trà bê n vệ đường, và những người đà n bà
có khuô n mặ t được bô i lê n bộ t thanaka, mộ t thứ bộ t trang xó a là m từ
vỏ câ y.20* Nhưng những cộ ng đong người Hoa đã an cư ở Myanmar
nhieu the kı̉ nay và Yangon là mộ t nơi quan tụ vă n hó a: cá c ngô i chù a
Trung Quoc hò a lan cù ng những ngô i chù a bang và ng lap lá nh, những
điệ n thờ củ a đạ o Hindu, những thá nh đường Islam và những dinh thự
đo ná t từ thời Raj[44]. Dưới thời cai trị củ a Anh và o đau the kı̉ 20, thà nh
pho nà y khi ay có tê n Rangoon là điem đen nhậ p cư hà ng đau the giới –
ná o nhiệ t hơn New York hoặ c Thượng Hả i. Ngoà i hà ng triệ u người An
Ðộ , nhieu tà u thuyen chứa đay người Trung Quoc đi từ cá c tı̉nh Quả ng
Ðô ng và Phú c Kien ở mien duyê n hả i tới Rangoon lậ p nê n nhà mới.
Khi ay ả nh hưởng củ a Trung Quoc có mộ t lịch sử lâ u đời – nhưng lú c
nà o cũ ng có những moi că ng thang. Và o thậ p niê n 1960, vị lã nh đạ o
quâ n phiệ t bạ o tà n Ne Win đã cam những người ngoạ i quoc – bao gom
nhieu cư dâ n người Hoa – khô ng được sở hữu đat đai và nam giữ giay
phé p kinh doanh, và co tı̀nh kı́ch khởi thê m lò ng oá n hậ n chủ ng tộ c. Khi
những cuộ c noi loạ n chong Trung Quoc no ra ở Rangoon nă m 1967,
những cửa hà ng người Hoa bị cướp phá và bị phó ng hỏ a. Sau khi đo vỡ
nhieu moi quan hệ song phương, Trung Quoc cô ng khai can thiệ p và o
cuộ c nộ i chien Myanmar. Nạ n kı̀ thị và những cuộ c noi loạ n chong Trung
Quoc tiep tụ c bù ng no và o thậ p niê n 1970, với sự ủ ng hộ ngam củ a
chı́nh phủ Mien Ðiệ n. Và khi bộ luậ t mới nă m 1982 kiem tỏ a hơn nữa
quyen cô ng dâ n Myanmar đoi với người Hoa, nó đã đay nhanh quá trı̀nh
di tả n đang dien ra củ a người Mien goc Hoa ra khỏ i nước nà y.
Khi che độ quâ n phiệ t đau tiê n bị cá c tướng lı̃nh phien loạ n lậ t đo
trong vụ đả o chı́nh nă m 1988, tı̀nh hı̀nh được cả i thiệ n đá ng ke. Hộ i
đong Khô i phụ c Luậ t phá p và Trậ t tự Quoc gia (State Law and Order
Restoration Council), như chı́nh quyen quâ n phiệ t mới tự đặ t tê n cho
họ , đã nới lỏ ng việ c khong che nen kinh te, khuyen khı́ch việ c phá t trien
cá c khu vực kinh te tư nhâ n và việ c đau tư củ a nước ngoà i. Cá c doanh
nghiệ p người Hoa nở rộ : hã y nhı̀n quanh Yangon hoặ c Mandalay ngà y
nay và phan lớn những gı̀ bạ n thay đeu sẽ có chủ sở hữu là những
thương nhâ n có noi ket với Trung Quoc. Dâ n địa phương cà u nhà u rang
cá c doanh nghiệ p người Mien Ðiệ n goc Hoa đang kiem kẹ p ngà y cà ng
chặ t. “Khu pho người Hoa đang lan vượt ra han những đường biê n
truyen thong”, theo lời Judy Ko, người quả n lı́ mộ t cô ng ty thương mạ i
trụ sở ở Yangon. “Cá c thương nhâ n người Hoa đang chiem lı̃nh cá c sạ p
ở chợ, cá c quay thức ă n và cá c tiệ m thuoc khap thà nh pho”. Cô ay bả o
tô i, những thâ n nhâ n củ a người Mien Ðiệ n goc Hoa the hệ thứ hai hoặ c
thứ ba đo xô từ Trung Quoc và Ðà i Loan tới đâ y. “Họ hoi lộ cá c viê n chức
phụ trá ch nhậ p cả nh hoặ c ket hô n với dâ n địa phương, nê n họ có the
mua bat độ ng sả n mộ t cá ch hợp phá p. Dò ng chả y trà n và o cá c nhà đau
tư Trung Quoc đang đay giá cả lê n mức điê n ro và đay dâ n địa phương
ra khỏ i khu chợ”, cô phà n nà n. Cho dù miê u tả nà y có phó ng đạ i lê n, ai ai
cũ ng thay được người Trung Quoc và tien củ a họ đang trà n và o.
Quả thực, giới phê bı̀nh cho rang đau tư chı́nh thức củ a Trung Quoc –
đạ t giá trị cộ ng don lê n tới 15 tı̉ đô -la và o nă m 2015, dù giá trị đau tư
từng nă m đã giả m mạ nh ke từ nă m 2011 – chı̉ là phan noi củ a tả ng bă ng
trô i.21* Nhieu cô ng ty “Mien Ðiệ n” trê n danh nghı̃a thực sự được cap
von thô ng qua cá c cô ng ty vỏ bọ c củ a Trung Quoc đạ i lụ c, đô i khi đạ i
diệ n cho lợi ı́ch củ a những kẻ buô n lậ u ma tú y người Wa. Những cô ng ty
khá c thuộ c ve những di dâ n Trung Quoc ở dà i hạ n – khé t tieng nhat là
Asia World, tậ p đoà n lớn nhat Myanmar, được sá ng lậ p bởi La Tinh Há n,
mộ t tay buô n heroin bị ket á n. Asia World có moi liê n ket thâ n cậ n với
Liê n hợp quâ n bang Wa, von đang độ c lậ p kiem soá t vù ng lã nh tho gan
biê n giới Trung Quoc. Nó cò n là mộ t trong những đoi tá c liê n doanh địa
phương củ a Ðiệ n lực Quoc gia Trung Quoc cho dự á n con đậ p Myitsone.
Hau het người Mien Ðiệ n goc Hoa đeu sinh ra ở Myanmar và đeu là
“người Hoa” giong như bao dâ n nhậ p cư đong tộ c ở những khu vực
khá c củ a Ðô ng Nam A. Cá c moi rà ng buộ c sac tộ c giú p cho bá nh xe
thương mạ i củ a Myanmar chạ y trơn tru, giong như ở khap Ðô ng Nam A;
nhưng có mộ t cá ch khoả ng vă n hó a giữa người Mien Ðiệ n goc Hoa ở địa
phương và những nhà đau tư củ a Trung Quoc đạ i lụ c, von có lẽ bị những
người Mien Ðiệ n khá c đá nh giá thap. Ơ Yangon, nhieu người Hoa ở địa
phương thuộ c ve Phò ng Thương mạ i Myanmar củ a người Hoa (Chinese
Myanmar Chamber of Commerce). “Chú ng tô i đã ở đâ y cả tră m nă m
nay”, viê n quả n lı́ Phò ng cho tô i biet. “Chú ng tô i khô ng có liê n hệ nà o với
những người bê n ngoà i đen từ Trung Quoc. Chú ng tô i giữ phong tụ c củ a
người Hoa, nhưng chú ng tô i nó i tieng Mien Ðiệ n và là người Mien Ðiệ n.”
Ve mặ t vă n hó a, những cư dâ n Mien Ðiệ n goc Hoa ở Yangon gan với
những người anh chị em củ a họ ở Ðô ng Nam A hơn là những người ở
Trung Quoc đạ i lụ c – và khô ng chac được họ sẽ có thá i độ chà o đó n ra
sao đoi với là n só ng di dâ n mới củ a người Trung Quoc. Nhưng chı́nh
bê n trong cộ ng đong người Mien Ðiệ n goc Hoa, cá c moi rà ng buộ c sac
tộ c đã ă n sâ u và o tinh than họ . Trong Phò ng Thương mạ i củ a người Hoa
– ngụ trong mộ t tò a nhà lớn bụ i bặ m nhı̀n sang những cau tà u dọ c theo
sô ng Yangon – có mộ t bức tường dù ng đe trưng ra những nhà quyê n trợ
cho to chức. Noi bậ t trong danh sá ch nà y là Asia World, trao 5 triệ u
nhâ n dâ n tệ (khi ay trị giá khoả ng 750.000 đô -la) cho phò ng nà y và o
nă m 2010. Sự giậ n dữ củ a người dâ n Myanmar ve vai trò do những
cô ng ty Trung Quoc đả m nhậ n, bat ke nguon goc ở đâ u, là đieu khô ng
khó hieu.
Những moi că ng thang bat đau troi lê n khi giao thương bang đường
bộ với Trung Quoc được tá i trien khai nă m 1988. Mien Bac, đặ c biệ t
những khu vực giá p Trung Quoc, là nơi người ta cả m thay lo â u tộ t cù ng
trước tı̀nh trạ ng tien Trung Quoc được đo và o nước nà y. Theo mộ t
nguon ước tı́nh cho biet, chı̉ nộ i thậ p niê n 1990 đã có 300.000 dâ n nhậ p
cư từ Vâ n Nam đen Mandalay, và người Hoa chiem khoả ng mộ t phan ba
dâ n so thà nh pho nà y. Tuy vậ y cá c hộ i đoà n người Hoa ở thà nh pho bả o
rang dâ n so người Hoa ở mức on định chı̉ khoả ng 5.000 gia đı̀nh – gan
50.000 người. Việ c xá c minh bao nhiê u người Hoa thực sự song ở
Mandalay là mộ t cô ng việ c bat khả , đặ c biệ t khi những cuộ c hô n nhâ n
giữa người Hoa và người bả n địa đã khien người ta thậ t khó xá c định
chı́nh xá c the nà o là “người Hoa”. Những con so ước tı́nh pho bien gan
như chac chan bị phó ng đạ i, theo lời Roman Cailaud, mộ t co van đau tư,
người nghiê n cứu việ c giao thương ở biê n giới và việ c nhậ p cư ở mien
Bac Myanmar.
Dâ n địa phương than phien rang Mandalay – quê hương ve vă n hó a
củ a người Bamar, sac tộ c chiem hai phan ba dâ n so Myanmar – đã trà n
ngậ p dâ n nhậ p cư Trung Quoc. Họ nó i ve việ c những thương nhâ n đo xô
tới là m khu chợ ngậ p trà n những mó n hà ng thứ pham, và lê n á n cá c nhà
đau tư Trung Quoc lay đi đat củ a họ . Họ bả o, Mandalay đã trở thà nh
mộ t “thà nh pho Trung Quoc”. Ca sı̃ dâ n ca địa phương Lin Lin đoi chat
van đe nà y trong bà i há t noi tieng củ a anh ta, “Cá i chet củ a Mandalay
(Death of Mandalay)”, von có 100.000 lượt xem trê n Youtube. “Họ là ai
trong thà nh pho nà y? / Những kẻ lá ng gieng đen từ phı́a Ðô ng Bac”, anh
oá n thá n, tay gả y đà n guitar. “Tô i bı́t cả hai tai mı̀nh trong noi ô nhụ c tậ n
cù ng / Tâ m trạ ng roi bời trước người lạ / Cá i chet củ a Mandalay thâ n
thương củ a chú ng ta.”22*
Ba mươi nă m trước, Mandalay trứ danh vı̀ những tò a nhà truyen
thong bang go, những con pho nhỏ ngoan ngoè o và những tò a thá p
bang và ng lap lá nh. Ngà y nay, sau khi Trung Quoc đau tư và o đâ y được
hai mươi nă m, nơi đâ y trô ng như mộ t thà nh pho Trung Quoc đien hı̀nh:
đường sá rộ ng cù ng những că n nhà bê -tô ng xau xı́ được sap trê n mộ t
mạ ng lưới đơn điệ u. Những con đường mộ t thời đậ m chat vă n hó a giờ
đâ y ngậ p trà n xe tả i bam cò i luô n luô n và ngộ t ngạ t khı́ thả i. Nhưng đoi
với mộ t thà nh pho ở đat nước nghè o nhat Ðô ng Nam A, Mandalay phon
vinh đen mức gâ y ngạ c nhiê n: mộ t khả o sá t nă m 2012 nhậ n thay mộ t
hộ gia đı̀nh trung bı̀nh sở hữu ba chiec xe má y loạ i nhỏ hoặ c loạ i
thường. Hoi trước hiem ai uong rượu bia, cò n giờ ở moi gó c đường lạ i
có mộ t “quá n bia”. Và o lú c toi muộ n, cá nh đà n ô ng ngoi sụ p xuong trê n
bà n đay bia Myanmar và whisky Grand Royal.
Với dâ n so tam mộ t triệ u người, Madalay chı̉ có quy mô bang mộ t
phan Yangon – nhưng khi tô i tới Mandalay, nơi đâ y tạ o cả m giá c già u có
hơn đá ng ke. Hau het xe cộ trê n đường đeu là xe mới và đường pho luô n
nhộ n nhịp cá c hoạ t độ ng buô n bá n. Sở dı̃ Mandalay được thịnh vượng là
vı̀ mộ t lı́ do đơn giả n: giao thương với Trung Quoc. Phả i mat mười giờ
lá i xe dọ c theo Cô ng lộ Mien Ðiệ n (Burma Road)[45] đe tới thà nh pho
nà y từ những thị tran biê n giới Muse và Thụ y Lệ , trung tâ m phâ n phoi
hà ng hó a chả y qua đường biê n giới. Cuộ c giao thương song phương nà y
đã vượt qua con so 9 tı̉ đô -la cho 10 thá ng đau tiê n củ a nă m tà i chı́nh
2015 – 2016, gan như toà n bộ đeu qua đường bộ , theo con so thong kê
củ a Trung Quoc.23* Nhưng con so tong thực cao hơn nhieu, do nhieu
mặ t hà ng – bao gom hà ng xuat khau phi phá p như ngọ c bı́ch, go, thuoc
phiệ n và methamphetamine – được buô n lậ u qua đường biê n giới.
Chứng nhâ n Toà n cau (Global Witness), mộ t to chức giá m sá t mô i
trường có trụ sở ở London, đã ước tı́nh giao thương ngọ c bı́ch củ a
Myanmar có trị giá đạ t tới con so khó tin 31 tı̉ đô -la chı̉ trong nă m 2014,
gan bang mộ t nửa GDP nước nà y. “Việ c kinh doanh ngọ c bı́ch là yeu to
đá ng ke là m day khởi xung độ t vũ trang tram trọ ng nhat Myanmar, giữa
chı́nh quyen trung ương và Quâ n độ i Ðộ c lậ p Kachin/To chức Ðộ c lậ p
Kachin (Kachin Independence Army/Kachin Independence
Organization)”, theo ket luậ n trong mộ t bả n bá o cá o củ a Global
Witness.24* Gan như toà n bộ thu nhậ p từ việ c kinh doanh nà y khô ng
là m lợi cho nhà nước, thay và o đó lạ i tı̀m đường chui và o tú i củ a giới
đau nã o quâ n sự và cá c tay trù m ma tú y. Chet người trong khai khoá ng
là đieu thường gặ p, ma tú y và mạ i dâ m được nuô i dưỡng lớn mạ nh nhờ
cuộ c giao thương nà y. Những ai đứng chan đường giới khai khoá ng sẽ
bị tước đat và bị đe dọ a trước họ ng sú ng.
Người dâ n Mien Ðiệ n quả được lợi từ việ c buô n bá n với Trung Quoc,
nhưng họ phan nộ vı̀ bị lệ thuộ c ve kinh te và o chuyệ n nà y. Mộ t trong
những lời than phien lớn nhat, từ Mandalay đen Yangon, là Trung Quoc
“xuat khau” toà n rá c: ma tú y giả , thực pham nhiem độ c, sả n pham ná t
vụ n. Cho đen khi cá c lệ nh che tà i giao thương củ a phương Tâ y bị bã i bỏ ,
gan như người ta khô ng cò n lựa chọ n nà o khá c; nhưng cá c cửa tiệ m và
cá c khu chợ ở Mandalay van cò n chat đong những mặ t hà ng Trung Quoc
rẻ tien. Nhieu tê n nhã n hiệ u trê n đường pho Mandalay là củ a Trung
Quoc: Thiet bị xâ y dựng Zoomlion, Xe má y Zonghen (Tô ng Thâ n/ 宗申),
Xe hơi Haima (Hả i Mã / 海马), Hà ng điệ n tử gia dụ ng Midea (Mỹ Ðı́ch/
美的), Ðiệ n thoạ i Huawei (Hoa Vi/ 华为), Tủ lạ nh Haier (Hả i Nhı̃/ 海尔).
Mộ t tam bien quả ng cá o khong lo đặ t tạ i giao lộ tap nậ p cò n quả ng cá o
cá c dịch vụ củ a mộ t bá c sı̃ tê n Vâ n (Yun), mộ t bá c sı̃ phau thuậ t tham mỹ
ở bê n kia biê n giới tạ i thị tran Thụ y Lệ .
Sự giậ n dữ với những xâ m phạ m củ a Trung Quoc đang dâ ng lê n dữ
dộ i. Tin Soe, viê n quả n lı́ củ a mộ t khá ch sạ n ở khu pho thương mạ i, bả o
tô i rang hau het khá ch hà ng củ a anh ta là dâ n đạ i lụ c. Mộ t so là giá m sá t
viê n cho dự á n đường ong dan dau khı́ củ a Tậ p đoà n Dau khı́ Trung
Quoc (China National Petroleum Corporation), chạ y xuyê n qua khu vực
Mandalay tới đường biê n giới Trung Quoc. Những người khá c trong lı̃nh
vực khai thá c ngọ c bı́ch: Mandalay noi tieng ve những thị trường đá
quý, và khá ch sạ n nà y là m nê n mộ t cơ sở hữu dụ ng cho việ c thă m dò
những cơ hộ i đau tư. “Người Mien Ðiệ n chú ng tô i khô ng thı́ch người
Trung Quoc”, anh cho biet. Dâ n nhậ p cư Trung Quoc, anh rau rı̃ nó i
thê m, đang chiem thà nh pho nà y: “Giới thương nhâ n Trung Quoc ở
Thụ y Lệ đã hoi lộ cá c viê n chức phụ trá ch nhậ p cả nh đe họ có the lậ p cư
bê n kia biê n giới tạ i thị tran Muse. Mộ t khi họ có quoc tịch Myanmar, họ
sẽ đi theo Cô ng lộ Mien Ðiệ n và mua het bat độ ng sả n ở Mandalay.”
Người Hoa theo ước tı́nh chiem khô ng quá 4% dâ n so Myanmar – toi
đa hai triệ u người trong tong so khoả ng 52 triệ u dâ n. Tı̀nh hı̀nh nà y
cà ng phức tạ p thê m trước việ c dâ n địa phương khô ng phâ n biệ t đâ u là
dâ n Mien Ðiệ n goc Hoa lậ p cư lâ u nă m và những người mới tới gan đâ y
– thậ m chı́ cả những người khô ng han là người Trung Quoc. Và o thậ p
niê n 1990, những tay đau nậ u ma tú y và ngọ c bı́ch thuộ c sac tộ c Wa và
Kokang đã đau tư những mó n tien bat chı́nh củ a họ ở Mandalay, xâ y
dựng nhieu biệ t thự xa hoa và nhieu trung tâ m mua sam. Người Kokang
(khá c người Wa) ve sac tộ c là người Trung Quoc Há n tộ c, nhưng đã song
ở Myanmar nhieu the kı̉ nay. Tuy the những sac tộ c thieu so ở khu vực
biê n giới thường được người Mien Ðiệ n xem như là “người Trung
Quoc”.
Dâ n nhậ p cư Trung Quoc từ Vâ n Nam ban đau lậ p cư ở mien Bac
Myanmar hoi cuoi the kı̉ 19. Là n só ng tiep theo đen và o thậ p niê n 1930,
do quâ n độ i Nhậ t hà nh quâ n qua Vâ n Nam, và và o thậ p niê n 1940, khi
quâ n lı́nh củ a Quoc dâ n đả ng theo quoc gia chủ nghı̃a rời khỏ i lực lượng
Cộ ng sả n chien thang. So dâ n nhậ p cư lâ u nă m nà y van cò n bả o lưu
nhieu phong tụ c Trung Quoc, và có khuynh hướng gan bó nhau. Ơ khu
pho người Hoa củ a Mandalay, những gia đı̀nh Mien Ðiệ n goc Hoa ở địa
phương thường tụ tậ p tạ i cá c Hộ i quá n Vâ n Nam[46], được xâ y dựng và o
nă m 1953. Cá nh cong truyen thong dạ ng chı̀a ra, trê n cù ng là may con
rong uon lượn bang và ng, đã được tâ n trang bang tien củ a chı́nh quyen
tı̉nh Vâ n Nam – cho nê n những moi noi ket cũ van cò n nguyê n vẹ n.
Nhưng những người Mien Ðiệ n goc Hoa nà y nhı̀n chung đã hò a nhậ p
và o cộ ng đong địa phương và nó i tieng địa phương.
Tuy vậ y, sự hiệ n diệ n củ a họ đã có sức ả nh hưởng lớn hơn nhieu ke
từ khi việ c giao thương biê n giới qua đường bộ với Trung Quoc được tá i
khởi độ ng. Noi oá n phan lạ i được day lê n trước sự già u có hien nhiê n
củ a nhieu gia đı̀nh Trung Quoc ở Mandalay. “Ðú ng là nhieu người trong
so chú ng tô i già u hơn người Myanmar bả n địa” theo lời thừa nhậ n củ a
mộ t cô gá i người Mien goc Hoa đang là m việ c cho cửa tiệ m ngọ c trai củ a
gia đı̀nh tạ i khu pho buô n bá n củ a Mandalay. “Nhưng chú ng tô i đã là m
việ c chă m chı̉ đe có được thà nh cô ng như the. Ong bà tô i đã tới đâ y hoi
70 nă m trước mà khô ng mộ t xu dı́nh tú i”, cô ay bả o tô i bang giọ ng Quan
thoạ i pha giọ ng mien Nam. Người Mien goc Hoa khô ng e ngạ i việ c phô
bà y sự già u có củ a mı̀nh: họ lá i xe SUV củ a Nhậ t đen những nhà hà ng
Vâ n Nam đat tien và to chức tiệ c cưới hà o nhoá ng với hà ng tră m, thậ m
chı́ hà ng nghı̀n khá ch. Hai tuan trước Tet Trung Quoc, nhieu ngô i nhà
đẹ p nhat pho đã dá n lê n những câ u chú c tụ ng nă m mới trê n cửa trước –
mộ t dau hiệ u chac chan cho biet chủ că n nhà là người Hoa.
Phan nhieu củ a cả i nà y đen từ việ c giú p đỡ dâ n đạ i lụ c đà m phá n
hoà n cả nh đau tư ở Myanmar. Những rà o cả n ngô n ngữ can phả i được
vượt qua và cá c quy định đau tư đeu thuộ c loạ i nghiê m ngặ t – cho dù
người ta có the đi vò ng qua chú ng bang cá ch dù ng tien bô i trơn. Người
Mien Ðiệ n goc Hoa là m việ c ở vai trò người đú t ló t, dà n xep cá c cuộ c
gặ p và trô ng nom dò ng von ngoà i luong chả y và o. Ong Long, trưởng
cô ng nhâ n mỏ đen từ tı̉nh Ho Nam củ a Trung Quoc, bả o tô i rang khô ng
the nà o là m ă n ở Myanmar được neu thieu những tay mô i giới người
Mien Ðiệ n goc Hoa. “Neu muon đau tư, anh phả i thô ng qua họ ”, anh giả i
thı́ch. “Họ có tat cả cá c moi noi ket địa phương và có the là m thô ng
dịch”. Mộ t thợ mỏ ngọ c bı́ch đen từ Vâ n Nam đong ý the. “Ơ đâ y muon
là m gı̀ thı̀ cũ ng phả i là m việ c với dâ n địa phương. Và đe là m việ c với dâ n
địa phương, anh can là m việ c với dâ n Mien goc Hoa.”
Giao thương chịu sự chi phoi củ a cá c gia đı̀nh goc Hoa ở địa phương,
chứ khô ng phả i củ a dâ n đạ i lụ c. Những chiec xe tả i từ tậ n Quả ng Ðô ng
và Phú c Kien tới Thụ y Lệ , nhưng tat cả hà ng hó a can phả i được chat lạ i
lê n những chiec xe tả i đă ng kı́ ở Myanmar đe bă ng qua biê n giới. Giới
thương nhâ n thuộ c những nhó m sac tộ c thieu so mà ta có the tı̀m thay ở
cả hai phı́a củ a biê n giới, chang hạ n như người Kachin (ở Trung Quoc có
tê n là Cả nh Pha) và Shan (cò n được biet là người Thá i), là những người
có the bă ng qua biê n giới de dà ng. Nhưng cá c hạ n che đoi với giới
thương nhâ n Trung Quoc bı̀nh thường lạ i chặ t hơn. Ong Thiệ u (Shao),
mộ t thương nhâ n ở Thụ y Lệ chuyê n nhậ p khau má y mó c, ngọ c bı́ch và
vả i dệ t, đã bả o tô i visa củ a ô ng cho phé p ô ng đi qua biê n giới nhưng
khô ng được quay ve lạ i. Thay và o đó , ô ng phả i bay từ Mandalay đen Cô n
Minh, roi quay ve lạ i Thụ y Lệ – mộ t tuyen đường dà i, đat đỏ và vò ng vo.
“Tô i là m bat kı̀ đieu gı̀ can phả i là m đe có được bữa ă n trê n bà n”, ô ng
bả o, mat á nh lê n tia sá ng.
Myanmar có đay những câ u chuyệ n ve dâ n nhậ p cư Trung Quoc mua
tat cả giay că n cước giả mạ o củ a người Mien Ðiệ n quá co đe có the
thà nh cô ng dâ n có quoc tịch Myanmar. Rõ rà ng cá ch là m nà y van cò n
tiep dien. Nhưng mộ t so thương nhâ n đạ i lụ c đã mua thẻ cô ng dâ n củ a
Myanmar ở thị trường chợ đen chı̉ đe bô i trơn chuyệ n là m ă n và đe qua
biê n giới de dà ng hơn, chứ khô ng có ý lậ p cư ở Myanmar. Giới đau tư ve
go, khai khoá ng và nô ng nghiệ p thường bay tới bay lui giữa Mandalay
và Cô n Minh, theo những chuyen bay hà ng ngà y được phụ c vụ cho
tuyen nà y. Khi tô i lê n chuyen bay rời khỏ i Mandalay mười ngà y trước
Tet Trung Quoc, chuyen nà y đay ap thương gia Trung Quoc đang trở ve
nhà ă n Tet.
Neu phả i tới mộ t nơi đe tı̀m bang chứng ve sự “xâ m nhậ p củ a Trung
Quoc” tạ i mien Bac Myanmar, nơi đó sẽ là Lashio. Thị tran lớn nhat nam
giữa Mandalay và Thụ y Lệ , Lashio là điem bat đau củ a Cô ng lộ Mien
Ðiệ n danh tieng. Ðược cô ng nhâ n Mien Ðiệ n và Trung Quoc xâ y dựng
dưới sự chı̉ đạ o củ a người Anh, con đường nà y giú p chı́nh quyen Trung
Quoc duy trı̀ được nguon cung ứng hà ng hó a, vũ khı́ và thực pham trong
suot những nă m đau củ a cuộ c chien chong Nhậ t ở khoả ng thời gian
1937-1945. Hiệ n nay, hau het cá c phi vụ giao thương đeu dien ra ở
chieu ngược lạ i: chı̉ cá ch Thụ y Lệ 100km bê n kia biê n giới, Lashio là
trạ m dừng trọ ng yeu đau tiê n đe hà ng hó a chả y và o từ Trung Quoc. Nơi
đâ y rõ rà ng là cơ sở cho cá c thương nhâ n ở biê n giới vậ n chuyen hà ng
theo hướng lê n xuong dọ c theo cô ng lộ Mien Ðiệ n thời hiệ n đạ i.
Với dâ n so khoả ng 130.000 người, quy mô tương tự Exeter ở Anh,
Lashio là nơi rat nhieu sac tộ c cù ng song. Khoả ng mộ t phan ba cư dâ n ở
đâ y có goc Hoa, gan như tat cả đeu đen từ tı̉nh Vâ n Nam lâ n cậ n. Nhưng
thị tran nà y cò n là quê hương củ a người Bamar bả n địa và mộ t cộ ng
đong lớn người Tai (ở Myanmar cò n có tê n là Shan, và tê n là Thá i ở Vâ n
Nam). Người Sikh An Ðộ , người Muslim và người Hindu hı̀nh thà nh
những nhó m người thieu so rõ rệ t, và mộ t thá nh đường Islam lớn hiệ n
lờ mờ ở trung tâ m thị tran. Nhieu bộ lạ c ở vù ng đoi – nam trong khoả ng
135 nhó m sac tộ c thieu so được chı́nh phủ Myanmar cô ng nhậ n – hà ng
ngà y và o thị tran Lashio đe bá n đậ u và cà chua bê n vệ đường.
Chiem vị the noi trộ i ở Lashio là mộ t khu chợ lớn bang bê -tô ng lan ra
cá c con đường và con hẻ m xung quanh, tạ i đó cá c chủ sạ p ngoi dưới tam
bạ t ni-lô ng giă ng ra trê n cá c cọ c tre. Họ bá n đủ loạ i rau quả , cá khô , ớt,
cá c loạ i bộ t bı́ hiem, thuoc và vậ t dụ ng nhà tam, quan á o, già y dé p và tú i
xá ch – cũ ng như bá n cả và ng, ngọ c bı́ch và kim cương. Trong quã ng thời
gian gan Tet Trung Quoc, cá c sạ p hà ng dựng lê n những đo trang trı́ mà u
đỏ và ng lap lá nh – long đè n có viet chữ “phá t tà i/ 发财” bang chữ Trung
Quoc, cá c mieng dá n cửa mang may man cho khá ch, phá o bô ng đe bá o
hiệ u nă m mới và xua đi những hon ma vat vưởng.
Ngoà i tieng địa phương củ a mı̀nh, mộ t bien the củ a tieng Vâ n Nam,
cư dâ n Trung Quoc ở Lashio thường nó i tieng Myanmar và tieng pho
thô ng. Hau het cò n biet tieng Shan, ngô n ngữ địa phương ở đâ y. Mộ t so
chủ sạ p bả o tô i rang gia đı̀nh họ đen từ Ðang Xung, mộ t chặ ng ngà y
trước trê n Con đường Tơ lụ a phương Nam nam bê n phı́a Trung Quoc ở
vù ng biê n giới Myanmar – Vâ n Nam, mộ t nơi có lịch sử hon tạ p sac tộ c.
So người Trung Quoc ở Lashio thuộ c ve mộ t truyen thong lâ u đời củ a
việ c giao thương biê n giới von tạ o nê n những că n cước phức hợp và đa
dạ ng.
Nhieu người đen Lashio do là nạ n nhâ n củ a lịch sử. Ong Chung
(Zhong), mộ t cụ ô ng 70 tuoi bá n thuoc Trung Quoc truyen thong như
than lan khô và gạ c nai, đã rời Ðạ i Lı́ ở tı̉nh Vâ n Nam và o nă m 1949 khi
mới lê n hai. Bo ô ng, người trước đó đã chien đau cù ng quâ n độ i Quoc
dâ n đả ng theo chủ nghı̃a quoc gia, đã thá o chạ y cù ng gia đı̀nh mı̀nh khi
lực lượng Cộ ng sả n tien và o kiem soá t. Bà Ðoà n, bá n long đè n Trung
Quoc có in hı̀nh cặ p cá và ng tỏ dau hiệ u may man, đã tới đâ y 20 nă m
sau đó khi cò n là trẻ sơ sinh, lú c bo mẹ bà thá o chạ y khỏ i cuộ c Cá ch
mạ ng Vă n hó a. Những người khá c thı̀ khô ng rõ . “Chú ng tô i đã ở đâ y từ
lâ u”, mộ t chủ sạ p giả i thı́ch bang tieng Quan thoạ i đủ hieu. “Chı́ ı́t cũ ng
100 nă m roi – có lẽ 300. Ai mà biet?”
Tô i thay thậ t khó tı̀m ra những người mới tới, mặ c cho người ta phá t
cuong lê n ở Yangon và Mandalay vı̀ dò ng người lậ p cư Trung Quoc trà n
ngậ p mien Bac Myanmar. Thực te gan như khô ng có ả nh hưởng hien
hiệ n nà o củ a Trung Quoc hiệ n đạ i ở Lashio, ngoà i chı́nh những mặ t
hà ng được giao thương. Cá c bien bá o và nhã n bang tieng Trung Quoc
được nhat loạ t viet bang chữ phon the von được dù ng trước khi những
người Cộ ng sả n đưa và o hệ chữ viet giả n the và o thậ p niê n 1950 và
1960. Neu có mộ t lượng lớn dâ n lậ p cư từ đạ i lụ c trà n ve ke từ lú c cô ng
lộ Mien Ðiệ n mở lạ i và o cuoi thậ p niê n 1980, những người nà y chac han
sẽ mang hệ chữ viet mới theo cù ng. Cũ ng khô ng có nhieu dau hiệ u củ a
thức ă n người Hoa. Thay và o đó có những mó n cơ bả n củ a người Mien
Ðiệ n: thịt nướng và rau, cù ng mớ thịt ham sơ che bé o ngậ y khô ng rõ
mó n gı̀, đang bơi trong vũ ng dau, đi kè m rau song và dưa chua kieu An
Ðộ . Neu người Trung Quoc thực sự chiem lı̃nh vù ng nà y, cá c nhà hà ng
và quay thức ă n ở thị tran nà y han sẽ bá n mı̀. Rõ rà ng phan lớn đau tư ở
Lashio là củ a người goc Hoa – nhưng thậ t quá ı́t bang chứng trong dâ n
chú ng đe cho thay người Trung Quoc đã “xâ m lă ng”.
Noi oá n phan ve sự xâ m lă ng kinh te củ a Trung Quoc ở Mandalay và
ở mien Bac Myanmar đã lam lan việ c thương gia đo xô và o khi thay cá c
cô ng dâ n người Mien Ðiệ n goc Hoa già u lê n nhờ phụ c vụ cho cá c
thương gia đó . Người ta đã phó ng đạ i noi sợ rang dò ng chả y nhà đau tư
Trung Quoc trà n và o từ bê n kia biê n giới sẽ “tiep quả n” Mandalay và
bien những thị tran dọ c theo Cô ng lộ Mien Ðiệ n thà nh tien đon củ a
Trung Quoc. Mandalay van cò n mang lạ i cả m giá c ve tinh than Mien
Ðiệ n: cá c bien hiệ u trê n đường bang tieng Mien Ðiệ n hoặ c tieng Anh,
cá c nhà hà ng và cá c quay thức ă n phụ c vụ mó n Mien Ðiệ n, và hau het
người dâ n đeu là người Bamar. Mandalay ı́t mang chat “ngoạ i quoc” hơn
nhieu thà nh pho phá t trien trê n the giới có so dâ n nhậ p cư lớn.
Sự thậ t là Myanmar khô ng can sợ bị người Trung Quoc trà n qua,
nhưng họ phả i lo ve tien củ a Trung Quoc. Van đe củ a Myanmar khô ng
phả i chuyệ n người ngoà i tới nơi đâ y tiep quả n mọ i thứ, mà là chuyệ n
người ngoà i lay đi những thứ họ can và rời khỏ i đâ y. Ða so dâ n đạ i lụ c
đen Myanmar đe là m ă n, khô ng phả i lậ p cư ở mộ t đat nước lạ lam. Khi
Myanmar dâ n chủ hó a và cô ng luậ n trở thà nh the lực đang lê n trong
nen chı́nh trị trong nước, noi tức giậ n khô ng nê n nham và o so dâ n nhậ p
cư đã ở đâ y từ lâ u. Thay và o đó noi tức giậ n ay nê n được nham và o giới
đau nã o tham nhũ ng người Mien Ðiệ n, những kẻ cho phé p cá c nhà đau
tư Trung Quoc cướp đi nguon tà i nguyê n thiê n nhiê n củ a đat nước và đe
lạ i thiệ t hạ i cho người dâ n địa phương.
CỬA NGÕ VÀO VỊNH BENGAL
Và i nă m trước, trọ ng điem củ a noi oá n phan như the chı́nh là việ c
xâ y dựng hai đường ong dan dau khı́ củ a Trung Quoc chạ y từ cả ng
Kyaukphyu ở bờ bien phı́a Tâ y Myanmar, đi qua Mandalay và Lashio,
đen thị tran Thụ y Lệ ở biê n giới Vâ n Nam. CNPC đã boi thường cho
những người nô ng dâ n mat đat, nhưng mộ t so người than phien họ
khô ng cò n mieng đat nà o đe trong trọ t, cò n so khá c cá o buộ c CPNC phá
hoạ i mô i trường. Những nhó m sac tộ c có vũ trang lạ i giao tranh với
quâ n độ i chı́nh phủ von được đieu tới đe bả o vệ đường ong dan nà y,
buộ c nhieu người thá o chạ y khỏ i quê nhà mı̀nh.
Những cuộ c phả n khá ng dan suy yeu đi sau khi hai đường ong dan
hoà n thà nh nă m 2013. Nă m đó , khi đang tı̀m kiem đường ong dan nà y
dọ c theo cô ng lộ Mien Ðiệ n, tô i bat gặ p những dả i hẹ p vừa mới đà o
thuộ c khu đat nô ng nghiệ p, lá c đá c đâ y đó có những cộ t là m dau. Nam
bê n dưới lớp đat đỏ tham là hai đường ong thé p sá ng bó ng, moi ong có
đường kı́nh tam mộ t mé t. Phan bê n Myanmar củ a dự á n trị giá 2,5 tı̉ đô -
la nà y ké o dà i gan 800km, và sau đó thê m 1600km đi qua tı̉nh Vâ n Nam.
Từ Cô n Minh, thủ phủ tı̉nh Vâ n Nam, mộ t đường ong dan noi thê m sẽ
đay khı́ đot đi theo hướng Ðô ng đen tı̉nh Quý Châ u và Quả ng Tâ y.
Ðường ong kia sẽ dan dau theo phı́a Bac đen Trù ng Khá nh, quê hương
củ a 30 triệ u người, tạ i đó Trung Quoc đang xâ y nhà má y lọ c dau thứ
nhı̀.
Nă m 2013, CNPC bat đau bơm khı́ tự nhiê n từ vù ng mỏ khı́ đot Shwe
ngoà i khơi Myanmar, theo mộ t thỏ a thuậ n thu hoạ ch ba mươi nă m von
sẽ mang lạ i hà ng chụ c tı̉ đô -la cho chı́nh phủ Myanmar. Cô ng suat
thường niê n củ a đường ong dan nà y là 12 tı̉ mé t khoi moi nă m, mặ c dù
lưu lượng thực sự theo bá o cá o nă m 2014 và 2015 ı́t hơn con so đó
nhieu. Ðợt dau đau tiê n được bơm thử nghiệ m và o nă m 2015, khi tà u
chở dau cự đạ i 300.000 tan dỡ hà ng ở cả ng nước sâ u mới mở tạ i đả o
Maday ở Kyaukphyu. Khi đường ong dan nà y vậ n hà nh hoà n chı̉nh, có
the bơm 22 triệ u tan dau thô moi nă m – tương đương khoả ng 4% tong
so nhu cau củ a Trung Quoc nă m 2015.25* Cá c đường ong dan Trung
Quoc – Myanmar sẽ gia nhậ p cá c đường ong chạ y từ Kazakhstan và
Turkmenistan trong việ c mang đen cá c nguon cung ứng nă ng lượng
bang đường bộ , đieu mà Bac Kinh cho là can yeu cho an ninh nă ng
lượng củ a Trung Quoc.
Ðoi với giới chien lược gia củ a Bac Kinh, phan thưởng cho việ c “thâ u”
được vù ng ven bien phı́a Tâ y là đieu mơ tưởng. Cá c đường ong dan dau
khı́ giú p Trung Quoc nhậ p khau cá c nguon cung ứng nă ng lượng mà
khô ng can cá c tà u chở dau từ châ u Phi và Trung Ðô ng đe vượt qua được
vù ng bien hẹ p và đay bọ n hả i tặ c, nam giữa Indonesia và Malaysia – eo
bien Melaka khé t tieng – nơi mà Bac Kinh sợ rang sẽ bị Hả i quâ n Hoa Kỳ
phong tỏ a neu có chien tranh. So lượng dau đi qua eo bien Melaka nhieu
gap ba so với đi qua kê nh đà o Suez, trong đó có khoả ng 80% lượng
nhậ p khau dau củ a chı́nh Trung Quoc. Mặ c dù cô ng suat hiệ n tạ i củ a cá c
đường ong dan ở Myanmar khá nhỏ so với nhu cau nă ng lượng khong lo
củ a Trung Quoc, nhưng Bac Kinh tin họ sẽ có cá ch giả i quyet cá i gọ i là
“tı̀nh the lưỡng nan Malacca (Malacca dilemma)”[47].
Cả ng Trung Quoc ở đả o Maday là mộ t phan trong ke hoạ ch lớn hơn
nham kien thiet cá c tuyen liê n ket vậ n tả i từ vịnh Bengal đen Trung
Quoc. Cá c tuyen vậ n tả i hiệ u dụ ng từ Kyaukphy sẽ giú p Trung Quoc
nhậ p khau trực tiep cá c loạ i vậ t tư thô khá c, rú t ngan được đoạ n đường
dà i hà ng nghı̀n km. Ngoà i ra, việ c thiet lậ p mộ t trung tâ m giao thương ở
đó sẽ cho phé p cá c cô ng ty từ mien Tâ y Bac Trung Quoc có the xuat
khau hà ng nhanh chó ng và ı́t ton phı́ sang An Ðộ , Bangladesh và xa hơn
nữa. Trung Quoc gọ i hoạ ch định nà y là “Hà nh lang Kinh te Bangladesh –
Trung Quoc – An Ðộ – Myanmar” (BCIM). Hoạ ch định nà y được hı̀nh
thà nh trước Sá ng kien Và nh đai và Con đường, nhưng giờ đâ y gan như
chac chan được xem như là mộ t phan củ a dự á n nà y. Trê n het, hà nh lang
kinh te nà y đem lạ i mộ t phan thưởng chien lược to lớn cho Bac Kinh: Cơ
hộ i mở rộ ng phạ m vi ả nh hưởng sang An Ðộ Dương.26*
Hoạ ch định BCIM sẽ chứng kien cá c tuyen liê n ket vậ n tả i mới từ tı̉nh
Vâ n Nam phı́a Tâ y Nam. Bat đau ở Cô n Minh và ket thú c ở Kolkata, hà nh
lang đe xuat nà y phỏ ng theo đường đi củ a Trà Mã Co Ðạ o (Ancient Tea
Horse Road) đi qua Myanmar và Bangladesh, tuyen đường giao thương
ngà y xưa từng mộ t thời có tê n Con đường Tơ lụ a phương Nam. Bac
Kinh có mộ t ke hoạ ch to lớn nham xâ y dựng tuyen cao toc và tuyen
đường sat song song nhau từ Thụ y Lệ đen Kyaukphyu, với mộ t con
đường bộ riê ng rẽ chạ y qua mien Bac Myanmar, cá c Bang Ðô ng Bac An
Ðộ , và Bangladesh. Những người ủ ng hộ hoạ ch định nà y bả o rang nó sẽ
là m tă ng giao thương và đau tư ở mộ t trong những vù ng chậ m tien nhat
châ u A, von từ lâ u bị ả nh hưởng bởi cuộ c noi loạ n củ a cá c bộ lạ c.
Ke từ nă m 2013, Cô n Minh đã đă ng cai Trien lã m Trung Quoc – Nam
A nham phá t huy giao thương dọ c hà nh lang nà y. Khi tô i ghé đó nă m
2014, bữa tiệ c đang rı̀nh rang với nhieu người mua sam đang mặ c cả ve
những tam thả m Afghanistan, đo thủ cô ng Pakistan, lụ a và vả i dệ t từ An
Ðộ và Bangladesh, và đá quý Sri Lanka. Sự kiệ n nà y được to chức bê n
cạ nh Hộ i chợ Cô n Minh lâ u đời hơn, mộ t sự kiệ n noi tieng và đay mà u
sac đã được to chức suot hai thậ p niê n nay. Cá c gian hà ng trong cá c gian
phò ng trien lã m đeu chat đay sả n vậ t địa phương, bá n mọ i thứ từ ngọ c
bı́ch Mien Ðiệ n và trà Pho Nhị cho đen trang sức hạ t yak-bone và da bá o
Tâ y Tạ ng. Những người đẹ p uyen chuyen đen từ nhieu sac tộ c thieu so ở
Vâ n Nam đã é p cá c vị khá ch mua đù i lợn muoi bả o quả n khô và may tú i
nam ă n bı́ an.
Việ c nâ ng cap Hộ i chợ Cô n Minh cũ kı̃ là mộ t phan thuộ c dự á n củ a
Bac Kinh nham tă ng cường phá t trien dọ c biê n giới Trung Quoc. Những
vù ng “tự trị” Tâ n Cương và Quả ng Tâ y, von giong Vâ n Nam, là quê hương
củ a rat nhieu nhó m người thieu so có moi liê n ket sac tộ c ở bê n kia biê n
giới, cũ ng to chức những sự kiệ n tương tự nham đen Trung A và Ðô ng
Nam A, với Tâ n Cương hướng ve Trung A và Quả ng Tâ y là Ðô ng Nam A.
Bac Kinh tin rang sự hợp tá c mở rộ ng qua biê n giới sẽ giú p nuô i dưỡng
cá c thị trường mới và củ ng co quyen the trong khu vực củ a Trung Quoc.
Nă m 2011, Quoc vụ việ n Trung Quoc cô ng bo mộ t vă n bả n kê u gọ i Vâ n
Nam hã y trở thà nh “đau cau” cho những đat nước ở Nam A và Ðô ng
Nam A, mộ t ke hoạ ch có tê n gọ i “Mở cửa ve phı́a Tâ y Nam (Opening up
the Southwest)”[48]. Mụ c tiê u củ a ke hoạ ch là bien Cô n Minh, mộ t thà nh
pho gan 4 triệ u dâ n, thà nh mộ t cửa ngõ trong khu vực là m mũ i nhọ n
cho đau tư và cá c luong giao thương qua biê n giới quoc te dà i 4000km
củ a Vâ n Nam.27*
Nă m 2013, bon quoc gia liê n quan trong dự á n BCIM đã gặ p gỡ tạ i
Cô n Minh và đong ý với yeu điem khá i quá t củ a hoạ ch định nà y, von hứa
hẹ n sẽ xá c định được những dự á n cơ sở hạ tang thực te và có the đạ t
được. Những dự á n nà y sau cù ng có the bao gom cá c tuyen đường sat
mới, cá c tuyen đường truyen điệ n và cá c hệ thong vien thô ng mới, chạ y
qua cá c dã y nú i xa xô i và xuyê n qua cá nh rừng nhiệ t đới rậ m rạ p.
Nhưng trọ ng điem ban đau là xâ y dựng tuyen quoc lộ 2800km từ Cô n
Minh đen Kolkta – vò ng vè o qua Thụ y Lệ , Mandalay và Dhaka – mộ t
tuyen đường mà cả bon bê n đeu đã chap thuậ n, ve mặ t nguyê n tac, và o
nă m 2012. Khai mạ c kı̀ Trien lã m Trung Quoc – Nam A nă m 2014, Phó
Thủ tướng Trung Quoc Uô ng Dương thú c giụ c cô ng tá c thực hiệ n dự á n
nà y can được đay nhanh hơn nữa.
Ke từ thậ p niê n 1990, cá c nhà quy hoạ ch ở Cô n Minh đã nó i ve việ c
xâ y dựng cá c tuyen giao thương trong khu vực, nhưng tới nă m 2014
hoạ ch định BCIM mới trở thà nh ưu tiê n quoc gia, khi Thủ tướng Lý
Khac Cường đe cậ p hoạ ch định nà y trong bà i dien vă n thường niê n
trước Ðạ i hộ i Ðạ i bieu Nhâ n dâ n Toà n quoc. Hoạ ch định nà y đoi diệ n
những trở ngạ i to lớn – đặ c biệ t ve địa the – nhưng hiệ n đã có tien trien.
Bộ Giao thô ng Vậ n tả i Trung Quoc đã hoà n thà nh mộ t dự á n dà nh cho
đường cao toc chạ y từ Cô n Minh đen Kyaukphyu, von sẽ tá ch ra ở
Mandalay đe tiep theo tuyen đường BCIM được đe xuat chạ y qua vù ng
Ðô ng Bac An Ðộ . Chı́nh phủ ở Dhaka đang chuan bị kı́ ket mộ t bả n ghi
nhớ ve thỏ a thuậ n sơ bộ với mộ t cô ng ty xâ y dựng Trung Quoc đe xâ y
dựng mộ t đoạ n quoc lộ củ a Bangladesh, bao gom mộ t đường cao toc
trê n cao đi từ thủ đô Dhaka đen thà nh pho cả ng Chittagong, nơi đó mộ t
cô ng ty Trung Quoc đang đieu hà nh mộ t cả ng container.
Hoạ ch định nà y đã khô ng có được mọ i thứ theo ý Trung Quoc. Nă m
2009 và 2011, Trung Quoc và Myanmar kı́ ket cá c bả n ghi nhớ ve thỏ a
thuậ n sơ bộ cho việ c kien thiet mộ t đặ c khu kinh te mới ở Kyaukphyu
chịu sự quả n lı́ củ a Tậ p đoà n CITIC, mộ t tậ p đoà n quoc doanh củ a Trung
Quoc. Tậ p đoà n nà y hı̀nh dung việ c mở rộ ng cả ng nước sâ u và kien thiet
mộ t khu vực cô ng nghiệ p và cá c trạ m tà u hậ u can, được noi ket bang
mộ t tuyen đường sat 20 tı̉ đô -la Mỹ. Nhưng sau khi bị dâ n địa phương
phả n đoi dữ dộ i, chı́nh phủ đã hoã n cá c dự á n nà y lạ i. Khi thỏ a thuậ n
nà y het hiệ u lực và o nă m 2014, họ bả o tuyen đường sat đó sẽ khô ng
được trien khai. Ðâ y là đò n đả kı́ch và o Trung Quoc, von trước đó đã xâ y
mộ t tuyen mới từ Cô n Minh đen Thụ y Lệ . Nhưng trạ ng thá i lã nh đạ m
hiệ n tạ i củ a cá c moi quan hệ song phương cho thay việ c đau tư và o mộ t
dự á n 20 tı̉ đô -la hã y cò n là mộ t bước đi quá xa vời.
Tuy vậ y, cá c mam xanh kinh te đang xuat hiệ n. Và o thá ng Mười Hai
nă m 2015, Quoc hộ i Myanmar cuoi cù ng đã chap nhậ n cá c bả n hợp
đong với Tậ p đoà n CITC đe kien thiet cả ng khau nước sâ u và khu vực
cô ng nghiệ p kia, sau nhieu nă m chờ đợi mò n mỏ i.28* Dự á n 14 tı̉ đô -la
nà y đã là m khô i phụ c hi vọ ng bê n phı́a Trung Quoc rang đường cao toc
cho đoạ n Kyaukphyu và Thụ y Lệ cuoi cù ng cũ ng sẽ được xâ y dựng. Nă m
2014, chı́nh phủ Myanmar từ choi khoả n cho vay 2 tı̉ đô -la củ a Trung
Quoc đe xâ y dựng đoạ n đường đe xuat kia, cho rang con đường nà y can
được xâ y theo hı̀nh thức liê n doanh với mộ t cô ng ty địa phương nam
trong quy trı̀nh xâ y – vậ n hà nh – chuyen giao. Nhưng có lẽ người ta sẽ
tı̀m ra được giả i phá p: thậ t khô ng hı̀nh dung noi mộ t nước nghè o như
Myanmar có the có đủ tà i lực đe luô n ngă n chặ n Trung Quoc đau tư cơ
sở hạ tang.
Bả n chat đa phương củ a dự á n BCIM có the giú p Trung Quoc lè o lá i
trê n vù ng bien chı́nh trị nhạ y cả m mà ai cũ ng biet đen. “Ðường ong dan
dau khı́ khô ng bị nhậ n nhieu lời phê phá n ở Myanmar như con đậ p
Myitsone và mỏ đong Letpadaung, do chú ng tô i hợp tá c với Hà n Quoc
và những nước khá c”, theo lưu ý củ a Giá o sư Lô Quang Thịnh, Sở trưởng
củ a Sở Nghiê n cứu Ðô ng Nam A ở Ðạ i họ c Vâ n Nam.29* Khı́ đot củ a
Trung Quoc được chuyen đen bởi mộ t hiệ p đoà n do Daewoo dan đau
đang hoạ t độ ng ở mỏ Shwe, tạ i đó có An Ðộ là nhà đau tư khá c – nê n
đâ y khô ng được xem là dự á n thuan củ a Trung Quoc. Cá i ô đa phương
nà y giú p che chan Trung Quoc trước cơn thịnh nộ với quy mô và mức
độ như họ đã trả i nghiệ m ở Myitsone và Letpadaung.
Neu quoc lộ BCIM được tiep tụ c, người được lợi lớn nhat có the là thị
tran Thụ y Lệ ở biê n giới, mộ t tien đon xa xô i trong rừng cá ch Bac Kinh
những 3000km. Hơn mộ t thậ p niê n trước, Thụ y Lệ là “thà nh pho tộ i
loi”, với nguon lợi nhuậ n lớn đen từ mua bá n ngọ c bı́ch Mien Ðiệ n và
buô n lậ u heroin trà n lan. Du khá ch Trung Quoc sang Myanmar và i giờ
đá nh bạ c trong cá c sò ng bạ c và tro mat nhı̀n cá c cô gá i chuyen giới bieu
dien cá c mà n khiê u dâ m lò e loẹ t. Những cô gá i điem nghiệ n ma tú y đo
ra đường và đeu có ket quả kiem nghiệ m dương tı́nh với HIV trong
nhieu phò ng khá m chuyê n bệ nh sinh dụ c ở thà nh pho nà y. “Thậ m chı́
cò n chang có hà ng rà o hay mộ t trạ m nhậ p cả nh chı́nh thức nà o”, mộ t cư
dâ n lâ u nă m cho tô i biet. “Trước đâ y người ta thường bá n bộ t trang bê n
vệ đường.”30*
Tat thả y đeu thay đoi và o nă m 2005, khi chı́nh phủ địa phương đó ng
cửa biê n giới khô ng cho du khá ch và o và tran á p cá c hoạ t độ ng phi
phá p. Ngà y nay Thụ y Lệ đã phá t trien thà nh “mộ t tay trung niê n đứng
đan nửa mù a”: so du khá ch van đen đâ y chơi golf ı́t hơn nhieu so với
may gã chu mô i nhı̀n chò ng chọ c và o cá c bộ ngực giả . Thà nh pho nà y
khô ng cò n là o tộ i loi nữa mà là mộ t thị trường bá n sı̉ khong lo. Phan
lớn nen kinh te nà y van cò n được tiep nhiệ t bang ngọ c bı́ch, thứ “và ng
mà u xanh lụ c” được đà o lê n từ những dã y nú i trả i khap vù ng biê n giới,
nhưng nơi đâ y cò n là đường ong xuat khau cho cá c loạ i hà ng hó a được
là m từ cá c trung tâ m sả n xuat ở phı́a Ðô ng. Gan nửa so giao thương
được ghi nhậ n củ a Trung Quoc với Myanmar đeu bă ng qua bê n kia biê n
giới tạ i Thụ y Lệ , nhưng đường biê n giới quá nhieu lo hở đen mức khô ng
ai biet nó thực sự có giá trị gı̀.
Ðã là điem và o cho đường ong dan dau khı́, Thụ y Lệ đang sửa soạ n
đe tự bien mı̀nh thà nh cửa ngõ cho Vâ n Nam và o Ðô ng Nam A và An Ðộ
Dương. Cá c nhà quy hoạ ch hi vọ ng mộ t “khu vực thử nghiệ m” mới với
những cơ sở hạ tang dà nh cho việ c xử lı́ giao thương, hậ u can và kho bã i
sẽ trở thà nh mộ t trung tâ m giao thương quoc te trê n tuyen đường bộ từ
Cô n Minh đen Kolkata. Khi tô i ghé nơi đâ y và o nă m 2014, khu vực mới
đó đã đó n nhậ n được đau tư kha khá , với nhieu khoả n đau tư khá c đã
được lê n ke hoạ ch. Hà ng bao nhiê u hé c-ta đat cho hoạ t độ ng kho bã i
mới đã mọ c lê n, phan nhieu van cò n trong trả i. Cá c viê n chức địa
phương muon xâ y dựng mộ t thà nh pho bat qua biê n giới với 300.000
dâ n – mộ t “cực phá t trien mới” củ a mien Tâ y Nam Trung Quoc. Họ dự
tı́nh đơn giả n hó a cá c khâ u kiem soá t củ a hả i quan và xú c tien thê m việ c
giao thương qua biê n giới, dựa trê n những thà nh cô ng có được củ a
vù ng đat giao điem mien thue Thư Cá o, mộ t mau đat bat từ Thụ y Lệ qua
con sô ng Shweli, ngay trê n biê n giới với Myanmar.
Những chiec xe tả i tới Thư Cá o được chà o đó n bang tam bien quả ng
cá o khong lo củ a Chủ tịch Tậ p Cậ n Bı̀nh đang tuyê n bo, bang tieng Anh,
“Việ c Cả i cá ch khô ng tạ m dừng lạ i và việ c Mở cửa khô ng ngừng lạ i”.31*
Những chiec xe tả i đó từ khap mọ i mien Trung Quoc đen đó , dỡ hà ng tạ i
đâ y đe xuat khau. Tô i thay những chiec xe má y dạ ng thá o rá p được đen
từ Trù ng Khá nh đang tụ tậ p tạ i đó và được lá i qua biê n giới sang
Myanmar. Những cửa tiệ m ở Thư Cá o bá n cá c dụ ng cụ điệ n, má y mó c,
điệ n thoạ i di độ ng, đo điệ n tử – và khă n trù m đau củ a dâ n Muslim. Thị
trường lớn nhat, khô ng trá nh khỏ i, là Thà nh pho Ðá quý. Giới thương
nhâ n Mien Ðiệ n được chı́nh quyen Vâ n Nam cap mộ t bả n “giay phé p
tạ m trú ” nhỏ mà u xanh lụ c, nhưng nhieu người thực sự đã là cư dâ n
thường trú ở Trung Quoc.
Nhieu cho ở Thư Cá o van cò n đậ m chat Mien Ðiệ n: những người đà n
ô ng da ngă m mặ c longyi chat hà ng điệ n tử Trung Quoc lê n những chiec
xe tả i sơn mà u sặ c sỡ; cá c chủ tiệ m đọ c bá o viet bang chữ Brahmic quă n
quă n. Vệ đường o mà u đỏ củ a nước cau và những cô gá i là ng chơi có đô i
má trang thoa bộ t thanaka. Những cuộ c vượt biê n dien ra trong thoá ng
choc: nă m 2014 có hơn 12 triệ u nhậ p cả nh chı́nh thức củ a những người
có giay phé p ngoạ i quoc ở Thư Cá o. Những người khô ng giay phé p chı̉
đơn giả n nhả y qua những lo hong ở hà ng rà o kẽ m gai mỏ ng manh ngă n
cá ch hai nước. Trong và i giâ y điê n ro, tô i đứng với mộ t châ n ở Trung
Quoc và mộ t châ n bê n Myanmar. Cư dâ n địa phương đen và đi bat kı̀ khi
nà o họ muon; an ninh biê n giới lỏ ng lẻ o vô cù ng.
Cư dâ n Trung Quoc và Mien Ðiệ n ở Thụ y Lệ dường như song rat hò a
đong với nhau, nhưng bê n dưới be mặ t đó có những moi că ng thang.
“Những người Mien đó khô ng giong người Trung Quoc chú ng tô i”, mộ t
phụ nữ Há n tộ c trung niê n cho tô i biet. “Họ hoang dạ i, và đá nh lộ n trê n
đường pho; đô i khi họ cò n giet người. Họ khô ng có chı́nh phủ tot như
chú ng tô i”. Bà tiep tụ c ke mộ t câ u chuyệ n dà i dò ng ve mộ t người đà n
ô ng Há n tộ c đi là m ă n với mộ t trưởng thô n ở Mien Ðiệ n, đau tư so tien
tiet kiệ m củ a đời mı̀nh cho mộ t mỏ than. Việ c là m ă n rat suô n sẻ – cho
đen ngà y nọ , đoi tá c Mien Ðiệ n kia quyet định rang ô ng ta muon cá i mỏ
đó cho chı́nh mı̀nh. “Han giet đoi tá c Trung Quoc củ a mı̀nh, sá t hạ i vợ
người đó , và hã m hiep con gá i người đó ”, bà ke, bang giọ ng phı̉ bá ng.
Ðau tư lớn ở Thụ y Lệ yê u cau mộ t cú nhả y lớn tương đương ve niem
tin và o mộ t tương lai hữu ı́ch cho moi bang giao Trung Quoc –
Myanmar. Phan lớn sẽ phụ thuộ c và o chı́nh phủ NLD mới, von có được
sự dan dat hiệ u quả củ a Aung San Suu Kyi khi bà đả m nhậ n vai trò “co
van nhà nước”. Vị trı́ nà y được đặ c biệ t tạ o ra cho bà , do Hien phá p
Myanmar cam khô ng cho người có thâ n nhâ n ngoạ i quoc được giữ chức
Tong thong: người chong quá co củ a Suu Kyi là người Anh, hai người
con củ a bà cũ ng vậ y. Dau the, ai cũ ng cho rang vị trı́ mới củ a bà sẽ cho
bà nhieu quyen lực hơn vị Tong thong chı́nh thức. Suu Kyi chı́nh thức
đả m trá ch việ c định hı̀nh chı́nh sá ch ngoạ i giao củ a Myanmar – và
khô ng có moi quan hệ nà o quan trọ ng hơn moi quan hệ với Trung Quoc.
Ðâ y là mộ t tı̀nh huong lı́ thú . Bac Kinh đứng sau chı́nh phủ quâ n
phiệ t củ a Myanmar trong suot nhieu nă m thá ng bà Suu Kyi bị quả n
thú c; họ khô ng lưu tâ m đen việ c day và o cá c the lực thâ n dâ n chủ von
đang dưới quyen lã nh đạ o củ a bà ve mặ t danh nghı̃a. Tuy the Bac Kinh
biet họ phả i cộ ng tá c với chı́nh phủ mới củ a Suu Kyi, và Suu Kyi biet bà
phả i tạ o lậ p mộ t moi quan hệ là nh mạ nh với Bac Kinh. Sau rot, ta đâ u
the chọ n lựa lá ng gieng củ a mı̀nh. Sá u thá ng trước chien thang á p đả o
củ a NLD, và o mù a hè nă m 2015, Bac Kinh trả i thả m đỏ mời Suu Kyi.
Trong chuyen cô ng du đen Trung Quoc, Suu Kyi gặ p Tậ p Chủ tịch và
được đoi đã i như người đứng đau quoc gia. Cá c nhà hoạ t độ ng nhâ n
quyen hi vọ ng bà sẽ nó i ve Lưu Hieu Ba. Tuy the, mặ c cho danh tieng
củ a bà ở vai trò mộ t nhà tư tưởng, bà đã can trọ ng khô ng là m cho chủ
nhà khó chịu. Và o thá ng Tư nă m 2016, Bộ trưởng Ngoạ i giao là yeu
nhâ n ngoạ i giao đau tư hộ i kien chı́nh phủ mới củ a Myanmar ở
Naypidaw.
Ke từ khi được thả , Suu Kyi đã no lực het sức đe tự đặ t mı̀nh ở vai trò
mộ t chı́nh khá ch thực dụ ng, là m tức giậ n nhieu người theo lı́ tưởng chủ
nghı̃a từng ủ ng hộ bà . Vai trò nà y củ a bà ả nh hưởng đen cả những
khoả n đau tư củ a Trung Quoc, mộ t sự vụ mà bà tỏ ra thı́ch ứng mộ t
cá ch đá ng ngạ c nhiê n. Khi chı́nh phủ trước yê u cau bà chủ trı̀ mộ t ủ y
ban đieu tra được thà nh lậ p đe bá o cá o ve van đe gâ y tranh cã i đoi với
mỏ đong ở Letpadaung, Suu Kyi tư van rang dự á n nê n được cho phé p
tiep tụ c – đieu mà bà bị chı̉ trı́ch dữ dộ i. (Mộ t so nhà phâ n tı́ch tin rang
đả ng lã nh đạ o trước đã lừa bà tiep nhậ n vụ đieu tra nà y, nhậ n thay rang
bà sẽ trô ng toi tệ cho dù tư van đieu gı̀ đi nữa.) Ngoà i ra, bà gan như
khô ng nó i gı̀ ve cá c đường ong dan dau khı́ đang gâ y tranh cã i củ a
Trung Quoc, mà lạ i ca ngợi Sá ng kien Và nh đai và Con đường củ a Tậ p
Cậ n Bı̀nh. Do vậ y Bac Kinh hi vọ ng vị lã nh đạ o mới củ a Myanmar sẽ là
người mà họ có the cù ng là m ă n.
Ơ vai trò Bộ trưởng Ngoạ i giao, Suu Kyi phả i quyet định liệ u có nê n
tiep tụ c hai đau tư trọ ng yeu củ a Trung Quoc hay khô ng: con đậ p
Myitsone đang bị đı̀nh hoã n và việ c chuyen nhượng đặ c khu kinh te củ a
CITIC ở Kyaukphyu. Bac Kinh liê n tụ c lê n tieng cho biet hi vọ ng củ a
mı̀nh rang cô ng tá c xâ y đậ p Myitsone sẽ tá i khởi độ ng, mặ c dù chı́nh
Tậ p đoà n Ðau tư Ðiệ n lực Quoc gia Trung Quoc đã kı́n đá o chap nhậ n
rang họ phả i tậ p trung trước tiê n và o những dự á n nhỏ hơn. Dâ n chú ng
cò n ủ ng hộ việ c tham tra kı̃ cà ng thỏ a thuậ n giữa chı́nh phủ sap het
nhiệ m kı̀ với CITIC và o cuoi nă m 2015. Với việ c thieu đường sá và cơ sở
hạ tang điệ n nă ng gâ y cả n trở cho sự tă ng trưởng, Suu Kyi biet
Myanmar khô ng the xua đi cá c khoả n đau tư củ a Trung Quoc. Nhiệ m vụ
te nhị củ a bà là tran an Trung Quoc rang đau tư có trá ch nhiệ m được
chà o đó n, đong thời che ngự cả m thức chong Trung Quoc ngoà i đường
pho Myanmar.
Suu Kyi cò n phả i cộ ng tá c với Trung Quoc đe giú p đả m bả o cho tien
trı̀nh hò a bı̀nh mỏ ng manh củ a chı́nh Myanmar. Trung Quoc tien hà nh
những cuộ c đà m phá n gı̀n giữ hò a bı̀nh với mộ t tá cá c nhó m vũ trang
hoi nă m 2011 và đó ng vai trò quý giá trong việ c đieu phoi cá c cuộ c đà m
phá n giữa chı́nh phủ Myanmar với Quâ n độ i Ðộ c lậ p Kachin ở nă m tiep
theo đó . Dau vậ y, mộ t so nhà quan sá t (bao gom cựu chı́nh phủ
Myanmar) tin rang đieu đó đã là m tram trọ ng thê m tı̀nh huong sô i sụ c ở
cá c khu vực biê n giới, giú p cung ứng vũ khı́ cho quâ n phien loạ n Wa và
Kokang.32* Neu đú ng vậ y, đâ y rõ là mộ t lı́ do thê m nữa đe chap thuậ n
Trung Quoc. Chı́nh phủ sap het nhiệ m kı̀ nà y đã đạ t thỏ a thuậ n hưu
chien với bả y nhó m sac tộ c có vũ trang hoi thá ng Mười nă m 2015,
nhưng khô ng có bước đi cụ the nà o đe duy trı̀ việ c nà y. Bac Kinh tỏ ý
rang họ có the san sà ng đả m nhậ n vai trò chı́nh thức trong việ c ho trợ
đoi thoạ i giữa chı́nh phủ Myanmar và những bê n kı́ ket hưu chien, đặ c
biệ t với những nhó m vũ trang ở biê n giới Trung Quoc – Myanmar.
Neu Trung Quoc và cá c cô ng ty củ a mı̀nh cư xử có trá ch nhiệ m, họ sẽ
có được mọ i cơ hộ i thay rang chı́nh phủ NLD dưới quyen Aung San Suu
Kyi ı́t phien hà hơn chı́nh quyen vụ ng ve củ a Thein Sein. Tuy vậ y đieu đó
khô ng là m thay đoi thực te rang Bac Kinh hiệ n đang ở vị the yeu hơn
nhieu so với những gı̀ họ có the thay trước hoi nă m 2010. Khi ay họ hi
vọ ng sẽ bien Myanmar thà nh “con tot” trong khu vực củ a họ ; giờ đâ y họ
chı̉ muon khô i phụ c những moi quan hệ ngoạ i giao bı̀nh thường. Với
việ c cô ng luậ n được giả i phó ng, Trung Quoc và cá c cô ng ty củ a họ sẽ
phả i cậ t lực đe già nh được nhâ n tâ m. Neu họ có the là m the, cuộ c giao
thương song phương sẽ phá t trien và quá trı̀nh hộ i nhậ p kinh te xa hơn
nữa sẽ là đieu khô ng trá nh khỏ i: đâ y là hệ quả tự nhiê n củ a việ c song ke
bê n nen kinh te lớn nhat châ u A. Và neu Trung Quoc đau tư tot, họ có
tiem nă ng rat lớn trong việ c cả i thiệ n đời song dâ n Myanmar. Người dâ n
Myanrmar quả có nhieu thứ đe sợ ve mộ t Trung Quoc đang troi dậ y –
nhưng họ phả i tı̀m cá ch lớn lê n cù ng với đieu đó .
[40] Nguyê n goc là “California Dreaming”. Thuở xưa ở Mỹ, California
noi danh là nơi người ta đo xô tı̀m và ng (Gold Rush), vı̀ the nơi đâ y
thường được vı́ là nơi bat đau mộ t cuộ c song mới sung tú c neu chı́ thú
là m việ c cộ ng thê m chú t may man. Từ nghı̃a goc nà y, cụ m “California
Dream(ing)” được hieu rộ ng ra thà nh mộ t trạ ng thá i mong mỏ i đieu gı̀
đó tươi tan hơn, đủ đay hơn tı̀nh trạ ng hiệ n tạ i – ND.
[41] Theo tieng Myanmar, “pauk-paw” nghı̃a là “anh em họ xa” – ND.
[42] Nguyê n goc: 国家电力投资集团 (Quoc gia Ðiệ n lực Ðau tư Tậ p
đoà n) – ND.
[43] Nguyê n goc: 中国兵器工业集团公司 (Trung Quoc binh khı́ cô ng
nghiệ p tậ p đoà n cô ng ty) – ND.

