ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ:
ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ:
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΔΙΕΥΚΟΛΥΝΟΥΝ ΚΑΙ ΕΜΠΟΔΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ
ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ

ΜΑΘΗΜΑ: ΓΕΝΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ

ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: ΑΝΔΡΟΝΙΚΙΔΗ ΜΑΡΙΑ ΕΛΕΝΗ
ΑΡ. ΜΗΤΡΩΟΥ: 1340-2021-00018
ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΡΕΘΥΜΙΩΤΑΚΗ ΕΛΕΝΗ

ΑΘΗΝΑ
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2021
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΔΙΕΥΚΟΛΥΝΟΥΝ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ

ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ i. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

ΚΑΦΑΛΑΙΟ ii. ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

ΚΑΦΑΛΑΙΟ iii. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

ΚΑΦΑΛΑΙΟ iv.ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΜΠΟΔΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ

ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ α. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ β. ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ γ. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ δ. ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

ΑΘΗΝΑ
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2021
ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το μεταναστευτικό φαινόμενο, που έχει λάβει πρωτοφανείς διαστάσεις τα

τελευταία χρόνια αποτελεί από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που καλείται να
αντιμετωπίσει η ευρωπαϊκή κοινότητα. Σύμφωνα με την Eurostat 23 εκατομμύρια
(5.1% του πληθυσμού) υπολογίζονται οι πολίτες τρίτων χωρών που διέμεναν στην
Ευρωπαϊκή Ένωση το 2020. Γίνεται, επομένως, αντιληπτό ότι η ενσωμάτωση των
μεταναστευτικών πληθυσμών αποτελεί ,εκτός από πρόκληση, σημαντική ευκαιρία για
την Ευρώπη.
Αντικείμενο της παρούσης εργασίας είναι η διερεύνηση του φαινομένου της
σύγχρονης μετανάστευσης και συγκεκριμένα των παραγόντων που προωθούν αλλά
και δυσχεραίνουν την διαδικασία ένταξης των μεταναστών στην κοινωνία υποδοχής.
Πρέπει να επισημανθεί ότι με τον όρο «μετανάστης» στη συγκεκριμένη εργασία
εννοούνται όλοι οι πολίτες τρίτων (εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης) χωρών που
διαμένουν στην Ευρώπη. Επομένως, το φαινόμενο της μετανάστευσης εξετάζεται στο
πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης με ιδιαίτερες αναφορές στην ελληνική
πραγματικότητα.
Η εργασία διαιρείται σε δύο κυρίως μέρη. Στο πρώτο μέρος εξετάζονται οι
παράγοντες που προωθούν την κοινωνική ένταξη των μεταναστών. Αυτοί αναλύονται
σε επιμέρους κεφάλαια και διακρίνονται σε οικονομικούς, πολιτικούς, κοινωνικούς
και πολιτισμικούς. Η αναφορά στους παράγοντες τεκμηριώνεται με στατιστικά
στοιχεία και έρευνες κυρίως από φορείς της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Στο δεύτερο μέρος παρατίθενται κατά τον ίδιο τρόπο οι οικονομικοί, πολιτικοί,
κοινωνικοί και πολιτισμικοί παράγοντες που αναστέλλουν τις διαδικασίες κοινωνικής
ενσωμάτωσης των μεταναστών.

ΑΘΗΝΑ
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2021
 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΔΙΕΥΚΟΛΥΝΟΥΝ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-

ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ

i.ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
Στις σύγχρονες κοινωνίες δυτικού τύπου η διαδικασία της κοινωνικής ένταξης των
μεταναστών διαφοροποιείται ανάμεσα στα κράτη. Στη Μεγάλη Βρετανία, για
παράδειγμα, η κοινωνική ένταξη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την είσοδο του
ατόμου στην αγορά εργασίας. Καθίσταται, επομένως, αντιληπτό ότι η επαγγελματική
ένταξη αποτελεί από έναν από τους πρωταρχικούς οικονομικούς παράγοντες για την
κοινωνική ενσωμάτωση του μεταναστευτικού πληθυσμού.
Ειδικότερα, με την είσοδο στο εργατικό δυναμικό της χώρας υποδοχής
προσδιορίζεται η οικονομική κατάσταση και τα κοινωνικά δικαιώματα των
μεταναστών. Ως εκ τούτου, αφενός ενισχύεται το αίσθημα ότι οι ίδιοι αποτελούν
αναπόσπαστα μέλη της κοινωνίας αφετέρου, η συμβολή τους αναγνωρίζεται και από
την κοινωνία υποδοχής, διευκολύνοντας την ενσωμάτωση τους. Το τελευταίο
τεκμηριώνει και η έρευνα του Ευρωβαρομέτρου του Απριλίου 2018 (Integration of
immigrants in the European Union) στην οποία το 62% δήλωσε ως εξαιρετικά
σημαντικό (very important) παράγοντα για την κοινωνική ένταξη των μεταναστών
την συνεισφορά τους στο σύστημα πρόνοιας (welfare system) με την εργασία και την
πληρωμή φόρων.
Η οικονομική ένταξη των μεταναστών προσφέρει πολύπλευρα οφέλη στην
κοινωνία και την οικονομία όπως η προσφορά διαφορετικών δεξιοτήτων και εργασίας
(ειδικευμένης ή μη). Σύμφωνα με τα Στοιχεία Απογραφής Πληθυσμού και
Νοικοκυριών 2011 της ΕΛ.ΣΤΑΤ. οι κυριότεροι τομείς απασχόλησης είναι ο
πρωτογενής τομέας της οικονομίας (18,2% ) και οι κατασκευές (18,8%) ενώ υψηλά
είναι τα ποσοστά απασχόλησης των γυναικών στην παροχή υπηρεσιών σε νοικοκυριά
(10,7%). Πρόκειται, επομένως, για κατάληψη θέσεων εργασίας που συνήθως δεν
ανήκουν στις επαγγελματικές επιδιώξεις των ντόπιων με αποτέλεσμα να μην
οξύνονται οι κοινωνικές εντάσεις γύρω από το ζήτημα της αγοράς εργασίας.
Ακολούθως, η συμβολή των μεταναστών δεν περιορίζεται στους προαναφερθέντες
κλάδους αλλά αξιοσημείωτες είναι και οι επιχειρηματικές πρωτοβουλίες που
αναζωογονούν την οικονομία. Για αυτό το λόγο κρίνεται σκόπιμη η ενίσχυση της
επιχειρηματικότητας των αλλοδαπών. Αυτό επιτυγχάνεται με την αναγνώριση των
εργασιακών δεξιοτήτων και της εμπειρίας τους στην χώρα προέλευσης καθώς και με
προγράμματα κατάρτισης ή επανακατάρτισής τους. Έτσι, οι μετανάστες με την
αξιοποίηση των επιχειρηματικών τους ικανοτήτων και την κατάληψη θέσεων που
προσιδιάζουν στα προσόντα και το επίπεδο εκπαίδευσής τους αυξάνουν τις
πιθανότητες για ανοδική κοινωνική κινητικότητα και κοινωνική ένταξη.

ΑΘΗΝΑ
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2021
 Εν συνόψει οι μετανάστες αποτελούν ένα ανομοιογενές σύνολο με διαφορετικό
υπόβαθρο. Η ένταξή τους στον οικονομικά ενεργό πληθυσμό αποτελεί πρωταρχικό
βήμα στη διαδικασία κοινωνικής ενσωμάτωσης.

ii. ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

Η ενεργοποίηση των ίδιων των μεταναστών είναι, αναντίρρητα, ζωτικής

σημασίας για την κοινωνική τους ένταξη. Δεν θα μπορούσε όμως να παραλειφθεί η
αναφορά στον ρόλο της Πολιτείας στην διαδικασία της ενσωμάτωσης.
Στα πλαίσια χάραξης και εφαρμογής της δημόσιας πολιτικής κρίνεται απαραίτητο
να συμπεριλαμβάνονται μέτρα ενσωμάτωσης των μεταναστών. Για παράδειγμα η
κατοχύρωση του δικαιώματος νόμιμης διαμονής αποτελεί ένα πρώτο βήμα για την
επιτυχή τους ένταξη καθώς ενισχύει το αίσθημα ασφάλειας και συμμετοχής των
μεταναστών. Αισθάνονται δηλαδή ισότιμα μέλη της κοινωνίας υποδοχής και
αντιμετωπίζονται και ως νομικά ίσοι από αυτή. Ταυτόχρονα το δικαίωμα νόμιμης
διαμονής αποτελεί εφαλτήριο για την κατοχύρωση πληθώρας εργασιακών και
κοινωνικών δικαιωμάτων.
Βασικό νομοθέτημα της ελληνικής μεταναστευτικής πολιτικής αποτελεί ο Nόμος
3386/2005 με τον οποίο η άδεια εργασίας και διαμονής των μεταναστών
ενοποιούνται σε ένα έγγραφο περιορίζοντας τις γραφειοκρατικές διαδικασίες. Γενικά,
παρατηρείται μια προσπάθεια καταπολέμησης της παράνομης μετανάστευσης και
ενίσχυσης των διαδικασιών νομιμοποίησης.
Εξ ίσου σημαντική θεωρείται και η απόκτηση της ιθαγένειας της χώρας υποδοχής .
Καταρχάς, απόρροια της υιοθέτησης της νέας ιθαγένειας είναι η απόκτηση πλήρων
πολιτικών δικαιωμάτων. Με άλλα λόγια, οι μετανάστες αποκτούν τόσο δικαίωμα
ψήφου όσο και δικαίωμα εκπροσώπησης στα συλλογικά όργανα. Έτσι, μέσω του
εκλογικού δικαιώματος έχουν την δυνατότητα άσκησης πίεσης για την προώθηση των
αιτημάτων και συμφερόντων τους. Αντίστοιχα, μέσω της αντιπροσώπευσης τους σε
τοπικούς, περιφερειακούς και εθνικούς φορείς , οι διάφορες μεταναστευτικές
κοινότητες συμμετέχουν άμεσα στη διαδικασία διαμόρφωσης και εφαρμογής
πολιτικών ένταξης.
Όσον αφορά το ελληνικό νομοθετικό πλαίσιο ο Κώδικας ελληνικής ιθαγένειας
τροποποιείται με τον νόμο 3838/2010. Σύμφωνα με τον νέο νόμο δικαίωμα
απόκτησης ιθαγένειας αποκτούν τα παιδιά που γεννήθηκαν στην Ελλάδα από
μετανάστες γονείς που διαμένουν για πέντε συνεχόμενα έτη στη χώρα ή όσα
διαμένουν μόνιμα και νόμιμα και έχουν παρακολουθήσει έξι έτη ελληνικού σχολείου.
Γενικά, με την αναθεώρηση της αρχής του δικαίου του αίματος διευκολύνεται η
ενσωμάτωση των μεταναστών στην ελληνική κοινωνία.
Σύμφωνα με την έρευνα του Ευρωβαρομέτρου (Απρίλιος 2018) “Special 469 -
Integration of immigrants in the European Union” το 29% των ευρωπαίων θεωρεί
την απόκτηση της ιθαγένειας (acquire the country’s citizenship) απαραίτητη

