PËRPUNIMI I INFORMACIONIT

Për përpunimin e informacionit me anë të kompjuterave është e nevojshme që ato të jenë të

pajisura me sistem shfrytëzimi. Sistemet e shfrytëzimit janë programe me përmasa të mëdha dhe
mjaft të ndërlikuar, pa të cilët asnjë kompjuter nuk mund të përdoret praktikisht, përveç rasteve
tepër specifike. Në këtë pjesë do të paraqitet struktura e sistemit të shfrytëzimit si një hierarki
modulesh softëare, ku secili zgjidh një problem specifik.
Kjo mënyrë trajtimi është e vlefshme jo vetëm nga pikëpamja e projektuesit, por edhe nga e
përdoruesit që duhet të zotërojë në mënyrë sintetike karakteristikat e sistemit të shfrytëzimit.
Trajtimi i sistemeve të shfrytëzimit kërkon njohuri elementare mbi strukturën e njësisë
përpunuese dhe për mekanizmin e bashkëveprimit të saj me mjedisin e jashtëm. Në këtë pjesë
flitet edhe për trajtimin e informacionit grafik.

KAPITULLI 10

1. STRUKTURA ELEMENTARE E NJËSISË PËRPUNUESE

Përpara se të fillojmë me sistemet e shfrytëzrmit po japim shkurtimisht strukturën elementare të

njësisë përpunuese dhe nocionet e këmbimit të informacionit.

Te dhenat

MEMORIA ALU

Rezultatet
komanda komanda

KONTROLLI

Instruksione Pergjigje

Fig. 3.1

Në figurën 3.1 paraqitet skema elementare e njësisë (makinës) përpunuese, e cila përbëhet nga:

1. Memoria.

E cila shërben për mbajtjen e instruksioneve, të të dhënave dhe përfundimeve. Ajo

përbëhet nga qelizat, regjistri i adresës RA dhe lexim - shkrimit RLS (fig. 3.2).

2. Njësia aritmetike logjike (ALU)

E cila shërben për kryerjen e operacioneve elementare aritmetike-logjike (fig.3.2).

3. Njësia e kontrollit

Shërben për të kontrolluar ekzekutimin e instruksioneve (fig. 3.2). Regjistri i instruktimit

korrent RAK dhe regjistri i numërimit të instruksioneve RNI janë bashkuar me njësinë e
kontrollit. Shpesh, njësia e kontrollit së bashku me njësinë aritmetike-logjike quhet njësia
qëndrore e përpuninimit.
MEMORIA ALU

R.A ALU
Futja e te dhenave

Memoria AK

RLS
Dalja e te dhenave

Kontrolli
ZA
KO RIK
+1

RNI Kontrolli Komanda

Kondita te jashtme

Ora

Fig. 3.2

Të shikojmë si ndodh ekzekutimi i një instruksioni. Shënojmë se çdo instruksion

përmban një pjesë që quhet kodi operativ, i cili specifikon tipin e operacionit që
ekzekuton instrukstioni (operacion aritmetik, logjik etj) dhe pjesë të tjera, të quajtura
zonat e adresës që shërbejnë për gjetjen e operuesave. Në instruksionet me një zonë
adrese, formati i tyre është:

K , O. i Adresa
Dallohen dy faza në ekzekutimin e intstruksionit:

1. Faza e gjetjes së instruksionit

Në fillim të kësaj faze, adresa e instruksionit që duhet të ekzekutohet ndodhet në regjistrin

RNI. Kjo fazë qëndron në:
a) Adresa e instruksionit dërgohet në RA
(RNI)1 → RA
b) Lexohet instruksioni dhe dërgohet në regjistrin RLS
((RA)) → RLS
c) Përmbajtja e RLS dërgohet në RiK
(RLS) → RIK
d) Përmbajtja e RNI rritet me një njësi
(RNI) + 1→ RNI

R.A
+1
RNI

Memoria

RLS KO ZA RKI

Kontrolli

Fig. 3.3

2. Faza e ekzekutimit

Gjatë kësaj faze, pasi bëhet dekodimi i mënyrës së adresimit dhe dekodimi i
kodit operativ të instruksionit, bëhet ekzekutimi i instruksionit. Ndodhitë, që
verifikohen gjatë ekzekutimit, varen nga instruksioni. Le të marrim
instruksionin:
ADA 15

d.m.th: " të mblidhet përmbajtja e regjistrit akumulator me përmbajtjen e

 qelizës me adresë 15, përfundimi të dërgohet në regjistrin akumulator". Faza
e ekzekutimit të këtij instruksioni qëndron në:

a) ( RIK ) Z A → RA
b) ((RA)) → RLS
c) (RLS) + (AK) → AK

Në figurën 3.3 paraqiten skematikisht dy fazat e përmendura.