[44] Raj theo tieng Hindustan (ngô n ngữ chı́nh thức củ a An Ðộ ) nghı̃a
là “cai trị”. Từ nà y được dù ng đe chı̉ thời cai trị củ a Anh (British Raj) tạ i
An Ðộ , Pakistan, Bangladesh và Mien Ðiệ n, từ nă m 1858 đen nă m 1947
– ND.
[45] Nguyê n goc: 滇缅公路 (Ðiệ n Mien Cô ng lộ ) – ND.
[46] Mộ t so địa phương quen gọ i là “chù a Tà u” – HÐ.
[47] Eo Malacca là eo bien quan trọ ng bậ c nhat đoi với Trung Quoc vı̀
hà ng xuat khau và nă ng lượng nhậ p khau ve Trung Quoc đeu đi qua eo
bien nà y. Tı̀nh the lưỡng nan ở đâ y mang hà m nghı̃a Trung Quoc khô ng
the khô ng can tới eo Malacca nhưng Trung Quoc cũ ng có the bị khong
che bởi eo Malacca – HÐ.
[48] Nguyê n goc: 面向西南开放 (diệ n hướng Tâ y Nam khai phó ng) –
ND.
CHƯƠNG 5
CHUỖI NGỌC TRAI
NOI SỢ HAI VA LONG OAN HẠ N Ơ AN ÐỌ DƯƠNG
Ấn Độ Dương
Khi tà u ngam Hả i quâ n củ a Quâ n độ i Giả i phó ng Nhâ n dâ n (PLA) đậ u
tạ i mộ t cả ng container do Trung Quoc sở hữu nam ở Sri Lanka và o
thá ng Chı́n nă m 2014, họ dường như xá c nhậ n noi sợ ở khap An Ðộ ve
những tham vọ ng chien lược củ a Trung Quoc. Giới phâ n tı́ch quâ n sự
theo loi dieu hâ u ở New Delhi tin rang Bac Kinh đang xâ y dựng mộ t
cá ch hệ thong cá c cơ sở hả i quâ n ở khap An Ðộ Dương, tı̀m cá ch đoạ t
lay quyen kiem soá t chien lược ở sâ n sau An Ðộ . Họ có mộ t cá i tê n đay
mà u sac cho â m mưu hiem độ c nà y với ý that chặ t thò ng lọ ng hà ng hả i
quanh Mẹ An Ðộ : “Chuoi ngọ c trai”[49]1*.
Tà u ngam Trung Quoc là loạ i tà u chạ y bang điệ n diesel lớp Tong
(Song-class), đi bê n cạ nh là mộ t tà u ho trợ. Nó đậ u ở Cả ng container
Quoc te Colombo (Colombo International Container Terminal), mộ t
cả ng thương mạ i chịu sự quả n lı́ củ a mộ t nhá nh được niê m yet chứng
khoá n ở Hong Kong thuộ c Tậ p đoà n Cụ c Chiê u thương củ a nhà nước
Trung Quoc (China Merchants Group).[50] Nhieu tuan sau, những con
tà u nà y trở ve Colombo, bat chap cả nh bá o từ New Delhi rang bat kı̀ sự
hiệ n diệ n nà o củ a tà u ngam Trung Quoc ở Sri Lanka đeu “khô ng the
chap nhậ n được”.2* Phả n ứng lạ i “moi lo ngạ i an ninh” củ a An Ðộ , chı́nh
quyen Sri Lanka bả o rang tà u hả i quâ n quoc te đậ u ở Colombo đe tiep
nhiê n liệ u và ă n uong von là thô ng lệ thường thay. Bac Kinh nó i thê m
rang tà u ngam củ a họ tham gia và o “cá c nhiệ m vụ chong hả i tặ c” ở vịnh
Aden, tạ i đó Hả i quâ n Trung Quoc hợp tá c chặ t chẽ với cá c bê n đoi ứng
củ a An Ðộ và Hoa Kỳ, và nó i rang việ c lưu ná n ı́t ngà y đó khô ng gı̀ ngoà i
việ c “cậ p cả ng theo lệ thường (routine port call)”.3*
Những lời giả i thı́ch đó hợp lı́, mặ c dù thậ t bat thường khi cá c tà u
ngam lạ i được trien khai trong cô ng tá c chong hả i tặ c và việ c lưu ná n
củ a Hả i quâ n PLA ở Colombo khó có the gọ i là lệ thường. Nhưng sự hiệ n
diệ n củ a tà u ngam Trung Quoc ở Sri Lanka là m cho Hả i quâ n An Ðộ giậ t
mı̀nh, dan đen cá c van đe trong Quoc hộ i An Ðộ và cơn ná o độ ng trong
giới truyen thô ng. Khi Bộ Quoc phò ng Trung Quoc sau đó xá c nhậ n rang
họ cò n trien khai ở An Ðộ Dương mộ t tà u ngam tan cô ng lớp Thương
(Shang-class) Type-093 được trang bị đau đạ n hạ t nhâ n, đà i tin tức
NDTV phan khı́ch tường trı̀nh ve sự khởi đau củ a “mộ t cuộ c chơi lớn”
dù ng xả o ke tà u ngam, dựa và o mộ t từ cũ dà nh cho cuộ c đau chien lược
giữa Ðe quoc Anh và Ðe quoc Nga hò ng già nh vị the toi cao khu vực
trung tâ m châ u A. Trı́ch từ cá c nguon vô danh, NTDTV tường trı̀nh rang
cá c sı̃ quan cap cao củ a Hả i quâ n An Ðộ khô ng chap nhậ n xá c nhậ n củ a
Trung Quoc rang việ c trien khai tà u ngam nham phụ trợ cho nhiệ m vụ
chong hả i tặ c ngoà i khơi đả o Somalia. Thay và o đó , họ tin rang đay thực
sự là mộ t phan củ a “hà nh độ ng được sap đặ t kı̃ lưỡng nham khuech
trương sự hiệ n diệ n quâ n sự trong khu vực”.4*
Tường trı̀nh củ a NDTV xuat hiệ n chı̉ và i tuan sau khi Trung Quoc
cam ket tà i trợ cá c khoả n đau tư gâ y choá ng trị giá 46 tı̉ đô -la ở
Pakistan, chủ yeu cap tien cho “hà nh lang kinh te” dà i 3000km từ Bien A
Rậ p đen Tâ n Cương. Tuyen nà y sẽ bat đau ở Gwadar, mộ t cả ng do Trung
Quoc quả n lı́ ở bờ bien Pakistan gan biê n giới Iran, nơi mà giới chuyê n
gia an ninh An Ðộ sợ rang sẽ trở thà nh că n cứ chien lược cho Hả i quâ n
Trung Quoc ở An Ðộ Dương. Tọ a lạ c gan cá c tuyen vậ n tả i then chot ra
và o vịnh Ba Tư, cả ng nước sâ u nà y là liê n ket quan trọ ng trong “Con
đường Tơ lụ a The kı̉ 21” von được hô hà o suot lâ u nay. Bac Kinh bả o
rang sá ng kien nà y sẽ cả i thiệ n khả nă ng ket noi giữa châ u A và châ u Au,
tạ o ra cá c tuyen giao thương mới và tă ng cường phá t trien trong khu
vực. Nhưng sự khuech trương củ a Trung Quoc sang An Ðộ Dương đang
gâ y ra nhieu cơn bon chon cả ở New Delhi lan Washington.
Những noi sợ nà y được tỏ rõ trong lời giả n bá o truyen thô ng dạ ng
khô ng cô ng khai danh tı́nh (off the record) do mộ t sı̃ quan Hả i quâ n Hoa
Kỳ cap cao đưa ra ở Delhi và o thá ng Ba nă m 2015. “Khô ng có chú t phan
tră m độ ng lực nà o đe cả i thiệ n cá c moi bang giao với Trung Quoc”, ô ng
cho biet. “Kı̀ cù ng Trung Quoc và Hoa Kỳ sẽ khô ng hò a hả o với nhau;
moi quan hệ nà y rong tuech. Nơi chú ng tô i có tá c độ ng nhieu nhat là ở
sự hợp tá c củ a chú ng tô i với An Ðộ ”. Ong hứa hẹ n rang Hoa Kỳ sẽ cung
ứng cho quâ n độ i An Ðộ bat kı̀ thứ gı̀ họ can, bao gom má y bay chien
đau và cô ng nghệ tạ o dựng hà ng khô ng mau hạ m, đe bả o vệ An Ðộ
Dương trước cá i nguy cơ xâ m chiem củ a Hả i quâ n PLA. Mộ t người có
mặ t ở buoi giả n bá o nà y tó m tat thô ng điệ p củ a viê n sı̃ quan là , “Hã y
cộ ng tá c với nhau đe đoi phó Trung Quoc”.5*
ẤN ÐỘ DƯƠNG
An Ðộ mat đi niem tin đoi với Trung Quoc ke từ lú c họ bị thua trậ n
trong cuộ c Chien tranh Trung – An nă m 1962, mộ t cuộ c chien no ra sau
mộ t loạ t vụ tranh chap biê n giới Himalaya bat đau từ cuoi thậ p niê n
1960. Trung Quoc phá t độ ng nhieu đợt cô ng kı́ch cù ng lú c và o vù ng
lã nh tho do An Ðộ tuyê n xưng chủ quyen ở Aksai Chin, mộ t sa mạ c trê n
nú i cao kẹ p giữa Tâ n Cương, Tâ y Tạ ng và Ladakh, và nam trong khu vực
giờ có tê n là Arunachal Pradesh, mộ t bang phı́a Ðô ng Bac giá p Tâ y Tạ ng
và Bhutan. Cuộ c giao tranh đó dien ra á c liệ t, phan lớn giao tranh ở độ
cao hơn 4000m, và quâ n độ i An Ðộ bị cá c cá nh quâ n thiệ n chien hơn
củ a Trung Quoc là m chuyen hướng. Hơn 3000 lı́nh An Ðộ tử trậ n hoặ c
mat tı́ch khi chien đau; 4000 lı́nh khá c bị bat. “Ðâ y là những trậ n thua
nhỏ theo tiê u chuan củ a chien tranh hiệ n đạ i”, Ramachandra Guha viet
trong cuon lịch sử đay tham quyen India after Gandhi, “tuy vậ y cuộ c
chien nà y là mộ t that bạ i lớn trong trı́ tưởng tượng củ a An Ðộ ”.6*
Trong thậ p niê n sau ngà y Ðộ c lậ p nă m 1947, Thủ tướng An Ðộ
Jawaharlal Nehru đã nó i ve moi hữu nghị giữa An Ðộ và Trung Quoc ở
vai trò cơ sở cho mộ t “châ u A hưng khởi”. Cá c moi rà ng buộ c ngoạ i giao
nả y nở giữa hai nước nà y thậ m chı́ cò n có câ u noi tieng và vui nhộ n
bang tieng Hindi – Hindi-Chini bhai-hai, nghı̃a là “Người An Ðộ và người
Trung Quoc là anh em”. Do vậ y việ c Trung Quoc xâ m lă ng gâ y nê n phả n
ứng soc cũ ng như that vọ ng: “Trong dâ n chú ng An Ðộ , cả m thức chủ yeu
là thay bị phả n bộ i, bị người lá ng gieng vô sı̉ lừa lọ c, người mà họ trước
đó ngâ y thơ quyet định tin cậ y và ủ ng hộ ”, Guha viet. Hơn 50 nă m trô i
qua, noi nhụ c ay – và sự phả n bộ i ay – van chưa bị quê n lã ng.
Tranh chap vù ng biê n giới đó van chưa được giả i quyet, mộ t cá i gai
trường kı̀ trong moi bang giao Trung – An. An Ðộ tuyê n xưng chủ quyen
38.000km2 vù ng lã nh tho đoi nú i hoang lương ở phı́a Tâ y Nam Tâ y
Tạ ng, trong khi Trung Quoc tuyê n xưng chủ quyen gan 90.000km2
Arunachal Pradesh, nơi mà Bac Kinh đe cậ p với tê n “Nam Tâ y Tạ ng”.
Tı̀nh the nà y cà ng khô ng cả i thiệ n khi Trung Quoc thường xuyê n xâ m
phạ m qua Tuyen kiem soá t thực te (Line of Actual Control), mặ c dù
khô ng có đụ ng độ quâ n sự nà o ke từ nă m 1975. Sự hợp tá c ngà y cà ng
sâ u rộ ng giữa Trung Quoc với cá c nước lá ng gieng củ a An Ðộ – như Sri
Lanka, Bangladesh, Nepal, Myanmar và Maldives, nhưng trê n het là đạ i
địch Pakistan – cà ng là m New Delhi thê m lo lang. Họ tin rang Trung
Quoc đang theo đuoi mộ t cuộ c chơi xưa cũ khi tı̀m cá ch “nhot” An Ðộ
lạ i, ngă n chặ n An Ðộ hiệ n thực hó a địa vị củ a mı̀nh như mộ t cường
quoc. Ðieu nà y bat đau bang việ c kiem soá t Tâ y Tạ ng nă m 1950, mộ t
khu vực đệ m truyen thong giữa Trung Quoc và An Ðộ , và tiep tụ c bang
việ c Bac Kinh choi từ ủ ng hộ New Delhi khi An Ðộ no lực trở thà nh mộ t
thà nh viê n thường trực củ a Hộ i đong Bả o an Liê n hợp quoc.
Cụ m từ “chuoi ngọ c trai” lan đau xuat hiệ n trong bả n bá o cá o ve an
ninh nă ng lượng được chuan bị cho Bộ Quoc phò ng Hoa Kỳ, củ a cô ng ty
Booz Allen Hamilton (nhà thau từng tuyen dụ ng người thoi cò i khé t
tieng Edward Snowden). Bả n bá o cá o nà y miê u tả là m the nà o Trung
Quoc, theo cá ch thức khá hợp lı́, đang tạ o ra mộ t mạ ng lưới cá c cả ng
nham bả o vệ cá c tuyen đường bien mà qua đó dù ng đe nhậ p khau phan
lớn lượng dau, đặ c biệ t ở những điem that hẹ p như eo bien Melaka và
Hormuz.7* Phe người An Ðộ ủ ng hộ lı́ thuyet nà y đã nhiệ t thà nh tiep
dụ ng an dụ đó đe miê u tả là m the nà o Trung Quoc đang theo đuoi mộ t
chı́nh sá ch bủ a vâ y đe bó p nghẹ t cá c điem phò ng vệ củ a An Ðộ . Họ chı̉
và o nhieu cơ sở cả ng khau củ a Trung Quoc ở An Ðộ Dương von có the
được Hả i quâ n PLA dù ng đen. Ði ngược chieu kim đong ho, những cả ng
nà y bao gom mộ t cả ng nước sâ u được đe xuat nam tạ i Sonadia gan
Chittagong ở Bangladesh; cả ng nước sâ u mới mở tạ i Kyaukphyu ở
Myanmar, von phụ c vụ cho đường ong dan dau củ a Trung Quoc chả y
đen Vâ n Nam; cá c cả ng container tạ i Hambatota và Colombo ở Sri
Lanka; và cá c cả ng Karachi và Gwadar ở Pakistan.
Người An Ðộ cà ng tin hơn nữa và o lı́ thuyet “chuoi ngọ c trai” ke từ
khi Tậ p Cậ n Bı̀nh tuyê n bo đạ i ke hoạ ch củ a ô ng ta đe kien lậ p mộ t Con
đường Tơ lụ a trê n bien the kỷ 21. Trong bà i dien vă n củ a ô ng trước
Quoc hộ i Indonesia và o thá ng Mười nă m 2013, Tậ p nó i đen việ c tă ng
cường hợp tá c hà ng hả i và việ c Trung Quoc theo đuoi “vậ n mệ nh chung”
cù ng với cá c nước lá ng gieng. Khi Bac Kinh cô ng bo mộ t vă n kiệ n chı́nh
sá ch và o thá ng Ba nă m 2015, họ kê u gọ i xâ y dựng cơ sở hạ tang cả ng
khau mới và cá c tuyen liê n ket với những hệ thong giao thô ng vậ n tả i ở
đat lien; tă ng so tuyen đường bien quoc te; cả i thiệ n hậ u can, đặ c biệ t
thô ng qua việ c sử dụ ng cô ng nghệ thô ng tin; dỡ bỏ cá c rà o cả n giao
thương và đau tư; và gia trọ ng quá trı̀nh hộ i nhậ p tà i chı́nh, mộ t phan
bang cá ch khuyen khı́ch dù ng đong nhâ n dâ n tệ nhieu hơn.8* Bac Kinh
bả o rang Con đường Tơ lụ a trê n bien sẽ mang đen nhieu moi lợi chung;
nhưng giới phâ n tı́ch an ninh ở New Delhi tin rang việ c Trung Quoc
cà ng lú c cà ng hiệ n diệ n nhieu ở An Ðộ Dương là ke hoạ ch thực sự được
thiet ke nê n nham phô bà y sức mạ nh hả i quâ n củ a Trung Quoc ở mộ t
nơi xa quê nhà , và là m cho An Ðộ bị ton that.
Mộ t trong những nhà phê bı̀nh kịch liệ t nhat là Brahma Chellaney,
cựu co van cho Hộ i đong An ninh Quoc gia An Ðộ (National Security
Council) và giá o sư ngà nh Nghiê n cứu Chien lược ở Trung tâ m Nghiê n
cứu Chı́nh sá ch (Centre for Policy Research) trụ sở ở New Delhi, mộ t
hộ i co van độ c lậ p ở An Ðộ . Mộ t họ c giả An Ðộ khá c von nghiê n cứu moi
quan hệ giữa Trung Quoc và An Ðộ đã miê u tả vị cựu giá o sư Harvard
kia là mộ t kẻ “cuong điê n mat trı́”, nhưng Chellaney đá ng đe lang nghe:
ô ng lê n tieng dõ ng dạ c ve cả m giá c tiê u cực củ a nhieu người An Ðộ đoi
với Trung Quoc.9*
Tô i từng gặ p Chellaney ă n toi trong khung cả nh xa hoa củ a khá ch sạ n
Taj Mahal ở Delhi.10* “Tậ n sâ u lò ng mı̀nh tô i khô ng tin nhà nước Trung
Quoc”, ô ng tuyê n bo trước khi mó n ă n ra tới, gan như khô ng có ý nó i
chuyệ n phiem. “Trung Quoc có mộ t hệ thong lay chủ nghı̃a dâ n tộ c cực
đoan là m niem tin chı́nh trị củ a họ . Nhà nước Há n tộ c nà y đưa lời tuyê n
xưng chủ quyen đoi với những vù ng đat von khô ng bao giờ là củ a họ ”.
Ong nó i, Sá ng kien Và nh đai và Con đường củ a Tậ p Cậ n Bı̀nh là phiê n
bả n mới nhat củ a loi nghı̃ nà y: Trung Quoc đang dù ng thực lực kinh te
củ a mı̀nh đe phô bà y sức mạ nh củ a nhà nước Trung Quoc Há n tộ c ở bê n
kia biê n giới củ a họ . “Ơ tat cả cá c nước mà họ đã thu được lợi ve mặ t
chien lược, họ dù ng cá c cô ng ty kı̃ thuậ t củ a mı̀nh là m quâ n tiê n phong
cho việ c vươn ra ngoà i quoc te”, ô ng giả i thı́ch.
Sự thâ m nhậ p thương mạ i là yeu to đi trước dan đen sự thâ m nhậ p
chı́nh trị, sau là tı́ch hợp sức mạ nh kinh te và quâ n sự. Trước tiê n họ
dù ng cá c cô ng ty kı̃ thuậ t đe tạ o ra cá c dự á n; sau họ mang và o chı́nh
cô ng nhâ n củ a họ ; roi họ đạ t được tam ả nh hưởng ve ngoạ i giao. Và cuoi
cù ng họ có được tá c độ ng ve mặ t chien lược.
Chellaney khô ng ho nghi gı̀ ve mụ c tiê u bê n dưới củ a cá c khoả n đau
tư củ a Trung Quoc ở An Ðộ Dương. “Con đường Tơ lụ a trê n bien chı̉ là
vỏ bọ c cho đieu mà Trung Quoc đã theo đuoi suot thời gian dà i bay nay,
đó là “chuoi trâ n châ u””, ô ng phá t bieu chac nịch. Ong tin rang khi Trung
Quoc khô ng cò n nhan mạ nh việ c “quậ t khởi hò a bı̀nh”, nguyê n tac từng
dan đạ o cho đường loi ngoạ i giao Trung Quoc hoi mộ t thậ p niê n trước,
mà chuyen sang chı́nh sá ch đoi ngoạ i “tı́ch cực chủ độ ng” gan đâ y, lú c ay
việ c đó sẽ ket thú c mộ t cá ch toi tệ . “Trung Quoc cà ng lú c cà ng thay đoi
trạ ng thá i nà y ở châ u A – đâ y gọ i là thá i mỏ ng mieng salami”, ô ng cho
biet.
Nhưng hệ thong đó khı́ch lệ sự hung hã n. Neu Trung Quoc cứ phá t
trien, sau thời gian 10 nă m những the lực quậ t khởi khá c sẽ xuat hiệ n
đe gâ y trở ngạ i cho việ c sử dụ ng quyen lực củ a Trung Quoc. Hà nh vi củ a
Trung Quoc đã khı́ch độ ng cô ng luậ n khap châ u A. Ơ An Ðộ , việ c Trung
Quoc phô bà y lực lượng và xâ m nhậ p qua biê n giới đã là m thay đoi tâ m
cả nh nơi đâ y.
C. Raja Mohan, tá c giả cuon Samudra Manthan: Sino-Indian Rivalry in
the Indo-Paci ic và giá m đoc củ a vă n phò ng mới ở An Ðộ củ a to chức
Canergie Endowment, bả o rang chı̉ cò n là van đe thời gian trước khi
“chuoi trâ n châ u” trở thà nh hiệ n thực.11* “Neu quâ n độ i Trung Quoc có
the dù ng mộ t cơ sở dâ n sự, khi đó liệ u cơ sở ay van cò n là dâ n sự hay sẽ
thà nh quâ n sự? Tà u củ a họ phả i đậ u nơi nà o đó ”, ô ng bả o tô i, đe cậ p sự
lưu ná n kia ở Colombo.12* Luậ n điem củ a ô ng là Trung Quoc khô ng can
thiet lậ p cá c cơ sở quâ n sự ở hả i ngoạ i neu tà u chien và tà u ngam củ a họ
có the trô ng cậ y và o sự đó n tiep thâ n thiệ n ở cá c cả ng thương mạ i. Hả i
quâ n Hoa Kỳ thường xuyê n đậ u ở những cả ng thuộ c ve đong minh củ a
họ – Singapore chang hạ n đã tiep tà u Hoa Kỳ trung bı̀nh 150 lan moi
nă m. Hả i quâ n Trung Quoc hiem khi tậ n dụ ng cá c moi quan hệ hạ n che
hơn nhieu củ a chı́nh họ , von phan nà o giả i thı́ch lı́ do tạ i sao việ c đậ u
tà u ở Colombo đã gió ng lê n cá c hoi chuô ng cả nh giá c ở New Delhi.
Khá c han với khau hiệ u trong rong, như giới phê bı̀nh lậ p luậ n, Tien
sı̃ Mohan tin rang Sá ng kien Và nh đai và Con đường bá o hiệ u sự khởi
đau củ a mộ t cuộ c chuyen dời nen tả ng trong địa chı́nh trị châ u A.
“Người Trung Quoc đang tới: van đe chı̉ cò n là khi nà o và như the nà o”,
ô ng bả o tô i như the lú c ở vă n phò ng củ a ô ng tạ i trường Ðạ i họ c Quoc
gia Singapore (National University of Singapore), nơi ô ng ngụ hai thá ng
moi nă m.
Khi Trung Quoc ra toà n cau, họ sẽ có mặ t ở khap nơi trê n the giới.
Trung Quoc có quy mô và tham vọ ng vô song. Họ sẽ là m trọ n nhiệ m vụ
lịch sử củ a việ c khai phó ng khu vực Nộ i A (Inner Asia). Ðieu nà y thậ t
kịch tı́nh: họ sẽ lan tỏ a tư bả n sang khu vực trung tâ m châ u A. Cá i sá nh
được duy nhat là Ðe quoc An Ðộ thuộ c Anh (British Raj). Và Trung Quoc
đang là m đieu nà y theo mộ t cá ch tinh vi hơn so với đe quoc Hoa Kỳ.
Chuyệ n nà y sẽ xả y đen, nê n anh can mộ t chien lược dựa trê n những moi
bang giao ở An Ðộ Dương.
Mohan tin rang An Ðộ nê n cộ ng tá c với Trung Quoc khi đieu nà y có
lợi, chang hạ n “Hà nh lang Kinh te Bangladesh – Trung Quoc – An Ðộ –
Myanmar” (BCIM). New Delhi đang lê bước chậ m chạ p, chủ yeu vı̀ tuyen
quoc lộ được đe xuat sẽ chạ y gan sá t bang Arunachal Pradesh đang
tranh chap ở biê n giới. Họ sợ rang PLA có the hà nh quâ n theo con
đường đó và o An Ðộ , đong thời cá c vù ng biê n giới mở sẽ khien họ khó
kiem soá t những cuộ c noi loạ n mà họ đang giao tranh ở khu vực Ðô ng
Bac. Nhưng họ cũ ng thay được cá c lợi the trong hoạ ch định BCIM. Cá c
Bang Ðô ng Bac nghè o khó ở An Ðộ , von rat can cá c cơ hộ i kinh te mới,
đã từ lâ u thú c bá ch tạ o ra cá c tuyen liê n ket giao thương tot hơn với Vâ n
Nam. Và giao thương qua biê n giới cò n có the tỏ ra là mộ t nguon lực tạ o
on định ở Arunachal Pradesh. “Chú ng tô i nê n cộ ng tá c với Trung Quoc
cho dự á n BCIM”, Mohan cho biet. “Neu chú ng tô i có the dụ họ là m đieu
nà y cho chú ng tô i, thı̀ cứ là m!”
Giong như Con đường Tơ lụ a trê n bien, hoạ ch định BCIM có những
độ ng cơ ve địa chien lược cũ ng như ve thương mạ i. Nhưng giới phâ n
tı́ch, những người von sợ mọ i độ ng thá i củ a Trung Quoc, đang phó ng
đạ i thực te: Việ c đả m bả o cá c tuyen đường thay the dà nh cho hà ng nhậ p
khau nă ng lượng và việ c bả o vệ cá c tuyen đường bien thương mạ i là
những đieu Bac Kinh lưu tâ m hơn han so với việ c xâ y dựng mộ t đe quoc
mới. Trung Quoc có những moi lưu tâ m quâ n sự de hieu ở An Ðộ
Dương, nhưng họ biet rang họ khô ng the thá ch thức hả i quâ n củ a Hoa
Kỳ, An Ðộ , Nhậ t và Uc gộ p lạ i, von là những nước đang hợp tá c ngà y
cà ng chặ t chẽ với nhau. Trong bat kı̀ trường hợp nà o, cá c doanh nghiệ p
Trung Quoc, von tạ o nê n Con đường Tơ lụ a trê n bien, lo lang ve chuyệ n
sinh lợi hơn là phụ c vụ cho cá c lợi ı́ch chien lược củ a nhà nước. Sự thậ t
là đạ i sá ng kien củ a Tậ p Chủ tịch được thiet ke nham xú c tien cá c lợi ı́ch
củ a Trung Quoc chủ yeu thô ng qua phá t trien kinh te, chứ khô ng phả i
qua uy lực quâ n sự.
Tô i tı̀m thay chứng cứ cho đieu nà y trong thời gian ghé Trạ m
container phı́a Nam củ a Colombo (Colombo South Container Terminal),
nơi tà u ngam Trung Quoc đậ u hai lan và o nă m 2014. Giới phê bı̀nh củ a
Bac Kinh có xu hướng cho rang cá c doanh nghiệ p Trung Quoc là bù nhı̀n
củ a nhà nước Trung Quoc, nhưng hau het cá c đau tư củ a Trung Quoc ở
hả i ngoạ i ve bả n chat chı́ ı́t mộ t phan – và thường là toà n bộ – mang tı́nh
thương mạ i. Trạ m Container phı́a Nam củ a Colombo có 85% sở hữu
thuộ c Cô ng ty Nam von củ a Cụ c Chiê u thương Quoc te Trung Quoc
(China Merchants Holdings International) có niê m yet chứng khoá n ở
Hong Kong, mộ t tậ p đoà n đang vậ n hà nh 35 trạ m ở 13 quoc gia, bao
gom 8 trạ m ở châ u Au. Cô ng ty mẹ củ a nó là mộ t tậ p đoà n quoc doanh,
nê n Bac Kinh có chú t ả nh hưởng đoi với cá c hoạ t độ ng củ a tậ p đoà n nà y.
Nhưng cô ng ty con có niê m yet chứng khoá n nà y trê n het là mộ t nhà
vậ n hà nh cả ng khau có kinh nghiệ m và họ và o Sri Lanka vı̀ mộ t lı́ do: đe
thu lợi từ khoi lượng giao thương đang tă ng qua An Ðộ Dương.
Cơ sở Colombo trị giá 550 triệ u đô -la Mỹ củ a Cụ c Chiê u thương
Trung Quoc chı̉ cá ch Galle Face mộ t quã ng ngan, mộ t khu vực cỏ xanh
um gan khu thương mạ i củ a thà nh pho, nơi đó dâ n địa phương thả dieu,
tả n bộ dọ c theo con đường dạ o má t, và ă n uong ở những ki-ot trê n bã i
bien. Trạ m nà y là nơi đang cap the giới: nó có the cap cho cho những
con tà u cự đạ i chở 19.000 container, gap đô i sức chứa củ a cá c trạ m cũ
củ a Colombo, và là mộ t trong và i cả ng khau duy nhat trê n the giới có
the vậ n hà nh những già n khung can cau cao 70m. Ðâ y là trung tâ m
chuyen tà u dà nh cho hà ng hó a An Ðộ đi châ u Au, Trung Quoc và Hoa Kỳ.
Những chuyen vậ n chuyen hà ng đường bien chı̉ hiệ u quả chi phı́ trê n
những chiec tà u cự đạ i, nhưng An Ðộ có rat ı́t cơ sở dà nh cho loạ i tà u
nà y. Việ c tả i hà ng và dỡ hà ng ở Colombo, cá ch An Ðộ 300km ve phı́a
Nam, đã tiet kiệ m thời giờ lan tien bạ c cho những nhà vậ n chuyen. “Ðâ y
là dự á n thương mạ i đơn thuan, nê n chú ng tô i khô ng được chı́nh quyen
ho trợ”, Lance Zuo, trợ lı́ tong quả n lı́, cho tô i biet. “Chú ng tô i là nhà vậ n
hà nh trạ m hà ng toà n cau”, anh giả i thı́ch, chı̉ tay ve phı́a cá c container
mang tê n cá c cô ng ty vậ n tả i củ a Ðan Mạ ch, Ðà i Loan, Hà n Quoc và
Phá p, cũ ng như củ a Trung Quoc.
Giới quả n lı́ kı̀ vọ ng nă m 2018 trạ m hà ng nà y sẽ xử lı́ được 2,4 triệ u
container tiê u chuan, củ ng co vị the củ a Colombo ở vai trò cả ng
container sam uat nhat Nam A. Nơi đâ y tuyen 7500 dâ n địa phương, và
quyen sở hữu toà n bộ sẽ được chuyen giao cho Cụ c quả n lı́ Cả ng (Ports
Authority) củ a Sri Lanka sau 35 nă m vậ n hà nh. Do vậ y cho dù cả ng
thương mạ i nà y là că n cứ quâ n sự được ngụ y trang, nó cũ ng khô ng có
giá trị chien lược ve lâ u dà i. Khá c han với việ c là mộ t viê n “trâ n châ u”
sá ng bó ng nhưng đay đe dọ a, Trạ m container phı́a Nam củ a Colombo là
mộ t vı́ dụ tuyệ t hả o cho dụ ng ý củ a Con đường Tơ lụ a trê n bien mà Bac
Kinh đã khang định: xâ y dựng cơ sở hạ tang, gia tă ng tı́nh hiệ u quả cho
cô ng việ c vậ n tả i, và tạ o ra cá c tuyen giao thương mới. “Con đường Tơ
lụ a trê n bien là ý tưởng rat tot neu đieu đó nghı̃a là có thê m cơ sở hạ
tang cho cô ng việ c hậ u can”, Bộ trưởng Tà i chı́nh Sri Lanka Ravi
Karunanayake cho tô i biet, mặ c dù chı̉ trı́ch nhieu phi vụ là m ă n khá c
củ a Trung Quoc trê n đả o nà y.13*
Khi những lợi ı́ch thương mạ i củ a Trung Quoc khuech trương, việ c
Bac Kinh kiem cá ch bả o vệ tà i sả n củ a họ ở hả i ngoạ i là đieu hoà n toà n
tự nhiê n. Việ c cá c con tà u hả i quâ n Trunrg Quoc đậ u ở cá c cả ng hữu hả o
là đieu von khô ng có gı̀ gâ y đe dọ a cả , như tà u Hoa Kỳ van là m trong
nhieu thậ p niê n qua. “An Ðộ nê n hieu rang mặ c dù khô ng phả i là quoc
gia ở An Ðộ Dương, nhưng Trung Quoc có nhieu lợi ı́ch to lớn chı́nh
đá ng ở đó ”, theo Mao Tứ Duy, cựu Tong Lã nh sự Trung Quoc ở Kolkata
và là nhà tư tưởng hà ng đau cho cá c moi bang giao Trung – An, khi ô ng
lậ p luậ n như the trê n blog củ a mı̀nh sau sự vụ đậ u tà u ngam kia. “Ðong
thời, Trung Quoc khô ng được đi dọ a nạ t khap nơi chı̉ vı̀ họ có tien”, ô ng
nó i thê m, mộ t cá ch nghiê m nghị: “An Ðộ thong trị khu vực nà y”.14*
PAKISTAN
An Ðộ mien cưỡng khi thay Sri Lanka bị hú t và o trong quỹ đạ o củ a
Trung Quoc, nhưng họ cò n lo hơn nữa ve tı̀nh hữu nghị “trong mọ i đieu
kiệ n mù a mà ng” củ a Trung Quoc với Pakistan. Ơ An Ðộ Dương, những
noi sợ nà y được nham cá ch Colombo 3000km ve phı́a Tâ y Bac tới
Gwadar. Từ hoi nă m 1958, khi Oman nhượng gó c phı́a Tâ y củ a đả o
Makran cho nhà nước mới Pakistan, Gwadar khô ng khá c gı̀ mộ t là ng
chà i. Và o thậ p niê n 1960, giới lã nh đạ o quâ n phiệ t củ a Pakistan vẽ nê n
cá c ke hoạ ch đe bien vù ng vien phương sa mạ c nà y thà nh mộ t că n cứ
khô ng quâ n và hả i quâ n von có the phụ c vụ ở vai trò giả i phá p thay the
cho Karachi, von nam gan biê n giới An Ðộ hơn. Sau đó , và o thậ p niê n
1980, giới chien lược gia Xô Viet mơ tưởng đen việ c cả i bien Gwadar
thà nh mộ t nơi cap dan đe xuat khau dau khı́ ra khỏ i khu vực trung tâ m
châ u A. Nhưng sau vụ Xô Viet rú t quâ n khỏ i Afghanistan, tiep theo sau
là việ c giả i the chı́nh bả n thâ n Liê n Xô , tı̀nh the hon loạ n khi ay đã là m
hỏ ng những ke hoạ ch nà y.15*
Nă m 2000, khi lã nh đạ o mới củ a Pakistan, tướng Pervez Musharraf,
nhờ Trung Quoc tà i trợ mộ t cả ng nước sâ u ở Gwadar, giac mộ ng nà y
mới trở thà nh củ a Trung Quoc. Tưởng tượng nê n vien cả nh xâ y dựng
cá c đường ong dan đe bơm dau khı́ từ bờ Bien A Rậ p và o Trung Quoc,
Bac Kinh đã đong ý chuyệ n đó . Họ bỏ ra 200 triệ u đô -la Mỹ cho việ c
kien thiet giai đoạ n đau củ a cả ng nước sâ u mới, sau đó mở cửa cả ng nà y
và o thá ng Mộ t nă m 2007. Cụ c Quả n lı́ Cả ng Singapore (Port of
Singapore Authority – PSA) đã kı́ ket bả n hợp đong 40 nă m đe quả n lı́
cả ng nà y. Và o khoả ng thời điem nà y, Robert Kaplan, mộ t kı́ giả và nhà
phâ n tı́ch địa chı́nh trị người Hoa Kỳ, đã ghé Gwadar trong lú c nghiê n
cứu cho cuon sá ch Monsoon (Gió mùa) củ a ô ng. “Nó gợi lê n hı̀nh ả nh ve
tam in thạ ch bả n ở the kı̉ 19 ve vù ng Jaffa ở Palestine hoặ c Tyre ở
Lebanon”, ô ng hà o hứng nó i, miê u tả “những chiec thuyen buom hiệ n ra
giữa luong chướng khı́ am ướt, trang phau, chat đay cá ó ng bạ c được
né m lê n bờ bởi cá c ngư dâ n, những người quan khă n xep nhơ nhuoc và
mặ c bộ shalwar kameez[51], cá c trà ng hạ t rơi ra khỏ i tú i họ ”. Ong miê u
tả mı̀nh thậ t may man khi thay được Gwadar củ a thời xưa cũ trước khi
nó bị qué t sạ ch đi đe xâ y mộ t Dubai mới.16*
Giai đoạ n hai củ a việ c kien thiet nà y dự tı́nh cả i bien Gwadar thà nh
mộ t cả ng sam uat và trung tâ m thương mạ i, được noi ket với phan cò n
lạ i đat nước bang mộ t tuyen quoc lộ mới. Chịu sự quả n lı́ củ a PSA,
Gwadar sẽ có được bon ben tà u container, mộ t trạ m hà ng trọ ng tả i lớn,
hai trạ m dau, mộ t nhà má y lọ c dau, mộ t trạ m cho loạ i hà ng ro-ro (roll-
on/roll-off)[52], mộ t trạ m cho loạ i hà ng ngũ coc. Tuyen quoc lộ mới sẽ
chạ y tới Quetta, thủ phủ tı̉nh Balochistan, và noi ket với hệ thong giao
thô ng san có ở đâ y. Nhưng giai đoạ n hai nà y gan như khô ng được cụ the
hó a: hau như khô ng tà u nà o đen, rat ı́t cơ sở mới được xâ y, và Gwadar
van cò n bị cô lậ p khi đó . Nă m 2012, 20.000 trong so 80.000 cư dâ n thị
tran nà y đã rời đi vı̀ nạ n hạ n há n. Khi bị dı́nh và o mộ t vụ tranh chap với
hả i quâ n Pakistan, theo đó Pakistan xá c quyet rang PSA đã từ choi trao
lạ i vù ng đat von đã được đá nh dau là m nơi vậ n hà nh cả ng khau, PSA đã
từ bỏ phi vụ nà y. Cô ng ty Cả ng Hả i ngoạ i Trung Quoc (China Overseas
Port Holdings Company), mộ t cô ng ty con thuộ c Tong cô ng ty Cô ng
trı̀nh Kien trú c Trung Quoc[53], đã tiep nhậ n hợp đong nà y.
Nă m 2013, khi Gwadar thực sự trở thà nh cả ng Trung Quoc, giac
mộ ng tạ o nê n mộ t đường dan khả dı̃ đen Bien A Rậ p xem ra như chuyệ n
vien tưởng. Nhưng Sá ng kien Và nh đai và Con đường, được tuyê n bo
sau đó cù ng nă m, đã tiep lực đay mới cho dự á n nà y. Thá ng Tư nă m
2015, trong thời gian cô ng du củ a Tậ p Cậ n Bı̀nh đen Pakistan, Trung
Quoc đong ý tà i trợ cho cá c dự á n trị giá 46 tı̉ đô -la ở khap Pakistan, bao
gom 1 tı̉ đô -la đe nâ ng cap cả ng Gwadar và là m cá c tuyen đường bộ
cù ng mộ t tuyen đường sat mới.17* “Hà nh lang kinh te Trung Quoc –
Pakistan” sẽ chạ y từ Gwadar, qua con đè o Khunjerab cao 4700m ở biê n
giới Trung Quoc, đen Kashgar ở khu vực Tâ n Cương. Thê m 34 tı̉ đô -la
được cap cho cá c dự á n nă ng lượng, được cho là bao gom cả chi phı́ xâ y
dựng cá c đường ong dan dau khı́ dọ c theo Quoc lộ Karakoram đã mở
rộ ng. Giới khả o sá t Trung Quoc sang nhanh Pakistan đe xá c định cá ch
thức xâ y dựng cơ sở hạ tang bă ng qua địa hı̀nh hiem trở như the nà y.
Thá ch thức ve kı̃ thuậ t là thá ch thức rat lớn. Hơn mộ t nghı̀n cô ng
nhâ n xâ y dựng đã chet trong suot 20 nă m là m tuyen Quoc lộ Karakoram
ban đau nà y, von hoà n thà nh nă m 1979 (mặ c dù tới nă m 1986 mới mở
cửa cho cô ng chú ng). Tı́nh chat hiem nghè o nơi con đường nú i nà y đã
được nhan mạ nh và o thá ng Mộ t nă m 2010, khi ở thung lũ ng Hunza xinh
đẹ p cá ch biê n giới Trung Quoc 150km ve phı́a Nam, mộ t vụ sụ t lở đat
đã tạ o nê n cá i ho nhan chı̀m 22km đường quoc lộ nà y. Phả i đen thá ng
Chı́n nă m 2015, Tậ p đoà n Cau đường Trung Quoc mới hoà n thà nh 5
đường ham và 80 câ y cau mới đe tá i noi ket hai phan đường củ a quoc
lộ .18*
Ðoi với Trung Quoc, hà nh lang kinh te nà y có hai mụ c tiê u: mở ra
mộ t tuyen đường thay the đe nhậ p dau từ Trung Ðô ng, và đe thuyet
phụ c Pakistan hà nh độ ng hơn nữa đe chong lạ i cá c phe phá i cực đoan
bạ o lực đang lan hoi lan qua biê n giới Trung Quoc. Tam nhı̀n nà y được
thô i thú c bởi những yeu to chien lược, chứ khô ng phả i bởi lı́ lẽ ve mặ t
thương mạ i. Ngay trước vụ sụ t lở nă m 2010, chưa đay 10% giao thương
củ a Trung Quoc với Pakistan dien ra qua lạ i ở vù ng đat biê n giới với Tâ n
Cương. Hoà n toà n khô ng hợp lı́ ve mặ t kinh te, “khoả n đau tư khong lo
nà y thực ra là mộ t hı̀nh thức hoi lộ ”, theo lời mộ t chuyê n gia song ở Bac
Kinh.19* Cá c viê n chức chı́nh phủ von đang no lực thực hiệ n dự á n Và nh
đai và Con đường đã thừa nhậ n kı́n đá o rang họ tin rang họ sẽ mat đi
80% đau tư củ a mı̀nh ở Pakistan. Họ đã thực hiệ n những tı́nh toá n
chien lược tương tự ở nơi khá c: ở Myanmar con so đó là 50%, ở Trung
A 30%.20* Cá i lı́ trong chuyệ n nà y là neu Trung Quoc được lợi trong việ c
khuech trương ả nh hưởng địa chı́nh trị củ a mı̀nh, thı̀ việ c né m tien đi
như the là việ c là m xứng đá ng.
Ơ Pakistan, moi đe dọ a lớn nhat het thả y là tı̀nh trạ ng an ninh ké m.
Hà ng tá cô ng nhâ n và kı̃ sư Trung Quoc đang là mụ c tiê u củ a nhó m
Taliban ở Pakistan và những nhó m hieu chien khá c suot 15 nă m qua.
Mộ t so tay lı́nh hieu chien xem người ngoạ i quoc như là mụ c tiê u hợp lẽ
cho cuộ c chien củ a họ chong lạ i chı́nh quyen Pakistan; so khá c muon
châ m dau và o moi că ng thang giữa Bac Kinh và Islamabad. “Thay vı̀
được biet đen như là cửa ngõ củ a Trung Quoc và o vù ng vịnh, Pakistan
đã hı̀nh thà nh tieng tă m như mộ t đat nước nguy hiem bậ c nhat cho
người Trung Quoc ở hả i ngoạ i, với nhieu nạ n bat có c và giet chó c xả y ra
với tan suat gâ y bat an lò ng người”, theo lời ghi củ a nhà phâ n tı́ch
Andrew Small trong cuon The China – Pakistan Axis (Trục Trung Quốc –
Pakistan).21* Pakistan bả o họ dự tı́nh thiet lậ p mộ t sư đoà n an ninh đặ c
chủ ng gom 12.000 lı́nh canh đe bả o vệ cô ng nhâ n Trung Quoc, và lậ p
hà ng rà o an ninh quanh Gwadar. Nhưng những đợt tan cô ng là chuyệ n
khô ng trá nh được.
Chú ng có the xả y ra ở mộ t trong hai đau củ a hà nh lang, đặ c biệ t ở
Balochistan, nơi Gwadar tọ a lạ c. Tı̉nh nà y đã kinh qua nă m cuộ c noi dậ y
riê ng rẽ ke từ khi thà nh lậ p nước Pakistan và o nă m 1947, khi dâ n bả n
địa người Baloch phả n khá ng chong lạ i cô ng cuộ c di trú và o vù ng nà y
củ a những người ngoà i và chong lạ i việ c chı́nh quyen khai thá c tà i sả n
khı́ đot và khoá ng sả n củ a tı̉nh nà y. (Ơ gó c độ nà y, noi phan uat củ a
người Baloch có nhieu điem chung với người Duy Ngô Nhı̃ ở Tâ n
Cương.) Nă m 2004, Quâ n độ i Giả i phó ng Baloch (Baloch Liberation
Army) đã giet ba kı̃ sư Trung Quoc và là m bị thương chı́n người khi họ
là m no tung mộ t chiec xe buý t chở những người đó đen Gwadar; so
khá c song só t qua những đợt ban tê n lửa và o khá ch sạ n củ a họ . “Bat
luậ n họ co gang tậ n lực đen cỡ nà o nham bien Gwadar thà nh Dubai,
đieu đó sẽ khô ng thà nh”, Nisar Baluch, Tong Thư kı́ củ a Hộ i Phú c lợi
Baluch, nó i với Kaplan như the. “Sẽ có khá ng cự. Cá c đường ong dan
tương lai chạ y tới Trung Quoc sẽ là thứ khô ng an toà n. Những đường
ong dan nà y sẽ phả i bă ng qua lã nh tho củ a người Baloch chú ng tô i, và
neu quyen củ a chú ng tô i bị xâ m hạ i, sẽ khô ng có thứ gı̀ đả m bả o
được.”22*
Dau vậ y, Bac Kinh rõ rà ng tin rang có mộ t nguyê n do chien lược đe
bơm hà ng tı̉ đô -la và o Pakistan, cho dù so tien mà họ thực sự bỏ ra
khô ng the nà o sá nh với con so khủ ng khiep ở tı́t bá o. Xé t ve an ninh
nă ng lượng, họ biệ n minh cho so chi phı́ đó bang cù ng mộ t lı́ lẽ mà họ
từng á p dụ ng ở Myanmar: moi đe dọ a trước việ c bị phong tỏ a ở eo bien
Melaka nghı̃a là Trung Quoc can có những tuyen nhậ p khá c thay the. Chi
phı́ cho việ c chuyen mộ t thù ng dau từ Trung Ðô ng đen Trung Quoc qua
ngõ Gwadar chac chan sẽ cao hơn nhieu lan so với chuyen bang đường
bien trê n tà u chở dau đen Thượng Hả i, nhưng nó cho Trung Quoc mộ t
cá nh cửa chien lược ở ngõ sau neu cửa trước khô ng san có . Theo cá ch
nhı̀n nà y, Gwadar thủ mộ t vai trò tương tự Kyaukphyu ở vịnh Bengal.
Khô ng cả ng nà o giả i quyet được “nan đe Melaka”, nhưng chú ng sẽ là m
giả m nhẹ moi nguy hiem củ a việ c chı̉ trô ng cậ y và o những con tà u phả i
chuyen tiep qua cá i ngõ hẹ p noi ket An Ðộ Dương với Bien Ðô ng.
Gwadar cò n cung cap mộ t thứ đá ng giá khô ng ké m: mộ t că n cứ
thường trực trê n bien ở An Ðộ Dương, gan tuyen đường vậ n tả i củ a
vịnh Ba Tư và phı́a Ðô ng châ u Phi. Cho dù “hà nh lang kinh te” nà y cho
thay khô ng khả thi – và rat nhieu khả nă ng là như the – nhưng Gwadar
van có được giá trị chien lược đoi với Hả i quâ n PLA. Trung Quoc cực kı̀
muon có ngõ tiep cậ n bang đường bien tới Kyaukphyu, von được noi với
Vâ n Nam bang đường bộ ; nhưng moi quan hệ chô ng chê nh củ a họ với
chı́nh quyen Myanmar có nghı̃a là đieu đó khô ng the thực hiệ n được.
Moi quan hệ thâ n cậ n củ a Trung Quoc với Pakistan khien cho Gwadar
thà nh nơi quý giá lạ thường. Bả n thâ n cả ng đó có the khô ng bao giờ
chı́nh thức trở thà nh că n cứ hả i quâ n Trung Quoc, nhưng lối tiếp cận
đường bien mới là thứ quan trọ ng.
Giới phâ n tı́ch bat đong ve chuyệ n liệ u đieu đó có bien Gwadar thà nh
moi đe dọ a đoi với An Ðộ hay khô ng. “Tạ i sao Trung Quoc lạ i đặ t lực
lượng hả i quâ n tạ i Gwadar?”là câ u hỏ i củ a Kanti Bajpai, mộ t chuyê n gia
ve moi bang giao Trung – An tạ i Trường Chı́nh sá ch cô ng Lı́ Quang Diệ u
(Lee Kuan Yew School of Public Policy) ở Singapore. “Họ sẽ là m moi cho
Hả i quâ n An Ðộ ”.23* Nhưng cá c phương á n củ a Trung Quoc tạ i Bien A
Rậ p đang gia tă ng. Và o thá ng Nă m nă m 2015, ngay sau chuyen cô ng du
củ a Tậ p Chủ tịch đen Pakistan, mộ t tà u ngam thô ng thường lớp Nguyê n
(Yuan-class) đã đậ u ở bờ bien thà nh pho Karachi, tà u ngam Trung Quoc
đau tiê n dừng lạ i ở nước nà y. Ngay sau đó , Islamabad đong ý mua tá m
tà u ngam cô ng kı́ch chạ y bang điệ n diesel từ Trung Quoc trị giá tam 5 tı̉
đô -la. Quan trọ ng là bon chiec sẽ được đó ng tạ i Karachi – nghı̃a là
khô ng chı̉ có chuyệ n Pakistan sẽ mua cô ng nghệ , mà cò n có chuyệ n
Trung Quoc sẽ có được cơ sở bả o trı̀ san có cho chı́nh tà u ngam củ a họ ở
vù ng An Ðộ Dương.24*
Ðoi với An Ðộ , phiê n bả n mới nhat nà y củ a trụ c Trung Quoc –
Pakistan là thứ quen thuộ c đen mệ t mỏ i. Mặ c dù Trung Quoc khô ng có
đong minh chı́nh thức, nhưng tı̀nh hữu nghị củ a họ với Pakistan thực sự