ΑΘΗΝΑ
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2021
προϋπόθεση για την αποτελεσματική κοινωνική ένταξη των μεταναστών. Ακόμη το
24% εκλαμβάνει ως επιτυχή ενσωμάτωση την ενεργή συμμετοχή σε ενώσεις και
οργανισμούς ή την συμμετοχή στις τοπικές εκλογές (are active in associations,
organisation or by taking part in local elections).
Στην ίδια έρευνα το 51% δήλωσε ότι η πολιτική ηγεσία της χώρας του λαμβάνει
ικανοποιητικά μέτρα για την ένταξη των μεταναστών ενώ το 80% θεωρεί ότι οι
θεσμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν μερίδιο ευθύνης στην διαμόρφωση της
πολιτικής κοινωνικής ένταξης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δηλαδή οφείλει να θέσει
συγκεκριμένους και εφικτούς στόχους (Action plan on Integration and Inclusion
2021-2027) και να παρέχει τους αναγκαίους οικονομικούς πόρους για την
ενσωμάτωση των μεταναστών. Ακόμη, οφείλει να μεριμνήσει για την εφαρμογή του
Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και άλλων νομοθετικών
διατάξεων για την προστασία των δικαιωμάτων των μεταναστών. Έτσι, η κοινωνική
ένταξη συνεπάγεται από πλευράς των μεταναστών σεβασμό των θεμελιωδών αξιών
της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Εν συντομία, η νομιμοποίηση και η πρόσβαση των μεταναστών στην δημοκρατική
διαδικασία διευκολύνει την ένταξη τους καθώς εγγυάται την συμμετοχή στην
πολιτική, κοινωνικό-οικονομική και πολιτιστική ζωή στη χώρα υποδοχής.

iii. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

Η διαδικασία της ένταξης πρέπει αναμφίβολα να εξεταστεί σε σχέση με το
κοινωνικό σύνολο καθώς πρόκειται για μία αμφίδρομη διαδικασία με αμοιβαίες
παραχωρήσεις από την πλευρά τόσο των μεταναστών όσο και του ημεδαπού
πληθυσμού.
Καθοριστικής σημασίας παράγοντα για την κοινωνική ένταξη των μεταναστών
αποτελεί ο επαναπροσδιορισμός της νοοτροπίας του ντόπιου πληθυσμού. Δεν πρέπει
δηλαδή να αντιμετωπίζονται ως παθητικοί αποδέκτες βοήθειας από φιλανθρωπικές
οργανώσεις, ιδρύματα, η μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς. Εν αντιθέσει πρέπει να
γίνει αντιληπτό ότι πρόκειται για ενεργούς πολίτες ικανούς να συνεισφέρουν στην
κοινωνία των πολιτών. Η αλλαγή αυτή της στάσης προέρχεται μέσω της προώθησης
της αλληλεπίδρασης του γηγενούς πληθυσμού και των αλλοδαπών που σύμφωνα με
τις επίσημες στατιστικές είναι περιορισμένη. Σύμφωνα με την έρευνα του
Ευρωβαρομέτρου, ιδιαίτερα υψηλά (59%)* είναι τα ποσοστά των ευρωπαίων που
δηλώνουν ότι δεν έχουν ούτε φιλικό ούτε συγγενικό δεσμό με μετανάστη.
Στην σύσφιξη των σχέσεων μεταξύ αλλοδαπών και ντόπιων σημαντικό ρόλο
διαδραματίζει ,επιπλέον, η μόνιμη εγκατάστασή των πρώτων σε μεικτές γειτονιές. Με
αυτό τον τρόπο παρέχονται ευκαιρίες επικοινωνίας μεταξύ τους και επιτυγχάνεται η
άρση ρατσιστικών ή στερεοτυπικών αντιλήψεων. Αυτό επιβεβαιώνει και η έρευνα
του Ευρωβαρομέτρου σύμφωνα με την οποία περισσότερες πιθανότητες για
καθημερινή αλληλεπίδραση των ευρωπαίων με μετανάστες υπάρχουν στη γειτονιά
(23%) και τον εργασιακό χώρο (20%)