1. STRUKTURA ME BUS E NJËSISË PËRPUNUESE

Për të ekzekutuar një instruksion është e nevojshme që njësitë e ndryshme të

lidhen ndërmjet tyre. Një mënyrë lidhjeje është ajo që bëhet me anë të BUS e v e .
BUSi është një bashkësi linjash; që lejojnë kalimin e informacionit. Në figurei
3.4 paraqitet lidhja e njësive ndërmjet tyre me anë të busit.
Komandat e ndryshme (1), (2), (3) etj. Jepen në çastin e duhur nga njësia e
kontrollit (fig. 3.5), e cila si informacion të jashtëm përdor përmbajtjen e
regjistrit të instruksionit korrent (bitet e kodit operativ).

1
2
RNI
3
RIK

R.A kontrolli

3
Sinkron

Fig. 3.4 Fig. 3.5

2. MIKROPROGRAMIMI

Le të marrim një shembull mikroprogramimi. Për këtë shqyrtojmë njësinë

përpunuese të paraqitur në figurën 3.6. Me B1, B2, B3 janë shënuar buset e
ndryshme. Supozojmë se makina përdor instruksione me gjatësi 12 bit, prej të
cilëve 2 bite për kodin operativ dhe 10 bite për adresen. Bashkësia e
instruksioneve të makinës le të jetë:
K0
0 0 LDA ADRES
0 1 STA ADR
1 0 JMP ADR K.O ADRESA
1 1 ADA ADR
2 10
Fazat e ndryshme të ekzekutimit të një instruksioni paraqiten me anë të
bllokskemës së figurës 3.7.

Fig. 3.6.

Bllokskema është e mbyllur meqenëse instruksionet kryhen njëri pas tjetrit.

Skemën me blloqe të figurës 3.6 le ta shkruajmë në një gjuhë përshkruese, të
paraqitur në figuren 3.8. Fitohet kështu bllokskema e figurës 3.9, (supozojmë se
adresimi është i drejtpërdrejtë). Shënojmë se komandat që vihen në të njëjtin
rrjesht ekzekutohen njëkohësisht. Rrjeshtat janë të njëpasnjëshme.
12 5 12 12
Memoria: 1k x 12 bit
RNI
1
2
RNI 10 bit
RA
RA 10 bit
RLS 12 bit L
M
RIK 12 bit S
AK 12 bit 9 3
RLS
4 6
β1 B2 → B3
RIK
β2 B2+1 → B3 8
10
β3 B1 + B 2 → B3 AK

ALU
β3 β2 β3
β1 β2 β3
 Fig. 3.7
Etikete Komande KJO FRAZE I KORRESPONDON P.SH ``R1 + R2`` ose ``L``

Etikete Komande If (x=y) go to A KJO FRAZE LEJON KRYERJEN E TESTIT

Etikete Komande Go to A KERCIME TE PAKONDICIONUARA

Fig. 3.8

Në këtë mënyrë, merret një program që mund të vendoset në një memorie. Për
këtë është e nevojshme të përcaktohet një varg me 0 e 1, i ndarë në disa zona.

Fig. 3.9

β K
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 β2 β3 L S I II
1 P
1 1                 1                
M komanda Test M Adresa

Fig. 3.10

Në figurën 3.10 paraqitet konfiguracioni që i takon komandës RNI→RA, d.m.th;

1, β1, 2. Të shikojmë si vendoset informacioni në tri zonat e ndryshme:
 1. Zona e komandave: vendosen komandat që ekzekutohen njëkohësisht.