thâ n cậ n hơn nhieu đong minh chı́nh thức. Giới viê n chức ngoạ i giao
miê u tả moi quan hệ song phương nà y bang những cụ m từ ngoạ i giao
quá mức mộ t cá ch hà i hước: moi quan hệ nà y “sâ u cò n hơn bien sâ u”,
“cao cò n hơn nú i cao” và “ngọ t ngà o cò n hơn mậ t ong”. Nă m 1982,
Trung Quoc cho thay nhiệ t tâ m củ a mı̀nh bang cá ch trao đủ lượng
uranium nong độ cao (enriched uranium) cho cá c khoa họ c gia hạ t nhâ n
củ a Pakistan có the tạ o được hai quả bom nguyê n tử. Nhưng thực sự
độ ng lực củ a họ khô ng phả i đen từ việ c yê u quý Pakistan, mà đen từ
tı̀nh trạ ng địch thù chung với An Ðộ : Bac Kinh và Islamabad từ lâ u đã
thao tú ng cả m tı̀nh củ a nhau đe khien cho New Delhi luô n bị bat an.
Do đó , từ gó c nhı̀n củ a New Delhi, họ hoà n toà n hợp lı́ khi hoà i nghi
những khoả n đau tư hà ng hả i củ a Trung Quoc và o Pakistan và khap An
Ðộ Dương. Tuy the, việ c những cơ sở đó có là mộ t phan trong chien
lược chặ t chẽ hò ng bủ a vâ y An Ðộ hay khô ng lạ i là mộ t van đe hoà n
toà n khá c. Sự thậ t là cơn hoang tưởng củ a An Ðộ ve những tham vọ ng
hả i quâ n củ a Trung Quoc đã phó ng đạ i thực te: Trung Quoc chưa kiem
soá t được vù ng Bien Ðô ng, chứ nó i chi đen An Ðộ Dương. Phao tin gâ y
hot hoả ng ve “chuoi trâ n châ u” là cá i má nh hữu dụ ng đoi với Hả i quâ n
An Ðộ , von dù ng trò nà y đe vat thê m tien từ ngâ n sá ch quoc gia. Tuy
vậ y, tin đon ve “moi đe dọ a Trung Quoc” có the gâ y nê n những hậ u quả
trá i ý. “Chuoi trâ n châ u nà y khô ng thực sự ton tạ i”, theo lời Bajpai,
“nhưng Hả i quâ n An Ðộ thực sự tin và o chuyệ n đó . Họ gan như là m cho
nguy cơ đó trở thà nh sự thậ t. Neu An Ðộ trien khai mộ t chien lược hả i
quâ n theo cá ch đó , anh có the tin là Trung Quoc sẽ phả n ứng – như the
sẽ bien đieu đó thà nh hiệ n thực.”25*
ẤN ÐỘ
Tı̀nh trạ ng mat niem tin và tranh đua lan nhau giữa An Ðộ và Trung
Quoc có những hệ quả kinh te rõ rà ng. Moi quan hệ giữa hai nước nà y
đã cả i thiệ n nhieu ke từ giai đoạ n bang giao toi tệ nhat và o thậ p niê n
1960 và 1970; cả hai phı́a đã hợp tá c trong nhieu khung cả nh đa
phương suot 15 nă m qua, và cuộ c giao thương song phương đã tă ng lê n
từ 2 tı̉ đô -la nă m 2000 đen 65 tı̉ đô -la nă m 2014. Nhưng cá c moi bang
giao thương mạ i dù vậ y van ké m phá t trien. Trung Quoc và An Ðộ gộ p
lạ i có 2,7 tı̉ dâ n – tien đen mức 40% tong dâ n so toà n cau – và có GDP
vượt qua mức 13 nghı̀n tı̉ đô -la. Họ có chung đường biê n giới dà i
4000km. Tuy the Trung Quoc cũ ng giao thương với Thá i Lan nhieu như
với nước lá ng gieng lớn nhat củ a mı̀nh, và so chuyen bay giữa Bac Kinh
và Bangkok nhieu gap tá m lan so với quã ng đường giữa Bac Kinh và
Delhi. Những moi rà ng buộ c yeu ớt giữa hai nước khong lo châ u A dan
đen việ c giao thương và đau tư toà n cau bị lỡ mat mộ t cơ hộ i khong
lo.26*
Từ hoi nă m 2010, khi Thủ tướng Trung Quoc On Gia Bả o ghé An Ðộ ,
cả hai bê n đeu tı̀m cá ch là m cho moi quan hệ că ng thang nà y chuyen
sang the hữu hả o hơn. Họ đong thuậ n mộ t mụ c tiê u đay tham vọ ng đe
tă ng giao thương song phương lê n 100 tı̉ đô -la và o nă m 2015 đong thời
giả m thieu mức thâ m hụ t thương mạ i củ a An Ðộ với Trung Quoc. Giới
chuyê n gia An Ðộ chuyê n ve moi quan hệ nà y đã than phien rang Trung
Quoc xuat khau mộ t lượng lớn hà ng tiê u dù ng và hà ng sả n xuat sang An
Ðộ , cò n đoi lạ i An Ðộ chı̉ xuat khau và i đợt quặ ng sat. An Ðộ muon xuat
khau thê m dược pham và dịch vụ cô ng nghệ thô ng tin sang Trung Quoc,
nhưng cho rang hà ng rà o thue quan đã giữ cho những lı̃nh vực đó ở bê n
ngoà i. Sau chuyen cô ng du củ a Thủ tướng On, hà ng xuat khau củ a An Ðộ
sang Trung Quoc thực sự giả m đi mộ t phan nă m trong suot bon nă m
tiep theo, cho dù hà ng nhậ p khau Trung Quoc tă ng lê n 40%. Thâ m hụ t
mậ u dịch tă ng gap đô i lê n khoả ng 40 tı̉ đô -la.
Khi Narenda Modi trở thà nh Thủ tướng An Ðộ và o thá ng Nă m nă m
2014, người ta có lạ i bau khô ng khı́ lạ c quan rang moi quan hệ đó sẽ cả i
thiệ n. Ơ vai trò Thủ hien củ a Gujarat, bang quê nhà củ a ô ng, Modi trước
đó đã tới Trung Quoc bon lan đe mời gọ i đau tư. Với cá ch tiep cậ n theo
loi kı̃ trị và khô ng he vô lı́ củ a Modi, Bac Kinh nhı̀n thay mộ t người mà
họ có the là m ă n cù ng. Sau đó cù ng nă m, Chủ tịch Tậ p Cậ n Bı̀nh dan đau
mộ t phá i đoà n mậ u dịch đô ng đả o đen An Ðộ , ghé Gujarat và cam ket
giú p bù đap tı̀nh trạ ng thâ m hụ t cơ sở hạ tang đen mức trứ danh củ a An
Ðộ . “Với nhieu kinh nghiệ m trong việ c xâ y dựng cơ sở hạ tang và sả n
xuat, Trung Quoc san sà ng đó ng gó p giú p An Ðộ phá t trien những lı̃nh
vực nà y”, Tậ p Cậ n Bı̀nh nó i với Modi.27* Lú c cuoi những buoi đà m phá n
ở New Delhi, hai bê n đong thuậ n rang Trung Quoc sẽ giú p hiệ n đạ i hó a
hệ thong đường sat già coi củ a An Ðộ , hợp tá c xâ y dựng những “thà nh
pho thô ng minh” thâ n thiệ n với mô i trường, và thiet lậ p cá c đặ c khu
kinh te ở Gujarat và Maharashtra, đeu nam ở bờ bien phı́a Tâ y An Ðộ .
Tậ p hứa hẹ n cho hà ng xuat khau An Ðộ , bao gom dược pham và nô ng
sả n, tiep cậ n được thị trường nhieu hơn.
Khô ng may chuyen cô ng du củ a ô ng Tậ p Cậ n Bı̀nh đã bị ả nh hưởng
do những be tac ở biê n giới tạ i khu vực Ladakh, nơi New Delhi cá o buộ c
lı́nh Trung Quoc xâ y đường trong lã nh tho An Ðộ . Khi kê u gọ i sớm dà n
xep ve vù ng biê n giới chung đang bị tranh chap, Modi nó i “tiem nă ng
thực sự trong cá c moi bang giao củ a chú ng ta” sẽ khô ng được hiệ n thực
hó a cho đen khi có “hò a bı̀nh trong cá c moi bang giao củ a chú ng ta và ở
cá c vù ng biê n giới”.28* Giới ngoạ i giao An Ðộ bị soc và roi trı́ trước việ c
Bac Kinh co tı̀nh tı̀m cá ch phá những vụ đà m phá n kia, khien cả hai phı́a
đeu thay lú ng tú ng. Nhưng sự thậ t là việ c xâ m phạ m đó khô ng do Bac
Kinh dự tı́nh cũ ng như dà n xep. Những người trong cuộ c bả o rang khi
quâ n độ i An Ðộ dựng lê n mộ t trạ m quan sá t mới, PLA đã bă ng và o lã nh
tho An Ðộ đe dỡ trạ m đó . Họ là m the như mộ t chuyệ n thường tı̀nh,
khô ng thô ng bá o cho Bac Kinh biet và cũ ng khô ng xem đó là đieu gâ y
phương hạ i cho ngoạ i giao.29* Tậ p rời An Ðộ , hứa hẹ n khoả n đau tư trị
giá 20 tı̉ đô -la – thap hơn nhieu so với con so 100 tı̉ đô -la von được chà o
mời nhieu lan trước đó .
Trước chuyen cô ng du đau tiê n củ a Narenda Modi đen Trung Quoc ở
vai trò Thủ tướng và o thá ng Nă m nă m 2015, tô i đã ngoi ă n trưa cù ng
Gurcharan Das, mộ t thương gia và câ y bú t von đang là m co van cho
chı́nh quyen Modi. Trước khi nghı̉ hưu đe viet sá ch toà n thời gian, Das
là giá m đoc đieu hà nh củ a Procter Gamble ở An Ðộ và Ðô ng Nam A, sau
đó là m trưởng bộ phậ n hoạ ch định chien lược toà n cau ở cô ng ty đó .
Chú ng tô i gặ p nhau ở Wasabi, mộ t nhà hà ng Nhậ t đat tien cực kı̀ nam
trong khá ch sạ n Taj Mahal ở Delhi. “Trung Quoc giú p tô i hieu An Ðộ ”,
Das bat đau nó i, nhâ m nhi mieng sashimi giá 15 đô -la Mỹ được chở tới
bang má y bay sá ng đó từ chợ cá Tsukiji ở Tokyo. “Trung Quoc luô n là
mộ t quoc gia mạ nh mẽ với mộ t xã hộ i yeu ớt. An Ðộ ngược lạ i: họ luô n
là mộ t quoc gia yeu ớt với mộ t xã hộ i mạ nh mẽ . Thực te là anh can cả
hai: mộ t quoc gia mạ nh mẽ đe là m được mọ i sự, và mộ t xã hộ i mạ nh mẽ
đe chịu trá ch nhiệ m cho chuyệ n đó . Trung Quoc can tu chı̉nh nen chı́nh
trị củ a họ , và An Ðộ can tu chı̉nh sự đieu hà nh củ a mı̀nh.”30*
Ong cho biet, cả hai nước sẽ đeu được lợi neu cộ ng tá c thâ n cậ n với
nhau, đi tiep đen trọ ng điem trong ke hoạ ch củ a Modi nham cả i bien An
Ðộ thà nh mộ t cường quoc ve sả n xuat. “An Ðộ can khuech trương và
thà nh mộ t phan trong hệ thong mậ u dịch củ a Trung Quoc. An Ðộ chưa
mang đen được mộ t sâ n chơi ngang tà i ngang sức cho hà ng nhậ p khau
Trung Quoc. Chú ng tô i can tự tin hơn và can cởi mở thê m”, ô ng nó i,
nhap chung rượu sake đã nguộ i lạ nh. “Tot nhat là cho Trung Quoc đau
tư và o ngà nh sả n xuat ở đâ y, đe chú ng tô i có the là m ra những mó n
hà ng mà An Ðộ can đen ở chı́nh An Ðộ . Ðâ y là mộ ng củ a Modi. Cá c
khoả n đau tư củ a Trung Quoc đã bị trı̀ lạ i bởi hệ thong quan liê u và
những noi sợ ve quoc phò ng. Chú ng tô i cò n can phả i tự tin hơn ve đieu
đó ”, ô ng nó i tiep, đe cậ p van đe biê n giới.
Những lợi ı́ch củ a thương mạ i tự do là thứ lớn hơn chı́nh sá ch bả o
hộ , nhưng những noi sợ ve an ninh gan đâ y đã là m lu mờ việ c đau tư.
Chú ng tô i het sức can thiet dà n xep van đe biê n giới và phả i tạ o được
mộ t moi quan hệ kinh te. Chú ng tô i muon đe vụ tranh chap Arunachal
Pradesh lạ i đang sau.
Trong sự kiệ n cô ng du củ a Modi đen Trung Quoc, người ta thay nhieu
ả nh chụ p cười tươi nhưng tam quan trọ ng thực chat gan như khô ng có .
Việ c Tậ p quyet định mời Modi đen Thiem Tâ y quê nhà mı̀nh đã cho thay
hai bê n đeu muon đe moi hiem khı́ch quá khứ ra đang sau: thậ t bat
thường khi giới lã nh đạ o Trung Quoc gặ p bê n đoi ứng củ a họ bê n ngoà i
Bac Kinh. Nhưng gan như van chưa có bang chứng nà o cho thay An Ðộ
san sà ng đe Trung Quoc xâ y dựng cơ sở hạ tang mà An Ðộ can đen đe
là m că n bả n cho chı́nh sá ch “Sả n xuat tạ i An Ðộ ” von là đặ c trưng củ a
Modi, mộ t chı́nh sá ch nham tới việ c sao ché p mộ t phan mô hı̀nh phá t
trien củ a Ðô ng A. Mộ t so tien trien đã thà nh hı̀nh: An Ðộ đã thậ n trọ ng
bậ t đè n xanh cho hoạ ch định BCIM trong việ c là m mộ t tuyen quoc lộ
mới liê n ket Trung Quoc với Kolkata, và Tong cô ng ty Ðường sat Trung
Quoc đang đả m nhậ n nghiê n cứu tı́nh khả dı̃ cho việ c xâ y dựng tuyen
đường sat toc độ cao dà i 2200km từ Delhi đen Chennai nam ở bờ bien
Ðô ng Nam An Ðộ . Chuyệ n cá c dự á n nà y có được tiep tụ c hay khô ng van
là đieu chưa ai chac được. Tiem nă ng kinh te trong việ c củ ng co moi
rà ng buộ c giữa Trung Quoc và An Ðộ sẽ van là đieu chưa là m trọ n vẹ n
được chừng nà o những lo ngạ i ve an ninh cò n tiep tụ c là m lu mờ moi
quan hệ nà y.
Những lo ngạ i đó mộ t phan ở đang sau việ c An Ðộ gang sức gia co
những moi bang giao với cá c nước ở ngoạ i biê n Trung Quoc. Nă m 2015,
Modi thực hiệ n chuyen cô ng du đau tiê n củ a mộ t Thủ tướng An Ðộ đen
Sri Lanka sau 27 nă m, và ô ng đã mở rộ ng moi giao du củ a An Ðộ với
Nhậ t, Hoa Kỳ, Uc, Việ t Nam, Mô ng Co và Hà n Quoc. Moi quan hệ với Nhậ t
đặ c biệ t đá ng chú ý : Modi có moi giao hò a hien hiệ n với Thủ tướng Nhậ t
Shinzō Abe, từ đó dan đen bả n hợp đong cho tuyen đường sat tà u cao
toc trị giá 15 tı̉ đô -la từ Mumbai đen Ahmedabad – mộ t khu vực ngoạ i
giao kinh te tạ i đó Trung Quoc và Nhậ t cạ nh tranh rat khoc liệ t. Modi
hoi đá p mộ t cá ch tı́ch cực trước no lực củ a Abe trong việ c tạ o lậ p mộ t
liê n minh đoi nghịch lạ i chı́nh sá ch bà nh trướng củ a Bac Kinh ở vù ng
bien châ u A, và ô ng cho rang cá c cường quoc châ u A can phả i đay lù i
“nep nghı̃ bà nh trướng” củ a Trung Quoc.31*
Ðoi với Trung Quoc, cũ ng có những dau hiệ u gâ y ưu phien ve mộ t
liê n minh chien lược chớm nở giữa An Ðộ và Hoa Kỳ. Tong thong Obama
nó i với Quoc hộ i An Ðộ hoi đau nă m 2010 rang moi quan hệ giữa hai
nen dâ n chủ đô ng dâ n nhat the giới sẽ “là mộ t trong những quan hệ đoi
tá c đien hı̀nh củ a the kı̉ 21”.32* Sự troi dậ y củ a Trung Quoc đang đay cả
hai nước nà y gan nhau hơn: Hoa Kỳ can An Ðộ đe duy trı̀ vị the đệ nhat
ở châ u A, cò n An Ðộ can sự ho trợ củ a Hoa Kỳ đe chong đỡ cho vị the An
Ðộ như mộ t cường quoc trong khu vực. Washington tin rang việ c đưa
An Ðộ và o mạ ng lưới an ninh củ a Hoa Kỳ là đieu trọ ng yeu, vı̀ chı́nh cá i
kı́ch cỡ củ a An Ðộ là m họ trở thà nh mộ t bức tường thà nh tự nhiê n
chong lạ i chı́nh sá ch bà nh trướng củ a Trung Quoc. Vị trı́ củ a An Ðộ gan
vịnh Ba Tư và vù ng ven bien châ u Phi cũ ng mang lạ i cho nước nà y loi
tiep cậ n chien lược đen cá c tuyen đường bien chuyê n chở dau khı́ nhậ p
khau củ a Trung Quoc. Với An Ðộ gia nhậ p hợp tá c, Hoa Kỳ tin rang họ có
the gia co khả nă ng chi phoi củ a họ ở khap toà n bộ châ u A, mở rộ ng
theo đường hı̀nh cung từ Tâ y Thá i Bı̀nh Dương, bă ng qua Ðô ng Nam A,
và tien và o khu vực An Ðộ Dương. Nă m 2015, An Ðộ đã kı́ ket mộ t thỏ a
thuậ n ve “Tam nhı̀n chien lược chung (Joint Strategic Vision)” với Hoa
Kỳ, cam ket hợp tá c trê n lı̃nh vực an ninh hà ng hả i và tự do đi lạ i ở khap
khu vực An Ðộ Dương và phı́a Tâ y Thá i Bı̀nh Dương – mộ t thỏ a thuậ n
chı̃a thang và o Trung Quoc.
New Delhi sẽ can thậ n khô ng dịch ve phı́a Washington quá sức dứt
khoá t, do Modi nghiê m tú c suy nghı̃ đen việ c tı̀m cá ch hợp tá c kinh te
mộ t cá ch thâ n cậ n hơn với Trung Quoc. Tuy vậ y, buon thay, gan như
khô ng có hi vọ ng nà o cho mộ t trạ ng huong độ t phá thực sự trong những
moi bang giao An – Trung. Mặ c dù có nhieu lời xı̀ xà o bê n trong cộ ng
đong ngoạ i giao củ a An Ðộ rang Trung Quoc có the san sà ng đi đen mộ t
thỏ a thuậ n ve vù ng biê n giới ay, nhưng đó van là đieu khô ng the xả y ra.
Như Brahma Chellaney từng nó i với tô i chuyệ n ay, “Trung Quoc cứ dat
An Ðộ đi vò ng quanh bụ i dâ u tam, het lan nà y đen lượt khá c”. Bac Kinh
hà i lò ng với hiệ n tı̀nh, và đieu nà y khien An Ðộ cứ mã i bậ n tâ m đen
cá nh phı́a Ðô ng củ a mı̀nh đong thời lạ i dõ i đô i mat đay ưu tư hướng
đen Pakistan ở phı́a Tâ y. Và Modi, người lê n nam quyen bang chiec vé
chủ nghı̃a quoc gia theo đạ o Hindu, khô ng the lay cá i kiê u hã nh quoc
gia, von là mộ t van đe bả n nă ng, đe đem ra là m thứ thỏ a hiệ p.
SRI LANKA
Chuyen cô ng du hai ngà y củ a Narendra Modi đen Sri Lanka và o thá ng
Ba nă m 2015 là mộ t sự vụ độ t phá cho moi bang giao giữa An Ðộ và
nước lá ng gieng phı́a Nam củ a họ , von từ lâ u bị vay nhơ bởi An Ðộ
khô ng can thiệ p và o cuộ c nộ i chien Sri Lanka cuoi thậ p niê n 1980. Khi
tô i tới Colombo trước ngà y vị lã nh đạ o An Ðộ , con đường dan từ sâ n
bay có những hà ng dà i những lá cờ tam sac An Ðộ bay phap phới và
những người lı́nh mặ c á o ka-ki tay cam sú ng trường. Những tam bı́ch
chương có hı̀nh Modi bieu thị hà ng chữ, “Chà o mừng đen Sri Lanka!”.
Chuyen đi củ a Modi là chuyen đau tiê n củ a mộ t Thủ tướng An Ðộ ke
từ thời Rajiv Gandhi kı́ Hiệ p ước Hò a bı̀nh An Ðộ – Sri Lanka ở Colombo
và o nă m 1987. Theo thỏ a ước hưu chien tạ m thời, quâ n độ i Sri Lanka
rú t khỏ i mien Bac củ a đả o nà y và mộ t lực lượng gı̀n giữ hò a bı̀nh tới giả i
giới cá c nhó m quâ n sự ở đó , trong đó có to chức Mã nh ho Giả i phó ng
Tamil Ilam (Liberation Tigers of Tamil Eelam – LTTE). Nhưng lực lượng
gı̀n giữ hò a bı̀nh nà y nhanh chó ng bị dı́nh và o cuộ c chien với “Mã nh ho
Tamil (Tamil Tigers)”, theo như cá i tê n noi danh hơn ở phương Tâ y.
Trong mộ t bien co kinh khủ ng đặ c biệ t, lı́nh An Ðộ bị cá o buộ c liê n quan
vụ tà n sá t đen 70 thường dâ n trong mộ t bệ nh việ n thực hà nh ở Jaffna.
Khi noi oá n phan toà n dâ n tă ng lê n đoi với sự hiệ n diệ n củ a An Ðộ ,
chı́nh quyen Sri Lanka yê u cau lực lượng gı̀n giữ hò a bı̀nh rú t binh. Và o
lú c đó , hơn 1000 lı́nh An Ðộ đã bị sá t hạ i. Mộ t nă m sau, nă m 1991, Rajiv
Gandhi bị á m hạ i bởi mộ t kẻ đá nh bom tự sá t củ a to chức LTTE. Moi
giao thiệ p song phương đı̀nh lạ i, nhường cho cho Trung Quoc trở thà nh
ngoạ i bang có mức độ hiệ n diệ n pho bien nhat Sri Lanka.
Chı́nh quyen liê n hiệ p mới củ a Sri Lanka, được bau lê n và o thá ng
Mộ t nă m 2015, trước đó đã mời Modi là m Thủ tướng An Ðộ đau tiê n
phá t bieu trước quoc hộ i. Cường điệ u di sả n chung củ a hai nước, Modi
tuyê n bo hai nước là “những lá ng gieng thâ n cậ n xé t ve mọ i nghı̃a lı́”, và
nó i rang ô ng đã mang đen “lời chà o củ a 1,25 tı̉ người bạ n, cù ng hà ng
triệ u người hâ m mộ độ i cricket Sri Lanka”. Với những né t vă n hó a
chung, ô ng cho biet, An Ðộ và Sri Lanka theo lẽ tự nhiê n nê n là đoi tá c
kinh te thâ n cậ n nhat củ a nhau. “Tam nhı̀n ve mộ t khu lá ng gieng lı́
tưởng là mộ t nơi trong đó giao thương, đau tư, cô ng nghệ , ý tưởng và
con người de dà ng qua lạ i cá c vù ng biê n giới”, ô ng tuyê n bo. “Khi noi ket
khu vực rộ ng lớn nà y bang đường bộ và đường bien, hai nước chú ng ta
có the trở thà nh nguon độ ng cơ cho phon vinh trong khu vực”. Sau rot,
ô ng nhan mạ nh chuyệ n an ninh ở khap khu vực An Ðộ Dương. “Chuyệ n
an ninh củ a hai nước là đieu khô ng the phâ n li. Tương tự, trá ch nhiệ m
chung đoi với vù ng bien lâ n cậ n củ a chú ng ta là đieu rõ rà ng.”33*
An sau những lời đẹ p đẽ nà y, mặ c dù chưa he nó i đen, là cá i bó ng củ a
Trung Quoc. Là lá ng gieng, An Ðộ và Sri Lanka thực sự là những đoi tá c
kinh te theo lẽ tự nhiê n – nhưng thực te là ả nh hưởng kinh te củ a Trung
Quoc tạ i Sri Lanka lớn hơn nhieu lan so với An Ðộ . Ðoi với Modi, đieu
nà y han là hien nhiê n ngay từ lú c ô ng tới Sri Lanka. Từ phi trường, chiec
limousine củ a ô ng tậ n hưởng được mộ t đoạ n đường ê m ả tới Colombo
dọ c theo con đường cao toc bang phang đen toà n bı́ch với nhieu trạ m
thu phı́ điệ n tử đặ t cá ch quã ng – mộ t con đường thượng hạ ng so với bat
kı̀ đường nà o ở An Ðộ .34* Và từ phò ng khá ch sạ n củ a ô ng nhı̀n ra An Ðộ
Dương, ô ng han thay được những can trụ c khong lo củ a Trạ m container
phı́a Nam củ a Colombo ở vù ng nước sâ u, đang cau những chiec hộ p lê n
may con tà u container thuộ c hà ng lớn nhat the giới. Cả đường cao toc
phi trường lan trạ m container đeu được cá c doanh nghiệ p Trung Quoc
xâ y dựng và tà i trợ.
Ðâ y chı́nh xá c là loạ i dự á n mà giới lã nh đạ o Trung Quoc hı̀nh dung
nê n khi họ ho hởi nó i ve chuyệ n “hướng đen toà n cau” và “loi ngoạ i giao
đô i bê n cù ng được lợi (win – win diplomacy)”. Chı̉ mộ t tuan trước
chuyen cô ng du củ a Modi tới Colombo, trong bả n bá o cá o trước Ðạ i
bieu Nhâ n dâ n Toà n quoc, Thủ tướng Lý Khac Cường đã vạ ch ra cá c ke
hoạ ch củ a chı́nh phủ nham khı́ch lệ thê m nhieu cô ng ty Trung Quoc
tham gia và o cá c dự á n đau tư cơ sở hạ tang ở hả i ngoạ i. Ong nó i chı́nh
phủ sẽ co gang tă ng thị phan quoc te củ a Trung Quoc ve má y mó c và
thiet bị, đặ c biệ t ve lı̃nh vực điệ n nă ng, truyen thô ng và giao thô ng vậ n
tả i. Và ô ng hứa hẹ n sẽ mở rộ ng cá c kê nh nà y với mụ c đı́ch tậ n dụ ng
nguon trữ ngoạ i hoi củ a Trung Quoc, nham ủ ng hộ cá c cô ng ty củ a chı́nh
Trung Quoc và đe giú p cá c nước ngoạ i bang gia tă ng nă ng lực sả n xuat
củ a họ .35*
Và o lú c thuậ n lợi nhat, chı́nh sá ch ngoạ i giao ve kinh te củ a Trung
Quoc có khả nă ng mang lạ i cá c lợi ı́ch chung mà họ đã hứa hẹ n. Tuy the
kinh nghiệ m củ a Sri Lanka cò n cho thay mặ t xau xı́ trong việ c là m ă n
củ a Trung Quoc ở hả i ngoạ i. Trong quã ng 2009-2014, Trung Quoc tà i
trợ cho cá c dự á n trị giá gan 5 tı̉ đô -la trê n đả o nà y.36* Ngoà i đường sá
và cả ng khau, cá c doanh nghiệ p Trung Quoc cò n là m cau, đường sat,
mộ t nhà má y điệ n đot than và mộ t phi trường quoc te. Những dự á n nà y
được dà n xep theo chı́nh quyen trước với người đứng đau là Tong thong
có khı́ chat bạ o lực Mahinda Rajapaksa, người bị phe khỏ i vị trı́ cam
quyen trong cuộ c bau cử thá ng Mộ t nă m 2015. Mộ t trong những nguyê n
nhâ n cho sự suy bạ i củ a ô ng chı́nh là moi quan hệ được cho là bă ng hoạ i
với Trung Quoc. Trong suot thời gian chien dịch bau cử, đoi thủ củ a ô ng
đã có tuyê n ngô n với phá t bieu kı́n ı́t hở nhieu nhac đen cá c â m mưu
kieu “tâ n thực dâ n” củ a Trung Quoc ở hò n đả o nà y: “Vù ng đat mà Người
Da trang đã chiem lay bang quâ n lực giờ đâ y đang bị ngoạ i bang thâ u
lay bang cá ch mua chuộ c mộ t nhó m người nà o đó ”.37*
Moi quan hệ thâ n cậ n giữa Rajapaksa với Trung Quoc có những că n
nguyê n chı́nh trị. Bac Kinh từng cung ứng phan lớn vũ khı́ mà chı́nh
quyen Rajapaksa đã dù ng đe ket thú c cuộ c nộ i chien 26 nă m củ a hò n
đả o nà y và o nă m 2009, von có ket cụ c dan đen việ c thả m sá t đen
40.000. Mặ c cho bị cá o buộ c diệ t chủ ng, Trung Quoc đã chặ n khô ng cho
van đe nà y lê n tới Hộ i đong Bả o an Liê n hợp quoc và được mang ra
trước Uy hộ i Nhâ n quyen. “Chı́nh phủ Rajapaksa đã dự tı́nh Trung Quoc
là bang hữu tộ t đı̉nh và là nước cứu vớt Sri Lanka”, theo lời củ a
Paikiasothy Saravanamuttu, người đứng đau hộ i co van thuộ c Trung
tâ m Chọ n lựa Chı́nh sá ch (Centre for Policy Alternatives), khi chú ng tô i
ngoi uong cà phê ở Colombo. “Ve phương diệ n quoc te, Trung Quoc là
chı́nh sá ch đả m bả o củ a chú ng tô i đe chong lạ i những buộ c tộ i ve cá c tộ i
á c chien tranh. Trung Quoc đứng ra như người bả o hộ và bả o vệ cho cá c
nước thuộ c nhó m Toà n cau Nam phương (Global South)[54] chong lạ i
nhó m khong lo gom cá c cường quoc Tâ y phương và An Ðộ .”38*
Tô i đã hỏ i Karu Jayasuriya, Bộ trưởng Hà nh chı́nh cô ng và Quả n trị
dâ n chủ trong chı́nh phủ liê n hiệ p mới, ve cá ch thức Trung Quoc thực
hiệ n cá c giao dịch là m ă n dưới thời Rajapaksa. Chú ng tô i gặ p nhau ở
că n nhà thanh nhã củ a Jayasuriya ở phı́a Nam Colombo, được thiet ke
bởi Geoffrey Bawa, mộ t trong những kien trú c sư châ u A gâ y ả nh hưởng
nhat củ a the kı̉ 20. Vậ n á o choà ng trang buô ng mem và bang cung cá ch
họ c giả , ô ng giả i thı́ch là m the nà o những tuyen liê n ket mậ u dịch củ a
Sri Lanka với Trung Quoc lạ i quay lạ i ve thỏ a thuậ n “đoi cao su lay gạ o”
cá ch đâ y hơn sá u thậ p niê n. Ơ vai trò mộ t thương gia, bả n thâ n
Jayasuriya trước đâ y từng cộ ng tá c khang khı́t với người Trung Quoc.
Và o cuoi thậ p niê n 1970, khi Trung Quoc bat đau mở cửa ra the giới,
ô ng khai mở mộ t nhà má y sả n xuat xà phò ng đe xuat khau sang Trung
Quoc. Khi ay, hoi thậ p niê n 1980, ô ng đã vậ n chuyen mien phı́ mộ t triệ u
hạ t giong câ y cao su đen đả o Hả i Nam, sau khi Malaysia, Thá i Lan và Sri
Lanka từ choi việ c đó . “Khi ay người Trung Quoc rat biet ơn tô i”, ô ng
bả o.39*
Những moi bang giao giữa hai nước nà y trước đó hã y cò n hữu hả o.
“Sau khi nộ i chien ket thú c, chú ng tô i khô ng the nhậ n được tà i trợ thỏ a
đá ng từ cá c nước khá c, the là chú ng tô i phả i sang Trung Quoc”, ô ng giả i
thı́ch. Cá c cô ng ty Trung Quoc đã đưa cá c dự á n đen chà o mời chı́nh phủ
Sri Lanka, von khô ng bậ n tâ m mở cá c dự á n đó ra đau thau cạ nh tranh.
Ong cho biet, chı́nh quyen Rajapaksa trước đó đã ủ y thá c thực hiệ n
nhieu dự á n hã o huyen lã ng phı́ do cá c ngâ n hà ng Trung Quoc cap tien
và cá c doanh nghiệ p Trung Quoc xâ y dựng. Những ngâ n hà ng đó tı́nh lã i
suat cao, cho phé p cá c cô ng ty trả cá c mó n tien ló t tay bé o bở cho giới
thâ n hữu củ a Rajapaksa. Theo mộ t ước tı́nh, gan 70% dự á n cơ sở hạ
tang củ a Sri Lanka trong suot thời kı̀ đó được Trung Quoc tà i trợ và xâ y
dựng, giú p đay mức nợ nước ngoà i củ a đả o nà y lê n từ 36% GDP nă m
2010 lê n đen hơn 90% nă m 2015.40* Mộ t phan rat lớn chi phı́ củ a chı́nh
phủ đã được tiê u cho việ c trả lã i cho cá c mó n nợ Trung Quoc.
Anh hưởng tiê u cực ve kinh te đen từ cá c phi vụ “thâ n thương” củ a
Rajapaksa với cá c nhà thau Trung Quoc là mộ t chuoi những cô ng trı̀nh
đat đỏ vô nghı̃a. Mộ t phi trường mới ở thị tran Hambantota quê nhà củ a
Rajapaksa đã đó ng cửa vı̀ thieu hà nh khá ch, cò n giai đoạ n hai củ a cả ng
khau container thừa thã i ở thị tran nà y cũ ng đã bị hoã n lạ i. Sâ n vậ n
độ ng cricket và trung tâ m hộ i nghị mới ở Hambantota cũ ng hiem khi
được dù ng đen, giong như nhieu dự á n hã o huyen khá c ở khap Trung
Quoc. “Rajapaksa đặ t tê n tat cả chú ng theo tê n ô ng ta, thậ m chı́ ngay lú c
ô ng ay van cò n song!” Jayasuriya lac đau cả m thá n. Thậ m chı́ con đường
cao toc và nhà má y điệ n rat can thiet củ a Sri Lanka cũ ng được xâ y với
chi phı́ cao hơn mức hợp lı́. Ong giả i thı́ch, cá c chi phı́ thường bị đay lê n
40 – 60% so với giá hợp đong ban đau với phan cat đi được tuon ra cho
cá c chı́nh khá ch tham lam: “Cá c cô ng ty Trung Quoc nương theo chuyệ n
nà y đe có được moi là m ă n”.
Cá c ngâ n hà ng Trung Quoc hưởng lợi từ việ c cap cá c khoả n cho vay
với mức lã i suat thương mạ i cao hơn bı̀nh thường. Ơ châ u Phi và cá c
khu vực đang phá t trien, Trung Quoc có tieng cho vay lã i suat mem ở
mức chi phı́ thap mộ t cá ch giả tạ o. Mộ t trong những lı́ do phả n đoi ban
đau củ a Washington đoi với việ c Trung Quoc đe xuat thiet lậ p Ngâ n
hà ng Ðau tư Cơ sở hạ tang Châ u A chı́nh là vı̀ sợ rang bat kı̀ ngâ n hà ng
Trung Quoc nà o cũ ng sẽ đặ t giá thap hơn cá c to chức cho vay khá c với
cá c mức cho vay rẻ và khô ng có rà ng buộ c nà o. Tuy the, ở Sri Lanka,
chı́nh quyen Rajapaksa cho phé p cá c to chức cho vay củ a Trung Quoc
vat lay tien củ a hò n đả o nà y.
Những mức lã i suat cao nà y là mộ t trong những thứ gâ y bat hò a lớn
nhat giữa chı́nh phủ mới và Bac Kinh. “Người Trung Quoc khô ng mang
quà tới”, theo lời Ravi Karunanayake, vị Bộ trưởng Tà i chı́nh củ a Sri
Lanka có bộ ngực vạ m vỡ nó i nhanh khi chú ng tô i đang ở nhà ô ng ay tạ i
Colombo, mộ t că n biệ t thự lớn với những câ y cộ t trá t vữa, có rà o chan
đang sau cá nh cong cao bang kim loạ i. “Họ cho chú ng tô i vay 5 tı̉ đô -la
theo những thời hạ n rat thuậ n tiệ n cho thương mạ i. Hau het cá c khoả n
cho vay đeu ở mức tam 6%, nhưng cao nhat là 8,8%”.41* Theo đoi chieu,
cá c to chức cho vay đa phương thường tı́nh mức thap hơn 2% nhieu.
“Cá c chi phı́ cao có nguon goc từ khô ng gı̀ khá c hơn là tham nhũ ng,
nhưng chú ng tô i khô ng muon những người đó ng thue phả i trả giá cho
những quyet định vừa qua củ a mộ t che độ tham nhũ ng”, ô ng nó i tiep,
ngoi ở cá i bà n là m việ c nam trước mộ t tam ả nh chụ p ô ng bat tay với Bill
Clinton đang cười.
Tiep theo cuộ c bau cử chı́nh phủ mới, bieu tượng chı́nh cho no lực
gỡ Sri Lanka ra khỏ i bà n tay nam chặ t củ a Trung Quoc chı́nh là dự á n
bat độ ng sả n xa hoa trị giá 1,5 tı̉ đô -la với tê n gọ i thà nh pho cả ng
Colombo (Colombo Port City). Nhà đau tư, Tậ p đoà n Kien thiet Giao
thô ng Trung Quoc (China Communications Construction Company), dự
tı́nh xâ y dựng trê n 233 hé c-ta đat cả i tạ o ở vịnh Colombo. Theo thỏ a
thuậ n nà y, nhà đau tư củ a nhà nước Trung Quoc nhưng có niê m yet
chứng khoá n ở Hong Kong sẽ cho thuê 88 hé c-ta trong 99 nă m và sở
hữu toà n bộ 20 hé c-ta lã nh tho Sri Lanka. Tậ p Chủ tịch đı́ch thâ n khá nh
thà nh dự á n nà y và o thá ng Chı́n nă m 2014. Sau khi cù ng cat bă ng-rô n
đỏ với Rajapaksa đang cười tươi, hai người đứng đau quoc gia nà y đã
quan sá t mộ t má y nạ o vé t bơm cá t đo thà nh từng dò ng hı̀nh cung và o
nước bien đe bat đau tien trı̀nh cả i tạ o.42*
Khi chı́nh phủ mới củ a Sri Lanka lê n nam quyen và o thá ng Mộ t nă m
2015, họ hứa sẽ tham tra kı̃ lưỡng những dự á n do Trung Quoc bả o trợ.
Và o thá ng Ba nă m đó , cô ng tá c xâ y dựng thà nh pho cả ng Colombo bị
hoã n lạ i. Ngoà i những moi lo ngạ i phá p lı́ ve quyen sở hữu vù ng đat nà y,
cò n có những ho nghi ve tı́nh khả thi ve tà i chı́nh và tá c độ ng mô i
trường củ a dự á n nà y. Mặ c dù 300.000 người rot cuộ c có the song ở
vù ng phá t trien nà y, nhưng khô ng ai bậ n lò ng chuyệ n đá nh giá tá c độ ng
củ a dự á n đoi với vù ng nước bien, chat thả i hoặ c đoi với giao thô ng vậ n
tả i. Khi tô i ghé nơi nà y cũ ng và o thá ng Ba, những chiec má y đà o co định
đã nam rả i rá c khap bã i cá t nhâ n tạ o lớn mới hiệ n ra ở ben tà u. Cá c tam
bien treo ở hà ng rà o bê n ngoà i thô ng bá o rang dự á n sẽ khô ng tá i khởi
độ ng đen khi nó nhậ n được “sự phê chuan từ cá c to chức chı́nh phủ liê n
quan”.
Thương vụ thà nh pho cả ng Colombo được thực hiệ n với mức độ ủ ng
hộ cao, mà khô ng có trı̀nh tự phá p lı́ thỏ a đá ng. Ðâ y là đieu đien hı̀nh
củ a loi tiep cậ n Trung Quoc đe đạ t cá c thỏ a thuậ n ve đau tư và xâ y dựng
ở hả i ngoạ i. Giới thương gia, viê n chức ngoạ i giao và nhà tà i chı́nh củ a
Trung Quoc đeu biet cá ch khoả n đã i và chieu lò ng giới cam quyen ngoạ i
quoc, đặ c biệ t những kẻ nam trong những chı́nh quyen đá ng ngờ ve
chı́nh trị von đã bị lá nh xa bởi cá c nhà đau tư và nhà tà i chı́nh đa
phương củ a phương Tâ y. Chı́nh sá ch khô ng can thiệ p củ a Trung Quoc
đoi với cá c sự vụ nộ i bộ củ a cá c nước khá c đã mang tới nhieu cơ hộ i
thương mạ i, nhưng đieu đó cò n có nghı̃a là cá c doanh nghiệ p Trung
Quoc sẽ trở thà nh phe mó c noi với cá c che độ tham nhũ ng mà họ đang
là m ă n cù ng. Ðieu đó khien cá c doanh nghiệ p đó trở nê n đặ c biệ t de
thương ton khi cô ng luậ n chuyen hướng và khi cá c đoi tá c ngoạ i quoc
củ a họ khô ng cò n vậ n khı́ chı́nh trị như xưa.
Mô i trường dà nh cho cá c doanh nghiệ p Trung Quoc ở Sri Lanka đã
thay đoi đay kịch tı́nh khi chı́nh phủ mới lê n cam quyen. “Chú ng tô i ý
muon là m ă n khi chú ng tô i nó i rang chú ng tô i muon cơ che cai trị sạ ch
sẽ , minh bạ ch và on thỏ a”, Karunanayake cho tô i biet, bang giọ ng điệ u
đay sinh lực. “Có lẽ cá c cô ng ty Trung Quoc phả i theo cả nh tham nhũ ng
trong quá khứ, nhưng neu giờ họ cò n là m the, họ sẽ bị đà o thả i”. Ong
bả o Colombo sẽ tá i thương thả o với cá c ngâ n hà ng Trung Quoc ve thời
hạ n trả mó n nợ vay lớn đó . “Ðieu chú ng tô i đang nó i với Trung Quoc là
the nà y: “Chú ng tô i đang ở the ngặ t nghè o. Hã y giú p chú ng tô i bang
cá ch nhậ n so tien ı́t hơn cho mó n nợ củ a chú ng tô i.”” Và o đau nă m 2015,
mộ t Bộ trưởng ở Sri Lanka bả o với phó ng viê n rang mộ t to chức cho vay
củ a Trung Quoc, được cho là Ngâ n hà ng XNK, trước đó đã đong ý cap
mộ t khoả n cho vay lớn với mức lã i suat 2% đe giú p Sri Lanka trả cá c
khoả n vay trước đó von được cho vay với mức 6,9%.43* Bac Kinh rõ
rà ng nhậ n ra rang họ khô ng được những lợi ı́ch tot nhat neu là m cho
chı́nh phủ mới củ a Sri Lanka mat thiệ n cả m, đặ c biệ t khi đả o nà y nam
giữ quá nhieu yeu to chien lược quan trọ ng.
Nhưng chı́nh phủ mới đay lạ c quan củ a Sri Lanka cò n biet được rang
thậ t quá khó đe cá ch li bả n thâ n ra khỏ i nam tay chặ t củ a Trung Quoc.
Tới cuoi nă m 2015, khi đoi diệ n việ c sụ t giả m nguon dự trữ ngoạ i hoi và
tı̀nh trạ ng thâ m hụ t cá n câ n thanh toá n, họ tı̀m đen khoả n cho vay khan
cap củ a IMF. Họ cũ ng, mộ t lan nữa, quay sang Bac Kinh. Khi thô ng bá o
cô ng tá c xâ y dựng thà nh pho cả ng Colombo sẽ tá i khởi độ ng, họ bat đau
thả o luậ n mộ t ke hoạ ch đe cá c nhà đau tư Trung Quoc xâ y dựng mộ t đặ c
khu kinh te ở Hambantota, cù ng với hả i cả ng và phi trường do Trung
Quoc xâ y. Trung Quoc đang xem xé t ke hoạ ch đó ng tà u ở đó , von là đieu
chac chan sẽ tiep thê m nhiệ t cho moi lo ngạ i củ a An Ðộ , đặ c biệ t ke từ
khi mộ t viê n chức quoc phò ng Sri Lanka cho biet họ có the tá i suy xé t
việ c đı̀nh chı̉ cá c tà u hả i quâ n Trung Quoc đậ u ở Sri Lanka. “Quan điem
ve Trung Quoc đã hoà n toà n thay đoi”, phá t ngô n viê n nộ i cá c Rajittha
Senaratne nó i với Reuters. “Cò n ai khá c sẽ mang tien đen cho chú ng tô i,
khi xé t đen những hoà n cả nh khon đon ở phương Tâ y?”44*
Có tien nó i gı̀ cũ ng được, và Trung Quoc lạ i cà ng có nhieu tien hơn ai
het – thậ m chı́ sau khi that thoá t ngoạ i hoi nă m 2015 – 2016
đe ủ ng hộ cho đong tien đang mat giá củ a chı́nh họ . Chı́nh phủ mới củ a
Sri Lanka đang can trọ ng đi trê n đường ranh giới giữa mộ t bê n là yê u
cau giới doanh nghiệ p Trung Quoc phả i chơi theo luậ t và mộ t bê n là
khô ng xua đi mộ t nguon đau tư trọ ng yeu. Khi Tong thong mới củ a Sri
Lanka, Maithripala Sirisena, tới Bac Kinh nă m 2015, ô ng can thậ n nhan
mạ nh rang cá c van đe đang đoi diệ n cá c cô ng ty Trung Quoc “khô ng
nam ở phı́a Trung Quoc”, mà thay và o đó lạ i lê n á n che độ củ a
Rajapaksa.45* “Ðieu chú ng tô i muon từ Trung Quoc là khoả n đau tư von
có the được chuyen đoi thà nh giao thương”, Bộ trưởng Tà i chı́nh
Karunanayake giả i thı́ch với tô i. “Ðen lú c nà y gan như khô ng có đau tư
nà o củ a Trung Quoc – chı̉ toà n những khoả n cho vay. Het thả y đeu tà i
trợ cho cá c dự á n xâ y dựng. Chú ng tô i muon Trung Quoc đau tư và o cơ
sở hạ tang, hậ u can và sả n xuat hà ng cô ng nghiệ p xuat khau.”46*
Ðâ y chı́nh xá c là dạ ng đau tư mà Sá ng kien Và nh đai và Con đường
củ a Trung Quoc hứa hẹ n. Nhưng Trung Quoc sẽ can phả i thô ng minh
hơn ve cá ch vậ n hà nh sá ng kien nà y ở những the che dâ n chủ như Sri
Lanka: kinh nghiệ m đau đớn củ a họ ở đó , dau ngan ngủ i, cũ ng chứng tỏ
cá c khoả n đau tư ngoạ i quoc de ton hạ i đen dường nà o trước sự bien
dịch củ a bau khô ng khı́ chı́nh trị sở tạ i. Trung Quoc van cò n gâ y ả nh
hưởng ở Sri Lanka, nhưng họ khô ng the có lạ i được vị the tưởng chừng
khô ng the bá c bỏ mà họ từng nam giữ – y như việ c họ sẽ no lực đe
thong trị trở lạ i ở Myanmar. Sri Lanka có the mở cửa cho Trung Quoc
đau tư, nhưng họ đang chủ độ ng tı̀m kiem thê m sự hợp tá c với cá c cô ng
ty ở An Ðộ , Nhậ t, Hoa Kỳ và châ u Au.
Ðoi với Trung Quoc, Sri Lanka mang đen mộ t trường hợp kiem thử
ve mức độ nhanh trı́ trong phả n ứng củ a giới lã nh đạ o và doanh nghiệ p
trước trạ ng huong bien thiê n củ a nen chı́nh trị ngoạ i quoc. “Người
Trung Quoc có lẽ hoà n toà n khô ng hieu cá ch ứng phó với cá c quoc gia
có nen dâ n chủ , tạ i đó anh có được những thay đoi chı́nh trị như chú ng
ta đã thay nơi đâ y”, Saravanamuttu nó i the ở Trung tâ m Chọ n lựa Chı́nh
sá ch, trong lú c hú t thậ t sâ u đieu thuoc Dunhill. “Họ thı́ch là m ă n với che
độ độ c tà i tham nhũ ng và khô ng lo lang gı̀ ve nó ”.47* Nhưng đâ y đâ u
phả i lan đau cá c giao dịch kinh doanh ngoạ i quoc củ a Trung Quoc trở
nê n “chua cay” trong mộ t quoc gia khô ng on định ve chı́nh trị. Và ở mộ t
thời điem nà o đó , Bac Kinh có the thay đen lú c can suy xé t lạ i chı́nh sá ch
cộ ng tá c với giới cam quyen tham nhũ ng.
Ðe Trung Quoc hiệ n thực hó a được mộ ng châ u A, họ phả i thực hiệ n
được những hứa hẹ n ve chuyệ n mang lạ i sự phá t trien có lợi chung cho
mọ i nước. Vı̀ chừng nà o mà người ta van cò n ho nghi rang loi ngoạ i giao
“đô i bê n cù ng được lợi” von được Bac Kinh ca tụ ng nhieu lan thực ra lạ i
tiê u bieu cho chien thang ké p cho Trung Quoc – và ho nghi rang những
lời lẽ thâ n thiệ n củ a Bac Kinh ve cá i lợi thương mạ i chung thực ra lạ i là
tam mà n khó i che giau những mụ c tiê u có lợi cho chı́nh họ hơn – khi ay
họ sẽ khô ng tà i nà o già nh được sự tin cậ y củ a những nước lá ng gieng.
[49] Tê n gọ i chı̉ chien lược củ a Trung Quoc trong việ c đau tư và o cá c
cả ng bien trả i dà i từ Nam Trung Quoc đen het An Ðộ Dương giong hı̀nh
chuoi ngọ c trai trê n bien – HÐ.
[50] Chữ goc: 招商局集团 (Chiê u thương Cụ c Tậ p đoà n) – ND.
[51] Shalwar kameez: y phụ c truyen thong củ a dâ n An Ðộ , gom chiec
á o dà i (shalwar) và chiec quan rộ ng (kameez) – ND.