ΑΘΗΝΑ
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2021
 Εξ ίσου σημαντικοί παράγοντες για την κοινωνική ένταξη αποτελούν και η
πρόσβαση των μεταναστών σε δημόσιες ή ιδιωτικές υπηρεσίες όπως υγεία,
εκπαίδευση, κοινωνική πρόνοια, κοινωνική ασφάλιση. Η πρόσβαση σε αυτά τα αγαθά
(οφείλει να) είναι δεδομένη για κάθε μέλος της κοινωνίας συμπεριλαμβανομένου και
του μεταναστευτικού πληθυσμού. Στην περίπτωση της Ελλάδας η Πρόσβαση στο
Δημόσιο Σύστημα Υγείας των ανασφάλιστων και οικονομικά αδύναμων πολιτών,
Ελλήνων και αλλοδαπών, προβλέπεται από το Άρθρο 33 του Ν.4368/2016.
Συγκεκριμένα, η συμμετοχή στην εκπαίδευση είναι πρωταρχικής σημασίας όχι μόνο
λόγω των παρεχόμενων γνώσεων αλλά και της διαδικασίας κοινωνικοποίησης των
μεταναστών και των παιδιών τους που πραγματοποιείται στο σχολείο. Όσον αφορά
την Ελλάδα, οι ανήλικοι μετανάστες απέκτησαν δικαίωμα πρόσβασης στην δημόσια
εκπαίδευση με τον νόμο 2910/2001. Με τον ίδιο νόμο οι αλλοδαποί αποκτούν
πρόσβαση στο σύστημα δικαιοσύνης και κοινωνικής προστασίας διευκολύνοντας,
έτσι, την ένταξή τους.
Η ένταξη των μεταναστών ,συνεπώς, προωθείται με την καλλιέργεια πνεύματος
ανεκτικότητας και την κατάρριψη στερεοτυπικών αντιλήψεων των ντόπιων. Στο ίδιο
πλαίσιο εντάσσεται και η δυνατότητα πρόσβασης των μεταναστών σε κοινωνικές
υπηρεσίες που βελτιώνει αισθητά τις συνθήκες ζωής τους.

* Microsoft Word - ebs_469_report final.docx (europeanmigrationlaw.eu)

iv. ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

Η πρόσβαση των μεταναστών στην εκπαιδευτική διαδικασία αποτελεί
θεμελιώδη μηχανισμό κοινωνικής ένταξης. Ένας από τους βασικότερους λόγους είναι
ότι το σχολείο αποτελεί φορέα αναπαραγωγής και μετάδοσης του πολιτισμού της
κοινωνίας υποδοχής.
Καταρχάς, η γλώσσα αποτελεί πρωταρχικό στοιχείο του πολιτισμού μιας
κοινωνίας. Σύμφωνα με την έρευνα του Ευρωβαρομέτρου* η γνώση της γλώσσας της
χώρας υποδοχής θεωρείται (από το 68%) ως η σημαντικότερη προϋπόθεση για την
επιτυχή ένταξη. Η εκμάθηση της εθνικής γλώσσας διευκολύνει όχι μόνο την
καθημερινή επικοινωνία των μεταναστών με τους γηγενείς αλλά και την εύρεση
εργασίας, συμβάλλει δηλαδή πολύπλευρα στην ενσωμάτωση. Την σημασία
εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας για την κοινωνικό-πολιτισμική ένταξη των
μεταναστών στην Ελλάδα καταδεικνύει και ο Ν. 4115/2013 που ρυθμίζει τις
προϋποθέσεις απόκτησης Αποδεικτικού επαρκούς γνώσης της ελληνικής γλώσσας
και στοιχείων ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού.
Ακολούθως, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει και η ιστοριογνωσία και η επαφή με
τον πολιτισμό της χώρας υποδοχής. Η απόκτηση βασικών γνώσεων ιστορίας και