2. Zona e testit

000 vazhdohet në rrjeshtin tjetër,

100 shikohet biti I i kodit operativ (KO. I), në qoftë se është 1, shkohet
në adresën e dhënë te zona µAdresa; pëerndryshe vazhdohet në
sekuencë,
010 njëlloj si më sipër, por për bitin e II të kodit operativ (KO, II),:
001 Kërcim i pakushtëzuar te adresa e specifikuar në zonën µAdresa

3. Zona µAdresa: vendoset adresa e kërcimit

Me një kodim të tillë programi i bllokskemës së figurës 3.9 shkruhet si

në figurën 3.11.

β β 8 8I K
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 β3 L S μ Adresa
1 2 I I P
   
0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0    
   
    Gjetja e
1 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0    
    instruksionit
   
2 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0    
   

3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 TEST A

4 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 1 0 TEST C

5 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0
   
   
6 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0     LDA
   

7 0 0 1 0 0 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0

8 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0 1 0 1 1 0 1 TEST B

9 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 JMP

   
10 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0    
   
11 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0         STA
    

12 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0

   
13 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0    
   
   
14 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0     ADA
   

15 0 0 1 0 0 0 1 0 0 1 0 0 1 0 1 0 0 1 0 0 0 0

Fig. 3.11
Në këtë mënyrë u fut formati i mikroinstruksionit si në figurën 3.12

μ KomandaTestμ Adresa mikroinstruksioni

K.O Adresa instruksioni

Fig. 3.12

Përsa i përket zonës së testit, do të kemi kërcim në adresën e treguar te zona

µAdresa. Në qoftë se
f =B 1∗KOI + B2∗KOII + KP=1

Njësia e kontrollit paraqitet në skemën e figurës 3.13.

 Fig. 3.13

Në këtë skemë vihet re sinjali µ L , sinjali i sinkronizimit Cp , i cili modifikon regjistrin RA duke
e ngarkuar atë me bitet e zonës sëe µAdresës (kur f = I) ose duke e rritur me 1 (kur f = 0 ). Sinjali
zerimi lejon ininicializimin e skemës.
Sinjalet C p e µL tregohen në figurën 3.14a. Me frontin zbritës të CP , regjistri µRA ngarkohet
me adresën e një rrjeshti të ri, ndërsa me frontin zbritës të µL bëhet leximi i rrjeshtit. Kuptohet që
shpejtësia e makinës lidhet me periodën T .

Cikel 1 Cikel 2
Cp
T

μL

Fig. 3.14a

Është e qartë se njësia e kontrollit mund të shikohet si një kalkulator më vete, kontrolluesi i të
cilit përbëhet nga µL dhe Cp .
Përkufizim. Mikroprogram do të quajmë programin e memorizuar në memorien e njësisë së
kontrollit. Secili rrjesht i tabelës quhet mikroinstruksion.

4. DIAGRAMA E GJENDJEVE DHE CIKLET E MAKINËS

Kur njësia e kontrollit ekzekuton një instruksion thuhet se ajo ndodhet në një gjendje të caktuar,
në të cilën jep disa sinjale komande. Me ardhjen e një impulsi Cp , njësia e kontrollit kalon në
një gjendje tjetër. Diagrama e gjendjeve, nëpër të cilat kalon njësia e kontrollit, paraqitet si në
figurën 3.14 b.
Diagrama e mësipërme është e njëvlershme me bllokskemën në figurën 3.9. Që të dy
përshkruajnë sjelljen e njësisë së kontrollit.
Në terminologjinë në fushën e kompjuterave, perioda T e sinjalit Cp quhet cikël ose gjendje. Në
disa tipa kompjuterash një grup prej n min ÷ nmaxgjendjesh (p sh; n min=3 dhe n max=6 ), ku bën pjesë
edhe mikroinstruksioni lexim (L) ose shkrim (S) quhet cikël makinë ose cikël memorie dhe
shënohet me M . Në këtë mënyrë ekzekutimi i instruksionit JMP kërkon:
a) të ekzekutohen 4 mikroinstruksione ose
b) të kryhen 4 cikle ose
c) të kryhet një cikël makine me 4 gjendje
 α1

α2

α3

α4 α5 α6 α7

Fig. 3.14a