[52] Loạ i hà ng ro-ro: chı̉ loạ i hà ng hó a có the tự di chuyen được bang
bá nh xe (như xe hơi, xe tả i, v.v...) mà khô ng can dù ng can cau – ND.
[53] Nguyê n goc: 中国建筑工程总公司 (Trung Quoc kien trú c cô ng
trı̀nh tong cô ng ty) – ND.

[54] “Global South” là từ dù ng đe chı̉ những quoc gia đang phá t trien
chủ yeu nam ở Nam bá n cau, hay cò n gọ i là những nước thuộ c The giới
Thứ ba (tức châ u Phi, châ u A, Mỹ Latinh) – ND.
CHƯƠNG 6
VÙNG BIỂN SÔI SỤC
Những tuyên bố chủ quyền đơn phương không được công nhận
của Trung Quốc ở vùng Biển đông
Sá ng sớm ngà y 23 thá ng Nă m nă m 2014, Lê Thị Tuyet Mai lê n taxi
đen cong trước Dinh Ðộ c Lậ p ở Thà nh pho Ho Chı́ Minh. Ơ nơi ket thú c
cuộ c Chien tranh Việ t Nam ngà y 30 thá ng Tư nă m 1975, bà rưới xă ng
lê n người và tự thiê u. Bả o vệ củ a dinh dậ p tat lửa trong vò ng và i phú t,
nhưng người đà n bà 67 tuoi đã chet. Bê n cạ nh cá i xá c tự thiê u củ a bà ,
lực lượng chức nă ng tı̀m thay những tam bieu ngữ với cá c câ u khau
hiệ u viet tay có nộ i dung lê n á n những hà nh độ ng củ a Trung Quoc ở
Bien Ðô ng.1*
Sự việ c trê n xả y đen mộ t tuan sau khi những cuộ c phả n đoi Trung
Quoc và những vụ phả n đoi mã nh liệ t xuat hiệ n nhieu nơi ở Việ t Nam.
Nhieu nhà má y có chữ Trung Quoc trê n tam bien ghi tê n đeu bị phả n
đoi, bao gom nhieu nhà má y thuộ c sở hữu củ a cá c cô ng ty Ðà i Loan.
Hà ng tră m người Trung Quoc và Ðà i Loan rời khỏ i Việ t Nam, do lo ngạ i
ve an toà n cá nhâ n.2* Những cuộ c phả n khá ng nà y được kı́ch khởi từ
quyet định củ a Tong cô ng ty Dau khı́ Hả i dương Trung Quoc (CNOOC)
trong việ c đặ t mộ t già n khoan cá ch bờ bien Việ t Nam 120 hả i lı́ ở vù ng
bien đang được cả Trung Quoc và Việ t Nam tuyê n bo chủ quyen[55].
CNOOC đã thiet lậ p mộ t khu vực phong tỏ a quanh già n khoan trị giá 1 tı̉
đô -la củ a họ , Hải dương 981 (HD981), và bat đau khoan thă m dò dau
khı́ và o ngà y 2 thá ng Nă m. Khi Việ t Nam đieu tà u thuyen đen ngă n trở
cô ng việ c hoạ t độ ng, những tà u thuyen đó đeu bị tà u Trung Quoc đâ m
và o. Ðó là bien co nghiê m trọ ng nhat trong vụ tranh chap lã nh hả i
trường kı̀ giữa Trung Quoc và Việ t Nam ke từ vụ Hả i chien Rạ n san hô
Gạ c Ma (Johnson South Reef Skirmish) nă m 1988, lú c đó 70 lı́nh Việ t
Nam bị sá t hạ i. Ngoà i đường pho Việ t Nam, bien co đó trở thà nh kı́ch no
cho những cả m thức că ng thang đoi với Trung Quoc đang tı́ch tụ chuan
bị sô i sụ c lê n.
Già n khoan củ a Trung Quoc được đặ t cá ch 17 hả i lı́ so với rı̀a Tâ y
Nam quan đả o Hoà ng Sa, mộ t nhó m gom 130 đả o san hô , rạ n đá san hô
và bờ cá t nam cá ch bờ bien Trung Quoc và Việ t Nam mộ t khoả ng gan
bang nhau. Nam rả i rá c mộ t khu vực bien có kı́ch cỡ bang Bac Ireland
hoặ c Connecticut, quan đả o Hoà ng Sa được Trung Quoc, Ðà i Loan và
Việ t Nam tuyê n bo chủ quyen, nhưng đã bị Trung Quoc kiem soá t ke từ
khi họ đá nh hạ quâ n lực mien Nam Việ t Nam trong trậ n hả i chien nă m
1974. Ke từ thậ p niê n 1980, Bac Kinh đã ró t tien và o việ c gia co vị the
củ a họ ở quan đả o nà y, nam cá ch khoả ng 350km ve phı́a Ðô ng Nam so
với đả o Hả i Nam, nơi đặ t că n cứ quâ n sự trọ ng yeu củ a Trung Quoc.
Trê n đả o Phú Lâ m (Woody Island), hò n đả o lớn nhat, họ đã xâ y dựng
mộ t cau tà u nhâ n tạ o khá lớn và mộ t đường bă ng có the đó n cá c má y
bay chien đau lan má y bay dâ n dụ ng. Ke từ thá ng Bả y nă m 2012, hò n
đả o nà y đã chı́nh thức phụ c vụ ở vai trò trung tâ m hà nh chı́nh củ a Tam
Sa[56], mộ t “thà nh pho” cap địa khu[57]củ a tı̉nh Hả i Nam von lo việ c
trô ng nom cá c tuyê n xưng chủ quyen lã nh hả i củ a Trung Quoc ở khap
vù ng Bien Ðô ng. Hà ng nghı̀n cư dâ n ở đâ y được phụ c vụ bởi cá c cửa
tiệ m, cá c vă n phò ng, cá c nhà nghı̉, cá c nhà ă n, mộ t bưu điệ n, mộ t ngâ n
hà ng, mộ t trường họ c và mộ t bệ nh việ n. Bac Kinh đang là m mọ i thứ có
the nham bien mộ t hò n đả o từng hoang vang trở thà nh mộ t mieng đat
khô ng the tranh chap được.3*
Bê n cạ nh tuyê n xưng chủ quyen mộ t cá ch trá i phé p ve quan đả o
Hoà ng Sa, cá ch may tră m km ve phı́a Nam, sự xá c định chủ quyen củ a
Trung Quoc đoi với quan đả o Trường Sa là thứ vô cù ng đá ng ngờ khá c.
Trường Sa là mộ t quan đả o có hơn 750 đả o lớn, đả o nhỏ , rạ n đá san hô
và rạ n san hô vò ng nam ngoà i khơi mien Nam Việ t Nam, Malaysia và
Philippines. Mộ t so hoặ c tat thả y những địa mạ o nà y đeu được tuyê n
xưng chủ quyen bởi sá u quoc gia. Bã i cạ n James (James Shoal), nơi mà
Bac Kinh tı̀m cá ch chứng minh là “địa phương cực Nam củ a lã nh tho
Trung Quoc”, là vı́ dụ cho thay những tuyê n xưng chủ quyen củ a họ đã
trở nê n hoạ t kê tới dường nà o. Khá c han mộ t địa mạ o thực thụ , bã i cạ n
James thực ra là mộ t bờ cá t với điem cao nhat nam dưới mực bien tới
22m. Nó cò n nam cá ch 1500km so với đả o Hả i Nam, khu vực phı́a Nam
nhat củ a lã nh tho Trung Quoc von khô ng ai tranh già nh. Bờ bien
Malaysia, ngược lạ i, chı̉ cá ch đó 80km. The nhưng Bac Kinh lạ i bả o
những tuyê n xưng chủ quyen ve lịch sử củ a họ đã vượt qua phương
diệ n địa lı́.
Trung Quoc đã xâ y dựng hơn 3000 mau đat đả o nhâ n tạ o ở Bien
Ðô ng ke từ nă m 2014, theo so liệ u củ a Bộ Quoc phò ng Hoa Kỳ.4* Họ đã
tậ p trung hau het cá c no lực cả i tạ o đat cường độ cao ở quan đả o
Trường Sa, xâ y bả y đả o nhỏ mới ở đó chı̉ nộ i trong quã ng 2014-2015.
Nhieu nước trong khu vực đeu bat đau cả i tạ o đat trước đó , nhưng
Trung Quoc đã là m the ở quy mô lớn hơn nhieu. Những bức ả nh vệ tinh
được cô ng bo bởi Trung tâ m Nghiê n cứu Chien lược và Quoc te (Center
for Strategic and International Studies) ở Washington nă m 2015 cho
thay cá c má y nạ o vé t Trung Quoc hú t tram tı́ch khỏ i đá y bien và đo lê n
những bờ cá t trước đâ y chı̀m dưới bien.5* Ơ rạ n san hô Chữ thậ p (Fiery
Cross Reef), hò n đả o có ý nghı̃a ve mặ t chien lược nhat đoi với Trung
Quoc ở quan đả o Trường Sa, họ đã xâ y cá c cơ sở cả ng khau, lap đặ t
nhieu radar và là m mộ t đường bă ng đủ dà i đe đá p những chiec phi cơ
vậ n tả i lớn. Mặ c dù Bac Kinh xá c quyet hau het cô ng trı̀nh nà y đeu dù ng
cho mụ c đı́ch dâ n sự, nhưng họ rõ rà ng có ý tă ng cường lực lượng hả i
quâ n và khô ng quâ n. Họ cò n thừa nhậ n rang họ can có the phò ng thủ
mạ nh hơn tạ i quan đả o Trường Sa chı́nh vı̀ quan đả o nà y nam quá xa
Trung Quoc đạ i lụ c.6*
Ðoi với cá c nước lá ng gieng củ a Trung Quoc ở Ðô ng Nam A, hà nh vi
củ a Trung Quoc ở Bien Ðô ng chung quy là chı́nh sá ch hien hiệ n ve chủ
nghı̃a bà nh trướng. Tạ i đâ y, “Giac mộ ng Trung Quoc” von được Tậ p Cậ n
Bı̀nh ca tụ ng nhieu lan trô ng gan giong như mộ t cơn á c mộ ng. Và o thá ng
Hai nă m 2016, Lau Nă m Gó c củ a Hoa Kỳ xá c nhậ n rang Trung Quoc
trước đó đã trien khai nhieu tê n lửa đat-đoi-khô ng ở đả o Phú Lâ m, và
rat hiem quan sá t viê n nà o ngạ c nhiê n neu Trung Quoc cũ ng đặ t tê n lửa
ở quan đả o Trường Sa.7* Lo sợ trước tı̀nh hı̀nh quâ n sự hó a gia tă ng ở
Bien Ðô ng, Washington đã theo phı́a cá c nước tuyê n xưng chủ quyen
cò n lạ i trong vụ tranh chap nà y. Họ thường xuyê n cả nh bá o Bac Kinh ve
những hà nh độ ng “gâ y han”, và đã giong nhieu chien hạ m đen gan cá c
đả o đang tranh chap. Cựu Tong thong Philippines Benigno Aquino liê n
tụ c so sá nh việ c Trung Quoc bà nh trướng trong khu vực với việ c bà nh
trướng củ a Ðức hoi thậ p niê n 1930.8* “Y như đat đai nước Ðức là m nê n
tien tuyen quâ n sự củ a Chien tranh Lạ nh”, theo lời cả nh bá o củ a Robert
Kaplan, mộ t tá c giả và phâ n tı́ch gia an ninh từng co van cho Lau Nă m
Gó c, “vù ng Bien Ðô ng có the là m nê n mộ t tien tuyen quâ n sự củ a nhieu
thậ p niê n sap tới đâ y”.9*
Nă m 1975, Ðặ ng Tieu Bı̀nh đơn phương cho rang cá c hò n đả o ở vù ng
Bien Ðô ng đã “thuộ c ve Trung Quoc từ thời thượng co”. Ke từ lú c ay,
những lời nà y đã xuat hiệ n trong vô và n những bả n vă n chı́nh thức đe
ủ ng hộ cho tuyê n xưng chủ quyen củ a Trung Quoc đoi với vù ng bien trả i
dà i đen tậ n lã nh hả i tự nhiê n củ a cá c quoc gia Ðô ng Nam A.10* Bac Kinh
gia co thê m cho tuyê n xưng nà y bang tam bả n đo cho thay đường hı̀nh
chữ U được cau thà nh từ chı́n hoặ c mười đường đứt đoạ n, đô i lú c cò n
được vı́ như “lưỡi bò ”, chạ y dọ c bờ bien Việ t Nam, dọ c theo bờ bien củ a
đat lien Malaysia và Borneo, và vò ng lê n lạ i qua cá c hò n đả o củ a
Philippines tới Ðà i Loan. Bac Kinh bả o rang tam bả n đo nà y cho thay
quyen sở hữu theo lịch sử đoi với hau het toà n bộ Bien Ðô ng, nhưng
chưa bao giờ giả i thı́ch cơ sở lịch sử củ a nó mộ t cá ch đường hoà ng. Sự
thậ t là những tuyê n xưng củ a Trung Quoc ve chủ quyen co đạ i ở Bien
Ðô ng đeu là những lời vô nghı̃a ve mặ t lịch sử.
Trong gan 2000 nă m, Bien Ðô ng và cá c cộ ng đong duyê n hả i Ðô ng
Nam A đeu là mộ t chon đa ngô n ngữ củ a cá c hoạ t độ ng giao thương và
trao đoi hà ng hó a. Cá c vù ng biê n giới đeu bat định và cá c ranh giới trê n
bien từng là thứ khô ng ton tạ i. Khô ng có chứng cứ khả o co nà o cho thay
tà u Trung Quoc đã có những chuyen hả i trı̀nh giao thương khap Bien
Ðô ng cho đen the kı̉ 10, khi ay cá c thương nhâ n củ a vương quoc Mâ n
Nam lê n đường từ cả ng Tuyen Châ u nam ở tı̉nh Phú c Kien thời hiệ n đạ i.
Tới cuoi the kı̉ 16, cá c hạ m độ i giao thương Trung Quoc mới bat đau
đô ng hơn tà u củ a thương nhâ n Ðô ng Nam A – nhưng khô ng có lı́ nà o
cá c hò n đả o mà họ giong thuyen đi qua lạ i “thuộ c ve” Trung Quoc. Ðau
the kı̉ 15, trieu Minh đã phá i thong sứ thá i giá m Trịnh Hò a chı̉ huy cá c
độ i vien dương đi bă ng qua vù ng Bien Ðô ng, nhưng thời kı̀ hướng ngoạ i
nà y chı̉ ké o dà i 30 nă m. Khi Hoà ng đe nhà Minh chuyen hướng và o
trong lạ i, cá c tam bả n đo củ a Trịnh bị đot và tà u củ a ô ng bị đe cho mụ c
ná t. “Thời ay Trung Quoc khô ng sở hữu được con tà u hả i quâ n nà o đủ
sức tới những hò n đả o ở Bien Ðô ng cho đen mã i 500 nă m sau họ mới
được Hoa Kỳ trao cho mộ t chiec”, Bill Hayton viet the trong cuon sử trá c
tuyệ t ve khu vực nà y.11*
Và o the kı̉ 18, khi giới thương gia và giới lao độ ng Trung Quoc bat
đau tı̀m kiem thời vậ n củ a mı̀nh ở khap Ðô ng Nam A, mộ t “đe quoc phi
chı́nh thức” bat đau hı̀nh thà nh quanh mé p vù ng Bien Ðô ng. Hà ng nghı̀n
di dâ n người Hoa đã lậ p nhieu đon đien hoặ c là m việ c ở cá c mỏ , hı̀nh
thà nh nhieu cộ ng đong khap khu vực nà y. Nhưng những di dâ n nà y
cũ ng như cá c nhà đương cụ c trieu Thanh đeu khô ng chú ý nhieu đen
khu vực bien xanh rộ ng lớn ở phı́a bê n kia bờ bien. Giới thương gia
người Hoa nhı̀n chung giong tà u thuyen đi gan đat lien, sợ rang quan
đả o than thoạ i ngoà i khơi Ðô ng Dương đã chan loi và o những vù ng bien
ở phı́a bê n kia. Ðieu nà y cuoi cù ng bị bá c bỏ bởi mộ t chuyê n gia thủ y
vă n họ c là m việ c với Cô ng ty Ðô ng An thuộ c Anh hoi nă m 1821, người
cô ng bo hả i đo đau tiê n củ a Bien Ðô ng có chứa nhieu tam bả n đo chı́nh
xá c mộ t cá ch hợp lı́ ve quan đả o Hoà ng Sa và Trường Sa. Tuy vậ y nhà
nước Trung Quoc van cò n trong cả nh tă m toi khô ng biet gı̀ ve địa lı́: “Có
nhieu bã i đá lớn, nhưng chú ng tô i khô ng biet gı̀ ve chú ng”, soạ n giả
Uô ng Vă n Ðà i đã viet the ve quan đả o Trường Sa và o nă m 1843.12*
Cơ sở cho những ranh giới hiệ n tạ i củ a Bien Ðô ng lú c ay được thiet
định bởi cá c cường quoc ở châ u Au, những nước thâ u nạ p phan lớn
Ðô ng Nam A là m thuộ c địa hoi the kı̉ 19, tạ o nê n những nhà nước co
định và đá nh dau biê n giới dọ c theo cá c đường ranh theo tinh than Hò a
ước Westphalia. Tuy vậ y đâ y là mộ t khá i niệ m hoà n toà n xa lạ đoi với
những chı́nh the trong khu vực nà y. Uy quyen củ a cá c bậ c cai trị truyen
thong thường tỏ a ra từ trung tâ m vương quoc củ a họ , cà ng ra xa cà ng
giả m dan. Cá c ranh giới quoc gia trước đó luô n mậ p mờ, và cá c ranh giới
trê n bien lạ i cà ng mậ p mờ hơn. Cá c ranh giới chı́nh trị hiệ n đạ i chı̉ được
thiet lậ p khi cá c quoc gia Tâ y phương chia phan lã nh tho, mở rộ ng
những ranh giới nà y sang vù ng bien. Ơ Trung Quoc những quan niệ m
hiệ n đạ i ve chủ quyen phả i mat nhieu nă m mới trở thà nh đieu pho bien:
khô ng he có biê n giới nà o trong tam bả n đo đau tiê n do chı́nh quyen
Cộ ng hò a mới củ a Trung Quoc là m ra sau vụ truat phe Hoà ng đe nhà
Thanh.
Nă m 1914, giới vẽ bả n đo Trung Quoc cô ng bo mộ t tam bả n đo có ý
cho thay phạ m vi lã nh tho lịch sử thuộ c Trung Quoc và o thời điem
Hoà ng đe Cà n Long lê n ngô i nă m 1735. Nó cho thay mộ t đường được vẽ
bă ng qua vù ng Bien Ðô ng, đi ve phı́a Nam mộ t quã ng khô ng xa hơn 15
độ Bac, đi nửa đường xuong bờ bien Việ t Nam. Những hò n đả o duy nhat
nam trong đường nà y là quan đả o Ðô ng Sa (Pratas), phı́a Tâ y Nam Ðà i
Loan, và quan đả o Hoà ng Sa (Việ t Nam)[58]. Nhưng và o nă m 1933, khi
chı́nh quyen Phá p tuyê n bá o họ trước đó đã là m chủ quan đả o Trường
Sa cá ch tam 1000km ve phı́a Nam, chı́nh quyen Trung Quoc đã phả n
ứng. “Tat cả những nhà địa lı́ chuyê n nghiệ p củ a chú ng tô i đeu bả o rang
đả o Tri Tô n (Triton) (ở quan đả o Hoà ng Sa) là đả o cực Nam củ a lã nh
tho chú ng tô i”, theo lời ghi củ a Uy ban Quâ n sự trong mộ t bá o cá o mậ t.
“Nhưng có lẽ chú ng tô i có the tı̀m ra chứng cứ nà o đó cho thay chı́n hò n
đả o (ở quan đả o Trường Sa) là mộ t phan lã nh tho củ a chú ng tô i trong
quá khứ”.13* Nă m đó , họ thiet lậ p Uy ban Tham tra Ðịa chat đat lien và
Bien. Nă m 1935, ủ y ban đó cô ng bo mộ t danh sá ch cá c hò n đả o mà
Trung Quoc cho rang có quyen sở hữu – bao gom 96 đả o ở quan đả o
Trường Sa.
Mộ t nă m sau, mộ t trong những sá ng lậ p viê n củ a Hộ i Ðịa lı́ Trung
Quoc đi thê m mộ t bước. Bạ ch Mi Sơ là mộ t nhà quoc gia chủ nghı̃a nhiệ t
thà nh, người trước đâ y từng cô ng bo tam bả n đo “Trung Quoc quoc sı̉”
cho thay phạ m vi lã nh tho Trung Quoc bị mat và o tay đe quoc châ u Au
và Nhậ t. Khi phâ n ranh giới cho vù ng lã nh tho “chı́nh đá ng” củ a Trung
Quoc, cuon Trung Hoa Kiến thiết Tân đồ (New China Construction Atlas/
中華建設新圖) đã bao gom đường chữ U vò ng quanh gan như toà n bộ
Bien Ðô ng, đi tậ n ve phı́a Nam đen bã i cạ n James. Mộ t bả n đo tương tự,
cho thay mộ t đường chữ U gom 11 đường đứt đoạ n, được chı́nh quyen
Quoc dâ n đả ng củ a Trung Quoc cô ng bo nă m 1947.14* Sau khi thà nh lậ p
Cộ ng hò a Nhâ n dâ n Trung Hoa nă m 1949, chı́nh phủ mới đã tiep dụ ng
tam bả n đo đó , khi ay được vẽ lạ i thà nh chı́n đường đứt đoạ n.
Từ lú c ay, tam bả n đo đó trở thà nh cơ sở cho tuyê n xưng củ a Trung
Quoc ve “chủ quyen” đoi với khoả ng 85% Bien Ðô ng. Và o thá ng Nă m
nă m 2009, khi Trung Quoc nộ p mộ t tam bả n đo cho Uy ban Liê n hợp
quoc ve Ranh giới them lụ c địa (Limits of the Continental Shelf), họ đã
đưa và o “đường chı́n đoạ n”.15* Ðâ y là lan đau tiê n “đường chı́n đoạ n”
được dù ng trong vă n cả nh quoc te, tuy vậ y giờ đường nà y đã được đá nh
dau trê n mọ i bả n đo chı́nh thức củ a Trung Quoc.
Khá de hieu là cá c nước lá ng gieng củ a Trung Quoc ở Ðô ng Nam A lạ i
phả n ứng đay phan nộ . Việ c cô ng bo tam bả n đo đó đã dan phá t việ c suy
hoạ i những moi bang giao trong khu vực, von đã cả i thiệ n rat nhieu suot
20 nă m trước đó . Mặ c dù đã tuyê n bo ve những hò n đả o củ a Bien Ðô ng
thuộ c ve Trung Quoc ke từ “thời thượng co”, nhưng Ðặ ng Tieu Bı̀nh đã
can trọ ng khô ng đoc thú c những lời tuyê n xưng chủ quyen lã nh hả i củ a
Trung Quoc ở những phạ m vi xa hơn trong Bien Ðô ng, và muon nhan
mạ nh tiem nă ng cho sự hợp tá c kinh te. Thực vậ y, Ðặ ng từng hay bả o
rang đieu độ t phá củ a chı́nh sá ch ngoạ i giao mà ô ng tự hà o nhat không
phải là việ c bı̀nh thường hó a hoà n toà n cá c moi bang giao củ a Trung
Quoc với Hoa Kỳ – mà chı́nh là việ c cả i bien moi quan hệ củ a Trung
Quoc với cá c nước Ðô ng Nam A. Từng mộ t thời là đoi thủ , Trung Quoc
đã trở thà nh đoi tá c tiem nă ng củ a những nước nà y.16*
Nhưng và o nă m 2009, những nă m thá ng ngoạ i giao sac sả o đã bat
đau tan rã . Sau khi trı̀nh tam bả n đo cho Liê n hợp quoc, Trung Quoc bat
đau đoc thú c những tuyê n xưng chủ quyen lã nh hả i ở Bien Ðô ng bang
những độ ng thá i mạ nh mẽ hơn. Họ yê u cau Exxon Mobil và BP dừng
khai thá c ở vù ng bien ngoà i khơi Việ t Nam và bat đau sá ch nhieu cá c
tà u cá củ a những nước khá c. Lan đau tiê n, họ bat đau nó i đen chuyệ n
3,5 triệ u km2 bien là “lợi ı́ch cot lõ i”, ngang hà ng với Tâ y Tạ ng và Ðà i
Loan. Ðieu nà y khien Washington nhậ p cuộ c. Ngoạ i trưởng Hillary
Clinton khang định rang tự do đi lạ i ở vù ng Bien Ðô ng, nơi có mộ t nửa
tà u chở hà ng thương mạ i củ a the giới đi qua, chı́nh là “lợi ı́ch quoc gia”
củ a Hoa Kỳ. Ðieu nà y kı́ch khởi phả n ứng giậ n dữ củ a Bộ trưởng Ngoạ i
giao đương nhiệ m củ a Trung Quoc là Dương Khiet Trı̀ ở cuộ c gặ p
thường niê n củ a ASEAN và o thá ng Bả y nă m 2010. 17*
Mụ c tiê u củ a Trung Quoc là đặ t khuô n kho trong vù ng Bien Ðô ng,
thú c bá ch cá c nước lá ng gieng nhỏ hơn phả i tuâ n theo. Indonesia, quoc
gia lớn nhat trong to chức, phả n ứng bang cá ch đô n thú c việ c co ket
nhieu hơn nữa bê n trong ASEAN. Tờ Hoàn cầu Thời báo theo chủ nghı̃a
quoc gia củ a Trung Quoc cả nh bá o rang cá c quoc gia ASEAN sẽ nghe
“tieng sú ng than cô ng” neu họ khô ng rú t lạ i ý mı̀nh.18* Nhưng thá i độ
địch thù củ a Bac Kinh bị phả n phá o: sau khi họ gâ y á p lực bat Myanmar
và Campuchia đong thuậ n họ trong khoi ASEAN, Bangkok và Singapore
hiệ p lực cù ng Jakarka và Hà Nộ i, trong mộ t vı́ dụ hiem hoi ve tinh than
kiê n quyet tậ p the. Tệ hơn nữa, đieu đó cò n khien cá c quoc gia Ðô ng
Nam A tin rang họ can tien gan hơn ve phı́a Hoa Kỳ mộ t lan nữa – ngay
đú ng cá i đieu là m Bac Kinh lo ngạ i ngay từ đau. Nă m 2012, trong mộ t
phan chien lược “xoay trụ c sang châ u A”, Hoa Kỳ tuyê n bo những ke
hoạ ch đe cả i tien việ c trien khai hả i quâ n ở khap cá c đạ i dương trê n the
giới, với 60% được tậ p trung ở Thá i Bı̀nh Dương và o nă m 2020.19*
Những moi bang giao giữa Trung Quoc với ASEAN đú ng lú c lạ i suy hoạ i
thê m nữa, do họ dù ng tà u hả i quâ n đe thực thi việ c cam đá nh bat cá ở
vù ng bien ngoà i khơi bã i cạ n Scarborough gan Philippines, và nước nà y
đã phả n ứng và o thá ng Mộ t nă m 2013 bang cá ch yê u cau tò a á n Liê n
hợp quoc là m trọ ng tà i phâ n xử.20*
Ðâ y là tı̀nh huong nhieu bien độ ng được đe lạ i cho Chủ tịch Tậ p Cậ n
Bı̀nh và Thủ tướng Lý Khac Cường khi họ nhậ m chức ở cương vị lã nh
đạ o Trung Quoc và o thá ng Ba nă m 2013. Ban đau, họ tỏ vẻ có ý đưa
những moi bang giao ve lạ i the tı́ch cực hơn. Qué t qua Ðô ng Nam A
trong mộ t cơn bã o cá c phi vụ giao thương và đau tư, Thủ tướng Lý Khac
Cường đã đe xuat mộ t “đong thuậ n chı́nh trị”[59] mới dựa trê n moi lợi
chung đang mở rộ ng, và kı́ mộ t đieu ước ve “lá ng gieng hò a thuậ n và
hữu hả o”.21* Chủ tịch Tậ p Cậ n Bı̀nh là m theo đó bang cá ch kı́ ket những
moi quan hệ đoi tá c chien lược toà n diệ n với Indonesia và Malaysia đe
tă ng cường hợp tá c an ninh và cả i thiệ n cá c moi rà ng buộ c kinh te. Loi
ngoạ i giao mới nà y ket lạ i bang lời kê u gọ i củ a Tậ p, lan đau ở Jakarta
và o thá ng Mười nă m 2013, nham xâ y dựng mộ t Con đường Tơ lụ a trê n
bien the kı̉ 21.
Nhưng những nụ cười thâ n thiệ n nhanh chó ng tan đi khi loi ngoạ i
giao mới theo kieu “tı́ch cực chủ độ ng” củ a Bac Kinh đã “nhe ră ng” gam
gừ khap nơi. Dau hiệ u đau tiê n cho mộ t đường hướng tiep cậ n trực diệ n
hơn xuat hiệ n và o thá ng Mười Mộ t nă m đó , khi Trung Quoc thiet lậ p
Khu Nhậ n dạ ng Phò ng khô ng (AIDZ)[60] ở vù ng Bien Hoa Ðô ng (East
China Sea). Khu nhậ n dạ ng nà y bao gom quan đả o Senkaku đang bị
tranh chap, hay cò n gọ i là quan đả o Ðieu Ngư từ phı́a Trung Quoc, quan
đả o mà Bac Kinh khang định là Nhậ t đã chiem củ a họ và o nă m 1895.
Bat kı̀ má y bay nà o bay qua bien Hoa Ðô ng phả i bá o cá o lộ trı̀nh bay và
hoi đá p những câ u hỏ i củ a quâ n độ i Trung Quoc. Lậ p luậ n củ a Trung
Quoc với Nhậ t được chong đỡ bang mộ t cả m thức tı́ch tụ bay lâ u ve
những hà nh vi sai trá i (củ a Nhậ t) trong lịch sử, von là thứ khô ng ứng
nghiệ m ở Ðô ng Nam A; tuy vậ y nhieu nhà phâ n tı́ch quâ n sự lạ i chờ
Trung Quoc quyet định tuyê n bo mộ t ADIZ thứ nhı̀ ở Bien Ðô ng.
Và o đau nă m 2014, Trung Quoc chuyen sự chú ý sang phı́a Nam. Họ
đơn phương tá i xá c quyet quyen củ a mı̀nh trong việ c đieu tiet việ c đá nh
bat cá khap toà n bộ vù ng bien được bao gom trong “đường chı́n đoạ n”,
và họ o ạ t tă ng cường cá c hoạ t độ ng trong chương trı̀nh cả i tạ o đat trá i
phé p. Khi ay, mặ c cho đã nó i thậ t nhieu ve sự phá t trien và hợp tá c
chung, họ lạ i đieu già n khoan Hả i dương 981 đen khoan thă m dò dau ở
ngoà i khơi Việ t Nam, là m day khởi nhieu cuộ c phả n khá ng Trung Quoc.
Sau đường loi gâ y cả m tı̀nh (charm offensive) ngan ngủ i, chı́nh sá ch
ngoạ i giao củ a Trung Quoc ở vù ng bien khu vực Ðô ng Nam A đã quay
sang hà nh vi, gieo moi â u lo và hoang mang khap cả khu vực.
Ke từ nă m 2014, chı́nh sá ch củ a Trung Quoc ở Bien Ðô ng đã cô ng
khai thiê n lệ ch chủ nghı̃a bà nh trướng. Mặ c cho liê n tụ c hứa hẹ n khô ng
quâ n sự hó a khu vực nà y, họ lạ i là m đú ng cô ng việ c đó . Neu việ c đặ t
những tê n lửa đat-đoi-khô ng ở những hò n đả o được cả i tạ o đat khô ng
phả i hà nh vi quâ n sự hó a, như Trung Quoc khang quyet, thı̀ thậ t khó
biet đó là hà nh vi gı̀.22* Có lẽ thá i độ ương ngạ nh củ a Trung Quoc trô ng
như mộ t sai lam lớn ve chien thuậ t: Tạ i sao lạ i thá o bỏ đi nhieu nă m
thực hiệ n loi ngoạ i giao tı́ch cực đe thu ve cá i lợi rõ rà ng là quá sức ı́t ỏ i
nà y?
Rõ rà ng chuyệ n nà y chủ yeu khô ng phả i xoay quanh việ c có được
nguon dau khı́ mới. Cá c chuyê n gia tin rang Bien Ðô ng chứa khá ı́t dau
khı́, và những nguon ı́t ỏ i ở đó khó lò ng trı́ch xuat được: phan địa chat
gâ y phien hà và khu vực nà y chịu nhieu trậ n bã o dữ dộ i và o mù a hè .
Trong mộ t bá o cá o cô ng bo và o thá ng Hai nă m 2013, Cụ c Thô ng tin
Nă ng lượng Hoa Kỳ (US Energy Information Administration) ước tı́nh
Bien Ðô ng chứa 11 tı̉ thù ng dau từ nguon dự trữ dù ng được cho thương
mạ i – chac chan đá ng đe khai thá c, nhưng khô ng đủ đe kı́ch thı́ch cá c
hã ng dau lớn.23* Thử phé p so sá nh, Venezuela có nguon dự trữ dau gan
300 tı̉ thù ng. Hơn nữa, hau het dau ở Bien Ðô ng đeu được tı̀m thay bê n
trong cá c vù ng đặ c quyen kinh te (EEZ – Exclusive Economic Zone) củ a
từng nước, nam gan cá c bờ bien; chı̉ mộ t phan nhỏ nam bê n trong vù ng
lã nh hả i hı̀nh chữ U đang tranh chap. Trung Quoc nhậ p 336 triệ u tan
dau thô và o nă m 2015, tương đương tam 2,5 tı̉ thù ng.24* Nê n cho dù họ
có lay được toà n bộ dau nam dưới Bien Ðô ng, so đó chı̉ đủ đe thỏ a mã n
nhu cau ve dau trong và i nă m. Bien Ðô ng ở vai trò tuyen vậ n tả i dau có
tam quan trọ ng hơn nhieu so với so dau nam bê n dưới bien.
Ðộ ng lực thực sự củ a Trung Quoc ở Bien Ðô ng là có được kiem soá t
chien lược đoi với cá c tuyen đường vậ n tả i. Bien Ðô ng dan đưa mộ t
phan ba lượng giao thô ng hà ng hả i toà n cau, bao gom hau het hà ng
Trung Quoc xuat khau, và hơn 80% dau nhậ p khau và o Trung Quoc.
Theo lẽ khá hợp lı́ khi Bac Kinh đang thiet lậ p mộ t lực lượng quâ n sự
nham bả o vệ cá c tuyen cung ứng nă ng lượng củ a họ – mộ t cô ng việ c
hiệ n đang được Hoa Kỳ, đoi thủ địa chı́nh trị củ a họ , thực hiệ n. De hieu
khi họ cò n kiê n quyet đả m bả o được an ninh ở sâ n sau củ a chı́nh mı̀nh.
Mộ t so nhà phâ n tı́ch lậ p luậ n rang Trung Quoc chı̉ đang lặ p lạ i những gı̀
Hoa Kỳ từng là m hoi the kı̉ 19, khi họ xua cá c quoc gia châ u Au ra khỏ i
Bien Caribê .25* “Từ gó c nhı̀n Trung Quoc, tô i tin rang neu Trung Quoc
bien Bien Ðô ng thà nh mộ t cá i ho khong lo cho họ , đieu đó quá sức hợp
lı́”, theo lời John Mearsheimer, mộ t nhà khoa họ c chı́nh trị trứ danh.
“Trung Quoc phả i muon kiem soá t toà n bộ Bien Ðô ng, y như cá ch Hoa
Kỳ kiem soá t toà n bộ vù ng Caribê ”.26* Theo quan điem củ a ô ng, thậ t có
lı́ khi Trung Quoc “muon thong trị châ u A theo cá ch Hoa Kỳ thong trị
Tâ y bá n cau” – bat đau bang vù ng bien phụ cậ n von có đô ng đả o những
the lực nhỏ hơn và yeu hơn nhieu.
Ðâ y là chı́nh sá ch thực dụ ng đen thang than. Tuy vậ y Bac Kinh tı̀m
cá ch là m cho vị the củ a mı̀nh thậ t vững và ng bang cá ch việ n dan có
chọ n lọ c mộ t so nguyê n tac phá p lı́ theo ý mı̀nh hò ng biệ n minh cho
hà nh độ ng củ a họ . Họ đã kı́ ket Cô ng ước Liê n hợp quoc ve Luậ t bien
(UNCLOS), von nham và o việ c cung cap mộ t cơ sở phá p lı́ hiệ n đạ i cho
những tuyê n xưng chủ quyen trê n bien. Theo cô ng ước nà y, những hò n
đả o có người ở sẽ được quyen trở thà nh mộ t EEZ ở ngoà i khơi cá ch bờ
200 hả i lı́. Quan đả o Hoà ng Sa nam trong EEZ chong lan nhau củ a Việ t
Nam và Trung Quoc, nhưng Trung Quoc khô ng có chủ quyen phá p lı́ hợp
lệ . Dau vậ y, bả n đo chı́nh thức gan đâ y củ a Trung Quoc đá nh dau rõ rà ng
phạ m vi lã nh hả i củ a mı̀nh đoi với quan đả o Trường Sa và bã i cạ n
Scarborough, mộ t chuoi rạ n san hô và bã i đá nam cá ch 120 hả i lı́ so với
bờ bien củ a Philippines. Họ ngụ y biệ n cho tuyê n xưng nà y bang cá ch
việ n dan đen tien lệ lịch sử.
Bac Kinh từ choi chap thuậ n phâ n xử trọ ng tà i củ a Liê n hợp quoc ve
những tranh chap trê n bien. Họ tự mien trừ mı̀nh ra khỏ i thủ tụ c dà n
hò a bat buộ c củ a UNCLOS đoi với mộ t so hạ ng mụ c tranh chap, bao gom
những tranh chap liê n quan đen việ c phâ n định lã nh hả i. Sau vụ yê u cau
phâ n xử trọ ng tà i củ a Philippines trước Tò a á n Quoc te được to chức ở
Tò a Trọ ng tà i Thường trực (Permanent Court of Arbitration) ở The
Hague, Trung Quoc từ choi tham gia cá c vụ kiệ n nà y. Thay và o đó , họ
trien khai mộ t chien dịch tuyê n truyen lê n á n “tò a á n lạ m dụ ng luậ t” và
xem đó là khô ng chı́nh đá ng.27* Dau vậ y, tò a á n xá c định họ có phá p
quyen đe xem xé t bả y trong so mười đệ trı̀nh củ a Manila. Lời phá n
quyet nhat trı́ củ a tò a á n, tuyê n bo và o thá ng Bả y nă m 2016, đã đi xa
hơn kı̀ vọ ng củ a mọ i người. Họ quyet định Trung Quoc khô ng có cơ sở
phá p lı́ đe tuyê n xưng quyen lịch sử bê n trong “đường chı́n đoạ n”, phá n
định rang bã i cạ n Scarborough là bã i đá chı̉ được quyen trong vò ng 12
hả i lı́ lã nh hả i, và quyet định rang khô ng địa mạ o nà o ở quan đả o
Trường Sa là những hò n đả o thuộ c quyen củ a EEZ. Họ khô ng phâ n định
bat kı̀ ranh giới, cũ ng khô ng phá n định chủ quyen củ a bả n thâ n cá c đả o
nhỏ , nhưng họ đã vô hiệ u hó a cá c tuyê n xưng chủ quyen củ a Trung
Quoc bê n ngoà i cá c lã nh hả i quanh nước nà y. Do vậ y họ có the tuyê n bo
rang cá c vù ng bien nhat định do Trung Quoc tuyê n xưng chủ quyen thực
ra đeu nam trong EEZ hiệ n có củ a Philippines, và việ c Trung Quoc
chiem đó ng bã i cạ n Scarborough đã phạ m và o tuyê n bo chủ quyen củ a
Manila.28* Bac Kinh tuyê n bo phá n quyet đó “vô hiệ u”, nhưng ở vai trò
nước kı́ ket UNCLOS, ve mặ t phá p lı́ Trung Quoc bị rà ng buộ c theo phá n
quyet nà y.
Bac Kinh co chứng minh tò a á n khô ng có phá p quyen theo UNCLOS
đe đưa ra tuyê n á n củ a mı̀nh. Ðieu quan trọ ng là Bac Kinh phả i nó i kieu
nước đô i trước Cô ng ước nà y, vı̀ họ san lò ng việ n dan Cô ng ước khi nó
phù hợp với chı́nh mụ c đı́ch củ a họ . Chang hạ n trong mộ t tuyê n bo gửi
cho Liê n hợp quoc và o thá ng Sá u nă m 2014, Bộ Ngoạ i giao Trung Quoc
khang định Việ t Nam đang toan tı́nh ngă n trở già n khoan Hả i dương
981, và là “những vi phạ m nghiê m trọ ng đoi với luậ t phá p quoc te liê n
quan, bao gom… UNCLOS”. Họ tự cho rang sự quả n trị thực te củ a Trung
Quoc đoi với quan đả o Hoà ng Sa gan đó đã vô hiệ u hó a bat kı̀ tranh
chap lã nh tho nà o: “Vı̀ nó gan lã nh tho Trung Quoc hơn, già n khoan ở
trong vù ng bien củ a Trung Quoc”.29* Tuy vậ y đó chı́nh xá c là cơ sở trong
tuyê n xưng chủ quyen củ a Philippines đoi với bã i cạ n Scarborough, von
nam gan bờ bien củ a họ hơn lã nh tho Trung Quoc. Trung Quoc cò n sử
dụ ng quyen kiem soá t trá i phé p đoi với quan đả o Hoà ng Sa nham phủ
nhậ n sự ton tạ i củ a bat kı̀ tranh chap hợp lệ nà o với Việ t Nam – chı́nh
xá c là cá ch tiep cậ n củ a Nhậ t đoi với quan đả o Senkaku, von được Tokyo
quả n lı́ trong 130 nă m nay. Khô ng ngạ c nhiê n khi Bac Kinh muon Tokyo
thừa nhậ n rang quan đả o Senkaku thực sự đang bị tranh chap. Ve
những lậ p luậ n củ a Bac Kinh, đieu có the nó i duy nhat chı́nh là việ c họ
bat nhat mộ t cá ch nhat quá n.
Việ c Trung Quoc từ choi tuâ n theo cá c quy định đã là m suy yeu vị the
chı́nh trị củ a họ . Nă m 2002, Trung Quoc và cá c quoc gia thà nh viê n
ASEAN kı́ ket bả n “Tuyê n bo ve ứng xử củ a cá c bê n ở Bien Ðô ng”
(Declaration on Conduct of the Parties in the South China Sea)”, thỏ a
thuậ n việ c khô ng là m tram trọ ng thê m cá c moi că ng thang trê n bien, đe
giả i quyet những tranh chap lã nh tho bang phương phá p hò a bı̀nh, và
đe tuâ n theo cá c nguyê n tac củ a luậ t phá p quoc te, bao gom UNCLOS.30*
Họ cò n đạ t thỏ a thuậ n với Việ t Nam nă m 2011 đe giả i quyet cá c tranh
chap liê n quan đen bien “thô ng qua những cuộ c đà m phá n và hiệ p nghị
thâ n thiệ n” và thỏ a thuậ n với Philippines nă m 2012 đe rú t tà u củ a
Trung Quoc khỏ i bã i cạ n Scarborough. Có thá i độ hoà n toà n khô ng tô n
trọ ng cá c thỏ a thuậ n nà y, Trung Quoc chı̉ đơn giả n thực hiệ n bat kı̀ hà nh
độ ng đơn phương nà o mà theo họ đá nh giá sẽ tă ng cường được vị the
lã nh tho củ a mı̀nh. Việ c từ choi chap thuậ n phá n quyet củ a tò a á n ở The
Hague chı̉ đơn giả n là mộ t vı́ dụ toi tệ hơn nữa củ a mộ t kieu mau hà nh
độ ng thường xuyê n tá i dien. Khi đụ ng đen những van đe an ninh và chủ
quyen, Trung Quoc san lò ng miệ t thị cá c luậ t lệ đặ t ra ở phương Tâ y.
Tó m lạ i, Bac Kinh lựa chọ n cá c lậ p luậ n nham giú p hậ u thuan cho
những tuyê n bo củ a mı̀nh, nhưng lạ i từ choi khô ng chịu bị rà ng buộ c
theo cá c lậ p luậ n ay. Họ khơi gợi cá c nguyê n tac huyen diệ u, nhưng lạ i
trơ trá o theo đuoi bat kı̀ chı́nh sá ch nà o mà theo họ sẽ tă ng cường mức
ả nh hưởng củ a mı̀nh. Họ khă ng khă ng đò i giả i quyet cá c tranh chap
theo loi song phương, nhưng lạ i với tay tı̀m đen Liê n hợp quoc hoặ c
hà nh độ ng độ c lậ p khi thay phù hợp. Họ lê n tieng đay trá ch nhiệ m ve
chuyệ n giả i quyet cá c tranh chap thô ng qua cá c phương phá p hò a bı̀nh,
nhưng lạ i hà nh độ ng đơn phương mộ t cá ch thieu kiem soá t – mộ t chien
lược mà người Việ t Nam gọ i là “miệ ng nó i và tay là m (talk and take)”.31*
Ơ mộ t buoi họ p bá o cho kı̀ Ðạ i hộ i Nhâ n dâ n Toà n quoc nă m 2014,
Vương Nghị, Bộ trưởng Ngoạ i giao Trung Quoc, bà y tỏ những xung độ ng
mâ u thuan von đang định hı̀nh chı́nh sá ch ngoạ i giao củ a Trung Quoc.
“Chú ng tô i san lò ng lang nghe những tieng nó i từ cá c nước lá ng gieng và
hoi đá p lạ i những nghi ngờ củ a họ ve chı́nh sá ch lá ng gieng hò a thuậ n
củ a Trung Quoc”, ô ng nó i, mộ t cá ch khá hợp lı́. “Nhưng”, ô ng nó i tiep,
chuyen sang giọ ng có chú t đanh thé p, “chú ng tô i sẽ bả o vệ từng tac đat
von thuộ c ve chú ng tô i”.32*
Chủ nghı̃a bà nh trướng từng phan mộ t củ a Trung Quoc ở Bien Ðô ng
được vı́ như độ ng tá c cat lá t salami. Họ can thậ n đe bả o đả m rang từng
mieng lã nh hả i mới mà họ cat ra đeu đủ nhỏ đe khô ng gâ y ra mộ t cuộ c
chien tranh, nhưng cuoi cù ng, sự ton that tı́ch tụ lạ i sẽ là m thay đoi triệ t
đe cá n câ n quyen lực.33* Ðen nay, chı́nh sá ch nà y thà nh cô ng ở mức hợp
lı́. Vị the củ a Trung Quoc ở Bien Ðô ng mạ nh hơn nhieu so với cá ch đâ y
mộ t thậ p niê n. Nhưng hà nh vi củ a họ đang gâ y nguy hiem cho mộ t
nguyê n tac trường ton củ a cô ng tá c ngoạ i giao họ đang dù ng – rang
chı́nh sá ch đoi ngoạ i phả i ho trợ cho cá c mụ c đı́ch trong nước. Bộ Ngoạ i
giao Trung Quoc xá c nhậ n quan điem nà y trong Sá ch trang nă m 2011:
“Ðe quoc gia phá t trien, nhiệ m vụ trung tâ m củ a đường cô ng tá c đoi
ngoạ i củ a Trung Quoc là tạ o nê n hoà n cả nh quoc te on định”.34* Chı́nh
Tậ p Cậ n Bı̀nh phá t bieu rang chı́nh sá ch đoi ngoạ i chủ độ ng tı́ch cực củ a
Trung Quoc phả i gang sức “hò ng bả o vệ hò a bı̀nh và tı́nh on định” trong
khu vực lá ng gieng củ a họ .35* Tuy the Bien Ðô ng hiem khi đem lạ i cả m
giá c ké m on định hơn.
Chien thuậ t cat lá t salami khô ng ngừng nghı̉ củ a Trung Quoc có the
phả n tá c dụ ng. Khi họ tiep tụ c là m cá c nước lá ng gieng het kiê n nhan,
Trung Quoc đang kiê n quyet hơn bao giờ het trong việ c đay những nước
nà y và o vò ng tay củ a đoi thủ duy nhat thực sự có the cạ nh tranh chien
lược với họ – Hoa Kỳ. Thá ng Hai nă m 2016, Tong thong Obama chủ trı̀
cuộ c gặ p thượng đı̉nh đặ c biệ t với cá c lã nh đạ o ASEAN ở trang viê n
Sunnylands ở California. Theo tuyê n bo chung chı́nh thức, “cuộ c gặ p nà y
đá nh dau mộ t nă m chuyen hướng cho ASEAN lan moi quan hệ đoi tá c
chien lược ngà y cà ng thâ n cậ n giữa Hoa Kỳ và ASEAN”. Những người
tham gia tá i xá c nhậ n sự tô n trọ ng lan nhau đoi với “chủ quyen, tı́nh
toà n vẹ n lã nh tho, cô ng bang và sự độ c lậ p chı́nh trị củ a tat cả cá c quoc
gia” và bon phậ n chung cho việ c “duy trı̀ hò a bı̀nh, an ninh và tı́nh on
định trong khu vực”, bao gom “bả o đả m an ninh và an toà n trê n bien”.36*
Washington khi đó thô ng bá o mộ t sá ng kien trị giá 250 triệ u đô -la
nham cả i thiệ n khı́ tà i củ a hả i quâ n và tuan dương ở Bien Ðô ng, và Quoc
hộ i Hoa Kỳ ủ y quyen cho Hoa Kỳ giú p đỡ Brunei, Indonesia, Malaysia,
Philippines, Singapore, Ðà i Loan và Việ t Nam trong việ c tă ng cường an
ninh trê n bien ở những nước nà y.
Bac Kinh tin rang, toà n bộ việ c nà y là chứng cứ rõ rà ng cho thay Hoa
Kỳ đang tạ o lậ p liê n minh với ASEAN cũ ng như với Nhậ t, Uc và An Ðộ ,
hò ng đoi phó Trung Quoc. Giới lã nh đạ o Hoa Kỳ liê n tụ c kê u gọ i dừng
“cả i tạ o đat, xâ y dựng và quâ n sự hó a” ở Bien Ðô ng, và hậ u thuan cho
những yê u cau đó bang việ c thi thoả ng phô bà y quâ n lực. Ðieu nà y dan
đen mộ t phả n ứng gâ y han từ tờ Hoàn cầu Thời báo mang tı́nh quoc gia
chủ nghı̃a củ a Bac Kinh, khi tờ nà y tuyê n bo rang “cuộ c chien Hoa Kỳ –
Trung Quoc là đieu khô ng trá nh khỏ i ở Bien Ðô ng” trừ khi Washington
rú t ve.37* Thá ng Mười nă m 2015, Hoa Kỳ đieu mộ t tà u khu trụ c đen gan
những hò n đả o đã được cả i tạ o củ a Trung Quoc ở quan đả o Trường Sa,
và nhậ n được lời tá n thưởng cô ng khai từ Uc, Nhậ t và Philippines. Và
và o thá ng Hai nă m 2016, họ đieu thê m mộ t chiec khu trụ c khá c đi tuan
trong vò ng 12 hả i lı́ củ a đả o Tri Tô n (Triton) ở quan đả o Hoà ng Sa, sau
khi họ được tường trı̀nh rang Trung Quoc đã trien khai cá c tê n lửa đat-
đoi-khô ng tâ n tien ở đả o Phú Lâ m (Woody).
Tạ i sao Hoa Kỳ lạ i lo lang đen vậ y ve sự bà nh trướng củ a Trung Quoc
ở Bien Ðô ng? Ðà i Loan là mộ t van đe von khô ng the là m lơ. Trong so
nhieu lı́ do đe Trung Quoc tă ng cường vị the củ a mı̀nh ở Bien Ðô ng là đe
gâ y sức é p quâ n sự lê n “tı̉nh phan bộ i phả n”[61] củ a họ , hoặ c thậ m chı́
đe xú c tien việ c phong tỏ a hoặ c xâ m chiem trong tương lai. Từ gó c nhı̀n
chien lược củ a Hoa Kỳ, Ðà i Loan chı́ ı́t cũ ng quan trọ ng ngang
Philippines. Và từ gó c nhı̀n chı́nh trị, Ðà i Loan cò n quan trọ ng hơn
nhieu: “nhó m nghị sı̃ liê n ket với Ðà i Loan (Taiwan caucus)” ở Quoc hộ i
Hoa Kỳ gom 205 thà nh viê n và o nă m 2016, bien đâ y thà nh nhó m nghị sı̃
lớn nhat liê n ket với mộ t quoc gia ở đoi Capitol.38* Ðâ y cò n là mộ t trong
những nhó m đặ c lợi tı́ch cực nhat trong giới lậ p phá p. Bả o vệ Ðà i Loan
là đieu được an định sâ u tham trong chien lược đoi với Trung Quoc củ a
Hoa Kỳ : ngay sau khi Tong thong Jimmy Carter bı̀nh thường hó a bang
giao với Cộ ng hò a Nhâ n dâ n Trung Hoa và o nă m 1978, quoc hộ i đã
thô ng qua Ðạ o luậ t Bang giao Ðà i Loan (Taiwan Relations Act) như mộ t
đoi trọ ng. Ðạ o luậ t nà y yê u cau Hoa Kỳ can thiệ p ve mặ t quâ n sự neu
Trung Quoc tan cô ng hoặ c xâ m chiem Ðà i Loan. Những người duy thực
cực độ trong giới đương quả n chı́nh sá ch ngoạ i giao củ a Hoa Kỳ, bat đau
từ Henry Kissinger hoi thậ p niê n 1970, sẽ san lò ng hi sinh Ðà i Loan đe
đạ t được thỏ a hiệ p đú ng ý họ đoi với Bac Kinh. Nhưng mộ t giả i phá p
như the là đieu bat khả ve chı́nh trị chừng nà o Ðà i Loan van có được sự
ủ ng hộ ở Quoc hộ i Hoa Kỳ.39*
Tuy the van cò n mộ t noi sợ lớn hơn nữa: rang chủ nghı̃a bà nh trướng
củ a Trung Quoc ở Bien Ðô ng là mộ t phan trong đạ i chien lược củ a Bac
Kinh nham the cho Hoa Kỳ là m the lực thong trị ở châ u A. Hoa Kỳ đã tậ n
hưởng 70 nă m giữ the kiem soá t khô ng địch thủ củ a châ u A – Thá i Bı̀nh
Dương, nơi đó lực lượng quâ n sự mạ nh mẽ củ a Hoa Kỳ đã giú p mang lạ i
hò a bı̀nh và on định – mộ t điem được Thủ tướng Lı́ Hien Long củ a
Singapore nhan mạ nh trong bà i dien từ khai mạ c Ðoi thoạ i Shangri-La
(Shagri-La Dialogue), mộ t cuộ c gặ p thượng đı̉nh thường niê n ve van đe
an ninh châ u A, và o nă m 2015.40* Khó lò ng có việ c Hoa Kỳ sẽ san sà ng
trao lạ i vị the lã nh đạ o châ u A. Xé t thuan ve kinh te, quá nhieu phi vụ
giao thương củ a Hoa Kỳ đi qua vù ng Bien Ðô ng đen mức họ có quoc lợi
thực sự trong việ c kiem soá t vù ng nà y. Mộ t phan vı̀ lı́ do nà y mà
Washington đã can thậ n tạ o lậ p mộ t cau trú c liê n minh đe bả o vệ những
lợi ı́ch củ a mı̀nh, và họ kiê n quyet bả o vệ “trậ t tự dựa trê n luậ t lệ ” von là
thứ củ ng co cho quyen lực củ a họ . Ơ Ðoi thoạ i Shangri-La 2016, Bộ
trưởng Quoc phò ng Hoa Kỳ Ashton Carter yê u cau “mọ i người (phả i
chơi) theo cù ng mộ t hệ thong luậ t lệ ”. Ðe là m rõ luậ n điem nà y, ô ng
cả nh bá o Trung Quoc rang họ “có the đi đen ket cuộ c dựng lê n mộ t Vạ n
lı́ Trường thà nh tự cô lậ p bả n thâ n” neu họ khô ng chơi theo cù ng luậ t
lệ .41*
Ve phan mı̀nh, Trung Quoc thay “trậ t tự dựa trê n luậ t lệ ” là mộ t hệ
thong bị thao tú ng von được thiet ke đe hạ n che sự troi dậ y chı́nh đá ng
củ a Trung Quoc và đe dựng lê n imperium[62] củ a Hoa Kỳ. Trong việ c
“xoay trụ c sang châ u A” củ a Hoa Kỳ, Bac Kinh thay chứng cứ ve chuyệ n
Hoa Kỳ gang sức cả n trở những no lực củ a Bac Kinh trong việ c tạ o lậ p
phạ m vi ả nh hưởng trong khu vực. Chứng cứ thê m nữa là việ c chı́nh
quyen Obama bả o trợ cho Hiệ p định mậ u dịch Ðoi tá c Xuyê n Thá i Bı̀nh
Dương[63], cá i mà Bac Kinh ban đau cho là mộ t mưu ke chien lược
nham tă ng cường ả nh hưởng củ a Hoa Kỳ ở khu vực châ u A – Thá i Bı̀nh
Dương hò ng là m ton hạ i Trung Quoc. Mặ c dù Trung Quoc khô ng đá p
ứng cá c tiê u chı́ theo thỏ a thuậ n dà nh cho thà nh viê n, chướng ngạ i đó
khô ng ngă n Việ t Nam gia nhậ p. Bộ trưởng Quoc phò ng Carter dường
như xá c nhậ n sự chı́nh xá c củ a lời dien giả i nà y và o thá ng Tư nă m 2015,
khi ô ng bả o rang “thô ng qua TPP là đieu quan trọ ng đoi với tô i ngang
với mộ t chiec tà u sâ n bay”.42* Tong thong Obama hà nh độ ng tiep theo
và o thá ng Mười Mộ t nă m đó , tuyê n bo rang “neu chú ng tô i khô ng thô ng
qua hiệ p định nà y – neu Hoa Kỳ khô ng viet nê n những quy tac nà y – thı̀
những nước như Trung Quoc sẽ là m như vậ y”.43*
Chuyệ n nà y đưa ta đen đâ u? Sá ch trang Quoc phò ng củ a Trung Quoc
cô ng bo và o thá ng Bả y nă m 2015 đã là m rõ rang quâ n độ i Trung Quoc
sẽ chong trả neu bị tan cô ng.44* Do vậ y bat kı̀ hà nh độ ng quâ n sự nà o
củ a Hoa Kỳ ở khu vực nà y đeu có nguy cơ sẽ bị Bac Kinh nhı̀n nhậ n như
mộ t hà nh vi gâ y chien. Khi cả m xú c quoc gia chủ nghı̃a dâ ng trà o, chı̉ kẻ
ngoc mới loạ i trừ ngay khả nă ng xả y ra chien tranh – tuy vậ y cơn “đạ i
hỏ a thiê u” ở Bien Ðô ng hã y cò n là thứ khô ng chac. Trung Quoc can khu
vực on định đe đem lạ i tă ng trưởng và phon thịnh cho chı́nh nước họ :
xung độ t với Hoa Kỳ han sẽ là sai lam chien thuậ t to lớn, vı̀ đieu đó sẽ
gâ y ton hạ i đen sự troi dậ y kinh te củ a Trung Quoc. Hoa Kỳ có 365.000
quâ n nhâ n đang phụ ng sự ở châ u A – Thá i Bı̀nh Dương, có mộ t liê n
minh hù ng mạ nh ve an ninh trong khu vực, và tới nay họ có quâ n độ i
mạ nh nhat the giới. Bac Kinh tin rang những mụ c tiê u dà i hạ n củ a họ ở
châ u A sẽ được lợi nhat bang cá ch duy trı̀ nen hò a bı̀nh khó chịu nà y và
kiê n nhan thiet lậ p “cá c bang chứng ở vù ng bien nà y”. Do vậ y Trung
Quoc sẽ tiep tụ c sá t hạ ch quyet tâ m củ a Washington, nhưng họ khô ng
muon khiê u khı́ch Hoa Kỳ đi đen cho hà nh độ ng quâ n sự. Chang hạ n,
Bac Kinh can thậ n bả o đả m rang những no lực cả i tạ o đat củ a họ khô ng
gâ y đe dọ a cho cô ng tá c vậ n tả i đường bien quoc te.
Ðó là lı́ do tạ i sao noi khiep sợ rang Bien Ðô ng là mộ t vạ c dau sap sửa
sô i sù ng sụ c có lẽ là mộ t suy nghı̃ thá i quá . Trung Quoc kiê n quyet lay lạ i
vị the lịch sử củ a mı̀nh ở vai trò mộ t the lực trọ ng tâ m ở phı́a Ðô ng châ u
A, nhưng họ lạ i khô ng muon buộ c Hoa Kỳ ra tay. Bâ y giờ đieu nà y đặ c
biệ t đú ng khi đoi thủ cạ nh tranh lớn nhat trong khu vực củ a Trung Quoc
– Nhậ t – đang chuan bị thủ lay vai trò an ninh lớn hơn. Thủ tướng
Shinzō Abe nam quyen nă m 2012 nhờ hứa hẹ n bã i bỏ mộ t so hạ n che
được á p đặ t lê n quâ n độ i Nhậ t trong bả n Hien phá p hò a hieu thời hậ u
the chien. Ơ vai trò mộ t đong minh trung thà nh củ a Hoa Kỳ, Nhậ t tat
nhiê n sẽ hà nh độ ng phoi hợp với Hoa Kỳ trong trường hợp có xung độ t.
Những mưu đo hiệ n tạ i ở Bien Ðô ng do vậ y giong y như việ c đá nh và o
khô ng khı́: Trung Quoc khô ng đủ mạ nh ve quâ n sự đe thâ u lay khu vực
nà y bang vũ lực, và họ khô ng có lựa chọ n nà o khá c ngoà i việ c dan và o
cuộ c chơi trường kı̀.
Câ u hỏ i hệ trọ ng hơn cả thả y bâ y giờ là là m sao chı́nh phủ củ a
Donald Trump phả n ứng trước những khiê u khı́ch củ a Trung Quoc. Bac
Kinh xem chı́nh quyen Obama là nhú t nhá t và xem cá c chı́nh sá ch củ a
họ ở Ðô ng Nam A là thứ gâ y cá u nhưng phan lớn thieu hiệ u quả . Ðộ i
ngũ châ u A củ a Tong thong Obama bị nhieu người ở Washington chı̉
trı́ch là yeu nhat ke từ The chien II, hau như khô ng lưu tâ m gı̀ đen việ c
phá t trien mộ t chien lược mạ ch lạ c ve Trung Quoc. Những quan sá t viê n
mang thiê n hướng dieu hâ u lậ p luậ n rang Washington can lậ p ra mộ t
chı́nh sá ch mạ ch lạ c nham hạ n che Trung Quoc và gia tă ng lực lượng
quâ n sự Hoa Kỳ ở Bien Ðô ng. Nhưng mộ t no lực có phoi hợp nham ngă n
chặ n Trung Quoc troi dậ y sẽ de có nguy cơ là m tă ng thê m những moi
că ng thang đen những mức độ nguy hiem thực sự. Sau rot, Hoa Kỳ sẽ
chac chan phả i chap nhậ n mong muon củ a Trung Quoc trong việ c thủ
mộ t vai trò to lớn hơn ở sâ n sau củ a họ , và phả i tı̀m cá ch định hı̀nh mộ t
trậ t tự mới von sẽ phụ c vụ cho lợi ı́ch củ a mọ i người.
VIỆT NAM45*
Bả o tà ng Lịch sử Quoc gia củ a Việ t Nam, tọ a lạ c ngay giữa khu pho
Tâ y ở Hà Nộ i, từng mộ t thời có cá i tê n ngoạ i lai Ecole Française
d’Extrê me-Orient (Việ n Vien Ðô ng Bá c co).46* Ðược xâ y dựng trong
quã ng 1925-1932 bởi kien trú c sư Phá p Ernest Hebrad, nó có mộ t thá p
bá t giá c với những bức tường mà u và ng mù -tạ t và mộ t má i ngó i đat
nung – mộ t no lực tá o bạ o, và phan lớn thà nh cô ng, trong việ c hò a trộ n
chat Việ t Nam truyen thong với kien trú c Phá p. Khi du khá ch đen khu
vườn cả nh, được trang trı́ bang nhieu tượng Phậ t và nhieu tam bia đá
co, họ có the tı̀m thay chon trú lá nh khỏ i cá i nang hoang dạ i củ a Hà Nộ i
ở bó ng má t mộ t câ y lớn mọ c đay câ y leo vù ng nhiệ t đới.
Việ n bả o tà ng nà y giữ mộ t bộ cá c cô ng cụ thời Ðo đá mới, bı̀nh lọ và
trang sức, đo gom trá ng men, trong đong và cá c mó n đo liê n quan le
tang. Trong so những củ a quý huy hoà ng nhat là mộ t loạ t cá c bức tượng
khê u gợi có từ thời Vương quoc Champa, mộ t nen vă n minh theo Hindu
từng hưng thịnh mộ t nghı̀n nă m trước ở bờ bien mien Trung Việ t Nam.
Nhưng Bả o tà ng Lịch sử Quoc gia thực sự là nơi ca tụ ng mộ t thứ: 2000
nă m đau tranh già nh độ c lậ p củ a Việ t Nam chong lạ i quâ n Trung Quoc
xâ m lă ng. Từ nă m 40 đen nă m 938 thời Cô ng nguyê n – từ trieu Há n đen
trieu Ðường – những tủ kı́nh trưng bà y chứa đựng từ miê u tả nà y đen
miê u tả khá c ve những anh hù ng Việ t Nam noi dậ y chong lạ i quâ n xâ m
chiem á p bức. “Trong suot thời kı̀ nhà Há n thong trị Nam Việ t”, mộ t tủ
kı́nh ghi như the, “dâ n chú ng đã khá ng cự mọ i no lực đong hó a vă n hó a
củ a người Trung Quoc trong suot thời kı̀ mộ t nghı̀n nă m”. Sau khi cá i
á ch Trung Quoc cuoi cù ng đã trú t bỏ , những tủ kı́nh khá c giả i thı́ch, Việ t
Nam trả i qua thê m mộ t nghı̀n nă m nữa đay lù i het cuộ c xâ m lă ng nà y
đen cuộ c xâ m lă ng khá c từ phương Bac.
Mộ t chien thang trứ danh, trong thời nhà Tong xâ m chiem và o quã ng
1076-1077, cho thay tướng Lı́ Thường Kiệ t đậ p tan độ i quâ n Trung
Quoc được cho là có 100 vạ n lı́nh bộ , 10 vạ n ngựa và 200 vạ n dâ n phu.
Theo lịch sử chı́nh thong, quâ n Trung Quoc rú t binh với chı̉ 23,4 nghı̀n
quâ n và 3.174 ngựa. “Nhà Tong tiê u 5.190.000 lạ ng và ng cho cuộ c chien
nà y”, mộ t đoạ n ghi chú viet the, ke bê n phan trưng bà y cá c thanh kiem
và đoả n kiem thời co được dù ng đe đá nh trả quâ n Trung Quoc xâ m
lược. Nơi đâ y nhan mạ nh rang că n cước quoc gia được hun đú c từ việ c
chien đau chong quâ n xâ m lược Trung Quoc. Tuy vậ y bon dò ng thơ than
tương truyen củ a tướng Lı́ Thường Kiệ t đe ca tụ ng chien thang nà y lạ i
được viet bang chữ Há n – bởi nơi đâ y có nhieu moi liê n hệ vă n hó a gan
gũ i với Trung Quoc.
Hai tam bia lớn nhat trong Việ n bả o tà ng, cao 4m và rộ ng gan 2m, ca
tụ ng cuộ c noi dậ y Lam Sơn chong lạ i quâ n Minh đang chiem cứ và o đau
the kı̉ 15. Dưới quyen lã nh đạ o củ a Lê Lợi thuộ c dò ng dõ i “hù ng trưởng
mộ t phương”[64], quâ n binh Việ t trả i qua mười nă m đoi địch quâ n
Trung Quoc, noi lê n già nh thang lợi. Nă m 1428, Lê Lợi khai sá ng trieu
Lê , và ngà y nay mọ i thà nh pho ở Việ t Nam đeu có đường đặ t theo tê n
ô ng. Vă n bia được khac bang chữ Há n và trang trı́ bang những hı̀nh rong
cuộ n mı̀nh, tả ng đá lớn ay đặ t ở trê n mộ t con rù a lớn – mộ t bieu tượng
huyen bı́ ve trường thọ và vậ n may trong liê n hệ vă n hó a Trung Quoc.
Trong suot lịch sử khá ng chien trường kı̀, đam má u và đay tự hà o củ a
Việ t Nam chong lạ i quâ n xâ m lược phương Bac, nen vă n hó a Trung
Quoc đã “giao lưu nhieu” khı́a cạ nh củ a đời song địa phương – từ ngô n
ngữ và am thực, đen nghệ thuậ t và những hà nh vi tô n giá o. Ðen ngà y
nay, tieng Việ t chứa nhieu từ mượn tieng Trung Quoc, và ả nh hưởng vă n
hó a từ phương Bac cũ ng là đieu hien hiệ n.
Ðiem noi bậ t đoi với những moi bang giao hiệ n đạ i giữa Trung Quoc
và Việ t Nam là hau het người Việ t van xem Trung Quoc là lá ng gieng can
phả i đe phò ng. Trong khi cá c cựu binh củ a Lụ c quâ n Hoa Kỳ quay lạ i
Việ t Nam được đó n chà o nhat loạ t bang tinh than thâ n thiệ n – mặ c dù
họ từng chien đau chong lạ i đoi phương, những người thang cuộ c sau
nà y ở cuộ c Chien tranh Việ t Nam – cò n giới thương gia và du khá ch
Trung Quoc được đoi xử bang vẻ dè dặ t. Ke từ vụ việ c cho già n khoan,
cô ng luậ n đã chuyen hướng sang thá i độ đe phò ng nhieu hơn. Theo
Khả o sá t Nghiê n cứu Pew nă m 2015 ve cá c thá i độ toà n cau, người Việ t
có quan niệ m tiê u cực ngậ p trà n đoi với Trung Quoc. Trong so những
người được khả o sá t, 74% bả o rang họ có cá i nhı̀n khô ng thiệ n chı́ với
Trung Quoc, nhieu hơn bat kı̀ nước nà o khá c ngoà i Nhậ t.47*
Trong quá khứ, Trung Quoc từng việ n trợ gạ o và phá o cho mien Bac
Việ t Nam trong suot thời gian khá ng chien thong nhat đat nước. Những
moi bang giao suy yeu và o cuoi thậ p niê n 1970, khi che độ Khmer Ðỏ ở
nước Campuchia lá ng gieng, trước đâ y từng tan cô ng cá c ngô i là ng biê n
giới Việ t Nam, có sự giậ t dâ y củ a Trung Quoc. Những moi că ng thang
cà ng tă ng thê m trước moi quan hệ thâ n cậ n củ a Việ t Nam với Liê n Xô ,
mộ t đoi thủ củ a Trung Quoc. Sau sự hiệ n diệ n củ a quâ n Việ t Nam ở
Campuchia nă m 1978, Trung Quoc và Việ t Nam giao tranh trong mộ t
cuộ c chien biê n giới ngan ngà y và o nă m 1979, tiep theo sau bang những
đụ ng độ trê n bien tranh chap Rạ n san hô Gạ c Ma (Johnson South Reef)
ở quan đả o Trường Sa củ a Việ t Nam nă m 1988.
Tuy the, khi Liê n Xô bat đau tan rã , Trung Quoc và Việ t Nam đà m
phá n đe cá c moi rà ng buộ c song phương được chı́nh thức bı̀nh thường
hó a.
Mộ t trong những nhà phê bı̀nh nghiê m khac nhat đoi với ả nh hưởng
chı́nh trị củ a Trung Quoc là ô ng Tương Lai, cựu Việ n trưởng Việ n Khoa
họ c Xã hộ i Việ t Nam và là co van cho hai cựu Thủ tướng Việ t Nam. Von
là cộ ng tá c viê n thường xuyê n cho mụ c op-ed[65] củ a tờ New York
Times, Tương Lai chủ trương việ c cả i cá ch kinh te thê m nữa và việ c hı̀nh
thà nh moi quan hệ thâ n cậ n hơn với Hoa Kỳ.48*
Và o mộ t buoi sá ng nó ng nực thá ng Nă m ở Thà nh pho Ho Chı́ Minh,
tô i nhả y lê n ngoi sau xe má y củ a thô ng dịch viê n đe đen nhà Tương Lai
ở phı́a Nam thà nh pho. Hà ng triệ u xe má y kê u vo vo như mộ t bay khong
lo cá c con ong khi chú ng tô i lướt qua rừng đước ngậ p mặ n và những
că n nhà kho hoen gı̉ củ a ben cả ng cũ ở sô ng Sà i Gò n. Tó c bạ c và mặ c đo
tự nhiê n trong bộ á o phô ng kẻ sọ c, Tương Lai đó n chà o chú ng tô i trong
că n hộ hiệ n đạ i thoá ng khı́ được trang hoà ng bang nhieu tam bı́ch
chương đó ng khung với nộ i dung là thi ca co Việ t Nam được viet bang
chữ Hoa phon the. Thưởng thức trà xanh đựng trong coc bang tre, ô ng
bat đau đi và o phan lịch sử trường kı̀ trong moi bang giao nhieu bien
độ ng củ a Việ t Nam với Trung Quoc.
Tiep ứng trước chủ đe củ a mı̀nh, Tương Lai giả i thı́ch là m the nà o
Trung Quoc lạ i co tı̀nh thá ch thức Hoa Kỳ đe tă ng ả nh hưởng ở châ u A.
“Chı́nh sá ch bà nh trướng hiệ n tạ i củ a Bac Kinh ở Bien Ðô ng là mộ t
chı́nh sá ch nhat quá n”, ô ng nó i tiep.
Chı́nh sá ch “giữ mı̀nh trong toi” chı̉ là mộ t độ ng thá i chien thuậ t củ a
Ðặ ng Tieu Bı̀nh, chờ thời điem thı́ch hợp đe bieu hiệ n sức mạ nh Trung
Quoc ở hả i ngoạ i. Hoà n cả nh an ninh trong the kı̉ 21 cực kı̀ phức tạ p đoi
với Washington, von đang đoi diệ n nhieu khó khă n trê n khap the giới,
đặ c biệ t ở Trung Ðô ng và với Nga. Giới lã nh đạ o Trung Quoc đã nhậ n ra
đâ y là thời điem thı́ch hợp đe thay đoi cá ch tiep cậ n.
Ong ket luậ n, tham vọ ng củ a Trung Quoc là muon hoà n tat đieu mà
họ đang co là m trong suot 2000 nă m với tiê u điem kiem soá t bien đe
trở thà nh mộ t siê u cường.
Ơ Hà Nộ i, đường loi chı́nh thong mem dẻ o hơn, sau sự kiệ n già n
khoan dau nă m 2014, von là m bậ t lê n việ c Trung Quoc khinh thị chủ
quyen củ a Việ t Nam lan luậ t quoc te. “Việ t Nam luô n mong muon có hò a
bı̀nh, hữu nghị (với Trung Quoc)”, Thủ tướng Nguyen Tan Dũ ng phá t
bieu nă m đó . “Nhưng Việ t Nam nhat định khô ng chap nhậ n đá nh đoi
chủ quyen, toà n vẹ n lã nh tho, vù ng bien, đe nhậ n lay mộ t thứ hò a bı̀nh
hữu nghị vien vô ng, lệ thuộ c.”49*
Chuyen cô ng du củ a Tậ p Cậ n Bı̀nh đen Việ t Nam và o thá ng Mười Mộ t
nă m 2015, chuyen cô ng du đau tiê n củ a mộ t Chủ tịch Trung Quoc trong
mộ t thậ p niê n, được truyen thô ng Tâ y phương miê u tả là no lực củ a Bac
Kinh hò ng già nh lạ i được ả nh hưởng bị mat củ a mı̀nh. Trong bà i phá t
bieu 21 phú t củ a mı̀nh, Tậ p đã nó i: “Trung Quoc và Việ t Nam được
hưởng tı̀nh hữu nghị đong chı́ lan anh em”, ô ng nó i, “uong nước từ cù ng
con sô ng”. Ong nó i đen “hữu nghị truyen thong” và “tin cậ y lan nhau”
giữa hai nước lá ng gieng.50*
Tậ p Chủ tịch dù ng nửa sau bà i phá t bieu đe thú c bá ch thê m sự hợp
tá c kinh te. “Cả hai bê n can chung tay no lực tạ o nê n mộ t trậ t tự và hoà n
cả nh trong khu vực von sẽ mang lạ i thê m nhieu lợi ı́ch cho châ u A và
the giới nó i chung”, ô ng nó i. Ðoi với Bac Kinh, “sự hợp tá c đô i bê n cù ng
có lợi” như the kı̀ thực là ve chuyệ n tă ng cường thịnh vượng trong khu
vực theo mộ t trậ t tự khu vực do Trung Quoc dan dat – chı́nh là đieu
những người Việ t Nam yê u nước phả i suy nghı̃ can trọ ng. Có so liệ u cho
thay 20% phi vụ giao thương củ a Việ t Nam dien ra với nước lá ng gieng
phương Bac nà y, nơi bat nguon cho gan 30% hà ng nhậ p khau củ a Việ t
Nam.51* Thâ m hụ t thương mạ i song phương nà y, von lơ lửng quanh
moc 25 tı̉ đô -la Mỹ, là đieu là m Hà Nộ i quan tâ m rat nhieu. Những lı̃nh
vực xuat khau von là thứ mà sự tă ng trưởng củ a Việ t Nam trong tương
lai chịu phụ thuộ c lớn, và Hà Nộ i biet rang những lı̃nh vực đó trô ng cậ y
và o hà ng nhậ p khau nguyê n liệ u thô và cá c đau và o từ Trung Quoc.
Ve mặ t kinh te, Bac Kinh có hau het đò n bay đó . Hã y xé t những dữ
kiệ n sau. GDP 194 tı̉ đô -la Mỹ củ a Việ t Nam nhỏ hơn nhieu so với cá c
nen kinh te ở những tı̉nh lá ng gieng Trung Quoc, Quả ng Tâ y (270 tı̉ đô -
la Mỹ ) và Vâ n Nam (220 tı̉ đô -la Mỹ ), cho dù hai tı̉nh nà y được xep và o
hà ng những tı̉nh nghè o nhat Trung Quoc. Việ t Nam trong tương quan
kinh te với Quả ng Ðô ng, mộ t nơi mạ nh ve xuat khau củ a Trung Quoc,
nen kinh te Quả ng Ðô ng lớn hơn Việ t Nam sá u lan. Hà ng xuat khau củ a
Quả ng Ðô ng trị giá 746 tı̉ đô -la Mỹ nă m 2014, so với con so 150 tı̉ đô -la
Mỹ củ a Việ t Nam.52* Sau sự kiệ n già n khoan dau nă m 2014, mộ t cuộ c
tranh luậ n noi lê n khap Việ t Nam bà n ve cá c chi phı́ kinh te cho việ c
“thoá t Trung”. Cá c nhà kinh te Hà Nộ i tı́nh toá n rang GDP sẽ sụ t giả m
10-15% neu Trung Quoc đặ t cá c biệ n phá p che tà i lê n Việ t Nam.53*
Ve phan mı̀nh, Bac Kinh thay được tiem nă ng to lớn cho việ c đau tư
thê m và o Việ t Nam. Mặ c cho Trung Quoc cứ khoa trương het mức ve
việ c là độ ng cơ cho sự phá t trien châ u A, nhưng mức đau tư củ a Trung
Quoc ở Việ t Nam khô ng lay gı̀ an tượng. Cá c mỏ bô -xı́t củ a Trung Quoc
và cá c cơ sở xử lı́ ở vù ng Cao nguyê n phong cả nh hữu tı̀nh tạ o nê n sự
quan ngạ i. Chủ sở hữu cá c cho đó bị cá o buộ c gâ y hạ i mô i trường địa
phương và đưa và o cô ng nhâ n củ a chı́nh họ , von là nguy cơ tạ o nê n
phả n khá ng. Mộ t so dự á n khá c cũ ng chịu nhieu chı̉ trı́ch. Ðau tư tı́ch lũ y
trị giá 8 tı̉ đô -la Mỹ củ a Trung Quoc ở Việ t Nam được xep hạ ng chı́n,
đứng tuot đang sau so với nhieu nhà đau tư lớn như Hà n Quoc, Nhậ t và
Ðà i Loan, và giờ cò n bị Hoa Kỳ là m lu mờ.54*
Trong bà i phá t bieu đọ c trước Quoc hộ i Việ t Nam, Tậ p Chủ tịch đặ c
biệ t đe cậ p việ c cả i thiệ n cơ sở hạ tang giao thô ng vậ n tả i giữa hai nước
theo Sá ng kien Và nh đai và Con đường.55* Ơ đâ y cá c tham vọ ng củ a
Trung Quoc có moi liê n ket với cá c dự á n hiệ n có với sự ủ ng hộ củ a cá c
to chức đa phương. Nă m 2009, Ngâ n hà ng Phá t trien A châ u (ADB)
nhậ n diệ n 21 dự á n cơ sở hạ tang chủ chot – 12 dự á n giao thô ng vậ n tả i
và 9 dự á n nă ng lượng – von là những dự á n trọ ng yeu cho sự tă ng
trưởng trong khu vực. Trong so đó có mộ t con đường cao toc mới đe noi
ket khu vực Quả ng Tâ y ở mien Nam Trung Quoc với Hà Nộ i ở mien Bac
Việ t Nam, đi qua tı̉nh Lạ ng Sơn nam ở khu biê n giới. Ơ đâ y và những
khu vực khá c củ a Tieu vù ng Mekong mở rộ ng, ADB tin rang mộ t đường
giao thô ng huyet mạ ch hiệ u quả hơn sẽ thú c đay giao thương và đau tư,
và giú p cá c nô ng dâ n nghè o kho có được loi và o thị trường tot hơn.56*
Cá c viê n chức Việ t Nam và Trung Quoc đã hứa hẹ n nhieu thứ tot đẹ p
dà nh cho Lạ ng Sơn suot mộ t thậ p niê n qua. Nă m 2008, mộ t “khu kinh te
cửa khau” được chı́nh thức thiet lậ p nham tạ o mộ t hà nh lang kinh te
chạ y từ Quả ng Tâ y đen Hà Nộ i và thà nh pho cả ng Hả i Phò ng. Nă m 2013,
sau chuyen cô ng du củ a Thủ tướng Lý Khac Cường, Việ t Nam và Trung
Quoc thỏ a thuậ n lậ p nê n mộ t khu kinh te mới ở đó , cù ng với ba khu
khá c ở khu biê n giới. Họ nó i đen chuyệ n xâ y dựng cá c nhà kho giữ hà ng
nhậ p (bonded warehouse) và mộ t khu cô ng nghiệ p đe chà o đó n cá c nhà
xử lı́ hà ng xuat khau đen từ Trung Quoc. Ðường cao toc Hà Nộ i – Lạ ng
Sơn, theo như ke hoạ ch, sẽ hoà n thà nh nă m 2015.[66]57*
Tuy the, khi tô i tới Lạ ng Sơn hè nă m đó , việ c xâ y dựng đường cao toc
van cò n chưa khởi cô ng. Chuyen xe buý t từ Hà Nộ i đi vò ng vè o qua mien
quê dọ c theo đường quoc lộ cũ cho ta thay chưa có dau hiệ u gı̀ ve giao
thương, thương mạ i hoặ c cô ng nghiệ p tă ng cường. Nô ng dâ n độ i nó n lá
dan trâ u nước qua cá nh đong; dâ n là ng nhap trà đá bê n vệ đường.
Thà nh pho Lạ ng Sơn, tọ a lạ c chı̉ cá ch biê n giới Trung Quoc 15km, có the
là bat cứ nơi đâ u. Trong so những người tô i nó i chuyệ n, khô ng ai hieu
tieng Trung Quoc, thậ m chı́ ở khu chợ trung tâ m lớn. Thậ m chı́ cò n lạ
hơn nữa là sự thieu vang những chiec xe tả i chở hà ng Trung Quoc qua
biê n giới. Khá c với cá c thị tran chợ ở mien Bac Là o hoặ c Ðô ng Bac
Myanmar, nơi cá c khu chợ tap nậ p dâ n buô n Trung Quoc, ở đâ y ta có
cả m giá c Trung Quoc ở đâ u đó xa xô i vô cù ng. Nơi đâ y xá c nhậ n khô ng
phả i là mộ t hà nh lang kinh te sam uat xuyê n biê n giới.
Với những kı́ ức Chien tranh Biê n giới 1979 hã y cò n đậ m né t, thậ t
khô ng ngạ c nhiê n khi dâ n địa phương van cò n cả nh giá c trước Trung
Quoc. Ve nguyê n tac, việ c Bac Kinh thú c đay tà i trợ và xâ y cơ sở hạ tang
là đieu hap dan họ : kinh nghiệ m củ a chı́nh Trung Quoc cho thay đau tư
lớn có the kı́ch thı́ch được phá t trien kinh te đen dường nà o. Tuy vậ y
Trung Quoc khô ng the chı̉ đơn giả n thú c đay mô hı̀nh phá t trien củ a họ
qua biê n giới mà khô ng khac phụ c từng bước cá i sức ả nh hưởng nặ ng
ne củ a lịch sử và noi sợ củ a dâ n chú ng.
Tham vọ ng củ a Trung Quoc ở Việ t Nam cò n bị ngă n trở bởi tai tieng
củ a những cô ng ty xâ y dựng nước họ do cô ng tá c xâ y dựng ké m chat
lượng. Thử lay trường hợp củ a Cô ng ty Ðường sat Trung Quoc (CRG),
von đang xâ y dựng mộ t phan hệ thong đường sat mới ở nộ i thà nh Hà
Nộ i, đã tà i trợ bang những khoả n cho vay việ n trợ phá t trien kinh te củ a
Trung Quoc trị giá 419 triệ u đô -la. Tuyen đường sat nà y đã vượt qua
thời hạ n được ba nă m và đang vượt ngâ n sá ch. Thá ng Mười Hai nă m
2016, mộ t vụ sậ p già n giá o đã là m thé p và bê -tô ng đo như mưa xuong
chiec taxi đang chở ba hà nh khá ch. Chı̉ mộ t thá ng trước, mộ t người đi
xe má y đã chet sau khi nhieu ong thé p rơi xuong từ cù ng mộ t cô ng
trường. CRG đã xâ y dựng hà ng nghı̀n km đường sat khap Trung Quoc,
tuy vậ y dâ n Hà Nộ i lo ngạ i chat lượng tuyen metro. Logo doanh nghiệ p
củ a CRG rõ rà ng vang bó ng ở thà nh pho nà y: Chang ai thı́ch quả ng cá o
sự can dự củ a Trung Quoc.58*
Ơ Thà nh pho Ho Chı́ Minh, nơi hai cô ng ty Nhậ t đang xâ y dựng hệ
thong metro đau tiê n củ a thà nh pho, khung cả nh khá c hoà n toà n. Ơ
quả ng trường trung tâ m đoi diệ n Nhà há t Thà nh pho do Phá p xâ y dựng,
mộ t tam bien trưng hı̀nh mặ t trời đỏ củ a Nhậ t ke bê n ngô i sao và ng củ a
Việ t Nam; nó thô ng bá o cho người qua đường biet dự á n là mộ t vı́ dụ
cho “Quan hệ hữu nghị và hợp tá c Việ t – Nhậ t”. Shimizu và Maeda, hai
nhà thau củ a Nhậ t, nhậ n được tien từ cơ quan việ n trợ củ a chı́nh phủ
nước họ – mộ t phan trong no lực củ a Tokyo nham gia tă ng việ n trợ và
đau tư củ a Nhậ t khi đoi diệ n với sự cạ nh tranh củ a Trung Quoc. Trong
khi đau tư củ a Trung Quoc bị người dâ n phan nộ , đau tư củ a Nhậ t được
dâ n chú ng đó n nhậ n hơn.
Tô i quan sá t tien độ củ a metro nà y từ cửa so phò ng mı̀nh ở khá ch
sạ n Continental Sà i Gò n, được cho là khá ch sạ n xưa nhat thà nh pho.
Ðược xâ y dựng và o thậ p niê n 1980, những câ y cộ t trang kieu Doric và
mặ t tien mà u kem củ a khá ch sạ n gợi lê n dı̃ vã ng Ðô ng Dương thuộ c
Phá p nay đã xa vang. Tới thậ p niê n 1930, Sà i Gò n được xem là mộ t
trong những thủ phủ thuộ c địa lớn củ a phương Ðô ng. Ngà y nay, mặ c dù
những vă n phò ng và biệ t thự kieu thuộ c địa đã nhường cho cho những
cao oc, nhưng du khá ch van tı̀m đen hai thá p chó p song sinh củ a nhà
thờ Cô ng giá o La Mã (tức nhà thờ Ðức Bà – ND) và cá i dinh thự nguy
nga củ a Bưu điệ n Trung tâ m Sà i Gò n. Kı̀ thực, Sà i Gò n thuở ay là nơi ngụ
cư củ a tam chı̉ 125.000 người, trong đó chı̉ có hơn 12.000 người Phá p.
So với Thượng Hả i, với so dâ n thuở đó đang gan tới mức 3 triệ u – bao
gom hơn 100.000 người ngoạ i quoc – Sà i Gò n chang khá c gı̀ mộ t trạ m
giao thương. Tới thậ p niê n 1950, khi cô ng cuộ c thực dâ n củ a Phá p đang
đen hoi cá o chung, Graham Greene tới ngụ tạ i khá ch sạ n Continental và
chap bú t cho câ u chuyệ n kinh đien ve sự rã tan củ a thời nà y, tá c pham
The Quiet American (Người Mỹ trầm lặng).
Hơn nửa the kı̉ sau, Sà i Gò n bat đau thực hiệ n được hứa hẹ n củ a
mı̀nh. Ðược đoi sang tê n Thà nh pho Ho Chı́ Minh sau nă m 1975, dâ n so
thà nh pho nà y đã tă ng thà nh hơn 10 triệ u người, khien nơi nà y de dà ng
trở thà nh đô thị lớn thứ nhı̀ ở đat lien Ðô ng Nam A, chı̉ sau Bangkok.59*
Những con đường râ m ran ram rı̃ tieng on củ a 6 triệ u xe má y, và am
thực quoc te ở đâ y là mộ t lựa chọ n tuyệ t hả o. Neu những cả i cá ch kinh
te có the thú c đay phá t trien xa hơn thủ phủ thương mạ i Sà i Gò n, Việ t
Nam có the sẽ phá t đạ t đong thời duy trı̀ được độ c lậ p kinh te. Vien
cả nh ve sự hộ i nhậ p kinh te gan nhau hơn củ a ASEAN, ket hợp với gia
tă ng tiê u thụ trong nước và chi phı́ lao độ ng thap, đã bien nước nà y
thà nh trung tâ m củ a cá c nhà sả n xuat ngoạ i quoc. Họ có nhieu nhà theo
đuoi đau tư kinh te: sau Trung Quoc, Việ t Nam thu hú t nhieu FDI mới
(green ield FDI) hơn bat kı̀ nước nà o khá c ở châ u A nă m 2014 (mặ c dù
và o nă m 2015 An Ðộ và Indonesia đã vượt qua Việ t Nam).60*
Mộ t lı́ do đe lạ c quan là trước đó Việ t Nam được đưa và o Ðoi tá c
Xuyê n Thá i Bı̀nh Dương do Hoa Kỳ dan đau, mộ t hiệ p định thương mạ i
đa phương được thiet ke nham bao gom 40% nen kinh te toà n cau. Việ t
Nam được kı̀ vọ ng sẽ là nước được lợi lớn nhat trong so 12 thà nh viê n
củ a TPP, trước khi vụ bau cử Donald Trump là m thay đoi lớn cơ hộ i cho
TPP được thô ng qua (và sau đó Trump đã chı́nh thức kı́ sac lệ nh rú t
khỏ i TPP – ND). Theo mộ t đá nh giá , nen kinh te Việ t Nam sẽ tă ng 11%
và hà ng xuat khau sẽ nhả y lê n mức 28% trong vò ng mộ t thậ p niê n, qua
đó là m giả m sự lệ thuộ c thương mạ i và o Trung Quoc.61* Neu Việ t Nam
đe cho cá c doanh nghiệ p nhà nước ket thú c vai trò và hướng sự ủ ng hộ
đoi với cá c lı̃nh vực tư nhâ n, thuậ n theo cá c đieu khoả n ban đau ve
chong cạ nh tranh củ a TPP, thı̀ mộ t hiệ p định được cả i to van có the là m
lợi cho nen kinh te nước nà y. Că n cứ và o việ c TPP được cho là sẽ đem lạ i
độ ng lực thô i thú c cả i cá ch mở cửa thị trường, mộ t so người Việ t xem
đâ y chı̉ là tậ p cuoi trong cuộ c đau tranh 2000 nă m nham thoá t Trung
Quoc.
Y nghı̃a củ a TPP, theo Giá o sư Tương Lai, vượt xa yeu to kinh te. Tư
cá ch thà nh viê n củ a Việ t Nam (trong TPP) “han sẽ tá i lậ p cá c moi bang
giao địa chı́nh trị trong khu vực và giú p ngă n chặ n chủ nghı̃a bà nh
trướng củ a Trung Quoc ở Bien Ðô ng”, ô ng lậ p luậ n the trong bà i bá o
viet cho New York Times thá ng Tư nă m 2015.62* Hà Nộ i bat đau những
vụ thương thả o ve TPP từ hoi nă m 2008, nhưng giới phâ n tı́ch Việ t Nam
bả o người Hoa Kỳ đã phả i bà n luậ n cù ng Hà Nộ i xuyê n suot tien trı̀nh
nà y đe vượt qua cá c ton đọ ng. Nhưng khi Tong Bı́ thư Nguyen Phú
Trọ ng đen Washington và o thá ng Bả y nă m 2015, nơi đó ô ng Trọ ng
được Tong thong Obama tiep đó n trong Phò ng Bau dụ c, chuyen cô ng du
đó đã chot lạ i mộ t nă m ngoạ i giao thă ng hoa giữa hai nước nà y. Quyet
định kı́ ket TPP củ a Việ t Nam và o thá ng Hai nă m 2016 đá nh dau mộ t
bước quan trọ ng trong cô ng tá c tạ o đoi trọ ng với Trung Quoc.
Moi quan hệ nả y nở nhanh chó ng nà y giữa Hoa Kỳ và Việ t Nam được
the hiệ n hoà n toà n ra và o thá ng Nă m 2016, khi Tong thong Obama ghé
Việ t Nam, là m cho nhieu đá m đô ng phan chan đo ra đường pho Hà Nộ i
– né t tương phả n rõ rệ t với chuyen cô ng du củ a Tậ p sá u thá ng trước đó .
Hơn bon thậ p niê n sau khi ket thú c Chien tranh Việ t Nam, Việ t Nam là
mộ t trong những quoc gia thâ n Hoa Kỳ nhat châ u A: 78% cô ng dâ n Việ t
Nam có cá i nhı̀n thiệ n chı́ với Hoa Kỳ và o nă m 2015, theo khả o sá t thá i
độ toà n cau củ a Pew.63* Con so tương ứng cho Trung Quoc chı̉ là
19%.64* Khi tuyê n bo dỡ lệ nh cam bá n khı́ tà i cho Việ t Nam von ké o dà i
nhieu thậ p niê n, Obama nhan mạ nh rang độ ng thá i nà y “khô ng că n cứ
và o yeu to Trung Quoc”.65* Nhưng những bı̀nh luậ n củ a ô ng rõ rà ng là
nham tới Bac Kinh. “Việ t Nam sẽ có được loi tiep cậ n tot hơn đoi với
những thiet bị mà cá c bạ n can đe cả i thiệ n an ninh củ a cá c bạ n. Quoc gia
nà o cũ ng có chủ quyen và bat ke mộ t nước lớn hay nhỏ , lã nh tho củ a họ
can phả i được tô n trọ ng”, ô ng nó i. “Những quoc gia lớn khô ng được
hiep đá p cá c quoc gia nhỏ hơn. Cá c tranh chap phả i được giả i quyet
trong hò a bı̀nh.”66*
“Hà nh vi củ a Trung Quoc đang đay Việ t Nam tien gan hơn ve phı́a
Hoa Kỳ ”, theo Tien sı̃ Trương Minh Huy Vũ , Giá m đoc Trung tâ m Nghiê n
cứu Quoc te (Saigon Centre for International Studies) ở Thà nh pho Ho
Chı́ Minh, khi anh nó i với tô i lú c ă n trưa.
Sau khi van đe Bien Ðô ng no ra và o nă m 2009, chı́nh quyen bat đau
thả o luậ n cá ch ứng phó với tı́nh độ c đoá n củ a Trung Quoc. Họ bat đau
theo đuoi chı́nh sá ch câ n bang và phò ng vệ – ve mặ t kinh te, ngoạ i giao
và quâ n sự. Việ t Nam đang tien lạ i gan hơn ve phı́a Hoa Kỳ, Nhậ t, Nga và
An Ðộ .67*
Ngoà i thỏ a thuậ n mậ u dịch tự do được đe xuat với EU, Việ t Nam đã
kı́ những thỏ a thuậ n tương tự với Hà n Quoc và với Liê n minh Kinh te A
– Au do Nga dan đau. Họ nhanh chó ng hiệ n đạ i hó a hả i quâ n củ a mı̀nh
và bat đau tien hà nh mộ t so tậ p huan chung với cá c hả i độ i thuộ c Hạ m
độ i Thá i Bı̀nh Dương Hoa Kỳ – mặ c dù Việ t Nam sẽ can thậ n khô ng tien
quá sá t Hoa Kỳ.
Hiệ n thực cho thay Việ t Nam khô ng the thoá t hoà n toà n khỏ i cá c ả nh
hưởng Trung Quoc, tuy the họ khô ng bị chı̉ trı́ch chuyệ n đe cho nước
lá ng gieng khong lo đó kiem soá t mı̀nh. Bởi vı̀ khô ng ai nghi ngờ chuyệ n
Bac Kinh có ý định đả m bả o quyen kiem soá t thực sự ở Bien Ðô ng, Hà
Nộ i can phả i sửa soạ n phả n ứng cứng ran von từ đó khô ng là m đat
nước lụ n bạ i ve mặ t kinh te. Theo lời Murray Hibert củ a Trung tâ m
Nghiê n cứu Chien lược và Quoc te trước Quoc hộ i Hoa Kỳ và o thá ng
Nă m nă m 2015, “đó là ve chuyệ n cá ch thức và mức độ mà họ có the
dù ng những moi quan hệ đoi tá c đang gia tă ng củ a mı̀nh với cá c nước
như Hoa Kỳ, Nhậ t và An Ðộ đe giữ sự câ n bang với Trung Quoc”.68*
Ðoi với Bac Kinh, Việ t Nam là bà i sá t hạ ch gay go đoi với cô ng tá c
ngoạ i giao châ u A củ a họ . Và o thá ng Sá u nă m 2015, trước chuyen cô ng
du củ a Tong Bı́ thư Nguyen Phú Trọ ng đen Washington, CNOOC mộ t lan
nữa di chuyen già n khoan củ a mı̀nh đen gan bờ bien Việ t Nam. Nhưng
những cuộ c gặ p thà nh cô ng củ a ô ng với Tong thong Obama đã phá t dau
hiệ u cho thay Hà Nộ i đang tạ o sự câ n bang với Bac Kinh nham bả o vệ
quyen lợi chien lược củ a mı̀nh. Ðó là bang chứng thê m nữa cho thay dù
có cô ng tá c hò a giả i hien nhiê n củ a họ và o thá ng Mười nă m 2016 với
Tong thong mới Rodrigo Duterte củ a Philippines, nhưng việ c Bac Kinh
có thá i độ bat khoan nhượng đã gâ y ra nguy cơ đay cá c nước lá ng gieng
tă ng cường bang giao với Hoa Kỳ.69* “Mụ c tiê u củ a Trung Quoc trong
việ c hun đú c “thịnh vượng chung” khô ng the có tá c dụ ng ở Việ t Nam
chừng nà o van cò n những ton tạ i ve chủ quyen ở Bien Ðô ng”, Tien sı̃ Vũ
cho biet. “Họ can hieu rang họ khô ng the dù ng tien mua chủ quyen hoặ c
thiệ n chı́ củ a chú ng tô i.”70*
[55] Trê n thực te, Trung Quoc đã hạ đặ t già n khoan HD981 trá i phé p
sâ u trong them lụ c địa kinh te và vù ng lã nh hả i củ a Việ t Nam – HÐ.
[56] Tuyê n bo thà nh lậ p trá i phé p củ a Trung Quoc – BT.
[57] Mộ t đơn vị hà nh chı́nh củ a Trung Quoc, dưới cap tı̉nh nhưng
trê n cap huyệ n; nguyê n goc: 地级市 (địa cap thị) – ND.
[58] Tuy nhiê n trước đó , bả n đo co củ a Trung Quoc khô ng có chi tiet
nà y – BT.
[59] Nguyê n goc: 政治共识 (chı́nh trị cộ ng thức) – ND.
[60] Chữ goc: 防空识别区 (phò ng khô ng thức biệ t khu/ Air Defence
Identi ication Zone) – ND.