ΑΘΗΝΑ
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2021
πολιτισμού καλλιεργεί τον σεβασμό τον μεταναστών προς τις αξίες και τις
παραδόσεις της κοινωνίας που καλούνται να ενταχθούν.
Ασφαλώς, ο σεβασμός της πολιτισμικής παράδοσης πρέπει να είναι αμοιβαίος. Οι
μετανάστες δηλαδή έχουν δικαίωμα ελεύθερης άσκησης πολιτισμικών και
θρησκευτικών πρακτικών εφόσον αυτές δεν παραβιάζουν άλλα θεμελιώδη
δικαιώματα ή νόμους.
Εξ ίσου σημαντική με την πολιτιστική αναγνώριση των μεταναστών είναι και η
προώθηση του διαπολιτισμικού διαλόγου. Με αυτό τον τρόπο ενισχύεται η
πολιτισμική διαφορετικότητα και η αλληλεπίδραση μεταξύ αλλοδαπών και γηγενών
και τίθενται τα θεμέλια για την αρμονική συνύπαρξή τους.
Εν κατακλείδι, η ένταξη των μεταναστών στο κοινωνικό σύνολο είναι μία
πολυσύνθετη διαδικασία που απαιτεί συνδυασμό διαφορετικών οικονομικών,
πολιτικών, κοινωνικών αλλά και πολιτισμικών παραγόντων για την επίτευξη της.

* Microsoft Word - ebs_469_report final.docx (europeanmigrationlaw.eu)

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΜΠΟΔΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ
ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ

α. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
Οι πρωτοβουλίες και οι δράσεις για την κοινωνική ενσωμάτωση των
μεταναστευτικών ρευμάτων είναι πολύπλευρες. Ωστόσο, αυτές οι προσπάθειες για
οικονομικό-κοινωνική ένταξη προσκρούουν συχνά σε ένα δυσμενές οικονομικό
περιβάλλον.
Από τα κυριότερα προβλήματα που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι μετανάστες
είναι το θέμα της ανεργίας. Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat το 2020 το ποσοστό
των ανέργων ήταν 6.1% για τον ημεδαπό πληθυσμό ενώ έφτανε το 13.9% για άτομα
γεννημένα εκτός Ε.Ε. Η αδυναμία εύρεσης εργασίας ενδέχεται να έχει ως
επακόλουθο την επιστροφή τμήματος των μεταναστών στις πατρίδες τους, όπως
συνέβη στην Ελλάδα την περίοδο της οικονομικής κρίσης (2009-2013)

ΑΘΗΝΑ
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2021
 Επιπλέον, όχι μόνο οι άνεργοι αλλά και οι εργαζόμενοι μετανάστες
αντιμετωπίζουν προβληματικές συνθήκες στην αγορά εργασίας. Για παράδειγμα,
παρατηρούνται αξιοσημείωτες εισοδηματικές διαφορές μεταξύ μεταναστευτικού και
συνολικού πληθυσμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έλλειψη κοινωνικής ασφάλισης των
μεταναστών καθώς και άρνηση αναγνώρισης της αποκτηθείσας ακαδημαϊκής και
εργασιακής εμπειρίας τους στη χώρα προέλευσης. Απόρροια του τελευταίου είναι η
υποεκπροσώπηση των μεταναστών στους επαγγελματικούς κλάδους υψηλού κύρους
και ο εγκλωβισμός σε χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα.
Πρέπει ,επίσης, να επισημανθεί και η απουσία ελεγκτικών μηχανισμών για την
εφαρμογή της εργασιακής νομοθεσίας που αφήνει περιθώρια για παραβίαση των
εργασιακών δικαιωμάτων των μεταναστών από τους εργοδότες. Έτσι, παρατηρείται
άνθηση της λεγόμενης «κρυφής εργασίας» κυρίως των παράνομων μεταναστών σε
βιομηχανία και γεωργία. Συνέπεια αυτού είναι τόσο η εκμετάλλευση όσο και ο
κοινωνικός αποκλεισμός των μεταναστών.
Επομένως, η ανεργία και οι διακρίσεις εις βάρος των αλλοδαπών στο εργασιακό
περιβάλλον καθώς και η ανάπτυξη της παραοικονομίας δυσχεραίνουν την κοινωνική
θέση των μεταναστών, αναστέλλοντας όποια προσπάθεια κοινωνικής ένταξής τους.

β. ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

Η κοινωνική ένταξη των μεταναστών αποτελεί κεντρικό σημείο στη διαμόρφωση

της δημόσιας πολιτικής τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Εντούτοις, οι
πρακτικές που ακολουθούνται είναι συχνά αντιφατικές με τον στόχο αυτό.
Για παράδειγμα, επιδίωξη της πολιτικής ηγεσίας είναι η ένταξη των μεταναστών σε
ένα πλαίσιο νομιμότητας και ο περιορισμός της παράνομης μετανάστευσης. Στην
πραγματικότητα όμως δεν σημειώνεται η επιθυμητή πρόοδος καθώς η χορήγηση
αδειών μακράς διαμονής ή ιθαγένειας είναι περιορισμένη έως ανύπαρκτη. Αυτό
συμβαίνει κυρίως λόγω της ελλιπούς χρηματοδότησης και στελέχωσης των
υπηρεσιών μετανάστευσης που έχει ως αποτέλεσμα την καθυστέρηση εξέτασης των
αιτημάτων των αλλοδαπών. Έτσι, δημιουργείται μία κατάσταση διαρκούς
προσωρινότητας που παρακωλύει την διαδικασία ένταξης των μεταναστών.
Ως προς τα πολιτικά δικαιώματα των μεταναστών στην Ελλάδα, ο Ν.4244/2014
καταργεί τις διατάξεις των Ν.3838/2010 και 3870/2010. Έτσι, οι ομογενείς και οι
νομίμως διαμένοντες μετανάστες δεν διαθέτουν το εκλογικό δικαίωμα του εκλέγειν
και εκλέγεσθαι στις δημοτικές εκλογές. Αυτός ,λοιπόν, ο περιορισμός της
πολιτικοποίησής τους ενδεχομένως να επηρεάσει και τη διαδικασία κοινωνικής
ένταξής τους.
Ακόμη, εκτός από την προβληματική διαδικασία νομιμοποίησης τους, οι
μετανάστες βρίσκονται αντιμέτωποι και με την ρατσιστική αντιμετώπιση από την
πλευρά της διοίκησης αλλά και της αστυνομίας. Η ,ενδεχομένως, απαξιωτική
συμπεριφορά των δημόσιων λειτουργών και η διακριτική μεταχείριση των

ΑΘΗΝΑ
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2021
μεταναστών εκ μέρους των σωμάτων ασφαλείας δυσχεραίνουν σημαντικά την
διαδικασία της ενσωμάτωσης.
Το πρόβλημα μάλιστα επιτείνεται με την μη καταγραφή αυτών των περιστατικών
φυλετικών διακρίσεων από μηχανισμούς συλλογής στοιχείων της ποινικής
δικαιοσύνης. Ωστόσο, ακόμη και στην περίπτωση επαρκών στοιχείων για την
εκδίκαση μίας υπόθεσης, παρατηρείται μία έλλειψη εμπειρίας και γνώσης γύρω από
τα μεταναστευτικά θέματα . Έτσι, οι μετανάστες συχνά δεν μπορούν να προσφύγουν
ούτε στο δικαστικό σύστημα για απονομή δικαιοσύνης με αποτέλεσμα να μένουν
συχνά ατιμώρητες οι ρατσιστικές επιθέσεις προς εκείνους. Αυτή η κατάσταση
δημιουργεί τριβές στις σχέσεις αλλοδαπών με την κοινωνία υποδοχής και εμποδίζει
την ένταξή τους.
Συνοψίζοντας, η εφαρμογή της πολιτικής ένταξης των μεταναστών προσκρούει
στην γραφειοκρατία αλλά και την έλλειψη συντονισμού και εμπειρίας και
χρηματοδότησης που χαρακτηρίζει τις υπηρεσίες μετανάστευσης. Το γεγονός αυτό σε
συνδυασμό με τις περιπτώσεις απαξίωσης και καταπάτησης των δικαιωμάτων των
μεταναστών από τις δημόσιες και δικαστικές αρχές λειτουργούν ανασταλτικά στις
προσπάθειες ενσωμάτωσης.