[61] Ðâ y là cá ch Trung Quoc gọ i Ðà i Loan: 叛离的省份 bạ n li đı́ch tı̉nh
phan – ND.
[62] Imperium là chữ Latinh, nghı̃a đen là “quyen chı̉ huy”, tức nó i
đen quyen chı̉ huy quâ n sự củ a mộ t người, từ đó nó mang nghı̃a “quyen
lực toi thượng”; ngoà i ra nó cò n có hà m ý ve khu vực địa lı́ hạ n định cho
quyen lực ay, và mang nghı̃a “đe quoc” – ND.
[63] Hiệ n tạ i, Hiệ p định nà y bat đau thay đoi dưới chı́nh quyen Trump
– BT.
[64] Cụ m “hù ng trưởng mộ t phương” được mượn từ cuon “Ðạ i Việ t
sử kı́ toà n thư” (trang 481; bả n dịch củ a Cao Huy Giu; Ðà o Duy Anh hiệ u
đı́nh, chú giả i và khả o chứng; An bả n nă m 2012 củ a Nhà xuat bả n Hong
Bà ng & Trung tâ m Vă n hó a Ngô n ngữ Ðô ng Tâ y) – ND.
[65] Từ “op-ed” là viet tat cho cụ m “opposite the editorial page”, đoi
diệ n trang xã luậ n. Mụ c nà y được dà nh cho những câ y bú t khô ng thuộ c
ban biê n tậ p tờ bá o, đe nê u những quan điem, bı̀nh luậ n ve đủ loạ i van
đe – ND.
[66] Ðâ y là thô ng tin đã cũ , theo nguon chưa cậ p nhậ t củ a tá c giả Tom
Miller. Theo thô ng tin mới hơn, đường cao toc Hà Nộ i–Lạ ng Sơn đã
được tá ch ra thà nh hai tuyen: Hà Nộ i–Bac Giang và Bac Giang–Lạ ng Sơn.
“Phó Thủ tướng giao Bộ Giao thô ng vậ n tả i đà m phá n, thong nhat với
Ngâ n hà ng Phá t trien Châ u A và Ngâ n hà ng Xuat nhậ p khau Trung Quoc
ve việ c tá ch đoạ n Hà Nộ i-Bac Giang khỏ i phạ m vi Dự á n xâ y dựng
đường cao toc Hà Nộ i-Lạ ng Sơn thà nh dự á n độ c lậ p đe trien khai đau
tư trước theo hı̀nh thức Hợp đong Xâ y dựng-Kinh doanh-Chuyen giao
(BOT)”. (Theo nguon: http://vpcp.chinhphu.vn/Home/QL1-doan-Ha-
NoiBac-Giang-duoc-uu-tien-dau-tu-nang-cap/201311/12764.vgp; ngà y
đưa tin: 26/11/2013; ngà y truy cậ p tin: 1/8/2017.)
Tuyen cò n lạ i (Bac Giang–Lạ ng Sơn) được phá t lệ nh khởi cô ng chı́nh
thức ngà y 5/7/2015 (Theo Vietnamnet: http://vietnamnet.vn/vn/thoi-
su/khoi-cong-xay-dung-64-km-cao-toc-bac-giang-lang-son-
248741.html; ngà y đưa tin: 5/7/2015; ngà y truy cậ p tin: 1/8/2017.)
Sau đó , thá ng 3/2017, tuyen nà y bị đı̀nh lạ i do thieu von. Ðen ngà y
18/7/2017, tuyen nà y được chı́nh thức tá i khởi cô ng, do nhà thau
Licogi 16 đả m nhậ n, và dự kien đen thá ng 11/2019 sẽ hoà n tat (tre
khoả ng mộ t nă m so với dự kien hoà n tat ban đau và o cuoi nă m 2018) –
ND.
KẾT LUẬN
Liệ u cá c quoc gia tien bước trở thà nh cường quoc mộ t cá ch chủ độ ng,
hay rơi và o địa vị đó vı̀ hoà n cả nh bat buộ c? Lịch sử cho thay cả hai yeu
to nà y đeu có vai trò nhat định. Khi Tậ p Cậ n Bı̀nh theo đuoi vien kien
củ a mı̀nh ve “ngoạ i giao như mộ t cường quoc”, ô ng đã gạ t bỏ sang bê n
nguyê n tac cũ ve tı́nh tự kiem che trong cá c van đe ngoạ i giao. Việ c theo
đuoi phụ c hưng quoc gia – “Giac mộ ng Trung Quoc” – là mộ t toan tı́nh
hữu ý nham khô i phụ c the lã nh đạ o truyen thong củ a Trung Quoc ở
châ u A, khô ng chı̉ ở vai trò mộ t đạ i quoc mà cò n là mộ t nguon lực ả nh
hưởng cho sự phá t trien khu vực. Trung Quoc đang can thậ n dù ng loi
ngoạ i giao kinh te đe thuyet phụ c cá c nước lá ng gieng đi theo tam nhı̀n
củ a Trung Quoc, von được hậ u thuan bang moi đe dọ a tiem an ve việ c
che tà i kinh te và hà nh độ ng quâ n sự.
Sự thậ t là Trung Quoc gan như khô ng có lựa chọ n nà o ngoà i việ c bat
đau hà nh độ ng như mộ t cường quoc. Că n cứ và o dâ n so khong lo củ a
mı̀nh và mức tă ng trưởng kinh te chó ng mặ t trong ba thậ p niê n qua, họ
chı̉ đơn giả n là quá lớn đen mức khô ng the là m gı̀ khá c hơn. Cá c viê n
chức Hoa Kỳ và EU từ lâ u đã kê u gọ i Trung Quoc hã y thủ vai trò chủ
độ ng trong cá c sự vụ toà n cau – đe trở thà nh mộ t “bê n tham gia có
trá ch nhiệ m”, theo lời củ a cựu Phó Ngoạ i trưởng Hoa Kỳ Robert
Zoellick.1* Do giới lã nh đạ o Trung Quoc đang bat đau chap nhậ n địa vị
nà y, theo đuoi mộ t chı́nh sá ch ngoạ i giao mạ nh mẽ hơn và tạ o lậ p cá c
định che quoc te củ a riê ng họ , Hoa Kỳ và mộ t so đong minh châ u A đeu
phả n ứng bang vẻ bat an. Tuy vậ y sức nặ ng ngà y cà ng tă ng củ a cá c lợi
ı́ch kinh te và chien lược củ a Trung Quoc có nghı̃a là họ khô ng the
khô ng nam mộ t vai trò chủ độ ng hơn trê n toà n cau. Nó i đơn giả n là đe
bả o vệ cá c lợi ı́ch ở nước ngoà i, Trung Quoc phả i can thiệ p và o những
sự vụ liê n quan cá c nước khá c.
Những lợi ı́ch ở đâ y mà họ can phả i bả o vệ là gı̀? Luậ t an ninh quoc
gia củ a Trung Quoc, ban hà nh và o thá ng Bả y nă m 2015, giú p là m rõ ý
củ a Trung Quoc khi họ nó i ve “lợi ı́ch cot lõ i”.2* Liê n quan đen chı́nh
sá ch đoi ngoạ i, ý nà y chung quy là ve nguyê n tac chủ quyen và bả o vệ
toà n vẹ n lã nh tho. Ngoà i Ðà i Loan, Tâ y Tạ ng và Tâ n Cương, cá c quan
chức đoi ngoạ i đeu là m rõ rang hiệ n tạ i Bac Kinh xem Bien Ðô ng và
quan đả o Senkaku do Nhậ t nam giữ đeu thuộ c lợi ı́ch cot lõ i củ a họ .
Arunachal Pradesh ở An Ðộ , nơi mà giới truyen thô ng nhà nước Trung
Quoc đã bat đau gọ i là “Nam Tâ y Tạ ng”, có the cũ ng rơi và o hạ ng mụ c lợi
ı́ch nà y.
Chı́nh sá ch đoi ngoạ i “tı́ch cực chủ độ ng” mới đâ y củ a Tậ p Cậ n Bı̀nh ở
châ u A đã mang đen mộ t phi vụ thang than: Trung Quoc sẽ thú c đay
giao thương, đau tư và những phan quà kinh te khá c cho tat cả cá c đoi
tá c nà o thuậ n theo – hoặ c chı́ ı́t khô ng thá ch thức – những lợi ı́ch cot lõ i
củ a họ . Trung Quoc dựa và o cô ng tá c ngoạ i giao ve kinh te vı̀ họ thieu
sức ả nh hưởng ve chı́nh trị. Khá c với Hoa Kỳ, với quyen lực ở châ u A đen
từ cơ cau liê n minh trong khu vực, Trung Quoc can cá c đoi tá c kinh te
đe xú c tien cá c mụ c đı́ch ve địa chı́nh trị củ a họ . Mụ c tiê u chien lược ve
Sá ng kien Và nh đai và Con đường nham đe giú p Trung Quoc thă ng tien
lê n ở vai trò nguon độ ng cơ cho sự phá t trien, đan ket mộ t mạ ng lưới
tương thuộ c nhau khap châ u A và xa hơn nữa. Bac Kinh hi vọ ng rang
độ ng cơ thú c đay đau tư cơ sở hạ tang quy mô lớn sẽ thuyet phụ c được
cá c nước châ u A đặ t lợi ı́ch kinh te củ a họ lê n trê n những moi lo ngạ i an
ninh.
Mụ c tiê u lâ u dà i củ a Trung Quoc là là m cho sự phon thịnh củ a cá c
nước lá ng gieng bị rà ng buộ c và o bước tien trien củ a chı́nh Trung Quoc,
trong cá i mà họ gọ i là “cộ ng đong chung vậ n mệ nh”. Liệ u họ sẽ thà nh
cô ng? Trước tiê n, Bac Kinh sẽ chậ t vậ t đe gay dựng niem tin, đặ c biệ t ở
những the che trô ng cậ y và o sự ủ ng hộ củ a dâ n chú ng. Ðieu nà y hien
nhiê n đú ng ở những nước đang tranh chap lã nh tho với Trung Quoc
hoặ c đang cả m hoà i những ton tạ i lịch sử với Trung Quoc. Nhưng ở
khap châ u A, ý tưởng thực hiệ n loi ngoạ i giao “đô i bê n cù ng có lợi” củ a
Trung Quoc thường bị bá c bỏ và được xem là cá ch nó i khá c củ a kieu
“moi lợi ké p cho Trung Quoc”. Chưa có đủ niem tin đe tin rang Trung
Quoc có độ ng lực từ việ c lan tỏ a sự phá t trien qua biê n giới, đặ c biệ t khi
cá c cô ng ty củ a họ gan như khô ng có thà nh tı́ch an tượng gı̀ ve việ c theo
đuoi tinh than lợi kı̉ mang tı́nh khai minh (enlightened self-interest)
[67] .
Thậ m chı́ mộ t so co van chı́nh sá ch đoi ngoạ i củ a chı́nh Trung Quoc
cò n cả nh bá o rang việ c bà nh trướng phạ m vi kinh te củ a nước nà y sẽ
gâ y ra phả n ứng mạ nh mẽ trong người dâ n (cá c quoc gia khá c), như đã
từng xả y ra ở Myanmar và Sri Lanka. Cá c cô ng ty Trung Quoc, đa phan
là doanh nghiệ p nhà nước, von có nhieu đieu tieng trong chuyệ n hoạ t
độ ng mà gan như khô ng đe tâ m đen cá c van đe nhạ y cả m ở địa phương
– bat ke đó là chuyệ n đưa cô ng nhâ n Trung Quoc và o hay chuyệ n gâ y hạ i
mô i trường. Họ hà i lò ng khi cộ ng tá c với giới đau nã o địa phương và cá c
viê n chức nam quyen khô ng qua bau cử (unelected of icial)[68], nhưng
lạ i ké m thạ o hơn nhieu trong việ c ứng phó với xã hộ i dâ n sự. Cá ch là m
đó có the hiệ u quả trong lú c cá c đoi tá c được ưu á i van cò n đương
nhiệ m, là n gió chı́nh trị dịch dời thường là m hỏ ng cá c khoả n đau tư lớn
ở nước ngoà i, và sẽ tiep tụ c như vậ y.
Trung Quoc sẽ no lực hò ng thuyet phụ c được phan lớn cô ng chú ng
châ u A rang họ có ý định tot. Họ được nhı̀n nhậ n bang con mat khá
thiệ n chı́ ở Pakistan, Malaysia và Indonesia, theo Khả o sá t Nghiê n cứu
Pew ve cá c thá i độ toà n cau; nhưng những cá i nhı̀n nà y lạ i phức tạ p hơn
nhieu ở Philippines và An Ðộ , Việ t Nam và Nhậ t.3* Chứng cứ thu thậ p từ
cá c câ u chuyệ n ke (anecdotal evidence) ở Mô ng Co, Kazakhstan,
Kyrgyzstan và khu vực Vien Ðô ng Nga (Russian Far East) cho thay
người dâ n hã y cò n đó noi sợ Trung Quoc “xâ m lược”, được dung dưỡng
bang kı́ ức và những nă m thá ng lịch sử. Mặ c dù những nước nà y sẽ vui
lò ng chap nhậ n đau tư Trung Quoc, nhưng noi sợ nà y cũ ng sẽ tiem an
nguy cơ gâ y nê n phả n khá ng.
Thực te là Trung Quoc sẽ cà ng hiệ n diệ n rõ rệ t hơn nhieu ở khap
châ u A trong nhieu thậ p niê n sap tới. Khi cá c cô ng ty Trung Quoc mở
rộ ng sang cá c thị trường mới và hà ng triệ u người Trung Quoc sẽ ra hả i
ngoạ i tı̀m việ c là m, Bac Kinh sẽ lâ m và o cả nh bị liê n tụ c lô i và o cá i hiệ n
thực roi ram củ a chı́nh trường ngoạ i quoc. Ðieu nà y lan đau tiê n trở nê n
rõ rà ng và o mù a xuâ n nă m 2011 – khô ng phả i ở châ u A, mà ở Bac Phi.
Khi tı̀nh trạ ng roi loạ n trù m lê n Libya, Trung Quoc đã di tả n hơn 35.000
cô ng nhâ n Trung Quoc bang phi cơ, tà u, xe buý t và xe tả i. Họ bieu quyet
ở Hộ i đong Bả o an Liê n hợp quoc cho việ c che tà i Muammar Gadda i vı̀
tộ i đoi xử tệ bạ c với người dâ n Trung Quoc, và đong thuậ n với giả i phá p
thứ nhı̀ von ket cuộ c dan tới sự thay đoi che độ do NATO bả o trợ.4*
Sự can thiệ p bat đien hı̀nh củ a Bac Kinh trong nhà nước ngoạ i quoc
đã phả n ứng mộ t thực te bat khoan nhượng: 75 cô ng ty Trung Quoc
trước đó đã đau tư, theo ước tı́nh, 18,8 tı̉ đô -la Mỹ ở Libya, và họ phả i
bả o vệ cả cô ng dâ n lan tà i sả n củ a mı̀nh. Truat phe mộ t lã nh đạ o độ c tà i
củ a nước khá c khô ng phả i là chuyệ n mà giới lã nh đạ o củ a chı́nh Trung
Quoc xem nhẹ , vı̀ những lı́ do hien nhiê n; nhưng những sự kiệ n ở Libya
khien họ khô ng cò n lựa chọ n nà o khá c. Khô ng khó hı̀nh dung mộ t
khủ ng hoả ng ở châ u A sẽ can đen sự can thiệ p tương tự. Tı́nh quyet
đoá n gia tă ng củ a Trung Quoc khô ng chı̉ là việ c chuyen dời ý thức hệ do
họ hướng đen việ c khô i phụ c vinh quang quoc gia: đó là ket cuộ c can
thiet cho việ c bà nh trướng phạ m vi thương mạ i và chien lược.
Trung Quoc đã có ước tı́nh khoả ng 5 triệ u quoc dâ n song ở hả i ngoạ i,
nhưng những nhu cau (ve nhâ n lực) đoi với nhà nước Trung Quoc sẽ cứ
tă ng lê n khi Sá ng kien Và nh đai và Con đường tien trien. Pakistan, nơi
Trung Quoc đã cam ket cap tien cho những khoả n đau tư khong lo,
chı́nh là nguy cơ an ninh lớn nhat. “Cá c cô ng dâ n Trung Quoc đang bị
sá t hạ i, và thê m nhieu người nữa sẽ bị sá t hạ i”, theo cả nh bá o củ a David
Sedney, cựu Phó Trợ lı́ Bộ trưởng Quoc phò ng chuyê n trá ch khu vực
Afghanistan, Pakistan và Trung A, người co van cho chı́nh quyen Trung
Quoc ve chien lược ở khu vực đó .5* Islamabad đang huan luyệ n mộ t sư
đoà n an ninh đặ c biệ t với hà ng nghı̀n lı́nh canh đe bả o vệ quoc dâ n
Trung Quoc là m việ c cho dự á n “Hà nh lang Kinh te Trung Quoc –
Pakistan”, mộ t trong những dự á n lớn nhat noi ket với Và nh đai Kinh te
Con đường Tơ lụ a. Nhưng Bac Kinh sợ tı̀nh hı̀nh bat an ninh sẽ trà n qua
biê n giới sang khu vực mà Trung Quoc khó quả n thú c được là Tâ n
Cương. Ơ Pakistan, cũ ng như ở Afghanistan lá ng gieng, Trung Quoc thay
khô ng the chia tá ch van đe kinh te với van đe an ninh.
Chủ tịch Tậ p Cậ n Bı̀nh đã hứa dù ng sức mạ nh củ a nhà nước Trung
Quoc, bao gom quâ n lực, đe giữ an toà n cho cô ng dâ n Trung Quoc. Ơ Ðạ i
hộ i Ðả ng lan thứ 18 nă m 2012, kı̀ Ðạ i hộ i đau tiê n củ a Tậ p ở cương vị
đứng đau Ðả ng Cộ ng sả n Trung Quoc, chuyệ n “bả o vệ quoc dâ n ở hả i
ngoạ i” cuoi cù ng đã được đưa lê n là m ưu tiê n chı́nh trị.6* Mộ t bả n Sá ch
trang ve quoc phò ng cô ng bo nă m 2013 tuyê n bo lan đau tiê n rang Quâ n
độ i Giả i phó ng Nhâ n dâ n phả i đem lạ i an ninh cho cá c lợi ı́ch củ a Trung
Quoc ở nước ngoà i. Thậ m chı́ trước khi đó là quoc sá ch, nă m 2011 quâ n
độ i Trung Quoc đã dan dat mộ t cuộ c să n tı̀m những kẻ sá t nhâ n 13 thủ y
thủ Trung Quoc ở vù ng Tam giá c Và ng – điem giao nhau giữa Myanmar,
Là o và Thá i Lan – cho dù bọ n sá t nhâ n ay độ ng thủ bê n ngoà i Trung
Quoc. Cuộ c đieu tra đó dan đen việ c dan độ , truy to và hà nh hı̀nh mộ t
tay thủ lı̃nh bă ng cướp Mien Ðiệ n ở Vâ n Nam, và dan đen chuyệ n Trung
Quoc cho quâ n đi tuan dọ c theo sô ng Mekong.7*
Cô ng tá c ngoạ i giao ve kinh te củ a Trung Quoc đặ t tien đe ở sự hứa
hẹ n lợi ı́ch chung – tuy vậ y chı́nh sá ch nà y sẽ lâ m và o tı̀nh cả nh că ng
thang ở bat kı̀ nước nà o mà quyen lực nhà nước tan rã và cá c lợi ı́ch củ a
Trung Quoc bị đe dọ a. Neu vụ thả m sá t cô ng nhâ n Trung Quoc xả y ra ở
Pakistan hoặ c nơi nà o khá c, Bac Kinh han sẽ nhậ n thay á p lực kinh
khủ ng từ trong nước hò ng thú c họ can thiệ p trực tiep. Trong quá khứ,
Bộ Ngoạ i giao đã từng nhậ n được may viê n can-xi gửi qua đường bưu
điệ n bởi những tay phê bı̀nh theo chủ nghı̃a quoc gia von đang ta thá n
việ c nhà nước khô ng chứng tỏ được sự cứng cá p nơi cộ t song củ a
mı̀nh.8* Việ c Tậ p Chủ tịch chuyen dời sang chı́nh sá ch ngoạ i giao tı́ch
cực chủ độ ng là đieu được thiet ke nham phô bà y Trung Quoc ra như
mộ t đạ i quoc, nhưng đó cò n là phả n ứng trước hiệ n thực ve việ c trở
thà nh mộ t đạ i quoc sẽ dı́nh lı́u đen chuyệ n gı̀.
Lịch sử cho thay “thương mạ i theo sau quoc kı̀”[69], nhưng cũ ng cho
thay “quoc kı̀ theo sau thương mạ i”: An Ðộ thuộ c Anh là mộ t nước
thuộ c địa mậ u dịch chịu sự bả o hộ củ a Cô ng ty Ðô ng An cho đen khi
cuộ c noi dậ y nă m 1857 đã khien Nữ hoà ng Anh á p đặ t sự cai trị trực
tiep.9* Khô ng ai dự đoá n mộ t xứ Raj củ a Trung Quoc[70], nhưng khi Bac
Kinh kiê n quyet bả o vệ cá c quoc lợi cot lõ i lan cá c quyen cô ng dâ n củ a
họ , đieu đó nghı̃a là nguyê n tac bat can thiệ p trong cá c sự vụ ngoạ i quoc
khô ng cò n là mộ t phương á n nữa. Khi cá c thực te ve kinh te đay Trung
Quoc đen địa vị đạ i quoc, Trung Quoc sẽ phả i phô bà y ra thê m thực lực
ve chı́nh trị và quâ n sự ở khap châ u A – cho dù họ muon hay khô ng.
Nă m 1890, Hoà ng đe Wilhelm II củ a Ðức phá t độ ng mộ t “Lộ tuyen
Mới (New Course)” đay hieu chien ở cá c sự vụ ngoạ i quoc, von có ket
cuộ c dan tới nạ n tà n sá t ở The chien I. Mộ t bức hı́ họ a Y nă m 1915 miê u
tả vị hoà ng đe há u ă n đó , có hà m ria và độ i mũ chim ưng, toan ă n cả the
giới.10* Trung Quoc chưa đá nh trậ n chien nà o ke từ nă m 1979, nhưng
lâ u nay người ta đã có trà o lưu đi so sá nh giữa sự troi dậ y củ a Trung
Quoc với sự troi dậ y củ a Ðe quoc Ðức.11* Những so sá nh nà y khô ng
cô ng bang: Tinh than quâ n độ i củ a Trung Quoc gan như khô ng vượt quá
việ c xâ y dựng mộ t hai că n cứ ở Bien Ðô ng. Tuy vậ y bó ng ma củ a mộ t
Trung Quoc có ý hướng can thiệ p nhieu hơn, san sà ng tung uy lực kinh
te và quâ n sự ra muô n nơi, lạ i là thứ là m cá c nước lá ng gieng kinh sợ.
No lực củ a Trung Quoc nham là m cho vẻ ngoà i và tieng nó i củ a họ
thậ t cứng ran lạ i khô ng là m gı̀ được đe xua đi noi â u lo ve “moi đe dọ a
Trung Quoc”. Thử lay minh họ a ở mà n trı̀nh dien sức mạ nh quâ n sự với
dá ng đi kieu châ n ngong von đưa Bac Kinh đen cho be tac và o ngà y 3
thá ng Chı́n nă m 2015. “Dâ n tộ c Trung Hoa yê u hò a bı̀nh”, Chủ tịch Tậ p
Cậ n Bı̀nh bả o the với hà ng tră m triệ u người xem khap the giới. “Bat
luậ n phá t trien mạ nh đen đâ u đi nữa, Trung Quoc khô ng bao giờ xưng
bá , khô ng bao giờ khuech trương”.12* Tuy vậ y 12.000 lı́nh (trong le
duyệ t binh) cù ng kho vũ khı́ gom nhieu tê n lửa đạ n đạ o xuyê n lụ c địa,
má y bay né m bom tâ n tien và nhieu trực thă ng khô ng kı́ch lạ i cho người
ta thay mộ t câ u chuyệ n khá c. Ðâ y khô ng phả i là thời điem duy nhat mà
ở đó Trung Quoc bieu hiệ n ra nhieu thô ng điệ p khá c nhau ve những ý
định liê n quan quâ n sự củ a mı̀nh. Phá t bieu ở Paris nă m 2014, Tậ p Chủ
tịch trı́ch câ u cá ch ngô n xưa củ a Napoleon ve việ c Trung Quoc đang là
“con sư tử say” ngủ mà khi thức dậ y “sẽ là m cả the giới rung chuyen”.
“Con sư tử ay đã tı̉nh dậ y roi”, Tậ p nó i. “Nhưng nó là con sử tử hien hò a,
có the gan gũ i và vă n minh.”13*
Những mà n trı̀nh dien quâ n sự kieu Xô Viet và những gợi nhac theo
kieu Napoleon ve “con sư tử thức giac” khó lò ng gâ y được niem tin và o
bả n tı́nh hien hò a thực chat củ a Trung Quoc. Nhưng sự thậ t là Trung
Quoc tự xem mı̀nh là phe bị đe dọ a, chứ khô ng phả i moi đe dọ a đoi với
người khá c. Ðieu nà y khô ng nực cười như vẻ ngoà i cho thay the: Hệ
thong an ninh củ a châ u A do Hoa Kỳ chi phoi và bả o trợ, mộ t nước đang
duy trı̀ mộ t so thỏ a thuậ n phò ng vệ trong khu vực và mộ t so liê n minh
chı́nh thức với Nhậ t, Hà n Quoc, Philippines, Thá i Lan và Uc. Ngoà i ra,
Hoa Kỳ cò n có thê m moi quan hệ đoi tá c an ninh với Singapore và có
những moi quan hệ đang tien trien với Việ t Nam, Malaysia, Indonesia và
An Ðộ . Do vậ y, cả m giá c bat an ninh củ a Trung Quoc khô ng phả i là đieu
hoang tưởng: họ thực sự bị cá c đong minh củ a Hoa Kỳ bao vâ y.
Hà nh độ ng mộ t cá ch khá hợp lı́, Trung Quoc kiê n quyet là m phai
nhạ t đi the kiem soá t củ a Hoa Kỳ ve mặ t an ninh trong khu lá ng gieng
củ a Trung Quoc. Ơ mộ t hộ i nghị an ninh quoc te dien ra tạ i Thượng Hả i
nă m 2014, Tậ p Chủ tịch đã vé n mở mộ t “quan niệ m an ninh châ u A”
mới, ve că n bả n kê u gọ i hã y đe nen an ninh châ u A cho người châ u A xử
lı́.14* Mọ i người đeu hieu thô ng điệ p thực sự củ a ô ng ta là : vai trò củ a
Hoa Kỳ phả i giả m bớt lạ i. Van đe đoi với Trung Quoc là rat ı́t nước châ u
A muon Hoa Kỳ rời khu vực nà y, do họ xem sự hiệ n diệ n củ a Hoa Kỳ là
đieu can yeu đe duy trı̀ cá n câ n quyen lực. Thực te, lời than phien lớn
nhat củ a cá c nước đó ve chı́nh quyen Obama chı́nh là sự mien cưỡng
củ a chı́nh quyen nà y trong việ c thực hiệ n hoà n toà n việ c “xoay trụ c sang
châ u A” (sau đó được đoi cá ch gọ i thà nh “tá i câ n bang (rebalance)”).
“Chú ng tô i muon mộ t nước Hoa Kỳ mạ nh mẽ đả m vai trò dan dat”, mộ t
đạ i sứ châ u A nó i với tô i trong mộ t cuộ c phỏ ng van ở Washington,
DC.15*
Ðâ y khô ng phả i lời kê u gọ i mang tı́nh chat khiê u khı́ch đe Hoa Kỳ có
chı́nh sá ch quyet đoá n hơn nham hạ n che mộ t Trung Quoc đang troi dậ y
– mà hoà n toà n ngược lạ i. Giới ngoạ i giao châ u A cả m thay thieu kiê n
nhan trước sự mien cưỡng củ a Hoa Kỳ trong việ c đe cậ p những ngụ ý
chien lược ở sự troi dậ y củ a Trung Quoc: họ phà n nà n việ c Washington
từ choi thừa nhậ n Trung Quoc là mộ t đạ i quoc von phả i chịu thı́ch ứng
với cơ cau an ninh trong khu vực. Họ ủ ng hộ vai trò can thiet củ a Hoa Kỳ
trong việ c duy trı̀ hò a bı̀nh và on định trong khu vực, nhưng họ lạ i cực
kı̀ đe ý đen thực te địa chı́nh trị – rang Trung Quoc nam ngay trung tâ m
châ u A, nơi mà Trung Quoc xem như là phạ m vi ả nh hưởng củ a mı̀nh.
“Hiệ n tạ i khô ng the có ket quả tot đẹ p”, vị đạ i sứ kia cho biet. “Việ c duy
trı̀ hiệ n trạ ng nà y khô ng phả i là phương á n khi sức mạ nh đang gia tă ng
củ a Trung Quoc có ý muon bả o rang cá c ưu điem tương đoi trong khu
vực đã đoi thay.”
Hoa Kỳ xá c nhậ n rang chı́nh sá ch ve Trung Quoc củ a họ xoay quanh
việ c can dự, khô ng phả i hạ n che. Nhưng họ tiep tụ c xem Trung Quoc là
mộ t đoi thủ chien lược can phả i bị giữ ở yê n cho củ a mı̀nh. Sau khi
thô ng bá o chien lược “xoay trụ c sang châ u A”, chı́nh quyen Obama tă ng
cường những moi quan hệ quâ n sự với cá c nước đong minh trong khu
vực, ưu á i những nước Ðô ng Nam A đang tranh chap vù ng bien với
Trung Quoc, và vậ n độ ng thuyet phụ c những nước bang hữu trá nh tham
dự những sá ng kien củ a Trung Quoc như Ngâ n hà ng Ðau tư Cơ sở hạ
tang Châ u A (AIIB). Thỏ a thuậ n mậ u dịch và đau tư Ðoi tá c Xuyê n Thá i
Bı̀nh Dương, von bao gom 12 nước ở khu vực giá p Thá i Bı̀nh Dương
(Paci ic Rim) ngoạ i trừ Trung Quoc, được giới quan sá t hoà i nghi ở Bac
Kinh xem như là mộ t no lực khá c nữa củ a Hoa Kỳ nham giả m bớt những
tham vọ ng chı́nh đá ng củ a Trung Quoc ở vai trò mộ t đạ i quoc – cho dù
đường loi chı́nh thong ở cả hai bê n đeu cho thay Trung Quoc sẽ được tự
do gia nhậ p sau nà y. Ðâ y khô ng phả i là tı̀nh huong có the tiep tụ c mã i
mã i.
Những cuộ c gặ p thượng đı̉nh hai lan moi nă m giữa Trung Quoc và
Hoa Kỳ đã có những tien trien vừa phả i ở những van đe nhỏ , nhưng lạ i
co ý trá nh đi mộ t trong những câ u hỏ i lớn ve chien lược củ a thời đạ i
chú ng ta: là m the nà o Trung Quoc có the tă ng trưởng bê n trong mộ t hệ
thong an ninh do Washington chi phoi và bả o trợ? Hoa Kỳ là m lơ van đe
nà y vı̀ họ khô ng chap nhậ n Trung Quoc ở vai trò mộ t the lực ngang
hà ng. Trung Quoc khô ng mong muon đà m phá n, nhưng họ tin họ đang
có những tien trien tuy chậ m mà chac hướng đen việ c chiem cho Hoa
Kỳ. Họ sẽ tiep tụ c phô bà y thực lực ve kinh te và bá m và o chı́nh sá ch dan
dan nam kiem soá t vù ng Bien Ðô ng. Tuy vậ y giới lã nh đạ o tương lai can
phả i xử lı́ van đe nà y trước khi sự bat hò a bien chuyen thà nh xung độ t.
Trong phe dieu dâ u củ a Washington, người ta đang đò i mộ t đạ i chien
lược hò ng hạ n che Bac Kinh. Mộ t quan điem đưa ra là Hoa Kỳ phả i là m
mọ i thứ có the nham ngă n chặ n Trung Quoc khô ng thay the Hoa Kỳ ở
vai trò the lực chi phoi ở châ u A, nghı̃a là quâ n sự Hoa Kỳ phả i tă ng
cường lực lượng hả i quâ n và khô ng quâ n tạ i vù ng Bien Ðô ng.16* Loi tiep
cậ n nà y sẽ chı̉ là m cho moi đe dọ a xả y ra chien tranh cà ng gan hiệ n thực
hơn. Những tieng nó i tı̉nh tá o hơn trong cộ ng đong chı́nh sá ch đoi ngoạ i
tin rang Hoa Kỳ can đạ t được mộ t thỏ a hiệ p ngam với Bac Kinh. Ðieu đó
nghı̃a là tı̀m ra cá ch thừa nhậ n tham vọ ng toà n cau củ a Trung Quoc và
nhượng bộ cho Trung Quoc có được quyen tự do hà nh độ ng hơn trong
khu vực củ a chı́nh họ , đong thời giữ nguyê n sự hiệ n diệ n chien lược củ a
chı́nh Hoa Kỳ.
Chien lược sau đó hò a điệ u cù ng với quan điem pho bien ở phan lớn
châ u A. Sức hú t kinh te củ a Trung Quoc là thứ có thậ t, nhưng khô ng đủ
lực đe thuyet phụ c cá c nước lá ng gieng rang khô ng có lực lượng an ninh
củ a Hoa Kỳ thı̀ tot hơn đoi với những nước đó . Hau het cá c nước châ u A
đeu thong nhat chuyệ n ủ ng hộ Hoa Kỳ ở vai trò đoi trọ ng đoi với sức
mạ nh Trung Quoc. Tuy vậ y họ sẽ phả n đoi bat kı̀ chı́nh sá ch nà o củ a Hoa
Kỳ von có the là m tức giậ n nước lá ng gieng khong lo củ a họ , đặ t họ và o
vị the hiem nghè o: khô ng ai muon là mieng thịt kẹ p trong chiec
sandwich Hoa Kỳ – Trung Quoc. Họ thừa nhậ n rang Trung Quoc, mộ t
siê u cường kinh te với quâ n độ i cà ng lú c cà ng mạ nh, sẽ khô ng san sà ng
giữ vai trò thứ yeu ở sâ n sau củ a chı́nh mı̀nh, và thậ t lieu lı̃nh khi tı̀m
cá ch hạ n che họ lạ i.
Ơ vị trı́ củ a mı̀nh, tô i khó lò ng chı̉ định việ c Hoa Kỳ và Trung Quoc
nê n trá nh nguy cơ xung độ t như the nà o. Tuy nhiê n, tô i quả tin rang
Hoa Kỳ và cá c nước đong minh trong khu vực phả i chap nhậ n quyet
định củ a Trung Quoc trong việ c tạ o nê n phạ m vi ả nh hưởng củ a chı́nh
họ ở khap châ u A. Và khi chap nhậ n sự troi dậ y củ a Trung Quoc là
chuyệ n khô ng trá nh được, hướng hà nh độ ng an toà n nhat chı́nh là
thuậ n theo Trung Quoc trong giới hạ n cơ cau an ninh khu vực von đã
được tu chı̉nh lạ i. Chuyệ n Trung Quoc có chap nhậ n sự thỏ a hiệ p như
the khô ng là mộ t van đe khá c, và phan nhieu sẽ phụ thuộ c và o những
ưu the tương đoi củ a cả hai bê n trong nhieu thậ p niê n sap tới. Nhưng
khi Trung Quoc theo đuoi tam nhı̀n phụ c hưng quoc gia củ a họ , mộ t thứ
gı̀ đó can phả i được bỏ đi. Neu khô ng, “Giac mộ ng Trung Quoc” có the
bien đoi mộ t cá ch bi kịch thà nh cơn á c mộ ng A châ u.
[67] “Enlightened self-interest” là mộ t khá i niệ m được Alexis de
Tocqueville bà n thả o trong cuon sá ch trứ danh Democracy in America
(bả n Việ t ngữ mang tê n Nền dân trị Mỹ, do Phạ m Toà n dịch, Bù i Vă n
Nam Sơn hiệu đính). Trong tá c pham củ a mı̀nh, Tocqueville khô ng dù ng
chữ như trê n, mà dù ng chữ “self-interest rightly understood (lợi ı́ch
riê ng được nhậ n thức đú ng)”. Khá i niệ m nà y, nô m na, chı̉ đen sự việ c
nhieu người hiệ p lạ i cù ng nhau trong cá c hộ i đoà n, giú p nhau thú c đay
lợi ı́ch củ a tậ p the, roi qua đó phụ c vụ cho lợi ı́ch riê ng củ a chı́nh moi
người – ND.
[68] Ơ đâ y tá c giả ý nó i cá c viê n chức được chı́nh quyen sở tạ i chı̉
định, chứ khô ng thô ng qua bau cử – ND.

[69] Nguyê n goc: trade follows the lag, ý chı̉ chuyệ n cá c nước thuộ c
địa sẽ giú p xú c tien mậ u dịch ở nước mẹ . Cụ m nà y bat nguon từ mộ t
quá n lệ rang cá c nước mẹ thường hay cam cờ củ a họ ở mọ i nước thuộ c
địa mà họ thâ u tó m được – ND.
[70] Nguyê n goc: Chinese Raj. Ơ đâ y có ý so sá nh với British Raj (sự
cai trị củ a Nữ hoà ng Anh đoi với tieu lụ c địa An Ðộ ) – ND.
CHÚ THÍCH
Tô i đã đi tới hà ng chụ c quoc gia trong lú c là m nghiê n cứu, bỏ ra hà ng
tuan phỏ ng van, nó i chuyệ n, lang nghe và ngam nhı̀n. Toà n bộ cô ng việ c
tường thuậ t thực địa nà y đeu được tien hà nh trong quã ng 2014-2015,
ngoạ i trừ chuyen đi tới Myanmar và o đau nă m 2013. Tô i đã nó i chuyệ n
với cá c bộ trưởng chı́nh phủ , cá c viê n chức, giới ngoạ i giao, giới co van,
giới thương gia, giới kı́ giả , giới họ c giả , giới nghiê n cứu, cá c nhâ n viê n
củ a to chức phi chı́nh phủ , giới nhà buô n và cả giới tà i xe taxi nữa. Hau
het những cuộ c đà m thoạ i nà y đeu thuộ c dạ ng cho phé p cô ng khai danh
tı́nh (on the record), nhưng mộ t so người yê u cau khô ng nê u tê n. Ơ vai
trò mộ t kı́ giả tự đá y lò ng, nê n tô i chı̉ trı́ch dan người ta ở những cho
phù hợp, chứ khô ng co ghi nhậ n tê n tuoi cho toà n bộ nguon tin củ a tô i.
Những ghi chú tiep theo sau đâ y khô ng có ý tá t cạ n mọ i sự. Tô i đọ c
hà ng nghı̀n cuon sá ch, bả n bá o cá o và bà i viet trong lú c nghiê n cứu, cả
bang tieng Anh lan bang tieng Hoa, và tô i khô ng tin neu tô i liệ t kê tat cả
ra, độ c giả sẽ lay đó là sự hữu ı́ch. Thay và o đó , tô i thu hú t sự chú ý và o
những nguon quan trọ ng nhat, đặ c biệ t sá ch và những bà i viet quan
trọ ng, và ghi nhậ n tê n tuoi ở những cho thı́ch đá ng. Tô i cũ ng đã co het
sức đe lay nguon từ mọ i bà i dien vă n chı́nh sá ch và mọ i dữ liệ u.
Phan lớn tư liệ u thô cho cuon sá ch nà y đeu có the tı̀m thay ở những
bà i viet được cô ng bo trong quã ng 2013-2016 dà nh cho khá ch hà ng củ a
Gavekal Research và Gavekal Dragonomics. Tô i hướng sự chú ý củ a độ c
giả đen những bà i viet goc và việ c là m đó có vẻ hữu dụ ng.
Giới thiệu
1* Mộ t phiê n bả n khá c củ a phan giới thiệ u nà y ban đau xuat hiệ n trong
bà i viet Miller, “The Chinese dream: the empire strikes back (Mộ ng
Trung Quoc: đe quoc phả n đò n)” trong tậ p san China Economic
Quarterly, Gavekal Dragonomics, thá ng 11/2015.
2* Tô i lay phan lịch sử rú t ngan nà y từ nhieu nguon. Mộ t bả n miê u tả
đặ c biệ t hữu ı́ch ve phan lịch sử thời kı̀ đau là cuon Restless Empire:
China and the World Since 1750 (Ðế quốc không yên ổn: Trung Quốc và
thế giới kể từ năm 1750) củ a Odd Arne Westad, Bodley Head, London
(2012).
3* Alexander V. Avakov, Two Thousand Years of Economic Statistics,
Years 1-2012: Population, GDP at PPP, and GDP per Capita
(Hai nghìn năm thống kê kinh tế, năm 1-2012: Dân số, GDP
tính theo mãi lực, và GDP trên mỗi đầu người), Algora, New York
(2015).
4* Angus Maddison, Monitoring the World Economy (Giám sát nền kinh
tế thế giới), OECD Development Centre, Paris (1995),
http://www.ggdc.net/maddison/Monitoring.shtml.
5* Xem, “Backgrounder: China’s WWII contributions in igures (Họ p
bá o phi chı́nh thức: Ðó ng gó p và o The chien II củ a Trung Quoc theo cá c
con so”, Tâ n Hoa 新华, 3/9/2015,
http://news.xinhuanet.com/english/2015-09/03/c_134582291.htm.
6* Mộ t bả n miê u tả trá c việ t ve việ c là m the nà o kı́ ức lịch sử giú p dựng
lê n că n cước quoc gia, hã y xem Zheng Wang
(汪铮/Uô ng Tranh), Never Forget National Humiliation: Historical
Memory in Chinese Politics and Foreign Relations (Chớ quên nỗi nhục
quốc gia: Kí ức lịch sử trong chính trị và các mối bang giao đối ngoại
của Trung Quốc), Columbia, New York (2012).
7* http://www.chinatoday.com/general/china lagemblemanthem.htm.
8* Tậ p Cậ n Bı̀nh đưa ra những bı̀nh luậ n đau tiê n củ a mı̀nh ve “Mộ ng
Trung Quoc (Chinese Dream)”, cò n được dịch sang Anh ngữ là “China
Dream”, khi ô ng đen buoi trien lã m “Ðường tới phụ c hưng (复兴之路
phụ c hưng chi lộ ) ở Việ n Bả o tà ng Quoc gia Trung Quoc và o ngà y
29/11/2012, gan như ngay sau khi lê n cam quyen. Xem “Xi pledges
“great renewal of Chinese nation” (Tậ p cam ket cuộ c đạ i phụ c hưng cho
dâ n tộ c Trung Hoa)”,
http://news.xinhuanet.com/english/china/2012-11/
29/c_132008231.htm.
Ðe xem bả n tường trı̀nh tương tự bang tieng Hoa, hã y xem
“习近平:承前启后继往开来朝着中华民族伟大复兴目标奋勇前进 Tậ p
Cậ n Bı̀nh: thừa tien khả i hậ u ke vã ng khai lai triê u trứ Trung Hoa dâ n
tộ c vı̃ đạ i phụ c hưng mụ c tiê u phan dũ ng tien tien”, 人民日报 Nhân dân
Nhật báo, 29/11/2012,
http://cpc.people.com.cn/n/2012/1130/c64094-19746089.html.
9* Nguon chı́nh cho những đoạ n đó là Orville Schell và John Delury,
Wealth and Power: China’s Long March to the Twenty-First Century
(Của cải và quyền lực: Cuộc trường chinh của Trung Quốc đến thế kỉ 21),
Little, Brown, London (2013).
10* Tậ p thực hiệ n bà i phá t bieu nà y trong lú c thanh tra mộ t că n cứ
quâ n sự ở Quả ng Châ u. Ong bả o, “Mộ ng Trung Quoc” ve phụ c hưng
quoc gia cũ ng là “mộ ng ve phú quoc và cường quâ n”. Xem “必须坚持富
国和强军相统一努力建设巩固国防和强大军队 tat tu kiê n trı̀ phú quoc
hò a cường quâ n tương thong nhat no lực kien thiet củ ng co quoc
phò ng hò a cường đạ i quâ n độ i”, 中国青年报 Trung Quốc Thanh niên
báo,
http://zqb.cyol.com/html/2012-12/13/nw.D110000zgqnb_20121213
_1-01.htm
11* Xem Miller, “Goose stepping into islation (Bước kieu châ n ngong
bước và o khu cô lậ p)”, Gavekal Research, 3/9/2015.
12* Phỏ ng van tá c giả thuộ c dạ ng khô ng cô ng khai danh tı́nh, ở Bac
Kinh, 29/6/2015.
13* Thá ng Hai nă m 2012. Khá i niệ m tân hình đại quốc quan hệ 新型大
国关系 được giả i thı́ch kı̃ lưỡng trong bà i luậ n thá ng Bả y nă m 2012
củ a Thô i Thiê n Khả i 崔天凯, khi ay đương là Thứ trưởng Ngoạ i giao, và
Bà ng Hà m Triệ u 庞含兆: “新时期中国外交全局中的中美关系兼论中美
共建新型大国关系 Tâ n thời kı̀ Trung Quoc ngoạ i giao toà n cụ c trung
đı́ch Trung Hoa Kỳ quan hệ kiê m luậ n Trung Hoa Kỳ cộ ng kien tâ n hı̀nh
đạ i quoc quan hệ ” trongChina International Strategy Review (Trung
Quốc quốc tế chiến lược bình luận 中国国际战略评论) 2012, Peking
University Institute of International and Strategic Studies
(北京大学国际战略研究院 Bac Kinh đạ i họ c quoc te chien lược nghiê n
cứu việ n).
14* Xem bà i phá t bieu củ a Tậ p Cậ n Bı̀nh, tiê u đe “让命运共同体在周边
国家落地生根 nhượng mệ nh vậ n cộ ng đong the tạ i chu biê n quoc gia
lạ c địa sinh că n (Let the sense of community of common destiny take
deep root in neighbouring countries)” ở hộ i nghị cô ng tá c đả ng ve
ngoạ i giao trong khu vực ngà y 25/10/2013:
http://news.xinhuanet.com/politics/2013-10/25/c_117878944.htm.
周边外交 (chu biên ngoại giao) được chı́nh thức dịch sang Anh ngữ là
“peripheral diplomacy”, nhưng tô i thı́ch cụ m “neighbourhood
diplomacy” hoặ c “regional diplomacy”.
15* Xem David Shambaugh, “The illusion of Chinese power (Ao tưởng
ve sức mạ nh Trung Quoc)” ở http://nationalinterest.org/feature/the-
illusion-chinese-power-10739, và China Goes Global: The Partial Power
(Trung Quốc ra toàn cầu: Thế lực không hoàn chỉnh), Oxford University
Press, New York (2013).
16* “Central Conference on work relating to foreign affairs was held in
Beijing (Hộ i nghị Trung ương ve cô ng tá c liê n quan đoi ngoạ i được to
chức ở Bac Kinh”, 29/11/2014 2014,
http://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/zxxx_662805/t1215680.shtml.
17* Ðả ng Cộ ng sả n Trung Quoc từ lâ u đã đe cao vai trò củ a mı̀nh trong
việ c cham dứt “bá ch niê n quoc sı̉” nham giú p chı́nh danh hó a sự lã nh
đạ o củ a họ .
18* http://databank.worldbank.org/data/download/GDP.pdf.
19* Tô i tin rang tô i là mộ t trong những người đau tiê n gợi ý nà y. Xem “A
Chinese Bretton Woods (Mộ t Bretton Woods củ a Trung Quoc)”,
Gavekal Research, 12/6/2014. Từ lú c đó tô i đã tiet giả m quan điem
củ a mı̀nh: xem “A boring infrastructure bank (Mộ t ngâ n hà ng cơ sở hạ
tang nhà m chá n), Gavekal Research, 30/6/2016.
20* Cụ m “China’s California (California củ a Trung Quoc)” được Thant
Myint-U dù ng trong bà i “Asia’s new great game (Cuộ c chơi lớn mới củ a
châ u A)”, Foreign Policy, 12/9/2011,
http://foreignpolicy.com/2011/09/12/asias-new-great-game. Ðe xem
bả n miê u tả đay đủ hơn, xem cuon sá ch củ a cù ng tá c giả , “When China
Meets India: Burma and the New Crossroads of Asia (Khi Trung Quốc
gặp Ấn Ðộ: Miến Ðiện và những giao lộ mới của châu Á),Faber & Faber,
London (2011).
21* Ðe có tó m tat hữu ı́ch ve những phá t bieu củ a Tậ p ve “Giac mộ ng
Trung Quoc”, trong đó ô ng nó i ve chuyệ n Trung Quoc trở nê n “phú
cường”, hã y xem “习近平总书记15篇讲话系统
阐述 “中国梦” Tậ p Cậ n Bı̀nh Tong Thư kı́ 15 thiê n giả ng thoạ i hệ thong
xien thuậ t “Trung Quoc mộ ng””, Nhân dân Nhật báo Online 人民网,
19/6/2013, http://theory.people.com.cn/n/2013/0619/c40531-
21891787.html.
22* Xem “Full text: Xi’s speech at commemoration of 70th anniversary
of war victory (Toà n vă n: Dien vă n củ a Tậ p tạ i le kı̉ niệ m trò n 70 nă m
chien thang)”, China Daily, 3/9/2015,
http://www.chinadaily.com.cn/world/2015victoryanniv/ 2015-
09/03/content_21783362.htm.
23* The China Dream: Great Power Thinking and Strategic Posture in the
Post-America Era (Giấc mộng Trung Quốc: Tư duy và định vị chiến lược
của đại quốc trong thời đại hậu Hoa Kỳ), CN Times Books (2015), tr.
100. Cuon sá ch nà y được xuat bả n bang tieng Trung và o nă m 2010.
24* Trong the giới quan hệ quoc te, “giới duy thực (realist)” tin rang địa
chı́nh trị chı́nh là kẻ thı́ch nghi nhat sẽ ton tạ i, theo kieu họ c thuyet
Darwin: hoạ t độ ng chı́nh trị củ a đạ i quoc sẽ dı́nh đen cạ nh tranh, xung
độ t và chien tranh. John J. Mearsheimer, mộ t trong những nhà tư tưởng
“duy thực” hà ng đau the giới, bả o rang “việ c ton tạ i là mụ c tiê u chı́nh
yeu củ a những đạ i quoc”. Xem J. J. Mearsheimer, The Tragedy of Great
Power Politics (Bi kịch của hoạt động chính trị của đại quốc), Norton,
New York (2001).
Chương 1. “Nhất đới, nhất lộ”
1* Tôi được kể bởi những người hàng xóm trong một ngôi làng nhỏ ở
(thị hạt) khu Hoài Nhu, nơi tôi thuê một căn nhà nhỏ nằm dưới bóng
Vạn lí Trường thành. Làm lơ sắc lệnh không được đốt lửa thả khói ra
ngoài trời, tôi cứ đốt lửa nướng thịt trong mọi trường hợp.
2* “Chinese president proposes Asia-Paci
ic dream (Chủ tịch Trung Quốc
đưa ra giấc mộng châu Á – Thái Bình Dương)”,
http://www.2014apecceosummit.com/apec/news1/1721.jhtml.
3* 坚持正确义利观积极发挥负责任大国作用 Kiên trì chánh xác nghĩa
lợi quan tích cực phát huy phụ trách nhậm đại quốc tác dụng, Nhân dân
Nhật báo 人民日报, 10/9/2013,
http://opinion.people.com.cn/n/2013/0910/c1003-22862978.html.
4* “Deng Xiaoping’s “24-Character Strategy” (“Chiến lược 24 văn tự” của
Ðặng Tiểu Bình)”,
http://www.globalsecurity.org/military/world/china/24-character.htm
.
5* Chẳng hạn, xem “Hurt the feelings of the Chinese people (Làm tổn
thương xúc cảm của người Trung Quốc)”, ChinaDigitalTimes,
http://chinadigitaltimes.net/space/Hurt_the_feelings_of_the_Chinese_pe
ople.
6* Tôi mang ơn Christopher Johnson vì bài tóm tắt tuyệt hảo về chính
sách đối ngoại đang đà tiến triển của Trung Quốc, trong bài “President
Xi Jinping’s “Belt and Road” Initiative: A practical assessment of the
Chinese Communist Party’s roadmap for China’s global resurgence (Sáng
kiến “Vành đai và Con đường” của Chủ tịch Tập Cận Bình: Một đánh giá
thực tiễn về lộ trình của Ðảng Cộng sản Trung Quốc đối với sự hưng
khởi toàn cầu của Trung Quốc)”, CSIS, tháng Ba năm 2016.
7* http://news.xinhuanet.com/english2010/china/2011-
09/06/c_131102329.htm.
8*
http://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/wjb_663304/wjbz_663308/activitie
s_663312/t1093870.shtml.
9* “Foreign Minister Wang Yi meets the press (Bộ trưởng Ngoại giao
Vương Nghị gặp báo giới)”, 8/3/2014,
http://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/wjb_663304/wjbz_663308/2461_66
3310/t1135385.shtml.
10* http://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/zxxx_662805/ t1215680.shtml.
11* “China’s Xi demands accelerated FTA strategy (Tập của Trung Quốc
yêu cầu chiến lược Khu vực Mậu dịch Tự do được tăng tốc)”, Tân Hoa 新
华, 6/12/2014, http://news.xinhuanet.com/english/china/2014-
12/06/c_133837015.htm.
12* “Vision and actions on jointly building Silk Road Economic Belt and
21st-Century Maritime Silk Road (Tầm nhìn và những hành động đối với
việc cùng xây dựng Vành đai Kinh tế Con đường Tơ lụa và Con đường Tơ
lụa trên biển thế kỉ 21)”, 28/3/2015,
13* “President Xi Jinping delivers important speech and proposes to build
a Silk Road Economic Belt with Central Asian countries (Chủ tịch Tập
Cận Bình đọc bài phát biểu quan trọng và đề xuất xây dựng một Vành
đai Kinh tế Con đường Tơ lụa với các quốc gia Trung Á)”, 7/9/2013,
http://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/topics_665678/xjpfwzysiesgjt hshzz
h_665686/t1076334.shtml.
14* 2/10/2013, http://www.asean-china-center.org/english/ 2013-
10/03/c_133062675.htm.
21st-Century Maritime Silk Road (Tầm nhìn và những hành động đối với
việc cùng xây dựng Vành đai Kinh tế Con đường Tơ lụa và Con đường Tơ
lụa trên biển thế kỉ 21)”, nguồn đã dẫn.
16* Nguồn đã dẫn.
18* “Jointly build the 21st Century Maritime Silk Road by deepening
mutual trust and enhancing connectivity (Cùng nhau xây dựng Con
đường Tơ lụa trên biển thế kỉ 21 bằng cách làm đậm đà thêm sự tin cậy
lẫn nhau và cải thiện khả năng nối kết giao thông)”, 29/3/2015,
19* Tác giả phỏng vấn Christopher Johnson, Washington, DC, 30/9/2015.
21* Danh sách thành viên đầy đủ có thể được tìm thấy trên trang web
của AIIB:
http://euweb.aiib.org/html/aboutus/introduction/Membership/?
show=0.
22* Ðây là cách các viên chức ADB đề cập chuyện này bên lề cuộc họp
thường niên của họ vào tháng Năm năm 2014, tổ chức ở Astana, mà tôi
cũng có tham dự.
23* Xem Miller, “A Chinese Bretton Woods (Một Bretton Woods của Trung
Quốc)”, nguồn đã dẫn.