γ. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

Σύμφωνα με την έρευνα του Ευρωβαρομέτρου (Απρίλιος 2018) το 65% θεωρεί

ως βασικό εμπόδιο στην κοινωνική ένταξη την απροθυμία των ίδιων των μεταναστών
να ενταχθούν. Εκτός όμως από τους ατομικούς παράγοντες σημαντικό ρόλο
διαδραματίζουν και οι κοινωνικοί παράγοντες στην αδυναμία ενσωμάτωσης.
Το 53% δηλώνει ότι την διαδικασία της ένταξης εμποδίζει ιδιαίτερα η
περιορισμένη αλληλεπίδραση των μεταναστών με τους ντόπιους. Πράγματι
παρατηρείται μια τάση χωροταξικού εγκλωβισμού των μεταναστών που έχει ως
συνέπεια και τον κοινωνικό εγκλωβισμό τους. Συγκεκριμένα, η συσπείρωση των
αλλοδαπών σε υποβαθμισμένες περιοχές-γκέτο ενισχύει την αντικοινωνικότητα των
μεταναστών και κατ’ επέκταση προωθεί τις φυλετικές διακρίσεις και τις ρατσιστικές
αντιλήψεις.
Το 53% των ευρωπαίων συμφωνεί επίσης ότι η περιορισμένη πρόσβαση σε
υπηρεσίες υγείας, εκπαίδευσης και κοινωνικής πρόνοιας δρα ανασταλτικά στην
ένταξη των αλλοδαπών. Στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα επιβεβαιώνεται το
εκπαιδευτικό χάσμα μεταξύ μεταναστών και γηγενούς πληθυσμού το οποίο
τεκμηριώνουν οι χαμηλές σχολικές επιδόσεις αλλά και τα υψηλά ποσοστά σχολικής
διαρροής των μεταναστών. Επιβεβαιώνεται, επίσης, και η αδυναμία πρόσβασης των
μη νόμιμων μεταναστών στις κοινωνικές υπηρεσίες και τις υπηρεσίες δημόσιας
υγείας βάσει του ν. 2910/2001.
Πάνω από τους μισούς ευρωπαίους που έλαβαν μέρος στην έρευνα επιρρίπτουν
ευθύνες στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης για την άσκηση προπαγάνδας εις βάρος των
μεταναστών. Με άλλα λόγια, η παρουσίαση των αλλοδαπών ως αποδιοπομπαίους
ΑΘΗΝΑ
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2021
τράγους και ως «πρόβλημα προς διαχείριση» καλλιεργεί την επιφυλακτικότητα και
την εχθρότητα της κοινωνίας υποδοχής απέναντι τους.
Τέλος, η μαρξιστική προσέγγιση δίνει έμφαση στον ταξικό χαρακτήρα του
φαινομένου της άνισης μεταχείρισης των μεταναστών. Οι μαρξιστές δηλαδή θεωρούν
τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα ,συμπεριλαμβανομένων και των μεταναστών,
λόγω των διακρίσεων που υφίστανται περιθωριοποιούνται και αποκλείονται από το
κοινωνικό σύνολο.

δ. ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

Με την άφιξη των μεταναστευτικών ρευμάτων έχουν σημειωθεί προσπάθειες

ενίσχυσης του διαπολιτισμικού διαλόγου και της ανταλλαγής γνώσεων γύρω από τις
διάφορες κουλτούρες. Παρόλα αυτά η πολιτισμική συνύπαρξη των διαφόρων ομάδων
δεν είναι πάντα απλή διαδικασία.
Αρχικά, η μη γνώση της γλώσσας της χώρας υποδοχής από τους μετανάστες
μπορεί να αποτελέσει φραγμό στη διαδικασία ένταξης. Με αυτό τον τρόπο υπάρχει
χάσμα επικοινωνίας μεταξύ αλλοδαπών και γηγενών το οποίο επηρεάζει τόσο τις
κοινωνικές σχέσεις όσο και την επαγγελματική σταδιοδρομία των μεταναστών.
Ακόμη, σε κάποιες περιπτώσεις η κοινωνία υποδοχής παρουσιάζει μια ιδιαίτερα
αρνητική και επιφυλακτική στάση προς οποιοδήποτε νεοφερμένο στοιχείο
πολιτισμού. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Γαλλίας με την νομοθετική
απαγόρευση της ισλαμικής μαντίλας και μπούρκας, τον περιορισμό δηλαδή της
ελευθερίας θρησκευτικής έκφρασης των μειονοτικών ομάδων.
Ειδικότερα, το ζήτημα των θρησκευτικών διαφορών μεταξύ γηγενών και
μεταναστών ,κυρίως μουσουλμάνων, μπορεί να δυσχεράνει την πολιτισμική ένταξη
των αλλοδαπών. Ακόμα και στην περίπτωση της Ελλάδας υπάρχει ο φόβος
αλλοίωσης της χριστιανικής ταυτότητας από τους μουσουλμάνους. Αυτό συμβαίνει
καθώς δεν παρέχεται εκπαίδευση τόσο στους ντόπιους όσο και στους μετανάστες με
στόχο την άρση στερεοτυπικών αντιλήψεών. Έτσι, σε μια κοινωνία δέσμια των
προκαταλήψεων και της καχυποψίας, η ενσωμάτωση των μεταναστών αποτελεί
δυσεπίτευκτο εγχείρημα.
Καθίσταται, συνεπώς, αντιληπτό ότι η πολιτισμική ένταξη των μεταναστών
συνιστά μια πολυσχιδή και μακρόχρονη διαδικασία. Παρ’ όλους, όμως, τους
ανασταλτικούς παράγοντες, η διαδικασία της πολιτισμικής ενσωμάτωσης δεν
αποτελεί ουτοπικό στόχο.