24* “ADB head will be “very happy” to work with China’s Asia
infrastructure bank (Chủ tịch ADB sẽ “rất vui lòng” cộng tác với ngân
hàng cơ sở hạ tầng châu Á của Trung Quốc)”, Reuters, 2/5/2014,
http://www.reuters.com/article/kazakhstan-adb-banking-
idUSL6N0NO1ZG20140502.
25* Ðây là đoạn văn nổi bật: “Chính phủ Trung Quốc sẽ sáp nhập các
nguồn tài nguyên trong nước để cung ứng sự hỗ trợ chính sách mạnh
mẽ hơn dành cho sáng kiến này. Họ sẽ xúc tiến việc thiết lập Ngân hàng
Ðầu tư Cơ sở hạ tầng Châu Á”. Xem “Vision and actions on jointly
building Silk Road Economic Belt and 21st-Century Maritime Silk Road
(Tầm nhìn và những hành động đối với việc cùng xây dựng Vành đai
Kinh tế Con đường Tơ lụa và Con đường Tơ lụa trên biển thế kỉ 21)”,
nguồn đã dẫn.
26* Xem Miller, “A petty and short-sighted hissy
it (Cơn rùm beng nhỏ
mọn và thiển cận)”, Gavekal Research, 17/3/2015.
27* Trước buổi lễ, China Daily in một phiên bản của bài phát biểu mà sau
đó Lâu trình bày tại buổi lễ đó: “Inclusive AIIB can make a difference
(AIIB dung hợp đa dạng có thể tạo sự khác biệt)”, 25/6/2015,
http://usa.chinadaily.com.cn/epaper/2015-
06/25/content_21101260.htm.
28* “Thỏa thuận về Ngân hàng Phát triển Mới” có văn bản ở địa chỉ
http://brics.itamaraty.gov.br/images/pdf/BRICSNDB.doc.
29* “China-led Development Bank AIIB Will be Lean, Clean and Green,
Says its Presidents (Ngân hàng phát triển AIIB do Trung Quốc lãnh đạo
sẽ tinh giản và thanh sạch, theo lời Chủ tịch ngân hàng)”, Wall Street
Journal, 22/1/2016, http://www.wsj.com/articles/china-led-
development-bank-will-be-lean-clean-and-green-says-head-
1453479933.
30* “What is the Asian Infrastructure Investment Bank? (Ngân hàng Ðầu
tư Cơ sở hạ tầng Châu Á là gì?)”,

http://euweb.aiib.org/html/aboutus/AIIB/?show=0.
31* “AIIB’s First Annual Meeting of its Board of Governors held in Beijing:
Governors note progress during the Bank’s irst 6 months of operation
(Cuộc họp thường niên đầu tiên của Ban Quản trị tại AIIB diễn ra ở Bắc
Kinh: Ban Quản trị lưu ý tiến triển trong suốt 6 tháng hoạt động đầu
tiên của ngân hàng)”,
http://www.aiib.org/html/2016/NEWS_0625/123.html.
32* Xem Miller, “A boring infrastructure bank (Một ngân hàng cơ sở hạ
tầng nhàm chán), nguồn đã dẫn.
33* Phân tích về những khả năng cho vay của AIIB và các ngân hàng
chính sách của Trung Quốc ở hơn ba trang kế tiếp sẽ dựa rất nhiều vào
nghiên cứu của người đồng nghiệp Arthur Kroeber. Xem “Financing
China’s global dreams (Tài trợ cho những giấc mộng toàn cầu của Trung
Quốc)”, China Economic Quarterly, Gavekal Dragonomics, tháng Mười
Một năm 2015.
34* Xem Henry Sanderson và Michael Forsythe, China’s Superbank: Debt,
Oil and In luence – How China Development Bank is Rewriting the Rules
of Finance (Siêu ngân hàng của Trung Quốc: Nợ, dầu và tầm ảnh hưởng
– Làm thế nào Ngân hàng Phát triển Trung Quốc viết lại các quy tắc
ngành tài chính), Wiley, Singapore (2013).
35* The Global Competitiveness Report 2015-2016, “Competitiveness
rankings (Xếp hạng sự cạnh tranh)”, World Economic Forum,
http://reports.weforum.org/global-competitiveness-report-2015-
2016/competitiveness-rankings/.
36* Infrastructure for a Seamless Asia (Cơ sở hạ tầng cho một châu Á
liền mảnh), Asian Development Bank Institute, Tokyo (2009),

http://adb.org/sites/default/ les/pub/2009/2009.08.31.book.infrastruc
ture.seamless.asia.pdf.
37* Một số chỗ trong phần này ban đầu xuất hiện trong Miller, “Asia’s
infrastructure arms race (Chạy đua vũ trang cơ sở hạ tầng của châu Á)”,
Gavekal Dragonomics, 30/6/2015.
38* Xem Naohiro Kitano and Yukinori Harada, Estimating China’s
Foreign Aid 2001 – 2003 (Ước tính viện trợ nước ngoài của Trung
Quốc 2001 – 2003), JICA Research Institute, tháng Sáu năm 2014,
https://jica-ri.jica.go.jp/publication/assets/JICA-RI_WP_No.78_2014.pdf.
Thông tin thêm có thể tìm thấy trong
Sách trắng China’s Foreign Aid (Viện trợ nước ngoài của Trung
Quốc) (2014), http://news.xinhuanet.com/english/ china/ 2014-
07/10/c_133474011.htm. Xem thêm Miller, “Asia’s infrastructure arms
race (Chạy đua vũ trang cơ sở hạ tầng của châu Á)”, nguồn đã dẫn.
39* “Cabinet decision on the Development Cooperation Charter (Quyết
định của nội các về Hiến chương Hợp tác Phát triển)”, 10/2/2015,
http://www.mofa.go.jp/ les/000067701.pdf.
40* “Stronger ties with ASEAN vital to Japan’s security: ODA paper
(Những mối ràng buộc mạnh mẽ hơn với ASEAN vốn thiết yếu cho an
ninh của Nhật: Hồ sơ ODA)”, Kyodo, 13/3/2015,
http://www.japantimes.co.jp/news/2015/ 03/ 13/national/stronger-
ties-asean-vital-japans-security-oda-paper/#.VYEsdPmqpBd.
41* “Japan unveils $110 billion plan to fund Asia infrastructure, eye on
AIIB (Nhật tiết lộ những kế hoạch trị giá 110 tỉ đô-la Mỹ để cấp tiền cho
cơ sở hạ tầng ở châu Á”, Reuters, 21/5/2015,
http://www.reuters.com/article/2015/05/21/us-japan-asia-investment
-idUSKBN0O617G20150521.
42* Xem “Strategy and Action Plan for the Greater Mekong Subregion
Southern Economic Corridor (Chiến lược và kế hoạch hành động đối với
Hành lang kinh tế phía Nam Tiểu vùng Mekong mở rộng)”, ADB (2010),
http://www.adb.org/sites/default/ les/publication/28006/gms-action-
plan-south.pdf.
43* “Don’t penalize us for using AIIB, says Cambodian minister (Ðừng
trừng phạt chúng tôi vì dùng AIIB, theo lời Bộ trưởng Campuchia)”,
Nikkei Asian Review, 21/5/2015, http://asia.nikkei.com/Features/The-
Future-of-Asia-2015/Don-t-penalize-us-for-using-AIIB-says-Cambodian-
minister.
44* Phỏng vấn do tác giả thực hiện ở Phnom Penh, 22/5/2015.
45* Xem Andrew Batson, “Can the New Silk Road revive China’s exports?
(Liệu Con đường Tơ lụa mới có thể làm hồi sinh xuất khẩu Trung Quốc”,
46* Xem Tom Miller, “Investing along the New Silk Road (Ðầu tư dọc theo
Con đường Tơ lụa mới)”, Gavekal Dragonomics, 4/3/2015.
统筹协调有序推进 “一带一路” 建设的地方实施方案衔接工作成效
47* “
初显 Thống trù hiệp điều hữu tự thôi tiến “nhất đới nhất lộ” kiến thiết
đích địa phương thực thi phương án hàm tiếp công tác thành hiệu sơ
hiển”, http://www.sdpc.gov.cn/gzdt/201511/t20151120_759153.html.
48* Cả “liên minh cảng khẩu” và đầu tư ở Melaka đều không được NDRC
liệt kê. “Liên minh cảng khẩu” là giữa các cảng Trung Quốc gồm Ðại
Liên, Thái Thương, Thượng Hải, Ninh Ba, Phúc Châu, Hạ Môn, Quảng
Châu, Thâm Quyến, Hải Khẩu và Khâm Châu với các cảng Malaysia gồm
Bintulu, Johor, Kuantan, Melaka, Penang và Cảng Klang. Xem “China,
Malaysia tout new “port alliance” to reduce customs bottlenecks and
boost trade (Trung Quốc, Malaysia chào hàng “liên minh cảng khẩu”
mới nhằm giảm tình trạng nghẽn cổ chai ở hải quan và tăng cường mậu
dịch)”, South China Morning Post, 9/4/2016,
http://www.scmp.com/news/asia/southeast-asia/article/1934839/chin
a-malaysia-tout-new-port-alliance-reduce-customs.
49* “2015 年与“一带一路”相关国家经贸合作情况 2015 niên dữ “nhất
đới nhất lộ” tương quan quốc gia kinh mậu hợp tác tình huống”,
21/1/2016,
http://www.mofcom.gov.cn/article/tongjiziliao/dgzz/201601/2016010
1239881.shtml.
50* Phỏng vấn do tác giả thực hiện ở Bắc Kinh, 29/5/2015.
51* Phỏng vấn do tác giả thực hiện, 19/5/2015.
Chương 2. Tây tiến

1* Khan Shatyr Entertainment Centre, dịch ra là “tú p leu củ a Khan
(Hã n)”, là sả n pham thiet ke củ a Foster + Partners trụ sở ở London.
Xem http://www.fosterandpartners.com/projects/khan-shatyr-
entertainment-centre/.
2* Bả n chat u á m củ a “quyen sở hữu”, cù ng với việ c thay đoi sả n lượng
sả n pham thường niê n, là m ta khô ng the đi đen mộ t con so chung
quyet. Nhưng tô i nghe nó i “mộ t phan tư” từ mộ t so nguon thạ o tin và o
quã ng thời gian 2014 – 2015, và đâ y là con so ước tı́nh tot nhat củ a
chı́nh tô i.
3* “President Xi Jinping delivers important speech and proposes to
build a Silk Road Economic Belt with Central Asia countries (Chủ tịch
Tậ p Cậ n Bı̀nh đọ c bà i phá t bieu quan trọ ng và đe xuat xâ y dựng mộ t
Và nh đai Kinh te Con đường Tơ lụ a với cá c quoc gia Trung A)”,
7/9/2013,
http://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/topics_665678/xjpfwzysiesgjt hsh
zz h_665686/t1076334.shtml.
4* Hai nguon hữu ı́ch ve lịch sử khu vực nà y là Restless Empire củ a
Westad, nguon đã dan, và bà i viet củ a Michael Clarke, “The “centrality”
of Central Asia in world history, 1700 – 2008: From pivot to periphery
and back again? (Tı́nh “trung tâ m” củ a Trung A trong lịch sử the giới,
1700 – 2008: Từ xoay trụ c sang ngoạ i biê n và trở ve lan nữa?)”, trong
Mackerras và Clarke (cá c chủ biê n), China, Xinjiang and Central Asia:
History, Transition and Crossborder Interaction into the 21st Century
(Trung Quốc, Tân Cương và Trung Á: Lịch sử, chuyển tiếp và tương tác
xuyên biên giới khi tiến vào thế kỉ 21), Routledge, London & New York
(2009).
5* Trung Quoc thường xuyê n đe cậ p “ba luong the lực”, mặ c dù loi bieu
đạ t nà y khô ng thực sự được dù ng trong chı́nh bả n hien chương. Xem
http://www.soi.org.br/upload/34b4f65564132e7702726ee2521839c
790b895453b-6de5509cf1f997e9e50405.pdf.
6* Xem “Chinese Premier Wen Jiabao’s speech at opening session of
second China – Eurasia Expo (Dien vă n củ a Thủ tướng Trung Quoc On
Gia Bả o ở phiê n khai mạ c Trien lã m Trung Quoc – A Au lan thứ nhı̀),
TânHoa 新华, 3/9/2012, http://en.people.cn/90883/7933186.html.
7* “王缉思：“西进”，中国地缘战略的再平衡 Vương Tậ p Tư: “Tâ y tien”
Trung Quoc địa duyê n chien lược đı́ch tá i bı̀nh hà nh”, Hoàn cầu Thời
báo 环球时报, 17/10/2012,
http://opinion.huanqiu.com/opinion_world/2012-10/3193760.html.
8* Lậ p luậ n nà y đã được đưa ra mạ nh mẽ bởi Rafaello Pantucci và
Alexandros Peterson trong nhieu bà i viet, đá ng chú ý là trong “China’s
Inadvertent Empire (Ðe quoc tı̀nh cờ củ a Trung Quoc)”, The National
Interest, November – December 2012,
http://nationalinterest.org/print/article/chinas-inadvertent-empire-
7615. Pantucci và Peterson cò n đong sá ng lậ p mộ t trang blog tuyệ t vời:
www.chinaincentralasia.com. Bi kịch thay, Peterson bị sá t hạ i và o
thá ng Mộ t nă m 2014 trong mộ t vụ tan cô ng và o mộ t nhà hà ng ở Kabul,
nơi anh khi ay đang là m việ c ở trường American University.
9* Chang hạ n, xem “Hundreds face trial over deadly Xinjiang riots
(Hà ng tră m người đoi diệ n phiê n tò a vı̀ những vụ day loạ n
chı́ tử ở Tâ n Cương), The Guardian, 24/8/2009,
https://www.theguardian.com/world/2009/aug/24/china-trials-
xinjiang-riots.
10* Mộ t phiê n bả n khá c củ a và i đoạ n tiep theo ban đau xuat hiệ n trong
bà i điem sá ch mà tô i viet cho tờ The Spectator. Xem “China’s repressive
policy towards its Islamic fringe has badly back ired (Chı́nh sá ch tran
á p củ a Trung Quoc đoi với khu rı̀a theo đạ o Islam đã bị phả n tá c dụ ng
kịch liệ t)”, 1/8/2015, http://www.spectator.co.uk/2015/08/chinas-
repressive-policy-towards-its-islamic-fringe-has-badly-backfred. Ða so
thô ng tin trong phan nà y bat nguon từ Nick Holdstock, China’s
Forgotten People: Xinjiang, Terror and the Chinese State (Dân tộc bị lãng
quên của Trung Quốc: Tân Cương, nỗi kinh hoàng và nhà nước Trung
Quốc), IB Tauris, London (2015). So đem người chet là củ a tô i, được
tı́nh sau khi cộ ng và o so tử vong theo bá o cá o nă m đó .
11* Bả n bá o cá o có the xem ở đâ y:
https://na-production.s3.amazonaws.com/documents/ISIS-Files.pdf.
12* Xem http://english.alarabiya.net/en/perspective/analysis/
2016/03/02/China-s-proxy-war-in-Syria-Revealing-the-role-of-
Uighur-fghters-.html.
13* Chang hạ n, xem “Chinese embassy in Kyrgyzstan hit by suicide
bomb attack (Ðạ i sứ quá n Trung Quoc ở Kyrgyzstan bị đá nh bom tự
sá t)”, Financial Times, 30/8/2016,
https://www.ft.com/content/23243e7e-6e82-11e6-9ac1-
1055824ca907#axzz4JMS4K4O7.
14* “Beijing Vows to Strike Back after Kyrgyzstan Attack (Bac Kinh the
đá nh trả sau vụ tan cô ng ở Kyrgyzstan)”, China Digital Times,
7/9/2016, http://chinadigitaltimes.net/2016/09/beijing-vows-
strike-back-kyrgyzstan-embassy-attack.
15* Khorgos có mộ t so tê n gọ i và phá t â m khá c nữa, tù y thuộ c và o việ c
bạ n đang nó i chuyệ n với ai và ngô n ngữ ưu tiê n củ a bạ n. Ơ tieng
Kazakh và Duy Ngô Nhı̃, nó được phá t â m và viet là Qorgas; ở tieng
Nga, Khorgos; Trung Quoc là 霍尔果斯Hoac Nhı̃ Quả Tư. Mộ t so người
cò n phá t â m Horgos.
16* Chang hạ n, xem “The Silk Railroad of China – Europe Trade (Con
đường sat tơ lụ a củ a giao thương Trung Quoc – châ u Au)”, Bloomberg,
21/12/2012, http://www.bloomberg.com/news/articles/2012-12-
20/the-silk-railroad-of-china-europe-trade, và “China’s bold gambit to
cement trade with Europe – along the ancient Silk Road (Bước khai
cuộ c tá o bạ o củ a Trung Quoc nham gia co cô ng cuộ c giao thương với
châ u Au – dọ c theo Con đường Tơ lụ a co xưa)”, Los Angeles Times,
1/5/2016, http://www.latimes.com/world/asia/la-fg-china-silk-road-
20160501-story.html.
17* “DHL opens China – Turkey intermodal corridor (DHL mở hà nh
lang vậ n chuyen đa cá ch thức Trung Quoc – Tho Nhı̃ Kı̀”, Lloyd’s
Loading List, 18/12/2015,
http://www.lloydsloadinglist.com/freight-directory/news/DHL-opens
-China-Turkey-intermodal-cor-ridor/65139.htm#.WAYnwuArJN0.
18* Xem “Carec 2020: A strategic framework for the Central Asia
Regional Economic Cooperation 2011 – 2020 (Carec 2020: Mộ t khuô n

kho chien lược cho Hợp tá c Kinh te Khu vực Trung A 2011 – 2020)”,
Asian Development Bank (2012),
http://www.carecprogram.org/uploads/docs/CAREC-Publications/20
12/CAREC-2020-Strategic-Framework.pdf.
19* Xem http://www.carecprogram.org/index.php?page=ci-
knowledge-sharing.
20* Phỏ ng van, dạ ng khô ng cô ng khai danh tı́nh, do tá c giả thực hiệ n ở
Bac Kinh, 21/4/2015.
21* Phỏ ng van do tá c giả thực hiệ n, 2/9/2014.
22* Tat cả cá c phỏ ng van ở Kashgar và quanh đó đeu dien ra và o ngà y
23 – 24/8/2014.
23* Issac Stone Fish, “China’s hottest cities and Kashgar (Những thà nh
pho nó ng nhat Trung Quoc và Kashgar), Newsweek, 25/9/2010,
http://europe.newsweek.com/chinas-hottest-cities-and-kashgar-
72333?rm=eu.
24* Ða so phan nà y ban đau xuat hiệ n ở tiê u đe “Blood and bazaars on
the New Silk Road (Má u và cá c khu chợ trê n Con đường Tơ lụ a mới)”,
25* “这是上天赐给当代中国人最丰厚的礼物 Giá thị thượng thiê n tứ
cap đương đạ i Trung Quoc nhâ n toi phong hậ u đı́ch le vậ t”. Trê n trang
web củ a họ (http://www.chinaincentralasia.com), Pantucci và
Peterson dịch bı̀nh luậ n củ a tướng Lưu thà nh “Central Asia is the
thickest piece of cake given to the modern Chinese by the heavens”.
Bả n dịch nà y đay mà u sac, nhưng theo ý tô i, khô ng chı́nh xá c. (Bả n dịch
Anh ngữ củ a tá c giả : “The richest gift bestowed on the Chinese people
by the heavens.” – ND).
26* Nguon chı́nh yeu củ a tô i cho phan ve nă ng lượng ở Trung A là
Marlene Laruelle và Sebastien Peyrouse, The Chinese Question in
Central Asia: Domestic Order, Social Change, and the Chinese Factor
(Vấn đề Trung Quốc ở Trung Á: Trật tự trong khu vực, biến đổi xã hội và
yếu tố Trung Quốc), Columbia, New York (2012). Tô i cò n dù ng cuon
sá ch củ a họ rat nhieu đe là m thô ng tin că n bả n cho chương nà y. Mộ t
bả n miê u tả hữu ı́ch khá c là Alexander Cooley, Great Games, Local
Rules: The New Great Power Contest in Central Asia (Cuộc chơi lớn, quy
tắc địa phương: Cuộc tranh đoạt mới về vai trò đại quốc ở Trung Á),
Oxford University Press, New York (2012).
27* Những lò ng trung thà nh hon tạ p nơi tà i xe củ a tô i, trước tı́nh sac
tộ c Duy Ngô Nhı̃ củ a anh ta và trước đả ng-nhà nước Trung Quoc, đã
minh họ a cho bả n tı́nh phức hợp củ a că n cước cá nhâ n và că n cước
quoc gia ở khu vực nà y củ a Trung Quoc.
28* Ðâ y là mộ t kieu nó i sá o, nhưng chat lượng và phạ m vi củ a cơ sở hạ
tang cứng củ a Trung Quoc thực sự phi thường. Từ vù ng biê n giới đoi
nú i ở Tâ n Cương, tô i khô ng có van đe gı̀ khi chuyệ n trò với bạ n bè ở
Bac Kinh, nhưng tô i van cứ chậ t vậ t đe bat được tı́n hiệ u di độ ng ở
trung tâ m Oxford.
29* Buô n lậ u ma tú y dien ra khap cá c vù ng biê n giới phı́a Tâ y Trung
Quoc, cả ở Tâ n Cương lan Vâ n Nam. Nguon thuoc phiệ n lớn nhat Trung
Quoc là khu vực “Lưỡi liem Và ng (Golden Crescent): Afghanistan,
Pakistan và Iran. Heroin được đưa và o Tâ n Cương qua ngõ Pakistan,
Tajikistan, Kazakhstan và Kyrgyzstan, bao gom ngõ qua đè o Irkeshtam.
Tuy vậ y, tô i khô ng hı̀nh dung được nhieu ma tú y được chuyen theo
hướng ngược lạ i bởi những người Anh chuyê n mang vá c má y tı́nh xá ch
tay. Xem Murray Scot Tanner, “China confronts Afghan drugs: Law
enforcement views of “The Golden Crescent” (Trung Quoc đương đau
ma tú y Afghanistan: Những quan điem thực thi phá p luậ t củ a vù ng
“Lưỡi liem Và ng”)”, CNA, thá ng Ba nă m 2011,
https://wikileaks.org/gi les/attach/134/134547_China%
20Heroin.pdf.
30* Tat cả phỏ ng van ở Osh thực hiệ n và o ngà y 26/8/2014.
31* Trı́ch trong Roman Muzalevsky, “China – Kyrgyzstan – Uzbekistan

railway scheme: Fears, hopes and prospects (Ke hoạ ch đường sat
Trung Quoc – Kyrgyzstan – Uzbekistan: Những noi sợ, niem hi vọ ng và
những trien vọ ng)”, Eurasia Daily Monitor, Jamestown Foundation,
30/5/2012.
32* Phỏ ng van do tá c giả thực hiệ n ở Almaty, 6/5/2014.
33* Phỏ ng van Deirdre Tynan, Giá m đoc Dự á n Trung A ở International
Crisis Group (Nhó m Khủ ng hoả ng Quoc te), tạ i Bishkek, 28/8/2014.
34* Xem Chris Rickleton, “Kyrgyzstan: Racketeers taking aim at Chinese
entrepreneurs (Kyrgyzstan: Bọ n cướp đang nham tới cá c doanh
nghiệ p Trung Quoc)”, 10/1/2014,
http://www.eurasianet.org/node/67928. EurasiaNet, được tà i trợ bởi
George Soros và Việ n Xã hộ i Mở (Open Society Institute) củ a ô ng, là
mộ t nguon Anh ngữ vô giá ve Trung A.
35* Ơ cho nà y tô i đang nghı̃ đen những phỏ ng van với những người di
dâ n Trung Quoc trong Howard W. French, China’s Second Continent:
How a Million Migrants are Building a New Empire in Africa (Lục địa
thứ nhì của Trung Quốc: Làm thế nào những người di cư triệu phú tạo
lập một đế quốc mới ở châu Phi), Knopf, New York (2014).
36* Tat cả những phỏ ng van do tá c giả thực hiệ n ở Bishkek đeu dien ra
và o ngà y 28 – 29/8/2014.
37* Phỏ ng van do tá c giả thực hiệ n ở Bac Kinh, 20/8/2014.
38* Ða so phan nà y ban đau xuat hiệ n ở tiê u đe “Travels along the New
Silk Road: The economics of power (Cá c chuyen đi dọ c theo Con đường
Tơ lụ a mới: Kinh te họ c ve quyen lực), Gavekal Dragonomics,
24/10/2014.
39* Hillary Clinton đã nó i đen những no lực củ a Putin nham “tá i Xô Viet
hó a” vù ng A – Au. Xem “Clinton calls Eurasian integration an effort to
“Re-Sovietize” (Clinton kê u gọ i việ c sá p nhậ p A – Au là mộ t no lực “tá i
Xô Viet hó a”)”, Radio Free Europe Radio Liberty, 28/7/2016,
http://www.rferl.org/content/clinton-calls-eurasian-integration-
effort-to-resovietize/24791921.html.
40* Trı́ch lạ i trong Michael Clarke, “Understanding China’s Eurasian
Pivot (Tı̀m hieu ve sự xoay trụ c A – Au củ a Trung Quoc)”, The Diplomat,
10/9/2015, http://thediplomat.com/ 2015/09/understanding-
chinas-eurasian-pivot.
41* Phỏ ng van do tá c giả thực hiệ n ở Almaty, 7/5/2014.
43* “Links to Prosperity: Connectivity, Trade, and Growth in
Developing Asia (Những liê n ket đen thịnh vượng: Khả nă ng noi ket
giao thô ng, mậ u dịch và tă ng trưởng ở vù ng châ u A đang phá t trien),
hộ i thả o ADB, 4/5/2014.
45* Xem http://en.kremlin.ru/events/president/transcripts/49433.
46* “China to build 400km/h train for Russia’s high-speed railway

(Trung Quoc sap che tạ o tà u lửa 400km/h cho đường sat cao toc củ a
Nga”, Russia Today, 6/6/2016, https://www.rt.com/business/345535-
china-train-russia-kazan/.
47* Xem China’s Central Asia Problem (Vấn đề châu Á của Trung Quốc),
27/2/2013. Phan tó m tat cot ý có ở đâ y: :
https://www.crisisgroup.org/asia/north-east-asia/china/china-s-
central-asia-problem.
48* Trı́ch dan trong Mira Milosevich, “Russia and China (Nga và Trung
Quoc)”, FAES, 17/9/2014,
http://www.fundacionfaes.org/en/analysis/127/rusia_y_china.
Chương 3. Dưới sức nóng của mặt trời
1* Tiê u đe chương nà y lay cả m hứng từ bộ phim kinh đien ở Bac Kinh
nă m 1994 củ a Khương Vă n, lay khung cả nh trong thời gian Cá ch mạ ng
Vă n hó a. Xem https://en.wikipedia.org/wiki/In_the_Heat_of_the_Sun.
2* Xà -rô ng được gọ i là longyi ở Myanmar.
3* Ðe biet thê m ve chı́nh sá ch “Tâ y tien”, xem Miller, China’s Urban
Billion: The Story Behind the Biggest Migration in Human History (Tỉ
phú thành thị của Trung Quốc: Câu chuyện đằng sau cuộc di dân lớn
nhất lịch sử loài người), Zed, London (2012).
4* “中国十大机场 Trung Quoc thậ p đạ i cơ trường”,
http://baike.baidu.com/view/2144319.htm, và “List of busiest

airports by passenger traf ic (Danh sá ch cá c sâ y bay tap nậ p nhat tı́nh
theo lưu lượng hà nh khá ch), Wikipedia,
https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_busiest_airports_by_passenger_
traffc#2015_statistics.
5* “国务院关于支持云南省加快建设面向西南开放重要桥头堡的意见
Quoc vụ việ n quan vu chi trı̀ Vâ n Nam tı̉nh gia khoá i kien thiet diệ n
hướng Tâ y Nam khai phó ng trọ ng yeu kieu đau bả o đı́ch ý kien”,
3/11/2011, http://www.gov.cn/zwgk/2011-
11/03/content_1985444.htm.
6* Ða so phan nà y ban đau xuat hiệ n ở tiê u đe “No bridgehead too far
in China’s expanding empire (Khô ng có đau cau nà o quá xa ở đe quoc
đang mở rộ ng củ a Trung Quoc)”, Gavekal Dragonomics, 7/4/2014, và
“In Laos, all roads lead to China (Ơ Là o, mọ i con đường đeu dan tới
Trung Quoc)”, Gavekal Dragonomics, 8/4/2014.
7* Bà i viet củ a tô i ve Ðô ng Nam A, bao gom Là o, có thô ng tin lay từ
Peter Church (chủ biê n), A Short History of South-East Asia (Ðoả n sử về
Ðông Nam Á), Wiley, Singapore (2009).
8* Xem “China ranks largest investor in Laos (Trung Quoc được xep
hạ ng là nhà đau tư lớn nhat ở Là o)”, Thai PBS, 20/9/2014,
http://englishnews.thaipbs.or.th/china-ranks-largest-in-vestor-laos.
Thá i Lan là đoi tá c mậ u dịch lớn và o nă m 2015, theo World Factbook
củ a CIA, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-
factbook/felds/ 2050.html#la.
9* “China plans $31b investment for border zone with Laos (Trung
Quoc dự tı́nh đau tư 31 tı̉ đô -la Mỹ cho khu vực biê n giới giá p Là o)”,
China Daily, 20/10/2015,
http://europe.chinadaily.com.cn/business/2015-
10/20/content_22229728.htm
10* Ðe biet thê m thô ng tin, xem
http://www.adb.org/publications/greater-mekong-subregion-
economic-cooperation-program-overview.
11* Tô i nhớ mộ t chuyen đi xe buý t kho ả i từ mien Bac Là o đen Luang
Prabang và o thá ng Tá m nă m 2011, khi đó chú ng tô i mac kẹ t trong
vũ ng bù n. Vụ kẹ t đó đủ lâ u đe tô i đọ c được kha khá trang cuon Anna
Karenina.
12* Tat cả cá c phỏ ng van do tá c giả thực hiệ n ở Udomxai đeu dien ra
và o ngà y 4 – 5 thá ng Ba nă m 2014.
13* Cá nhâ n tô i khá m phá đieu nà y và o thá ng Bả y nă m 2012, khi mộ t
người bạ n tot củ a tô i chet mộ t cá ch bi kịch ở thà nh pho nà y.
14* “New Thai, Lao PDR bridge completes “missing link” in key
regional corridor (Câ y cau mới giữa Thá i và Cộ ng hò a Dâ n chủ Nhâ n
dâ n Là o đã hoà n thà nh “đường liê n ket thieu” ở hà nh lang then chot
trong khu vực)”, 11/12/2013, http://www.adb.org/news/new-thai-
lao-pdr-bridge-completes-missing-link-key-regional-corridor.
15* 7/3/2014.
16* Tô i đã kiem tra ché o thô ng tin nà y với nhieu nguon truyen thô ng và
chı́nh quyen. Chang hạ n, xem “China, Laos sign a railway deal (Trung
Quoc, Là o kı́ ket mộ t thỏ a thuậ n ve đường sat)”, China Daily,
14/11/2015, http://www.chinadaily.com.cn/business/2015-
11/14/content_22456633.htm. Tuy vậ y, sau nhieu lan trı̀ hoã n, chı̉ có
thời gian mới biet được liệ u tuyen đường sat nà y có thực sự được xâ y
dựng hay khô ng.
17* “China, Thailand sign rail, rice, and rubber deals (Trung Quoc và
Thá i Lan kı́ ket cá c thỏ a thuậ n ve đường sat, gạ o và cao su)”, The
Diplomat, 4/12/2015, http://thediplomat.com/2015/12/china-
thailand-sign-rail-rice-and-rubber-deals/.
18* “Changing Asia: China’s high-speed railway diplomacy (Thay đoi
châ u A: Cô ng tá c đoi ngoạ i đường sat cao toc củ a Trung Quoc)”, The
Strategist, 2/12/2013, http://www.aspistrategist.org.au/changing-
asia-chinas-high-speed-railway-diplomacy.
19* Mộ t mau nhỏ hơn mộ t phan nă m mau Anh hay 0,06 hé c-ta.
20* Người dan chương trı̀nh truyen hı̀nh Simon Reeve đã ghé khu nghı̉
dưỡng nà y trong lú c nó được xâ y dựng đe thực hiệ n bộ phim tà i liệ u
du lịch Tropic of Cancer, được phá t só ng trê n BBC và o thá ng Tư nă m
2010. Mộ t đoạ n clip có the xem ở địa chı̉
https://www.youtube.com/watch?v=28hDqzDGVn0. Mộ t đoạ n phim
quả ng bá cho khu nghı̉ dưỡng nà y được đă ng ở địa chı̉ sau, bang tieng
Trung Quoc: https://www.youtube.com/watch?v=k7OdftN2ksQ.
21* Chang hạ n xem, “Lao’s Chinese gamble (Canh bạ c Trung Quoc củ a
Là o)”, The Diplomat, 24/12/2010,
http://thediplomat.com/2010/12/laoss-chinese-gamble.
22* “Dok Ngiew Kham Group pays US$6.3m in taxes (Tậ p đoà n Dok
Ngiew Kham trả 6,3 triệ u đô -la Mỹ tien thue)”, Vietstock, 4/2/2015,
http://en.vietstock.com.vn/2015/02/dok-ngiew-kham-group-pays-
us63m-intaxes-71-195753.htm.
23* Những cuộ c phỏ ng van do tá c giả thực hiệ n ở Ðặ c khu Kinh te Tam
giá c Và ng dien ra và o ngà y 6/3/2014.
24* “China to spur investment in Laos (Trung Quoc sap khı́ch lệ đau tư
ở Là o)”, Vientiane Times, 10/5/2016,
http://www.nationmultimedia.com/aec/China-to-spur-investment-in-
Laos-30285603.html.
25* “Leadership changes and upcoming Obama visit give us new
opportunities in Laos (Những thay đoi lã nh đạ o và chuyen cô ng du củ a
Obama trao cho ta những cơ hộ i mới ở Là o”, CSIS, 4/2/2016,
https://www.csis.org/analysis/leadership-changes-and-upcoming-
obama-visit-give-us-new-opportunities-laos.
26* Tô i mang ơn John Ciorciari ve việ c chia sẻ những kien giả i củ a anh
ve những moi bang giao Trung Quoc – Campuchia. Tô i khuyen nghị bà i
viet củ a anh, “A Chinese model for patron-client relations? The Sino-
Cambodian partnership (Mộ t mô hı̀nh Trung Quoc cho moi quan hệ
người bả o trợ-khá ch hà ng? Moi quan hệ đoi tá c Trung Quoc –
Campuchia)”, International Relations of the Asia-Paci ic, 25/11/2014,
http://irap.oxfordjournals.org/content/15/2/245.short.
27* Xem “Asian leaders at regional meeting fail to resolve disputes over
South China Sea (Giới lã nh đạ o A châ u ở cuộ c gặ p gỡ trong khu vực đã
khô ng giả i quyet được cá c tranh chap ở Bien Ðô ng)”, New York Times,
12/7/2012,
http://www.nytimes.com/2012/07/13/world/asia/asian-leaders-
fail-to-resolve-disputes-on-south-china-sea-during-asean-
summit.html?_r=0.
28* “Cambodia’s Hun Sen proves a feisty ASEAN Chair (Hun Sen củ a
Campuchia tỏ ra là mộ t chủ tọ a hă ng há i củ a ASEAN”, Wall Street
Journal, 4/4/2012,
http://blogs.wsj.com/indonesiarealtime/2012/04/04/cambodias-
hun-sen-proves-a-feisty-asean-chair/.
29* Dữ liệ u đau tư ngoạ i quoc đá ng tin cậ y ở Campuchia là đieu khó có
được, nhưng đâ y là ước tı́nh tot nhat củ a tô i ve tı̀nh hı̀nh hiệ n tạ i sau
khi kiem tra ché o nhieu nguon. Chang hạ n, xem “Chinese Investment to
“Bear Fruit Soon” (Ðau tư Trung Quoc sẽ “sớm ra quả ngọ t”)”, Khmer
Times, 21/12/2015,
http://www.khmertimeskh.com/news/18940/chinese-investment-to-
---bear-fruit-soon---/.
30* “China’s Exim Bank to fund US$1.7b re inery in Cambodia (Ngâ n
hà ng XNK sap tà i trợ nhà má y lọ c dau trị giá 1,7 tı̉ đô -la Mỹ ở
Campuchia)”, Shanghai Daily, 17/10/2013,
http://www.shanghaidaily.com/Business/fnance/Chinas-Exim-Bank-
to-fund-US/shdaily.shtml.
31* “China to invest $9.6b in Cambodia (Trung Quoc sap đau tư 9,6 tı̉
đô -la Mỹ ở Campuchia)”, Phnom Penh Post, 1/1/2013,

http://www.phnompenhpost.com/business/china-invest-96b-
cambodia.
32* Tat cả cá c cuộ c phỏ ng van do tá c giả thực hiệ n ở Phnom Penh đeu
dien ra và o ngà y 21 – 22/5/2015.
33* IMF, World Economic Outlook Database (Cơ sở dữ liệ u ve cả nh trı́
kinh te the giới),
http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2016/01/weodata/index.
aspx.
34* Council for the Development of Cambodia (Hộ i đong phá t trien củ a
Campuchia), http://www.cdc-crdb.gov.kh/cdc/aid-management-
cambodia.html. Xem thê m Miller, “Asia’s infrastructure arms race”,
nguon đã dan.
35* “When it comes to Chinese aid Cambodia should be cautious (Khi
nó i đen việ n trợ Trung Quoc, Campuchia nê n can trọ ng)”, AEC News,
18/7/2006, http://aecnewstoday.com/2016/when-it-comes-to-
chinese-aid-cambodia-should-be-cautious/#axzz4FLu6Oy4b.
36* David Roberts, Political Transition in Cambodia 1991 – 1999: Power,
Elitism and Democracy (Chuyển tiếp chính trị ở Campuchia 1991 –
1999: Quyền lực, thái độ của giới đầu não và dân chủ), London,
Routledge (2001).
37* http://www.transparency.org/cpi2015.
38* “Cambodia’s top ten tycoons (Top mười tà i phiệ t củ a Campuchia)”,
Wikileaks Cable Viewer,

https://wikileaks.org/plusd/cables/07PHNOMPENH1034_a.html.
39* “Royal repays $421m loan early (Hoà ng gia trả sớm 421 triệ u đô -la
Mỹ tien cho vay”, Phnom Penh Post, 31/1/2011,
http://www.phnompenhpost.com/business/royal-repays-421m-loan-
early.
40* “Cambodian mobile irm CamGSM gets $591 mln funding (Hã ng di
độ ng Campuchia CAMGSM nhậ n được tà i trợ 591 triệ u đô -la Mỹ )”,
Reuters, 4/11/2010, http://uk.reuters.com/article/cambodia-
camgsm-idUKSGE6A30G020101104.
41* Xem Simon Denyer, “The push and pull of China’s orbit (Sức đay và
sức hú t củ a quỹ đạ o Trung Quoc)”, Washington Post, 5/9/2015,
http://www.washingtonpost.com/sf/world/2015/ 09/05/the-push-
and-pull-of-chinas-orbit/. Tô i cực lực khuyen nghị loạ t bà i “China’s
Back Yard (Sâ n sau củ a Trung Quoc) củ a Denyer, loạ t bà i có chứa bà i
viet trê n.
42* Trı́ch dan trong John D. Ciorciari, “China and Cambodia: Patron and
client? (Trung Quoc và Campuchia: Người bả o trợ và khá ch hà ng?)”,
IPC Working Paper Series Number 121, 14/6/2013, tr 17.
43* Denyer, “The push and pull of China’s orbit”, nguon đã dan.
44* Việ c ô ng dù ng cá c tê n gọ i Trung Quoc cho quan đả o Paracel/Hoà ng
Sa (西沙 Tâ y Sa) và quan đả o Spratly/Trường Sa (三沙 Tam Sa) là cũ ng
đủ hieu.
45* Trı́ch dan trong “As Cambodia approaches China over the US, it
should remember Machiavelli’s lessons (Khi Campuchia tiep cậ n Trung
Quoc ve chuyệ n Hoa Kỳ, họ nê n nhớ đen những bà i họ c củ a
Machiavelli)”, The Diplomat, 11/8/2015,
http://thediplomat.com/2015/08/as-cambodia-approaches-china-
over-the-us-it-should-remember-machiavellis-lessons/.
46* Chang hạ n, xem “ASEAN talks fail over South China Sea dispute (Cá c
cuộ c thả o luậ n ASEAN khô ng thà nh khi nó i ve van đe tranh chap ở Bien
Ðô ng”, Al Jazeera, 13/7/2012, http://www.aljazeera.com/news/asia-
pacifc/2012/07/201271381350228798.html.
47* Trı́ch dan trong Ciorciari, “China and Cambodia: Patron and
client?”, nguon đã dan.
48* “Face Off (Ðoi địch)”, Focus ASEAN, 2/9/2013,
http://sea-globe.com/cpp-cnrp-cheam-yeap-son-chhay/.
49* “Half a million Cambodians affected by land grabs: Rights group
(Nửa triệ u người Campuchia bị ả nh hưởng từ vụ chiem đat)”, Radio
Free Asia, 1/4/2014,
http://www.rfa.org/english/news/cambodia/land-
04012014170055.html.
50* Xem “Developer, soldiers “destroyed homes” (Nhà đau tư, binh lı́nh
“phá hủ y nhieu gia đı̀nh”)”, 28/1/2014, Open Development Cambodia,

https://opendevelopmentcambodia.net/news/developer-soldiers-
destroyed-29-homes/.
51* Ciorciari, “A Chinese model for patron – client relations? The
Sino-Cambodian partnership”, nguon đã dan.
52* “China, Cambodia boost cooperation during Hun Sen’s visit (Trung
Quoc, Campuchia tă ng cường hợp tá c trong quã ng thời gian cô ng du
củ a Hun Sen)”, The Diplomat, 21/10/2015,
http://thediplomat.com/2015/10/china-cambodia-boost-
cooperation-during-hun-sens-visit.
Chương 4. Mơ về California
1* Nă m 1989, Mien Ðiệ n được chı́nh quyen quâ n phiệ t đương lã nh đạ o
bay giờ chı́nh thức đặ t tê n lạ i thà nh Myanmar, mộ t cá ch dù ng cũ . Liê n
hợp quoc chap nhậ n sự thay đoi nà y và những người tô i gặ p trong
chuyen đi đeu gọ i nước đó là “Myanmar”. Ðó là cá i tê n tô i dù ng ở đâ y,
dù tô i đô i khi dù ng “Burmese” như mộ t tı́nh từ.
2* Tá c giả thực hiệ n cuộ c phỏ ng van tien sı̃ Wong Yit Fan, khi ay là giá m
đoc chi nhá nh quoc gia sở tạ i củ a Tậ p đoà n Jardine Matheson. Tat cả
những phỏ ng van do tá c giả thực hiệ n trong chương nà y đeu dien ra ở
Yangon và Mandalay và o thá ng Mộ t nă m 2013, trừ khi được ghi khá c.
3* Theo David Steinberg trong Burma/Myanmar: What Everyone Needs
to Know (Miến Ðiện/Myanmar: Những điều mọi người cần biết), Oxford
University Press, New York (2010), paukpaw được dịch sang nhieu từ
khá c nhau bê n tieng Anh, “cousins, brotherhood, or a relation based on
kinship”. Từ nà y chı̉ được dù ng đe miê u tả moi quan hệ giữa người
Trung Quoc và người Myanmar. Ðoi với người bı̀nh thường, cuon sá ch
củ a Steinberg là mộ t hướng dan khô ng the thieu đoi với lịch sử và
chı́nh trị củ a Myanmar, và là nguon kien thức cơ bả n quan trọ ng cho
chương nà y.
4* Chang hạ n, xem Sun Yun, “Has China lost Myanmar? (Trung Quoc đã
đá nh mat Myanmar)”, Foreign Policy, 15/1/2013,
http://foreignpolicy.com/2013/01/15/has-china-lost-myanmar/. Tô i
cũ ng khuyen nghị xem hai bà i viet củ a Sun, “China’s strategic
misjudgement on Myanmar (Ðá nh giá sai ve chien lược củ a Trung
Quoc đoi với Myanmar)”, Journal of Current Southeast Asian Affairs, 31,
1 (2012), 73-96 và “Chinese investment in Myanmar: What lies ahead?
(Ðau tư Trung Quoc ở Myanmar: Ðieu gı̀ nam phı́a trước?)”, Stimson,
thá ng Chı́n nă m 2013.
5* Việ c “xoay trụ c sang châ u A” củ a Hoa Kỳ sau nà y được đoi tê n thà nh
“tá i câ n bang”. Ðược chı́nh quyen Obama đưa và o nă m 2012, đâ y là
sá ng kien chien lược nham củ ng co cá c liê n minh an ninh và lực lượng
củ a Hoa Kỳ ở Ðô ng A. Sá ng kien nà y được nhieu người ở Trung Quoc
dien giả i là mộ t phan củ a chı́nh sá ch “giới hạ n Trung Quoc”.
6* Xem Thant Myint-U, “Asia’s new great game”, nguon đã dan.
7* Nă m 2006, chı́nh quyen quâ n phiệ t đã chuyen thủ đô từ Yangon
(Rangoon) sang Naypyidaw, ở mien Trung Myanmar.
8* “Power shift won’t hurt Sino-Myanmese ties (Chuyen dịch quyen lực
khô ng gâ y ton hạ i cho cá c moi rà ng buộ c Trung Quoc-Myanmar”,
10/11/2014, http://www.globaltimes.cn/content/951736.shtml.
9* “Myanmar to continue friendly policy toward China: Aung San Suu
Kyi (Myanmar tiep tụ c chı́nh sá ch hữu hả o đoi với Trung Quoc)”, Tân
Hoa/ 新华, 17/11/2015,
10* Phan lớn chương nà y ban đau được cô ng bo trong bà i viet củ a
Miller, “The Myanmar dilemma (Nan đe Myanmar)”, GK Dragonomics,

29/4/2013, và “Myanmar: Going solo (Myanmar: Ðơn thương độ c
mã )” và “Chinese immigration: On the Road to Mandalay (Di cư người
Trung Quoc: Trê n đường tới Mandalay)”, China Economic Quarterly,
thá ng Sá u nă m 2013.
11* Chı́nh quyen Myanmar cô ng nhậ n 135 nhó m sac tộ c khá c nhau. Sac
tộ c Bamar bao gom khoả ng hai phan ba dâ n so nước nà y. Cò n từ
“Burmese (người Mien Ðiệ n)” chı̉ toà n bộ quoc gia, khô ng phả i bat kı̀
nhó m sac tộ c cụ the nà o.
12* Ðe xem mộ t trong so những chien dịch to chức tot nhat, hã y xem
https://www.internationalrivers.org/campaigns/irrawaddy-
myitsone-dam-0.
13* Tá c giả phỏ ng van Sun Yun ở Washington DC, 2/10/2015.
14* Ke từ khi sá p nhậ p với Cô ng ty Kı̃ thuậ t Ðiệ n hạ t nhâ n Quoc gia, Tậ p
đoà n Ðau tư Ðiệ n lực Trung Quoc (China Power Investment) được biet
với tê n gọ i Tậ p đoà n Ðau tư Ðiệ n lực Quoc gia (SPIC). Xem
http://eng.spic.com.cn/.
15* Phỏ ng van dạ ng khô ng cô ng khai danh tı́nh, ở Yangon, 21/1/2013.
17* Chang hạ n, xem “SPIC donates electrical equipment to Myanmar

food-hit areas (SPIC quyê n tặ ng thiet bị điệ n cho cá c khu vực bị lũ lụ t ở
Myanmar)”,
http://eng.spic.com.cn/NewsCenter/CorporateNews/201605/t20160
503_262376.htm.
18* “China’s intervention in the Myanmar – Kachin peace talks (Trung
Quoc can thiệ p và o cá c cuộ c hò a đà m Myanmar – Kachin)”, East – West
Center, Asia Pacifc Bulletin, No 200 (2013).
19* “Myanmar Bombings in Yunnan Killed 4 Chinese (Myanmar đá nh
bom ở Vâ n Nam, giet 4 người Trung Quoc)”, The Diplomat, 14/3/2015,
http://thediplomat.com/2015/03/its-offcial-myanmar-bombings-in-
yunnan-killed-4
-chinese-citizens.
20* Longyi củ a người Mien Ðiệ n tương tự lungi dà nh cho nam ở
Bangladesh và nhieu khu vực An Ðộ .
21* “China remains top investor of Myanmar (Trung Quoc van là nhà
đau tư hà ng đau củ a Myanmar)”, MITV News, 19/3/2016,

http://www.myanmaritv.com/news/foreign-investment-china-
remains-top-investor-myanmar.
22* https://www.youtube.com/watch?v=Whd63L0q8Uw.
23* http://www.mofcom.gov.cn/article/i/jyjl/j/201602/
20160201258595.shtml.
24* Global Witness, Jade: Myanmar’s “Big State Secret” (Ngọc bích: “Bí
mật quốc gia lớn” của Myanmar), thá ng Mười nă m 2015,
https://www.globalwitness.org/en/campaigns/oil-gas-and-
mining/myanmarjade/.
25* “Myanmar section of the Myanmar – China oil pipeline starts trial
operation (Ðường ong dan dau Myanmar – Trung Quoc khú c ở
Myanmar bat đau hoạ t độ ng thử nghiệ m”, 4/2/2015,
http://www.cnpc.com.cn/en/nr2015/201502/
2cea6be48e4e43e7a4bcfa77080d8314.shtml.
26* Ða so phan nà y ve hoạ ch định BCIM được cô ng bo ban đau trong
Miller, “Beijing eyes the Bay of Bengal (Bac Kinh đe mat tới vịnh
Bengal)”, Gavekal Dragonomics, 14/8/2014.
27* “国务院关于支持云南省加快建设面向西南开放重要桥头堡的意见
Quoc vụ Việ n quan vu chi trı̀ Vâ n Nam tı̉nh gia khoá i kien thiet diệ n
hướng Tâ y Nam khai phó ng trọ ng yeu kieu đau bả o đı́ch ý kien”,
3/11/2011, http://www.gov.cn/zwgk/2011-
11/03/content_1985444.htm.
28* “China’s CITIC wins projects to develop Myanmar economic zone
(CITIC củ a Trung Quoc già nh được cá c dự á n kien thiet khu vực kinh te
củ a Myanmar)”, Reuters, 31/12/2015, http://www.reuters.com/
article/myanmar-citic-project-idUSL3N14K1D720151231.
29* Phỏ ng van do tá c giả thực hiệ n ở Cô n Minh, 5/6/2014.
31* Cù ng câ u khau hiệ u cũ ng đã được ghi bang tieng Trung Quoc và
tieng Mien Ðiệ n.
32* “Myanmar Kokang rebels deny receiving Chinese weapons (Quâ n
noi loạ n Kokang củ a Myanmar nhậ n vũ khı́ củ a Trung Quoc)”, Radio
Free Asia, 13/2/2015,
http://www.rfa.org/english/news/myanmar/kokang-
02132015185129.html.
Chương 5. Chuỗi trân châu
1* Mộ t so phan trong chương nà y ban đau được cô ng bo trong Miller,
“Maritime Silk Road or “String of Pearls”? (Con đường Tơ lụ a trê n bien
hay “Chuoi trâ n châ u”?)”, Gavekal Dragonomics, 23/4/2015.
2* Chang hạ n, xem “Chinese submarine docking in Lanka “inimical” to
India’s interests: Govt (Tà u ngam Trung Quoc đậ u ở Sri Lanka “gâ y
phương hạ i” đen cá c lợi ı́ch củ a An Ðộ : Chı́nh phủ )”, TNN, 3/11/2014,
http://timeso india.indiatimes.com/india/Chinese-submarine-
docking-in-Lanka-inimical-to-Indias-interests-
Govt/articleshow/45025487.cms.
3* “China: Submarine docking in Sri Lanka was routine (Trung Quoc:
Tà u ngam đậ u ở Sri Lanka là theo thủ tụ c)”, ECNS, 26/9/2014,
http://www.chinadaily.com.cn/china/2014-09/
26/content_18668407.htm.
4* http://www.ndtv.com/india-news/navy-alert-to-chinese-nuclear-
submarine-threat-in-indian-ocean-767781.
5* Nguon tin củ a tô i muon an danh.
6* Xem Ramachandra Guha, India after Gandhi: The History of the