ΑΘΗΝΑ
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2021
 ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Η σύγχρονη μετανάστευση έχει επιφέρει πλήθος αλλαγών στην ευρωπαϊκή
κοινότητα. Η Ευρώπη καλείται για πρώτη φορά στην ιστορία να πραγματοποιήσει μια
τόσο μαζική και σύντομη ένταξη μεταναστευτικών πληθυσμών.
Με λίγα λόγια, η διαδικασία ένταξης, διευκολύνεται από παράγοντες τόσο
οικονομικούς, όπως η επαγγελματική ένταξη των μεταναστών όσο και
πολιτικούς ,όπως η κατοχύρωση δικαιωμάτων των μεταναστών. Ακόμη,
συμπεριλαμβάνονται οι κοινωνικοί παράγοντες όπως η αλληλεπίδραση μεταξύ
γηγενών και μεταναστών αλλά και η εξασφάλιση πρόσβασης των τελευταίων σε
κοινωνικές υπηρεσίες. Τέλος πολιτισμικοί παράγοντες όπως η εκμάθηση της
γλώσσας και η προώθηση της πολυπολιτισμικότητας συντείνουν στην ενσωμάτωση
των μεταναστών.
Αντίθετα, από τους παράγοντες που αναστέλλουν την ένταξη των μεταναστευτικών
πληθυσμών, σε οικονομικό επίπεδο ξεχωρίζει το πρόβλημα της ανεργίας και της
εκμετάλλευσης των μεταναστών. Ως προς τους πολιτικούς παράγοντες έμφαση
δίνεται στην έλλειψη συντονισμού και πόρων για την εφαρμογή της μεταναστευτικής
πολιτικής. Ακόμη, κοινωνικοί παράγοντες ,όπως ξενοφοβικές στάσεις των ημεδαπών
και κοινωνικές ανισότητες, αλλά και πολιτισμικοί όπως η μη γνώση της γλώσσας της
χώρας υποδοχής και οι πολιτισμικές διαφορές εμποδίζουν τις διαδικασίες ένταξης.
Συνοψίζοντας, η ένταξη των μεταναστών στην κοινωνία υποδοχής δεν είναι μια
απλή διαδικασία. Προϋποθέτει την κινητοποίηση πολυάριθμων φορέων όπως η
Πολιτεία, οι τοπικές και περιφερειακές αρχές, οι εργοδότες, η κοινωνία των πολιτών,
τα μέσα ενημέρωσης καθώς και την ενεργοποίηση των ίδιων των μεταναστών.
Ασφαλώς, μερίδιο ευθύνης έχουν και οι φορείς της Ευρωπαϊκής Ένωσης που
οφείλουν να προωθήσουν τη συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών για την
διαχείριση αυτής της πρωτοφανούς μεταναστευτικής κρίσης. Με την διακρατική
συνεργασία επομένως και με ισχυρή θέληση είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί
αξιοσημείωτη πρόοδος για την κοινωνική ένταξη των μεταναστών σε εθνικό και
ευρωπαϊκό επίπεδο.

ΑΘΗΝΑ
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2021
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΒΙΒΛΙΑ/ ΑΡΘΡΑ ΣΕ ΣΥΛΛΟΓΙΚΑ ΕΡΓΑ:
Habermas, Jürgen, The inclusion of the other. Studies in Political Theory, MA. ed by
Cronin Ciaran/ Pablo (de) Greiff, MIT, 1998 σ.-105-161
Αφουξενίδης, Αλέξανδρος, Σαρρής Νίκος και Ολγα Τσακηρίδη (επιμ), Ένταξη των
Μεταναστών: Αντιλήψεις, Πολιτικές, Πρακτικές, Αθήνα, ΕΚΚΕ, 2012
Τσίγκανου Ιωάννα, Μαράτου- Αλιμπράντη Λάουρα, Γυναικεία μετανάστευση στην
Ελλάδα: Οδικός χάρτης πολιτικών κοινωνικής ένταξης, Αθήνα : Εθνικό Κέντρο
Κοινωνικών Ερευνών , 2014 σ. 1-51
Αθανασίου Αθηνά, «Οι λόγοι της «μαντίλας»: Φύλο, σεξουαλικότητα, έθνος και η
μεταφορά της «άλλης γυναίκας», ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ,
ειδικό τεύχος «Ιστορία και Κοινωνικές Επιστήμες», Νοέμβριος 2005 - σ. 91-116

ΆΡΘΡΑ:
Θεόδωρος Μητράκος, «Η συμβολή των μεταναστών στην ελληνική οικονομία:
Mετά-ανάλυση των εμπειρικών ευρημάτων», 2013
Nadzeya Laurentsyeva, Alessandra Venturini, «The Social Integration of Immigrants
and the Role of Policy», Integration of Immigrants in European Labour Markets,
2017, volume 52, pp. 285-292
Corrie Macleod, «The Changing Concepts around Immigrant Integration», September
17, 2021, https://www.migrationpolicy.org/article/changing-concepts-immigrant-
integration

ΑΘΗΝΑ
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2021