World’s Largest Democracy (Ấn Ðộ thời hậu Gandhi: Lịch sử của nền dân
chủ lớn nhất thế giới), Pan, London (2007), tr. 336. Tô i đã dựa và o cuon
lịch sử củ a Guha đe viet phan lớn bả n miê u tả lịch sử củ a cá c moi bang
giao Trung – An.
7* Energy Futures in Asia (Những tương lai năng lượng của châu Á),
Booz-Allen & Hamilton (2004),
https://books.google.no/books/about/Energy_Futures_in_Asia.html?
id=5En2PgAACAAJ&hl=en.
21st-Century Maritime Silk Road”, nguon đã dan.
9* Chang hạ n, xem “A silk glove for China’s iron
ist (Gă ng tay lụ a cho
nam đam sat củ a Trung Quoc)”, Project Syndicate, 4/3/2015,
https://www.project-syndicate.org/commentary/china-silk-road-
dominance-by-brahma-chellaney-2015-03?barrier=true.
11* Samudra Manthan: Sino – Indian Rivalry in the Indo-Pacifc
(Samudra Manthan: Quan hệ đối địch Trung – Ấn ở vùng Ấn Ðộ Dương),

Carnegie Endowment, New York (2012).
12* Phỏ ng van do tá c giả thực hiệ n ở Singapore, 11/3/2015.
13* Phỏ ng van do tá c giả thực hiệ n ở Colombo, 13/3/2015.
14* “Strive for a win – win outcome on the Indian Ocean (No lực đạ t
được ket quả n đô i bê n cù ng có lợi ở An Ðộ Dương”, Thinker Blog,
20/3/2015, http://maosiwei.blog.21ccom.net/%3Fp%3D127/. Bả n
dịch củ a China Policy (http://policycn.com/).
15* Ðoi với lịch sử củ a Gwadar và kien thức cơ bả n củ a moi quan hệ
Trung Quoc – Pakistan, tô i đã dựa và o sá ch củ a Andrew Small, The
China – Pakistan Axis: Asia’s New Geopolitics (Trục Trung Quốc –
Pakistan: Ðịa chính trị mới của châu Á), Hurst, London (2015).
16* Robert Kaplan, Monsoon: The Indian Ocean and the Future of
American Power (Gió mùa: Ấn Ðộ Dương và tương lai của quyền lực Hoa
Kỳ), Random House, New York (2011), tr. 71.
17* Chang hạ n, xem “China readies $46 billion for Pakistan trade route
(Trung Quoc chuan bị 46 tı̉ đô -la Mỹ cho tuyen giao thương Pakistan)”,
Wall Street Journal, 16/4/2015, http://www.wsj.com/articles/china-
to-unveil-billions-of-dollars-in-pakistan-investment-1429214705?
mg=id-wsj.
18* Xem “KKH Re-Alignment: 94% work on the project completed so
far, remaining to be completed by Sep 25 this year (Tá i liê n ket đường
Cao toc Karakoram: 94% cô ng tá c cho dự á n nà y đã hoà n thà nh đen
nay, so cò n lạ i sẽ hoà n thà nh và o ngà y 25 thá ng Chı́n nă m nay)”, Pamir
Times, 27/6/2015, http://pamirtimes.net/2015/06/27/kkh-re-
alignment-94-work-on-the-project-completed-so-far-remaining-to-be-
completed-by-sep-25-this-year.
20* Phỏ ng van Sun Yun do tá c giả thực hiệ n ở Washington, DC,
2/10/2015.
21* Small, The China – Pakistan Axis, nguon đã dan, tr. 98-99.
22* Trı́ch dan trong Kaplan, Gió mùa, nguon đã dan, tr. 78.
24* “Pakistan, China fnalize 8-sub construction plan (Pakistan, Trung

Quoc hoà n tat ke hoạ ch đó ng 8 tà u ngam)”, Defense News, 11/10/2015,
http://www.defensenews.com/story/defense/naval/submarines/201
5/10/11/pakistan-china-fnalize-8-sub-construction-plan/73634218/.
26* Mộ t so cho trong phan nà y ban đau được cô ng bo trong bà i viet củ a
Miller, “A Sino–Indian powerhouse? (Mộ t cường quoc Trung-An?)”,
27* Xem bà i dien vă n củ a Tậ p, “Towards an Asian century of prosperity
(Hướng đen mộ t the kı̉ phon thịnh củ a châ u A”, do The Hindu cô ng bo,
17/9/2014, http://www.thehindu.com/opinion/op-ed/towards-an-
asian-century-of-prosperity/article6416553.ece.
28* “India’s Modi: Border peace needed to realise China ties (Modi củ a
An Ðộ : Hò a bı̀nh biê n giới là đieu can thiet đe hiệ n thực hó a cá c rà ng
buộ c củ a Trung Quoc)”, Reuters, 18/9/2014,
http://www.reuters.com/article/india-china-border-
idUSD8N0RB01A20140918.
29* Tá c giả phỏ ng van Douglas Paal, Phó Chủ tịch Bộ phậ n Nghiê n cứu
ở Carnegie Endowment for International Peace, ở Washington, DC,
1/10/2015. Paul có thô ng tin từ cá c nguon tin ở Bac Kinh.
31* Xem “India and Japan link up to counter China’s “expansionist”

mind-set (An Ðộ và Nhậ t liê n ket nham đá p lạ i nep nghı̃ “bà nh trướng
chủ nghı̃a” củ a Trung Quoc)”, Wall Street Journal, 2/9/2014,
http://blogs.wsj.com/chinarealtime/2014/09/02/india-and-japan-
link-up-to-counter-chinas-expansionist-mind-set/.
32* https://www.whitehouse.gov/the-press-of ice/2010/
11/08/remarks-president-joint-session-indian-parliament-new-delhi-
india.
33* Xem “Text of PM’s address to the Sri Lankan Parliament (Vă n bả n
bà i nó i chuyệ n củ a Thủ tướng An Ðộ trước Quoc hộ i Sri Lanka)”,
13/3/2015, http://www.pmindia.gov.in/en/news_updates/text-of-
pms-address-to-the-sri-lankan-parliament/.
34* Tat nhiê n là theo kinh nghiệ m chu du củ a tô i vò ng quanh An Ðộ .
Quan điem củ a tô i được hậ u thuan bởi người phó ng viê n Ðô ng Nam A
củ a mộ t tờ bá o quoc te lớn.
35* Xem “Full text: Report on the work of the government (2015) (Toà n
vă n: Bá o cá o ve cô ng việ c củ a chı́nh phủ (2015))”, 16/3/2015,
http://english.gov.cn/archive/publications/ 2015/
03/05/content_281475066179954.htm.
36* Ðâ y là con so tô i được giới viê n chức đau tư Sri Lanka đưa cho
trong suot thời gian những lan phỏ ng van và o thá ng Ba nă m 2015.
37* Xem “China’s Indian Ocean infuence at risk in Sri Lanka election
(Anh hưởng củ a Trung Quoc tạ i An Ðộ Dương gặ p nguy cơ ở kı̀ bau cử
Sri Lanka)”, Bloomberg, 6/1/2015,
http://www.bloomberg.com/news/articles/2015-01-06/china-push-
for-indian-ocean-in luence-at-risk-as-sri-lanka-votes.
40* Ðe có con so ước tı́nh cao the nà y ve tı̉ lệ nợ nước ngoà i củ a Sri
Lanka, xem http://time.com/4077757/sri-lanka-china- inancial-
crisis-ravi-karun-anayake-interview. Nhưng tô i tı̀m thay nhieu ước
tı́nh khá c nhau gâ y khó hieu. Mộ t họ c giả noi danh người Trung Quoc
cho tô i con so 88% cò n mộ t cựu chủ ngâ n hà ng đưa con so nà y gan
mức 60% (xem http://www.sundaytimes.lk/160221/business-
times/foreign-debt-commitments-trigger-macro-fnancial-risks-
183602.html). Khi dù ng dữ liệ u củ a Ngâ n hà ng Trung ương Sri Lanka
(Central Bank of Sri Lanka), tô i tı́nh toá n tı̉ lệ nợ công bê n ngoà i so với
GDP đạ t mức 34% cuoi nă m 2015.
42* Việ c trien khai thà nh pho cả ng Colombo có the xem ở địa chı̉
https://www.youtube.com/watch?v=RO79WgJMz_w.
43* Xem Kalinga Seneviratne, “Sri Lanka turning anew into a
geopolitical battle ground – Analysis (Sri Lanka mới chuyen thà nh mộ t
chien trường địa chı́nh trị – Phâ n tı́ch)”, Eurasia Review, 30/1/2016,
http://www.eurasiareview.com/30012016-sri-lanka-turning-anew-
into-a-geopolitical-battle-ground-analysis/. Mộ t khoả n cho vay nhỏ
hơn được Ngâ n hà ng XNK phê chuan sau đó cù ng nă m: xem “Cabinet
approves fresh loan from China EXIM Bank (Nộ i cá c phê chuan khoả n
cho vay mới từ Ngâ n hà ng XNK)”, 9/6/2016,
http://www.ft.lk/article/546991/Cabinet-approves-fresh-loan-from-
China-EXIM-Bank.
44* “Short of options, Sri Lanka turns back to Beijing’s embrace (Thieu
phương á n, Sri Lanka quay trở lạ i vò ng tay củ a Bac Kinh)”, 10/2/2016,
http://www.reuters.com/article/us-sri-lanka-china-idUSKCN0VJ2RX.
45* “China’s Sri Lanka project back on track (Dự á n ở Sri Lanka củ a
Trung Quoc được thực hiệ n trở lạ i)”, China Daily, 26/3/2015,
http://usa.chinadaily.com.cn/world/2015-
03/26/content_19917566.htm.
Chương 6. Vùng biển dậy sóng

1* Xem “Vietnamese woman dies in self-immolation protest against
China (Phụ nữ Việ t Nam tự thiê u chet trong vụ phả n khá ng Trung
Quoc)”, Associated Press, 23/5/2014,
https://www.theguardian.com/world/2014/may/23/vietnamese-
woman-dies-self-immolation-protest-china, và Thanh Nien News,
24/5/2014, http://www.thanhniennews.com/society/vietnamese-
woman-burns-self-to-protest-china-offcial-26601.html.
2* Chang hạ n, xem “At least 21 dead in Vietnam anti-China protests
over oil rig (It nhat 21 người chet trong những vụ phả n khá ng Trung
Quoc đặ t già n khoan dau”, The Guardian, 15/5/2014,
https://www.theguardian.com/world/2014/may/ 15/vietnam-anti-
china-protests-oil-rig-dead-injured.
3* Chang hạ n, xem “China’s secret weapon on disputed island: Beer
and badminton (Vũ khı́ bı́ mậ t củ a Trung Quoc ve hò n đả o bị tranh
chap: Bia và cau lô ng”, Tea Leaf Nation, 8/3/2016,
http://foreignpolicy.com/2016/03/08/china-woody-island-sansha-
paracels-south-china-sea-dispute-secret-weapon-beer-badminton/.
4* “Pacom chief: China’s land reclamation has broad consequences
(Trưởng Bộ tư lệ nh Thá i Bı̀nh Dương: Việ c Trung Quoc cả i tạ o đat có
những hậ u quả rõ rà ng)”, DoD News, 24/7/ 2015,
http://www.defense.gov/News-Article-View/Article/612689.
5* Người ta đã ton rat nhieu giay mực cho vụ Bien Ðô ng trong những
nă m gan đâ y, nhưng đen nay nguon duy nhat có đủ thô ng tin nhat là
Asia Maritime Transparency Initiative (Sá ng kien Minh bạ ch Hà ng hả i
củ a châ u A) củ a CSIS. Trang web củ a họ (https://amti.csis.org/) có
những tin tức mới nhat, những bà i viet chuyê n sâ u, những hı̀nh chụ p
vệ tinh, sơ đo và mộ t “bộ theo dõ i đả o bien”.
6* Xem những bı̀nh luậ n củ a Phó Oá nh ve “nhu cau can đen những
nă ng lực ve phò ng vệ ”, trong “US militarizing South China Sea:
Spokesperson (Hoa Kỳ quâ n sự hó a Bien Ðô ng: Phá t ngô n viê n)”, Tân
Hoa/ 新华, 4/3/2016, http://news.xinhuanet.com/english/2016-
03/04/c_135155264.htm.
7* “US expects “very serious” talks with China after missile reports
(Hoa Kỳ kı̀ vọ ng những cuộ c đà m phá n “rat nghiê m tú c” với Trung
Quoc sau những bá o cá o ve tê n lửa)”, Reuters, 17/2/2016,
http://uk.reuters.com/article/uk-south-chinasea- china-missiles-
idUKKCN0VP2V6.
8* Chang hạ n, xem “Philippine’s Aquino revives comparison between
China and Nazi Germany (Aquino củ a Philippines là m song lạ i sự so
sá nh giữa Trung Quoc và Ðức Quoc Xã )”, Reuters, 3/6/2015,
http://www.reuters.com/article/us-japan-philippines-
idUSKBN0OJ0OY20150603.
9* Robert Kaplan, Asia’s Cauldron: The South China Sea and the End of a
Stable Paci ic (Vạc dầu của châu Á: Biển Ðông và ket thú c thời kı̀ Thá i
Bı̀nh Dương on định), Random House, New York (2014), tr. 15.
10* Chang hạ n, xem phá t bieu nà y củ a bộ ngoạ i giao: “Set aside dispute
and pursue joint development (Gạ t sang bê n việ c tranh chap và theo
đuoi sự phá t trien chung)”,
http://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/ziliao_665539/3602_665543/360
4_665547/t18023.shtml.
11* Xem Bill Hayton, South China Sea: The Struggle for Power in Asia
(Biển Ðông: Tranh đấu giành quyền lực ở châu Á), Yale, London (2014),
tr. 26. Tô i đã trô ng cậ y và o bả n miê u tả củ a Hayton cho đa so kien thức
cơ bả n ve lịch sử đoi với những tuyê n xưng chủ quyen củ a Trung Quoc
ở Bien Ðô ng.
12* Trı́ch dan trong sá ch đã dan.
13* Trı́ch dan trong sá ch đã dan.
14* Tam bả n đo nă m 1947 được tá i tạ o trong mộ t bà i luậ n củ a Bộ Quoc
phò ng Hoa Kỳ mang tê n “China: Maritime claims in the South China
Sea (Trung Quoc: Những tuyê n xưng chủ quyen trê n bien ở Bien
Ðô ng)”, mộ t phan trong loạ t bà i Limits in the Seas (Những giới hạn ở
các vùng biển). Xem
http://www.state.gov/documents/organization/234936.pdf.
15* Bức thư đi kè m tam bả n đo nà y được gửi đen Ban Ki-Moon, Tong
Thư kı́ củ a Liê n hợp quoc. Cả bức thư và bả n đo có the xem tạ i đâ y:
http://www.un.org/depts/los/clcs_new/submissions_ iles/vnm37_09
/chn_2009re_vnm.pdf.
16* Xem OA Westad, “Saying boo to bullyboy (Hã y la ló kẻ ức hiep)”,
China Economic Quarterly, thá ng Sá u nă m 2013.
17* “US takes a tougher tone with China (Hoa Kỳ đưa ra giọ ng điệ u
cứng ran với Trung Quoc)”, Washington Post, 30/7/2010,
http://www.washingtonpost.com/wp-
dyn/content/article/2010/07/29/AR2010072906416.html.
18* “China paper warns of “sound of cannons” in sea dispute (Bá o chı́
củ a Trung Quoc cả nh bá o “tieng sú ng than cô ng” trong vụ tranh chap
lã nh hả i)”, Reuters, http://www.reuters.com/article/us-china-seas-
idUSTRE79O1MV20111025.
19* “Leon Panetta: US to deploy 60% of navy feet to Paci ic (Leon
Panetta: Hoa Kỳ sap trien khai 60% hạ m độ i hả i quâ n đen Thá i Bı̀nh
Dương”, BBC News, 2/6/ 2012, http://www.bbc.co.uk/news/world-us-
canada-18305750.
20* Vụ á n nà y được đưa ra theo Phụ chương VII củ a Cô ng ước Liê n hợp
quoc ve Luậ t Bien (UNCLOS) và được đă ng kı́ với Tò a á n Trọ ng tà i
Thường trực ở The Hague. Vụ á n nà y có the xem ở đâ y:
https://pcacases.com/web/view/7.
21* Xem “Full text: Premier Li Keqiang gives joint written interview to
media in ASEAN countries (Toà n vă n: Thủ tướng Lý Khac Cường ghi
trả lời phỏ ng van chung cho truyen thô ng ở cá c nước ASEAN)”, Tân
Hoa/ 新华, 8/10/2013,
http://news.xinhuanet.com/english/china/2013-
10/08/c_125496903.htm.
22* Chang hạ n, xem “Fu Ying: Defence ability is not equivalent to
militarization (Phó Oá nh: Khả nă ng phò ng vệ khô ng tương đương với
hà nh vi quâ n sự hó a)”, Tân Hoa/ 新华, 4/3/2016,
http://news.xinhuanet.com/english/video/2016-
03/04/c_135156002.htm.
23* “Contested areas of South China Sea likely have few conventional
oil and gas resources (Những khu vực bị tranh cã i củ a Bien Ðô ng có
the có và i nguon dau khı́ theo quy ước)”,
http://www.eia.gov/todayinenergy/detail.cfm?id=10651.
24* “Amid global price rout, China crude oil imports hit record (Giữa sự
that bạ i ve giá cả toà n cau, lượng dau nhậ p khau củ a Trung Quoc đạ t
mức kı̉ lụ c)”, Reuters, 13/1/2016, http://www.reuters.com/article/us-
china-economy-trade-crude-idUSKCN0UR0DU20160113.
25* Chang hạ n, xem Kaplan, Asia’s Cauldron, nguon đã dan. Những no
lực củ a Hoa Kỳ nham chi phoi Caribê khu vực mở rộ ng (Greater
Caribbean) ở đau the kı̉ 19 là thà nh to then chot củ a “Họ c thuyet
Monroe”, khi Tong thong Monroe tı̀m cá ch ngă n chặ n cá c quoc gia châ u
Au trong việ c thực dâ n hó a thê m nhieu phan châ u Mỹ nữa. Kaplan chı̉
ra rang Monroe khô ng tı̀m cá ch giữ người châ u Au ra khỏ i vù ng Caribê
hoà n toà n – y như việ c khô ng nhà phâ n tı́ch nghiê m tú c nà o tin rang
Trung Quoc sẽ có toan tı́nh chặ n cá c tuyen đường bien củ a Bien Ðô ng.
26* Mearsheimer, người lã o luyệ n ve “chủ nghı̃a hiệ n thực cô ng kı́ch
(offensive realism)”, tin rang Trung Quoc ve cơ cau đang kiê n quyet
thá ch thức nước Hoa Kỳ bá quyen, và cuộ c chien tranh đó là đieu
khô ng trá nh được. Câ u trı́ch nà y lay từ mộ t cuộ c phỏ ng van trong đoạ n
phim ngan củ a Bill Callahan, Mearsheimer vs Nye on the Rise of China
(Mearsheimer tranh luận cùng Nye về sự trỗi dậy của Trung Quốc),
https://vimeo.com/131276478.
27* Chang hạ n, xem “Spotlight: Law-abusing tribunal issues ill-founded
award on South China Sea arbitration, draws worldwide criticism
(Tiê u điem: Tò a á n lạ m dụ ng luậ t ban hà nh khoả n chi trả thieu că n cứ
ve vụ trọ ng tà i phâ n xử Bien Ðô ng, thu hú t nhieu lời phê bı̀nh khap the
giới)”, Tân Hoa/ 新华, 12/7/2016,
28* Thô ng cá o bá o chı́ ve quyet định củ a tò a á n có ở đâ y:
https://pcacases.com/web/sendAttach/1801.
29* “The Operation of the HYSY 981 Drilling Rig: Vietnam’s
Provocation and China’s Position (Hoạ t độ ng củ a già n khoan dau Hả i
dương 981: Sự khiê u khı́ch củ a Việ t Nam và vị the củ a Trung Quoc)”,
Ministry of Foreign Affairs of the People's Republic of China, 8/6/2014,
30* Phá t bieu nà y có the xem ở đâ y:
https://cil.nus.edu.sg/rp/pdf/2002%20Declaration%20on%20the%2
0Conduct%20of%20Parties%20in%20the%20South%20China%20Se
a-pdf.pdf.
31* Nhờ David Brown chı̉ ra đieu nà y.
32* “Wang Yi outlines China’s foreign policy vision (Vương Nghị phá c
thả o tam nhı̀n ve chı́nh sá ch ngoạ i giao củ a Trung Quoc)”, The
Diplomat, 11/3/2014, http://thediplomat.com/2014/03/wang-yi-
outlines-chinas-foreign-policy-vision/.
33* Chang hạ n, xem “Salami slicing in the South China Sea (Lạ ng mieng
salami ở Bien Ðô ng)”, Foreign Policy, 3/8/2012,
http://foreignpolicy.com/2012/08/03/salami-slicing-in-the-south-
china-sea/.
34* “Full text: China’s peaceful development (Toà n vă n: Sự phá t trien
hò a bı̀nh củ a Trung Quoc)”, 6/9/2011,
http://news.xinhuanet.com/english2010/china/2011-
09/06/c_131102329_2.htm.
35* Xem bà i phá t bieu hộ i nghị cô ng tá c củ a Tậ p ve cô ng tá c ngoạ i giao
trong khu vực, “Let the sense of community of common destiny take
deep root in neighbouring countries (Ðe ý thức ve cộ ng đong với vậ n
mệ nh chung bat re sâ u xa ở cá c quoc gia lá ng gieng)”, 25/10/2013,
http://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/wjb_663304/wjbz_663308/activit
ies_663312/t1093870.shtml.
36* 16/2/2016, https://www.whitehouse.gov/the-press-offce/
2016/02/16/joint-statement-us-asean-special-leaders-summit-
sunnylands-declaration.
37* “China state paper warns of war over South China Sea unless US
backs down (Bá o chı́ nhà nước Trung Quoc cả nh bá o ve cuộ c chien
tranh trê n Bien Ðô ng trừ khi Hoa Kỳ rú t ve”, Reuters, 25/5/2015,
http://in.reuters.com/article/southchinasea-china-usa-
idINKBN0OA07N20150525.
38* “US Congress marks Taiwan Relations Act anniversary (Quoc hộ i
Hoa Kỳ đá nh dau kı̉ niệ m Bang giao Ðà i Loan”, Taipei Times,
14/4/2016,
http://www.taipeitimes.com/News/taiwan/archives/2016/04/14/20
03643940.
39* Nhờ người đong nghiệ p Arthur Kroeber nhac tô i ve tam quan trọ ng
lâ u dà i củ a van đe Ðà i Loan trong chı́nh trị Hoa Kỳ.
40*
https://www.iiss.org/en/events/shangri%20la%20dialogue/archive/
shangri-la-dialogue-2015-862b/opening-remarks-and-key-note-
address-6729/keynote-address-a51f.
41*
https://www.iiss.org/en/events/shangri%20la%20dialogue/archive/
shangri-la-dialogue-2016-4a4b/plenary1-ab09/carter-1610.
42* Bà i dien vă n tạ i trường Arizona State University: “Remarks on the
next phase of the US rebalance to the Asia – Pacifc (Những nhậ n xé t ve
giai đoạ n tiep theo củ a cô ng tá c tá i câ n bang củ a Hoa Kỳ đoi với châ u A
– Thá i Bı̀nh Dương)”, 6/4/2015,
http://www.defense.gov/News/Speeches/Speech-View/Article/6066
60/remarks-on-the-next-phase-of-the-us-rebalance-to-the-asia-
paci ic-mccain-instit.
43* “The battle over President Obama’s trade deal has offcially arrived
(Trậ n chien ve thỏ a thuậ n mậ u dịch củ a Tong thong Obama đã chı́nh
thức xuat hiệ n)”, Washington Post, 5/11/2015,
https://www.washingtonpost.com/politics/obama-administration-
prepares-to-launch-long- ight-over-trade-
pact/2015/11/05/8299ad32-8326-11e5-8ba6-cec48b-
74b2a7_story.html.
44* Toà n vă n bả n Sá ch trang có the xem ở đâ y:
http://www.chinadaily.com.cn/china/2015-
05/26/content_20820628.htm.
45* Mộ t phan chương nà y ban đau được cô ng bo trong Miller, “For
Beijing, it’s goodnight Vietnam”, Gavekal Dragonomics, 17/7/2015.
46* Trang web việ n bả o tà ng đó ở đâ y:
http://baotanglichsu.vn/subportal/en/Home/mid/29453A92/.
47* Xem “Global ratings for China (Ðịnh giá toà n cau đoi với Trung
Quoc)”, http://www.pewglobal.org/2015/06/23/2-views-of-china-
and-the-global-balance-of-power/.
48* Chang hạ n, xem “What Vietnam must do now (Những đieu Việ t
Nam phả i là m lú c nà y)”, New York Times, 6/4/2015,
http://www.nytimes.com/2015/04/07/opinion/what-vietnam-must-
now-do.html?_r=1, và “Vietnam’s angry feet”, 6/6/2013,
http://www.nytimes.com/2013/06/07/opinion/vietnams-angry-
feet.html.
49* Trı́ch dan trong “Vietnam’s overdue alliance with America (Sự liê n
minh tre trà ng củ a Việ t Nam với Hoa Kỳ )”, Tương Lai, New York Times,
11/7/2014,
http://www.nytimes.com/2014/07/13/opinion/sunday/vietnams-
overdue-alliance-with-america.html. (Chú thı́ch goc trong bả n Anh ngữ
củ a Tom Miller; theo trı́ch dan lạ i bà i củ a Tương Lai, thı̀ câ u đó củ a
Nguyen Tan Dũ ng sang tieng Anh là the nà y: Vietnam has always
wanted peace and friendship with China. But we cannot trade our
sacred independence and sovereignty for some elusive peace or any
type of dependence.” – ND).
50* “Xi Jinping delivers important speech at National Assembly of Viet
Nam, stressing to bear big picture in mind and join efforts to open up
new situation of China – Viet Nam comprehensive strategic
partnership of cooperation (Tậ p Cậ n Bı̀nh có bà i phá t bieu quan trọ ng
trước Quoc hộ i Việ t Nam, nhan mạ nh phả i ghi nhớ đạ i cuộ c và chung
tay no lực mở ra hoà n cả nh mới cho moi quan hệ hợp tá c chien lược
toà n diệ n Trung Quoc – Việ t Nam”, 6/11/2015,
http://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/topics_665678/xjpdynxjpjxgsfw/t
1313676.shtml.
51* Xem cơ sở dữ liệ u WITS (Giả i phá p Mậ u dịch Tı́ch hợp The giới)
củ a Ngâ n hà ng The giới:
http://wits.worldbank.org/CountrySnapshot/en/VNM.
52* Xem Ngâ n hà ng The giới, “Vietnam: Country at a glance (Việ t Nam:
Sơ lược đat nước)”, http://www.worldbank.org/en/country/vietnam,
và dữ liệ u theo từng tı̉nh củ a Trung Quoc từ Cụ c Thong kê Quoc gia
Trung Quoc, http://data.stats.gov.cn/english/easyquery.htm?
cn=E0103.
53* Tô i được mộ t phó ng viê n tờ Tuổi Trẻ Thà nh pho Ho Chı́ Minh cho
con so 10-15%, nhưng tô i khô ng the xá c định được bả n bá o cá o liê n
quan.
54* Bộ Tà i chı́nh, Thong kê Việ t Nam, http://www.mof.gov.vn/
webcenter/portal/mof?_afrLoop=36369253348466
610#!%40%40%3F_afrLoop%3D36369253348466610%26_adf.ctrl-s
tate%3Du8frqtd8h_126.
55* “Xi Jinping delivers important speech at National Assembly of Viet
Nam”, nguon đã dan.
56* Infrastructure for a Seamless Asia (Cơ sở hạ tầng cho một châu Áliền
mảnh), http://adb.org/sites/default/ les/pub/2009/
2009.08.31.book.infrastructure.seamless.asia.pdf.
57* Chang hạ n, xem “China and Vietnam (Trung Quoc và Việ t Nam)”,
http://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/wjb_663304/zzjg_663340/yzs_66
3350/gjlb_663354/2792_663578/.
58* Van đe nà y cà ng tệ hơn sau chuyen ghé thă m củ a tô i. Chang hạ n,
xem “Chinese-contracted railway project in Hanoi suffers 57% cost
overrun (Dự á n đường sat củ a nhà thau Trung Quoc gá nh chịu phı́
vượt quá 57%)”, Tuoi Tre News, 27/10/2015,
http://tuoitrenews.vn/business/31225/chinesecontracted-railway-
project-in-hanoi-suffers-57-cost-overrun.
59* Dữ liệ u ve dâ n so thà nh pho được lay từ “World Urban Areas: 12th
Annual Edition (April 2016) [Cá c khu vực thà nh thị củ a the giới: An
bả n thường niê n lan thứ 12 (thá ng Tư, 2016)]” củ a
Demographia, http://www.demographia.com/db-worldua.pdf.
Trong lú c viet cuon sá ch China’s Urban Billion, tô i thay Demographia
tới nay là nguon tot nhat cho con so thong kê đá ng tin cậ y ve dâ n so
thà nh thị.
60* Xem http://www.fdiintelligence.com/Utility-Nav/Highlights-Bar/
The-fDi-Report-2016.
61* “The biggest winner from TPP trade deal may be Vietnam (Người
đac lợi lớn nhat từ thỏ a thuậ n mậ u dịch TPP có the là Việ t Nam)”,
Bloomberg, 8/10/2015,
http://www.bloomberg.com/news/articles/2015-10-08/more-shoes-
and-shrimp-less-china-reliance-for-vietnam-in-tpp.
62* “What Vietnam must do now”, nguon đã dan.
63* “America’s global image (Hı̀nh ả nh toà n cau củ a Hoa Kỳ )”,
23/6/2015, http://www.pewglobal.org/2015/06/23/1-americas-
global-image/.
64* “Global ratings for China”, nguon đã dan.
65* “Don’t start a fre in Asia, China warns Obama after Vietnam arms
embargo lifted (Ðừng khai hỏ a ở châ u A, Trung Quoc cả nh bá o Obama
sau khi lệ nh cam vậ n vũ khı́ đoi với Việ t Nam được dỡ bỏ )”,
24/5/2016, https://www.washingtonpost.com/world/dont-start-a-
ire-in-asia-china-warns-obama-after-vietnam-arms-
deal/2016/05/24/3d5a098f-f0d3-4754-aab0-
021f98bbe46b_story.html.
66* Bà i dien vă n củ a Obama ở trung tâ m Hộ i nghị Quoc gia tạ i Hà Nộ i
có the xem ở địa chı̉ https://www.whitehouse.gov/the-press-
offce/2016/05/24/remarks-president-obama-address-people-
vietnam.
68* “Testimony before the US – China Economic and Security Review

Commission: China – Vietnam relations (Chứng nhậ n trước Uy hộ i
Bı̀nh duyệ t Kinh te và An ninh Hoa Kỳ – Trung Quoc: moi bang giao
Trung Quoc – Việ t Nam”,
http://origin.www.uscc.gov/sites/default/ iles/transcripts/May%201
3%2C%202015%20Hearing%20Transcript.pdf.
69* Bac Kinh đạ t được những thỏ a thuậ n ngoạ i giao bat ngờ với
Philippines và Malaysia hoi cuoi nă m 2016. Và o thá ng Mười, Tong
thong Philippines Rodrigo Duterte từ Bac Kinh ve nhà kè m theo mộ t
khoả n đau tư và gó i mậ u dịch trị giá 24 tı̉ đô -la Mỹ sau khi tuyê n bo
nước củ a ô ng “tá ch li” khỏ i Hoa Kỳ. Và o đau thá ng Mười Mộ t, Thủ
tướng Malaysia Najib Razak hà nh độ ng y vậ y, tuyê n bo bả n thâ n là
“người bạ n đı́ch thực” củ a Trung Quoc và có được những thỏ a thuậ n trị
giá 34 tı̉ đô -la Hoa Kỳ. Dù vậ y ý nghı̃a củ a những thỏ a thuậ n nà y khô ng
nê n được cường điệ u lê n. Duterte và Najib là những lã nh đạ o khó
đoá n, những người có the khô ng trụ lâ u, và cô ng luậ n ở Ðô ng Nam A
van ưu á i Hoa Kỳ và van nghi ngờ Trung Quoc.
Kết luận
1* Zoellick đau tiê n cô ng khai thú c giụ c Trung Quoc hã y trở thà nh mộ t
“co đô ng có trá ch nhiệ m” ở cuộ c họ p củ a Uy ban Quoc gia ve Bang giao
Hoa Kỳ – Trung Quoc nă m 2005. Bà i dien vă n củ a ô ng có the xem ở
đâ y:
http://www.ncuscr.org/sites/default/ iles/migration/Zoellick_remark
s_notes06_winter_spring.pdf.
2* Chang hạ n, xem “Security law suggests a broadening of China’s “core
interests” (Luậ t an ninh gợi ý việ c mở rộ ng cá c “lợi ı́ch cot lõ i” củ a
Trung Quoc)”, New York Times, 2/7/2015,
http://www.nytimes.com/2015/07/03/world/asia/security-law-
suggests-a-broadening-of-chinas-core-interests.html. Mộ t bả n dịch
khô ng chı́nh thức có ở đâ y: http://chinalawtranslate.com/2015nsl/?
lang=en.
3* “Global ratings for China (Ðịnh giá toà n cau đoi với Trung Quoc)”,
http://www.pewglobal.org/2015/06/23/2-views-of-china-and-the-
global-balance-of-power/.
4* Ðoi với phâ n tı́ch ve sự can thiệ p ngà y cà ng nhieu củ a Trung Quoc ở
nước ngoà i, xem Jonas Parello-Plesner và Mathieu Duchâ tel, China’s
Strong Arm: Protecting Citizens and Assets abroad (Ðội quân mạnh mẽ
của Trung Quốc: Công cuộc bảo vệ công dân và tài sản ở nước ngoài),
International Institute for Strategic Studies, Routledge, Abingdon
(2015).
5* “China’s growing role in South Asia (Vai trò ngà y cà ng lớn củ a Trung
Quoc ở Nam A), buoi nó i chuyệ n với câ u lạ c bộ Young China Watchers
ở Bac Kinh, 19/3/2015.
6* Chı́nh sá ch nà y được thô ng bá o bởi Chủ tịch đương nhiệ m Ho Cam
Ðà o trong Bá o cá o Cô ng tá c Ðạ i hộ i Ðả ng, bả n bá o cá o từ biệ t củ a ô ng.
Xem http://news.xinhuanet.com/english/special/18cpcnc/2012-
11/17/c_131981259.htm.
7* “In Mekong, Chinese murders and bloody diplomacy (Ơ Mekong,
mưu sá t người Trung Quoc và loi ngoạ i giao đam má u)”, Reuters,
27/1/2012, http://www.reuters.com/article/us-special-report-
mekong-idUSTRE80Q00G20120127, và “China parades foreign
Mekong killers before execution (Trung Quoc cho dien hà nh những kẻ
sá t nhâ n ở Mekong trước lú c hà nh hı̀nh)”, BBC News, 1/3/2013,
http://www.bbc.co.uk/news/world-asia-china-21625905.
8* Parello-Plesner và Duchâ tel, China’s Strong Arm, nguon đã dan.
9* Theo truyen thong gọ i là cuộ c Binh bien An Ðộ (Indian Mutiny) ở
Anh nhưng cò n được biet với tê n gọ i cuộ c Chien tranh Ðộ c lậ p lan thứ
Nhat (First War of Independence), Ðạ i Phien loạ n (Great Rebellion) và
cuộ c Noi dậ y nă m 1857 (Uprising of 1857) ở An Ðộ .
10* Bức hı́ họ a đó có the xem ở đâ y: http://bigthink.com/strange-
maps/561-kaiser-eats-world.
11* Ve phả n ứng đoi với những lậ p luậ n nà y, xem Joseph Nye, “China is
not imperial Germany (Trung Quoc khô ng phả i
Ðe quoc Ðức)”, RealClear World, 27/2/2013,
http://www.realclearworld.com/articles/2013/02/27/china_is_not_i
mperial_germany_100580.html.
12* Ðe đọ c toà n vă n bà i phá t bieu củ a Tậ p Cậ n Bı̀nh, hã y xem
http://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/topics_665678/jnkzsl70zn/t1293
415.shtml.
13* Xem David Cohen, ““A peaceful, friendly and civilized lion”: Xi
explains China’s rise in Europe (“Mộ t con sư tử hien hò a, gan gũ i và
vă n minh”: Tậ p giả i thı́ch sự troi dậ y củ a Trung Quoc ở châ u Au)”,
9/4/2014, China Brief, Volume 14, Issue 7, Jamestown Foundation,
http://www.jamestown.org/single/
?tx_ttnews%5Btt_news%5D=42206&no_cache=1#.V5jMBriAOko, và
“Xi Jinping is awakening China (Tậ p Cậ n Bı̀nh đang đá nh thức Trung
Quoc)”, 19/8/2014,
http://www.fmprc.gov.cn/ce/cenp/eng/News/t1183900.htm.
14* Tậ p phá t bieu tạ i Cuộ c gặ p thượng đı̉nh Lan thứ tư củ a Hộ i nghị ve
Tương tá c và Xâ y dựng Lò ng tin ở Châ u A (Conference on Interaction
and Con idence Building Measures in Asia – CICA). Bà i phá t bieu củ a
ô ng, “New Asian security concept for new progress in security
cooperation (Khá i niệ m an ninh mới củ a châ u A cho tien trien mới
trong việ c hợp tá c an ninh)”, có ở đâ y:
15* Phỏ ng van dạ ng khô ng cô ng khai danh tı́nh, 1/10/2015.
16* Ðe đọ c mộ t trong những minh giả i gâ y ả nh hưởng nhat đoi với
quan điem nà y, xem Robert Blackwill và Ashley Tellis, Revising US
Grand Strategy Toward China (Xét lại đại chiến lược của Hoa Kỳ đối với
Trung Quốc), Council on Foreign Relations, Special Report No 72, thá ng
Ba 2015, http://carnegieendowment.org/ les/Tellis_Blackwill.pdf.
DANH SÁCH TÊN RIÊNG TRUNG QUỐC
Tổ chức, cộng đồng, phong
trào, sắc tộc
Bộ Giao thô ng Vậ n tả i
交通运输部/Ministry of Transport
(Trung Quoc)
Bộ Ngoạ i giao (Trung Quoc) 外交部/Ministry of Foreign Affairs
Bộ Quoc phò ng (Trung
国国防部/Ministry of National Defence
Quoc)
Bộ Thương mạ i (Trung
商务部/Ministry of Commerce
Quoc)
Lực lượng Cả nh sá t Vũ trang 人民武装警察部队/People’s Armed
Nhâ n dâ n Police Force
Cả nh Pha (sac tộ c) 景颇/Jingpo
Bộ Chı́nh trị 政治局/Politburo
Cụ c Thong kê Quoc gia 国家统计局/National Bureau of Statistics
Chien tranh khá ng Nhậ t 抗日战争/Anti-Japanese War
Cô ng ty Ðường sat Trung 中国中铁股份有限公司/ China Railway
Quoc Group
Cô ng ty Khoá ng nghiệ p Kim
中国有色矿业/ China Nonferrous Metals
loạ i mà u Trung Quoc
Cô ng ty Kı̃ thuậ t Ðiệ n Hạ t 国家核电技术公司/State Nuclear Power
nhâ n Quoc gia Technology
Cô ng ty Lữ nghiệ p Trung 中国铝业公司/ Aluminum Corporation –
Quoc Chalco
Tậ p đoà n Ngũ Khoá ng 中国五矿集团公司/China Minmetals
Trung Quoc Corp
Cộ ng hò a Nhâ n dâ n Trung 中华人民共和国/People’s Republic of
Hoa China
Ðạ i họ c Bac Kinh 北京大学/Beijing University
Ðạ i họ c Nô ng nghiệ p Cá t 吉林农业大学/Jilin Agricultural
Lâ m University
Ðạ i hộ i Ðạ i bieu Nhâ n dâ n 全国人民代表大会/National People’s
Toà n quoc Congress
Ðả ng Cộ ng sả n Trung Quoc 中国共产党/Chinese Communist Party
Thời bá o Hoà n Cau 环球时报/Global Times
中國地理学会/China Geographical
Hộ i Ðịa lı́ Trung Quoc
Society
Lụ c quâ n Ðe quoc Ðạ i Nhậ t
大日本帝國陸軍/Japanese Imperial Army
Bả n
Ngâ n hà ng Phá t trien Quoc
国家开发银行/China Development Bank
gia Trung Quoc
Ngâ n hà ng Xuat nhậ p khau 中国进出口银行/Export-Import Bank of
Trung Quoc China
Nhâ n dâ n Nhậ t bá o 人民日报/People’s Daily
Nhâ n dâ n Nhậ t bá o Online 人民网/People’s Daily Online
Quâ n độ i Giả i phó ng Nhâ n
人民解放军/People’s Liberation Army
dâ n
Quoc dâ n đả ng 國民黨/Kuomintang
Tâ n Hoa xã 新华通讯社/Xinhua News Agency
Tậ p đoà n Cau đường Trung 中国路桥工程有限责任公司/China
Quoc Bridge and Road Corporation
Tậ p đoà n Dau khı́ Trung 中国石油天然气集团公司/China National
Quoc Petroleum Corporation
Tậ p đoà n Ðau tư Ðiệ n lực 国家电力投资集团/State Power
Quoc gia Investment Corporation
Tậ p đoà n Kien thiet Giao 中国交通建设集团/China ommunications
thô ng Trung Quoc Construction Company
Thá i (sac tộ c) Dai/傣
Thá i Bı̀nh Thiê n Quoc 太平天囯/Taiping Heavenly Kingdom
To chức Hợp tá c Thượng 上海合作组织/Shanghai Cooperation
Hả i Organization
Tong cô ng ty Dau khı́ Hả i 中国海洋石油总公司/Chinese National
dương Trung Quoc Offshore Oil Corporation
Tong cô ng ty Ðường sat 中国铁路总公司/China Railway
Trung Quoc Corporation
Bá o Thanh niê n Trung Quoc 中国青年报/China Youth Daily
Phong trà o Thá i Bı̀nh Thiê n
太平天國運動/Taiping Rebellion
Quoc
Quoc vụ việ n 国务院/State of Council
Uy ban Phá t trien và Cả i 国家发展和改革委员会/National
cá ch Quoc gia Development and Reform Commission
Uy ban Quâ n sự (Trung Hoa
軍事委員會/Mitliary Council
Dâ n Quoc)
Uy ban Tham tra Ðịa chat 水陸地圖審查委員會會刊/Review
đat lien và Bien Committee for Land and Water Maps
Ðịa danh:
Bac Kinh 北京/Beijing
Cả nh Hong 景洪/Jinghong
Chiet Giang 浙江/Zhejiang
Cô n Minh 昆明/Kunming
Cửu Long 九龍/Kowloon
Ðạ i Lı́ 大理/Dali
Ðạ i Liê n 大连/Dalian
Ðang Xung 腾冲/Tengchong
Hạ Mô n 厦门/Xiamen
Hả i Khau 海口/Haikou
Hả i Nam 海南/Hainan
Hà ng Châ u 杭州/Hangzhou
Hac Long Giang 黑龙江/Heilongjiang
Hoà ng Hà 黃河/Yellow River
Hoà i Nhu 怀柔/Huairou
Ho Nam 湖南/Hunan
Khâ m Châ u 钦州/Qinzhou
Lang Thương, sô ng 瀾滄/Lancang
Liê n Vâ n Cả ng 連雲港/Lianyungang
Lô Quang Thịnh 卢光盛/Lu Guangsheng
Nam Thô ng 南通/Nantong
Ngũ Ðà i Sơn 五臺山/Wutai Mountain
Ninh Ba 宁波/Ningbo
On Châ u 温州/Wenzhou
Pho Nhị 普洱/Pu’er
Phú c Châ u 福州/Fuzhou
Phú c Kien 福建/Fujian
Phụ ng Thiê n 奉天/Shenyang
Quả ng Châ u 广州/Guangzhou
Quả ng Châ u Tâ n Thà nh 广州新城/Guangzhou New City
Quả ng Ðô ng 广东/Guangdong
Quả ng Tâ y 广西/Guangxi
Quả ng trường Nhâ n dâ n 人民广场/People’s Square
Quý Châ u 贵州/Guizhou
Tâ n Cương 新疆/Xinjiang
Tâ y An 西安/Xi’an
Tâ y Song Bả n Nạ p 西双版纳/Xishuangbanna
Thá i Thương 太仓/Taicang
Thanh Ðả o 青岛/Qingdao
Thà nh Ðô 成都/Chengdu
Thâ m Quyen 深圳/Shenzhen
Thiê n Tâ n 天津/Tianjin
Thiê n Kinh 天京/Heavenly Capital
Thiem Tâ y 陕西/Shaanxi
Thụ y Lệ 瑞丽/Ruili
Thư Cá o 姐告/Jiegao
Thượng Hả i 上海/Shanghai
Trường An 长安/Chang’an
Trường Giang 长江/Yangtze
Trịnh Châ u
郑州/Zhengzhou
Trù ng Khá nh 重庆/Chongqing
Trường Sa (thà nh pho ở
长沙/Changsa
tı̉nh Ho Nam)
Tứ Xuyê n 四川/Sichuan
Vâ n Nam 云南/Yunnan
圓明園/Yuanming Yuan/Garden of
Viê n minh Viê n
Perfect Brightness
Họ c việ n Khong Tử 孔子学院/Confucius Institute
Nhân danh:
Bạ ch Mi Sơ 白眉初/Bai Meichu
Bà ng Hà m Triệ u 庞含兆/Bang Hanzhao
Dương Khiet Trı̀ 杨洁篪/Yang Jiechi
Cà n Long 乾隆帝/Qianlong
Ðạ o Quang 道光帝/Daoguang
Ðặ ng Tieu Bı̀nh 邓小平/Deng Xiaoping
Giang Trạ ch Dâ n 江泽民/Jiang Zemin
Hà m Phong 咸豐帝/Xianfeng Emperor
Ho Cam Ðà o 胡锦涛/Hu Jintao
Hong Tú Toà n 洪秀全/Hong Xiuquan
Khương Vă n 姜文/Jiang Wen
La Tinh Há n 羅星漢/ Lo Hsing Han
Lâ u Ke Vı̃ 樓繼偉/Lou Jiwei
Lı́ Hien Long 李显龙/Lee Hsien Loong
Lý Khac Cường 李克强/Lý Khac Cường
Lưu A Châ u 刘亚洲/Liu Yazhou
Lưu Chı́ Quâ n 刘志军/Liu Zhijun
Lưu Hieu Ba 刘晓波/Liu Xiaobo
Lưu Minh Phú c 刘明福/Liu Mingfu
Mao Tứ Duy 毛四维/Mao Siwei
On Gia Bả o 温家宝/Wen Jiabao
Phó Oá nh 傅瑩/Fu Ying
Tậ p Cậ n Bı̀nh 習近平/Xi Jinping
Thô i Thiê n Khả i 崔天凯/Cui Tiankai
Tô n Dậ t Tiê n 孫逸仙/Sun Yat-sen
Tô n Vậ n 孫運/Sun Yun
Tra Ðạ o Quý nh 查道炯/Zha Daojiong
Triệ u Vı̃ 赵伟/Zhao Wei
Trịnh Hò a 鄭和/Zhang He
Trương Khiê n 張騫/Zhang Qian
Tưởng Giới Thạ ch 蔣介石/Chiang Kai-shek
Tuyen Châ u 泉州/Quanzhou
Uô ng Dương 汪洋/Wang Yang
Uô ng Vă n Ðà i 汪文臺/Wang Wentai
Vương Anh Phà m 王英凡/Wang Yingfan
Vương Nghị 王毅/Wang Yi
Vương Tậ p Tư 王缉思/Wang Jisi

Sách

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sách

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

GIẤC MỘNG CHÂU Á CỦA TRUNG QUỐC

Tác giả: Tom Miller

Dịch thuật: Đoàn Duy

Hiệu đính: TS. Phạm Sỹ Thành

Nhà xuất bản Hội Nhà Văn

Road Initiative (BRI).

countries”, Xinhua, Octocber 26, 2013

xem là người ke tụ c thiê n sứ Muhammad – ND.

phụ c hưng) – ND.

[10] Thá i ú y (太尉/defender-in-chief): chức võ quan cao nhat trong

[13] Nguyên gốc: 周边外交 (chu biê n ngoạ i giao) – ND.

of shared destiny) – ND.

Con đường Tơ lụa mới (“Vành đai và con đường”)

đạ t thà nh tựu – ND.

[21] 战略机遇期 (chien lược cơ ngộ kı̀) – ND.

[23] Nguyê n goc: 中国路桥工程有限责任公司 (Trung Quoc lộ kieu

cô ng trı̀nh hữu hạ n trá ch nhiệ m cô ng ty) – ND.

phan hữu hạ n cô ng ty) – ND.

[32] Nguyê n goc: 中国铝业公司 – ND.

[33] Nguyê n goc: 中国五矿集团公司 – ND.

[34] Nguyê n goc: 中国有色矿业 – ND.

[35] Nguyê n goc: 云南阳光道桥 – ND.

nham chiem cả m tı̀nh củ a cá c nước – ND.

Cửa ngõ vào vịnh Bengal

nghiệ p tậ p đoà n cô ng ty) – ND.

á o dà i (shalwar) và chiec quan rộ ng (kameez) – ND.

trı̀nh tong cô ng ty) – ND.

Identi ication Zone) – ND.

định, chứ khô ng thô ng qua bau cử – ND.

17* Nguồn đã dẫn.

20* Nguồn đã dẫn.

Quốc)”, nguồn đã dẫn.

tư Cơ sở hạ tầng Châu Á là gì?)”,

liền mảnh), Asian Development Bank Institute, Tokyo (2009),

51* Phỏng vấn do tác giả thực hiện, 19/5/2015.

Chương 2. Tây tiến

Regional Economic Cooperation 2011 – 2020 (Carec 2020: Mộ t khuô n

31* Trı́ch trong Roman Muzalevsky, “China – Kyrgyzstan – Uzbekistan

42* Phỏ ng van do tá c giả thực hiệ n, 6/5/2014.

43* “Links to Prosperity: Connectivity, Trade, and Growth in

45* Xem http://en.kremlin.ru/events/president/transcripts/49433.

46* “China to build 400km/h train for Russia’s high-speed railway

http://baike.baidu.com/view/2144319.htm, và “List of busiest

đô -la Mỹ ở Campuchia)”, Phnom Penh Post, 1/1/2013,

Wikileaks Cable Viewer,

“phá hủ y nhieu gia đı̀nh”)”, 28/1/2014, Open Development Cambodia,

Miller, “The Myanmar dilemma (Nan đe Myanmar)”, GK Dragonomics,

17* Chang hạ n, xem “SPIC donates electrical equipment to Myanmar

đau tư hà ng đau củ a Myanmar)”, MITV News, 19/3/2016,

30* Phỏ ng van do tá c giả thực hiệ n, 4/6/2014.

6* Xem Ramachandra Guha, India after Gandhi: The History of the

(Samudra Manthan: Quan hệ đối địch Trung – Ấn ở vùng Ấn Ðộ Dương),

13* Phỏ ng van do tá c giả thực hiệ n ở Colombo, 13/3/2015.

23* Phỏ ng van do tá c giả thực hiệ n, 11/3/2015.

24* “Pakistan, China fnalize 8-sub construction plan (Pakistan, Trung

31* Xem “India and Japan link up to counter China’s “expansionist”

39* Phỏ ng van do tá c giả thực hiệ n, 13/3/2015.

47* Phỏ ng van do tá c giả thực hiệ n, 14/3/2015.

Chương 6. Vùng biển dậy sóng

13* Trı́ch dan trong sá ch đã dan.

68* “Testimony before the US – China Economic and Security Review

You might also like